Title: Laŭroj - Kolekto de la originalaj verkoj premiitaj en la unua literatura konkurso de La Revuo
Author: Various
Language: Esperanto
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.


*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Laŭroj - Kolekto de la originalaj verkoj premiitaj en la unua literatura konkurso de La Revuo" ***


to Espéranto-France for providing the original book



Esperanto

Kolekto de la Revuo.


LAŬROJ

KOLEKTO DE LA ORIGINALAJ VERKOJ PREMIITAJ

en la

UNUA LITERATURA KONKURSO DE "LA REVUO"



Paris

LIBRAIRIE HACHETTE ET Cie

79, BOULEVARD SAINT-GERMAIN, 79

1908

Tous droits réservés



UNUA PREMIO


LA FILINO DE LA FEINOJ

Esperanta fabelo.


I

Kvankam ĝin montras nenia landkartaro, tamen la lando de la feinoj
ekzistas, kiun ofte vizitis ĉiuj revemuloj kaj fantaziuloj; ili ja
scias, ke ĝi estas rava kaj sorĉa lando, simila je vastega
ĝardeno, kie, la tutan jaron, floradas nekonataj floroj, kreskadas
arboj ĉiamverdaj, fluadas arĝentaj riveroj kaj pepadas oraj birdoj,
kies melodia kanto neniel pensigas pri la verkoj de niaj nuntempaj
muzikistoj. Tie, la suno senripoze disĵetas ĝojan radiaron sur la
fruktodonan teron, kiu, pluvon ne bezonante, ĉiam surportas
riĉegajn rikoltojn; tie, facila venteto moderigas la varmon de
l' tagastro, konsistigante la sezonojn el printempo ĉiama.

Pri la loĝantaro de ĉi tiu mirinda lando estas senutile insisti,
ĉar, se malkleruloj ankoraŭ troviĝas nekonantaj la landon de la
feinoj, ĉiu homo, inda je tiu nomo, jam de sia frua infaneco
konatiĝis kun la feinoj, ilin amis, ilin admiris kaj kriis al ili
por helpo, okaze de disrevigaj projektoj aŭ de forflugemaj iluzioj!
kaj, kvankam en la fabeloj ili ofte sin kaŝas sub la formo de
maljunulino aŭ de ĝiba almozulino kun kroĉaj nazo kaj mentono,
tamen, ĉiufoje, kiam oni imagas al si feinon, ŝi prezentiĝas al la
homaj okuloj kiel altkreska kaj eleganta belulino, kun bukla hararo
ondanta sur nudaj ŝultroj, kun admirindaj brakoj kaj delikataj
manetoj, el kiuj unu sin apogas sur longa ora bastono, kun trenaĵa
diverskolora robo el nepriskribebla ŝtofo, tra kies flanka
malfermaĵo eliĝas kruroj sendifektaj.

Tiaj ankaŭ ili estas en sia sorĉa lando, kaj tiaj ili estis en la
tempo, kiam okazis la mirinda aventuro, kiun al vi, karaj legantoj,
mi tuj ekrakontos.


II

Iam, la feinoj estis festintaj la nomtagon de sia reĝino; en ŝia
palaco, el lazura marmoro, solena festeno estis ilin kuniginta, kaj
la plej strangaj manĝaĵoj estis alportitaj sur la oran
manĝotablon: formikaj koroj trapikitaj per abela pikilo kaj kuiritaj
sur la flamo de lampiro; ovaĵo el kulaj ovoj; akridaĵo rostita;
salato el konvalaj floretoj, k.t.p., k.t.p.. La feinoj laŭvole
satiĝis per tiu malpeza nutraĵo, kiu tamen plene sufiĉas por tiel
delikataj kreitaĵoj. Eĉ, kiam ili eliris el la palaco por promenadi
en la paradizaj ĝardenoj, ili estis iom ebrietaj pro troa trinkado,
el floraj kalikoj, de matena roso, likvoro plej ŝatata de la
feinaro.

Sed, dum la ebrieco malbonigas la homojn, ĝi kontraŭe dolĉigas la
koron de la feinoj kaj ilia bonhumorigas. Ili do promenadis laŭ
disaj grupetoj, babiladante pri amaj aferoj, el kio ĉiam konsistas
la konversacio de la feinoj, kiel ankaŭ de la mortemulinoj.

Subite, aŭdiĝis ekkrieto kaj ia feino, kiu marŝis antaŭ siaj
kunulinoj, ilin alvokis, signodonante, ke ili rapidu:

--Vidu fratinoj,--ŝi diris al la alkurintinoj,--vidu kion mi ĵus
ektrovis!

Kaj ŝi, mirante, montris infanineton, apenaŭ unutagan, kuŝantan
sub la folioj de dikega brasiko, kiu estas, kiel scias multaj,
naskema legomo[1].

Scivole kaj jam ameme sin klinis la feinoj al la senkulpa kreitaĵo,
kies vizaĝo lilia, meze de la verda foliaro, ŝajnis la plej bela el
ĉiuj floroj de l' sorĉa ĝardeno.

La reĝino siavice alproksimiĝis, momenton enpensiĝis, kaj fine
parolis per voĉo pli dolĉa ol la kanto de enamiĝanta turtino:

--Ĉar ni trovis ĉi tiun etulinon en la tago de mia nomfesto, mi
volas, ke ŝi fariĝu la plej bela kaj la plej feliĉa el ĉiuj
estintaj, estantaj kaj estontaj estaĵoj! Por tio, ĉiu el ni faru al
ŝi po unu donaco, tiamaniere, ke ŝi estu fine provizita je ĉiuj
eblaj perfektaĵoj!

Kaj unu post alia, la feinoj komencis donacadi al la infanineto.

--Ŝi havu,--diris la unua,--okulojn nigrajn kaj vaste fajrajn, kiel
tiuj de Hispanino!

--Mi donacas al ŝi,--diris la dua,--tian hararon blondan, longan kaj
bukloriĉan, kian oni vidas ĉe la Germaninoj!

--Ŝiaj vangoj estu tiel delikataj kiel matura persiko,--aldonis la
tria;--ŝia frunto paligu la liliojn; ŝiaj oreloj similu
travideblajn markonketojn; kaj ŝian admirindan kapon, kiel gracia
kolono, subportu kolo sendifekta!

Sinsekve la feinoj antaŭdonis al la estonta belulino la diafanecon
de Anglino, la ĉarmon de Rusino, la brakojn, ŝultrojn kaj bruston
de Italino, la elegantecon de Francino, k.t.p., k.t.p..

Laste parolis la reĝino kaj diris:

--Ĉiam restu pura kaj virga nia filino, kaj tamen donu plenan kaj
netakseblan feliĉon al ĉiuj, kiuj enamiĝos en ŝin!

Kaj ŝi prenis la etulinon sur siajn brakojn, ŝin kisis kaj portis
en la palacon, kie ĉiuj feinoj laŭvice zorgis pri ŝia nutrado,
lulado, vartado kaj edukado.


III

La tagon, kiam la knabino fariĝis dek-okjara, la feinoj are kunvenis
en salonon de la reĝina palaco kaj, post diversaj paroladoj kaj
diskutadoj, decidis, ke ŝi devos, dum kelkaj jaroj, vojaĝadi
eksteren, pliperfektigonte tra la mondo sian edukitecon. Ŝi estis
tiam la plej ĉarma belulino, kiun oni povas imagi. Ŝia korpo
superis la plej neriproĉindajn ĉefverkojn de la antikva kaj
nuntempa skulptarto. Ŝiaj movoj, ŝia irado, ŝia sintenado
montriĝis nekredeble graciaj, kaj kiam ŝi dancis sur la herbaro
de l' ĝardenoj, eĉ la feinoj vane provis ŝin imiti; ŝi estis
altkreska, kun ŝultroj larĝaj kaj mole deklivaj, kun koksoj dolĉe
kurbaj kiel artoplena amforo; sub admirinda brusto, ŝia talio tiom
mallarĝiĝis, ke ĝin ŝi preskaŭ povus zoni per sia ĉirkaŭkolo!
Oni apenaŭ komprenis, kiel povas ŝin porti tiaj malgrandaj piedoj,
kaj oni ekmiregis konstatante, ke ŝiaj manetoj havas nekredeblan
forton. Priskribi ŝian vizaĝon estus entrepreno malfacila! Antaŭ
ĉio oni rimarkis nigrajn okulojn, akre kontrastantajn orajn brovojn
kaj riĉegan hararon, en kiu kunmiksiĝis ĉiuj plej diversaj nuancoj
de l' blondeco: grengarba flavo, sunradia oro, kaŝtana helbruno kaj
kupra ruĝo. Nenia perlo atingis la blankecon de ŝiaj dentoj, nenia
rubeno la ruĝecon de ŝiaj lipoj, nenia kamelio la delikatecon de
ŝia haŭto!

Ni ne forgesu aldoni, ke kompreneble ŝi posedis ĉiujn plej
ŝatindajn ecojn de l' koro, de l' spirito kaj de l' karaktero.

Resume, ŝi estis la plej admirinda el ĉiuj vivantaj kreitaĵoj. Nur
oni povis riproĉi al ŝi iom da strangeco, pro tiom da kontraŭaj
belaĵoj kunigitaj sur ŝiaj korpo kaj vizaĝo.

Ĉar estis decidite, ke ŝi bezonas vojaĝadi kaj konatiĝi kun la
homoj, iun tagon, akompanata de unu el la feinoj, kiu prenis sur sin
la formon de respektinda onklino, la junulino ploregante adiaŭis la
tutan feinaron. Ambaŭ migrontinoj suriris la flugilojn de grandega
drako, kiu nevidite ilin transportis Rusujon.


IV

La unuan fojon, kiam ŝi aperis en balo, ĉiuj ekmiregis, vidante
tiel belan kaj strangan fraŭlinon. Sed baldaŭ la impreso pri
strangeco superis la impreson pri beleco. Kelke da virinoj komencis
ĵaluze rideti; pro flatemo ilin imitis junuloj, kaj iom post iom
eklevetiĝis mallaŭta murmurado:

--Ĉu vi vidas?... Kio estas tio ĉi?... Tiaj larĝaj ŝultroj kun
tia maldika talio!... Kaj kia brusto!... Tiel vaste nigraj okuloj
kun blonda hararo!... Blonda?... Tute ne, ruĝa! Ne! flava... ne!
helbruna!... Ŝi estas tro altkreska!... Ŝiaj moviĝoj estas
malkonvene flekseblaj!... El kie ŝi venas?... Kiu ŝin konas?..
k.t.p., k.t.p..

La murmureto plilaŭtiĝadis, ĝis ĝi fariĝis mallaŭda bruego.

Nur kelkaj seriozuloj, impresitaj de tia neniam vidita beleco, provis
kontraŭbatali la atakantojn; ilin oni tiel mokis kiel ŝin mem; ilin
oni nomis stranguloj, fantaziuloj, apartiĝemuloj, k.t.p.... La
mokadon, la riproĉojn, la malŝaton ili elportis kuraĝe, senlace
rebatis ĉiujn mallaŭdojn de la enviuloj, kaj, ĉar la fraŭlino
estis ilin unufoje rigardinta per siaj sorĉaj okuloj, ili tuj
enamiĝis en ŝin kaj de tiam sin sentis plene feliĉaj!

Tagon post tago, aliĝis al tiu malgranda kerno novaj admirantoj
logitaj de la nekonata belulino; sed la plimulto daŭrigis malŝati
ŝian belecon kaj ridi je ŝiaj senegalaj ecoj.

Same okazis en Svedujo, en Norvegujo, en Danujo sinsekve vizititaj de
la junulino. Kelke da fervoraj amantoj; multe da insultantaj
malamikoj.


V

Tiam ŝi kaj ŝia akompanantino decidis iri Francujon, kies anoj, oni
diras, tre ŝatas la belajn virinojn. Efektive, en tiu lando estis al
ŝi pli bone. Kompreneble, multaj ankoraŭ ridis je ŝia strangeco,
multaj ŝin mokis kaj eĉ rifuzis ŝin ekrigardi; sed ĉar la plej
famaj eminentuloj en Parizo kaj en aliaj gravaj urboj interesiĝis
pri ŝi, laŭte proklamis ŝian belegecon kaj al ĝi kantadis
laŭdojn, iom post iom la popolamaso, kiel kutime, ekiris sur la
vojon montritan de ĝiaj kondukantoj. En ĉiuj partoj de la lando,
homoj ĉiurangaj konatiĝis kun la filino de la feinoj, kaj ŝin
amis. Plej strange estas, ke nenia ĵaluzeco ekzistis inter la ĉiam
pli kaj pli multaj amantoj de la junulino. Kontraŭe, tuj kiam iu
viro eksentis amegon al ŝi, li tuj kuris al siaj amikoj dirante:

--Ĉu vi konas la okan mirindaĵon de l' mondo? Kia belulino! Kaj
tiel ĉarme stranga! Rapidu konatiĝi kun ŝi! Vi, kiel mi mem, ŝin
amos kaj via feliĉo estos nepriskribebla!

Kaj ja tiel okazis....

La famo pri la filino de la feinoj transflugis la landlimojn de
Francujo; ĝi dissemiĝis, disvastiĝis ĉiuflanken, kaj tia
scivolemo ĉie vekiĝis, ke tiama poeto ĝin esprimis ekkriante:
«En la mondon venis nova sento!»

Tial Anglujo, Germanujo, Italujo, Hispanujo, eĉ la plej malproksimaj
landoj, siavice venigis al si la ĉarmulinon kaj ĝojis ŝin
akceptinte, ĉar ĉiu popolo malkovris en ŝi la belaĵojn, kiujn ĝi
plej multe ŝatas kaj kiujn ĝi kutimas admiri ĉe siaj aninoj.


VI

Pasis kelke da jaroj kaj la venko de la belega fraŭlino ĉiutage
plikredebliĝis. Ĉiutage malpliiĝis la nombro de ŝiaj
malŝatantoj; ĉiutage multobliĝis la nombro de ŝiaj admirantoj;
kaj sciigoj pri ŝia sukceso, per flugiloj de facila vento, alvenis
en la landon de la feinoj, kiuj kune ĝojadis kaj sin reciproke
gratulis.

Fine venis la tago de l' triumfo!

Kelkaj el la plej fervoraj amantoj de la belulino iam decidis, ke ili
ŝin venigos en iun difinotan lokon, kie ili solene ŝin festos,
gloros, amindumos kaj precipe dankos pro la feliĉo, kiun ili de ŝi
ricevis!

La afero okazis en malgranda apudmara urbeto kaj estis tia triumfo
por la fraŭlino kaj tia ĝojigo por ŝiaj amantoj, ke ili neniam
forgesos la neforgeseblan semajnon pasigitan en Bulonjo-ĉe-maro!

Kompreneble el ĉiuj landoj antaŭe vizititaj de la ĉarmulino estis
alvenintaj ŝiaj unuaj kaj ĉiam fidelaj admirantoj, kaj la bela
amatino senprefere sin montris same afabla, dolĉa kaj dankema al
ĉiuj siaj amikoj novaj aŭ malnovaj, junaj aŭ maljunaj, riĉaj aŭ
malriĉaj, belaj aŭ malbelaj. Cetere, pro la ricevita ĝojo, ĉiuj
estis junaj, kaj riĉaj, kaj belaj!

Sed ju pli granda estas feliĉo, des pli ĝi postlasas en la homaj
koroj deziron pri renovigo. Tro bela estas la filino de la feinoj,
por ke unusemajna amindumado povu por ĉiam kontentigi ŝiajn
amegantojn. Ili do decidis, ke la festo rekomenciĝos, kaj, antaŭ
kelkaj monatoj, ĝi rekomenciĝis en Svisujo.

Antaŭ dek-naŭ jarcentoj, tri reĝoj orientaj, portantaj oron,
aromon kaj mirhon, marŝadis tra senlimaj dezertoj, celante
malgrandan urbon; tien ankaŭ, sur alia vojo, iradis paŝtistoj
pelante antaŭen siajn multenombrajn brutarojn; kaj ĉies okuloj
avide rigardis radiantan stelon, kiu montris al ili la vojon al nova
estonteco!

Tiel same, vidu! El ĉiuj partoj de l' terglobo, homoj ĉiunaciaj,
ĉiurangaj, ĉiuaĝaj, sur cento da diversaj vojoj, rapidas al
malgranda Eŭropa lando, kaj ĉies okuloj avide rigardas verdan
steleton, kiu montras al ili la vojon al nova estonteco!

Ĝenevo! Ĝenevo! En la koro de la filino de l' feinoj, en la koro de
ĉiuj ŝiaj amantoj, tiu ĉi nomo por ĉiam estas enskribita, flanke
de l' vorto Bulonjo!

Sub suno origanta la supron de l' majesta montaro kaj rebrilanta en
la senmova spegulo de l' lazura lago, sep tagojn triumfis la
belulino, sep tagojn ŝin adoris ŝiaj anoj feliĉegaj, sep tagojn
ŝi disverŝis sur ilin la fajron de siaj sorĉaj okuloj, la mielon
de sia dolĉa parolo, sep tagojn, kiuj forflugis kiel sep minutoj!

Adiaŭante unu la alian, ĉiuj diris: «Ĝis la revido!» ĉar de
nun ili ĉiujare renovigos _sian semajnon_, kaj Anglujo estas
elektita por la venonta kunveno....

Ĉiam pli kaj pli multenombraj estas kaj estos la amantoj de la
belulino; kaj, ĉar pro sia amo al ŝi, pro influo de ŝiaj
admirindaj ecoj, ili fariĝas pli bonaj, pli frataj, pli pacemaj kaj
pli inteligentaj ol la malmultaj skeptikuloj, kiuj kontraŭstaras
ankoraŭ, la feinoj, vidante, kian bonon ilia filino alportis en la
mondon kaj ĝojante pro sia filinigo, unu lastan fojon are kunvenis
en la palacon de la reĝino kaj decidis, ke la juneco, la beleco
kaj ĉiuj ecoj de la fraŭlino daŭrados eterne, ke ŝi neniam
difektiĝos, neniam maljuniĝos, unuvorte ĉiam restos sama por la
ĝojo kaj feliĉo de la enamiĝinta homaro!

    René Artigues.


PIEDNOTO:

[1] En Francujo, kiam infano demandas siajn gepatrojn pri
sia naskiĝo, ili kutime respondas, ke ĝi estas trovita sub brasiko.



DUA PREMIO


LA KRISTOFIGURO DE LA LUMO

Rakonto.


La preĝejtura horloĝo estis ĵus elbatinta la dek-duan noktan
horon. Densa mallumo ĉie regis en la Kastiluja[2] urbeto A...,
kuŝanta apud malgranda rivero, kies akvofluado senĉese, kadence kaj
iom malakre murmurbruetis en tiu vintra, frosta kaj senluna nokto. De
tempo al tempo blovetis malvarma vento, sed tiel dolĉe kaj senbrue,
kvazaŭ timante per sia frapetsono elveki la profunde dormantan
loĝantaron de la kvieta urbeto. Kaj nur malofte tra la aero
aŭdiĝis la timiga helkrio de ia noktevigla birdo, okaze sencele
preterfluganta.

La ĉefa strato de la urbeto sin montris silenta kaj senhoma; longa,
tre longa ĝi ja estis, sed mallarĝa, malebena kaj tordolinia,
kvazaŭ silka rubando, kiu senorde disvolvita kuŝas sur kudrotablo,
antaŭ ol ornami per siaj rondetoj, turniĝoj kaj bandetoj la belan
festveston de ia ankoraŭ pli bela junfraŭlino.

En la tempo, kiam okazis nia rakontaĵo, tiu strato havis en sia mezo
antaŭ fasadangulo de la luksdomo, loĝita de la nobela kavaliro
Don Diego de Gevara, ian simplan kapeleton, en kies interno staris
senarte skulptita Kristofiguro el ŝtono, kiun dum nokto lumigis
pendanta olelampeto. Tiun ŝtonan Kristopecon oni nomis en la urbeto
_La Kristofiguro de la Lumo_, kaj antaŭ ĝi, en vesperoj, fervore
genufleksis kaj faris krucosignon ĉiuj strataj preterpasantoj.

Apenaŭ estis trasoninta la lasta bato de meznokta horo, kiam sur la
ĉefstrato senbrue aperis preskaŭglite paŝanta viro, tre modeste
vestita kaj havanta ĉirkaŭe dudek jarojn. Atinginte la lokon, kie
staris la Kristofiguro, li haltis, genufleksis krucsignofarante kaj
anstataŭ daŭrigi sian rektiradon, li turnis sin maldekstren kaj per
la fingrostetoj de sia mano malforte frapis al alta surterstaranta
kradofenestro.

La frapeto ne bezonis ripetiĝon, ĉar la fenestro tuj
malfermetiĝis, kaj el interne sin montris juna kaj gracia knabino,
kiu afable ridetis al la ĵusalveninto.

--Kiom vi malfruis hodiaŭ,--ŝi riproĉete ekparolis,--jam elsonis
la meznokta horo, kaj mi komencis timi, ke vi ne venos.

--Kial ne veni, karega Eloizeto?--respondis li per amdolĉa mallaŭta
voĉo.--Ĉu estus eble al mi kviete dormi ne ĵus vidinte mian
ĉarman amatinon? Tute ne, neeble. Nur antaŭ kelkaj horoj, mi sidis
apud vi, kiel ĉiuvespere; mi iom kun vi parolis kaj multe kun viaj
gepatroj, tiuj bonkoraj personoj, kiuj konsentas pri nia amo kaj
permesas, ke mi al vi faru ĉiuvesperan viziteton; kaj tamen, mi
koravidis tiun ĉi revidon, por paroli kun vi sen alestantoj; ŝajnas
al mi, ke nun viaj amvortoj estas pli karesaj kaj delikataj, via
voĉo pli dolĉesona, viaj okuloj pli ensorĉrigardaj, via vizaĝo
pli bela kaj ĉarma; mi ja figuras al mi, ke vi, kun mi tutsola,
estas pli mia, ol antaŭe, ke via amo estas pli varma, kaj ĉial tiuj
ĉi intimaj interparoletoj estas por mi la plej feliĉaj momentoj de
mia vivo.

--Ankaŭ por mi ili ja estas; sed vi, senkorulo, venis hodiaŭ pli
malfrue, ol kutime, kaj mi preskaŭ mortis de senpacienco kaj
malĝojo.

--Pardonu, mia plej kara, sed tio ne estas mia kulpo. Mi akurate
estis elirinta el mia domo por veni al vi, kaj troviĝis je kelkaj
paŝoj de via fenestro, kiam ia kavaliro kun glavo kaj vizaĝon
kaŝanta mantelo eniris tiun ĉi straton. Tuj mi haltis kaj min
kaŝis en ian pordosojlon atendante, ke li baldaŭ foriros, sed
bedaŭrinde la kavaliro komencis promeni kaj repromeni antaŭ la
domo de Don Diego de Gevara, kaj, ĉar tiamaniere li pasigis
duonhoron, mi devis tial prokrasti mian alvenon, atentante vian
ripetitan admonon, ke ni plej zorge evitu esti vidataj de ia
preteriranto.

--Kaj vi plej saĝe faris, mia Joĉjo. Vi ne povas imagi, kia terura
timego min kaptas, dum mi vin aŭdas ĉe la fenestro. Ho, se miaj
gepatroj ekscius, ke mi estas sufiĉe malsaĝa por resti apud vi en
horo tiel malfrua! Ili sendube indignus, min akre riproĉegus; kaj,
se la najbaroj povus ion suspekti, kiom da murmuroj, malicaj
rimarkoj, eĉ kalumnioj pri mia honesta konduto de virino! Kelkajn
fojojn mi diris al vi ĉi tion, penante min eltiri el viaj logaj
karesvortoj: ĉiam la koro venkis la prudenton, amo superregis
singardon: sed jen hodiaŭ estos la lasta nokto....

--Ho, ne estu kruela, mia anĝelo! Ĉu pro infana timo ni devas ja
senigi nin je plej rava feliĉo? Eĉ se viaj gepatroj ekscius pri
tiuj noktaj interparoloj, ili komence koleretus, sed poste al ni
pardonus tian naturan faron, kiun naskas la fervoreco de nia amo: ili
estas tre konvinkitaj, ke mi vin amas ĝis frenezo kaj honeste celas
fariĝi via edzo. Cetere, restu trankvila, la strato estas malluma
kaj neniu nin vidos. Tiu Kristofiguro estas nia sola atestanto, kaj
ĝi ne nin denuncos; mi plej fervore preĝas al ĝi ĉiuhore, ke ĝi
protektu nian amon, kaj kredu al mi, ĝi ne ĉesos nin gardi kaj
defendi, vidante la purecon de nia korinklino kaj la senkulpecon de
niaj deziroj.

--Ankaŭ mi havas al ĝi grandan konfidon, sed mia timo ne estas
senkaŭza. Vi ja scias, ke en tiu angula domo de la apuda strato,
loĝas jam de unu monato Don Diego de Gevara. Lia filino Donja[3]
Izabelo estas famkonata pro sia belegeco, kaj multaj kavaliroj ŝin
amindumas. Ŝia patro devigas ŝin ĉiam resti hejme, kaj nur ĉiudimanĉe
ŝi iras en preĝejon aŭdi meson. Tial ne estas malfacile antaŭvidi,
ke fine ŝi akceptos ies amon, kaj, por paroli kun sia amato, ŝi
lin atendos nokte, kiel mi mem faras. Tiam niaj interparoloj estos
neeblaj.

--Mi konfesas, ke via penso iras tre antaŭen, bela Eloizeto. Lasu
min, almenaŭ ĝis tiam, ĝui tiun senkomparan feliĉon, kaj ne
parolu plu pri tio. Mi havas por raporti al vi ian gravan sciigon,
kiu tre rilatas al nia amo. Ĝi estas plej ĝojiga novaĵo, kiun vi
sendube ne divenos.

--Certe mi ne divenos, sed raportu al mi tuj.... Mi brulas pro la
deziro tion ekscii kaj estas pendanta de viaj lipoj.

--Plaĉu al Dio, ke tio estu vera! Havi vin pendantan de miaj
lipoj!... Mi ja certigas, ke vi de ili ne falus.

--Ho, malspritulo, kiel vi moketas miajn vortojn. Rakontu al mi, mi
petas, mi estas senpaciencega, mia koro.

--Mi faros ĝin, sed kun kondiĉo, ke....

--Kondiĉon ankoraŭ! Ĉu eble, ke mi morgaŭ vin atendu ĉi tie?....
Konsentite, sed rapidu.

--Mia kondiĉo estas alio pli facile efektivigebla.

--Bone, mi konsentas do: vi tuj raportu.

--Ĉu vi ne pentos poste?

--Ne, tute ne, mi plenumos mian promeson, se nur vi tuj ekdiros.

--Dankon, Eloinjo! Mi rapidos: unu el miaj parencoj, fraŭlo tre
riĉa kaj maljuna, kiu loĝas ekster Hispanujo, decidis ĉi tien veni
por pasigi kelkan tempon kun mia familio. Sciigita, ke mi havas
fianĉinon kaj varmege ŝin amas, li proponis ĉeesti la edziĝon kaj
aranĝi la feston, kondiĉe, ke ĝi okazos baldaŭ--dum li tie ĉi
restos--kaj ke li donacos al la gefianĉoj belan doton. Morgaŭ mem
mi tion transsciigos al viaj gepatroj, kaj, se ili konsentos, vi
estos baldaŭ mia edzino kaj mi ne bezonos trafrostiĝi por resti
apud vi ĉiunokte.

--Ho kiel bela surprizo, mia Joĉjo! Ĉu tio estas vera? Mi sentas
min la plej feliĉa....

--Jes, tre vera, mia bela: kaj nun plenumu la promeson.

--Volonte! Vi nur diru, kio....

Ŝi ne povis daŭrigi: oni tiam aŭdis paŝadon sur la strato de iu
alproksimiĝanta kaj Eloizo kun timego fermis tuj la fenestron,
dirante al sia fianĉo per karesa voĉo: «morgaŭ, morgaŭ, mia
kara....»

Jozefo malgaje ekmarŝis, transpasis la stratan angulon kaj ien
sin kaŝis. Pense li malbenis la ĝenulon, kiu interrompis lian
interparolon en la plej interesa momento. Profitante la mallumon de
la strato, li atendis kun espero revidi ankoraŭ sian fianĉinon, tuj
kiam malproksimiĝos la preteriranto.

Ĝi estis altkreska kavaliro kun bela sinteniĝo, eleganta mantelo
kaj granda ĉapelo. Alveninte antaŭ la domon de don Diego de Gevara,
li haltis, ekfajfis kaj atendis. La dekstra malalta balkono de la
domo malfermiĝis kaj aperis belega virino kun blanka vesto.

--Tre kuraĝa vi estas, Don Juan,--ŝi sensalute ekdiris.--Ne
sufiĉis, ke vi min amindumis dum mia loĝado en la ĉefurbo. Vi eĉ
venas ĉi tien por daŭrigi vian aman persekuton. Ĉu eble vi ne
scias, ke mia patro proponis min, kiel edzinon, al Don Henriko de
Mendoza, ke mi devas obei al li kaj sekve, ke nenia espero restas jam
al nia amo?

--Jes, mi ĉion scias kaj mi tro amas vin por ĝin akcepti. Granda
estas la potenco de patro, sed ĝi nur devas helpi al la feliĉo de
gefiloj. Edzinigi vin kun neamata viro, tio ja estas malfeliĉigi vin
por ĉiam kaj obeante al via patro senkontraŭstare, vi montras tute
klare, ke via amo al mi ne estas tiel varma, kiel vi ĵuris iam.

--Ho, Don Juan, ne aldonu vian riproĉon al mia malfeliĉo. Ĉu vi
povas ankoraŭ dubi pri mia amo? Ĉu, atendante vin ĉi tie, mi ne
pruvas al vi plej elokvente la blindecon de mia pasio?

--Pardonu, pardonu, mia aminda. Mia ĉagreno estas la kaŭzo, ke mi
vin ofendis. Sed kial vi ne konfesas al via patro, ke vi malamas Don
Henrikon, kaj ke, edziniĝinte kun li, vi estos malfeliĉa? Per
senĉesa petado vi sukcesus nuligi lian decidon.

--Tio bedaŭrinde ne helpos, Don Juan: mi sufiĉe konas la karakteron
de mia patro. Li donis sian vorton de honoro, kaj eĉ se tiu edziĝo
estus por mi mortiga, li ne ŝanĝus sian decidon.

--Ho tirana krueleco! Sed tio estas neebla, Donja Izabelo. Kiel mi
povus perdi vin por ĉiam? Preferinda estus la morto mil fojojn!
Aŭskultu kaj min kompatu: nur unu vojo povas konduki nin al feliĉo.
Forkuru kun mi, mia anĝelo. Ni tuj edziĝos sekrete kaj venos peti
la pardonon de via patro. Li ne rifuzos tiam....

--Sufiĉe, Don Juan, sufiĉe: ne logu min per viaj flamaj vortoj.
Mian devon mi tre bone konas kaj neniam konsentos fari malvirtaĵon.
Ne, tute ne: mi estos plej malfeliĉa, sed ne riproĉita pro ia
malhonoraĵo. Forgesu min, kaj ne....

Ŝi ellasis teruran krion kaj fermis rapide la balkonon. Don Juan kun
plej granda surprizo ĉirkaŭrigardis kaj tuj komprenis la kaŭzon de
ŝia subita malapero. Ĵus transpasinte senbrue la domangulon, ia
kavaliro kun vizaĝo kaŝita per mantelo kaj ĉapelo, jen staris
kontraŭ li silenta kaj minaca.

Freneza pro kolero, Don Juan eltiris sian glavon kaj parolis al li
malafablege:

--Kiu vi estas, malnobla kavaliro? Kian rajton vi havas por
interrompi mian interparolon? Ĉu tiel maldece vi kutimas konduti pri
honorindaj sinjorinoj? Eltiru tuj la glavon, friponego, se vi ne
volas, ke mi mortigu vin, kiel hundon.

--Kvietiĝu, Don Juan, mi petas, oni devas ja pli afable paroli kun
kavaliroj. Ŝajnas, ke en tiu ĉi afero, vi estas la ofendito kaj
ĝuste okazas la malo. Tiu virino, kun kiu vi parolis, estos baldaŭ
mia edzino kaj mi ja, nur mi, devas postuli klarigojn pri via
malhonesteco....

--Vi, do, estas Don Henriko, mia abomenata malamiko? Ho kiel mi
dankas la ĉielon, ke ĝi difinis min por vin mortigi! Pretigu vin
por tuja batalo kaj ne daŭrigu per paroloj, ĉar en tiu ĉi afero la
kavaliroj, kiuj kredas sin bravaj, nur devas argumenti per armilo.

Oni tuj aŭdis la fortan alfrapiĝon de la glavoj. Tute solaj en la
mezo de la strato kaj lumigitaj per la lampeto de la Kristofiguro, la
du kavaliroj furioze duelis. La batalo daŭris tre mallonge. En la
flameco de atakado Don Juan faris ian mallertaĵon kaj Don Henriko
rapide ĝin profitis por puŝenigi sian glavon en la bruston de sia
kontraŭulo.

Don Juan ŝanceliĝis, metis ambaŭ manojn al sia vundo kaj peze
falis teren, ellasante profundan ekĝemon. La alia kavaliro rapide
forkuris kaj post kelkaj momentoj malaperis, helpata de la nokta
mallumeco.

--Helpon! helpon! mi mortas!--diris ankoraŭ per malforta voĉo la
forlasita vundito.

Pasis kelkaj sekundoj kaj Don Juan petis ree helpon, per voĉo
preskaŭ neaŭdebla. Iu viro subite aperis kuranta kaj rapide sin
klinis al li. Ĝi estis Jozefo, kiu venis por helpi al la vundito.
Vidante lin, Don Juan penis ion eldiri, sed forto mankis al li por
tio; lian korpon trakuris granda ektremo, kaj li mortis en la brakoj
de Jozefo.

--Ho la malfeliĉa kavaliro!--diris la junulo kaptita de terura
emocio--Dio helpu min en tiu ĉi okazo!

Kaj li komencis ekmarŝi por iri hejmen, kiam oni aŭdis bruon el
proksime. Jozefo haltis timigita, ne sciante kion fari.

La bruo gradige plifortiĝis, ia lumo ŝajnis disvastiĝi tra la
strato kaj tuj aperis nokta gardistaro kun lanternoj en manoj.

--Helpon ĉi tien, sinjoroj,--diris Jozefo kun tremanta voĉo.--Jen
sur la strato kuŝas mortinta kavaliro.... Oni ĵus lin mortigis.

--Kaj kion vi faris ĉi tie en tia malfrua horo?--severe demandis la
gardestro.

--Mi okaze preterpasis,--respondis timeme la junulo.

--Kaj jen viaj manoj kaj vesto estas tre sangmakulitaj!

--Jes, sinjoro, mi klinis min al la mortinto por helpi kaj kredeble
la sango de lia vundo....

--Sufiĉe, sentaŭgulo, ni ja tion detale klarigos. Gardistoj, ligu
liajn manojn kaj piedojn kaj konduku lin en malliberejon. Dume, ni
helpos al la kavaliro, se estas ankoraŭ tempo.

Vane Jozefo plendis kaj plorante protestis, ke li estas senkulpa. Oni
senkompate lin arestis kaj enŝlosis en ian senluman kaj malvarman
ĉambron.

    * * * * *

La sekvantan tagon en la urbeto oni interparolis nur pri la mortigo
de don Juan de Molina kaj la aresto de Jozefo. Ĉar neniu povis
imagi, kio vere estis okazinta la antaŭan nokton, ĉiu kredis ke
efektive Jozefo estas la mortiginto kaj eĉ kelkaj supozis, ke don
Juan estis aminduminta Eloizon kaj tial Jozefo, furioza pro ĵaluzo,
estis venĝinta sin al la kavaliro.

La proceso tuj komenciĝis por klarigi la aferon kaj puni la
krimulon. Malgraŭ la senkulpeco de Jozefo ĉiuj cirkonstancoj estis
al li malfavoraj. Nur Don Henriko kaj Donja Izabelo sciis la veron de
ĉio, sed ili ambaŭ silentis; la unua--por eviti kondamnon; la
dua--por kaŝi sian noktan interparolon.

Ĉar la mortigo okazis sen alestantoj kaj oni trovis Jozefon,
trempitan de sango, apud la kadavro de Don Juan en malfrua nokta
horo, la juĝisto baldaŭ konvinkiĝis, ke la krimo estis farita de
la malfeliĉa junulo.

Ĉiutage la patro de Eloizo iris en la juĝejon por sin informi pri
la proceso kaj poste prisciigi sian familion. Malfeliĉe, la afero
iradis tre malbone, kaj la kondamno de Jozefo ŝajnis neevitebla.

Eloizo, konvinkita pri la senkulpeco de sia fianĉo, plorante
konfesis al siaj gepatroj, ke ŝi estis parolinta kun Jozefo ĉe la
fenestro, ĵus antaŭ la mortigo de don Juan, kaj plej kompatinde ŝi
permeson petis de ili por tion sciigi al la juĝisto, en la celo
pravigi la ĉeeston de Jozefo en la loko de la terura okazintaĵo.

Nun estis al ŝi tute indiferente, ĉu en la urbeto oni ekscios pri
ŝiaj noktaj interparoloj kun Jozefo: la ĉefa afero estis savi lin
el malglora kondamno.

Sed ho ve! eĉ tiu rimedo ne helpis. La juĝisto ne kredis al tio,
kion al li ĵuris Eloizo. Li supozis, ke ĝi estas nur elpensita
artifikaĵo por senkulpigi la krimulon.

Jam estis la proceso preskaŭ finita kaj ĉiu antaŭvidis, ke Jozefo
estos al morto kondamnita. La malfeliĉa Eloizo ploradis senkonsole
sian malfeliĉon kaj Donja Izabelo de tago al tago sin montris pli
pala kaj malĝoja. Ŝia patro devis prokrasti la edziĝon kun Don
Henriko, ĉar ŝi plej obstine rifuzadis kaj eĉ firme aldonis, ke
ŝia neŝanĝebla decido estas formondiĝi kaj por ĉiam eniri
monaĥinejon.

Fine la juĝisto mortkondamnis Jozefon. La decido estis baldaŭ de
ĉiuj konita en la urbeto, sed oni plej zorge ĝin kaŝis al Eloizo,
timante eblan gravan malsaniĝon.

Jozefo eksciis pri ĝi plej emocie, kaj ankoraŭ ripetis, ke li estas
senkulpa.

Jam ĉiuj preparaĵoj estis faritaj, kaj la sekvanta tago estis
difinita por la ekzekuto.

Petita, kiel kutime, ke li, antaŭ ol morti, eldiru sian lastan
deziron, li plorante respondis, ke li nur volas iom preĝi lastfoje
antaŭ la Kristofiguro de la Lumo.

Lia peto estis kompreneble akceptita kaj senprokraste plenumita.

Inter kelkaj gardistoj kaj manligita, oni kondukis Jozefon antaŭ la
Kristofiguron de la Lumo. La juĝisto iris kun li, kaj multenombra
popolanaro el ĉiuj flankoj alkuris kun granda scivolemo por ĉeesti
lian strangan solenaĵon.

Kiam Jozefo alvenis al la domo de don Diego de Gevara, tiu ĉi kaj
Don Henriko staris sur la balkono amike babilantaj.

La malfeliĉa mortkondamnito pie surgenuiĝis antaŭ la Kristofiguro
kaj komencis preĝi kun granda fervoro. Fininte sian preĝon, li
daŭrigis sur genuoj, kaj parolis al la Kristofiguro per laŭta kaj
tremanta voĉo:

--Dio mia, vi ja scias, ke mi estas senkulpa kaj konsciencpure povas
al vi preĝi. Malfavoraj cirkonstancoj kredigis, ke mi estas la
mortiginto de don Juan de Molina, sed tio ne estas vera. Ĉu vi, Dio
justa kaj kompatema, permesos ja, ke senkulpulo pereu malglore kaj
hontinde?

Ĉiuj aŭdantoj restis kortuŝitaj kaj konfuzitaj. Kelkaj virinoj
ploretadis. Ĉiuj rigardoj celis Jozefon kaj la Kristofiguron, sed
tiu ĉi staris silenta kaj senmova.

--Ho Dio mia,--daŭrigis li,--mi nur petegon al vi prezentas. Savu
min el plej terura maljustaĵo: montru publike al ĉiuj la veron de
miaj diroj. Se mi estas kulpa--signu min per via mano: se mi estas
senkulpa--montru ankaŭ per mano la mortiginton de Don Juan, se li
ĉi tie staras!

Granda korpremo kaptis la ĉeestantojn post aŭdo de tiuj
vortoj. Ĉies okuloj sin turnis nun al la Kristofiguro, kvazaŭ
antaŭsentante ion misteran kaj grandiozan. Tiun ĉi fojon la
Kristofiguro ne restis senmova. Ĝi eklevis sian dekstran brakon kaj
firme direktis ĝin al la loko, kie staris Don Henriko.

La popolanoj tremis pro miro kaj avide rigardis al la balkono. Don
Henriko falis palega sur genuojn, dirante:

--Estu plenumata Via volo!

Kaj sin turnante al la juĝisto, li daŭrigis:

--Mi ja estas la sola kulpulo: sed mi mortigis Don Juan'on en duelo,
noble kaj senperfide. Mi fordonas min al vi por la juĝado.

Tre solenaj estis tiuj momentoj. Oni aŭdis surdigan popolkrion:
«Miraklo! miraklo! Vivu Jozefo, la senkulpa!» kaj malgraŭ la
ĉeesto de gardistoj oni elprenis lin, kaj sur la ŝultroj de
popolanoj li estis triumfe portata en sian domon.

Dank' al la miraklo de la Kristofiguro, Jozefo estis savita kaj post
unu monato edziĝis kun sia kara Eloizeto.

Nenion raportas la historio pri la sorto de Don Henriko, nek pri tio,
kio fariĝis kun la bela Donja Isabelo.

Sed oni scias plej nedisputeble, ke Jozefo kaj Eloizo vivis feliĉaj
multajn jarojn kaj, ho mirinda dankemo! ili eĉ ne unu solan nokton
forgesis ekbruligi la lampeton de la Kristofiguro de la Lumo, kiu
estis la protektanto de ilia amo, kaj kies dekstra brako nun estas
etendita laŭ sama direkto, kvazaŭ ĝi volus ankoraŭ signomontri la
mortiginton de la brava kaj nobla kavaliro don Juan de Molina.

    Vicente Inglada.


PIEDNOTOJ:

[2] _Kastilujo_ = nomo de hispana regiono.

[3] _Donja_, hispane _doña_ = samvalora moŝtesprimo, kiel
_don_, kiun oni uzas por paroli kun virinoj. La formo _don'in'o_,
uzita de S-ro N. Borovko en «Ŝtona gasto», estas tro longa.



TRIA PREMIO


KRISTNASKA NOKTO

Fabelo.


Supre sur la Alpaj altaĵoj, ĉe la nudaj rigidiĝintaj montaroj,
malĝoje fluadas la vintro. Dum longaj monatoj, la tero restas
kovrita de neĝo, kaj ĉio malaperas sub ĝia blindige blanka
ŝutaĵo, kiu formortigas ĉiujn vivajn estaĵojn. La montaj
krutaĵoj fiere enprofundiĝas en senviva, timiga silentado, sekiĝas
torentoj kaj kovriĝas per glacioj. En la vilaĝeto, homoj kaj bestoj
trankvile kunvivadas en la kajutoj, kie ĉiam brulanta fajro
dissendas iom da fumo kaj varmo. Pri vivo ekstera nur sciigas malofte
alvenanta leteristo, kaj kontraŭ la mizeroj kaj prizorgoj, kiuj
naskiĝas en la mondo malsupra, ŝirmas la izolulojn amasoj de neĝo
kaj teruraj profundegaĵoj, kien enĝemas la vento. Plej ofte,
superkovras la dezertajn vastaĵojn densa, seka, malvarma nebulego,
kiu ĝisvenas la domojn kaj ellekas la fumojn malrapide flugantajn el
la tegmentoj. Sed ne ĉiam daŭras tia malĝojeco. Iafoje, sunradio
pli brila ol ora somersuno, pli dolĉa ol dia rigardo, forpelas
grizaĵon, kaj enportas reĝojon en la dometojn, dum, super la
ebenaĵoj, ĉe la malproksimaj, profunde kuŝantaj homejoj, ĉion
rigidigas la nevenkebla premado de l' vintra sezono.

Malĝoje, trankvile, pasadas la vivo sur la Alpaj altaĵoj. La
tieularo estas fortika, brava, pacienca; la akra malvarmo, kiu
tie-supre reĝadas dum ses monatoj en jaro, fortigis la rason, ĝin
kutimigis al tiu ŝajne mizera vivado; kaj la vintro estas por la
montanoj la plej bona kaj kara sezono, ĉar, nur dum ĝia daŭrado,
ili estas ree liberaj. Somere, ilin konfuzis fremduloj, ilian landon
trapasadis bandoj de turistoj, la monton malpie, sentime esploradis
homoj nekonataj; sed, nun, dum la vintraj tagoj, la monton ili denove
posedas; ĝi refariĝas ilia mem propraĵo; sole ili konas ĝiajn
sovaĝajn profundegaĵojn, ĝiajn blankajn, puregajn neĝkampojn,
ĝiajn minacajn furiozojn, ĝian ensorĉan ĉarmon, kiu iafoje kaptas
mizerajn vagantojn kaj ilin perfideme tiras al morto.

Dum la vesperoj, la familianoj ariĝas en la kuirejo de la kajuto,
ĉirkaŭ la tablo, kaj dormeme aŭskultas rakontojn, dum ilin
nekontraŭstareble allogas la litoj, kie varme estos al la homoj.
Malĝoje, trankvile fluadas la vesperoj sur la nudaj altaĵoj..., kaj
pri la bruado en la arboj, pri la movado de la cetera homaro, neniu
precize scias, neniu klare pensas, ĉar ĉiam sama, de la fortikaj
malnovaj prapatroj ĝis la fortikaj junaj nepoj, forpasis la vivado;
kaj ĉiam samaj estis la vesperoj, meze de l' neĝa naturo, en la
malgranda kuirejo, kie ronketas la fajro.

Sed, kiam proksimiĝas la jarfino, iom da movado, iomete da bruado
naskiĝas ĉe la kajutoj. Baldaŭ okazos Kristnasko! Baldaŭ ĉirkaŭ
tablo, najbaroj kunvenos, ĝoje festenos, kunridos, kunkantos, kaj
estos rakontataj belaj historioj pri la pasintaj Kristnaskoj, dum la
gefianĉoj kisos sin unu la alian, dum la maljunuloj trankvile
disrevos pri la estintaj jaroj. Tage, la geknaboj iras en la arbarojn
por dehaki la abion, kaj vespere, la kunvenintaj familioj ĝin
ekbruligos, dum, tre malproksime, ĉe la profundaĵoj, kie sin movas
la ceteraj homoj, eksonos la ĥoroj, kaj ekbrilos miloj da lumetoj
por festi la naskiĝon de Kristo.

Ĝuste tiun tagmezon dekok-jara junulino sola paŝadis tra la arbaro.
Antaŭ kelkaj horoj, ĵus diris al ŝi la patro:

--Manjo, iru en la arbaron kaj deportu la abion; ĝi jam estas
dehakita.

Ŝi do iris, ĝoja pro tiu festo, ne nur ĉar vespere ĉeestos ŝia
fianĉo, sed ankaŭ ĉar okazos ia ŝanĝeto en la unutona, senlime
sama vivado de l' domanoj.

Dormis la tero sub dika neĝa sternaĵo, en kiun tiel malfacile
interniĝis la piedo, kiel en ŝtonan muron. Reĝadis profunda,
malgajiga silentado; forflugintaj estis ĉiuj vivaj estaĵetoj, ĉiuj
mallaŭtaj bruetoj, kiuj somere ĝojigadis la arbaron. Oni nur vidis
la longajn skeletojn de la abioj, kiuj ĉi tie kaj tie metis malhelan
koloron sur la blankan, puregan, unutonan naturon. Sed pri la
koloreco de l' ĉirkaŭaĵo ne atentis Manjo, ĉar tion ŝi ĉiam
vidis; laŭ ŝi, la vintro estas la sole bona sezono, dum kiu izolaj
estas la arbaroj kaj senhomaj la sovaĝaj altaĵoj. Ŝi ŝatis
solecon; neniu el la ordinaraj timigiloj al la urbanoj ŝin kaptis.
La arbaron neniam timas la ĉi supruloj, ĉar, en ĝi, ili laboradis
de la frua aĝo, kaj la malvarmo, kaj la frosto, kaj la prujno
kvazaŭ rebrilas en ilia animo, tiel ke sen tiaj maldolĉaĵoj ili
malfacile elportus la vivon.

Vojirante, Manjo iomete pensis pri la vespera festo, gaje, simple nur
tial, ke tiu ĉi festo estas ĝojiga kaj bonporta. Ŝi ja lernis, ke
en tiu vespero, ie, tre malproksime, al la homoj naskiĝis Savonto,
pri kies vivo ŝi bone sciis; tion ŝi tre kredis, sed tio estis tiel
enradikigita en ŝi, ke la penso pri ĝi estis tute senutila. Ŝi do
preferis sin okupi per tute nespiritaj aferoj: kiajn novaĵojn pri la
valanoj alportos la fianĉo, kion al ŝi donacos la patro, kiu venos
ĉe la festenon. Dume, tiel pripensante, ŝi alvenis al la loko, kie
kuŝas la jam dehakita abieto. Brave ŝi ŝarĝis per ĝi siajn
ŝultrojn kaj tuj foriris, ĉar jam ekvesperiĝis, kaj la vojo al la
domo estis malfacila kaj longa.

Terura, akra, senkompata malvarmo reĝadis, sed pri ĝi ŝi estis
sufiĉe sperta; tamen, ŝin iom timigis la densa nebulego, kiu, ĉe
l' vesperiĝo, pliakriĝas en la arbaroj.

La pala lumo, kiu tra la nebula vualo, ĝispenetradis la arbajn
densejojn, netakseble kliniĝis al la horizonto; timema, senbrila
ruĝaĵo aperis ĉe la sunkuŝiĝo, kaj, laŭ la pliblovo de l'
vento, ŝi tre bone sentis, ke venas vespero. Kaj ŝi rapide iradis,
ĉiam kaptita de la penso pri la baldaŭa festeto, pri Kristnasko,
kiu en la sama horo, kunigadas ĉiujn frato-homojn por festi
tutmondan ĝojon.

Ŝi portis la abieton sur la ŝultroj, sed, ĉar densiĝis mallumo
kaj ŝian paŝadon malhelpis la trunkoj, ŝi decidis demeti la
arbeton kaj ĝin treni. La ĉielon oni jam ne vidis; super la
ĉirkaŭa naturo naĝadis noktombroj kaj tute malheliĝis la vojo.
Malvarmigaj blovoj alĵetiĝadis laŭ la aleoj; de la branĉoj pendis
glacieroj, kaj la trunkojn ĉirkaŭis prujno. Sur la malmola neĝo
glitis la piedoj, kaj ŝi estis devigata iri malpli rapide.
Maltrankvileco ŝin konfuzetis, tiom pli ke, tra la nebulego, ŝi ne
povis scii, ĉu ŝi iras laŭ la ĝusta vojo, aŭ ĉu ŝi eraras.
Tamen, ŝi konfidis al la kutimo. Jam de la frua infaneco, ŝi tien
venadis kun la patro kaj la fratoj, en tiu sama tago por dehaki la
kristnaskan abieton. Sed, tiun jaron, ŝi ja volis iri tute sola.
Baldaŭ ŝi estos matura virino, edzino, kaj tial estas necese, ke
edzino estu kuraĝa, kaj ŝin timigu nek ventego, nek malvarmo. Tie
supre, vivo estas batalado, senĉesa eterna batalado kontraŭ naturo
tiel fiera kaj sovaĝa, ke ĝi ne toleras la kunvivadon de aliaj
vivemaj estaĵoj, kaj la braveco estas, eĉ por la virinoj, io
natura, necesa, pri kiu neniu fanfaronas.

... Envenis nokto, terure malhela nokto, dum kiu pliiĝadis la frosto
kaj plifuriozis la neĝaj blovegoj, kiuj, de tempo al tempo, muĝadis
de la montaj suproj. El la tero, aŭ el la branĉaro de abio, iafoje
leviĝis ventoturniĝoj, pelataj de l' vento, kaj ĉiuflanke
disflugis neĝeroj, tiel multnombraj, ke la vagantino fermis la
okulojn pro timo. Bruon oni ja ne aŭdis. Iafoje, branĉo, tro peze
ŝarĝita, ellasis neĝan pecon, kiu mallaŭte defaletis teren.

Manjo tre timis, ke ŝi devojiĝis; tia ideo ŝin ekdoloris, ĉar
ĵus ŝin kaptis la penso pri nokta restado en tiu izolejo, tra tiu
akra malvarmego, meze de l' venta batado, kaj, plie, dum kristnaska
vespero, kiam ĉio brilas de gajeco, kiam la plej malĝojemajn
okulojn lumigas radio de espero.... Tio ja ne povis esti. Ŝi
ĉirkaŭrigardis, palpis la trunkojn per siaj duonfrostitaj manoj,
faris kelkajn paŝojn al ĉiuj direktoj por vidi, ĉu ŝi staras sur
la ĝusta vojo. Sed la signojn pri la vojeto surkovris novaj
neĝamasoj, kaj pro la nepenetrebleco de l' nebulego ŝi ne estis
kapabla ĝin retrovi. Ŝi tre bone konsciis, ke ŝi devojiĝis, kaj
tiam, nevenkebla timo ŝin kaptis. Kion ŝi faros por retrovi la
domon, kiel ŝi, tra tiu terura malhelaĵo, povos rekoni la vojon,
kunporti la abieton ĝustatempe por festi Kristnaskon? Ĉirkaŭe ŝi
palpis la arbojn, sed ŝiaj fingroj nur sentis delikatajn
glacieretojn, kiuj rompetiĝis ĉe ŝia tuŝo; plie, ŝin treege
doloris la piedoj. La malvarmo, la tiel senkompata malvarmo, ŝin iom
post iom penetradis, perfideme, singardeme, kvazaŭ ensorĉisto. Ŝi
volis krii, sed ŝia krio ne trafis trans kelkaj arboj; kaj al kio
efikas krio de junulineto, en mezo de arbaro ombroplena? Senkuraĝa
ŝi ne volis esti, kaj ŝi peneme remarŝis ankoraŭ tirante la
abieton, ĉar ŝi esperis, ke tre baldaŭ ŝi eliros el la arbaro kaj
retrovos signojn pri la ĝusta vojo. Certe mokus ŝin ĉiuj, kaj ŝin
mallaŭdus, se ŝi ne kunportus la abieton kaj pro ŝia neatenteco
malsukcesus la festo. Tiu ĉi penso, pli ol la ideo pri ŝia sorto,
ŝin doloris. Ŝi antaŭeniris kun granda malfacileco; ĉe ĉiu
paŝo, ŝi alĵetiĝis kontraŭ la trunkojn; la piedojn pezigis
malvarmego; kiam ŝi haltis, ŝajnis al ŝi, ke ŝi tuj mortos pro la
piedoj glaciiĝantaj; tial ŝi marŝis laŭeble, konservante la
esperon, ke ŝi baldaŭ eliros, ke tuj ekmontriĝos la ĝusta vojo
kaj rapide ŝin kondukos hejmen, kie ŝin atendas multo da homoj por
kunfesti Kristnaskon. Siajn fingrojn kvazaŭ feriĝintajn ŝi jam ne
sentis, sed ili ankoraŭ energie tenadis la abieton, kaj pri tio ŝi
jam ne precize konsciis. Nur unu penso ŝin konstante elokupadis: en
tiu nuna horo, kunvenas homoj en la kuirejon, kaj trinkas
kunparolante, kaj maltrankvile rigardas la patro tra la pordo, ĉu
ŝi tuj alvenos, kial ŝi ankoraŭ ne estas tie....

Ha! ŝi volas nepre eliri. Tuj ŝi per sia propra volo retrovos la
vojeton. Kaj ree ŝi plirapidis, ree ŝi faletis sur la glitiga tero,
ree ŝian paŝadon baradis la senlimaj rangoj de trunkoj. Ŝi sentis,
ke ŝia elspiro frostiĝas ĉe la lipoj, ke io terura detranĉas
ŝiajn piedojn kaj perforte volas ilin ligi al la tero. Streĉiĝas
ŝiaj nervoj de junulino, de brava, sentima virino montana, difinita
por la vivado batala kontraŭ naturo. Iafoje, ŝi disrigardas, sed
tiam ŝia timo fariĝas pli granda. Ŝajnas, kvazaŭ nekonataj
estaĵoj ŝin atentus, kvazaŭ io malvarma ŝin kaptus kaj senbrue
detirus, por ke ŝi ne rapidu antaŭen. Kaj antaŭen ŝi ankoraŭ
volis iri; alia vigla forto ŝin puŝadis, kaj tiun potencon ŝi
obeis, ĉar ŝi sciis, ke ie, eble tute proksime, eble tute
malproksime, estas la celo, ke momenta senmovado por ŝi estos
mortiga.

... Noktiĝis, tute noktiĝis en la arbaro, kaj, en tiu horo, la
domon sendube forlasis ĉiuj invititoj por esplori, kial ŝi ne
venis. Kaj baldaŭ ili ŝin trovos, kaj ŝi honteme reiros al la
kajuto, malsukcesiginte la feston, kvazaŭ malsaĝa knabineto. Jes,
tre baldaŭ ili venos, kaj tra la densaĵo eksonos voĉoj amataj kaj
paroloj konsolaj; ŝi tuj reiros; la festo malsukcesos, kaj pro tio
ŝi emas plori. La antaŭan jaron en la sama tempo, ĝojis la
festeneto en la kuirejo, ŝercis la viroj, babilis la virinoj, kaj
brilis la lumetoj sur la branĉoj. Nun, ŝi mizere eraradas tra la
arbaro, sen ia radio de lumo. Ŝin ja lacigis la marŝado; terure
ŝin doloris la piedoj, sed malgraŭ ilia malvarmeco, ŝi sentis, ke
vivo ankoraŭ fluadas en ili, ke la danĝero ankoraŭ ne minacas
ŝin. Kontraŭe, la fingroj estis rigidaj, alfiksitaj al la abieto
per frosto, kaj ŝian tutan korpon skuetis frostotremo pro timo kaj
malvarmego. Ŝi haltis, aŭskultante, ĉu ne venos iu familiano, ĉu
la teruran ĉirkaŭan silentecon tuj ne finos homa voĉo, vorto de
espero. Tamen, ŝiajn orelojn ne atingis ia bruo. La senlima, eterna,
morta silentado ŝin ĉirkaŭadis; nur vento ĝemegis, kaj neĝo
defalis teren. Kaj, jen ŝi rememoras pri versaĵo iam lernita en la
lernejo, kiam ŝi estis malgranda knabino. En ĝi oni parolis pri
patro kun infano rapidantaj tra arbaro, kaj la infanon, oni diris,
allogis reĝo per dolĉaj paroloj, kaj la infano mortis.
Kontraŭvole, ŝi rememoras la tutan versaĵon:

  Rajdas nokte tra la vento
  Unu patro kun infano,
  Knabon havas li en brakoj,
  Premas ame, varme tenas.

Kaj kvazaŭ en sonĝo, reflugas al ŝia kapo ĉiuj versoj, ĝis la
lasta:

  Tre rapide rajdas patro,
  Mortiĝantan filon tenas,
  Li kun peno hejmen venas,
  Jam en brakoj mortis knabo.

Tion ŝi ofte deklamis kaj ĝuste, kiam ŝi estis tute juna, dum
kristnaska vespero, antaŭ ĉiuj kunvenintaj genajbaroj. Kaj ŝian
unutonan deklamadon sekvis multo da laŭdoj kaj brua aplaŭdado. Pri
aliaj infanaj mirrakontoj ŝi ankaŭ rememoras. La Reĝo de l'
Malvarmo loĝadas, laŭ la enlanduloj, en la plej densa loko de la
arbaro; kaj, ofte, dum la vintraj tagoj, li forlasas sian
reĝolandon, kaj, vestita per tute blanka vestaĵo, li restas
ĉe ia nekonata angulo, kaj, per dolĉaj, trompemaj vortoj
nekontraŭstareble delogadas al sia loĝejo la mizerajn vagantojn,
kies korpon li enneĝigas ĝis la veno de l' somero. Manjo tre bone
scias, ke tia Reĝo estas nur timigilo al la neobeemaj infanoj, sed,
nuntempe, vero kaj malvero kunmiksiĝadas en ŝia deliranta kapo,
kaj, ĉe ĉiu paŝo, ŝi tre timas, ke tuj aperos al ŝi la blanka
Reĝo.

Ne! pri tiaj aferoj, ŝi ne devas pensi. Ŝi ja ne estus inda edzino,
se ŝin timigus tiaj sensencaj rakontoj. Kaj ŝi rekuraĝas, provas
antaŭenpaŝi, ne rapide, singardeme, nur por sin movi, por ke ne
frostiĝu ŝiaj piedoj, ĉar iu familiano baldaŭ venos kaj ŝin
kunportos al la varma lito.

Aliaj realaj okazintaĵoj ŝin okupas. Iu prapatro iam restis tutan
nokton en arbaro kaj senĉese marŝadis, por ke la kapo ne frostiĝu,
kaj dum la tuta sekvanta tago, li eraradis, tra la nebulego, ĝis oni
lin retrovis, mortantan de malvarmo kaj malsato. Oni ankaŭ ofte
rakontis en la vesperaj kunvenoj pri iu maljunulino, vilaĝa
sorĉistino, kiu nokte perdiĝis en arbaro kaj estis retrovita nur
multajn monatojn poste, enfosita en neĝa kavaĵo. Sed pri ŝi la
tieulinoj diris, ke tia morto estis justa revenĝo de Dio, ĉar iam,
laŭ la komuna opinio, la nomita sorĉistino ensorĉis junulinon, kiu
venis dehaki la kristnaskan abion. Manjo timas, ke ŝi estas sur la
sama vojo kiel la malbona maljunulino, kaj, kvankam, laŭ la diro de
la vilaĝaj instruituloj, la fantomoj tute ne ekzistas, al ŝi tamen
ŝajnas, ke tuj aperos la korpo de la mortinta sorĉistino, aŭ la
blanka mantelo de la Reĝo de l' Malvarmo.

... Kaj nun tute ne doloras ŝin la piedoj, ĉar ŝi jam ne sentas,
ke ili estas; la abieton ŝi ne forlasis, ĉar ŝi pri ĝi jam ne
pensas. Iafoje ŝi provas ekrezoni, rememori la direktojn, laŭ kiuj
ŝi devas iri, sed tia pripenso alkondukas ŝin al pli mizera
konkludo rilate al ŝia estanta sorto.

Ŝian bravecon iom post iom ĉesigas lacigo kaj malvarmego. Ĉe ĉiuj
kelkaj paŝoj, ŝi haltas, ĵuras, ke ŝi ne iros pli malproksimen,
aŭskultas, ĉu ne laŭtiĝas ia brueto, ĉu ne aperas la savontoj.
Sed, ja nenio.... Kaj ŝi senesperiĝas, sidiĝas sur trunketon,
ellasas malĝojajn larmojn, atendas ĝis venos aŭ morto aŭ savo....

Jen, en ĉiuj lokoj de l' tero, ĝojas la festo de Kristnasko. Tiun
feston ŝi iam vidis en la urbeto sur la ebenaĵo, kaj tie ĝi estis
multe pli bela kaj riĉa. Abio briladis en ĉambro, geknabetoj
ĝojeme rigardadis al la arbo, ricevis ludilojn de bela sinjorino,
kaj kiam finiĝis la festo kaj estingiĝis la arbo, iu maljuna viro
parolis per solena, strange frapanta voĉo. Li rakontis pri antikvaj
okazintaĵoj:... Tie, en tre malproksima lando, antaŭ multego da
jaroj, paŝtistoj maldormis ĉirkaŭ fajro, en plena nokto.... Kaj,
jen subite al ili aperis anĝelo de la Sinjoro, kaj diris: «Ne timu;
gravan sciigon mi anoncas al vi. Hodiaŭ, al homoj naskiĝis
Savonto». Kaj anĝeloj aperis en la ĉielon kaj kundiradis: «Gloro
al Dio ĉe la supraj altaĵoj, kaj paco al la homaro».

Ho! tian pentraĵon ŝi tre bone rememoris; homoj, strange vestitaj,
sidadis en la senlima dezerto; brilis meze de ili ruĝa fajro, kaj,
jen ekradiis senkompara brilo en la ĉiela vasto....

Ĉu al ŝi ne brilos simila aperaĵo, ĉu baldaŭ ŝi ne vidos
konatulojn kun flamingoj en la mano. Ŝi denove aŭskultas....
Silentadas.... Ŝi volas krii, sed ŝi timas, ke ŝia voĉo estos tro
laŭta, kaj tial vekos fantaziajn estaĵojn.

En ŝia deliranta kapo, ĉio kunturniĝas. Ŝi ĉiam revidas la iam
viditan pentraĵon: homoj sidantaj en la dezerto ĉirkaŭ fajro;
bela, diafana nokto sub orienta ĉielo, pli blua ol la plej blua
cejano, pli vasta ol la plej vasta ĉielo videbla de l' montosuproj.

Ŝi rememoras.... Neniu venas; kaj kvankam ŝi aŭdis pri vivo, ke
ĝi estas ne grava bono, tamen morti ŝi ne volas, ĉar la vivon ŝi
amas. Se ŝi ekhaltas, ŝi sentas, ke ŝin kaptos la mortigo per la
malvarmo, sed aliparte ŝiaj glaciiĝintaj piedoj jam ne povas ŝin
subporti. Kaj malespera, ŝi haltas, pensante, ke ŝi eble trovos
kuŝujon sur la tero, tie ŝi dormos ĝis la mateno, aŭ venos la
morto. Cetere, la konscio ŝin forlasas; rakontoj ŝin persekutas;
ŝi pri si mem pensas, ke ŝin atendas la Reĝo de l' Malvarmo, ke
sekve ŝi neniel povos saviĝi. Kaj ŝi kuŝiĝas sur la teron,
envolvante sin per sia robo por ne senti la maldolĉan fundon. Al ŝi
proksimiĝas dormemo; ŝajnas; ke ŝi sidas tre bone sur la neĝo, ke
la piedoj ŝin jam ne doloras, ke agrabla sento ŝin tiras al pli
bona, pli feliĉa vivo.

... Jes, ili tuj revenos, ili ekkaptos ŝin kaj forportos en la
hejmon.... Sed en kian hejmon? Ŝi ja ne scias, ĉu pri la patro aŭ
ĉu pri la Reĝo de l' Malvarmo ŝi pensas.... Bone estos al ŝi; iu
ŝin tuj kunportos kaj, kisante, ŝin ŝovos en la varman liton, kie
ŝi kunligos siajn membrojn por revarmiĝi.... Sendube, ŝi sonĝis;
jen, ŝi ja vere kuŝas en lito. Sendube jam pasis Kristnasko; la
arbeto staras sur la tablo, la lumetoj estingiĝis, kaj, ĉe la
mateniĝo, ŝi ĉion revidos, kun la rememoro pri tiu stranga sonĝo,
ke ŝi kuŝis en arbaro, ke al ŝi estis tre malvarme.... Dolĉe
estas al ŝi, ĉar ŝi ĵus akceptis la kison de l' fianĉo,
dolĉan, tre varman kison. Li fermis al ŝi la okulojn, surkisante la
lipojn, kaj brako ĵus ĉirkaŭligis ŝian kolon.... Li estas tie
apude, ŝi estas tute ĝoja; li rediras dolĉajn parolojn: «Baldaŭ,
ni kune...» Sed, kia malagrabla sonĝo ŝin ĵus tenis: ŝi estis en
arbaro, homo, ne homo, sed blanka demono ŝin karesis, kaj dolĉe,
dolĉege ŝin tiradis al ia malvarma profundegaĵo.

Sed, teruro! tio ja ne estas sonĝo! ŝi sidas en arbaro, ŝiaj
membroj kuŝas sur la neĝo, kaj jen ŝi volas movi fingron... ĝi
jam estas alligita al la tero per frosto; ŝi ekkrias; iom da konscio
ŝin rekaptas. Jes, ĉion ŝi rememoras tute bone, tute precize. Se
ŝi kuŝas pli longe, tuj ŝi mortos, ĉar la perfida Reĝo de l'
Malvarmo tiel detranĉas la vivon de l' homoj, kaj morti ŝi ne
volas, ĉar la vivon ŝi amas. Jen, ŝi tuj restariĝos; ŝi denove
rapidos tra la arbaro, laŭ kia ajn direkto, nur por ke ŝin ne prenu
la frosto kaj la dormigo de l' malvarmo. Jes, tre certe ŝi tuj
ekstaros, kaj baldaŭ oni ŝin trovos, ĉar la tuta familio ŝin
nepre serĉadas.... Ŝi tuj ekstaros....

En la urboj, sonas la ĝojo, kaj bruas la gajuloj; en multegaj domoj
oni festas en la kuirejo, kaj la abio lumigas la ĝojantojn per siaj
sennombraj fajretoj. Dio mia! kiel bela estis la festo, kiam ŝi
estis en la urbo. Al ŝi donacis ludilojn bela sinjorino, kaj poste
solene parolis maljunulo per strange frapanta voĉo:... en dezerto,
sidadis paŝtistoj ĉirkaŭ la fajro....

Ĉirkaŭ la fajro! Ho! kiel bone estas sidi ĉirkaŭ fajro! Oni
almetas la manojn super la ruĝan flamon, oni apogas la piedojn
kontraŭ la fajrujon; ĝoje ronketas la brulaĵo, kaj hela flameto
lumigas tra la densa nokto.... Nun, la piedoj estas tute varmaj,
ankaŭ la manoj; ĉio estas bona, kaj, jen, al ŝi estas tute same
kiel en ŝia fantazio. La piedoj estas tute varmaj, ankaŭ la manoj,
ŝia tuta korpo tremas pro varmo. Ŝiaj okuloj fermiĝas, la manoj
kunligiĝas, la korpo tordiĝas por esti pli varma.

Jen, subite, ŝajnas, ke, en la malproksimo, el tute malproksima
sonorilejo batis ia horo.... Kioma, kie, ŝi nescias. Ĉu eĉ sonadis
ie? Ĉu ne okazas ia tratranĉo en ŝia deliro? Tamen, ŝi rememoras
iomete.... Ŝi kuŝas sur la tero; tie estas varme; ŝi povas atendi
ĝis la veno de l' matenruĝo, sed estus eble pli bone se ŝi
restariĝus, tial ke oni rakontas, ke la kuŝintoj sur la neĝo estas
difinitaj por la morto. Tio estas ne vera. Oni rakontas tion, sed
ĉion rakontitan oni ne devas kredi; kontraŭe, sur la tero, estas
pli dolĉe, pli varme, pli ripoze; oni dormetas tute bone, sentante
nenian blovon, nenian ventoturniĝon. Sed, ŝi tuj ekstaros, ĉar ŝi
iom timas. Ŝajnas tute kvazaŭ io neatendita, io neprokrastebla tuj
okazos. La Reĝo prenos Manjon; tio okazas, ne nur kiam oni estas
knabino, sed ankaŭ kiam oni estas fianĉino. Tion difinis la malbona
sorĉistino kiel revenĝon pri la puno de Dio, ĉar la sorĉistinoj
estas la estrinoj de la arbaro, kaj la potenco de Dio ne trafas trans
la malbelaj, mallaŭtaj densejoj.... Tial, ŝi stariĝu!... kvazaŭ
ia kiso ŝin tuŝetus.

Eble, la kiso de l' fianĉo, kiu volas ŝin surprizi, ĉar fianĉino
ŝi ja estas. De longatempe ŝi pensadis pri tiu venonta kunvivado
kun alia viro, en alia domo, ne ĉar ŝin persekutis la deziro al
amo, pri kiu revadas la urbaj junulinoj, sed nur tial, ke tia estis
la kutimo de la prapatroj, ke ĝin oni nepre devas obei. Baldaŭ
okazos la edziniĝo, kaj jam ŝi sentas kvazaŭ en tiu vespero
fariĝus pli akra la kiso de l' fianĉo--eble, ĉar efektive
baldaŭiĝas la tempo de l' geedziĝo. Post la paso de l' vintro, ili
kunforiros al la valo, kie pli facila estas la vivado kaj pli ĝojaj
la vintraj tagoj.

Sed, jen, iom post iom, alproksimiĝadis la Reĝo de l' Malvarmo, la
perfida demono de la nudaj altaĵoj. Tremante, lia maljuna mano
malfermis la okulojn de la junulineto, li delikate kunmetis la
brakojn kaj la krurojn.... Varmo! varmo! ŝi naĝadis en la varmo!
kiel bone ŝi estas en la lito post la ĝojigo de l' kristnaska
festo. Ho! la bona lito, la dolĉa varmeco de l' ĉambro, flanke de
la varma stalo....

Ŝi jam ne movis sin. La Reĝo de l' Malvarmo klinis ŝian tute
palan kapon; ŝian hararon li ŝmiris per prujno, kaj ŝian
glaciiĝintan korpon envolvis per sia blanka, purega mantelo, tiel
blanka, tiel purega kiel la vualo de la junaj edzinoj. Kaj, tion
farinte, li avide, ĝojege, ŝin kisadis, ĉe la frunto, ĉe la
brusto, kaj al ŝi ŝajnis, ke tia kiso estas pli dolĉa ol la plej
dolĉa kiso de l' fianĉo, pli varma ol la plej varma kareso de l'
amo.

    H. Hodler.



UNUA MENCIO


  NOKTAJ FANTOMOJ
  EN LA KASTELO DE
  RHODE-SAINT-PIERRE

  «Tra densa mallumo briletas la celo,
  Kaj nin ne timigas la noktaj fantomoj.»
      (_La vojo._)


Tiuvespere, kiam mi transpasis la sojlon de la malnova gastejo, estis
pli malfrue ol kutime, ĉar en tiu pentrinda vilaĝeto de la
Hagelando[4] la naturo estas tiel alloganta, la eknoktiĝo tiel
dolĉa post varmega tago, ke mi preskaŭ kun bedaŭro interrompis
mian sencelan vagadon. Sed en la gastejo atendis min, kiel
ĉiuvespere, miaj novaj kunuloj: la ĉefaj loĝantoj de la vilaĝo.

Ĉirkaŭ la malglata ligna tablo, sub la dika lampo kun verda
lumŝirmilo, sidis ili--la vilaĝa sekretario, la kampogardisto, la
kuracisto, la orgenisto--kviete, malrapide fumante en siaj longaj
argilaj pipoj la tabakon rikoltitan en ilia ĝardeno.

Kompreneble oni ekriproĉetis--ho, tre amike--la «poeton», kiel ili
nomis min, pri lia malfruiĝo, sed tuj la gastejmastro alportis la
kutiman kartludon kun la skribardezo, al kies ŝnureto balanciĝis
spongo kun peco da kreto, kaj ni ekludis.

La kartoj estis apenaŭ disdonitaj, kiam aperis sur la sojlo
maljunuleto vestita per blua kitelo, larĝa bruna pantalono kaj dikaj
lignaj ŝuoj. Je l' mano li portis kupran lanternon, kiun li teren
metis ĉe la sojlo, kaj, deprenante sian ĉapon, li alproksimiĝis al
nia tablo petante, ke la doktoro bonvolu akompani lin en najbaran
vilaĝon Rhode, por flegi lian subite malsaniĝintan filinon.

--Mi akompanas tuj, Mastro Jan,--diris la kuracisto, metante siajn
kartojn sur la tablon.--Nu, la devo vokas min,--li aldonis.--Daŭrigu
la ludon inter vi, amikoj, dum mi faros devigan noktan promenadon.

Li prenis sian ĉapelon kaj sian bastonon kaj, antaŭ ol foriri,
demandis al la kamparano:

--Ni iros tra la arbaro, ĉu ne, Mastro Jan? Tiu vojo estas pli
mallonga.

--Tra l' arbaro, je tia horo!... Ĉu vi tion intencas, Sinjor'
Doktoro? Estas morgaŭ la Mez-Aŭgusto, kaj vi scias bone, ke ne
taŭgas tiam vagadi en la arbaro ĉirkaŭ la kastelo de Rhode.

--Vi estas prava,--diris la orgenisto.--Oni rakontas strangaĵojn pri
tio, kaj certe la drama morto de la lasta kapelano de l' kastelo ne
alportis benon al la Baronoj de Rhode.

Siavice la sekretario aldonis:

--La maljunuloj de l' vilaĝo pretendas, ke de la tempo, kiam la
sanga dramo okazis en la kastelo, la fantomo de la kastelmastro
ĉiujare nokte vagadas ĉirkaŭ la kastelo, kaj eĉ la arkivoj
rakontas pri tio. Sed nun la junuloj tion ne kredas plu....

Dezirante koni pli detale tiun misteran historion kaj allogita de la
freŝeco de l' aero, mi proponis al la kuracisto akompani lin.

La gastejmastro donis al ni rondforman kupran lanternon, utiligotan
por la reveno, kaj triope ni foriris.

--Hela, bela vetero, ĉu ne, Sinjoroj?--diris la kamparano,--ni ne
bezonas la lanternojn, sed la steloj fajre brilegas, eble la vetero
ŝanĝos.--Kaj frotante alumeton li ekbruligis sian mallongan pipon
kun metala kovrileto.

--Sed, diru, Jan,--demandis la kuracisto--ĉu efektive vi timus en
tia hela nokto akompani nin tra la arbaro?

--Mi ne estas timulo, Sinjoroj, sed por la tuta oro de l' mondo mi ne
volus preterpasi la kastelon dum tiu ĉi nokto.

--Sed--demandis mi--kia malbonaĵo povus trafi nin?

--Ho, Sinjoro, mi prave vidas, ke vi estas fremdulo. Se vi estus
naskiĝinta en nia vilaĝo, vi ne demandus pri tio. Ĉiuj scias, ke
ĉiujare la hundaro de l' estinta Barono de Rhode, blekegante kaj
bojante trakuradas la kampojn, aron da nigraj ĉevaloj trenante
katenojn trarajdas la arbaron; la sonorado de l' ĉaskornoj, la
siblado de l' sagoj kaj de l' kugloj, la ĝemegoj de l' vunditaj
ĉasaĵoj plenigas la aeron per teruriga bruegado kaj ve al tiu, kiu
troviĝas sur la vojo de l' sovaĝa bando....

Interparolante ni alvenis apud la enirejo de l' arbaro.

--Nu--diris la kuracisto--eble la malsanulino senpacience atendas
nin, ni eniru la plej mallongan vojon.

Mi tuj jesigis; sed la vilaĝano paliĝante protestis, kvankam li
ankaŭ deziregis, ke ni alvenu kiel eble plej baldaŭ ĉe lia filino,
tamen li petegis, ke ni forlasu nian maltimeman projekton.

Iom da fanfaroneco ne maldecas ĉe junulo kaj, anstataŭ ekdiskuti
kun la naivulo, mi ekbruligis mian lampon kaj enpaŝis la vojeton.

La kuracisto adiaŭdiris per la mano al nia gvidisto, kiu nur diris
kun sopiro:

--Gardu vin Dio!

Kaj ni malaperis en la arbombro.... Tie la lunradioj apenaŭ traboris
la densan foliaron, nur la flava lanterna lumo lumigis la vojeton
ĝis kelkaj paŝoj antaŭ ni.

La strangaj superstiĉoj, kiuj persistas ĉe la kamparanoj, fariĝis
la temo de nia interparolado. La kuracisto jam rakontis kelkajn
ekzemplojn, kiam, alproksimigante sian poŝhorloĝon al mia lanterno:

--Jam la dekunua--li diris--Ni certe eraris pri la vojo; la arbaro ne
estas tiel vasta: ni devus jam esti alvenintaj en Rhode.

Ni haltis momenton, sed meze de l' arbaro estis neeble difini, kie ni
troviĝas. Por koni la direkton ni eĉ ne havis plu la lunon ĉar
nebuloj estis kaŝintaj ĝian arĝentan globon.

Eksiblis plenda vento tra la foliaro, kraketis sekaj branĉetoj de l'
abioj, kaj iafoje nokta strigo aŭ rabobirdo forflugis kun raŭka
ĝemo. La promenado brave komencita, nun ekŝajnis longa kaj iom
teda; mi ekbedaŭris, ke ni ne sekvis la vilaĝanon, kiam pli hela
lumeto aperis inter la ŝtipoj: ni ektuŝis la randon de l' arbaro.

Antaŭ niaj okuloj, alkutimiĝintaj al la mallumo sin etendis vasta
kamparo, ĉiuflanke limigita de montetoj kovritaj per densaj arbaroj.
Meze de la kampoj je interspaco da kvaronmejlo staris majeste kaj
mistere, kvazaŭ gardisto de l' nokto, masiva konstruaĵo: la kastelo
de Rhode, kun sia minacanta kvarangula turo. De ĝia levebla ponto
ĝis la vilaĝo staris duobla vico de arbegoj, kiun ni devis
preterpasi por atingi la izolan dometon de la malsanulino.

Sur la tuta naturo korpremanta silento pezis kvazaŭ funebra vualo.
Densaj nebuloj, jen disiĝantaj, jen kuniĝantaj, traflugis la
ĉielon: momente ekbrilis la luno kaj sur la nigra fundo la tuta
kastelo fantastike lumis, je ĉiu fenestro ekbrilis blueta arĝenta
fajro... ĉirkaŭ ni zigzage flugetis aro da noktaj vespertoj.

Ĵus ni atingis la misteran aleon, kiam subite estingiĝis la lumoj
de la kastelo. Tuj pleniĝas la aero per stranga bruado: blekado de
ĉevaloj, frapado de hufoj, sovaĝa rajdado. La terura bruegado
plifortiĝante ŝajnas proksimiĝi. Nun timiga sonorado de ĉenoj
miksiĝas kun raŭkaj krioj: Ho! ho! Hu! hu! Nenion ni vidas krom, en
fundo de l' aleo ĉe la kastelo, tremetantan lumon, kiu jen ekbrilas
jen malaperas....

Ree fariĝas silento... silento pli terura, pli timiga ol la bruado,
kiu antaŭ momento tremigis la aeron...

Mi premis la brakon de l' kuracisto, mallaŭte dirante:

--Kio okazas?... Kion signifas?....

La doktoro ne tuj respondis; kaj poste pripenseme li parolis:

--Strangajn aferojn oni rakontas pri la kastelo de Rhode... sed la
vilaĝanoj rakontos tion al vi pli bone ol mi.

Kelkajn minutojn poste ni frapis ĉe la pordo de la izola dometo. Nia
gvidisto mem malfermis kaj rigardante nian palan mienon:--Estu
bonvenaj--, li diris.--Ho, ni timis, ke malfeliĉo trafis vin.

--Malkviete ni atendis vin Sinjoroj, kvankam mia filino ŝajnas nun
farti pli bone,--aldonis la maljunulino, kiu sidis apud la fajrejo,
preparante varman trinkaĵon por la malsanulino.

La patro prenis la lampon de la tablo kaj enirigis la kuraciston en
la apudan ĉambron, kie kuŝis lia filino.

La patrino preninte la varman trinkaĵon, akompanis ilin.

Mi restis kelkan tempon sola en la hejma ĉambro, nur lumigita de la
ruĝa rebrilo de ligna fajro, kiu dancigis sur la kalkpentritaj muroj
fantomajn ombrojn. Mi repripensis pri ĉiuj strangaj okazintaĵoj de
ĉi tiu fantastika nokto, kiam la patrino revenis, mallaŭte dirante
kun pli ĝoja mieno:

--Ŝi ekripozas nun. Dank' al Dio, la krizo forpasis kaj ni povas
esperi, ke ŝi estos savita; tamen la kuracisto promesis, ke li
restos ankoraŭ kelkan tempon, ĝis kiam ŝi dormos.

Kaj dum ŝi boligis akvon por prepari tason da kafo, mi profitis la
okazon por demandi ŝin pri la teruraj bruadoj, kiujn ni aŭdis.

--Ho, Sinjoro!--ŝi diris, sidiĝante apud la fajrejo--ni ankaŭ, ni
aŭdis la preterpasantan sangoĉaron kun ĝiaj inferaj ĉevaloj,
ĝiaj sonoradantaj katenoj. Ni ne kuraĝis rigardi tra la fenestro,
tio estus mortiga, sed ni preĝis por vi, kaj la Sankta Virgulino,
(danko estu al ŝi) aŭskultis nian preĝon permesante, ke vi atingu
nian dometon. Ni timegis, ke vi ricevos la saman sorton ol nia Siska
de la muelisto....

--Kio do okazis al ŝi?

--Ĝi estas terura okazintaĵo, Sinjoro, kiun oni rakontis al mi dum
mia juneco. Estis festtago en la vilaĝo, dancmuziko ĉie sonoris
laŭ gaja takto. Dum tuta tago la gejunuloj senzorge kaj senlace
saltadis kaj kantadis pensante nur pri plezuro kaj ĝuo. En ĉiuj
gastejoj fluadis la ŝaŭmanta biero, ĉie regadis brua gajeco...
Tiunokte Siska de la muelisto, deksep-jara petola knabino, post la
danco hejmen reiris kun kelkaj gajaj gekunuloj. Ili kantis kaj saltis
ankoraŭ sur la vojo, kiam subite eksonoris la dekdua... kaj oni
aŭdis la bruegantan ruliĝadon de kvarĉevala veturilo. Ĝi pasis
tute proksime de la ĝoja bando. «Haltu, veturigisto!» ekkriis ia
junulo.--«Haltu!» rekriis la aliaj; kaj la petola Siska, pli rapide
ol penso, eksaltis sur la postan flankon de la veturilo, kriante:
«Jen! mi veturas hejmen!» kaj ŝi malaperis en la aleo de la
kastelo. Furioze, sovaĝe kuradis la ĉevaloj tra kampoj kaj
herbejoj, irante trifoje de la kastelo de Rhode ĝis la kastelo de
Kratenberg, kiu iam staris sur la monteto. Ĉiufoje propramove
malfermiĝis brue la pordegoj de la kastelo por enirigi la veturilon.
Brue ili fermiĝis: sed neniu krom la fantomaj rajdantoj povis
trapasi la sojlon. Siska vidis dum momento la luksan internon de la
ensorĉita kastelo... kaj ŝi falis de la veturilo. Matene vilaĝanoj
trovis ŝian sangmakulitan korpon sur la ponto antaŭ la pordego de
la kastelo de Rhode....

Dum la maljunulino rakontadis, la kuracisto kaj la patro estis
silente enpaŝintaj en la ĉambron kaj nun staris apud la fajrejo. Mi
estis tiel pripensema pro ĉiuj aŭditaj mirindaĵoj, ke mi eĉ ne
rimarkis ilian apudeston.

La virino silentis, malfermis la antikvan kverklignan ŝrankon kaj
prenis siajn kvar plej belajn tasojn, kiujn ŝi plenigis por ni per
bonodora kafo.

Ĉiuj eksidis ĉirkaŭ la fajrejo dum la doktoro kvietigis la
gepatrojn pri la farto de ilia filino, aldonante kelkajn konsilojn
pri la flegiloj uzotaj se ia nerva krizo reokazus.

Nenion mi aŭdis pri tio ĉar, en siblado de l' vento, en la
kraketado de l' fajro mi aŭdis malproksime, malproksimege la
ruliĝadon de la sangoĉaro, la galopadon de l' ĉevaloj, la krakadon
de l' vipoj, la bojadon de l' hundaro; en la volviĝanta fumo mi
vidis nur suprenflugantajn fantomojn.

La kuracisto rimarkis mian ekscitiĝon, ĉar li interrompis mian
revadon dirante iom ŝerceme:

--Nu, amiko, ĉu la mastrino rakontis tiel timige kaj impresige la
historion de Rhode, ke vi sidas tie pripenseme, kvazaŭ vi dormus?

--Efektive mi pripensas la strangaĵojn, kiujn mi aŭdis,--respondis
mi, kvazaŭ vekiĝante,--kvankam mi ne povas kompreni kia estas la
kaŭzo de tiuj sorĉaĵoj.

--Ho, pri tio--diris la virino,--mi povas doni klarigojn al vi, sed
mia edzo pli bone tion rakontos ol mi, ĉar li estas pli klera.

Kaj la maljunulo ekrakontis jene ĉi tiun legendon:

--La barono de Rhode estis fiera arogantulo, kiu tiel pasie amis la
ĉasadon, ke certe por tiu ĉi plezuro li estus vendinta sian animon
al la diablo. Preskaŭ ĉiutage li ĉasadis kun multnombra sekvantaro
tra la senlima arbaro, kiu kovris la ĉirkaŭaĵon de lia kastelo.
Eĉ dimanĉe, tago al ripozo kaj preĝo dediĉota, li ne povis lasi
sian pasion, kaj malgraŭ la avertoj de lia kapelano[5] li rajdadis
kaj galopadis kiel dum la semajno.

Ian dimanĉon, kiam li ree foriris frumatene, li estis promesinta al
sia kapelano, ke li ĉeestos la meson; sed aliparte li estis
postulinta de la abato, ke li ne komencu ĝin antaŭ lia reveno. Tiu
reciproka promeso, kvietiginte lian konsciencon, li freneze
trakuradis la nudajn kampojn kaj la vastajn arbarojn.

Li ebriiĝis pro movo kaj bruo; kaj horoj post horoj forflugis
rapide. Jam aŭdiĝas en la malproksimo la sonorado de dek-unu batoj
sur la kastela sonorilego, kiu rememorigas al li lian promeson. Li
ekvolas hejmen reiri, ĉar laŭ eklezia regulo la meso estas
komencota antaŭ la dek-dua horo; sed je tiu momento jen saltas tra
arbetaro unu kaj du kaj tri leporoj. Rapide la barono trafos ilin kaj
poste hejmen iros. Sed rapidegaj estas la leporoj; ju pli rapidas
la barono, des pli vigle ili saltas, jen malaperante, jen
remontriĝante. Nun ili ŝajnas lacaj, senmove sidantaj sed, kiam
antaŭenvenas la ĉasisto, ree ili ekkuras... kaj kuras: dume pasas
la tempo. Ju pli nekapteblaj ili estas des pli obstina fariĝas
la ĉasisto...

Sed subite--ĉu li bone aŭdas?--en la malproksimo, batoj de
sonorilego unu la alian malrapide sinsekvas. Dum momento surprizite
haltas la barono. Nun laŭvice sidas la leporoj starigantaj la
longajn orelojn kaj kvazaŭ aplaŭdantaj per la antaŭpiedoj kaj
voĉo mistera aŭdiĝas:

«Saluton, Barona Moŝto, dank' al via pasio vi forgesis la meson!
Altsalutas vin Satano! Nun rapidu kaj kuru... sed vane!...»

Kolerego tremigas la baronon, li incitas per spronoj sian ĉevalon
kaj galope alrajdas hejmen, malbenante la diablon, kiu malice pekigis
lin. Tamen, li estis ordoninta al la abato ke li atendu, kaj ĉi tiu
obea devas, obei malgraŭ ĉiuj leĝoj....

Li trapasas la leveblan ponton kaj la blazonornamitan pordegon. Ĉio
silentas, lia koro forte batas pro eksciteco, li tremas, ĉar neniu
ŝajnas atendi lin. Li desaltas de sia ĉevalo; armilojn portante li
trapaŝas la korton, eniras en la kapelon. Tie genufleksas ĉiuj liaj
servistoj, kaj ĉe l' altaro staras preĝante la abato. Sanga nubo
preterflugas liajn okulojn, li streĉas la brakon kaj... pafo bruega
skuas la aŭdantojn. Sur la altaron falas la malfeliĉa ofero de la
venĝema kaj peka barono....

De tiu tempo dum noktoj ĉirkaŭ la Mez-Aŭgusto fantomaj ĉevaloj
trakuras la kampojn sonorigante armilojn, nigraj hundoj
ĉirkaŭsaltas, sangmakulita ĉaro, en kiu aŭdiĝas plendaj ĝemoj,
brue ruliĝadas sur la ŝtonvojo. La tuta bando rajdadas, galopas
trifoje de la kastelo de Rhode ĝis la loko, kie staris iam la
kastelo de Kratenberg, kie loĝis la potenca ĉaskunulo de la barono
de Rhode.

Oni certigas, ke nur la terura vido de tiu infera rondo sufiĉas por
mortigi la plej maltimemajn kaj, ke ĉiu, kiu malfeliĉe troviĝas
sur la vojo, estas kuntrenata ĝis la kastela pordego.... La
maljunulo silentis kaj siavice la kuracisto ekparolis al mi:

--Se plaĉas al vi, amiko, ni kune vizitos morgaŭ la kastelon,
ĝiajn vastajn salonojn kun ornamitaj plafonoj kaj altaj skulptitaj
kamenoj, ĝian kvinetaĝan gardoturon, ĝiajn misterajn kelojn kaj
malliberejojn; kaj la farmisto montros al ni la gotikan kapeleton,
kie kuŝas ankoraŭ sur la altaro la ĉifita mesornamo de la kapelano
apud la sangmakulita meslibro, kiu restis tie de la tago, kiam okazis
la sanga dramo. La kruela barono de Rhode mortis baldaŭ sen
heredontoj kaj de tiam neniu, krom strigoj kaj vespertoj, volis
ekloĝi en la fantomvizitata kastelo.

Tiel parolinte la kuracisto leviĝis kaj senbrue direktiĝis al la
ĉambro de la malsanulino.

--Ŝi pace dormas,--li diris.--Mi opinias, ke nun ni povas hejmen
reiri.

Ni eltrinkis nian tason, premis la manon de la gemaljunuloj, la
kuracisto promesis reveni la morgaŭan tagon kaj ni foriris.

La ĉielo estis denove sennuba, la jam subiranta luno ankoraŭ hele
brilis: nia lanterno ne utilis plu.

Kvankam noktmezo jam pasis de preskaŭ du horoj, ni tamen ne deziris
reiri laŭ la plej mallonga vojo, kaj tiufoje ni enpaŝis la
ŝtonvojon.

Trairinte la vilaĝon de Rhode, kamparana veturilo, venanta el flanka
vojo, preterpasis nin. La veturigisto salutis la doktoron per
amika:--Bonan nokton! Sinjor' Doktoro.

--Bonan nokton, Petro!

--Ĉu vi iras hejmen? Kunveturu! Restas du lokoj en mia veturilo.

--Dankon, mastro Petro, mi akceptas,--diris la kuracisto,--ĉar ni
jam sufiĉe marŝadis tiunokte.

La veturilo haltis, ni supreniris kaj prenis lokon inter la korboj
plenaj je fruktoj kaj legomoj.

--Jen,--diris al mi ŝerceme la kuracisto kiam reekruliĝis la
veturilo,--nun vi veturas per la sangĉaro, ĉar mastro Petro estas
«la farmisto de la kastelo de Rhode».

Je tiuj vortoj mi nevole ektremis, sed la kuracisto ŝajnis ne
rimarki tion; kaj sin turnante al la veturigisto li demandis:

--Kien vi iras tiel frumatene jam venanta de la kastelo?

--Mi veturas al la ĉiusemajna foiro de Loveno,--respondis Petro. Mi
deziras alveni inter la unuaj kaj, ĉar la vojo estas sufiĉe longa,
mi devas forveturi nokte. Eĉ hodiaŭ mi estus volinta forveturi jam
pli frue sed malagrabla okazo malhelpis tion: kiam mi estis jungonta
la ĉevalparon la tirĉenoj rompiĝis kaj la bestoj sin sentante
liberaj forkuris tra la aleo. La hundoj bojante persekutis ilin kaj
tiuj de la najbaraĵo brue respondis al ili.... Estis infera
bruego!... Ni malfacile haltigis miajn ĉevalojn, kaj mi devis
klopodi sufiĉe longe por rebonigi la ĉenojn. Tiel okazis, ke ne
estis eble forveturi plie frue.

Interparolante la tempo rapide pasis kaj baldaŭ ni haltis antaŭ la
gastejo, kie ni malsupreniris, dankante nian okazan kondukinton.

La kuracisto deziris al mi bonan nokton, aldonante, ke la kvietiga
proza rakonto de Mastro Petro kredeble sufiĉus por malensorĉigi min
pri noktaj fantomoj.

Preminte mian manon li hejmen iris.

Mi supreniris al mia ĉambro sed malgraŭ lia diro, mi ne sentis emon
por ekdormi, ĉar la miraj rakontoj tro influis mian cerbon kaj la
okazintaĵoj tro profunde trafis mian imagon....

Mi ekbruligis mian lampon, sidiĝis apud mia tablo kaj ekskribis ĉi
tiun rakonton.

    D-ro Raym. Van Melckebeke.


PIEDNOTOJ:

[4] _Hageland._--Nord-orienta parto de provinco Brabant, en
Belgujo, inter la urboj Louvain, Diest kaj Tirlemont.

[5] _Kapelano._--flandre: kapelaan; germane: _kapellan_;
france: _chapelain_; angle: _chaplain_.--Kapelano estas abato, kiu
faras meson en privata kapelo.



DUA MENCIO


LA STATUO DE ZAMENHOF


LA TEMPVETURILO

Profesoro Stelverdo ĵus finis sian skribadon.

Morgaŭ li faros paroladon pri Esperanto antaŭ la Literatura Klubo,
kies ano li estas. Malfrue li laboras, verkante elokventan tezon,
ĉar li intencas elkonvinki sian aŭdantaron, ke antaŭ ĉio la kara
lingvo disvastigos la belaĵojn de la literaturo tra la mondo, donos
al la reĝoj de beletristiko pli da fideluloj, ol ili iam antaŭe
havis, kaj, en tempo pli-malpli longa, naskos rason de geniuloj
kompare kun kiuj, la mortintaj verkistoj ŝajnos pigmeaj, malfortaj
kaj malspritaj. Gravege estas, ke lia parolado bone sukcesos por
gajni la aprobon de la kleruloj en la universitato Kamponto, kie
Profesoro Stelverdo sin okupadas.

Tie ĉeestos la estro de l' universitato, D-ro Sekpolvo, dormema
konservativulo, kiu malŝatas ĉion novan. Li eĉ edziĝis je maljuna
sinjorino. Nu, multe da malnovaj aĵoj estas ŝatindaj,--ekzemple,
bona vino, libroj legitaj ĝis parkereco, amataj amikoj,--sed antaŭ
ol mi kondukus al la poredzeca altaro grizharan ostulinon, mi... nu,
mi humilege petus senkulpigon, aŭ preferus ekzilon en Barbaregujo.
Sed malgraŭ siaj fantazietoj kaj amo al antikvaĵoj, D-ro Sekpolvo
estas kleregulo, kiu havas multe da influo inter la scienculoj. Se
nur Profesoro Stelverdo povos lin konvinki, ke Zamenhof nur elsekvis
la principojn de Bacon, aŭ preferinde de Pitagoro, ĉio estos bona.

La lampo en la profesora ĉambro lumis malhele; la fajro brulis
duberuĝe, ankoraŭ disĵetante, antaŭ ol ĝi estingiĝos, komfortan
varmon. En tiu noktmeza horo la senbrueco, kutima en la ĉambraro,
kie loĝadis la profesoro, estis pli observebla ol ordinare. Li levis
sin de la skribtablo kaj lasis sin fali sur brakseĝon antaŭ la
kameno, primeditante sian temon por ĝin fiksi bone en sia memoro.
Sur la kamenbreto la horloĝa pendolo batetadis ritme, ritme, ritme.
Ĝia sonado, meĥanike konstanta, trankviligis lian lacan cerbon; la
remburita seĝo donis dolĉan ripozon al liaj membroj; la malhela
lumo disverŝis preĝejan pacon, kaj en la dormiga varmo de la
terkarba fajro la muskoloj de la profesoro malstreĉiĝis.

Nenia trairanto tra la kvarangula ĝardenplaco, sur kiun la fenestroj
de la kolegiaj konstruaĵoj elrigardis, vekis el ĝia kvieteco la
senmovecon de la nokto; nenia bloveto ŝancelis la folion
lastrestantan sur la branĉo, kaj eĉ la striaj nubetoj baris la
radiojn de la luno serene rajdanta en la nigrablua ĉielo, kvazaŭ
por malhelpi ian maltrankviligan influon.

Ŝajnas, kvazaŭ ĉio simpatie volus ekdormi; eĉ la horloĝo
daŭrigis sian tiktakadon pli kviete, sed ĉiam ritme, ritme, ritme.
La profesoro senkonscie adaptis al ĝia unutona sonado vortojn,
vortojn, vortojn; senenergie kaj nelaŭte li elparolis la bonekonatan
himnon de l' Espero:

  Forte staras muroj de miljaroj
  Inter la popoloj dividitaj;
  Sed dissaltos la obstinaj baroj
  Per la sankta amo disbatitaj.
  Nia diligenta kolegaro
  En laboro paca ne laciĝos
  Ĝis la bela sonĝo de l' homaro
  Por eterna ben' efektiviĝos.

--Vi do parolas Esperanton,--ekdiras voĉo devenanta de malantaŭ la
balanciĝanta kapo de la profesoro.

Surprizite, la profesoro sin turnas malantaŭen, por vidi, kiu
parolas, kaj tuj lia surprizo fariĝas mirego. El kie venas la
parolinto? Kiu li estas? Kion li volas? Ĉu ŝtelisto? La profesoro
restas muta pro mirego, ĉar neniam antaŭe li vidis tian homon.

--Mi aŭdis esperantajn parolojn, kaj tial mi haltis,--klarigis la
novalveninto.--Ne miru, ne timu, ne ataku min,--li rapide aldonis,
ĉar la profesoro eksaltis kaj subite ekprenis fajrferon.--Havu
paciencon, kaj mi klarigos ĉion.

La profesoro, iom hontanta pro sia momenta kuraĝmanko, kaj pensante,
ke estas neeble, ke Esperantisto havus malbonajn intencojn,
respondas:

--Tio ĉi estas nepardonebla altrudo. Kiel vi venis en mian privatan
ĉambron, kaj kial mi ne devas tuj vin forpeli?

--Sinjoro, mi petas, ke vi ne agu tro rapide. Kompleze bonvolu min
aŭskulti. La klarigo, kiun mi volonte al vi faros, estos longa kaj
malfacila, sed, mi certigas vin, vi bedaŭros nek la tempon nek la
toleremon, kiujn mi petas, ke vi donu al mi.

La profesoro, en la daŭro de tiu ĉi parolo, observis, ke lia
vizitanto sidas sur ia maŝino, malsimpla amaso da metalaj
radoj,--malgrandaj radoj, verdaj kaj purpuraj kun masivaj periferioj.
Kiel ĝi venis tien tra fermita pordo, tiel subite, tiel senbrue, li
ne povis diveni. La malhela lamplumo ne ebligis, ke la profesoro
ekzamenu la detalojn, sed evidentiĝis je l' unua ekvido, ke tio ĉi
li havas eksterordinaran okazon. La voĉo aŭdata estas ekstreme
belsona, kaj la maniero de la parolanto tre ĝentila, kvazaŭ li
dezirus krei bonan impreson tamen tute sen troservemo. La kolero de
la profesoro, kiu sekvis lian unuan miregon, formortis; lia scivolo
ekscitiĝas; jen estas problemo ja solvinda. Sed kiel komenci ĝian
solvon ne estas facile diveneble. Jen homrajdata maŝino envenas
nokte en fermitan ĉambron! Korpa homo parolanta Esperanton, kune kun
metala maŝino videbla, tuŝebla! Tio estas nek sonĝo nek fantomo.
Eĉ Flammarion[6] mem ne povus tion klarigi. Ĝi transpasas
teosofismon, spiritualismon kaj Flammarion'ismon kunmetitajn! Multaj
kontraŭemaj sentoj interbatalas en la cerbo de la profesoro:
konfuzo, mirego, timo, admiro, dubo, sciamo; tamen super ĉio ekregas
konvinketo, ke tiu, kiu parolas Esperanton, estas amika kaj
konfidinda. Jes! li ne dubos plu; li fidos je si; «la domo de anglo
estas lia kastelo», li timos nek fantomon nek diablon, des malpli
Esperantiston, eĉ se tiu ĉi ekaperus el la tombo mem!

Sin fortikiginte per tiaj pensoj, la profesoro demetas la fajrferon;
li sin armos per racia argumentado anstataŭ per fera batilo. Se
necese, li rompos la kapon de la trudinto per skolastika rezonado,
prefere ol per vulgara kuireja ilo.

--Sinjoro,--li diras malvarme,--pli ol klarigo estus bezona, se tio
ĉi estus simple neinvitita entrudo, sed ĉar ĝi ŝajnas
nekomprenebla mistero, mi atendos pacience, ĝis vi dispelos la
mallumecon de mia kompreno.

--Per tiuj vortoj mi rekonas vian profesoran ĝentilecon kaj
lernamon. Vi ekspertas ion, vi nescias kion; vi nomas ĝin mistero de
vi ne komprenebla, kaj samtempe vi ne volas ĝin antaŭjuĝi. Mi ne
deziras, mi ne petas plion. Sen plua antaŭparolo, nur dankante vin
por via komplezo, mi desaltos de la selo kaj tuj enprofundiĝos en
mian temon.

Konformigante la movon al la intenco, la novetrovita Esperantisto
antaŭenvenas.

--Tiu maŝino,--li diras,--estas provaĵo. Mi elpensadas
pliperfektigotan maŝinon, kaj dume mi faris unuan provon por
certiĝi, ĉu ĝi taŭgas. Ĝi funkcias sufiĉe bone, sed mi opinias,
ke mi povos plibonigi ĝin post mia unua eksperimento. Vi vidas tiun
ĉi ciferplaton, (kiel malluma estas la ĉambro!) ĝi sciigas min, ke
ni estas en la jaro 1906. Ĉu tio estas konstatebla?

--Jes,--respondas la profesoro, kun demandantaj okuloj.

--Bone! Kiam mi ekveturis mi diris al mi: mi reiros ĝis ĉirkaŭ
1900, ĉar antaŭ tiu jaro, diras niaj historiistoj, ne multe da
Esperantistoj ekzistis, kaj, krom angla, mi ne scias alian lingvon.

--_I, too, am English_ (mi ankaŭ estas anglo),--interrompis la
profesoro,--_Pray, let us continue our conversation in our
mother-tongue_. (Mi petas, ni daŭrigu nian interparoladon en nia
patrinlingvo.)

--Ha! Ha! vi uzas la literaturan lingvon de la Viktoria
epoko,--ridante respondis la vizitanto,--kiun apenaŭ mi komprenas.
Mi estas metalurgiisto kaj meĥanikisto, kaj mi tute ne klopodis pri
literaturaj aferoj. Nia ordinara, nuntempa lingvo tre diferenciĝas
de la lingvo de Carlisle kaj Spencer[7]. Pro la ĝenerala akceptado
de Esperanto, oni trovus la lingvon de vi parolatan nur en la libroj
de la studistoj de la literaturo. Pri la vorto, la litero kaj la
elparolado, nia lingvo jam de longe tre aliiĝis, ĉar, unue, la
Usonanoj[8] reformis la ortografion laŭ la elparolado, kaj, due, la
vortoj uzadataj de la tiama burĝaro kun ilia elparolado estas komune
alprenitaj. Do, kun via permeso, mi daŭrigos en Esperanto.

--Kiam mi vidis, do,--la obstina Esperantisto daŭrigis,--ke la
montrilo de mia maŝino alproksimiĝas al la difinita dato, kaj mi
aŭdis parolon en mia kutima lingvo, mi pensis, ke estus saĝe, ke mi
haltu ĉe tiu oportuna okazo. Tiel mi faris, kaj jen mi estas, en via
ĉambro, neatendite, neinvitite, kaj,--li aldonas ridetante,--laŭ
via plaĉo, elpelote.

Apenaŭ duonkomprenante, la profesoro demandas al si: «kia homo
estas tiu ĉi? Ĉu lunatikulo? Laŭ lia konduto, ne; laŭ liaj
absurdaĵoj pri angla lingvo, kredeble jes. Mi igos lin paroli pri
lia maŝino, kaj poste ekscios, kion fari.»

--Sinjoro,--ekdiras la profesoro,--la gastameco malpermesas,
ke mi vin elpelu. Mi estas fraŭlo kaj sola; do via ĉeestado
plezurigos al mi. Via maŝino interesas min. Diru, mi petas, kia ĝi
estas, ĉar al mi ĝi estas tute stranga.

--Ne sole al vi,--respondas la fremdulo,--sed al ĉiu. Ĝi estas nove
elpensita. Mi nomas ĝin la tempveturilo. Mi petas, ke vi vin pretigu
kontraŭ granda surprizo, ĉar tio, kion mi diros al vi estos
miregiga. _Vi_ vivas en la jaro 1906, _mi_ vivas en la jaro 2059....

--Neeble! Tute neeble!--la profesoro ekkrias. Nun li havas la
ŝlosilon, kiu malkaŝos la misteron; la sinjoro estas frenezulo.

--Pardonu min,--daŭrigas S-o Estontulo, (tiel mi lin nomos),--mi
petis, ke vi vin preparu kontraŭ granda surprizo. Vi opinias, ke mia
maŝino estas strangaĵo, sed antaŭ ol mi finos mian klarigon vi
pensos, ke mia historio estas centoble pli stranga. Mi insiste petas,
ke laŭ via promeso, vi prokrastu vian juĝon ĝis la fino.

--Sendube vi jam vidis,--S-o Estontulo aldonas post paŭzo,--tupon
turniĝantan, tiel rapide, ke ĝi ŝajnas senmova. Plie, la radioj de
rapidege ruliĝanta rado fariĝas nevideblaj. Ĉu, do, vi ne povas
figuri al vi solidan korpon turnatan tiel rapidege, ke ĝi ankaŭ
fariĝas nevidebla? Eĉ se, pro manko de potenco sufiĉe forta, vi ne
jam tion vidis, tamen tion vi povus imagi, ĉar vi, scienculo, scias,
ke sub la ĉielo ekzistas multaj aferoj, pri kiuj la filozofoj neniam
revis. Kio okazas, do, ĉe tia solida korpo tiel rapidege kaj
nevideble turniĝanta? Ĉu ĝi ne trapasas tra la daŭro de la tempo,
kvankam ĝi mem ŝajnas senmova kaj nevidebla? Nu, do, atentu tion
ĉi (mi esperas, ke mi ne vin ĝenas), kiam oni estas en ekspresa
vagonaro, oni ŝajnas esti senmova, kaj la ĉirkaŭaĵoj
preterkuradas. Tiel simile estas ĉe la solida korpo jam pridirita;
se oni rajdus sur ĝi oni estus nevidebla kaj senmova, kaj la
tempdaŭro, tra kiu oni pasus, ŝajnus preterkuri proporcie laŭ la
rapideco de la aksturnoj de la korpo. Jen vi havas la ĝermojn de la
bazaj principoj, laŭ kiuj mi konstruis mian maŝinon. Sed, se mi ne
estus eltrovinta du novajn metalojn kun eksterordinaraj reciprokaj
proprecoj por produkti rapidegan movon, (vi vidas ilin, tie en la
maŝino: unu estas la verda; la alia, la purpura), la elpensado de
mia tempveturilo ne estus ebliĝinta. Tiel okazis, ke mi, homo de la
tria jarmilo, povas paroli kun vi, kiu vivadas en la dudeka jarcento.

La profesoro rerigardis la vizitanton por legi en liaj trajtoj lian
karakteron. Li ŝajnas afabla kvankam regema, serioza, sed ne sen
bonhumoro; prudenteco kaj inteligenteco elradias el lia masiva frunto
kaj brilaj okuloj. Li kaj lia tempveturilo estas egale enigmaj. Tamen
la profesoro konkludas: «neniu krom frenezulo povas paroli tiajn
sensencaĵojn».

--Sinjoro,--daŭrigas Estontulo,--dufoje en viaj pensoj vi nomis min
frenezulo. Mi pardonas vin pro via neevitebla nescio,--li aldonas kun
dolĉa maniero, supera, sed tute sen aroganteco,--sed permesu, ke mi
vin avertu, ke en mia epoko la psikologia scienco jam tiagrade
antaŭeniradis, ke mi kapablas iom koni pensojn neelparolatajn,
precipe kiam ili estas intensivaj. Gardu, do, viajn pensojn, tiel
same, kiel vi atentas pri viaj paroloj.

Profesoro Stelverdo ne povis digesti tiun ĉi sciigon, kaj
plicertiĝis, ke lia vizitanto estas forkurinto el ia lunatikejo. Li
ekserĉis rimedon por elpeli tiun ĉi, kiu tiel facile parolas pri
neeblaj fifantaziaĵoj. La strangulo, eksentante la novan manovron,
rekomencas la atakon de alia flanko.

--Sinjoro, mi ekvidas, ke vi ne estas preparita por la konvinkiĝo
per la teorio, sed feliĉe mi alportis kun mi konkretaĵon, kiu nepre
min pravigos. Mi ne parolos plu pri mia maŝino, ĉar mi ne povas
permesi, ke vi ĝin ekzamenu. Ĝi estas nove elpensita, kaj mi ne
volas, ke iu antaŭprenu la gloron, kiu propre apartenas al mi. Alie,
la maŝino mem, la ido de mia longa laborado, pruvus, ke mi diras la
veron. Sed mi montros al vi ion alian.

S-o Estontulo sin turnas al la maŝino, el kiu li elprenas nigran
skatolon, kiun li prezentas al la profesoro. En ĝi estas du
vitraĵoj por la okuloj, kaj el la flankoj eliras kaŭĉuka tubo kun
tuberformaj finiĝoj.

--Tiu ĉi aparato,--klarigas la neelpelebla vizitanto,--iom similas
je la kinematografo konata de vi. Sed ĝi estas multe pli oportuna,
pli taŭga; plie, ĝi videbligas ne nur la vidaĵon laŭ ĝia natura
koloro, sed ankaŭ aŭdebligas la aŭdaĵon. Per ĝi oni povas vidi
kaj aŭdi ĉion, kio okazas en la mondo.

--Eble eĉ flari ankaŭ,--la profesoro interrompas ironie.

--Ne, ĉar pro neuzado, la flarsento de la homo preskaŭ ne ekzistas.
Tamen ni havas ilon, kiu plifortigas odorojn, tiel same, kiel la
mikroskopo pligrandigas objektojn.

--Sed ĉu vi ne trodiras pri via aparato? Kiel, ekzemple, vi povas
vidi tion, kio okazas ĉe la antipodo? Tio ne estas ebla.

--Sinjoro, tio estas efektive tiel ebla, kiel per la telefono vi
povas aŭdi la homan voĉon transoceane. Sed ni ne diskutu pri la
afero, la horo tre malfruiĝas, ni provu ĝin. Tenu la skatolon
antaŭ la okuloj; rigardu tra la vitraĵo; kion vi vidas?

--Mi vidas urbon nekonatan de mi; la placo estas ornamita
per multaj flagoj kun verda stelo en la angulo. Supre de la domoj
naĝas centoj da aerveturiloj; en ili estas homoj. La aerveturiloj
estas sen balono kaj ŝajnas perfekte direkteblaj; ili sin aranĝas
laŭ rondo. Sur la placo estas io tegita. Kio estas? Pardonu, ke mi
ne kredis vin.

La humileco de la profesoro estis kompatinda. Lia skeptikeco
foriĝis. Lia sintenado elmontris, kiom li bedaŭras sian nekredemon.
Li ekkonis, ke antaŭ li staras superulo, pli klera, pli sperta ol
li; iu, kies ŝuagrafon li estas neinda malhokumi.

S-o Estontulo premis butonon de l' aparato; li ne ŝajnis rimarki la
aliiĝintan konduton de sia gastiganto.

--Tio ĉi estas nur enkonduko,--li diris.--Mi haltigis la aparaton,
kaj antaŭ ol mi ĝin remetos, mi klarigu. Kiam mi ekveturis, mi
sciis, ke neniu min kredos. Do, ĉar mi intencis halti ĉirkaŭ la
1900a jaro, mi kunprenis kun mi vidaĵon de hodiaŭa okazintaĵo, t.
e. je la 15 de Decembro 2059, okazintaĵo, kiu tre interesos la
fruajn Esperantistojn. Hodiaŭ oni maltegis la statuon de Zamenhof en
Bjelostoko. Vidaĵo de l' okazo nepre konvinkos la nekredemulojn, ke
efektive mi estas sur la tero hodiaŭ je la 15 de Decembro 2059. Vi
vidos tion, kio okazis, kaj ankaŭ vi aŭskultos la paroladon de
Aleksandro Romanofo, kiu prezidis ĉe la maltega ceremonio. Oni
elektis lin, ĉar li estas praprafilo de la imperiestro, kiu regnis
en Rusujo, kiam Zamenhof naskiĝis. Sed estas necese, ke mi reiru tuj
al mia propra epoko; la horo estas tre malfrua, kaj eĉ ni en la tria
jarmilo bezonas dormi. Mi lasos kun vi la aparaton, kiun oni nomas la
malproksim-vidilo. Mi instruos vin, kiel oni ĝin uzas, kaj revenos
morgaŭ je la sama horo por aŭdi, kion vi pensos pri la viditaĵo.

--Mi dankas vin,--respondas Profesoro Stelverdo,--la rendevuo tre
konvenas por mi. Mi estos tute libera.

Per rapidaj moviĝoj S-o Estontulo tuŝis la diversajn pecojn de l'
aparato, klarigante kiel ĝi funkcias, kiel oni ĝin alĝustigas.
Poste li saltis sur la selon de sia tempveturilo; kelkaj krakadoj
aŭdiĝas; la radoj ekturniĝas. La vizitinto, kune kun la maŝino,
komencas vibri kaj fariĝi malfacile videbla; ili ŝajnas kvazaŭ
ombro, kaj tuj poste malaperas. El la aero venas la voĉo de la
foriranto; ĝi havas sonon plimalfortiĝantan, kiel la fajfo de
lokomotivo eniranta en tunelon:

--Ĝis revido,... ĝis mor...g....aŭ!--ĝi diras, kaj la profesoro
restas sola.


LA MALPROKSIM-VIDILO

Sola? jes, sola, se oni povas alskribi solecon al tiu, en kies cerbo
tumultego da interplektiĝantaj pensoj traturniĝadas.

Kara leganto, verŝajne vi vidis iam la maron, la vastan, senliman
maron, la bluan maron ridetantan en ĝia somera beleco. Ĝi (preskaŭ
mi skribis: ŝi) ridetas al vi, elĵetante al vi el sia lazura
supraĵo riĉon da oraj lumeretoj, tiel same kiel amrigardetoj el la
okuloj de via ĉarmulino; ĝiaj ondetoj plaŭdantaj, tiel same kiel
ŝmacetaj kisoj, diradas pri plezuro kaj plena ĝuo sen penso pri la
estonteco; la freŝeco ozonplena de ĝiaj saletaj ventetoj similas je
la parfumita spiro de l' amatino via, al vi donante novan vivon kaj
forton. Ha! la koketulino! ĝi ne estas ĉiam tiel aminda; kiel la
logema virino, ĝi havas siajn kapricojn kaj modojn. Sed ĉu vi iam
vidis la vintran maron en ĝia sovaĝeco? Krom tiuj, kiuj
malsupreniras al la maro en ŝipoj kaj vidas la mirindaĵojn de l'
profundo, la plejmulto ne konas la maron, kiam decembra uragano levas
la akvojn ĉielen. Tiam la ondegoj senĉese sin ĵetadas sur la rokan
bordon, ĉasante unu la alian, batante kaj rebatante, sin
sursaltante, formanĝante, englutante kun reciproka furiozeco,
rulante la ŝtonojn kun terura bruo, disrompante la krutaĵojn, ĝis
la akvo dissolviĝas kaj vaporiĝas en ŝprucaĵon kaj ŝaŭmon, nur
por tuj rekomenci sian ĉiaman bataladon.

Simila uragano movis la pensojn kaj emociojn de Profesoro Stelverdo
ĝis la fundo. Supernaturaj estis egale la eniro kaj eliro de la
vizitinto, spite de liaj kvazaŭsciencaj klarigoj. La akademia
sereneco ne kutimas renversiĝi per tiaj eksterordinaraĵoj; facile
estas kompreni do, ke Profesoro Stelverdo estis superkonfuzita.

Kiel ofte, kiam oni estas en la mezo de gravega kaj urĝa afero, ia
bagatelo, ia triviala penso trudas, kaj postulas la atenton. Sir
Thomas More, bona kaj justa, mortkondamnita, starante sur la
eŝafodo, metante la kapon sur la ŝtipon, demovis sian barbon de sub
la kolo, dirante al la ekzekutisto apudstaranta kun la hakilo preta
por la mortdononta frapo: «ne dishaku mian barbon; domaĝe estus, ke
ĝi difektiĝu, ĉar vere ĝi ne ofendis». Simile, dum la morala
renversiĝo de nia profesoro, subita penso trairis tra lian kapon.
«Mizerulo!» li ekkriis, «ve al mia angla malfruema saĝo! Jen
mirakla vizitanto el ia nekonata lando, kaj mi tute forgesis lin
regali. Eĉ mi minacis kaj insultis lin! Kion li pensos pri mi? Ke mi
estas sovaĝulo? Ke ni en la dudeka jarcento estis barbaroj sensciaj?
Sed ho ve! la bedaŭro estas senutila. Mi nur esperas, ke li konos,
ke la ekstrema strangeco de la renkontiĝo konfuzis ĉiujn miajn
pensojn kaj senigis min je la plej ordinara ĝentileco. Vere mi
nescias, ĉu mi staras surpiede aŭ surkape! Kiam li revenos, mi
penos pruvi al li, ke...».

Lia rigardo refalis sur la malproksim-vidilon, kiun ankoraŭ li
portis en la mano, kaj la scivolo supervenkis la bedaŭron. «Tio ĉi
almenaŭ restarigos mian kredon», li diris, «aŭ male. Mi ĝin
ekprovos».

Li almetis la kaŭĉukajn tubojn al la oreloj, trarigardis la
vitraĵojn kaj ekfunkciigis la aparaton tiamaniere, ke ĝi iru iom
malrapide. Jen, kion li observis.

Antaŭ la okuloj vidiĝas la tuta urbo. Estas kvazaŭ la observanto
starus sur altaĵo aŭ eble sur turo. Ha! nun ni povas konjekti, kie
ni lokiĝis; certe, sur aerveturilo, rigardantaj la urbon de supre
kaj je oportuna proksimeco. Sed kia urbo! Tian Zamenhof mem neniam
vidis; li ne rekonus sian naskiĝurbon, la lokon, kie li pasigis
siajn knabjarojn; kie li staris silente, senmove, aparte de siaj
kunlernantoj, ne partoprenante en iliaj ludoj, tamen sopirante al
kunuleco kun ili, doloroj kaj esperoj kontraŭbatalantaj en la koro,
turmentate de granda ideo formiĝanta en sia cerbo. Ne, li ne rekonus
tiun ĉi urbon, ĉar rusan karakteron ĝi tute ne havas. Oni nescius,
ĉu oni estas en Parizo aŭ Bagdado aŭ Valparajzo; la domoj estas
konstruitaj laŭ nenia nunekzistanta tipo. Belegaj ili estas, eĉ
grandiozaj; gracio kaj daŭreco, arto kaj fortikeco kuniĝas laŭ
kunakordaj proporcioj. Koloro, formo kaj materialo, ĉiuj egale
perfektaj, kunmiksiĝas por fari ĉarmegan eksteraĵon; kompreneble
la arĥitekturistoj zorgis, ke liaj bonegaj konstruaĵoj estu tiel
ornamaj kaj taŭgaj interne, kiel estetikaj ekstere. Feliĉuloj, kiuj
tie enloĝadas!

Sub la radioj de la norda suno, en la klara frosta aero, ĉio
ekbriletas hele. La neĝkovritaj stratoj preskaŭ blindigas nin, tiel
blankaj ili estas! La sunlumo rebrilas de miriadoj da glacikristaloj,
kiel multego da fajreroj. La malvarma freŝeco de l' atmosfero
saltigas la sangon en la vejnoj, komunikante al ĉiu sentojn
plezurajn kaj feliĉajn. En la larĝaj stratoj, lokitaj regule sed
por bela efekto, oni vidas amason da homoj, kies gajemaj vizaĝoj
elmontras la ĝojon en la koro. Ĉien rapidas glitveturiloj. Ha! ili
estas sen ĉevaloj; tra la stratoj ili rapidegas, multe el ili laŭ
unu direkto. La veturantoj rigardas per viglaj okuloj la stratnomojn,
skribitajn pole kaj Esperante sur la domoj. Jen «Strato Zamenhof»!
Ĉu estas eble, ke la Majstro iam loĝis en tiu strato? Ha! jes,
sendube! vidu tiun tabuleton:

  Tie ĉi naskiĝis, la 15 de Decembro 1859,
  Lazaro Ludoviko Zamenhof,
  aŭtoro de la lingvo esperanto.

  «Malamikeco de la nacioj falu, falu; jam estas tempo».

La vera alpilgrimejo! Estas preskaŭ neeble ĝin preterpasi, ĝin
forlasi, tiel ĝi altiras al si adoreton. Sed ni ne povas haltadi
tie; almovo tra la stratoj al ia centra punkto tiras nin kun si. Ni
sekvu ĝin! Piedirantoj, glitveturiloj, aerveturiloj, eĉ kelkaj
ĉevalrajdantoj kaj ĉevalveturiloj (tiuj ĉi ŝajnas kuriozaj
postvivantoj el la antikveco) kuncentriĝas al la placo. Signalo
aŭdiĝas! Rapidu, rapidu, ni estos tro malfruaj! Ĉio estas agemeco,
akcelo, eksciteco, konfuzo! Aŭskultu! Forta voĉo sonas, kiel
trumpeto; iu kriegas mallongajn ordonojn, klare kaj difine. Tuj la
ĥaoso fariĝas ordo. La placo mem pleniĝas per la amaso; sur ĉiu
balkono staras multaj atendantoj; ĉia niĉo, kie unu povus trovi
lokon, estas okupata. En la aero grandegaj veturiloj larĝigas siajn
flugilojn; centope ili sin ordigas tiamaniere, ke ĉiu povas vidi la
spektaklon.

Tuj poste, unu el ili malsupreniras. La heraldo ekkriegas; vidu, li
uzas specon de megafono. Ĉiu el tiu multego aŭdas perfekte lian
voĉon. Li anoncas, ke Aleksandro Romanofo, kies praavoj regnis en
tiu ĉi parto da la terglobo, kiam Zamenhof memvole oferis la plej
bonajn jarojn el sia vivo por Esperanto, estas speciale delegita por
paroli la panegiron.

Nenio, nek uniformo, nek oficsigno, distingigas la oratoron de la
cetero de l' alestantoj; tie li staras, simpla homo, kies meritoj aŭ
malmeritoj dependas sole de li mem, de lia kapableco aŭ manko de
kapableco. Oni juĝos lin laŭ liaj faroj. En la antaŭparton de la
aerŝipo li venas, kaj ekprenante megafonon, li komencas paroli.


LA PAROLADO DE ALEKSANDRO ROMANOFO

Hodiaŭ ni festas la naskiĝon de unu el la elektinduloj de la
homaro. Antaŭ ducent jaroj, je la 15 de Decembro, 1859, naskiĝis en
tiu ĉi urbo Lazaro Ludoviko Zamenhof, kies statuon mi baldaŭ
maltegos.

Al li ni ŝuldas nekalkuleblan ŝuldon; de li ni ricevis senprezan
donacon; per li la kapabloj de la homaro netakseble multobliĝis.

La mondo tre bezonis lin; tamen, kiam li sin ekprezentis, tiu sama
mondo lin blinde ignoris.

Jes, la mondo tre bezonis lin. Dum la jarcento, antaŭ ol li
naskiĝis, la interrilatoj spiritaj, moralaj, materiaj, de homo kun
homo, jam multoble kreskis. La relvojoj ŝpinis araneaĵon sur la
karto geografia; sur la libervojo de l' oceano glitis multego da
vaporŝipoj; la telegrafo metis zonon ĉirkaŭ la globo, plirapide ol
sinjorino surmetas la sian sur la talion. Scienculoj enprofundiĝis
en la misterojn de la Naturo, kaj vekis novan inteligentecon. Ĉie
kaj ĉien demanda spirito spiris sur la homan animon. La klereco
fariĝis komuna akiraĵo. La ordinara homo ne restis plu muta besto,
kontenta, se nur oni lin nutris; li postulis nutraĵon por sia
intelekto, kaj, sen tio, li rifuzis satiĝi.

Tamen ekzistis barego.

En Eŭropo sola pli ol 250 lingvoj estis parolataj. Unu lingvano ne
komprenis la vortojn de alia lingvano. Kiel nun estas ĉe la
kanajlaro, en la mezafrika arbarego, en la ĉirkaŭaĵoj de la
tibetaj montegoj, tiel same estis tra la mondo, kiam Zamenhof
naskiĝis. Lingvo, ĉu parolata, ĉu skribata, estis tiatempe la sola
ilo por transdoni la penson, sed tiam ĝi ne havis la kapablon sin
transporti trans la malvastajn landlimojn escepte malfacile kaj per
la helpo de tradukistoj. Tiel ĉiu nacio loĝadis en izoleco, kaj la
pensado restis mallarĝa, malriĉa, mallibera kaj malsana.

Imagu tian aferstaton, kaj komparu ĝin kun la nuna.

Tiam ekaperis fajrero. En la jaro 1887, Zamenhof publikigis sian
unuan broŝuron, «D-ro Esperanto: Internacia Lingvo». Li
kvazaŭĵetis sian idon sur la sensimpatian mondon, dirante: «se mia
lingvo estas taŭga, ĝi estu akceptata; se ne, ĝi pereu». Kuraĝo
Sparta! Sed la novenaskito nek trompis lian konfidon nek perfidis
sian gloran celon. Kiam Volta ekkreis sian elektran fajreron,
sendaŭra lumero simila je la fiekbrileto de malseketa alumeto, li ne
antaŭvidis la gravegajn rezultatojn defluontajn de sia eltrovo; sed
al Zamenhof apartenas la ĉiamlaŭdinda merito, ke li ja sciis, eĉ
antaŭ ol li eldonis sian libreton, ke li ekbruligas fajreron, kiu
enflamigos, unue la klerulan mondon, kaj poste la tutan homaron. Ne
nur elpensinto estis li; li estis profeto, kiu neniam dubas, ke lia
antaŭdiro nepre efektiviĝos. «Venos iam la tempo», li diris tute
sen fanfarono, «kiam Esperanto fariĝos posedaĵo de la tuta
homaro».

Sed Esperanto ne venkis la mondon ĉe la unua bato. Longa batalado
sekvis kontraŭ ignoreco, inercio kaj apatio. Per sia merito sole,
Esperanto altiris al si aliĝanton post aliĝanto; ĝi supersaltis
la landlimojn de sia patrujo; ĝi transpasis trans la marojn. Paŝo
post paŝo, ĝi atingis la popolamason; en surprizo, la simpla
regnano ektrovis, ke li estas ne nur naciano, sed homarano. La okuloj
de la kompreno malfermiĝis. Baldaŭ, la popolamaso en unu lando
kuniĝis kun siaj kunuloj en la aliaj, kaj, ĉar Esperanto jam ilin
edukadis, jam levis ilian moralon, ili ne kuniĝis por malbonaj
celoj. Tion ĉi la naciestroj notis; la influo de la vekitaj popoloj
sin sentigis antaŭ la trono, ĉe la katedro, en la parlamentejo.
Esperanto jam eniris en la lernejojn, kaj baldaŭ la edukado
unuformiĝis; oni fondis centran, internacian edukadan estraron, kiu
speciale zorgis pri la plej inteligentaj studentoj de ĉiuj landoj.
Per tio, la scienco antaŭeniris paŝege, salte. La efikeco de la jam
de longe elpensita senfadena telefono kreskis multe per la
malproksim-vidilo; oni plibonigis la aerveturilon, kaj ĝi fariĝis
praktika kaj rapidega transportilo. Pro la komuna alproksimiĝo de la
nacioj, rezultis, ke la leĝaroj de la diversaj landoj kunsimiliĝis;
por tio, oni bezonis centran internacian regadon. La bezono naskis la
rimedon. Konsekvence, la armeo kaj militŝiparo fariĝis senutilaj.
Dume tiuj, kiujn la Eŭropanoj malestime nomadis nigruloj, flavuloj,
imitis la bonan ekzemplon; multe da ili, ĉiam pacemaj, se oni ne
ilin incitas, superis la blankulojn, kaj volonte demetante armilojn
ili elsekvadis pacajn okupadojn.

Tiu ĉi akceliĝo de homa pensado kaŭzis naturan sed flankan
efekton. La opinioj kreskadis, ke akiradi posedaĵojn ne estas la
ĉefa homa celo, ke la plej ŝatinda rekompenco al la laboro ne estas
ĝia materia rezultato, sed la konscieco pri devo deve plenumita. La
registaroj prenis sur sin la zorgadon pri la reala komforteco de la
regatoj; al neniu mankis nutraĵo, vesto aŭ loĝejo: ĉiu ricevis
konvenan edukadon proporcie laŭ sia natura kapablo. Altranga aŭ
riĉa malsaĝulo ne suĉis plu la fruktojn de la laboro de la
malriĉaj kaj la malfeliĉaj. La ŝtato taksis la valoron de ĉies
servoj kaj laboroj; ĝi komencis konton en la nomo de ĉiu regato,
debitante la koston de la subtenado al tiu konto, kaj kreditante la
taksitajn servojn. Tiel la mono, oftege radiko de malbono, perdis
multe da sia potenco, kaj avareco kaj avideco sin kaŝis sub
malestimon.

Grado post grado, la centra regado ensorbis la naciajn registarojn;
krom kelkaj izolaj kaj nefruktoportaj partoj, la tuta terglobo
fariĝis unuiĝo de nacioj jam ne plu interbatalantaj. En unu vorto,
la tuta plataĵo de la homa intelekteco leviĝis. En la fruaj tagoj
de la civilizacio, unue la familio sin organizis; poste la gento;
fine, per Esperanto, la homaro alprenis por sia devizo la vortojn
«unu por ĉiuj, ĉiuj por unu», kaj anstataŭ la fierdiro
«civis romanus sum», oni diris kun egala fiereco «mi estas homo».

Religia pensado fariĝis tute libera, kaj ĉiaj sektoj baldaŭ trovis
komunan fundamenton, nome la eternaj principoj de l' Amo kaj Devo.

Kompato kaj vero ja sin renkontis; justeco kaj paco ja kisis unu la
alian.

Ĉio tio ĉi estas historiaj faktoj, kiujn vi ja konas; sed rigardu
la konkludon. Ĉion tion ĉi Esperanto igis ebla, ĉar ĝi, kaj nenio
alia, detruis la baregon. Tio estas la ŝuldo, kiun ni ŝuldas al
Esperanto; tio estas la neesprimebla merito de ĝia genia elpensinto.
Li sukcesis, kie ĉiu alia maltrafis. Li trovis pasejon inter montaro
ĝis tiam nesuperebla; li trovis la vojon, per kiu ni, liaj
posteuloj, iras trankvile al la fina celo.

Sed mi konas la karakteron de tiu ĉi modesta glorindulo, se Zamenhof
mem povus ĉeesti kun ni hodiaŭ, jen tio, kion li dirus:--«Ne
trograndigu mian parton en la progresado de la mondo. Mi estas nur
ero en la ĉeno de la disvolviĝo de la homaro; ĉeno, kiu
komenciĝis antaŭ la historio; ĉeno, kies etendo estas senfina kaj
nedifinebla. Periodo povos alveni, kiam mia elpensaĵo eluziĝos. Eĉ
nun eksignoj pri tio ne mankas. Eĉ nun kelkaj el vi povas transdoni
kaj ricevi pensojn senlingve, senparole. Ĉio pereas kaj forpasas.
La komuna sorto falos sur Esperanton. Kial do trograndigi mian
rolon?»

Trograndigi? Ne estas eble trograndigi lian rolon; por tio vortoj
mankas. Sed ni gloregigas lian nomon, kaj niaj posteuloj en tio ĉi
nian agon por ĉiam aprobos pro tio, ke--oni povas preskaŭ citi la
vortojn de li mem skribitajn--ni gloregigas lian nomon, pro tio, ke
en la mondon li venigis novan senton; malamikecon de la nacioj li
faligis; li fortikigis la amon al frateco kaj la justeco inter ĉiuj
popoloj, kaj la popoloj fariĝis unu granda rondo familia; li faris
la mondon feliĉa.

Li faris la mondon feliĉa! La bela sonĝo de l' homaro por eterna
ben' efektiviĝis!

Li faris la mondon feliĉa! Tiujn vortojn vi tuj vidos neelstrekeble
enĉizitajn en la nepereigebla bronzo de la piedestalo de tiu ĉi
statuo. En la dek-naŭa jarcento Doktoro Esperanto skribis «ni faros
la mondon feliĉa»; hodiaŭ, por ke la homaro ne forgesu sian
ŝuldon, lia monumento, por lia ĉiama gloro, proklamas:

  «Li faris la mondon feliĉa».


LA PLENUMO

La parolado finiĝis kaj tuj mistera muziko aŭdiĝis; kvazaŭĉiela
ĥoro ekkantis; ensorĉa melodio flosis tra la aero. Malrapide,
dolĉe defalis la tegaĵoj kaj ekaperis kvazaŭvivanta statuo de la
Majstro. Ne el malvarma blanka marmoro, ne el malmola kruela bronzo;
tie staris ŝajne la homo mem, kiun ĉiu bona Esperantisto amas, kies
trajtojn li fidele konservas en sia memoro, kies vortojn li
trezorumas en sia koro. La majstro, profeto, pastro kaj amiko!

Tiam la tono de la muziko ŝanĝiĝis; komence, nelaŭta kaj funebra,
kiel la ekĝemeto de perdita animo; poste, penanta kaj baraktanta,
ĝi reprezentas akran militadon kontraŭ supernombra malamiko; jen
noteto de venko eksonas, sin ripetas, ripetadas, kreskas, kreskadas,
ĝis ĝi fariĝas ario de plenumita triumfo, kaj fine eksplodas en
sonorega, ĝojega tumulto de harmoniaj sonoj.

Nenia aplaŭdo, nenia kriego, nenia ekstera signo de emocio; silento,
pli elokventa ol ia ajn esprimo, sekvis. Profunde en la koro, interne
en la kaŝejo de l' animo, tremeta emocio agitis la ĉeestantojn.

Kvankam malheligita de la meĥanika aparato, kiun Profesoro Stelverdo
uzis, la sensacio de tiu sceno lin trafis, lin frapis muta. Neniam li
revidos similan apoteozon. Ĝis la tago de lia morto tiu memoro
senvelke vivados.

El manoj li ellasis la malproksim-vidilon; sur la plankon ĝi falis.
Tion li ne rimarkis; liaj tutaj pensoj kuncentriĝis al la ĵus
vidita sceno. Kvazaŭ revante, li refalis sur la brakseĝon, dirante
preskaŭ neaŭdeble: «Nun mi povas pace morti; mi ja vidis la
plenumon».

    John Ellis.



TRIA MENCIO


  MIA LASTA KLASO
  EN
  LA VILAĜA LERNEJO


Tiam, en la jaro 1868, mi estis juna, dekdujara knabeto. Miaj
gepatroj, terkulturistoj, loĝadis en malgranda vilaĝo, proksime de
la rivero _Doubs_, en la samnoma departemento. En ĉi tiu parto de
Francujo, la plej multaj vilaĝanoj estas ne nur plugistoj, sed
ankaŭ vinberistoj, kaj tie ĉi eble, ankoraŭ pli ol en alia ajn
provinco, oni estas prava diri pri la franca kampisto, ke li estas
ekstreme laborema kaj ŝparema.

Al mi, infano, la kampara vivado tre plaĉis, kaj nun mi volonte
redirus laŭ la latina poeto: _O fortunatos nimium, sua si bona
norint, agricolas_! Sed mi devas konfesi, ke la tuta laboro mia
konsistis en tio, ke mi iom helpis mian patrinon en sia modesta
mastrumado, kaj ke mi plej ofte kuris kaj libere vagis ĉirkaŭe sur
la kampoj kaj herbejoj. Kun aliaj bubetoj de la vilaĝo, jen
ni nin banis aŭ fiŝkaptis en la rivero, jen ni elnestigis
birdidojn,--knaboj estas senkompataj,--jen ni iris en arbaron,
kolekti frambojn, fragojn aŭ avelojn. Vere feliĉa tempo!

Mi tamen rapidas aldiri, ke tian sovaĝan vivadon mi nur ĝuis dum la
interklasa tempo. Mia patro, kvankam malmulte klera, tre ŝatis la
_sciencon_ kaj ne permesis, ke mi perdu mian tempon; tial mi neniam
forestis sennecese de la klaso.

En tiu tempo, sub la regado de la imperiestro Napoleono III, la
publika instruado ne estis tiel progresinta, kiel nun, dank' al la
Respubliko: la gepatroj ne ĉiam volonte sendis siajn infanojn en la
lernejon, precipe pro tio, ke ili devis pagi la sumon da 12 frankoj
jare, kaj tiu malalta prezo tamen estis ofte eĉ tro granda por
malriĉaj plugistoj. Mi enfine ankoraŭ aldonos, ke la nun rakontota
historio okazas en la monato Aŭgusto, la lastan tagon de la
instrujaro.

Tiun tagon posttagmeze mi do iris, kiel kutime, en la lernejon; sed,
ĉar estis la sezono de la grenrikolto, la pli granda parto de la
lernantoj troviĝis sur la kamparo, kaj ni ne estis multaj je la unua
horo antaŭ la komunuma domo, kie ni ludis, antaŭ ol eniri. La
lernejestro kutime ne alvokis nin, kaj ni iris mem, sen tamburo nek
sonorilo, en la klasoĉambron, por relegi niajn lecionojn. Sed, ĉi
tiun fojon, ni ja ne pensis pri la lecionoj, kaj ni ludis plu kaj
plu; ni ankaŭ ne atentis la horon: neniu el ni kompreneble posedis
poŝhorloĝeton kaj la antikva turo de la vilaĝa preĝejo ankaŭ ne
surhavis horloĝon; sed, kvankam ni iom konsciis, ke la unua, t. e.
la horo de la eniro, jam estas preterpasinta, ni tamen daŭre
amuziĝis, sen riproĉo de konscienco, ĉar nia instruisto ankoraŭ
ne estis en la klaso. Li troviĝis efektive en sia loĝejo sur la
supra etaĝo, kie li tagmanĝis kun kolegoj. Kompreneble ni ne
plendis pro tiu prokrasto, ni male konstatis kun plezuro, ke nia
paŭzo longtempe daŭras.

Jam estis la dua proksimume, kaj neniu el ni intencis eniri en la
lernejon, nek reiri domen; ni ĉiam ĝoje distriĝis kaj ludadis sur
la korto, kiam subite aperis bele vestita sinjoro antaŭ nia modesta
instruejo. Lian Moŝton ni admiris kun lia luksa, cilindra
silkĉapelo kaj lia nigra somersurtuto: tian grandsinjoron ni malofte
vidis en nia dezerta vilaĝo. Sed ni lin ankoraŭ pli admiris, kiam
ni eksciis, ke li estas la akademia inspektoro de _Besançon_, la
ĉefurbo de nia departemento.

--Ĉu estas nun la horo de la paŭzo?--li diris;--kial vi ne estas en
la lernejo?

--La instruisto nin ne alvokis ĝis nun,--ni respondis,--kaj ni
amuziĝas tie ĉi en la korto.

--Kie do li estas, via lernejestro?

--Li ankoraŭ tagmanĝas sur la supra etaĝo kun amikoj.

Nia lernoĉambro troviĝis sur la teretaĝo kaj la inspektoro, kiu
jam staris en la pordo, subite ekvidis, ke li povos fari ian malican
surprizon al sia subulo, kiu tiel malfruas por alveni en la lernejon,
kaj ridetante li igis nin senbrue eniri en la klasoĉambron.

Ni tuj okupis niajn kutimajn sidlokojn sur la benkoj, kaj ni profunde
silentiĝis, tiel, ke super niaj kapoj, oni povis iom aŭdi la
babiladon kaj ridadon de la ĝojaj drinkantoj. La tuta lernantaro
konsistis el 12 knaboj kaj 14 knabinoj, ĉar tiam en malgrandaj
vilaĝoj oni instruis la infanojn de l' ambaŭ seksoj en unu sama
ĉambro: unuj sidis dekstre, la aliaj maldekstre kaj en la mezo
staris la katedro de la lernejestro.

Ĉi tie sidiĝis la inspektoro, dirante:

--Infanoj miaj, ĉar via instruisto ne ankoraŭ alvenis, mi tuj volas
komenci sen li la inspektadon kaj demandi vin pri tio, kion vi
lernis.

Mi antaŭe devas diri, ke en tiu epoko la lernado de la kateĥismo
kaj de la Sankta Historio estis tre grava afero; en ĉiu vilaĝo la
instruisto estis kvazaŭ la helpanto de la pastro kaj tiu ĉi ofte
ripetis al ni: «Kion signifas la homa scienco kompare kun la Dia?
kion servos al vi ĉiuj trezoroj surteraj, se vi ne savos vian
animon.» Oni do ne miros, ke la inspektoro komencis sian ekzamenon
per la Sankta Skribo.

--Ci nigruleto!--li diris alparolante iun knabon,--rakontu al mi la
historion de Jozefo.

Nia nigrulo konis la tutan, longan historion kaj, kvankam iom
balbutante, li brave rakontis, kiel kaj kial Jakobo pli amis Jozefon,
ol siajn ceterajn filojn; kiel la fratoj fariĝis ĵaluzaj kaj
enviemaj; kiel ili vendis la malfeliĉan Jozefon kiel sklavon al
Ismaelidaj pretermigrantoj; kiel li fariĝis la ĉefministro de
Egiptujo, kaj kiel li fine venigis la maljunan patron kaj sian tutan
familion al la reĝa kortego.

--Bone, bone!--diris la inspektoro,--mi cin komplimentas, knabeto; ci
meritas bonan noton.

--Nun ci, la dikkapulo!--li diris; (la dikkapulo, ĝi estis mi),--ĉu
ci bone scias la kateĥismon? Nu! diru: Kiuj estas la anĝeloj?

--La anĝeloj,--mi respondis unutone,--estas la servistoj de Dio, kiu
ilin sendas de la ĉielo sur la teron, por komuniki Liajn ordonojn al
la homoj.

--Kio estas la infero?

--La infero estas la loko, kie troviĝas la demonoj, kaj kien iras la
pekuloj post sia morto, por tie suferi dum la tuta eterneco.

--Bone! perfekte!

Li ankaŭ demandis min kaj aliajn pri la sep sakramentoj, pri la sep
ĉefaj pekoj, pri la diaj kaj ekleziaj ordonoj, k.t.p., kaj la
respondoj estis kontentigaj. Nian kateĥismon efektive ni bone konis:
ĉiun tagon ni lernis unu ĉapitron en la lernejo kaj la sekvantan
dimanĉon dum la meso, la pastro, el sia predika katedro, pridemandis
nin publike. Tial la inspektoro devis interne konfesi, ke nia estro,
kvankam li nun iom diboĉas super ni, nin tamen bone instruas.

--Kaj ci, la blonda knabineto tie!--demandis plue la inspektoro iun
beletan, bluokulan knabinon;--kiel ci nomiĝas?

--Paŭlino G...,--ŝi respondis.

--Nu! diru al mi, kian finiĝon ricevas la substantivoj en la
multenombro?

--Oni formas,--ŝi respondis,--la multenombron ĉe la substantivoj,
aldonante la literon s al la ununombro. La nomoj, kiuj finiĝas per
_s_, _x_ aŭ _z_, ne ŝanĝiĝas en la multenombro; tiuj nomoj, kiuj
finiĝas per _al_ aŭ _ail_ ŝanĝas sian finiĝon en _aux_; la
nomoj per _ou_, _au_, _eu_... --; tion scias la bedaŭrindaj infanoj,
kiuj lernas la francan gramatikon. Ho Dio! ĝi ne similas la
esperantan! Tial la inspektoro aŭdis kun miro nian knabinon
eldiri parkere kaj senerare ne nur la ĝeneralan regulon, sed
ankaŭ la esceptojn kun multe da ekzemploj.

Li demandis nin ankaŭ pri la geografio, la historio de Francujo, la
aritmetiko kaj.... nia instruisto ankoraŭ ne venis en la klason.
Tamen la inspektoro tute ne perdis la paciencon; li ĉiam atendis
malice la alvenon de sia subulo kaj ĝojis interne, pensante pri la
baldaŭa surprizo.

Li sekve daŭrigis sian inspektadon: li trarigardis la kajerojn,
librojn, skribaĵojn kaj fine, por iom distriĝi, li alparolis la
plej junajn gelernantojn kaj demandis iun ŝerceme:

--Ĉu ci povas diri al mi, kiu estas la patro de la Jakobidoj?

--Abrahamo;--estis la respondo.

--Kiom faras 20 minus 20?--Li demandis iun alian; kaj, ĉar tiu ĉi
silentis:

--Nu, se ci havus en cia poŝo 20 frankojn, kaj se ci ilin perdus,
kion ci havus tiam en cia poŝo?

--Mi havus truon,--respondis la infano.

--Jen bonega, trafa respondo. Diru nun: 7 paseroj sidas sur arbo;
alvenas ĉasisto, kiu morte pafas tri el ili, kiom da birdoj nun
sidas ankoraŭ sur la arbo?

La juna lernanto kompreneble tuj respondis 4; sed mi levis la manon,
dirante:

--Ne, ne; Sinjor' Inspektoro; nenia birdo plu restas sur la arbo,
ĉar la netrafitaj tuj forflugas.

--Jes, bone; estas ĝuste. Nun,--pludiris la inspektoro,--ĉar ci
estas tiel sagaca kalkulisto, ci ankoraŭ devas solvi la jenan
problemon. Iru al la tabulo kaj skribu: Ia ŝipo estas longa je 60
metroj, larĝa je 15 metroj kaj profunda je 10 metroj; ĝia plej
granda masto estas alta je 20 metroj. Kioman aĝon havas la
ŝipkapitano?

La inspektoro ridetis, sed mi serioze tuj respondis:

--Sinjor' Inspektoro; inter la amplekso de la ŝipo kaj la aĝo de
ĝia kapitano ekzistas nenia rilato; la problemo estas nesolvebla.

--Jes, evidente. Kian metion havas cia patro?

--Li estas terkulturisto kaj ankaŭ ŝtonĉizisto.

--Kiomjara ci estas?

--12-jara.

--Kian profesion ci volas elekti?

--Mi ne scias, sed miaj gepatroj intencas min sendi la proksiman
jaron en duagradan lernejon.

--Bone, ci certe fariĝos lerta matematikisto, kaj kiam ci estonte
lernos la regulon de la algebra multipliko, ci rememoros pri mi pro
la sekvanta komparo, kiun mi mem eltrovis:

plus × plus = plus: la amikoj de niaj amikoj estas niaj amikoj;

plus × minus = minus: la amikoj de niaj malamikoj estas niaj
malamikoj;

minus × plus = minus: la malamikoj de niaj amikoj estas niaj
malamikoj;

minus × minus = plus: la malamikoj de niaj malamikoj estas niaj
amikoj.

Dirinte tiun aferon memorindan, Lia Inspektora Moŝto tiris el la
veŝtpoŝo sian belan oran horloĝeton:

--Ho Dio!--li ekkriis surprize--estas jam la tria pretere kaj mia
homo ankoraŭ ne venas de supre; mi volas tuj fini ĉi tiun aferon.
Nun, karaj infanoj, estas sufiĉe por hodiaŭ, la klaso estas finita.
Mi faras vin liberaj de nun, kaj eliru tuj rekte al via familio. Ĝis
revido kaj feliĉan libertempon!

Ni silente eliris; tamen la lignaj ŝuoj, kiujn ni portis tiutempe,
faris sufiĉe da bruo, por ke oni nin aŭdu el la unua etaĝo, kaj
efektive nia instruisto el sia fenestro vidis nin forirantaj. Li tute
ne realvokis nin, li male diris al siaj kolegoj:

--Ha! vidu tiujn karajn infanojn! ili estas pravaj; ili nun foriras
de si mem antaŭ la kvara horo; en tiu ĉi lasta tago de la
instrujaro mi ne mallaŭdos, nek tenos ilin. Ni ankaŭ, karaj amikoj,
povas sekve iom eliri sur la kamparon kaj promeni fumante nian
cigaron.

Ili do sin pretigis por foriri; dume nia Inspektoro restis tute sola
en la klaso, ekzamenante nun la registrojn de la lernejestro. Enfine
ĉi tiu kaj liaj ambaŭ kunuloj ekbruis sur la ŝtuparo. Per Dio! ili
ne suspektas la proksiman ĉeeston de la superulo, kiu nun klare
aŭdas iliajn voĉojn kaj paŝojn. Lia koro iom batas kaj li ridetas
ĉe la penso, ke _nun_....

Sed ho ve! _nun_ la instruisto forlasis la koridoron kaj tute
forgesis reeniri en la apudan klason por vidi, ĉu ĉio estas en
ordo, aŭ ĉu almenaŭ neniu infano enrestas: nenion aŭdante, nenion
suspektante, li trankvile ŝlosis la pordon de la domo kaj foriris
kun siaj kolegoj.

Vi eble nun pensas, kara leganto, pri la itala sentenco: _Se non è
vero, è ben trovato_ (se tio ne estas vera, ĝi estas bone
elpensita), sed mi vin certigas, ke ĉi tiu historieto estas entute
vera, kaj ke nia Inspektora Moŝto nun estas reale enfermita kaj
ensloŝita en la klasoĉambro.

Surprizite, li komence ne sciis, kion fari; kelkaj minutoj pasis, kaj
li sin demandis, ĉu li ne alvokos la forirantojn; sed tio estus
vana, ili estis jam malproksime, aŭ ĉu li ne krios por helpo; sed
tio estus ja tro ridinda. Fine li malfermis unu fenestron kaj vidis,
ke ĝi ne estas tre alta, du metrojn proksimume; sed sube troviĝis
bedaŭrinde profunda kelŝtuparo; tial li ne povis sin lasi
sendanĝere elgliti malsupren ĝis tiu ŝtuparo. Ŝajnis al li pli
oportune salti trans la kavernan ŝtuparon, larĝan je du metroj.
Kaj, ĉar neceso fariĝas leĝo, li elektis ĉi tiun lastan manieron
por sin savi.

Preninte la seĝon de la instruisto el la katedro, li sin levis sur
la malsupran randon de la fenestro, kaj, kaptinte sian belan
silkĉapelon en la dekstran manon, li vive eksaltis el la fenestro
kaj refalis feliĉe trans la ŝtuparo en la ĝardenon. Jen li estas
ekster la domo. Dum kelkaj momentoj li pensis pri tio, kion li devas
fari? Ĉu li reiros en la ĉefurbon, nenion dirinte pri la afero? Ne,
certe ne; li volas havi atestantojn en la komunumo mem kaj rakonti la
aventuron, por ke oni povu iom ridi kaj hontigi la instruiston.

Li do forlasis la ĝardenon, kaj sur la strato li demandis iun
plugiston, kiu revenis el la kampoj, pri la loĝejo de la
vilaĝestro. Ĉi tiu estis mia propra onklo kaj loĝis apud nia domo.
La inspektoro rakontis al li sian tutan aventuron kun la lernejestro:
la unuan parton de la historio mi jam bone konis, sed mi neniel estus
suspektinta la duan, nome, la enŝlosiĝon de la inspektoro.

--Ha jes!--ekkriis mia onklo, ridante el plena gorĝo,--mi ĵus vidis
la tri sinjorojn preteriri sur la strato; nia instruisto estis kun
siaj du kolegoj, la lernejestroj de B... kaj de M... (najbaraj
vilaĝoj):

--Kio!--rediris la inspektoro,--la instruistoj de B... kaj de M...
troviĝis kun li; estis ili, kiuj, kun li, festenis sur la supra
etaĝo! La afero estas kurioza: mi ja kaptis tri birdojn kune en la
sama nesto.

Mia onklo tuj komprenis, ke li iom senpripense parolis; pro tio,
akompanante la inspektoron al la stacidomo, li volis plej eble
rebonigi la aferon, kaj almenaŭ iom senkulpigi nian instruiston.
Konsekvence li petis la inspektoron, ke li bonvolu esti indulgema.

--Vi scias,--li diris,--ke nia instruisto estas tre juna; nur antaŭ
du jaroj li eliris el la Normala Lernejo kaj li estas apenaŭ
dudek-trijara. Kutime li ja estas fervora kaj laborema, lia hodiaŭa
kulpo estas escepto, kaj al junuloj oni devas multon pardoni. Mi tial
insiste petas, ke vi lin ne eksigu aŭ forsendu en alian postenon,
tiom pli, ke, de mia parto, mi estos kontenta eviti skandalon en mia
komunumo.

La inspektoro tion promesis al mia onklo.

--Sed kondiĉe,--li aldiris,--ke la tri kulpuloj venos morgaŭ
_Besançon_'on ĉe min, por ricevi mallaŭdon certe merititan.

Vespere, kiam mi raportis la aventuron al miaj gepatroj, ili ankaŭ
kompreneble ekridis; sed mia patro baldaŭ aldiris plej serioze:

--La bubo estas nun 12-jara, li ne plu reiros en nian lernejon; post
la somerlibertempo ni lin sendos en la urban liceon.

Kaj tia estis mia lasta klaso en la vilaĝa lernejo, kiun mi, la
kvindekjarulo, neniam forgesis.

    Herman Boucon.


PIEDNOTOJ:

[6] Tre konata astronomiisto, kiu kolektis informojn pri
«la nekonata mondo».

[7] Gloraj verkistoj anglaj, kiuj floradis dum la reĝinado
de Victoria.

[8] La anoj de Unuigitaj Ŝtatoj en Norda-Ameriko.



KVARA MENCIO


KOBOLDOJ


En la sonorilejo de antikva provinca ĉefpreĝejo, loĝis tri
koboldoj. Multfoje, obeante estrajn ordonojn, oni penadis ilin
forpeli: laboristoj provizitaj je ŝtupetaroj kaj je bastonoj
supreniris en la sonorilejon: sed la koboldoj, rifuĝinte en la
turpinton, poste grimpinte sur la flagokokon, mokis persekutantojn,
kriante:

--Cig! cag! cog! Ni venkas, triumfas, vin mokas.

Ĉiudimanĉe la koboldoj malsupreniris en la preĝejon dum la ĉefa
meso, kaj formetis la malgrandajn ĉapetojn de maljunaj pastroj. Dum
la prediko, ili ĵetis sablon en okulojn de aŭskultantoj; kaj tuj
ĉiuj ĉeestantoj balanciĝis sur siaj seĝoj, kiel maturaj spikoj
sub karesoj de l' vento. Kiam lia episkopa moŝto grandceremonie
diservis mem, vidante, ke la ĥorejaj knaboj estas malatentaj kaj
malagorde kantas, li diris:

--Nu, tiuj ĉi knaboj pensas al koboldoj.

--Hum!--murmuretis lia moŝto.

--Hum!--mallaŭte diris la kanonikoj.

--Hum!--diris laŭte la paroĥestro.

--Hum!--kriis la vikarioj.

Tiam knaboj avertitaj foliturnetis siajn dikajn librojn kun ŝajno
atenta kaj respektoplena.

Kiam petolaĵo okazis en la ĉefpreĝejo, tuj oni pri tio kulpigis
koboldojn.

--Kiu faris tiujn oleajn makulojn?--demandis la paroĥestro.

--Koboldoj,--oni respondis.

--Kiu metis pipron en niajn flartabakujojn?--demandis la kanonikoj.

--Koboldoj,--estis respondite.

Ĉiuj homoj plendis pri la koboldoj. Sed estis homino, kiun pli ol la
aliajn ili suferigis: ni parolas pri la patrino Turnjupino, la
ekbruligantino de kandelegoj.

Tiu bonulino estis karakteriza ino, kredante sin necesega por la
bonordo de la ĉefpreĝejo, sciante ĉion, parolante pri ĉio. Kiam
lia Moŝto diservis, ŝi preskaŭ estus dirinta:

--Ni staras antaŭ altaro, ni hodiaŭ konfirmas, lia moŝto kaj mi.

La koboldoj estingis la kandelegojn, kiujn Turnjupino ekbruligis kun
tiom da religieco; aŭ ili konfuzis la _Religiajn Semajnojn_, kiujn
la bona virino vendis por sia profito. Ofte ili ŝovis buletojn el
polvo en la tubetojn de la rigida kaj blanka kufo, kiun kapvestis la
ekbruligantino de kandelegoj. Pro tio, la patrino Turnjupino ĵuris,
ke ŝi sin venĝos.

La bonega kreitaĵo havis korpasion. Ho, jes! Tiu vidvino estis
doninta sian koron al la sviso, la granda, larĝa, bela Pupardo, kun
dikaj tibikarnoj. La tagojn de luksaj edziĝfestoj, kiam ŝia amato
kun dukorna ĉapelo sur kapo, kun glavŝelko sur ŝultro, kun
halebardo en mano, antaŭiris la junajn geedzojn, Turnjupino radiis.
Post la ceremonio, ŝi iris al la sviso, dirante:

--Kiam do ni kune geedziĝos, mia kara Pupardo?

Kaj li ridis, respondante:

--Kiam ni estos malliberigintaj la koboldojn.

    * * * * *

Iun tagon, sciante, ke ŝi estas preskaŭ sola en la preĝejo, la
bonulino metis mezen de la navo supujon, kies kovrilo ne estis tute
fermita: kaj flanke de ĝi la ekbruligantino de kandelegoj eksidis
kaj ŝajnigis ekdormeton.

La koboldoj ekkriis:

--Nu! supujon en mezo de ĉefpreĝejo! kion tio signifas? Cig! cag!
cog! Ni iru por vidi, dum Turnjupino ripozas.

Sed kiam la scivoluloj estis enirintaj en la supujon, la ruza virino
tuj fermis la kovrilon: kaj la koboldoj restis kaptitaj.

Tute fiera, Turnjupino alpaŝis al sia loĝejo, kaj diris al sia filo
Johano, malfeliĉa kriplulo, kiu neniam ellitiĝis:

--Mi alportas niajn malamikojn: vi diros al via kuzino Estelo, ke ŝi
faru al ni por la proksima vespermanĝo supon el koboldoj.

Kaj la ekbruligantino de kandelegoj foriris malhumilega; ĉar necese
estis, ke ŝi rakontu sian venkon al ĉiuj homoj.

--Kiel Pupardo estos mirigita kaj feliĉa, maltime certigis la bona
virino.

Restinte sola, Johano aŭdis, ke en la supujo iu ploregas.

--Malfermu, kriis la koboldoj. Kiu ajn vi estas, kompatu plendindajn
kaptitojn.

--Vi estas malbonuloj,--diris la junulo.--Vi faris petolaĵojn al
ĉiuj homoj: juste vi viavice suferos.

--Se vi malfermos al ni, cig! cag! cog! ni fariĝos viaj
amikoj,--rediris la voĉetoj.

--Vi min turmentos, ĉar mi estas malforta.

--Ne, ne; ni donos al vi reĝan donacon.

--Lasu min dormi.

La koboldoj ekblekegis. Tiam Johano tedita malfermis la kovrilon. La
koboldoj saltegis en la ĉambron, suprenrampis sur la meblojn,
grimpis laŭlonge de l' kurtenoj. La malsanulo diris:

--Vi min lacigas. Foriru tuj.

--Jes, ili ekkriis. Sed antaŭe ni rompos la supujon.

--Nu, mi tre bone sciis, ke vi faros ian malbonaĵon.

--Por ke vi ne estu riproĉita de via patrino. Vi ne konfesos, ke vi
nin liberigis; vi diros: «La koboldoj rompis la supujon.» Cig! cag!
cog! Ni al vi ekprezentos reĝan donacon; ĉar koboldoj ĉiam
respektas sian parolon.

Tra la fenestro larĝe malfermita eniris radio de suno. La malgrandaj
estaĵoj sin lokis sur luma sageto, farante strangajn signojn,
supren-kaj malsupren-irante, ŝajnante kredi ion.

--Rigardu,--ili diris al Johano.

--Sed mi vidas nenion.

La koboldoj daŭrigis, modelante ion en la spaco, kaj kriante:

--Cig! cag! cog! ĉu vi vidas nun?

--Nun mi komencas ekvidi, kvazaŭ en sonĝo, malgrandan sinjorinon.

--Bone.

La koboldoj daŭrigis sian agadon. Johano, preskaŭ ellitiĝinte,
rigardis per plilarĝigitaj okuloj, kaj diris:

--Ŝi viviĝas; ŝi ridetas. Ho, kiom estas bela tiu junulino!

--Tiu beleta infanino estas Sunetino, formita el suna radio. Ni ĵus
ŝin kreis por vi. Kiam vi suferos, ĉar vi estas malsana, ŝi venos
al vi kaj vin konsolos; kiam vi estos malgaja, ŝi vin amuzos. Sed ni
malpermesas, ke vi parolu al iu ajn pri Sunetino, eĉ al via kuzino
la bona Estelo, kiu vin flegas. Se iam vi konigos la ekziston de
Sunetino, de tiu tago ŝi malaperos por ĉiam.

--Danke, danke, mi konservos la sekreton.

La koboldoj forflugis kaj forlasis la sonorilejon de la ĉefpreĝejo;
ĉar ili preferis la Sankta-Martinan turon pli malnovan kaj pli
altan. Sinjoro Pupardo imitis la koboldojn. Li forlasis sian
paroĥon, por forkuri de Turnjupino, kun kiu decide li ne volis
edziĝi.

Ĉiutage kiam suniĝis, Sunetino aperis sur ora radio en la ĉambro
de l' junulo. Ŝin vestis riĉaj orientaj teksaĵoj. Ŝia kolo kaj
ŝiaj ambrokoloraj brakoj estis ŝarĝitaj de safiroj, de rubenoj, de
smeraldoj; dum ŝiajn harojn ornamis oraj sunetoj. La junulino
ridetis al la malsanulo per enigma mieno, sed neniam parolis kun li.
Por lin amuzi, ŝi kantis baladojn laŭ stranga ritmo, dum akompanis
ŝiajn melodiojn la kraketado de ŝiaj brakringoj. Kelkafoje ŝi
dancis antaŭ la junulo, kvazaŭ ŝi estus pastrino de sanktaj
orientaj misteraĵoj. Jen ŝi antaŭeniris malrapide, ludante kun
siaj silkaj skarpoj; jen ŝi sin balancis kun serpentaj ondolinioj;
jen ŝi imitis per siaj brakoj la flugadon de l' kolombo. Johano ne
laciĝis admirante Sunetinon kaj ŝian malrapidan sed senpaŭzan
dancadon. Li diris:

--Daŭrigu; ankoraŭ; ĉiam.

Sed kiam la suno subiris al horizonto, necese estis, ke Sunetino
eliru kun ĝi en la okcidenta gloraĵo: tiam la malsanulo
malgajiĝis.

Estelo, dekkvinjara junulino, kuzino de Johano, kelkafoje helpis al
li kiel flegistino, kiam forestis Turnjupino. Tiam ŝi diris al la
junulo:

--Kial vi fariĝas malgaja, kiam alvenas la krepusko?

Sed la junulo ridetis, kaj ne respondis.

Kvankam oni estis en somero, tamen okazis serio da pluvaj kaj
malbonveteraj tagoj. Johanon, kiu de du semajnoj ne vidis la sunon,
ekokupis maltrankviliga melankolio. Vane Estelo lin ĉirkaŭis per
plej amplenaj zorgadoj, dirante:

--Mi estas via infaneca amikino: konfidu al mi viajn ĉagrenojn.

--Mi havas nenion,--li respondis ploregante.

Fine, lacigita de senĉesaj demandoj, li iam diris al sia kuzino:

--Mi ne vidas plu Sunetinon.

--Kio estas Sunetino?

--Ĉu mi scias? Ŝi estas estaĵo luma, fantazia, feina, mistera,
kiun mi adoras. Rigardu tiun palan sunradion; jen estas mia amatino.
Ĉu vi ekvidas Sunetinon? Sed ŝajnas al mi, ke ŝi faras adiaŭajn
signojn: kial do? Ho! mi mizera! mi parolis!

La malsanulo svenis: tiam Estelo pensis:

--Kredeble la malfeliĉa knabo estas mortfrapita, ĉar li deliras.

La morgaŭan tagon, Johano ripozis sur siaj kapkusenoj, palega.
Lumega suno eble ironie pafis orajn sagetojn al ĉiuj anguloj de la
ĉambro: sed Sunetino ne montriĝis plu. Estelo, por plezurigi la
malsanulon, diris:

--Ĉu vi deziras, ke mi iru al la monteto de pavoj; ĉar eble sur ĝi
loĝas via Sunetino. Mi klopodos por ŝin alkonduki al vi.

--Ho, jes, respondis Johano; tio igus min feliĉega.

La junulino ekvojaĝis. Kiam ŝi troviĝis en la kamparo, ŝin
ĉirkaŭis nebulo el fringoj, silvioj kaj kardeloj: la birdoj kantis:

--Bona Estelo, venu kun ni por aŭskulti la lastan romancon de nia
majstro, la itala najtingalo.

--Ne, ne; mi ne havas tempon.

--Ni malhelpos, ke vi antaŭeniru, flugetante ĉirkaŭ vi, se vi ne
efektivigas nian deziron.

--Miaŭ! miaŭ!--blekis la junulino.

--Kato!--ekkriis la birdoj timigitaj.

Kaj subite ili forflugis ĉiuj al apudaj arbaretoj.

La vojaĝantino sin gratulis pro sia artifiko, kiam, meze de timiano
kaj de aliaj parfumaj herboj, ŝi ekvidis, al ŝi alkurantajn sur
siaj malantaŭaj kruroj, centojn da kunikloj.

--Ni vin salutas, junulino,--ili diris.--Ni al vi prezentas Johaneton
Kuniklon, nian reĝon.

La vojaĝantino ekvidis malgrandan blankan beston, sidantan sur blua
skatoleto tirita de kvardek kuniklidoj: per bastonetoj Johaneto
frapis sur du sonoriletojn. Li prezentis al la fremdulino siajn
komplimentojn, kaj aldonis:

--Vi estos la plej bela ornamaĵo de nia kortego; kaj ni konservos
vin ĝis la fino de via vivo.

Tedita Estelo ekkriis:

--Mi vidas ĉasiston kaj liajn hundojn.

Tuj ĉiuj kunikloj forkuris, dum ilin antaŭiris la reĝo, kiel
decas.

La junulino daŭrigis sian iradon. Ŝi laŭiris mallarĝan riveron,
kiam ŝi rimarkis sur la bordo fiŝojn, kiuj staradis sur siaj
vostoj, kaj dancis ronde sin tenante per naĝiloj. Ili ĉirkaŭis la
vojaĝantinon, dirante:

--Ni al vi ekmontros ondinon.

--Danke; vi faros tion aliafoje.

--Tiam, ĉar vi estas malĝentila, ni malhelpos, ke vi antaŭenpaŝu.

Estelo ridetis:

--Mi ekvidas fiŝkaptiston kaj lian hokfadenon,--ŝi diris.

Flak! flok! En momenteto la bestoj sin subakvigis.

Fine la junulino trafis la monteton defendatan de grandegaj pavoj,
kiuj por ornami siajn vostojn ŝtelis senkompate la okulojn de
maltimuloj al ili alproksimiĝantaj.

Ili agis tiamaniere pro revenĝo, por puni la homaron. Ĉar iam unu
el homoj, nomita Leon, al ili promesis, ke li ilin instruos pri la
kantarto. Poste li foriris; sed ve! li neniam revenis. La pavoj ĉiam
atendas lin kaj ĉiam lin vokas, kriante laŭtege:

--Leon! Leon!

Tion sciis Estelo: sed ŝi amis Johanon, kaj ĉion riskis por lin
plezurigi. Pasante meze de pavoj, la vojaĝantino ŝajnigis
blindecon; kaj kun fermitaj okuloj, palpante per la mano, ŝi
suprenrampis la monteton. Ŝi malfermis la palpebrojn, nur kiam ŝi
alvenis sur la supraĵon.

Sur ĝi grimacantaj simioj rapidis al la junulino. Feliĉe ŝi estis
alportinta por sia vespermanĝeto korbon plenan de pomoj. Ŝi ĵetis
la fruktojn, kiuj ruliĝis sur la deklivo de la monteto. Tuj la
frandemaj simioj ŝin forlasis por rapidi al la ruliĝantaj pomoj.

Ĝis la vespero, Estelo serĉis sur la monteto la loĝejon de
Sunetino, ĉeestis ĉe la subirado de l' suno, kaptis kelkajn sunajn
radiojn, kaj, ilin kaŝinte en sian antaŭtukon, ilin realportis al
sia kuzo. Bedaŭrinde inter ĉi tiuj radioj ne troviĝis Sunetino.

Johano havis gravegan krizon de malespero.

La junulino malsupreniris la ŝtuparon kaj eniris en la loĝejon de
fraŭlino Pimpernelo, petonte de ŝi konsilon.

Fraŭlino Pimpernelo estis maljuna fraŭlino, afabla, malgranda,
ĉarmanta: ŝi portis ĉiam beletajn kufojn blankajn kaj rozajn, kaj
ŝin vestis kutime negliĝaj blŭĉielkoloraj vestoj. Ĉe ŝi oni
flaris malprecizan sed penetrantan parfumon de bergamoto. Fraŭlino
Pimpernelo multe amis Estelon. Vidinte la ĉagrenon de sia amikineto,
ŝi diris:

--Tiuvespere mi donos al vi boteleton da likvoro el nigraj riboj,
ĉar ĝi estas likvoro por maljunaj fraŭlinoj. Vi ĝin portos ĉe l'
piedo de la Sankta-Martina sonorilejo; kaj apud la preĝejo vi kantos
tiun malnovan arion!

  _En tagoj de mia junaĝo_...

Ĉar la koboldoj tre ŝatas tiun romancon, ili alvenos; kaj vi
parolos al ili pri Johano.

Nokton venintan, Estelo akurate obeis la konsilojn de fraŭlino
Pimpernelo. La morgaŭan tagon, la maljunulino demandis:

--Kion diris la koboldoj?

--Nenion.

--Ĉu do vi ne parolis al ili?

--Apenaŭ mi ekvidis ilin: ili tuj forkuris, forportinte la botelon.

--Ho! kiaj frandemuloj! Tiun vesperon, vi portos al ili tri maizajn
kuketojn; sed ne forgesu ilin demandi.

La postan tagon, je la mateno la maljuna fraŭlino, tuj kiam ŝi
ekvidis sian amikineton, demandis:

--Nu?

--La koboldoj certigis, ke la likvoro estis bonega, kaj la kukoj tre
arte bakitaj.

--Kaj poste?

--Nenion pli. Ili rapide suprengrimpis al sia sonorilejo.

--Je Dio! mi kredas, ke ili mokas nin. Tiun nokton, vi diros al ili:
«Jen estas saketo da oranĝfloraj bombonoj, faritaj de fraŭlino
Pimpernelo. Tio signifas, ke ili estas tute bongustaj. Nu, vi
gustumos ilin, nur kiam vi estos dirinta tion, kion oni devas fari
por redoni feliĉon al mia kuzo.»

La artifiko sukcesis. Apud Sankta-Martino, Estelo ekvidis
florfolietaron pluvantan sur ŝi tiel amase, ke baldaŭ ŝi estis
tute kovrita de floreroj, kvazaŭ ili estus neĝeroj, dum la koboldoj
per klaraj voĉoj ekkriis:

--Cig! cag! cog! kolektu la rozajn foliojn; zorgu, ke unu el ili ne
manku: kaj poste iu ilin ĵetos en la ĉambron de Johano. Li
resaniĝos, forgesos Sunetinon kaj vin amos ĝis sia morto.

Ĉiuj antaŭdiroj de koboldoj efektiviĝis.

    * * * * *

En la tago en kiu Johano edziĝis kun sia kuzino, tri grandaj kestoj
estis alportitaj en la ĉambron de Estelo. La unua estis blanka; la
dua, flava; la tria, roza kaj blua.

Sur la unua estis skribite: «Malfermota tuj.»

Sur la dua: «Malfermota post unu jaro.»

Sur la tria: «Malfermota post du jaroj.»

La juna edzino tre mirigita rompis unu el siaj ungoj, volante tro
rapide malfermi la blankan keston, por rigardi ĝian enhavon. En ĝi
troviĝis oraj moneroj, arĝenta teleraro, amasoj da juveloj.

--Nu! nun ni estas riĉegaj.

--Kiu donas tion al ni?--demandis la junulo.

Funde de la kesto, Estelo ekvidis malgrandan vizitkarton, sur kiu
legiĝis: «La koboldoj.» Je la vespero, la juna virino iris al la
preĝejo por ilin danki; kaj ŝi ne forgesis alporti al ili
frandaĵojn.

    * * * * *

La junaj geedzoj vivis meze de princa lukso. Oni citis la belecon de
iliaj palacoj, la multon de iliaj veturilaroj, la belan sintenadon de
ilia aro da lakeoj. Johano kaj Estelo partoprenis en ĉiuj
bonsocietaj kunvenoj: kermesoj, ĉevalkuradoj, baloj, laŭntenisoj,
k.t.p. Sed kvankam la mondaj plezuroj ŝin forportis en siaj
turniĝoj, la juna edzino ne forgesis la flavan keston, kaj ŝi
atendis senpacience la finon de la jaro.

Unu vesperon, ŝi diris:

--Ĉar alvenis la momento, en kiu ni devas malfermi la misteran
skatolegon, mi deziras, ke oni solenigu la surprizon.

Ŝi portigis la keston en la grandan salonon, kaj ĝin metigis sur
estradon drapiritan de rubenkolora veluraĵo. Ĝin floroj ĉirkaŭis,
kaj ĉiuj kandeloj estis ekbruligitaj, kiel oni faras por la tagoj de
grandceremoniaj vizitakceptoj.

La junaj geedzoj sentis gravan kortuŝon, sublevante la kovrilon de
la granda kesto. Sed tuj Estelo malantaŭen paŝis:

--Mumo!--ŝi ekkriis.

La persono dormanta vekiĝis, sin levis, ridetis, kraketigis siajn
brakringojn, aranĝis kokete siajn riĉajn vestaĵojn, kaj komencis
sanktan dancadon.

--Sunetino!--ekkriis Johano miranta.

Estelo blankiĝis kiel neĝo.

La aperaĵo kantis fremdan baladon kaj ofte interrompis siajn
strangajn dancpaŝojn por fari signojn al la junulo. Tiuj signoj
signifis:

--Sekvu min.

Estelo ploregis.

--Foriru, Sunetino, kaj vaporiĝu por ĉiam,--ordonis Johano.

Tuj la aperaĵo kaj la flava kesto malaperis subite.

Ĉar Estelo tro suferis, vidinte Sunetinon, kiu al ŝi rememorigis
longan dolorplenan estintecon, ŝi malsaniĝis; kaj je la vespero
fraŭlino Pimpernelo venis ŝin viziti.

--Kiu estis tiel kruela, ke li sendis al mi tiun aperaĵon?--ĝemadis
Estelo sufokiĝante.

--Eble la koboldoj,--respondis la maljuna fraŭlino.

--Ho, se tio estas vera, ili agis vere senkompate.

--Ne ilin kulpigu, mia kara infanino. Ili volis pruvi al vi, ke nun
vin solan amas Johano.

--Eble vi estas prava. Tamen mi timegas la lastan keston.

Dank' al la flegoj kaj ammontroj, kiuj ŝin dorlotis, la juna virino
rapide resaniĝis. Unu jaro fluis ankoraŭ sen tro da tedaĵoj. Iun
vesperon, fraŭlino Pimpernelo diris al sia amikineto:

--Jen estas la momento malfermi la rozan kaj bluan keston.

--Vere? Sed nun tiuj misteraj pakaĵoj min tremigas. Plie ŝajnas al
mi, ke, elirante el la skatolego, aŭdiĝas strangaj kriadoj.

--Nu, ĉu vi opinias, ke ĝi estas bestejo?

--Kiu scias?

--Estu prudenta. Lundon proksiman, ni kunvenos ĉi tien: via edzo, vi
kaj mi mem; kaj ni klarigos tiun misteron.

Estelo malgrasiĝis, paliĝis, pripensante al la tago difinita de
fraŭlino Pimpernelo. Fine alvenis tiu tiel timita posttagmezo.

La tri geamikoj trinkis ĉampanon por sin kuraĝigi; kaj procesie ili
eniris en la senmeblan ĉambron, en kiu estis apartigita la kesto.

Johano demetis la unuajn tabulojn, kaj vidis tiun surskribaĵon:
«Skatoleto por juveloj.»

--Tio estas vere kuraĝiga, diris fraŭlino Pimpernelo.

La junulo rapide elpakis por rigardadi la juvelojn, sed li trovis
dek-du infanetojn, ses knabinetojn, kaj ses knabetojn, kiuj portis
ĉirkaŭ kolo plataĵon el arĝento: sur ĉiu plataĵo estis skribita
la nomo de ĉiu aparta infano.

Kelkaj etuloj ridetis; aliaj sendis kisetojn; sed la plimulto ĥore
ploradis.

--Jen estas klarigita la kaŭzo de tiuj strangaj bruoj elirantaj el
la skatolo,--diris Johano.

Estelo radianta kovris je ŝmacadoj la ĉarmajn infanetojn.

--Kiel mi estas feliĉa,--ŝi ekkriis!

Fraŭlino Pimpernelo certigis:

--Mi vetas, ke tiuj buboj estas donaco de koboldoj. Mi volas ilin
demandi.

--Ĉu vi opinias, ke ili povos respondi?

--Aferoj tiel strangaj okazas ĉi tie, ke tio ne estus mirinda, se
tiuj etuloj parolus.

Kaj ŝi aldonis:

--Kiu sendis vin ĉi tien, miaj graciuloj?

Tiam la plej roza, la plej vangoronda el la infanetoj bonvolis
forlasi la plezuron, kiun ĝi sentis suĉante sian polekson, kaj
respondis per infana balbutado:

--Ko.... bo.... do.

--Nu!--ekkriis fraŭlino Pimpernelo triumfante, mi divenis.

Oni devis multe klopodi por trovi tuj dek-du vestarojn, dek-du
lulilojn, dek-du nutristinojn. Estelo sentis neniun laciĝon pro tiuj
multaj zorgadoj, tiele ŝi sentis sin feliĉa, en mezo de siaj
infanetoj. Ŝi ilin kisadis ĉiuminute, ilin nomante: «Miaj
juveloj»; kaj mallaŭte ŝi murmuretis:

--Vivu koboldoj. Estus dezirinde, ke ĉiu urbo havu sonorilejon
loĝitan de koboldoj.

    S-ino Vallienne.



KVINA MENCIO


LA SALTO DE LA DIABLO


Sur kruta ŝtonego, ĉe la supro de alta monteto fiere staras la
kastelo de Grafo Altmejer' kun siaj dikegaj muroj kaj grandaj turoj,
kiuj ŝajnas kunmiksiĝi kun la nuboj. Ĝi majeste superas la
ĉirkaŭajn montetojn, kaj tra ĝiaj fenestroj oni ĝuas vere
mirindan vidaĵon. La montetoj estas ĉiuj kovritaj de centjaraj
arboj, fagoj, abioj nigre verdaj, betuloj, kies trunkoj kvazaŭ per
kalko blankigitaj kontrastas kun la aliaj malhelaj trunkoj. Profunda
valo kuŝas ĉe la piedo de la orienta flanko de la monto, sur kiu
staras la kastelo, kaj funde de ĝi, fluas bela rivero ombrita de
salikoj kun arĝentaj folioj, kaj alnoj. Tiu ĉi rivero, kiu serpente
fluas tra la ĉirkaŭaj valoj subite malaperas en la teron, ne
malproksime de la kastelo. Tie estas kavaĵo, en kiun falas la akvoj
je kaskado kun bruo tiom pli forta, ke ĝi estas pligrandigita de la
formo de la kaverno, kiu, laŭ la diro de la enlandanoj estas
senfunda. Ja, nenie ĉe la ĉirkaŭaĵo, oni vidas tiun riveron
reaperi.

Tiu ĉi kaskado havas malbonan reputacion, kaj oni rakontas pri ĝi
strangajn historiojn. Unu el ili diras, ke iam la diablo persekutata
de ĉefanĝelo Sankta Mikaelo, kaj atingota de li, sin ĵetis en la
riveron, kiu tuj enabismiĝis en la teron, kune kun li. La
maljunulinoj rakontas, ke dum kelkaj mallumaj noktoj, oni aŭdas la
diablon, kiu krias kaj dancas, solenante la sabatfeston kun maljunaj
sorĉistinoj. Ili certigas, ke ili vidis kaproviron kun okuloj
flamantaj, apud la faŭko de la kaskado, ke li atendas la
sorĉistinojn, kiuj alvenas unu post la alia, rajdante sur balailoj;
kiam la lasta eniris en la kavaĵon, siavice la kaproviro malaperis.

Estas fakto, ke oni aŭdas ofte en la kaverno de la kaskado strangajn
bruojn, kiuj neniel similas tiujn de akvofalo. Kelkaj kamparanoj
certigas kaj ĵuras, ke, de malproksime, ili ekvidis lumon, kiu
lumigas la akvojn ĉe ĝia faŭko. Sed tre kredeble, la imago de la
loĝantaj aliformigis la ombron de ia lupo, en kaproviron, kaj la
strangajn bruojn, en kriojn de demonoj lumigitaj de la infera fajro.

Alia legendo diras, ke unu el la antaŭaj posedantoj de la kastelo
vendis sian animon al la diablo, kaj ke kiam okazis por la
kastelmastro la momento elpagi sian ŝuldon, li forkuris por eviti la
diablon, kiu persekutis lin ĝis la supro de la nord-okcidenta turo,
de kie li sin ĵetis en la riveron. Tiam la diablo por atingi sian
ŝuldanton, saltis siavice post li kaj ekkaptis lin ĝuste en la
momento, kiam li falis en la riveron, kiu subite malfermiĝis kaj
samtempe malaperis en la teron, farante profundegan kavaĵon kaj
formante bruegan kaskadon.

Tiu ĉi akvofalo estis ĉiuflanke ombrita de arboj kaj arbetaĵoj,
kiuj formis zonon al la kavaĵo, escepte ĉe la parto, kie la rivero
malaperas. Tie grafo Altmejer starigis palisaron el arbotrunkoj
enigitaj en la teron ĉe la fundo de la akvo, por malebligi, ke la
boatoj aŭ la bestoj, okaze falintaj en la riveron, estu englutitaj
en la profundegaĵon.

Tiuj arbetaĵoj estis la komenco de la arbaro, kiu disvastiĝis sur
la najbaraj montetoj, en ĝi estas kelkaj vojetoj faritaj de homa
mano, sed preskaŭ ĉiuj estas faritaj de la sovaĝaj bestoj, kiuj
venas trinki al la rivero, kaj multenombraj estis tiuj bestoj en la
bieno de la grafo. La ĉasoŝtelistoj estis severe punitaj, ĉar,
kiam ili estis surprizitaj por la dua fojo, ili estis tuj pendigitaj
sen ia juĝo. Tial sinjoro Altmejer havis multajn ĉasgardistojn,
kies ĉefo estis Hans Delmer. Tiu ĉi ĉefgardisto estis bona, afabla
kaj servema; ofte li pardonis ĉasoŝtelistojn, certigante ilin, ke
li pendigos ilin la unuan fojon, kiam li ekvidos ilin, sed neniam li
plenumis sian promeson.

Jam de longe Hans Delmer estis vidva, li vivis kun sia filino Edith
en beleta kaj komforta dometo, kuŝanta meze de maldensejo
ĉirkaŭita de alta kaj fortika palisaro, por ke la sovaĝaj bestoj
ne povu eniri la ĝardenon, kiu ĉirkaŭas la domon. En tiu ĉi
ĝardeno, dum siaj libertempoj, Hans Delmer kulturigis legomojn,
fruktarbojn; lia filino Edith zorgis pri la floroj.

Edith estis bela junulino dudekjara, blonda kiel spikoj; ŝiaj
grandaj okuloj estis lume bluaj kaj dolĉaj, kiel tiuj de gazelo. Ŝi
estis altkreska kaj gracia. Ŝi zorgis pri la mastrumado, kaj ĉio
estis pura kaj brilega en la domo. Jam multaj junuloj estis petintaj
ŝian manon, sed ĉiam ŝi estis rifuzinta, dirante, ke ŝi ne volas
edziniĝi, ke cetere ŝi volas resti libera kaj neniam forlasi sian
amatan patron.

Kiam ŝi tion diras, la vizaĝo de Hans montras strangan emocion
rapide kaŝitan.


II

Grafo Altmejer, kiel lia ĉefgardisto, estis ankaŭ vidva. Jam antaŭ
dek jaroj li estis perdinta sian amatan edzinon. Li loĝis en la
kastelo kun siaj du filoj Henriko kaj Frederiko; estis granda
kontrasto inter la du fratoj.

Henriko, kiel lia patrino, estis blondhara, li estis altkreska,
gracia, kun ĉarma vizaĝo, li pasie amis sian patron kaj ofte ploris
sian bedaŭregatan patrinon. Li ŝatis la studadon, la promenadojn en
la arbaro, li estis afabla kaj ĝentila kontraŭ ĉiuj, li volonte
parolis kun siaj servistoj, kun la kamparanoj kaj la laboristoj; kaj
li estis ĉiam preta por fari servon al iu ajn, kiu bezonis ĝin.
Tial ĉiuj amis lin kaj ĵetus sin en la fajron por li.

Frederiko kontraŭe estis nigrhara, malbela, malaltkreska, fiera,
malhumilega, malĝentila kontraŭ ĉiuj; li kruele batis la
servistojn pro la plej malgrava kulpo, neniam li parolis kun iu
kamparano aŭ laboristo. En la tuta regiono li estis malamegata de
ĉiuj, sed oni tre timis lin, ĉar li estis kruela kaj venĝema.
Apenaŭ li sciis legi kaj skribi, ĉar neniam li volis studi,
dirante, ke tio taŭgas nur por la malnobeloj. Li vivis plej ofte en
la diboĉo kun sentaŭguloj similaj al li kaj kun malĉastulinoj.

En tiaj kondiĉoj oni povas pensi, ke Frederiko estis malmulte
ŝatata de sia patro kaj de sia frato. Grafo Altmejer ofte riproĉis
lin pro lia vivmaniero, sed tiu malbona filo ne volis ion aŭdi, kaj
li turnis la dorson al sia patro blasfemante. Siaflanke Frederiko des
pli malamis sian fraton, ke tiu ĉi estis bela, kaj ke, kiel unua
naskito, li estis la sola heredonto do la bienoj de Grafo Altmejer.
Tio furiozigis lin, kaj li ofte rigardis sovaĝe Henrikon. Ĉe tiuj
momentoj mortigaj ideoj trairis lian cerbon.

Grafo Altmejer iam tre ŝatis la ĉasadon, sed nun li malofte ĝuis
tiun plezuron, kaj nur kiam la podagro ne devigis lin resti sur la
lito aŭ en la ĉambro. Li tre ŝatis interparoladi kun sia
ĉefgardisto, kiu lin estimis treege pro lia konata honesteco; ofte
li vizitis lin en lia domo, ili interparolis pri antaŭaj gloraj
ĉasadoj. Dume Edith etendis sur la tablon tukon blankan kiel neĝo,
kaj servis kelkajn manĝaĵojn kaj bieron ŝaŭmantan. Li volonte
akceptis, sed kondiĉe ke Hans kaj lia filino manĝu kune kun li.
Hans amegis sian mastron, kaj oferus sian vivon por li.

--Nu!--li ofte diris ridetante,--nu! Edith, kiam do vi edziniĝos? Vi
ne volas resti fraŭlino, mi supozas? Mi estos la baptopatro de via
unua filo.

Tiam Edith ruĝiĝis, sed ne respondis.

Henriko ofte venis al la ĉefgardisto; li havis grandan amikecon por
Edith, kiun li trovis bela kaj dolĉa kiel anĝelino. Ili ofte
renkontis unu la alian en la arbaro apud la salto de la Diablo, kiu
estis proksima de la loĝejo de Hans Delmer. Ili ambaŭ longe
interparoladis, kaj nedifinebla sento de malgajeco ekkaptis iliajn
korojn, kiam ili estis devigitaj disiri.

Jam de kelka tempo Henriko fariĝis pensema, malparolema; li ŝajnis
ĉiam enprofundigita en ia revado, kelkafoje lia patro demandis lin
pri tio:

--Mia kara Henriko, kion vi do havas? Via karaktero tute ŝanĝiĝis,
ĉu vi estas malsana? Vi ordinare tiel komunikema, nun silentas
tutajn tagojn, kaj ofte okazas, ke oni estas devigita demandi vin
kelkajn fojojn, por ricevi respondon de vi.

--Ho! kara patro mia, mi ne ŝanĝiĝis, mi estas kiel kutime, kaj mi
ne estas malsana.

Sed la grafo ne estis blinda, kaj li pensis, ke kaŝata amo turmentas
la koron de Henriko.

--Vi bone farus edziĝante, mia filo, la vivo ne estas gaja por
junulo en tiu granda kastelo kun via maljuna patro. Mi pensas, ke via
kuzino Ludovikino Arnheim tre konvenas por vi.

--Ne parolu pri edziĝo, mia patro, mi petegas vin, mi ne volas
edziĝi, cetere mi ne amas mian kuzinon.

--Sed, mia filo,--diris la grafo,--eble vi amas alian fraŭlinon,
tion konfesu al mi, kaj, se ŝi plaĉas al mi, mi tuj konsentos pri
via edziĝo.

--Mi amas nenian fraŭlinon,--respondis Henriko,--mi tion ĵuras al
vi.

Kaj, tion dirante, li kredis esti sincera; sed li eraris.

Jam de kelkaj tagoj li sentis en si ion neesprimeblan, li sentis, ke
en lia koro io ŝanĝiĝis; li ordinare tiel gaja fariĝis malgaja.

Lasinte sian patron, li eliris el la kastelo kaj iris promeni en la
arbaron; li alvenis al la kaskado, apud kies rando li sidiĝis
pripensante. Post kelkaj minutoj brueto de senpezaj paŝoj sur la
folioj mortintaj aŭdiĝis. Henriko rekonis la paŝojn de Edith.
Subite en lia brusto, pli rapide batas lia koro, la paroloj de lia
patro revenas en lian memoron. Li komprenas la kaŭzon de sia
ŝanĝiĝo, li amas Edith'on! Li ne pensas, ke ŝi ne estas nobela,
ke ŝi estas la filino de ĉefgardisto; lia koro ne rezonas, li amas
Edith'on! Kaj ĝis nun li ne pensis pri tio. Jen do la kaŭzo de la
ĝojo, kiun li sentis vidante ŝin! Li tuj leviĝis kaj aliris
renkonten al ŝi, li premis ŝiajn manojn dirante:

--Edith! kara mia kiom mi estas feliĉa vidi vin!

Tion dirante liaj okuloj brilis, kaj lia vizaĝo montris ĝojegan
esprimon.

--Kiel mi ankaŭ, sinjoro Henriko,--diris Edith ruĝiĝante, ĉar ŝi
estis ekvidinta la pasian rigardon de la junulo.

--Mi amas vin, Edith!

--Ho, ne tion diru, sinjoro Henriko! Kion dirus via patro. Vi scias,
ke vi ne povas edziĝi je mi, kaj vi ne volas malhonorigi min kaj
mian bonan patron. Ni restu amikoj kiel antaŭe, kaj eble vi
renkontos iun nobelan fraŭlinon, je kiu vi povos edziĝi kaj esti
feliĉa.

--Ho! Silentiĝu Edith! silentiĝu, mi petegas vin, vi disŝiras mian
koron, mi tion ĵuras al vi tie ĉi, je la nomo de mia kara patrino
mortinta, mi edziĝos nur je vi, aŭ mi mortos pro ĉagreno.

--Ne tion ĵuru! amiko mia, ne tion ĵuru! Vi tre scias, ke neniam
via patro konsentos pri tia edziĝo; certe vi ne forgesis, ke lia
familio, kiel ankaŭ li mem, forpelis vian onklon Rupert'on, tial ke
li edziĝis je fraŭlino nenobela, kaj ke ili neniam volis senkulpigi
kaj pardoni tion, kion ili nomas misaliancon.

Henriko ploris, ĉar li estis certa, ke lia patro neniam konsentos
pri tiu edziĝo.

Subite brua ekridego aŭdiĝis, kaj Frederiko montriĝis al liaj
miregitaj okuloj:

--Nu! miaj geamikoj, ne ĝenu vin! la arbaro estas oportuna por
kaŝataj karesoj!... ne ĝenu vin!... Sed vi ne havas malbonan
guston, Henriko! ŝi estas bela la fraŭlino!

Kaj tion dirante, li foriris ridegante.

Neesprimebla sento de timo trairis la cerbon de Henriko. Li havis
ankoraŭ en la oreloj tiun demonan ridegon. Li timis ne por si mem,
sed por sia amegata Edith, ĉar li ne dubis, ke lia frato, kies
rigardon avidan al Edith li rimarkis, estis kapabla plenumi krimon.

--Sinjoro Henriko,--diris la junulino,--pli bone estus, se vi
forgesus min. Pensu pri via patro, kiu malbenus vin.

Ŝi leviĝis kaj forkuris. Ŝia koro ankaŭ suferis, sed ŝi ne volis
tion konfesi, ĉar la amo eniris ŝian animon.

--Ho! mi petegas vin Edith, ne lasu min! ne lasu min!

Sed jam ŝi estis malaperinta.

Ŝajnis al Henriko, ke lia koro ŝiriĝas, granda pezo premis lian
bruston, sur kiun konvulsie kuntiriĝis liaj manoj.

--Kiom mi estas malfeliĉa!--li ekkriis,--prefere estus morti, ol
tiel kruele suferi!

Maldolĉaj larmoj fluis sur liajn vangojn.

--Nu! la kolombino do forflugis? Ĉu mi timigis ŝin?

Ĝi estis ankoraŭ la voĉo de Frederiko. Tiuj mokemaj paroloj
rekonsciigis lin; li leviĝis, kaj, nenion respondinte al sia frato,
li aliris la kastelon.

Li faris la eblon por kaŝi al sia patro la mortigan ĉagrenon, kiu
konsumis lin, sed li ne povis trompi sian patron, kiu des pli
malgajiĝis, ke li tute nesciis la kaŭzon de tia stato.

Ĉiutage Henriko aliris al la kaskado, esperante, ke li trovos
Edith'on, sed ŝi ne venis; tamen li venis sidiĝi en la loko, kie
lia plej amata estis sidiĝinta, por enspiri la aeron, kiun ŝi estis
enspirinta, por revivi pense la feliĉajn tagojn pasigitajn... Tie li
restis tutajn horojn.

Ĉiutage ankaŭ Frederiko spionis lin de malproksime, pli kaj pli li
pensis, ke estas tre facile malaperigi sian fraton sen la scio de iu.
Tiam li fariĝus la sola heredonto de sia patro, kiu post nelonge
mortus pro la perdo de sia plej amata filo. Tiel li fariĝus la sola
mastro.

Do, iun tagon, kiam lia frato estis kiel kutime sidanta apud la
faŭko de la kavaĵo, Frederiko pasis malantaŭ li, tiel senbrue, ke
Henriko enprofundigita en sia revado ne aŭdis lin. Tiam subite,
obeante siajn krimajn intencojn, li enpuŝis sian fraton en la
kavaĵon, kaj tio okazis tiel rapide, ke Henriko ne havis la tempon
ekkrii, kaj tuj malaperis en la abismon.

Sed Frederiko ektremis, ĉar li aŭdis akran ekkrion.... Kiu do faris
ĝin?... Sed post kelkaj momentoj li trankviliĝis pensante: «Kion
do mi timus? Nenia homa estaĵo vidis min, kaj sendube tiu akrasona
ekkrio estis tiu de ia garolo forfluganta. Cetere neniam la
profundaĵo redonas sian kaptaĵon!»

Kviete li realiris la kastelon; lia vizaĝo ne montris ian signon de
konsciencriproĉo. Lia bruta animo ne estis kapabla havi tiaspecajn
sentojn.

Jam de longe la horo de l' vespermanĝo estis pasinta, kaj Henriko ne
estis reveninta al la kastelo. Grafo Altmejer estis tre maltrankvila
kaj ne volis manĝi. «Kial do Henriko ne estas tie ĉi, li pensis,
li, kiu estas ĉiam tre akurata, kiu ĉiam sciigas, kiam li forestos.
Kio do povis okazi?» Dolora antaŭsento sufokis lin. Sed Frederiko
ne ŝajnis tion ekvidi, li manĝis kiel kutime kaj trinkis ĝis
ebriiĝo.

--Ĉu vi vidis vian fraton hodiaŭ Frederiko?

--Ne mi ne vidis lin, sed li ne estas perdita, li retrovos la vojon
al la kastelo. Eble li amindumas iun paŝtistinon, kaj li forgesis la
horon. Cetere mi ne estas komisiita gardi lin!

Tamen la voĉo de Frederiko ne estis sincera, kaj la grafo sentis, ke
pli kaj pli grandiĝas la antaŭsento pri krimo. Li fikse rigardis
sian filon, sed nenion diris.


III

Grafo Altmejer supreniris en sian ĉambron, kaj rifuzinte la servojn
de sia servisto, li ŝlosis la pordon. Tiam li falis sur apogseĝon
kaj profunde pripensis. Li estis konvinkita, ke Frederiko mortigis
sian fraton, sed li ne havis ian pruvon. Mil konfuzaj ideoj
kunmiksiĝis en lia cerbo. Subite ŝajnis al li, ke oni frapetas al
pordo; tiu brueto devenis de malantaŭ granda portreto de unu el la
prapatroj de familio Altmejer, kiu estas fiksita sur la muro. Li
pensis, ke muso gratas inter la muro kaj la kadro, sed preskaŭ tuj
li aŭdis bruon de risorto, kiu malstreĉiĝas, kaj samtempe
mallaŭtan voĉon, kiu diras:

--Ne maltrankviliĝu, mia patro. Ĝi estas via filo Henriko viva.

Tiam, kiel pordo, la kadro turniĝis, kaj Henriko aperis al sia
mirigita patro; li havis la montran fingron antaŭ la buŝo por peti,
ke lia patro ne ekkriu, kaj referminte la sekretan pordon, li
ĵetiĝis en la brakojn de sia patro, kiu ploris pro ĝojo.

--Nu! mia kara filo,--diris la grafo,--kio do okazis al vi? Kial vi
ne revenis por vespermanĝi? Kaj kial vi venas, kaŝante vin, per
sekreta koridoro, kiun mi ne konas?

--Mia patro,--respondis Henriko,--simpla akcidento okazis al mi: mi
estis ekdorminta apud la salto de la Diablo, kaj moviĝante, mi falis
en ĝin.

--Sed, kiamaniere vi povis reveni tien ĉi, kara infano? tiu mortiga
kaskado neniam redonas tion, kion ĝi englutas, kaj kial vi ne
revenis al la kastelo per la ordinara vojo, anstataŭ uzi vojon
kaŝitan?

--Nu! mia patro, aŭskultu min, vi scias, ke mi legis niajn arĥivojn
de la komenco ĝis la fino. Mi faris en ili strangajn eltrovojn
precipe pri la kaskado, tial mi eksciis, ke tiu kaskado, aŭ prefere
ĝia kaverno, komunikiĝas kun via kastelo per subtera galerio, kiu
finiĝas en kelo, sub la nord-orienta turo. En tiu kelo komenciĝas
ŝtuparo, kiu alkondukas al ĉiu etaĝo, kaj ĉe ĉiu etaĝo estas
koridoro, kiu trairas la dikegajn murojn, kaj en tiuj muroj estas
malfermaĵetoj, tra kiuj oni povas vidi kaj aŭdi tion, kio okazas en
ĉiu ĉambro. Estis tute neeble, ke mi revenus per alia vojo, ĉar
mi ne havis ŝtupareton por eliri el la kaverno tra ĝia faŭko. Jen
do kiel tio okazis: kiel mi jam diris al vi, mi estis ekdorminta apud
la faŭko de la kaskado; kiam mi falis en ĝin, mi nenion timis. Ĉar
mi sciis, ke mi ne pereos en ĝi. Reveninte al la supro de la akvo,
mi direktis min al la rando de la kaverno, kie estas speco de natura
trotuaro, kiu kondukas sub la kaskado, inter ĝi kaj la flanko de la
kaverno. Tie troviĝas malfermaĵo, faŭko de subtera galerio, kiu
kondukas al vasta ĉambro ronda, kiun niaj prapatroj uzis por
kunvenigi konspirantojn; tiuj ĉi alvenis en ĝin per moveblaj
ŝtuparetoj tra la malfermaĵo de la kaverno kaj same eliris. En tiu
ĉambro estas la sekreta pordo de la koridoro, kiu alkondukas al la
kelo sub la turo. Mi antaŭe ĉion tion esploris sufiĉe, por koni
ĉiujn detalojn, cetere mi metis ĉe kelkaj lokoj lanternojn por uzi
ilin ĉiufoje, kiam mi bezonis ilin, kaj se kamparanoj certigas, ke
ili vidis lumon ĉe la kaskado, ili ne eraras, ĉar mi ofte esploris
la kavaĵon lumigante ĝin per lanterno. Tiel mi konis ĝian
danĝeran flankon, la faŭkon en kiun bruege malaperas la akvoj. Mi
ne pensis, ke iam mi bezonos koni ĉiujn tiujn detalojn, por savi
mian vivon, ĉar tiu, kiu falus en la profundaĵon, ne konante ilin,
estus nepre englutita en la teruran abismon, ĉar estas neeble eliri
el ĝi per la supera parto, krom per movebla ŝtupareto, tial ke ĝi
havas la formon de funelo renversita.

Dum tiu rakonto, profunde pripensis grafo Altmejer. Subite li
diris:--Ĉu vi vidis vian fraton dum la tago?

--Jes mia patro, mi ekvidis lin.

--Estas strange! Li diris al mi, ke li ne vidis vin.... Vi trompas
min Henriko, vi ne falis en la kaskadon okaze, oni faligis vin, kaj
mi timas, ke mi konas la krimulon. Ĝi estas via frato!....

--Ne! mia patro, mi ĵu...

--Ne mensogu, mia filo, sed konduku min tra la sekreta koridoro al la
ĉambro de Frederiko.

Henriko turnis la kadron, kaj preninte lampon, li kondukis sian
patron al la malfermaĵeto, tra kiu oni povas aŭdi kaj vidi en la
ĉambron.

La vizaĝo de grafo Altmejer terure ŝanĝiĝis, li avide rigardis,
kaj li aŭdis la voĉon de Frederiko, kiu ebria dancis en sia ĉambro
ripetante:

--Mi puŝis cin en la kavaĵon, ci estas mortinta Henriko! Ci ne
revenos plu! Ah! Ah! Ah!--kaj li ridegis.--Nun mi estas la sola
heredonto de la maljunulo, kiu ne longe vivos! Ah! Ah! Ah! Kaj Edith,
cia blondulino estos mia amantino! Ah! Ah! Ah!

Henriko ankaŭ ĉion aŭdis kaj li ekfrosttremis.

--Ni forkuru! Henriko, ni forkuru!--diris la grafo.

Faletante ili reiris al la ĉambro.

--Ho! la abomena krimulo! kaj tiu sovaĝa besto estas el mia sango!
Ho! mi punos vin Frederiko! Kiu mortigis, tiu estos mortigita, mi
tion ĵuras je la nomo de Dio!... Sed, mia filo, kion aludis via
malbenita frato parolante pri Edith, via blondulino.

--Mia patro kompatu min, mi havas ion por konfesi al vi, sed mi ne
kuraĝas tion fari.

--Parolu, mia filo, mi aŭskultas vin.

--Nu! mia patro, mi amas Edith'on, kaj mi volus edziĝi je ŝi...

--Silentiĝu, kruela infano, vi do ankaŭ volas mian morton, neniam
mi konsentos pri misalianco, neniam! Ĉu vi forgesis vian onklon
Rupert'on?...

Tiam per la koridoro Henriko aliris sian ĉambron, sed li tiel
suferis, ke li ne povis ekdormi. La grafo ankaŭ ne povis fermi la
okulojn, tro da dolorigaj ideoj trairis lian cerbon!...


IV

--Nu! mia patro, ĉu mia frato revenis? demandis Frederiko al sia
patro kun malbona rigardo.

--Ne, eble vi scias ke li ne revenos,--respondis la grafo.

--Mi ne komprenas, kion vi volas diri,--respondis Frederiko
balbutante.

Sed ĝuste en tiu momento alvenis servisto, kiu diris al la grafo, ke
lia ĉefgardisto havas ion por diri al li konfidencie, kaj ke tre
urĝas.

La grafo aliris sian ĉambron, kien post nelonge alvenis la
ĉefgardisto. Li kunportis en la mano kesteton el ŝtalo, kiun li
demetis sur la tablon kaj leteron sigelitan per vakso, kiun li
prezentis al la grafo; sur ĝia koverto estis skribite: «Por doni al
Grafo Altmejer, kiam Edith estos dudek-unujara».

La grafo sidigis Hans'on Delmer'on, kaj malfermis la koverton. Dum li
legis tiun leteron, lia vizaĝo grade montris grandan emocion kaj
samtempe grandan ĝojon; kaj li mallaŭte diris:

--Mia kara Henriko estos do feliĉa!

Jen tio, kion li legis:

«Mia kara kuzo,

«Oni kutimas pardoni la mortintojn, kiam vi ricevos tiun ĉi leteron
mi estos mortinta, mi do pensas, ke vi pardonos min. Mi komisiis ĝin
al Hans Delmer, kies honestecon kaj fidelecon mi konas, li donos ĝin
al vi, kiam la momento difinita estos alveninta. Mi ne rememorigos al
vi mian edziĝon, mian misaliancon, kiel vi diris, kaj la kruelan
manieron, laŭ kiu vi agis kontraŭ mia edzino kaj mi. La malfeliĉo
persekutis min, mia amegata edzino mortis naskante filinon mian karan
Edith'on. Ne povante zorgi pri ŝi, mi komisiis ŝin al la edzino de
Hans Delmer, kiu, kiel ankaŭ ŝia edzo, ĵuris al mi ke ili
konservos tiun sekreton, kaj diros, ke Edith estas ilia filino. Estis
tiom pli facile tion kredigi al vi, ke vi forestis dum kelkaj
monatoj.

Mi donis al Hans la tutan monon, kiun mi posedis por la elspezoj
okazigotaj de mia filino. Li ne volis akcepti, sed mi devigis lin.
Post lasta kiso al Edith kaj kora manpremo al la geedzoj, mi foriris.
Mi enŝipiĝis kaj aliris Amerikon. Tie, mi esperis riĉiĝi, sed la
ĉagreno estis profunde atakinta mian farton, kaj iom post iom mi
sentis, ke miaj fortoj lasas min. Mi estus volinta doni lastan
kison al mia kara filino, antaŭ ol morti. Sed ho ve! tio estas
neebla, mi sentas, ke la morto proksimiĝas. Mi adresas de Ameriko
tiun leteron en koverto por Hans Delmer. Kompatu Edith'on! pardonu
min! Adiaŭ!

  Via Kuzo.

  Grafo Rupert'.»

--Ĉio estas forgesita! Ĉio estas pardonita!--ekkriis grafo
Altmejer. Ni rapidu por iri serĉi nian filinon Hans! ĉar ŝi estas
nia filino al ni ambaŭ!

Kaj ili ne kuris sed flugis al la loĝejo de la ĉefgardisto. Kiam
ili estis proksime de ĝi, ili aŭdis akrasonajn ekkriojn, kaj ili
rekonis la voĉon de Edith!

--Vi do volas mortigi min, kiel vi mortigis vian fraton! mi vidis
vin, mortiganto!

Ili samtempe puŝis la pordon, kaj tiam ekvidis Frederikon, kiu
premante la brakojn de Edith provis renversi ŝin, kiu kuraĝe
defendis sin. Lia vizaĝo montris brutan kaj kruelan esprimon.

Aŭdinte la bruon de la pordo Frederiko turnis sin, ekvidante la
grafon kaj Hans'on kaj la teruran esprimon de liaj vizaĝoj, li
sentis, ke liaj lastaj momentoj alvenis. Sed antaŭ ol morti li volis
mortigi iun. Li elprenis pistolon el sia zono kaj direktis ĝin al la
brusto de Hans; sed la grafo deklinigis la armilon; la kuglo atingis
la plafonon. Li diris al Frederiko:

--Vi ne estas plu mia filo, mi malbenas vin, se mi ne timus malhonori
mian familion, mi liverus vin al la ekzekutisto. Vi mortigis vian
fraton, vi provis mortigi Hans'on. Mi kondamnas vin al morto. Mi
donas al vi kvin minutojn por rekomendi vian malbelan animon al Dio.

Ĝuste en tiu ĉi momento Henriko eniris la ĉambron pala kiel
mortinto, li estis aŭdinta tra la muro la interparoladon de sia
patro kun Hans. Li povos edziĝi je Edith! Li do aliris la loĝejon
de la ĉefgardisto. Ĉe la pordo li aŭdis la juĝon de sia patro;
malgraŭ ĉio, li volis peti, ke lia patro pardonu...

Sed Frederiko, ekvidante sian fraton, kiun li kredis mortinta,
pensis, ke li vidas lian fantomon kiu venas riproĉi lin pri lia
krimo, li subite freneziĝis, kaj altirinte ponardon el ĝia ingo li
enigis ĝin en sian koron kaj falis mortinta.

Edith ĵetis sin en la brakojn de Hans. Ĉiuj restis silentaj dum
kelkaj minutoj, fine la voĉo de la grafo aŭdiĝis:

--Dank' al Dio, li diris, mi ne estis devigita mortigi mian infanon.
Vi Hans ĵetos la korpon de tiu krimulo en la salton de la Diablo.
Nur tiu loko konvenas por ĝi. Vi tion faros, kiam noktiĝos. Nun ni
ĉiuj iru al la kastelo; Edith prenu mian brakon, mi subtenos vin;
Hans venu kun ni, vi loĝos en mia kastelo, ĉar mi detruos tiun
malbenitan loĝejon.


V

Mi ne pensas, ke estas necese rakonti detale la finiĝon de tiu
dramo: la feliĉo anstataŭis la doloron. Hans neniam volis konservi
la ormonerojn, kiuj estis donitaj al li, kaj ili estis disdonitaj al
la malriĉuloj.

Hans loĝis en la kastelo kaj ne lasis sian filinon, kiel li nomis
Edith'on; li ne estas plu ĉefgardisto, li estas nun la amiko de
grafo Altmejer, kaj ĉiam la amegata patro de Edith.

Post tri monatoj okazis la edzofestoj de Henriko kun Edith. Ĉiuj
estis feliĉaj en la kastelo; kaj kiam la juna grafino naskis sian
unuan filon, la grafo diris al ŝi ridetante:

--Nu! mia karega filino, ĉu mi ne estis dirinta al vi, ke mi estos
la baptopatro de via unua filo?

    D-o P. Gambier.



SESA MENCIO


  NEKREDEBLAJ AVENTUROJ
  DE
  SINJORO RADAMANTO


Tute juna, mi jam ŝategis ĉion, kio estis, eĉ proksimume, ronda;
ringego barela min ravis, kaj mi staris ekstaze antaŭ rado.

Per tio vi komprenas, ke, eĉ ne vidinte bicikledon, mi devis ŝategi
tiun mirindan ilon, kiun mi estus elpensinta, se iu ne estus tion jam
farinta, ve!

Kiam, infaneto, mi povis marŝi, alvenis al mi tute stranga aventuro,
kiu pli malfrue estas al mi rakontita de miaj gepatroj.

Mia patro, kiu havis vivan imagon, eble ĝin iom trograndigis. (Mi
diras tion, por ke vi ne kredu min mensogulo.)

Iam do, vaganta komercisto trairis mian vilaĝon, kaj kun nia patrino
mi iris lin vidi. Tre kontenta vidi la veturilon, mi ĝin
alproksimiĝis, plena je respektema timo, por atente observi la
radojn. Ĉarmita de la vido de l' komercaĵoj kaj de l' parolado kun
najbarinoj, mia patrino tute forgesis mian ĉeestadon. Uzante mian
liberecon, mi karesis la objekton de mia adorado kaj ĉirkaŭprenis
radion, ĝin kisante. Fininte siajn akirojn, mia patrino ekiris
hejmen, kaj tiam nur rimarkis mian foreston. Vane ŝi alvokis min,
kaj kredante, ke mi estas hejme, ŝi revenis ĝis nia domo. Ne
trovante min, ŝi fariĝis malkvieta, iris ĝis la rivero, plorante
kaj kriante; ŝiaj najbarinoj alvenis ŝin konsoli, kaj unu el ili
rakontis, ke ŝi vidis min apud la veturilo, kiun mi ŝajnis admiri.

--Eble,--ŝi aldonis,--li sekvis la komerciston.

--Eble,--aldonis alia, tiu malbenita homo estas ŝtelisto de infanoj
kaj forportis vian fileton.

Mia patro, kiu ĵus tiam revenis de sia laboro, eksciante mian
malaperon, decidis, ke li tuj serĉos min kaj retrovos la homon.

Jen kio estis okazinta al mi.

Dum mi religie kisis la radion, la veturilo ekantaŭeniris; tuj mi
forte ĉirkaŭprenis la radion kaj turniĝis samtempe kun ĝi.

La homo, kiu marŝis ĉe la alia flanko de la veturilo, ne vidis min,
kaj mi tiel ĝojis pri mia feliĉo, ke mi ne diris eĉ unu vorton.

Post longa irado, la veturilo haltis antaŭ la pordo de izolita
gastejo, loĝata de sola virino.

Mia kondukisto eniris por trinki, sin apogis sur la bordon de
malfermita fenestro kaj ĉirkaŭrigardis ĉiuflanken en la strato.
Vidinte nenion, li senbrue alproksimiĝis la virinon, kiu rekomencis
labori, klinante la kapon al sia kudraĵo. La homo saltis sur ŝin,
prenis en siaj manoj la kolon de la malfeliĉulino kaj provis ŝin
mortigi. La virino baraktis, sed estis tuj subfalonta, kiam mi
elĵetis teruran krion. La mortigisto lasis la virinon kaj forkuris.
En la sama momento mia patro alvenis; esplorinte la veturilon, li min
trovis; mi estis sveninta, sed tamen ne forlasis la radion.

Li min portis en la domon, kie li trovis la virinon ŝajne mortintan.
Li nin ambaŭ flegis, kaj baldaŭ rimarkis plezure, ke ni estas
vivaj.

La juna virino estis baldaŭ tute sana, sed min kaptis grava febro,
kiu min devigis resti en mia ĉambro tutan monaton.

La mortigisto estis baldaŭ retrovita kaj ĵetita en malliberejon.

Tiamaniere, dank' al mia amo por la radoj, mi povis, tute juna, savi
virinon.

Tiu amo pli kaj pli kreskadis, kaj, sepjarulo, mi elpensis triradan
veturileton, kiun mi movis per miaj manoj, sidiĝinte en ĝi. Pli
poste mi rimarkis, ke mia eltrovo estas jam uzata de la senkruruloj.

Iam, mi puŝis mian veturilon en strato treege dekliva kaj malrekta;
en vojturniĝo mia ilo subite haltis kontraŭ mureto; sed mi
daŭrigis mian iron super la muro kaj falis en kuvegon plenan je
malpuraĵoj, kiuj dolĉigis mian falon; tamen mi ne povas certigi, ke
tiu bano ŝajnis al mi agrabla. Tiuj malfeliĉoj kaj aliaj malpli
gravaj ne povis min korekti, kaj kun granda senpacienco mi atendis
taŭgan aĝon por aĉeti unu el tiuj mirindaj duradaj iloj, tiam nove
eltrovitaj, kiujn mi kelkfoje vidis flugantajn rapide laŭlonge de la
stratoj.

Tiu tiel dezirita tempo alvenis, mi aĉetis belegan bicikledon kaj
decidis, ke mi vojaĝos en nekonatajn landojn.

Mi elektis Afrikon, kaj iris ŝipe Alĝeron; la ŝipirado estis por
mi terura, sed, tuj kiam mi metis piedon sur la Afrikan teron, mi
forgesis ĉiujn malagrablaĵojn, saltis sur mian bicikledon kaj min
direktis al dezerto. La dezerto! Kiel min interesus la tiel konataj
urboj de Alĝerio, eĉ la oazoj en kiuj ĉiam troviĝas Eŭropanoj?
Mi volis vidi Saharon, kaj, tute sola antaŭ la sabla vastaĵo, senti
la ĝuadojn de vera esploristo.

Miaj pneŭmatikoj kondutis mirinde. Mia bicikledo estis tiel malpeza,
ke la irado apenaŭ lasis postsignon sur la sablo, kaj mi flugis, mi
flugis kiel vera demono, malŝatante la Simun'on.

Mi marŝis de kelkaj tagoj kaj la provizoj kunprenitaj malmultiĝis;
antaŭ ol pli profunden iri en la dezerto, mi decidis akiri novajn
manĝaĵojn. Proksime mi ekvidis, blankajn sub la suno, tendojn de
araba vilaĝo. «Bone, mi pensis, nenia vivulo videbla!» Efektive,
pro la varmegeco, ĉiuj loĝantoj sin kaŝis en siaj tendoj kaj
dormis.

Per mia sonora korneto, mi faris teruran bruon; mi mem kriegis kiel
frenezulo, sed nenia movo respondis mian alvokon.

Vidante riĉan tendon, mi eniris senbrue, kaj aŭdis brueton post
kurteno, kiun mi iom levetis.

Kelkaj virinoj, kuŝantaj sur luksaj tapetoj ripozis; min ekvidante,
ili ekkriis per voĉo akra; mi provis klarigi la motivon de mia
maltimema eniro, sed ne havis la tempon fini mian klarigon; mi
ricevis fortan baton sur la kranion kaj falis senspira.

Kiam mia sveno finiĝis, mi estis en ĉambro tute malluma, mi provis
tuŝi per la mano mian dolorantan kapon sed ne povis, estante fortike
ligita.

Mi sentadis ion silkecan, kiu glitis inter miaj manoj kaj promenis
sur mia korpo, mia vizaĝo; ĝi estis musoj, kiuj trotis sur mi,
serĉante manĝaĵojn. Tio donis subite al mi fruktodonan ideon.

Mi malfacile sukcesis eltiri el mia poŝo peceton da lardo, kiu
restis al mi, kaj per ĝi mi frotis la ŝnurojn, kiuj min ligis, kaj
poste mi restis senmova. Baldaŭ la musoj, unue forpelitaj per mia
movado, revenis kaj, sentinte allogantan odoron, komencis mordeti kaj
disŝiri la ŝmiritajn ŝnurojn tiamaniere ke, post kelke da tempo,
mi sukcesis min liberigi.

Estis nokte, mi eliris singardeme kaj sukcesis retrovi mian
bicikledon; nevidite de iu, mi forlasis tiun malbenitan lokon per
rapida forkuro. La suno baldaŭ leviĝis kaj la varmeco fariĝis
malagrablega, sed tio min malpli ĉagrenis ol la manko de manĝaĵoj,
la malpleneco de mia stomako. Kiamaniere mi povos revivigi miajn
fortojn por daŭrigi mian vojaĝon?

Mi pripensis malgaje, kiam terura blekado aŭdiĝis, mi rigardis
malantaŭen kaj vidis grandegan leonon, kiu, saltegante, min sekvis.
Vane mi akcelis mian kuradon, la leono pli kaj pli proksimiĝis;
granda ŝvito malsekigis mian tutan korpon; miaj kruroj rigidiĝis
pro teruro, mi estis tuj falonta, kiam nova penso redonis al mi iom
da espero. Mi havis revolveron, eble mi povos vundi mian
persekutanton aŭ nur lin timigi. Mi min returnis, kaj eĉ ne
celante, mi pafis sur la leonon, kaj tuj daŭrigis mian forkuradon,
sed aŭdis raŭkan blekadon kaj strangan bruon, kvazaŭ haŭto estus
ŝirata.

Post kelkaj minutoj, nenion plu aŭdante, mi haltis kaj rigardis
malantaŭen: malproksime mia leono, klinita sur la sablo, ne
moviĝis, tamen mi aŭdis strangan plendon, ne tre laŭtan pro la
malproksimeco.

Mi revenis malrapide, kaj baldaŭ nekredebla vidaĵo min mirigis. Mia
kuglo estis trafinta la frunton de l' leono, kaj glitinte longe la
vertebraro, estis disiginta la haŭton, kaj tiu ĉi, falante sur
ambaŭ flankojn de la korpo kaj kvazaŭ volvite ĉirkaŭ la kruroj de
la besto, malhelpis ĉian movadon. Malfeliĉa leono! ne povante
moviĝi, li malrapide rostiĝis per la suna varmeco kaj elĵetis
terurajn blekadojn.

Mi kompatis lian sorton, kaj per dua kuglo, mi finis lian suferon,
kaj sub la ombro de ŝtonego mi atendis la plenan kuiriĝon de mia
ĉasaĵo. Poste mi povis ripari miajn fortojn per larĝa tranĉaĵo
de rostita leono, kaj kunportis grandan pecon de viando kuirita por
miaj estontaj bezonoj, lasante la restaĵojn por la ŝakaloj.

Mi ne povus rakonti ĉiujn miajn aventurojn en la dezerto, sed unu el
ili estas tiel grava pri bicikledirado, ke mi ne povas ĝin ne diri.

Mia rapida forflugo malplenigis miajn pneŭmatikojn, kaj mi volis
ilin plenblovi per mia pumpilo, sed ho ve! mi estis ĝin perdinta!
Kiu grava malfeliĉo! Kiamaniere mi povos de nun daŭrigi mian
vojaĝon?

Mi falis sur la sablon, plorante, sed mi sentis sur mia vizaĝo
agrablan freŝan aerfluon, mi rigardis apud mi, ho mirindaĵo! el
malgranda truo flugetis sableroj elpuŝitaj verŝajne de senkolora
gaso; tuj genia ideo eniris mian spiriton; vidinte kreskaĵon
ŝajnantan junko, mi tranĉis peceton kaj faris tubon, kies unu
ekstremaĵon mi enirigis en mian pneŭmatikon, alian en la truon.

Ĝojego! ĝojego! rapide mia volvaĵo pleniĝis sed samtempe mia
bicikledo fariĝis malpeza kaj ŝajnis forflugonta en aeron; mi devis
ĝin ligi ĉe mia zono, por ke mi povu daŭrigi la enblovadon.

Fininte, mi saltis sur mian selon, sed mia salto nin ambaŭ portis
je dek-kvinmetra alteco kaj tre malrapide ni malaltiĝis; eĉ,
renkontinte folion de granda palmarbo, mia bicikledo haltis sur ĝi,
kiel farus muŝo, kaj la folio eĉ ne moviĝis. Mi devis multe peni
por reveni teren.

Kiel vi povas imagi, mia rapideco fariĝis grandega kaj senpene mi
trakuris multajn kilometrojn. Sed mia stomako ree malpleniĝis kaj
devigis min fine halti por serĉi nutraĵon; sed vane mi esploris la
ĉirkaŭaĵon, mi nenion trovis. «Kiu dormas, tiu manĝas», oni
diras en mia lando. Mi do estis tuj dormonta, kiam mi ekvidis birdojn
flugantajn super mia kapo. Nova ideo eniris mian cerbon. En mia poŝo
mi trovis longan ŝnureton, je kies ekstremaĵo mi fiksis kurbigitan
pinglon. Mi sukcesis kapti kelkajn insektojn, kiuj estis bonaj
allogaĵoj. Mi ĵetis malproksime tiun hoketon, konservante en mia
mano la alian ekstremaĵon de la ŝnureto, al kiu mi fiksis peceton
da ligno por ĝin teni.

Mi kuŝiĝis kaj ekdormis, atendante ĉasaĵon. Mi sonĝis kvazaŭ mi
ĝuus bonegan manĝadon, sidiĝante ĉe la tablo de riĉa Arabo, kaj
mi lin gratulis pro la delikata peco de ŝafaĵo de mi manĝata, kiam
forta tirado min vekis. Mi tuj pensis, ke mia sonĝo fariĝas
realaĵo.

Mi ekrigardis mian kaptaĵon, kiam, ho strangaĵo! mi vidis, ke mi
kaptis ion tute ne atenditan, tio estis grandega struto! Ho! Ho! mi
ekkriis, sed mia voĉo timigis la birdon, kiu rapide forkuris, ĉar
pro la surprizo, mi estis forlasinta mian ŝnureton.

Perdi samtempe mian kaptaĵon kaj mian ŝnuron! Ho, neeble! Mi tuj
saltis sur mian bicikledon kaj persekutis la struton, kiu,
forkurante, glutadis mian ŝnuron, ŝajne kun granda plezuro. Sed
okazis stranga fenomeno. La digestado de tiuj bestoj estas tiel
rapida, ke jam ĉe la alia ekstremaĵo de la struto, peco de ŝnuro
ekvidiĝis kaj iom post iom plilongiĝis. Subite la struto haltis,
malhelpite de la tenilo, kiun ĝi ne povis engluti.

Mia sagaceco, kiun vi jam tre certe rimarkis, igis min tuj uzi tian
okazon. Mi ekprenis la ekstremaĵon de la ŝnuro, ĝin fiksis ĉe la
gvidilo de mia maŝino, kaj per krioj tiel diversaj kiel multaj, mi
ekscitis mian kondukiston.

Vi devas konfesi, ke, eĉ konsiderante la strangecon de miaj
aventuroj, ne estas ordinare esti biciklede trenita de struto. Tiu
nova movmaniero, tiel nova kiel stranga, mirinde sukcesis: la birdo,
ekscitita de miaj krioj, forkuris rapidege, kaj mi senĝene ripozis,
eĉ ne farante movon.

Sed sento de profesia fiereco ŝanĝis mian vidmanieron. Estas
malinde, mi pensis, ke mi, S-ro Radamanto, akceptu helpon fremdan,
kaj tiel insultu miajn krurojn. Mi do movis la pedalojn kaj
alproksimiĝinte, mi detranĉis la ŝnuron ĉe la postaĵo de la
birdo, lasante nur la pecon entenatan en la korpo, kaj donante la
liberecon al la struto, kiu rapide malaperis.

Mi revojiris, sed mi pli kaj pli malsatis, kiam mi vidis proksime la
struton; tre certe mi estis ronde kurinta kaj reveninta en la lokon
de mi forlasitan antaŭ kelkaj momentoj. La struto ripozis sur la
sablo, sed min vidinte, ĝi forkuris, lasante blankan objekton, kiun
oni ne povis rekoni pro la malproksimeco; sed alveninte apud ĝi mi
vidis ovon, kiun la struto estis ellasinta, antaŭ ol foriri.

Rapide mi faris truon por trinki la internaĵon, sed tio estis tiel
sengusta, ke mi unue ŝanceliĝis, sed, pripensinte, mi verŝis
internen iom da pulvo, kiu restis al mi, miksis ĉion kaj kuirigis
per la suna varmo. Tio faris bonegan ovaĵon, kiu redonis al mi
novajn fortojn.

Mi do daŭrigis mian vojaĝon, sed subite ambaŭ pneŭmatikoj
eksplodis, boritaj de la pecoj de la ovo, kiujn mi senprudente estis
lasinta sur la sablo; mi do fortiris la volvaĵojn por riparo, kiam,
ho terurego! mi vidis du serpentojn rapide alvenantajn al mi; mi
saltis sur mian bicikledon, sed la teruraj bestoj atingis miajn
radojn kaj ĉirkaŭvolviĝis kiel veraj pneŭmatikoj tre flekseblaj
kaj dolĉaj.

Post longa irado, mi laciĝis kaj serĉis lokon por ripozi,
mi baldaŭ ekvidis ĉe la horizonto arbareton, al kiu mi min
direktis. Sed subite granda leono saltegis el kaŝita kaverno
kaj min persekutis. La timego donis al mi novajn fortojn kaj
kun miriga rapideco mi provis alveni ĝis la arbareto. Miaj
pneŭ-serpentoj, ekscititaj de la rapideco (ĉu mi diris, ke ili
estis sonorilserpentoj) ekmovis siajn sonorilojn (kiuj estas
fiksitaj, kiel ĉiuj scias, ĉirkaŭ ilia kolo) kaj siblis tiel
terure, ke la leono haltis subite kaj forkuris rapide.

Sed tia ekscitado malbonege impresis miajn rampulojn; ili videble
malmoliĝis; feliĉe mi ĵus atingis la arbaron, mi haltis kaj
ekvidis, ke la serpentoj mortis. Malfeliĉaj bestoj! mi verŝis
larmon pro ilia malgaja sorto kaj tuj ekpensis, ke morgaŭ estos
malfacile pli antaŭeniri.

Sed mi ne ofte malkuraĝiĝas kaj estas sufiĉe sagaca (tion vi tre
certe jam scias); mi baldaŭ pensis, ke, eĉ post sia morto, miaj
serpentoj povos esti al mi utilaj kelkmaniere. Mi ilin senhaŭtigis,
ne difektante la haŭton; dank' al seka ligno, kiun mi trovis, mi
ekbruligis grandan fajron por forpeli nokte la bestojn, kaj kuirigis
la rampulojn, kiuj donis al mi bonegan rostaĵon. Mi kungluis la
ekstremaĵojn, kiuj tuj ŝajnis al mi tiel flekseblaj kaj fortikaj
kiel la pneŭmatikoj de la firmo[9]....

Plie mi estis forpreninta la du ĉirkaŭkolojn de sonoriloj, kiuj
fariĝis du avertiloj tiel strangaj kiel sonoraj.

Poste mi supreniris altan arbon kaj tuj ekdormis. Mi sonĝis, ke mi
daŭrigas mian vojon sur belega maŝino, kies radoj estas
testudoskvamoj, la gvidilo estas fortika bovkapo kun larĝaj kornoj;
la selo estas kameldorso, la saketo, sarigpoŝo kaj la lanterno,
pokalo plena de lumvermetoj.

Morgaŭan tagon, tute ripozinte, mi daŭrigis mian iradon, esperante
tamen, ke mi baldaŭ alvenos en regionon ne tiel unuforman. Mia
deziro baldaŭ plenumiĝis, ĉar mi atingis arbaron, kiu ŝajnis al
mi grandega. Tuj enirinte mi trovis kelkajn bananfruktojn kaj
kokosnuksojn, kiujn mi plezure manĝis. Mi pensis, ke ne estos al mi
facile trairi virgan arbon «en kiu la mano de homo neniam metis la
piedon», kiel diras unu el miaj amikoj. Mi trovis valeton, kiu donis
al mi facilan vojon, kaj mi ĝin sekvis dum multaj tagoj, manĝante
fruktojn, kelkfoje birdojn de mi pafitajn, kaj ankaŭ leporojn, kiujn
mi povis kure atingi. Nenio rakontinda okazis; mi renkontis kelkajn
bestojn, kiujn mi povis eviti kaj precipe simiojn, kiuj ŝajnis al mi
tre afablaj sed iom senĝenaj.

En la valeto fluis malgranda rivero, kiu iom post iom pligrandiĝis,
kaj mi baldaŭ alvenis apud granda riverego, kiu devigis min ŝanĝi
mian direkton. Mi do esploris la ĉirkaŭaĵon kaj kun granda teruro
ekvidis, ke mi estas meze de gento de sovaĝuloj, kiuj feliĉe ne
vidis min, ĉar mi alvenis dum la nokto.

Kun granda singardemo mi daŭrigis mian serĉadon, kaj vi pripensu
mian teruron, kiam mi trovis sur la bordo de la riverego multe da
homaj ostoj! Mi estis meze de hommanĝantoj! Kiamaniere mi povos
forkuri nevidite? Mi serĉis, sed vane, ŝipeton, en kiu nokte mi
povus senbrue forlasi tiun danĝeran lokon, sed nenion mi trovis.

Mia bicikledo estis bone kaŝita kaj mi trovis grandan arbon, kiu
estis por mi bona rifuĝejo. Mi manĝis nur kokosnuksojn, en kiuj mi
faris truon por elpreni la internaĵon. Mi komencis malesperi, kiam,
unufoje, nukso malplenigita falis en la akvon kaj kompreneble flosis.

«Eŭreka!» mi kriis greklingve (ĝi estas cetere la sola greka
vorto, kiun mi konas).

Dum la sekvantaj tagoj mi kolektis multajn malplenajn nuksojn, kies
truon mi ŝtopis; per lianoj mi ilin kunligis kaj faris flosaĵon tre
taŭgan. Sed kiamaniere ĝin gvidi? Tio min ne multe embarasis. Mi
kolektis kelkajn homajn skapolojn, per kiuj mi faris helicon; mia
bicikledo forte starigita meze de mia flosaĵo donis al mi bonegan
motoron, kaj kolektinte multe da nuksoj por mia nutrado, mi nokte
foriris.

Dum kelkaj tagoj mi tiel iris, min demandante, kiu estas ĉi tiu
riverego. Pro la diverseco de la vojoj de mi sekvitaj, mi tute
nesciis la ĝeneralan direkton de mia longa vojaĝo. Ĉu mi estis
irinta orienten kaj ĉu tiu rivero estas Nilo? Aŭ ĉu, suden
vojaĝinte, mi atingis Nigeron aŭ Senegalon? Neklarigebla enigmo!

Post kelkaj tagoj, ho mirindaĵo! mi ekvidis vaporŝipeton, kiu venis
laŭ kontraŭa direkto, kaj al kiu mi faris signojn. La ŝipo sin
direktis al mi kaj iu sinjoro, kiu ŝajnis esti la ŝipestro, parolis
al mi angle. Mi konas nur malmulte tiun lingvon kaj ne komprenis;
tion vidante li uzis intersekve aliajn lingvojn, danan, germanan,
rusan; sed mi nur konas kelkajn vortojn de tiuj lingvoj kaj parolas
nur france; sed bedaŭrinde la homo ne konis la francan lingvon. Li
ankaŭ uzis lingvon de mi tute ne konatan, sed kiu ŝajnis al mi tre
bela, tre dolĉa, tre bonsonora, kiel estas la hispana kaj la itala,
sed ĉiam vane.

Oni min enirigis en la ŝipon, kaj malfacile, per vortoj ĉerpitaj en
multaj lingvoj, ni komencis nin interkompreni: la estro estis Dano,
sed ĉiuj liaj kunvojaĝantoj estis angloj, ili vojaĝis tra la mondo
de kelke da monatoj.

--Ni estas nun,--ili diris,--sur la riverego Kongo kaj en la lando
nomita Belga Kongo.

Mi miris, ke mi faris vojaĝon tiel longan tra Afriko.

Mi demandis, kiamaniere ili povis vojaĝi en tiom da diversaj landoj,
ne konante tre certe la lingvojn de ĉiuj nacioj vizitataj. Ili
respondis, ke ili parolas novan lingvon elpensitan de rusa kuracisto,
kaj nomitan Esperanto. Tiu lingvo mirinde facila rapide
propagandiĝis kaj estas nun konata ĉiulande; tio multe faciligas la
vojaĝojn.

Tute mirigita kaj iom nekredema, mi tamen petis francan lernolibron
kaj post kelkaj tagoj mi povis detale rakonti al ili ĉiujn miajn
aventurojn. Ŝajnas al mi, ke oni ne multe kredis min kaj ke ili
pensis, ke la varmega suno iom malordigis mian cerbon.

Dank' al la nekredebla facileco de Esperanto, mi tre rapide fariĝis
sufiĉe lerta por skribe rakonti miajn aventurojn kaj decidis, ke mi
faros novajn vojaĝojn en ĉiuj landoj de l' mondo; unue mi iros
Ruslandon, kie mi volas vidi kaj respekte saluti la gloran elpensiton
de Esperanto, doktoron Zamenhof.

    E. Deligny.


PIEDNOTO:

[9] Loko luebla dek frankojn; malaltega kosto!



SEPA MENCIO


LA ONKLINO EL AMERIKO

Ŝerco en unu akto.


PERSONOJ:

  S-ino Plenvolo, onklino de
  S-ro Polimo, doktoro.
  S-ino Polimo.
  S-ro Smitso, kapitano.   |
  S-ino Smitso.            |
  S-ro Hejno, advokato.    |
  S-ino Hejno.             | Amikoj de la gesinjoroj Polimo.
  S-ro Dalmo, negocisto.   |
  S-ino Dalmo.             |
  S-ro Laŭdo, ekskapitano. |
  Mario, servistino de Polimo.
  Bil (negro), servisto de S-ino Plenvolo.


_Salono de Polimo. Longa tablo, dekstre kaj maldekstre seĝo, poste
sep seĝoj. La pordo ĉe la fundo estas malfermita. Letero kuŝas ĉe
la pordo dekstre.--Funde tableto en angulo._


SCENO UNUA

MARIO _sola_; _poste_ GES-oj SMITSO.

Mario, _aranĝante festan tablon_.--Kara ĉielo, kian
malagrablan vivon havas simpla servistino! Labori, labori, kaj refoje
labori de la frua mateno ĝis noktiĝo; kaj se ŝi kuraĝas ripozi
momenton, ŝi povas altiri sur sin la plej grandajn riproĉojn de la
mastrino. Se la gemastroj estus nur riĉaj, ili povus dungi pluan
servistinon, mi havus tiam kelkfoje ripozon kaj liberan tempon por
eliri kun mia korporalo. Ho, estas tiel agrable promeni kun li. Se li
nur baldaŭ fariĝus serĝento por edziĝi kun mi kaj por liberigi
min de tiu ĉi domo. (_Ŝi volas eliri dekstre kaj ekvidas la
leteron._) Kio estas tio? (_Prenante ĝin._) Ho, letero; verŝajne la
doktoro perdis ĝin... de kiu ĝi estas? (_Malfaldante ĝin._) Ĉu do
ne estas krimo legi ĝin!?... tiom pli ĉar mi ne babilados pri la
enhavo. (_Legante_). Ĉikago, la duan de decembro 1900. Kara Nevo! Vi
estos surprizita kiam vi ricevos leteron de sinjorino, al vi tute
nekonata. Mi tial komencas konigi min al vi. Sendube vi rememoras
vian karan patrinon, kiu mortis, kiam vi estis nur okjara knabeto,
kaj sendube vi ankaŭ memoras, ke ŝi parolis al vi pri sia sola
fratino, kiu iris al Ameriko kun la fama kuracisto Plenvolo, kies
edzino ŝi estis.--Nu kara nevo, mi estas tiu onklino, kiu foriris de
Eŭropo, kaj kiu preskaŭ neniam skribis, nek al via patrino, nek al
iu alia el la parencaro pro kaŭzo, kiun mi ne klarigas nun al vi.
Sufiĉu, ke vi scias, ke mi vivas ankoraŭ, kaj ke mia edzo mortis
ĉirkaŭe antaŭ unu jaro, lasante min tute sola en la vasta Ameriko.
Mi neniam amis tiun ĉi mondparton, kara nevo, sed mia Fritso (tiel
sin nomis mia edzo), ne volis reiri Eŭropon, ĉar li povis pli
facile riĉiĝi en la nova mondo ol en la malnova. Ni vivis ĉiam
feliĉe, kaj tre ordinare, tio estas, tre ŝpareme, kaj mi intencas
daŭrigi tiun viv-manieron. Tamen mi kore deziras returni al Eŭropo
por pasigi miajn lastajn jarojn ĉe mia nevo, kiu portas la nomon de
mia edzo. Ĉu vi povus konsenti al tio? Mi tre ĝin dezirus, tiom
pli, ĉar mi scias (pli malfrue mi klarigas al vi kiamaniere) ke vi
estas edziĝinta, kaj ke vi havas tre amindan edzinon. (_La
gesinjoroj Smitso estas enirontaj sed vidante Marion, ili sin donas
signojn silenti kaj aŭskulti. Ili restas en la malfermita pordo._)
Ŝi do konsentos ankaŭ ricevi min kiel kunloĝantinon, ne vere? Mi
posedas ĉirkaŭe 100 000 dolarojn, kiujn Fritso postlasis al mi,
kaj kiuj post mia morto alfalos preskaŭ ĉiuj al vi ambaŭ, se vi
estos bonaj por mi. Mi estos tre nepostulema, kaj kontentiĝos kun
ordinara ĉambro por mi kaj ĉambreto por mia servisto, kiun mi
kunprenos. Tiu servisto estas nigrulo. Mi amas lin, ĉar li servis
min jam de jaroj fidele, tiel, ke mi decidis ne eksigi lin de mia
servado. Krom la nigrulo, mi havas verdan papagon, kiu parolas, li
povas diri: _La doktoro estas fripono_, kaj _Fritso trinkas bieron_.
Fine mi posedas belan katinon, kiun kontentiĝos malgranda loko en
via domo. Se via domo estas tro malgranda por vi kaj mi kun mia
nigrulo, papago kaj katino, bonvolu tiam lui alian pli grandan domon,
mi plene redonos al vi ĉiujn viajn elspezojn neordinarajn. Ne kredu,
kara...


SCENO DUA

MARIO, S-o _kaj_ S-ino SMITSO; S-ino POLIMO _en la
postscenejo_.

S-ino Polimo, _ekstersalone, dekstre_.--Mario!

Mario.--Ĉielo! Sinjorino vokas min. (_Ŝi rapide remetas la
leteron apud la pordo. La gesinjoroj Smitso foriras, fermante senbrue
la pordon post si._)

S-ino Polimo, _vokante pli laŭte ol antaŭe_.--Mario!
Mario!

Mario.--Mi jam alvenas sinjorino! (_Ŝi volas eliri dekstre.
Oni laŭte frapas al la pordo je la fundo._) Ho, oni frapas! (_Ŝi
malfermas la pordon je la fundo kaj la gesinjoroj Smitso eniras._)

S-ino Smitso.--Bonan vesperon Mario! ĉu la doktoro estas
hejme?

Mario.--Ne sinjoro, li eliris antaŭ unu horo.

S-ino Smitso.--Ĉu sinjorino ankaŭ eliris?

Mario.--Ne sinjorino, ŝi estas hejme, mi...

S-ino Polimo, _vokante ankoraŭ pli laŭte_.--Mario!
Mario! Venu do!

Mario.--Jes, sinjorino, mi jam venas!

S-ino Smitso.--Iru nur, ni atendos momenton; diru, ke ni
deziras fari tre malgrandan viziton.

Mario.--Jes, gesinjoroj, mi tuj ĝin diros. (_Ŝi eliras
dekstre._)

S-o Smitso.--Nu, kion vi diras pri tiu letero?

S-ino Smitso.--Ho, sinjorino Polimo jam de longe montris
ĝin al mi, sed poste alvenis ankoraŭ tri aliaj leteroj en kiuj la
maljuna onklino tre plendis pri ĉiuj specoj da malfeliĉaĵoj. Unue
mortis la katino, due la nigrulo malsaniĝis, tiel ke la vojaĝo
devis esti prokrastata, trie...

S-o Smitso.--Eble ŝi perdis sian monon...

S-ino Smitso.--Ne, ŝi ne plu skribis pri la mono, sed la
gesinjoroj Polimo tre timis, ke grava malagrablaĵo okazis pri ĝi,
tamen ili ne diris pli multe pri la afero, nur ke ili tre bedaŭras,
ke ili luis tiun ĉi grandan domon, ĉar la doktoro timas, ke la
vojaĝo de la onklino refoje estos prokrastata.

S-o Smitso.--Ĉiuj niaj amikoj ekaŭdis pri la leteroj, kaj
cetere?

S-ino Smitso.--Ho jes! kaj ni interkonsentis fari hodiaŭ
plezurigan ŝercon, en kiu vi kaj mi ludos la ĉefrolojn.

S-o Smitso.--Kaj nia vojaĝo al Amsterdam?

S-ino Smitso.--Estis nur preteksto por ne ĉeesti en tiu
ĉi domo hodiaŭ vespere. La telegramo, pri kiu mi parolis al vi,
tute ne alvenis. Ni tamen nun venas por senkulpigi nin.

S-o Smitso.--Sed mia kara, kiel do vi ne pli frue parolis al
mi pri via ŝerco, vi do malkonfidas min?--mi do ne plu estas infano!

S-ino Smitso.--Mi havis mian tialon por tio! Vi ja scias,
ke vi tute ne povas teni sekreton... Nur ne koleretu! Ni tuj
rehejmiĝos kaj revestos nin por la ludotaj roloj; ni revenos ĉi
tien post kelkaj minutoj por surprizi la geedzojn Polimon; mi kiel la
onklino kaj vi kiel la nigrulo.

S-o Smitso.--Vi do ne postulas de mi, ke mi pentros min tute
nigre?

S-ino Smitso.--Nur la vizaĝon; mi ĝin faros mem, kaj vi
portos nigrajn gantojn.

S-o Smitso.--Sed, mia karulino, tio estas neebla, kie vi
prenos la parolantan papagon?

S-ino Smitso.--Ne maltrankviliĝu, mi diras, ĉio estas en
ordo, vi vidas mem, sed silentu, iu venas!


SCENO TRIA

S-o _kaj_ S-ino SMITSO, S-ino POLIMO.

S-ino Polimo, _enirante_.--Pardonu, ke mi igis vin atendi
tiel longe.

S-ino Smitso.--Ne estas kaŭzo por tio, kara amikino, ni
nur venas por gratuli vin, kaj por senkulpigi nin pro nia malesto
hodiaŭ vespere. Ni nepre devas iri Amsterdamon pro gravaj aferoj, ni
tre bedaŭras, sed ni ne estas kulpaj en tio.

S-o Smitso.--Jes, la afero estas grava, kaj ne...

S-ino Smitso.--Sed ni ne povas forbabili nian tempon, ĉar
la vagonaro foriras post duono da horo; ni do devas rapidi. Nu, kara
amiko, gratulu vian edzon por ni kaj amuziĝu bone!

S-ino Polimo.--Dankon. Fritso ankaŭ bedaŭros vian
maleston, ĉar sen la kapitano, la festoj preskaŭ ĉiam nebone
sukcesas.

S-ino Smitso.--Ho! vi tamen amuziĝos! Nu, kara amikino,
ni devas foriri, adiaŭ! (_S-o kaj S-ino Smitso foriras._)


SCENO KVARA

S-ino POLIMO, _poste_ S-o POLIMO.

S-ino Polimo.--Jam la oka horo; post kelkaj minutoj mi
povas atendi la vizitantojn. Sed kie do estas Fritso? (_Ŝi rigardas
tra la fenestro_) jen, li alvenas! Nun unue mi ekzamenu ĉu Mario
bone aranĝis la tablon: Jen sidos la gesinjoroj Hejno; jen sinjoro
Laŭdo; jen la gesinjoroj Dalmo, kaj jen ĉi Fritso kaj mi.... La
tablo vidiĝas tre bone, la gastoj povos esti kontentaj! Se ili nur
ne alvenus tiel malfrue! (_S-o Polimo eniras._) Mi ĝojas Fritso,
ĉar vi alvenis; la gastoj estos tie ĉi baldaŭ... La gesinjoroj
Smitso ĵus alvenis por diri, ke ili ne povas partopreni en nia
malgranda festo; ili nepre devis tuj foriri al Amsterdamo, pro gravaj
aferoj. Mi devas gratuli vin por ili.

S-o Polimo.--Mi bedaŭras ilian maleston.... Jen refoje
leteron de onklino, la leteristo donis ĝin al mi, kiam mi eniris la
pordon.

S-ino Polimo.--Rapide! Malfermu! Mi estas scivola ĉu ia
malfeliĉaĵo okazis, ĉar la lastaj leteroj tute ne plaĉis min...
Nu? kion ŝi skribis?

S-o Polimo, _legante_.--Kara, genevoj! Mi sciigas vin, ke
vi povas atendi min jam morgaŭ. Mi ĵus alvenis en Rotterdamo. Mi
havis terurajn malsanojn de maro, sed nun sentas min sufiĉe bonete
por vojaĝi. Bil kaj Koko sanas kiel eble plej bone. Mankas al mi la
tempo skribi pli multe, ĉar mi havas ankoraŭ multon por fari. Ĝis
morgaŭ! Kun mil kisoj, via onklino Lotjo.

S-ino Polimo.--Kiam ŝi forsendis la leteron?

S-o Polimo, _serĉante_.--Ho! ŝi tute ne skribis la
daton... atendu, mi trovas ĝin sur la kovrilo..... (_serĉante._)
Sed tio estas terura! la ŝtampaĵo estas tiel malklara, ke mi ne
povas legi ĝin.

S-ino Polimo.--Eble ŝi venos hodiaŭ!... Ĉu ŝi skribis
nenion pri
 sia mono?

S-o Polimo.--Nenion.

S-ino Polimo.--Se ŝi nur ne estus nun venonta. Kara
ĉielo, imagu al vi, ke ŝi alvenas, kiam niaj gastoj estas...

S-o Polimo.--Ho tio ne malhelpos. Ŝi tiam povos tuj
konatiĝi kun ili.

S-ino Polimo.--Jes, sed mi preferus, se ŝi venus, kiam ni
solaj estos hejme.

S-o Polimo.--Mia kara, ne maltrankviliĝu. (_Post
momento._) Ĉu vi ekaŭdis, ke la najbaroj scias pri nia onklino? Mi
jam ekaŭdis kelkajn aludojn pri ŝi.

S-ino Polimo.--Kelkajn aludojn?

S-o Polimo.--Jes,... la najbaroj moke parolas pri: _ora_
onklino, pri _diamanta_ onklino kaj cetere; oni jam diris, ke ŝi
tute _ne_ alvenos. Ankaŭ oni disrakontas, ke ŝi perdis sian monon,
kaj ke ni estas devigataj transloĝiĝi pro la alta luprezo de nia
domo. Eĉ la buboj sur la strato moke rigardis min, demandante unu al
la alia: ĉu la _ora_ onklino jam alvenis.

S-ino Polimo.--Sed tio estas terurega, Fritso. Imagu do al
vi, ke ŝi _ne_ estas riĉa, tiam ni _vere_ devos transloĝiĝi,
ĉar...

S-o Polimo, _kolerete_.--Kion do vi pensas pri ŝi...; mi
rediras, ne maltrankviliĝu.... Se mi nur scius, kiam ni povus atendi
ŝin. (_Oni sonorigas laŭte._)

S-ino Polimo, _ektimigite_.--Kara Dio! Kiu estas tie!?

S-o Polimo.--Eble jam kelkaj gastoj.

S-ino Polimo.--Ho jes, mi tute ne pensis pri ili. Nu,
Mario do malfermas por vidi kiu sonorigis; ni estas pretaj akcepti la
vizitantojn... Se onklino nur ne alvenos hodiaŭ! (_Eniras la
gesinjoroj Hejno, kaj la gesinjoroj Dalmo._)


SCENO KVINA

GES-oj POLIMO, GES-oj HEJNO, GES-oj DALMO.

S-o Hejno.--Bonan vesperon karaj amikoj, koran gratulon!

S-ino Hejno.--Korajn gratulojn pri la datreveno de la
doktoro! (_Ili donas la manojn al gesinjoroj Polimo._)

S-o Dalmo.--Bonan vesperon! Mi deziras al vi la sanon!

S-ino Dalmo.--Karaj amikoj! mil gratulojn! (_Ili donas la
manojn al gesinjoroj Polimo._)

S-o Polimo.--Mi dankas, amikoj!

S-ino Polimo.--Koran dankon al vi ĉiuj! Sidiĝu, sidiĝu!
(_Ĉiuj sidiĝas._)

S-ino Polimo.--La gesinjoroj Smitso ne povas veni, ili
estis tie ĉi antaŭ momento dirante, ke ili tuj devas vojaĝi
Amsterdamon.

S-ino Hejno.--Ho kia bedaŭro!

S-o Hejno.--Mi tre bedaŭras, ni sentos lian foreston,
ĉar la kapitano estas ĉiam tiel bona amuzanto.

S-ino Dalmo.--Tia li estas!

S-o Dalmo.--Mi jam antaŭe ĝojis pro lia ĉeesto... sed:
«unue la aferoj kaj poste la amuzaĵoj», kiel diras la proverbo; ne
vere?

S-o Hejno.--Ĉu la ekskapitano ankoraŭ ne venis? Ordinare
li estas la unua ĉe la festoj.

S-o Dalmo.--Vi estas prava, sinjoro, ordinare li estas la
unua, sed li..... (_oni sonorigas_)..... ho, jen li, sendube!

S-ino Polimo, _rigardante timete la malfermotan pordon,
mallaŭte al Polimo_.--Se ĝi nur ne estas la onklino!

S-o Polimo, _mallaŭte_.--Ne timu! Nia onklino nun _ne_
venos, cetere ŝi kompreneble venos veturile, kaj ni ekaŭdos la
bruadon de la radoj. (_Eniras Sinjoro Laŭdo._)


SCENO SESA

LA SAMAJ, S-o LAŬDO.

S-o Laŭdo.--Ha! miaj karaj! (_Donante la manon al la
ĉeestantoj_)... Kiel vi ĉiuj fartas?... Doktoro, mi gratulas vin
kaj vian edzinon, kaj deziras al vi ankoraŭ multajn feliĉajn
jarojn, grandegan klientaron kaj... baldaŭ malgrandan amindan
doktoreton! ha! ha! ha! kiu ankoraŭ ĉiam mankas en via hejmo.

S-o Polimo, _ridante_.--Mi dankas vin, maljuna amiko, mi
dankas kore.

S-ino Polimo.--Mi dankas, kapitano, sed koncernante la
doktoreton, ni havas ankoraŭ sufiĉe da tempo.... Sidiĝu, mi petas!

S-o Laŭdo.--Ho jes, dankon, mi jam vidas mian seĝon sur
ĝia ordinara loko... (_Sidiĝante._) Sed kie do estas nia amiko
Smitso kun lia edzino? Vi do ankaŭ atendas ilin, ĉu ne?

S-ino Polimo.--Jes, ni _atendis_ ilin, kapitano, sed ili
ne povas veni ili devas vojaĝi al Amsterdamo pro neatendita kaj tre
grava afero, ni tial devas nun bedaŭri ilian foreston.

S-o Laŭdo.--Jes, tio estas bedaŭrinda! (_al S-ino
Hejno_) Ĉu via patrino ne povis veni kun vi, sinjorino Hejno?

S-ino Hejno.--Ŝi preferis resti hejme! Ŝi pretendis, ke
ŝi havas tiom por fari--ho! ŝi laboras ĉiam, almenaŭ tion ŝi
kredas kaj opinias, ke la mastrumo iras nebone, se ŝi ne zorgas pri
ĉio.... Tiaj estas la maljunulinoj!...

S-o Laŭdo.--Tute same kiel mia maljuna panjo!

S-ino Dalmo.--Ŝi ankoraŭ ĉiam estas sana, ĉu ne vere,
kapitano?

S-o Laŭdo.--Sana! Dank' al Dio, jes! Mi kelkfoje vere
devas pensi, ke ŝi estas pli forta ol mi mem. Ŝi legas tute sen
okulvitro... metas ankoraŭ fadenon tra la kudrilo, kvazaŭ ŝi estis
nur dudek-jara, kaj tamen ŝi jam estas okdek-kvin!

S-ino Dalmo.--Jam okdek-kvin!... Mirinde! (_Malgranda
silentado_).

(_S-ino Polimo servas la gastojn._)

S-ino Dalmo, _al Dalmo, mallaŭte_.--Ili baldaŭ venos,
ĉu ne?

S-o Dalmo, _mallaŭte_.--Jes.... silentu do!

S-ino Dalmo, _mallaŭte_.--Oni ne aŭdos min; mi vere
miras, kiel la kapitano ludos sian rolon, kaj kiel li vidiĝos kiel
nigrulo.

S-o Dalmo, _mallaŭte_.--Silentu do!

S-o Laŭdo.--Ĉu vi aŭdis, gesinjoroj, pri tiu terura
mortigo?

Ĉiuj.--Mortigo?

Laŭdo.--Jes! Mi aŭdis antaŭ horo ĉirkaŭe, ke maljuna
sinjorino, vojaĝante per vagonaro de Rotterdamo al nia urbo, estis
mortigita mezvoje de mizerulo, kiu ŝtelis de ŝi multege da mono,
kiun ŝi portis kun si. (_Mire._) Ĉu vi tute ne ekaŭdis pri ĝi?

Ĉiuj.--Ne. Kara ĉielo. Kia krimo. Kia abomenaĵo!

S-ino Polimo.--Ĉu ŝi vojaĝis sola?

S-o Laŭdo.--Mi ne scias pli, ol mi rakontis...

S-ino Polimo.--Se la mortigito nur ne estas...

S-o Polimo.--Sensencaĵo! Eble la tuta rakonto ne estas
vera, oni ĉiam rakontas _tiom_! Kiel do ĝi povus okazi!

S-o Laŭdo.--Oni tamen diregas, ke vere ĝi okazis!

S-o Polimo.--Ho, kara kapitano, ne kredu ĝin!

S-ino Hejno, _al S-o Hejno, mallaŭte_.--Kiel ili venas
malfrue! Mi jam de longe atendis ilin!

S-o Hejno, _mallaŭte_.--Silentu do! Vi perfidos la tutan
ŝercaĵon.

S-o Laŭdo, _al S-o Polimo_.--Ĉu vi antaŭ mallonge
ekaŭdis ion pri via onklino, doktoro?

S-o Polimo.--Ho jes! ni atendas ŝin eble jam morgaŭ. Mi
ĵus ricevis ŝian lastan leteron.

S-o Hejno.--Kiel neatendite!

S-ino Hejno.--Jam morgaŭ? He!

Ges-oj Dalmo, _kune_.--He!

Laŭdo.--Domaĝe, ke via datreveno ankaŭ ne estas morgaŭ,
doktoro, ni tiam povus festi ĝin en ĉeestado de via onklino. (_Oni
sonorigas laŭtege._)

S-ino Polimo, _ekterurite_.--Kara Dio!

S-o Laŭdo.--Eble kliento por vi, doktoro.

S-o Polimo.--Mi ne ĝin esperas, kapitano, ni sidas tiel
agrable kune, ke kliento, en tiu ĉi horo... (_Oni aŭdas laŭtan
bruadon en la koridoro, post momento eniras Mario._)


SCENO SEPA

LA SAMAJ, MARIO.

Mario.--Doktoro, ĵus alvenis maljuna sinjorino, ŝi staras
kun granda nigrulo en la koridoro, kaj demandas ĉu vi estas hejme.

S-ino Polimo.--(_Rigardas timete la gastojn, kvazaŭ ŝi
volus diri: foriru do ĉiuj. Jen nia onklino, kiu alvenas; malgranda
silento._)

Mario.--Nu, doktoro, kion mi diros al ŝi?

S-ino Polimo.--Sed kara Fritso, iru do por akcepti ŝin...
Vi do komprenas, ke ĝi estas nia onklino kun la nigrulo. Ili do ne
povas resti en la koridoro!

S-o Polimo.--Ĉu mi enirigos ilin tien-ĉi? (_Li
ĉirkaŭrigardas konfuze kelkan tempon, sed vidante, ke la gastoj
restas trankvile, li fine eliras, sekvata de Mario._)

S-ino Polimo.--Kiel neatendite! Ni atendis ŝin nur
morgaŭ! (_Eniras maljuna sinjorino, en la mano ŝi portas grandan
kaĝon en kiu sidas papago. Ŝi estas sekvata de nigrulo vestita per
livreo; li portas du grandajn valizojn._)


SCENO OKA

GES-oj POLINO, GES-oj HEJNO, GES-oj DALMO, S-o LAŬDO,
S-ino PLENVOLO, _la onklino_; BIL, _negro_.

Onklino.--Mi nur timas kara nevo, ke mi ĝenos viajn
gastojn.

S-o Polimo.--Ho, kontraŭe, kara onklino, ili estos tre
feliĉaj konatiĝi kun vi. (_Montrante sian edzinon._) Jen mia
edzino, kiu jam tiel longe atendis vin kun malpacienco.

Onklino.--Aminda edzineto, mi kredas! Nu kara nevino, mi tre
ĝojas fine vidi vin (_kisas ŝin_), kaj kore esperas, ke ni baldaŭ
fariĝos bonaj amikinoj--sed ŝajnas, ke vi estas iom nervema, estu
do kvieta, kaj ne lasu vin ĝeni de mi! (_La gastoj stariĝas
ĉiuj._)

S-ino Polimo.--Kara onklino, estu la bone venintino en nia
hejmo, mi esperas, ke ĝi plaĉas vin.

Onklino.--Ho, ĉio ŝajnas al mi bone tie-ĉi!

S-o Polimo.--Onklino, permesu, ke mi konigu al vi niajn
amikojn: Gesinjoroj Hejno! Sinjoro Hejno estas advokato, kaj jam de
longe nia amiko... Gesinjoroj Dalmo! Sinjoro Dalmo konatiĝis kun ni
antaŭ nelonge, li estas negocisto... Sinjoro Laŭdo, ekskapitano,
kiu vizitas nin preskaŭ ĉiutage. (_La onklino faras malgrandan
riverencon, la gastoj same ĝin faras._)

S-o Polimo.--Ĉu vi volas sidiĝi tie, onklino, apud mia
edzino? Pardonu, onklino, ke mi ankoraŭ ne senigis vin de via kaĝo,
ĉu vi permesas, ke mi starigu ĝin en la angulon de la ĉambro sur
la tableton? Morgaŭ ni zorgos pri pli bona loko. (_Li metas la
kaĝon sur tableton en la fundo de la sceno._) Kia bela birdo! Kaj
ĝi parolas, kiel vi skribis al ni!

Onklino.--Ĝi diras nur kelkajn vortojn, kiam ĝi tion
deziras; mia edzo instruis ilin al ĝi; li tre amis la beston.

S-o Polimo.--Kompreneble! (_La nigrulo metas la valizojn
en alia angulon kaj poste sin starigas post la seĝo de sia
mastrino._)

S-ino Polimo.--Sed onklino, via negro,... via servisto, mi
volas diri...

Onklino.--Li sin nomas Bil, kuzino.

S-ino Polimo.--Ho jes, mi nun memoras, ke vi nomis lin
tiel en viaj leteroj. Ĉu mi montros al Bil lian ĉambron? Li eble
estas laca pro la vojaĝo, kaj Mario povus...

Onklino.--Ho ne, kara nevino, tute ne, unue li estas tre
forta, kaj due mi preferas (se almenaŭ vi konsentas), ke li restu
hodiaŭ vespere post mia seĝo, li tiel kutimas servi min, kaj... mi
pensas, ke viaj amikoj, kiuj sendube ankaŭ fariĝos la miaj,
bonvolos iom konatiĝi kun Bil.

S-ino Polimo.--Ĉu vi mem ne estas laca, onklino? Ĉu vi
ankaŭ trinkos teon, aŭ ĉu vi deziras, ke nia servistino aranĝu
por vi...

Onklino, _ridetante_.--Mi do jam diris, kara nevino, ne
maltrankviliĝu pro mi; mi estas tre kontenta, ke mi min trovas en
tia bona kaj amika societo. Faru kvazaŭ mi loĝus jam de longe ĉe
vi.

S-ino Polimo.--Kaj Bil? Onklino?

Onklino.--Ho, li neniam prenas ion en mia ĉeesto, li jam en
Rotterdamo trinkis kaj manĝis....

S-ino Hejno, _mallaŭte al Hejno_.--Mi vere admiras la
kapitanon, li vidiĝas kiel vera negro. Kie do li prenis tiun
livreon?

S-o Hejno, _mallaŭte_.--Kaj rigardu lian edzinon; ŝi
estas vera Amerikanino. Mi ne rekonas ŝin!

S-ino Hejno, _al Onklino_.--Estas esperinde, sinjorino, ke
tiu ĉi urbo plaĉos al vi.

Onklino.--Mi tute ne dubas pri tio, sinjorino.

S-ino Hejno.--Ĉu jam estas longe, de kiam vi forlasis
Eŭropon?

Onklino.--Jes, jam tre longe, mi estis nur dudek-jara, kiam
mi iris Amerikon kun mia edzo.

S-o Hejno.--Via edzo estis kuracisto, ĉu ne vere?

Onklino.--Jes sinjoro, kiel mia nevo....

S-o Polimo.--Tamen li estis multe pli instruita ol mi....

Voĉo el la angulo de la scenejo.--La doktoro estas fripono.
(_La gastoj laŭte ridegas._)

S-ino Polimo.--Jen la papago, he! ĝi parolas klare...

S-o Laŭdo.--Ĉu via birdo ĉiam tiel bone parolas
sinjorino? Mi estas surprizita; ion tian mi neniam ekaŭdis.

S-ino Hejno.--Sed _kiun_ doktoron ĝi celis?

S-o Hejno.--Eble ĝi celis nian amikon! ha! ha! ha!...
(_La gastoj ridegas laŭte._)

S-o Polimo, _ŝerce_.--Via papago jam volas malamikiĝi
kun mi, kara onklino.

Onklino.--Lasu ĝin nur paroli! Ĝi ne scias, kion ĝi
diras.

La voĉo el la angulo.--Fritso trinkas bieron! (_Ĉiuj
ridegas._)

S-ino Dalmo.--Ĉu li scias paroli ankoraŭ pli multe,
sinjorino?

Onklino.--Ankoraŭ kelkajn frazojn; ju pli oni parolas en
ĉambro, des pli ĝi ankaŭ parolas; kelkfoje tamen ĝi ne malfermas
la buŝon dum tuta tago.

S-ino Dalmo.--Mirinde!

S-o Polimo.--Mi tre ĝojas, ke vi alportis ĝin, onklino,
ĝi vere povas amuzi la societon.

Voĉo el la angulo.--La doktoro estas fripono. (_La gastoj
ridegas._)

Onklino, _al Bil_.--Bil, metu tukon super la kaĝo.

Bil.--Jes ma'm![10] (_Bil malfermas valizon, elprenas tukon
kaj metas ĝin sur la kaĝon kaj refoje stariĝas post la onklino._)

S-ino Hejno, _mallaŭte_.--Sed tio estas mirinda! Mi ne
komprenas, kie ili prenis tiun parolantan papagon.

S-o Hejno, _mallaŭte_.--La papagon ili eble prunteprenis
ie, sed kompreneble ĝi ne parolas...

S-ino Hejno, _mallaŭte_.--Ni ĉiuj ĝin aŭdis!

S-o Hejno, _mallaŭte_.--La voĉo estos de iu, kiu sin
kaŝis post la pordo.

S-o Laŭdo, _al Onklino_.--Ĉu vi volas vendi vian
papagon, sinjorino? Mi deziras posedi tian parolantan birdon.

Onklino.--Mi jam havas ĝin dudek jarojn sinjoro, kaj
intencas ĝin havi ĝis mia morto, almenaŭ se miaj genevoj ne estos
ĝenataj de ĝi.

S-o Polimo.--Kontraŭe.

S-ino Polimo.--Kara onklino, pri kio vi pensas; ni vere
jam amas la birdon.

Onklino.--Koko estas tre dolĉa papago, ĝi mordas neniam.

S-o Polimo.--Ho, ni baldaŭ fariĝos bonaj amikoj, la birdo
kaj mi.

Voĉo el la angulo.--La doktoro estas fripono. (_La gastoj
ridegas._)

S-o Polimo, _flanken_.--Malbenita besto!

Onklino.--Ĉu vi bone metis la tukon Bil?

Bil.--Jes ma'm!

S-ino Hejno, _mallaŭte al Hejno_.--La kapitano estas vere
aktoro, rigardu, kiel grave li rigardas nin.

S-o Hejno, _mallaŭte_.--Jes, sed lia edzino superas lin!
Mi neniam povis kredi, ke ŝi tiel bone taŭgis por la teatro.

S-ino Dalmo, _al Onklino_.--Ĉu via servisto nur parolas
angle, sinjorino?

Onklino.--Jes, nur angle.

S-o Laŭdo.--Se vi konsentas, sinjorino, mi instruos al li
nian lingvon.

Onklino, _ridetante_.--Mi dankas vin, sinjoro. Bil lernos ja
nian lingvon baldaŭ sen instruisto; li jam bone ĝin komprenas, ĉar
en Ĉikago, mi parolis kun mia edzo nur nian gepatran lingvon. Ĉu ne
vere Bil?

Bil.--Jes, ma'm!

S-ino Hejno, _mallaŭte al S-o Hejno_.--Strange, ke ŝi
ne parolas pri sia _mono_.

S-o Hejno, _mallaŭte_.--Atendu nur.

S-o Dalmo.--Ĉu vi havis belan marvojaĝon, sinjorino?

Onklino.--Tre malbelan.

S-ino Polimo.--Onklino skribis al ni pri tiu vojaĝo; la
vetero estis sufiĉe beleta, sed ŝi terure suferis pri la
marmalsanoj.

S-o Laŭdo.--Kaj oni diras, ke tio estas tre malagrabla
malsano.

S-o Polimo.--Malagrabla, jes; sed feliĉe ne danĝera.

La voĉo el la angulo.--La doktoro estas fripono. (_La
gastoj ridegas._)

S-o Polimo, _mallaŭte_.--Malbenita birdo! atendu nur, mi
baldaŭ igos vin senti, ke mi estas tia.

Onklino, _al Bil_.--Bil, portu kokon ekster la ĉambro.

Bil.--Jes ma'm. (_Li ĝin faras kaj revenas, reprenante sian
lokon._)

S-ino Polimo.--Ho kara onklino, ĝi tute ne ĝenas nin!

Onklino.--Sed ĝi ĝenas min; ĝi fariĝas tro brua, kaj
tion mi ne amas.

S-o Hejno, _al Onklino_.--Diru fojon, sinjorino, ĉu oni
ankaŭ ludas komedietojn en Ameriko?

Onklino.--Ho jes, sinjoro!

S-ino Hejno, _al Onklino_.--Ĉu la negroj ankaŭ kunludas?

Onklino, _kun surprizo_.--Ho jes!

S-o Hejno.--Ĉiuj negroj en Ameriko estas nigraj ĉu ne?
En nia lando troviĝas nigruloj, kiuj tamen _ne_ estas negroj.

Onklino, _ne respondas_.

S-ino Hejno.--En nia lando eĉ troviĝas nigruloj, kiuj
estas kapitanoj, ĉu ne vere sinjoro Laŭdo?

S-o Laŭdo.--Ho sendube! (_al Onklino._) Ĉu estas jam
longe, de kiam vi perdis vian edzon, sinjorino?

Onklino.--Ne sinjoro, mia edzo mortis antaŭ kelkaj monatoj.

S-o Hejno.--Mi iam ekaŭdis, ke la vidvinoj en Ameriko tre
baldaŭ reedziniĝas. (_Onklino ne respondas, S-o Polimo rigardas
S-on Hejno kolerete._)

S-ino Hejno.--Eble tio dependas de la riĉeco de la
vidvinoj, kiel ankaŭ en nia lando.

S-o Laŭdo.--Nu, mi estas fraŭlo _maljuna_, sed fraŭlo
kun _juna_ koro, kaj, se mi ekkonus bonan vidvinon, kiu akceptus mian
manon, mi vere....

S-o Hejno.--Vi tiam ekprenus ŝin!

Laŭdo.--Volontege! Sed nur kondiĉe, ke ŝi posedus 100 000
dolarojn!

S-ino Hejno, _montrante la onklinon_.--Mi supozas, ke
onklino posedas ilin. Vi estus bela paro! (_Oni eksonorigas du fojojn
tre laŭte._)

Onklino, _rigardas ekterurite la gastojn, sed ne respondas.
Poste al Bil._--Diru Bil, tiu ĉi domo ŝajnas al mi frenezulejo!

Bil.--Jes ma'm!

Mario, _ekstere, ĉe la pordo_.--Doktoro! alvenis refoje
maljuna sinjorino kun negro, ili estas en la koridoro, kaj la
sinjorino diris, ke ŝi estas via onklino el Ameriko!

S-ino Hejno.--Kara Dio! Jen la vera onklino!

Ĉiuj, _konsterne rigardas al la pordo, la unue veninta
onklino ellasas krion kaj eksvenas. Bil ĉirkaŭrigardas kolere.
Subite eniras dua sinjorino strange kaj ridinde vestita, kaj portante
malplenan kaĝon. Ŝin sekvas negro, same vestita strange, sed per
livreo multkolora, li portas du grandajn antikvajn pluvombrelojn kaj
grandan kofron, li terure rulas siajn okulojn._


SCENO NAŬA

LA SAMAJ, GES-oj SMITSO.

Dua Onklino, _enirante kun multe da bruado_.--Kie do estas
mia kara nevo? Kial li ne iras al mi renkonten por ĉirkaŭbraki min?
Ho mi estas konvinkita, ke li alprenos min en sian hejmon, kvankam
oni forŝtelis mian tutan monon... (_Subite ŝi ekvidas la unue
venintan negron kaj lian mastrinon, ŝi ellasas laŭtan krion, ankaŭ
eksvenas kaj ekfalas en la brakojn de la due veninta nigrulo. Brua
movado inter la gastoj, kiuj ĉiuj stariĝas._)

S-ino Polimo.--Kio do okazas? Ĉu mi sonĝas? Ĉu ĉiuj
homoj fariĝis frenezaj?.. Fritso! helpu do nian onklinon, ŝi perdis
la konscion.

S-o Polimo, _iras al la unue veninta onklino kiu iom post
iom rekonsciiĝas, la alia onklino same rekonsciiĝas kaj
ĉirkaŭrigardas terurite. La gastoj silente forŝteliĝas el la
ĉambro, unu post la alia._


SCENO DEKA

GES-oj POLIMO, S-ino PLENVOLO, BIL, GES-oj SMITSO

S-ino Polimo, _al la dua onklino_.--Kion signifas tio,
sinjorino? Kiu vi estas? Kion vi deziras?

Dua Onklino, S-ino Smitso, _preskaŭ
plorante_.--Pardonu min, kara amikino. Estas mi, via fidela Karolino.

S-ino Polimo.--Kaj tiu negro?

S-o Smitso, _la due veninta negro_.--Mil pardonojn,
sinjorino Polimo, mi estas Smitso.

S-o Polimo.--Sed kion do vi volas?

S-ino Smitso.--Ni volis nur ŝerci, ho ve!... Ni volis nur
ludi malgrandan komedieton, sed tute ne pensis, ke via onklino jam
alvenis. Ni nur volis surprizi vin, kiel via onklino el Ameriko. (_Al
la vera onklino._) Estimata sinjorino! Ni ne intencis ofendi vin....
Ho! mi mortos pro honto... kompatu nin!... pardonu nin! ho pardonu
nin! (_Ŝi ploras._)

S-o Smitso, _al onklino_.--Mi volas fari ĉion, kion vi
postulos de mi, estimata sinjorino, mi eĉ volas mortpafi min, se tio
povas kontentigi vin... mi... mi... ho ve!..

Onklino, _bonkore_.--Mi _nun_ komprenas ĉion, miaj amikoj,
kaj mi pardonas vin ĉiujn fundkore; bonvolu diri la samon al la
aliaj, mi petas; ĉar mi tre bedaŭrus, se miaj genevoj malamikiĝus
kun bonaj homoj pro mi, kaj nun iru kviete hejmen. (_La geedzoj
Smitso honte foriras._)


SCENO LASTA

GES-oj POLIMO, S-ino PLENVOLO, BIL

S-ino Polimo--Ho kara onklino, kion vi do devas pensi pri
ni! Mi nun...

S-o Polimo.--Aŭskultu, kara onklino! Al ĉiuj, kiuj
hodiaŭ vespere tiel ofendis vin, mi malpermesos por ĉiam la eniron
en mian domon. Mi ne rigardos ilin plu kiel miajn amikojn, ĉar mi
neeble povus forgesi kaj pardoni la abomenan ŝercon, kiun ili faris.
Mi tuj skribos al ĉiuj.

Onklino, _ridete interrompante lin_.--Vi skribos, ke mi
pardonas ilin, kaj ke mi ne deziras, ke la reciproka amikeco, kiu jam
tiel longe ekzistas inter vi, estus rompita pro mi....

S-ino Polimo.--Kaj vi restos ĉe ni, ĉu ne vere, kara
onklino?

Onklino.--Nu, mi pensas, ke mi faros plej bone restante,
ĉar via domo plaĉas al mi! Ĉu vi ne same opinias tion Bil?

Bil.--Jes ma'm!

S-ino Polimo, _kisante onklinon_.--Kara onklino, mi dankas
vin, vi estas vere tro bona por ni!

S-o Polimo.--Kara onklino, vi estas anĝelo!

Voĉo el la koridoro.--La doktoro estas fripono!

    H. J. Bulthuis.


PIEDNOTO:

[10] Jes sinjorino.



OKA MENCIO


LA SINOFERO


I

Karlo estis dekjara kiam lia patro, la fama esperanta poeto
Kantamant, adoptis kiel filinon malgrandan knabineton, Johaninon,
sesjaran filinon de sia plej kara amiko, kiu estis ĵus mortinta,
lasinte ŝin en plej kruela malriĉeco.

La knabineto estis ĉarma, kun dolĉa vizaĝo, grandaj bluaj okuloj,
blondaj haroj, kaj afabla iom malgaja mieno, kiun malofte lumigis
rapida rideto. Neniam havinte gefratojn, ĉiam vivinte apud patro
premata de malriĉeco kaj malsano, ŝi neniam konis la ĝojojn de sia
aĝo, kaj ŝia farto estis ŝanceliĝanta; ŝi estis malgranda,
timema, kortuŝanta en siaj funebraj vestoj. De l' unua tago, Karlo,
granda kaj forta, sin faris ŝia protektanto.

La du infanoj ludadis kiel gefratoj. Je l' unua fojo, Johanino konis
la plezurojn de l' aliaj infanoj; ŝi ne estis plu sola, en la mizera
patra domo; ŝi havis afablan kunludanton, kiu konigis de ŝi la plej
belajn kaj riĉajn ludilojn, kiujn li estis ricevinta de sia patro.
Kaj baldaŭ ŝia malgajeco vaporiĝis, ŝia vizaĝo roze koloriĝis,
kaj ŝia rido ekbruis sonora en la vasta domo.

Sed, siaflanke, Johanino estis por Karlo la amikino, kiu igis la
ludojn pli interesaj, la domon pli ŝatinda. Kaj por Kantamant, ŝi
estis la filineto, kies mankon apud sia filo li tiel ofte bedaŭris.
Tiel afabla, dolĉa por ĉiuj, tiom amata de l' servistoj, kiom de l'
majstro kaj de Karlo, ŝi fariĝis la hejma feino, per kiu ĉiu estis
pli feliĉa, ĉio pli brila, kvazaŭ se la aera estaĵo, sendita de
l' dioj, estis alportinta, en la vastan domon, la premion de l'
boneco de Kantamant por la kara orfino.

Kaj li, la granda poeto, dediĉis al ŝi siajn plej belajn poemojn,
tiujn, kie li kantis la infanecon, kaj kiujn ĉiu parkere scias en
Esperantujo.

Post du jaroj, kiam Johanino, okjara, forlasis siajn funebrajn
vestojn, neniu estus rekoninta la malfortan filineton, kiun ĉiu
plendis, vidante ŝin sekvantan, maldikan kaj plorantan, la
enterigiron de ŝia patro.

Tiun tagon, Kantamant, kisante ŝian frunton, diris al ŝi:

--Ĉu vi estas feliĉa kun ni, filino mia?

--Ho! jes, Sinjoro,--ŝi diris.

--Kial vi ĉiam min nomas Sinjoro, karulino? Ĉu mi ne vin amas kiel
patro?

--Ho! vi min amas, kaj mi vin amas... paĉjo!

--Johanjo kara!

Karlo, kiu ĝis tiam diris nenion, iris al ŝi:

--Kaj min, fratineto, ĉu vi min amas?

Johanino lin prenis inter siaj brakoj, kaj, lin kisante:

--Vi ĝin vere scias, Karĉjo mia.

--Kara Jonjo!

Kaj, de tiu tago, ili ĉiam uzis nur tiujn karesajn nomojn, «paĉjo,
Karĉjo, Jonjo», kiuj estis por ĉiu el ili kiel la esprimo mem de
iliaj amsentoj, la elĵeto de iliaj nedisigeblaj animoj.


II

Karlo havis amikon je sia aĝo, Frederikon, la solan el ĉiuj siaj
kunlernantoj, kiun li estis feliĉa akcepti hejme. Ili ambaŭ
simpatiis pro simileco de karaktero, sama emo al boneco, poezio kaj
revado. Ilia plej granda plezuro estis, sidante en la laborĉambro
de Kantamant, aŭskulti lin kiam li legis siajn novajn poemojn; kaj
iliaj infanaj animoj kune malfermiĝis al la flugado de la lulantaj
ritmoj.

Baldaŭ, Johanino kutimis ĉeesti je tiuj legadoj, kaj ŝi ankaŭ
sentis poetan animon, kiu vekiĝis en ŝi. La tri infanoj komprenis
tiel bone, tiel profunde, la plenan belecon de l' versoj de
Kantamant; kaj ili pro ĝojo ploris, kiam li dediĉis al ili sian
faman poemon:

  Nur vin rigardante, mi estas feliĉa...

Karlo kaj Frederiko staris apud la apogseĝo de Kantamant, dekstre
kaj maldekstre, unu manon apogitan sur la ŝultro de l' poeto,
legante kun li la novajn versojn. Kaj Johanino, iom post iom,
alproksimiĝis, fine sidiĝis sur la genuoj de sia adoptinta patro,
kaj, tuj kiam li finis sian legadon, ŝi ĉirkaŭis lian kolon per
siaj malgrandaj brakoj, kaj lin kisis, dirante:

--Ho! paĉjo, paĉjo mia, kiom mi vin amas pro la bela poemo, kiun vi
tuj legis al ni. Ĝi estas tiel bela, kiel vi estas bona! Ĉu vere,
fraĉjoj?

Kaj la du «fraĉjoj», siavice kisis Kantamant'on, kiu ilin tenante
inter siaj brakoj, ripetis:

--Vi estas la feliĉo de mia vivado. Kio estas la poemo de l' versoj
kompare kun la poemo de viaj grandaj okuloj! Kio estas la kareso de
l' ritmoj kompare kun la kareso de viaj rozaj lipoj? Kio estas la
simileco de l' rimoj kompare kun la simileco de l' viaj dolĉaj
vizaĝoj? Infanoj, infanoj miaj, estu ĉiam tri gefratoj, vin
interamantaj ĝis la sin ofero, kaj al vi donos al mi belan kaj
feliĉan maljunecon, kaj mi estos pli glora pro via amo, ol pro ĉiuj
laŭdoj de l' popoloj.

La infanoj, grandanimaj, komprenis tiujn parolojn. Iliaj koroj
malfermiĝis al la poezio, kaj, timeme, ili komencis verki kelkajn
versojn. La unua, Karlo maltimis montri la siajn al sia patro. La
malkorektaĵoj, kompreneble, estis multaj, sed la poezia sento
kortuŝanta; Kantamant aprobis, kuraĝigis la infanon. Tion vidante,
Frederiko ankaŭ prezentis al li siajn versojn.

--Vi estos miaj du literaturaj filoj! li ekkriis ĝoje. Sed, li
aldonis, ĉu ci, feineto, ne provis ankaŭ verki poemeton?

Johanino ruĝiĝis, sed, senŝanceliĝante, ŝi donis al Kantamant
malgrandan kajeron. Li miris.

--Preskaŭ nenia malkorektaĵo,--li diris.--Ha! feino, feino, vi
estos iam, por ni ĉiuj, la Muzo, kaj viaj inspiroj, lulante miajn
lastajn versojn, malfermos la grandan vojon de l' estonto al la unuaj
poemoj de viaj du fratoj. Pro tiu momento, infanoj, mi vin benas.


III

Jaroj kaj jaroj pasis. Karlo estis dudek-dujara, jam komencante sekvi
la gloran vojon de sia patro, verkinte kelkajn unuajn poemojn
laŭdatajn de la tuta Esperantistaro. Sed li forgesis la verkadon de
novaj ritmoj, li ŝajnis ne aŭdi la entuziasmajn aprobojn de l' plej
severaj kritikistoj. Li revadis nur al la dolĉa feino de sia
infanaĝo, al sia nuna inspiranta Muzo, Johanino.

La maldika knabineto estis fariĝinta gracia fraŭlino, tiam
dek-okjara, kies inteligento tiom pasiigis la koron de Karlo, kiom
ŝia perfekta korpa beleco. Lia infana amikeco estis anstataŭigita
de fervora amo, kiu prenis lin tutan, ne permesante al li alian
penson, tiel ke ĉiuj liaj poemoj estis versoj de amego al ŝi
dediĉitaj.

Ia timemeco, kiam tiu nova sento naskiĝis en lia koro, kaŭzis
ŝanĝon en ilia interparolado. Ĉiam sin interrigardante kiel
gefratoj, ili ne sin donis unu al alia la malvarmajn nomojn
«gefraŭloj», sed ili forlasis la karesajn nomojn, kiujn ili tiel
longe ŝatis, kaj sin nomis simple: «Karlo, Johanino». Nur
Kantamant restis ĉiam por ambaŭ ilia «paĉjo».

Ian matenon ĉe l' krepusko, dum Karlo verkadis en sia ĉambro,
frapo al la pordo haltigis lian plumon. Li levis sian kapon, kaj
diris:

--Eniru!

La pordo malfermiĝis, kaj, banata de l' brilaj radioj de l' suno
leviĝinta, dia aperaĵo elmontriĝis al li, glora kiel matena feino
alportanta al li la plej karajn revojn de lia Muzo.

--Vi, Johanino!--li ekkriis, leviĝante kaj prezentante al ŝi siajn
manojn.--Kion vi bezonas? Kion vi deziras?

Ŝi ruĝiĝis.

--Karlo,--ŝi murmuris,--pardonu min. Ho! mi scias, ke, kion mi tuj
diros al vi, tion mi devus unue diri al nia paĉjo. Sed, ne moku
Karlo, mi ne maltimis. Apud vi frato kara, mi estos pli kuraĝa.

--Pri kio estas la afero?--demandis Karlo, maltrankvila.

Ŝi plie ruĝiĝis, kaj, kaŝante sian frunton sur la ŝultro de sia
frato, ŝi mallaŭtege diris:

--Mi amas.

Li tremegis. Ŝi amis! Kaj al li, ŝi ĝin diris tiel, ne divenante
la doloron, kiun li suferos, se ŝi aliulon amas! Kaj li timis,
atendante la nomon, kiun ŝi estis tuj elparolonta.

Li povis nur ripeti:

--Vi amas?

Kaj, pli mallaŭte, li aldonis:

--Kiun?

La vizaĝo de la bela fraŭlino lumiĝis, ŝiaj okuloj ekbrilis, kaj,
fortavoĉe, ŝi respondis:

--Kiun? La plej belan el ĉiuj la junuloj, plej noblan animon, plej
altan koron. Kiun? Ĉu vi dubas pri mi, ke vi ne komprenas, ke mi
povas ami nur tiun senegalan poeton, mia Karĉjo?

Je tiu karesa nomo, ne aŭdita de kelkaj jaroj, je tiu fervora alvoko
al la amata poeto--al tiu, kiu, kiel li, estis poeto,--la koro de
Karlo eksaltis: li estis amata, kaj la amantino volis doni al li mem
la unuan konfeson de sia amo. Ho! feliĉa tago! neesperita momento!

Li klinis sian kapon, kaj, kisante la harojn de la amatino, li nur
murmuris:

--Johanjo! Jonjo mia!

Ŝi lin rigardis:

--Vi hodiaŭ ĉion diros al la paĉjo?--ŝi demandis.

--Hodiaŭ matene, karulino!--li respondis.

Ŝi eliris. Kaj li, sidinte apud la tablo, verkis la jenajn versojn:

  Mi amas cin, ci amas min,
    Fraŭlino dolĉa,
  Fratino mia, fianĉino
    De mia amo.

  En tiuj la venontaj jaroj,
    Interkisante,
  Travivos ni la nian vivon
    Kor' apud koro.

  Kaj, ĉar la kara nia amo
    Neniam finos,
  La mondo nomos nin «ĉiamaj
    La geamantoj».


IV

La lago brilas sub la tagmeza suno; la folioj de l' arbareto,
bruetante sub dolĉa venteto, kliniĝas al la dormanta akvo. El la
vojeto kondukanta de l' domo de Kantamant al la lago, eliras paro da
junaj geamantoj, ebriigita de l' espero pri sia proksima feliĉo.
Ĉar al ŝi, ŝia frato Karlo promesis, ke li parolos hodiaŭ al la
paĉjo, kaj ŝi estas milfoje rediranta la karan promeson al la amiko
de Karlo, _sia_ poeto Frederiko.

Ambaŭ haltas sur la bordo de l' lago. Ili rigardadas la verdan
akvon, sur kiu naĝas cignoj kaj anasoj, super kiu flugas la
kantanta loĝantaro de l' arbareto. Sama kortuŝo premas iliajn
korojn, alproksimigas iliajn manojn, iliajn buŝojn. La brako de
Frederiko ĉirkaŭas la talion de l' amikino. Ili restas senmovaj,
preskaŭ senpensaj, en la senlima flugado de ilia revo, de ilia amo.

La tutan matenon pasigis Karlo en sama revado. Li kredis sin amata,
kaj en sia ĝojo, li ne maltimis rigardi la feliĉan estonton. Pro
deziro konservi, kiel eble plej longe, por li sola, la benitan
sekreton, li ankoraŭ ne parolis al sia patro: nur vespere, kiam
noktiĝos, kiam la ombroj falantaj de l' monto kovros la ebenaĵon,
nur tiam li konfesos al la granda poeto la dolĉan kanton de tia amo,
de l' amo de sia Jonjo.

Lia sango bolas, dum la suno supreniras en la ĉielo. La varmo lin
premas. La ĝojo lin sufokas. Li ne povas tagmanĝi. Je l' tagmezo,
li eliras, li forlasas la hejmon de sia feliĉa infanaĝo, la patran
hejmon, kie li ŝin konis, li ŝin amis, kie ŝi konfesis hodiaŭ mem
sian reciprokan amon. Li marŝadas al la arbareto, al la lago, la
lago apud kiu tiel ofte li revadis pri ŝi, nesciante, neesperante
tiam la hodiaŭan feliĉegon. Ho! la dolĉa kara amikino, kiu baldaŭ
estos lia!

Brueto de kisoj lin haltigas. Geamantoj estas apude, kiel li ĝojaj
pro sia amo. Ha! nekonitaj geamikoj! kies feliĉo estas kvazaŭ
promeso kaj certigo de lia propra feliĉo! Li deziras ilin koni,
partopreni ilian revadon antaŭ la lago. Li diros al ili ĉion, kion
li sentas, kion li pensas; se ili estas malriĉaj, li dotos ilin, por
ke iliaj dankoj benu liajn amojn! Li antaŭiras ... kaj li vidas!

Ŝi! ŝi! Johanino, Johanjo, _Lia Jonjo_! ... Li! li, la plej kara
amiko, Frederiko! ... Ili estas ĉi tie, tiel dronigitaj
en sia revo, ke ili ne vidis lin, ne aŭdis liajn paŝojn. Ili
rigardas la verdan lagon, la bluan ĉielon, kaj, ridetante, sin
interkisas.

Ho! la perfida mensogulino, kiu, hodiaŭ matene mem, parolis al li
pri sia amo! Kial tion? Neniam li esperis: li akceptus senplende sian
doloron. Sed nun, post tia espero, post tia kredo al la estonto, la
falo estas tro kruela, la mensogo tro kulpa. Nenia kompato al la
virino senhonora! Li senmaskigu ŝin, kaj ŝin mortigu!

Per kelkaj paŝoj, li estas antaŭ la enamigita paro. Li tuj parolos,
li tuj riproĉos la perfidon. Sed Johanino levas al li siajn belajn
bluajn okulojn: ŝia vizaĝo koloriĝas pro ĝojo, kaj dolĉvoĉe ŝi
murmuras:

--Kiom mi estas feliĉa, frato kara Karĉjo, ĉar vi sola vidis la
unuajn kisojn, kiujn mi interŝanĝis kun tiu, kiu, dank' al vi,
frato, estas de nun mia fianĉo.

--Jes,--Frederiko aldonis,--jes, amiko. Jonjo ĉion diris al mi. Mi
scias, ke de vi mi havos feliĉon.

Karlo komprenas: Jonjo ne estas mensoga. Li, li sola eraris. Li
forgesis, ke, kiel li, Frederiko estas poeto, ke al Frederiko, tiel
bone kiel al li, povas iri la ama entuziasmo de la junulino.

Per forta penado de sia volo li trankviligas siajn trajtojn. Afable
li respondas:

--Ne danku min, fratino, amiko, mi ne vidis paĉjon matene. Sed
vespere mi parolos al li.

Kaj li reiras hejmen, plorante, dum la geamantoj, kiuj ne divenis
liajn dolorojn, daŭrigis sian promenadon tra l' arbareto.


V

Sur la tablo kuŝas blanka folio. Sur la supra parto de l' paĝo,
kelkaj versoj, tiuj--ironio!--kiujn Karlo matene skribis, kantante
sian esperon.

Li ilin legas kaj relegas. Ne! ne! tio ne estas ebla! Li ne donos
Jonjon al Frederiko! Eble malgraŭ ĉio, ili edziĝos, sed li ne
estos la efektiviginto de tiu malfeliĉaĵo! Li ne parolas al sia
patro: la aliaj parolu mem!

Sed, de longe, Kantamant ŝajnas ne plu ami Frederikon. Iom post iom,
dum la poeta gloro de l' du junuloj samtempe kreskis, la ĵaluza amo
de l' patro timis la konkurencon de l' amiko al sia filo. Ho!
antaŭvidinta ĵaluzo, kiel prava hodiaŭ! Certe Johanino ĝin
divenis, kaj pro tio ŝi timis paroli mem al la poeto.

Se li, Karlo, ne petos la patran jeson, eble ĉiam Kantamant ĝin
rifuzos. Neniam la amikino estos la edzino de l' rabisto de amo! Kaj
tiu penso estas konsolo por lia vundita koro.

Sed ŝi! Ne sole Frederiko, de nun malamato, suferos! ŝi ankaŭ, la
dolĉa fraŭlino, la filineto de l' estintaj jaroj, la fratino de l'
infanaj tempoj, la karulino, malgraŭ ĉio ĉiam kara, ŝi ankaŭ
suferos!

Karlo prenas la paperfolion, kisas la versojn tiel ĝoje verkitajn
matene. Kaj, pli malsupre, li skribas novajn versojn, versojn de
larmoj, de doloro kaj sinofero.

Kaj li eliras el la ĉambro. Li aliras al sia patro, li petas, ke li
permesu la geedziĝon de Johanino kaj Frederiko. Kantamant
kontraŭbatalas la proponon, fine ĝin akceptas. Karlo lin dankas,
tutkore, sincere, _ĉar li amas pli la amatinon ol sin mem_.

Li reiras al la malgranda ĉambro. La du versaĵoj estas ankaŭ tie,
sur la sama paĝo. Li deŝiras la paĝon. Sur sia brusto li metas la
esperajn matenajn versojn. La aliajn li lasos sur la tablo.

Kaj li eliras al la arbareto, al la lago. Jam krepuskiĝas. La
alvenanta nokto kovras la esperojn, la dolorojn, la feliĉojn, la
tutan dramon silentan, kiu estis tiutage travivita en tiu loko,
kutime ripoziga. La paca naturo ne konas la malkvietecon de l'
animoj; kiel dum feliĉaj vesperoj, najtingaloj kantas.

Prenante sur sia koro la versojn al la perdita feliĉo, Karlo iras
laŭ la vojeto kondukanta de l' domo de sia patro Kantamant al la
lago. La akvo estas proksima, li ne haltas. Liaj piedoj subakviĝas,
li ne haltas. Liaj genuoj, liaj koksoj, lia brusto subakviĝas, li ne
haltas. Kaj, kiam, lastafoje, li amege ekkriis: «Jonjo!» lia kapo
malaperas sub la trankvila surfaco de l' dormanta lago.


VI

Tuj kiam Kantamant akceptis la edziĝon de la Johanino kaj Frederiko,
li ilin ankaŭ venigis, kaj, ilin beninte, sendis ilin al la senlima
vojo de ilia feliĉo.

Tiam, li iris al la ĉambro de sia filo, por ke Karlo senprokraste
konu la edziĝon de l' geamantoj.

Sed la ĉambro estis malplena, kaj nur la deŝiritan paĝon vidis
Kantamant sur la tablo, kaj li legis la lastajn versojn de sia inda
filo.

Adiaŭoj al la amatino.

  Tuj kiam mi vidis la cian belecon,
    Ĝoje mia kor' eksaltas;
  Ci estas virino pli ĉarma ol ĉiuj:
      Mi cin amas.

  Tuj kiam mi vidis la cian amaton,
    Pri doloro mi ekploris;
  Mi perdos cin, kaj mi senfine suferos:
      Ci lin amas.

  Adiaŭ, ci la belulino amata;
    Estu ci feliĉa per li.
  Mi mortos; vi ambaŭ memoru, ke min mem
      Mi oferis
  Por ke ci, la kara, neniam suferu...

Dum Kantamant finis la legadon de tiuj versoj la servistoj alportis
hejmen la dronigitan korpon de lia filo.

Kaj la geedzoj, foririntaj al aliaj landoj, neniam konis la sinoferon
de tiu, kiu mortis, _por ke ili neniam suferu_.

    Trinité.



TABELO DE LA ENHAVO

  La filino de la feinoj                       1

  La kristofiguro de la lumo                   9

  Kristnaska nokto                            21

  Noktaj fantomoj                             33

  La statuo de Zamenhof                       43

  Mia lasta klaso en la vilaĝa lernejo        61

  Koboldoj                                    71

  La salto de la diablo                       83

  Nekredeblaj aventuroj de Sinjoro Radamanto  97

  La onklino el Ameriko                      109

  La sinofero                                129


955-08.--Coulommiers. Imp. Paul BRODARD.--8.08



Notoj de la tekstpreparinto:

Provizon de mankaj punktoj kaj aliajn interpunkciajn ŝanĝetojn mi
faris sen rimarkoj. En la originala libro la multpunktoj malsamis.
Ili diverse uzis tri, kvar, aŭ kvin punktojn. Tiel ili prezentiĝis
en ĉi tiu teksto. Ankaŭ mi lasis kiel originaltekste la nombrojn,
kiuj prezentiĝis kun streketoj. Oni povas trovi liston de preseraroj,
kiun mi ŝanĝis, ĉe fino de la html-a dosiero.





*** End of this LibraryBlog Digital Book "Laŭroj - Kolekto de la originalaj verkoj premiitaj en la unua literatura konkurso de La Revuo" ***

Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.