Title: Op Hoop van Zegen - Spel van de Zee in 4 Bedrijven
Author: Heijermans, Herman
Language: Dutch
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.


*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Op Hoop van Zegen - Spel van de Zee in 4 Bedrijven" ***


                           OP HOOP VAN ZEGEN
                            SPEL VAN DE ZEE
                             in 4 Bedrijven


                                  DOOR
                          HERM. HEIJERMANS Jr.


                      AMSTERDAM. – S. L. VAN LOOY
                                 1901.



          Voor de eerste maal opgevoerd door de „Nederlandsche
     Tooneelvereeniging” te Amsterdam op Maandag 24 December 1900.



DRAMATIS PERSONAE.

    Kniertje, eene visschersweduwe.
    Geert     }  haar zoons.
    Barend    }
    Jo, haar nicht.
    Cobus, haar broer.
    Daantje, diakenhuismannetje.
    Clémens Bos, reeder.
    Mathilde, zijn vrouw.
    Clémentine, zijn dochter.
    Simon, scheepmakersknecht.
    Marietje, zijn dochter.
    Mees, Marietjes aanstaande.
    Kaps, boekhouder.
    Saart, visschersweduwe.
    Truus, visschersvrouw.
    Jelle, bedelaar.
    1ste Veldwachter.
    2de Veldwachter.


Het Spel geschied in eene Noordzee-visschersplaats.



EERSTE BEDRIJF.


De armoedige woonkamer van Kniertje. Links, twee bedsteden en deur.
Rechts, ladenkast met heiligebeeldjes, pullen en portretjes. Een
schouw. Achter, klinkdeur naar het kookhok, glazenkast, kooi met duif,
raam met bloempotten. Middag.



EERSTE TOONEEL.

Cobus. Clémentine. Daantje.


CLÉMENTINE (’n schetsboek op de knie). Nou dan! – Cobùs!

COBUS (poseerend, schrikt wakker, glimlacht). Hè-hè-hè! Ikke heb niet
geslapè... Nee, neè...

CLÉMENTINE. Hoofd meer zoò – Nog meer – Wat zanik je nou! Strakjes zat
je zoo leùk. En – je hand op je kniè...

COBUS. Tja – as je zoo lang stil zit – krijg je ’t te pakkè...

CLÉMENTINE (ongeduldig). Zou je nou asjeblief, às-je-blièf nièt willen
pruimen?

COBUS. Ik – Ikke pruim niet. Kijk maar.

CLÉMENTINE. Hou dan je mond dicht.

DAANTJE (binnentredend door kookhok). Dag saam.

CLÉMENTINE. Dàg. Ga nog maar ’n hoekie om.

DAANTJE. Nee, Juffrouw – ’t wordt tijd. Nou – ik zou ’m nog niet
herkenne.

CLÉMENTINE (glimlachend). O.

DAANTJE (z’n bril verzettend). Ziet-u – as ’k zoo vrij mag zijn – z’n
kin staat ànders – en – en z’n òòge bevalle me niet – maar z’n neus die
is ’m – en – en – z’n dassie da’s màchtig – daar zou je op zwere.

CLÉMENTINE. Zoo.

DAANTJE. ... En de bedstee met de gordijne... ’t Is me ’n bik. (neemt
’n pruim). Kan u mijn niet is gebruike?

CLÉMENTINE. Misschien. Hand hooger! Je mònd stil!

COBUS. Da’s makkelijk ezeid – as ù gewoon is te pruime en je niet
pruime màg – dan kan je je lippe niet vàsthoue. Wat zeg jij, Daantjè?

DAANTJE. Ik zeg dat ’t tijd wordt. We ete om vier en de moeder is
làstig.

CLÉMENTINE. Dat zal met jullie ouwetjes wel nóodig zijn.

DAANTJE (een stoel bijschuivend). Pèh! We hebbe nog al wat in te
brenge! Niet dàt! ’n Diakenie is me ’n bik. Vrete met snauwe – of je ’n
bedelaar ben. Vanmorrege koffie as – as ’t onderste uit de regenton –
en errete zoo hard as je eksteroog.

CLÉMENTINE. In jouw plaats – hou je mond stil! – zou ’k God danken dat
me ouwe dag bezorgd is.

COBUS. Tja-tja je mag je niet bezondige...

DAANTJE...  God dànke? Née hoor. Me heele leven gevaren – hoeveel reize
wel? – niet te telle – schipbreuk gehad – gebrek gehad – gevaren van me
tiende – èn – twéé zoons op zee verloren. Nee hoor. Nee hoor. De moeder
is ’n krèng. Je zou d’r op d’r smoel slaan...

CLÉMENTINE. Nou! Je ben hier niet in de kroeg.

DAANTJE. Dat ben ’k net niet. Maar ’t gaat je tot hièr zitte. Verlejen
week mocht ’k niet uit, omdat ’k met je permissie, náást ’t bakkie
gespoegd had. Zeg u nou zèllef – zou ù met òpzet náást ’t bakkie
spoege? ’n Diakenie is ’n gevangenis. Hebbe ze je opgeborrege dan zijn
ze je kwijt. ’k Wou da’k met fassoen door de haaie gevrete was, toen ’k
nog voer...

COBUS (giegelend). Hè-hè-hè! De haaie luste jou niet. Je ben te taai,
man.

CLÉMENTINE. Hou je lippen stil!

COBUS. Tja, tja.

DAANTJE...  De haaie lùste niet... ’n Karkas slikke ze nog. Pèh! De
ouwe Willem heb ’k voor me ooge in tweeën zien bijte dat ’t bloed ’r
uit spoot. En die wàs mager.

CLÉMENTINE. Is de ouwe Willem door ’n háai opgegeten?

DAANTJE. Door één? Door zès. Zóo as-die overboord sloeg hadde ze ’m te
pakke. ’t Water zag rood.

CLÉMENTINE (glimlachend-ongeloovig). Hè, wat vreeselijk! En toch zou ’k
’t wel is willen meemaken – zoo iets.

DAANTJE. Pèh! Wille meemake... Wij mòtte...

CLÉMENTINE. Heeft ie geschreeuwd?

DAANTJE. En hoe!

COBUS. Tja, je zal niet schreeuwe as je de tande in je bille voelt –
hèhèhè! (Buiten klinkt ’n viool. Op de maat der muziek schokkert Cobus
in z’n stoel). Tadedade – dadada –

CLÉMENTINE (driftig het schetsboek sluitend). Daar dan! (opstaand).
Morgen ben je rustiger hoor!

COBUS (zich uitrekkend). Heelemaal stijf! (danst knip-vingerend met
waggelende beentjes). Tadedada – dadada.

DAANTJE (bij het raam). Psst! Niemand thuis.



TWEEDE TOONEEL.

De vorigen. Jelle. Barend.


JELLE (voortspelend). Asjeblief!

DAANTJE. Niemand thuis!

JELLE. Ik kom vàst eens in de week.

DAANTJE. Ze zijn naar de haven.

CLÉMENTINE. Daar! (smijt iets het raam uit).

JELLE (ophoudend). Dank u wel (zoekt).

COBUS. Achter die steen, stommert.

DAANTJE. Néé – meer daar.

CLÉMENTINE. ’k Heb ’t diè kant uitgesmeten. Hè, wat ’n ezel! Is-die zòo
kippig?

COBUS. Hij heit maar ’n hallef oog – en met ’n hallef oog zie je niet
veel. Achter je!

JELLE. Ik zie niks.

DAANTJE. Psst! Hé! Barend help is ’n handje!

CLÉMENTINE. ’r Moet ’n dubbeltje liggen.

BAREND (een mand wrakhout op den rug). Geef ’t ’m dan in z’n poote
(bonst de mand neer). Hier! (draagt het hout door het kookhok).

JELLE. Duizendmaal bedankt, juffrouw (loopt spelend door).

COBUS. Hè-je-die kwajongen gehoord?

CLÉMENTINE (tot Barend). Zeg ’ns, groote aap, had je ’t tegen mij?

BAREND (schuw-verlegen). Nee, juffrouw. ’k Wist niet dat ù hier was. Ik
dacht...

COBUS. Je mot niet denke – je mot denke om weer zoo gauw mogelijk na
zee te gaan – en brood voor je moeder te verdiene.

BAREND. Bemoei je ’r niet mee...

COBUS. Hoor – tegen mijn het ie praas – en anders staat-ie met z’n bek
vol tande – ik ben niet bang – hèhèhè – ik doe niet in me broek as ’k
vare mot – hèhèhè!

DAANTJE. Kom nou. ’t Heit vier geslage.

CLÉMENTINE. Morgen, tièn uur, Cobus...

DAANTJE. Kan niet juffrouw. We motte steentjes krabbe.

COBUS. Ja, we motte steentjes krabbe.

CLÉMENTINE. Weer wat nieuws! Wat is dat?

DAANTJE. Nou – ’t onkruid krabbe op de binnenplaas.

CLÉMENTINE. Morgen-middag dan?

COBUS. Tja – dan zal ’k ’r weze (neemt ’n pruim uit Daantjes doos) Dag
juffrouw. Dag lutjebroek. Hèhèhè!...



DERDE TOONEEL.

Barend. Clémentine.


CLÉMENTINE (haar hoed vaststekend). Die plaagt je nog al is, hè?

BAREND (schuw-lachend). Ja, juffrouw.

CLÉMENTINE. Ben je an ’t zoeken geweest op ’t strand? (hij knikt
verlegen). Veel gevonden?

BAREND. Nee – ’t was vannàcht eb – en dan – en dan – (stokt).

CLÉMENTINE. Ben je nou héúsch bàng, domme jongen, om te varen (hij
knikt lacherig). En ze doen ’t allemaal...

BAREND (bot). Ja, ze doen ’t allemaal.

CLÉMENTINE. ’n Man mot niet bang zijn...

BAREND. Nee, dat mot ’n man niet...

CLÉMENTINE. Nou dan?

BAREND (aarzelend). Ik blijf liever an wal...

CLÉMENTINE. Ik zal je niet dwingen... Hoe oud ben je?

BAREND. Vorige maand afgekeurd voor de dienst.

CLÉMENTINE. Afgekeurd?

BAREND. Voor me – voor me – ja, dat weet ’k niet – maar àfgekeurd.

CLÉMENTINE (lachend). Da’s ’n gelukkie – ’n bànge soldaat...

BAREND (kort-opvlammend). An wal ben ’k niet bang – laat ze maar op
komme – dan haal ’k ze ’n mes door d’r ribbe!...

CLÉMENTINE. Mooi!

BAREND (weer zakkend in verlegenheid)... Neem me niet kwalijk, juffrouw
(zwak getoeter van een stoomboot)... Da’s de Anna – d’r is ’n dooie an
boord.

CLÉMENTINE. Wéér ’n dooie?...

BAREND. De vlag hing – halfstok.

CLÉMENTINE. Tù-tù-tù-tù... Nummer twee van de week. Eerst de Agatha
Maria...

BAREND. Nee, ’t was de Charlotte...

CLÉMENTINE. O ja! De Agatha was de vórige week. En is ’t al bekend
wiè... (hij knikt ontkennend). Ben je dan niet nieuwsgierig?

BAREND. Och – je went ’r an – en van ons is ’r niemand op –
(verlegen-triestig) vader kàn niet – Jozef kàn niet – Hendrik kàn niet
– die – dat weet u wel – en – en – Geert – nou die zit nog altijd in de
kast...

CLÉMENTINE. Ja – diè heeft wat ’n schánde over jullie gebracht.

BAREND (wrokkig). Schande... schande...

CLÉMENTINE. Wanneer komt-ie vrij?

BAREND. Wete we niet...

CLÉMENTINE. Weet je niet?

BAREND. Zes maande hebbe z’m gegeve – zès maande – maar de voor-arrest
ging d’r af – en hoe lang die duurde wete we niet.



VIERDE TOONEEL.

De vorigen. Kniertje.


KNIERTJE (door het raam). Dag juffrouw.

CLÉMENTINE. Daàààg!

KNIERTJE. Hoe komme de kippe nou los? Kijk de haan nou toch is! Ga je
weg sallemander! Kischt! Vort! Jo! Jo!...

BAREND. Laat ze maar loope. Ze gaan al vanzelf.

KNIERTJE (binnentredend). Da’s ’n geduvel zonder end, juffrouw! Toe
steek je poote nou is uit! Motte we weer mot met Arie krijge?

BAREND (lijzerig). Dan zàlle we mot krijge (onverschillig af, jaagt
buiten de kippen op).

KNIERTJE. Dan zàlle we... Zoo’n lam stuk jongen mot ’r nog geboren
worde... Doodvreter! – Gaat u al weg?

CLÉMENTINE. ’k Ben nieuwsgierig wat ’r met de Anna gebeurd is.

KNIERTJE. Ja – ik was ook al op weg – maar ’t kon nog zoo lang dure –
en ’k heb me buik vol van dat wachte op de pier – as de pièr is
vertelle kon... Is u klaar met ’t portretteere van me broer?

CLÉMENTINE. Morgen. Ik wil Barend ook wel is teekenen – zoo als-ie
strakkies binnenkwam met ’n mand hout op z’n schouers.

KNIERTJE. Bàrend? Nou, mijn goed.

CLÉMENTINE. Die schijnt hier niet èrg vertroeteld te worden.

KNIERTJE (verveeld). Dàt most ’r bijkomme! Vertroeteld! Hoe eerder ’k
’m kwijt ben hoe liever! (door het raam) Jaag ze dan op! Kischt!
Kischt!

BAREND. De haan wordt bang van al dat schreeuwe.

KNIERTJE. Dan slacht-ie jou wat! Kischt!

CLÉMENTINE. Hahaha! Hahaha! Nou die zit lekker op Ari z’n dak.



VIJFDE TOONEEL.

De vorigen. Jo.


JO (door linksche deur – bruin voorschoot – rooi-ijzers aan de zwarte
handen). Dàg juffrouw.

KNIERTJE (nijdig). De kippe zijn los! De haan zit op Ari z’n dak.

JO (vroolijk-lachend). Hahaha! Dáar zal-ie toch geen eiere legge!

KNIERTJE. Hoor haar! En nou wéet ze dat ’t laatst op vechte af is
geweest omdat ze in z’n aardappelveld liepe!

JO. ’k Heb ze zélf losgelate, ouwe brombeer – Truus het gister gerooid.

KNIERTJE. Zeg ’t dan dadelijk.

JO. Nee maar, wat doe ’k nou ànders? O, juffrouw – die wordt alleen
mensch as ze gromme kan. ’s Nachts as ze slaapt knort ze nòg hardop.
Van nacht het ze in d’r droom gevlóékt! Hahaha! Nou maar je màg! Snauw
jij maar, hoor! Je ben toch ’n goeie ouwe. (tot Barend die binnenkomt).
Ach stumper! Zit de haan op ’t dàk? En wil-ie ’r niet afkomme?

BAREND. Nou – schei uit!

JO. Wedde dat as je met de kippies vrijt – de haan jaloersch wordt en
vanzelf na benee tippelt? Hahaha! Hij ziet ’r wit van!

CLÉMENTINE. Nou, nou!

JO. Hij mot bakker worde, wat tante? Met je blóóte voetjes in ’t
roggemeel! Hahaha!

BAREND. Jullie kunne allemaal!... (driftig af, links).

JO (nasarrend). Stakker!...

CLÉMENTINE. Nou – plaag zoo niet... Ben je an ’t rooien?

JO. Tja van vanmorge vier uur af. Niks gedaan tante – allemaal rot en
kriel.

KNIERTJE. ’n Arm mensch wordt wèl bezocht – regen en regen – de boel
mòst rotte – d’r was geen houe an – en zoo ga je de winter in – de
harde winter – ach, ach, ach!

JO. Hè, wat zanik je weer. Toe làch nou is. Ben ik zoo hangerig? Geert
kan elk oogenblik werom komme èn...

KNIERTJE. Geert – en wat dan?

JO. Wat dan? Dan – dan – Dan niks! Vroolijk zijn. Met knieze en gromme
win je geen aardappel meer. Ja, zoo mot ’k nou de hééle dag prate... ’k
Heb ’n konijn gevangen. O zoo!

CLÉMENTINE. Gesprenkeld?

JO. En netjes. Die schooier wou van ons armoedje meevrete. Jawel. We
làte ons begappe! Net terwijl ’k an ’t rooie ben, zegt de sprenkel:
knàp – ’n vette hoor – veertig cente minstens!

CLÉMENTINE. Da’s leuk! Nou – ik ga.



ZESDE TOONEEL.

Kniertje. Jo. Clémentine. Bos.


BOS. Hallo! Blijf je hier heelemaal logeere? Mag ’k ’r in komme?

KNIERTJE (vrindelijk). Natuurlijk, meneer. Asjeblief, meneer.

BOS. ’k Heb vuile pootjes, kindere.

KNIERTJE (lief). Hindert niks, meneer. Droog zand is geen ongeluk – ga
u zitte.

BOS. Daar zal ’k nièt nee op zegge. Ja, Knier, we worde ’n daggie
ouwer, meid. Dag nichie.

JO. Dag meneer. U ziet... (wijst lachend haar handen).

BOS. Mot je naar bal met je handschoentjes?...

JO (knikt uitdagend). De horrelepiep en de schotsche drij! – Hè!

BOS. Hahaha! Jij ben ’n brutaal zwartoogie (tot Clémentine): Nou?
Laat’s kijken.

CLÉMENTINE (kribbig). Née. Daar heb-u toch geen verstand van.

BOS. O. Dank u. Breng ’n dochter groot, leer ’r teekene, maar je neus
’r buiten. Kom! Doe nou niet kinderachtig!

CLÉMENTINE (verwend-kribbig). Née. As ’t àf is.

BOS. Eén oogenblikkie.

CLÉMENTINE. Hé, pa, zanik nou zoo niet. Dat gezeur!...

BOS. Alweer ’n standje te pakken, hahaha!



ZEVENDE TOONEEL.

De vorigen. Barend.


BAREND (verlegen). Dag, meneer.

BOS. Barendje – je komt asof je geròepen was.

BAREND (lacherig-verwonderd). Ikke?

BOS. We hebben je noodig, ventje.

BAREND. Goed meneer.

BOS. Drommels, ’r begint hier al wat te groeie.

BAREND. Ja, meneer.

BOS. Je wordt ’n héele kerel. – Hoe lang loop je nou al zonder werk?

BAREND (schuw). Drie verreljaar...

KNIERTJE. Dat liegt-ie – meer dan ’n jaar...

BAREND. Niewaar!

JO. Wel waar! Reken maar op... November... December...

BOS. Goed, goed, kinderen. Geen kwestietjes. ’t Leven is zoo kort...
Nou, Barendje – heb je lust in de 47?... Wat?...

BAREND (angstig). De 47...

BOS. De Op Hoop van Zegen...

CLÉMENTINE (verwonderd). Wil u de Hoop van Zegen...

BOS (scherp). Hou je ’r buiten! Hou je ’r buiten, zeg ik!

CLÉMENTINE. En van morgen nog...

BOS (driftig). Clémentine!

CLÉMENTINE. Maar pa...

BOS (heftig met den voet stampend). Wil je asjeblief vooruit gaan?

CLÉMENTINE (schouderophalend). Wat flauw om kwaad te worden – hè, wat
klein – Bonjour!

KNIERTJE. Dag juffrouw...



ACHTSTE TOONEEL.

Kniertje. Jo. Barend. Bos.


BOS (glimlachend). Precies d’r mama. ’n Katje, hè? Ja – bij tijden mot
je ’n duvel zijn, hahaha! Anders zouen m’n vrouw en m’n dochter de
reederij waarnemen – en ik in de keuken de aardappels schillen, hahaha!
Ofschoon ’k dat ook wel gedaan heb in me jonge jare.

KNIERTJE. Of ’k me dat herinner...

BOS. Aarpels met ’n versche haring (smakt met de lippen). Maar voorbij,
voorbij. Met ’n vloot van acht loggers staat je kop na andere zaken –
(glimlachend) al zie ’k nog graag zoo’n paar zwarte oogies, brutaaltje!
Mag ’k toch wel zeggen? Ongevaarlijk – tijd gehad – hahaha!

KNIERTJE. Gaat uw gang maar...

BOS. En ons vrindje?

KNIERTJE. Doe dan je bek open!

BAREND. Ik wou liever...

KNIERTJE (nijdig). Liever... lièver!

JO. Hè – wat ’n mispunt!...

BOS. Kinderen! Geen ruzietjes!... Jong, je mot ’t zelf weten. De Hoop
van Zegen heeft ’t vorig jaar op de haringvangst, in ’n teelt van vier
reizen, de besomming van veertien duuzend gulden gemaakt – de equipage
is compleet – Hengst is schipper – de matrozen zijn ’r op één na... de
jongste, de reepschieter, de afhouer – alles voorzien – nou dacht de
schipper an jou as oudste – driekwart, jong.

BAREND (zenuwachtig-aarzelend). Nee – née, meneer...

KNIERTJE. O, zoo’n koppig kreng! ’k Kan ’m niet na boord rànsele...

JO. As ik ’n man was...

BOS. Ja maar dat ben jij nou niet – jij ben ’n knappe meid – hahaha! –
Zulke matroosjes kunne wij niet gebruike. – En waarom wil jij niet,
vadertje? Bang voor zeeziekte? Je heb toch al ’n teelt meegemaakt as
afhouer en as middeljongen...

KNIERTJE. En as speeljongen, meneer!...

JO. Hij slentert en schooiert liever – Uh, wat ’n pietermannetje!...

BOS. Je doet èrg dom, jong. Met je grootvader heb ’k zelf gevaren – ja,
toen had ’k ook liever bij moeders pappot gezeten, dan prikken levend
gehouen met handen as klompies ijs – en liever in ’n versche boterham
gehapt dan prikkekoppen afgebeten... En je vader...

BAREND (heesch). Me vader is verzope – èn me broer Jozef – èn me broer
Hendrik – Nee – ik vertrap ’t!...

BOS (opstaand, vrindelijk). Ja – as-die zóó denkt, is ’t beter ’m niet
te dwingen, moeder Kniertje. Dat kan ’k meevoelen. Mijn vader is ook
niet op z’n bed gestorven – maar as je zoo doorredeneert, leit de heele
visscherij op ’r gat – of we motten met ’n simmetje uitgaan op baars en
bliek en palinkies...

KNIERTJE (driftig). ’t Is om te...

BOS. Lauw! Lauw! Met geweld vang je nog geen katterige haring...

JO (lachend). Die zou ik wel is wille zien!

BOS (lachend). Dat gelooft ze niet, Knier! Wij weten bèter, wat?

KNIERTJE. Ach – ik vin ’t niet om te gekke, meneer. Die beroerde
kwajongen praat ’r van asof ik me man – – en die goede Jozef – – en –
en – vergeten ben – maar dat ben ik niet – dat (eindigt in zacht
snikken).

JO. Mal mensch! Toe! Tantetje-lief! Lamzak! Draak! Stuk schagrijn!

BOS. Niet huilen, Knier!... Met huilen maak je de dooien niet levend...

KNIERTJE. Nee, meneer – dat weet ’k wel, meneer. De volgende maand
wordt ’t twaalf jaar dat de Clémentine op ’t Zand is gebleven...

BOS. Ja, ’t was de Clémentine – in ’88.

KNIERTJE. November acht-en-tachtig... Toen was hij zeven. Wou zoo’n aap
daar nou méer van wete dan ik?

BAREND (nerveus). Dat heb ’k niet gezeid. ’k Ken me vader heelemaal
niet – en me broers niet... Maar – maar –

BOS. Nou dan?

BAREND. ’k Wil ’n ander vak? Niet op zee – néé...

KNIERTJE. ’n Ander vak? Kan je wat anders? Nog niet leze of schrijve...

BAREND. Is dat mijn schuld?

KNIERTJE. Nee – ’t is de mijne. Drie jaar heb ’k ondersteuning gehad –
’t eerste jaar drie – ’t tweede twee vijf-en-twintig – ’t derde ’n
daalder – de andere negen kon ’k rondscharrele...

BOS. Vergeet je mij nou totaliter?

KNIERTJE. Daar blijf ’k u dankbaar voor, meneer. As ’k bij u en bij de
pastoor niet had kenne werke of is ’n warrem kliekie hale – dan – dan –
En dat verwijt de snotneus me nog!...

BAREND. Ik verwijt niks... Ik... ik...

JO. Kom uit je wóorde. Meneer zoekt ’n plaasie om van z’n cente te
leve.

BAREND. Jij kan!... Ik wil alles – zandgrave – helmenplante – inzoute –
ik wil metselaar worde of timmerman – of loopjongen...

JO. ... Of burgemeester! Of veldwachter! Hahaha! En ’s nachs in ’t
dònker loope – om de diefies te pakke... O! O! Wat ’n stùk van ’n
man!...

BOS. Brutaaltje!

BAREND. An jou heb ik maling!... Heb ’k ’n woord geklaagd toen laatst
’t zout ’t vleesch van me poote vrat, toen ’k niet slape kon van de
pijn.

KNIERTJE. Metselaar wòrde... De jongen is gek!... Timmerman worde...
Hoeveel keer krijgt ’n metselaar ’n ongeluk? Elk vak het wat anders...

BOS. Ja, Barendje – ’t is wèl onnoozel. Risico van de arbeid, jongetje.
Denk is an de mijnwerkers, de machinisten, de stokers – de – de. Hoe
dikwijls klim ik niet langs ’n valreep? Hoe dikwijls roei ik niet naar
’n logger? Kuren, ventje! Daar mot je niet an toegeven.

KNIERTJE. En we hébbe geèn keus. God alleen weet hoe de winter zal zijn
– al de aarpels zijn in ’t late najaar verrot, meneer...

BOS. Ja – da’s in de hééle streek. – Nou, joggie?

BAREND. Née, meneer.

KNIERTJE (driftig). As je dan maar ’t huis uitrukt – opvreter!

BAREND (dof). Goed, moeder.

KNIERTJE. Marsch! ’k Zou ’m... (dreigt).

BOS. Kom, kom. (’n Stilte. Barend loopt schuw heen).



NEGENDE TOONEEL.

Kniertje. Jo. Bos.


JO. As ik zoo’n zoon had...

BOS. Maak eerst dat je ’n vrijer krijgt...

JO (glunderend). Die hèb ’k hoor!... As ik zoo’n zoon had, sloeg ’k ’m
links en rechts! Bah! ’n Bànge man! (luchtig) ’n Zeeman weet niet beter
of vroeg of laat... Daar denkt-ie niet over... As Geert zoo was... dan
weet ’k wel dat... Verbeel je tante – Géért...

BOS. Geert?...

JO. Die staat de duvel – wat tante? Nou, ’k ga afrooie. Dag Meneer.

BOS. Zeg, zwartoogie – lach jij nou àltijd?

JO (schaterend). Nee, ’k zal huile! Daààààg! (terug in de deuropening).
Tante – spreek ’s over Geert.



TIENDE TOONEEL.

Kniertje. Bos.


BOS. Geert – is dat je zoon, die...

KNIERTJE. Ja, meneer.

BOS. Zès maanden?

KNIERTJE. Ja, meneer.

BOS. Insubordinatie?

KNIERTJE. Ja, meneer – z’n hande niet thuis gehoue...

BOS. Stomme bliksem!

KNIERTJE. Ik denk dat z’m gesard hebbe...

BOS. Dà’s larie! Sarren doen ze niet bij de Marine. ’n Mooie boel! ’t
Gezag zou voor de haaien zijn, as ’n matroos maar opstoppers had uit te
doelen, as ’m iets niet beviel.

KNIERTJE. Da’s wel waar meneer, maar...

BOS. En is zij op die... op die deugniet verkikkerd?

KNIERTJE. Z’is dol met ’m. En dat mag. ’t Is ’n knappe jongen – net z’n
vader – en sterk – Daar staat z’n portret – toen droeg-ie nog z’n
uniform – eerste klasse – nou is-ie...

BOS. Gedegradeerd?...

KNIERTJE. Nee – weggejaagd – as-ie vrij komt... De brani-kraag stond ’m
zoo lief – tweemaal in Indië geweest – ’t is hard – en as-ie de
volgende week – of over veertien dage – of morgen – ’k weet niet
wanneer – werom komt, heb ’k ’m ook op me dak – ofschoon – ofschoon –
dàt mot ’k van ’m getuige – hij ’r geen gras over zal late groeie –
Zoo’n reus vindt overal ’n schipper...

BOS. ’n Lekker dier...

KNIERTJE. As jongen is-ie al op de geepreis geweest.

BOS. ’k Zal je één ding zeggen, Knier – liever neem ’k ’m niet –
ontevrejen rakkers zijn ’r tegenwoordig genoeg – Wat van de Marine komt
– dat is – verdomd ’t is wáar – dat is róod op de graat – rooien blief
ik niet. Gelijk?

KNIERTJE. Zeker meneer. Maar mijn jongen...

BOS. Jawel... Lauw! Jacob – de kromme Jacob heeft de schipper ook an de
dijk motten zetten. Die was, godbetert, met alles ontevrejen – die
dacht dat ’k met de besomming knoeide. – Ja – ja. Krankzinnig. Nou
probeert-ie ’t in Maassluis. Bij ons geen fratsen.

KNIERTJE. Mag ’k ’m dan na de schipper zende – of direk na ’t kantoor
van de waterschout?

BOS. Maar je zègt ’m...

KNIERTJE. ... Ja meneer.

BOS. Komt-ie bijtijds dan kan-ie op de Hoop van Zegen. Net van de
helling. De proviand en de vaten worden ’r in gebracht – en terug met
’n vòlle lading – dat weet je.

KNIERTJE (blij). Ja meneer.

BOS. Nou – ajuus! (buiten stemgemompel). Wat is dat?

KNIERTJE. Mensche die van de haven terug komme – de Anna het ’n dooie.

BOS. De stoomtrawler van Pieterse? – Sjongen! Wie is ’t?

KNIERTJE. ’k Weet ’t niet. ’k Ga effen hoore.



ELFDE TOONEEL.

Geert. Barend.


(Het tooneel blijft ledig. Buiten vaag gemompel. Pratende visschers
gaan het raam voorbij. Een kerkklokje luidt. Geert sluipt de linksche
deur binnen, smijt ’n pakje in rooden zakdoek neer, kijkt schuw in de
bedsteden, in het kookhok, loert door het raam. Dan, grommend, plompt
hij bij de tafel, de hand onder het hoofd, staat wrokkend op, neemt uit
de achterkast het brood, snijdt zich een homp, loopt kauwend naar den
stoel terug, laat de homp grimmig vallen, staart voor zich uit. Het
kerkklok-gelui houdt op.)

BAREND (uit kookhok). Wie?... Geért!...

GEERT (norsch). Ja – ik ben ’t... Nou, je mag wel ’n poot geve.

BAREND (druk zijn hand schuddend). Heb je – heb je moeder al...

GEERT (norsch). Nee. Waar is ze...

BAREND. Moeder die... die...

GEERT. Wat sta je me nou bezopen an te kijke?...

BAREND. Je – je... Ben je – ziek geweest?

GEERT. Ziek? Ik wor niet ziek.

BAREND. Je ziet zoo – zoo wit...

GEERT. Zeg maar bedonderd. Geef ’t spiegeltje is an – Verdomme! Wat ’n
smóél! (smijt ’t spiegeltje woest neer).

BAREND (angstig). Heb je ’t beroerd gehad in de – kast?

GEERT. Nee, lèkker! – Wat ’n vraag! – Je krijgt ’r biefstuk te vrete!
Is ’r klare in huis?

BAREND. Nee.

GEERT. Haal dan wat – As ’k geen druppie krijg – sla ’k zoo tegen de
vlakte.

BAREND (verlegen). ’k Heb geen cente...

GEERT. Ik wel (peurt in z’n zak, smijt een handvol op tafel). In de
kast – verdiend. Daar!...

BAREND. Bij de rooie om ’t hoekie?

GEERT. Kan me niet verdomme – as je maar opschiet (hem naroepend). Is –
is moeder gezond? (een stilte) – En Jo?

BAREND. Die is an ’t rooie...

GEERT. Hebbe se de pest an me?

BAREND. Waarom?

GEERT. Omdat ’k... (kwaadaardig) Kijk toch niet zoo bezopen...

BAREND (verlegen). ’k Mot nog an je – hoe zal ’k ’t zegge – an je ráar
gezicht wenne...

GEERT. Raàr gezicht... Nùl ’k hou ’n bokkie!... Hadde ze de duvel
in?... (norsch) Nou?...

BAREND. Dat weet ’k niet...

GEERT. Verrek – jij weet niks! (Een zwijgen – Barend slipt weg).



TWAALFDE TOONEEL.

Jo. Geert.


JO (met ’n gesprenkeld konijn in de hand)... Jezis!... (laat het
vallen)... Géért!... (vliegt op hem toe, slaat de armen om z’n hals,
barst in zenuwsnikken los).

GEERT (dof). Schei nou uit! Dat verdomde geblèr – schei uit!

JO (voortsnikkend). Ik ben zoo blij – ik ben zoo blij, lieve Geert...

GEERT (grimmig). Nou! – Nou!

JO. Ik kan ’t niet helpe (snikt heftiger).

GEERT (haar armen loswringend)... Nou dan! ’k Kan zoo’n boel leven niet
an me kop hebbe...

JO (verschrikt)... Zoo’n boel leven?...

GEERT (grommend). Dat snap je natuurlijk niet... Zes maande alléén –
alleen met je eigen vuil – in ’n cel... (verblind de hand voor de oogen
houdend) Laat ’t gordijn wat zakke – ’t is hier ’n zon om dol te worde!

JO. God... Geert...

GEERT. Toe dan!... Dà’s beter.

JO. Is je baard?...

GEERT. Me baard beviel ze niet... Die wou ’t Rijk hebbe... Leelijk
geworden, wat? ’k Zie ’r belazerd uit, wat?

JO (aarzelend-lachend). Jij? Nee. Hoe kom je ’r op? Je zou heelemaal
niet zegge... (snikt opnieuw zachtjes).

GEERT. Wel verdomd! Heb je niks ànders te vertelle? (Zij lacht nerveus.
Hij wijst op z’n slapen). Grijs geworden, hè?

JO. Nee, Geert.

GEERT. Je liegt (den spiegel wegtrappend). ’k Heb ’t zelf gezien. De
schooiers om ’n zéeman op te sluite in ’n hok waar je niet loope kan,
waar je niet spreke kan, waar je (slaat woest met de vuist op tafel).



DERTIENDE TOONEEL.

De vorigen. Barend.


BAREND. Hier is de jenever.

JO. ... De jenever!

BAREND. Voor Geert...

GEERT. Bemoei je ’r niet mee.. Is ’r geen glas? – La-maar! (slikt
driftig)... Dat knapt op. Hoe laat is ’t?

BAREND. Half vijf...

JO. Heb je brood genomen? Had je honger?

GEERT. Ja. Nee. Nee. Ja. ’k Weet ’t zelf niet (zet de flesch weer aan
z’n mond).

JO. Toe Geert – niemeer... Je kan ’r niet tegen.

GEERT. Niemeer? (slikt) Torn!... Hahaha! Da’s de beste manier om je
maag te looien! Nog geen vaam! (slikt) Torn! Kijk maar niet zoo
beroerd, meid – ’k zal me niet bezuipe! Bah! ’t Stinkt. Ongewoonte. –
Is ’r proviand an boord?

JO. Kijk’s – ’n vette, hé? Zèlf gesprenkeld. (raapt ’t konijn op) Maar
– nog geen uur dood...

GEERT. Goed voor mòrgen. – Hier, ga jij is wat inslaan – wat ham en wat
vleesch...

BAREND. Vleèsch, Geert?

JO. Nee – da’s overdaad. – As je dan vléésch wil koope, bewaar dan de
cente tot Zondag.

GEERT. Zondag. – Zondag... Heb jij zès maande niks anders gevrete dan
roggemik, rats, paàrdeboone? ’k Ben te slap om ’n poot te verzette –
leg niet te dondere! – Schiet op! En – en – ’n brok kaas! – ’k Heb lust
om me ’n koliek te vrete. Hahaha! Zou ’k nog ’n druppie? (Barend af).

JO. Néé.

GEERT. Goed géen druppie. Is ’r tabak?

JO. O god wat vin ’k ’t prettig dat je weer vroolijk wordt. – Ja, d’r
is nog sjek – in de pot.

GEERT. Mooi zoo. Prachtig. Is dat me ouwe pijp?

JO. Hè-’k voor je bewaard.

GEERT. Met wie heb je gescharreld – terwijl ’k zat...

JO (vroolijk). Met oom Cobus!

GEERT. Jullie zijn allemaal tuig (stopt, rookt). In geen half jaar de
smaak in me bek gehad. Dat is geen tabak (dampt) lijkt wel hooi! Bah!
De klare stinkt en de pijp stinkt.

JO. Eet dan eerst...

GEERT (de pijp neerleggend). Slaap je nog altijd naast tante?

JO. En naast de varkes. We hebbe bigge.

GEERT (lachend). En mot ik weer op zolder?

JO. Daar leg-ie warm, vent.



VEERTIENDE TOONEEL.

De vorigen. Kniertje.


KNIERTJE (buiten). Waarom is ’t gordijn neer?

JO (haar vinger op den mond). Sst! (gaat voor Geert staan).

KNIERTJE (binnen). Wat voer je uit? – Wat is ’r met ’t spiegeltje
gebeurd? – Wie zit...

GEERT (opstaand). Dag ouwetje...

KNIERTJE (schrikkend). God-allemachtig!

GEERT. Nee – ik – Geert...

KNIERTJE (neerzittend). O, o daar krijg ’k ’n hartklopping van...

GEERT. Hahaha!... Die ’s verdomd goed!... (wil haar pakken).

KNIERTJE. Nee – nee – stràkkies...

GEERT (driftig). Strakkies? Waarom stràkkies?

KNIERTJE (angstig-verwijtend). Je heb me zoo’n boel plezier gedaan...

JO (sussend). Wees nou maar stil...

GEERT. Ben je van plan te gaan verwijte? ’k Heb genoeg an me kop gehad.
En anders...

KNIERTJE. Anders...

GEERT. ... Pak ’k me boeltje!...

KNIERTJE. Da’s z’n thuiskomst.

GEERT. Wou je da’k op ’t zondaarsbankie ging zitte? Dànk jou.

KNIERTJE (angstig – op schreien af). Al die tijd het ’t dorp ’r schande
van gesproke... Je kon geen boodschap doen of...

GEERT (norsch). Wie wat van me te zegge heeft – mot ’t doen, waar ’k
bij ben. ’k Ben geen dief en geen inbreker.

KNIERTJE. Née – maar je heb je hand opgeheve tegen je meerdere.

GEERT (woest). ’k Had ’m z’n strot motte dichtknijpe.

KNIERTJE. Jongen, jongen – je maakt ons allemaal ongelukkig (begint te
snikken).

GEERT (plomp stappend). Nommer twee... As ’n béést behandeld en hier
gebliksem op de koop toe (grijpt z’n pakje). ’k Ben in geen bui om – om
jou (bij de deur – aarzelt – smijt ’t pakje neer). Nou! (zachter). Huil
niet, moeder. ’k Zou zelf wel... Verdomd!

JO. Toe – tantetjelief...

KNIERTJE. Je vader leit erges in de zee – nooit zou-ie je meer angekeke
hebbe – nóóit... En die het ook wat te verdure gehad.

GEERT. ’k Ben blij da’k ànders ben – niet zoo onderworpen. ’n Heele eer
om je te láte trappe! Ik heb geen visschebloed... Nou dan? Hoùen we
regen?

KNIERTJE (hem omhelzend). As je maar tot inkeer komt.

GEERT (opstuivend). Morgen zou ’k ’m weer de tande uit z’n bek slaan.

KNIERTJE. Wat is ’r dan voorgevalle?

JO. Hè ja – vertel nou is alles – ga nou is rustig zitte.

GEERT. ’k Heb lang genoeg gezèten, hahaha!... La-me maar loope – dan
hou ’k ’r de gang in. (de pijp weer opstekend) Bah!

JO. Rook dan niet, ezel!

GEERT. Nou wil ’k! – Zonder jóu zou ’t niet gebeurd zijn...

JO (lachend). Nee – diè is goed.

GEERT. Goed... goed... ’k Had je voor ’m gewaarschouwd...

JO. Voor wie? Wat kles je nou!

GEERT. Voor die ploert... Weet je nog dat je met ’m gedanst heb in de
herberg van de rooie?

JO. Gedanst?... Ik?...

GEERT. .. De avond vóor we uitzeilde.

JO. Met die schele kwartiermeester? – As ’k ’r ’n woord van begrijp!...
Heb je met diè... En je wou ’t zèlf...

GEERT. Kan je nee zegge, as ’n „supérieur” – An boord had-ie smoesies,
hoorde ’k ’m de schipper vertelle dat ie...

JO (driftig). Wat?

GEERT. Dat-ie. – Dondert niet!... Hij sprak van je asof je de eerste de
beste matrozenhoer...

JO. Ik! Zoo’n geméene...

GEERT. Toen die in de kuil kwam na de hondewacht heb ’k ’m met ’n
korvijnagel op z’n smoel getimmerd – Vijf minute later zat ’k in de
boeie – zes dage ’r in gebleve – (spottend) de provoost was vòl – toen
veertien dage provoost – zes maande cel – en verbod om in de eerste
tien jaar bij jè kòninklijke Marine te diene. Dat verbod is goddoome ’t
ergst!... Je zou je twee hande late kappe om ’r weer bij te komme, wéer
genegerd te worde, weer uitgevloekt as ’n schooier, wéer geregeerd as
’n slááf...

KNIERTJE. Geert, Geert... Zeg toch niet zulke woorde. ’r Staat
geschreven...

GEERT (grimmig). Geschreven! Stònd ’r maar wat geschreven voor òns...

KNIERTJE. Schaam je...

JO. Het-ie dan geen gelijk?

KNIERTJE. As-ie fasoenlijk was gegaan na de kommandant...

GEERT. Hahaha! Je had matroos motte worde, moeder! Hahaha! Fasoenlijk?
Ze ware blij dat ze me knippe en sjeeze konde! Toen ’k in de provoost
zat, vonde ze krànte in me bulle, die ’k niet leze mocht – en
brochures, die ’k niet leze mocht – dat dee de deur dicht... Anders
hadde ze me derde klasse gemaakt...

KNIERTJE. Krante, die je niet léze mocht?... En wáarom las je ze
dan?...

GEERT. Waarom? Goeie sul!... Ach – as ’k jouw onderworpen gezicht zie –
snap ’k geen kans om te zegge wáarom! Waarom deserteere ze – waarom
heeft nog geen twee weke vóor dat met mijn gebeurde, Piet de stoker
twee van z’n vingers afgesneden? Enkel om de lol! Moedwil! ’k Kan ’t
jullie niet kwalijk neme – jullie wist niet beter en ik von ’t pakkie
mooi – maar nou ’k hersens in me kop heb, zou ’k elkeen wel wille
waarschouwe – ’n kind, ’n kwajongen, die zich voor véértien jaar
verbindt om te moorde...

KNIERTJE. Om te moorde? Jongen, zeg toch niet zulke vreeselijke dinge –
je ben nog wat opgewonde...

GEERT. Opgewonde? Nee... heelemaal niet – eerder kapot. In Atjeh heb ’k
meegevochte – ’n arme verdommeling met ’n bajonet in z’n donder
gestoken dat ’t bloed in me ooge spoot. Daarvoor kreeg ’k de
Atjeh-medaille. Die kan je nog vinde in me pakkie. Geef is op! (Jo
raapt het pakje op. Barend komt binnen, kijkt toe). Waar zit dat ding?
(rukt de medaille van z’n matrozenjekker, smijt haar uit het raam).
Vort! ’t Heeft lang genoeg op me borst geklungeld!

KNIERTJE. Geert! Geert! Wie het je zoo gemaakt! ’k Herken je niemeer...

GEERT. Wie? Wiè hebbe ’n stomme kwajongen, die geen tien kon telle voor
véértien jaar geronseld? Wie hebbe ’m gedrild en gefokt voor ’n
hòndenleven? Wie hebbe ’m in de boeie geslagen toen-ie voor z’n mèid
optrad? De boeie – je had is motte komme kijke – hoe ’k ’r in liep te
kreune as ’n béést – met ’n ander beest in me buurt die ook met ijzers
an z’n poote liep, omdat-ie ’n brutaal woord had gezeid an de
officier-van-de-wacht. Zes dage met die verdomde ijzers an je klauwe –
en geen kracht om ze te breke – zes dage minder dan ’n dier – enkel
vrij om gelucht te worden en te loope na ’t galjoen!...

JO. Praat ’r nou niet verder over... Je ben nog zoo moe...

GEERT (in één grimmigheid-van-verhaal)... Toen de provoost!... Dat
stinkende, donkere hok waar je varkenskot ’n paleis bij is – ’n hok
zonder raam, zonder licht, ’n hok waar je niet staan kan, niet legge
kan – ’n hok waar ze je water en brood toesmijte: Hier hond – vreet! –
D’r was ’n storm in die dage – twee sloepe werde stukgeslage – je dacht
dat je na de verdommenis ging – dat je geen kip meer zou terugzien –
jou niet en jou niet en jou niet – na de verdommenis in zoo’n stinkend
donker hol – zonder anspraak – zonder de poot van ’n kammeraad... Nee,
laat me uitprate. ’t Lucht me! Eén druppie nog (drinkt vlug). Uit de
provoost kwam ’k voor de krijgsraad. Dáar heb je wat in te brenge!
Smoel houen. Opzitten. Antwoord geven. Je bek weer houen. Gouwe
epaulette die oordeele motte over ’t tuig, dat God op de wereld
geschòpt het om te diene, te salueere, te...

KNIERTJE. ... Jongen – jongen...

GEERT. ... Zès maande... zès maande om me te betere, te betere bij
vreten dat je niet slikke kon – roggemik, gort, èrretesoep, rats...
drie maande zakkies geplakt en as ’k kans zag van hònger de zure, rotte
stijfsel gevrete – drie maande erwte gezocht – èn – nou zal je me niet
geloove – ’k zal geen zee meer zien as ’k ’n wóórd lieg – ’s avonds,
boven ’t gaslicht, kookte ’k in me vuilwateremmer de errete die ’k
gàppe kon. Dan werd ’t hengsel heet, kon je ’t niet meer vasthoue, vrat
je ze – halfgaar – had je ’n vòlle maag... Dat, om je te betere, bij
òns, om je te betere as je in drift ’n schoft geranseld heb die je meid
– ’n hoer noemde – en as je krante leest, die je niet leze màg...

KNIERTJE (angstig). Da’s wèl onrechtvaardig...

GEERT. Onrechtvaardig! Hoe dùrf je ’t zegge! Versch van de zee – in ’n
cèl – geen wind en geen water en geen lucht – ’n raampie met tralies in
de hóogte zoo groot as ’n patrijspoort – en de stank van je éigen vuil
in de emmer – en de nachte – de verdomde nachte as je niet slape kon –
de nachte dat je opsprong en stapte as ’n krankzinnige heen en weer –
heen en weer – afgepast vièr stappe – de nachte dat je maar zat te
bidde om niet, niet – dòl te worde – en alles vervloekte, alles,
àlles!... (laat het hoofd in de handen zakken).

JO (na eene lange stilte op hem toegaand, slaat de armen om z’n hals.
Kniertje huilt. Barend staat suf)... Geert!...

GEERT. Nou! Laten we niet... (gromt, z’n tranen bedwingend) Vlammetje!
(rookt). Nou, moeder! (scharrelt op ’t raam toe – tot Barend) Leg je
lekkers maar neer... (haalt het raamgordijn op)... De haan zit goddoome
op ’t dak, hahaha!... Wil je geloove da’k zoo dáálijk zou kenne
uitzeile... Twee dage zee, zée, zéé – en ’k ben weer de ouwe, wat?...
Waarom loopt Truus te huile?... Truus!

KNIERTJE. Ssst!... Niet anroepe! De Anna is net binnengeloope zònder
d’r man... (eenige zachtpratende, bedrukte vrouwen gaan het raam
voorbij)... Stakker!... Zes kindere...

GEERT. ... Is Ari?... (zij knikt)... Da’s verdomd... (laat
somber-denkend ’t raamgordijn zakken).


                EINDE VAN HET EERSTE BEDRIJF.



TWEEDE BEDRIJF.

(Zelfde kamer als voren).



EERSTE TOONEEL.

Jo. Simon. Marietje.


JO (bij de tafel). ... Hè!

MARIETJE. Dààààg!... Ze zijn ’r nog niet...

SIMON. Nee, ze zijn ’r nog niet.

JO. Loop je alweer vort?...

SIMON. Da’s te zegge...

MARIETJE. Jezzes, vader, blijf nou zoolang.

SIMON. Jawel – ik zal niet van de deur af... ik mot...

MARIETJE. Je mot niks... Toe nou...

SIMON. Wel sallemanders, ben ’k ’n kind? – ’k mot – ’k mot... (domp
af).



TWEEDE TOONEEL.

Jo. Marietje. Kniertje.


MARIETJE. Doe daar wat tegen... Dat begint ’s morges vroeg.

JO. Is-die weer zóó erg?...

MARIETJE. Je had ’m eergister motte zien – ’t halve dorp achter ’m.
Ach! Ach! Toen moeder leefde, dorst-ie niet. Die sloeg ’m op z’n
gezicht, as-die na jenever stonk. Laat ik dat is probeere!

JO (schaterend). Je zegt dat asof je... Hahaha!... Mèes most je hoore!

MARIETJE. Mees heb ’k nòoit zien drinke... En vader vròeger zèlden,
hoor. Enfijn – ik kan geen kurk in z’n mond stoppe – ik kan ’m niet an
’n touwtje vasthoue (kijkt door het raam). Natuurlijk vort – bij de
rooie. Akelige dronkelap! – Hoe oud is Kniertje vandaag geworden?

JO. Een en zestig. Kras voor d’r leeftijd, hè? – Ga zitte. – En vertel
nou is – (vroolijk) wannèer ga je trouwe?...

MARIETJE. Dat hangt van de reis af – Zie-je we wòue wel daalijk.
(glimlachend-aarzelend) Want-è... Want-è... Nou, je begrijp me wel...
Maar éerst most Mees z’n papiere late komme – veertien dage voorhange –
dàn zit-ie lang en breed op zee. – Nou, vijf weekies. Vijf weekies gaan
gauw genoeg voorbij.

JO. (blij-geheimzinnig). Wij trouwe in December.

MARIETJE. Da’s zoowat gelijk... Ben je óok...? Nou?... ’k Heb jou toch
ook àlles gezeid... (Jo haalt de schouders op, lacht).

KNIERTJE... Ze làcht alweer. Dag Marietje.

MARIETJE (haar zoenend). Nog honderd jare...

KNIERTJE (haar mandje uitpakkend). Gòd zal me beware! Honderd jaar!
Daar heb ’k geen cente voor! (een toet openend). Je mag ’r eentje
proeve – jij ook – Zeemoppe – Nee, geen twee – jij, met je lange
grijpvingers! Voor elk van de jonges – ’n hallef pondje zeemoppe – ènne
’n hallef pakkie sjek – ènne ’n zakkie sigare. Weet je wat Barend
meekrijgt, nou die zoo flink geworde is – kijk is...

JO. Nou – dat zou ’k Geert geve...

KNIERTJE. Nee. Ik vin ’t zóó aardig in die jongen, dat-ie de knoop
doorgehakt het, da’k ’m ’n pleziertje wil doen. Voor wat hoort wat...

MARIETJE. Heb u die gekócht?...

KNIERTJE. Gekócht! Ik zal kóópe! Dat zijn oorringe – ’k weet niet hoe
oud. Me man droeg ze thuis en op Zondag.

MARIETJE. D’r staan scheepies op – en maste – en zeiltjes... ’k wou dat
ik ze had voor ’n broche...

JO. Waarom mot de grùtter ze hebbe? ’k Zou toch meene dat Geert as
oudste...

KNIERTJE. Scheld nou niemeer voor grutter. Da’s niet goed.

MARIETJE. ’t Het heel wat voete in de aarde gehad voor-ie teekende, hè?

KNIERTJE. Jawel. Jawel. Maar met z’n broer sàmen wóú-ie wel – en neem
nou is alle harte bij je eigen – ’n jongen die niet sterk is – ja niet
zoo héél sterk – voor de dienst is-ie afgekeurd – en ’n jongen die veel
geweten het van z’n vader en van Jozef...

JO. Dàt kan ’k nou niet uitstaan! Eerst ’m uitschelde en uitvloeke en
nou – alles botertje tot an de boom...

KNIERTJE. Ook goed. Laat ’m geweest zijn wat-ie was. Maar over ’n uur
ben ’k ’m kwijt – over ’n uur. – Je mot nooit kwàad van mekaar gaan. ’n
Zoet-slokkie, Marietje? We hebbe versche ijzerkoekies en pitmoppe.
Allemaal ingeslage voor me jaardag – ’k had motte wete dat vàndaag...
Zet de boel maar klaar, Jo – Saart komt direk – en de jonges magge ook
wel ’n slokkie.



DERDE TOONEEL.

De vorigen. Cobus. Daantje.


COBUS (door ’t raam). Jonge meissies – enne ’n glaasie anijs... We kom
me bijtijs.

KNIERTJE. Cobus – smijt bùiten je pruim weg!

COBUS. Ik sou je danke (bergt z’n pruim in z’n rooden zakdoek)... Nou –
nou-è – je weet wat ’k zegge wil.

DAANTJE. Insgelijks. Insgelijks.

JO. ’k Zal maar niet vrage of...

COBUS. Nee... nee... ga je gang maar. Doe ’r nog maar ’n scheutje bij.

JO. Daar! Nou loopt ’t ’r over.

COBUS. Da’s niks. ’k Zal nog geen droppie morse (bukt bevend naar de
tafel, slurpt ’t glas leeg). Hèhèhèhè!...

DAANTJE. Pitmoppe? Asjeblief (geeuwt).

MARIETJE. O! (zijn geeuw nabootsend) Dank-ie-wèl!

DAANTJE. Pèh – as je mijn jare heb!... Vannacht haast niet geslape en
van middag geen tukkie...

JO. Kruip in de bedstee, hahaha!

COBUS. Dat zou-ie wel wille met ’n jonge meid ’r bij om z’n voete te
warme...

MARIETJE. Neem liever ’n heete kruik, Daan!

COBUS. Nou as ik ’t voor ’t kieze heb...

KNIERTJE. Hou toch je mond! Praasmaker! De moeder van de diakenie mot
’m hèllepe om z’n broek vast te make! En dàt wil...

JO. Hahaha! O, oome Cobus!...

MARIETJE. O! O! Hahaha!...

COBUS. Tja de Engelsman zeit – ’n ouwe man mist de kissès en ’n jonge
man kischt de misses. Versta je?

JO. Precies. Dat wil zegge: vrouw haal je kat in huis, ’t begint te
regene. Hahaha! Hahaha!



VIERDE TOONEEL.

De vorigen. Saart.


SAART (door linksche deur). Dag! Wel gefeliciteerd allemaal!

COBUS. Kom ’r maar in!

SAART. Dag Daantje en dàg Cobus en dàg Marietje en dàg Jo – Nee, ’k ga
niet zitte.

KNIERTJE. Eén slokkie...

SAART. Nee, ’k ga niet zitte. Me potje staat op.

JO. Toe nou!...

SAART. Nee, ’k doe ’t zeker niet – me deur staat an – as de kat tegen
’t stel stoot – née – geef ’t zoo maar – Nou – nou – nog veel jare hoor
en dat je jonges – waar zitte de jonges?...

KNIERTJE. Geert is genacht gaan zegge – en Barend brengt met Mees de
bultzakke en de stoppekissies en ’t oliegoed in de jol – ze komme
direk. Om drie uur motte ze an boord weze.

SAART. Hè, daar brandt me hart van af... Was je gister bij Leen?

KNIERTJE. Nee – ik kon niet...

SAART. D’r was van alles hoor en volop. De bruid had ’t te pakke – drie
glaasies roosies-zonder-doorne – twee glaasies volmaakte liefde en wel
vièr glaasies juffertjes-in-’t groen... Hoe ze ’t gestouwd het –
nou!...

COBUS. Wat zalle die zoete lippies geplákt hebbe... hèhèhè ... Geef
mijn maar de óúwe oorlam van brandewijn met stroop... Watte Daan?

DAAN (opschrikkend). Wat?

KNIERTJE. Die komt hier slape!... ’t Lijkt wel of je niet op bed ben
geweest...

COBUS. Op z’n bed... hèhèhè...

DAAN (nijdig). Nou!... Maak geen lolletjes.

JO (giegelend). Oome Cobus – as ’k ’t zegge mag voor ’t tafelzeil
(wijst op haar neus).

COBUS (z’n zakdoek nemend). O! O! Verandering van weer.

KNIERTJE. Nee, toe zeg, laat je pruim ’r nou in!

SAART. Ouwe pruimesnoeper!...

COBUS. Snoeper? Je zal nooit raaie hoe ’k ’r an kom... Nog geen tien
minute gelejen, zie ’k Bos, de reeder – en die geeft me – die geeft me
’n wit rolletje – van – van vloeipapier met tabak ’r in – hoe noeme ze
zoo’n ding?

MARIETJE. ’n Sigaret!...

COBUS. Ja – ’k zal zoo’n ding róóke – met – met stinkend papier – da’s
’n pruim met ’n hemmetje an...

SAART. En jij ben ’n sikkerlap zònder hemmetje an! – Nee, ’k ga niet
zitte.

JO. ’k Hèb al volgeschonken.



VIJFDE TOONEEL.

De vorigen. Simon.


SIMON (dronken). Dag.

KNIERTJE. Dag Simon. – Schuif maar toujour bij...

SIMON (naast de linksche deur neerplompend). ’k Zit hier best...

COBUS. Zoet slokkie?...

MARIETJE (angstig). Nee.

SIMON (dof). Wat nee?...

MARIETJE. Je het genoeg!

SIMON (dof). Heb ’k – sallemanders!...

MARIETJE. Vort is de aardigheid!

KNIERTJE. Hei-je Geert niet gezien?

SIMON (grommend)... uh – uh – Geert...

COBUS. Geef ’m ’r nog maar een – op de valreep.

MARIETJE (driftig). Née! Née!

SIMON (dof). Nee? Godverdomme! (steekt z’n neuswarmer op.)


KNIERTJE. Is ’r veel werk op de helling – Simon.

SIMON. ... Da’s vast hoor.

SAART. Nou – ik ga vort.

JO. Hè, wat vrindelijk! Ze komme toch zóo... Neem nou ’n stoel...

SAART. Nee – as ’k zitte ga verkies ’k me tijd... ’n Hàllevie dan nog –
Nee, géen ijzerkoekie...



ZESDE TOONEEL.

De vorigen. Geert.


GEERT (door linksche deur). ’t Lijkt wel alle hens op ’t dek, hier! Dag
allemaal! (op Simon wijzend) Lazerus? – Hé, Simon!

SIMON (grommend)... uh – ja...

MARIETJE. Laat ’m nou maar!

GEERT. Bliksems – wat ben jij opgetuigd! – Nog ’n kwartier, jongens! –
Jo schenk maar in. (tusschen Kniertje en Jo) Daar ga je moeder! Proost!
Santjes, Jo! Santjes, Daantje!... Santjes!

JO. Hahaha! Ingeslape met ’n pitmop in z’n hand!

KNIERTJE. Is-die niet goed in orde?...

COBUS. Ssst!... Ssst!... (zich verkneuterend)... vannacht – hèhèhè! –
vannacht het-ie in z’n bed... (zachtjes-proestend)... het-ie in z’n
bed... (sterker-giegelend)... in z’n bed... gèpièscht... En toen
was-die zóo bang voor de moeder (wéer proestend)... dat-ie op is
gestaan – op z’n bloote voete... en ’t laken bij de kachel gedroogd...
Hèhèhè!... Maar toen was ’t matras nog kles – klèsnat – en eer dat dàt
droog was... hèhèhè!... Ssst!... Ssst!... Nie-zegge, dat je ’t van mijn
weet... hèhèhè!...

JO. Hàhàhà!

MARIETJE. Hahaha! Die ouwe Daan!

SAART. Mooi om je vrind te verraje!...

COBUS. Verraje? ’k Vertel ’t toch niet an de móéder!...

GEERT. En as je ’t nou wèl vertelt! Vrete jullie genadebrood? Bang voor
de móeder!

COBUS. Jij het makkelijk prate. – As je gesnap wor, mag je in geen
veertien dage uit...

GEERT. Stakker!... Eer ’k zóo oùd zou wille worde...

JO. O – da’s héél lief – we zijn nog niet getrouwd – en hij is al
weduwnaar!

GEERT (vroolijk). ’t Is de vraag of ’k met jou niet van IJsland ten
haring vaar! Hahaha! Zal ’k ’m porre? ’k Kan ’t wel zònder
korvijnagel... (zingt).

    „Rijzen, rijzen laat je niet nooien, [1]
    „Stuurboordskwartier spring uit je kooien!
    „Je kan an dek wel zwemmen gaan.
    „De regen is goed, en de wind is gedaan.
    „’t Is rijzen, ’t is rijzen,             } bis
    „’t Is rijzen voor stuurboordskwartier!” }

(slaat met de hand op tafel –, de andren kloppen mee)... Hahaha!

DAANTJE (schrikt wakker. Algemeen gelach)... Dat kan jou ook overkomme
op mijn leeftijd.

GEERT. Hahaha! Ik wor niet oud. Lekke schepe motte zinke!

JO. Nou Geert!

SAART. Hij wordt niet oud! As je dat voor ’n poos had gezeid, toen je
’r uitzag as ’n slappe vadoek... Maar nou!... ’t Zitte het je goed
gedaan, jong!

COBUS. Hèhèhè!... Ze kenne van jou nou ook zinge, dat je zakkies
geplakt heb – net as Domela – hèhèhè!... (zingt met piepende stem)

    Me neefie Geert mot zakkies plakke
              Hi – ha – ho!
    Me neefie Geert...

SAART. ... Mot zakkies plakke!

DAANTJE, JO, MARIETJE, COBUS. ... Hi – ha – ho!

GEERT (lachend). Verrek tuig! Die make ’r ’n lolletje van!...

KNIERTJE (angstig). Toe, jullie motte niet zoo uitgelate zijn. Dà’s
niet goed.

JO. Ah! Dacht ’k wel! Je ben jàrig, hoor!... Neem nou ’n stoel, Saart.

SAART. ’n Stoel?... Knàp as jij ’r een...

MARIETJE. Ik kan wel staan.

SAART. Nee – ik zit al (plakt naast Cobus).

COBUS. ’k Val ’r haast af – Steek liever je duim in je zitvlak!

MARIETJE (bij versuften Simon). Vader!...

SIMON (bot-grommend). Ze motte – ze motte – niet – niet – Da’s vàst...

MARIETJE. Kom nou!...

GEERT. Laat ’m z’n eigen mast overboord zeile! De man hindert toch
niet.

SIMON (suf-gebarend). Jullie motte – jullie motte...

MARIETJE (nijdig). Wàt mot ’r nou?...

SIMON (mummelend)... De ribhoute... en... en... (stevig) Da’s vást!...

GEERT. Jo. Cobus. Daantje. Saart. Hahahaha! Hahaha!



ZEVENDE TOONEEL.

De vorigen. Mees.


MEES. Sallusies!

KNIERTJE (angstig). Ben je alleen? Enne – Bàrend?

MEES (ruw-goedig). Dàt weet ’k niet!

KNIERTJE. Je zou toch sàmen de bultzakke en de stoppekissies...

MEES. Mòt met de schipper! Is dat ’n zeeman!

JO. Mòt? Nòu al herrie?

MEES. ’k Kan ’r geen woord van navertelle – bàng – bàng – altijd bàng
(tot Marietje, die Simon bewogen heeft heen te gaan). Ga je mee?

JO. Nee – eerst ’n slokkie – tante is jarig.

MEES. Wel verdraaid! – Nou-è – nou-è – Knier, nog veel jare!

KNIERTJE. Je heb me angstig gemaakt.

JO (lachend). Angstig?

KNIERTJE (valsch). Ja, àngstig! Daar verwondert ze zich over. ’k Heb
voorschot van Bos opgenome...

GEERT. Hij het toch getéékend – Kies toch niet, moeder!

COBUS. Hij zal z’n meissie genacht zijn gaan zegge (buiten klinkt
Jelle’s viool). Tadeda...

SAART. Zit toch stil! ’t Lijkt wel of je paardevleesch heb gegete...

DAANTJE. Wij krijge vleesch!... Nog geen dooie kat!...



ACHTSTE TOONEEL.

De vorigen. Jelle.


JELLE (de oude polka spelend). Asjeblief!...

GEERT. Kom ’r maar in, ouwe!

JO. Ach jezzis, de tobber ziet met de dag minder.

JELLE (spelend)... Ik kom vast éens in de week.

GEERT. Éerst ’n andere mop, ouwe! Die verdomde polleka.

JO. ... Hè – speel is van – van – hoe-hiet-’t-ook-weer?

COBUS. Ja, da’s héél mooi wat zìj daar zeit.

SAART. Je weet wel, Jelle – van – van – ... (zingt) Ik ken ’n lied dat
’t hart bekoort...

MEES. Zeg – as je ons nou!... (Jelle zet de Marseillaise in) Da’s
betere kost (zingt) Alloose-vodela-bedieje – deboe – debie –
deboelebie...

MARIETJE. Hahaha!... Da’s fransch van ’n dooie schelvisch!...

JO. Hahaha!...

MEES. Lach maar! Ik heb is in ’n fransche haven gelege – en alles best
hoor! As ’k zei pijn kreeg ’k ’n brood en as ’k zei doe open de poort,
dan deëe ze de deur open!... Niks waard!...

GEERT. Allemaal gekles! Zet nog is in, Jelle. Wat bliksem as we d’r
hollandsche woorden voor hebbe! (Jelle begint opnieuw. Geert zingt
brullend):

    „Op manne, broeders, saam verééééénigd!
    „Op burgers, sluit u bij ons aan!
    „Uw smart, uw lijden zij gelenigd....”



NEGENDE TOONEEL.

De vorigen. Bos.


BOS (die ’t zingen halfwege in de raamopening heeft aangehoord, driftig
schreeuwend). Wat mòt dat hier? (algemeene verschrikte stilte). Maak
goddoome dat je an boord komt! ’t Is je tijd! (woedend af).



TIENDE TOONEEL.

De vorigen, zònder Bos.


KNIERTJE (na een lange stilte). O, – O is dàt schrikke! Hè! Hè!...

JO. Wat scheelt ’m?

MEES. As ’k begreep waar die stem vandaan kwam!...

SAART. Hoe kan je ook zoo stóm zijn – om as je wéet dat meneer Bos twéé
huize verder woont – te brulle as ’n speenvarken.

MARIETJE. Jessus, wat was-ie nijdig.

COBUS. Hè-hè-hè! Bij dìe zal jij geen zak zout ete...

KNIERTJE. Wáarom zing je ook zulleke gemééne liedjes?...

GEERT (driftig). Wel verdomd! Ben ’k in me huis of niet? As ’k niet zoo
raar had zitte kijke – die ouwe kikker ineens voor je ooge – dan had ’k
’m z’n kast uitgeveegd! – Maak dat je an boord komt... Speel op, Jelle!
(Jelle zet in).

KNIERTJE. Ach toe nee, Geert – ... Ik ben bang dat as meneer Bos...
(wenkt Jelle op te houen).

GEERT. Diè is bang om te vare – diè bang voor de moeder van de diakenie
– diè voor zòo ’n klein reedertje!... In me èigen huis verbieje!...
Kommandeere asof ’k z’n knechie ben...

SAART. Gekheid is gekheid: as jij reeder was, zou je ook niet wille dat
’n matroos zong as ’n sociaal...

KNIERTJE. ... En terwijl-ie weet hóé afhankelijk ’k ben.

GEERT (heftig). Afhankelijk! Wees nièt afhankelijk! ’t Is ’n eer voor
je om bij ’m schoon te make! ’k Zou geld tóe-betale! Zeg dankie as je
de bril van z’n bestekamer mag schrobbe! Afhankelijk! ’t Kantoor
dweile, de vuile boel reddere, de modder van z’n laarze likke –
tweemaal in de week vijftig cente en de kliekies, die ze op d’r borde
late staan, die ze niet meer lùste!...

JO. Maak je toch niet kwaad, malle jongen!

KNIERTJE. O, o, wat zal ’k ’n standje krijge, Zaterdag...

GEERT. Jij, ’n stàndje? Wáarvoor jij ’n standje? As je je niet je heele
leven door die branimaker, die zelf met niks begonnen is – had late
trappe en behandele as ’n sloof – terwijl me vader en me broers om voor
hém duite te verdiene op ’t Zand zijn gebleven – dan zou je hém z’n
huid volschelde dat-ie de brutaliteit het gehad z’n bek open te
doen!...

KNIERTJE. Ik zal... ik zal... – God zal me beware....

GEERT. God zal jou beware om àltijd je nek te buige. Hier – pak an –
Jelle. Over ’n jaar krijg je van me moeder cente om te spele (zingt)
... „Kom manne, broeders, saam veréééé...”

KNIERTJE. Toe nou Geert – tóé nou... (legt haar hand op z’n mond).

JO. Hè, wat plaag je dat ouwe mensch op d’r jaardag!... (Jelle houdt
z’n hand op). Hier, op één been kan je niet staan.

COBUS. Wou je van mìjn centè hebbe? Alles staat vast bij me bankier (op
Daan wijzend). Bij die mot je weze...

DAANTJE (nijdig drinkend). Pèh!... Hou me nou niet voor de mal!

JELLE. Wel bedankt saam... (af).

MEES. Nou – ga je mee?

GEERT. ’k Zal nog ’n oogenblikkie op Barend wachte. Wat heb jij ’n
haast! De jonges komme toch langs.

SAART. Vat je nou niet dat die mekaar... Dag, goeie reis!

MEES, MARIETJE. Dag! (handen worden gedrukt, goeien reis gewenscht.)

KNIERTJE. Hallef drie... ’k Maak me ongerust...

SAART. Hàllef driè? Heb ’k zóo lang... En me deur, die anstaat! Goeie
reis!... Dag Knier – dag ouwetje – dàg! (af links).



ELFDE TOONEEL.

Kniertje. Geert. Jo. Cobus. Daantje. Bos.


BOS (brusk door kookhok binnentredend). Ben jij soms óok van plan niet
mee te gaan?

GEERT (norsch). Heb jij ’t – tegen mìjn?

BOS (driftig). Tegen jóu, já! Schipper Hengst het me orders, begrepen?

GEERT (rustig). Dol geworden...

BOS (driftiger). De waterschout is gewaarschouwd!...

GEERT (ingehouden). ’k Heb maling an jou èn an de waterschout. (Cobus
en Daantje sluipen weg, blijven luistren voor ’t raam). Ben jij
bedonderd! Wie zègt jou dat ’k niet na boord zal gaan?...

KNIERTJE. Ja, meneer, hij staat kláár...

BOS. Die àndere jongen van je, die Hengst as oudste gemonsterd het...
verdomt ’t!

KNIERTJE. O, goeie God ...

BOS (tot Cobus en Daantje). Valt ’r wat te luistere (ze groeten
benauwd, loopen door)... ’t Lijkt hier wel ’n kroeg – zuipe en
oproer...

JO (verontschuldigend). Tante is jàrig...

GEERT (driftig). En as moeder nièt jarig is – doen we nog wat we zélf
wille.

BOS. Jij most jouw toon...

GEERT (opstuivend). Mijn toon? ... Uitgerukt!...

KNIERTJE (angstig). Ach – lieve Geert – Neem ’m toch niet kwalijk,
meneer – hij’s driftig en in drift zeg je dinge...

BOS. ... Dinge niet te pas komme! Stront voor dank! Ben je goed voor je
mensche dan... dan... (dreigend) As je niet binnen de tien minute an
boord ben... laat ’k je door de politie hale!...

GEERT. Jij láát hale... Wie denk jíj dat je voor heb?...

JO. Toe Geert – wees nou stil...

BOS (heftig). ... Wie ’k voor me heb – vraagt-ie, dùrft-ie te vrage
(tot Kniertje.) Jij mot weer’s ’n goed woord doen voor ’n oproerling,
die de Marine niet meer hebbe wil...

GEERT (spottend). Heb jij ’n góéd woord gedaan? Hahaha! ’t Is om je te
bedoen! Jij betaalt loon – ik geef me werk. Voor de rest lap ’k je an
me zool!

BOS. Je ben ’n héele gróote kwajongen – da’s alles!

GEERT (grimmig). As ’k ’t voor moeder niet liet (dreigend)... dan...

JO (haar armen om hem slaand). Geert! Geert!... (een lange stilte).

BOS. En dat in jòùw huis... Goeie dag – (bij de deur) ... Knier, Knier
weet wèl wat je begint... Te goeder trouw heb ’k je voorschot
gegeven...

KNIERTJE. Ach ja meneer, ach ja...

BOS. Heb ik jóú óoit gemeen behandeld?...

KNIERTJE. Nee, meneer – u en de pastoor...

BOS. Je eene zoon wil niet mee – je àndere – jij komt nog is verkeerd
terecht, vrindje...

GEERT. Hou uit je stagfok! Fokkeschoot vast!... An boord ben ’k matroos
– hier schipper – ’t kan niet bezopener! ’n Reeder die dit niet wil en
dat niet wil, die z’n neus door ’t raam boort, as je zingt wat ’m niet
anstaat...

BOS. Voor mijn part zing je... ’n Redelijk matroos, die op ’t punt
staat te trouwe, most blij zijn dat z’n patroon ’t goeie met ’m voor
het. Zou je vader, die ’n door en door braaf man was, ’n reeder hebbe
dùrve dreige? Jullie, jonge jonges hebbe nog geen respekt voor grijze
hare!...

GEERT. Mooi zoo. Weer ’n afstraffing op de voorparade – Respekt voor
grijze hare? Wis en donders! Maar dan voor grijze haren, die grijs zijn
geworden in gebrek en beroerdheid...

BOS (schouder-ophalend). Je móeder het me as kind voor de prikkebakke
zien staan – ik heb óok bij ’n oostenwind die je ooren afsnee
prikkekoppen gebeten...

GEERT. Doe maar geen verdere verhale, meneer. Je heb je knap opgewerkt
– je ben ’n man van cente geworden – èn ’n tyrannetje. – Best! – Je zal
wel niet slechter dan andere zijn – pissebed of kakkebed! – in me húis
laat je me met rust! Me vader was van ’n ander slag dan ik. – We worde
àllemaal van ànder slag – misschien beleve mìjn zoons ’t nog is – dat
as ze nèt as ik, twaalf jaar gelejen, bij de reeder op kantoor komme om
huilend te vrage of ’r al nieuws is van vader en twéé broers – ze nièt
d’r patroon vinde bij ’n groccie en ’n warme kachel en ’n sekure
brandkast – nièt godverdomme hoore spele omdat ’r zoo dikkels om ’t
zelfde geloope wordt – nièt de deur uit worde gesnáúwd met de
boodschap: dat às ’r nieuws is je ’t wel hóóre zal...

BOS (ruw)... Dat lieg je – dat heb ’k toen niet gedaan!...

GEERT. ’k Wil ’r geen woord over vuil make – me zorg! – as je maar
weet, dat ’k ’t onthoue heb. – Me vàder had grijze hare – me moeder het
grijze hare – Jelle, de arme bliksem die geen plaasie kan krijge in de
diakenie omdat-ie eéns in z’n leven lange vingers gehad het – Jelle het
óók grijze hare en wàt ’n grijze...

BOS. Heel braaf! Redeneering zonder kop of staart. Of je hem hoort of
de kromme Jacob: koekoek-één-zang! (tot Kniertje) Komt ’t uit? – Maar
nou wil ’k je nog ’n lesje geve vrindje, voor je onder zeil gaat – Je
heb ’n ouwe moeder – je heb lust om te trouwe – góed – je heb zes
maande gezeten – ’k praat ’r niet over – je heb me angeblaft op ’n
onbehoorlijke manier – in je éigen huis – maar as je grappies uithaalt
an boord van de Hoop, dan zal jij ondervinde, dat ’r ’n monsterrol is.

GEERT. Dàt weet ’n kind van ’n jaar.

BOS. En – as je wat ouwer geworden – wat wijzer – dan zal jij je schame
over je brutaliteite – de reeder bij ’n groccie, ’n warme kachel...

GEERT (spottend) ... En ’n brandkast...

BOS (driftig)... En bij zorge, waarvan jij geen benul heb! Wie geeft
jullie àllemaal te vrete?...

GEERT (bedwongen-rustig). Wie haalt de visch uit zee? – Wie waagt z’n
leven elk uur van de dag? – Wie komme in geen vijf, zes weke uit d’r
kleere? – Wie loope met hande vol zoutvreters? – Wie hebbe geen water
om d’r kop en d’r poote te wassche? – Wie slape as beeste in ’t
volkslogies in kooie twee an twee? – Wie late moeders en vrouwe achter
om aalmoeze te bédele? – Met twaalef koppe gaan we strakkies in zee –
van de heele besomming krijge wij vijf en twintig – jij vijf en
zeventig procent – wij doen ’t werk – jij zit veilig thuis. – Je schip
is geassureerd – en wij – wij kenne verrekke as ’n ongeluk gebeurt –
wij zijn de assurantie niet waard...

KNIERTJE (sussend)... Geert! Geert! Geert!

BOS. Da’s ’n vermakelijk jong! Jij most clown worde in ’n circus!...
Zèven en twintig procent zijn ’m niet genoeg...

GEERT. Van jouw gulheid zal ik geen labberdaan vrete! ’t Heele aandeel
in „winst en verlies” as ’t góéd loopt, brengt je acht gulden in de
week in – ’n gulden per dag – as ’t góéd loopt – ’n gulden om op zéé
voor de mensche in de stad – zoutevisch klaar te make – lippies en
keeltjes – schelvisch met levertjes – hahaha! – ’n gulden as ’t góéd
gaat – en je niet verzuipt... Jullie wete wel waarom je ons op déél
laat vare... (Verschijnen voor het venster jonge en oude
visscherskoppen. Een stem: „Ga je mêe?” Bos wordt beleefd gegroet) Ik
kom zoo daalijk na...

BOS. ... Goeie reis manne! – Zeg an de schipper – zeg maar niks – ’k
kom zelf. (een stilte) Vijf minute vóor half drie. Nou, dan nog twéé
minute warhoofd, ezelskop, om je iets onder je neus te wrijve dat ik al
driemaal zegge wou, maar dat me driemaal weer in me kouse zakte, omdat
je me niet an ’t woord liet komme. As je vannacht in je kooi leit – as
’n béést natuurlijk! – probeer dan is te denke over mijn risico’s, bij
’n slechte vangst, as de beug of de vleet verloren raakt, bij averij,
bliksem in de mast, stoote op grond en God weet wat meer! – Van de
Jacoba zijn pas de luike weggeslagen – van de Koningin Wilhelmina is de
halve verschansing door ’n stuk water weggespoeld. – Dat reken jij
niet, dat heb jij niet te betale! – Drie maande gelejen kwam de
Verwachting in aanvaring met ’n stoomboot – zonder te denke an ’t
schip, de vleet, de vangst, sprong de bemanning over – ’t schip blééf
drijve! Wie dacht an mijn belange? – Daar lach jij om, joggie, omdat je
niet weet, wat ik voor zorge heb! – Op de Mathilde hebbe ze de vorige
week jenever en tabak in d’r bultzakke gesmokkeld om an de Engelsche te
verkoope. Nou leit ’t schip an de ketting. Betaal jij ’t losgeld?

GEERT. Pluk veere van ’n kikker, hahaha!

BOS. Mopper over de toestande in Middelharnis of Pernis. Dàn zou je
gelijk hebbe. Bij mij hebbe jullie niet te zorge voor havenkoste, aas,
sleeploon, proviand, tonne, zout – ik laat jullie ’t verlies van tuig
niet betale – ik draai ’r zelf voor op, as ’r ’n gaffel of ’n
kluiverboom breekt. Je moeder heb ’k voorschot gegeven. En je broer
Barend deserteert...

KNIERTJE (huilerig). Nee, meneer, dat màg ’k niet geloove...

BOS. Hengst het me van de haven getelefoneerd – anders was ’k niet hier
gekomme, om op de koop toe beleedigd te worde door je oudste zoon die
met schandelijke liedjes de buurt bij mekaar brult!... Bejour – ik ga
na ’t schip! – (driftig). As je niet tijdig an boord ben, pas ik
artikel zestien toe – vijf en twintig gulden boete.

GEERT. Waarom niet? ’t Kan lijjen!

BOS (tot Kniertje). En jou – jou kan me vrouw voorloopig niet meer
gebruike. ’t Is hier ’n bénde geworden...

KNIERTJE (angstig). Ach, meneer, ik heb toch geen schuld!...

GEERT. Mot je dat ouwe mensch nou nog mishandele?...

BOS. Dat komt ’r van as de eigen zoons ’t nest beschijte!... Na de
geepreis kan jij ’n andere reeder zoeke, die ’r meer plezier in het –
parele voor de zwijne te smijte!...

GEERT. En nou vort! Vort! (duwt de deur achter Bos dicht).



TWAALFDE TOONEEL.

Kniertje. Geert. Jo.


KNIERTJE. Wat ’n jaardag! Wat ’n jaardag!

JO. Laat je hoofd toch niet daalijk hange, tante! Geert had gelijk...

KNIERTJE. Gelijk!... Wat heb-je an gelijk!...

GEERT. Je wil ’m toch niet achterna?

KNIERTJE. Nee – Barend zoeke... Groote God – as-ie deserteert – as-ie
gedeserteerd is, komt-ie óok in de gevangenis – twéé zoons die...

GEERT. Zou je me niet eerst goeie reis wensche – of vin-je ’t niet
noodig?...

KNIERTJE. Me hoofd is van streek... Ik kom wel na de haven – ik kom
wel...



DERTIENDE TOONEEL.

Jo. Geert.


JO. ’k Heb meelij met ’r – de stakker.

GEERT. Da’s ’n donderhond, die kerel!

JO. Waar is je zuidwester? As diè nou nog zoek is!... Je heb ’t ’m
lekker gezeid, hoor! – Straks het dronken Simon ’m opgezet... Kijk nou
niet as ’n isegrim. ’k Heb ’m!... (plukt ’n geranium van ’n bloempot)
Daar! En zóo hou je ’m op. (op z’n knie) En èlleke nacht denk je an me
– zal je? – zàl je?... (opspringend) Ben je nòu al terug?



VEERTIENDE TOONEEL.

De vorigen. Kniertje.


KNIERTJE. Is-ie ’r niet?

GEERT. Hij zit in de zak van me jekker! Hahaha!

KNIERTJE (gejaagd). Truus het ’m om ’t huis zien zwerve. – Ach! ach!
ach!...

GEERT. Wij gáan, hoor! Loop nou mee. As de grutter ’t verdomt, helpt ’t
geen bliksem of jij thuis zit.

KNIERTJE. Nee, nee, nee...

JO. Kom-ie dan na?...

KNIERTJE (angstig). Ja, ja, ja! – Vergeet je pakkie sjek niet en je
sigare...

GEERT (opgeruimd). As je te laat ben – kijk ’k je geen oog meer an.



VIJFTIENDE TOONEEL.

Kniertje. Barend.


BAREND (vlug links opkomend). Ssst!

KNIERTJE. Beroerde kwajongen!...

BAREND (schuw). Ssst!

KNIERTJE. Wat ssst!... ’k Schreeuw ’t dorp bij mekaar as je niet
daalijk Geert en Jo achterna gaat.

BAREND (hijgend). As je Geert nog kan tegenhoue... hòu ’m dan terug!

KNIERTJE (driftig). Ben jij krankzinnig geworde van angst, groote
lafbek!

BAREND (hijgend). De Hoop van Zegen deugt niet, deugt niet – de
ribhoute zijn rot – de deele zijn rot!...

KNIERTJE. Sta niet te klesse om ’r ’n draai an te geve. Over hallef
drie!... Vooruit!...

BAREND (bijna huilend). As je me niet gelooft!...

KNIERTJE. ’k Luister heelemaal niet! Vooruit of ’k sla je op je
gezicht!...

BAREND (hartstochtelijk). Sla me dan! Sla me dan!... O God, hou Geert
toch terug!... Simon, de scheepmaker, het me gewaarschouwd...

KNIERTJE. Simon, de scheepmaker – die dronkelap, die geen twee woorde
prate kan – je ben ’n misselijke kwajongen – ... Eerst teekene, dan
wegloope!... Sta op!

BAREND (heftig). Nee – al ransel je me dood! – ’k Ga niet mee met ’n
schip dat niet zeewaardig is!...

KNIERTJE. ... Kan jìj dat beoordeele? Het ’t schip niet op de helling
gelegen?...

BAREND. D’r was geen kallefatere meer an!... Simon...

KNIERTJE. Hou je bek met je Simon!... Vooruit, neem je pakkie sjek.

BAREND (schreeuwend). Ik ga niet – ik ga niet – je weet ’t niet – jij
het ’t niet gezien!... De laatste reis het-ie ’n vóét water gemaakt!

KNIERTJE. De laatste reis?... ’n Schip dat pas op de haringvangst is
geweest voor de vierde reis en nog veertien last het meegebracht!... Is
’t nou ineens mis geworde, nou ’t gaat beuge en jij, beroerde lafbek,
mee mot?...

BAREND (koortsachtig-beangst). k Heb in ’t ruim gekeken – de tonne
drijve op ’t water... jìj ziet de dood niet die daar benèjen zit!...

KNIERTJE. Grondwater dat in ellek schip is! – De tonne drijve! – Maak
dat je grootmoeder wijs – niet an ’n ouwe zeemansvrouw! – Schipper
Hengst is ’n kind! Gaat Hengst niet mee en Mees en Jacob en Gerrit en
Nelis – en je eigen broer en de klèine Pietje van Truus? Wou jij ’r
meer verstand van hebbe dan ouwe zeelui? – (kwaadaardig) Sta op! ’k Heb
geen lust om je door de rakkers an boord te zien brenge...

BAREND (huilend). O moedertje, moedertje, laat me niet gaan!...

KNIERTJE. God – wat straf je me in me kindere – me kindere brenge me an
de bedelstaf – ’k heb voorschot opgenome – en de politie is
gewaarschouwd – en ’k mag niet meer uit schoonmake gaan bij meneer Bos
– en – en – (hard) Dan motte ze je maar hale – beter gehaald dan
weggeloope! – O, o, dat dat in mijn familie gebeure mot...

BAREND (naar ’t kookhok rennend). Dan... dan...

KNIERTJE (den weg versperrend). Je komt ’r niet uit...

BAREND. Laat me door, moeder!... ’k Weet niet wat ’k doe – ’k zou je...

KNIERTJE. Nou, wordt-ie dapper... tegen z’n zestigjarige moeder... Hef
je hand op – as je durft!...

BAREND (smakt op ’n stoel, schudt het hoofd bezeten in de handen). O,
o, o, – as ze me an boord brenge – zie je me niemeer terug – zie je
Geert niet terug...

KNIERTJE. ... ’n Schip is in God’s hand – ’t is God verzoeke om zóo te
raaskalle uit àngst... (vrindelijker) Kom, ’n man van jouw leeftijd mot
niet snottere as ’n kind. – Kom! – ’k Dacht je nog ’n plezier te doen
met vader z’n oorringe. – Kom!...

BAREND. ... Moedertjelief – ik dùrf niet – ik durf niet – ’k zal
verzuipe – verstop me, verstop me...

KNIERTJE. Ben je dan heelemaal dol, jongen! As ’k één woord van je
gekles geloofde – zou ’k Geert toch niet late gaan... (stopt de sjek in
zijn zak). Daar, ’n pakkie sjek – enne ’n zakkie sigare – zit nou stil
– dan doe ’k je de oorringe an – kijk is – (pratend als met ’n kind)...
ècht zilver – scheepies ’r op en zeiltjes... Zit nou stil. – Da’s een.
– Da’s twee. – Loop is na de spiegel...

BAREND (huilend). Nee – nee!...

KNIERTJE. Toe nou. Je maakt me week voor niks. Toe nou, lieve jongen –
ik hòu toch van jou en van je broer – ’k heb toch niks op de wereld as
jullie. – Toe nou! – Elleke nacht zal ’k de goeie God bidde om je
behoue binne te brenge – je mot ’r an wenne – dan wor je ’n goed zeeman
– dan – dan – (huilt) Kom nou, Barend! (houdt hem ’t spiegeltje voor).
Kijk je oorringe is – wat?...



ZESTIENDE TOONEEL.

De vorigen. Twee veldwachters.


EERSTE VELDWACHTER (door linksche deur, gemoedelijk). Schipper Hengst
het de waterschout verzocht... Asjeblief, ventje, we hebbe geen tijd te
verlieze.

BAREND (uitgillend). Ik ga niet mee! – Ik wil niet mee! – ’t Schip is
ròt...

TWEEDE VELDWACHTER (glimlachend-gemoedelijk). ... Dan had je niet motte
monstere, bange Barendje. – Mot ’r geweld gebruikt worde?... Kom nou,
mannetje (klopt hem goedig op den schouder).

BAREND. Raak me niet an! Raak me niet an!... (klemt zich desperaat aan
deurpost en bedstee).

TWEEDE VELDWACHTER. Motte de boeie angelegd worde, jongen?

BAREND (kermend). Help me dan moeder!... Je ziet me niet terug! Ik
verzuip! Ik verzuip in die smerige, stinkende zee!...

EERSTE VELDWACHTER (knorrig). Kom, kom! – Laat de deurpost los! (vat
zijn pols)

BAREND (zich heftiger vastklemmend). Nee!... (krijschend) Snij me
handen af!... O God, o God, o God!... (kruipt in ontzetting tegen den
wand op)

KNIERTJE (bijna schreiend). Nou!... De jongen is bàng...

EERSTE VELDWACHTER. Zèg ’m dan dat ie los laat!

KNIERTJE (huilend, Barend’s handen vattend). Toe nou, jongen – toe nou
– Gód zal je niet verlate...

BAREND (laat kermend den deurpost tot, snikt wanhopig)... Je ziet me
niemeer, nóóit meer...

EERSTE VELDWACHTER. ... Vooruit...



ZEVENTIENDE TOONEEL.

Kniertje. Truus.


KNIERTJE. O, o...

TRUUS (nieuwsgierig-angstig). Wat was dat, Knier?...

KNIERTJE (snikkend). Barend is door de rakkers gehaald... O – en nou
durf ’k ’t dòrp niet doorgaan – om ze genacht te zegge – de schànde –
de schànde...


                EINDE VAN HET TWEEDE BEDRIJF.



DERDE BEDRIJF.


(Zelfde kamer als voren. Avond. Een lamp brandt. De schouw belicht
fel-rood het vertrekje. Een gierende wind huilt lange het huis).



EERSTE TOONEEL.

Jo. Kniertje. Clémentine. De Boekhouder.


JO (lezend voor een der bedsteden). ...En dat versie is màchtig mooi...
Luister-je?...

    AAN MARIA VOOR DE OVERLEDENEN.

    „Moeder Gods, zie vol erbarmen
    „Op uw arme kinderen neer;
    „Reik hun uwe reddende armen,
    „Wees hun voorspraak bij den Heer:
    „Uwe beê bij ’t godlijk Hart:
    „Maakt een einde aan al hun smart.”...

(in de bedstee starend). Slaap je, tante?... Slaap-je? (Geklop. Zij
loopt op de teenen naar de kookhokdeur, legt den vinger op den mond, om
Clémentine en den Boekhouder te waarschuwen)... Zachies juffrouw...

CLÉMENTINE. Doe gauw de deur dicht! Wat ’n noodweer!... Wat ’n wèer!...
Me oogen zitten vol zand... Leit Knier te bed?...

JO. Ze is effetjes gekleed gaan legge – nog niks fiks – koors en
hoeste...

CLÉMENTINE. ’k Heb ’n bordje soep meegebracht en zes eieren – Nou dan,
Kaps!... Kàps!...

DE BOEKHOUDER. Jawel...

CLÉMENTINE. ... Op de táfel... Da’s ’n penitentie – zoo’n doove
kwartel.... Wat heb je gelezen?

JO. De kathelieke illestraasie...

CLÉMENTINE. Waar heb je de èieren gestopt?

DE BOEKHOUDER. ’k Versta je wel...

KNIERTJE (in de bedstede). Is daar iemand?...

CLÉMENTINE. Ik ben ’t, Clémentine...

KNIERTJE (opstaand). Is de wind nóg niet gaan legge...

CLÉMENTINE. ’k Breng je ’n bordje kalfspoulet, Knier – om van te
smullen. Wel allemachtig – heb-je zóo gemorst?...

DE BOEKHOUDER. ’k Geef ’t jou te doen om ’n pannetje stil te houe as ’t
zand in je ooge stuift...

CLÉMENTINE. ’t Is anders wel ráar, hoor... D’r was twéemaal meer
vleesch in...

DE BOEKHOUDER. Watte?... ’k Versta niks met die wind...

KNIERTJE. Dank u wel, juffrouw...

CLÉMENTINE (de eieren tellend)... Een, twee, drie, vier... De
àndere!...

DE BOEKHOUDER. Da’s vijf... Enne... (z’n hand bekijkend, die druipt van
eigeel) ... Enne...

CLÉMENTINE. Natuurlijk gebroken!

DE BOEKHOUDER (z’n beurs en z’n zakdoek te voorschijn halend, vol
eigeel – )... ’k Had ’t toch zoo sekuur geborgen – da’s ’n verwoesting
– da’s ’n smurrie...

JO (lachend). Bak ’r ’n ommelet van...

DE BOEKHOUDER. Dat komt dat je tegen me an gedouwd heb... Kijk me
sleutels is...

CLÉMENTINE (lachend). Dat noemt-ie sekuur opbergen!... Ga maar naar
huis...

DE BOEKHOUDER (kribbig). Nee – niewaar!

CLÉMENTINE (harder). Ga maar! ’k Vin de weg wel terug!...

DE BOEKHOUDER. ... Me beurs... en me zakdoek... en me kurketrekker...
(valsch) Dàg... (af).



TWEEDE TOONEEL.

Jo. Kniertje. Clémentine.


CLÉMENTINE. Hoe me vader zòo’n boekhouer wil hebben, begrijp ’k niet –
doof – nijdig – smaakt ’t?...

KNIERTJE. Asjeblief juffrouw. – U mot uw moeder wel bedanke...

CLÉMENTINE. Dat zal ’k wel làten... Pa en ma zijn koppig. De herrie met
je zoons zijn ze nog niet vergeten... Mond dicht... anders krijg ’k ’n
standje. Mag Jo effen mee gaan kijken na de zee?... Ze is nog nooit zoo
hóóg geweest!...

JO. Ik wil wel, juffrouw...

KNIERTJE. Nee, laat me nou niet alleen... Is dat weer om na ’t strand
te gaan – (een gekraak) Hè!

JO. Wat wàs dat?

CLÉMENTINE. ’k Heb iets hooren breken.



DERDE TOONEEL.

De vorigen. Cobus.


COBUS. God zal me zeegne! Dat – dat scheelde geen haar...

JO. Ben je bezeerd?

COBUS. Ik kreeg ’n tik voor me achterwerk – die ràak was. – As dáar nou
is me kop had gezete!... De boom naast ’t varkeshok is in tweeën
gebroke as ’n – as ’n gousche pijp...

KNIERTJE. Is-die op ’t hòk neergekomme?...

COBUS. Gloof ’k haast wel...

KNIERTJE. As de boel maar niet in mekaar gezakt is. – ’t Hout is zoo
stuk.

JO. Ach, wel nee!... Tante denkt àltijd ’t ergste... (verwonderd). Oom
Cobus – hoe kom jij bij de weg – óver achten – en in dàt beesteweer...

COBUS. Dokter hale voor Daan...

CLÉMENTINE. Is ouwe Daan ziek?...

COBUS. Tja – de ouwe dag – is zoo ineens gaan legge – houdt niks in –
de boone met speksaus braakt-ie met permissie...

CLÉMENTINE. ... Krijgt zoo’n zieke, ouwe man bóone met speksaus?...

COBUS. Tja... de moeder zal ’n kippetje braje of ’n lap biefstuk
bakke!... Ze het de smoor in dat ze ’m s’morges ’n ei mot klusse... Van
middag is-die allemaal wartaal gaan prate – van de beug uitzette – en
de baaklijn viere – en van valle om de Noord – ’t Loopt af, zeg ’k
tegen de moeder. – As ’t bij jou maar niet afloopt, zeit zij – Ik zeg:
„moeder de dokter mot gehaald worde” – „Bemoei je met je eigen,” zeit
zij: „ben jij de moeder, of ben ik de moeder?” – Toen zeg ik: „de
moeder ben jij” – „Nou dan”, zeit zij... Maar nou strakkies zeit ze:
„je most toch maar de dokter hale”. Of dat vanmiddag niet gekend had!
Ik kom bij de dokter en de dokter is op reis. Nou ben ’k bij Simon an
geweest om me met de hondekar na de stad te rijje.

JO. Komt Simon dan hier?

CLÉMENTINE. Als dronken Simon je rijjen mot, heb je kans van de dijk te
rollen...

COBUS. Maar hij is van avond niet dronken...

JO. Nou – da’s ’n streep an de balk. Mot de dokter mee in de hondekar?
Hahaha!

COBUS. As die lust het, waarom niet? – Wil ik je is wat zegge – hè, wat
’n wind!... Hoor is!... Hóór is!... Straks komme de panne na beneeje...

JO. Nou, vertel verder...

COBUS. ... Wat ’k zegge wou – ’t is voor Daantje ’n geluk, dat-ie
buiten westen leit – bàng as die was voor de dood... bàng...

CLÉMENTINE. Dat zal iedereen toch wel, Cobus...

COBUS (diepzinnig-eigenwijs.) Iedereen? Da’s hoe je ’t opvat. As
morrege-de-dag mìjn beurt komt – dan denk ’k: we motte àllemaal – dat
wascht ’t water van de zee niet af – God het gegeve – God het genome. –
Nou mot je is prakkizeere – en niet làche – God neemt òns en wij neme
de vissche... Op de vijfde dag schiep-die de zeegedrochte en ’t
gedierte waarvan de watere wemele en zei: wees vruchtbaar en – zègende
ze – dat was avond en dat was morrege, dat was de vijfde dag. – Enne op
de zèsde dag schiep-die de mensch en zei óok: wees vruchtbaar en
zégende ze... dat was wèer avond en wèer morrege – dat was de zèsde
dag... Nèè, nou mot jij niet làche – làche is geen kunst – je mot
prakkizeere. – As ik nou op de haringvangst was – of op de zoutreis,
dan dorst ’k menigmaal niet te kake en niet te snije. Want as je ’n
haringkop met je duim links douwt en je kaakmes ’t gelletje ’r uit
licht, – dan kijkt zoo’n beest je an met – met ooge zóó verstandig – en
tóch kaak-ie je twéé kantjes in ’t uur... Enne om kele te snije – één
ton kele uit veertienhonderd kabeljauwe – dat zijne acht en twintig
honderd ooge, die je ankijke... niks as ankijke... ènkel ankijke. –
Vraag hóéveel vissche ik al niet doodgemaakt heb – d’r ware d’r weinig
die zoo zuinige grate en vette levers wiste te snije... Tja, tja – en
bàng as ze ware – bàng – ze keke na de wolleke asof ze zegge woue: hij
het ons net zoo goed gezegend as jullie en hoe mot dat nou? – Ik zeg:
wij neme de vissche en God neemt òns. – We mòtte àllemaal – de beeste
motte – de mensche motte – enne omdat we àllemaal motte – motte we
eigelijk geen van alle – da’s nou net asof-ie ’n volle ton in ’n leege
ton overschept. – Bàng zou ’k zijn, as ’k alléén bleef in de leege ton,
maar met z’n àlle in de àndere ton – néé – bang zijn is niks gedaan,
bang zijn da’s wille staan op je teene om over de ránd te kijke...

KNIERTJE. Is dat nou praat as ’t nacht is... ’t Lijkt wel of-ie ’n
slokkie op heb.

COBUS. ’n Slokkie? Nog geen kommetje leut! Is dat Simon?

KNIERTJE (luisterend tusschen de bedsteden). Heb ’k nou gelijk met ’t
varkeshok of niet? Hoor ’t arreme dier is tekeer gaan. Om wát je wil,
dat ’t schot ingezakt is.

JO. Laat mijn dan gaan – loop jij nou niet na buiten!

KNIERTJE. Ach, wat zanik je! (af)

JO. Eigewijsie, hè? Schenk je maar vast ’n kommetje in, oom Cobus! ’k
Zal ’r ’n handje...

COBUS. Pas op voor ’t lampeglas...

CLÉMENTINE (bij ’t raam). O, o, wat ’n weer... (terug bij de tafel). –
Cobus – ’k zal God dànke als de Hoop van Zegen binnen is.

COBUS. Tja. – d’r is niet één schip veilig van nacht... Maar de Hoop is
’n oùd schip – en ouwe schepe vergaan ’t minst.

CLÉMENTINE. Dat zeg jij...

COBUS. Néé, dat zeit iedereen die gevaren het... Ook ’n kommetje,
juffrouw?

CLÉMENTINE. Nee – nee – (na een stilte – starend) ’k Zal God vannacht
tóch bidden...

COBUS. Da’s heel braaf, juffrouw... Maar de Jacoba is uit en de
Mathilda is uit en de Verwachting is uit... Waarom zou je voor één
schip?...

CLÉMENTINE. ... De Hoop van Zegen is zoo rot zegt – zegt... (stopt
angstig).

COBUS (koffie slurpend). Wiè zeit dat?

CLÉMENTINE. ... Dat zegt... dat dacht ’k – dat – dat – viel me zoo
in...

COBUS. Nee – nou zit Je te jókke...

CLÉMENTINE. O – je ben wel beleefd...

COBUS. As de Hoop van Zegen ròt was, dan zou jouw vader...

CLÉMENTINE. Hou toch je malle mond – je zou Knier ongerust... Gauw de
deur dicht, Knier, voor de làmp.

KNIERTJE. Goed dat we zijn weze kijke...

JO. ’t Schot was omgewaaid.

KNIERTJE. O, me jonges – wat zal Barend bang zijn – en net op de
huisreis.

JO. Koffie moeder? – tànte! – Da’s nou zoo gek, hè! – Telkes verspreek
’k me... Drink u nou oòk ’n kommetje, juffrouw. De avond is nog zoo
lang en zoo akelig... Ja?...



VIERDE TOONEEL.

De vorigen. Simon. Marietje.


SIMON. Goeie avond. Sallemanders, wat ’n wind! Schei uit met je
verdomde gebler...

KNIERTJE. Scheelt je wat?

MARIETJE. As ’k an Mees denk...

KNIERTJE. Nou. Nou. Kijk is na Jo – die d’r vrijer is toch óók... ’n
goeie zeemansvrouw... domme meid... kinderachtige meid... Geef ’r maar
’n kommetje troost...

MARIETJE. ’t Loopt in de zèsde week...

COBUS. Huil niet voor je geslagen wordt!... Jullie hebbe nog niks mee
gemaakt!... Staat de ekiepazie voor de deur?

SIMON. ’k Heb ’r donders weinig lol in... As ’k ’t niet voor Dáan...

JO. Dat zal je goed doen, Simon...

SIMON (slurpend). Verdijd – da’s heet!... ’t Is me nòg is gebeurd met
de hondekar – in zoo’n noodweer – Dat was met Ketrien – die lei voor
alle minute – tweemaal ben ’k toen met kar en al onderste boven
gebliksemd – en toen de dokter kwam – was Ketrien dood en ’t kind was
dood – maar as je me vráagt – ’k zit vannacht liever op me kar dan op
zee...

KNIERTJE. Ja – ja. –

JO. Nog ’n kommetje?

SIMON. Nee, late we onze tijd nou niet verlulle!... Klaar, Cobus?

COBUS. As je maar voorzichtig ben... Nacht samen...



VIJFDE TOONEEL.

Jo. Kniertje. Clémentine. Marietje.


JO. Jessus, zit nou niet zoo sip!... Late we wat gèzèllig prate dan
dénk je an niks...

MARIETJE. Gisterenacht was ’t óok zoo èrreg... En ’k heb zoo náár
gedroomd... zoo schrikkelijk...

CLÉMENTINE. Droome zijn bedrog, malle meid...

MARIETJE. ’k Weet héelemaal niet òf ’t ’n droom was – d’r wer op de
ruite geklopt – éenmaal – toen ben ’k blijve legge – toen nòg is – toen
ben ’k opgestaan – niks te zien – niks. En zóo as ’k weer lei wer d’r
wéer geklopt – zoo (klopt op de tafel) – en toen heb ’k Mees z’n
gezicht gezien – zoo bleek as... God, o, God... En d’r was niks – niks
as wind...

KNIERTJE (doodelijk-angstig). Drièmaal geklopt?... Driémaal...

MARIETJE. Telkes zoo – precies zoo – ...

JO. Je ben toch ’n naar schaap, jij, om ’t ouwe mensch de stuipe op d’r
lijf te jage met je geklop... (Geklop. Schrik van allen).



ZESDE TOONEEL.

De vorigen. Saart. Truus.


SAART. Wat kijke jullie bezeten?... Dag juffrouw...

TRUUS. Magge we effen?

JO. Hè, góddánk, dat jullie komme.

SAART. Vies buiten! ’t Zand zit dik in me nek en me oore. En koud! Gooi
nog ’n paar blokkies bij!

TRUUS. ’k Kon ’t thuis oók niet uithoue – me kindere legge – zoo niks
geen anspraak – en dat gehùil van de wind. – D’r zijn twee ducdalve
weggeslage...

KNIER (een kous stoppend). Twéé ducdalve...

SAART. Vertel nou liever wat ànders...

JO. Dat zeg ’k ook... Wat hebbe we an die... Suiker en melk? Ja, hè?

SAART. Wat ’n vraag! ’k Zal koffie zònder suiker drinke!...

JO. Nou – Géert wou nooit suiker...

CLÉMENTINE. Je zoontje heeft zich dapper gehouen, Truus... ’k Zie ’m
nog staan wuiven...

TRUUS (breiend). Ja, da’s ’n schát van ’n jongen – en amper twaalef
jaar – U had ’m motte bijwone, twee en ’n halleve maand gelejen, – toen
de Anna zònder Ari binnenkwam – wat het dat kind zich toen as ’n èngel
gedrage – net ’n groote man. – ’s Avons zat-ie bij me op en ’n
gesprekke! – die jongen weet meer as ik – As ’t schaap maar niet èrreg
zeeziek is geweest...

SAART (breiend). Nou zal je me niet geloove – maar met ’n rooie bril
wòr je niet zeeziek.

JO (een baaien broek verstellend). Hahaha! Heb-ie ’t zellef geprobeerd?
Zij doet as de dokters – die late ’n ànder slikke...

SAART. Ik heb ménig nachie an boord geslape toen me man nog leefde en
mènig tochie meegemaakt...

JO. ’k Had jóú wel is wille zien in je oliepakkie!...

CLÉMENTINE. Ben jij getróúwd geweest, Saart?

SAART. Wacht, nou smeert de juffrouw me stroop om me mond!... Zóó knàp
zie ’k ’r nog uit, hoor je, jònge meide? – En òf ’k getrouwd was – en
stevig! – ’t Was ’n goeie vent, ’n beste vent – alleen as ’m iets niet
na z’n zin was – nou dan zònder kwaadsprekerij – dan hield-ie z’n poote
niet thuis – dan smeet-ie de boel stuk – ’k heb nòg ’n koffieketel,
waarvan-ie ’t oor het afgeslage – en voor geen daalder zou ’k ’m wille
misse.

CLÉMENTINE. Ik bie je geen gùlden! Hahaha!

JO. Hè, zij kan zoo lollig klesse! Vertel is van de haarlemmerolie,
Saart!...

SAART. Ja, zonder haarlemmerolie was ’k misschien geen weduwe, kon ’k
weer trouwe!...

CLÉMENTINE. Die is leuk!...

JO. O, u mot ’r hóore... Toe, drink nou wat gauwer!...

SAART. ’k Stik ’r al in!... Wat kijk je nou Knier? Da’s de wind – Nou
dan – me man was ’n kemiekert – zoo vin je d’r geen tweede. Je kocht ’m
’n mes in ’n leeren schee – duùr betaald, hoor – en as die na vijf weke
van de reis werom kwam – en je ’m vroeg: Jacob ben je me mes verlore? –
dan zei-die ’k weet niks van ’n mes – ’k hèb geen mes van jou gekrege –
zóo had-ie z’n hersens bij mekaar – maar as-ie zich dan voor ’t eerst
in vijf weke uitkleedde en z’n olieschoene uittrok – klets – viel ’t
mes op de grond – had-ie-àl die tijd niks van gevoeld!

CLÉMENTINE. Vijf weke z’n olieschoenen angehouen!...

SAART. ... En dan most ’k ’m schoonmake met zeep en soda – geen water
gezien en dik in de luis...

CLÉMENTINE. Hè – jakkes!...

SAART. ’k Wou da’k voor al ’t ongedierte an boord ’n cent voor ’t
dozijn kreeg! Dat hebbe ze toe op de d’r gazie... hahaha! – Nou dan –
z’n laatste reis slaat ’n stuk water ’m tegen de verschansing, net toen
de schotter ’t bezaanzeil na bakboord ophaalde – en z’n been kapot –
gebroken. Daar zatte ze mee. De schipper kon pappe en ’n eksteroog
snijje, maar ’n been héel make – née. Toen wou de schotter ’r ’n plank
onder steke – maar Jacob wou haarlemmerolie. Elleke dag moste ze
haarlemmerolie op z’n been wrijve – en wéer haarlemmerolie – en nog is
haarlemmerolie – ach jezis – de stakker – toen die ankwam was z’n been
héelemaal mis. – Je had ’t me toch niet motte late vertelle.

JO. En je het ’r laatst zèllef om gelache!

SAART. Nou jawel. – Affijn de dooie maak je niet levend. En as je ’r
goed over denkt is ’t ’n smerige gemeenheid da’k niet hertrouwe mag...

CLÉMENTINE. Màg? Wie zal ’t je belette?

SAART. Wie? Wie die gekke wette in mekaar geflanst het! ’n Jaar later
vergaat de Wisselvalligheid met man en muis. Dan zou je verdikkie
meene, dat as je man dóod is – met z’n anderhalleve poot was-ie nòg
meegegaan – je ’n àndere man mag trouwe. Mis poes. Dan mot je, geloof
’k, eerst in de krante oproepe waar-die zit – en as je driemaal geen
aasem gekrege het, dàn màg-ie ’n nieuw boterbriefie hale.

TRUUS (zeurigjes-breiend). Ik geloof niet da’k ooit hertrouwe zal...

SAART. Wat ’n wonder – jij wàs al tweemaal getrouwd – as je de manne
dan nóg niet kent...

TRUUS. ’k Wou da’k net as jij over alles kon prate... Nee – ’t is me ’n
angst. Met me eerste was ’t ’n grùwel – met me tweede dat wete
jullie...

CLÉMENTINE. Toe vertel is, Truus – ’k zou wel nachte kunne opzitten om
die verhalen-van-de-zee an te hooren...

KNIERTJE. Vertel nou geen dinge van dood en ellende...

SAART. Hè, wat knies jij – steek maar in zee – en schenk jij nog is in
– Jij most knies heete in plaas van Knier...

TRUUS (rustig-breiend en toonloos pratend). Ach – ’t kan je hier niet
gebeure, Knier – toen woonde ’k in Vlaardingen en ’k was ’n jaar
getrouwd zonder kindere – née, Pietje is van Ari – en toen ging-ie weg
met de Magneet – ja, ’t was de Magneet – op de haringvangst. Da’s nou
allemaal niks. En je begrijpt wel wat ’r gebeurd is – anders zou ’k
geen kennis an Ari hebbe gekregen en niet naàst je wone. – De Magneet
bleef op ’t Zand of erges anders. Maar dat wist ’k toen niet en daar
dàcht ’k niet an...

JO (verschrikt). Sst! Wees is stil...

SAART. Niks. Enkel wind.

TRUUS. ... Nou – in Vlaardingen heb je de toren en op de toren heb je
de kijker – de tòrenkijker...

MARIETJE (breiend). Da’s in Maassluis óok...

TRUUS. En die kijker hijscht ’n rooie bal as-ie ’n logger of ’n twawler
of ’n andere schuit in de verte ziet – en as-ie weet wiè ’t is – gewoon
’n wònder hoe-ie an ’n mast, an ’t tuig, an de kleur, an de zeile, an
de dekdeele – vraag niet an wàt – ’n schip herkent, dan laat-ie de bal
zakke – loopt na de reeder en na de familie en waarschouwt – laat ’k
zegge: de Albert Coster of de Goedkoop komt. Nou, de familie
waarschouwe is haast niet noodig. Want zóo as de bal op de toren
gehesche is, loope de kindere in de straat te schreewe – toen ’k jong
was, dee ’k ’t ook: „’n Bal op! ’n Bal op!” – dan gaan de vrouwe na de
toren en wachte benejen tot de kijker komt en dan geve ze ’m cente as
’t hùn schip is...

CLÉMENTINE. ... En...

TRUUS (in den schouw starend). En... en... de Magneet met me eerste man
– heb ’k al gezeid da’k ’n jàar getrouwd was? – de Magneet bleef zès
weke weg, zèven weke weg – toch maar proviand voor zès. En tellekes
riepe de kindere „’n Bal op, Truus! ’n Bal op, Truus!” Dan liep je as
’n gekkin na de toren – maar niemand die je nakeek – ze wiste wel
wáárom je liep – en as de kijker benee kwam, dan had je ’m wel de
woorde uit z’n mond wille schéúre – maar dan vroeg je àngstig: heb je
ting? – ting da’s tijding op z’n Vlaardingsch – „Ting van de Magneet?”
zei die dan: „née, ’t is de Vrouw Maria of de Waakzaamheid of de
Concordia” – en dan slofte je terug zoo langzaam – zoo langzaam – liep
je te huile, denkend an je màn – je màn... Elleke dag kreeg je ’n schok
door je hersens as je de kindere hoorde – en elleke dag was je bij de
toren – biddend dat God – maar de Magneet kwám niet, – kwám niet –
telangeleste dorst je niemeer na de toren as de bal geheschen was –
dorst je niemeer an de deur te blijve wachte òf soms de kijker zèllef
met de boodschap kwam... Dat het twee maande geduurd – twee maande – en
toen – nou toen geloofde ’k ’t wel (toonloos)... De visch wordt dúur
betaald...

CLÉMENTINE (na eene verhaal-stilte). ...En met Ari – wat is daarmee
precies gebeurd?

TRUUS. Ari...

JO. Nou... da’s nog zoo kort gelejen...

TRUUS (rustig). Ach kind, je zou ’t ellek uur van de dag an iedereen
wille vertelle – as je met zes kindere ben blijve zitte – ’n beste man
– nooit ’n kwaad woord met ’m gehad – nooit. In twee uur was-ie ’r uit
– ’n slag van ’t spil – geen woord het-ie meer gesproken. – As ’t zes
dage láter was gebeurd, hadde ze ’m meegebracht – zoue we ’m hier
begrave hebbe – nou zwomme de haaie al om ’t schip – die ruike as ’r ’n
dooie an boord is...

KNIERTJE. Ja, da’s waar, anders zie je ze nooit.

TRUUS (gelaten). U zal wel geen visscher trouwe, juffrouw, maar ’t is
droevig, droevig, god, zoo droevig, dat ze wat je lief heb gehad op ’n
plank sjorre – met ’n stuk zeildoek ’r om – en ’n steen ’r in –
driemaal om de groote mast – en dan één – twee – drie – in godsnaam...
De visch wordt dúur betaald ... (snikt zachtjes).

JO (opstaand – haar pakkend). Nou – Truus!...

SAART. Schenk ’r nog maar ’n kommetje... (tot Marietje) Huil jij nou
ook weer? Die zit maar an Mees te denke...

MARIETJE. Nee – nou dacht ’k niet an Mees – nou dacht ’k an me broertje
– die toen ook verdronken is.

JO (nerveus). Jullie schijne ’r plezier in te hebbe...

CLÉMENTINE. Was dat niet op de haringvangst?...

MARIETJE (weer doorbreiend). Z’n tweede reis – ’n slag van de fok... In
eens lag-ie overboord... Reepschieter was-ie... De schipper stak ’m nog
’n haringschop toe en die greep-ie, maar de schop was te glad – z’n
hande gleje ’r langs – toen hield Jeruzalem, de stuurmansmaat, ’m de
bezem voor – die greep-ie weer. Met z’n drieën trokke ze ’m op – toen
liet de bezem los – viel-ie terug in de golve – en nòg is voor de derde
maal smeet de schipper ’n lijn overboord... God wou me broertje hèbbe –
de lijn brak – en de andere helft ging mèt me broertje in de diepte...

CLÉMENTINE. Da’s schrikkelijk – driemaal grijpen, driemaal loslaten...

MARIETJE. ... En asof ’t kind ’t ’s morges voelde ankomme... De heele
nacht had-ie legge huile – vertelde de schipper – legge huile om moeder
die ziek lei – En toen de schipper ’m troostte, zei-ie: nee, schipper,
al wordt me moeder beter, ik eet vandaag me laatste harinkie... Dàt het
vader zoo an de drank gebracht...

CLÉMENTINE. Nou Marietje.

MARIETJE. Née, niet nou juffrouw – heusch toen-ie van Pieterse werom
kwam met ’t deel van de besomming dat Toontje as reepschieter most
hebbe – achttien gulden vijf en dertig cente – over vijf weke – nee,
vijf en halleve week – toen dee-die gewoon krankzinnig – toen smeet-ie
de cente over de grond – toen vloekte die op – ’k zal ’t maar niet
overbrenge – op àlles – en ikke – hoe oud was ’k – veertien – ik raapte
ze huilend op – we konne ’t best gebruike – moeder d’r ziekte en d’r
begrave hadde ’n boel gekost... Achttien gulden is ’n hoop geld... ’n
hééle hoop.

JO. Achttien gulden voor je kind... achttien... (verschrikt de
windvlagen beluistrend). Wees is stil...

SAART. Niks niemendal! Ben je zoo báng uitgevallen van avond?

JO. Bang? Ik bang? Nee, hoor, hahaha!... Ik bàng!

KNIERTJE (voor zich heen). Ja, ja, – as ’t water is spreke kon...

CLÉMENTINE. Toe vertel jìj nou ook is – jij heb zoo’n boel ondervonden.

KNIERTJE. Vertelle? Ach, juffrouw, ’t leven op zee is geen vertelsel –
Door ’n dùimsplankie zijn ze van de eeuwigheid gescheijen. – De mànne
hebbe ’t hard en de vroùwe hebbe ’t hard. – Gisteren ging ’k voorbij de
tuin van de burgemeester – ze zatte net an tafel en atte schelvisch
waarvan de damp afsloeg – enne de levertjes leien ampart – enne de
kindere zatte met gevouwen hande te bidde. Toen dacht ’k in me
onnoozelheid – as ’t verkeerd was, mag God ’t me vergeven – dat ’t
niegoed van de burgemeester was – van de burgemeester niet – en van
andere niet – want de wind woei zoo hard, zoo hard uit ’t oosten – en
de vissche komme uit ’t zelfde water waarin onze dooie – hoe mot ’k ’t
zegge – waarin onze dooie – u begrijpt me wel – (een stilte) ’t Is
dwaas om zulleke mallighede te denke – ’t is je bestaan – en tegen je
bestaan mag je niet in opstand komme.

TRUUS. Ja – zìj kan er van meeprate...

KNIERTJE (stillekens stoppend). Me man was ’n visscher
één-uit-de-duuzend. As ’r gelooid wier, proefde-die an ’t zànd waar-ie
was. ’s Nachs zei-ie menigmaal we binne op de 56 en dan wàs-ie op de
56. Wat het-ie al niet meegemaakt as matroos! Eens het-ie twee dage en
twee nachte met drie andere in de boot rondgezworreve. Dat was toen ze
de beug moste inhale en ’r zoo’n mist opsting, dat ze geen jóon meer
konde onderscheijen, laat staan de logger terugvinde. In twee dage en
tweé nachte geen ete of drinke – En later weer toen de schuit verging –
dat had u ’m motte hoore vertelle – zwom-ie met ouwe Dirk na ’n
omgeslage roeiboot – daar klom-ie op. Die nacht zei-die vergeet ’k
nooit. Ouwe Dirk was te moe of te oud om ’n vasthou te krijge. Toen
stak me man z’n mes in de boot en Dirk die grijpe wou en haast zonk,
greep in ’t mes dat drie van z’n vingers ’r bijhinge – ja, ja – da’s
àllemaal gebeurd – en met gevaar van z’n eigen leven trok-ie ’m op de
omgeslagen boot – Zoo dreve ze met d’r tweeë in de nacht – en Dirk –
die ouwe Dirk – of ’t van ’t bloedverlies kwam of van angst – Dirk wier
gek. Die zat me man maar an te kijke met ooge as van ’n kat – die sprak
van de duvel die in ’m was – van de satan – en ’t bloed, zei me man,
liep over de boot – de golve hadde maar werk om ’t weg te spoele. Net
tegen de morgen glee Dirk na benee – zoo uit zich zelf – me man wier
opgepikt door ’n vrachtboot die langs voer. ’t Het niet geholpe – drie
jaar later – da’s nou twaalef jaar gelejen – bleef de Clémentine – die
uw vader na u genoemd had – op de Doggersbank mèt me twee oudste – Van
wat ’r met diè gebeurd is, weet ’k niks, heelemaal niks – Nooit ’n luik
of ’n joon angespoeld – niks meer, niks – Je kan ’t je eerst niet
voorstelle – maar na zooveel jare weet je d’r gezichte niegoed meer –
en daar dánk je voor. Want hoe erreg zou ’t niet zijn as je de
herinnering hield. Nou heb ’k óok me vertelsel gedaan – elleke
zeemansvrouw het zoo ies in d’r femilie – ’t is geen nieuwigheid –
Truus het gelijk: de visch wordt duur betaald... Huil je juffrouw?

CLÉMENTINE (losbarstend). God – as ’r vànnàcht maar geen schèpen
vergaan...

KNIERTJE. ... We zijn àllemaal in God’s hand – en God is groot en
goed...

JO (woest-opstuivend) ... Schepe vergaan! Schepe vergaan! De een blert
– de ander huilt... ’k Wou da’k van avond in me eentje gezeten had (met
de vuisten haar hoofd bebonzend) Jullie make iemand dol, dol, dol!...

CLÉMENTINE (verbaasd). Jo – wat hèb je?...

JO (hartstochtelijk) ... Háár man en háar broertje – en me arreme oom –
die beroerde verhale – inplaas van je op te vroolijke!... Vraag mijn
nou ook! (gillend) Me vader is verdronken, verdronken, verdronken,
verdronken! D’r zijn ’r nog meer verdronken, verdronken!... En...
Jullie zijn ellendelinge – jullie zijn... (smijt heftig de deur achter
zich dicht).



ZEVENDE TOONEEL.

De vorigen zonder Jo.


TRUUS (angstig). ’k Gloof dat se bàng is geworden...

MARIETJE. Wil ’k ’r gaan opzoeke?...

KNIERTJE. Nee kind – Buiten bedaart ze van zelf – overspannen – de twee
laatste dage – Gaat u nou wèg, juffrouw?...

CLÉMENTINE. ’t Is laat geworden Knier – en je nicht – je nicht was wel
’n beetje onhebbelijk – nee, ’k neem ’t niet kwalijk. Wie brengt me na
huis?

SAART. As ’r dan één opstapt, – stappe we allemaal op – met mekaar waai
je niet weg – Dag Knier.

MARIETJE (bedrukt). Dag tante Knier...

KNIERTJE. Nog is wel bedankt, juffrouw voor de soep en de eiere...

TRUUS. Kom je morrege-avond bij mijn ’n kommetje drinke – toe, zeg maar
ja –

KNIERTJE. Nou misschien. Dag juffrouw. Dag Marietje. Dag Saart. As je
Jo ziet, stuur d’r direk, wil je? (Zij ruimt de koppen weg. De wind
huilt woest-gierend om het huis. Angstig luistert zij bij het raam,
schuift haar stoel dicht bij den schouw, staart in ’t vuur, begint
lippen-prevelend een rozenkrans te draaien).



ACHTSTE TOONEEL.

Jo. Kniertje.


JO (plompt op een stoel bij ’t raam, speldt zenuwbevend haar doekje
los).

KNIERTJE. Da’s goed dat je na bed gaat – je ben heelemaal mis. Was dat
’n uitval! – En dat goeie kind dat door weer en wind eiere en soep komt
brenge.

JO (ruw). Jouw zoons zijn wel in weer en wind uit voor haar en d’r
vader...

KNIERTJE. En voor òns...

JO. En voor òns... (een stilte) De zee is zoo wild...

KNIERTJE. Ben je weze kijke?...

JO (angstig). Ik kon niet tegen de wind op – de halve wering is
weggeslage... de pier staat onder (een stilte. Kniertje bidt)... O! O!
’k Ben kapot van die smerige verhale!

KNIERTJE. Ik herken jou niet van avond – Ben je ooit zoo geweest toen
Geert bij de marine voer? Ga na je bed – en bid – bidde is de éénige
troost – ’n zeemansvrouw mot niet zwak weze – Over ’n paar maande
stormt ’t weer, tellekes weer – en d’r zijn meer visschers op zee dan
onze jonges (haar praten gaat in zacht prevelen over – de ouwe vingers
betasten den rozenkrans).

JO. Barend hebbe we haast weggejaagd – tot ’t laatst heb ’k ’m
gesard... (ziende dat Kniertje bidt, loopt zij handenwringend naar het
raam, trekt het gordijn aarzelend op, staart door het glas. Dan,
voorzichtig opent zij een der vensterdeuren. De wind buldert het
gordijn omhoog – de lamp danst – ploft uit. Snel trekt zij het raam
dicht.)

KNIERTJE (driftig van angst). Da’s toch gekkewerk! Blijf met je poote
van ’t raam!...

JO (kermend). O! O! O!...

KNIERTJE (hevig-beangst). Hou je bèk! Zoek dan de lucifers! Haast je
dan wat! – Naast ’t zeepbakkie! (een stilte) Heb-ie ze?... (Jo steekt
huilend-angstig de lamp aan) ’k Ben gewoon koud geworde (tot Jo, die
snikkend bij ’t vuur hurkt)... Wat zit je nou?...

JO (drensend). ’k Ben bang...

KNIERTJE (angstig). Mot je niet weze...

JO. As ’r iets gebeurt – dan – dan – ...

KNIERTJE. Wees nou verstandig en klee je uit...

JO. Nee, ’k blijf hier de heele nacht.

KNIERTJE. ’k Vraag je – hoe ’t dan mot – as jullie getrouwd – as je
zellef moeder...

JO (hartstochtelijk). Je weet niet wat je zegt – je weet niet wat je
zegt, tante Knier! – As Geert (stokt hijgend) – ’k Heb ’t je niet durve
zegge...

KNIERTJE. Is ’t tusschen jou en Geert... – (Jo snikt hevig) Da’s niet
mooi van je – niet mooi om geheime te hebbe – jouw jongen – jouw màn,
is mijn zoon. (een stilte – de wind giert) Kijk niet zoo in ’t vuur –
huil niemeer. ’k Zal geen harde woorde zegge – al was ’t verkeerd – van
jou en van hem. – Kom, ga over me zitte – dan zulle we samen (legt haar
gebedenboek op tafel).

JO (wanhopig). Ik wil niet bidde...

KNIERTJE. ... Niet bidde?

JO (gejaagd). As ’r iets gebeurt...

KNIERTJE (heftig) ... ’r Gebeurt niks!

JO (woest) ... As ’r iets – iets – iets – dan bid ’k nooit meer, nooit
meer – dan is ’r geen God en geen moeder Maria – dan bestaat ’r niks,
niks...

KNIERTJE (angstig). Praat zoo niet...

JO. Wat heb je an ’n kind zonder man...

KNIERTJE. Mag jij dat zegge?

JO (met het hoofd op de tafel bonzend). ...Die wind maakt me gek,
tante!...

KNIERTJE (slaat het gebedenboek open, tikt Jo op den arm. Jo kijkt
hartstochtelijk-snikkend op, ziet het gebedenboek, schudt heftig neen,
valt weer met het hoofd, jammerend, op tafel. Angstig klinkt Kniertje’s
bevende stem) O barmhartige God, ik hoop met een vast vertrouwen... (De
wind joelt met wilde zwiepingen om het huis.)


                EINDE VAN HET DERDE BEDRIJF.



VIERDE BEDRIJF.


(Een ouderwetsch kantoor. Links, eerste plan, deur vàn het kantoor door
houten ballustrade gescheiden. Tusschen deur en ballustrade twee
banken. Links, derde plan, een oude kast. Achtergrond: drie ramen met
uitzicht op de zon-beschenen zee. Voor ’t middenraam een lessenaar.
Rechts, eerste plan, schrijfbureau met telefoon, – tweede plan,
brandkast, – derde plan, binnendeur. Aan de wanden biljetten van
strandvonderij, veilingen, landkaart. In het midden een potkachel.)



EERSTE TOONEEL.

Bos. Mathilde. De Boekhouder.


MATHILDE. Clémens...

DE BOEKHOUDER (lezend met pijp in den mond) ... de navolgende
strandgoederen, als 2447 ribben, gemerkt Kusta, 10 schooten gemerkt M.
S. G. ...

MATHILDE. Hou effen je mond, Kaps...

DE BOEKHOUDER. ... 4 dekbalke, 2 spiere, 6 brailtjes...

MATHILDE (hem aanstootend). Lees strakkies maar verder.

DE BOEKHOUDER. Jawel, mevrouw.

BOS (ongeduldig). ’k Heb nou geen tijd.

MATHILDE. Dan máak je maar tijd. ’k Heb de circulaire van de torenklok
opgesteld. Toe schel de burgemeester is op.

BOS (ongeduldig-schellend). Vlug dan! Ansluite met de burgemeester! Ja!
– Dat gedonder terwijl ’k ’t druk heb – ’k zit tot over de oore –
(lief) Is u daar? M’n vrouwtje...

MATHILDE. ... Of mevrouw effen an de telefoon kan komme voor de
circulaire.

BOS (kribbig). Jawel! Jawel! Niet zoo lang. – (lief) Of mevrouw ’n
oogenblik voor de toestel... Precies burgemeester – de dames niewaar,
hahaha! – Die is héél goed. – (kribbig) Nou? Wat mot ’k zegge. Maak ’t
kort!

MATHILDE. Hier, lees de circulaire is voor. Dan kan die na de
drukkerij.

BOS (kwaadaardig). Die heele lap! Ben je dol! Denk je da’k niks an me
kop heb! Die verdomde...

MATHILDE. Hou ’n beetje je fatsoen – Kàps...

BOS. ... Loop naar de hel! – (lief) Jawel, mevrouw. Morgen mevrouw. M’n
vrouwtje. – Nee, ze kan niet zelf an de telefoon komme – weet ’r niet
mee om te gaan. – (kribbig) Waar is ’t vod? Schiet op! – Me vrouwtje
het de circulaire voor de torenklok opgesteld, luister u?... Datum
postmerk. M. M.... – Wat zeg u? – Heb u liever L. S.? – Ja. Ja. – Heel
juist. – Luister u? – De Nieuwe Kerk is u zeker niet onbekend. – Nee,
zegt ze, de stommeling! – ’k Ben al an ’t leze, mevrouw. – Nog is: de
Nieuwe Kerk is u zeker niet onbekend. Die kerk heeft, gij weet het, een
hooge toren. Die hooge toren wijst naar boven, en dat is goed, dat is
gelukkig en waarlijk niet overbodig voor vele kinderen van ons
geslacht...

MATHILDE. Lees toch wat duidelijker...

BOS. Hou je snater! – Pardon – dat was tegen me boekhouer – ja, ja, ha
ha ha! – ... Maar die toren kon toch iets meer doen, dat ook goed is,
ja zeer nuttig. Hij kan ons, kinderen des tijds, ook bij den tijd
bepalen. Dat doet hij niet. Hij staat daar sinds 1882 en gaf nog nooit
antwoord op de vraag. „Hoe laat is ’t?” Dat kon hij wèl doen. Hij is ’r
zelfs op gemaakt. Er zijn vier plaatsen zichtbaar, die gereserveerd
zijn voor wijzerplaten. Op allerlei wijze is sinds jaren – zeg u wat? –
Nee? – sinds jaren door de bevolking uit den omtrek van dien toren den
wensch uitgesproken, dat hij een klok mocht krijgen. Circa ƒ 3000 zijn
noodig. Wie helpt nu mee? De commissie. – Mevrouw... Wat zeg u? – Ja,
de namen ken u natuurlijk. – Ja, héél aardig, heél aardig opgesteld. –
Ja, ja, al de dames van de Commissie teekene natuurlijk in voor ’t
zèlfde bedrag. – Honderd gulden, ieder? – Ja – ja. – Héel goed. – M’n
vrouw blijft thuis. – Mevrouw! (schelt nijdig af) Verdomde nonsens!
Honderd gulden na de weerlicht! Wat raakt ’t joù of ’r ’n klok op dat
ding staat!

MATHILDE. ’k Zal je maar in je eigen vet late gaarsmoore.

BOS. Ze komt over ’n kwartier hier met d’r rijtuig. – Nou, bejour!

MATHILDE. Bejour! Bejour! As je ’s avonds wat minder groccies dronk,
zou je ’s morges niet zoo’n beroerd humeur hebben – geef effen vijf
gulden.

BOS. Nee. Nee! Je heb vanmorgen pas ’n rijksdaalder uit me beurs
genomen, terwijl ’k sliep. ’k Kan an de gang blijve!...

MATHILDE. Heb ik ’n rijksdaalder? Wat ’n infame lengen! Net één gulden!
Bah, wat ’n man, om z’n cente te telle voor-ie na bed gaat.

BOS. Bejour! Bejour!

MATHILDE. Geef ’t niet! Dan kan ’k strakkies de burgemeestersvrouw op
’n glaasje jenever trakteere – drie kruike ouwe snik en geen enkele
flesch port of sherry!... (Bos smijt driftig twee rijksdaalders
neer)... Zeg ben ’k je meid? Zonder mij zou jij niet met rijksdaalders
smijte! – Bah! (nijdig af)



TWEEDE TOONEEL.

De Boekhouder. Bos.


DE BOEKHOUDER (lezend). IJmuiden, 24 December – Heden ware an de markt
vijf sloepe met 800 à 800 levende en 1500 à 2100 dooie schelvisch èn
enkele levende kabeljauwe. De levende kabeljauw het zeven en ’n kwart
gedaan – de dooie...

BOS. ... Heb-ie niks ànders te doen?

DE BOEKHOUDER. ... Dooie schelvisch bracht dertien en ’n halve gulden
de mand op – poontjes en rog...

BOS (het bureau bekloppend). ’k Weet ’r àlles van! Hier pak an! Boek
in! – Sla is op de staat van uitbetaling van De Verwachting...

DE BOEKHOUDER (zoekend) – de Jacoba, née – de Koningin Wilhelmina, ook
née – de Mathilde, née – de Hoop van Zegen – da’s voor goed fluite – dé
Verwachting...

BOS. Hoe groot was de bruto-besomming?

DE BOEKHOUDER. ... ƒ 1443.47.

BOS. Dacht ’k wel – hoe kan je dan zoo góddeloos stom zijn, om vièr
gulden acht en tachtig voor ’t Weduwen-en-Weezenfonds uit te trekke?

DE BOEKHOUDER (cijferend). Laat ’s zien. – Veertien honderd drie en
veertig – drie percent ’r af – da’s veertien honderd – da’s an gage
bruto drie honderd zeven en tachtig gulden – ja, dan mot ’t drie gulden
acht en tachtig en nièt vier gulden acht en tachtig weze...

BOS (opstaand). As je van plan ben héelemaal suf te worde – ezelskop! –
dan staat ’t gat van de deur voor je open. Jullie vergisse je, goddoome
altijd an de verkeerde kant!...

DE BOEKHOUDER (vertrouwelijk-lachend). Daar zou wel wat tegen te zegge
zijn, meneer – ik heb toch geen uitbrander gekregen, toen, toen...

BOS. Nou, genoeg, genoeg!...

DE BOEKHOUDER. ... En dat was ’n vergissing met ’n paar gróóte nulle ’r
achter. (Bos gaat ongeduldig rechts af) Hèhèhè! Vandaar ’t spreekwoord
nul! (kijkt om, ziet dat Bos weg is, port de kachel op, stopt z’n pijp
uit Bos’ tabakspot, gapt voorzichtig een paar sigaren uit het
sigarenkistje).



DERDE TOONEEL.

Simon. De Boekhouder.


SIMON. Is Bòs d’r niet?

DE BOEKHOUDER. Ménéer Bos, hè? – Nee.

SIMON. Is-die uit?

DE BOEKHOUDER. Kan je mijn de boodschap niet doen?

SIMON. Ik vraag of die uit is?

DE BOEKHOUDER. Ja.

SIMON. Niks geen tijding?

DE BOEKHOUDER. Néé. Begint dat geloop nou weer? Meneer het toch gezeid
dat às-die bericht kreeg...

SIMON. ’t Wordt morrege nègen weke.

DE BOEKHOUDER. De Jacoba is wel na 59 dage met 190 kantjes
binnengeloope.

SIMON. Jij staat te lulle! Jij weet meer.

DE BOEKHOUDER. Heb je ’m nòu al om?

SIMON. Nee – geen druppel.

DE BOEKHOUDER. Dan wordt ’t tijd. – Ik ’r meer van wete! ’k Hou de
schepe an lijne vast!

SIMON. ’k Heb jullie gewaarschouwd toen die op de helling lei. – Wat
zijn me woorde geweest?

DE BOEKHOUDER (schouder-schokkend). Allemaal klespraatjes van jou om ’n
borrel!...

SIMON. Dat lieg-je! Waar jij bij was en waar de juffrouw bij was – heb
’k gezeid dat ’t schip ròt was, dat kallefatere geen bliksem meer hielp
– dat zoo’n drijvende doodkist...

DE BOEKHOUDER. Goed. Dàt heb-ie gezeid. Daar strij ’k niet tegen. En
wat zou dat nou? Ben jij zoo’n pièt dat as jij hallef bezopen...

SIMON (driftig). Da’s verdomme gelogen...

DE BOEKHOUDER. ... Dan nièt bezopen. – ben jij zóó’n godje dat as jij,
as scheepmakersknècht nèe zeit – en je patroon en de assurantie zegge
jà – dat dan mijn patroon z’n schip op de veiling mot brenge?

SIMON. Dat dondert niet! Ik héb gewaargeschouwd. – En nou zeg ik – nou
zeg ìk – dat as Mees, de anstaande van me dochter – om van de andere
niet te spreke – as Mées ... dan komt ’r móord van!...

DE BOEKHOUDER. Laat je uitlache! Ga ’n borrel pakke en praat
verstandige taal.



VIERDE TOONEEL.

De vorigen. Marietje.


SIMON. Had maar buiten gebleven. – Niks geen tijding.

MARIETJE (záchtjes-snikkend). Niks geen tijding...

SIMON. ... Dan komt ’r moord van... (af).



VIJFDE TOONEEL.

Bos. De Boekhouder.


BOS. Wie ware daar?

DE BOEKHOUDER. Simon en z’n dochter. Dreigemente! – Ga u uit?

BOS. Dreigemente? Is die kerel krankzinnig? – ’k Ben in tien minute
terug. Wie komt mot wachte.

DE BOEKHOUDER. Hij sprak van...

BOS. ’k Ben niks nieuwsgierig!... (af).



ZESDE TOONEEL.

De Boekhouder. Saart.


DE BOEKHOUDER (krabbelt naar zijn lessenaar terug. De telefoonschel
gaat over. Gewichtig luistert hij aan de gehoorbuis). – Kan niks
verstaan. – Ik ben ’t de boekhouer. – Over tien minute is meneer terug
– mot je nòg maar is schelle.

SAART. Dag hartje!

DE BOEKHOUDER. Wat mot jìj nou weer?

SAART. Ik mot jóu. Jessis wat ’n koue wind. Mag ’k effen me hande
warme?

DE BOEKHOUDER. Blijf maar àchter ’t hekkie.

SAART. Lekker dier, ’k heb maling an je! – Meneer Bos slaat zoo net ’t
hoekie om (warmt zich) – ’k Zal maar niet vrage na de Hoop – Jessis,
zèven gezinne. – Wat ’n geluk, dat ’r behalve de kindere drie
òngetrouwde jonges an boord zijn. Nèrges ies angespoeld?

DE BOEKHOUDER. Nee. Nee!

SAART. Nou vreet me niet op!

DE BOEKHOUDER. ’k Wou dat je àchter ’t hekkie bleef. Wat mot je nou?

SAART. (in zijn zak kijkend). Pas op – breek meneer z’n sigare niet,
ouwe dief! (hij glimlachert). Kaps – wil jij ’n gulden an me verdiene?

DE BOEKHOUDER. Dat leit ’r an.

SAART. ’k Ben an ’t verkeere met Bol, de binnenschipper.

DE BOEKHOUDER. ’k Feliciteer je!

SAART. Hij leit hier met ’n lading mest – voor de stád. – En hoe mot ’k
nou trouwe?

DE BOEKHOUDER. Hoe je mot...

SAART. ... ’k Mág toch niet omdat ze niet wéte of me man dood is.

DE BOEKHOUDER. De wettelijke termijn die is – die is –

SAART. Zóó wijs ben ’k ook.

DE BOEKHOUDER. Je mot driemaal pro Deo in de krante oproèpe en as die
dan niet komt – en dat zal die niet – de spoke benne de wereld uit –
dan mág-ie...

SAART. As jij dat zaak-ie nou is beredderde, – dan blijve Bol en ik je
dankbaar...

DE BOEKHOUDER. Advocate-zaken. Daar mot je voor na de stad.

SAART. Jessis wat ’n bereddering! As je verstand je ingeeft: ’k heb
Jacob in geen driè jaar gezièn – en de Wisselvalligheid...



ZEVENDE TOONEEL.

De vorigen. Cobus.


COBUS (beverig-gejaagd). D’r is bericht!... D’r is bericht!...

DE BOEKHOUDER. Bericht? Wát vertelt-ie?

COBUS (op huilen af). D’r mòt bericht zijn van de jonges – van – van De
Hoop...

DE BOEKHOUDER. Niemendal! (vrindelijker) Of jullie hier nou dag an dag
’t kantoor plat loope – ik kan je geen goed en geen kwaad nieuws zegge
– ’t kwaje weet je: twée en zestig dage...

COBUS. ... De waterschout het ’n telegram gekregen... Ach, ach, ach,
meneer Kaps, help ons toch uit de onzekerheid – me zuster – en me
nichie – (hevig bevend) die zijn gewoon gèk van verdriet...

DE BOEKHOUDER. ... Op me woord van waarachtig... Loop-je weer vort?...

COBUS. Me nichie zit alleen thuis – me zuster is uit schoonmake bij de
pastoor – d’r mòt ies weze... d’r mòt ies weze.

DE BOEKHOUDER. Wie maakt je de praatjes wijs?

COBUS. De klerk van de waterschout zeit – zeit. – Ach lieve God...
(af).



ACHTSTE TOONEEL.

De Boekhouder. Saart.


SAART. Misschien het-ie gelijk.

DE BOEKHOUDER. Alles kan.

SAART. Het meneer Bos nog hoop?...

DE BOEKHOUDER. Hoop? Négen weke – zoo’n kreng van ’n schip – na diè
storm. Alles kan. Néé – ik geef ’r geen cent voor. Zès weke proviand.
As ze ’n Engelsche haven ware binnengevalle, hàd je bericht.



NEGENDE TOONEEL.

De vorigen. Clémentine.


CLÉMENTINE. Dag Saart. Kaps is ’r binnen visite?

DE BOEKHOUDER (door het raam kijkend). ’t Rijtuig van de burgemeester.
Commissie-vergadering voor de klok. Wéer ’n ander spannetje. ’k Wou dat
ik de cente had.

CLÉMENTINE (haar schetsboek op Bos’ lessenaar leggend). ’k Zag Cobus
daar loopen. Stakker. Wat is diè oud geworden. Je zou ’m haast niet
herkennen. (’t schetsboek opnemend) Kijk. Zóo was-ie drie maanden
gelejen – kras – vroolijk. Je mag oòk wel kijken, Kaps.

DE BOEKHOUDER. Nee, juffrouw, ik heb geen tijd.

SAART. De dood van Daantje het-ie zich erreg angetrokke... Die twee zag
je altijd samen, altijd an ’t redeneere – nou het-ie in de Diakenie
niet één vrind – dat scheelt ’n boel...

CLÉMENTINE.  – Herken je die?

SAART. Nou! Da’s Knièr – da’s Barend met ’n mand op z’n nek – en
da’s... (de telefoonschel gaat over. Clémentine slaat het boek
dicht)...

DE BOEKHOUDER. Meneer is uit. D’r wier strakkies al gescheld.

CLÉMENTINE (luisterend). Ja? – Papa is ’r niet – Hoe lang zou ’t duren
Kaps?

DE BOEKHOUDER. ’n Minuut of twee, drie...

CLÉMENTINE (verschrikt). Wat zeg u? – ’n Luik gemerkt 47 – en (bevend)
– ik versta u niet – (geeft een schreeuw, laat de gehoorbuis vallen).

DE BOEKHOUDER. Wat is dat? Wat is dat!

CLÉMENTINE (smartelijk-verschrikt)... Ik durf niet meer luisteren.. O.
O!

DE BOEKHOUDER. Was dat de waterschout?

CLÉMENTINE (hartstochtelijk)... Barend is angespoeld. O God, nou is ’t
gedaan!

SAART. Barend?... Bàrend...

CLÉMENTINE. ’n Telegram uit Nieuwediep – ’n luik – en ’n lijk...



TIENDE TOONEEL.

Bos. De vorigen.


BOS. Wat gebeurt hier? – Waarom huil jij?

DE BOEKHOUDER. Bericht van de Hoop van Zegen.

BOS. Bericht?

DE BOEKHOUDER. De waterschout is an de telefoon.

BOS. De waterschout? – Ga op zij. – Ruk uit jij: wat sta je te gape!

SAART. Ik – ik – (schuw af).

BOS (schellend). Hallo! Wie is daar? – De waterschout? – ’n Telegram
uit Nieuwediep – benoorden de Haaks – ik versta geen woord! Hou op met
je gehuil! – ’n Luik, zegt u? – Zèven en veertig... – Wel da’s
vervloekt beroerd – das – ’t Lijk – in staat van ontbinding – van
Barend, as oudste gemonsterd... – Herkend door wie? – Dóór? – O – is de
Verwachting met averij in Nieuwediep binnengevallen en het schipper
Maatsuiker ’m herkend? – Oorringe, ja, ja, zilveren oorringe – dat doet
’r verder niet toe. – Dus is ’t nièt noodig dat ’r hier vandaan mensche
gezonden worde voor de identiteit? – Ja, verdomd beroerd! – Onze plaats
wordt geteisterd. – Ja – ja – Enfijn – tegen Gods wil staan wij
machteloos. – Ja. ja. – Ik twijfelde al niemeer – Dank u. – Ja. – ’t
Officieel rapport krijg ’k graag zoo spoedig mogelijk. ’k Zal de
assuradeur waarschouwe. Bejour! (hangt heftig de gehoorbuis in den
haak). Daar ben ’k gewoon kapot van – twáalef man.

DE BOEKHOUDER. Barend – de zoon van Kniertje angespoeld – da’s – da’s
’n wònder. – Ik dacht dat we nooit meer iets van ’t schip zoue hoore.
Toen met de Clémentine...

BOS (driftig) Ja – ja – ja – ja!... (tot Clémentine) Ga asjeblief naar
binnen bij je moeder! De stommiteit om daalijk waar die vróuw bij was –
over te kletse wat je hoorde. Nou duurt ’t geen vijf minute of ’t halve
dorp is hier! Versta je me niet? Je zit je, god beter, an te stelle
asof je liefie an boord was...

CLÉMENTINE. Wáarom heb u niet geluisterd? (snikt zachtjes).

BOS. Geluisterd!

CLÉMENTINE. Toen Simon, de scheepmakersknecht...

BOS. Die vent was dronken!

CLÉMENTINE (heftig). Dat was-ie nièt!

BOS. Dat was-ie wel! En al was-ie ’t niet geweest – met welk recht
steek jij je neus in zake waarvan je geen benul heb?

CLÉMENTINE. Lieve God – nou heb ìk óok schuld...

BOS (driftig). Schuld? Schuld! Zijn de romannetjes die je leest, je in
je hoofd geslagen? – Schuld! – Ben je bezeten om zùlke woorde te
gebruike na zoo’n ongeluk!...

CLÉMENTINE. Hij zei, dat ’t schip ’n drijvende doodkist was – toen heb
’k ù hooren zeggen, dat ’t in alle gevallen de láátste teelt zou wezen
waaran de Hoop...

BOS (eerst driftig – dan redeneerend). Die verdomde kostschool, die
verdomde kostschoolkure! Loop voor mijn part as ’n zottin door ’t dorp
en teeken de eerste de beste schooier of bedelaar! Maar flap ’r geen
dinge uit die je niet verantwoorde kan. ’n Drijvende doodkist! Zeg
liever ’n dronken autoriteit! – Eerst ik! – De Noord van Pieterse en de
Nooit gedacht en de Willem III en de Jonge Jan. – ’k kan wel an ’t
noeme blijve, de halve visschersvloot en de halve handelsvloot zijn
drijvende doodkiste! – Heb je dat gehoord, Kaps?

DE BOEKHOUDER (schuw). Nee, meneer, ik hoor niks.

BOS. ... As je me zou vrage: vader, hoe zit dat – dan zou ’k je uitleg
geve. Maar jullie over ’t paard getilde jonge mensche bemoeit je met
alles en nog wat! Is ’r ’n sterker bewijs, dat de assurantie èlk jaar
’n schip laat kéúre. Denk je, dat as ’k straks de assuradeur opschel en
’m zeg: meneer, jij kan veertien duuzend gulden neertelle, dat-ie dat
doet op losse gronde? Je most ’n kop as ’n boei krijge, om de
ondoordachtheid, waarmee je ’r nonsens uitflapt...! – Nonsens zeg ik! –
Nonsens, die me goeie naam zou kunne bederve, as niet iedereen me
kende!

CLÉMENTINE (triestig). Als ik reeder was... en ’k hoorde...

BOS. God beware de visscherij voor ’n reeder, die teekeningetjes maakt
en huilt bij mooie versies. Ik sta as ’n vàder an ’t hoofd van over de
honderd gezinne. Zaken zijn zaken. As je gevoelig wordt, buitel je over
je kop. Wat Kaps? (Kaps gebaart dat-ie ’t niet verstaat). – Nou, ga na
je moeder. De burgemeestersvrouw is op visite.

DE BOEKHOUDER. Hier heb ’k de monsterrol. (lezend) Willem Hengst, oud
37 jaar, gehuwd, 4 kinderen...

BOS. ... Wacht effen tot me dochter...

CLÉMENTINE. ... ’k Zal geen woord meer spreken.

DE BOEKHOUDER (voortlezend). Jacob Zwart, oud 35 jaar, gehuwd, 3
kindere. – Gerrit Plas, oud 25 jaar, gehuwd, 1 kind. – Geert Vermeer,
ongehuwd, oud 26 jaar. – Nelis Boom, oud 35 jaar, gehuwd, 7 kindere. –
Klaas Steen, oud 24 jaar, gehuwd. – Salomon Bergen, oud 25 jaar,
gehuwd, 1 kind. – Mari Stad, oud 45 jaar, gehuwd. – Mees, oud 19 jaar.
– Jacob Boom, oud 20 jaar. – Barend Vermeer, oud 19 jaar – en Pietje
Stappers, oud 12 jaar.

BOS. ... (terneergeslagen). Zéven gezinne.

CLÉMENTINE. ... Zestien kinderen.



ELFDE TOONEEL.

Bos. Clémentine. De Boekhouder. Truus. Marietje.


TRUUS (hijgend). ... Is ’r tijding?... Tijding van me zoontje?
(woest-wanhopig) Ach God! Ach God, maak me niet ongelukkig, meneer!...

BOS. ’t Spijt me, vrouw Stappers...

MARIETJE (gillend). Dat kan niet – dat kàn niet – dat lieg je!... ’t Is
niet mogelijk!...

BOS (zacht). De burgemeester-strandvonder van Nieuwediep het de
waterschout getelegrafeerd. – Barend Vermeer is angespoeld – jullie
weet wat dat zegge wil – èn ’n luik van de 47...

TRUUS (heftig). O, moeder Maria – mot ’k dat kind nou ook misse – dat
schaap van twaalf jaar! – (drensend-huilend) Oóóóó! Oòòòò! – Pietje...
Pietje...

MARIETJE (verwilderd). Dan... Dan... (barst in hysterisch gelach los)
Hahaha!... Hahaha!...

BOS. Geef ’r ’n glas water!

MARIETJE (het glas uit Clémentine’s handen slaand). ... Weg! Weg!...
(op de knieën vallend, de handen om het hekje klemmend) La me nou ook
maar krepeere!... La me dood gaan asjeblief, lieve God, lieve God!...

CLÉMENTINE (snikkend). Toe Marietje, bedaar. Sta op...

TRUUS. ... Op z’n éerste reis – en zoo dapper as-die stond te wuive
toen ’t schip... (snikt heftig).

BOS. ’t Kan niet verholpen worde, Truus. ’t Is ’n bezoeking. Zoo’n
storm is ’r in geen jare geweest... Denk an Hengst met vier kindere, an
Jacob, an Gerrit... En al geeft ’t je geen troost: de gage van je
zoontje zal ’k je uitbetale – as je wil vandaag nog. Ga jullie nou na
huis – en schik je in ’t onvermijdelijke – Neem háár mee – zij lijkt...

MARIETJE (beverig-snikkend). Ik wil niet na huis – ik wil dood, dood...

CLÉMENTINE (haar ondersteunend). Huil maar, Marietje, huil maar arm
schaap...



TWAALFDE TOONEEL.

Bos. De Boekhouder. Mathilde.


BOS (driftig op en neer loopend). ... Wat suf jij nou? – Ben je te lui
om ’n pen op papier te zette, vandaag?... ’k Vraag je geen antwoord!
Heb-je ’t Weduwen en Weezenfonds bij de hand? – Nou!

DE BOEKHOUDER (op de brandkast toeschuifelend). ’t Bovenste loket is
nog op slot. (Bos smijt hem de sleutels toe). O, dank u (opent de kast,
schuifelt met het boek naar Bos’ bureau). Asjeblief, meneer.

BOS. ... Vijf en negentig weduwe – veertien ouwe zeelui en visschers...

DE BOEKHOUDER. Ja, ’t fonds komt al lang te kort. – Maar weer is ’n
advertentietje plaatse...

MATHILDE.  – Clémens, wat ’n ongeluk! De burgemeestersvrouw vraagt of
je niet effen binnen kan kom me – ze zit gewoon te huile.

BOS. Nee! Gehuil genoeg hier. En geen tijd!

MATHILDE. Ach! Ach! – Kaps, hier is de copy voor de circulaire. –
Spoed, hoor!...

BOS. Mathilde! – Praat ’r met mevrouw is over – om ’n oproeping te doen
voor de verongelukten.

MATHILDE. Ja maar, Clémens – is dat niet te veel – twéé bedelpartijen?

BOS. Laat mijn ’t dan maar... (af).



DERTIENDE TOONEEL.

Clémentine. De Boekhouder.


CLÉMENTINE (zachtjes-huilend). Kaps! Kaps!... (gaat over hem aan den
lessenaar zitten). Ik voel me zoo ellendig...

DE BOEKHOUDER. Héel onverstandig, juffrouw. D’r vergaan méer schepe. De
Hoop van Zegen telt haast niet mee. – Hier heb ’k – waar leit ’t – waar
leit ’t? – de opgave van Veritas over October – ènkel van October –
vergaan 105 zeilschepen en 30 Stoomschepen – da’s wéinig gerekend: in
één maand bij de vijftien honderd dooien, (op de zee wijzend) Ja, as je
’m ziet zoo as vandaag – zoo glad en met al die drijvende meeuwe – dan
zou je niet geloove dat-ie zooveel mensche vermoordt...



VEERTIENDE TOONEEL.

De vorigen. Jo. Cobus – daarna Bos.


CLÉMENTINE (tot Jo en Cobus die suffig zitten gaan). Kom ’r maar in, Jo
– Jo! (Jo knikt langzaam née).

COBUS (bevend). We zijn effen van huis weggeloope – want Saart – net as
’k zei – net as ’k zei...

BOS (tot Jo). Hier – ga zitte (schuift een stoel bij de kachel). Blijf
jij dàar maar, Cobus – Je het ’t zeker al gehoord?...

JO (snikkend). Van Barend, jà – maar van Gèert – ’t gebeurt zoo dikkels
dat ze in de roeiboot...

BOS. Nee – Die troost kan ’k je niet geve. Niet alleen dat ’r ’n luik –
maar ’t lijk was in staat van verregaande ontbinding...

JO (angstig). ... Ja – ja. – Maar as ’t Barend nou nièt is – wie zeit
dat ’t Barend...

BOS. ... Schipper Maatsuiker van de Verwachting het ’m herkend... En –
de oorringe...

JO. Maatsuiker? Maatsuiker? En as – die zich vergist?... Ik kom je
vrage om reisgeld, meneer, dan ga ’k zellef na De Helder...

BOS. Kom, gekheid!

JO (huilend). Barend mot toch begrave worde...

BOS. Daar zal de burgemeester van Nieuwediep wel voor zorge...



VIJFTIENDE TOONEEL.

De vorigen. Simon.


SIMON (dof-aangeschoten). Ikke – Ikke – heb gehoord... (gebaart
vreemdelijk naar Bos).

BOS (nerveus-heftig). Marsch, dronkelap!

SIMON (hakkelend). Ik – Ikke – zal jou niet vermoorde – ik – ik – heb
niks kwaads in de zin...

BOS (bevend). ... Haal ’n veldwachter, Kaps – mot die bezopen kerel...

SIMON (zich vasthoudend aan het hekje). – Nee – blijf maar – ik zal wel
weer gaan – – ikke – ikke wou alleen maar zegge dat ’t áárdig
uitgekomme is – met – met – de Hoop van Zegen.

BOS. Wil je opdondere – en daalijk!

SIMON. Niet zoo dicht bij me komme – je mot nóoit dicht komme bij ’n
man die ’n mes... Neèèèè... Ik heb niks kwaads in de zin – ikke wou
alleen maar zègge, da’k je gewaarschouwd heb – toen – die op de hélling
lei.

BOS. Dat lieg-je, beroerde kerel!

SIMON. Nou mot je – enkel voor de aardigheid – an je – an je boekhouer
en an je dochter vrage – die ’r bij ware...

BOS (heftig). ’t Is gelogen! Je ben geen antwoord waard, dronkelap! ’k
Heb met je patroon, niet met jou te make!... Heb je me niet verstaan,
Kaps!

SIMON. Mijn patroon die – die kallefatert zèlf niet... (tot Kaps, die
naar het hekje gekomen is...) Heb ’k gewaarschouwd? Was jij d’r bij?

DE BOEKHOUDER (angstig naar Bos kijkend). Nee – ’k was ’r niet bij – en
às ’k ’r bij was, heb ’k niks gehoord...

BOS (tot Clémentine). En nou jij! – Het die dronkelap...

CLÉMENTINE (angstig – op schreien af). ... Papa!...

BOS (dreigend). Laat jij as dòchter – (grimmig). Geef antwoord!

CLÉMENTINE (angstig). ... Ik herinner me niet...

SIMON. ... Da’s – da’s gemeen. Da’s verdomd gemeen!... Ik heb gezeid
dat ’t schip ròt – ròt – was...

BOS. Dronkemanspraatjes! – Je sleept ’r me boekhouer en me dochter bij
– en je hóort...

COBUS. Ja maar – ja maar – nou herinner ik me ook...

BOS. Wat weerlicht – heb jij soms ook gewaarschouwd?

COBUS. Nee. Nee. Dan zou ’k liege. Maar uw dochter – uw dochter die
zeit noú dat ze niet gehoord het dat ’t schip rot was – en op de tweede
avond van de storm – toen ze met me alleen bij me zuster Kniertje was,
toen het ze wèl gezeid dàt – dàt –

CLÉMENTINE (bevend). ... Heb ik toen ...

COBUS (valsch). Ja – dat heb jij! Die eigenste avond – ware me woorde:
juffrouw, juffrouw nou zit je te jòkke – want as je vader wist dat de
Hoop van Zegen ròt...

JO (onstuimig-opstaand, woest haar woorden uitknersend). Jij, jij
liègt! – Jij ben begonnen te huile – je was báng dat ’r schepe zoue
vergaan – daar was ’k bij! – daar was Truus bij – daar was!... O jullie
àdders!...

BOS (met z’n vuist het schrijfbureau bedreunend). Adders? Adders, wij
die jullie gespuis jaar in jaar uit te vrete geve? Heb je niet genoeg
fatsoen om òns te geloove inplaats van die dronken schooier die op z’n
beene staat te waggele?

JO (razend-van-drift). ... Jùllie geloove? – Júllie! – Zij liegt en jij
liègt!...

BOS (dreigend). ... Me kantoor af!

JO (onstuimig). Barend heb je met de politie na boord late sléépe! –
Geert was te trotsch om gehááld te worde! – Schurk! Schurk! Driedubbele
schurk! (overspannend-zenuwlachend) Née, née, je hoeft niet na je dèur
te wijze! We gaan wel – As ’k langer hier bleef zou ’k je in je gezicht
spoege – in je gezicht spoege!... (gebaart dreigend).

COBUS (haar tegenhoudend). Kom... Kom...

BOS (na een stilte). Voor je tante zal ’k anneme, dat je overspannen
ben... anders – anders. – De Hoop van Zegen wàs zeewaardig, wàs
zeewaardig! – Heb ik geen verlies – al is ’t schip geassureerd? – En al
hàd die kerel me gewaarschouwd – wat gèlògen is! – mot ik as man van
zake ’n dronkelap vertrouwe, die nerges meer werk vindt omdat-ie te
onbekwaam is om z’n gereedschap te hanteere?

SIMON (hakkelend). Ikke – ikke heb jou en hèm en haar gezeid – dat
zoo’n drijvende doodkist. ...Da’s vást hoor!

JO (uitbarstend). O! O! Geert èn Barend èn Mees èn de andren! O God hoe
kon jìj ’t toelate!... (zakt op den stoel, snikt). Geef me dan reisgeld
om zèllef na Nieuwediep te gaan – dan zal ’k over niks meer prate...

BOS (grimmig). Nee! Geen rooie duit! ’n Meid, die me zoo vlegelachtig
uitscheldt...

JO (verward-huilend). ’k Weet niet wat ’k gezeid heb – en – en – ik
geloof niet dat je – dat jij – dan zou je erger zijn dan ’n duvel...

BOS. De waterschout zeit dat ’t nièt noodig is om mensche na Nieuwediep
te zende.

JO (naar de deur waggelend). ... Niet noodig – nièt noòdig – wat mot ’r
nou van me worde... (Cobus en Simon loopen achter haar aan).



ZESTIENDE TOONEEL.

Bos. Kaps. Clémentine.


BOS (loopt heen en weer. Kaps kruipt op z’n kruk). En as jij ooit weer
’n stap op me kantoor zet....

CLÉMENTINE (starend-verschrikt). Nee – nooit meer (een lange stilte)
Vader, ik vraag mezelf af (barst in snikken uit) hoe ’k oòit weer
achting voor jóu – ooit weer achting voor mezelf zal krijgen... (af).



ZEVENTIENDE TOONEEL.

Bos. De Boekhouder.


BOS. Dòl! Ze zou in staat zijn me goeie naam met d’r kostschoolfratse
te bederve! – Wie ’r verder komt, zend je weg, begrepen? – Tuig! –
Rapalje! – Dat hééle nest deugde niet. – Die vérdómde dronkelap! – Die
kerel die na jenever stinkt! (weerklinkt buiten Jelle’s viool) – Dat
mot ’r nog bijkomme! (voor het raam) Ruk uit! Nee, geen cent! (de
muziek houdt op) ’k Ben gewoon ondersteboven... (smakt in zijn stoel,
neemt vinnig Clémentine’s schetsboek op, bladert er in, smijt het op
den grond, bukt zich, rukt er eenige blaadjes uit, verscheurt die. Een
oogenblik zit hij in gedachten, schelt aan de telefoon) Hallo! – Met
Dirksen – Dirksen, zeg ik – de assuradeur! (wacht somber kijkend) –
Hallo! Ben jij daar, Dirksen? – ’t Is mis met de Hoop van Zegen – ’n
Luik met mijn merk angespoeld en ’t lijk van ’n matroos (in ruzietoon
overgaand) Wat zeg-je? Kan je begrijpe! – Geen kwestie van! Twéé en
zestig dage! De waarschijnlijkheidskans is zóo groot – (gekalmeerd)
Goed – ’k Zal je bij me op kantoor wachte – Maar ’n beetje spoed, hè? –
Ja – voor veertienduuzend gulden – Bejour! (schelt af – bij de laatste
woorden is Kniertje binnengekomen).



ACHTTIENDE TOONEEL.

Kniertje. Bos. De Boekhouder.


KNIERTJE (gedachteloos). Ik – (zij zakt geduldig-schreiend op de bank).

BOS (zonder haar te zien, bij de brandkast). – Heb je de portefeuille
met polissen verlegd? – Jij haalt, goddorie, àlles van z’n plaats...

DE BOEKHOUDER (van af z’n taboeret wijzend). – De portefeuille leit
hooger – àchter de effectentrommel.

BOS (snauwend). Hou je mond maar weer! – (zich omkeerend met de
portefeuille in de handen) – Kan jij niet kloppe?...

KNIERTJE. Ik wou...

BOS (kregel). Je komt vijf minute te laat. – Die mèid, die bij je
inwoont het hier ’n schandaal geschopt, dat ’t weinig scheelde of ’k
had om ’n veldwachter getelefoneerd. (snauwend) Kom ’r in. – Doe ’t
hekkie achter je dicht...

KNIERTJE (moeilijk). ... Is ’t waar – is ’t wáár dat... De pastoor
zei... (Bos knikt somber) O, o. (Zij staart voor zich uit, haar armen
vallen slap).

BOS. Met jou – met jòu heb ’k meelijje. Jou heb ’k gekend as ’n
fatsoenlijke vrouw – en je man óok. – Maar je kindere – ’t is hàrd om
te zegge bij zoo’n slag – je kindere en die – nicht van je – hebbe
nóóit gedeugd (Kniertje’s hoofd zakt weg). Hoeveel jare ben jij niet
bij me over de vloer gekomme – tot je zoon Geert me met z’n vuiste
dreigde, me grijze hare bespotte, me bijna je deur uitsmeet! – En je
àndere zoon... (verschrikt) Knier! Kniertje! (opstaand) Kaps! – Water!
(haar voorhoofd en polsen bettend) Verdomd! – Verdomd!...

DE BOEKHOUDER. Zal ’k mevrouw of de juffrouw?...

BOS. Nee! Blijf hier! Ze komt al bij.

KNIERTJE (lang-aangehouden snikkend, na ’n wijle van bewustloos
staren).

DE BOEKHOUDER. ... Knier...

BOS. Stil. – Laat ’r uithuile.

KNIERTJE (smartelijk, met onderbrekende snikken). Hij wou niet weg! –
Hij wou niet weg – en met me èigen hande heb ’k – heb ’k zijn hande van
me deurpost lòsgemaakt... (kermt zachtjes).

BOS (dof). Je heb je niks te verwijte...

KNIERTJE (in denzelfden toon). ... Vóor-ie ging heb ’k ’m de ringe van
z’n vader in z’n oore gehange – as ’n – as ’n òfferdier...

BOS. Kòm...

KNIERTJE (hijgend). En – me óúdste jongen – die ’k niet genacht heb
gezeid... – As je te laat ben – ware z’n woorde – kijk ’k je geen oog
meer an – geen óóg méér án...

BOS (heftig-ontroerd). Hoù op – hou op in godsnaam!...

KNIERTJE. ... Twaalef jaar geleê – met de Clémentine – heb ’k hier óok
zoo gezeten (snikt in de bevende ouwe handen).

BOS (zich bedwingend). Toe, wees nou sterk.



NEGENTIENDE TOONEEL.

De vorigen. Mathilde.


MATHILDE. Clémens! – Ach, àrme, bèste Knier, wat ben ’k met je begaan.
– ’t Is èrg – ’t Is schrikkelijk – twéé zoons...

KNIERTJE (starend). Me man en vièr zoons...

MATHILDE (troostend). Maàr, wees jij maar niet ongerust, hoor. – We
hebbe ’n oproeping geschreven – de vrouw van de burgemeester en ik – en
die gaat morgen in àl de krante. – Hier Kaps... (Bos wenkt haar heen te
gaan)... Laat ’r nog effen wàchte, Clémens – (lief) ’k Heb ’n paar
kóúwe kotelette – die ’r op zulle knappe – en – en – late we nou maar
weer vrede sluite. – Je heb ’r toch niks tegen dat ze weer komt
schoonmake? Wij zulle je niet vergete, hoor. – Dag Knier. – Sterkte.
(af).



TWINTIGSTE TOONEEL.

Bos. Kniertje. De Boekhouder.


BOS. Nee, we zùlle je niet vergeten.

KNIERTJE. Nou is me éénige hoop – ’t kind van me nichie.

BOS (verwonderd). ... ’t Kind?

KNIERTJE. Dàt ongeluk komt ’r bij – ze is zwanger van me zoon –
(dof-glimlachend). Ongeluk? – Nee, dat is nou geen ongeluk...

BOS. ... En vertel jij dat zóó maar? Heb jij die onzedelijkheid onder
je èigen dak? – Ken je dan niet de statute van ’t fonds, dat géén
onderstand wordt uitgekeerd an wie ’n ergerlijk leven leidt of zich
naar ons gevoelen niet goed gedraagt?...

KNIERTJE (dof). De heere motte ’t zellef wete – hoe ze met me wille –
de heere...

BOS. Dàt zal ’n toer met de commissie worde, Knier – met de commissie
van ’t fonds. Je zoon, die in de gevangenis – die oproerliedjes – en je
nicht die mìj. – Enfijn ik zal me best doen – ik zàl òp mè wòord je
voorspraak – maar belove, bélóve kan ’k niks. – D’r zijn zeven nièuwe
gezinne, die nou op onderstand wachte – zéstien nieuwe weeze –
(opstaand en de brandkast sluitend). Nee, blijf nog maar even zitte ...
Me vrouw wou je wat meegeve...



EEN EN TWINTIGSTE TOONEEL.

Kniertje. De Boekhouder.


MATHILDE (onzichtbaar). Kaps! Kaps! (De boekhouder staat op, verdwijnt
een oogenblik, keert terug met ’n schaaltje en een geëmailleerd
pannetje).

DE BOEKHOUDER (goedig). Of je de schale bij gelegenheid anreikt – en of
je Zaterdag weer wil komme schoonmake. (Zij staart voor zich uit.
Vrindelijk legt hij haar willooze handen om schaaltje en pannetje,
sloft naar z’n kruk. Een stilte. Kniertje zit onbewogen,
smartelijk-versuft, mumt met de lippen, staat moeilijk op, strompelt
het kantoor uit)... ’n Oproeping voor de krante (glimlachend komt hij
naar den voorgrond, leunt op Bos’ schrijfbureau, leest)... „Weldadige
landgenooten! Wederom doen wij met den vriendelijksten aandrang een
beroep op uwen weldadigheidszin ten behoeve van een aantal
hulpbehoevende weduwen en weezen. De logger Op Hoop van Zegen...”
(Doek).


                EINDE VAN HET VIERDE BEDRIJF.



                                      Amsterdam, 15 Oct. – 9 Dec. 1900.



AANTEEKENING


[1] Het meer bekend porlied is:

          „Rijzen, rijzen met verlangen,
        „Wil den man aan ’t roer vervangen,
        „Laat den uitkijk niet langer staan,
          „Rijzen, rijzen, in Godsnaam!
            „’t Is rijzen, ’t is rijzen,
        „’t Is rijzen voor stuurboordskwartier!”



*** End of this LibraryBlog Digital Book "Op Hoop van Zegen - Spel van de Zee in 4 Bedrijven" ***

Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.