Title: Descriptio Graeciae
Author: Pausanias
Language: Latin
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.


*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Descriptio Graeciae" ***

This version of the text cannot represent certain typographical effects.
Italics are delimited with the ‘_’ character as _italic_.

The _Tabula Contentorum_ at the end has been added to provide an
overview of the work's content. See _Transcriber's Notes_ at the end of
the book for more information about this transcription, errors fixed,
etc.



                                PAUSANIÆ

                           DESCRIPTIO GRÆCIÆ.



                       RECOGNOVIT ET PRÆFATUS EST
                        =LUDOVICUS DINDORFIUS.=



                               PARISIIS,
                     EDITORE AMBROSIO FIRMIN DIDOT,
                  INSTITUTI REGII FRANCIÆ TYPOGRAPHO,
                             VIA JACOB, 56.


                              M DCCC XLV.



------------------------------------------------------------------------



 ● Descriptio Græciæ
     ○ Liber I. Attica.
     ○ Liber II. Corinthiaca.
     ○ Liber III. Laconica.
     ○ Liber IV. Messeniaca.
     ○ Liber V. Eliaca Priora.
     ○ Liber VI. Eliaca Posteriora.
     ○ Liber VII. Achaica.
     ○ Liber VIII. Arcadica.
     ○ Liber IX. Bœotica.
     ○ Liber X. Phocica.

 ● Index Nominum et Rerum
 ● Tabula Contentorum



------------------------------------------------------------------------



                 PAUSANIÆ DESCRIPTIONIS GRÆCIÆ ATTICA.



                                CAPUT I.


_ De Sunio, Laurio promontoriis — Piræeo, templis ac signis in eo — de
    Munychio et Phalero portubus — Veneris cultu apud Gnidios — aris
    Deorum ignotorum, aliisque signis et templis. _

In ea continentis Græciæ parte, quæ Cycladas insulas et Ægæum mare
spectat, Sunium prominet Atticæ promontorium: in cujus ora portus, in
vertice Suniadis Minervæ templum est. Hinc porro navigantibus Laurium
ubi olim argenti metalla Atheniensibus fuere, et parva ac deserta
insula; Patrocli dicitur, quod Patroclus præfectus Ægyptiarum triremium,
quas Ptolemæus [Ptolemæi] Lagi filius Atheniensibus auxilio misit, muro
eam et vallo muniit, quum Antigonus Demetrii filius ipse cum exercitu
agrum popularetur et maritimam partem classe obsessam teneret.

2. Piræeus vero, antequam Themistocles ad rempublicam accederet, non
navale, sed curia fuit: nam Phalerum (ab ea enim parte ut minimum urbs
distat a mari) navale fuerat: unde et Menestheum cum aliquot navibus ad
Trojam et ante eum Theseum in Cretam, Minoi ob Androgei mortem pœnas
daturum, solvisse, memoriæ proditum est. At Themistocles, posteaquam
summæ rerum præfuit, quod multo opportuniore loco nautis Piræea situm
putaret, quum pro unico Phaleri triplex ejus portus esset, in eo navale
ædificavit: et navium quidem stationes ad meam usque ætatem stetere: et
non longe a maximo portu Themistoclis sepulcrum: siquidem Athenienses
sui aliquando facti in Themistoclem pœnituisse tradunt, atque ejus ossa
ex Magnesia sublata ab ipsius propinquis et in patriam reportata.
Themistoclis sane liberos constat reduces in Parthenone tabulam eam
dedicasse, in qua etiam ipse inest pictus Themistocles. (3) In Piræeo
vero spectatu dignissima sunt Jovis et Minervæ templum. Ænea sunt deorum
signa. Jupiter sceptrum et Victoriam, Minerva hastam tenet. Eodem in
loco Leosthenem ejusque liberos pinxit Arcesilaus. Hic ille est
Leosthenes, qui Atheniensium et ceterorum Græcorum dux Macedonas duobus
prœliis vicit, uno in Bœotia, altero ultra Thermophylas, et Lamiam ex
adverso Œtæ sitam compulsus oppido inclusit. Longa ibidem quædam
porticus est, qua pro foro utuntur, qui proxime ad mare habitant: nam
qui longius a portu absunt, forum et ipsi suum habent. Verum pone
porticum ad mare Leocharis exstant opera, Juppiter et Populus. Veneris
vero ædem, quæ mari proxima est, Lacedæmoniorum triremibus ad Gnidum in
Cariæ Chersoneso profligatis, Conon erexit. Gnidii enim Venerem in
primis colunt: cujus templa apud eos sunt vetustissimum omnium
Doritidis; Acrææ alterum; postremum, quam Gnidiam plerique, at Gnidii
Euplœan Venerem, appellant.

4. Sunt et alii Atheniensibus portus. In Munychia unus, cum Munychiæ
Dianæ templo: in Phalero, de quo jam diximus, alter, cui adhæret Cereris
ædes. Ibidem Sciradis quoque Minervæ templum est, et Jovis paulo
longius. Aræ præterea et deorum, qui ignoti vocantur, et heroum, et
Thesei filiorum et ipsius Phaleri eodem in loco sunt: hunc autem
Phalerum Athenienses Iasoni Colchicæ expeditionis comitem fuisse dicunt.
Exstat et Androgei Minois filii ara, sub herois nomine: sed Androgei eam
esse norunt qui priscas patriæ res diligentius exquirunt. (5) Hinc
viginti ferme stadia Colias promontorium abest: quo, Persarum classe
deleta, navium fragmenta æstu delata sunt. Illic et Veneris Coliadis et
dearum, quibus Genetyllides nomen, signa sunt. Has ego, quæ in Coliade
coluntur, easdem cum illis esse suspicor, quas Phocæenses Ioniæ populus
Gennaidas nominant. In via vero, quæ ex Phalero Athenas ducit, Junonis
sine foribus et tecto ædes est. Incendisse eam Mardonium Gobryæ filium
fama prodidit; si vero deæ signum, quod adhuc in ea exstat, Alcamenis
opus est, ut esse aiunt, id quidem a Persis non potest esse violatum.



                               CAPUT II.


_ De Antiope Amazone — muris portus Piræei — poetis, qui cum regibus
    familiariter vixerunt — templis, porticibus et simulacris in urbe —
    regibus Atticis. _

Urbem ingressis Antiopes Amazonis monumentum in conspectu est. Hanc
Antiopen a Theseo e Pirithoo raptam ait Pindarus. Trœzenius vero Hegias
hæc de ea scripsit: Herculem Themiscyran ad Thermodontem obsidione
capere non potuisse, sed Antiopen Thesei amore captam (nam expeditionis
Herculi socium fuisse Theseum) oppidum tradidisse. Hæc Hegias.
Athenienses vero, quum ad urbem Amazones adventarent, a Molpadia sagitta
confixam Antiopen memorant, Molpadiam a Theseo occisam; estque etiam
Molpadiæ apud Athenienses sepulcrum.

2. Sunt in via, quæ ex Piræeo ducit ad urbem, ruinæ murorum, quos Conon
post navale ad Gnidum prœlium restituit. Illi enim, quos post repulsos
Persas Themistocles exstruxerat, triginta tyrannorum temporibus dejecti
fuere. Viæ adjuncta sunt celeberrima sepulcra Menandri Diopithis filii,
et Euripidis, hoc quidem cenotaphium: nam Euripides, quum in Macedoniam
ad Archelaum profectus esset, illic sepultus est. Mortis vero genus,
quale a multis vulgatum est, tale per me fuerit.

3. Ac tum etiam cum regibus poetæ vixerunt. Ante Euripidem cum Polycrate
Sami tyranno vixit Anacreon: et ad Hieronem Syracusas Æschylus et
Simonides se contulere. Dionysio posteriori Siciliæ tyranno Philoxenus,
Antigono Macedonum regi Antagoras Rhodius et Aratus Solensis familiares
fuere. Hesiodus vero et Homerus regum familiaritates aut fortunæ invidia
nacti non sunt, aut consulto spreverunt: ille, quod agrestem vitam
amplexus, ab erroribus abhorruerit: hic, quod in ultimas terras
peregrinatione suscepta, potentium hominum opes gloriæ, quam sibi apud
plurimos comparavit, posthabuerit: quum alioqui et Demodocum Alcinoo
familiarem inducat, et Agamemnonem poetam apud uxorem reliquisse
commemoret. Non longe vero a porta sepulcrum videas, cujus insigne miles
equo adstans: ipsum quidem equitem, quis sit, non novi: verum tam
equitem quam equum fecit Praxiteles.

4. In primo urbis ingressu cella est, pomparum, quas alias statis diebus
quotannis, alias vero incertis temporum intervallis transmittunt,
apparatibus deserviens. Prope est Cereris templum, in quo signa sunt deæ
ipsius, et filiæ, Iacchi etiam facem præferentis. Inscriptum in pariete
Atticis literis, opera esse Praxitelis. Non longe ab hoc templo Neptunus
est, ex quo Polybotem gigantem, ad quem apud Coos de Chelones
(_testudinis_) promontorio fabula pertinet, hasta petens: sed
inscriptio, quæ nostra ætate exstat, alium eum esse, quam Neptunum,
dicit. A porta ad Ceramicum porticus aliquot sunt: et ante ipsas virorum
et feminarum, quorum non obscura gloria est, ænea signa. (5) Habet
altera quidem earum sacella quædam, et Mercurii (sic enim appellatur)
gymnasium: in eademque est Pulytionis domus, in qua ad Elusiniorum
accedentia ritum initia ab hominibus inter ceteros Athenienses minime
obscuris agitari solita traditum est. Sed ea, quum ibi adessem, Baccho
consecrata erat, ei quidem, quem Canentem eadem sane de causa vocant,
qua Musarum ducem Apollinem. Eodem etiam in loco Pæoniæ Minervæ, Jovis,
Mnemosynes, Musarumque signa sunt, et Apollinis postremo, quod et
dedicavit et fecit Eubulides. Ad hos Acratus genius, unus de Bacchi
comitibus, cujus facies sola e pariete exstans ficta est. A Bacchi
templo cella est, in qua multæ sunt fictiles statuæ, Atheniensium rex
Amphictyon, tum alios deos, tum Bacchum convivio accipiens. Adest et
Eleutherensis Pegasus, qui primus Bacchi religiones Atheniensibus
tradidit, atque id ex Delphico oraculo, memorante deum Icarii temporibus
adventurum.

6. Regnum autem ad hunc modum ad Amphictyonem pervenit: Actæum, quo in
loco nunc Attica est, memorant primum regnasse. Ei successit Cecrops,
quicum Actæi filia nupta erat. Huic filiæ fuere Herse, Aglauros, et
Pandrosos: filius Erysichthon, qui ad Atheniensium regnum non accessit:
forte enim ita accidit, ut vivente patre e vita decederet: quo factum
est ut Cecrope mortuo Cranaus, qui opibus et potentia Atheniensibus
præstabat, regno potiretur. Cranao vero et alias fuisse filias ferunt et
Atthidem, a qua regio, quæ prius Actæa dicebatur, Attica nominata est.
Sed Cranaum Amphictyon, quamquam ejus filiam in matrimonio habebat, per
seditionem regno expulit. Verum et ipse postea ab Erichthonio, facta
conjuratione, oppressus est. Patrem certe Erichthonio mortalium neminem
fuisse aiunt, sed Vulcano ex Terra genitum putant.



                               CAPUT III.


_ De Ceramico ejusque porticibus, statuis, picturis et templis — de
    Gallis. _

At Ceramicus urbis locus a Ceramo heroe, Bacchi et Ariadnes filio (id
enim de eo quoque prædicant), nomen accepit: in quo quæ prima ad
dexteram se ostendit porticus, Regis dicitur: nam illic tribunal ejus
est, qui annuum magistratum gerit, quod Regnum appellant. Circa ejus
porticus tectum fictiles sunt aliquot statuæ, Theseus Scironem in mare
abjiciens, Aurora Cephalum rapiens. Est enim in fabulis, egregia specie
juvenem Cephalum ab Aurora raptum, quod ejus amore capta esset: Cephali
satu Phaethontem natum, quem [_Venus_] templi ædituum fecerit: sic enim
et ab aliis, et ab Hesiodo in eo, quod de mulieribus scripsit, carmine
traditum est. (2) Prope porticum eam Cononi ejusque filio Timotheo
positæ sunt statuæ. Cypriorum etiam regi Evagoræ, cujus suasu Artaxerxes
Phœnissas triremes Cononi tradidit: quod sane tanquam civis
Atheniensibus officium præstitit, quippe qui originis suæ primordia ad
Salamina, Teucrumque et Cinyræ filiam referebat. Ibidem Juppiter stat
cognomento Eleutherius, et Imperator Adrianus, vir quum de aliis quibus
imperabat gentibus, tum de Atheniensium urbe optime meritus. (3)
Porticus altera, quæ a tergo hujus exstructa est, picturas habet: deos
qui duodecim appellantur; et in extremo pariete Theseum, cumque eo una
Democratiam et Populum. Ea sane pictura argumento est, Theseum æquabilem
reipublicæ administrationem Atheniensibus constituisse. Inolevit tamen
et alias apud vulgus fama, Theseum summam rerum multitudini tradidisse:
ex eo popularem administrationem ad id usque tempus mansisse, quo
republica oppressa tyrannidem Pisistratus invaserit. Sunt vero etiam
alii minus veri hominum sermones, eorum nempe, qui priscarum rerum (quod
eas scilicet ex literarum monumentis non didicerunt) ignari, quæcunque a
pueris ex choris ac tragœdiis acceperunt, vera esse existimant. Non
defuerunt, qui memoriæ prodiderint, ipsum etiam regnasse Theseum, et
post Menesthei mortem regnum ad quartum usque posteritatis gradum in
familia ejus permansisse. Quod si mihi de gentilitate esset historia
instituta, etiam eos, qui a Melantho ad Clidicum usque Æsimidæ filium,
enumerassem. (4) In eadem porticu est pictura navatam ab Atheniensibus
in prœlio ad Mantineam Lacedæmoniis, quibus auxilio venerant, operam
præferens. Belli autem ejus totius ordinem, Cadmeæ oppressionem,
Leuctricam Lacedæmoniorum cladem, Bœotiorum in Peloponnesum irruptionem,
quæ Lacedæmoniis Athenienses auxilia miserint, tum alii, tum Xenophon
conscripsere. Picturæ argumentum illud habet equestre prœlium, in quo ex
Atheniensibus Grylli Xenophontis filii, in Bœotio equitatu Thebani
Epaminondæ virtus enitet. Atque hæc omnia pinxit Atheniensibus
Euphranor. Idem in proxima æde Apollinem fecit, cognomine Patroum: pro
foribus vero Apollinem unum Leochares, alterum Alexicacon (_Averruncum_)
cognomento fecisse Calamis dicitur. Deo cognomen narrant inde
exstitisse, quod Peloponnesiaci belli temporibus omnia fœdantem
pestilentiam, e Delphico oraculo responso edito, is deus sedasset. (5)
Deorum etiam Matris, quam Phidias fecit, ibi sacellum est: et in proximo
Quingentorum curia: sic enim appellantur, qui apud Athenienses per annum
unum summæ rei præsunt: qua quidem in curia et Apollinis sunt, et Jovis
Bulæi (_Consiliarii_) simulacra, Pisiæ arte perfecta; et Populus,
Lysonis opus. Nam thesmothetas Caunius Protogenes pinxit, Olbiades vero
Callippum, qui irruentibus in Græciam Gallis ducem se Atheniensium
præsidio ad Thermopylarum ingressum præbuit.

6. Galli vero, de quibus nunc incidit mentio, in extremis Europæ oris ad
vastum mare accolunt, cujus fines adiri posse navibus negant. Est enim
gurgitis æstu, scopulis et belluarum immanitate, quam mare aliud omne,
multo importunius. Horum regionem amnis Eridanus perlabitur, cujus in
ripis Phaethontis casum Solis filiæ, illius sorores, collacrimari
creduntur. Verum ut Galli appellarentur, non nisi sero usus obtinuit.
Celtas enim quum ipsi se antiquitus, tum alii eos nominarunt.



                               CAPUT IV.


_ De Gallorum expeditione in Græciam facta — in Asiam trajectu — de
    Pergamenis. _

Hi contractis undecunque copiis, ad Ionium mare conversi, omnes Illyrici
populos et quicquid gentium ad Macedonicum usque nomen patet, quin et
ipsos Macedonas oppressere. In Thessaliam denique impetu facto, quum
proxime ad Thermopylas accessissent Græcorum sane plerique in invasione
illa barbarorum manebant quieti; quippe qui magnis cladibus ab Alexandro
et Philippo etiam prius affecti, postremo ab Antipatro et Cassandro pæne
deleti, nulli sibi crimini datum iri ducerent, si propter imbecillitatem
auxilium quique suum desiderari sinerent. (2) At vero Athenienses,
tametsi et Macedonici belli diuturnitate debilitati et adversis aliquot
prœliis prope fracti erant, collectis voluntariis aliorum Græcorum
copiis, ad Thermopylas contendere. Quo quidem tempore Callippum ejus
expeditionis ducem ceperunt. Occupato autem quam angustissimo montis
aditu, barbaros accessu prohibebant: at illi tramitem eum nacti, per
quem Persas olim Ephialtes Trachinius duxerat, Phocensiumque inde
præsidio deturbato, in Œta superanda Græcos impune fefellerunt. (3) Ibi
Athenienses, barbarorum multitudine utroque latere circumventi, fortiter
pugnando, Græcis se maxime faciendos præbuerunt. At qui ex ipsis in
navibus remanserant, graviter laborarunt. Nam quum Lamiacus sinus ad
ipsas Thermopylas maxime cœnosus sit, propter aquas, ut opinor, calidas,
quæ ea parte in mare influunt, difficile dictu est, quanto labore
receptis in foros Græcis, graves viris et armis naves ex ea cœni
voragine exemerint. Et ab Atheniensibus quidem ad hunc modum Græci
servati sunt. (4) At Galli montis angustiis superatis, nihil sua
magnopere existimantes interesse reliqua oppida capere, in Delphos et
Apollinis donaria cupiditatis suæ omnem conatum converterunt. Et illis
quidem et Delphi, et Phocensium qui Parnassi urbes incolebant, assumtis
Ætolorum copiis (quæ gens per ea tempora juventutis robore præstabat),
instructa acie occurrerunt. Ut vero ad manus ventum est, et fulmina, et
sponte avulsa de Parnasso saxa Gallorum aciem perculisse memorant,
armatosque viros terribili specie contra eos stetisse: quorum duos
Hyperochum et Amadocum (_Laodocum_) ab Hyperboreis venisse; tertium
Pyrrhum fuisse aiunt Achillis filium. Quo factum ut annua parentatione
ex eo Delphi gratiam auxilii Pyrrho referant, quum antea vel sepulcrum
ejus tanquam hostis nullis honoribus unquam dignum putassent. (5) Sed
Gallorum magna pars in Asiam classe transvecti, ad illud usque tempus
maritimam ejus partem populationibus infestam reddiderunt, quo
Pergameni, qui eam, quæ olim Teuthrania appellata est, regionem tenent,
eos a mari fugatos, in Galatiam quæ nunc dicitur compulerunt: ubi illi,
Ancyra Phrygum oppido occupata, ultra Sangarium amnem consederunt. Eam
urbem Midas Gordii filius condiderat: et ad meam sane usque ætatem
permansit ancora ab eo inventa in Jovis æde, et fons ille, quem Midæ
nominant, in quem vinum infudisse Midam, ut Silenum captaret, vulgo
creditum est. Neque vero Ancyram solum ceperunt, verum et Pessinuntem ad
montem * Agdistin, ubi et Atten sepultum ferunt. (6) Sunt adhuc apud
Pergamenos Gallorum spolia et pictura eorum testis, quæ in Gallos
gessere. Quam vero Pergameni incolunt terram, eam Cabiris sacram olim
fuisse perhibent. Se ipsi ex eo Arcadum numero esse volunt, qui cum
Telepho in Asiam trajecerint. Bellorum vero, si qua forte alia
gesserunt, ad omnes gentes fama fortassis non pervasit. Tria certe
præclara rerum gestarum monumenta reliquerunt: quorum illud primum fuit,
quod inferioris Asiæ imperium adepti sunt: alterum, quod Gallos ex eo,
quem prius occuparant, loco cedere coegerunt: tertium, quod Telepho duce
cum Agamemnonis copiis manum conserere ausi sunt, quum Græci ab Ilio
aberrantes, e Mysorum agro, Trojanum illum esse rati, prædas agere
aggressi essent. Sed ad id redeo, unde est historia ab initio digressa.



                                CAPUT V.


_ De Tholo — Heroibus Eponymis — Adriani donariis. _

Quingentorum curiæ proximus locus est, qui Tholus dicitur, ubi Prytanes
rem divinam facere consueverunt: quo in loco non sane magna sunt aliquot
ex argento signa. Paulo vero superius heroum eorum statuæ positæ sunt, a
quibus recentiora nomina Atheniensium tribus acceperunt. Qui certe
tribuum numerum auxerit, ut decem pro quattuor essent, novaque nomina
pro priscis imposuerit, id sane ab Herodoto traditum est. (2) Ex
Eponymis autem (sic enim eos appellant) unus est Hippothoon Neptuni
filius ex Alope Cercyonis filia: alter Antiochus Heraclida, Herculi e
Medea Phylantis filia genitus: tertius Ajax Telamonis filius: tum ex
Atheniensibus Leo, quem filias ex oraculo pro salute publica devovisse
ferunt. Habet et inter Eponymos locum suum Erechtheus, qui Eleusinios
prœlio vicit eorumque ducem Immaradum Eumolpi filium interfecit. Ad hos
Ægeus, et Pandionis nothus filius Œneus, et ex Thesei liberis Acamas.
(3) Vidi etiam Cecropis statuas et Pandionis inter eos, a quibus tribuum
sunt cognomina: sed quinam sint quibus honorem habeant, non dixerim.
Regnavit enim et Cecrops major, quicum Actæi filia nupta fuit: et minor,
Erechthei filius, Pandionis nepos, pronepos Erichthonii, a quo est in
Eubœam colonia deducta. Regnavit etiam Pandion Erichthonii, et alter
minoris Cecropis filius, qui cum filiis a Metionidis regno pulsus, quum
ad Pylam Megarensium regem, cujus filiam in matrimonio habebat,
confugisset, morbo confectus illic diem suum obiisse dicitur: estque
ejus mari vicinum monumentum eo in loco Megarensis agri, qui Minervæ
Æthyiæ scopulus est appellatus. (4) At filii, rursus ejectis Metionidis,
Megaris Athenas reversi sunt: ubi regnum maximus natu Ægeus obtinuit. Et
Pandion quidem non satis æquo fato eduxit filias; neque filii, qui suas
persequerentur injurias, ex illis relicti sunt: quamquam Thraciæ regem,
quo opes suas firmaret, sibi affinitate devinxerat. Sed fati vim
effugere nulla possunt homines ratione. Nam quum Tereus, cui nuptum
Progne data fuerat, Philomelæ ejus sorori, contemptis Græcorum legibus,
vitium intulisset et puellæ insuper corpus ferro violasset, mulieres ad
sceleris pœnam expetendam provocavit. Pandionis vero et altera spectatu
digna est in arce statua. (5) Et hi quidem sunt prisci illi, a quibus
Athenienses tribubus nomina indiderunt. Natu autem multo inferiores et
alii sunt, Attalus scilicet Mysus, et Ptolemæus Ægyptius, et penes quem
ætate mea imperium erat, Adrianus, qui et deos unus omnium
religiosissime colebat, et populorum ipsi subjectorum felicitati maxime
consuluit. Is bellum omnino nullum, nisi invitus, suscepit. Hebræorum
duntaxat, qui supra Syros sunt, defectionem ultus est. Quæ vero diis
templa vel erexerit, vel donariis et operibus exornarit, quæ item ultro
Græcis urbibus, quæque rogatus etiam barbaris dona dederit, Athenis in
communi deorum omnium templo conscriptum est.



                               CAPUT VI.


_ De Ptolemæo Lagi ejusque rebus gestis. _

Attali vero et Ptolemæi rerum gestarum memoriam quum vetustas magna ex
parte abolevit, tum eorum negligentia interiit, qui, ut eam literis
mandarent, cum illis vixere. Quamobrem mihi in mentem venit, et quas hi
res gesserint, et quemadmodum ad eorum majores Mysorum et Ægyptiorum
finitimarumque gentium imperium pervenerit, exponere. (2) Ptolemæum
quidem Macedones Philippi esse Amyntæ filii, verbo Lagi filium
existimant: ejus enim matrem uterum ferentem a Philippo Lago uxorem
datam ferunt. Hunc et alia in Asia præclara facinora gessisse memorant:
et Alexandro in Oxydracis periclitanti, præ cunctis regis amicis,
auxilio fuisse. Eundem etiam, Alexandro mortuo, iis, qui ad Aridæum
Philippi filium regnum universum deferebant, restitisse, regnumque in
plura imperia dividendi auctorem in primis exstitisse. (3) Quo tempore
ipse in Ægyptum profectus, Cleomenem, quem Ægypto præfecerat Alexander,
quod Perdiccæ studeret, sibi suspectum occidit: atque iis Macedonibus,
quibus negotium datum erat, ut Alexandri cadaver Ægas reportarent, ut
sibi illud traderent, persuasit, acceptumque Macedonico ritu Memphi
condidit; nihilque omnino dubitans, bellum sibi Perdiccam illaturum,
Ægyptum præsidiis firmavit. Perdiccas vero quo speciosiorem expeditioni
causam prætexeret, secum adduxit Aridæum Philippi filium, et Alexandrum
puerum, Alexandro ex Rhoxane Oxyartæ filia genitum: quum re tamen Ægypti
regnum Ptolemæo eripere conaretur. Verum ex Ægypto pulsus, amissa magna
ex parte existimatione, quam in bellicis rebus consecutus fuerat, et jam
ante in magnam apud Macedones invidiam adductus, a satellitibus suis
interfectus est. (4) Ptolemæum vero Perdiccæ cædes ad res gerendas
excitavit: Syriam igitur statim et Phœnicen imperio suo adjecit: mox
Seleucum Antiochi filium ab Antigono ejectum, ad se confugientem, in
fidem recepit. Ad hæc in Antigonum, armis se insolentiam ejus
persecuturum professus, bellum movit. Cassandrum Antipatri filium et
Lysimachum Thraciæ imperantem ad societatem induxit, quum et Seleuci
fugam commemoraret, et Antigoni opes cunctis formidolosas fore, si quid
amplius crevissent, moneret. (5) Interea Antigonus bellum utique
apparabat, belli tamen fortunam tentare prius non est ausus, quam audita
Cyrenæorum defectione Ptolemæum in Libyam movisse renuntiatum est; tunc
enim et Syros et Phœnices primo impetu in potestatem suam redegit.
Quibus quum Demetrium filium, illum quidem peradolescentem, verum summa
virtute et spe juvenem, præfecisset, ipse in Hellespontum profectus est.
Sed antequam eo perveniret, quum audisset a Ptolemæo Demetrium prœlio
superatum, retro copias egit. Demetrius non prorsus tota provincia hosti
cesserat; quin et Ægyptiorum non magnam utique manum insidiis
oppresserat. Appropinquantem Antigonum Ptolemæus non exspectandum ratus,
in suum se regnum recepit. (6) Hieme vero acta, Demetrius in Cyprum cum
classe profectus, Menelaum primum Ptolemæi præfectum navali prœlio,
deinde Ptolemæum ipsum propius accedentem vicit: mox in Ægyptum
fugientem persecutus terra Antigonus, mari Demetrius urgebat. Ptolemæus
omni ex parte periculo circumventus, præsidio tamen ad Pelusium
constituto, et triremibus e flumine in hostem deductis, ita restitit, ut
suum sibi regnum facile tutatus sit. Antigonus quidem ex præsentium
rerum difficultate occupandi Ægyptum spem omnem abjecerat: Demetrium
tamen cum ingenti exercitu et navibus multis contra Rhodios misit, ut
qui se redacta in potestatem suam insula opportuno adversus Ægyptios
propugnaculo usurum speraret. Sed Rhodii quum ipsi per se bellica
virtute et operibus ac machinis acriter obsistebant, tum illos Ptolemæus
omni ope copiisque suis juvabat. (7) Antigonus igitur æque Rhodiensi ac
prius Ægyptiaca expeditione infeliciter tentata, non ita multo post
contra Lysimachum, Cassandrum, et Seleucum acie dimicare ausus, magnam
exercitus partem amisit: ac postea belli adversus Eumenem diuturnitate
confectus e vita decessit. Ex omnibus autem, qui Antigonum oppugnarunt,
regibus summa fuisse impietate Cassandrum judico: qui quum Antigoni
opera Macedoniæ regnum conservasset, non dubitavit viro optime de se
merito bellum inferre. (8) Antigono vero mortuo, Ptolemæus Syriam et
Cyprum iterum subegit, Pyrrhumque in Thesprotidem Epiri reduxit, et per
Magam, Berenices, quam tunc in matrimonio habebat, filium, Cyrenen, quæ
a se desciverat, quinto post defectionem anno recepit. Quod si Ptolemæus
revera Philippo Amyntæ filio genitus est, intemperantem usque ad
insaniam in mulieres amorem a patre nimirum ei quasi hæreditarium
fuisse, facile credi potest. Quum enim Eurydicen Antipatri filiam uxorem
duxisset, ex eaque liberos etiam suscepisset, Berenices nihilominus,
quam Eurydicæ comitem in Ægyptum Antipater miserat, amore captus, filios
ex ea quoque genuit. Ex iis Ptolemæum, non ex Antipatri filia, sed ex
Berenice genitum, jam prope moriens sibi regni successorem declaravit, a
quo Atheniensibus tribus una est.



                               CAPUT VII.


_ De Ptolemæo Philadelpho et Maga. _

At hic etiam Ptolemæus Arsinoes uterinæ pariter et germanæ sororis amore
victus, eam sibi matrimonio adjunxit: atque id non sane ex Macedonum,
sed Ægyptiorum, quibus imperabat, lege fecit. Deinde fratrem Argæum
insidias sibi comparantem, ut fama est, interfecit. Idem etiam Alexandri
cadaver e Memphi deportandum curavit. Alterum quoque fratrem, ex
Eurydice natum, quum ab eo Cyprios ad defectionem sollicitari
persensisset, de medio sustulit. At Magas, ejus ex eadem quidem matre
frater, patre vero Philippo, Macedone illo quidem, sed ignobili et
plebeio genitus, quum Cyrenæis, quibus a Berenice matre præfectus
fuerat, ut a Ptolemæo deficerent, persuasisset, in Ægyptum cum exercitu
movit. (2) Ptolemæus, quum aditus ex omni parte munisset, se ad
Cyrenæorum impetum sustinendum comparabat: sed ubi Magæ in itinere de
Marmaridarum (ea Libyum nomadum gens est) defectione est allatum,
Cyrenas agem retroagere cœpit. Quo quum illum persequi Ptolemæus
conaretur, id ei fuit impedimento, quod, quum ad sustinendum Magæ
impetum et alios mercenarios milites, et Gallorum quattuor ferme millia
conducta haberet, et eam manum comperisset de Ægypto occupanda consilia
inire, eos in desertam insulam per Nilum deduxit: quo in loco ad unum
omnes quum mutuis confossi vulneribus, tam fame enecti periere. (3)
Magas vero quum Apamen uxorem duxisset, Antiochi filiam, socero
persuadet, ut violato fœdere, quod ejus patri Seleuco cum Ptolemæo ictum
fuerat, in Ægyptum invadat. Quod quum Antiochus comparato exercuit
moliretur, Ptolemæus in omnes populos, quibus imperabat Antiochus,
copias dimisit, quæ imbecilliores excursionibus prædonum more ac
populationibus infestos redderent, validiores acie adorirentur. Quod
sane consilium omnem in Ægyptum Antiocho proficiscendi facultatem
eripuit. Hic ille Ptolemæus est, qui, ut ante exposui, auxiliarem
classem Atheniensibus contra Antigonum et Macedonas misit: qua tamen non
magnopere ad salutem Atheniensium profectum est. Huic filii ex Arsinoe,
non sorore, sed ea, quæ Lysimachi filia fuit, nati sunt. Nam soror, quam
sibi matrimonio junxerat, antequam pareret, diem suum obiit: a qua
Arsinoitis præfectura Ægypti cognomen accepit.



                              CAPUT VIII.


_ De Attalo — variis signis — Demosthene — templis et signis deorum ac
    hominum — theatro Odeo dicto. _

Postulat autem locus, ut etiam, quæ ad Attalum pertinent, exponantur,
quum et ipse ex eorum numero sit, a quibus Atticis tribubus cognomina
indita sunt. Vir fuit Macedo, Docimus nomine, unus de Antigoni ducibus,
qui se postea opesque suas omnes Lysimacho tradidit. Hic Philetærum
Paphlagonem eunuchum habuit: a quo quæ gesta fuerint, usque dum
defecisset a Lysimacho, et quemadmodum Seleucum in partes pertraxerit
suas, inter ea inseram, quæ de Lysimacho erunt commemoranda. Hic autem
Attalus Attali quidem filius fuit, fratris Philetæri; regno vero, quo
Eumenes, (et ipse frater Philetæri) cesserat, sui patruelis potitus est.
Is omnium quæ gessit, maximum illud fuit, quod Gallos in eam, quam etiam
nunc tenent, terram a mari confugere coegit.

2. Jam secundum eorum, unde tribus appellatæ sunt, statuas signa deorum
spectantur, Amphiaraus, et Pax Plutonem puerum ferens. Ibidem Lycurgus
ex ære, Lycophronis filius, positus est; et Callias, qui pacem Græcis,
ut Atheniensium plerique memorant, ab Artaxerxe Xerxis filio confecit.
Demosthenes etiam, quem in Calauream, ea insula juxta Trœzenem est,
Athenienses exilii causa concedere coegerunt: revocatumque paulo post,
iterum post Lamiacam cladem in exilium misere: (3) quo tempore in eandem
insulam reversus hausto veneno interiit. Hunc ex omnibus Græcis exulibus
unum ad Antipatrum et Macedonas non traxit Archias. Thurius erat Archias
patria. Negotium is nefarium susceperat: nam omnes, qui ante cladem a
Græcis acceptam in Thessalia Macedonibus adversati fuerant, captos ad
Antipatrum pœnas daturos trahebat. Huc igitur Demosthenis nimius in
patriam amor evasit. Quo mihi illud præclare dictum videtur, hominem
nimis reipublicæ administrationi deditum et populari aura fidentem haud
unquam feliciter diem extremum claudere. (4) Prope Demosthenis statuam
Martis est ædes, in qua duo sunt Veneris signa. Martis Alcamenes,
Minervæ signum Parius vir fecit, Locrus nomine. Ibidem est etiam Enyûs
(_Bellonæ_) signum, Praxitelis filiorum opus. Ad templum adstant
Hercules, et Theseus, et Apollo tænia comam redimitus. Virorum autem
statuæ sunt Calades (?), quem legumlatorem (?) Athenienses perhibent, et
Pindarus, qui, quod Athenienses carmine laudavit, et statuam et alia
meruit præmia. (5) Neque longe sunt Harmodius et Aristogiton Hipparchi
interfectores: cujus facinoris causam et modum alii explicarunt. Ex his
statuis aliquot Critius, antiquiores fecit Antenor. Ac quum has Xerxes,
urbe Athenarum capta, quam cives deseruerant, cum alia præda
asportasset, Antiochus postea Atheniensibus remisit.

6. In theatri vero quod Odeum vocant ipso vestibulo Ægyptiorum regum
sunt statuæ: quibus est omnibus idem Ptolemæi nomen, inter eos discrimen
faciente cognomine. Namque alium Philometora, Philadelphum alium
appellarunt: at Lagi filio Soteris (_Servatoris_) cognomentum Rhodii
dedere. Quorum unus Philadelphus est, cujus a nobis mentio, quum sermo
de iis esset, a quibus tribubus sunt nomina, facta est. Huic Arsinoes
sororis apposita est statua.



                               CAPUT IX.


_ De Ptolemæo Philometore et matre Cleopatra — Lysimacho et Thracibus —
    Hieronymo Cardiano. _

At qui Philometor est dictus, octavus est a Ptolemæo Lagi filio. Id
autem cognominis per illusionem nactus est. Neque enim regum quisquam
fuit unquam ex omnibus, quem majori mater odio prosecuta fuerit: hunc
enim, majorem quamvis natu, ad regnum vocari non est passa, et, ut in
Cyprum vivente patre ablegaretur, effecit. Cujus in filium acerbitatis
quum alias fuisse causas Cleopatræ memorant, tum quod Alexandrum natu
minorem sibi obsequentiorem fore sperabat: (2) ob eamque rem primum, ut
eum Ægyptii regem crearent, suadebat: deinde, quum repugnante plebe id
assequi nequisset, in Cyprum Alexandrum misit, prætoris quidem nomine,
re vero, ut per eum Ptolemæo formidolosior esset ipsa. Postremo ex omni
eunuchorum numero, quos amantissimos esse sui putabat, saucios in
concionem produxit, Ptolemæum insimulans et insidias sibi fecisse, et
eunuchos vulneribus fœdasse. Qua re Alexandrini commoti, non multum
abfuit, quin Ptolemæum impetu facto opprimerent: sed quum ille navi se e
periculo proripuisset, haud ita multo post e Cypro reversum Alexandrum
regem appellant. (3) Digna autem facinore pœna Cleopatram consecuta est:
eam enim Alexander, quem suis ipsa consiliis ad regnum evexerat,
peremit. Quo scelere detecto, quum civium metu aufugisset Alexander,
Ptolemæus in Ægyptum rediit: atque iterum regno potitus Thebanis, quod
ab ipso defecerant, bellum intulit: ac tertio a defectione anno in
potestatem suam redactos tam graviter multavit, ut, qui ante Græciæ
ditissimos quosque, templum Delphicum et Orchomenios, opibus superarent,
nullum pristinæ fortunæ vestigium retinuerint. Ipsi quidem Ptolemæo, non
ita multo post suo fato defuncto, pro multis ejus erga se meritis, quæ
nihil necesse est exponere, Athenienses posuerunt æneam statuam tam ipsi
quam Berenicæ, quæ liberorum sola illi e legitimo toro suscepta fuerat.
(4) Post Ægyptios vero reges Philippo et ejus filio Alexandro statuæ
positæ sunt: quorum res gestæ majores fuere, quam ut aliis de rebus
susceptæ historiæ inseri debeant. Ægyptiis quidem regibus ad veri
honoris monumentum, utpote bene de se meritis, præmia sunt constituta:
Philippo vero et Alexandro adulatione potius multitudinis, quandoquidem
etiam Lysimacho, non tam ejus ducti studio quam temporibus consulentes,
eundem honorem habuerunt.

5. Fuit Lysimachus natione Macedo, Alexandri satelles, quem rex ira
incensus in eandem cum leone cavam conjici jusserat: sed quum ab eo
bestiam exanimatam intellexisset, viri perpetua admiratione virtutem
prosecutus, eodem illum, quo optimum quemque e Macedonibus, loco esse
voluit. Mortuo vero Alexandro, ei Thraciæ parti, quæ Macedoniæ finitima
est, imperavit, quam Philippus etiam ante et Alexander tenuerant. Est
autem ea regio non sane magna: sed reliqua Thracia adeo hominum
multitudine abundat, ut, nisi forte Galliam excipias, cuivis nationi
hominum frequentia anteponi posse videatur: quod in causa fuit, ut
universam ante Romanos nemo imperio suo adjecerit. Nunc autem et Thracia
tota, et quicquid Gallici nominis est, Romano imperio paret: sed Galliæ
bene cultas tantum partes, quibus imperarent, dignas judicantes,
reliquas, quæ nulli usui visæ sunt, quod aut immodicis frigoribus aut
soli sterilitate laborarent, consulto missas fecerunt. (6) Tum igitur
Lysimachus, e finitimis primos Odrysas bello est aggressus: deinde in
Dromichæten et Getas profectus, quum prœlium initum esset cum hominibus
et rei bellicæ nequaquam imperitis et numero multo superioribus, fuga se
e summo periculo, in quod res suas omnes deduxerat, eripuit. In ea pugna
Agathocles ejus filius, paterno ductu militaris disciplinæ rudimentis
tunc primum assuescens, a Getis captus est. Quare Lysimachus aliis etiam
prœliis nihilo secundioribus belli fortunam expertus, et, quod filius in
hostium potestatem venisset, minime levem cladem numerans, cum
Dromichæte pace facta, temporum maxime necessitati obtemperans, ei et
filiam despondit, et ea Thraciæ parte cessit, quæ trans Istrum est. Sunt
qui non Agathoclem, sed ipsum Lysimachum ab hostibus captum fuisse
dicant, deinde ab Agathocle iis conditionibus, quas diximus, fœdere cum
Getis icto, liberatum. Ut vero rediit, Agathocli Lysandram, Ptolemæi
ejus, qui Lagi filius erat, et Eurydices filiam, uxorem duxit. (7)
Classe etiam in Asiam trajecit, et cum sociis Antigoni regnum destruxit.
Præterea eam, quam nunc quoque Ephesii mari proximam incolunt, urbem
condidit: in quam Lebedios et Colophonios, eorum urbibus eversis,
deduxit. Eas vero urbium excisiones Phœnix iamborum scriptor deplorat.
Nam Hermesianactem, qui elegos scripsit, ad illud usque tempus
superstitem fuisse non crediderim: neque enim is in aliqua carminum
suorum parte excisam Colophonem non deflesset. At Lysimachus Pyrrhum
quoque Æacidæ filium bello est adortus. Ejus namque ab Epiro profectione
observata, quum sæpe ille domo abesse consuesset, et reliquam Epirum
hostilem in modum populatus est, et ad regum sepulcra pervenit. (8) His
addit Hieronymus Cardianus, quod ut credam, adduci non possum:
Lysimachum, eductis e terra defunctorum conditoriis, ossa dissipasse.
Sed hic ipse Hieronymus et alioquin eo quo in reges flagrabat odio
ductus scripsisse creditur, quum unum tamen Antigonum multis idem et
haudquaquam debitis laudibus exornet; et hæc illum de regum Epiri
monumentis a Macedone viro destructis ad calumniam commentum, omni modo
apparet. Nesciebat fortasse Lysimachus, eos non Pyrrhi solum, sed
Alexandri etiam majores eosdem fuisse, quum Alexander maternum genus ab
Epiro, atque adeo ab Æacidis duceret. Argumento est præterea inter
Pyrrhum et Lysimachum non multo post conciliata societas, nulla per
bellum injuria fuisse inter ipsos ad reditum in gratiam spem
interclusam. Sed Hieronymus et alias forsan habuit cum Lysimacho
simultatis causas, et eam procul dubio maximam, quod ille, Cardianorum
urbe eversa, pro ea Lysimachiam in Isthmo Thraciæ Chersonesi condiderat.



                                CAPUT X.


_ De Lysimachi bellis cum Demetrio et Pyrrho gestis — de Lysimachi
    infelici matrimonio et morte. _

Et Lysimachus quidem, quantisper Aridæus, et post eum Cassander ejusque
liberi regnarunt, a Macedonum amicitia non discessit: ubi vero Demetrius
Antigoni filius regnum adeptus est, ne se ille bello provocaret,
metuens, prior contra eum arma movit. Noverat enim paternum ei esse, de
promovendo imperio semper cogitare. Ut primum igitur illum in Macedoniam
profectum, Alexandro Cassandri filio, a quo accersitus fuerat,
interempto, ejus regno potitum comperit, probabilem belli causam nactus,
(2) ad Amphipolim cum Demetrio congressus, parum abfuit quin Thraciæ
quoque regno excideret. Verum Pyrrhi auxiliis confirmatus et regnum
retinuit, et Nestiis deinde ac Macedonum parti imperavit. Nam Pyrrhus
cum exercitu veniens ex Epiro, dum Lysimachi rebus pro tempore studeret,
majorem Macedoniæ sibi partem vindicaret. Ac quum in Asiam Demetrius
contra Seleucum trajecisset, quantisper nihilo inferior armis fuit
Demetrius, in Lysimachi societate Pyrrhus perstitit: ubi vero Demetrius
in Seleuci potestatem venit, dissoluta est inter hos amicitia. Bello
itaque utrinque comparato, Lysimachus, Antigono Demetrii filio et Pyrrho
ipso multo superior discessit, et Macedonia potitus est, et Pyrrhum in
Epirum redire coegit. (3) Multæ vero solent ex amore hominibus exsistere
calamitates. Hic enim Lysimachus quum natu jam grandior esset, et quum
ipse susceptis liberis fortunatus haberetur, tum vero Agathocli filio ex
Lysandra liberi geniti essent, Arsinoen tamen Lysandræ sororem sibi
matrimonio adjunxit. Eam, quum timeret, sui ne filii, mortuo Lysimacho,
in Agathoclis potestate essent, de Agathoclis cæde consilia inisse
ferunt. Sunt qui scriptum reliquerint, Arsinoen Agathoclis amore captam,
quumque ad obsequium adolescens pellici non potuisset, ab ea per
insidias de medio sublatum. Narrant etiam Lysimachum postea tam audax
facinus uxorem ausam cognovisse, sed nihil ei profuisse amicis penitus
orbato. (4) Ejus itaque permissu ab Arsinoe interempto Agathocle,
Lysandra ad Seleucum profugit, secum ducens et filios et fratres suos,
qui * ad Ptolemæum confugerunt. Fugientibus vero se comitem addidit
Alexander, Lysimachi ille quidem, sed ex Odrysiade uxore filius. Hi quum
Babylonem pervenissent, a Seleuco, ut bellum contra Lysimachum
susciperet, supplices contenderunt. Eodem vero tempore et Philetærus,
cui omnis Lysimachi pecunia commissa erat, Agathoclem interfectum
dolens, et quæ ab Arsinoe exspectari poterant metuens, Pergamum supra
Caicum occupat, atque inde per legatum se pecuniamque omnem Seleuco
tradit. (5) Quod ubi Lysimacho nunciatum fuit, statim in Asiam trajicit,
ac bellum prior Seleuco infert: collatis vero signis cum eo congressus
in ipso prœlio, magna clade accepta, occubuit. Ejus cadaver a Lysandra
multis cum precibus impetratum Alexander Lysimachi filius ex Odryside
(ut ante dixi) sustulit, et in Chersonesum deportatum sepulturæ
mandavit, eo in loco, quo nunc etiam inter Cardiam vicum et Pactyam
insignis ei tumulus exstat. Et hæc quidem a Lysimacho gesta sunt.



                               CAPUT XI.


_ De Pyrrhi genere — Epirotarum regno — Pyrrhi expeditionibus. _

Apud Athenienses autem Pyrrhi etiam conspicitur effigies, cui cum
Alexandro Magno sola generis propinquitas intercessit. Nam Pyrrhus
Æacida Arybbæ filio, Olympiade vero Neoptolemi filia Alexander genitus
est. Neoptolemo et Arybbæ pater fuit Alcetas Tharypi filius. A Tharypo
autem retro ad Pyrrhum Achillis quindecim sobolis gradus numerantur. Is
enim primus Ilio exciso, omisso in Thessaliam reditu, in Epirum appulit,
atque ibi Heleni vatis monitu consedit. Cui quum nulla ex Hermione
proles esset, ex Andromache tres suscepti sunt filii, Molossus, Pielus,
et natu minimus Pergamus. Ex eadem vero Cestrinum Helenus genuit, quum
ei Andromache, Delphis Pyrrho interfecto, nupsisset. (2) Quum autem
Helenus moriens Molosso Pyrrhi filio regnum reliquisset, Cestrinus,
collecta Epirotarum manu voluntaria, quæ supra Thyamin fluvium est,
regionem tenuit. At Pergamus quum in Asiam trajecisset, Arium in
Teuthrania dominantem, singulari de imperio certamine dimicans, occidit,
et urbi, quod etiam nunc manet, ex suo nomine cognomentum dedit. Ceterum
Andromachæ, quæ filium secuta est, ibidem in urbe adhuc exstat heroum.
Pielus vero in Epiro mansit, ad quem, minime vero ad Molossum, Pyrrhus
Æacidæ et majores ejus originem referunt. (3) Fuit autem etiam Epiri
imperium usque ad Alcetam et Tharypum in unius regis potestate. Sed
Alcetæ filii inter se dissidentes non prius concorditer regnarunt, quam
æqualiter inter se regnum diviserunt. Postea vero Alexandro Neoptolemi
filio in Lucania exstincto, Antipatri metu in Epirum reversam Olympiadem
Æacides Arybbæ filius quum aliis est officiis prosecutus, tum vero eam
suis copiis juvit ad bellum cum Aridæo et Macedonibus gerendum, atque id
invitis etiam ac sequi recusantibus Epirotis. (4) Olympias victoriam
adepta, multa in morte Aridæo inferenda, pluraque ac magis nefaria, dum
Macedonas insectatur, immanitatis exempla edidit: quorum paulo post
graves quidem, sed meritas videtur Cassandro pœnas dedisse. Hujus igitur
feminæ invidia Æacidæ, quo minus statim ab initio in regnum ab Epirotis
reciperetur, maxime obfuit. Nam quum postea æquis jam et placatis
uteretur, Cassander illi iterum est adversatus quin in Epirum rediret.
Ac pugna quidem inter Philippum Cassandri fratrem et Æaciden ad Œniadas
commissa, Æacides ex vulnere non ita multo post de vita decessit. (5)
Alcetam deinde Arybbæ quidem filium, et Æacidæ fratrem natu grandiorem,
Epirotæ regnare jusserunt, hominem plane impotentis iracundiæ, ob eamque
causam a patre ejectum. Hunc, quum regnum inisset, more ingenii sui
denuo furentem cives noctu adorti cum filiis opprimunt. Quo de medio
sublato, Pyrrho Æacidæ filio regnum restituunt. Ei ad regnum primum
accedenti Cassander bellum intulit, homini peradolescenti et qui
imperium suum nondum firmiter instruxisset. At Pyrrhus Macedonibus in
fines suos jam invadentibus, in Ægyptum ad Ptolemæum Lagi filium se
contulit; a quo filiam ex eadem, qua ceteri Ptolemæi liberi, matre
susceptam in matrimonium accepit et cum classe Ægyptiorum est in regnum
reductus. (6) Regno igitur jam constituto, in Corcyræos primum arma
movit: quorum quum insulam finibus suis ex adverso sitam videret, ne
aliquando hostibus pro statione esset, metuebat. Quas autem post captam
Corcyram a Lysimacho clades acceperit et quemadmodum pulso Demetrio
Maconedoniæ ad illud usque tempus imperarit, quo rursus a Lysimacho
pulsus est, quæ rerum a Pyrrho usque ad illud tempus gestarum fuerint
maximæ, quum de rebus Lysimachi ageremus, exposuimus. (7) Græcorum vero
neminem ante Pyrrhum bellum Romano imperio intulisse satis constat. Nam
a Diomede quidem et Argivis, qui Diomedem secuti sunt, Æneas nulla
narratur esse pugna lacessitus. Atheniensibus certe et alias orbis terræ
partes et universam Italiam armis opprimere cogitantibus, Syracusana
clades, quo minus cum Romanis belli fortunam experirentur, impedimento
fuit. Denique Alexander Neoptolemi filius, Pyrrhi gentilis, natu eo
grandior, in Lucanis ante e vita excessit, quam poteruit cum Romanis
signa conferre.



                               CAPUT XII.


_ De Pyrrhi bello contra Romanos — de elephantis et ebore — de Pyrrhi
    bello contra Carthaginienses. _

Pyrrhus itaque primus omnium e Græcia adversus Romanos ultra Ionium mare
copias transportavit, a Tarentinis ille quoque accersitus. Ii enim quum
bellum diuturnum cum Romanis gessissent, jamque se illis impares
intelligerent, devincta sibi prius beneficiis Pyrrhi voluntate, quod eum
Corcyræos oppugnantem navalibus copiis juverant, per legatos regi, ut
socia arma secum jungeret, persuaserunt, maxime eo quod docebant Italiam
toti Græciæ felicitate præstare, nec esse satis æquum, se amicos et
supplicum more auxilia rogantes, iniquissimis temporibus suis deseri.
Hæc exponentibus legatis, Trojani belli eventus Pyrrho in mentem
veniebat, ex animi sententia omnia eventura, quando ipse ab Achille
originem ducens adversus Trojanorum coloniam arma sumturus esset. (2) Ut
vero primum in Italiam trajicere statuit, quæ hominis erat in rebus
gerendis alacritas, naves statim longas instruxit, navigiaque opportuna
ad equos et milites transvehendos, ut præsto essent, curavit. Libri
exstant non sane illustrium auctorum, qui RERUM GESTARUM COMMENTARII
inscripti sunt: quos dum lego, Pyrrhi quum alacritatem, quam in prœliis
præ se tulit, tum providentiam, qua se ad futuras dimicationes
comparavit, non possum non magnopere admirari. Nam priusquam Romani
rescierint, in Italiam classe transmisit: et quum jam appulisset, non
prius adesse eum Romani animadvertere, quam, commissa cum Tarentinis
pugna, se ille cum exercitu inopinato ostendit, factoque repente impetu,
hostium, ut par fuit, agmen turbavit. (3) Ac tunc quidem, quum se
Romanis haudquaquam acie parem esse intelligeret, elephantos compararat,
quos inter prœliandum in illos immitteret. Belluas autem has primus ex
Europæ principibus Alexander, Poro et Indis devictis, in potestate
habuit. Quo mortuo, et alii reges, et plurimas Antigonus sibi
comparavit. Pyrrhus vero in pugna, quam cum Demetrio commisit,
elephantos aliquot cepit. Ii quum ad Tarentum in mediam irrupissent
aciem, non parum Romanos exterruere, plerisque aliud quam belluas esse
existimantibus. (4) Ebur enim hominum opere et arte priscis temporibus
expoliri solitum norant haud dubie multi: bestias autem ipsas, priusquam
Macedones in Asiam trajicerent, præter Indos et Libyas finitimosque
illis populos, nulli viderant. Quod ipsum ex Homero quoque apparet, qui
quum regum lectos et opulentiorum inter hosce domos ebore ornatas
dixerit, belluæ tamen nusquam mentionem facit. Quod si autem elephantem
vidisset aut de eo quicquam audisset, antiquius opinor duxisset hoc,
quam Pygmæorum et gruum pugnam commemorare. (5) Pyrrhum post hæc in
Siciliam Syracusanorum avocavit legatio. Nam quum Carthaginienses classe
in Siciliam invasissent jamque omnes Græci nominis urbes ad vastitatem
redegissent, ac postremo ipsas Syracusas, quæ sola civitas adhuc
incolumis erat, circumsederent, Pyrrhus, de Syracusanorum legatis re
cognita, Tarentum Italicamque omnem oram missam fecit. In Siciliam vero
quum transisset, barbaris repulsis Syracusas obsidione liberavit. Deinde
quamvis Carthaginienses navali disciplina, quippe qui essent e Tyro
Phœnices oriundi, barbaris plane ceteris præstare intelligeret, cum
illis tamen, solis Epirotarum copiis fretus, confligere navibus non
dubitavit. Epiri certe ne post captum quidem Ilium maxima pars aut mare
norat, aut salsis escis vescebatur: cujus mihi rei Homerus in Odyssea
testis est:

              Nec norunt cærula ponti,
              nec dapibus vescum salis admiscere saporem.



                              CAPUT XIII.


_ De Pyrrhi expeditione contra Antigonum, et duce Cleonymo contra
    Spartanos — de Pyrrhi morte — de simili vitæ Æacidarum exitu. _

At enim victus navali prœlio, cum iis, quæ a clade superfuerant, navibus
Tarentum se recepit: ubi rebus suis vehementer attritis, de fuga, quum
sibi per Romanos sine pugna discedere minime liciturum speraret, tale
cepit consilium. Quum e Sicilia reversus cladem accepisset, legatos cum
literis ad Asiæ reges, et ad ipsum Antigonum dimisit, ab aliis pecuniam,
ab aliis auxilia, ab Antigono veru utrumque exposcens. Quum legati
revesi literas ei reddidissent, Epirotarum et Tarentinorum principes in
concionem vocat: ibi quas acceperat literas non recitavit, sed propediem
affutura auxilia affirmavit. Quum percrebuisset igitur fama in Romanorum
etiam exercitu, et e Macedonia et ex Asia magna Pyrrho auxilia
adventare, nihil illi novi moliri ausi sunt. Pyrrhus vero ea, quæ
consuta est, nocte ad montes, quæ Ceraunia vocant, classe transvectus
est. (2) Mox ab Italica clade quum paululum conquiesset, milite
confirmato, Antigono statim bellum indixit, quum et alia ei crimini
daret, et illud maxime, quod suam, dum in Italia cum exercitu esset,
nullis missis auxiliis, spem frustratus esset: atque Antigoni quidem
quum proprias copias, tum Gallorum mercenarias, fudit fugavitque, et ad
maritimas usque urbes persecutus est. Ex ea victoria superiorem
Macedoniam et Thessaliam in ditionem suam redegit. Prœlii certe
magnitudinem et Pyrrhi victoriam, quanta fuerit, declarant Gallorum
scuta in Itoniæ Palladis templo, quod inter Pheras et Larisam est,
dicata, cum epigrammate hujusmodi:

            (3) Hos tibi Gallorum clypeos rex donat, Itoni,
             Pyrrhus ab audaci rapta tropæa acie,
            viribus Antigoni fractis. Haud res ea mira:
             pugnaces et nunc et prius Æacidæ.

Hæc quidem illic. In Dodonæi autem Jovis templo ipsorum Macedonum scuta
suspendit, cum inscriptione tali:

             Ditibus hæc Asiæ terris opibusque potita,
              jam premere audebant Hellada servitio;
             sacra Jovi templo pendent quæ affixa columnis,
              erepta Emathiis scuta cruenta viris.

(4) At enim quum parum abesset quin totam Pyrrhus Macedoniam subigeret,
etsi unus erat omnium ad præsentes occasiones arripiendas paratissimus,
Cleonymus tamen eum a Macedonia in Peloponnesum avocavit. Patria quidem
Spartanus fuit Cleonymus; cum exercitu tamen in Lacedæmoniorum fines
hostiliter invasit. Ejus rei causam, quum Cleonymi genus percensuero,
exponam. Pausanias, qui Græcis ad Platæam dux fuit, Plistoanactem filium
reliquit. Hic alterum Pausaniam genuit: cujus Cleombrotus filius fuit,
is qui in Leuctrica pugna dimicans adversus Thebanorum ducem Epaminondam
occubuit. Huic duo fuere filii, Agesipolis et Cleomenes. Mortuo autem
sine liberis fratre, Cleomenes regnum obtinuit: (5) qui Acrotatum
majorem, et Cleonymum natu minorem genuit. Quum autem Acrotatus prius,
nec multo post Cleomenes diem suum obissent, inter Areum Acrotati filium
et Cleonymum de regno orta est contentio. * quocumque demum modo sibi
Cleonymus vindicaturus, Pyrrhum in patrios fines induxit. Lacedæmonii
quidem ante Leuctricam cladem nullum unquam belli adversum casum experti
fuerant, eoque se nunquam pedestri pugna victos gloriabantur. Nam
Leonidæ, parta fere victoria, quo minus Persas ad internecionem deleret,
fatigati longa pugna militis robur defuisse asserebant: et quæ
Athenienses Demosthene duce ad Sphacteriam insulam gessissent, belli
potius furtum quoddam, quam victoriam fuisse. (6) Prima illis illata est
in Bœotiis clades: alteram, qua majorem in modum opes eorum afflictæ
sunt, ab Antipatro et Macedonibus acceperunt. Jam tertiam eorum finibus
calamitatem intulit insperantibus a Demetrio concitatum bellum. Quum
vero jam quarto Pyrrhum cum infesto exercitu fines ingressum viderent,
obviam illi, assumtis in societatem Argivis et Messeniis, venere. Quos
quum Pyrrhus prœlio vicisset, parum omnino abfuit quin eodem impetu
urbem caperet: sed quum agrum populationibus infestum reddidisset,
prædamque inde magnam egisset, paululum temporis requieti dedit. Interea
Lacedæmonii ad sustinendam oppugnationem se confirmabant, quum Sparta
jam ante, Demetrio oppugnante, præaltis fossis et validissimis quibusque
operibus munita esset: quaque facilior aditu erat, propugnacula etiam
excitata erant. (7) Dum hæc aguntur, Pyrrho Spartano bello occupato,
Antigonus, quum Macedonum urbes præsidiis et munitionibus firmasset, in
Peloponnesum copias duxit, quippe qui sciret, Pyrrhum Lacedæmone et
Peloponnesi parte subacta in Epirum non statim rediturum, sed in
Macedoniam ad persequendum ibi bellum esse reversurum. Quum autem ex
Argis in Laconicum agrum Antigonus exercitum esset immissurus, ipse
Pyrrhus ad Argos jam accesserat. Ibi inito prœlio victor Pyrrhus
fugientes in urbem persecutus est. Ubi, quum ejus exercitus, ut fere
fieri solet, in diversa abisset, (8) repugnantibusque acriter hostibus
pro templis, ædibus, angiportis, aliisque urbis locis, Pyrrhus a suis
relictus est et in capite vulnus accepit. Ferunt eum tegulæ ictu, a
muliere dejectæ, interiisse. Argivi vero non mulierem illam, sed Cererem
assumta mulieris forma fuisse, affirmant. Et hæc quidem illi de Pyrrhi
morte: quod et Lyceas prodidit, qui carminibus epicis indigenarum res
conscripsit. Est præterea Argis, quo loco Pyrrhus cecidit, ex oraculo
Cereri erectum fanum: et in eo Pyrrhus ipse sepultus est. (9) Illud vero
maxime mihi mirandum videri solet, (_tres?_) ex Æacidarum gente et
nomine divinitus oblata nece occubuisse: Achillem siquidem Homerus
memoriæ prodidit ab Alexandro Priami filio et Apolline interfectum;
Pyrrhus vero, ejus filius, Pythiæ jussu Delphis occisus est; huic
denique Æacidæ filio, quale et Argivi dicunt et Lyceas cecinit, mortis
genus obtigit. De ejus tamen cæde non satis congruunt quæ scripsit
Hieronymus Cardianus: quem scilicet cum rege viventem in ejus gratiam
scribere maxime fuit necesse. Nam si Philistus venia dignus habetur, qui
quum Syracusas se restitutum iri speraret, multa Dionysii flagitia
dissimulavit, Hieronymo certe multa ad Antigoni gratiam scribenti venia
danda. Et huc quidem Epirotarum potentia evasit.



                               CAPUT XIV.


_ De memorandis artis operibus in Odeo — Triptolemo — Epimenide et
    Thalete — Æschyli epitaphio — Minerva — cultu Veneris Cœlestis. _

Quum vero Athenis Odeum introieris, et alia spectatu digna et Bacchum
conspicies. Juxta quod fons est, quem Enneacrunon (_novem scaturiginum_)
vocant, ita a Pisistrato exornatum. Putei quidem passim in urbe multi,
hic autem unicus est fons. Templa vero supra fontem duo sunt: unum
Cereris et Proserpinæ: in altero Triptolemi signum est; de quo quæcunque
dicuntur, omissis quidem, qui de Deiope jactantur sermonibus, exponam.
(2) Inter Græciæ populos maxime de antiquitate et deorum muneribus sibi
concessis cum Atheniensibus certant Argivi, non aliter atque inter
barbaros cum Phrygibus Ægyptii. Memoriæ itaque proditum est, Cererem
Argos venientem a Pelasgo hospitio acceptam: ibi ex Chrysanthide de
filiæ raptu cognovisse. Post hæc Trochilum sacrorum antistitem ab
Agenore sibi infesto Argis pulsum in Atticam venisse: quumque Eleusine
uxorem duxisset, Eubuleum et Triptolemum genuisse. Hæc Argivi.
Athenienses vero et qui apud eos norunt ** Triptolemum Celei filium
fuisse, qui primus sationem et frugum cultum tradiderit, dicunt. (3) At
Musæus carminibus, si modo ea Musæi sunt, Triptolemum Oceani et Terræ
filium prodidit: et Orpheus (quanquam et ea Orphei esse ut credam,
adduci non possum), Eubuleo et Triptolemo Dysaulen patrem fuisse; eos a
Cerere frumenta serendi rationem accepisse, quod ex illis primum Ceres
filiæ raptum cognovisset. Chœrilus autem Atheniensis in ea fabula, cui
Alope nomen est, Cercyonem et Triptolemum fratres fuisse, ex
Amphictyonis filia natos, scripsit: et Triptolemo quidem Rarum, Cercyoni
Neptunum patrem fuisse. Longiore vero oratione conantem singula persequi
et omnia, quæ de templo, cui Eleusinio nomen est, commemorari possent,
planius explicare, quædam me visa per somnum species deterruit. Ad ea
igitur redeo, quæ palam narrare nulla religione prohibeor. (4) Pro ejus
templi foribus, quo loco etiam Triptolemi signum est, bos ænea
spectatur, ita ornata ut victimæ quæ ad aram trahuntur. Ibidem sedentem
videas Epimenidem Gnosium: quem, quum in agrum exisset, in spelunca
somno oppressum memorant, neque prius experrectum, quam annos
quadraginta obdormivisset: postea vero et heroicos versus fecisse, et
quum alias urbes, tum Athenas lustrasse. Quod ipsum apud Lacedæmonios
sedata pestilentia fecit Thales, Epimenidis tamen neque propinquus,
neque civis, quum illum Gnosium, hunc Gortynium fuisse dicat Polymnastus
Colophonius in eo carmine, quod de Thalete Lacedæmoniis fecit. (5) Paulo
hinc longius Eucleæ delubrum, de Persarum, qui Marathonem occuparant,
manubiis dicatum. Nullam autem fuisse victoriam, qua sint magis
Athenienses gloriati, quam ea, quam ex Marathonia pugna sunt adepti,
hinc præcipue ut credam adducor, quod Æschylus, quum prope jam esset ut
e vita decederet, vir tanta in poesi nominis celebritate, cujus virtus
navalibus prœliis ad Artemisium et Salaminem enituerat, de ceteris
quidem nihil memoravit, sed suum et paternum patriæque nomen inscripsit,
et Marathonium saltum Persasque, qui illuc descenderint, suæ testes
virtutis citat.

6. Supra Ceramicum et porticum, quæ regia dicitur, Vulcani est fanum: in
quo quod Minervæ positum sit signum, nihil sane mirabar, quum ad ea, quæ
de Erichthonio vulgo traduntur, animum referrem. Deæ vero signum quod
glaucos habeat oculos, Libycam de ea re fabulam comperio: Minervam
Neptuni et Tritonidis Paludis filiam esse, atque ideo glaucos illi
itidem, ut Neptuno, oculos esse. (7) Non longe abest Cœlestis Veneris
templum; quam primi omnium hominum Assyrii coluere: deinde Paphii in
Cypro, et Phœnicum qui in Palæstina Ascalonem urbem incolunt; Phœnices
cum Cytheriis communicarunt. Athenis vero eam religionem induxit Ægeus,
quum Veneris ira et sibi problem non obtigisse et sororibus calamitatem
immissam putaret: nam illo tempore prolem nondum habebat. Quod ætate
nostra exstat deæ signum ex Pario lapide, Phidiæ opus est. Sed
Athmonensium apud Athenienses curia est: cujus curiales multo ante
Actæum Porphyrionem regnasse ferunt, ab eoque, quod apud ipsos est,
Cœlestis Veneris templum dedicatum. Sed et alia longe diversa ab iis,
quæ communi urbis opinione recepta sunt, per curias jactantur.



                               CAPUT XV.


_ De porticu Pœcile dicta et de picturis in ea. _

Pergentibus vero ad eam porticum, quæ a picturæ varietate Pœcile
dicitur, Mercurius æneus in conspectu est, quem Forensem vocant. Prope
porta est, ad quam tropæum ab Atheniensibus erectum, iis nempe, qui
Plistarchum Cassandri fratrem, cui ille equitatum suum et conductitium
militem commiserat, equestri certamine fuderunt. In ipsa autem porticu
Atheniensium primum acies in Œnoe, Argivi agri vico, adversus
Lacedæmonios instructa. Expressa vero res est non ad pugnæ jam
effervescentis effigiem, quum quisque pro se virtutis documenta dare
contendit, sed accedere adversæ acies videntur et jam cominus congredi.
(2) In medio autem pariete Athenienses sunt Theseo duce cum Amazonibus
dimicantes. Hæ vero solæ ex omnibus feminis nulla unquam clade deterreri
potuerunt, quin belli novam semper aleam subirent: siquidem Themiscyra
expugnata ab Hercule, et copiis, quas contra Athenienses miserant,
deletis, nihilominus ad Trojam cum Atheniensibus ipsis et universis
Græcis pugnaturæ venerunt. Post Amazones Græcos cernas Ilium
exscindentes, et reges ob Ajacis in Cassandram nefarium facinus in unum
congregatos: quo in loco tum ipse Ajax, tum captivarum agmen mulierum,
et inter ceteras Cassandra ipsa picta est. (3) In extremo picturæ loco
sunt, qui in Marathone pugnarunt: ex Bœotis Platæenses, et item Attici
nominis omnes cum barbaris congrediuntur. Spectatur autem hic quidem in
pugnando par in utraque acie alacritas: ubi vero in pugnæ veluti
penetralia intratum est, fugientes videas barbaros et se in paludem
trudentes. In ipso operis fine Phœnissæ naves sunt, et barbarorum, qui
in eas se conjecerant, a Græcis facta cædes. Ibidem et Marathon heros
est pictus, a quo campus nomen habet. Theseus quoque tanquam ex terra
prodiens; Minerva item et Hercules: a Marathoniis enim Herculi primis,
ut ipsi memorant, honores habiti sunt. Inter pugnantium imagines maxime
illustres sunt, Callimachus, qui ab Atheniensibus Polemarchus electus
fuerat; inter duces, Miltiades; et Echetlus heros, cujus posterius
mentionem faciam. (4) Eodem in loco ænei clypei infixi sunt cum
inscriptione, Scionæorum eos et auxiliariorum esse. Qui vero pice obliti
contra temporis et rubiginis injurias sunt, eos clypeos de Spartanis
esse dicunt in Sphacteria insula captis.



                               CAPUT XVI.


_ De signis ante porticum Pœcilen dictam — Seleuci signo, rebus gestis
    ac morte. _

Ante porticum statuæ sunt æneæ, Solon qui Atheniensibus leges dedit, nec
procul ab eo Seleuci statua, cui haud obscura prodigia futuram
felicitatem significarunt. Quum enim ex Macedonia cum Alexandro
profecturus Pellæ Jovi sacrificaret, ligna aris imposita ultro ad dei
simulacrum accesserunt, nullisque subjectis ignibus accensa sunt. Mortuo
vero Alexandro, hic ipse Seleucus Antigonum Babylona advenientem timens,
ad Ptolemæum Lagi filium confugit. Mox Babylona reversus, Antigoni
exercitum fudit, ipsumque Antigonum occidit: ac deinde victum prœlio
Demetrium Antigoni filium cepit. (2) Quæ quum illi omnia prospere
evenisset, ac non ita multo post Lysimachi opes corruissent, omne Asiæ
imperium Antiocho filio tradidit, ipse magnis itineribus in Macedoniam
rediit. Et exercitus Seleuci tam Græcorum quam barbarorum copiis
constabat. At Ptolemæus Lysandræ frater, qui a Lysimacho ad Seleucum
confugerat, vir tanta in rebus gerendis alacritate, ut Ceraunus
(_Fulmen_) sit cognomento appellatus, quum Seleuci exercitus Lysimachiam
attigisset, eum dolo occidit. Omnem vero ejus pecuniam quum regibus
(_militibus?_) diripiendam tradidisset, Macedoniæ regno ipse potitus
est: deinde primus ex omnibus, quos novimus, regibus acie cum Gallis
congredi ausus, a barbaris illis interfectus est: Macedoniæ vero regnum
Antigonus Demetrii filius recuperavit. (3) Seleucum quidem justitia et
pietate erga deos reges omnes antecelluisse facile credo: quippe qui
Apollinem æneum Milesiis a Xerxe ademptum et Ecbatana in Medis
asportatum, in Branchidas reportandum curavit. Et quum condita Seleucea
ad Tigrin fluvium, in eam Babylonios inquilinos deduceret, neque muros
Babylonis demolitus est, neque Beli templum evertit, et Chaldæis, ut
proxima templo loca inhabitarent, permisit.



                              CAPUT XVII.


_ De Misericordiæ ara in foro — aliis hujusmodi virtutum aris — gymnasio
    Ptolemæi et signis in eo — Thesei templo et picturis in eo — Minoe
    et Theseo — varia de Thesei morte narratione. _

In foro et alia sunt opera non omnibus nota et Misericordiæ ara: cujus
numini, quod magna habeat in hominum vita et casuum varietate momenta,
soli Græcorum honorem habent Athenienses. Neque vero illi majorem quam
ceteri in homines humanitatem, ac non in deos etiam religionem præ se
ferunt. Est enim sua apud illos Pudori, et Famæ, et Alacritati ara. Id
ex eo luculenter potest perspici, quod qui ceteros homines pietatis
studio superant, eos par fortunæ benignitas comitari solet. (2) In
gymnasio, quod Ptolemæi a conditore nuncupatum a foro non longe abest,
lapidei sunt (Hermæ, qui spectentur, sane digni: Ptolemæi quoque ex ære
statua: Jubæ etiam Libys, et Solensis Chrysippi ibi sunt statuæ. Prope
ad gymnasium Thesei templum, in quo hæc picta sunt: Atheniensium contra
Amazones pugna, quæ et in Minervæ clypeo et in Olympii Jovis basi incisa
est. Picta in eodem Thesei templo est etiam Centaurorum et Lapitharum
rixa, ubi Theseus Centaurum jam occidit, quum inter alios æquo Marte
pugna committi videatur. Quæ in tertio inest pariete pictura, non satis
iis, qui, uti res gesta sit, non didicerint, cognita esse potest, quum
et vetustas aliqua aboleverit, et Micon non fuerit pingendo totam rem
persecutus. (3) Minos quum Theseum ceteramque puerorum manum in Cretam
abduceret, amore PeribϾ captus est: cujus quum Theseus maxime libidini
adversaretur, et alia ille in eum ira incensus maledicta contulit, et
Neptuni filium esse negavit, quod, quam habebat ipse cælatam gemmam, in
mare si abjecisset, non esset eam ad se reportaturus. Vix ea locutus,
gemmam dicitur abjecisse. Theseum vero memorant cum ea et corona, quam
ab Amphitrite dono acceperat, e mari emersisse. (4) De Thesei autem
morte multa plane inter se discrepantia traduntur. Aiunt enim eum _a
Plutone_ vinctum, non prius dimissum, quam ab Hercule solveretur. Illa
veri simillima eorum quæ audivi: Theseum in Thesprotidem, ut regis
uxorem raperet, venisse cum Pirithoo (is enim quærendæ sibi uxoris
cupiditate nimia impulsus arma ceperat), exercitus vero magna parte
amissa, a Thesprotorum rege in vincula ad Cichyrum conjectos esse. (5)
In Thesprotide quidem et alia valde, quæ spectentur, digna sunt, et
Jovis in Dodona templum sacraque ei deo fagus. Ad Cichyrum Acherusia est
palus et Acheron amnis. Fluit ibidem Cocytus quoque, aqua insuavissima.
Quæ loca quum vidisset, ut opinor, Homerus, tum alia de rerum apud
inferos statu in suo poemate configere est ausus, tum nomina
infernalibus fluviis a Thesprotiæ fluviis desumta imposuit. Quum vero in
vinculis adhuc Theseus detineretur, Aphidnam cum exercitu Tyndari filii
adorti, capta urbe Menestheum in regnum restituerunt. (6) Et Menestheus
quidem Thesei liberorum, qui se ad Elephenorem in Eubœam receperant,
nullam habuit rationem: sed quum se Theseo, si unquam e Thesprotide
redisset, viribus multo inferiorem fore intelligeret, multis obsequiis
populo sibi conciliato, obtinuit, ne rediens ille reciperetur. Missus
itaque Theseus ad Deucalionem in Cretam, quum adversa tempestate in
Scyron insulam delatus esset, a Scyriis, tum ob generis claritatem, tum
ob rerum præclare gestarum magnitudinem, benigne acceptus est. Quæ res
effecit ut eum Lycomedes per insidias de medio tollendum curaret. Theseo
vero templum Athenis dicatum est posterius quam Marathone Persæ
appulerant: eo quidem tempore quo Cimon Miltiadis filius, Thesei mortem
ultus, Scyron incolis orbavit, ejusque ossa Athenas reportavit.



                              CAPUT XVIII.


_ De templo Castoris et Pollucis — Aglauro ejusque sororibus — Prytaneo
    — templo Serapidis, Lucinæ (Εἰλειθυίας) — Adriani imperatoris
    aliorumque signis ante templum Jovis Olympii — Isocrate — templo
    Jovis Olympii — Adriani operibus Athenis exstructis. _

Castorum templum perantiquum est, in quo ipsi stantes ac filii equis
insidentes spectantur. Hic eorum res gestas Polygnotus pinxit et
Leucippi filiarum nuptias: Micon vero eos qui Colchos cum Iasone
navigarunt; omnium autem accuratissime Acastum ejusque equos fecit. (2)
Supra Castorum Aglauri templum est, cui, et Hersæ ac Pandroso sororibus,
Minervam aiunt Erichthonium in cistam abditum commisisse, admonitis, ne,
quid intus esset, curiose inspicerent. Pandroson quidem paruisse ferunt,
sorores vero cistam resignasse, visoque Erichthonio, furiis agitatas, se
de arcis maxime prærupto loco præcipites misisse: ea quidem parte, qua
Persæ irruptione facta ex Atheniensibus eos, qui se quam Themistoclem
oraculum acutius intellexisse arbitrati, arcem ligneis operibus
munierant, occiderunt. (3) Proxime abest Prytaneum, in quo Solonis leges
perscriptæ adservantur. Signa verum deorum ibi posita, Pacis et Vestæ.
Virorum imagines, quum aliorum, tum Autolyci pancratiastæ. Nam Miltiadis
et Themistoclis statuas, priori abolita inscriptione, Romano et Thraci
homini attribuerunt. (4) Hinc ad inferiores urbis partes descendentibus
Sarapidis fanum se ostendit, cujus religionem a Ptolemæo Athenienses
acceperunt. Apud Ægyptios autem ejus dei templum omnium clarissimum
habent Alexandrini, antiquissimum Memphitici, quo neque exteris
hominibus, neque sacerdotibus ipsis aditus patet, nisi Apim humantibus.
A Sarapidis fano non longe abest locus, ubi Pirithoum et Theseum,
societate inita, memoriæ traditum est Lacedæmonem, et deinde in
Thesprotidem profectos. (5) Proximo loco erectum fuit Ilithyiæ sive
Lucinæ templum, quam ex Hyperboreis Delum venisse memorant, ut
parturienti Latonæ opem ferret: e Delo vero ad alias gentes Lucinæ nomen
pervasisse. Ac Delii quidem Lucinæ divinam rem faciunt, et hymnum Olenis
cantant. Cretenses vero incolæ Gnosiæ regionis ad Amnisum eam genitam
putant et Junonis filiam esse. Soli autem Athenienses deæ signa usque ad
imos pedes velant. Eorum duo e Creta advecta Phædram dedicasse, tertium,
omnium antiquissimum, ab Erysichthone e Delo deportatum feminæ aiebant.

6. Priusquam vero ad Jovis Olympii templum venias (Adrianus Imperator
Romanus et templum dedicavit et signum spectatu dignum, cui præter
Rhodiorum et Romanorum colossos reliqua omnia simulacra magnitudine
cedunt, ex auro et ebore elaboratum et elegante artificio, si
magnitudinem spectes;) duæ sunt Adriani statuæ ex Thasio, totidem ex
Ægyptio lapide: ad templi vero columnas urbium, quas colonias
Athenienses appellant, ex ære erecta sunt simulacra. Est autem totius
templi ambitus stadiorum fere quattuor, neque ejus ulla pars statuis
vacat: singulæ enim urbes in eo Adriano statuam posuerunt: quas omnes
Athenienses longo intervallo superarunt, erecto eidem mirandi operis
colosso in postica templi parte. (7) In eodem ambitu vetera sunt,
Juppiter æneus, Saturni et Rheæ delubrum, et templum quod Terræ Olympiæ
nuncupant. Ibi in cubiti fere latitudinem solum subsidit, qua post
Deucalionis eluvionem aquam defluxisse memorant. In eum hiatum quotannis
e melle et triticea farina polentam projiciunt. (8) In columna est
Isocratis statua. Is tria reliquit præclara actæ vitæ monumenta: primum
perseverantiæ, quod, quum octo et nonaginta annos vixisset, nunquam
discipulos habere desiit: alterum modestiæ, quod semper fuit a publicis
negotiis et curis sejunctus: tertium, quo sibi libertatem carissimam
rerum omnium fuisse declaravit: post acceptum enim de pugna ad Chæroneam
nuncium præ animi ægritudine voluntariam mortem oppetiit. Ibi etiam
positi sunt e marmore Phrygio Persæ, æneum tripodem sustinentes, tam
ipsi, quam tripus, qui spectentur, digni. Olympii quidem Jovis
vetustissimum templum Deucalionem ædificasse narrant: nam Athenis
habitasse Deucalionem, pro valde perspicuo signo habent sepulcrum ejus,
quod ab hoc ipso templo non longe abest. (9) Adrianus vero et alia
Atheniensibus opera exædificavit, et Junonis ac Jovis Panhellenii
templum, communemque omnibus diis ædem. Spectantur inter cetera opera,
ut quæ maxime, columnæ centum et viginti ex Phrygio marmore, et ex eadem
materia parietes in porticibus exstructi: et in iis cellæ, quæ inaurato
lacunari et alabastro præfulgent, signis ipsæ et picturis undique
exornatæ. Bibliotheca est in eodem templo, et gymnasium Adriani
cognomento, in quo columnæ centum ex Libycis lapicidinis.



                               CAPUT XIX.


_ De templo Apollinis Delphinii — Venere in Hortis — Cynosarge — Lyceo —
    de Niso rege — de Ilisso et Eridano fluviis — de Diana Agrotera — de
    stadio Herodis. _

Post Olympii Jovis templum Apollinis signum est: et alia item Apollinis,
quem Delphinium appellant, ædes. Ea quum ad fastigium perducta jam
esset, aiunt incognitum adhuc Theseum urbem introiisse talari palla, et
coma eleganter plexa: atque ubi ad Delphinii templum accessit, rogatum
per illusionem ab iis, qui fastigium erigebant, quid ita nubilis virgo
sola erraret: eumque nihil alius illis significasse, sed disjunctis a
plaustro, quod in proximo erat, bobus, illud supra culmen templi
projecisse. (2) De ea vero urbis regione, quam Hortos vocant, et Veneris
in ea templo signoque, quod templo adsistit, figura, ut Hermæ, quadrata,
nihil fide dignum est ab Atheniensibus traditum. Epigramma autem
indicat, Cœlestem Venerem esse, earum, quæ Parcæ appellantur, natu
maximam. Sed quod in Hortis signum Veneris est, Alcamenis opus est, et
inter ea, quæ Athenis cum admiratione spectantur, suum obtinet locum.
(3) Est etiam Herculis templum, quod Cynosarges dicitur: ac quæ de alba
cane dicuntur, scire licet iis, qui oraculum legerint. Ibi aræ sunt
Herculis, et Hebes, quam Jovis filiam et cum Hercule nuptam fama
vulgavit. Alcmenes etiam ara est et Iolai, qui multorum Herculis laborum
comes fuit. Lyceum a Lyco quidem Pandionis filio nomen habet. Apollinis
autem illud templum fuisse, et olim, et his etiam temporibus creditum
est, Lyciumque inde primum Apollinem dictum. Termilas quoque, ad quos
Ægeum fugiens Lycus se recepit, ab eo Lycios appellatos memorant. (4)
Est pone Lyceum Nisi Megarensium regis monumentum: quem quum Minos
interemisset, sublatum Athenienses eo in loco sepelierunt. De hoc quidem
Niso fabula vulgata est, capillum purpureum habuisse; quo salvo, mori se
non posse ex oraculo cognorat. Ita vero accidit, ut, quum Cretenses ejus
fines hostilem in modum adorti, et alia in Megaride oppida subitis
incursionibus cepissent, et ipsum intra Nisææ mœnia compulsum
obsiderant, Nisi filia Minois amore capta, crinem patri detonderit. Et
hæc quidem in hunc modum narrantur. (5) Amnes in Attica nobiles sunt,
Ilissus, et in eum cadens Eridanus, eodem cum Gallico Eridano nomine.
Ilissus vero ille est, ad quem ludentem Orithyiam Boream ventum
rapuisse, sibique matrimonio adjunxisse memorant, ob eamque cum
Atheniensibus affinitatem barbarorum multas triremes demersisse. Ilissum
Athenienses et aliis diis sacrum putant, et Musarum in ejus ripis ara
est, Ilissiadum Musarum dicta. Ibi etiam locus ostenditur, ubi
Peloponnesii Codrum Melanthi filium, Atheniensium regem, interfecerunt.
(6) Ubi Ilissum trajeceris, locum offendas, qui Agræ dicitur, et
Agroteræ Dianæ ædem: ibi enim primum, quum ex Delo venisset,
venationibus operam dedisse Dianam ferunt, ob eamque causam ejus
simulacro arcus additur. Quod jam dicam, non facile, qui audierint, ut
credant, adduci poterunt; mirantur, qui viderint: stadium est e candido
marmore, ea magnitudine, quam facile hinc conjicias: supra Ilissum mons
est; is lunata forma ad amnis ripam recta duplici muro pertendit. Hoc
stadium vir Atheniensis Herodes erexit, atque plurimum ex Pentelicis
lapicidinis in eo consumsit.



                               CAPUT XX.


_ De via quæ Tripodes dicta est — Praxitele et Phryne — Bacchi templo
    ejusque in altera æde picturis — excidio Athenarum et Sulla. _

E Prytaneo in viam descendas, quam Tripodas appellant: in qua surgunt
deorum delubra, hoc quidem respectu magna, et in his tripodes dicati,
unde nomen viæ est. Ænei ii sunt, in quibus insunt memoratu digna
illustrium artificium opera. Inter ea Satyrus, quo Praxitelem magnopere
gloriatum ferunt. Nam quum Phryne, cujus erat amator, ab eo sibi
depoposcisset, quod esset ejus operum pulcherrimum, non sane renuit:
verum quod ipse de suis operibus judicium facere pertinaciter recusarat,
hoc astu mulier expressit. Ejus servus accurrens nunciat, Praxitelis
officinam igni correptam flagrare, bonamque ejus operum partem jam
periisse, non tamen adhuc omnia exusta. (2) Praxiteles foras exsiluit,
et, Actum est, inquit, de laboribus meis, si Satyro et Cupidini flammæ
non pepercerunt. Tum Phryne eum manere ac bono esse animo jubet: nihil
enim triste accidisse, sed illum dolo cogere voluisse, ut, quod
pulcherrimum operum suorum esse judicaret, confiteretur: atque ita sibi
illa Cupidinem delegit. Baccho vero in proximo templo dicatus est
Satyrus puer, poculum porrigens. Amorem Baccho assistentem, et Bacchum
ipsum Thymilus fecit. (3) Est etiam Bacchi juxta theatrum antiquissimum
templum: intra cujus ambitum duo sunt delubra, et totidem Bacchi signa:
alterum ejus qui Eleuthereus dicitur, alterum Alcamenes ex ebore et auro
fecit. Picturæ eodem in loco hæ sunt: Bacchus Vulcanum in cœlum
reducens; qua de re hæc Græcorum fabulis vulgata: Vulcanum recens natum
ab Junone abjectum, nihil vero illum injuriæ oblitum, dono matri auream
sellam misisse cum occultis quibusdam vinculis: deam, quum assedisset,
statim vinculis implicitam: quum vero præterquam Baccho fidem deorum
nemini haberet Vulcanus, vino delinitum Bacchus in cœlum eum reduxit.
Picti sunt præterea Pentheus et Lycurgus, suæ in Bacchum temeritatis
pœnas dantes. Ad hæc Ariadna dormiens, Theseus in patriam solvens, et
Bacchus ad rapiendam Ariadnam descendens. (4) Non procul a Bacchi templo
theatroque ei proximo ædificium est, quod exstructum ferunt ad
similitudinem Xerxis tabernaculi. Instauratum id quidem est: vetustius
enim illud Sulla captis Athenis cremavit. Sullanæ illius Athenarum
expugnationis causa hæc fuit. Mithridates barbaris Ponti Euxini accolis
imperavit: quo vero nomine Romanis bellum intulerit, quoque modo, quum
Asiam invasisset, alias ejus urbes vi in suam potestatem redegerit,
alias societate sibi devinxerit, qui cupiunt res a Mithridate gestas
cognoscere, exquirant accuratius: ego ea tantum, quæ ad Athenarum
calamitatem pertinent, exponam. (5) Aristion quidam erat Atheniensis,
quem consueverat Mithridates ad Græcas civitates legatum mittere. Hic
cum Atheniensibus egit, ut in amicitia Romanis Mithridatem præferrent:
nemini tamen id præterquam de plebe seditiosissimo cuique persuasit. Nam
qui aliqua ferunt existimatione, se ad Romanos ultro contulerunt.
Commissa vero pugna multo superiores Romani fuere: nam in fugam versos,
Aristionem et Athenienses ad urbem, Archelaum vero et barbaros in
Piræeum persecuti sunt. Erat hic Archelaus unus ex Mithridatis ducibus,
quem non multo ante Magnetes Sipyli incolæ incursionibus fines suos
vastantem, plurimis ex barbarorum agmine cæsis, vulneraverant. (6)
Obsidione Athenienses quum urgerentur, Taxilus Mithridatis dux, qui tunc
forte Elateam in Phocide circumsedebat, excitus rerum earum nuncio, in
Atticam copias suas traduxit. Id quum audisset dux Romanus, copiarum
partem ad urbem obsidendam reliquit, ipse cum multo majore Taxilo in
Bœotis occurrit. Triduo post in Romana castra ultro citroque missi
nuncii venere. Sullæ quidem, Athenarum muros captos; obsidentibus vero,
Taxilum prœlio ad Chæroneam victum. Sulla igitur ubi Athenas rediit,
omnes, quos sibi adversatos noverat, in Ceramicum conclusos, sorte
decimum quemque ad supplicium duci imperavit. (7) Quumque nihil omnino
de sua in Athenienses iracundia remitteret, clam fugientes nonnulli
Delphos venere: quibus consulentibus, num quid fato deleri Athenas
decretum esset, respondit Pythia illa de utre. Post hæc in illud morbi
genus Sulla incidit, quo Pherecydem quoque Syrium consumtum accepimus.
Ejus multa sane immania et Romano homine indigna in Athenienses facinora
memorantur: ex quibus tamen illi non existimo calamitatis causam
exstitisse, sed violati supplicis vindicem deum fuisse, quod Aristionem,
qui in Minervæ templum confugerat, vi extractum interfici jussisset.
Athenæ in hunc modum Romanorum bello affectæ imperante Adriano denuo
floruerunt.



                               CAPUT XXI.


_ De comicorum et tragicorum poetarum imaginibus in Theatro — Niobe saxo
    — Calo et Dædalo — Æsculapii templo — Sarmatarum armis — Gryneo
    Apollinis templo. _

In theatro Athenis sunt tragicorum poetarum et comicorum, eorum tamen
minime illustrium, statuæ multæ: neque enim præter Menandrum quisquam
ibi, cujus celebre fuerit nomen, aspicitur. Ex tragicis vero nobiles
positi sunt Euripides et Sophocles. (2) Fama est, sub idem tempus, quo
supremum diem clauserit Sophocles, in Atticam irrupisse Lacedæmonios:
eorumque ducem sibi visum Bacchum videre, mandantem, ut novam Sirenem
omnibus, qui mortuis haberi consueverunt, honoribus prosequeretur. Id
vero in quiete visum ad Sophoclem et ejus spectabat poesin. Obtinuit
certe consuetudo, ut nunc etiam poemata et orationum quodvis genus, in
quo insit adducendi et persuadendi vis, cum Sirene conferatur. Æschyli
imaginem multo post ejus mortem et picturam eam, qua ejus ad Marathonem
virtus expressa est, factam puto. Hoc autem ipse Æschylus dixit: puero
sibi olim, dum uvas custodiret, in agro dormienti Bacchum visum
imperasse, ut tragœdiam scriberet: seque, quum primum illuxisset, dicto
audientem, periclitatum, quid in ea re posset, omniaque se minimo
negotio consecutum. (3) In muro, quem australem vocant, qui ab arce ad
theatrum excurrit, Gorgonis Medusæ inauratum caput dedicatum est: ægis
circa id facta. In theatri vertice specus e saxis arcem subit. In eo est
tripus, in quo Apollo et Diana cernuntur Niobes filios de medio
tollentes. Hanc Nioben ego conspexi, postquam in Sipylum montem ascendi.
Silex et prærupta crepido imminet: quæ prope assistenti neque mulieris,
neque lugentis formam ostentant: qui vero procul aspexerit, mulierem
lacrimantem et mœrentem videre sibi videatur.

4. In ea via, quæ a theatro in arcem ducit, Calos sepultus est: quem
sororis filium et discipulum quum Dædalus interfecisset, in Cretam
aufugit, atque inde postea ad Cocalum in Siciliam. Æsculapii vero ædes,
quum ob plurima ejus et liberorum simulacra, tum ob picturas, quæ
spectetur, dignissima. In ea fons est, ad quem Halirrhothium Neptuni
filium a Marte, cujus filiæ Alcippæ vitium obtulerat, interfectum
tradunt: deque ea cæde primum capitis judicium factum. (5) Ibidem et
alia complura, et Sarmatica dicata est lorica: quam qui intueatur,
nihilo quam Græcos ad artes excolendas barbaros minus sollertes putabit.
Nam Sarmatis nulla sunt ferri metalla, neque ad eos aliunde ferrum
importatur. Sunt enim hi præ cunctis earum regionum barbaris ab hominum
commerciis alienissimi. Ob eam igitur ferri penuriam osseis hastarum
cuspidibus uti pro ferreis excogitarunt. Arcus et sagittas ex corno
habent, et earum item osseas cuspides. Catenas vero in quemcunque
assecuti fuerint hostium injicientes, aversis ita equis, laqueis
implicatos subvertunt. (6) Loricas autem hoc modo faciunt. Magna equarum
armenta singuli habent. Neque enim in partes terra descripta privatorum
usibus servit, aut quicquam præter agrestem silvam fert. Quare incolæ
nomades sunt. Equabus non ad belli munia solum utuntur, sed iisdem et
hostias diis suis cædunt, et sibi cibum comparant. Ungulas ubi
collegerunt, perpurgatas ac dissectas ad similitudinem squamarum
draconis expoliunt. Quod si quis draconem non viderit, pineæ certe
fructum adhuc viridem vidit: haud errarit igitur, si opus illud ungulis
consertum incisuris in illo conspicuis simile esse putarit. Has itaque
squamulas perforant, et equinis vel bubulis nervulis consuunt. Inde sibi
loricas concinnant, quæ neque elegantia neque firmitate loricis Græcorum
inferiores sunt. Eæ namque tum cominus, tum eminus percussæ, ictus
sustinent. (7) Nam linteæ loricæ haudquaquam pugnantibus utiles, quod
ferro vehementius immisso perviæ sunt: sed venatoribus certo præsidio
sunt: in illis namque leonum et pardorum dentes retunduntur. Et linteas
quidem loricas quum in aliis, tum Grynei in Apollinis templo dicatas
videas; ubi pulcherrimus lucus tam ex sativis arboribus est, quam ex
iis, quæ sine frugibus odore aut specie delectant.



                              CAPUT XXII.


_ De Hippolyto et Phædra — Telluris et Cereris Chloes templis —
    memorandis in vestibulo arcis — Ægei morte — æde variis picturis
    exornata — Musæo poeta — Mercurio et Gratiis a Socrate factis. _

Post Æsculapii fanum, qua ad arcem iter est, Themidis delubrum surgit,
et ante ipsum Hippolyti monumentum, quem diris confixum e vita
excessisse memorant. Norunt autem vel barbari, qui Græcæ linguæ expertes
non sunt, quæ de Phædræ amore et nutricis audaci obsequio vulgata sunt.
Est vero etiam apud Trœzenios Hippolyti tumulus: de quo hæc ipsi
tradunt: (2) Theseum, quum Phædram ducturus esset, veritum ne qui
gignerentur liberi, aut ipsi Hippolyto, aut illis Hippolytus imperaret,
ob eam rem Hippolytum Trœzenem ad Pittheum amandasse, tum ut apud illum
educaretur, tum vero ut in ejus regnum succederet. Post hæc Theseum,
quum Pallantem et ejus filios res novas molientes occidisset, Trœzenem,
ut de cæde purgaretur, venisse. Ibi tunc primum Phædræ visum Hippolytum:
adolescentisque amore insanientem de morte sibi consciscenda consilium
cepisse. Myrtus adhuc apud Trœzenios ostenditur, perterebratis undique
foliis. Eam sane talem ab initio crevisse negant, sed ex amoris
ægrimonia Phædram crinali acu folia transfixisse. (3) Veneris Popularis
et Suadelæ cultum induxit Theseus, quum in unam civitatem ex agris
Atheniensem populum coegisset. Eorum numinum vetera simulacra, mea
quidem ætate, nulla exstabant: quæ nunc exstant, artificium haudquaquam
ignobilium opera sunt. Est et Telluris puerorum nutricis, et Cereris
Chloes templum. Cognominum vero causas a sacerdotibus qui sciscitati
fuerint, discent.

4. Ad arcem unicus est aditus: nam ex aliis partibus aut præruptis
rupibus aut valido muro cincta non admittit. Vestibula, quæ Propylæa
appellant, e candido marmore fastigia habent. Quo sane opere hac ipsa
ætate nihil aut ornatu aut lapidum magnitudine præstantius. Equestres
statuæ quorumnam sint, non habeo dicere, Xenophontisne filiorum sint, an
vero ad decorem duntaxat positæ. Ad vestibuli dexteram involucris
Victoriæ sacellum est. (5) Qua ad mare prospectus patet, inde se Ægeum
abjecisse ferunt. Nam liberos vehens in Cretam navis solvit pullis velis
intensis: Theseus autem, quum ad Minotaurum proficisceretur, virtuti suæ
fidens, patri affirmavit, candidis velis usurum se, interemto si
Minotauro rediisset. Quod quum ob raptum Ariadnæ esset oblitus, Ægeum,
nigris velis conspectis, quum filium periisse existimasset, in mare se
præcipitem dedisse. Et Ægei quidem apud Athenienses heroum est, quod
Ægei heroum dicunt. (6) Ad lævam vestibuli cella quædam est ornata
picturis: e quibus quæ temporis injuria non sunt obscuratæ, Diomedes
erat e Lemno Philoctetæ sagittas reportans, et Ulysses ex Ilii arce
Palladium surripiens. Ibidem picti sunt Orestes Ægisthum, et Pylades
Nauplii filios obtruncans, qui Ægistho in auxilium venerant. Ad Achillis
etiam tumulum prope stat mactanda Polyxena: quod consulto, tanquam
immane facinus, prætermisisse videtur Homerus. Nam et idem, quum eversam
ab Achille Scyron memoriæ prodidisset, vixisse tamen in ea insula cum
virginibus non dixit, quod alii poetæ plerique omnes scriptum
reliquerunt, et Polygnotus picta tabella expressit. Pinxit etiam Ulyssem
Nausicaæ et lavantibus cum ea vestes puellis ad flumen assistentem,
secutus nempe illa ipsa quæ de ea re finxit Homerus. (7) Sunt et picturæ
aliæ, et Alcibiades cum equestris ad Nemeam victoriæ monumentis. Perseus
etiam in Seriphon ad Polydecten Medusæ caput portans. Quæ vero de Medusa
fabulis prodita sunt, ea mihi de Atticis rebus scribenti commemorare non
libet. Inter eas picturas, ut puerum omittam hydrias portantem et
palæstriten, quem Timænetus fecit, Musæus est: quem ex carminibus
cognovi Boreæ dono (_a Borea sublatum?_) volitasse: quæ Onomacritum
fecisse arbitror: nam Musæi nihil exstat certi, præter hymnum in
Cererem, quem Lycomidis fecit. (8) In ipso vero arcis aditu Mercurii
statua, quam Propylæam appellant, et Gratias fecisse dicunt Socratem
Sophronisci: cui inter homines sapientiæ primas Delphici Apollinis
oraculum detulit, quum id Anacharsi quidem non tribuerit, qui tamen ejus
laudis cupiditate ductus Delphos venit.



                              CAPUT XXIII.


_ De septem sapientibus Græciæ — Hippia et Leæna — Diitrephe — Silenis
    et Satyrorum insulis — memorandis in arce Athenarum et inter ea equo
    ligneo — Thucydide — Phormione. _

Græci de se quum alia jactant, tum vero septem fuisse sapientes: inter
quos Lesbium tyrannum, et Periandrum Cypseli filium connumerant: sed
profecto Periandro Pisistratus, et filius ejus Hippias, humaniores et
sapientiores, omni etiam bellica et civili laude superiores fuere;
præsertim vero priusquam Hippias, Hipparcho interempto, et in alios
cædis conscios et in Leænam meretricem tam acerbe iracundiam exerceret
suam. (2) Eam etenim (dicam, quæ ante literis mandata non fuerunt, ab
Atheniensibus tamen vulgo credita), mortuo Hipparcho, Hippias tamdiu
fœdis cruciatibus laceravit, dum animam efflaret; quod scilicet,
Aristogitonis quum amica fuisset, conjurationis ejus ignaram non fuisse
suspicabatur. Verum Athenienses Pisistrati filiorum tyrannide liberati,
tanquam de se bene meritæ mulieri, æneam leænam posuere: cui adjunctum
est Veneris simulacrum, quod Calliæ quidem donum, Calamidis opus esse
dicunt. (3) Proxime est Diitrephis ænea statua sagittis confixa. Hic
Diitrephes et alia, quæ fama celebrant Athenienses, gessit, et
conductitios Thracas, qui, Demosthene Syracusas jam cum classe profecto,
serius, quam oportuerat, venerant, reduxit: quumque ad Chalcidicum
Euripum venisset, Mycalessum (ea Bœotiorum mediterranea urbs est)
navibus expugnavit: oppido vero capto, non tantum militaris ætatis
viros, sed feminas etiam ac pueros Thraces trucidarunt. Argumento mihi
est, quod ætate nostra, quæ Bœotorum oppida olim Thebani everterant, ab
iis jam restituta sunt, qui ex clade profugerant: ut dubitandum non sit
Mycalessios etiam redituros fuisse, nisi cuncta plane civitas fuisset a
barbaris deleta. (4) Illud certe non possum plurimum mirari, Diitrephis
statuam sagittis confixam: quum satis constet, eo tempore solis ex
omnibus Græcis Cretensibus gentilitium telum sagittas fuisse. Locros
quidem Opuntios novimus Persico bello gravi armatura usos, quos ad
Trojam cum arcu et funda venisse scribit Homerus. Sed neque Malienses
sagittarum usum retinuerunt, quem ipsum ante Philocteten ignorasse eos
crediderim, et non multo post eum intermisisse. Proxime ad statuam
Diitrephis posita sunt (neque enim libet minus clara persequi) deorum
signa, Hygieæ, quam filiam Æsculapii fuisse dicunt, et Minervæ, cui
itidem Hygieæ cognomentum. (5) Ibidem est lapis non major, quam ut parvi
hominis sedile esse possit. Super eo, quum primum Bacchus in Atticam
venit, quievisse Silenum memorant: maximos enim natu Satyrorum Silenos
nuncupant. De Satyris autem, quinam sint, ut aliquid certius, quam ab
aliis traditum sit, cognoscerem, singula ex multis sum percunctatus.
Narravit autem mihi Euphemus Car, se, quum in Italiam navigaret,
ventorum impetu in Oceani extremas oras delatum. Ibi desertas esse
insulas multas, quas agrestes homines incolant: (6) et ad alias quidem
noluisse nautas appellere, quum et ante appulissent, et a quibus incolis
tenerentur, non ignorarent: tunc vero tempestate appulsos. Insulas a
nautis appellari Satyridas; incolas lascivos esse, et caudas haud multo
equinis minores infra clunes habere. Eos, ubi primum hospites senserunt
prope adesse, ad navim concursu facto, nulla emissa voce, in mulieres,
quæ in navi erant, manus injecisse: nautas vero ad extremum pavefactos,
barbaram feminam exposuisse: in eam Satyros irruentes, non eam tantum,
quæ a natura viris exposita est, partem, sed aliam quamlibet
petulantissime appetivisse.

7. In Atheniensium arce et alia memoratu digna spectavi, et Lycium
Myronis æneum puerum, aquiminale tenentem: Myronis præterea Perseum,
suum in Medusam facinus exsecutum. Ibidem est Brauroniæ Dianæ sacellum.
Deæ simulacrum Praxitelis opus est: Brauronia vero ipsa a Braurone curia
dicta, ubi ejus prisci operis signum est, quam Tauricam Dianam esse
dictitant. (8) Equus etiam Durius ex ære ibi positus: quem machinam
fuisse bellicam ab Epeo factam ad muros dejiciendos, fateatur necesse
est, qui Trojanos nolit stuporis ac stultitiæ condemnare. Verum quoniam
traditum est, Græcorum fortissimum quemque in equum illum se abdidisse,
convenit equi ænei forma cum iis, quæ de Trojano memoriæ prodita sunt.
Menestheus enim, Teucer, Thesei etiam filii, ex equo prospectant. (9)
Inter ceteras vero statuas, quæ positæ secundum equum sunt, Epicharini,
qui se in armatorum cursu exercuit, imaginem videas a Critio factam.
Œnobii quoque egregiæ actioni suus honos est. Hic enim scitum fecit, ut
in patriam Thucydides Olori filius restitueretur: cujus, quum post
reditum dolo fuisset peremtus, ad Melitidem portam sepulcrum est. (10)
De Hermolyco vero pancratiaste, et Phormione Asopichi filio, quæ ab
aliis scripta sunt, omitto. Hoc unum de Phormione habeo addendum. Is
quum et vitæ integritate et majorum splendore Atheniensium cuivis par
esset, accidit ut ære alieno obrutus, in Pæaniensem curiam secederet:
ubi quum a republica sejunctus degeret, est ei tamen ab Atheniensibus
classis imperium decretum. At enim Phormio se illud non suscepturum,
quod apud milites, nondum ære alieno dissoluto, nihil esset auctoritatis
habiturus: sed quum eum classi imperare Athenienses omnino vellent,
omnem quam debuit pecuniam dissolverunt.



                              CAPUT XXIV.


_ De Minerva Silenum Marsyam cædente, aliisque signis deorum et hominum
    in Acropoli — cultu Jovis Poliei — templo Parthenone — Grypibus et
    Arimaspis — Minervæ simulacro in Parthenone — Apolline Parnopio. _

Eodem in loco Minerva est Marsyam Silenum cædens, quod tibias, quas ipsa
perpetuo ejectas volebat, sustulisset. Ultra ea, quæ hactenus recensui,
Thesei pugna est contra eum, qui est Minois taurus appellatus, sive is
homo, seu monstrum (quod jam fama obtinuit) fuerit. Multo certe
mirabiliora ætate nostra mulieres monstra pepererunt. (2) Ibidem Phrixus
est Athamantis filius, arietem, a quo est in Colchos delatus, immolans,
incertum, cui deo: verum conjicere possis, eundem esse, quem Laphystium
nuncupant Orchomenii. Succisa Phrixus Græcorum ritu femora dum
torrentur, intuetur. Sunt et alia signa, et Hercules angues, ut fabulis
vulgatum est, strangulans, Minerva etiam de Jovis vertice prodiens: et
taurus, Areopagitarum donum. Quæ vero dedicationis causa fuerit, multa
quivis suspicari possit. (3) Diximus autem superius, Athenienses deorum
cultu studioque religionis ceteras omnes civitates anteire. Primi enim
Minervam Erganen cognomento appellarunt: primi mutilos Mercurios
(coluerunt): iidemque primi Spudæon (_Judæorum?_) numini templum
dedicarunt. Qui vero artificiose elaborata vetustis anteponit, ei hæc
quoque spectare licet. Vir quidam est, cui imposita galea, Cleœtæ opus,
cui artifex idem ungues argenteos fecit. Est etiam Terræ, a Jove imbres
implorantis, simulacrum, vel quod Athenienses aliquando pluvias
desiderarint, vel quod tota Græcia soli siccitate laborarit. Ibi et
Timotheus Cononis filius, et ipse Conon positus est. Procnen filium
tollere meditantem, et Ityn ipsum dicavit Alcamenes. Primam etiam oleæ
plantam Minerva, et Neptunus undam proferens ibi spectantur. (4) Est et
Jovis simulacrum, tum id quod a Leochare factum est, tum is Juppiter qui
Polieus nominatur: cujus sacrorum ritus quum exposuero, causam tamen quæ
de iis affertur non scribam. In Poliei Jovis ara hordeum tritico
permistum apponunt, neque custodes adhibent. Bos ad sacrum comparata,
dum ad aram accedit, fruges eas attingit. Ex sacerdotibus is, quem
buphonum (_bovis occisorem_) nominant, securim in illum jaculatus (hic
enim sacri ritus est) fugiens abit: qui adstiterunt, tanquam eum, qui
bovem percusserit, non viderint, securim in judicium ream citant. Et hæc
quidem, quo diximus modo, peraguntur.

5. In eo vero templo, quem Parthenonem appellant, ac fastigii ea parte,
qui aquilæ dicuntur, signa posita sunt ad Minervæ omnia natales
pertinentia. In postico Minervæ et Neptuni de Attica certamen: deæ
signum ex ebore et auro factum in galeæ cono Sphinx eminet: de ea, quæ
memoriæ prodita sunt, tunc exponam, quum ad Bœotorum res ventum fuerit.
Utramque galeæ partem Grypes tenent. (6) Hos cum Arimaspis, qui supra
Issedones sunt, auri causa bellare, Aristeas Proconnesius carminibus
testatus est: et aurum quidem, quod custodiunt Grypes, e terra nasci:
Arimaspos ipsos unico singulos oculo nasci, et Grypes, belluas leonibus
similes, rostrum et pennas habere aquilinas. Hæc de Grypibus. (7)
Minervæ signum recto statu est, cum tunica talari. In ejus pectore
Medusæ caput ex ebore factum: et Victoria cubitorum fere quattuor: manu
hastam tenet: jacet ad pedes scutum, ad imam hastam draco, quem
Erichthonium esse existimare possis: in basi statuæ, quæ de Pandoræ ortu
traduntur, elaborata sunt. Hesiodus quidem et alii poetæ prodiderunt,
Pandoram primam feminam fuisse, neque, priusquam illa gigneretur,
exstitisse muliebrem sexum. Eo in loco videre memini statuam Adriano
imperatori positam, unicam: unam item in templi aditu, Iphicrati, qui
multa et sane admirabilia virtutis documenta edidit. (8) Extra templum
est æneus Apollo, quem a Phidia factum dicunt: Parnopium appellant, quod
se deus bruchos, qui totum agrum magna afficiebant calamitate, extra
fines pulsurum dixisset: et pulsos quidem sciunt, quo autem modo non
tradunt. Scio equidem, ter in Sipylo monte deletos bruchos, non uno
tamen modo. Nam vehemens aliquando procella ingruens eos ejecit: iterum
acri æstus vapore, qui statim est imbres consecutus, enecti sunt: jam
tertio repentino frigore oppressi perierunt. Atque hæc quidem, quæ de
abolitis bruchis memoravi, ætate mea acciderunt.



                               CAPUT XXV.


_ De aliis signis in Acropoli, inter ea Anacreontis — Olympiodoro —
    Græcorum clade ad Chæroneam — bello post Alexandri mortem cum
    Antipatro, Cassandro et Demetrio gesto, Athenisque expugnatis. _

In Atheniensium arce Periclis Xanthippi filii statua est, ipsius etiam
Xanthippi, qui ad Mycalen cum Persis navali prœlio conflixit. Sed
Periclis sejuncta est a ceteris: Xanthippo vero adstat Anacreon Teius,
qui primus post Lesbiam Sappho magnam carminum suorum partem in
exprimendis amoribus consumsit. Habitus ejus est veluti hominis per
ebrietatem cantantis. Feminas eas, quæ prope sunt, Io Inachi, et
Callisto Lycaonis filias, fecit Dinomenes. Eadem fere omni ex parte de
utraque narrantur, amor scilicet Jovis, Junonis ira, et mutatio
utriusque, Ius in bovem, Callistus in ursam. (2) In eo arcis muro, qui
ad austrum conversus est, Gigantum, qui Thraciam olim et Pallenes
angustias incoluere, vulgo celebratum bellum, Atheniensium contra
Amazones pugnam, ad Marathonem in Persas magnum facinus, Gallorum in
Mysia internecionem Attalus dedicavit, singula duûm fuere cubitûm spatio
contenta. Inter ceteras statuas locum suum obtinet Olympiodorus: quem
honorem consecutus est, quum ob rerum, quas gessit, magnitudinem, tum
quod iniquissimis temporibus, inter homines continuis cladibus afflictos
ac jam spem omnem posteri temporis abjicientes fidentem animum servarit.

3. Illa enim ad Chæroneam plaga Græcis universis malorum exstitit
initium. Nam et qui communem causam neglexerant, et qui cum Macedonibus
in acie steterant, in servitutem simul omnes redacti sunt. Urbes quidem
tum Philippus quamplurimas cepit: Athenienses vero per simulationem
pacis quam gravissimis affecit detrimentis, quum et insulas illis et
maris imperium ademisset. Ac quantisper deinde regnavit Philippus, ac
post eum Alexander, nihil omnino novi moliri Athenienses ausi sunt: quum
vero Macedones mortuo Alexandro Aridæo regnum detulissent, commissa
tamen Antipatro imperii administratione, non ferendum esse amplius visum
est, Græcorum res tamdiu a Macedonibus oppressas teneri. Quare et ipsi
statim arma ceperunt, et ad bellum alios etiam excitarunt. (4) Quæ vero
urbes cum Atheniensibus societatem coierunt, hæ propemodum fuere: ex
Peloponneso Argi, Epidaurus, Sicyon, Trœzen, Elei, Phliasii, Messene: ex
iis, qui extra Corinthiorum Isthmum sunt, Locri, Phocenses, Thessali,
Carystus, Acarnanes, qui cum Ætolis censentur: at Bœotii, qui Thebis
deletis Thebanum agrum tenebant, quum veriti essent ne Athenienses
Thebas, eo colonia deducta, adversus se restituerent, non modo in eam
societatem nomen suum non ediderunt, sed etiam opes suas omnes in
Macedonum studia contulerunt. (5) Quum vero civitates, quæ tunc belli
gerendi causa conspirarant, singulos duces dedissent, ab universis
imperator declaratus est Leosthenes Atheniensis, quum propter patriæ
dignitatem et militaris rei scientiam, tum quod præclara ejus viri in
omnes Græcos merita exstabant. Nam quum Alexander Græcos, qui Dario
stipendia fecerant, in Persidis urbes dividere statuisset, hic eos,
antequam id fieret, classe in Europam reportavit: et plane quum hominum
de se spem virtute vinceret, fuit ejus mors non magis luctuosa cunctis,
quam calamitosa. Tunc enim demum Macedonum præsidia, impetu in
Athenienses facto, Munychiam primum, Piræeum deinde, et longos muros
occuparunt. (6) Verum Antipatro mortuo, Olympias ex Epiro profecta,
sublato Aridæo, non diu regnum tenuit. Neque enim multo post a Cassandro
per obsidionem capta, multitudini tradita est. Regno vero inito
Cassander (ut cetera, quæ ad Athenienses non pertinent, missa faciam)
Panactum Atticæ castellum et Salaminem cepit, tyrannumque Atheniensibus
imposuit Demetrium Phanostrati filium, hominem ex patre sapientiæ laude
præstantem. Hunc Demetrius Antigoni filius adolescens, e singulari
quodam in Græcos studio gloriam captans, non ita multo post dejecit: (7)
sed rursus Cassander, pro acerbissimo quo in Athenienses laborabat odio,
Lachari, qui ad illud usque tempus principem in republica locum
tenuerat, in fidem suam recepto, ut tyrannidem invaderet, persuasit: et
is quidem omnes, de quibus aliquid literis mandatum sit, acerbitate in
homines, in deos impietate superavit. At Demetrius Antigoni filius, etsi
nonnihil ab Atheniensibus dissidebat, evertit tamen et Lacharis
tyrannidem. Is ubi captos vidit muros, ad Bœotios confugit. Quo quum
aurea scuta ex arce direpta, et Minervæ ipsius, quæ demi poterant,
ornamenta omnia asportasset, valde dives opum esse credebatur: (8)
propter quam de ipsius divitiis opinionem a Coronæis est interemptus.
Liberatis vero Atheniensibus tyrannorum dominatu, non statim Demetrius
post Lacharis cædem Piræeum reddidit: quin postea, quum bellica vi urbem
in potestatem redegisset, præsidio et munitionibus eum ejus locum
firmavit, quod Museum appellant. Est autem hic intra vetus pomœrium, e
regione arcis, collis, in quo Musæum vatem canere solitum, atque ibidem
senectute consumtum humatum ferunt. Eodem postea in loco Syro homini
monumentum est erectum. Eum igitur collem Demetrius tum occupatum
munivit.



                              CAPUT XXVI.


_ De Olympiodori felici contra Macedones expeditione — honore Leocrito
    et Olympiodoro habito — Diana Leucophryene — æde Erechthei ejusque
    memorandis — Minervæ simulacro e cœlo delapso in Acropoli —
    Callimacho χαχιζοτέχνῳ. _

Aliquot post annis excitavit non multos Atheniensium rerum a majoribus
suis gestarum memoria. Quare quum viderent, quorsum evasisset reipublicæ
decus, confestim Olympiodorum ducem deligunt. Is habito delectu, in quo
neque senibus neque pueris vacatio fuit, exercitum contra Macedones
eduxit, non robore magis quam militum alacritate confisus, pristinam se
belli gloriam patriæ vindicaturum. Prœlio itaque Macedones fudit; ac
fugientes in Museum persecutus, loco capto, Athenienses Macedonum
dominatu liberavit. (2) Quo tempore quum omnes reipublicæ egregiam
operam navassent, Leocriti tamen Protarchi filii virtus excelluit. Is
enim primus muros adscendit, primusque intra Museum irrupit: atque ei
quidem in pugna cæso et alii ab Atheniensibus honores habiti sunt, et
ejus clypeum Jovi Eleutherio (_Liberatori_) dedicarunt, cum
inscriptione, nominis et præclari facinoris indice. (3) At Olympiodorus
non unum hoc virtutis suæ, quod paulo superius commemoravimus, specimen
dedit: sed, præterquam quod Piræeum et Munychiam recepit, idem Macedones
Eleusinem invadentes, collecta Eleusiniorum manu, vicit: et ante, quum
in Atticam Cassander esset hostiliter ingressus, navibus in Ætoliam
profectus, ab Ætolis, ut auxilia mitterent, impetravit. Quæ maxime res,
bello illo impendente, saluti Atheniensibus fuit. Sunt igitur illi apud
Athenienses sua, quum in arce, tum in Prytaneo monumenta: et Eleusine
picturæ res ejus gestæ sunt mandatæ. Quin et e Phocensibus qui Elateam
incolunt, ex ære statuam Olympiodoro Delphis posuerunt, quod illis, quum
a Cassandro defecissent, opem tulerat. (4) Prope Olympiodori statuam
Dianæ ex ære simulacrum stat, Leucophryenes cognomento: Themistoclis
filii dedicarunt. Magnetes enim, quibus ex regis liberalitate imperavit
Themistocles, Leucophryenen Dianam colunt. Sed enim mihi non est,
universæ Græciæ historiam contexenti, in hac parte diutius immorandum.
Endœus patria fuit Atheniensis, Dædali discipulus, qui fugientem Dædalum
ob cædem Cali est in Cretam secutus: hic sedentem fecit Minervam, cujus
est inscriptio, dedicasse Calliam, Endœum fecisse. (5) Est ibidem ædes,
quod Erechtheum appellant. In vestibulo Jovis Supremi ara est: ad quam
victimas non cædunt, sed liba duntaxat apponunt: ac vino quo minus
utantur, religione prohibentur. In ipso aditu aræ sunt, Neptuni una, ad
quam ex oraculo etiam Erechtheo rem divinam faciunt: Butæ herois altera:
tertia Vulcani. In parietibus picta sunt quæ ad Butadarum gentem
pertinent. Ædes ipsa duplex est. In ea marinæ aquæ puteus: quod certe
miraculo non adscripserim. Nam et ex iis, qui mediterranea incolunt,
alii, et in primis in Caria Aphrodisienses, talem puteum habent. Sed
quod literis mandandum sit, id nempe est, quod flante austro undarum
sonitum reddit: quodque in saxo tridentis forma incisa est. Quæ esse
monumenta dicunt ejus, quod Neptuno fuit de Attica, certaminis.

6. Et sacra quidem Minervæ quum urbs, tum regio est universa. Curiæ enim
et suos quæque deos privatim colunt, et Minervæ communiter divinam rem
faciunt. Omnium vero sanctissimum Minervæ signum illud est, quod multis
ante annis de communi omnium oppidulorum consilio, quum in unam omnes
urbem coirent, dedicatum est eo in loco, qui nunc Acropolis (_arx_), tum
vero Polis (_urbs_) nominabatur. Delapsum quidem de cœlo fama vulgavit:
sed mihi id neque affirmare, neque refellere in præsentia in animo est.
Lucernam ex auro deæ Callimachus fecit: (7) in quam oleum infusum (id
quod semel quotannis faciunt) non consumitur, nisi exacto demum anno,
quum tamen lucerna dies noctesque ardeat. Id ideo evenit, quod lucernæ
inest e lino Carpasio funiculus, quod linum unum ex omnibus igni non
conficitur. Eminet supra lucernam palma ænea: quæ quum ad lacunar
consurgat, exceptum vaporem facile dissipat. Callimachus vero ipse, qui
lucernam fecit, etsi multo est infra summos artifices, sollertia tamen
ceteris longe præstitit: primus enim lapides terebravit: nomen vero
Cacizotechnos (_quasi dicas_, sui in arte calumniator) aut sibi ipse
imposuit, aut ab aliis impositum usurpavit.



                              CAPUT XXVII.


_ De donariis in templo Poliadis Minervæ — de ejus olea — virginibus
    Canephoris in sacris Minervæ — Tolmidis signo ejusque rebus gestis —
    aliis signis — de quibusdam ad Herculem et Theseum pertinentibus —
    de Minoe et Minotauro. _

Erectus est autem in Poliadis delubro Mercurius ligneus (fuisse aiunt
Cecropis donarium), per myrti ramos non conspicuus. Inter vetustissima
donaria, quorum mentio fiat digna sunt lecticaria sella compactilis,
Dædali opus, et de Persarum spoliis Masistii, qui ad Platæas equitum dux
fuit, lorica, et acinaces, qui Mardonii fuisse dicitur. Masistium quidem
ab Atheniensium equitatu interemptum scimus: Mardonius vero in acie
contra Lacedæmonios dimicans, a Spartano milite est interfectus; ejus
igitur acinacen aut omnino non sustulissent Lacedæmonii, aut certe
sublatum Athiensibus non concessissent. (2) De olea vero aliud nihil
memorant, nisi esse eam Minervæ de Attica certaminis monumentum. Addunt,
incensa a Persis urbe conflagrasse oleam, sed eodem die in duûm cubitûm
proceritatem germinasse. Cum Minervæ templo Pandrosi ædes conjuncta est,
quæ sola ex sororibus fidem in deposito servavit. (3) Jam vero, quæ
magnæ mihi sunt admirationi neque apud omnes vulgata, ea, uti se habent,
exponam. Virgines duæ non longe a Poliados templo habitant: eas
Athenienses _arrhephoros_ (Cistiferas) appellant. Hæ certum tempus apud
deam commorantur: deinde ubi festus ejus dies advenit, per noctem capite
tollunt, quæ illas Minervæ sacerdos ferre jusserit, quum neque ipsa,
quid ferendum det, neque virgines, quid ferant, sciant. Est in urbe
septum quoddam, non longe a Veneris, quæ in Hortis dicitur, et per idem
in nativam specum quandam descensus: ibi descendentes virgines illæ onus
deponunt, et pro eo aliud item velatum et occultum tollunt: et has
quidem in posterum ex eo tempore missas faciunt: sed pro illis totidem
alias, quas in arcem adducant, capiunt. (4) Ad Minervæ templum anus est
Eueris, cubitali fere altitudine: quam inscriptio Lysimachæ ministram
esse dicit. Sunt etiam ex ære signa duo grandia, virorum ad pugnam
distantium: eorum alterum Erechtheum appellant, alterum Eumolpum: neque
tamen ignorant Atheniensium qui res priscas norunt, Immaradum esse hunc
Eumolpi filium, quem Erechtheus occiderit. (5) In basi etiam statuæ
sunt, Entus (_?_), qui vates Tolmidæ fuit, Tolmides etiam ipse, qui
Atheniensium classis dux et alios magnis affecit incommodis, et in
primis Peloponnesiorum maritimum agrum excursionibus infestum reddidit.
Idemque Lacedæmoniorum ad Gytheum navalia incendit; finitimos dein
adortus, Bœas et Cytheriorum insulam cepit. Quum in Sicyoniorum deinde
finibus escensionem fecisset eos, qui armis, quominus agrum popularetur,
impedire conati sunt, ad urbem repulit. Inde Athenas reversus, in Eubœam
et Naxum cleruchos (_colonos_) Athenienses deduxit. Idem, cum exercitu
in Bœotos impetu facto, agros late depopulatus est. Capta mox per
obsidionem Chæronea, in Haliartiorum fines excurrit: ubi et ipse
dimicans cecidit, et copiæ ejus omnes fusæ fugatæque sunt. Atque hæc
quidem de Tolmide comperta habeo. (6) Exstant prisca Minervæ signa, quæ
sane integra manserunt, decolorata tamen fumo, et quæ ictum omnino
nullum valeant sustinere. Ad ea enim flamma pervasit, quo tempore, quum
naves conscenderent Athenienses, urbem, quam militaris ætas deseruerat,
Xerxes occupavit. Spectatur et apri venatio: parum vero mihi liquet, an
is Calydonius aper sit. Cycni etiam cum Hercule pugna. Ab hoc quidem
Cycno et alios interemptos ferunt, et Lycum Thracem, propositis de
singulari certamine præmiis: ad Peneum autem amnem ab Hercule est ipse
interfectus.

7. Atque eorum quidem, quæ de Theseo Trœzenii commemorant, hoc est:
Herculem Trœzenem ad Pittheum venisse: quumque accumbere vellet, leonis
pellem deposuisse: accessisse et alios Trœzeniorum pueros, et Theseum
annum agentem ferme septimum: ceteros, ut leonis pellem viderunt,
perterritos aufugisse: Theseum, nihil magnopere metuentem, paulisper
egressum esse, abreptaque de servorum manibus bipenni, quod viventem
leonem esse putaret, invadere illum voluisse. (8) Et hæc quidem de
Theseo prima apud Trœzenios historia vulgata est. Alteram adjiciunt:
crepidas Ægeum sub saxo et ensem deposuisse, quibus signis filium postea
agniturus esset; ac deinde Athenas reversum: Theseum, quum jam sextum
decimum ætatis annum attigisset, amoto saxo depositum sublatum Ægeo
attulisse. Res tota ex ære, præter saxum, in arce expressa est. (9)
Etiam aliud Thesei facinus memoriæ commendarunt, de quo hujusmodi
narratur historia. Cretensium agrum quum alium, tum eum, qui Tethrini
(_?_) amni adjacet, taurum infestum reddidisse. Fuerunt autem priscis
temporibus belluæ hominibus formidolosiores. Cui rei testimonio sunt
Nemeæus et Parnassius leo: dracones in pluribus Græciæ locis: apri
etiam, Calydonius atque Erymanthius, et in Corinthiorum finibus
Crommyonius. Eadem de causa feras illas dicebant partim terram
protulisse, partim diis fuisse sacras; nonnullas etiam ad homines
plectendos exstitisse. Taurum igitur hunc Cretenses Neptuni ira immissum
in suos agros memorant, quod Minos late mari toti, quod Græciam alluit,
imperans nihilo quam ceteris diis Neptuno majorem honorem habuisset:
(10) e Creta vero eundem taurum in Peloponnesum transportatum esse,
unumque fuisse hunc de duodecim Herculis laboribus. In Argivorum vero
campos dimissum, per Corinthiacum Isthmum in Marathoniam Atticæ regionem
fugisse: ibi inter alios multos quos casus obtulerat, Minois etiam
filium Androgeum interemisse; Minoem vero, quum id Atheniensium fraude
accidisse sibi persuaderet, comparata classe Athenas oppugnatum venisse,
ac non prius Athenienses vexare desiisse, quam se pacti essent pueros
septem ac totidem virgines in Cretam missuros, qui Minotauro, quem Minos
in Labyrinthio Gnosi incluserat, traderentur. Marathonium vero taurum
postea Theseum fama est in arcem egisse, atque ipsi deæ mactasse: cujus
rei imaginem Marathoniorum populus dedicavit.



                             CAPUT XXVIII.


_ De Cylone — Minervæ signo ex bellica præda — muris Acropolis — Panis
    cultu — Areopago et memorandis in eo — aliis dicasteriis
    Atheniensium eorumque originibus. _

At Cylonem cur dignum putarint cui æneam statuam ponerent, comperti
nihil habeo, quum de tyrannide eum consilia inisse constet. Habitum
tamen hunc illi honorem conjicio, quod et formæ dignitate præstiterit,
et gloria fuerit minime vulgari: nam in Olympia victor de iterato stadio
renunciatus est, et Theagenis Megarensium tyranni filiam in matrimonio
habuit. (2) Præter ea vero, quæ adhuc recensui, duo sunt ex bellicæ
prædæ decimis insignia apud Athenienses opera: de Persarum, qui in
Marathoniorum fines invaserant, manubiis Minervæ ex ære signum, quod
Phidias fecit: in cujus clypeo Lapitharum et Centaurorum pugnam Mys
cælavit, quum eam Myi, et quæ in clypeo spectantur reliqua, Parrhasius
Euenoris filius pinxisset. Hastæ cuspis et in summa galea crista hujus
Minervæ a Sunio usque adnavigantibus conspicua est. De Bœotiorum vero et
Chalcidensium, qui in Eubœa sunt, decimis æneus currus positus est. Duo
præterea dona dedicarunt, Periclem Xanthippi filium, et, quæ omnium
Phidiæ operum spectatu dignissimum, Minervam: quam, quod a Lemniis
dedicata est, Lemniam appellant. (3) Arcem ipsam, præter eam partem,
quam Cimon Miltiadis filius exstruxit, muris cinxisse Pelasgos homines
tradunt, qui sub arce quondam habitarunt: Agrolam enim et Hyperbium **
de quibus quum sciscitarer, aliud nihil comperi quam e Sicilia eos in
Acarnaniam (_?_) migrasse.

4. Quum jam descenderis, non tamen ad inferiores urbis partes, sed paulo
infra propylæa, fontem videas, et illi propinquum Apollinis et Panos
fanum in specu, in quo cum Creusa Erechtei filia Apollinem concubuisse
fama vulgavit. De Pane vero hæc memoriæ prodita sunt: nuncium ad
Lacedæmonios de Persarum in Atticam irruptione Phidippidem missum: hunc,
quum rediisset, retulisse, Lacedæmonios minus mature copias educere,
quod religione impedirentur cum exercitu exire, antequam luna orbem
complesset: sibi vero ad Parthenium saltum Panem obvium factum, qui se
Atheniensibus pro sua erga eos benevolentia in pugna ad Marathonem
præsto futurum pollicitus fuerit. Ex eo nuncio deo honores haberi
cœptos. (5) In qua parte est etiam Areopagus (_Martis collis_): inde
autem nomen accepit, quod Mars in eo loco primus capitis causam dixerit.
Nam et Halirrhothium ab eo occisum, et qua de causa, ante exposuimus.
Sed et postea Oresti de matris cæde judicium constitutum ferunt,
exstatque adhuc Minervæ Areæ ara, quam absolutus dicitur dedicasse.
Lapides ibidem duo sunt rudes, quibus accusatores et rei insident;
alterum Contumeliæ, Impudentiæ alterum vocant. (6) Proxime dearum est
ædes, quas Athenienses Semnas (_severas_), Hesiodus in Theogonia Erinyes
nominat. Earum serpentibus esse crinem implicitum, primus omnium finxit
Æschylus. Nihil tamen vel harum, vel ceterorum, quæ illic posita sunt,
inferorum numinum simulacra quicquam horribile præ se ferunt. Sunt vero
Plutonis, Mercurii et Telluris signa: ad quæ rem divinam faciunt
quicunque in Areopagi judicio capitis periculo fuerint liberati: sed
alii etiam, quum hospites, tum cives. (7) Intra septum Areopagi Œdipi
quoque monumentum est, de quo quum sedulo quærerem, ejus ossa Thebis eo
deportata comperi. Quæ enim de Œdipi morte Sophocles finxit, Homerus
facit quo minus vera fuisse credam: ab eo enim traditum scimus,
Mecisteum Thebas profectum, iis ludis, qui ad Œdipi tumulum facti sunt,
decertasse.

8. Sunt apud Athenienses etiam alia judicia, sed minus illustria: eorum
unum Parabystum (_absconsum_), alterum Trigonum (_triquetrum_) nominant.
Illud ab obscuro urbis loco, in quo levissimæ prorsus causæ
cognoscuntur: hoc a loci forma nomen assumsit. Batrachii vero et Punicei
a coloribus in hunc usque diem nomina permansere. Maximum vero omnium,
et quo frequentissimi conveniunt, Heliæam vocant. Eorum quæ de cæde sunt
unum «ad Palladium» appellant, ubi involuntariæ quoque cædis causæ
agitantur. Atque in eo quidem primum Demophontem causam dixisse nemo
ambigit: cujus vero is criminis reus fuerit, non satis inter omnes
convenit. (9) Diomedem quidem tradunt, Ilio capto, quum in patriam
reveheretur, per noctem ad Phalerum appulisse. Ubi quum Argivi, qui cum
eo erant, in agrum tanquam hostilem excurrerent, ut qui aliam quam
Atticam terram inter tenebras crederent, Demophontem aiunt, et ipsum
nescientem Argivorum eam classem esse, ad propulsandas populationes
accurrisse. Quumque, aliquot interfectis, Palladio erepto, domum abiret,
ab ejus equo Atheniensem hominem, quum parum is prospiceret, subversum
elisumque interiisse. Demophontem itaque alii ab ejus, qui interfectus
fuerat, propinquis, alii vero ab Argivorum republica reum factum
memorant. (10) In Delphinio causam dicunt qui se jure occidisse
defendunt: quo judicio et Theseus, quum Pallantem ejusque filios res
novas molientes interemisset, absolutus est. Ante Theseum autem
interfectorem necesse erat exilii causa solum vertere, aut talionis
pœnam suscipere. In Prytaneo denique de ferro aliisque inanimis judicium
fit: cujus rei hoc initium fuisse arbitror. Erechtheo Athenis regnante,
primum bovem sacerdos is, qui Buphonus (_bovis occisor_) est appellatus,
ad Poliei Jovis aram occidit, statimque relicta bipenne e finibus
excessit: bipennis judicio absoluta est. Et eum quidem ritum quotannis
servant. (11) Dicuntur autem alia quoque inanima sua sponte hominibus
justam inflixisse ultionem: et Cambysis acinaces pulcherrimum ac
nobilissimum perpetravit facinus. In Piræei maritima parte Phreattys
est, ubi rei, si semel elapsi alio implicentur crimine, e navi judicibus
in littore consistentibus causam dicunt: ac Teucrum aiunt primum omnium
eo se modo Telamoni purgasse, quum de Ajacis cæde culpa vacaret. Et hæc
quidem de judiciis commemoravimus eorum causa, quibus ut illa cognoscant
curæ est.



                              CAPUT XXIX.


_ De nave ad Panathenæorum pompam ducendam constructa — Deliæ navis
    magnitudine — templis et sepulcris extra urbem in pagis et viis —
    Academia et Dianæ templo prope illam — sepulchris fortium et
    illustrium virorum in via ad Academiam. _

Non longe ab Areopago navis ostenditur ad Panathenæorum pompam
fabricata, qua fortasse major alia facile inveniatur: ea vero, quæ Deli
est, omnes, quas ego norim, magnitudine superat; e foris enim ejus
novenis eminent remigibus transtra.

2. Athenienses etiam extra urbem in demis sive pagis et in viis passim
deorum templa, heroumque et hominum habent sepulcra. Proxime ad urbem
Academia est, privati olim hominis ager, nunc gymnasium: in illam
descendentibus septum quoddam est Dianæ, et simulacra Optimæ ac
Pulcherrimæ: esse vero ea Dianæ cognomina, et ipse conjicio, et Sapphus
carmina testantur; sed traditur de iisdem alia quoque fabula, quam
sciens præteribo. Est etiam ædes non magna, in quam Bacchi Eleutherensis
simulacrum quotannis statis diebus portant. Et tot quidem ipsis ea parte
sunt ædes sacræ. (3) Jam vero inter sepulcra primum obtinet locum
Thrasybuli Lyci filii, viri Atheniensium omnium, qui ante ipsum fuere
quique post ejus ætatem laudabiles, omni laudum genere præstantissimi:
de quo, quum nihil nunc necesse sit omnia commemorare, unum tamen, ex
quo sit ejus virtus testata, non prætermittam. Is triginta tyrannorum
dominatum initio cum sexaginta non amplius sociis, Thebis profectus,
evertit, et Atheniensibus diuturnis seditionibus pæne afflictis,
compositionis et concordiæ auctor fuit. Hujus primum sepulcrum: alia
deinceps sunt Periclis, Chabriæ, et Phormionis. (4) Est etiam suum
omnibus Atheniensibus, qui aut navalibus aut terrestribus prœliis mortem
oppetiere, monumentum, iis exceptis, qui ad Marathonem ceciderunt. Illis
enim eodem, quo occubuerunt, loco sepulcra ad virtutis memoriam erecta.
Ceteri in via sunt, quæ ad Academiam ducit, sepulti ac pilæ tumulis
impositæ cum elogiis nomen cujusque et pagum testantibus. Primi eo loco
sepulti sunt quos, quum Thraciam jam omnem ad Drabescum usque
occupassent, Edoni de improviso adorti interemerunt: quos etiam
fulminibus ictos periisse dicunt. (5) Duces et alii fuerunt, et Leagrus,
cui copiæ omnes fuerant commissæ: et Decelensis Sophanes, qui Eurybaten
Argivum de quinque in Nemea certaminibus victorem Æginetis opem ferentem
occidit. Et hunc quidem extra Græciam tertium exercitum Athenienses
misisse constat. Nam Priamo et Trojanis Græci omnes communi consensu
bellum intulerunt: Athenienses vero privatim cum Iolao in Sardiniam
primum, deinde in Ioniam quæ nunc dicitur, tertio in Thraciam arma
promovere. (6) A fronte monumenti columna est, in qua pugnantes equites
duo cernuntur, quorum uni Melanopo, alteri Macartato nomen: qui adversus
Lacedæmonios et Bœotios dimicantes, in ipsis Eleoniorum et Tanagræorum
finibus cecidere. Exstant et Thessalorum equitum tumuli, qui pro vetere
amicitia Atheniensibus auxilio venerunt, quum in Atticam Peloponnesii,
duce Archidamo, invasissent: ac secundum eos Cretensium sagittariorum:
Atheniensium rursus, Clisthenis primum, qui eam tribuum rationem
instituit, quæ etiamnum observatur. Equitum deinde eorum, qui
occubuerunt in eo prœlio, in quo Thessali cum Atheniensibus periculum
adiere. (7) Eodem etiam in loco Cleonæi jacent, qui cum Argivis in
Atticam venerant: qua autem de causa venerint, tunc exponam, quum ad
Argivorum res descenderit historia. Sunt et eorum Atheniensium ibi
tumuli, qui ante Persicum bellum cum Æginetis pugnarunt. Æquitatis autem
plenissimum illud populi decretum fuit, quo Athenienses publicæ
sepulturæ honorem cum servis communicarunt: eorumque nomina columnis
incisa sunt, quo fideliter et strenue dominis eos in prœlio operam suam
navasse apparet. Sunt et aĺiorum virorum monumenta, qui diversis in
locis pugnantes ceciderunt: probatissimorum quidem ex iis, qui ad
Olynthum pugnarunt, et Melesandri, qui navibus adverso Mæandro in
superiorem Cariam contendit. (8) Ibidem conditi sunt qui Cassandri bello
occubuerunt, et qui ex Argivis tum belli fuerunt socii. Hujus vero
societatis cum Argivis hanc fuisse causam tradunt. Sparta terræ motu
concussa, Helotes in Ithomen secesserunt. Fecit ea defectio, ut
Lacedæmonii et ab aliis et ab Atheniensibus auxilia poscerent. Missi
sunt itaque lectissimi viri cum Cimone Miltiadis filio: sed eos
Lacedæmonii, quod suspectos haberent, remiserunt. (9) Ubi igitur illi
domum rediere, Athenienses ea contumelia graviter commoti, cum Argivis,
Lacedæmoniorum hostibus perpetuis, fœdus fecerunt. Postea quum ad
Tanagram cum Bœotiis et Lacedæmoniis essent Athenienses prœlium
commissuri, auxilia illis quidem Argivi miserunt: neque multum abfuit
quin ex acie superiores discederent: verum nox, quo minus, utri
vicissent, cerni posset, obstitit. Postero deinde die Thessalorum
proditione a Lacedæmoniis Athenienses victi sunt. (10) Sed hi quoque
mihi recensendi sunt: Apollodorus mercenariorum dux, qui quum
Atheniensis esset, ab Arsita ejus Phrygiæ, quæ ad Hellespontum est,
satrapa missus, Perinthiorum civitatem, ejus fines Philippo cum exercitu
ingresso, servavit. Hic igitur illic sepultus est: item Eubulus
Spinthari filius: alii etiam viri, quorum virtuti fortuna fuit iniquior.
Eorum enim alii, quum in Lacharem tyrannum conjurassent, alii vero, quum
de ejiciendo ex Piræeo Macedonum præsidio consilia iniissent, priusquam
negotium conficerent, consciorum indicio oppressi sunt. (11) Siti etiam
ibi sunt qui ad Corinthum ceciderunt: ubi maxime declaravit deus,
quemadmodum in Leuctrica pugna iterum, eos, qui a Græcis viri fortes
appellantur, sine fortuna nihil esse: nam Lacedæmonii, qui Corinthios
ante, Athenienses, Argivos, et Bœotios armis domuerant, ad Leuctra tam
ingenti clade a solis Bœotiis afflicti sunt. Post eorum tumulos, qui ad
Corinthum periere, columnam unam multis erectam esse, inscripti elegi
testantur: hos enim in Eubœa, et in Chio, illos in extremis continentis
Asiæ finibus, alios in Sicilia cecidisse indicant. (12) Duces etiam
adscripti sunt præter Niciam; et Platæenses milites una cum oppidanis.
Niciam quidem præteritum non aliam ob causam, quam quæ a Philisto
proditur, crediderim. Scribit enim ille, Demosthenem in deditione
facienda se unum excepisse; ac quum in hostium potestatem veniret, sibi
ipsi manus consciscere conatum: Niciam vero ultro deditionem fecisse;
eamque ob rem nomen ejus in columna inscriptum non est, quod, se quum
hostibus ultro dedisset, quod imperatore ac forti viro dignum esset, non
fecerat. (13) Sunt in alia columna inscripti qui in Thracia et ad Megara
pugnarunt; quique cum Alcibiade fuerunt, quum ejus auctoritatem secuti
Arcades, qui Mantineam tenent, et Elei a Lacedæmoniis defecissent; et
qui ante Demosthenis in Siciliam adventum Syracusanos vicerunt. Sepulcra
etiam eorum visuntur, qui ad Hellespontum navali prœlio conflixerunt, et
qui steterunt contra Macedonas in Chæronea, quique sub Cleone ad
Amphipolim meruerunt. Ad hos, qui ad Delium in Tanagræorum finibus
ceciderunt, et quos in Thessaliam Leosthenes duxit, et qui cum Cimone in
Cyprum navigarunt: illi etiam, qui Olympiodorum secuti, tredecim non
amplius viri, præsidium ejecerunt. (14) Ferunt Athenienses, Romanis
aliquando se finitimum quoddam bellum gerentibus auxilia non sane magna
misisse: triremes etiam quinque Atticas posterius navali prœlio contra
Carthaginienses interfuisse. Sua igitur iis etiam militibus sunt
monumenta. Tolmidæ vero, et militum ejus res gestas, quoque modo
interierint, superius exposuimus: eorum etiam, si quis forte id nosse
aveat, in eadem via sepulcra sunt. Siti præterea illic sunt, quorum
magnum exstiti Cimone duce facinus, eodem die hostes ad Eurymedontem
terrestri prœlio navalique superantium. (15) Conon exinde, et Timotheus
ibidem sepulti: qui post Miltiadem et Cimonem primi, pater et filius,
res magnas et præclaras gesserunt. Conditi ibi etiam sunt Zeno Mnaseæ
filius, Chrysippus Solensis, Nicias Nicomedis filius, in pingendis
animalibus ætatis suæ longe præstantissimus: Harmodius et Aristogiton,
qui Pisistrati filium Hipparchum occiderunt. Oratores vero Ephialtes,
qui Areopagi instituta, ut qui maxime, pervertit; et Lycurgus
Lycophronis filius, (16) qui in cogenda in publicum ærarium pecunia
Periclem Xanthippi filium superavit talentis sexies mille et quingentis
(?): idemque ad Minervæ pompas ornamenta multa, et aureas Victorias
comparavit, ac virginibus centum mundum, ad belli autem usus scuta et
jacula, et quadringentas ad navales pugnas triremes. Inter opera vero,
quæ exædificavit, theatrum est, quod quum alii inchoatum reliquissent,
ipse absolvit: ac dum reipublicæ præesset, navale in Piræeo, et ad
Lyceum quod dicitur gymnasium erexit. Atque opera quidem ex auro et
argento confecta Lachares tyrannus sustulit: ædificia ad nostram ætatem
permanent.



                               CAPUT XXX.


_ De dæmonis ᾿Aντέρως dicti ara in urbe — cursu cum facibus ad aram
    Promethei — aliis aris in Academia — Platonis monumento — Cycno —
    turri Timonis — aliis memorandis in hac urbis regione. _

In primo Academiæ aditu Amoris est ara cum inscriptione: Charmum
Atheniensium primum Amori dedicasse. Eam vero aram, quæ intra urbem est,
quam appellant Anterotis, inquilinorum donum fuisse dicunt, ac
dedicationis hujusmodi causam exstitisse: Meles Atheniensis amatorem
suum Timagoram inquilinum hominem fastidiens, ut de summo saxo se
præcipitem abjiceret, jussit. Timagoras, qui semper omnia, quæ puer
imperaret, facienda putasset, animam etiam ipsam facile profudit: unde
enim jussus erat, se præcipitem dedit. Meletem vero re cognita adeo
pœnituit, ut ex eodem se ipsum etiam de saxo dejiceret atque ita
periret. Ex eo ab inquilinis, ut Anteros genius, Timagoræ Amoris vindex,
coleretur, institutum. (2) In Academia Promethei ara est; a qua homines
in urbem accensas lampades præferentes currunt. In eo autem certamen
est, ut in cursu accensæ conserventur. Cujus enim fax exstincta fuerit,
is victoria successori cedit: eademque ratione ille tertio. Quod si
nulli ardentem perferre licitum fuerit, palma in medio relinquitur. Est
etiam Musarum ara, Mercurii alia; interius Minervæ; etiam Herculis aram
fecerunt. Olea inter hæc spectatur, quæ secunda fertur prodiisse. (3)
Non longe ab Academia Platonis est monumentum, cui futuram in
philosophiæ studio præstantiam divinitus significatam tradunt, hoc modo:
Socratem enim ea nocte, quam dies ille est consecutus, quo se Plato in
ejus disciplinam tradidit, vidisse per quietem, cygnum sibi in sinum
advolasse. Cygnum autem canoram maxime avem esse, vulgo creditur. Cygnum
enim Ligurum, qui in Gallia Transpadana sunt, regem musicæ laude clarum
fuisse memorant, eumque, quum decessisset, ab Apolline in sui nominis
avem mutatum. Ego vero, apud Ligures regnasse in musicis sollertem
hominem, ut credam, facile adduci possum: sed hominem in avem mutatum,
minime fide dignum videri potest. (4) In hac agri parte Timonis eminet
turris, illius nempe, qui solus dixit, felicitatis compotem esse non
posse qui hominum aliorum consuetudinem non defugiat. Ostenditur etiam
locus, quem Colonum Equestrem appellant: in quam Atticæ partem Œdipum
primum venisse ferunt, qui de eo diversa ab Homeri carminibus memoriæ
prodiderunt: sed produnt ita. Ibi et Equestris Neptuni et Equestris
Minervæ aras, ac Pirithoi, Thesei Œdipi, Adrasti, videas sacella. Lucum
autem Neptuni ac templum Antigonus, quum incursionem faceret, incendit,
alias quoque Atticam exercitu depopulatus.



                              CAPUT XXXI.


_ De memorandis in parvis Atticæ pagis — Hyperboreorum primitiis —
    Diana, unde Colænis et Amarysia dicta. _

Parvi Atticæ demi sive pagi, uti fors tulit, incolis frequentati,
singuli, hæc nobis, quæ literis mandemus, præbent. Apud Alimusios
Cereris Legiferæ et Proserpinæ fanum est. In Zostere prope mare Minervæ,
Apollinis, Dianæ et Latonæ templa sunt: ac Latonam quidem hic peperisse
negant: sed quum non longe pariundi tempus abesset, zonam ibi solvisse
dicunt: inde loco nomen inditum. Prospaltii et ipsi Cereris et
Proserpinæ ædem habent: Anagyrasii Matris Deûm delubrum. Apud
Cephalenses Castores præcipua quadam coluntur religione: magni enim dii
ab iis appellantur. (2) In Prasiensibus Apollinis est templum, quo
Hyperboreorum primitias mitti tradunt. Eas enim Hyperborei Arimaspis
committere feruntur, Arimaspi Issedonibus: ab iis acceptas Scythæ
Sinopen, inde ad Prasienses Græci deportare: eas denique Delon
Athenienses mittere. Absconditæ illæ quidem in triticea stipula esse
dicuntur, neque a quoquam cognosci. Apud eosdem Prasienses Erysichthonis
monumentum est, qui quum e Delo, quo cum sacris iverat, domum
reveheretur, in ipso navigationis cursu e vita decessit. (3) Cranaum
vero Atheniensium regem ab Amphictyone genero regno pulsum, ante
diximus. Confugientem illum quidem cum suis partibus ad Lamptrenses diem
suum obiisse, et eodem in loco sepultum tradunt. Cranai certe monumentum
in Lamptrensibus etiamnum exstat. Ionis quoque Xuthi filii (in Attica
enim is habitavit, et in bello adversus Eleusinios Atheniensium dux
fuit) in eo Atticæ pago cui Potami nomen, tumulus est. Et hæc quidem
vulgata. (4) Phlyenses vero Apollinis Dionysodoti et Dianæ Selasphori
(_Luciferæ_) aras ostendunt, Bacchi Anthii (_Floridi_), Ismenidum
Nympharum, et Telluris, quam magnam deam appellant. In altero vero
templo, Cereris Anesidoræ (_dona summittentis_), Jovis Ctesii
(_Penatis_), Minervæ Tithrones, et Proserpinæ Primigeniæ, et dearum quas
nuncupant Semnas (_Severas, Eumenidum_). Myrrhinunte Colænidis est
signum antiquum. Athmonenses Amarysiam Dianam colunt: (5) de qua
percunctatus, neminem ex interpretibus monumentorum nancisci potui, qui
liquidam ejus nominis causam explicaret. Quantum vero ipse conjectura
assequor, Amarynthus EubϾ oppidum est; ibi Amarysia Diana colitur: et
ipsi etiam Athenienses Amarysiæ Dianæ festum diem agitant nihilo quam
Eubœenses minore celebritate. Inde igitur ad Athmonenses nomen manasse
crediderim. Colænidem vero, quæ Myrrhinunte est, a Colæno dictam
existimo. Diximus autem et alibi, in Atticæ pagis multos esse, qui
Athenis ante Cecropem regnatum affirment. Colænus itaque, ut Myrrhinusii
dicunt, nomen est viri qui ante Cecropem in Attica rex fuit. (6) Est et
Acharnæ Atticæ pagus. Hi Agyieum (_Viarium_) Apollinem, et Herculem
venerantur, et iidem Minervæ Hygieæ (_Sospitæ_) aram habent. Equestrem
quoque Minervam, et Melpomenum (_Canentem_) cognomine Bacchum vocant,
eundemque deum Cissum (_Cissea? Hedereum_) eo enim primum in loco hederæ
plantam visam tradunt.



                              CAPUT XXXII.


_ De montibus Atticæ ac signis arisque deorum in iis — Marathone pago et
    memorandis in eo — fonte ibi Macaria. _

Montes in Attica sunt, Pentelicus, ubi lapicidinæ: Parnes, qui aprorum
et ursorum venatoribus copiam præbet: Hymettus pastiones habet apibus
omnium aptissimas, quæque solis cedunt Alazonum pascuis. Apud Alazones
certe adeo mansuetæ sunt apes, ut cum aliis una pabulatum exeant, ac
libere vagentur, quippe quæ alvearibus nullis contineantur: passim vero
opus faciunt, illudque ita concretum, ut mel a cera nequeas sejungere.
Hæc quidem ita se habent. (2) Deorum quoque signa in Atticæ montibus
sunt. In Pentelico Minervæ: in Hymetto Hymetti Jovis statua est, Ombrii
(_Pluvii_) etiam Jovis, et Apollinis Proopsii (_Præsagi_) aræ: in
Parnethe Parnethius Juppiter ex ære, et Semalei Jovis ara. Est item ara
ibidem alia, ad quam Jovi, quem modo Pluvium modo Apemium (_Innoxium_)
appellant, rem divinam faciunt. Anchesmus etiam mons est non sane
magnus, et Jovis Anchesmii signum.

3. Sed antequam ad insulas stilum convertam, quæ ad Atticæ pagos
pertinent, rursus persequar. Marathon pagus pari spatio ab Athenis abest
et Carysto Eubœæ oppido. Ad hanc Atticæ partem Persæ primum appulerunt:
ac prœlio fusi, non paucas in ipsa fuga naves amiserunt. In prato
tumulus est Atheniensium, qui in pugna ceciderunt: et ex eo pilæ
eminent, in quibus cæsorum nomina et tribus inscriptæ sunt. Alter
erectus est Platæensibus Bœotis et servis: tunc enim primum servi
stipendia fecerunt. (4) Seorsum vero monumentum est Miltiadis Cimonis
filii: cujus virtuti quum non satis secunda fortuna, dum Paron
obsideret, respondisset, non ita multo post, quam ab Atheniensibus
damnatus est, e vita decessit. In his campis audiuntur singulis noctibus
equorum hinnitus, et pugnantium etiam virorum species cernuntur. Atque
hæc quidem qui de industria distincte auditum spectatumve venerunt, male
multati omnes abierunt; is vero, qui fortuito id animadverterint, ex ira
numinum nihil omnino triste accidit. Honorem Marathonii et illis habent,
qui in pugna occubuerunt, heroasque eos appellant, et Marathoni, a quo
est pago nomen, et Herculi, cujus sacra se primos Græcorum instituisse
dictitant. (5) Accidit autem ut in ea pugna (ut illi memorant) vir
quidam specie atque habitu agresti opem tulerit: qui quum ex barbaris
quamplurimos aratro interemisset, repente evanuit: neque vero
quærentibus, quisnam ille fuisset, Atheniensibus aliud respondit
oraculum, quam ut Echetlæum (_Stivarium_) heroem colerent. E candido
vero lapide eo in loco tropæum erexerunt. Ac Persæ quidem ut humarentur,
se curasse dicunt Athenienses: quod semper pium esse existimarint
mortuos terræ mandare. Verum ego neque aggerem ullum, nec aliud
sepulturæ vestigium offendi. Eos itaque suspicari possum in foveam
quampiam, ut fors tulit, abjectos. (6) In Marathone Macaria fons est, de
quo hæc memoriæ prodita sunt: Herculem, quum e Tirynthe Eurystheum
fugeret, ad Ceycem Trachiniorum regem, amicum sibi hominem, venisse:
quumque ex hominum consortio excessisset Hercules, Eurystheum ejus sibi
liberos tradi postulasse: Trachinium vero Athenas eos misisse,
memorantem et suam imbecillitatem, et quod Theseus non impar esset
ulciscendis. Quum igitur liberi illi supplicum habitu venissent,
Peloponnesiis in causa erant ut Atheniensibus tunc primum bellum
inferrent, quod Theseus petenti Eurystheo pueros dedere recusasset.
Dicunt autem Athenienses oraculum monuisse, victoriam in spe fore, si se
unus ex Herculis liberis ultro devovisset. Ibi Macariam, Herculis ex
Deianira filiam, quum sibi mortem conscivisset, et victoriæ compotes
Athenienses fecisse, et fonti nomen dedisse. (7) Est etiam in Marathone
lacus, magna ex parte cœnosus: in quem per viarum errorem fugientes
Persas irruisse, et quamplurimos in ipsa fugæ trepidatione cæsos dicunt.
Supra eum lacum lapidea præsepia Artaphernis equorum sunt, et in saxo
tabernaculi vestigia. E lacu amnis effluit: ad cujus caput aquæ pecori
aptissimæ sunt; non longe vero a mari salsæ et marinis piscibus
refertissimæ. Modico a campis intervallo mons est Panis: in quo hæc
sunt, quæ spectentur, dignissima: specus, cujus est ingressus
perangustus: ubi vero penetraris, et cellas videas et lavacra, caprarum
etiam stabulum, quod Panos appellant: sunt saxa, caprarum propemodum
forma.



                             CAPUT XXXIII.


_ De pago Braurone et Dianæ Tauricæ signo — pago Rhamnunte et Nemesi
    Rhamnusia — Æthiopum variis gentibus et Atlante monte — Nemesis
    signo non alato et reliquis in ejus basi signis. _

A Marathone non multum abest Brauron: quo Iphigeniam Agamemnonis filiam
cum Taurica Diana primum appulisse, eaque ibi relicta, Athenas, et
deinde Argos venisse perhibent. Eo quidem in loco vetus est Dianæ
signum. Qui vero e barbaris populis Tauricæ Dianæ signum habeant,
sententiam ea de re meam in alia historiæ parte exponam. (2) A Marathone
stadia ferme sexaginta Oropum versus per litus progressis Rhamnus
occurrit: hominibus ibi domicilia sunt ad mare; paululum vero a mari
adscendentibus occurrit fanum Nemesis. Hæc se deorum una maxime
insolentioribus hominibus implacabilem præbet: et ejusdem iram etiam
barbaros, qui ad Marathonem escensionem fecerant, afflictos putant. Quum
enim Athenas facile se capturos opinarentur, Parium marmor, ac si hostem
jam vicissent, tropæi erigendi causa secum ferebant. (3) Ex eo Phidias
Nemesis signum fecit: in cujus capite corona cervos habet, et Victoriæ
sigilla: ipsa læva fraxini ramum, dextera phialam tenet. In phiala
Æthiopes cælati sunt: de quibus Æthiopibus neque, quid ipse conjiciam,
habeo, neque eorum tamen, qui se rem intelligere profitentur, opinioni
assentior: eos in phiala factos ad Oceanum amnem significandum: ad ipsum
enim Æthiopas accolere, et eundem Nemesis patrem esse. (4) Nam ad
Oceanum, non sane flumen, sed extremum mare, quo navibus scilicet
pervadi possit, accolunt Hispani et Galli: et in eo Britannia insula
est. At Æthiopum supra Syenen ad mare Rubrum extremi habitant
Ichthyophagi (_populi piscibus vescentes_): a quibus sinus is, quem
circumquaque tenent, Ichthyophagus appellatur. Hominum vero justissimi
Meroen et campos, qui Æthiopici vocantur, incolunt. Mensam hi Solis
ostentant: sed neque mare, neque flumen omnino aliud quam Nilum habent.
(5) Sunt et alii Mauris finitimi Æthiopes, ad Nasamonas usque
pertinentes. Nasamones enim, quos Atlantas Herodotus nominat, illi
autem, qui orbis terræ spatia nosse profitentur, Lixitas appellant,
Libyum extremi Atlantem accolunt: serunt autem omnino nihil, sed
agrestium tantum vitium fructu aluntur. Verum neque hi Æthiopes, neque
Nasamones, ullos habent amnes: quæ enim Atlanti vicina est aqua, etsi in
alveos tres discedit, nullus tamen ex hisce in modum justi fluminis
crescit, sed quicquid aquæ exstitit, statim arena absorbet. Ita Æthiopes
fluvii nullius aut Oceani accolæ sunt. (6) Et aqua quidem, quæ ex
Atlante descendit, turbulenta est, circaque ejus fontes crocodili
gignuntur nihilo bicubitalibus minores: qui ubi propius homines accedere
senserint, in fontem se demergunt. Quæ res effecit ut non pauci
suspicarentur, ab hac ipsa aqua e mediis arenis emergente Nilum Ægyptiis
oriri. Atlas autem mons adeo celsus est, ut vertice cœlum tangere
dicatur: inaccessus ille quidem, viam undique aquis et arborum
crebritate intercludente. Ab eo itaque duntaxat parte, quæ Nasamonas
spectat, cognoscitur: ad martimam enim ejus oram neminem adhuc navibus
accessisse comperimus. (7) Sed ut, unde digressa est, redeat oratio,
Nemesis neque hoc, neque aliud vetus signum alas habet. Apud Smyrnæos
vero, quæ maxima cum religione coluntur signa, alas habere postea
animadverti. Cujus rei eam esse causam suspicor, quod ejus numen ad
amatores maxime pertineat: idcirco ei, ut Cupidini, alas addunt. Nunc
jam, ea quæ in signi basi sunt, exponam, si unum prius, quo res tota
clarior fiat, explicavero. Helenæ matrem fuisse Nemesin, Græci dicunt,
Ledam vero nutricem; patrem autem Helenæ similiter omnes Jovem, non
Tyndarum perhibent. (8) Quæ quum Phidias nosset, Ledam ea specie fecit,
ut Helenam ad Nemesin adducere videatur. Addidit Tyndarum et filios,
hominem præterea cum equo assistentem, quem Equitem appellant. Adsunt
Agamemnon, Menelaus et Pyrrhus Achillis filius, qui primus Hermionen
Helenæ filiam in matrimonium duxit. Orestes vero ob impium in matrem
facinus præteritus est: quem tamen Hermione nunquam deseruit, quum
filium etiam ei peperisset. In basi deinceps est, quem Epochum dicunt,
et alter item adolescens: de quibus aliud accepi nihil, nisi eos Œnoes
fratres fuisse, a qua est pago illi nomen.



                              CAPUT XXXIV.


_ De Oropo urbe — Amphiarai templo, cultu et aliis ad eum pertinentibus.
    _

Oropium autem agrum, qui medius est inter Atticam et Tanagræos, olim
tenebant Bœoti: ætate nostra in Atheniensium potestate est. Nam quum
omni tempore Athenienses de eo dimicassent, non ante potiti sunt, quam
eum a Philippo, quum Thebas ille expugnasset, acceperunt. Urbs quidem
ipsa, cui Oropus nomen, ad mare sita est, nihil vero historia dignum præ
se fert. Ab ea circiter duodecim stadia Amphiarai templum abest. (2)
Amphiaraum Thebis fugientem cum curru absorptum terræ hiatu ferunt. Sunt
tamen qui id accidisse dicant in via, qua Thebis Chalcidem iter est, qui
locus Harma (_currus_) dicitur. In deorum vero numerum Amphiaraum primi
omnium Oropii retulerunt, quos deinde reliqui Græci secuti sunt. Possum
etiam alios recensere, quibus, quum homines ante fuissent, Græci divinos
honores habuerunt, aliis etiam urbes dedicatæ sunt, ut Elæûs in
Chersoneso Protesilao, in Bœotia Lebadea Trophonio: apud Oropios templum
Amphiarao et eidem e candido lapide signum est. (3) Ara quidem ejus in
partes distributa est: quarum una Herculi, Jovi et Apollini Pæoni:
altera heroibus, eorumque uxoribus: sacrata tertia Vestæ, Mercurio,
Amphiarao et Amphilochi filiis (nam Alcmæon propter Eriphyles cædem in
nullam aut Amphiarai aut Amphilochi honorum partem receptus est): at
quarta aræ pars Veneri, Panaceæ, Iasoi, Hygieæ, Minervæ Pæoniæ: quinta
Nymphis, Pani, Acheloo et Cephiso amnibus sacra est. Amphilocho in ipsa
urbe apud Athenienses ara sua est; in Ciliciæ vero urbe Mallo ejusdem
oraculum, quod omnium est, quæ ætate mea exstant, minime fallax. (4) Est
etiam apud Oropios fons templo propinquus, quem Amphiarai nuncupant, in
quem neque divinam rem faciunt, neque aut ad lustrandum, aut ad manus
lavandas, aqua ea uti fas putant: sed qui morbo oraculi monitu levati
fuerint, signatum aurum argentumve more majorum in fontem abjiciunt.
Hinc enim jam deum Amphiaraum ascendisse tradunt. Iophon autem Gnosius,
vatum oracula heroicis versibus exposuit dixitque Amphiaraum
consulentibus Argivis, quum Thebas profecturi essent, responsum dedisse.
Isti versus habebant quod multitudinem mirifice alliceret. Præter eos
vero, quos Apollinis afflatu futura prædixisse antiquitas testata est,
nemo omnino fatidicus fuit: nam reliqui aut somniorum interpretes fuere,
aut avium volatus et exta inspiciendi peritiam profitebantur. (5)
Amphiaraum igitur conjectandis somniis in primis sollertem fuisse
suspicor. Constat enim, illum, somniorum divinatione tradita, tum demum
in deorum numerum relatum. Consulendi quidem causa qui accedunt,
lustrantur omnes. Pro piaculo res divina est: quam quum Amphiarao ipsi
faciunt, tum ceteris, quibus * nomina. His ante peractis arietem
immolant; cujus substrata pelle, dormientes nocturna visa exspectant.



                              CAPUT XXXV.


_ De insulis Atticæ, Patrocli, Helena, Salamine — memorandis in Salamine
    — Ajace ejusque corporis magnitudine — aliis grandium corporum
    ossibus — Geryone et Hyllo. _

Insulæ terræ Atticæ non longe ab ipso litore distant. Earum una Patrocli
dicitur: de qua jam exposui. Altera supra Sunium est, ad lævam in
Atticam navigantibus: ad quam post Ilii eversionem Helenam appulisse
ferunt, et idcirco Helenen appellatam. (2) Salamis e regione Eleusinis
sita, ad Megarici etiam agri fines pertinet. Primum autem * _nomen_
insulæ imposuisse hunc (_Cychreum_) a matre Salamine Asopi filia:
Æginetas postea in eam a Telamone deductos: traditam postea
Atheniensibus a Philæo, Eurysacis filio, Ajacis nepote, quum ab ipsis
fuisset civitate donatus. Salaminios vero multis post annis Athenienses
eo nomine damnatos, quod dissimulanter male rem geri concupissent, dum
bellum cum Cassandro gereretur, et in Macedonas propenso animo fuissent,
urbe deleta, e suis sedibus ejecerunt. Ascetaden etiam, qui prætor
insulam obtinuerat, capitis damnarunt, ac jurejurando ejus proditionis
memoriam Salaminiis apud se fore sempiternam sanxerunt. (3) Spectantur
hac etiamnum ætate fori ruinæ, et Ajacis templum cum statua ex ebeno.
Decreti quidem Ajaci et Eurysaci ejus filio ab Atheniensibus honores
adhuc manent: et Eurysacis etiam Athenis ara est. Ostenditur Salamine
non longe a portu saxum, super quo Telamonem consedisse aiunt, quum
navem, qua Aulidem filii ad Græcorum classem vecti sunt, oculis
prosequeretur. (4) Tradunt incolæ, post Ajacis interitum apud se primum
florem enatum, candidum, rubentem modice, lilio quum ceteris partibus
tum foliis minorem, inscriptum vero iisdem, quibus hyacinthum, literis.
Audivi quidem, quæ Æoles, qui Ilium post tenuerunt, de armorum judicio
produnt, post Ulyssis naufragium arma ad Ajacis sepulcrum delata. (5) De
Ajacis vero magnitudine narravit mihi Mysus quidam, sepulcrum ejus, qua
parte ad litus conversum est, maris alluvione multo aditu facilius
effectum. Inde vero, aiebat, de Ajacis magnitudine me conjecturam capere
posse, quod genuum vertebræ, quas molas medici appellant, disci instar
essent ejus, quo athletæ ii, qui sunt quinquertiones appellati, utuntur.
Equidem Gallorum, qui in extremis partibus habitant, finitimi desertis
præ nimio frigore regionibus, quos Cabares nominant, nihil sum
magnitudinem admiratus: neque enim apud eos cadavera videas major iis,
quæ ostendunt Ægyptii. Quæ vero admiratione digna mihi visa sunt, ea
commemorare non gravabor. (6) Apud Magnesios, qui ad Lethæum sunt,
quidam fuit Protophanes, qui de pancratio et lucta eadem die in Olympia
victor est renunciatus. In hujus sepulcrum aliquando latrones prædæ spe
ducti penetrarunt: post illos alii, ut cadaver duntaxat spectarent. Ejus
costæ non discretæ fuerunt: sed pro illis continens os habuit ab humeris
ad eas costas, quas medici nothas nuncupant. Apud Milesios vero ante
ipsam urbem est Lade insula. Ea rursus in parvas scinditur insulas,
quarum alteram Asterii dicunt, quod fuerit in ea sepultus Asterius
Anactis filius: Anactem autem Terræ filium fuisse tradunt: cadaver ejus
nihilo est decem cubitis brevius. (7) Quod vero mihi magnæ fuit
admirationi, in superiori Lydia non magna urbs est Temeni porta. Ibi,
ambeso tempestatibus sepulcro, ossa detecta sunt, quæ nisi humanorum
ossium figuram retinuissent, propter magnitudinem nemo ea hominis
fuisse, ut crederet, adduci facile potuisset. In vulgus repente sermo
manavit, Geryonæ illud cadaver esse Chrysaoris filii: soliumque ejus
fuisse, quod in montis fragmento excisum cernebatur, torrentemque
Oceanum appellari aiebant: addebant etiam, agricolas boum cornua sæpe
inter arandum eruisse, quod scilicet Geryonem eximia specie boves
aluisse fama vulgasset. (8) Quorum opinioni quum ego neutiquam
assentirer, Gadibus habitasse Geryonem demonstrabam, neque ullum ejus
monumentum exstare, arborem tantum ostendi, cujus admodum esset varia
species. Ibi e Lydis antiquitatis periti homines, quæ vere narrentur,
disseruerunt: Hylli cadaver illud esse: fuisse vero Hyllum Terræ filium,
a quo regionis fluvius nomen acceperit: et Herculem propter Omphales
olim consuetudinem filium de fluminis nomine appellasse.



                              CAPUT XXXVI.


_ De aliis in Salamine memorandis — insula Psyttalia — monumentis in via
    sacra versus Eleusinem — Anthemocrito — Sciro vate — Cephisodoro —
    bello Atheniensium contra Philippum Demetrii filium. _

Salamine (ut, unde fueram digressus, redeam) Dianæ templum est, et
tropæum in memoriam ejus victoriæ, cujus Themistocles Neoclis filius
Græcis omnibus auctor fuit. Erectum Cychreo etiam templum. Commisso enim
cum Persis prœlio, draconem inter naves conspectum memorant: de quo
Atheniensibus Cychreum fuisse heroem Apollo respondit. (2) Ante
Salaminem insula est, cui Psyttalia nomen: in eam ex Persarum exercitu
quadringentos descendisse proditum est; deleta vero Xerxis classe, quum
eodem Græci transmisissent, etiam hos ad internecionem cæsos. Signum in
insula nullum quidem exstat arte expolitum: Panos tantum quædam statuæ
sunt ut fors ferebat confectæ.

3. Qua Eleusinem Athenis iter est, per eam viam, quam sacram appellant,
Anthemocriti monumentum conspicitur: quem per summum nefas Megarenses
occidere, quum caduceator edictum missus fuisset, ne porro terram
colerent. Sed in hunc usque diem læsi numinis pœnas dederunt. Solos enim
ex omnibus Græcis ne Adrianus quidem Imperator sublevavit. (4) Post
Anthemocriti cippum Molossi tumulus est: cui imperium Athenienses
decrevere, quum in Eubœam Plutarcho auxilia mittenda censuerunt. Vicus
prope est, cui Scirum nomen. Appellationis hujusmodi causa prodita est.
Dum Eleusinii bellum cum Erechtheo gererent, vate usi sunt Dodonæo, cui
Sciro nomen. Is Sciradis Minervæ vetustum templum in Phalero dedicavit,
quumque in pugna cecidisset, sepultus est non longe a torrenti amne.
Locus itaque et amnis ab heroe nomen habent. (5) Prope Cephisodori
monumentum structum est: qui quum populo præesset, Philippo Demetrii
filio Macedonum regi vehementer restitit: et cum Atheniensibus Mysorum
regem Attalum, et Ægyptiorum Ptolemæum, ex liberis vero gentibus Ætolos
ac insularum incolas Rhodios et Cretenses amicitia et societate
conjunxit. (6) Verum quum e Mysia, Ægypto et Creta plerumque serius
auxilia mitterentur, ac Rhodii, qui alias quam navales copias non
haberent, contra gravem Macedonum armaturam parvo omnino essent præsidio
futuri, tunc Cephisodorus cum aliis Atheniensium in Italiam nave vectus,
a Romanis auxilia impetravit. Ii vero exercitu et imperatore misso
Philippi et Macedonum vires adeo fregerunt, ut non multo post Perseum
Philippi filium non regno tantum ejecerint, sed captivum etiam Romam
pertraxerint. Fuit Philippus Demetrii filius: qui Demetrius primus ex
hac familia, quemadmodum ante exposui, Alexandro Cassandri filio
interfecto, Macedoniæ regnum obtinuit.



                             CAPUT XXXVII.


_ De aliis monumentis clarorum virorum ad Viam sacram — Acestio —
    Phytalo — de memorandis trans Cephisum — templo Cyamitæ — Harpalo —
    Apollinis templo — Cephalo ejusque posteris. _

Secundum Cephisodori Heliodori Haliensis (?) sepulcrum est: cujus pictam
imaginem et in magno Minervæ templo videas. Sepultus ibidem est
Themistocles Poliarchi filius, Themistoclis ejus pronepos, qui navale
prœlium cum Xerxe commisit. Hujus quidem posteros, præter Acestium,
reliquos commemorare omittam. Hæc Acestium Xenoclis, Sophoclis filii,
Leontis nepotis, filia fuit, ac vivens suos omnes a Leonte proavo
daduchos vidit: etiam eodem sacerdotio honestatos, Sophoclem fratrem,
Themistoclem deinde maritum, et eo mortuo Theophrastum filium. Atque
illa quidem ejusmodi fortuna usa est. (2) Longius progressis Lacii
herois lucus in conspectu est, et Laciadarum ab eo nominatus pagus.
Nicoclis etiam Tarentini monumentum est, cujus supra omnes citharœdos
celebre nomen fuit. Est eodem in loco ara Zephyro erecta, Cereri et
Proserpinæ templa: quibus cum Minerva et Neptuno communes honores
habentur. In hac ipsa regione a Phytalo aiunt Cererem hospitio acceptam,
eique fici stirpe donata gratiam relatam. Id versus testantur in Phytali
sepulcro incisi:

             Hic Cererem tectis Phytalus susceperat heros,
             cui primum sacri largita est semina pomi,
             quam mortale genus ficum vocat. Illius ergo
             muneris æterno hic Phytali gens floret honore.

(3) Priusquam Cephisum amnem transeas, Theodori monumentum est, cui in
tragœdia agenda primas ætas sua detulit. Juxta fluvium simulacra sunt
alterum Mnesimaches, alterum filii, Cephiso crinem suum detondentis.
Fuisse vero patrium Græcis omnibus, crinem fluminibus tondere, ex iis
Homeri versibus conjicias, in quibus est, Peleum Sperchio pro felici
Achillis a Troja reditu crinem suum vovisse.

4. Trans Cephisum Milichii Jovis vetus ara est: ad quam Theseus a
Phytali posteris de cæde purgatus dicitur, quum et alios latrones, et
Sinin a Pittheo sibi propinquum occidisset. Sepulcra ibidem sunt:
Theodectis Phaselitæ, et Mnesithei, quem medendi arte claruisse
accepimus, ac signa multa dedicasse, atque ex iis Iaccho unum. In ipsa
via ædes non magna visitur: Cyamitæ (_Fabarii_) templum appellant.
Compertum autem non habeo, fabarumne hic sationem primus docuerit, an
vero heroum alicui sit id nominis tributum neque enim fabarum inventum
Cereri adscribere possunt. Qui vel initiis illis, quæ Eleusine fiunt,
interfuerint, vel ea, quæ Orphica appellantur, legerint, facile id, quod
dico, intelligent. (5) Monumenta et magnitudine et operis magnificentia
præstantia sunt, alterum Rhodii cujusdam viri qui se Athenas contulit:
alterum Harpalus Macedo excitavit, is qui Alexandrum fugiens ex Asia in
Europam classe trajecit; quumque Athenas venisset, ab Atheniensibus
captus, corruptis quum aliis, tum ipsius Alexandri amicis, periculum
effugit. Sed is ante Pythonicen uxorem duxerat, cujus neque genus neque
patriam novi: tantum scio, Athenis eam et Corinthi corpus vulgasse. Eam
vero tam perdite amavit Harpalus, ut mortuæ monumentum posuerit, omnium,
quæ in Græcia sunt, veterum operum, quod spectetur, dignissimum. (6)
Templum etiam ibi spectes, in quo Cereris, Proserpinæ, Minervæ et
Apollinis signa sunt. Ab initio fuit ædes uni Apollini dicata. Cephalum
enim aiunt Deionis filium cum Amphitryone primum ad Teleboas, in eam
insulam, quæ nunc de ipsius nomine Cephallenia dicitur, profectum: nam
Thebas ante, Athenis ob Procridis uxoris cædem exul, migrarat. Ejus
Cephali posteros, decem jam exactis ætatibus, Chalcinum et Dætum, quum
Delphos navigassent, ac deum de reditu in antiquam patriam
consuluissent, (7) responsum accepisse, ut in Atticam reversi, quo in
loco humi currentem triremem vidissent, ibi Apollini rem divinam
facerent. Quum itaque ad montem, quem Pœcilum appellant,
appropinquassent, draconem offendisse celeri se lapsu in latebras
demittentem: ibi eos rem divinam Apollini fecisse, ac mox ab
Atheniensibus in civitatem receptos. Post hoc templum Veneris ædes est:
cujus in fronte paries exstructus est e rudi lapide, opere tamen
insigni.



                             CAPUT XXXVIII.


_ De Rhitis alveis — Crocone — Eumolpo — Celeo ejusque filiabus — Ceryce
    — Zarece — memorandis apud Eleusinios — Rario campo — Eleusine heroe
    — Platæensi agro et Eleutherensibus — Antiope ejusque liberis. _

Jam alvei, qui Rhiti appellantur, solo cursu fluminibus similes sunt:
nam eorum aqua maris saporem refert. Quæ res alicui fortasse
persuaserit, e Chalcidico eos Euripo manantes e terra in depressius mare
delabi. Rhetos quidem Cereri ac Prosperinæ sacros esse tradunt: neque
eos, qui in illis nascuntur, pisces cuiquam licet præterquam
sacerdotibus capere. Atque hi quidem veteres Eleusinii sunt et Attici
agri fines, uti accepi. (2) Agrum vero, qui trans Rhetos est, primus
tenuisse dicitur Crocon; et locus ille Croconis nunc etiam Regia
appellatur. Cum hoc Crocone Celei filiam Sæsaram nuptam fuisse,
Athenienses memorant, neque tamen hæc omnes, sed ii tantummodo, qui e
Scambonidarum sunt pago. Croconis tamen sepulcrum invenire nunquam
potui. Eumolpi vero tumulum et Eleusinii et Athenienses agnoscunt.
Venisse Eumolpum istum e Thracia, filiumque Neptuni et Chiones fuisse,
traditum est: Chionem vero Boreæ vento ex Orithyia genitam. De illius
quidem parentibus nihil omnino Homerus prodidit: in quadam tantum
carminum suorum parte animi præstantem appellat Eumolpum. (3) Enimvero
commissa inter Eleusinios et Athenienses pugna, hinc Erechtheus rex
Atheniensium, illinc Eumolpi filius Immaradus ceciderunt. Arma inde his
conditionibus posita ut Eleusinii se suaque cetera omnia in Atheniensium
potestatem traderent, initia tamen ipsi tanquam propria retinerent. Sic
Cereri et Proserpinæ Eumolpus et Celei filiæ sacra faciunt. Eas iisdem
nominibus Pamphos et Homerus appellant, Diogeneam, Pammeropen, tertiam
Sæsaram. Ex Eumolpi vero filiis natu minimus Ceryx patri superstes fuit:
quem tamen Ceryces ipsi ex Aglauro Cecropis filia et Mercurio, non
Eumolpo, procreatum dicunt. (4) Est sacellum Hippothoontis, a quo tribus
nomen habet: atque illi proximum Zarecis, quem tradunt musicam apud
Apollinem didicisse: ego vero Atticæ inquilinum fuisse, patria
Lacedæmonium, et ab eo maritimam Laconiæ urbem Zaraca appellatam
existimo. Quod si quis fuit Atticæ indigens heros Zarex, de eo quod
dicam, plane nihil habeo. (5) Cephisus vero amnis ad Eleusinem cursu
multo, quam quovis alio in loco, concitatiore defertur. Prope locus est,
cui Erineo (_caprifico_) nomen: unde Plutonem rapta Proserpina
descendisse, fama vulgavit. Ad hunc Cephissi alveum Theseus latronem
Polypemonem, Procrusten cognomine, occidit. (6) Apud Eleusinios
Triptolemi ædes est, Propylææ Dianæ, et Neptuni Patris: puteus, quem
Callichorum appellant, ubi primum chorum Eleusiniorum feminæ
instituerunt et deam cantu veneratæ sunt. In campo vero, quem Rarium
vocant, frugum primum jacta semina adolevisse ferunt: in cujus rei
memoriam hordeum ex eo ipso solo demessum in sacris ad molas et liba
adhibent. Ostenditur ibidem area, quæ Triptolemi dicitur, et ei dedicata
ara. (7) At quæ intra sacrum parietem servantur, scribere somnio
prohibemur. Iis enim, qui initiati non fuerint, non tantum eorum
adspectu interdictum est, verum etiam ne percontari quidem aut audire
fas quicquam est. Eleusinem vero heroem, unde oppidum nomen habet,
nonnulli Mercurio et Daira Oceani filia genitum putant; alii Ogygum
Eleusinis patrem fuisse fabulati sunt. Nam priscæ traditiones, quum
genealogiis carerent, et alia fingendi locum dederunt et maxime circa
heroum genera.

8. Qua ab Eleusine in Bœotiam iter est, Atheniensibus Platæensis ager
finitimus est. Nam Atticam olim et Bœotiam Eleutherenses dirimebant: sed
posteaquam Eleutherenses in Atheniensium potestatem venerunt, Cithæron
mons finis utriusque regionis haberi cœptus est. Attico vero nomini non
illi quidem bello subacti se adjunxerunt, sed quod eam in primis
reipublicæ formam, qua Athenienses utebantur, expetiverunt, quodque
capitali in Thebanos odio semper laborarunt. In iisdem campis Bacchi
templum est: atque inde est Athenas olim signum ejus deportatum. Nam
quod Eleutheris hac etiam ætate exstat, ad illius est similitudinem
factum. (9) Non procul specus abest, modica quidem magnitudine: fons
proximus frigidæ aquæ. In eo specu Antiopen narrant, quos pepererat
geminos, exposuisse, pastoremque sublatos pueros fasciis exemtos illis
aquis primum lavisse. Eleutherarum quum muri, tum ædium etiam vestigia
remanent. Ea res planum facit, oppidum ipsum non multum supra campos
Cithæronem versus fuisse.



                              CAPUT XXXIX.


_ De memorandis in via ex urbe Eleusine Megara versus — puteo Anthino —
    Metaniræ templo — sepulcris ad Thebas occisorum — Alope et Cercyone
    — Theseo luctandi artis inventore — de Megarici agri et urbis
    originibus ac fatis narratio. _

Altera ab Eleusine via Megara ducit: per eam qui ingrediuntur, puteum
offendunt, cui nomen Anthio. Super eo Pamphos versibus mandavit Cererem
post raptum Proserpinæ, anus facie sumta, consedisse: atque inde illam
Celei filias, quod nempe esse anum putassent, ad matrem deduxisse:
Metaniram vero ei filium educandum tradidisse. (2) Non longe a puteo
Metaniræ sacellum est, et eorum, qui ad Thebas ceciderunt, tumuli. Quum
enim Creon, qui Laodamantis Eteoclis filii tutela suscepta Thebis
imperabat, non sineret cæsorum cadavera tolli a propinquis et humari,
Thesei opem Adrastus imploravit. Commissa itaque inter Athenienses et
Thebanos pugna, victor Theseus in Eleusinium agrum deportanda cadavera
atque ibi sepelienda curavit. Thebani tamen neque se, quin humarentur,
prohibuisse, neque ullum sibi cum Atheniensibus certamen fuisse dicunt.
(3) Post Argivorum sepulcra Alopes monumentum est: quam, quum Neptuno
Hippothoontem peperisset, eo ipso in loco a Cercyone patre interfectam
ferunt. Cercyonem ipsum traditum est in omnes hospites immanem fuisse,
præcipue tamen in eos, qui in luctæ certamen descendere recusassent. Et
ætate quidem mea locus ille, qui ab Alopes tumulo non longe abest,
Cercyonis palæstra appellatur. Dicitur autem Cercyon omnes, qui lucta
secum certassent, occidisse, præter Theseum tamen, a quo arte inprimis
luctandi est superatus. Palæstricen enim Theseus primus invenit: et ab
eo profecta palæstritarum disciplina, posterius magistris celebrari
cœpta, quum ante sola corporis magnitudine et robore in lucta
certaretur. Hæc sunt quæ apud Athenienses, uti ego sentio, aut
prædicantur, aut cum admiratione spectantur, quum ea ab initio missa
fecerim, quæ leviora sunt quam ut ullam institutæ historiæ possint
dignitatem afferre.

4. Eleusini finitima est Megarica terra: cujus imperium Pylæ regi a
Pandione relictum Athenienses olim habebant. Ejus rei testimonia mihi
sunt, quod in ipsis Megarensium finibus exstat Pandionis sepulcrum,
quodque, quum Ægeo, qui in ea familia natu maximus erat, Atheniensium
regno Nisus concessisset, Niso Megara obtigerunt et quicquid agri ad
fines usque Corinthiorum pertinet: manet autem apud Megarenses adhuc
navale, quæ Nisæa ab ipso appellatur. Regnante vero Codro, quum
Peloponnesii bellum Atheniensibus intulissent ac nihil omnino insigne ad
gloriam in eo aliud gessissent, dum se domum reciperent, Megara
Atheniensibus ademerunt, Corinthiosque ac ceteros auxiliarios, qui
nomina dedissent, illic habitare siverunt. (5) Quæ res effecit ut
Megarenses, lingua cum moribus mutata, Dores fierent. Urbem vero eo
nomine appellatam putant Care Phoronei filio regnante. Tunc enim primum
Cereris templa apud se erecta, eaque Megara appellata, Megarenses ipsi
commemorant in iis, quos de rebus suis habent, sermonibus. At Bœotii
Megareum dicunt Neptuni filium Onchesti sedem habentem cum Bœotiorum
manu Niso contra Minoem auxilio venisse: quumque in prœlio cecidisset,
eo ipso, in quo ceciderat, loco sepultum urbi, quæ ante Nisa
appellabatur, nomen dedisse. (6) Ad hæc addunt Megarenses, Lelegem,
duodecim post Carem Phoronei filium ætatibus, ex Ægypto venisse: eoque
regnante indigenas Lelegas appellatos. Clesone vero Lelegis filio Pylan
ortum, Pyla Scironem, cum quo nupta Pandionis filia fuerit. Hunc
Scironem et Nisum Pandionis filium postea de regno disceptantes judicem
Æacum habuisse: adjudicasse illum Niso regnum, ejusque posteris; Scironi
vero totius rei bellicæ imperium. Megareum deinde Neptuni filium, cui
Nisus Iphinoen filiam nuptum dederat, socero in regnum successisse. Nam
de Cretico bello et urbe regnante Niso capta omnia Megarenses
dissimulant.



                               CAPUT XL.


_ De memorandis in urbe Megaris — Sithnidibus Nymphis — signis
    Imperatorum Romanorum et Dianæ Sospitæ — signis duodecim deorum —
    Olympieo et templo Jovis — Megarensium certamine cum Atheniensibus
    de Salamine — memorandis in via ad Megarensium arcem Cariam dictam.
    _

In oppido aquæductus est ab Theagene exstructus, quem jam ante memoravi
filiam Cyloni Atheniensi nuptum dedisse. Hic itaque Theagenes in
tyrannide aquæductum illum erexit, opus quum magnitudine, tum ornatu et
columnarum numero valde præclarum. Aquam influentem Sithnidum Nympharum
appellant: et eas quidem Nymphas indigenas esse dicunt suas, atque ex
earum una [filia] Jovi Megarum natum: ac Megarum quidem Deucalionis
diluvium in Geraniæ verticem effugisse, quum nondum mons ille id nominis
haberet. Nam quod Megarus gruum prætervolantium vocem secutus illuc
natando evasisset, inde monti inditum nomen tradunt. (2) Non longe ab
aquæductu vetus est quædam ædes: in qua exstant ætate etiam nostra
Imperatorum Romanorum imagines, et signum ex ære, quod Dianæ Sospitæ
appellant. Hanc esse cognominis causam dicunt: quum Persæ, vexato
excursionibus Megarico agro, se Thebas ad Mardonium ducem suum
reciperent, obortis Dianæ numine tenebris, per errorem viarum ad
montanam eos regionis partem deflexisse; ibi ut tentarent, an hostilis
exercitus prope esset, sagittas misisse, ad quarum ictus proxima saxa
tanquam gemitus imaginem redderent; eos vero iterum majori studio
sagittas misisse, ita ut in hostes se jaculari opinantes omnia tela
profunderent. (3) Quum vero illuxisset, Megarenses armatos, contra
inermes et ne jacula quidem habentes impetu facto, magnam ejus agminis
partem trucidasse, atque ex eo Dianæ Sospitæ signum dedicasse. In eodem
templo duodecim deorum signa sunt, Praxitelis, ut ferunt, opus. Dianam
autem Strongylion fecit. (4) Jam vero Jovis lucum ingressus, quem
Olympieum dicunt, templum videas plane insigne, etsi Jovis signum
expolitum non est. Opus enim Peloponnesiacum bellum interpellavit: per
quæ sane tempora Athenienses terrestribus maritimisque copiis quotannis
fere Megarensium publicas et privatas opes vehementer attriverunt et in
extremam miseriam adduxerunt. Ipsius quidem Jovis os auro et ebore
constat: reliquum vero corpus e gypso et fictili est materia. Opus hoc
fecisse dicunt Theocosmum civem suum, adjuvante Phidia. In Jovis capite
Horæ et Parcæ insistunt. Fata enim Jovi parere, et ejus nutu temporum
vicissitudines describi, nemo est qui nesciat. In templi postica parte
ligna quædam sunt duntaxat informata: quæ Theocosmus auro et ebore
fuisset ornaturus ad signum Jovis absolvendum. (5) In ipso vero templo
triremis æneum rostrum positum est. Eam vero se triremem cepisse
Megarenses dicunt in prœlio navali, quod cum Atheniensibus de Salamine
certantes fecerunt. Neque Athenienses infitiantur, defecisse aliquando a
se ad Megarenses Salaminem: Solonis vero elegis excitatos de insula
prius disceptasse, deinde eam se bello recepisse. At Megarenses dicunt
viros quosdam profugos, quos Dorycleos nominant, a se ad colonos, qui
sorte ducta in Salaminem ante missi fuerant, abiisse, ac Salaminem
Atheniensibus prodidisse. (6) A Jovis luco quum in arcem adscenderis,
quam a Care Phoronei filio ætate etiam nostra Cariam nominant, Bacchi
Nyctelii (_Nocturni_) ædem videas, et Veneris Epistrophiæ
(_Verticordiæ_) sacellum. Noctis præterea oraculum, et Jovis Conii
(_Pulverei_) delubrum sine tecto. Æsculapii vero et Hygieæ signa Bryaxis
fecit. Eodem in loco est Cereris quod dicitur Megaron: quod ædificasse
Carem, dum regnaret, memorant.



                               CAPUT XLI.


_ De Alcmenæ sepulcro — loco Rhun dicto — aliis sepulcris et templis —
    Alcathoo et leone Cithæronio — Pandionis heroo — Hippolyte Amazone —
    Tereo, Procne et Philomela. _

Ab ea arcis parte, quæ ad septentriones est, descendentibus Alcmenes se
ostendit monumentum, proxime ad Olympii Jovis ædem. Proficiscentem enim
eam Argis Thebas in Megarensium finibus in ipsa via mortuam ferunt:
inter Herculis vero filios disceptatum, partim ejus cadaver Argos
reportare, partim Thebis sepelire volentibus, quum Herculis ex Megara
filiorum et Amphitryonis Thebis essent sepulcra. Sed respondit Delphicus
Apollo de ea re consulentibus, eam in Megarico agro sepeliri satius
esse. (2) Hinc me rerum patriæ suæ peritus interpres in vicum deduxit,
quem Rhun (_Fluxum_) appellari dixit, ob eam videlicet causam, quod ex
imminentibus oppido montibus quondam in eum aqua defluebat: eam vero
aquam alio Theagenes tyrannus derivavit, et in eo ipso, unde aquam
deduxerat, loco Acheloo aram dedicavit. Prope est Hylli Herculis filii
monumentum, qui cum Echemo Arcade Aeropi filio singulari certamine
depugnavit. Quis vero hic Echemus fuerit, qui Hyllum occidit, in alia
historiæ parte exponam. Hyllus ipse Megaris sepultus est: ut recte
quidem hæc Heraclidarum expeditio appellari possit, in Peloponnesum
suscepta, Oreste regnante. (3) Non longe ab Hylli monumento est Isidis
ædes, et secundum eam Apollinis ac Dianæ. Hanc dedicasse Alcathoum,
leone, quem Cithæronium appellarunt, confecto; et ab eo leone quum
alios, tum Megarei regis sui filium Euippum laniatum fuisse tradunt.
Quum enim natu major filiorum, cui Timalco nomen, cum Castore et Polluce
Aphidnam oppugnatum venisset, fuissetque a Theseo interfectus, Megareum
aiunt, orbatum filiis, et filiæ nuptias et regnum ei spopondisse, qui
Cithæronium leonem confecisset. Alcathoum igitur Pelopis filium, ausum
cum bellua congredi, ex eo certamine victorem discessisse. Regno itaque
potitum, Agroteræ Dianæ et Agræi Apollinis templum dedicasse. (4) Et hæc
quidem ad hunc modum facta dicunt. Ego vero velim quidem ea scribere,
quæ Megarensium sermonibus congruant, id tamen qui fieri possit ut in
omnibus faciam, non reperio. Nam leonem Cithæronium ab Alcathoo
confectum ut credam, facile adducor: Timalcum vero Megarei filium quis
unquam literis prodidit cum Castore et Polluce Aphidnam venisse? Sed ut
maxime venerit, quî potuit a Theseo interfici, quum Alcman carmine, quod
in Castoras fecit, scriptum reliquerit, eo tempore, quo illi expugnatis
Athenis Thesei matrem captivam abduxerunt, Theseum ipsum domi non
fuisse? (5) Neque etiam, quæ Pindarus scripsit, ab illis diversa sunt:
qui addit, Theseum affinitatem Castorum sibi expetisse: quare domo
profectum, ut Pirithoum prius, celebres illas fama nuptias affectantem,
adjuvaret. Sed quicunque ille fuerit, qui gentilitates persecutus est,
eadem nimirum fuit, qua Megarenses, inscitia, si utique Theseus a Pelope
genus duxit. Sed nimirum Megarenses de industria veritatem non tam
ignorant, quam ambagibus involvunt. Quod enim fateri prorsus nolunt,
Niso regnante urbem captam, successisse ei Megareum generum, Megareo
Alcathoum comminiscuntur. (6) Verum Niso jam mortuo, et eversis
Megarensium rebus, constat ab Elide Alcathoum venisse. Testimonio mihi
fuerit, quod muros ipse de integro erexit, quorum fuerant veterem
ambitum Cretenses demoliti. Sed de Alcathoo ac leone, sive is eum in
Cithærone, sive quo alio in loco occiderit, deque Dianæ Agroteræ et
Apollinis Agræi dedicatione hæc hactenus. Jam vero ex hoc templo
descendentibus in conspectu est Pandionis sacellum. Sepultum quidem
Pandionem eo loco, qui scopulus Æthyiæ Minervæ appellatur, ante diximus.
Sed eidem parentant intra urbem etiam Megarenses. (7) Propinquum est
Pandionis sacello Hippolytæ monumentum, de qua quæ Megarenses dicunt,
non prætermittam. Quum Amazones ob captam Antiopen bello Athenienses
lacessissent, a Theseo superatæ sunt. Quumque earum multæ in prœlio
cecidissent, Hippolyten tradunt, Antiopes sororem, cui feminarum ille
parebat exercitus, Megara cum paucis aufugisse: ibi quum re male gesta
animum despondisset, præsertim quod se Themiscyram in patriam suam
redire posse desperasset, præ animi angore e vita excessisse: sepultam
vero eo, quo diximus, loco, et ejus sane monumentum Amazonici clypei
formam præ se fert. (8) Ab eo non longe abest Terei sepulcrum, ejus qui
Prognen Pandionis filiam uxorem duxit. Regnavit, autem Tereus, ut
Megarenses dicunt, circa Pagas (_Fontes_) quæ Megaridis appellantur: uti
vero ego existimo, atque indicant quæ adhuc exstant vestigia, Daulide
supra Chæroneam. Ejus enim Græciæ, quæ nunc Hellas appellatur, multas
olim partes barbari tenuerunt, quas post allatam Philomelæ vim, et
interemptum a mulieribus Ityn, Tereus in potestatem redigere non potuit.
(9) Atque ille quidem sibi ipse Megaris manum intulit, quo in loco ei
statim tumulum struxerunt, ad quem annuum faciunt sacrum, et in eo
calculis pro farre utuntur: atque eo quidem primum in loco upupam avem
visam memorant. Mulieres quum Athenas confugissent, præ luctu et mœrore
ob ea, quæ et passæ fuerant, et fecerant, contabuerunt. Vulgatam certe
de eis fabulam, earum alteram in lusciniam, in hirundinem alteram
mutatam, ex eo existimo ortam, quod avis utraque miserabiles et
luctuosos cantus edunt.



                              CAPUT XLII.


_ De altera Megarensium arce et de memorandis prope illam — Apolline in
    muris exstruendis Alcathoo operam præstante — lapide citharæ instar
    sonante — simili in Ægypto Memnonis simulacro sonante — templis
    Minervæ in vertice arcis, inprimis Minervæ Æantidis — Apollinis
    templo et signis — ebeni ligni natura — Alcathoi filiorum occasu —
    heroo Inus, et quæ de ea referunt Megarenses. _

Habent Megarenses et arcem, alteram cui ab Alcathoo nomen est: ad quam
qui ascenderint, ad dexteram Megarei monumentum videant, qui Cretico
bello ab Onchesto Megarensibus auxilio venit. Ostenditur etiam deorum
focus, quos Prodomeos vocant, quibus rem divinam fecisse tradunt
Alcathoum, quum esset murorum fundamenta jacturus. (2) Juxta eum focum
lapis exstat, super quo citharam deposuisse Apollinem tradunt, quum
muros facienti Alcathoo operam esset suam navaturus. Ac censu olim
Atheniensium comprehensos fuisse Megarenses, id mihi argumento est, quod
satis constat, ab Alcathoo filiam Peribœam una cum Theseo in Cretam
tributi nomine missam. Tum igitur in fabricandis muris ab Apolline
adjutum Megarenses affirmant, atque in eo, quem dixi, lapide citharam
deposuisse: reddit is, calculo si quis eum percusserit, eundem, quem
pulsæ fides, sonum. (3) Quæ mihi res plane admirabilis visa est: magis
etiam Ægyptiorum colossus, qui Thebis Ægyptiis est. Nam Nilum
transgressis, non longe ab eo loco, quæ Syringes appellantur, statua est
sonans sedentis hominis, Memnonem vulgo nominant, quem ex Æthiopia in
Ægyptum venisse ac Susa etiam usque penetrasse tradunt. At ipsi Thebani
Memnonem esse negant, nam Phamenophem esse indigenam hominem dicunt.
Audivi etiam, qui Sesostris illam statuam esse dicerent. Eam Cambyses
diffidit: et nunc etiam superior pars a vertice ad medium truncum humi
neglecta jacet: reliquum adhuc sedere videtur ac quotidie sub ipsum
solis ortum sonum edit, qualem vel citharæ vel lyræ nervi, si forte
rumpantur. (4) Apud Megarenses curia est, olim Timalci sepulcrum, quem
paulo ante dixi non videri mihi a Theseo interfectum fuisse. In ipso
arcis jugo Minervæ templum est, et in eo deæ signum inauratum, præter
manus tamen et imos pedes; quæ, uti ipsum os, ex ebore sunt. Alterum
ibidem est delubrum Minervæ, cui Victoriæ cognomentum: aliud etiam
Æantidis, de quo quum nihil ab interpretibus monumentorum Megaricorum
prolatum sit, ego ex opinione mea pauca adscribam. Telamon Æaci filius
Alcathoi filiam Peribœam uxorem duxit. Ejus igitur filium Ajacem, quum
Alcathoo in regnum successisset, signum Minervæ dedicasse existimo. (5)
Apollinis vero ædes prisca fuit laterculis exstructa: quam Adrianus
princeps e candido lapide restituit. Apollinis vero Pythii et Decumani
simulacra nihil fere ab Ægyptiorum ligneis signis differunt: sed ejus,
quem Archegeten nuncupant, Ægineticis operibus persimile est, totumque
ebeno constat. Audivi autem Cyprium hominem oppido quam peritum in
herbarum generibus ad medendi usum notandis, quum diceret, ebenum nulla
folia, nullumque omnino fructum ferre; nec stirpem esse soli expositum:
radices terra occultari, quas eruant Æthiopes, atque in his esse homines
qui, quo maxime loco ebenus reperiatur, norint. (6) Est ibi etiam
Legiferæ Cereris fanum; unde qui descenderunt, Callipolidis Alcathoi
filii monumentum vident. Sed et alterum habuit natu majorem filium
Alcathous, Echepolin: quem in auxilium Meleagro misit in Ætoliam contra
aprum. Quum vero a fera fuisset adolescens interemtus, atque id primus
rescisset Callipolis, ad patrem, qui sacrum Apollini tunc forte
faciebat, in arcem accurrit ac ligna e sacris focis disturbavit. Quem
quum piaculum commisisse Alcathous, qui filium periisse ignoraret,
judicasset, ira incitatus, stipite ex iis ipsis, quæ ille disjecerat,
lignis capiti impacto, filium interfecit. (7) In via vero, quæ ad
Prytaneum ducit, Inus sacellum est. Id lapidum maceria incingitur, et
sponte natis oleis convestitur. Soli enim ex omnibus Græcis Megarenses
Inûs cadaver in maritimam agri sui oram ejectum ferunt; atque illud
Cleso et Tauropolin, Clesonis filias, Lelegis neptes, sublatum sepulturæ
mandasse: ipsamque Ino apud se primos Leucotheam appellatam eique se
quotannis rem divinam facere.



                              CAPUT XLIII.


_ De Iphigenia — Adrasto — sepulcris in prytaneo Megarensium et petra
    prope illud Anaclethra dicta — sepulcris in urbe — Æsymnio —
    Iphinoes cultu — sepulcris ad Bacchi templum — Bacchi templo et
    signis — Veneris templo et signis in eo — Fortunæ templo et aliis
    signis — Corœbo ejusque sepulcro in foro Megarensium. _

Sed iidem Iphigeniæ quoque sacellum monstrant, atque eam Megaris mortuam
aiunt. Ego vero etiam, quæ longe secus de Iphigenia Arcades narrant,
audivi. Neque ignoro, Hesiodum eo poemate, quo illustres feminas
recenset, scripsisse, non esse cæsam Iphigeniam, sed Dianæ numine
Hecaten factam. A quibus nihil discrepant quæ scripsit Herodotus, Tauros
in Scythia habitantes naufragos virgini immolare: virginem vero eam esse
Iphigeniam Agamemnonis filiam. Habent Adrasto etiam Megarenses honorem:
quem, dum exercitum a Thebarum expugnatione domum reduceret, mortuum
apud se tradunt. Mortis vero ei causam fuisse senectutem, et animi
angorem ob Ægialei filii interitum. Exstat et Dianæ templum, quod
Agamemnon erexit quum ad Calchantem, qui Megaris habitabat, venit, ei,
ut se ad bellum Trojanum sequeretur, persuasurus. (2) In Prytaneo
Euippum Megarei filium, et Alcathoi Echepolin sepultos dicunt. Est ad
Prytaneum saxum: Anaclethra appellant, quod ibi Ceres post longos
errores (id si fide hominum cuiquam dignum videri potest) filiam
evocarit. Nostra quidem etiamnum ætate Megarensium feminæ similia ei
fabulæ faciunt. (3) Sunt intra oppidum Megarensibus sepulcra: et unum
quidem eorum, qui cum Persis pugnantes mortem oppetierunt. Æsymnium vero
quod appellant, heroum et ipsum est monumentum. Nam quum Hyperion
Agamemnonis filius, qui postremus Megaris regnavit, propter avaritiam et
insolentiam a Sandione occisus esset, non esse amplius uni parendum
censuerunt, sed magistratus, qui per vices summæ rerum præessent,
creandos. Quo tempore quum Æsymnus, auctoritate nemini inter Megarenses
secundus, Delphos veniens oraculum dei consuluisset, quî fieri posset ut
patria secundis rebus uteretur: et alia accepit responsa, et illud in
primis, bene eventurum, si plurium consilio civitas usa fuisset. Quod
quum ad mortuos oracalum pertinere interpretati essent, curiam ibi
ædificandam, intraque ejus parietes heroum sepulcrum includendum
curarunt. (4) Hinc ad Alcathoi sacellum progredientibus, quo Megarenses
meo tempore ad publicas tabulas asservandas utebantur, occurrunt duo
monumenta: alterum dicebant esse Pyrgûs, quæ uxor Alcathoi fuerat,
antequam Euæchmen Megarei filiam duxisset, alterum Iphinoes, quam
Alcathoi filiam dicebant fuisse ac mortuam, quum esset adhuc virgo. Ad
ejus tumulum patrio ritu puellæ ante nuptias inferias mittunt, crinisque
primitias detondent, non aliter quam Hecaergæ et Opidi olim crines
ponebant Deliorum filiæ. (5) Juxta introitum in templum Bacchi sepulcrum
est Astycrateæ et Mantûs filiarum Polyidi, Cœrani filii, Abantis
nepotis, Melampodis pronepotis. Polyidus quidem ipse venit Megara, ut
Alcathoum de cæde Callipolidis filii lustraret: et Bacchi templum
ædificavit simulacrumque dedicavit, quod ætate nostra præter os
occultatur. Id enim unum est in conspectu. Adsistit Satyrus e Pario
lapide, Praxitelis opus. Atque hunc quidem Patrium Bacchum appellant:
alterum vero, Dasyllium cognomento, Euchenorem Cœrani filium, Polyidi
nepotem, dedicasse ferunt. (6) Secundum Bacchi templum Veneris delubrum
est, cujus signum ex ebore: deæ cognomen Praxis: atque hoc signum in eo
delubro vetustissimum. Pithus (_Suadelæ_) et ejus deæ, quam Paregoron
(_Consolatricem_, an _Persuadentem_) nuncupant simulacra Praxitelis
opera sunt. Visuntur ibidem et Scopæ Amor, Himerus (_Appetitus_) et
Pothus (_Cupido_), si quidem, ut nomina, ita opera horum numinum sunt
diversa. Juxta Veneris Fortunæ ædes est: hæc quoque dea a Praxitele
elaborata. In proximo delubro Musas et æneum Jovem fecit Lysippus. (7)
Est apud Megarenses etiam Corœbi sepulcrum: de quo quæ versibus mandata
sunt, hic loci exponam, etsi eadem ab Argivis celebrantur. Regnante
Argis Crotopo, ejus filiam Psamathen tradunt puerum, quem ex Apolline
pepererat, ut patrem, a quo sibi plurimum metuebat, celaret, exposuisse:
quumque ita accidisset, ut a canibus regii pecoris custodibus
dilaceraretur, Apollo Argivis in urbem immisit Pœnam, quæ e matrum
gremiis infantes rapiebat, donec Corœbus Argivorum gratia eam perimeret.
Perpetrata vero cæde, quum non cessaret pestilentia, quæ post hæc
Argivos invaserat, Corœbus ultro Delphos adiit, ut de Pœnæ cæde Apollini
satisfaceret. (8) Quem Argos quidem redire Pythia vetuit, sed ut e
templo tripodem tolleret, imperavit, quoque loco excidisset, ibi templo
Apollini ædificato consideret et ipse. Quum itaque tripos illo
imprudente lapsus ad Geraniam montem excidisset, eum ibi vicum, cui
Tripodisco nomen est, condidisse. Corœbi vero sepulcrum Megaris est in
foro, in quo inscripti elegi rem totam de Psamathe et Corœbo testantur.
Tumuli insigne est Corœbus Pœnam conficiens. Hæc signa omnium, quæcunque
in Graecia e lapide facta viderim, antiquissima esse scio.



                              CAPUT XLIV.


_ De Orsippo — Apollinis Prostaterii templo et signis in eo — memorandis
    in gymnasio Megarensium — memorandis in navali Megarensium dicto
    Nisæa — arce Nisæa — urbe Pagis et memorandis in ea — Ægialei
    sepulcro — Melampodis cultu — Antonoes sepulcro in vico Erinea —
    sepulcro Telephanis tibicinis — lapide conchite — via Scirone et
    petra Moluride — Ino et Melicerte — Scirone latrone a Theseo in mare
    dejecto — templo Jovis Aphesii et aliis signis — Eurysthei sepulcro
    — templo Apollinis Latoi. _

Non longe a Corœbi monumento sepultus est Orsippus, is qui, quum veteri
athletarum more cum subligaculo ludos obire consuesset, in Olympico
tamen curriculo nudus vicit: idemque postea, quum exercitus imperator
esset, finitimis agri partem ademisse dicitur. Non invito crediderim
Olympiæ subligaculum delapsum, nempe qui nosset, sine eo multo quemvis
esse ad cursum expeditiorem. (2) E foro quum redeas in viam, quæ Recta
dicitur, si paululum diverteris a via ad dextram, ad Apollinis
Prostaterii (_Præstitis_) templum accedas. Ibi est Apollinis nobile
signum, Dianæ et Latonæ et alia signa, quorum Praxiteles fecit Latonam
cum liberis. Ad portam, quam Nymphadem appellant, in veteri Gymnasio
lapis est, qui non magnæ pyramidis formam præ se fert. Eum Apollinem
Carinum (_?_) nominant. Est ibidem Ilithyiarum (_Lucinarum_) ædes. Atque
hæc quidem, quæ ostentare possint, Megara habent. (3) Ad navale vero,
quam ætate etiam mea Nisæam vocant, si descendas, Cereris Malophori
(_Oviferæ_) templum videas. Cognomen vero deæ, præter alia, quæ de eo
prodita sunt, ab iis inditum deæ censent, qui primi oves in ea regione
aluerunt. Fastigium quidem templi vetustate collapsum quivis conjiciat.
Eadem fere in parte arx consurgit, quæ et ipsa Nisæa dicitur. In imo
arcis clivo ad maritimam partem Lelegis monumentum est. Hunc ex Ægypto
appulsum regnasse aiunt: filium vero fuisse Neptuni et Libyes Epaphi
filiæ. Finitima est Nisææ insula non magna, Minoa: quo Creticam classem
appulisse ferunt in bello contra Nisum. (4) Montana Megarici agri pars
Bœotis finitima est. In ea habitantur oppida Pagæ et Ægosthena. A via
militari, quæ Pagas ducit, si paulum divertas, saxum est sagittis
confixum. Eas per noctem Persas ejaculatos quondam tradunt. Pagis Dianæ
cognomento Sospitæ signum restat æneum, magnitudine ei par, quod Megaris
est, neque ipsa figura dissimile. Est etiam Ægialei Adrasti filii
sacellum: qui quum eo prœlio, quod commissum est, quum Argivi iterum ad
Thebas venissent, in primo conflictu ad Glisantem occidisset, propinqui
eum sublatum Pagas in Megaricum agrum deportarunt: ac monumentum ejus
etiam nunc Ægialeum appellatur. (5) Ægosthenis Melampodis Amythaonis
filii templum est, et in eo non magni utique viri signum columnæ
insistit. Melampodi sacrum faciunt et festum diem quotannis celebrant.
Futura vero prædicendi neque e somniis, neque ex alia ulla ratione, ei
scientiam tribuunt. Audivi etiam in Erenea (_?_) Megarici agri vico
Autonoen Cadmi filiam ex Actæonis casu, qui acciderit quemadmodum
narrant, et reliquis paternæ domus calamitatibus, mœrore et luctu
confectam, huc Thebis transmigrasse. Autonoes quidem in eo vico
monumentum ostenditur. (6) In via quæ Megaris Corinthum ducit, et alii
tumuli sunt, et Telephanis Samii tibicinis: quem faciundum curasse
dicitur Cleopatra, Philippi ejus, quem Amyntas genuit, filia. Visitur et
Caris Phoronei filii monumentum. Id quum initio terræ tantum agger
esset, post ex oraculo conchite lapide exornatum est. Et is quidem lapis
apud solos e Græcis omnibus Megarenses cæditur, quibus ex eo multa sunt
in ipsa etiam urbe opera. Est ile quidem insigni candore, et alio quovis
lapide mollior. Marinæ in eo conchæ undique cernuntur. Talis quidem hic
lapis est. Viam vero, quæ nunc quoque a Scirone nomen habet, primus,
quum Megarensium copiis præesset, munisse dicitur Sciron, ita ut
expeditis hominibus æqua esset. Adrianus vero Imperator eandem eo usque
dilatavit, ut per eam agi possent duo obvii currus. (7) De saxis vero,
quæ in viæ angustiis eminent, fabula prodita est hujusmodi: Ino se cum
Melicerte, natu minore filio, de saxo, quam Moluridem petram appellant,
in mare præcipitem dedisse, quum natu majorem Learchum pater occidisset.
Et Athamantem quidem in uxorem et liberos furore impulsum sunt qui
dicant ita sævisse: alii vero ira vehementissima incensum, quod uxoris
nefario facinore immissam rescisset Orchomeniis famem, ac simul ab illa
de medio sublatum Phrixum putaret: atque omnino hæc accidisse omnia non
divinitus, sed Inûs novercæ dolo, interpretaretur. (8) Illam igitur tunc
aiunt arrepta fuga se cum filio in mare de Moluride petra abjecisse:
puerum quidem a delphine exceptum, quum in Corinthiorum Isthmum fuisset
expositus, mutato nomine, ex Melicerte Palæmonem appellatum: eique quum
alios habitos honores, tum vero Isthmicos ludos decretos. Moluridem
certe petram Leucotheæ et Palæmoni sacrarunt: sed alia saxa, quæ
Moluridi adjacent, infamia et conscelerata putant, quod, quum ea
accoleret Sciron, inde, quoscunque nactus esset hospites, in mare
detruderet. Eos vero adnatans saxis marina testudo conficere dicebatur.
Sunt autem marinæ testudines magnitudine tantum et pedibus terrestribus
dissimiles: pedes enim habent quales vituli marini. Sed eodem postea
Sciron mortis genere scelus luit, a Theseo in idem abjectus mare. (9) In
montis jugo Jovis Aphesii cognomento fanum est. Esse vero ita appellatum
tradunt, quod, quum ad deprecandam squalidam agri siccitatem Æacus in
Ægina divinam rem, ex quodam oraculo, Panhellenio Jovi faceret, **
portantem vero dimisisse et ob hoc Aphesium (_Dimittentem_) Jovem
dictum. Ibidem Veneris quoque, Apollinis et Panis signa sunt. (10) Qui
longius processerint, Eurysthei monumentum offendent: quem ab Herculis
liberis prœlio superatum, quum ex Attica fugeret, quo loco sepultus est,
ibi fuisse ab Iolao occisum dicunt. Jam vero ab hac via descendentibus
in conspectu est Latoi Apollinis ædes, et cum ea fere conjuncti
Megarensium et Corinthiorum fines, ad quos Hyllum Herculis filium
singulari certamine cum Arcade Echemo congressum, hominum sermone
percrebuit.



         PAUSANIÆ DESCRIPTIONIS GRÆCIÆ CORINTHIACA SEU LIB. II.



                                CAPUT I.


_ De terræ Corinthiacæ appellatione et originibus — incolis Corinthi —
    Achæorum bello contra Romanos — Corintho a Mummio eversa et a Cæsare
    restituta — Cromyone vico et memorandis in eo — Isthmo — Sini,
    Pityocampte — Isthmi perfodiendi conaminibus factis — certamine
    Neptuni cum Sole de Corintho — memorandis in Isthmo — templo Neptuni
    et signis in eo. _

Corinthiaca quidem regio ad Argivorum fines pertinet; a Corintho vero
nomen accepit, quem Jovis fuisse filium, nondum inveni qui serio
tradiderit, præter Corinthiorum multitudinem. Nam Eumelus Amphilyti
filius e gente Bacchiadarum, qui carmina dicitur fecisse, in Corinthiaca
scriptione testatum reliquit (si modo Eumeli illud opus est), Ephyram
Oceani filiam primam in iis finibus consedisse: Marathonem deinde Epopei
filium, Aloei Solis filii nepotem, patris iniquitatem et contumeliam
fugientem, in maritimam Atticæ partem coloniam deduxisse: audita vero
Epopei patris morte, in Peloponnesum reversum, ac mox inter filios regno
distributo, in Atticam redisse, atque ab Sicyone quidem Asopiam, a
Corintho vero Ephyræam nomen accepisse. (2) Corinthum vero habitant
veterum quidem nemo amplius Corinthiorum, sed coloni ab Romanis missi.
Hujus rei causa fuit Achæorum concilium: in quo quum Corinthii
censerentur, et ipsi una cum ceteris bellum Romanis intulerunt, Critolai
auctoritatem secuti. Is enim, quum belli dux ab Achæis esset designatus,
et Achæos et ex iis, qui sunt extra Peloponnesum, plerosque ad
defectionem sollicitavit. Romani vero rerum potiti, et ceteræ Græciæ
arma eripuerunt, et munitarum omnium urbium muros demoliti sunt:
Corinthum vero a Mummio, Romanorum in illa expeditione duce, deletam,
posterius a Cæsare (a quo Romana respublica eam, quam nunc etiam
retinet, formam accepit) restitutam ferunt. Carthaginem etiam idem, dum
reipublicæ præerat, restituisse dicitur. (3) In Corinthiaco agro est qui
Cromyon dicitur, a Cromo Neptuni filio. In eo altam fabulantur Phæam
suem et eum quem Pityocampten nominant, cui suus est inter Thesei
ærumnas locus. Operis index est pinus, quæ ad meam usque ætatem in
litore se progredientibus ostendit, et Melicertæ ara. Eo enim a delphine
evectum puerum memorant: quem quum offendisset expositum Sisyphus, et
humarit in Isthmo, et Isthmicos in ejus honorem ludos instituerit. (4)
In prima Isthmi fronte locus est, ubi Sinis latro, curvatis ad terram
diversarum pinorum ramis, ad eos, quos pugnando vicisset, arctis
utrinque vinculis alligabat, ut, quum in suam naturam arbores redirent,
illi distraherentur, vinculis in neutram partem cedentibus, sed pariter
utrinque adstringentibus. Tali etiam ipse postea supplicii genere Sinis
a Theseo affectus est. Theseus enim eam viam, quæ Athenas a Trœzene
duxit, a latrociniis perpurgavit, et lis, quos ante nominavi,
interemptis, et in Epidauro sacra (_?_) Periphete, quem Vulcano natum
putabant, quique in pugna ænea clava utebatur. (5) Isthmus autem ipse
Corinthiacus mari utrinque alluitur. Duobus ejus latera promontoriis
terminantur, Cenchreis et Lechæo. Ea res interiorem regionem continentem
facit. Nam quicunque Peloponnesum insulam facere conatus est, morte
oppressus, opus imperfectum reliquit. Qua sane Isthmus fodi cœptus
fuerit, operis exstant vestigia: sed saxosa ejus pars omnino tentata non
fuit. Quare situs adhuc sui naturam servat. Alexandro quidem Philippi
filio id unum ex animi sententia non cessit, quod Mimantem fodere non
potuit. Gnidios vero ad Isthmum fodiendum aggressos oraculum Pythii
Apollinis deterruit. Tam scilicet difficile est, divinitus attributam
certis rebus naturam humana arte superare. (6) Quod vero Corinthii de
terra sua prædicant, non ipsi, opinor, primi commenti sunt. Nam ante eos
Athenienses ad Atticam ornandam deorum contentionem memoriæ prodiderunt.
Ipsi quidem Corinthii Neptunum narrant in certamen cum Sole de regione
descendisse: disceptatorem inter eos Briareum fuisse: qui quum Isthmum
Neptuno, Solis vero promontorium, quod urbi imminet, adjudicasset, ex eo
Isthmum Neptuni fuisse. (7) Insignia vero illic opera sunt theatrum et
stadium e candido lapide. Qua ad ipsum dei templum aditus est, una in
parte athletarum positæ sunt statuæ, qui victores in Isthmiis renunciati
fuere: in altera pinus consitæ, et earum multæ quasi ad rectam lineam.
In templo, quod modica sane magnitudine est, ænei stant Tritones: et in
antica ejus parte Neptuni signa duo, tertium Amphitrites, et Thalassæ
(_Maris_) ipsum quoque æneum. Quæ intus sunt, dedicavit ætate nostra
Herodes Atheniensis, equos quattuor inauratos, præter ungulas tamen, quæ
ex ebore sunt: (8) et juxta equos Tritones duos aureos ad pubem usque:
nam reliqua eburna sunt. In curru stant Amphitrite et Neptunus: et
rectus delphini insistit Palæmon puer: ebore et auro hæc etiam expolita.
In media basi, quæ currum sustinet, expressa Thalassa, quæ filiam tenet
Venerem. Adsistunt utrinque quæ Nereides appellantur: quibus et in aliis
Græciæ locis aras dedicatas novi, quum lucos illis Pœmænisi (_?_)
consecrarint; ubi et Achilli honores habentur. Dotûs in Gabalis
sanctissimum est templum. Exstat in eo peplus, quem ob filium Alcmæonem
accepisse Eriphylen Græci dicunt. (9) In eadem basi Neptuni insculpti
sunt etiam Tyndari filii, quod ipsi quoque salutaria creduntur navibus
et vectoribus numina. Galenes (_Malaciæ_) præterea et Thalassæ assunt
simulacra; et equus, cujus, quæ sunt infra pectus partes, ceti figuram
præferunt. Ino ad hæc, Bellerophontes, et equus Pegasus.



                               CAPUT II.


_ De templo Palæmonis — ara Cyclopum — sepulcris Sisyphi et Nelei —
    Isthmicis ludis — Cenchreis et Lechæo, navibus Corinthiorum — Helenæ
    balneo — sepulcris prope viam — Craneo et memorandis in eo — Laide —
    memorandis in urbe Corintho — Pentheo. _

Intra templi septum ad sinistram est Palæmonis ædes: in qua signa sunt
Neptunus, Leucothea, et ipse Palæmon. Est et cella, quod Adytum
(_penetrale_) appellant: aditus est ad eam subterraneus. Ibi vero
Palæmonem latere aiunt: ac si quis vel civis vel hospes eo in loco
pejerarit, quin perjurii pœnas det, effugere nulla ratione queat. (2)
Est etiam vetus sacellum, quam Cyclopum appellant aram, ad quam
Cyclopibus rem divinam faciunt. Sepulcra vero Sisyphi et Nelei (nam
etiam Neleum tradunt, quum Corinthum venisset, morbo obiisse et circa
Isthmum sepultum), ne quæsierit quidem qui Eumeli carmina legerit: Nelei
enim monumentum ne Nestori quidem a Sisypho monstratum ait: ac plane
ignotum esse omnibus expedire. Sisyphum vero sepultum quidem in Isthmo,
sed ejus sepulcrum paucis vel æqualium ei Corinthiorum notum fuisse.
Isthmici ludi ne excisa quidem a Mummio Corintho intermissi sunt: sed
quamdiu urbs deserta erat, Sicyoniis ut eos faciundos curarent, datum
negotium fuit: restituta vero Corintho, ad eos, qui nunc sunt,
inquilinos honos rediit. (3) Corinthiorum navalibus Leches et Cenchrias
nomina dedere: quos Neptuno ex Pirene Acheloi filia genitos credunt:
quamquam iis carminibus, quæ Magnæ Eœæ sunt appellatæ, Œbali fuisse
filiam Pirenen proditum est. In Lechæo Neptuni templum est cum signo
æneo. In via, quæ ab Isthmo Cenchreas ducit, Dianæ templum est, signum
pervetus ligneum. In ipsis Cenchreis Veneris delubrum, et marmoreum
signum. Post hoc in maris fere alluvie Neptuni ex ære. In altero vero
portus cornu Æsculapii et Isidis fana. Cenchreis e regione est Helenæ
balneum. Aqua e saxo in mare defluit, multa illa quidem et salsa, calida
ut quæ igni primum intepescit. (4) Qua vero adverso clivo ad Corinthum
acceditur, et alii sunt in via tumuli, et ad ipsam portam Diogenis
Sinopensis, quem cognomento Græci Canem appellarunt. Maxime suburbanus
est cupressorum lucus, cui Craneo nomen. In eo Bellerophontis fanum est,
et Veneris Melænidis delubrum: Laidis etiam sepulcrum, cui leæna
insculpta est, prioribus pedibus arietem tenens. (5) Ostenditur etiam in
Thessalia Laidis monumentum. Venisse enim et in Thessaliam dicitur,
Hippostratum amatorem suum secuta. Primum quidem Hycaris (Siciliæ id
oppidum est) a Niciæ militibus captam, quum adhuc puella esset;
Corinthum deinde ab eo, cui vendita est, adductam, meretrices aiunt
ætatis suæ omnes corporis forma longe anteisse. Tantæ vero fuit
Corinthiis admirationi, ut nunc etiam de Laide certent.

6. Multa in urbe præclara opera, quæ partim reliquiæ sunt antiquitatis,
major vero eorum pars florente posterioribus ætatibus Corinthiorum
civitate facta est. In foro, ubi plurima sunt templa, Diana est Ephesia
cognomento, et Bacchi signa duo lignea, inaurata, præter ora tamen, que
minio oblita sunt: Lysium alterum, alterum Baccheum nominant. (7) Quæ de
iis signis pervagata sunt vulgi sermonibus, et ipse scribam. Pentheum
aiunt, quum Bacchum multis contumeliis vexaret, et alia insolenter
facere ausum, et postremo, ut feminarum sacra specularetur, ad
Cithæronem profectum, in arborem ascendisse, atque inde quæ agerentur
conspicatum. Quod quum Bacchæ animadvertissent, impetu facto viventem
eum lacerasse ac membratim discerpsisse. Corinthii redditum sibi postea
oraculum narrant, ut eam arborem quærerent, et inventæ divinos honores
haberent. Illius igitur oraculi monitu se imagines illas faciundas
curasse. (8) Est præterea Fortunæ ædes, cujus signum recto statu, e
Pario lapide. Templum adjunctum est diis omnibus dicatum. Proxime
erectus est aquæductus, cui insistit Neptunus ex ære, sub cujus pedibus
delphinus aquam profundit. Est etiam ex ære Apollo cognomento Clarius:
et Venus, Hermogenis Cytherii opus. Sunt et Mercurii signa duo, et ipse
ex ære, et recto statu: et eorum alterum cellam suam habet. Jovis vero
sub divo posita signa tria: quorum unum cognomen non habet, alterum
Chthonium (_terrestrem_ s. _inferorum_), tertium Celsissimum nuncupant.



                               CAPUT III.


_ De memorandis in urbe Corintho continuatio — Octaviæ templo — Pirene
    fonte — ære Corinthio — balneis Corinthiorum et fontibus — Medeæ
    liberorum sepulcro — Medea et Iasone, et primis Corinthi regibus. _

In medio foro est Minerva ex ære: in cujus basi Musæ insculptæ sunt.
Ultra forum Octaviæ ædes est Augusti sororis, qui Cæsari in imperium
Romanum successit, ei quidem a quo est Corinthus restituta. (2) Quum e
foro exieris Lechæum versus, propylæa videas, ac super ipsis inauratos
currus duos: quorum altero Phaethon Solis filius, altero Sol ipse vehi
videtur. Ultra propylæa ingressis, ad dexteram est Hercules æneus. Ab eo
aditus est ad Pirenen fontem: de quo fabulis vulgatum, Pirenen nympham,
quum filium Cenchriam lugeret, quem Diana per imprudentiam occiderat,
tantam profudisse lacrimarum vim, ut in fontem ex humana forma conversa
fuerit. (3) Ornatus fons est candido marmore: in eo cellulæ ad
speluncarum similitudinem factæ, e quibus aqua in subdialem fontem
profluit gustatu suavis, et qua æs Corinthium candens immergi autumant,
quum alioqui nullum habeant æs Corinthii. Est autem et Apollinis ad
Pirenen signum, et septum, in quo pictum Ulyssis in procos facinus. (4)
Rursus in via, qua ad Lechæum recta iter est, Mercurius ex ære sedens
visitur: cui adsistit aries, quod præ ceteris diis Mercurius greges
tueri et augere existimatur, ut Homerus in Iliade significat:

             Hic tibi natus erat, pecoris ditissime Phorba,
             quem sibi præ cunctis carum Cyllenia proles
             ditarat Teucris.

Quæ cognita in Magnæ Matris initiis mihi sunt de Mercurio et ariete,
consulto reticeo. Post Mercurii signum Neptunus est, et Leucothea, et
delphino insistens Palæmon. (5) Balneæ vero passim Corinthiis, et aliæ e
publica pecunia exstructæ, et quas de suo Adrianus Imperator ædificavit.
Quæ vero omnium sunt nobilissimæ prope Neptuni, eas Eurycles Spartanus
condidit, et quum aliis lapidibus, tum vero eo, qui in Croceis Laconici
agri vico exciditur, exornavit. Ad lævam aditus Neptunus; secundum eum
venatricis habitu Diana stat. Fontes multi per omnem sunt urbem, quum
luculenta Corinthiis aquarum copia sit, etiam e Stymphelo eductarum ab
Imperatore Adriano, maxime vero spectatu dignus qui est ad signum Dianæ,
habetque impositum Bellerophontem et aquam ex ipsa Pegasi equi ungula
manantem. (6) Aliam a foro Sicyoniam versus euntibus hæc videre licet a
dextra Apollinis ædes cum æneo signo, et modico hinc intervallo fons qui
Glauces dicitur, quod in illum se Glauce abjecit, salutarem sibi aquam
fore sperans contra Medeæ veneficia. Supra fontem hunc constructum est
quod Odeum appellant. Proximum ei Medeæ filiorum sepulcrum, quorum
nomina Mermerus et Pheres. Lapidibus vero a Corinthiis obrutos memorant,
propter ea quæ Glaucæ munera attulisse dicuntur. (7) Sed enim quod per
vim oppressi innocentes fuere, nece sua illis Corinthiorum liberi
infantes pœnas dederunt usquedum ex oraculo et annua illis sacra fieri
cœpta, et Pavoris imago dedicata. Exstat illa hac etiam ætate, muliebri
habitu ad terrorem quammaxime efficta. Deleta vero a Romanis Corintho et
priscis incolis exstinctis, illum sacrificandi morem coloni non
retinuerunt: neque amplius illis pueri aut crinem tondent, aut atram
vestem induunt. (8) Medeam quidem ipsam, quum Athenas venisset, Ægeus in
matrimonio habuit: sed insidiis, quas Theseo fecerat, detectis, in Asiæ
eam partem, quæ tunc Aria vocabatur, profugit; ubi de se Medis nomen
dedit. Jam filium, quem secum in Arios abduxit, Ægeo genitum tradunt,
Medoque ei nomen fuisse: Hellanicus tamen Polyxenum nuncupat, et patrem
ei Iasonem fuisse scribit. (9) Carmina Græci habent, quæ Naupactia
nominant. In his scriptum exstat, Iasonem post Peliæ mortem Corcyram
migrasse: ibique Mermerum ejus filium natu majorem, in continenti ea quæ
e regione est venantem, a leæna interfectum: de Pherete autem nihil in
eis est memoriæ proditum. Cinæthon vero Lacedæmonius (nam et is genera
versibus recensuit) Medum et Eriopin filiam suscepisse Iasonem ex Medea
scriptum reliquit, neque hic amplius quicquam, quod ad pueros pertineat.
(10) At Eumelus Solem dicit Aloeo Asopiam terram, Ephyræam Æetæ
tradidisse: Æeten deinde Colchos profectum Buno regnum suum commendasse:
Bunum ipsum Mercurio ex Alcidamea genitum: qui quum e vita decessisset,
Epopeum Aloei filium Ephyræorum imperium obtinuisse: deinde vero quum
Corinthus Marathonis filius nullos reliquisset liberos, Corinthios ex
Iolco Medeam in regnum vocasse: (11) eam vero Iasonem regni compotem
fecisse, ac filios quidem peperisse, sed in lucem quicquid edidisset, in
Junonis fano occultare solitam, quod nempe eo immortales futuros sibi
persuaserat. Verum quum neque id ex voto evenisset, et, re comperta,
Iason non modo deprecanti veniam non dedisset, sed ea relicta Iolcon
revertisset, et ipsam Corintho profectam Sisypho imperium tradidisse.
Hæc perinde, ut mihi comperta sunt, exposui.



                               CAPUT IV.


_ De templo Minervæ Chalinitidis — Bellerophonte — Sisyphi posteris
    Corinthi regibus — Bacchidis Corinthi regnum obtinentibus et a
    Cypselo expulsis — Cypseli stirpe — Dædali artis operibus — templo
    Jovis Capitolini seu Coryphæi — fonte Lerna ac templis et signis
    prope illum — templis et signis in via ad Corinthi arcem. _

A sepulcro non multum distat Chalinitidis (_quasi dicas_ Frenatricis)
Minervæ fanum. Minervam etenim aiunt præ ceteris diis Bellerophonti quum
aliis in rebus opitulatam, tum vero a se domitum, freno jam imposito,
Pegasum dedisse. Ligneum est deæ signum: os tamen, manus et imi pedes e
candido lapide sunt. (2) Neque vero Bellerophontem regnum Corinthiorum
unquam possedisse, sed in Prœti Argivorum regis potestate fuisse, et
ipse, ut credam, facile adduci possum, ac nihilo minus, qui Homeri
carmina non indiligenter legerit. Satis etiam constat, tenente jam
Lyciam Bellerophonte, Corinthios perpetuo iis, qui aut Argis aut Mycenis
rerum summæ præessent, paruisse: quando privatim ipsi nullum ad Trojam
ducem miserunt, sed Agamemnonis signa et auspicia secuti, ejus
expeditionis participes fuere. (3) Sisyphus quidem non Glaucum duntaxat
Bellerophontis patrem genuit, sed præter eum Ornytionem etiam, et post
hunc Thersandrum, et Almum suscepit. Ornytione Phocus natus, Neptuni
tamen creditus. Is Tithoream in ea regione, quæ nunc Phocis dicitur,
coloniam deduxit: Thoas ejus frater natu minor Corinthi mansit: eo
Demophon, Demophonte Propodas, Propoda Doridas et Hyanthidas geniti
sunt. His regnantibus Dores exercitum duce Alete Hippotæ filio,
Phylantis nepote, Antiochi pronepote, et Herculis abnepote, contra
Corinthum duxerunt. Ibi Doridas et Hyanthidas, regno Aletæ tradito, ipsi
Corinthi manserunt: at populus Corinthiorum prœlio victus a Doribus ex
sedibus suis pulsus est. (4) Aletes ipse et ejus posteritas ætates
quinque usque ad Bacchin Prumnidis filium regnum tenuit: ætates totidem
Bacchidæ, usque ad Telesten Aristodemi filium: quo ab Arieo et Peranta
de medio sublato, regno finis impositus. Prytanes enim deinceps ex
Bacchidarum gente annuum imperium tenuerunt. Hos, tyrannide occupata,
Cypselus Eetionis filius expulit. Nepos Cypselus fuit Melanis, Antasi
filii. Melana quondam ex Gonussa, quæ supra Sicyonem est, Dores ad
oppugnandam Corinthum secutum, Aletes primum ex quodam oraculo in aliam
Græciæ partem dimisit: deinde vero, oraculo neglecto, eum sibi
contubernalem adscivit. Atque hac casuum varietate Corinthiorum reges
jactatos comperi. (5) Templum vero Minervæ Chalinitidis juxta theatrum
est: et ei proximum Herculis nudo corpore ligneum signum, quod a Dædalo
factum tradunt. Ac Dædali quidem opera rudia et abnormia fere sunt
aspectu, attamen divinum quiddam præ se ferunt. Supra theatrum templum
est Jovis, quem Capitolinum Romanorum voce, Græca lingua Coryphæum recte
appellaris. Ab hoc theatro non multum distat priscum gymnasium, et fons,
quam Lernam vocant. Incingitur is columnis atque sedilibus ad eos
excipiendos, qui æstate frigus captatum veniant. Conjuncta sunt cum ipso
fere gymnasio deorum delubra duo, Jovis alterum, alterum Æsculapii.
Æsculapius ipse et Hygiea e candido lapide sunt: at Juppiter æneus est.

6. Jam qui in Acrocorinthum ascendant (montis id jugum est urbi
imminens, quod Soli in disceptatione Briareum dedit, Solem vero Veneri
concessisse narrant Corinthii), templa duo Isidis videant, alterum
Pelagiæ (_marinæ_), alterum vero Ægyptiæ cognomento: totidem Sarapidis,
quorum alterum «in Canobo» appellant. Sunt deinceps Solis aræ,
Necessitatis et Violentiæ ædes, in quam ingredi fas esse negant. (7)
Supra eam Matris Deûm est delubrum: columna item et solium, utrumque
lapideum. In Parcarum vero, Cereris et Proserpinæ æde signa aperta non
sunt. Eadem in parte est etiam Bunææ Junonis templum, a Buno, Mercurii
filio dedicatum, a quo et dea cognomen accepit. Jam in ipso ad
Acrocorinthum aditu delubrum est Veneris: signa in eo ipsa dea armata,
Sol et Amor arcum tenens.



                                CAPUT V.


_ De Sisyphi indicio de Ægina a Jove rapta et illius pœna apud inferos —
    Asopo fluvio ejusque progenie — Mæandro, Inopo, Nilo fluviis — Tenea
    urbe — templo Apollinis incenso — Sicyonia terra — Ægialeo ejusque
    posteris, Ægialeæ imperium obtinentibus. _

Fontem vero eum, qui a tergo delubri est, aiunt ab Asopo concessum
Sisypho, quod, quum raptam a Jove sciret Æginam Asopi filiam, tum demum
indicaturum dixerit, quum in ipsa Acrocorintho perennem aquam haberet.
Quare quum Asopus fontem dedisset, indicavit ille: et ejus indicii, si
satis id credi potest, pœnas aiunt apud inferos dare. Audivi etiam qui
dicerent, eum fontem Pirenen esse, et aquam ex eo in oppidum defluere.
(2) Asopus hic suos habet in Phliasiorum finibus ortus; atque inde per
Sicyonium agrum lapsus, in mare juxta Corinthum exit. Filias vero Asopo
Phliasii fuisse dicunt, Corcyram, Æginam, Theben: et a prioribus duabus
insulas eas, quarum altera ante Scheria, Œnone altera sit appellata,
novum nomen accepisse: a tertia Thebas, quæ sub Cadmea sunt, nominatam.
Thebani tamen id minime confitentur: eam enim Theben Bœotii fuisse, non
Phliasii Asopi, contendunt. (3) De flumine vero Asopo eadem a Phliasiis
et Sicyoniis traduntur, esse non indigenam, sed advenam amnem: Mæandrum
etenim a Celænis per Phrygiam et Cariam delapsum, in mare ad Miletum
erumpere, inde in Peloponnesum subterfluere, atque illic Asopum fieri.
Neque vero ab hac opinione dissident quæ a Deliis me audisse memoria
teneo: Inopum amnem quem dicunt e Nilo ad se pervenire. (4) Quin et
ipsum Nilum fama est Euphraten esse, qui, ubi paludi immersus latuerit,
supra Æthiopas Nilus evadat. Ηæc de Asopo mihi audita sunt. Ab
Acrocorintho, qua in montanam partem divertitur, est porta Teneatica, et
Ilithyiæ (_Lucinæ_) fanum. Tenea quæ dicitur oppidum stadia ferme
sexaginta distat. Oppidani se Trojanos fuisse affirmant, qui captivi e
Tenedo a Græcis abducti, eum locum ab Agamemnone acceptum teneant: et ob
hoc quidem Apollinem maxime deorum omnium venerantur.

5. A Corintho vero qui non in mediterraneam partem, sed Sicyonem versus
contendant, non longe ab urbe templum ad viæ lævam incensum videant.
Fuerunt Corinthiorum fines multis aliis bellis infesti, per quæ veri
potest videri simile, quum sacra, tum profana ædificia in suburbanis
igni fuisse consumta: hoc vero templum Apollinis esse, et a Pyrrho
Achillis filio exustum ferunt. Audivi autem et aliud de eo quiddam
hujusmodi: ædem hanc Jovi Olympio Corinthios erexisse, eamque subito
incendio, incertum unde igni immisso, conflagrasse.

6. Sicyonii (sunt enim in hac parte Corinthiis finitimi) hæc de
originibus suis commemorant: exstitisse primum in ea regione Ægialeum
indigenam: atque eo regnante, eam Peloponnesi partem, quæ Ægialus hoc
etiam tempore nuncupatur, nomen sumsisse: ac illum quidem plano loco
oppidum, cui Ægialea nomen, condidisse: fuisse vero ibi arcem, quo loco
eis nunc Minervæ templum est: Ægialeo patre Europem natum, Europe
Telchinem: huic filium Apin fuisse: (7) cujus ante Pelopis in Olympiam
adventum eo usque opes creverint, ut ea tota regio, quæ intra Isthmum
est, ab eo fuerit Apia nuncupata. Jam vero Apis Thelxionem suscepit:
Thelxione ortus Ægyrus, Ægyro Thurimachus, Thurimacho Leucippus:
Leucippo virilis proles non fuit, filia unica Calchinia: eam e Neptuno
puerum peperisse, quem Leucippus sublatum eductumque regni successorem
moriens reliquerit: nomen huic Perato fuisse: (8) de cujus filio Plemnæo
quæ memoriæ prodita sunt, plane miraculo mihi adscribenda videntur. Nam
quum omnes, qui ei nascebantur, filii in primo vagitu animam agerent,
postremo Plemnæi vicem miseratam Cererem peregrinæ ornatu Ægialeam
venisse memorant, Plemnæoque Orthopolin recens natum educasse.
Orthopolidi filia fuit Chrysorthe: quam ex Apolline peperisse filium
Coronum nomine pro certo habent. Corono ortus Corax, et eo natu minor
Lamedon.



                               CAPUT VI.


_ De Epopei adventu e Thessalia — Antiopes raptu et Epopei bello cum
    Nycteo gesto — Lamedonte — Sicyone ejusque natalibus et posteris —
    reliquis Sicyoniorum regibus et rebus. _

Corace vero sine liberis mortuo, Epopeus, qui id temporis e Thessalia
venerat, imperium sibi vindicavit. Hoc primum regnante hostilem
exercitum tradunt in fines suos invasisse, quum ante perpetua pace usi
fuissent. Ejus vero belli hujuscemodi causa perhibetur. Antiopes Nyctei
filiæ celebre fuit ob formæ excellentiam apud Græcos nomen: quam fama
proditum etiam est non Nycteo, sed Asopo amne, qui Thebani et Platæensis
agri fines intersecat, genitam. (2) Eam Epopeus, sive uxorem sibi ante
petiverit, sive audacia consultrice impulsus initio fuerit (incertum
enim est), rapit. Hanc injuriam quum armis Thebani persequerentur,
commisso prœlio, Nycteus vulnus accepit. Ipse etiam Epopeus saucius ex
acie, victoria tamen potitus, discessit. Nycteus, quum sui eum Thebas
ægrum reportassent, non ita multo post moriens regni administrationem
Lyco fratri ad tempus reliquit, Labdaco Polydori filio, Cadmi nepote,
cujus ipse ante tutor fuerat, in ejus tutelam tradito: a quo multis
precibus contendit, ut majore exercitu in Ægialeam ducto Epopeum
ulcisceretur, atque ipsam etiam Antiopen, si capere posset, male
mulctaret. (3) Epopeus interea pro victoria ludis sacrisque peractis,
Minervæ templum erexit: ac opere jam absoluto deam est precatus, sibi
signum aliquod ut daret, num ei accepta fuisset fani dedicatio. Statim
itaque oleum tradunt ante templum fluxisse. Verum et ipse Epopeus paulo
post ex vulnere negligentius curato diem suum obiit. Quo factum est ut
belli causa remota fuerit: siquidem Lamedon, qui in regnum ei successit,
Antiopen Lyco dedidit. Quæ quum Thebas reduceretur, in ipsa, quæ
Eleutheras ducit, via partu levata est. (4) Qua de re versus hosce fecit
Asius Amphiptolemi filius:

             Antiope peperit Zethum atque Amphiona dium,
             Asopo celeri currenti vortice nata:
             Juppiter hos genuitque simul regnator Epopeus.

Sed hos ad augustiores natales retulit Homerus, et Thebas ab illis
primum conditas dicit, quippe qui, uti mihi videtur, inferiorem urbem a
Cadmea distinguat. (5) Porro Lamedon regno inito uxorem Atheniensem
duxit Pheno Clytii filiam. Bello mox contra Achæi filios Archandrum et
Architelem suscepto, ex Attica belli gerendi sibi socium Sicyonem
adscivit, data ei in matrimonium Zeuxippe filia: a quo postea jam regnum
adepto et regio tota Sicyonia, et urbs, quæ ante Ægialea fuit, Sicyon
nuncupata est. Ac Sicyonem quidem ipsum non Marathone Epopei filio, sed
Metione Erechthei genitum ferunt: quibus Asius assentitur. Nam Hesiodus
Erechtheo Sicyonem, Ibycus Pelopi filium attribuit. (6) E Sicyone vero
Chthonophyle gignitur: quæ Mercurio Polybum peperisse narratur: ex
eademque et Phliante Bacchi filio, qui habuit eam in matrimonio,
Androdamas nascitur. At Polybus Lysianassam filiam Talao Biantis filio
Argivorum regi locavit. Ad Polybum Adrastus Argis ejectus Sicyonem
confugit: mortuoque Polybo, regnum ipse adiit. Post Adrasti deinde in
patriam reditum Ianiscus Clytii ejus nepos, cujus filia cum Lamedonte
nupta fuerat, ex Attica veniens regnum iniit: a cujus obitu Phæstus e
filiis Herculis, ut vulgo ferebatur, unus regnat. (7) Sed quum is ex
oraculi responso in Cretam migrasset, Zeuxippus Apollinis e Syllide
(_Hyllide?_) nympha filius regnum dicitur obtinuisse. Qui quum
decessisset, Agamemnon Sicyoniis et regi Hippolyto Rhopali filio, Phæsti
nepoti, bellum intulit. Is opibus diffisus suis, Agamemnonis et
Mycenæorum se imperata facturum spopondit. Hippolyto huic Lacestades
filius fuit. Phalces autem Temeni filius cum Doribus Sicyonem nocturno
impetu occupavit: in eum tamen, quod ex Herculis nepotibus esset, nihil
acerbe aut crudeliter commisit, quin imo imperium cum eo communicavit.
Ex eo Sicyonii Dores facti, et inter Argivos censeri cœpti.



                               CAPUT VII.


_ De Demetrio Sicyonis arci urbem adstruente — terræ motu Sicyonem
    vastante — Sicyoniorum sepulcris et mortuos humandi more —
    Eupolidis, comici poetæ, et aliorum sepulcris — memorandis in arce
    Sicyoniorum — theatro sub arce — templo Bacchi ejusque signis
    Baccheo et Lysio — templo Dianæ Limnæ — templo Suadæ ejusque cultus
    origine — templo Apollinis et Marsyæ tibiis ibi conditis. _

Ægialei vero urbem in campis sitam quum Demetrius Antigoni filius
evertisset, vetustæ arci urbem, quæ nunc permanet, adjunxit. Et causam
quidem, quamobrem tantopere Sicyoniorum opes attritæ fuerint, si quis
exquirere velit, haud recte fecerit: sed eo contentus sit, quod ab
Homero dictum est de Jove:

                Urbes qui multas a celso culmine vertit.

Jam vero magnis quum cladibus Sicyonii afflicti essent, ipsam urbem
terræ motus ferme ad solitudinem et vastitatem redegit: ac tunc multa,
quæ admirationi fuerant, opera interierunt. Eodem vero casu Cariæ quoque
et Lyciæ urbes magnis calamitatibus affectæ: et Rhodus inprimis insula
tam vehementer concussa est, ut Sibyllæ vaticinatio Rhodi sit calamitate
comprobata.

2. Qua ex Corinthiaco agro in Sicyonium iter est, Lyci Messenii
monumentum exstat, quicunque Lycus ille fuerit. Neque enim Lycum ego
ullum Messenium reperio, qui vel in quinquertio se exercuerit, vel in
Olympicis ludis palmam tulerit. Est hoc quidem monumentum terræ tumulus.
Ad hunc autem ferme modum suorum cadavera condunt Sicyonii: corpus terra
contegunt, deinde lapidea basi exstructa columnas erigunt, iisque
fastigium imponunt, eo fere modo quo aquilas in templis. Inscribunt vero
sepulcris aliud nihil nisi defuncti nomen, omissa patris mentione, et
valere eum jubent. (3) Jam vero post Lyci monumentum trans Asopum ad
dexteram Olympieum est. Ad viæ lævam modico intervallo si procedas,
sepulcrum Eupolidis Atheniensis, comœdiarum scriptoris. Hinc qui
progressi fuerint, ad ipsam quasi urbem a diverticulo redituri,
Xenodices, quæ e partu mortua est, monumentum videant. Illud quidem non
ea est forma, qua sepulcra faciunt Sicyonii, sed peculiari, quæ picturæ
sit quam maxime accommoda: et pictura sane, si qua alia, est, quæ
spectetur, dignissima. (4) Porro hinc qui processerint, sepulcrum
invenient Sicyoniis exstructum iis, qui ad Pellenen, ad Dymen Achæorum,
ad Megalopolim, et ad Sellasiam mortem oppetierunt: de quibus ego in
sequentibus exponam accuratius. Ad portam fons est in specu; cujus aqua
non e terra scaturit, sed e specus fastigio manat: quamobrem Stazusan
(_stillantem_) nuncupant. (5) In arce, quæ nunc exstat, Fortunæ Acrææ
est ædes; et secundum eam Castorum: numinum ipsorum e ligno utrobique
signa sunt. In theatri, quod infra arcem ædificatum est, scena viri
scutum tenentis statua visitur: quam Arati, Cliniæ filii, esse dicunt.
Non longe a theatro Bacchi templum est. Dei signum ex auro et ebore;
juxta adstant ei Bacchæ e candido lapide. Has quidem sacras feminas esse
dicunt, Bacchi instinctu afflatas. Alia signa Sicyonii in sacrario
condita habent. Hæc quotannis stata nocte in Bacchi templum deportant ex
eo loco, quod Cosmeterium (_cellam ornatoriam_) nuncupant, facibus
accensis et patriis cantibus pompam prosequentes. (6) Pompæ dux est,
quem Baccheum nominant, ab Androdamante, ut ipsi dicunt, Phliantis filio
dicatus. Portatur post eum Lysius, quem Thebis Pythiæ monitu Phanes, huc
dicitur transtulisse. Venit quidem Phanes Sicyonem eodem tempore, quo
Aristomachus Cleodæi filius, ab oraculo ipsi edito quum aberrasset,
reditus in Peloponnesum excidit. Qua a Bacchi templo in forum
descenditur, ad dexteram Dianæ templum Limnææ (_Palustris_) est, cujus
tectum vetustate collapsum esse, facile est aspicienti cognoscere: de
signo vero deæ neque, fueritne alio deportatum, neque, quo casu
perierit, quicquam afferre possunt. (7) In foro Pithus (_Suadelæ_) ædes
est. Suadelam vero hac de causa colere instituerunt: Apollinem et
Dianam, Pythone cæso, ut se expiarent, Ægialeam venisse tradunt: sed
incusso terrore, eo ipso in loco, qui nunc quoque Phobus (_Terror_)
dicitur, in Cretam ad Carmanorem divertisse: ac statim pestilentem
morbum Ægialensibus esse immissum: quem depelli non posse vates
monuerunt, ni Apollo et Diana placarentur. (8) Missos itaque pueros
septem ac totidem virgines ad Sythan amnem supplicum ornatu: quorum
precatione persuasos deos in arcem quæ tum erat venisse. Eo itaque in
loco, quo primum venere, Suadelæ ædem dicatam. Idem vero ritus hoc etiam
tempore servatur. Pueri enim festo Apollinis die ad Sythan veniunt, ac
deorum signa in ædem Suadelæ deportant, deinde in templo Apollinis ea se
reponere dicunt. Templum vero istud in eo quidem quod nunæ est foro
cernitur: initio autem a Prœto conditum dicitur, quod ejus filiæ eo in
loco furore fuerant liberatæ. (9) Addunt, Meleagrum in hoc ipso templo
hastam posuisse, qua aprum confecerat. In eodem etiam templo dedicatas
fuisse Marsyæ tibias. Post adversum enim Sileni casum eas Marsyan amnem
in Mæandrum detulisse; emersisse deinde in Asopo, et hinc in agrum
Sicyonium ejectas pastorem quendam invenisse et Apollini dicasse. Ex iis
donariis nullum sane incendium illud, quo templum conflagravit, reliquum
fecit. Nam quæ exstant ætate mea, quum templum, tum signum, Pythocles
dedicavit.



                              CAPUT VIII.


_ De templo Imperatoribus Romanis consecrato, antea Cleonis domo —
    Sicyoniorum tyrannis et republica ab Arato restituta — Arato
    Achæorum duce ejusque magnis rebus gestis. _

Quod vero fanum juxta Suadelæ ædem Romanis Imperatoribus consecratum
est, fuit olim Cleonis tyranni domus. Nam Clisthenes Aristonymi filius,
Myronis nepos, tyrannidem tenuit eorum qui inferiorem urbem incolebant
Sicyoniorum: Cleonis vero in ea, quæ nunc manet, urbe dominatus fuit.
Ante Cleonis domum sacellum est Arati, qui rerum gestarum gloria in
Græcia æquales omnes vicit suos: de quo hæc potissimum commemorari
possunt. (2) Post Cleonis mortem tam effrenata civitatis principes
incessit dominandi cupiditas, ut eorum duo eodem tempore tyrannidem
invaserint, Euthydemus, et Timoclidas: quibus ejectis, populus summæ
rerum Clinian Arati patrem præfecit. Verum non multis post annis, quum
Clinias e vita jam excessisset, ad tyrannidem accessit Abantidas. Ab hoc
Aratus in exilium ejectus est, vel etiam voluntate sua patria cessit.
Ipsum deinde Abantidam cives trucidarunt. Dominatum tamen ejus pater
Paseas statim occupavit: quem mox quum Nicocles sustulisset, ipse sibi
tyrannidem vindicavit. (3) Hunc Aratus, comparata exulum Sicyoniorum et
Argivorum conductitiorum militum manu, pellere adortus, quum ad muros
nocte accessisset, præsidium partim fefellit, partim vi superavit: atque
ita oppido potitus, quum jam illucesceret, assumta plebe, summa cum
celeritate ad tyranni domum accurrit: quam non magno utique negotio
cepit; sed Nicocles furtim est elapsus. Tum Aratus civitatis liberam
administrationem Sicyoniis tradidit. Domos et prædia, quæ divendita
fuerant, emptoribus pretio dissoluto, exulibus quum reddidisset,
dissidiorum et controversiarum causas concordia constituta sustulit. (4)
Idemque, quum Macedones, Antigono Philippi acceptam a Demetrio ejus
patre tutelam gerente, Græcis omnibus formidolosi essent, Sicyonios,
tametsi Dores erant, cum Achæorum concilio conjunxit. Dux vero ab Achæis
delectus, exercitum contra Amphissenses Locros duxit: et Ætolorum fines
ingressus, agrum populatus est. Quumque Corinthum Antigonus imposito
Macedonum præsidio teneret, subito impetu Macedonum animos perculit; et
pugna commissa, quum alios, tum ipsum præsidii ducem Persæum, Zenonis
Mnaseæ filii philosophi auditorem, occidit, (5) Corinthum itaque quum
Aratus liberasset, addiderunt se ad Achæorum concilium Epidaurii ac
Trœzenii, qui Argolicam Actam (_Argolicum litus_) incolunt, quique extra
Isthmum sunt Megarenses. Quare cum Achæis Ptolemæus societatem coiit.
Lacedæmonii vero Agidem Eudamidæ filium regem suum secuti, subita
incursione Pellenen occuparunt: verum Arato superveniente, prœlio victi,
relicta Pellene domum se certis conditionibus receperunt. (6) Ibi
Aratus, quum Peloponnesiacæ res prosperos habuissent successus, indignum
ratus negligenter ferre, Piræeum, Munychiam, Salaminem et Sunium a
Macedonibus teneri, quia spes non erat, per vim inde eos ejici posse,
Diogenem præsidiorum præfectum adduxit ut, talentis centum quinquaginta
acceptis, ea loca dederet: ipseque ejus pecuniæ sextantem Atheniensibus
dedit. Persuasit etiam Aristomacho Argis dominanti, ut popularem
rempublicam Argivis redderet, eamque cum Achæorum concilio conjungeret.
Idem Mantineam a Macedonibus occupatam cepit. Sed enim hominibus
haudquaquam ex animi sententia cuncta eveniunt: quandoquidem etiam
Aratum necessitas impulit ut se ad Antigoni Macedonum regis societatem
adjungeret. Res ita gesta est.



                               CAPUT IX.


_ De Cleomene Lacedæmoniorum rege Achæis bellum inferente — cum Antigono
    societatem ineunte — Cleomenis fuga et morte — Arati cæde a Philippo
    facta — Philippi morte — de memorandis in foro Sicyoniorum
    continuatio — Apolline Lycæo. _

Cleomenes Leonidæ filius, Cleonymi nepos, Spartæ regnum adeptus,
Pausaniam sibi imitandum proposuit, ut qui et tyrannidem appetiit, et
legibus ante sancitis sibi standum non putavit. Verum quum Pausania
esset fervidior, vitæque retinendæ minus cupidus, per animi elationem et
audaciam celeriter omnia confecit. Nam et ex altera familia Eurydamidam
regem adhuc impuberem per Ephoros veneno de medio sustulit ad fratremque
suum Euclidam imperium transtulit: et senatus auctoritate eversa,
Patronomos (_quasi dixeris paterno animo in reipublicæ administratione
affectos_) pro eo ordine, quoad ipsum duntaxat nomen, instituit. Mox
rerum utique majorum, et toti Græciæ imperandi cupiditate incitatus,
Achæis primum bellum intulit, quod victos fore sibi auxilio sperabat,
maxime vero, quod suis eos conatibus impedimento esse nolebat: (2) atque
Achæos, quibus tum quoque Aratus dux præerat, ad Dymen supra Patras
prœlio vicit. Hæc res itaque Aratum coegit, Achivis et Sicyoni ipsi
metuentem, Antigonum in auxilium accersere. Cleomenes autem, pace
Antigoni violata, quum alia multa aperte præter fœderis conditiones
fecerat, tum vero Megalopolitanos sedibus expulerat. Quare quum
Antigonus in Peloponnesum transisset, Achæi ad Sellasiam cum Cleomene
signa contulerunt. Quo victo, et Sellasiam diripuerunt, et ipsam etiam
Lacedæmonem expugnarunt. Lacedæmoniis vero Antigonus et Achæi pristinam
reipublicæ formam reddiderunt. (3) De Leonidæ liberis Euclidas in pugna
cecidit: Cleomenes vero, quum in Ægyptum fugisset, honorificentissime
primum est a Ptolemæo tractatus: at deinde in vincula conjectus, eo
crimine damnatus, quod adversus regem Ægγptios concitasset. Verum tunc
quidem effugit: sed mox quum Alexandrinis novi tumultus auctor
exstitisset, iterum comprehensus, mortem sibi conscivit. Quo Lacedæmonii
non inviti sane liberati regium quidem imperium abdicarunt: reliqua
tamen ejus reipublicæ, quæ tum constituta fuerat, forma in hoc usque
tempus permanet. Arato Antigonus, ut de se bene merito viro et rerum
gestarum gloria tam insigni, perpetuam præstitit benevolentiam. (4) At
eum Philippus, quum jam regnare cœpisset, quod multa, quæ ille in eos,
quibus præerat, agebat iracundius, Aratus non probabat, ac sæpe etiam
animi impetu vehementius concitatum coercebat, nihil tale timentem
veneno dato necavit. Ejus quidem cadaver Ægio, ubi supremum diem
clauserat, Sicyonem relatum, sepultum est: et Arateum etiam nunc ejus
sacellum nuncupant. Ceterum Philippus eodem necis genere oratores duos
Athenienses, Eurycliden et Miconem, qui apud populum dicendo non parum
valebant, de medio tollendos curavit. (5) Sed ipsi etiam Philippo
mortiferum poculum perniciem erat allaturum: nam quum alterum ex ejus
filiis, Demetrium, natu minor [_immo_ major] Perseus veneno peremisset,
ipse animi ægritudine consumtus est. Quod obiter exposui ad sententiam
illam divinitus ab Hesiodo versu prolatam animum referens: malum
consilium in ipsummet primum auctorem vertere.

6. Post Arati sacellum ara est Isthmio Neptuno dicata. Sunt item
Milichii Jovis, et Dianæ, cui Patroæ cognomentum, sine ulla arte facta
signa. Milichius pyramidis, Patroa columnæ figuram habet. Eodem in loco
curiam ædificarunt, et porticum, cui a conditore nomen Clistheniæ. Eam
enim de manubiis exstruxit Clisthenes, quum belli contra Cirrham gesti
socius Amphictyonibus fuisset. In subdiali fori parte Juppiter æneus
spectatur Lysippi: prope eum Diana inaurata. (7) Nec longe abest
Apollinis sacellum, Lycei cognomento: quod vetustate jam collapsum,
nihil omnino spectandum præbet. Cognominis hujusmodi causa fuit: quum
lupi ovilia tantopere vexarent, ut nullus jam ex illis capi fructus
posset, indicavit Apollo, quo loco aridum quoddam lignum jaceret: cujus
corticem carnibus permistum quum ex eodem oraculo lupis apposuissent,
illi, simulatque gustaverunt, interemti sunt. Lignum quidem ipsum in æde
Lycei Apollinis positum est: sed qua sit ex arbore, ne ipsi quidem
norunt civitatis antiquitatum interpretes. Continenter posita sunt ænea
signa: filias esse Prœti dicunt: verum inscriptio alias feminas nominat.
Ibidem Hercules est ex ære, a Lysippo Sicyonio factus. Proxime stat
Mercurius Forensis.



                                CAPUT X.


_ De templo Herculis ejusque sacrorum ratione — templo Æsculapii cum
    duplici æde et signis in iis Somni et Somnii — signis in Æsculapii
    delubro — templo Veneris, signis in eo, mulieribus sacerdotibus et
    sacris — herba Pæderote — gymnasio Sicyoniorum. _

In gymnasio, quod a foro non longe abest, Hercules e marmore, Scopæ
opus. Est et alibi Herculis ædes. Hujus vero loci conseptum ambitum
omnem Pædizen (_?_) nominant: in cujus medio templum; et in eo ligneum
signum prisci operis Laphaes Phliasius fecit. In Herculis quidem sacro
traditam a Phæsto morem retinent: is enim quum in ᾿ Sicyoniam venisset,
animadvertit Herculi tanquam heroi parentari: indigne vero ferens,
divinos illi honores non haberi, instituit, quod adhuc a Sicyoniis
servatur, ut jugulati agni ad aram pernas adurerent; carnium vero parte
una, non aliter quam victimarum soliti essent, vescerentur, altera
Herculi tanquam heroi parentarent. Festorum vero dierum, quos in
Herculis honorem agitant, priorem Onomata (_?_), Herculeum alterum
vocant. (2) Hinc via ad Æsculapii templum ducit. Accedentibus ad septum,
duplex se læva in parte cella ostendit. In antica Somni signum positum,
cujus præter caput nihil est reliquum: posticum est Apollini Carneo
dicatum, quo nulli præterquam sacerdotibus fas est penetrare. In porticu
balænæ os ingenti magnitudine locatum est. Post hoc Somnii signum est,
et leonem sopiens Somnus, Epidotes cognomento. Qua patet ad Æsculapii
accessus, in altera Panis, Dianæ in altera parte signa visuntur: illud
sedentis, hoc stantis habitu. (3) Ingressus ipsum videas Æsculapium
imberbem, ex auro et ebore a Calamide factum, altera sceptrum, altera
vero sativæ pinus fractum tenentem. Deum ipsum aiunt, draconis induta
specie, Nicagoræ, Sicyoniæ mulieris, Agasiclis matris, Echetimi uxoris,
opera Epidauro ad se mulorum bigis deportatum. De templi lacunari quædam
non magna signa pendent: e quibus, quæ draconi insidet, Aristodamam esse
dicunt Arati matrem. Aratum enim ipsum Æsculapii filium autumant. Atque
ille quidem ambitus nihil habet aliud memoratu dignum. (4) Post eum
alius est Veneri sacer, in quo primum se Antiopes signum offert: ejus
enim filios perhibent Sicyonios fuisse, et eorum causa cum Antiope
volunt sibi affinitatem intercedere. Post quod jam Veneris est templum.
Ingrediuntur illud æditua mulier, cui viri consuetudine uti non amplius
licet, et virgo, quæ annuo fungitur sacerdotio, Lutrophoron (_balneum
ferentem_) appellant, ceteris ab limine deam aspicere pariter atque
adorare. (5) Ejus effigiem sedentem fecit Canachus Sicyonius, is qui et
Didymeum Milesiis, et Thebanis Ismenium Apollinem fecit. Venus ipsa ex
auro et ebore facta, capite polum gestat: manu altera papaver, altera
malum tenet. Victimarum illi femora, præterquam suum, consecrant:
ceteras partes juniperi lignis adolent: verum et dum femora torrentur,
cum illis una pæderotis folia incendunt. (6) Nascitur pæderos herba ibi
intra septum sub dio: neque alibi uspiam terrarum provenit, ne in ipsa
quidem Sicyonia. Folia ei minora fagi, ilicis majora; forma eadem fere
cum quercus folio: altera pars subnigra, alba altera; neque omnino
dissimilis color ei, qui in albæ populi foliis cernitur. (7) Hinc ad
gymnasium adeuntibus, ad dexteram Pherææ Dianæ se ædes ostendit. Deæ
ligneum signum Pheris huc deportatum dicunt. Gymmnasium id Clinias
Sicyoniis ædificavit: in quo puberes hac ipsa etiam ætate erudiuntur. In
eo Dianæ quoque signum positum est e candido marmore pube tenus
expolitum: et Hercules inferiore trunci parte quadratorum Mercurii
signorum in modum fictus.



                               CAPUT XI.


_ De memorandis ad portam sacram — templo Minervæ — diis Apotropæis —
    aliis templis ad viam versus Phliuntem et Titanen — templo Eumenidum
    earumque festo annuo — Titane — Æsculapii templo in Titane ejusque
    et Hygieæ signo — Alexanore et Euamerione — reliquis signis in
    templo Æsculapii — Minervæ templo. _

Jam qui hinc ad portam, quæ Sacra dicitur, diverterint, templum Minervæ
non longe ab ipsa porta videant: Epopeus olim dedicavit: id magnitudine
et ornamentis omnibus ejus temporis templis præstitit. Verum et hujus
famam vetustas oblivione obruit: de cœlo tactum conflagravit: ara
tantum, quod illi uni fulmen pepercit, qualem Epopeus fecit, adhuc
manet. Ante aram Epopeo monumentum, aggesta in tumulum terra,
exstructum. Prope sepulcrum visuntur Dii Averrunci, quibus eodem ritu,
quo Græci solent mala deprecari, rem divinam faciunt. Epopeum e proximis
templis unum Dianæ et Apollini ædificasse dicunt, alterum Junoni
Adrastum: in eorum neutro signum ullum reliquum. In Junonis recessu aram
alteram Pani, alteram e candido lapide Soli Adrastus idem statuit. (2)
Jam vero qua in campos fere descenditur, Cereris templum est: quod
Plemnæum dedicasse ferunt, quo gratiam deæ pro filii nutricatione
referret. A templo, quod Junoni dedicavit Adrastus, paululum abest
Carnei Apollinis ædes, cujus solæ stant columnæ; parietes vero, tectum
etiam nullum omnino invenias. Neque plus quicquam de Prodromiæ
(_Præcurrentis_) Junonis æde exstat. Hane Phalces dedicarat Temeni
filius, ducem sibi deam Sicyonem proficiscenti fuisse putans.

3. A Sicyone recta Phliuntem contendentibus, in diverticulo, quod a via
stadia ferme decem abest ad sinistram, lucus occurrit, cui Pyrææ nomen:
sacrum id Prostasiæ (_Præstiti_) Cereri, et Proserpinæ, una cum templo.
Ibi viri seorsum festos illis dies agitant; Nymphonem vero qui dicitur
feminis, ubi sacra facerent, concesserunt: suntque in eo Nymphone
Bacchi, Cereris, et Proserpinæ signa, os ostendentia. Jam quæ Titanen
ducit via, stadia ferme sexaginta procedit, ob angustias vehiculis
invia. (4) At qui per eam stadia, opinor, viginti promoverint, et ad
lævam Asopum transmiserint, ad lucum accedant ilicibus condensum: ubi
fanum dearum, quas Athenienses Semnas (_Severas_), Sicyonii Eumenidas
nominant. Iis die stato quotannis sacrum facientes, prægnantes oves
mactant, ac mulso pro libamine, pro corollis floribus uti solenne
habent. Eodemque propemodum ritu ad Parcarum aras, quæ in subdiali
ejusdem luci parte sunt, sacra faciunt. (5) Hinc in viam reversus, quum
rursum Asopum trajeceris et in montis verticem perveneris, ibi Titanem
incoluisse indigenæ ferunt: fuisse vero eum Solis fratrem, a quo Titanes
regiunculæ nomen inditum. Fuit autem Titan hic (nisi mea me conjectura
fallit) in observandis anni temporibus admodum sollers, quibus semina
atque arborum fructus sol augere et coquere soleat. Quocirca Solis illum
fuisse fratrem commenti homines sunt. Posterius Alexanor Machaone
Æsculapii filio genitus, in Sicyoniam profectus, in Titane Æsculapii
fanum erexit. (6) Id et alii accolunt, maximam vero partem dei ipsius
supplices tenent. Intra septum cupressetum est, ex vetustis admodum
arboribus. Signum e quo sit vel ligno, vel metallo, neque quis ejus
fuerit artifex, quisquam omnino potuit cognoscere: nisi quis forte ad
ipsum Alexanora opus referat. Signi ipsius sola se facies, manuum et
pedum partes anteriores ostendunt; nam lanea tunica alba et pallio
cetera velantur. Eodem ferme habitu est Hygieæ signum; nam et hoc non
facile conspicias: velatum enim undecunque est, partim comis, quas deæ
mulieres detonderunt, partim vero Babyloniæ vestis fasciis. Qua vero
cunque re litare quis voluerit, eadem traditum est illud etiam numen
placari, cui est Hygieæ nomen. (7) Alexanori vero, et Euamerioni (sua
enim et ipsis signa sunt) alteri tanquam heroi post solis occasum
parentant, Euamerioni autem divinos honores habent. Atque hunc quidem
Euamerionem, si recte conjicio, Pergameni ex quodam oraculo Telesphorum,
Acesium Epidaurii nominant. At Coronidis quod exstat ligneum signum,
nulla est in ædis parte constitutum: verum ubi deo ipsi tauro, agno, sue
faciunt, Coronidem ipsam in Minervæ templum transportant, ibique eam
colunt. Neque vero victimarum femora succidere satis habent, sed humi
adurunt, præter aves: eas enim aris imponunt. (8) In iis fastigii
partibus, quas aquilas vocant, Hercules insistit; in extremis Victoriæ
signa. In porticu signa posita Bacchi et Hecates: Venus præterea, Mater
Deorum et Fortuna, lignea omnia: e marmore vero Æsculapius, cognomento
Gortynius. Ad angues quidem deo sacros quominus accedant homines, terror
obstat: cibum illis in primo aditu apponunt, neque amplius quicquam
eorum causa satagunt. Intra septum statua posita est Graniani Sicyonii,
qui in Olympicis palmas tulit de quinquertio duas, de stadio unam, de
iterato stadio (diaulon dicunt) duplicem, quod et nudus et cum scuto
cucurrisset. In Titane Minervæ quoque ædes visitur, quo Coronidis signum
deportant: et in ea Minervæ ligneum signum vetustum, quod ipsum etiam de
cœlo tactum ferunt.



                               CAPUT XII.


_ De ventorum ara eorumque sacris — Helissone et Sytha fluminibus —
    Phliasia — Arante, urbis Arantiæ conditore — Asopo — Aræthyrea —
    Phliante. _

E vertice descendentibus (in vertice enim templum situm est) ara se
Ventorum ostendit: ad quam nocte una quotannis sacerdos sacrum facit.
Facit etiam ad foveas quattuor arcana alia nescio quæ, apposita ad
ventorum sævitiam placandam. Accinit præterea, uti narrant, magica
quædam Medeæ carmina. (2) A Titane qua iter est Sicyonem, qui ad mare
descendant, Junonis templum videant ad lævam: quod neque signum amplius,
neque lacunar habet: dedicasse ferunt Prœtum Abantis filium. Jam qua
descenditur ad portum, qui Sicyoniorum dicitur, si ad Pelleneorum
navale, Aristonautas (_Argonautas?_) flexeris, paulum supra viam Neptuni
delubrum videas ad lævam. At secundum ipsam viam militarem Helisson, et
post eum Sythas amnes in mare decurrunt.

3. Phliasius ager Sicyoniis finitimus. Urbs ipsa ferme quadraginta
stadia distat a Titane: a Sicyone Phliuntem recta via ducit. Phliasios
quidem non esse Arcadici nominis, declarant Homeri versus, quibus
Arcades enumerantur: neque enim ipsi eo delectu comprehenduntur. Argivos
vero ab initio fuisse, tum Dores factos post Herculis liberorum in
Peloponnesum reditum, ipse historiæ progressus declarabit. Ac de
Phliasiis quum pleraque inter se discrepantia memoriæ prodita non
ignorem, ea duntaxat persequar, in quæ maxime consensum est. (4) Primum
omnium in his finibus Arantem exstitisse tradunt indigenam hominem, qui
oppidum condiderit in eo colle, qui nostra etiamnum ætate Arantinus
dicitur: neque ita longe abest ab altero vertice, in quo Phliasiorum arx
est, et (_Juventæ_) ædes. Hic igitur Aras urbem condidit: ab eoque olim
et urbs et regio Arantia est appellata. Eo regnante Asopus Celusæ et
Neptuni (sic enim creditum est) filius amnem eum adinvenit, quem ab ipso
inventore Asopum vocant. Arantis vero sepulcrum est in vico, quæ Celænæ
nominantur: quo etiam in loco Dysaulen hominem Eleusinium sepultum
dicunt. (5) Aras filium Aorin, et filiam Aræthyream habuit. Hos Phliasii
et venandi peritia, et bellica virtute præstitisse memorant. Mortua
autem Aræthyrea, Aoris, quo testatam sororis memoriam relinqueret,
regionem totam Aræthyream nominavit, quam Homerus inter eos populos
numeravit, qui Agamemnonis imperio continebantur:

               Orneasque colunt, et Aræthyrean peramœnam.

Arantis quidem filiorum sepulcra non in alia regionis parte quam in
Arantino colle esse arbitror. Stant enim illis ibi insignes pilæ, et
ante initia quæ Cereri agunt, Arantem et filios ejus ad libamina vocant,
ad ipsa monumenta conversi. (6) Phliantem ipsum, a quo tertium accessit
regioni nomen, Ciso Temeni filio natum, quod est in Argivorum historiis,
neutiquam, ut credam, adduci possum; quippe qui eum Bacchi filium
habitum norim, et ex iis unum, qui navem Argo conscenderunt: cui rei
Rhodii poetæ versus testimonio sunt:

             Venit Aræthyrea Phlias Bacchi inclyta proles,
             dives opum, stabili tenuit dum sede penates,
             arvaque, quæ vitreis Asopus perfluit undis.

Phliantis vero matrem fuisse Aræthyream, non Chthonophylen: quum
Chthonophyle uxor ejus fuerit, ex qua Androdamam suscepit.



                              CAPUT XIII.


_ De Phliuntis statu Heraclidarum adventu turbato — Pythagoræ majoribus
    — Ganymedis vel Hebes luco et cultu — templis et signis in arce
    Phliasiorum — capræ sacræ cultu — Aristia et Pratina, dramatum
    satyricorum scriptoribus — domo fatidica Amphiarai — umbilico
    Peloponnesi — de Hercule et Cyatho narratio. _

Herculis autem liberis redeuntibus tota Peloponnesus præter Arcadas est
turbata, ita ut multæ urbes Dorici nominis homines in civitatem recipere
cogerentur, pluresque insuper mutationes incolis acciderent. Quæ vero ad
Phliuntem pertinent, ita se habent: Rhegnidas Doriensis, Phalce Temeni
filio genitus, ab Argis et Sicyonia cum exercitu Phliuntem venit: ac
ceteri quidem Phliasii non recusabant, quod ille postulabat, ut sedes
quique suas retinerent, ipsi regnum deferrent, sociis Doribus agrum
assignarent: (2) at Hippasus, totaque ejus factio, obsistendum
censebant, neque omnino sine pugna tam multa ac præclara bona Doribus
esse concedenda. Sed enim quum ejus sententiam populus repudiasset,
Hippasus cum iis, qui sequi voluerunt, Samum exilii causa concessit.
Hippasi hujus pronepos fuit Pythagoras, cui sapientiæ laus attributa est
e Mnesarcho Euphronis filio Hippasi nepote procreatus. Hæc de rebus suis
narrant Phliasii, quibus Sicyonii in plerisque assentiuntur.

3. Addentur jam, quæ apud Phliasios in primis ostenduntur, quæque
memoratu dignissima videri possint. In arce cupressorum lucus est, in
quo templum exstat antiqua religione sacrosanctum. Deam, cui id est
dedicatum, prisci Ganymedam, recentiores Heben nominant, cujus et
Homerus mentionem fecit, ubi Alexandri et Menelai singulare certamen
exponit: eam quidem vini ministram deorum appellans. Idem in Odyssea quo
libro descendentem facit ad inferos Ulyssem, uxorem eam Herculis esse
dixit. At Olen poeta hymno in Junonem ab Horis educatam Junonem scriptum
reliquit: liberos vero eam habuisse Martem et Heben. (4) Habent huic deæ
Phliasii honores multos, summum vero omnium, quod, qui supplices huc
confugerint, cujusvis criminis impunitatem consequuntur. Quin et, qui
vincti ante fuerunt, ad eas arbores, quæ in luco sunt, compedes
suspendunt. Dies etiam festos quotannis celebrant, quos cissotomos
(_quasi_ hederisecos _dicas_) appellant. Signum quidem neque in operto
custodiunt, neque in aperto ullum ostenditur: atque ejus rei religione
sancitam rationem quandam referunt. Exeuntibus e foro ad lævam delubrum
est Junonis cum signo e marmore Pario. (5) In arce septum aliud, Cereri
sacrum. In eo templum cum Cereris et Proserpinæ signis. At Dianæ (exstat
enim et Dianæ ex ære eodem in loco signum) per mihi antiquum esse signum
videbatur. Qua ex arce descenditur, Æsculapii ædes ad dextram est, in
qua signum imberbe. Infra ædem theatrum structum est. A quo non longe
Cereris templum, et prisca in eo signa sedentia. (6) In ipso foro capra
dedicata est ex ære, magna sui parte inaurata, cui ob eam causam honos
est a Phliasiis habitus, quod sidus, quam Capram vocant, ortu suo
vitibus perniciem afferre consuevit. Ne itaque cœlestis Capra vinetis
noceat, forensem illam ex ære quum aliis afficiunt honoribus, tum vero
auro eam exornant. Est eodem in loco Aristiæ Pratinæ filii monumentum:
uterque Satyris faciundis omnibus, præterquam Æschylo, præstiterunt. (7)
In postica fori parte domus est, quam Phliasii Fatidicam nuncupant. In
eam enim ingressus Amphiarus, quemadmodum narrant Phliasii, quum noctem
unam obdormisset, statim divinare cœpit, quum ante (hoc enim addunt)
indoctus et minime fatidicus fuisset. Id quum ita evenisset, in reliquum
omne tempus occlusæ illæ ædes fuerunt. Non longe est qui Umbilicus
dicitur, medius totius Peloponnesi locus, si modo ita se habet res, uti
ipsi dicunt. Ab Umbilico progressus Bacchi vetustum templum videas:
Apollinis etiam unum, et aliud Isidis. In eis Bacchi et Apollinis signa
exposita omnium oculis sunt: Isidis vero solis sacerdotibus conspicere
fas est. (8) Pervagata est inter Phliasios fama, Herculem e Libya
redeuntem abreptis Hesperidum malis Phliuntem venisse sui cujuspiam
negotii causa: ad eum vero ibi commorantem Œneum ex Ætolia, qui socer
ejus esset, accessisse. Ibi quum vel Œneus Herculem ad cœnam vocasset,
vel ipse apud eum accumberet, dicitur Hercules digito uno Cyathi pueri,
qui erat Œneo a calice, ejus in fundendo ministerio offensus, tam
graviter caput percussisse, ut ex eo ictu puer diem suum statim obierit.
In ejus facti memoriam Phliasii ad Apollinis templum cellam ædificarunt,
in qua e marmore signa sunt, Cyathus Herculi poculum porrigens.



                               CAPUT XIV.


_ De vico Celeæ dicto — Cereris initiis — Dysaule — Arante. _

A Phliunte stadia ad summum quinque Celeæ absunt: quo in loco quarto
duntaxat quoque anno, non singulis annis, Cereris initia referuntur:
quibus præest hierophanta, cui non est perpetuum sacerdotium illud,
verum alius et alius legitur singulis initiis: et is quidem, quin, si
velit, uxorem ducat, nulla religione impeditur. Atque in his rebus
diversus Eleusine mos obtinet; ceterum ipsa initia ad Eleusiniorum
imitationem aguntur, quod ipsi etiam Phliasii fatentur. (2) Aiunt enim
Dysaulen Celei fratrem, quum ad ipsos venisset, initiorum ritum
monstrasse: pulsum autem illum Eleusine ab Ione Xuthi filio, quum illum
Athenienses bello contra Eleusinios suscepto prætorem delegissent. At
ego Phliasiis nunquam assentiar, quenquam ex Eleusiniis pugna victum in
exilium abisse, quum bellum ante pugnam induciis compositum sit, et
Eumolpus ipse Eleusine manserit. (3) Potuit hic quidem Dysaules alia de
causa, quam ob eam, quæ a Phliasiis prodita est, Phliuntem venisse.
Neque vero, uti ego sentio, aut ulla ei fuit cum Celeo cognatio, aut
omnino claro fuit inter Eleusinios loco. Neque enim eum suis versibus
præterisset Homerus. Is enim quo carmine Cererem celebrat, recensens eos
omnes, qui initia a dea docti sunt, nullum omnino Dysaulen Eleusinium
nosse videtur. Sunt autem hi versus ejus:

            Mystica sacrorum diva didicere magistra
            Triptolemus, Dioclesque simul frenator equorum,
            Eumolpus, Celeusque, duces populique parentes.

4. Hic igitur Dysaules, uti Phliasii memorant, et initia illic tradidit,
et vico idem Celeis nomen imposuit. Exstat igitur ibi, ut ante dixi,
Dysaulæ monumentum: quo tamen vetustius est Arantis sepulcrum. Neque
enim eo regnante, sed multo post, ut Phliasii testantur, Dysaules venit.
Æqualem enim Prometheo Iapeti filio Arantem fuisse asserunt, tribusque
hominum: ætatibus superiorem Pelasgo Arcadis filio, et iis, qui apud
Athenienses Aborigines sunt appellati. In eo templo, quod Anactorum
appellant, de tholo currus pendet, quem Pelopis fuisse tradunt. Et hæc
quidem præ ceteris historia digna apud Phliasios sunt.



                               CAPUT XV.


_ De urbe Cleonæ appellata, in via versus Argos, et memorandis in ea —
    vico Nemea et templo Jovis Nemei — Opheltæ sepulcro et Nemea Asopi
    filia — urbis Mycenarum reliquiis — de Phoroneo et Inacho fluvio
    narratio. _

Media est inter Corinthum et Argos urbs non magna Cleonæ, a Cleone, quem
Pelopis fuisse filium tradunt, appellata. Non desunt tamen qui Cleonen
unam ex Asopi amnis, qui Sicyonem præterfluit, filiabus dicant fuisse.
Nomen certe urbi ab horum alterutro impositum est. In ea ædes Minervæ
signum habet Scyllidis et Dipœni arte factum: fuisse eos aiunt Dædali
discipulos. Sunt qui Dædalum velint uxorem duxisse Gortyne oriundam, e
qua sint ei Dipœnus et Scyllis geniti. Præter hanc ædem Cleonis Euryti
et Cteati monumenta sunt: quos, quum Elide ludos Isthmicos spectatum
ivissent, Hercules sagittis confixit, indigne ferens, illos Augeæ bello
contra se in acie stetisse. (2) A Cleonis Argos viæ duæ ducunt:
expeditis altera commodior, et compendiaria: altera quæ est ad Tretum
quod dicitur, angusta et ipsa, quum undique montibus concludatur, verum
facilius multo vehicula transmittit. In illis ipsis montibus leonis
Nemeæi specus adhuc ostenditur: a quo vicus Nemea non longius quam
stadia abest quindecim. Ibi Nemei Jovis templum est dignum spectatu,
quanquam testudo collapsa est, neque ullum in eo reliquum jam signum.
Circa templum cupressorum est lucus: quo in loco quum nutrix Ophelten in
herba posuisset, a dracone peremptum memorant. (3) Sacra Jovi Nemeo
Argivi in Nemea faciunt, eique certum sacerdotem capiunt: et armatis
viris cursus certamina proponunt in ipso Nemeorum conventu, qui per
brumæ dies celebratur. Est ibidem Opheltæ sepulcrum lapidea maceria
incinctum: intra cujus ambitum aræ sunt: est etiam e cespite tumulus
Lycurgi, Opheltæ patris. Proximum fontem Adrastean appellant, vel alia
quavis de causa, vel quod eum Adrastus monstrarit. Regionem vero
appellatam dicunt a Nemea Asopi filia. Est supra Nemeam Apesas mons: in
quo Perseum primum Jovi Apesantio rem divinam fecisse tradunt. (4) Jam
qui redeant ad Tretum Argos accessuri, ad lævam Mycenarum ruinas
videant. Et Mycenarum quidem conditorem Perseum Græci agnoscunt: causam
vero urbis condendæ, et qua postea re impulsi eam everterint Argivi,
ipse exponam. Neque enim in ea regione, cui nunc Argolidi nomen, res
ulla vetustior hominum est memoriæ commendata, sed Inachum aiunt, quum
regnaret, præterfluentem amnem de suo nomine nuncupasse, et Junoni
sacrum fecisse. (5) Verum est etiam narratio hujusmodi: Phoroneum primum
in ea terra exstitisse, cui pater Inachus, non vir, sed fluvius fuerit:
quem cum Cephiso et Asterione inter Neptunum et Junonem de regione
disceptantes arbitrum fuisse, et quum litem secundum Junonem dedissent,
Neptunum aquam illis omnem ademisse. Unde neque Inachus, neque alius
eorum amnium aquam suppeditant, nisi imbribus adjuti: per æstatem vero
in magna soli siccitate sola Lerna aquam habet. Phoroneus quidem Inachi
filius primus dispersos ante homines et seorsum habitantes in unius
civitatis jus compulit: et ab eo oppidum illud, quo congregati sunt,
Phoronicum est nuncupatum.



                               CAPUT XVI.


_ De denominatione regionis Argivæ et primis ejus regibus — Prœto,
    Acrisio et Perseo — urbis Mycenarum ejusque nominis origine —
    Mycenarum excidio et reliquiis memorandis. _

Regio ab Argo, Phoronei ex filia nepote, qui post Phoroneum regnavit,
nomen accepit. Ex Argo Pirasus et Phorbas, Phorbante Triopas, Triopa
geniti sunt Iasus et Agenor. Io quidem, Iasi filia, vel quo scripsit
Herodotus modo, vel ut Græci narrant, in Ægyptum pervenit: Crotopus vero
Agenoris filius Iaso in imperium successit, e quo natus Sthenelas.
Postea Danaus ex Ægypto veniens, pulso Gelanore Sthenelæ filio, Agenoris
nepotes regno submovit. Et Danai sane casus, ejusque filiarum audax in
patrueles facinus, æque Græcis omnibus notum: notum etiam, Danao vita
functo, Lynceum regnum tenuisse. (2) Jam vero Abantis filii, Lyncei
nepotes, ita regnum inter se partiti sunt, ut Acrisius Argis manserit,
Prœtus Heræum, Mideam, Tiryntha et Argolici agri maritimam oram
possederit: cujus imperii adhuc Tirynthe exstant monumenta. Interjecto
dein tempore Acrisius quum vivere etiamnum Perseum, et virtutis multa
documenta dare cognovisset, Larisam ad Peneum amnem concessit. At
Perseus quum visendi avi materni, eumque sibi tum oratione tum factis
conciliandi cupiditate esset incensus, Larisam venit. Ubi et ætatis
robore, et disci a se inventi gloria elatus, dum artem in hominum
conventu ostentat, Acrisium adverso fato intervenientem disci impetu
occidit: (3) atque ita dati olim Acrisio responsi vocem ratam fecit,
quem a fati certo eventu vindicare non potuit vel in filiam, vel in
nepotem excogitata crudelitas. At Perseus Argos reversus, quum ejus
parricidii infamiam magno sibi duceret dedecori, Megapenthi Prœti filio
persuasit, ut secum regnum commutaret. Tunc ipse illius imperio suscepto
Mycenas condidit: quam urbem eo nomine appellavit, quod eo in loco ei
ensis fungus (_capuli capitulum, quod_ mycetem _Gæaci vocant_)
excidisset. Audivi etiam qui dicerent, sitientem humo fungum (_quem et
ipsum Græci_ mycetem _vocant_) sustulisse, ac repentinis aquæ scatebris
siti magna cum voluptate depulsa, ex eo casu urbem Mycenas nominasse.
(4) Homerus quidem in Odyssea Mycenes mulieris hoc versu mentionem
fecit:

              Tyro atque Alcmene sertisque ornata Mycene.

Ac Mycenen quidem Inachi filiam Arestoris uxorem fuisse, illis versibus
conscriptum est, quas Græci Eœas magnas appellant. Eam itaque nomen
aiunt urbi dedisse. Quem vero Acusilao tribuunt sermonem, Myceneum
Spartonis fuisse filium, Spartonem Phoronei, mihi utique non probant;
siquidem ne Lacedæmoniis, quidem ipsis, apud quos Amyclis est Spartæ
mulieris effigies: Spartonem vero Phoronei filium fuisse si audiant, ex
ipsa nominis, opinor, novitate non parva admiratione afficiantur. (5)
Mycenas autem Argivi malevola quadam obtrectatione ducti everterunt,
quod, ipsis in Persici exercitus irruptione cessantibus, ea civitas
octoginta homines ad Thermopylas misisset, qui Lacedæmoniis præclari
facinoris socii fuere. Ille itaque præreptæ quasi gloriæ dolor Argivos,
ut Mycenas exscinderent, sollicitavit. Restant tamen ambitus quum aliæ
partes, tum porta una, cui leones insistunt. Cyclopum vero et hæc opera
esse aiunt, et eosdem Prœto Tirynthis muros fecisse. (6) Inter Mycenarum
autem ruinas fons est, Persea nomine, Atreique et filiorum subterraneæ
cellæ, in quibus eorum fuere thesauri: sepulcrum etiam Atrei, et eorum
item omnium, quos eum Agamemnone a Troja reversos in convivio Ægisthus
occidit. Nam de Cassandræ sepulcro inter Mycenæos et Lacedæmonios eos
qui circa Amyclas habitant, disceptatur. Est ibidem et ipsius
Agamemnonis monumentum, tum Eurymedontis aurigæ: unum etiam idemque
Teledami et Pelopis, quos peperisse geminos Cassandram dicunt, infantes
vero adhuc parvulos ad parentum tumulum ab Ægistho jugulatos; (7)
Electræ etiam: ea enim ab Oreste Pyladæ nuptum data est: e qua
Hellanicus scriptum reliquit Medontem et Strophium Pyladæ genitos. At
Clytæmnestra et Ægisthus modico a muris intervallo sepulti: neque enim
digni sunt habiti qui intra muros humarentur, quo loco Agamemnon situs
erat et ceteri, qui cum eo occisi sunt.



                              CAPUT XVII.


_ De Heræo (Junonis templo) prope Mycenas — monte Eubœa et Asterione
    fluvio — ornamentis Heræi et signis ante illud — Junonis et Hebes
    signis in illo — Chryseide sacerdote Junonis. _

Ad lævam Mycenarum stadia quindecim abest Junonis templum. Præter viam
aqua fluit, quæ dicitur Eleutheria. Ea ad expiationes et arcana
sacrificia utuntur templi et sacrorum antistitæ. Templum ipsum in
planiore Eubœæ parte situm est. Eubœan vero montem appellant. Asterionis
etenim amnis filias, Eubœan, Prosymnam, et Acræam, Junonis nutrices
fuisse dictitant: (2) et ab earum una Acrææ montem appellatum, qui ex
adverso Junonis est: ab Eubœa eum montem, in quo templum est: Prosymnam
vero vocatam aream, quæ Junonis templo subjacet. Asterion ipse supra
Junonis templum fluit, ac deinde in specum demersus absconditur. Ad ejus
ripas herba nascitur, quam Asterionem nominant: eam herbam Junoni quum
integram offerunt, tum e foliis coronamenta contexunt. (3) Fani
architectum Argivum Eupolemum produnt. Quæ supra columnas opera sunt, ea
partim ad Jovis natales, partim ad Gigantum cum diis pugnam, partim
etiam ad Trojanum bellum et Ilii eversionem pertinent. Statuæ pro
vestibulo stant, quum feminarum, quæ sacerdotio Junonis functæ fuerint,
tum heroum tam aliorum quam Orestis. Nam quæ nomine Augusti Imperatoris
inscripta est, Orestem illum fuisse asserunt. In pronao sive templi
parte antica ad lævam Gratiarum prisci operis signa exstant: ad dexteram
Junonis lectus. Ibi etiam dedicatum scutum illud, quod Euphorbo quondam
Menelaus in bello Trojano eripuit. (4) Deæ signum in solio sedet eximia
magnitudine, auro et ebore fabricatum, Polycleti opus. Corona capiti
imposita, quæ Gratias et Horas egregie factas habet. Dea manu altera
Punicum malum, altera vero sceptrum tenet. Quæ de malo Punico arcanis
referuntur sacris, silentio prætereo. Cuculum vero avem idcirco sceptro
aiunt impositum, quod virginis Junonis amore captus Juppiter in eam se
avem verterit, quam puella tamquam ludicrum captarit. Hæc ego, et quæ
his sunt similia de diis vulgata, etsi vera neutiquam existimo, non
putavi tamen negligenda. (5) Adstitisse etiam tradunt Junoni Hebes
(_Juventatis_) signum Naucydis arte factum, ipsum etiam ex auro et
ebore. Prope eam est super columna vetus Junonis signum: omnium vero
vetustissimum, e piro silvestri factum: quod quum Pirasus Argi filius
Tirynthem asportasset, Argivi oppido everso in Junonis reportarunt. Ipse
illud vidi sedentis forma, et modica magnitudine. (6) Dona quidem digna
quæ historiæ mandentur, in eo templo sunt: primum ara, in qua cælatæ
Herculis et Hebes nuptiæ, argentea omnia. Deinde pavo ex auro et
fulgidis lapidibus, quem dedicavit Adrianus Imperator. Ea enim Junoni
sacra avis habetur. Aurea deinde corona est, et purpurea palla, Neronis
dona. (7) Sunt autem supra templum hoc antiquioris templi fundamenta, et
si quid aliud reliquum flamma fecit. Crematum illud quidem est, quum
somnus Chrysidem Junonis sacerdotem oppressisset, incensis proximæ
lucernæ lumine coronamentis. Ipsa quidem Chrysis Tegeam ad Aleæ Minervæ
aram supplex confugit: neque tamen ea calamitas Argivos usque eo
commovit, ut ejus statuam dejiciendam putarent. Manet ea adhuc in priore
parte ejus templi, quod conflagrasse diximus.



                              CAPUT XVIII.


_ De Persei heroo — Thyeste et Atreo — templo Cereris Mysiæ — tribus
    Argivorum regnis eorumque regibus — Oreste ejusque sobole —
    Heraclidarum adventu in Peloponnesum et Argorum, Lacedæmonis ac
    Messeniæ expugnatione. _

Qua Mycenis Argos iter est, ad lævam Persei juxta ipsam viam sacellum
exstat. Nam Perseo hoc etiam in loco honores a finitimis habentur, multo
vero maximi in Seripho. Est et apud Athenienses Persei fanum, et in eo
Dictyis et Clymenes, qui Persei servatores appellati sunt, ara. At in
Argivorum finibus, qui paululum a Persei monumento progressi fuerint, ad
dexteram Thyestæ sepulcrum videant: cui aries e marmore impositus est.
Aurei enim velleris agnum fratri Thyestes subripuit, quum ejus uxorem
stupri consuetudine sibi conciliasset. Atreus vero nulla potuit adduci
ratione, ut par duntaxat pari referret: verum Thyestæ liberorum cæde et
decantatis illis epulis pœnas a fratre expetivit. (2) De Ægistho utique
et Agamemnone non habeo pro comperto dicere, injuriamne Ægisthus prior
intulerit, an vero ulcisci voluerit Tantali Thyestæ filii cædem, cui
Clytæmnestra a patre Tyndaro virgo desponsa fuerat. Ego sane innatæ
ipsos malitiæ condemnare nolim. Sed si Pelopis scelus et Myrtili vindex
genius usque adeo eos est persecutus, congruunt nimirum his casibus quæ
Glauco Epicydis filio Spartano, quum ille de perjurio faciendo
cogitaret, Pythia respondit, perjurii hujus pœnam in nepotes
redundaturam. (3) Ab Arietibus (sic enim Thyestæ monumentum vocant) qui
aliquantulum processerint, ad lævam cernent regiunculam, cui Mysia
nomen: in qua est Mysiæ Cereris ædes. Nomen id sumtum a quodam Mysio,
quem Cereris hospitem fuisse Argivi dicunt. Ejus ædis tectum collapsum
est: sed in eo delubrum aliud e coctilibus laterculis erectum, in quo e
ligno Proserpinæ, Plutonis et Cereris signa. Hinc progressus ad Inachum
amnem pervenias. Quem ubi transieris, ad aram primum Solis accedes;
deinde ad portam, quæ de proximo templo nominatur, quod est Ilithyiæ.
(4) Et Argivos quidem solos ex omnibus Græcis in tria regna divisos
novi. Quo enim tempore regnum tenuit Anaxagoras Argi filius, Megapenthis
nepos, is furor feminas invasit, ut, quum intra domesticos parietes
contineri non possent, per totum agrum palantes vagarentur. Inventus
tandem est Melampus Amythaonis filius, qui eas sanaret, ea conditione ut
Anaxagoras æquis cum ipso et fratre Biante partibus regnum communicaret.
A Biante regnarunt deinceps viri quinque per ætates quattuor, usque ad
Cyanippum Ægialei filium, a Neleo genere materno originem ducentes, a
Melampode vero sex viri per totidem ætates, usque ad Arnphilochum
Amphiarai filium. (5) At indigenarum gens, Anaxagoræ nepotes, regnum
longiore multo tempore retinuerunt. Iphis enim Alectoris filius,
Anaxagoræ nepos, Sthenelo Capanei fratris filio imperium reliquit. Ac
deinde quum post eversum Ilium Amphilochus in eum locum migrasset, qui
nunc Amphilochi appellantur, et Cyanippus sine liberis obisset, solus
Cylarabes Stheneli filius regnum obtinuit. Verum neque is liberos ullos
reliquit. Orestes itaque Agamemnonis filius Argos occupavit, quippe qui
non tantum in propinquo habitaret, sed etiam præter paternum imperium
majorem Arcadiæ partem sibi adjunxisset, accepisset etiam regnum
Spartanum, ac socios e Phocensibus paratos haberet, quandocunque
necessitas auxilia postularet. (6) Lacedæmoniis vero regnum ipsi
committentibus Orestes regnavit. Illi enim Tyndari ex filia nepotes,
quibus parerent, digniores putarunt, quam Nicostratum et Megapenthem,
quos Menelaus e serva genuerat. Quum e vita excessisset Orestes, ei in
regnum successit Tisamenus filius, quem ex Hermione Menelai filia
susceperat. Nam Penthilum nothum ei filium Erigonen Ægisthi filiam
peperisse, Cinæthon in carmine epico testatus est. (7) Tisameno regnante
Herculis posteri in Peloponnesum rediere, Temenus et Cresphontes
Aristomachi filii, quique eos secuti sunt, Aristodemi, qui jam e vita
decesserat, tertii eorum fratris filii. Ac de Argis quidem, eorumque
regno, jure optimo, uti mihi videtur, certabant. Erat enim Tisamenus
Pelopis nepos, ut Heraclidæ a Perseo originem ducebant. Jam vero
Tyndarum ipsum ejectum ostendebant fuisse ab Hippocoonte: Hippocoontem
ejusque filios ab Hercule interfectos, regnum apud Tyndari liberos
depositum. Eodemque jure Messeniæ regnum repetierunt, quod Hercules,
Pylo excisa, regionem hanc apud Nestorem depositam reliquisset. (8) His
igitur adducti rationibus, Argis et Lacedæmone Tisamenum, ex Messenia
Nestoris posteros expulere, Alcmæonem Silli filium, Thrasymedis nepotem,
et Pisistrati filium Pisistratum: ad hos Pæonis, qui ex Antilocho natus
est, liberos: cumque his Melanthum Andropompi filium, Bori nepotem,
Penthili pronepotem, abnepotem Periclymeni. Tisamenus itaque cum suis
copiis, ejusque filii cum eo in eam Græciæ partem, quæ nunc Achaia
dicitur: (9) Nelei posteri, præter Pisistratum (hic enim ad quos se
contulerit, compertum non habeo), reliqui omnes Athenas venere: a quibus
Pæonidarum et Alcmæonidarum gens nomen accepit. Nam Melanthus regnum
etiam, pulso Thymœte Oxyntæ filio, qui postremus de Thesidis regnavit,
Athenis obtinuit. Ceterum de Cresphonte et Aristodemi liberis nihil
attinebat hoc loco dicere.



                               CAPUT XIX.


_ De Temeno et Deiphonte — Argivis regnum cum republica mutantibus —
    templo Apollinis Lycii a Danao exstructo — Bitone — Phoroneo ignis
    inventore — Hypermnestra et Venere Nicephoro — Linorum sepulcris —
    aliis memorandis. _

Temenus vero Deiphonte Antimachi filio, Thrasyanoris nepote, pronepote
Ctesippi, abnepote Herculis, suis ipsius filiis præteritis, quum ad
bella omnia tum ad res ceteras gerendas socio et consiliario utebatur.
Quem quum sibi etiam generum ante adscivisset, ac Hyrnethoni filiæ plus
multo quam ceteris liberis studeret, in suspicionem venit, ne regnum
quoque in ipsam et Deiphontem esset translaturus. Quare insidiis illum
filii de medio sustulerunt. Eorum deinde natu maximus Cisus regnum
tenuit. (2) At Argivi, qui ex antiquissimis temporibus libertatis et
juris æquabilis perstudiosi erant, regiam potestatem usque eo in ordinem
coegerunt, ut Medoni Cisi filio ejusque posteris nihil omnino aliud quam
nomen regni reliquerint. Meltam vero Lacedis filium, decimum Medonis
posterum, damnatum populus imperio prorsus exuit. (3) Apud Argivos in
urbe longe omnium templorum est nobilissimum Apollinis Lycii, in quo
quod ætate nostra exstat dei signum, Attali fuit Atheniensis opus.
Antiquissimum e ligno Danaus dedicavit cum ipsa æde. Fuisse vero illis
temporibus signa omnia e ligno, et inprimis quæ Ægyptii fecissent,
crediderim. Ac Lycium quidem Apollinem hujusmodi de causa dedicavit
Danaus. Quum Argos venisset, de regno cum Gelanore Sthenelæ filio
contendit: ac quum eorum uterque ad populum multa, et ea maxime
probabilia et juri consentanea dixisset, neque omnino, quæ Gelanor
afferebat, minus æqua viderentur, causa a populo, ut ferunt, ampliata
est in crastinum. (4) Postero die prima luce in boum gregem pro muris
pascentium lupus impetum fecit; atque is taurum ipsum gregis ducem
adortus est. Visum est Argivis, Gelanori cum tauro, cum lupo esse Danao
aptissimam convenientiæ rationem: quod scilicet, uti lupus animal est
homini minime familiare, sic propemodum ad id temporis nulla fuisset
Danaus Argivorum usus consuetudine. Quare quum taurum lupus confecisset,
e re nata Argivi Danao imperium adjudicarunt. Tunc Danaus lupum ab
Apolline immissum arbitratus, Lycii (_Lupini_) Apollinis ædem condidit.
(5) In ea dedicatum est Danai ipsius solium, et Bitonis posita statua,
vir humeris taurum portans. Versibus enim Lyceas testatum reliquit, quum
sacra Jovi destinata solenni pompa Nemeam ab Argivis deducerentur,
Bitonem eo fuisse corporis robore, ut sublatum taurum portaret. Non
longe ab hac statua ignem accendunt: Phoronei ignem appellant. Neque
enim iis assentiuntur, qui traditum a Prometheo ignem hominibus dicunt,
quum ignis inventum ad Phoroneum referre velint. (6) Lignea Veneris et
Mercurii simulacra, alterum Epei opus, Hypermnestræ donum fuisse alterum
dicunt. Hypermnestram enim Danaus in judicium vocavit eo crimine, quod
una ex omni filiarum numero patris imperata facere neglexisset. Nam qui
ex Lyncei salute se periculo carere non posse putaret, ab ea, quæ
mandatum facinus, uti sorores, non perpetrasset, insigni se notatum
infamia interpretabatur. At Argivorum illa sententiis absoluta, in ejus
judicii memoriam Venerem Nicephoron (_Victricem_) dedicavit. (7) In ipso
templo Ladas est, qui pedum celeritate cunctos anteivit ætatis suæ
homines. Mercurius etiam, e sublata testudine lyram facere meditans. Pro
æde solium est, in quo incisa est tauri et lupi pugna: incisa etiam
virgo, quæ lapidem in taurum mittit. Dianam illam virginem esse putant.
Hæc Danaus dicavit, et loco proximo columnas cum ligneis Jovis et Dianæ
signis. (8) Sepulcra ibidem sunt Lini Apollinis filii ex Psamathe
Crotopi filia, et Lini, ut ferunt, ejus qui carmina fecit. Verum quæ ad
hunc magis pertinent, in alium historiæ locum aptiorem differo. Nam de
Psamathe satis multa, qua in parte Megarensium res persecuti sumus,
exposuimus. Præter illa est ibidem Apollinis Agyiei (_Vialis_) signum,
et Hyetii (_Pluvii_) Jovis ara: ad quam, qui fœdus de Polynice in regnum
Thebarum restituendo percusserunt, conjurationem fecere, si Thebas
exscindere non potuissent, mortem omnino se oppetituros. De Promethei
autem monumento minus quam Opuntii, quæ veritati sint consentanea, mihi
videntur Argivi dicere.



                               CAPUT XX.


_ De signo Jovis Milichii ejusque origine — Cleobi et Bitone — templo
    Jovis Nemei et Fortunæ — Choriæ Mænadis sepulcro — Horarum templo —
    Polynicis et septem ad Thebas ducum aliorumque signis — templo Jovis
    Servatoris et templo Cephisi — theatro ac signis in eo — templo
    Veneris ac Telesillæ signo — Telesillæ fortibus factis. _

Si omiseris Creugæ pugilis effigiem, et tropæum de Corinthiis erectum,
simulacrum conspicitur Jovis Milichii, e candido marmore, Polycleti
opus. Dedicatum vero ob hujusmodi causam audivi. Lacedæmonii, suscepto
semel contra Argivos bello, nullum belligerandi finem fecerunt,
priusquam utrosque Philippus Amyntæ filius definitis jam tum ab initio
agrorum terminis circumscripsit. Nam superioribus temporibus Lacedæmonii
de iis, quæ extra Peloponnesum essent, nihil laborantes, de Argivorum
semper aliquid finibus carpebant, aut Argivi, si quando Lacedæmonii ad
bellum extra fines gerendum se convertissent, tali tempore et ipsi
Lacedæmonios urgebant. (2) Quare vehementer exacerbatis utrinque animis,
Argivi sibi statuerunt lectissimorum mille hominum præsidium alendum,
quibus dux præfectus Bryas Argivus. Is et alia insolenter multa in
populum fecit, et virgini cuidam, dum ad virum duceretur, iis ipsis, qui
ducebant, ereptæ vitium obtulit. At illa eadem nocte Bryantem somno
oppressum oculis orbavit: deprehensa, ubi illuxit, supplex ad populum
confugit. Enimvero populus eam non dedere ad supplicium deposcentibus
mille viris: quare ad pugnam re utrinque deducta, victor populus in
persequendis hostibus iræ indulgens, nullum supplicii genus prætermisit.
Interjecto dein tempore et alia expiandi civilis sanguinis causa facta
sunt, et Milichii (_quasi Placantis_) Jovis signum dedicatum. (3) Prope
sunt in marmore sculpti Cleobis et Biton, qui impositam plaustro matrem
ipsimet in Junonis templum trahunt. Eorum e regione Nemei Jovis ædes
est: in qua simulacrum dei recto statu ex ære, Lysippi opus. Hinc ad
dexteram progressis ostendit se Phoronei sepulcrum. Phoroneo quidem
nostra etiamnum ætate parentant. Supra Nemei Jovis Fortunæ fanum est
perantiquum, si quidem inventas a se tesseras Palamedes in eo dedicavit.
(4) Proximum monumentum Choriæ Mænadis appellant. Bacchi enim castra et
alias feminas, et hanc secutam, quum ille Argos exercitum duceret,
memorant: at Perseum, dum victoria potiretur, ex illis feminis plurimas
occidisse: ac ceteris commune monumentum, huic vero, quod dignitate
anteibat, suum est separatim positum. Non longe hinc Horarum est ædes.
(5) Illinc rediens positas videas statuas Polynicis Œdipodis filii, et
eorum omnium ducum, qui cum illo sub Thebarum muris in acie pugnantes
ceciderunt. Eos in septem duntaxat numerum redegit Æschylus, quum plures
tamen e primariis viris Argivorum, et ex Messene, nonnulli etiam ex
Arcadia, in ejus belli societatem venissent. Prope hos septem (nam et
Argivi eum numerum, quem in suo carmine Æschylus expressit, sequuntur)
statuæ positæ sunt eorum qui Thebas cepere, Ægialeus Adrasti filius,
Promachus Parthenopæi, Talai nepos; Polydorus Hippomedontis, et
Thersander; Amphiarai præterea liberi, Alcmæon et Amphilochus: Diomedes
ad hos, et Sthenelus: quin et Euryalus Mecistei, et Polynicis filii
Adrastus et Timeas. (6) A statuis hisce non longe ostenditur Danai
monumentum, et cenotaphium eorum Argivorum, qui aut ad Ilium cecidere,
aut jam reduces morte oppressi sunt. Est ibidem Servatoris Jovis ædes.
Quam ubi præterieris, domus est ubi Argivorum matronæ Adonin lugent. Ad
dexteram viæ templum Cephiso flumini dicatum est. Ejus fluminis aquam
non semel a Neptuno exhaustam fuisse dicunt, quum tamen eo ipso in loco,
ubi templum est, pro comperto habeant sub terram fluere. (7) Juxta
Cephisi templum Medusæ e marmore caput. Cyclopum hoc etiam opus esse
dictitant. Vicum, qui a tergo est, Criterium (_Judicium_) in hoc usque
tempus nominant, quod in eo de Hypermnestra a Danao judicium factum
memoriæ proditum sit. Ab hoc non longe theatrum est. In eo et alia digna
sunt quæ spectentur, et vir virum cædens, Othryadam Spartanum Perilaus
Argivus Alcenoris filius. Et is quidem Perilaus jam ante de lucta victor
in Nemeis renunciatus fuerat. (8) Supra theatrum Veneris fanum: ante
cellam aut signum deæ in columna ficta est Telesilla, quæ cantica fecit.
Ad pedes ejus carminum illorum volumina jacent: ipsa galeam aspicit,
quam capiti jam impositura manu tenet. Fuit Telesilla hæc et aliis de
causis inter feminas illustris, et honorem ampliorem etiam ex poetica
meruit. Quo tempore Argivi majore, quam dicendo explicari possit, clade
a Cleomene Anaxandridæ filio et Lacedæmoniis afflicti sunt, aliis in
prœlio cæsis, iis, qui supplices in Argi lucum confugerant, pessumdatis
et ipsis, quum primum de pacto convento exiissent, deinde, ubi
circumventos se senserunt, una cum luco concremati sint reliqui: ita
Cleomenes, consumta Argivorum militari ætate et robore, ad Argos
oppugnandum confestim Lacedæmoniorum copias duxit. (9) Ibi Telesilla, ad
murorum præsidia servitiis et iis omnibus, qui per ætatem arma ferre non
possent, amandatis, e domibus et templis armis, quæ reliqua fortuna
belli fecerat, refixis, omnes, quæ integra ætate erant, feminas armavit,
et ibi eas collocavit, qua hostes accessuros esse exploratum habebat.
Quum * (_prope?_) essent Lacedæmonii, mulieres, bellico clamore minime
exterritæ, fortiter et præsenti animo pugnantes, hostium impressionem
sustinuerunt. At Lacedæmonii quum cogitare cœpissent, si feminas
perdidissent, invidiosam fore eam victoriam; sin victi essent, se
turpissime discessuros, mulieribus concesserunt. (10) Atque hoc quidem
facinus multo ante Delphici oraculi vox prædixit, quam Herodotus vel
aliter vel hoc, quo ego, modo intellectum memoriæ mandavit:

            Namque animosa viros quum vincet femina et omnem
            auferet Argolicæ pubi Mavortis honorem,
            Argivûm multæ lacerabunt unguibus ora.

Hæc igitur de præclaro feminarum facinore oraculi verba erant.



                               CAPUT XXI.


_ De memorandis ad forum Argivorum — Æneæ signo et loco Delta dicto —
    sepulcris memorandis — templo Minervæ Salpingos — Epimenide — Pyrrhi
    monumento — de Medusa Gorgone et Perseo variæ narrationes — de
    Gorgophone — Laphae — Latonæ templo et Chlori Niobes filia. _

Jam vero qui a Veneris fano descenderint et ad forum flexerint, Cerdûs
Phoronei uxoris monumentum offendant. Sunt ibidem templa Æsculapii, et
Dianæ cognomento Pithûs (_Suadæ_). Hoc quoque Hypermnestra dicavit,
postquam in judicio patrem vicit, quum ille ejus criminis ream egisset,
quod Lynceo pepercisset. Est ibidem Æneæ ex ære statua, et vicus, cui
Delta nomen. Nominis quæ fuerit causa, quoniam, quæ vulgo prodita sunt,
mihi non probantur, consulto prætereo. (2) Ante eum vicum ara erecta est
Phyxii (_Liberatoris_) Jovis, et prope Hypermnestræ monumentum Amphiarai
matris: aliud etiam alterius Hypermnestræ, Danai filiæ. Sepultus in
eodem tumulo Lynceus est. E regione exstat sepulcrum Talai Biantis
filii: de Biante autem ejusque posteris jam ante egimus. (3) Minervæ
Salpingis (_Tubæ_) cognomento ædem Hegelaum exstruxisse aiunt: fuisse
autem eum Tyrseni filium: ac Tyrsenum Hercule et Lyda muliere genitum
primum tubam invenisse: cujus postea cantum Hegelaus Tyrseni filius
Dores eos docuerit, qui Temenum secuti sunt. Quocirca nominasse eum
Minervam Salpingem. Ante ædem Minervæ sepulcrum videas, quod esse dicunt
Epimenidis. Lacedæmonios enim, dum bellarent cum Gnosiis, Epimenidem
vivum cepisse: ac, quum eum occidissent, quod minime læta ipsis
prædiceret, ab ipsis deinde sublatum cadaver eo in loco humasse. (4) At
ædificium e candido marmore, quod in medio ferme se foro attollit, non
tropæum est de Pyrrho Epirotarum rege, ut ipsi prædicant Argivi, sed
cadaveris eo in loco cremati monumentum esse deprehenditur: in quo quum
alia, quibus in prœliis utebatur Pyrrhus, insculpta, tum vero elephanti.
Atque hoc quidem opus ad ejus bustum erectum est; ossa vero sunt in
Cereris æde condita, ad quam occubuisse eum, est a me in libro de
Atticis rebus expositum. Et in primo quidem aditu hujus templi Cereris
licet adhuc videre in supero forium limine Pyrrhi affixum scutum. (5)
Non longe vero ab eo opere, quod in foro Argivorum est, tumulus terræ
consurgit, in quo conditum ferunt Medusæ Gorgonis caput: de qua, præter
fabulam, hæc quoque alia memoriæ prodita sunt. Phorci eam filiam fuisse:
patre mortuo, acceptum ab illo regnum eorum populorum, qui Tritonidem
paludem accolunt, tenuisse. Solitam in venationes et pugnas exire cum
Libyum, quibus imperabat, manu. Quare quum Persei copiis, quas ille
lectissimas ex Peloponneso adduxerat, acie occurrisset, noctu per
insidias oppressam. Mortuæ pulchritudinem admiratum Perseum, præcisum
caput, ut spectaculo esset, in Græciam reportasse. (6) At Procli
Carthaginiensi, Eucratis filio, veri fere similior illa priore historia
hæc videbatur. In Africæ desertis bestias gigni multas mirabili specie
atque incredibili, feros inter eas viros et feminas feras: ac virum se
Romam illinc deportatum vidisse testatur. Conjiciebat itaque, ex illis
feminis unam fuisse Medusam: quæ quum a suis gregibus aberrans venisset
ad Tritonidem paludem, ejus accolas male mulctarit, usque dum a Perseo
esset occisa. Adjutricem vero Perseo Minervam fuisse idcirco esse
proditum, quod, qui Tritonidem lacum accolunt homines, Minervæ sacri
sunt. (7) Juxta hoc Gorgonis monumentum est Argis Gorgophones (_Gorgonis
interfectricis_) Persei filiæ tumulus: cui quare sit id nominis
impositum, omnibus, ad quorum aures pervenerit, per se statim perspicuum
esse potest. Hanc primam mulierum fuisse aiunt, quæ, Periere Æoli filio,
quicum virgo nupta fuerat, mortuo; alteri viro Œbalo nupserit; quum ante
sanctum et solenne feminis fuisset, viro mortuo, viduam manere. (8) Ante
hoc sepulcrum tropæum erectum est lapideum de Laphae Argivo homine. Hunc
(scribo quæ ipsi Argivi de se memorant) dominatu, facto impetu, populus
ejecit. Quumque is ad Lacedæmonios confugisset, conati illi quidem sunt
in pristinam eum tyrannidem reducere: at Argivi prœlio victos
rejecerunt, multosque de Lacedæmoniorum numero, atque ipsum etiam
Laphaem, interemerunt. Ab hoc tropæo non longe abest Latonæ ædes:
simulacrum Praxitelis opus est. (9) Ejus, quæ deæ adsistit, virginis
effigiem Chlorin vocant: filiam Niobes fuisse dicunt, eique ab initio
MelibϾ nomen fuisse. Peremptis vero a Diana et Apolline Amphionis
liberis, de eo fratrum ac sororum numero hanc solam et Amyclam, quod
Latonam fuerint deprecati, servatos fuisse: ac Melibœam quidem præ
terrore statim pallidam factam: qui quum ei inde color perpetuus
fuisset, pro Melibœa, sumto ex rei eventu nomine, Chlorin (_Pallidam_)
appellatam. (10) Et ab his quidem initio templum Latonæ factum Argivi
asserunt. At ego, qui Homerum auctorem sequor studiosius aliquanto quam
ceteri, nullum omnino relictum de Niobes liberis existimo. Testimonio
mihi versus ille est:

                Hos jaculis cunctos illi duo confecere.

Homerus igitur totam funditus Amphionis domum excisam fuisse scivit.



                              CAPUT XXII.


_ De templo Junonis Antheæ et sepulcro feminarum, quæ cum Baccho contra
    Perseum pugnarunt — templo Cereris Pelasgidis — Jovis Mechanei signo
    — duobus Tantalis — templo Neptuni Prosclystii — templo Castoris et
    Pollucis — templo Lucinæ ab Helena condito — templo Hecates — Sacada
    — gymnasio Cylarabi et signo Minervæ Paniæ in eo. _

Ad Latonæ templi dexteram est Junonis Antheæ (_Floridæ_) ædes, et pro
æde earum mulierum tumulus, quæ ab Ægæi maris insulis Bacchi castra
secutæ, contra Argivos eorumque ducem Perseum pugnantes ceciderunt. A
maritimis quidem, unde venerant, locis Halias (_Marinas_) eas nominant.
Ex adverso ei monumento Cereris est fanum cognomento Pelasgidis, quod
illud dedicarit Pelasgus Triopæ filius. Prope adest Pelasgi ipsius
sepulcrum. (2) Quod ubi præterieris, æneum cippum videas modica
magnitudine: is vetusta sustinet simulacra, Dianæ, Jovis, Minervæ.
Lyceas versibus mandavit, Mechanei (_Machinatoris_) Jovis signum illud
esse. Et hoc in loco Argivos tradit ad Trojam ituros conjurasse, non
ante se ab eo bello discessuros, quam aut Ilium expugnassent, aut in
pugna mortem oppetissent. Alii in eo cippo Tantali ossa condita esse
dicunt. (3) Eum Tantalum si intelligunt, sive Thyestæ, seu Brontei
filium (utrumque enim traditur), cui nupta fuit Clytæmnestra, priusquam
Agamemnoni nuberet, non refragabor in hoc eum loco esse sepultum. At
enim qui Jovis et Plutûs est habitus, ejus ego monumentum, valde illud
quidem insigne, Sipyli vidi. Sed neque ulla eum vis adegit, ut e Sipylo
fugeret, sicuti postea Pelopem, quem armis et exercitu ejecit Ilus
Phryx. Sed hæc hactenus satis a nobis quæsita fuerint. Quæ vero rite ad
proximum scrobem peraguntur, ea indigenam hominem Nicostratum
instituisse aiunt. Mittunt autem in eam foveam hoc etiam tempore
ardentes Cereris filiæ Proserpinæ faces. (4) Exstat eodem in loco
Neptuni cognomento Prosclystii (_Alluentis_) templum. Mersisse enim
maximam partem agri Neptunum memorant, quod Inachus, quique ei in
consilio adfuerunt, terram eam Junonis, non Neptuni esse debere
pronunciassent. At deinde, quum Juno eum exorasset, ut mare deduceret;
per quem locum unda refluxit, in eo Prosclystio Neptuno templum Argivi
erexerunt. (5) Ubi aliquantulum processeris, Argi sepulcrum offendes,
quem Jove et Niobe Phoronei filia genitum ferunt. Exinde Castoris et
Pollucis templum: in quo simulacra quum ipsorum, tum liberorum, Anaxidis
et Mnasinoi: atque eorum utriusque matrum, Hilairæ et Phœbes, Dipœni et
Scyllidis arte facta e ligno ebeni; equis eorum major pars ex ebeno
facta; reliqua, exigua quidem, ex ebore. (6) Prope Castorum Ilithyiæ
fanum dicavit Helena, quo tempore, Theseo eum Pirithoo in Thesprotos
profecto, a Castore et Polluce Aphidna capta, Helena Lacedæmonem
reportata est: fuisse eam aiunt gravidam, et Argis enixam templum
Ilithyiæ erexisse: puellam vero, quam peperit, Clytæmnestræ educandam
tradidisse (fuisse enim jam tum cum Agamemnone Clytæmnestram), ipsam
vero postea Menelao nuptam. (7) Qua de re et Euphorion Chalcidensis, et
Alexander Pleuronius, et ante eos Stesichorus Himeræus, idem, quod
Argivi celebrant, versibus testati sunt, Iphigeniam Theseo ex Helena
genitam. (8) Ultra Ilithyiæ fanum est Hecates delubrum: deæ signum Scopæ
opus, e marmore. Atque e regione sunt duo ejusdem deæ signa ex ære;
alterum Polycletus, Polycleti frater alterum, Naucydes Mothonis filius,
fecit. (8) Qua per viam rectam iter ad gymnasium, quod a Stheneli filio
Cylarabi nuncupatur, sepulcrum exstat Licymnii Electryonis filii, quem
dixit Homerus a Tlepolemo Herculis filio cæsum: cujus cædis causa Argis
exulavit Tlepolemus. Qui paululum a Cylarabi gymnasio, et ea porta, quæ
proxima est, diverterint, Sacadæ monumentum inveniant, qui primus
Pythicum cantum tibia Delphis cecinit. (9) Per hunc Sacadam placatus
Apollo, rediit cum tibicinibus in gratiam, quum ante eos male odisset
propter Marsyæ et Sileni certamina. In Cylarabi gymnasio signum est
Minervæ, cui Paniæ [_Capaniæ?_] cognomen. Stheneli ibidem tumulum,
ipsius etiam Cylarabi ostendunt. Præterea exstructum est non longe a
gymnasio commune monumentum iis Argivis, qui cum Atheniensibus classe,
ut Syracusas et Siciliam in potestatem redigerent, profecti sunt.



                              CAPUT XXIII.


_ De templo Bacchi ejusque signo — aliis memorandis et Batonis templo
    inter illa — Hyrnethûs sepulcro — nobilissimo Æsculapii templo et
    signo — Dianæ Pherææ signo et Argivis Palladium sibi vindicantibus —
    Heleno Priami filio — Acrisii æneo thalamo — templo Bacchi Cresii
    (Cretici) et Veneris Cœlestis — arce Argivorum Larisa. _

Hinc ea contendentibus via, cui nomen Cœle (_Cava_), ostendit se ad
dexteram Bacchi ædes: cujus signum delatum tradunt ex Eubœa. Nam quum,
Græcis ab Ilii expugnatione redeuntibus, ad Caphareum fractis navibus
Argivii ii qui e naufragio terram prensare potuerunt, frigore prope et
fame consumti, precati dicuntur, ut quis deorum se in tantis rerum
difficultatibus salvos vellet. Quum itaque processissent, specum Bacchi
animadverterunt, et dei in eo signum. In eum vero specum multæ se capræ
silvestres frigus fugientes gregatim immiserant: quibus Argivi mactatis,
carnibus famem, pellibus frigus repulerunt. Deinde vero, quum hiems
remisisset, reparatis navibus in patriam vecti, signum, quod tunc e
specu asportarunt, hac etiam ætate religiose colunt. (2) Proxime ad
Bacchi templum videas Adrasti domum, et paulo longinquius Amphiarai
fanum: ultra fanum Eriphyles monumentum: deinceps Æsculapii delubrum
est, et post hæc Batonis ædes. Fuit hic Baton Amphiarai gentilis, et
ipse de Melampodidarum genere: qui quum Amphiarao in prœlio aurigæ
operam navaret, rejectis a Thebarum muris Argivis, eodem terræ hiatu,
quo ille, cum curru haustus evanuit. (3) Jam vero a Cœle redeuntibus,
qui in conspectu est tumulus, Hyrnethûs esse dicunt. Quod si cenotaphium
velint esse atque in ejus feminæ memoriam modo exstructum, non absurda
dicunt: sin Hyrnethûs ipsius cadaver ibi conditum credunt, mihi id nullo
pacto persuaserint. Persuadeatur de hac re illis quibus Epidauriorum res
ignotæ sunt. (4) De Æsculapii vero templis quod apud Argivos
nobilissimum est, habet dei signum, quod ætate nostra exstat, sedens, e
candido lapide. Assidet ei Hygiea: assident qui signa ipsa fecerunt,
Xenophilus et Straton. Templum dedicavit initio Sphyrus Machaonis
filius, Alexanoris illius, cui apud Sicyonios Titanæ honores habentur,
frater. (5) Pherææ vero Dianæ (Pheræam enim Argivi etiam venerantur
Dianam æque ac Athenienses et Sicyonii) signum hi quoque, ut illi, ad se
Pheris (quæ civitas est in Thessalia) deportatum tradunt. Jam vero quod
apud se in urbe Argivi esse dicunt Deianiræ Œnei filiæ monumentum, et
Heleni Priami filii; Minervæ etiam signum post Ilii eversionem ad se
translatum, illud scilicet per quod fieri potuit ut expugnaretur Ilium:
illis ego neutiquam assentior. Nam Palladium (sic enim est Minervæ
signum appellatum) satis manifestum est Æneam in Italiam deportasse. Ac
Deianiram Trachine scimus, non Argis, finem vivendi fecisse, et ejus
tumulus juxta Heracleam sub Œta monte adhuc exstat. (6) Quæ vero ad
Helenum Priami filium pertinent, ea sunt a me superius exposita: venisse
illum in Epirum cum Pyrrho Achillis filio; cujus liberorum tutelam
suscepisse et Andromachen duxisse uxorem: porro Cestrinen Epiri partem a
Cestrino Heleni filio nomen accepisse. Neque vero ignorant qui res
veteres Argivorum explicant non omnia se ad historiæ fidem commemorare:
commemorant tamen, quoniam scilicet vulgus concepta semel opinione in
contrariam persuadendo traducere, promtum non est. (7) Habent Argivi
alia quoque, quæ spectentur, digna: inter ea subterraneum ædificium: in
quo fuit thalamus ex ære, quem fecisse dicitur Acrisius ad filiæ
custodiam: verum eum evertit Perilaus, dum tyrannide oppressam urbem
teneret. Nunc Crotopi in eo monumentum est, et Cresii (_Cretici_) Bacchi
templum. (8) Baccho enim, quum, exstincto bello, quod cum Perseo
gerebat, inimicitias posuisset, et alios magnos utique ac præclaros
honores decretos memorant, et nominatim hoc ei delubrum dicatum: (8)
Cresius vero postea nuncupatus est, quod eo in loco mortuam Ariadnam
sepulturæ mandaverant. Tradit Lyceas, quum templum instauraretur,
fictilem urnam inventam, in qua Ariadna condita fuisset: spectasse illam
se, et Argivorum alios. Prope Bacchi est etiam Cœlestis Veneris fanum.

Arcem Larisam appellant de Pelasgi filiæ nomine: a qua duæ etiam eodem
nomine nuncupatæ sunt urbes in Thessalia: quarum altera est ad mare,
altera vero ad Peneum amnem.



                              CAPUT XXIV.


_ De memorandis in via ad arcem Argivorum, templo Junonis Acrææ
    Apollinis Diradiotæ, ejusque oraculo — Minervæ Perspicacis templo et
    stadio — sepulcro Ægypti filiorum — memorandis in arce — templo
    Jovis Larisæi in summa arce et Minervæ templo — ligneo signo Jovis
    tres oculos habente — memorandis in via ad Tegeam — templo Dianæ
    Orthiæ et signis in vertice montis Lycones — monte Chaone, Erasini
    fluvii emersu in montis radice et Bacchi festo Tyrba dicto —
    Cenchræis — reliquiis urbis Hysiarum. _

Ascendentibus in arcem ostendit se Acrææ Junonis fanum: Apollinis etiam
ædes, quam primus omnium Pythæus Delphis veniens erexisse dicitur. Quod
nunc exstat in eo signum, ex ære est, recto statu, Diradiotes Apollo
cognomento. Nam et locus ipse, in quo templum, Diras (_Jugum_) vocatur.
Oraculum in eo templo (nam nostra quoque ætate in eo responsa
consulentibus redduntur) hoc modo editur: femina, cui viri consuetudine
interdictum est, respondet: ea noctu agna facit singulis mensibus, ac
statim victimæ sanguine libato, furore divinitus afflatur. (2) Diradiotæ
Apollinis templo proximum est Perspicacis Minervæ, a Diomede dicatum,
quod pugnanti ad Ilium caliginem dea ab ejus oculis removisset. His
stadium adjunctum est, in quo Jovi Nemeo et Junoni ludos faciant. Qua ad
arcem iter, ad viæ lævam Ægypti filiorum monumentum hoc etiam in loco
est. Sunt enim hic abscissa a reliquo corpore condita capita, sicuti in
Lerna sine capitibus corpora. Nam et eorum cædes ad Lernam commissa:
adolescentes vero quum feminæ trucidassent, capita absciderunt, quo
certum facinoris indicium ad patrem deferrent. (3) In extrema arce, cui
Larisa nomen, ædes est Jovis cognomento Larisæi. Fastigium ea jam nullum
habet; neque dei signum, quod ligneum est, basi amplius insistit. Jam
Minerve ædes proxima valde digna est quæ spectetur. In ea quum alia
signa posita sunt, tum Jovis ligneum oculos habens duos, qua in parte
homini eos natura locavit, tertium vero in fronte. Hunc illum esse Jovem
Patrium tradunt, qui in Priami Laomedontis filii aula sub divo positus
fuit, ad cujus aram dicitur Priamus capto Ilio confugisse: (4) obtigisse
vero eum in divisione prædæ Sthenelo Capanei filio, hocque ipso in loco
ab eo in rei memoriam dicatum. Habere autem eum tres oculos idcirco
conjicere quis possit? quod communis omnium hominum sermo regnare in
cœlo Jovem prædicat: sed et eum deum, qui sub terra imperare dicitur,
Homeri quidam versus Jovem nominat:

             Juppiter infernus, atque inclyta Persephonea.

Æschylus porro Euphorionis filius ipsum maris etiam regem Jovem
appellat. Quare hac ductus ratione, quicunque illum fecit, tres ei
oculos attribuit, unum et eundem significans deum tribus, quas dii tres
sortiti inter se dicuntur, mundi partibus imperare.

5. Jam viæ Argis et in alia Peloponnesi loca ducunt et ad Tegeam Arcadiæ
urbem. Ad ejus dexteram est Lycone mons, in quo pulcherrimæ arbores
cupressi. Erectum est in montis vertice Orthiæ Dianæ templum: ubi signa
Apollini, Latonæ et Dianæ dicata ex candido marmore, Polycleti esse
opera aiunt. Qua ex monte descenditur, ad publicæ viæ lævam alia est
Dianæ ædes: (6) a qua non longe ad dexteram viæ mons, qui Chaon dicitur:
cujus imæ partes sativis arboribus vestiuntur. Erumpunt hic manifesto
emersu Erasini aquæ, a Stymphelo illæ quidem Arcadiæ ortum ducentes,
haud aliter quam scatebræ illæ, quæ Rhiti appellantur, ab Euripo ad
Eleusinem, inde vero in mare illic profluentes. Ad ipsam hanc Erasini e
monte Lycone eruptionem Baccho et Pani sacra faciunt. Baccho quidem
festos etiam dies agunt, quam Tyrben (_Turbam_) nominant. (7) Jam vero
ad eam viam, quæ Tegeam ducit, si redeas, ad dexteram vici ejus, quem
Trochon appellant, Cenchreæ sunt. Cui castello unde sit nomen, memoriæ
non est traditum: videri tamen possit et ipsum a Cenchreo Pirenes filio
nuncupatum. Busta eo in loco sunt Argivorum qui Lacedæmonios ad Hysias
vicerunt: quod prœlium inter ipsos factum invenio Pisistrato archonte
apud Athenienses, anno quarto Olympiadis (_vigesimæ septimæ?_) qua
Eurybotus (_Eurybates?_) Atheniensis victor de curriculo renunciatus
est. Qua certe parte ad planiora descenditur, ruinæ se ostendunt
Hysiarum, oppidi in Argolide quondam siti: quo in loco cladem
Lacedæmonios accepisse tradunt.



                               CAPUT XXV.


_ De templo cum duplici aditu in via, quæ Argis Mantineam ducit — vico
    Œnoe ab Œneo nominato — monte Artemisio et fontibus Inachi — vico
    Lyrcea et facium festo — vico Orneæ dicto ejusque memorandis —
    memorandis in via Epidaurum versus et Prœti cum Acrisio pugna —
    Tirynthis reliquiis, muris a Cyclopibus exstructis — vico Midea —
    vico Lessa et monte Arachnæo. _

Quæ vero Argis Mantineam ducit via, non est omnino eadem, qua Tegeam
iter est: verum hæc a porta initium habet, loco ei, quam Dirada diximus
appellari, proxima. In hac via templum erectum est aditu duplici, quorum
alter ad orientem, alter ad occasum conversus est: in illo Veneris
ligneum simulacrum; in altero ad occasum Martis positum est. Utrumque
Polynicis et Argivorum qui auxilio ei fuerunt in persequenda fratris
injuria, dona fuisse aiunt. (2) Hinc progressus quum torrentem
trajeceris, cui nomen Charadro, ad vicum accedas qui Œnoe dicitur, ab
Œneo (ut Argivi dicunt) nuncupata. Œneum enim aiunt Ætoliæ regno pulsum
ab Agrii filiis ad Diomedem Argos confugisse: illum vero, ducto in
Calydoniam exercitu, Œnei quidem injurias ultum, negasse tamen se posse
illic permanere. Hortatum itaque esse, ut se Argos sequeretur: quod quum
fecisset, tum alios ei honores perinde atque æquum fuit paterno avo,
habuisse, tum vero vicum eum, in quo e vita excessit, Œnoen vocasse.
Hinc igitur Argivis est Œnoe. (3) Supra Œnoen Artemisium mons est, et in
ejus jugo Dianæ templum. In eodem monte sunt etiam Inachi amnis fontes,
haudquaquam illi dubii, etsi aqua minime longum per spatium supra terram
est. Illic nihil aliud visitur, quod quemquam possit magnopere detinere.
(4) Ab eadem porta, quæ ad Diradem est, via altera Lyrcean deducit. In
hoc oppidum confugisse dicitur Lynceus, quum de quinquaginta fratribus
unus est necis periculo liberatus; atque hinc face prolata signum
dedisse. Ita enim ei cum Hypermnestra convenisse, ut, quum Danai
insidias effugiens in tutum se aliquo recepisset, inde facem ostentaret.
Ipsam etiam vicissim Hypermnestram aiunt a Larisa facem protulisse, quo
se significaret periculum omne evasisse. In cujus rei memoriam Argivi
quotannis facium festum celebrant. (5) Oppidum quidem ante Lyncea
vocabatur: verum quum Lyrcus idem postea tenuisset nothus Abantis
filius, ab eo Lyrcea nomen accepit. In ejus ruinis et alia exstant nihil
omnino digna, quorum fiat mentio, et pila cum Lyrci statua. Argis Lyrcea
abest stadia ferme sexaginta: totidem ab Orneis. Ac Lyrceæ mentionem in
Græcis, qui sunt ad Trojanum bellum profecti, percensendis nullam omnino
fecit Homerus: nam ea jam tum ætate desertum id oppidum fuit. Orneæ vero
incolumes erant, et ab Homero, proinde ut loco priores in Argivorum
finibus sunt, ita prius quam aut Phlius aut Sicyon nominantur. (6) Nomen
habuere ab Orneo Erechthei filio: cui Peteus genitus est filius, Peteo
Mnestheus is, qui Agamemnonem cum Atheniensibus in evertendo Priami
regno juvit. Ejecti vero postea sedibus suis Orneatæ ab Argivis, eorum
civitatis inquilini facti sunt. Est Orneis Dianæ fanum: in eo ligneum
stat signum. Exstat et ædes altera, diis eadem omnibus dicata. Ultra
Orneas sunt Phliasiorum et Sicyoniorum fines.

7. Qua Argis in Epidauriorum agrum iter est, ad dexteram ædificium
surgit pyramidis forma. In eo scuta, ea figura, qua sunt Argolici
clypei. Commissam eo ipso in loco inter Prœtum et Acrisium pugnam de
regno æquo Marte memorant: pacem postea inter eos conciliatam, quod
neutrius satis firmum sine alterius opibus esse posset imperium:
congressos autem tunc primum cum scutata utrinque acie. Atque iis
quidem, qui ex utroque exercitu ceciderant, quod res inter cives et
propinquos gesta fuerat, commune ibi sepulcrum est erectum. (8) Hinc
progressis ad dexteram se Tirynthis ruinæ ostendunt. Etiam Tirynthios
ejecerant Argivi, quod, iis in civitatem suam receptis, augeri civium
multitudine suam urbem voluerunt. Tiryntha quidem heroem, a quo urbi
nomen, Argi filium, Jovis nepotem fuisse perhibent. Urbis muros, qui
soli inter ruinas reliqui sunt, Cyclopum sunt opus: exstructi vero sunt
e rudibus lapidibus, quorum singuli ea magnitudine sunt, ut ne minimus
quidem eorum loco moveri possit jumentorum bigis. Parvi vero inserti
sunt olim lapides, ut per eos majores aptiore structura coagmentarentur.
(9) Qua ad mare descenditur, Prœti filiarum thalami sunt. Quodsi in
militarem viam redeas, ad Mideam, quæ ad ejus lævam est, venias.
Regnasse hic ferunt Electryonem Alcmenæ patrem: ætate quidem nostra ita
deleta est Midea, ut sola area restet. (10) Qua Epidaurum recta
contenditur, vicus est Lessa, in quo Minervæ delubrum, et deæ ligneum
signum, nihil omnino ab eo differens, quod in Larisa arce est. Supra
Lessam Arachnæus mons: Sapyselaton quum ante diceretur, regnante Inacho
ita cœptus est appellari. In eo aræ Jovis et Junonis, ad quas in magna
soli siccitate immolant.



                              CAPUT XXVI.


_ De Epidauriorum et Argivorum finibus — primis Epidauri dominis —
    Epidauro, a quo Epidauria regio nomen accepit — de Epidauria terra
    Æsculapio sacra et Æsculapii natalibus varia narratio — de Epidauro,
    Æsculapii patria, et variis locis, ubi Æsculapius colitur. _

Ad Lessan cum Argivorum agro Epidauriorum fines junguntur: in quorum
priusquam urbem introeas, in Æsculapii templum venias. Hanc regionem qui
ante Epidauri in eam adventum tenuerint, non habeo dicere: quin Epidauri
etiam ipsius qui posteri fuerint, non potui de incolis cognoscere.
Regnasse illi quidem ante Dorum in Peloponnesum adventum Pityreum
memorant, Ionis nepotem, Xuthi pronepotem: ab eoque sine pugna traditam
Deiphonti et Argivis regionem: (2) venisse vero eum cum civibus suis
Athenas, ibique domicilium constituisse: Deiphontem Epidauriam terram
occupasse cum ea manu Argivorum, qui a reliquis Argivis Temeno mortuo
desciverant. Deiphontes enim et Hyrnetho Temeni liberos oderant: et quæ
secuta est eos multitudo, plus illis multo, quam Ciso et fratribus
studebat. Epidaurus ipse, a quo regioni nomen, uti Elei tradunt, Pelope
natus est: sed si Argivorum famam sequimur et eorum carminum, quas Eœas
magnas appellant, Epidauro pater fuit Argus Jovis filius. Ipsi enimvero
Epidaurii Apollini Epidaurum filium tribuunt. (3) Causam vero hujusmodi
afferunt, quare sacra sit Æsculapio potissimum regio. Venisse in
Peloponnesum Phlegyam visendæ ejus terræ studio simulato, re ipsa vero,
ut specularetur, quam frequens ea esset incolarum multitudine, quidque
militaris ætatis ac roboris haberet. Fuit enim Phlegyas omnium sui
temporis bellator acerrimus: quippe qui, in quamcumque partem
excursiones fecisset, ex ea quum frumenta, tum reliqua omnia agebat et
rapiebat. (4) Is quum jam Peloponnesum intrasset, filia, quæ patrem
sequebatur, quum adhuc se uterum ex Apolline ferre patrem celasset, in
Epidauriorum finibus puerum enixa, illum in monte exponit, cui hac ipsa
etiam ætate Titthion nomen, quum ante Myrgion appellaretur. Exposito
enim ibi infanti lac præbuit capra, quæ cum ceteris in eo saltu
pascebat, dum interea eum canis custodiret. (5) Ibi Aresthanas (fuit
enim hoc caprario nomen) quum a reliquo grege in pecore recensendo
capellam unam, cumque ea canem aberrasse animadvertisset, totum eum
saltum studiose quæritans peragravit: inventum vero puerum quum tollere
cuperet, ac jam propius accederet, effulsisse aiunt cœlestem ab illo
ignem: quo deterritum pastorem, quum divinum quiddam id esse, uti erat,
suspicaretur, retrocessisse. Mox fama per terras ac maria omnia
vulgavit, sanari ab illo quovis morbo laborantes, mortuos etiam
excitari. (6) Alia etiam eadem de re prodita est historia: Coronidem
Æsculapio jam gravidam cum Ischye Elati filio concubuisse: ob id
interemptam a Diana, quod illa Apollini factam contumeliam ulcisci
voluit, ardente vero rogo, e media flamma puerum a Mercurio ereptum. (7)
Sed et tertia quædam de Æsculapii natalibus fabula vulgata est, quæ mihi
quam longissime a veritate abhorrere videtur: Æsculapium Arsinoe
Leucippi filia natum. Etenim Apollophani Arcadi, quum Delphos venisset
ex deo quæsiturus, genitusne ex Arsinoe esset Æsculapius, et civisne
esset Messeniorum, responsum a Pythia his versibus datum:

             Asclepi, auxilium cunctis mortalibus almum,
             filia quem Phlegyæ peperit mihi juncta cubili
             in campis, Epidaure, tuis, formosa Coronis.

Quod sane oraculum luculenter declarat, non esse natum ex Arsinoe
Æsculapium: verum id aut Hesiodus, aut ex iis aliquis qui Hesiodi
carminibus versus suos interposuere, in Messeniorum gratiam finxerunt.
(8) Testimonio vero mihi etiam hoc est Epidauri genitum Æsculapium, quod
ejus templa et festa splendidissima quæque ex Epidauro derivantur. Nam
et Athenienses se Æsculapium mysteriis initiavisse eo die quem hinc
Epidauria nuncupant, atque ab illo se divinos honores habere Æsculapio
cœpisse tradunt: et Archias Aristæchmi filius a convulsione membrorum,
qua inter venandum apud Pindasum correptus fuerat, in Epidauria sanatus,
inde dei religionem Pergamum traduxit: (9) acceptam a Pergamenis deinde
Smyrnæi templo consecrarunt, quod nostra ætate Æsculapiei nomine ad mare
est. Quin et, qui colitur Balagris apud Cyrenenses Æsculapius, Medici
cognomento, ex Epidauro sumtus est. A Cyrenaico est id Æsculapii
templum, quod Lebenæ (quæ est Cretensium urbs) exstat. Dissimilis in eo
sacri ritus, quod Cyrenaici capras mactant, quum apud Epidaurios
institutum hoc omnino non sit. (10) Deum vero statim ab initio habitum
Æsculapium, neque ejus religionem solo temporis progressu et fama
hominum profecisse, et aliis argumentis colligo, et ex Homeri versibus,
quibus hæc ille de Machaone dicentem facit Agamemnonem:

            Talthybie, huc propera, magnumque Machaona nobis
            duc, hominem Asclepi genitum de semine.

Idem est enim, ac si dixisset hominem dei filium.



                              CAPUT XXVII.


_ De Æsculapii sacro apud Epidaurios — Æsculapii signo — æde Tholo et
    picturis in ea, ac pilis, quibus morbi et nomina sanatorum inscripta
    sunt — Hippolyto ab Æsculapio in vitam revocato — theatro
    Epidauriorum — aliis templis et memorandis in luco Æsculapii —
    templis et operibus ab Antonino senatore Epidauri exstructis —
    montibus luco imminentibus et memorandis ibi. _

Æsculapii lucum circumquaque termini cingunt: intra cujus ambitum mori
quenquam aut nasci religio est: eodem scilicet ritu, qui et in Delo
insula servatur. Jam vero quicquid civis peregrinusve immolavit, id
totum intra eundem ambitum consumitur: quem ritum Titanæ etiam servari
novimus. (2) Æsculapii simulacrum dimidio ferme minus est eo, quod
Athenis est Jovis Olympii: auro illud quidem et ebore perfectum.
Testatur inscriptio, opus esse Thrasymedis, Arignoti filii, Parii
hominis. Sedet in solio scipionem tenens: altera manu draconis caput
premit, cane ad pedes decumbente. In solio Argivorum heroum opera cælata
sunt: Bellerophontes Chimæram conficit, Perseus Medusæ caput abscissum
tenet. Supra templum loci sunt in quibus, qui precatum deum venerunt,
dormiunt. (3) In propinquo ædificium est rotunda figura, atque e candido
marmore, Tholum appellant, dignum quod visatur. In eo Pausiæ pictoris
opus, Amor abjecto arcu et sagittis, eorum loco lyram sublatam tenens.
Ebrietas etiam ab eodem artifice facta. Bibit ea e vitrea phiala.
Expressa ita est in tabula vitrea phiala, ut per ejus perspicuitatem
muliebre se os ostendat. Pilæ vero intra ambitum priscis temporibus
multæ steterunt, e quibus sex ætate mea reliquæ. In iis virorum et
feminarum, quæ a deo sanatæ sunt, nomina incisa, morborum etiam, quo
quisque laborarat: addita est curationis ratio. Scripta vero sunt omnia
Dorica lingua. (4) Seorsum est ab aliis antiqua pila. In ea incisum,
dicasse Æsculapio Hippolytum equos viginti. Hujus pilæ inscriptioni
consentanea Aricini dicunt, discerptum ob Thesei imprecationes
Hippolytum in vitam ab Æsculapio revocatum: neque postea patri unquam
ignoscere voluisse, verum, omni ejus deprecatione spreta, in Italiam
venisse ad Aricinos, ibique dicato Dianæ templo regnasse. Mea quidem
etiamnum ætate iis, qui ad templum singulari certamine vicerint, præmium
deæ sacerdotium propositum, est. Sed in certamen istud ingenuus nemo
descendit: servi duntaxat, qui fuga se dominis subduxerint. (5) In ipso
templo apud Epidaurios theatrum est omnium mea sententia spectatu
dignissimum. Nam Romanorum quidem theatra quum ornamentis longe superant
cetera, ubicunque locorum reperiantur, tum magnitudine antecellunt id,
quod Megalopoli visitur in Arcadia: de arte vero, partium convenientia
ac pulchritudine, quis Polycletum audeat in certamen provocare?
Polycletus enim etiam theatro huic ædificando præfuit, idemque rotundam
ædem fecit. In luco ædes est Dianæ, et simulacrum Epiones, Veneris item
templum, ac Themidis. Curriculum præterea, qualia Græcis sunt pleraque,
terræ agger; denique aquæ ductus, quum testudine, tum reliquo opere ita
exornatus, ut mereatur spectari. (6) Quæ vero opera Antoninus vir
senatorius ætate nostra fecit, hæc sunt: Æsculapii balneæ, deorum
templum, quos Epidotas nominant. Dicavit præterea ædem Hygieæ, Æsculapio
et Apollini cognomento Ægyptiis. Porticam præterea idem vir restituit,
quæ Cotyos est appellata: ea vero collapso tecto tota jam corruerat, ut
quæ e crudis fuerat exstructa laterculis. Quumque Epidaurii fani accolæ
ægerrime ferrent, quod et feminæ eorum sub tecto non parerent et ægri
sub dio animam agerent: Antoninus domo ædificata, hoc quoque incommodum
removit. Fuit itaque in posterum et ad moriendum ægris, et ad pariendum
mulieribus consecratus religione locus. (7) Montes supra lucum sunt duo:
Titthion alter, alter vero Cynortium, in quo Maleatæ Apollinis templum,
quod solum de antiquis operibus exstat. Nam quæ circa templum hoc
Maleatæ sunt cetera et aquæductus castellum, cum receptaculo depluentis
aquæ, ea omnia Epidauriis fecit Antoninus.



                             CAPUT XXVIII.


_ De draconibus, quum iis, quos regio Epidauria alit, tum aliis
    Æsculapio sacris — monte Coryphæo et templo Dianæ Coryphææ — loco
    Hyrnethio dicto, ac de Deiphonte et Hyrnetho — sepulcris Melissæ et
    Proclis. _

Dracones quidem quum ceteri (_?_) tum aliud quoddam genus fulvo magis
colore conspicuum Æsculapio sacri habentur; suntque illi hominibus
cicures. Eos sola Epidauriorum terra alit: quod in certis animalium
generibus aliis etiam regionibus video contigisse. Siquidem sola Africa
terrestres crocodilos gignit, duûm cubitûm nihilo minores: ab Indis vero
solis quum alia, tum vero aves psittaci afferuntur. At serpentes illos
magnos, supra triginta cubitum magnitudinem excrescentes, quales et
India et Africa nutrit, non dracones, sed ex alio quodam genere
Epidaurii esse affirmant. (2) Qua ad montem ascenditur, secundum viam
est olea, quæ Strepta (_intorta_) nominatur. Manu eam ab Hercule in
orbem circumductam eam figuram memorant accepisse. An vero idem hanc
terminum Asinæis statuerit iis qui in Argolica terra sunt, non possim
ego facile judicare: nam neque alio ullo in loco, eorum tota regione ad
vastitatem redacta, ulla se ostendunt satis manifesta finium monumenta.
In summo monte eminet Coryphææ Dianæ templum, cujus in cantico quodam
suo Telesilla mentionem fecit. (3) Qua in ipsam Epidauriorum urbem
descensus est, agrum videas undique agresti olea convestitum. Eum vocant
Hyrnethium. De Hyrnethone autem, quæ ab Epidauriis accepi, quæque maxime
probabilia videntur, ea scribam. Cisus et Temeni reliqui filii
intelligebant, non mediocri dolore Deiphonten affectum iri, si quo modo
ab eo possent Hyrnethonem abducere. Venerunt itaque Epidaurum Cerynes et
Phalces; nam minimo eorum natu Agræo fratrum consilium minime
probabatur. Constiterunt illi cum curru pro muro, evocata per
caduceatorem videlicet ad colloquium sorore: (4) quæ quum morem
gessisset vocantibus, primum omnium adolescentes Deiphonten criminari,
deinde illam obnixe orare, ut Argos reverti vellet, pollicentes quum
alia multa, tum viro se eam nuptum daturos, et rebus omnibus multo, quam
Deiphontes esset, meliori, et quum hominum numero, tum agri felicitate
longe superiori. Quæ audiens Hyrnetho indignissime tulit, ac, ut par
pari referret, Deiphonten respondit sibi merito placere plurimum,
fuisseque eum Temeno generum minime pœnitendum: at illos Temeni
percussores potius quam filios appellari posse. (5) Ad hæc illi nihil
respondentes, feminam comprehensam atque in currum impositam abduxere.
Quum vero Epidauriorum quidam ad Deiphonten detulisset, a Ceryne et
Phalce invitam abduci Hyrnethonem, et ille quam potuit celerrime
fugientes est insecutus, et Epidaurii, re audita, præsto fuere.
Deiphontes quidem homines assecutus, Cerynen jaculo transfixit: at
Phalcen, quum Hyrnethonem arcte complexus teneret, jaculari veritus, ne
illam, si forte aberrasset, interimeret, cominus cum eo congressus,
abstrahere a muliere conabatur. At Phalces pertinacius et violentius
retinens ac trahens, mulierem gravidam exanimavit. (6) Atque ille
quidem, quum se in sororem tam impium facinus commisisse
animadvertisset, incitato vehementius curru sese in fugam dedit, quo
anteverteret, priusquam Epidauriorum concursu opprimeretur. Deiphontes
cum liberis (erant enim ei jam filii Antimenes, Xanthippus, et Argeus,
filia vero Orsobia, quam postea Pamphylus Ægimii filius uxorem duxisse
fertur) sublatum Hyrnethûs cadaver in locum hunc deportarunt, qui ab ea
Hyrnethium vocatur: (7) condito vero sacello, et alios illi honores
habuere, et sanxerunt ne, quæ aut ex oleis, aut alia ulla arbore in eo
agro enata, vi aliqua abscissa avulsave forent, a quoquam domum
asportari ad ullum usum possent, sed, quod sacra essent Hyrnethoni,
omnia illic ut relinquerentur. (8) Non longe ab urbe est Melissæ
monumentum, quæ Periandro Cypseli filio nupta fuit. Aliud ibidem est
Proclis Melissæ patris, qui Epidauriis imperavit, quemadmodum et gener
ejus Periander Corinthiis.



                              CAPUT XXIX.


_ De memorandis in urbe Epidauro templis et signis — Ægina insula e
    regione Epidauri, antea Œnone dicta — Phocide — Æacidis — Æginetarum
    fatis — Æginæ memorandis — Æaceo et siccitate Græciæ Æaci precibus
    sublata — Phoci certamine cum Telamone et Peleo ejusque nece —
    theatro et stadio Æginæ. _

Ipsa quidem Epidauriorum urbs hæc habet, quæ monumentis literarum
mandentur, dignissima. Templum est Æsculapii, in quo ipsius dei, et
Epiones signa. Epionen uxorem fuisse Æsculapii, memorant. Hæc sub dio
sunt e lapide Pario. Intra muros templa sunt Bacchi, et Dianæ lucus.
Diana ad imaginem venantis facta est. Veneri etiam templum exstructum.
At quod est apud portum in projecto in altum promontorio situm, id
Junonis esse aiunt. Jam Minervæ ligneum quod in arce signum est, valde
illud quidem insigne, Cissæam Minervam nominant.

2. Æginetæ insulam incolunt, quæ e regione Epidaurii agri est: in qua ab
initio nullos fuisse incolas dicunt; sed in eam vacuam et desertam a
Jove Æginam Asopi filiam deportatam: a qua, quum Œnone ante vocaretur,
nomen acceperit. Verum quum Æacus jam adolevisset, rogasse Jovem aiunt,
ut inquilinos sibi daret. Illum itaque e terra homines, a quibus insula
teneretur, protulisse. Neminem vero præter Æacum, qui in ea insula
regnarit, nominare possunt. Ac satis quidem scimus, neminem omnino de
Æaci filiis in Ægina permansisse. Peleus enim et Telamon ob Phoci cædem
solum verterunt; Phoci autem filii circa Parnassum tenuerunt eam
regionem, cui nunc Phocidi nomen est. (3) Una tamen ante hunc ætate hoc
ei regioni nominis est inditum a Phoco Ornytionis filio, qui illuc
venerat. Hoc sane Phoco regnante, ea duntaxat regio Phocis est
nuncupata, quæ est circa Tithoream et Parnassum. Postea vero ab Æaci
filio proxima etiam loca omnia hoc nomen acceperunt quum eorum qui
Minyis Orchomeniis finitimi sunt, tum qui ad Scarpheam Locrorum urbem
pertendunt. (4) Et a Peleo quidem Epiri reges fuere oriundi: quod vero
ad Telamonis filios attinet, minus fuit ab Ajace, quum privatam ille
semper vitam egisset, illustre genus: præterquam quod Miltiades, cujus
ductu ad Marathonem ab Atheniensibus pugnatum est, et Cimon ejus filius,
insignem gloriam adepti sunt. At Teucri posteri Cypriorum regnum usque
ad Euagoram obtinuere. Jam Phoco Asius poeta filios fuisse memoriæ
prodidit Panopeum et Crisum. E Panopeo natus est Epeus, qui Durium equum
fecit, uti Homerus memorat. Crisi nepos fuit Pylades, Strophio Crisi
filio et Anaxibia Agamemnonis sorore genitus. Hæc fuit gentis, qui sunt
Æacidæ appellati, omnis posteritas: ea autem stirps ab initio usque alio
commigravit. (5) Interjectis deinde temporibus Argivorum pars ea, quæ
Epidaurum cum Deiphonte occupavit, in Æginam transmisit, atque ejus
insulæ indigenis permista, Dorum in eam quum mores, tum linguam
importavit. Post hæc vero eousque auctæ sunt Æginetarum opes, ut
navalibus copiis Atheniensibus ipsis fuerint potentiores: et Persico
quidem bello secundum Athenienses maximum navium numerum deduxere. Verum
non fuit hæc ipsis potentia diuturna: siquidem ejecti sedibus suis ab
Atheniensibus, Thyream ab Lacedæmoniis acceptam in Argivorum finibus
incoluerunt. Ac licet insulam, oppressis ad Hellespontum Atheniensium
triremibus, receperint: ad pristinas tamen opes atque copias nunquam eis
licitum est adspirare. (6) Est ipsa insula e mari longe omnium, quæ in
Græcia sunt, aditu difficillima. Incingitur enim undique latentibus
cautibus ac cæcis dorsis. Hoc autem contra prædonum incursiones et omnem
hostilem impetum de industria machinatus esse dicitur Æacus, ut non sine
periculo sit appulsus. (6) Prope portum eum, quo maxime appellitur,
Veneris templum est. Celeberrimo autem urbis loco situm est, quod Æaceum
appellant. Septum id est quadratum e candido lapide. (7) In primo aditu
eorum statuæ sunt, qui ad Æacum a Græcis quondam missi venere. Ejus
legationis causam eandem, quam Æginetæ, reliqui etiam Græci fuisse
narrant. Quum diuturna siccitate Græcia laboraret, ac non minus reliqua,
quæ extra Isthmum est, Græcia, quam tota Peloponnesus cœlestium aquarum
penuria affecta esset, missi Delphos sunt, qui ex oraculo calamitatis
causam ac remedium cognoscerent. Ibi respondit Pythia, Jovem placandum:
utendum vero, modo ut velit obsequi, Æaco deprecatore. (8) Ex eo itaque
responso missi ex singulis urbibus ad Æacum, ut deprecationem
susciperet, oratum. Ille, Panhellenio Jovi sacris rite peractis, et
votis nuncupatis, imbrium Græciam compotem fecit. Ad rei memoriam
legatis Æginetæ statuas istas posuerunt. Intra septum oleæ sunt
antiquitus consitæ, et ara paulum supra aream eminens. Eam aram simul
monumentum esse Æaci, narratur in arcanis. (9) Juxta Æaceum Phoci
tumulus est, incinctus in ambitum crepidine. Incumbit asperum et rude
saxum: quo, quum Phocum ad quinquertium fratres Peleus et Telamon
invitassent, pro disco usi sunt: ac eodem Peleus consulto Phocum, quum
loco ei suo lapis esset mittendus, dicitur percussisse. Quod illi
facinus, ut matri gratificarentur, dicuntur commisisse. Ipsi enim e
Scironis filia, Phocus e Thetidis sorore, si Græcorum est sermonibus
fides habenda, natus fuerat. Quare non solum ob Orestis amicitiam, sed
ut proavum ulcisceretur, videtur mihi Pylades ejus cædis, qua
Neoptolemus occisus est, particeps fuisse. (10) Ac tunc quidem quum
disci ictu Phocus concidisset, statim fratres Endeide nati navi ex
insula profugerunt. Telamon non ita multo post caduceatorem ad patrem
mittit, qui suis verbis neget cogitato Phoci cædem admissam. At Æacus
illum descendere in insulam vetuit: tantum de navi, vel, si ita mallet,
ab exstructo in mari aggere jussit causam dicere. Ille igitur noctu
intra portum, qui Occultus dicitur, navi vectus, aggerem exstruxit: et
is quidem agger nostra etiamnum ætate exstat. Damnatus vero eo crimine,
quod de Phoci nece culpa non caruisset, Salaminem eum classe iterum
abiit. (11) Non longe ab Occulto portu theatrum est, quod spectetur sane
dignum, magnitudine ac reliquo opere proximum ei, quod est apud
Epidaurios. A tergo exstructum est stadium uno latere, quod et theatrum
sustinet, et vicissim illo veluti fulcimine utitur.



                               CAPUT XXX.


_ De templo et signis deorum apud Æginetas — cultu Hecates et Hecate
    tribus corporibus apud Athenienses, Epipyrgidia dicta — Aphææ seu
    Britomartis cultu — Panhellenio — Auxesia et Damia — Trœzeniorum
    terra, Oro et primis Trœzeniorum regibus — Sarone, Diana et lacu
    Saronide — Trœzene et Pittheo — Heraclidarum regno et Diomede. _

Ædes sacræ non multum inter se distant, Apollinis una, Dianæ altera,
Bacchi earum tertia. In Apollinis dei signum nudum e ligno, arte factum
patria: at Diana et Bacchus veste velati: cum barba Bacchus effictus
est. At Æsculapii templum in diversa regione est, non illa cum simulacro
sedenti e marmore. (2) Præ ceteris vero diis inprimis Hecaten colunt
Æginetæ, cujus initia quotannis celebrant. Initiorum auctorem sibi
fuisse Thracem Orpheum perhibent. Templum ambitu cinctum est. In eo
signum ligneum factum a Myrone, cujus unicum os, ut corporis truncus
unicus. Nam primus, uti ego existimo, Alcamenes Atheniensibus triplex
fecit junctis corporibus Hecates signum, quam Epipyrgidiam Athenienses
appellant, juxta Involucris Victoriæ ædem positum. (3) Apud eosdem
Æginetas contendentibus ad Panhellenii Jovis montem est Aphææ fanum, in
quam Pindarus Æginetis canticum fecit. Cretenses quidem (his enim patria
sunt quæ narrantur de hac dea) Carmanoris, ejus qui de Pythonis cæde
Apollinem purgavit, Eubulum filium fuisse aiunt: Jove et Carme Eubuli
filia Britomartin genitam: quæ quum se totam in currendi venandique
studia tradidisset, fuisse eam Dianæ multo carissimam. Verum quum Minoem
præ amore se insequentem fugeret, abjecit se in retia, quæ ad pisces
capiendos in mare missa fuerant. Hinc a Diana in deorum numerum relata.
Colunt eam non solum Cretenses, sed etiam Æginetæ, quod in insula sibi
apparere Britomartin autumant. Et cognomen ejus apud Æginetas Aphæa est,
apud Cretenses Dictynna. (4) Panhellenium, præter Jovis ædem, nihil
habet mons aliud memoratu dignum: illam vero ab Æaco Jovi dicatam
tradunt. Quæ vero de Auxesia et Damia, quemadmodum scilicet quum
Epidaurii diu imbres desiderassent, atque ex oraculo quodam signa hæc ex
olea ab Atheniensibus accepta fecissent: tum vero quemadmodum, quum
Epidaurii tributum imperatum Atheniensibus non penderent, quod ea signa
penes Æginetas essent, Athenienses, qui insulam ad ea repetenda
transmiserant, omnes perierint: hæc omnia quum subtiliter persecutus
fuerit Herodotus, non est libitum ab eo luculenter perscripta referre.
Id unum addam, vidisse me ea simulacra, remque illis divinam fecisse
eodem, quo sacra fiunt Eleusinia, ritu. (5) Atque hæc de Ægina ob Æacum
et res ab eo gestas dicta sufficiant.

Finitimi sunt Epidauriis Trœzenii. Ηi de regionis suæ rebus, si qui
alii, magnifice ac gloriose prædicant. Orum aiunt primum in sua terra
genitum. Mihi tamen Ægyptiacum, non Græcum nomen Orus esse videtur. At
illum regnasse dicunt, et ab eo regionem Oræam nuncupatam. Postea vero
Althepum, Neptuno ex Leide Ori filia genitum, accepto ab avo regno,
Althepiam eam nominasse. (6) Interea dum hic regnum teneret, disceptasse
Neptunum et Minervam de loci tutela: ita ex eo certamine discessisse, ut
ex Jovis arbitrio communis utrique is honos esset. Eam ob rem Minervam
venerantur Poliadem et Stheniadem, duobus eandem cognominibus, et
Neptunum Regem cognomento. Quin et vetustus ejus populi nummus tridentis
nota et Minervæ capite signatus est. (7) Successit Althepo Saron. Hunc
aiunt Saronidi Dianæ templum ædificasse ad mare palustre et præcipue in
locis vadosis; quam ob rem etiam Phœbæam paludem appellatam esse.
Saronem ipsum narrant, quum venandi studio plurimum delectaretur, cervum
usque ad mare persecutum; atque inde quum fugientem acrius urgeret, se
in eam alluviem demisisse: nantem vero longius jam a litore feram quum
prædæ cupiditate captus non dimitteret, in pelagus provectum; ibi et
labore confectum, et maris æstu jam prope submersum diem suum obisse.
Ejus cadaver ad Phœbæam paludem in Dianæ luco, atque adeo intra ædis
maceriam conditum. Æstuarium illud ab eo casu pro Phœbæa Saronidem
paludem appellatum perhibent. (8) Posteriorum vero regum usque ad
Hyperetem et Anthan neminem norunt. Hos quidem Neptuni ferunt et
Alcyones Atlantis filiæ satu ortos; ab illisque Hypeream et Antheam in
ea regione oppida condita: quorum alterum Aetius Anthæ filius, accepto a
patre patruoque imperio, priore nomine mutato, Posidoniadem appellarit.
At enim quum Trœzen et Pitheus ad Aetium venissent, tres jam pro uno
reges fuerunt. Firmiores certe Pelopis filiorum opes fuisse, ea res
argumento esse potest, (9) quod, quum Trœzen decessisset e vita,
Pittheus Hypeream et Antheam in jus ac formam unius civitatis redactas,
ex utraque in unum coacta multitudine, Trœzena de fratris nomine
nuncuparit. At Trœzene multis quidem post annis, qui ab Aetio Anthæ
filio originem ducebant, in coloniam missi, Myndum et Halicarnassum in
Caria deduxerunt: Trœzenis autem filii Anaphlystus et Sphettus in
Atticam migrarunt; a quibus curiæ Atheniensium duæ nomina acceperunt.
Hoc loco de Theseo Pitthei ex filia nepote, quod satis sunt omnibus ejus
res notæ, nihil scribo; (10) sed hæc certe nunc addenda censeo:
Heraclidis in Peloponnesum reversis, receperunt et Trœzenii in urbem
suam Dores, qui Argis venerunt, quum etiam antea Argivis paruissent. Nam
et Homerus in exercitu Græcorum recensendo Diomedem illis imperasse
dicit: siquidem Diomedes et Euryalus Mecistei, suscepta Cyanippi Ægialei
filii tutela, Argivos ad Trojam deduxere. Sthenelus vero, uti ante
exposui, et natalibus multo fuit clarioribus, nempe qui de eorum esset
gente, qui sunt Anaxagoridæ appellati, et ipsi inprimis Argivorum
debebatur imperium, Hæc de Trœzeniorum rebus historiæ mandata sunt:
quamquam etiam, de iis, quæ ab ipsis se deductas fatentur, coloniis dici
potest. Jam vero templorum ornamenta, et alia maxime insignia apud eos
opera persequar.



                              CAPUT XXXI.


_ De templo et signis Dianæ Sospitæ in foro Trœzeniorum a Theseo post
    Asterionis cædem dedicatis — aris deûm inferorum — Pitthei monumento
    — templo Musarum et Ardalidis (Musis) — Musei ara ac somno Musis
    amico — templo Dianæ Lyceæ — sacro lapide et Oreste ibi a cæde
    purgato — aris Bacchi Saotæ, Themidum et Solis Eleutherii — templo
    Apollinis Thearii — signis mulierum Atheniensium — Orestis
    tabernaculo ejusque lustratione — Hippocrene — signo Mercurii
    Polygii et Herculis clava — templo Jovis Servatoris et fonte
    Chrysorrhoa. _

In Trœzeniorum foro Dianæ cognomento Sospitæ templum cum signis est.
Dicatum id a Theseo tradunt, deamque ipsam ita nominatam, quum ille e
Creta, interempto Asterione Minois filio, redisset. Fuisse autem omnium
Thesei factorum hoc memoratu dignissimum existimo, non ob id solum, quod
Asterion viribus longe fuit omnibus iis, quos Theseus confecerit,
superior: verum multo ob eam causam magis, quod, quum ex Labyrintho clam
patrato facinore effugerit, omnesque loci difficultates superarit,
certum dederit documentum, quum se tum socios vi divinæ providentiæ
servatos. (2) In eadem sunt æde Deûm Inferûm aræ. Hac enim a Baccho
Semelen ab inferis reductam, hac item ab Hercule extractum Orci canem,
fama vulgavit. Ego vero Semelen ne mortuam quidem omnino arbitror, quæ
Jovis uxor fuerit. De Orci vero cane quæ sunt fabulis vulgata,
quemadmodum ea accidisse putem, alia in parte disseram. (3) A templi
tergo est Pitthei monumentum. Solia super eo tria e candido lapide. In
iis Pittheum cum duobus viris, qui ei aderant in consilio, jus dicere
solitum aiunt. Non longe abest Musarum cella. Fecisse eam dicitur
Ardalus Vulcani filius: a quo tibiam inventam putant, et ab illo Musas
has Ardalidas nominant. In ea cella dicendi artem docuisse Pittheum
tradunt: ac librum adeo a Pittheo scriptum, ab Epidaurio homine editum,
ipse legi. Seorsum ab hoc Museo ara est vetus, ab eodem Ardalo, uti
aiunt, dicata: ad eam aram Musis et Somno sacra faciunt, Musis omnium
deorum maxime amicum Somnum esse censentes. (4) Juxta theatrum Lyceæ
Dianæ ædem exstruxit Hippolytus. Cur ita fuerit nuncupata, adhuc neminem
reperi de iis, qui antiquitatis memoriam profitentur, qui me docuerit.
Illud mihi in mentem venit conjicere, eam fuisse cognominis causam, quod
lupos, qui agrum Trœzeniorum infestum redderent, Hippolytus confecisset;
vel quod apud Amazonas, a quibus maternum genus ducebat Hippolytus, hoc
est Dianæ cognomentum: vel alia fortasse prodi possit caussa, mihi
ignota. Lapidem vero eum, qui ante ædem jacet, et sacer dicitur, illum
esse dicunt, super quo novem viri de Trœzeniorum civitate Oresten a
matris cæde purgarunt. (5) Non procul a Lyceæ Dianæ templo aræ sunt
modicis distantes intervallis. Earum una est Bacchi ex quodam oraculo
Saotæ (_Servatoris_) cognomento; Themidum altera nominatur. Hanc
Pittheus dicitur dedicasse. Soli vero Eleutherio (_Liberatori_) jure
optimo aram mihi videntur erexisse, metu Xerxi et Persis serviendi
liberati. (6) Thearii Apollinis templum ædificasse Pittheum et exornasse
dicunt. Est illud quidem templorum omnium, quæ ego novi, vetustissimum.
Nam etsi pervetus est Minervæ apud Phocæenses in Ionia, quod Harpagus
olim Medus exussit; pervetus et Pythii Apollinis apud Samios: multo
tamen serius, quam hoc Trœzeniorum, ædificata illa fuerunt. Signum, quod
nunc exstat, ab Aulisco dedicatum, Trœzenii Hermonis opus est. Ejusdem
Hermonis arte elaborata Castorum quoque simulacra lignea. (7) In fori
porticu feminarum et puerorum statuæ positæ sunt, utræque e marmore.
Sunt autem feminæ illæ, quas cum filiis Athenienses Trœzeniis servandas
commiserunt, quo tempore statuerunt ipsi urbem deserere, quod Persarum
impetum non esse sibi terrestribus copiis sustinendum censuerunt. Neque
vero omnibus statuas, quæ non multæ sunt, positas putant, sed iis
tantum, quæ dignitate ceteras anteibant. (8) Ante templum Apollinis
ædificium quoddam est, quod Orestis tabernaculum appellant. Prius enim
quam materni sanguinis maculam expiationibus Orestes elueret, de
Trœzeniis nemo eum tecto recipere voluit: sed in ea ipsa cella illum
consistere jusserunt, ibique, qui ei lustrationi præfuerunt, epulas ei
præbuerunt, quantisper rite expiatus est. Manet adhuc ritus, ut illorum
qui lustraverunt posteri statis diebus eodem in loco cœnitent. Defossis
autem non longe ab ea taberna piaculis, laurum eam enatam tradunt, quæ
adhuc viret, proximo ei tabernæ loco. (9) Ad lustrandum vero Orestem et
alia februorum genera adhibita dicunt, et aquam ex Hippocrene (_Equi
fonte_). Habent enim ipsi quoque Trœzenii Hippocrenen: de qua non alius
quam a Bœotis proditus est sermo. Nam et ipsi dicunt, Pegasi equi ungula
effosso solo e terra fontem manasse, adduntque, Trœzenem venisse
Bellerophontem, uxorem sibi a Pittheo Æthran postulatum: verum ita
accidisse, ut ante nuptias Corintho in exilium mitteretur. (10) Est
ibidem Mercurii signum, qui cognomento Polygius dicitur. Ad hoc signum
clavam ab Hercule positam perhibent, factam ex oleastro. Quod adjiciunt
miraculum, haud scio an cuiquam fide dignum videri possit, eam clavam
radicibus actis regerminasse. Oleaster certe ille hac etiam ætate
monstratur. Clavam vero Herculem ab oleastro, quem ad Saronidem paludem
invenerit, abscidisse ferunt. Visitur præterea Jovis fanum, cui Servator
cognomentum est: erectum dicunt ab Aetio, postquam Anthæ patri in regno
successerat. Amnem habent Chrysorrhoan (_Aurifluum_) dictum. Hunc amnem
solum suam aquarum perennitatem servasse narrant, quum in magna
siccitate, desideratis per annos novem imbribus, nullæ aquarum venæ non
exaruissent.



                              CAPUT XXXII.


_ De Hippolyti cultu et sacris apud Trœzenios. — templo Apollinis
    Epibaterii — Damia et Auxesia, virginibus Creticis — templo Veneris
    Speculatricis ac Phædræ Hippolytique sepulcris — templo Minervæ
    Stheniadis in arce — templo Panis Lyterii — templo Isidis in urbe
    Trœzeniorum. — memorandis in via Hermionem versus, in via ad portum
    Celenderis et in via ad mare Psephæum. _

Hippolyto etiam Thesei filio lucus eximia pulchritudine dedicatus est,
cum templo et prisci operis simulacro: quæ omnia Diomedem tradunt
faciunda curasse, eundemque Hippolyto primum omnium rem divinam fecisse.
Hippolyti apud Trœzenios sacerdos eo honore, quamdiu vivit, fungitur.
Sacra ipsa anniversaria sunt. Præter ceteros sacrorum ritus virgines
ante nuptias succisum sibi capillum in Hippolyti templo consecrant.
Neque vero iis assentiuntur Trœzenii, qui distractum ab equis Hippolytum
memoriæ prodiderunt, nec omnino, quo loco sepultus fuerit, monstrant,
quum sciant tamen: verum eum esse illi a diis habitum honorem affirmant,
ut in siderum numerum relatus idem ipse sit, qui Auriga cœlestis
dicitur. (2) In eadem area delubrum est Apollinis Epibaterii (_quasi
dicas Conscendentis navem_). Ab eodem Diomede dedicatum aiunt, quum
tempestatem effugisset, quæ Ilio redeuntibus Græcis immissa est. Quin et
Pythicos ludos in Apollinis honorem Diomedem primum omnium instituisse.
De Damia vero et Auxesia (nam suus etiam illis apud Trœzenios honos est)
longe alius eorum est quam Epidauriorum et Æginetarum sermo: venisse
enim virgines ex Creta, quumque civitas tota seditionibus laboraret, a
concitata et discordi multitudine ipsas etiam lapidibus obrutas. Festum
quidem diem in ipsarum memoriam Lithobolia (_Lapidationem_) nominant.
(3) Adhæret maceriæ septo ab altera parte curriculum quod Hippolyti
nuncupant: supraque ipsum Veneris Catascopiæ (_Speculatricis_) est
delubrum: inde enim Phædra in Hippolytum, si quando se in stadio
exerceret, despectabat amore capta. Est hic (quod jam ante scripsi)
myrtus illa perterebratis foliis, quod amore furens Phædra, quum nullam
malo levationem nancisci posset, in hujus myrti foliis insaniam suam
oblectabat. (4) Est ibidem Phædræ sepulcrum, quod non longe ab Hippolyti
monumento abest: illud vero proximo myrto ipsi loco eminet. Æsculapii
signum fecit quidem Timotheus, verum Trœzenii non Æsculapii eam, sed
Hippolyti effigiem esse narrant. Hippolyti domum ipse vidi. Ante eam
fons est qui Herculeus dicitur, quod aquam illam ab Hercule inventam
Trœzenii memorant. (5) In arce delubrum est Minervæ, quam Stheniadem
appellant. Simulacrum deæ e ligno fecit Callon Æginetes. Fuit autem
Callon hic Tectæi et Angelionis discipulus, qui Deliis simulacrum
fecerunt Apollinis: illi vero artem eam a Dipœno et Scyllide didicerant.
(6) Qua ex arce descenditur, Panos Lyterii (_Solutoris_) cella est. Deus
enim hic per somniorum visa monstrasse dicitur iis, qui rerum summæ apud
Trœzenios præerant, famis levationem, qua afflictabantur*, maxime vero
Athenienses. In Trœzeniorum agrum descendens, templum Isidis videas, et
superiore loco Veneris Ascrææ. Templum quidem ipsum Trœzene, ut suæ
civitatis matre, faciendum curarunt Halicarnassenses: signum vero Isidis
Trœzeniorum populus dedicavit. (7) Contendentibus per montes Hermionen
versus, fons se ostendit Hyllici amnis, cui Taurio ante nomen fuit.
Saxum etiam illud Thesei nominatum, mutato nomine, quod crepidas et
ensem Ægei sub ipso abditum sustulerit Theseus: Sthenii Jovis ara ante
appellabatur. Prope saxum Veneris Nymphiæ cella, a Theseo, quum Helenam
uxorem duxisset, ædificata. (8) Extra oppidi muros delubrum est
Phytalmii Neptuni: iratum enim ipsis Neptunum, immissis in semina et
plantarum radices aquis salsis, effecisse ne ullos terra fructus
proferret, quoad sacrificiis et votis permotus aquas salsas terræ
immittere desiit. Supra Neptuni est Legiferæ Cereris fanum, ab Althepo,
uti hominum sermo vulgavit, dedicatam. (9) Qua ad portum descenditur
(est is apud vicum, qui Celenderis nominatur) regiuncula exstat, quæ
Genethlium (_Natalitia_) appellatur, quod eo in loco Theseum natum
ferunt. Ante eam regiunculam Martis delubrum, quia eo etiam in loco
prœlio sunt Amazones a Theseo superatæ. Fuerint vero illæ ex eodem
agmine, quod in Attica cum Theseo et Atheniensibus pugnavit. (10) Ad
Psiphæum (_?_) mare progressis, offert se oleaster, quem Rhacum intortum
vocant. Rhachos enim Trœzenii vocant omnes eas oleas, quæ nullum fructum
ferunt, ut sunt qui peculiari nomine χóτινος, φυλíας, ἔλαιος vocantur.
At intortum idcirco nominarunt, quod ad ejus arboris truncum implicatis
habenis subversi fuerint Hippolyti currus. Hinc non longe abest Saroniæ
Dianæ ædes, de qua quæ dici oportuit, superius a me sunt exposita. Unum
illud nunc adjicio, Dianæ quotannis festos dies celebrari, quæ Saronia
nuncupant.



                             CAPUT XXXIII.


_ De insulis Trœzeniorum, Hiera, ante Sphæria dicta — Calauria et
    memorandis in ea — Demosthenis monumento et Homeri cæcitate ac
    paupertate — Demosthene et Harpalo. _

Jam vero de iis insulis, quæ ad Trœzeniorum ditionem pertinent, una est
continenti terræ adeo propinqua, ut pedibus in eam transiri possit. Quæ
quum ante diceretur Sphæria, ea, quam subjiciam, de causa Hiera nominata
est. Sphærus in ea, quem Pelopis fuisse aurigam dicunt, sepulcrum suum
habet. Huic Æthra facto per somnium Minervæ monitu inferias missura,
quum in eam insulam transisset, cum ea Neptunum congressum dicunt. Eam
ob rem Æthram Minervæ Apaturiæ (_Fallacis_) delubrum dedicasse
insulamque, Sphæria quæ ante dicebatur, Hieram nominasse. Instituisse
eandem, ut Trœzeniorum virgines ante nuptias zonam Apaturiæ Minervæ
dicarent. (2) At Calauriam Apollini dicunt ab initio sacram fuisse, quo
scilicet tempore Delphi Neptuni erant. Narratur etiam, permutasse deos
inter ipsos ea loca. Qua de re oraculum etiam quoddam proferunt:

              Par fuerit Delonque Calaureamque habitare,
              et Pytho sacram, et patientem Tænaron auræ.

Est itaque in Calauria regione sanctissimum Neptuni fanum, in eoque
sacerdotio fungitur virgo usque ad nuptiarum maturitatem. (3) Inter fani
septum Demosthenis sepulcrum est, in quo mihi videtur, uti in Homero
multo ante, quam iniqua bonis fortuna sit, ostendisse. Neque enim
contenta, oculis Homerum privasse, ut priori malo aliud calamitatis
genus adderet, inopia oppressum, victum sibi emendicantem, errare per
omnes prope terras coegit. Demostheni vero jam grandi natu exilii
experiundi et consciscendæ sibi mortis necessitatem obtulit. Ac de
Demosthene quidem multa quum ab aliis, tum ab ipsomet dicta sunt, ex
quibus satis liquet, non cepisse ipsum ullam ejus pecuniæ partem, quam
ex Asia attulerat Harpalus. Sed qui fuerit hac de re postea sermo, hoc
loco commemorabo. (4) Harpalus Athenis fugiens quum in Cretam navibus
trajecisset, non multo post a servis, quorum opera utebatur, occisus
est. Sunt tamen qui dicant, Pausaniæ Macedonis eum dolo interfectum.
Deinde Harpali dispensatorem Rhodum fugientem Philoxenus item Macedo
comprehendit, idem, qui et Harpalum ab Atheniensibus sibi dedi
postularat. Habita itaque quæstione de iis omnibus, qui ab Harpalo
pecuniam cepissent, eorum omnium nomina in literis perscripta Athenas
misit. (5) In his literis omnes qui acceperant percensuit, quantumque
singuli accepissent: Demosthenis tamen, etsi fuerat Alexander in eum
animo offensissimo, et Philoxenus ipse privatim cum illo simultates
exercuerat, nullam prorsus mentionem fecit, Honores certe Demostheni
adhuc et in aliis Græciæ partibus, et apud Calauriæ incolas habentur.



                              CAPUT XXXIV.


_ De oppido Methanis in isthmo Trœzeniorum — balneis calidis — remedio
    contra Africi venti noxios flatus — parvis insulis, quæ Pelopis
    insulæ dicuntur — urbe Hermione et memorandis in via ad illam —
    promontorio Scyllæo — promontorio Bucephala et insulis Haliussa,
    Pityussa, Aristeris, Tricrana, et monte Buporthmo — insulis Aperopia
    et Hydrea — reliquiis priscæ urbis Hermionensium — monte Prone et
    templis Veneris ejusque cultu in urbe Hermione. _

Trœzenii agri pars isthmus est, qui per longum spatium in mare
porrigitur. In eo non magnum oppidum supra mare Methana incoluntur.
Isidis fanum habet, et in foro Mercurii signum et alterum Herculis. Ab
eo oppido stadia ferme triginta absunt calidarum aquarum balneæ. Aquas
eas e scatebris primum erupisse aiunt, Antigono Demetrii filio in
Macedonibus regnante: non autem primo statim impetu aquas illas
erupisse, sed primum copiosum ignem e terra exæstuasse, deinde igni
exstincto aquas illas se ostendisse, quæ usque ad nostram ætatem inde
scatent, calidæ, et vehementer salsæ. Ei, qui hic laverit, non est in
propinquo aqua frigida, neque in proximum mare se immittere ibique sine
periculo natare licet; nam id tum alias ibi belluas, tum canes præbet
plurimos. (2) Quod vero mihi magnæ Methanis admirationi fuit, id jam
scribam. Africus e Saronico sinu agrum et vineas perflans, novos
pampinos acriter torret. Id quoties accidit, vento etiamnum spirante,
viri duo gallum gallinaceum pennas per totum corpus albas habentem in
contrarias partes distractum lacerant, ac deinde dimidiam uterque galli
partem præferens cum cursu vites ambiunt: mox in eum ipsum locum, unde
currere cœperunt, rursus congressi, avem ibi defodiunt. (3) Hoc ab illis
excogitatum est contra Africi flatus. Jam parvas illas insulas, quæ ante
continentem terram sitæ sunt, novem numero, Pelopis appellant: quarum
unam, quum pluit, a pluvia rigari negant: quod an ita sit, perspectum
non habeo: id certe, qui circa Methana colunt, affirmant. Equidem ipse
vidi homines, qui sacris et incantamentis grandinem averterent. (4)
Methana ipsa Isthmus Peloponnesi est. Isthmo vero Trœzenis finitima est
Hermione. Priscæ urbis conditorem Hermionenses ipsi fuisse aiunt
Hermionem Europis filium. Ipsum Europem, ut maxime Phoronei fuerit,
nothum certe filium fuisse, Trœzenius Herophanes scriptum reliquit: non
enim ad Argum Phoronei e Niobe filia nepotem Argivorum imperium fuisse
perventurum, si legitimum Phoroneus filium habuisset. (5) Ego tamen, si
vel legitimum filium Europem ante Phoroneum fata abstulissent, affirmare
posse mihi videor nunquam illum Niobes filio parem potestate futurum
fuisse, quum hic Jovis esse putaretur. Posterioribus temporibus etiam
Hermionem Dores Argis veluti coloni habitatum venerunt; nec ullum eis
bellum intercessisse opinor; id enim si fuisset, diceretur utique ab
Argivis. (6) Via quæ a Trœzene Hermionem ducit, in eadem est parte, in
qua saxum illud, quod, quum Sthenii Jovis ara ante diceretur, postquam
agnitionis monumenta sustulit Theseus, Thesei cœptum est nuncupari. Ab
eo itaque saxo montanam viam tenentes ad Apollinis Platanistii
cognomento ædem perveniant. Ibi vicus Ilei, et in eo Cereris et
Proserpinæ cellæ. Ad mare, ubi Hermionensis agri fines, Cereris templum,
cui Thermasiæ cognomentum. (7) Abest hinc octoginta maxime stadia
promontorium Scyllæum, cui a Nisi filia nomen. Nam posteaquam per ejus
proditionem Nisæam et Megara Minos cepit, non modo uxorem eam non duxit,
verum etiam suis, ut in mare illam abjicerent, imperavit. Mortuam æstus
ad promontorium hoc detulit: neque vero ejus uspiam sepulcrum
ostenditur; nam cadaver insepultum jacuisse aiunt, usquedum a marinis
volucribus discerptum est. (8) A Scyllæo urbem versus navigantibus
alterum se promontorium ostendit, Bucephala nomine. Juxta aliquot
insulæ. Earum prima Haliussa portum habet ad navium appulsum perquam
idoneum. Proxima Pityussa: tertiam Aristeras nominant. Has prætervecti
aliud promontorium offendant e continenti prominens: Colyergiam
appellant. Succedit Tricrana insula; et mons se in mare de Peloponneso
attollens, Buporthmus. In eo Cereris et Proserpinæ templum, Minervæ
aliud, cui Promachorma cognomentum. (9) Ex adverso Buporthmi insula est,
Aperopia nomine. Ab ea non longe abest alia insula, quæ Hydrea dicitur.
Post hanc per continentem lunari specie pertenditur litus planum: inde
salebris ac rupibus præceps est litus usque ad templum Neptuni. Hoc
incipiens, qua parte mari ab ortu alluitur, protenditur ad occasum. In
eo portus aliquot. Longitudo ejus oræ stadium circiter septem: latitudo,
qua maxima, stadium trium, nihilo plus. (10) In hac prisca fuit
Hermionensium urbs. Exstant ibidem aliquot fana: Neptuni in ipso oræ
principio. Unde vero a mari ad altiores oræ partes ascenditur, Minervæ
delubrum: et in proximo loco stadii manent fundamenta, in quo exercere
se solitos fuisse Tyndari filios dicunt. Altera etiam est Minervæ ædes
non magna, cujus tectum collapsum est. Solis præterea templum, et
Gratiarum aliud. Porro erectum et Serapidi et Isidi fanum: ambiunt
maceriæ e prægrandibus et lectis lapidibus. In eo septo sacra Cereri
arcana faciunt. (11) Hæc in ea ora habent Hermionenses. Quæ ætate nostra
exstat eorum urbs, a promontorio, in quo Neptuni illud fanum, abest ut
maxime stadia quattuor; et e plano primum loco molliter surgente clivo
se erigit. Collem, in quem se attollit, Pronem (_Jugum_) nominant. Muro
undique urbs ambitur. Multa illa quidem, qua literarum monumentis
ornentur, habet: sed quorum in primis mentionem faciendam censui,
Veneris ædes est, cui Pontiæ (_Marinæ_) eidem et Limeniæ (_Opportunæ_)
cognomina. Signum ejus e candido lapide, quum magnitudine insigne, tum
opere reliquo dignum spectatu. (12) Est et aliud Veneris templum. Inter
ceteros qui habentur huic deæ ab Hermionensibus honores ea religio
observatur, ut virgines, quin et viduæ, qui in viri manum conventuræ
sunt, omnes rem ei divinam ante nuptias in hoc templo faciant. Cereri
vero Thermasiæ templa duo dicata: alterum in finibus Trœzeniorum, quum
pagi adhuc essent: alterum vero in ipsa urbe.



                              CAPUT XXXV.


_ De musico ac navigandi urinandique certamine in honorem Bacchi
    Melanægidis ab Hermionensibus instituto — aliis templis et signis
    deorum in urbe Hermione — templo Cereris (Chthoniæ) in monte Prone —
    sacrorum, quæ Chthonia dicuntur, ratione — templo Clymeni — Echus
    porticu — locis Clymeni, Plutonis, et palude Acherusia — templo
    Lucinæ in via Masetem versus. _

Juxta id Bacchi Melanægidis ædes. Huic quotannis musici ludi fiunt, et
urinandi certatim navigandique præmia proponuntur. Sua item ædes Dianæ,
Iphigeniæ cognomento, ubi ex ære Neptunus, pede altero delphinum
premens. Jam qui in Vestæ transierint, ibi signum nullum videant: nihil
ibi nisi ara, et super ea sacra Vestæ faciunt. (2) Apollinis tria sunt
delubra, ac totidem signa. Eorum unum sine cognomine, alterum Pythaea,
tertium Horion nominant. Et Pythæi quidem nomen ab Argivis acceperunt.
Ad eos enim primos ex omnibus Græcis venisse Pythæum Apollinis filium,
Telesilla memoriæ prodidit. Horium vero quam ob rem appellent, nihil pro
certo habeo dicere. Conjectura adducor, finibus vel armis vel jure
potitos Apollini Horio (_quasi Terminatoris_) vota solvisse. (3) Fortunæ
ædem omnium, quæ apud se sunt, recentissimam esse dicunt. Stat deæ
colossus e Pario lapide. E duobus aquarum ductibus alterum valde priscum
esse aiunt: in cujus alveum occulto meatu aqua profluit, neque unquam
deficiat, etiamsi tota civitas aquatum eo descendat. Alterum vero ætate
nostra munierunt: loco, ex quo in eum aqua defluit, nomen est Limon
(_Pratum_). (4) In collis jugo, quem Prona appellari diximus, est, quod
historiæ mandetur, dignissimum Cereris templum. Id Clymenum Phoronei
filium, ejusque sororem Chthoniam ædificasse, memorant Hermionenses. At
Argivi Cererem, quum fines agri sui esset ingressa, ab Athera et Mysio
hospitio acceptam tradunt: Colontan vero non modo eam domum suam non
invitasse, sed ne alium quidem ullum deæ honorem habuisse, quum id fieri
Chthonia ejus filia indigne ferret. Colontan itaque cum ipsis ædibus
crematum: puellam vero Hermionem a Cerere deportatam ibi illi templum
dedicasse. (5) Chthonia autem et dea ipsa appellatur, et stati festi
dies, qui æstate anni in ejus honorem agitantur, Chthonia dicuntur. In
iis hoc ritu supplicatio fit. Pompæ agmen ducunt sacerdotes, et
quicunque annuos magistratus gerunt: sequuntur feminæ ac viri. Ipsis
etiam pueris solenne est deam cum pompa deducere. Incedunt autem ii cum
albis vestimentis, capitibus coronas ferentes. Sunt eæ corollæ e flore
contextæ, quem Cosmosandalum incolæ appellant. Hyacinthum illum ego esse
existimo. Est enim ei tum magnitudine, tum colore persimilis: habet
præterea easdem luctus indices literas. (6) In extremo agmine sequuntur
qui eximiam de armento bovem vinculis distentam et ferociter reluctantem
ad templum trahunt. Eo ut advenerunt, solutam retinaculis intro agunt.
Alii interim, qui ad fores apertas steterant, ubi bovem intromissam
vident, fores obdunt. (7) Eam aniculæ quattuor de industria intus
relictæ falcibus exceptam conficiunt. Collum earum una, ut casus
tulerit, hostiæ præsecat. Rursus patefactis foribus, ii, quibus id
negotii datum est, bovem alteram, mox tertiam et quartam intrudunt: ac
singulæ deinceps eodem modo ab illis aniculis mactantur. Atque in hoc
sacro miraculum evenit: in quod latus prima bos conciderit, in idem et
reliquas procumbere necesse est. (8) Et hic quidem est apud Hermionenses
sacri ejus ritus. In templi vestibulo statuæ feminis Cereris sacerdotio
perfunctis positæ sunt, non ita multæ. Intus sellæ erectæ iis aniculis,
quæ boves, usque dum intromittantur, opperiuntur. Signa præterea non
admodum prisca Minervæ et Cereri. Id vero, quod religiosius multo quam
cetera colunt, neque ipse vidi, neque vir quisquam, sive peregrinus,
sive civis fuerit. Quid id, aut quale sit, vetulæ illæ scierint. (9)
Aliud item templum, undique statuis exornatum, e Chthoniæ regione situm
est: Clymeni dicitur: in quo Clymeno ipsi sacra fiunt. Ego vero hoc
nomine nullum Argivum hominem venisse Hermionem arbitror: sed esse hoc
unum de ejus dei, qui apud inferos regnare dicitur, cognominibus. Est
prope hoc aliud delubrum Martis, et in eo signum. (10) Ad dexteram
templi Chthoniæ porticus est, quam Echûs incolæ vocant. Ejus ea est
natura, ut missa vox ut minimum imaginem triplicet. A tergo Chthoniæ
areæ tres sunt. Earum unam Clymeni, Plutonis alteram, Paludem Acherusiam
tertiam Hermionenses appellant. Omnes lapideis maceriis sepiuntur. In
ea, quæ Clymeni est, terræ hiatus visitur, per quem Orci canem extraxit
Hercules, sicuti ipsi dictitant Hermionenses. (11) Ad portam, a qua via
recta Masetem ducit, in pomœrio interiore est Ilithyiæ fanum. Deam certe
quotidie summa cum religione, quum hostiis, tum odoribus ac donis
quamplurimis venerantur: ejus tamen signum nemini omnino, præterquam iis
quæ rem divinam faciunt, feminis conspicere fas est.



                              CAPUT XXXVI.


_ De Halice urbe — monte Coccygio, antea Thornace — Masete navali —
    Didymis — Asine urbe, Asinæorum cum Argivis certamine et Asines
    excidio — Lerna, ac fluviis Erasino et Phrixo — loco, ubi Pluto
    rapta Proserpina ad inferos descendisse fertur — monte et fluvio
    Pontino. _

In ea ipsa via, qua recta Masetem iter, progressos stadia ferme septem,
et ad lævam divertentes via excipit, quæ Halicen ducit. Halice ipsa
ætate mea deserta est, quum tamen olim habitaretur. Halicensis certe
narratio est in Epidauriorum pilis, in quibus incisa sunt prodita ægris
ab Æsculapio morborum remedia. Neque alibi uspiam scriptum ullum fide
dignum vidi, in quo vel de Halicensi civitate, vel de Halicensi quodam
homine ulla fieret mentio. Via tamen est, quæ Halicen ducit, media illa
inter Pronem collem, et eum, qui prisco nomine Thornax dicitur: nam
postea ex Jovis ibi in cuculum avem mutatione, ut Coccygius
appellaretur, accidisse aiunt. (2) Sacræ quidem ædes exstant etiamnum in
summis montibus: in Coccygio Jovis, in Prone Junonis. Ad hæc in extrema
Coccygii parte templum est sine foribus, sine tecto, sine simulacro.
Apollinis id esse dicebatur. Hinc qui a recta via digressi fuerint, in
viam eant, quæ Masetem ducit. Fuit olim Mases oppidum, cui locum tribuit
suum Homerus, ubi Argivorum civitates enumerat: ætate vero hac pro
navali utuntur Hermionenses. (3) A Masete quæ via ad dexteram est, ea ad
Struthuntem promontorium ducit: a quo promontorio per montium juga iter
est stadiûm ducentorum et quinquaginta ad Philanorium quod dicitur et ad
Boleos. Sunt Bolei lectorum lapidum strues. At vicus, quos Didymos
(_Geminos_) nominant, a Boleis distat stadia viginti. Ibi cellæ sunt
Apollinis, Neptuni, præterea Cereris. Signa e candido lapide, recto
statu. (4) Proximum his locis est oppidum Argivorum, quod Asine olim
appellabatur. Ejus nunc ruinæ ad mare jacent. Nam quo tempore
Lacedæmonii cum rege Nicandro Charilli filio, Polydectis nepote,
pronepote Eunomi, Prytanidis abnepote, atnepote vero Eurypontis, in
Argolidem hostiliter invaserunt, Asinæi suas cum illis copias
conjunxere, ac simul Argivorum agrum populati sunt. Ubi vero Lacedæmonii
domum exercitum reportarunt, Argivi Eratum regem suum secuti obsessum
venere Asinen. (5) Asinæi aliquamdiu de muris hostis impetum
sustinuerunt; ac de Argivis quum alios, tum Lysistratum, de iis unum,
qui cumprimis bellica virtute enitebant, ceciderunt. Occupato tandem
muro, Asinæi, uxoribus ac liberis clam in naves impositis, urbe et agro
cessere. Argivi oppidum solo æquarunt et agrum suis finibus addidere.
Pythæi tantum Apollinis templo pepercerunt, ut etiamnum videre est: ac
proxime id Lysistratum humarunt. (6) Distat ab Argivorum urbe stadia
nihilo plus quadraginta mare quod ad Lernam est. Qua ad Lernam
descenditur, primum in ipsa fere via est Erasinus. Influit is in
Phrixum: Phrixus in mare illud exit, quod inter Temenium est et Lernam.
Ab Erasino ad lævam stadia ferme octo digressis Castorum se, qui Anactes
(_reges_) vocantur, templum ostendit. Lignea sunt eorum signa, haud alia
forma, quam quæ in ipsa urbe facta sunt. (7) Jam si in rectam viam
redieris, Erasinum trajicies, et ad Chimarrhum (_torrentem_) amnem
pervenies. Juxta est e lapidibus septum. Hac Plutonem fama est, rapta
Proserpina, ad ea, quæ sub terris esse homines putant, regna
descendisse. Lerna ipsa, uti superius dixi, ad mare est: quo in loco
initia Cereri peraguntur, quæ Lernæa vocantur. (8) Lucus in ea sacer a
monte, quem Pontinum dicunt, incipit. Mons Pontinus exceptam e cœlo
pluviam aquam non effundit, sed ipse eam absorbet. Profluit ab eo amnis,
cui a monte Pontino nomen. In montis vertice ædes est Minervæ Saitidis,
cujus sola manent rudera. Fundamenta etiam manent domus Hippomedontis,
qui Polynici Œdipodis filio in bello Thebano auxilio venit.



                             CAPUT XXXVII.


_ De luco platanis consito ad montem Pontinum et Amymone fluvio — signis
    et templis in hoc luco — Philammone initiorum Lernæorum auctore —
    hydra Lernæa — lacu Alcyonia, ubi Bacchus ad inferos descendit,
    ejusque profunditate immensa. _

Ab hoc igitur monte lucus ille maxima ex parte platanis condensus ad
mare excurrit: terminatur autem una ex parte Pontino amne, ex altera
Amymone, qui fluvius a Danai filia nomen accepit. In luco signa sunt
Cereris Prosymnæ, Bacchi: ac Cereris simulacrum non magnum, ad sedentis
imaginem. (2) Hæc e marmore facta sunt. In altero templo Bacchus ipse
cognomento Saotes (_Servator_) signum e ligno habet, sedentis itidem
forma. Est ibidem Veneris ad mare e marmore signum. Dicatum aiunt hoc a
Danai filiabus, ipsum autem Danaum ædem Minervæ ad Pontinum erexisse.
Initia vero Lernæorum Philammon instituisse dicitur. Ceterum quæ de
ritibus eorum narrantur, non esse antiqua perspicuum est. (3) Et ne ea
quidem quæ in corde ex orichalco fabricato inscripta audivi, esse
Philammonis, Arrhiphon deprehendit, origine quidem Triconiensis ex
Ætolia, nostra vero ætate Lyciorum ex spectatissimis, ac sollers ad ea
invenienda, quæ nemo ante vidit; is hoc quoque deprehendit eo quod dicam
argumento: versus et quæcunque soluta oratione his versibus immista
erant, hæc omnia Dorica dialecto scripta erant. Verum ante Heraclidarum
in Peloponnesum reditum eadem Argivi lingua, qua Athenienses, utebantur.
Philammonis certe temporibus ne Dorum quidem nomen, uti ego existimo,
fuit omnino Græcis omnibus notum. Hæc igitur ille sic se habere
demonstravit. (4) Ad Amymones fontem platanus exsurgit. Sub ea platano
hydram educatam narrant. Ego enimvero facile adducor, belluam illam, tam
multo maximam ceterarum fuisse, tum vero tam insanabili veneno, ut ejus
felle spicula sagittarum Hercules infecerit. Caput vero, uti ego opinor,
unicum, et non plura habuit. At Pisander Camirensis, quo et fera
terribilior, et carmina sua plus dignitatis habere viderentur, pro uno
illi plura capita dedit. (5) Vidi etiam fontem qui Amphiarai dicitur, et
stagnum Alcyonium, per quod Bacchum ad inferos Semelen reducturum
descendisse tradunt Argivi; monstratam autem ipsi a Polymno viam hanc.
Ejus stagni infinita est altitudo, neque est a me adhuc hominum quisquam
repertus, qui imum ejus solum ullo machinæ genere consequi potuerit.
Quin ipse Nero, junctis ad multorum stadiorum spatium funibus, ad eosque
plumbo religato, additis eo aliis inventis ad hoc experimentum
instrumentis, nullum tamen potuit altitudinis terminum deprehendere. (6)
Audivi præterea aliud hujusmodi: aquam illam, etsi quieta est specie
ipsa et tranquilla, ea tamen esse natura, ut, qui innare ausi fuerint,
ad imum eos fundum trahat, Est paludis ejus ambitus minime amplus, sed
nihilo stadii unius triente major. Margines herba et juncis vestiuntur.
Quæ circa illam quotannis Baccho nocturna sacra fiunt, ea mihi nefas
scribendo in vulgus efferre.



                             CAPUT XXXVIII.


_ De Temenio, urbe Argivorum — urbe Nauplia et fonte Canatho — de asino
    palmitum amputationem monstrante — Genesio et Apobathmis — Thyrea,
    et pugna Argivorum cum Spartanis ibi commissa — Athene, Neri, Eva,
    vicis, et Polemocrate — monte Parnone et Tano fluvio. _

Jam a Lerna Temenium contendentibus (pertinet Temenium ad Argivorum
fines, ac nomen a Temeno Aristomachi filio accepit: ille enim quum vicum
eum occupasset ac munivisset, exinde bello cum Doribus contra Tisamenum
et Achæos suscepto, tanquam e castello ad præliandum exibat) huc igitur
contendentibus visitur Phrixus erumpens in mare; et Neptuno est in
Temenio una, et item Veneri altera ædes erecta. Est ibidem et Temeni
sepulcrum, ad quod parentant Dores Argivi. (2) Distat a Temenio Nauplia
quinquaginta, uti mihi videtur, stadia; desertum hac ætate oppidum. Ejus
conditor fuit Nauplius, quem Neptuno et Amymone genitum crediderunt.
Exstant murorum rudera, Neptuni templum, portus aliquot, et fons, cui
nomen Canathus. In eo fonte vulgo apud Argivos proditum Junonem, ubi
quotannis laverit, denuo virginem fieri. Manavit hic sermo ab arcanis
initiorum, quæ Junoni solenni ritu fiunt. (3) Hoc loco, quod a Naupliæ
incolis de asino dicitur, abroso palmite vitem multo feraciorem
redditam, et asellum, quod sarmentorum putationem monstrarit, propterea
in saxo effictum esse: hoc tanquam minime, quod historiæ mandetur,
dignum prætermitto. (4) Ducit a Lerna altera etiam via secundum mare ad
vicum, quem Genesium vocant: ubi in littore Neptuni Genesii ædes, non ea
sane magna. Conjunctus fere est cum eo vico alter, cui nomen Apobathmi
(_Exscensus_), quia hic Argolicæ regionis primus esse locus dicitur, in
quem Danaus e navi cum liberis suis exscenderit. Hinc iis, qui Anigræa
superaverint (angustus hic et pene invius trames), ad lævam terra ad
mare patet, quæ quum ad alias arbores, tum ad oleas educandas maxime
opportuna est. (5) Qua vero parte in continentem terram a littore
ascenditur, ibi Thyrea vicus est: quo in loco de agri finibus lectissimi
viri ex Argivis trecenti, totidemque itidem lecti ex Lacedæmoniis inter
se pugnarunt: quumque omnes præter Spartanum unum et Argivos duos
occidissent, eodem, quo occubuerunt, loco tumuli sunt illis congesti.
Agro Thyreate Lacedæmonii, victis Argivis prœlio, quod universo agmine
utriusque populi commissum fuerat, potiti, Æginetis postea ex insula ab
Atheniensibus ejectis illum tradiderunt. Ætate mea Argivi eum colebant,
disceptatione et judicio, uti ipsi aiunt, receptum. (6) A sepulcretis
progressi Anthenen veniant, quam olim Æginetæ incoluerunt. Proximus
alter vicus, Neris: tertius Eua, pagorum illorum maximus. In eo est ædes
Polemocratis. Fuit is et ipse Machaonis filius, Alexanoris frater.
Medelas morborum et hic incolas docet: quare illi accolæ honores habent.
(7) Supra pagos mons eminet, in quo termini finium sunt inter
Lacedæmonios, Argivos ac Tegeatas. Erecti sunt pro terminis lapides
Hermæ, a quibus loco nomen est. Tanaus qui dicitur fluvius, unus ex
Parnone defluens, post cursum per Argivorum fines in Thyreaten sinum
exit.



         PAUSANIÆ DESCRIPTIONIS GRÆCIÆ LACONICA SIVE LIBER III.



                                CAPUT I.


_ De Lelege, rege Spartanorum indigena, et reliquis priscæ ætatis
    regibus eorum — Eurota — Lacedæmone et Sparta — Tyndareo ejusque
    propinquis regnum Laced. obtinentibus — duplicis regiæ domus apud
    Laced. origine et Aristodemi morte — de Aristodemi filiis, Procle et
    Eurysthene, ac Thera eorum tutore — colonia in insulam Theram
    deducta. _

Post Hermas illos ad occasum Laconica terra est. In ea regnasse primum
Lelegem indigenam, et ab eo Leleges, quibus imperabat, populos
nominatos, ipsi testantur Lacedæmonii. Lelege Myles et natu minor
Polycaon geniti. Quo vero gentium et quam ob causam Polycaon secesserit,
alio exponemus loco. Mylete mortuo Eurotas filius ei in regnum
successit. Is quum stagnantem in campis aquam ad mare alveo deduxisset,
quod fuit aquarum reliquum, in justi amnis morem defluens de se Eurotan
nuncupavit. (2) Hic quum e vita decessisset nulla suscepta virili
sobole, regnum Lacedæmoni reliquit. Erat hic matre Taygeta genitus, a
qua mons nomen accepit, patrem vero Jovem habuit, ut fama prædicat.
Uxorem autem duxerat Spartam Eurotæ filiam: ac ut primum ad regnum
accessit, regioni et incolis omnibus de se nomen indidit: urbem deinde,
quam condidit, de uxoris nomine, quod nostra etiam ætate retinet,
Spartam appellavit. (3) Hujus filius Amyclas, quum aliquod et ipse
cuperet nominis sui monumentum relinquere, in agro Laconico Amyclas
oppidum fundavit. Is quum filios plures suscepisset, Hyacintho natu
minimo, egregia forma puero, morte erepto, superstes fuit. Pueri tumulus
Amyclis est sub Apollinis signo. Amycla mortuo Argalus, ejus liberorum
natu maximus, regnavit: et hoc defuncto, ad Cynortan regnum pervenit.
Cynorta Œbalus nascitur. (4) Is e Gorgophone Argiva uxore, Persei filia,
Tyndareum suscepit. Fuit huic cum Hippocoonte, imperium sibi ætatis
causa vindicante, certamen. Verum Hippocoon adscito in societatem Icario
ejusque factione, longo intervallo superior discessit. Quare sibi male
metuens Tyndareus Pellanam, uti Lacedæmonii commemorant, aufugit.
Messenii vero narrant Tyndareum ad Aphareum in Messeniam confugisse:
fuisse autem Aphareum, Perieris filium, Tyndareo ipsi ex eadem matre
fratrem: ac tunc quidem Thalamis, quod est Messeniæ oppidum, domicilium
habuisse: quo in loco liberos etiam ipsum suscepisse. (5) Interjecto
dein tempore in regnum ab Hercule restitutus est Tyndareus. Regnarunt
etiam filii ejus, porro Menelaus Atrei filius, gener Tyndarei, et
Orestes, quod Menelai filiam Hermionen uxorem duxerat. Quum vero
Heraclidæ postliminio redissent, Tisameno Orestis filio regnante,
Messeniorum et Argivorum altera factio Temenum, altera vero Cresphontem
regem habuit. Quumque Lacedæmone gemini filii essent Aristodemi, regiæ
familiæ duæ exortæ sunt, atque id Delphici Apollinis oraculo approbante.
(6) Aristodemus enim e vita excessisse narratur Delphis, priusquam Dores
in Peloponnesum redirent. Hunc Lacedæmonii de rebus suis magnificentius
loquentes sagittis ab Apolline confixum tradunt, quod consulendi causa
non venisset ad oraculum, sed Herculem, in quem forte prius inciderat,
qui Doribus in Peloponnesum reditus confici posset, consuluisset. Verior
autem fama est, a Pyladæ et Electræ filiis, Tisameni Orestis filii
consobrinis, Aristodemum occisum. (7) Ejus Aristodemi filiis nomina
Procles et Eurysthenes indita: qui quam gemini essent, voluntate nihilo
minus magnopere dissidebant. Non obfuit tamen odii, quo inter se
laborarunt, acerbitas, quominus communi consilio Theran, Autesionis
filium, matris Argiæ fratrem, tutorem vero suum, in colonia deducenda
sequerentur. Coloniam deduxit Theras in insulam eam, quæ illis
temporibus Calliste vocabatur: e cujus regno ultro sibi Membliari
posteros decessuros speravit, (8) proinde atque illi etiam fecerunt, ea
scilicet ratione adducti, quod ad Cadmum Theræ genus referendum esset,
quum ipsi a Membliaro descendissent, quem plebeia stirpe natum Cadmus in
ea insula colonorum ducem reliquisset. Theras itaque insulam mutato
nomine de se appellavit, et ei quidem Theræi hac etiamnum ætate tanquam
coloniæ conditori quotannis parentant. Procli autem et Eurystheni in
Theræ mandatis duntaxat obeundis par fuit et concors alacritas, in
ceteris voluntatum ac consiliorum omnium summa dissensio. Verum si etiam
optime inter se convenientes fuissent, non tamen eorum posteros
potuissem una et eadem rerum gestarum expositione comprehendere: non
enim in unam eandemque prorsus ætatem inciderunt, ita ut patrueles
patruelibus et patruelium inter se liberi, ac qui deinceps ex his
descenderunt posteri, numero essent æquales. De utraque itaque familia
separatim agam, neque ullo pacto in unum confundam.



                               CAPUT II.


_ De Eurysthenis domo et Agidis — Echestrato regnante Lacedæmonii
    ejiciunt Cynurenses — Labota regnante primum bellum Argivis inferunt
    — de Lycurgo et Minoe legislatoribus — Lacedæmonii Archelao regnante
    Ægyn urbem subigunt — Teleclo regnante finitimas urbes Pharin,
    Amyclas et Geranthras expugnant — Alcamene regnante Charmidan in
    Cretam mittunt, urbem Helos evertunt et Argivos vincunt. _

Eurysthene Aristodemi filio natu grandiore Agin genitum ferunt: a quo
sunt omnis Eurysthenis posteritas Agidæ appellati. Agide regnante,
Patreum Preugenis filium in condenda urbe in Achaia, quam de nomine
Patrei nostra etiam ætate Patras vocant, adjuverunt Lacedæmonii: comites
etiam ac socios cum Grai Echelæ filio, Penthili nepote, Orestis
pronepote, in coloniam classe transmittenti, miserunt. Et ille quidem
regionem eam, quæ inter Ioniam et Mysos est, cui ætate nostra Æolidi
nomen, occupaturus erat, quum avus ejus Penthilus multo ante Lesbon,
insulam Æolidis hujus continenti adjacentem, cepisset. (2) At Echestrato
Agidis filio Spartæ regnum obtinente Lacedæmonii Cynurenses omnes, qui
militari essent ætate, sedibus suis expulerunt. Crimini datum, quod
prædones e Cynuriaco agro Argivorum, qui sibi consanguinei essent, fines
populationibus infestos redderent, ipsique adeo Cynurenses in eundem
agrum aperte excursiones facerent. Cynurenses quidem ab Argivis oriundos
esse et in coloniam a Cynuro Persei filio deductos memoriæ proditum est.
(3) Non multis post annis Echestrato Labotas filius in regnum succedit.
Hunc Labotan Herodotus in historia, ubi de Crœso scripsit, in Lycurgi,
qui Lacedæmoniis leges tulit, tutela fuisse scribit: sed Leobotan eum,
non Labotan, nominat. Hoc regnante, Lacedæmonii tunc primum Argivis
bellum indicunt. Crimini eis datum est, quod Cynurensem agrum, quem
armis ipsi cepissent, invaserint, quodque finitimos socios suos ad
defectionem sollicitarint. In eo tamen bello ab neutris quicquam memoria
dignum gestum est. (4) Jam qui in regnum ex hac familia successerunt
Labotæ, videlicet Doryssum et Doryssi filium Agesilaum, mors brevi
utrumque oppressit. Agesilao regnante Lycurgus Lacedæmoniis leges tulit:
quas eum nonnulli ab oraculo Delphico accepisse, alii autem Cretensium
scita eum ascivisse tradidere. Cretenses ipsi istas Minoi leges acceptas
referunt, de quibus illum ferunt non sine deo consuluisse: quod ipsum
his versibus videtur Homerus de Minois legibus significare voluisse:

             Quas inter magni Minois regia Cnosos,
             quem Jovis alloquium ter terna æstate beavit.

Verum de Lycurgo in iis quæ posterius sequuntur memorabo. (5) Agesilaus
Archelaum filium sibi successorem reliquit. Dum hic regnaret,
Lacedæmonii unam de finitimis urbibus, Ægyn nomine, bello subactam
exciderunt, Ægytarum ad Arcadas defectionem metuentes. In ea urbe
evertenda opem tulit Archelao Charillus ex altera familia rex: cujus
ductu quæ gesserint Lacedæmonii, tunc exponemus, quum eorum res gestas
stylo persequemur, qui Eurypontidæ sunt appellati. (6) Archelao Teleclus
nascitur. Hujus temporibus Lacedæmonii finitima oppida, Amyclas, Pharin,
Geranthras, quas Achæi occuparant, bello captas everterunt. Ex his
Pharitæ et Geranthratæ Dorum adventu territi, certis conditionibus e
Peloponneso decesserant: Amyclæenses vero non sunt illi quidem primo
impetu ejecti, sed acriter resistentes, belli diuturnitate superati,
quum multa prius virtutis documenta dedissent. Id ipsi Dores tropæo de
Amyclæensibus erecto testati sunt, quod nihil scilicet illis temporibus,
quod memoriæ consecrarent, dignius gessisse ipsi sibi visi sunt. Non ita
multo post Teleclus a Messeniis in Dianæ occiditur. Templum id in vico
fuit, quæ Limnæ appellatæ sunt, inter Laconici et Messeniaci agri fines.
(7) Teleclo demortuo successit Alcamenes filius. Eo regnante Lacedæmonii
Charmidam Euthyis filium, Spartanorum de optimatibus unum, in Cretam
mittunt, qui ortas inter Cretenses seditiones comprimat, persuadeatque
ut oppidis, quæ a mari longius sita vel alioquin invalida essent,
relictis in ea, quæ navibus appellendis essent opportuna, demigrarent.
Eodem tempore maritimum etiam oppidum, quod ab Achæis tenebatur, Helos
nomine, everterunt; et Helotis auxilia ferentes Argivos prœlio vicerunt.



                               CAPUT III.


_ Polydoro regnante Lacedæmonii colonias in Italiam deducunt — bellum
    Messeniacum acriter geritur — Eurycrate regnante Messenii
    Lacedæmoniorum imperio parent — Anaxandro regnante Messenii a
    Lacedæmoniis deficiunt et denuo opprimuntur — Eurycrate minore et
    Leonte regnantibus Lacedæmonii bellum cum Tegeatis infeliciter
    gerunt, Anaxandrida vero regnante superiores evadunt — Orestis ossa
    a Spartanis reperiuntur et ab Atheniensibus Thesei ossa — de
    Anaxandrida digamo — Cleomene rege et Dorieo. _

Alcamene mortuo, ejus filius Polydorus regnum adiit. Hoc regnante
Lacedæmonii colonias duas in Italiam deduxerunt, Crotonem et Locros ad
Zephyrium promontorium. Bellum etiam, quod Messeniacum est appellatum,
hoc ipso tempore exarsit. Neque vero easdem ejus belli causas
Lacedæmonii et Messenii referunt: (2) sed quæ utrinque dicantur, et
qualem exitum hoc bellum habuerit, infra suo loco explicabimus. Hoc
interim non omittemus, primum Messeniacum bellum ex parte maxima
Theopompi Nicandri filii ex altera gente regis ductu gestum. Confecto
autem bello ac Messeniis jam in potestatem Lacedæmoniorum redactis
Polydorum spectatæ virtutis Spartæ habitum et Lacedæmoniorum populo
maxime carum, quod nihil unquam aut per vim egisset aut dixisset cum
alterius contumelia, justitiam in tota jurisdictione cum summa
humanitate conjunxisset, (3) ob easque res gloria in cuncta Græcia
florentem, Polemarchus occidit, Lacedæmonius homo minime obscuro loco
natus, insigni vero, ut res ipsa indicavit, audacia. Mortuo Polydoro
Lacedæmonii honores multos nec vulgares habuerunt. Est autem et
Polemarchi Spartæ monumentum, vel quod ante vir bonus habitus fuerit,
vel quod propinqui eum clam sepelierint. (4) Eurycrate Polydori filio
regnum tenente Messenii Lacedæmoniis æquo satis animo paruerunt, neque
Argivorum multitudo in rerum novarum studium incubuit. Jam vero
Eurycratis filio Anaxandro regnante, Messenios fata sua extra
Peloponnesum ejecerunt. Quum enim a Lacedæmoniis defecissent, pares
illis aliquamdiu bello fuere: postremo superati, ex pacto convento e
Peloponneso excesserunt: qui relicti sunt, omnes servi facti sunt
Lacedæmoniis, præter eos tamen, qui maritima oppida incolebant. (8) Quæ
in eo bello evenerint, quod gestum est post Messeniorum defectionem, non
videntur mihi satis apte in hac historiæ parte tractari. Anaxandro
Eurycrates gignitur, Eurycrate minore Leon. His regnantibus Lacedæmonii
a Tegeatis clades complures acceperunt. Iidem sub Anaxandrida Leontis
filio secundiore multo, quam Tegeatæ, belli fortuna usi sunt. Res autem
sic propemodum gesta est. Lichas Lacedæmonius Tegeam venit: erant enim
tunc fœderis jure inter eas civitates pacata omnia. (6) Eodem tempore,
quo Lichas adveniebat Orestis ossa ex quodam oraculo jussi quærebant
Spartani. Ea intellexit Lichas in ærarii fabri officina defossa, ad
oraculi scilicet verba referens instrumenta singula ærariæ fabricæ.
Ventos enim folles, quod ipsi etiam conceptas auras vi expellunt, pulsum
malleum, repercussum incudem, hominum perniciem ferrum (quod in prœliis
jam usurpari cœptum fuerat) interpretatus est: nam si ad heroicum
seculum respexisset Apollo, hominum perniciem non ferrum, sed æs
dixisset. (7) Huic autem responso, quod Lacedæmonii acceperunt de
ossibus Orestis, persimile fuit quod Atheniensibus postea redditum est,
ut ossa Thesei e Scyro Athenas deportarent: non posse enim, id ni factum
esset, Scyron capi. Invenit tum Cimon Miltiadis filius, eodem usus in
conjiciendo acumine, Thesei ossa, neque ita multo post insula potitus
est. (8) Ex ære autem heroum temporibus omnia pariter arma fuisse,
Homerus testatur, quum securim Pisandri et Merionæ sagittam describit.
Argumento est etiam Achillis hasta Phaselide in Minervæ templo dedicata,
et apud Nicomedenses in Æsculapii Memnonis ensis totus ex ære, quum
hastæ illius ima tantum et summa cuspis ærea sit. Hæc ita esse pro
comperto habemus. (9) Anaxandrides, Leontis filius, unus ex omnibus
Lacedæmoniis uxores duas eodem tempore habuit; unde illi soboles duplex.
Nam quum priorem, optimam illam quidem, sed sterilem, ut dimitteret,
Ephori jussissent, id ut faceret in animum inducere non potuit: eatenus
tamen paruit, quod alteram cooptavit, e qua Cleomenem suscepit. Tunc
prior, quæ adhuc uterum non tulerat, Dorieum peperit, deinde Leonidam,
mox Cleombrotum. (10) Mortuo Anaxandrida, quum longe præstare consilio
et belli artibus Dorieum existimarent, Cleomeni tamen, quod natu esset
maximus, regnum inviti sane detulerunt. At Dorieus, quum adduci non
potuisset ut in patria permanens Cleomeni pareret, in coloniam est
ablegatus.



                               CAPUT IV.


_ Cleomenes cum Lacedæmoniis et sociis fines Argivorum invadit, eosque
    vincit — contra Athenas exercitum ducit et Orgadem, terram diis
    Eleusiniis sacram, devastat — in Æginam trajicit — Demaratum fraude
    regno privat — furore correptus mortem sibi infert — Leonidas rex
    Xerxi Græciam invadenti ad Thermopylas occurrit — de Pausania,
    Plistarchi, Leonidæ filii, tutore, ejusque honeste factis. _

Cleomenes ut primum regnum iniit, comparato ex Lacedæmoniis et sociis
exercitu, in Argivorum fines invasit: Argivos vero ipsos obviam cum
armis egressos prœlio fudit. Eorum quum ad quinque millia in proximum
Argi Niobes filii lucum confugissent, Cleomenes (quippe qui plerumque
mentis compos non esset) per Helotas in lucum ignem immisit: quo
incendio et lucus et qui se illuc receperant supplices exusti sunt. (2)
Hinc Athenas bis duxit. Primum Atheniensibus Pisistrati filiorum
dominatu liberatis, ingentem quum Lacedæmoniis, tum sibi apud cunctos
Græcos gloriam peperit. Deinde Atheniensis cujusdam Isagoræ gratia
ductus, quum Atheniensibus illum tyrannum imponere conatus esset, ac
libertatem suam fortiter tuentibus Atheniensibus ea de spe decidisset,
et reliquum Atticæ agrum populatus est, et regionem Orgadem appellatam,
diis, qui Eleusine coluntur, sacram vastasse dicitur. In Æginam deinde
transmisit: ubi insulæ ejus principes qui Medis studentes civibus suis,
ut terram et aquam Dario Hystaspæ filio dederent, persuaserant, in
vincula conjecit. (3) Dum in Ægina Cleomenes tempus terit, Demaratus eum
ex altera familia rex ad populum criminatur. Ea re commotus Cleomenes,
ut primum rediit, rationem iniit, per quam Demaratum e regno ejiceret.
Delphicam enim vatem pretio corruptam subornat, ut, quod ipse
præscriberet, consulentibus Lacedæmoniis responderet. Idemque
Leotychiden Demarati propinquum, e regia item domo, instigat, ut de
regno Demarato litem intendat. (4) Ibi Leotychides institit iis verbis,
quæ Ariston ejus pater temere effuderat, quum natum Demaratum dixit a se
genitum non credere. Eam disceptationem quum ad Delphicum oracalum,
sicuti alia omnia consueverant, Lacedæmonii retulissent, respondit
Pythia, quæ Cleomenes jusserat. (5) Quo factum ut Demaratus non æquo
judicio, sed adversarii oppressione regno fuerit spoliatus. Cleomenes
post hæc diem suum obiit, quum arrepto gladio per furorem sibi ipsi
manus consciscens totum corpus fœdissimis vulneribus lacerasset. Argivi
igitur, ea mortis acerbitate dedisse eum pœnas supplicibus, qui in Argum
confugerant: Athenienses, quod Orgadem vastasset: Delphi, quod
interpretem Apollinis, ut Demaratum falso insimularet, corrupisset, id
ei accidisse interpretati sunt. (6) Heroum autem et deorum in homines
iræ, præter hoc Cleomenis, alia etiam reperiuntur exempla. Siquidem et
Protesilaus, cui honores ad Elæuntem habentur, heros Argo nihilo
clarior, per se ipsum Persen Artaycten graviter est ultus. Neque unquam
Megarenses, posteaquam sacrosanctum agrum colere ausi sunt, deorum, qui
Eleusine coluntur, iram plane lenire potuerunt. Sollicitatum vero pretio
oraculum, præterquam tunc a Cleomene, ab nemine unquam scimus. (7) Ubi e
vita excessit Cleomenes, quod nullam reliquit virilem sobolem, ad
Leonidam Anaxandridæ filium, Doriei germanum et uterinum fratrem, regnum
pervenit. Quo tempore Xerxes cum populo suo Græciam invasit, ei Leonidas
cum trecentorum Lacedæmoniorum cohorte ad Thermopylas occurrit. Bella
quidem multa quum a Græcis contra barbaros, tum inter ipsos barbaros
gesta memorantur: sed ea pauca fuere, in quibus unius virtus eximie
enituit, ut Achillis ad Ilium, Miltiadæ in Marathone. Sed profecto
præclarum illud Leonidæ facinus, meo quidem judicio, omnia cujusvis
temporis exempla vicit. (8) Hic enim Xerxi, regum omnium, qui post Medis
et Persis imperarunt, animi elatione et operum magnificentia longe
præstantissimo, in Græciam irruenti tam acriter cum paucis, quorum dux
erat, ad Thermopylas restitit, ut ne visurus ille quidem Græciam, nedum
Athenas fuisset incensurus, nisi a Trachinio homine Hydarnis copiæ per
Œtæ montis tramites circumductæ Græcos oppressissent. Atque ita Leonida
interempto barbari in Græciam irruperunt. (9) Post hunc Pausanias
Cleombroti filius non certe regnavit, verum quum Plistarchi Leonidæ
filii tutor esset, ad Platæas Lacedæmonios duxit, atque inde in
Hellespontum classe transmisit. Hujus in Coam mulierem factum non possum
non magnopere collaudare. Is enim Coi hominis non ignobilis uxorem,
Hegetoridæ filiam, Antagoræ neptem, quam Pharandates Persa Teaspidis
filius invitam in pellicum numero habebat, (10) Mardonio ad Platæas et
Persis ad internecionem cæsis, Coon ad suos cum omni muliebri mundo
donisque omnibus, quæ a Pharandate acceperat, remisit. Idem Mardonii
cadaver contra Lamponis Æginetæ sententiam violari vetuit.



                                CAPUT V.


_ Pausanias minor, Atheniensibus ad Piræeum victis, triginta tyrannorum
    imperium non adjuvare vult, sed domum redit — ideo ab inimicis
    accusatur, et judicio absolvitur — Lacedæmonii Lysandro duce
    Thebanos invadunt — Lysandro cæso, Pausanias supervenit et cum
    Thebanis paciscitur — Pausanias denuo accusatus a Tegeatis in templo
    Minervæ Aleæ supplex recipitur — de Aristodemo, Pausaniæ filiorum
    tutore — Agesipolis, rex Lacedæmoniorum, Argivis bellum infert, sed
    terræ motu et tonitru recedere cogitur — contra Olynthios exercitum
    ducit et subito moritur. _

Jam vero Plistarchus Leonidæ filius in ipsis regni initiis diem suum
obiit. Cui Plistoanax successit, ejus ipsius Pausaniæ filius, cujus
ductu prœlium ad Platæas factum. Plistoanacte natus Pausanias. Hic
Pausanias in Atticam exercitum duxit, verbo cum Thrasybulo et
Atheniensibus bellum gesturus, atque ut triginta tyrannorum, qui a
Lysandro impositi fuerant, dominatum firmaret. Superato tamen ad Piræeum
Atheniensium præsidio, domum exercitum reportare statuit, quod scilicet
non esse eam Spartanorum reipublicæ maculam omnium turpissimam
adspergendam putaret, ut impurissimorum hominum tyrannidem confirmasse
dicerentur. (2) In patriam re infecta reversus, ab inimicis in judicium
est deductus. Apud Lacedæmonios de rege judicium hoc ritu constitui
solet. Consident qui seniores appellantur, duodetriginta numero: cum iis
Ephori, nec non alterius familiæ rex. Is erat tunc Agis. Ac
quattuordecim seniores et Agis rex Pausaniam condemnarunt: absolverunt
reliquæ ejus consilii partes. (3) Neque ita multo post delectum
Lacedæmonii contra Thebanos habuerunt. Cujus belli quæ causa fuerit,
quum Agesilai res gestas commemorabimus, exponetur. Ac tunc quidem
Lysander, quum in Phocidem pervenisset, universis Phocensibus assumtis,
cunctatione omni sublata, in Bœotiam invasit, et Haliartiorum oppidum
aggressus est oppugnare, quum adduci non possent ut a Thebanis
deficerent. Thebanorum jam et Atheniensium auxiliis clam intra urbem
receptis eruptionem fecere. Cum iis Lysander acie ante ipsa urbis mœnia
congressus cum magna Lacedæmoniorum manu dimicans occubuit. (4) Interea
Pausanias a Tegeatis et reliqua Arcadia comparatis auxiliis confecto jam
prœlio supervenit. Is ubi primum Bœotiam attigit, eorum qui cum Lysandro
fuerant et ipsius Lysandri cædem cognovit: nihilo tamen secius Thebas
perrexit, urbem oppugnaturus. Verum quum Thebani se ad omnem impetum
sustinendum confirmarent jamque Thrasybulus cum Atheniensium auxiliis
adventare nunciaretur, qui id unum exspectabat, ut prœlium Lacedæmonii
inirent, quo illos a tergo adoriretur: (5) Pausanias veritus ne medius
inter duos hostium exercitus ancipiti periculo circumveniretur, icto cum
Thebanis fœdere eorum, qui sub Haliartiorum muris ceciderant, cadavera
ad sepulturam tollenda curavit. Ea sane res neutiquam Lacedæmoniorum
judicio comprobata est: ego vero Pausaniæ consilium rectum fuisse
existimo. Nam quum probe nosset, Lacedæmoniis inter medios hostes
circumclusis semper aliquam accidere cladem, ut ad Thermopylas et in
Sphacteria insula, metuebat ne tertiæ ipse cladis auctor haberetur. (6)
Verum quum longe aliter ipsius cives judicarent, quippe qui ei, quod
tardius in Bœotiam venisset, crimini dabant, non putavit ille sibi
committendum, ut causam dicere cogeretur. Tegeatæ supplicem in Aleæ
Minervæ receperunt. Templum illud fuit antiqua religione Peloponneso
universæ sacrosanctum, neque violari eos fas erat, qui illuc
confugissent. Ea sane religio tunc a Lacedæmoniis in Pausania, antea
vero in Leotychide, et in Chryside est ab Argivis conservata. Quum illi
enim supplices se in illud templum recepissent, ne postulatum quidem
est, ut dederentur. (7) Pausania exulante, impuberes ejus filii,
Agesipolis et Cleombrotus, sub tutela Aristodemi, qui erat genere
proximus, fuerunt. Hujus Aristodemi ductu Lacedæmonii ad Corinthum
prospere pugnarunt. (8) Jam vero Agesipolis ut regnum per ætatem adiit,
Argivis primum ex omnibus Peloponnesiis bellum intulit. Is quum per
Tegeatas in Argivorum fines duceret, Argivi obviam illi caduceatorem
miserunt, quo patria quædam fœdera sanciret jam inde ab initio inter
omnes Dores mutuo percussa. At ille non modo fœdus nullum cum
caduceatore instauravit, sed agrum etiam immisso exercitu depopulatus
est: neque quum terra etiam movisset, retro agmen egit, etsi alias præ
ceteris Græciæ populis Lacedæmoniis et Atheniensibus hujusmodi prodigia
religioni ac terrori fuerint. (9) Castra, jam fixerat Agesipolis sub
ipsis Argivorum muris, neque interim desita est divinitus terra moveri:
quin et milites aliquot de cœlo tacti, nonnullos etiam tonitrua
lymphatos atque attonitos reddidere. Invitissimus itaque ille ex
Argivorum finibus castra movit. Rursus contra Olynthios fecit
expeditionem. Ibi satis secunda belli fortuna usus, quum urbes
Chalcidensium multas cepisset, ac ipsam postremo Olynthum se in
potestatem redacturum speraret, subito morbo oppressus diem suum obiit.



                               CAPUT VI.


_ Cleombrotus rex in prœlio cum Bœotis ad Leuctra commisso cadit —
    Cleonymus cum Areo de regno certat, eoque privatus Pyrrhum in
    patriam inducit — Areo regnante Antigonus Demetrii fil.
    Atheniensibus bellum infert, quibus Lacedæmonii Areo duce opem
    ferunt — Leonidas senex, cui regnum Lacedæm. obtigit, a Cleombroto
    illo privatur, et iterum rex creatur — de Cleomene Leonidæ filio,
    ultimo Eurysthenis domus rege. _

Agesipolide sine liberis mortuo ad Cleombrotum regnum pervenit. Eo duce
Lacedæmonii cum Bœotiis ad Leuctra prœliati sunt: et ipse quidem
Cleombrotus fortiter dimicans initio prœlii occubuit. Plerumque sane in
magnis cladibus numen exercitus ducem ante alios e medio tollere solet,
sicuti et Atheniensibus Hippocratem Ariphronis filium ad Delium, postea
in Thessalia Leosthenem eripuit. (2) E Cleombroti liberis natu major
Agesipolis nihil omnino gessit memoratu dignum. Eo mortuo natu minor
Cleomenes regnum adiit. Qui quum filios duos Acrotatum et juniorem
Cleonymum suscepisset, ita forte accidit ut Acrotatus patrem sibi
superstitem reliquerit. Quumque postea Cleomenes e vita decessisset,
inter Cleonymum Cleomenis filium et Areum filium Acrotati de regno
coorta lis est. Ibi quum senatus paternum regnum Areo adjudicasset, (3)
Cleonymus sibi illum prælatum tam indigne tulit, ut eum Ephori et aliis
præmiis decretis et exercitus imperio delato placare studuerint,
quominus hostili esset in Spartam animo. Nihilominus ille et alia multa
hostilia in patriam designavit, et Pyrrhum Æacidæ filium intra fines
induxit. (4) Areo vero Acrotati filio Spartæ regnante, Antigonus
Demetrii filius Athenas terrestribus maritimisque copiis oppugnare
aggressus est. Atheniensibus subsidio missus cum classe Patroclus ex
Ægypto: Lacedæmonii quoque cum omnibus copiis, Areum regem secuti,
præsto fuere. (5) Quum Antigonus autem urbem undique ita obsessam
teneret, ut aditu omni sociorum auxilia prohiberentur, Patroclus per
nuncios Areum et Lacedæmonios monuit, ut prœlium cum Antigono inirent;
se interim Macedonum terga invasurum, quod sui nequaquam pedestri acie
pares essent Macedonibus, quippe qui Ægyptii et nautæ essent. Eo nuncio
commoti Lacedæmonii, iidemque quum Atheniensium amicitia, tum vero
nominis sui gloriam ad posteros propagandi studio ducti, prœlii aleam
subire nihil recusabant. (6) Verum Areus, commeatu jam consumto,
exercitum domum reportavit, quippe qui desperatam pugnandi audaciam ad
patriæ usus conservandam neque temere sociorum causa profundendam
censeret. Atenim quum Athenienses diu acriter restitissent, Antigonus
pace facta præsidium illis in Museo imposuit, quod tamen non multo post
ultro deduxit. Areo Acrotatus gignitur: Acrotato minor Areus. Is annum
agens fere octavum morbo consumtus est. (7) Jam vero, abolita propemodum
Eurysthenis posteritate mascula, restabat Leonidas Cleonymi filius,
grandis admodum natu. Huic Lacedæmonii imperium deferunt. Graves cum eo
inimicitias Lysander Lysandri filius, Aristocratis nepos, exercebat. Hic
sibi associat Cleombrotum, qui Leonidæ filiam habebat in matrimonio:
eoque in familiaritatem pellecto, Leonidæ tum alia intendit crimina, tum
eum, quum puer adhuc esset, Cleonymo patri de exitio Spartæ conciliando
juramentum dedisse dictitavit. (8) Quum igitur regno se Leonidas
abdicare coactus esset, in ejus locum Cleombrotus invasit. Quodsi animi
præ ira impotens Leonidas fuisset, ac, ut olim Demaratus Aristonis
filius, vel ad Macedonum, vel ad Ægyptiorum regem confugisset, nihil eum
omnino, quod facti postea Spartanos pœnituerit, juvisset. Nunc vero quum
a civibus suis e patria pulsus in Arcadiam exilii causa abisset, non ita
multis post annis ab iisdem in patriam, et pristinum etiam regnum
revocatus est. (9) De Cleomenis autem Leonidæ filii audacia et animi
magnitudine, et quemadmodum in eo defecerit Spartiatarum regnum, quum de
Arati Sicyonii rebus gestis ageremus, affatim multa diximus. Narravimus
vero in superioribus etiam quonam mortis genere Cleomenes in Ægypto e
vita excesserit. Ex Eurysthenis igitur gente regum, qui etiam Agidæ sunt
appellati, postremus Cleomenes Leonidæ filius fuit.



                               CAPUT VII.


_ De altera regum Lacedæmoniorum domo, Proclidarum, dein Eurypontidarum
    — Prytanide regnante inter Lacedæmonios et Argivos primæ inimicitiæ
    exoriuntur — Charillo regnante Lacedæmonii fines Argivorum devastant
    et Tegeatas invadunt — Nicandro regnante iterum vastatur Argolis —
    Theopompo regnante Lacedæmonii cum Argivis pugnant de Thyreatide —
    Anaxidama rege Messenii denuo victi ex Peloponneso ejiciuntur — de
    Aristone rege, ejusque septem mensium filio Demarato — Leotychide
    rege — Archidamo rege Atheniensibus maxima mala inferente —
    Sthenelaida belli Peloponnesiaci præcipuo auctore. _

Quæ vero de altera regum familia accepimus, ita se habent. Procles
Aristodemi filius habuit filium, cui Soo nomen dedit: Soo Eurypon
genitus. Hunc tantum esse gloriæ consecutum narrant, ut ea tota familia
qui Proclidiæ ante sunt appellati, Eurypontidarum ab eo cognomentum
acceperit. (2) Euryponte nascitur Prytanis. Eo regnante inter
Lacedæmonios et Argivos inimicitiæ ortæ: et jam ante quam Argivis
quicquam crimini daretur, cum Cynurensibus bellatum fuerat. Ac proximas
quidem deinceps ætates, Eunomo scilicet Prytanidis, et Polydecte Eunomi
filio regnantibus, perpetua pax Spartanis fuit. (3) Charillus autem
Polydectis filius in Argivorum agrum invasit et igne ferroque vastavit:
eodemque duce paucis post annis contra Tegeatas exiere Spartani, quum
ambigui et perplexi oraculi auctoritatem secuti Lacedæmonii in spem
venerunt, capturos se Tegeatas, Tegeatarumque campos Arcadibus
adempturos. (4) Charillo mortuo, Nicander filius in regnum successit.
Hoc regnante facinus in Teleclum ex altera familia regem a Messeniis
commissum est in Limnadis fano. Idem vero Nicander Argivorum fines
hostiliter ingressus magnam terræ partem vastavit. Ejus facinoris quum
participes fuissent Asinæi, graves Argivis pœnas paulo post deleta
patria profugi dedere. (5) De Theopompo vero Nicandri filio, qui post
patrem regnavit, rursus erit mihi mentio facienda, quum ad res
Messeniorum historia descenderit. Eo regnante inter Argivos et
Lacedæmonios de Thyreatarum quoque finibus dimicatum. Ei prœlio
Theopompus senio et animi ægritudine implicitus non interfuit: nam eo
vivente Archidamus filius moritur. (6) Neque tamen sine liberis obiit
Archidamus, sed filium reliquit Zeuxidamum. Huic Anaxidamus item filius
successit. Eo imperante a Lacedæmoniis Messenii iterum bello victi e
Peloponneso abierunt. Anaxidamo Archidamus, Archidamo Agasiclen
nascitur. Utriusque vita omnibus belli molestiis vacua, perpetua
tranquillitate insignis erat. (7) Aristo vero Agasiclis filius uxorem
duxit puellam, quam Spartanarum omnium virginum fuisse tradunt
turpissimam, mulierum vero omnium Helenæ beneficio pulcherrimam. Ex ea
quum filius natus esset mense ipso septimo, eique in consilio Ephororum
sedenti servus nunciasset puerum natum, eorum, qui de Eurysthei natali
sunt, versuum Iliadis oblitus, vel quod illos omnino non satis
intellexisset, negavit puerum eum, qui non esset legitimo mensium numero
natus, a se genitum. (8) Cujus eum postea effusæ vocis pœnituit.
Demaratum enim spectata virtute virum, qui cum Cleomene Athenienses
Pisistratidarum dominatu liberarat, Aristonis inconsiderata oratio et
suscepta cum Cleomene simultas regno privavit. Quum autem in Persas ad
Darium profectus esset, in longum tempus ejus propagatam in Asia
posteritatem ferunt. (9) Leotychides vero rex in Demarati locum creatus.
Is Athenienses et ducem eorum Xanthippum Ariphronis filium in pugna ad
Mycalen juvit: idemque posterius in Thessaliam contra Aleuadas profectus
facile totam Thessaliam armis subigere potuit, quum semper ei prœliis
omnibus vincere contigisset: sed ab Aleuadis donis est corruptus. (10)
Quare domi accusatus, Tegeam indicta causa ad aram Minervæ Aleæ supplex
confugit. Leotychidæ filius Zeuxidamus patre adhuc vivo, et ante exilium
ejus, morbo absumtus est. Zeuxidami vero filius Archidamus avo jam Tegeæ
exulante regnavit. Hic Atheniensium agros vehementer vexavit, quum in
Atticam quotannis excursiones faceret et omnia populabundus ageret ac
raperet. Idem etiam Platæensium, qui socii et amici Atheniensium erant,
urbem per obsidionem cepit. (11) Verumtamen hic Peloponnesiorum in
Athenienses bellum neutiquam concitarat; quin, ut pax inter eos maneret,
quantum eniti potuit, elaborabat. Sed Sthenelaidas, vir quum alias
potens, tum vero de Ephoris unus, suscipiendi belli cumprimis auctor
fuit: quod sane bellum Græciam satis adhuc firmo innixam fundamento de
gradu excussit: nec multo post Philippus Amyntæ filius ruinosam et plane
ægram aggressus penitus collabefecit.



                              CAPUT VIII.


_ De Cynisca, Archidami filia — Agide regnante Lacedæmonii ab Eleis
    Olympicis ludis prohibiti iis bellum inferunt, quod tertio anno
    componitur — Athenienses invadunt et ad Ægospotamos vincunt — Agis
    Leotychiden non agnoscit filium — Agesilaus regno privat
    Leotychiden. _

Quum decessisset Archidamus filiis duobus relictis, Agis, qui Agesilao
major natu erat, regnare cœpit. Habuit Archidamus et filiam, Cyniscam
nomine, quæ ad Olympicas victorias virili propemodum animo adspiravit.
Prima hæc feminarum omnium equos aluit, prima Olympicam palmam tulit.
Post eam enim quoque, aliæ inprimis vero e Lacedæmone nonnullæ, sunt
victrices in Olympicis renunciatæ: quibus tamen illa longe gloria
præstitit. (2) Spartani vero et poeticen et omnem, quæ ex ea hominibus
contingere possit, gloriam omnium minime admirati mihi videntur. Nam
nisi quod Cyniscæ epigramma fecit nescio quis, et ante Pausaniæ in
tripodem Delphis dedicatum epigramma exaravit Simonides, aliud nihil a
poeta quidem ullo de Laconicis regibus est memoriæ proditum. (3) Agide
Archidami filio regnante et alia Eleis Lacedæmonii crimini dederunt, et
illud inprimis acriter expostularunt, quod Olympicis ludis et Jovis
templo Olympico ab ipsis prohibiti fuissent. Caduceatore itaque misso
Eleis imperant, ut Lepreatas, et alios finitimos, qui ipsis parerent,
suis uti sinerent legibus. Qui quum respondissent, simulac finitimas
Spartæ civitates liberas vidissent, nihil sibi causæ fore, quin et ipsi
sociis suis libertatem redderent: eo responso commoti Lacedæmonii, sub
Agide rege in Eleorum fines invaserunt: (4) verum in Olympiam usque et
ad Alpheum amnem progressi, terræ motibus conterriti, retro agmen egere.
Anno autem insequenti Eleorum agrum Agis populatus magnam ex eo prædam
egit. Tum Xenias Eleus, et privatim Agidis et publice Lacedæmoniorum
hospes, adversus populum insurrexit una cum ditioribus. Verum priusquam
cum exercitu Agis præsto esset, Thrasydæus, cui rerum summa a populo
commissa fuerat, Xeniam totamque ejus manum pugna superatos urbe pellit.
(5) Agis vero domum cum exercitu reversus Lysistratum Spartanum cum
parte copiarum et Eleorum exules relinquit, qui cum Lepreatis agrum
eorum populationibus vexarent. Tertio demum ejus belli anno, quum Agis
exercitu comparato denuo esset in Eleorum fines invasurus, Thrasydæus de
populi sententia, affecta jam malorum diuturnitate et prope consumta
civitate, pacem his conditionibus accepit: In posterum finitimis non
imperaturos: urbis [_immo Pheæ et Cyllenes, non Elidis, ut librorum
Xenophontis H. Gr._ 3, 2, 30 _vitiis_ σφέας _et_ Κυλλήνην _deceptus
opinatur Pausanias_] muros demolituros: Lacedæmoniis Olympiæ Jovis
sacrum sacrosque ludos celebrare, et in eorum ludorum certamina
descendere liciturum. (6) Etiam in Atticam Agis bellum continuo intulit:
idemque ad Deceleam contra Athenienses castellum munivit. Deleta vero ad
Ægospotamos Atheniensium classe, Agis cum Lysandro, Aristocriti filio,
fœderis, quod inter Athenienses et Lacedæmonios sancitum fuerat, quum id
tamen Spartani non jussissent, religionem violavit. Illi enim suo
duntaxat ipsorum arbitrio, non auctoritate publica Spartanorum, scitum
cum sociis fecerant de Atheniensium civitate radicitus exscindenda. (7)
Hæ fuere Agidis res bellicæ maxime illustres. Cujus non alia fuit de
Leotychide filio quam Aristonis de Demarato futilitas: siquidem et hic
audientibus Ephoris, fortunæ quadam malignitate impulsus, non putare se
dixit, ex se Leotychiden natum. Cujus eum levitatis postea pœnituisse
constitit. Quum enim morbo implicitus ex Arcadia domum reportaretur,
apud Heræam testes fecit, qui cum eo erant, omnes, nihil se dubitare,
Leotychiden ex se genitum esse: totique isti multitudini multis cum
precibus et lacrimis injunxit, ut hoc apud Lacedæmonios testimonium
dicerent. (8) Verum Agide mortuo Leotychiden Agesilaus regno pellere
studebat, ea populo in memoriam redigendo, quæ de eo aliquando Agis
dixisset. Præsto tamen et Leotychidæ ipsi ab Heræa Arcades fuere, qui
morientis jam Agidis verba renunciarunt. (9) Auxit inter Agesilaum et
Leotychiden disceptationem Delphicum oraculum his illi versibus: editum:

             Sparta cave, quamvis te maxima gloria tollat,
             heu tibi ne claudus recti cruris noceat rex:
             tunc inopinatos longum patiere labores,
             letiferique undam miscentem cuncta duelli.

(10) Hæc in Agesilaum dixisse Apollinem, contendebat Leotychides, quod
altero ille pede claudicaret: at Agesilaus in Leotychiden retorquebat,
quod non legitimus ab Agide esset genitus. Eam disceptationem
Lacedæmonii ad oraculum, quum id arbitratu suo facere possent, non
retulerunt tamen; auctoritatem scilicet Lysandri Aristocriti filii
secuti, qui vehementer, ut (Agesilao) regnum decerneretur, contendebat.



                               CAPUT IX.


_ Agesilao regnante Lacedæmonii in Asiam contra Artaxerxem trajicere
    decernunt, et ceteras Græciæ civitates in societatem belli vocant —
    Agesilaus Aulidem devehitur, dein Lydiam invadit ac Persas prœlio
    vincit — Artaxerxes Timocratem in Græciam cum pecunia mittit, ut
    Græcos ad bellum contra Lacedæmonios suscipiendum sollicitet —
    Lacedæmonii bellum contra Thebanos decernunt — bellum Corinthiacum
    geritur et Agesilaus exercitum ex Asia reducit — Thebanos ad
    Coroneam vincit. _

Regnum ubi adeptus est Agesilaus Archidami filius, classem Lacedæmoniis
placuit in Asiam transmitti, qua bellum contra Artaxerxem Darii filium
transportaretur. Cognoverant enim quum a ceteris civitatis principibus,
tum inprimis a Lysandro, in bello adversus Athenienses non ab Artaxerxe,
sed a Cyro se fuisse pecunia in naves adjutos. Agesilaus exercitum in
Asiam traducere jussus ac terrestrium copiarum imperator declaratus
dimisit legatos, qui Peloponnesi populos omnes, præter Argivos, Græcos
item ceteros, qui extra Isthmum sunt, ad belli ejus societatem
adhortarentur. (2) Corinthii quidem tunc, etsi nihil cupiebant
impensius, quam ejus transmissionis esse participes, everso tamen
repentina maris eluvione Jovis templo, cui apud ipsos Olympii cognomen
fuit, tanquam prodigio perterrefacti, inviti illi quidem se domi
continuere. Athenienses Peloponnesiaci belli calamitates reliquas et in
primis pestilentiam causati, ex quibus ad pristinam fortunam vixdum
redirent, re vero ipsa, quod nuncium acceperant, Cononem Timothei filium
ad regem venisse, plane cessarunt. (3) Missus est etiam ad Thebanos
Aristomenidas, quod et Agesilai maternus avus erat, et ipsis Thebanis
minime alienus: siquidem eorum judicum unus fuerat, qui, expugnatis
Platæensium muris eos, qui intus capti fuerant, occidendos censuerant.
At illi non aliter, quam Athenienses, auxilia se missuros negarunt.
Agesilaus statim domi habito delectu, sociorum auxiliis in unum
contractis, classeque ædificata et instructa, Aulidem rem divinam Dianæ
facturus venit, quod illinc Agamemnon etiam dea placata ad Trojam
solvisset. (4) Se certe intelligebat beatioris, quam Agamemnon olim
fuisset, civitatis regem esse, neque minus, quam olim ille, cunctæ
Græciæ imperare. Quodsi Artaxerxem vinceret et Persarum opibus
potiretur, multo majus et clarius facinus hoc videri posse sperabat,
quam fuisse Priami regnum evertere. Rei divinæ operam dantem Thebani cum
armis adorti accensa jam super aris. femora disjiciunt, ipsum e templo
expellunt. (5) Hic ille etsi disturbatum sacrum, priusquam litatum
esset, molestissime ferebat, in Asiam tamen transmisit ac Sardes primum
appulit. Erat enim tunc inferioris Asiæ pars maxima Lydia, et in ea
Sardes opibus et omni copiarum genere ceteras urbes longe anteibat et
ejus, qui maritimam præfecturam obtinebat, satrapæ regia erat, uti Susa
regis ipsius. (6) Congressus vero cum Tissapherne, Ioniæ satrapa, in
Hermi campis vicit Persarum non modo equitatum, sed etiam peditatum, qui
tanto tum numero erat collectus, ut post eum exercitum, quem Xerxes
adversus Athenas duxit, et ante illum Darius contra Scythas, esset
maximus. Agesilai itaque in bellicis rebus alacritatem admirati
Lacedæmonii classis etiam imperium ei detulerunt. At ille quum studium
curamque omnem ad res magnas terrestribus copiis gerendas contulisset,
rebus navalibus Pisandrum uxoris suæ fratrem præfecit. (7) Verum
quominus voti fieret compos, deorum nescio quis invidit. Ubi enim primum
audivit Artaxerxes, Agesilaum, aliquot jam prœliis prospere factis,
novos semper vincendo rerum progressus facere et ulteriora appetere,
Tissaphernem apud se prius illustri gratia hominem, capitis damnatum,
occidendum curat, eique successorem, qui oræ maritimæ præesset,
Tithrausten mittit, hominem quum in rebus gerendis sollertem, tum vero
odio in Lacedæmonios flagrantem. (8) Hic ut primum Sardes attigit,
rationem excogitavit, per quam efficeret ut Lacedæmonii imperatorem suum
cum exercitu ex Asia revocare cogerentur. Rhodium enim Timocratem cum
pecunia in Græciam mittit, qui Græciæ populos ad bellum contra
Lacedæmonios suscipiendum concitet. Qui pecuniam cepere, fuisse dicuntur
ex Argivis Cylon et Sodamas: e Thebanis Androclides, Ismenias et
Amphithemis. Ejus etiam largitionis participes Athenis fuere Cephalus et
Epicrates: et simul e Corinthiis quotcunque cum Argivis faciebant,
inprimis Polyanthes et Timolaus. (9) Sed qui belli aperte initium
fecerunt, erant Locri ex Amphissa. Nam quum inter ipsos et Phocenses de
agri finibus esset controversia, Thebanorum, et inprimis Ismeniæ,
impulsu frumenta, appropinquante jam messis tempore, succiderunt et cum
reliqua præda asportarunt. Excursiones etiam in Locrorum agrum Phocenses
cum omnibus militum copiis populabundi fecere. (10) Quare Locri,
adscitis in societatem Thebanis, vicissim Phocensium agros vastarunt.
Jam Phocenses, missis Lacedæmonem legatis, Thebanos urgebant, docentes
quæ passi ab iis essent. Horum commoti expostulationibus Spartani bellum
in Thebanos sciverunt. Inter alia crimina et illud querebantur, quod per
contumeliam in Agesilaum rei divinæ operam dantem Aulide impetum
fecissent. (11) Cognito Lacedæmoniorum decreto Athenienses per legatos
rogant Spartanos, armis abstineant, jure et disceptatione res repetant.
At illi eam legationem infestis atque iratis animis acceptam statim
remiserunt. Quæ deinde sunt consecuta, Lacedæmoniorum expeditio et
Lysandri mors, exposuimus, quum de Pausaniæ rebus gestis ageremus. (12)
Et sane bellum illud, quod est Corinthiacum appellatum, a Lacedæmoniorum
in Bœotiam expeditione sumto initio, majores in dies et graviores habuit
progressus. Atque hæc quidem causa Agesilaum perpulit, ut exercitum ex
Asia reportaret. Quum itaque navibus ex Abydo Seston transmisisset,
atque inde per Thraciam in Thessaliam contenderet, Thessali, ut eam a
Thebanis gratiam inirent, viam ei intercludere conati sunt: quod pro
veteri etiam cum Atheniensibus amicitia sibi faciendum putarunt. (13) At
ille, fuso hostium equitatu, iter sibi per Thessaliam aperuit: ac mox
Thebanis et eorum auxiliis ad Coroneam superatis, per Bœotios sibi viam
fecit. Ipsi quidem Bœotii e prœlio in Minervæ templum cognomento Itoniæ
confugerunt. Agesilaus vero, etsi vulnus in pugna acceperat, neutiquam
sibi tamen in supplicibus violandis religionem contemnendam censuit.



                                CAPUT X.


_ Agesilaus denuo cum exercitu Corinthum venit, et Amyclæenses dimissi
    ad Hyacinthia celebranda ab Iphicrate opprimuntur in itinere —
    Agesilaus Ætolis opem fert — in Ægyptum trajicit et in itinere
    moritur — Archidamo regnante Phocenses Delphici Apollinis templum
    occupant et a Lacedæmoniis contra Thebanos adjuvantur — Archidamus
    Tarentinis auxilio proficiscitur et ibi in pugna interficitur —
    Agis, rex, contra Antipatrum pugnans occumbit — Laconici agri
    descriptio incipit a regione Scotitas dicta — de vico Caryæ dicto et
    Dianæ Caryatidis cultu — reliquiis Sellasiæ — Apollinis Pythaei
    signo in monte Thornace. _

Non ita multo post Isthmicos ludos fecerunt Corinthiorum ii, qui domo eo
nomine effugerant, quod Spartanorum partes secuti essent. Oppidani
quidem tunc Agesilai metu intra urbem se continebant. At ubi ille castra
movit Spartam rediturus, una cum Argivis et ipsi Isthmia agitarunt. Sed
Corinthum rursus cum exercitu Agesilaus rediit: quod tamen Hyacinthia
adventarent, Amyclæenses domum dimisit, quo ludos Apollini et Hyacintho
patrio ritu facerent. Eam cohortem Athenienses Iphicrate duce in via
adorti trucidarunt. (2) Agesilaus in Ætoliam deinde venit, Ætolis contra
Acarnanas, a quibus bello premebantur, auxilium laturus: et Acarnanas
quidem ipsos ab armis discedere coegit, quum jam parum tamen abesset
quin et Calydonem et reliqua Ætolorum oppida expugnarent. Insequenti
postea tempore in Ægyptum navigavit, ut eos armis persequeretur, qui ab
Ægyptiorum rege defecerant. Ac multæ res præclare ab eo in Ægypto gestæ
possunt commemorari. Erat tum jam senex Agesilaus: quare in itinere
fatum ilum oppressit suum. Cadaver ejus in patriam reportatum
Lacedæmonii majore multo, quam aliorum regum, sepulturæ et funeris
honore decorarunt. (3) Archidamo deinde Agesilai filio regnante
Phocenses Delphici Apollinis fanum occupaverunt. Ad bellum igitur contra
Thebanos gerendum Phocensibus tum privatis pecuniis conducta auxilia
venerunt, tum illis Lacedæmonii et Athenienses publico decreto auxilia
misere: hi quidem veterum erga se meritorum recordatione adducti;
Lacedæmonii vero, prætexentes et ipsi amicitiam Phocensium, sed revera,
ut mea fert opinio, ob odium Thebanorum. At Theopompus, Damasistrati
filius, Archidamum narravit ejus belli gerendi causa pecuniam accepisse;
atque adeo Dinicham, Archidami uxorem, ab iis, qui rerum apud Phocenses
potiebantur, corruptam muneribus Archidamum ad opem illis ferendam
effecisse promtiorem. (4) Enimvero et sacram pecuniam cepisse et auxilio
iis venisse, a quibus est orbis terræ clarissimum oraculum vastatum,
nunquam ego in laude posuerim: at illud merito in Archidamo collaudarim,
quod, quum Phocenses Delphorum militarem ætatem omnem trucidare, liberos
et uxores in servitutem abducere, ipsam denique urbem funditus evertere
in animo haberent, unus tam insignem est cladem deprecatus. (5) Idem
postea in Italiam trajecit, quo tempore Tarentinos in bello contra
finitimos barbaros auxiliis juvit. Ibi vero quum in pugna interfectus
fuisset, quod sepulturæ honore caruerit, Apollinis, quem læserat, ira
factum est. Hujus Archidami natu major filius Agis contra Macedonum
regem Antipatrum pugnans occubuit. Minor Eudamidas rebus maxime pacatis
Spartæ regnavit. Agidis vero Eudamidæ, et Eurydamidæ Agidis filiorum res
gestas pridem persecuti sumus, quum in Sicyoniorum rebus nostra
versaretur oratio.

6. Ab Hermis descendentibus locus occurrit quercetis condensus: Scotitas
(_quasi Tenebrius_) ei nomen. Illud quidem non ab arborum continenti
umbra, sed ab Jove cognomento Scotita, cujus templum a recta via ad
lævam abest decem ferme stadia. In ipsa via paulo longius progressis ad
lævam itidem ostendit se Herculis signum et tropæum. Erectum ab ipso
esse proditum est memoriæ, quum Hippocoontem ejusque filios occidisset.
(7) Tertium a recta via diverticulum ad dextram Caryas et ad Dianæ
templum perducit: siquidem vicus ille Dianæ est et Nymphis sacer. Et
Caryatidis Dianæ sub divo signum stat: quo in loco Lacedæmoniorum
virgines anniversarium festum obeunt, patrioque ritu saltationem
celebrant. Reversus in viam militarem et aliquantulum progressus
Sellasiæ ruinas videas: quam victis Lacedæmoniis eorumque rege Cleomene
Leonidæ filio captam et destructam ab Achæis ante scripsi. (8) In
Thornace, quo hinc profectus non multo post pervenies, Pythaei Apollinis
signum visitur, eadem figura, qua Amyclæum est, fictum; illud autem
cujusmodi sit, suo loco exponam. Est autem Lacedæmoniis clarior multo et
ipsa religione insignior Amyclæus ille Apollo: quare aurum illud omne,
quod Apollini huic Pythaeo miserat dono Crœsus Lydorum rex, ad Amyclæi
Apollinis signum exornandum transtulerunt.



                               CAPUT XI.


_ De urbe Sparta seu Lacedæmone — memorandis in foro Spartæ, ædibus
    senatorum et magistratuum in eo, senatu, Ephoris et Bidiæis —
    porticu Persica — templo Cæsaris et Augusti Imperatoris — Agia vate
    et Tisameno ejusque de quinque victoriis vaticinio — regione fori
    Choro dicta — reliquis templis, signis ac memorandis in foro. _

A Thornace descendentibus urbs ipsa se ostendit, initio Sparta, posteris
deinde temporibus etiam Lacedæmon nuncupata, quum antea regionis nomen
hoc esset. Quod autem in Attica historia professus sum, me non omnia
persecuturum, sed habito delectu ea duntaxat, quæ memoria digna visa
essent, literis mandaturum: idem nunc mihi, antequam ad eorum quæ de
Sparta dicenda sunt commemorationem aggrediar, profitendum: siquidem
instituti operis initio e multis, quæ populi ipsi de se fama vulgarunt,
ea mihi seligenda duxi, quæ maxime memoratu digna visa essent: cujus
certe minime improbandi consilii, nihil profecto est, quamobrem fines
transgrediar. (2) Apud Lacedæmonios, qui Spartam tenent, digna, quæ
spectentur, sunt: forum primum; in eo curia, quo seniorum ordo ille
convenit, quam ipsi Gerusiam (_senatum_) vocant: Ephororum deinde, et
Nomophylacum (_custodum legum_) et qui Bidiæi appellantur, basilicæ. Ac
Gerusia quidem consessus est, penes quem apud Lacedæmonios summa civilis
administrationis est auctoritas, reliqui vero sunt magistratus. Ephori
et Bidiæi sunt quini utrique. Atque inter hos Bidiæi quidem in
Platanista tum alia tum epheborum certamina curant. Ephori autem
gravioribus prosunt negotiis: atque hi de suo numero Eponymum, cujus
nomine annus designatur, præbent, perinde atque apud Athenienses ex
novem Archontibus unus est Eponymus. (3) In foro omnium est operum
nobilissimum porticus ea, quam Persicam appellant, quod de Persarum
manubiis est ædificata: insequentibus autem temporibus ad eam, quam nunc
præ se fert, magnitudinem et ornamentorum speciem illam traduxerunt.
Insistunt columnis et alii Persarum duces, et inter eos Mardonius Gobryæ
filius, candido lapide facti. Est etiam illic statua Artemisiæ,
Lygdamidis filiæ, Halicarnassi reginæ. Hanc aiunt ultro contra Græcos
Xerxi auxilium tulisse, et præclara bellicæ virtutis navali ad Salamina
prœlio documenta dedisse. (4) In eodem foro templa sunt, Cæsari alterum,
ei nempe, qui primus apud Romanos solus imperare concupivit, et novam
hanc constituit reipublicæ formam: alterum ejus filio Augusto dicatum,
qui et imperium confirmavit, et quum dignitate tum opibus paternam
gloriam facile superavit. Cognomen vero Augusti idem significat quod
Græcorum lingua σεβαστός. (5) Ad Augusti templum ænea est Agiæ effigies.
Agian hunc divinasse ferunt Lysandro, classe Atheniensium apud
Ægospotamos esse potiturum, præter triremes decem: quæ e fuga se in
Cyprum recepere, quum Lacedæmonii ceteras una cum militibus cepissent.
Fuit Agias Agelochi filius, Tisameni nepos. (8) Tisameno patria Eleo, ex
Iamidarum familia, oraculum redditum est, e quinque ipsum maxime
illustribus certaminibus victorem discessurum. Sed enim, quum ab
Olympicis ludis de quinquertio victus abiisset, quippe qui in duobus
quidem Andrium Hieronymum (cursu scilicet et saltu) superasset, in lucta
vero eidem succubuisset, intellexit oraculum, dari videlicet a numine in
quinque certaminibus bellicis victoriam sibi obtinere vaticinanti. (7)
Lacedæmonii enimvero, quibus ignotum non erat, quid ex oraculo Tisameno
promissum fuisset, homini persuadent, ad se ex Elide migret, et in
vaticinando Spartanorum reipublicæ operam navet. Id quum ille fecisset,
prœliorum quinque ei victoriam acceptam Spartani retulerunt. Primum fuit
ad Platæas contra Persas: alterum in Tegea, quum adversum Tegeatas et
Argivos pugnatum est a Lacedæmoniis: tertium in Dipæensibus, quo tempore
Arcades omnes, Mantineensibus exceptis, signa cum Lacedæmoniis
contulerunt. Sunt autem Dipæenses Arcadum in Mænalia civitas. (8) Jam
vero quartum ejusdem auspiciis factum est prœlium contra eos Helotas,
qui in Ithomen secesserant. Ipsi quidem Helotæ non universi defecerant,
sed Messenici tantum, qui se a priscis Helotis sejunxerant. Verum non
multo post etiam quæ huc pertinent, exponam. Tunc quidem Lacedæmonii
eos, a quibus facta fuerat defectio, Delphici Apollinis oraculo et
Tisameni monitis adducti, icto cum illis foedere, incolumes dimisere.
Postremo quintam victoriam prædixit Tisamenus, quum ad Tanagram
Lacedæmonii cum Argivis et Atheniensibus conflixerunt. (9) Hæc de
Tisameno audita habeo. Spartanis in foro Pythaei Apollinis, Dianæ et
Latonæ signa sunt. Chorus autem tota ea fori pars dicitur ob eam causam,
quod gymnicis ludis, quos Gymnopædias nominant (quod festum, si ullum
aliud, magno studio celebrant) puberes Apollini choros agitant. Non
longe Telluris ædes et Agoræi (_Forensis_) Jovis: Agorææ item Minervæ et
Neptuni, quem cognominant Asphalium (_quasi Tuentem_). Apollinis aliud
ibidem est et Junonis. (10) Visitur et Spartanorum populi virili habitu
signum ingenti magnitudine. Est item apud Lacedæmonios Parcarum fanum:
cui proximum est Orestis Agamemnonis filii sepulcrum. Tegea enim huc
deportata Orestis ossa oraculi jussu eo in loco sepeliere. Prope Orestis
sepulcrum est Polydori regis Alcamenis filii effigies: cui præ cunctis
regibus aliis tantum honoris Lacedæmonii tribuerunt, ut, quæ publice
obsignari necesse sit, ea Polydori imagine magistratus obsignent. (11)
Est ibidem Agoræus Mercurius Bacchum infantem portans. Sunt ibidem
archiva, quæ Ephorea nominant. In iis est Epimenidis Cretensis
monumentum, et Apharei Perieris filii. Veriora autem existimo, quæ a
Lacedæmoniis, quam quæ ab Argivis de Epimenide commemorantur. Quo in
loco Parcæ sunt, * et Lacedæmoniis. Est etiam Hospitalis Juppiter et
Hospitalis Minerva.



                               CAPUT XII.


_ De via Aphetais dicta — Icarii et Danai cursus certamine filiarum
    procis proposito — domo Polydori Booneta dicta — templo et signo
    Dianæ Celeutheæ et memorandis herois — luco Neptuni Tænarii, Dianæ
    signo et regione Hellenium dicta — Talthybii monumento — aliis
    memorandis sepulcris et templis etc. in hac urbis regione — Sciade,
    ubi conciones habentur — signis Jovis et Veneris Olympiæ. _

E foro quum discedas per eam viam, cui nomen Aphetæ, ad eum locum
venias, quæ Booneta nuncupant. Res postulare videtur, ut, quare fuerit
via ita appellata, prius exponam. Icarium aiunt Penelopes patrem cursus
certamen procis proposuisse. In iis ludis Ulyssem victorem fuisse,
dubitari nihil potest. Missi vero in curriculum dicuntur per Aphetaidem
(_Demissoriam_) viam. (2) Icarium quidem ipsum cursorios istos ludos
exemplo Danai celebrasse crediderim: siquidem Danaus, quum nancisci non
posset qui ipsius filias ducerent pollutas, dimisit qui nunciarent sine
sponsalibus se daturum cujus cuique maxime esset forma complacita. Verum
quum non sane multi convenissent, cursus certamine proposito, ei, qui
ceteros prævenisset, quam ille maluisset, secundo alteram, eodemque modo
ceteras usque ad extremum locavit. Jam vero quæ viros nactæ non essent,
exspectare jubebat usquedum novi proci in cursus certamen descenderent.
(3) In hac ipsa via (uti jam dictum est) sunt apud Lacedæmonios quæ
Booneta (_quasi dicas Bubus empta_) vocantur. Domus ea fuit olim
Polydori regis: quæ, eo mortuo, de ejus uxore empta est. Boves pretium
fuere. Nondum enim tunc erat nummus argento aurove signatus: sed priscus
fuit mos, uti sibi, quæ quisque vellet, per commutationem, bubus,
servitiis, rudi argento et auro ultro citroque datis et acceptis,
compararet. (4) Quin hodieque ab Indis referunt qui ad ea loca
navigarunt, pro Græcorum, quæ illuc comportatæ fuerint, rebus reponi
Indicas merces, nummum vero illos plane ignorare, etsi abundat regio
ipsorum auro et ære. Supra Bidiæorum archivum Minervæ ædes est. In ea
dedicasse Ulysses dicitur deæ signum, et Celeutheam appellasse, victis
cursu Penelopes procis. Ternas vero ille ædes Celeutheæ diversis locis
dedicavit. (5) In ulteriore Aphetaidis parte sacella sunt: Iopis, qui
vixisse videtur circa Lelegis vel Myletis tempora: item Amphiarai Œclis
filii, quod Tyndari filium ei velut patrueli fecisse existimant: ipsius
etiam Lelegis. Nec procul hinc templum Neptuni [Tænarii]; Tænarium
nuncupant. Nec multo longius Minervæ signum, quod dedicatum ferunt ab
iis, qui in Italiam et Tarentum in coloniam deducti sunt. (6) Vicum vero
eum, quod Hellenium appellant, ex eo nominatum tradunt, quod in eo loco,
quo tempore Xerxes in Europam trajecit, eæ Græcorum civitates, quæ
contra illum arma ceperunt, qua maxime ratione obsisterent,
consultarunt. Alii vero duces eos, qui Menelaum ad Trojam secuti sunt,
ibi memorant de tota transmissionis ratione deque Helenæ raptu in Paride
vindicando consilia inisse. (7) Prope Hellenium Talthybii monumentum
ostenditur. Monstrant et Ægienses in Achivis monumentum in foro, quod
esse Talthybii affirmant. Et Talthybius quidem iram ob violatos Darii
caduceatores, qui terram et aquam petitum venerant, in Lacedæmonios
publico, in Athenienses privato malo exercuit, quum male scilicet
Miltiadæ Cimonis filii domum multasset, quod is auctor Atheniensibus
fuisset, ut caduceatores, qui in Atticam venerant, interficerentur. (8)
Est etiam Lacedæmoniis Acritæ Apollinis ara: est item Telluris ædes,
Gaseptum nomine. Supraque eam dicatus est Apollo Maleatas. In extrema
Aphetaide jam prope muros est Dictynnæ ædes et regia sepulcra eorum, qui
sunt Eurypontidæ nuncupati. Proximum Hellenio est Arsinoes templum,
Leucippi filiæ, Pollucis et Castoris uxorum sororis. Qua vero in parte
sunt, quæ Phruria (_Custodum castella_) appellantur, Dianæ delubrum,
pauloque longius progressus monumentum videas, quod iis erectum est
vatibus, qui ex Elide venerunt et Iamidæ sunt appellati. (9) Maronis
præterea et Alphei templum, quorum virtus in prœlio Lacedæmoniorum ad
Thermopylas post Leonidam maxime enituit. Tropæi vero Jovis ædem
fecerunt Dores, bello superatis quum aliis Achæis, qui tunc Laconicum
solum tenebant, tum ipsis etiam Amyclæensibus. Magnæ quidem Matris fanum
præcipua colitur religione. Post ipsum Hippolyti Thesei filii, et
Aulonis Arcadis, Tlesimenis filii, sunt sacella. Hunc Tlesimenem
Parthenopæi Melanionis filii fratrem nonnulli, filium alii fuisse
dixerunt. (10) Alter est foro exitus, circa quem locum ædificata est,
quæ Scias vocatur, in quo hac ipsa etiam ætate conciones habent. Hanc
Sciadem opus esse memorant Theodori Samii, qui et ferrum fundere primus
docuit et ex eo signa fingere. Eodem in loco Timothei Milesii citharam
suspenderunt Lacedæmonii, quum ei multam eo crimine irrogassent, quod
septem veterum nervis quattuor ipse in citharæ cantu addidisset. (11)
Adjuncto Sciadi ædes est rotunda, in qua Jovis et Veneris signa
cognomento Olympiorum posita sunt. Eam ædem erexisse ferunt Epimenidem,
de quo quæ ab Argivis memorantur, neutiquam ipsi comprobant, nempe qui
neque cum Gnosiis bellum unquam se gessisse dicant.



                              CAPUT XIII.


_ De memorandis prope Sciadem: templo Proserpinæ Sospitæ et Carneo
    domestico dicto — Apolline Carneo — signo Aphetæ et aris deorum
    Ambuliorum — templis Jovis Coloniatæ et Euanemi ac Pleuronis heroo —
    templis Junonis Argivæ et Hyperchiriæ ac signo Junonis Veneris —
    Hetœmocle et Hipposthene. _

Prope est Cynortæ Amyclæ filii sepulcrum; Castoris etiam monumentum, ad
quod ædes quoque condita est. Quadragesimo enim post pugnam adversus
Idan et Lynceum anno Tyndarei filii, nihilo omnino maturius, in deos
relatos asserunt. Monstratur ad Sciadem Idæ etiam et Lyncei sepulcrum.
Verisimilius tamen traditur, illos in Messenia, non autem hoc in loco
sepultos. (2) Verum magnitudo calamitatum et diuturnitas temporis, quo
extra Peloponnesum Messenii exularunt, effecit ut multa antiquitatis
monumenta reversis essent prorsus ignota: quumque illi hæc ignorent,
controversari de hisce licet quibuslibet. Jam vero contra Olympiæ
Veneris ædes est Sospitæ Proserpinæ, quam Thracem Orpheum condidisse
ferunt; alii Abarin eum, qui venit ex Hyperboreis. (3) At Carneus, quem
appellant cognomento Domesticum, coli est cœptus apud Spartanos,
antequam Heraclidæ redirent, et cum sacris constitutus in Crii, Theoclis
filii, vatis domo. Quum enim hujus Crii filiam offendissent Dorum
speculatores, ut forte aquam haustum ibat, cum ea in colloquium
venerunt: moxque quum ad Crium venissent, ab eo capiendæ Spartæ rationem
didicerunt. (4) Habuit quidem Carnei Apollinis religio, quæ apud Dores
universos obtinuit, a Carno originem: qui patria fuit Acarnan, ab
Apolline vero divinandi artem accepit. Hunc enim Carnum quum
interfecisset Hippotes Phylantis filius, iratus Apollo Dorum castra male
mulctavit. Quumque Hippotes ob eam cædem exulatum profugisset, Dores
Acarnanem vatem ex eo tempore statuerunt sacris et cæremoniis placandum.
Sed enim hic prædictus Apollo Carneus Lacedæmoniis non est ille Carneus
cognomento Domesticus, verum Carneus cognomento Domesticus est is, qui
in Crii vatis ædibus colebatur, quum Achæi adhuc Spartam tenerent. (5)
Praxilla quidem versibus prodidit, Europæ filium Carneum fuisse,
educatum vero ab Apolline et Latona. Alius etiam de cognominis hujus
causa sermo vulgatus est: cornos a Græcis in Ida Trojæ monte ex
Apollinis luco ad Durium equum fabricandum excisas quumque dei numen
læsum scirent, ad ejus iram leniendam sacra instituisse, et ab arboris
nomine χρανεἱᾳ, litera ρ transposita ex prisca quadam consuetudine,
Carneum Apollinem nuncupasse. (6) Non longe a Carneo est signum, quod
Aphetæi dicitur: a quo loco in cursum missos e carceribus tradunt
Penelopes procos. Prope vicus est, in quo aliquot sunt porticus forma
quadrata, ubi priscis temporibus scruta venibant. Proxima ara est Jovis
Ambulii, Minervæ Ambuliæ, Castorum item Ambuliorum. (7) E regione est
locus, quæ Colona dicitur, et Bacchi Colonatæ ædes. Juxta eam lucus est
illi heroi sacer, quem viæ ducem Baccho Spartam contendenti fuisse
perhibent. Heroi huic prius, quam deo ipsi, sacra faciunt Dionysiades et
Leucippides. Feminis vero aliis undecim, quæ et ipsæ nominantur
Dionysiades, cursus certamen proponunt: quod ex Delphico quodam responso
facere jussi sunt. (8) Non longe a Bacchi templo est Jovis ædes Euanemi.
Ad ejus dexteram est Pleuronis sacellum. Fuit Tyndarei filiis maternum
genus a Pleurone. Thestium etenim Ledæ patrem Areus (_Asius?_)
carminibus prodidit Agenore Pleuronis filio genitum. Ab eo sacello non
longe abest tumulus, in quo est Junonis Argivæ ædes. Dedicatam aiunt ab
Eurydice Lacedæmonis filia, Acrisii Abantis filii uxore. Hyperchiriæ
vero Junonis delubrum ex oraculo ædificatum, quum agrum Eurotas late
diluisset. Operis antiqui signum ligneum Veneris Junonis appellant. (9)
Ad eam pro filiarum nuptiis sacra facere matres solenne est. In via
tumuli, quæ dextrorsum fert, Hetœmoclis (_Etymoclis?_) est effigies.
Huic et ejus patri Hippostheni evenit ut victores de lucta in Olympicis
ludis declararentur, ad palmam undecimam uterque: una tamen victoria
fuit pater filio superior.



                               CAPUT XIV.


_ De memorandis in via a foro solis occasum versus, theatro ac Pausaniæ
    et Leonidæ sepulcris — regione Theomelida dicta et memorandis ad eam
    — Anchione — templo Thetidis — Cerere Chthonia — loco Dromo dicto et
    memorandis ad eum — templo Æsculapii Agnitæ, et Dioscurorum
    Apheteriorum signis — de loco Platanista dicto et certaminibus
    epheborum ibi institutis — Phœbæo et sacris, quæ ibi sunt. _

E foro in eam partem, quæ ad solis occasum est, contendentibus ostendit
se Brasidæ Tellidis filii cenotaphium. Prope abest theatrum e candido
lapide erectum, insigni valde et spectando opere. Ex adverso theatri est
Pausaniæ, qui Platæensi prœlio prætor fuit, sepulcrum; et ei proximum
Leonidæ. Ad ea quotannis orationes habentur, et ludi fiunt, in quibus
est solis certandi locus Spartanis. Et Leonidæ quidem ossa quadraginta
post ejus cædem annis a Pausania e Thermopylis deportata * * Erecta
etiam pila est, in qua nomina incisa sunt, et paterna item nomina eorum,
qui ad Thermopylas Persarum impetum sustinuerunt. (2) Est Spartæ etiam
vicus, qui Theomelidæ dicitur. In eo sepulcra regum sunt, qui Agiadæ
appellantur; et proxime, quæ Lesche Crotanorum dicitur. Sunt autem
Crotani Pitanatarum tribus pars. Haud procul ab hac Lesche est Æsculapii
templum, quod In Agiadarum dicitur. Paulo hinc longius Tænari visitur
monumentum; a quo promontorium in mare prominens appellatum fama
vulgavit. Deorum ibidem sunt ædes, Neptuni Hippocurii et Dianæ Æginææ.
Verum si ad Leschen pedem referas, ad Issoriæ Dianæ templum venias.
Eandem vero et Limnæam vocant. Non est illa quidem Diana, sed
Britomartis Cretensium; cujus est a me facta mentio, qua in parte res
Æginetarum exposui. (3) Proxime ea monumenta, quæ Ægiadis posita sunt,
pilam aspicias, in qua inscriptæ sunt quas de cursu tulit palmas Chionis
vir Lacedæmonius, tum aliæ, tum vero Olympicæ, quæ septem numerantur, de
stadio scilicet, quattuor, reliquæ de iterato curriculo. At cum scuto
currere, peractis jam prope ludis, nondum invaluerat. Hunc Chionin cum
Batto Theræo classe profectum coloniam Cyrenen deduxisse eique in
ejiciendis finitimis Libybus socium fuisse tradunt. (4) Thetidis vero
templum hanc memorant erigendi causam fuisse. Quum armis ulciscerentur
Messeniorum defectionem, regem suum Anaxandrum in hostilem agrum
invasisse et multas inde feminas, et inter eas Cleo, quæ Thetidis fuit
sacerdos, in servitutem adduxisse: eam Cleo Anaxandri uxorem Læandridem
[_s. Leandridem_] a viro poposcisse: quumque signum illam ligneum habere
deæ comperisset, templum illi dedicasse quodam monitam somnio. Signum
quidem ipsum Thetidis in operto diligenter et religiose servant. (5) At
Cererem Chthoniam (_Terrestrem s. Inferam_) colere se accepta ab Orpheo
religione affirmant. Ego hujus deæ cultum ab Hermionensibus sumtum
arbitror, apud quos Chthoniæ Cereris nobile visitur fanum. Est apud
eosdem Lacedæmonios recentissimum Serapidis delubrum; et fanum Jovis
cognomento Olympii. (6) Est apud eosdem Dromus (_curriculum_) dictus:
qui locus mea quoque ætate adolescentibus ad cursus meditationes est
attributus. Dromum ab ea parte, in qua est Agiadarum sepulcrum,
ingressis ad lævam Eumedis monumentum se ostendit. Fuit et hic Eumedes
unus de Hippocoontis filiis. Est ibi etiam pervetus Herculis signum, ad
quod sacra Sphærei faciunt. Sic enim appellantur apud Spartanos, qui,
quum ex ephebis excesserint, inter viros jam censeri cœpti fuerint. Sunt
in ipso Dromo gymnasia, quorum alterum fuit a Spartano Eurycle
dedicatum. Extra Dromum prope Herculis signum domus est, nunc privati
hominis, olim Menelai. Paulo longius a Dromo progressus templa videas
Castorum, Gratiarum, Ilithyiæ, Apollinis Carnei et Dianæ Hegemones. (7)
Ad dexteram Dromi Agnitæ templum est. Æsculapii hoc est cognomentum,
quod simulacrum ejus ex agno erat: agnus vero vitex est e viminum genere
perinde ut rhamnus. Non longe ab Æsculapii tropæum exstat, quod a
Polluce de Lynceo victo erectum memorant. Id ipsum facile eorum mihi
opinionem probat, qui Apharei filios negant Spartæ sepultos. Circa ipsa
Dromi principia Castores sunt Apheterii. Paululum progressis offert se
Alconis sacellum. Hunc Alconem Hippocoontis dicunt filium fuisse.
Proxime est Neptuni templum, quem Domatitam cognomine appellant. (8)
Vicina regiuncula ab arboribus appellata Platanistas: proceris enim
platanis condensa est. Campus is, in quo suas committunt ephebi pugnas,
euripo circumquaque, non aliter quam mari insula, cingitur. Ad eum per
pontes aditus patent. In eorum pontium parte altera est Herculis signum,
in altera vero Lycurgi effigies: leges siquidem Lycurgus tulit quum ad
universam rempublicam pertinentes, tum etiam ad epheborum exercitationes
et pugnas. (9) Atqui et alia quædam ex vetere instituto ephebi faciunt.
Ante pugnam enim sacrificant in Phœbæo. Est autem Phœbæum extra urbem
situm, non procul a Therapne. Eo in loco utraque epheborum classis
caninum catulum Enyalio mactant, fortissimo scilicet deorum victimam ex
eo animalium genere illi acceptam existimantes, quod mansuetis omnibus
fortitudine præstat. Catulos quidem caninos haud scio an alii Græcorum
ulli immolare soleant præter Colophonios. Mactant etenim et Colophonii
deæ, quam Enodion appellant, nigrum catulum. Fiunt autem quum apud ipsos
Colophonios, tum Lacedæmone inter ephebos nocturna de more sacra. (10)
Iidem ephebi ad pugnam in illis sacris committunt apros cicures duos.
Solet vero usu evenire ut, utrius classis aper victor discesserit, ea ut
plurimum in Platanista palmam auferat. Hæc ab illis in Phœbæo
peraguntur. Postero vero die paulo ante meridiem transeunt pueri per
pontes in eum locum, quem euripo circumdatum diximus. Nocte superiore,
qua aditus parte alterutrum agmen ingrediatur, sorti permittitur. Ita
pugnant, ut infestis manibus et calcibus insultent, morsibus etiam
corpora fœdent, et oculos hi vicissim eruant. Ac bini quidem ad hunc
modum congrediuntur: sed totis etiam agminibus impressionem faciunt,
atque una acies alteram in aquam detrudere omni nisu contendit.



                               CAPUT XV.


_ De Cyniscæ heroo ad Platanistam — aliis herois, fonte Dorcea, Sebrio
    vico et Alcmanis poetæ monumento — templo Helenæ et Herculis ejusque
    odii in Hippocoontis domum causis — memorandis in viis a Dromo
    ducentibus, templo Minervæ Axiopœnæ — Hipposthenis luctatoris
    templo, et Martis signo compedibus vincto — lesche, Pœcile dicta, et
    memorandis ad eam — Junonis Ægophagæ et Neptuni Genethlii templo —
    Veneris Morphûs dictæ templo, ejusque signo compedibus vincto. _

Ad Platanistam est etiam Cyniscæ Archidami regis filiæ sacellum. Ea
prima feminarum omnium equos alere instituit et prima ludis Olympicis de
quadrigis palmam meruit. A tergo porticus, quæ prope Platanistam erecta
est, sacella sunt Alcimi et Enaræphori: neque magno intervallo Dorcei;
supraque hoc Sebri. Filios eos fuisse aiunt Hippocoontis. (2) A Dorceo
quidem proximum sacello fontem Dorceam nuncupant: a Sebro Sebrium vicum.
Ad Sebrii dexteram est Alcmanis tumulus, cui in canticis pangendis nihil
gratiæ detrivit Laconica lingua, cujus alioqui voces perexiguam auribus
afferunt suavitatem. (3) Sunt ibi Helenæ etiam et Herculis ædes: illa
prope Alcmanis sepulcrum: hæc sub ipsis urbis muris, in qua est Herculis
armati signum. Esse eo habitu Herculem aiunt propter pugnam cum
Hippocoonte et ejus liberis. Et Herculi quidem odii causam in
Hippocoontis domum exstitisse, quod quum, ut de Iphiti cæde purgaretur,
Spartam venisset, indignum illi putarint quem voti compotem facerent.
(4) Aliud præterea, quod ad arma rem deduxit, fuit hujusmodi. Œonus,
Herculis consobrinus, Licymnii Alcmenæ fratris filius, quum
adolescentulus adhuc esset, cum Hercule Spartam venit: quumque visendæ
urbis causa obambulans ad Hippocoontis ædes forte accessisset, in eum
canis domus custos invasit: at Œonus lapide canem percussit.
Hippocoontis filii cursim egressi puerum fustibus conficiunt. (5) Ea res
Herculem vehementer commovit. Subito itaque animi impetu impulsus
Hippocoontis filios est armis adortus. Verum in ea dimicatione vulnere
accepto se clam subduxit. Posterius vero cum copiis Spartam ingressus,
patre et filio male mulctatis, probe Œoni cædem ultus est. Et Œoni
quidem monumentum juxta Herculis templum visitur. (6) E Dromo ad solis
ortum progressus ad dexteram in diverticulum venias, in quo Minervæ
Axiopœnæ cognomento ædes est. Dedicasse Herculem ferunt, quum
Hippocoontem et ejus liberos pro iis, quibus lacessitus fuerat, injuriis
satis ultus esset. Cognomen Axiopœnæ (_condignas pœnas sumentis_) inde
ductum, quod hominum supplicia veteres pœnas appellarunt. Est ejusdem
Minervæ ædes altera in via, quæ e Dromo ad lævam fert. Dicatam tradunt a
Thera Autesionis filio, Tisameni nepote, pronepote Thersandri, quo
tempore coloniam deduxit in eam insulam, quæ de ipsius nunc nomine Thera
nuncupatur, priscis vero temporibus Calliste fuit. (7) Proximum
Hipposthenis templum, qui multas illas de lucta palmas tulit. Ei oraculi
monitu divinos habent honores, Neptuno eos haberi censentes. Ex adverso
hujus templi visitur prisci operis signum Enyalii in compedibus. Eadem
vero est ratio in hoc simulacro Lacedæmoniis, quæ Atheniensibus in ea
Victoria, quam Involucrem appellant. Hi enim vinculis impeditum a se
nunquam Martem aufugiturum: illi semper mansuram secum, quæ pinnis
careat, Victoriam interpretantur. Has secuta rationes urbs utraque, quo
diximus habitu, signa statuit. (8) Est præterea Spartæ lesche quam
Pœcilen (_Variam_) nuncupant: et proxima illi sacella Cadmi Agenoris
filii et Œolyci Theræ filii posterorum, atque Ægei Œolyci filii. Fecisse
vero illa memorant Mæsin, Læan et Europan: quos Hyræi filios, Ægei
nepotes fuisse ferunt. Iidem et Amphilocho sacellum fecere, quod horum
atavus major Tisamenus matre ortus est Demonassa Amphilochi sorore. (9)
Soli e Græcis omnibus Lacedæmonii solenne habent, Junonem colere quam
Ægophagam (_quasi Caprivoram_) nominant, eidemque capræ immolare.
Herculem quidem produnt templum dedicasse et deæ capras mactasse primum,
quod contra Hippocoontis filios pugnanti nihil Juno adversi objecerit,
quum proinde atque in aliis certaminibus contra pugnaturam putasset.
Capris vero fecisse, quod alius generis victimæ non suppeterent. (10)
Non procul a theatro ædes est Neptuni Genethlii (_Natalitii_) et sacella
Cleodæi Hylli filii et Œbali. De Æsculapii fanis nobilissimum res apud
Lacedæmonios ad Booneta: ad cujus lævam Telecli sacellum. De hoc etiam
post agam, quum ad Messeniorum res oratio pervenerit. Non longe
progressis collis est non utique magnus. In eo pervetus ædes et ex ligno
signum armatæ Veneris. Unum hoc ex omnibus, quæ viderim, templis alteram
habet superstructam ædem, tanquam tabulatum alterum, quæ est Morphûs.
(11) Veneris hoc est cognomen. Sedens ea conspicitur cum galericulo et
compedibus. Addidisse aiunt Tyndareum compedes, quo innueret vinculorum
similitudine, quam firma esse fide erga viros suos feminas oporteret.
Nam deam ulcisci voluisse Tyndareum compedibus (sunt enim qui hoc etiam
memoriæ prodiderint) exprobrantem illi filiarum adulteria, ut credam,
adduci non possum. Quam enim ridiculum, si putasset facta e cedro
effigie et imposito Veneris nomine, pœnas ab dea expeti posse!



                               CAPUT XVI.


_ De templo ac signis Hilairæ et Phœbes, earumque sacerdotibus, quæ
    Leucippides dicuntur — ovo, quod Leda peperit, ibi servato, atque
    ædificio Chitone — domo Tyndarei filiorum — herois nonnullis et
    Herculis lucta cum Eryce — Lycurgi legislatoris templo et sepulcris
    quibusdam — vico Limnæo, templo Dianæ Orthiæ ac signo Dianæ Tauricæ
    — Dianæ cultu sanguineo et puberum Lacedæmoniorum flagellatione. _

Proxime est Hilairæ et Phœbes delubrum. Eas Apollinis fuisse filias
Cypriorum carminum auctor scriptum reliquit. Sacerdotes earum sunt
virgines, quæ eodem, quo deæ, nomine Leucippides appellantur. Et alterum
quidem signorum quum e sacris virginibus una exornandum suscepisset, pro
vetere facie reposuit aliam, eo artificio factam, quo nunc simulacra
fieri solent. Idem vero factura etiam in altero, per visum in quiete
deterrita. est. E templi lacunari pendet ovum tæniis religatum: illud
esse memorant, quod Leda peperit. (2). Texunt ei, qui Amyclis est,
Apollini quotannis mulieres tunicam: et domum, in qua texunt, Chitonem
(_Tunicam_) appellant. Prope domus est, quam initio inhabitasse tradunt
Tyndarei filios. Interjecto dein tempore, eam Spartanus comparavit
Phormio. Ad hunc hospitum ornatu Castores venisse dicuntur; ac e Cyrene
se venire simulantes rogasse, ut hospitio se acciperet: eam vero sibi
cellam depoposcisse, qua maxime delectabantur, dum inter homines ætatem
agerent: (3) At illum, in quam mallent ædium partem, divertere eos
jussisse, cellam illam unam excepisse, quod filia virgo in ea habitaret.
Postero die et virginem et ejus famulatum omnem evanuisse. In cubiculo
tantum signa Castorum, et mensam, ac super ea laserpitii fruticem
repererunt. Hæc ita evenisse memorant. (4) A Chitone fere ad portas
eunti sacellum est Chilonis, sapientiæ nomine clari hominis: et ** ri
Atheniensis, unius de illis, qui cum Dorieo Anaxandridæ filio in
Siciliensem coloniam classe trajecerunt. Deducendæ vero coloniæ ea fuit
causa, quod Erycinum agrum ad Herculis posteros, non ad eos, a quibus
tenebatur, barbaros, pertinere putabant. Herculem enim aiunt cum Eryce
luctatum, propositis certaminis conditionibus, ut, si ipse vicisset,
Erycis regione potiretur, sin victus esset, Geryonæ boves illi
concederet: (5) eas enim tum præ se agebat Hercules: quumque in Siciliam
tranassent, ad Eleum Cyphum (_scypho secundum fabulam?_) transiit etiam
ipse, ut eas repeteret. Has igitur boves, Hercule victo, Eryx abducere
poterat. Verum non eadem, qua Herculem, multo post Dorieum Anaxandridæ
filium dii sunt benevolentia prosecuti. Erycem enim Hercules occidit,
Dorieus ab Egestanis est cum exercitu prope ad internecionem deletus.
(6) Lycurgo etiam legum suarum latori tanquam deo templum Lacedæmonii
erexerunt. Est in postica templi parte Eucosmi Lycurgi filii sepulcrum,
juxta aram Lathriæ et Anaxandræ. Fuerunt hæ sorores geminæ, quas uxores
duxere Aristodemi filii, quum ipsi itidem gemini essent, Thersandri
filiæ, neptes Agamedidæ, qui regnavit in Cleestonæis (_Cleonæis?_),
quique ex Ctesippo Herculis abnepote genitus est. Ex adverso templi
monumentum est Theopompi Nicandri filii: Eurybiadæ etiam ejus, qui
Lacedæmoniorum triremibus præfuit, quum ad Artemisium et Salaminem
classe cum Persis pugnatum est. Proximum his Astrabaci (sic enim
appellatur) sacellum. (7) At vicus is, quod Limnæum dicitur, Orthiæ
Dianæ sacer est. Deæ ligneum signum aiunt id esse, quod olim e Taurica
Orestes et Iphigenia sustulerunt. Deportatum illud intra fines suos
Lacedæmonii affirmant, quippe qui et regem suum agnoscunt Oresten. Atque
id mea sententia multo est probabilius, quam quod Athenienses vulgarunt.
Qua enim de causa Braurone signum illud reliquisset Iphigenia? vel quum
mœnibus excedere pararent Athenienses, cur et ipsam in naves non
imposuissent? (8) Ceterum adhuc adeo illustre est Tauricæ Dianæ nomen,
ut Cappadoces Euxini accolæ penes se deæ signum esse contendant, et Lydi
etiam illi, apud quos Anæitidis Dianæ fanum est, illud sibi vindicare
studeant. Athenienses enimvero commiserunt, Persis ut prædæ esset: quod
enim Braurone fuit, Susa prius asportatum, Seleuci deinde concessu hac
ætate habent Laodicenses e Syria. (9) Et Dianæ quidem Orthiæ signum,
quod apud Lacedæmonios est, esse illud ipsum, quod barbaris ademptum
est, satis perspicua sunt indicia. Primum quod Astrabacus et Alopecus
Irbi filii, Amphisthenis nepotes, pronepotes Amphiclis, Agidis
abnepotes, simulacro reperto statim mente capti sunt. Deinde, quod
Limnatæ in Spartanis et Cynosurenses, quique ex Mesoa et Pitane erant,
dum sacrum deæ facerent, ad jurgium et rixam, mox etiam ad cædes
conversi sunt: quumque ad ipsam aram multi occubuissent, reliquos exorta
morbi vis absumsit. (10) Inde oraculum acceptum est, aram eam humano
sanguine aspergi oportere. Quare quum ante sorte duceretur immolandus,
sacri ritum Lycurgus ad puberum plagas transtulit. Quo fit ut hoc etiam
ritu nihilo fere minus sanguine humano ara imbuatur. Sacris præest
femina. Ea tantisper, dum cæduntur pueri, signum præfert, (11) quod est
alioqui propter brevitatem levissimum: verum si, quibus cædendi negotium
datum est, cum quopiam eorum qui cæduntur epheborum, vel ob speciem, vel
ob natalium claritatem, agant parcius, tunc eousque signum aiunt grave
fieri, ut sacerdos illud sustinere nequeat. Quod ubi animadvertit, in
cædentes scilicet causam confert, seque eorum culpa queritur onere
opprimi. Adeo est ei signo e Taurico sacrorum ritu tralatitium, hominum
sanguine lætari. Eandem deam non Orthiam modo, sed Lygodesmam (_lygo
vinctam_) etiam nominant, quod in lygorum (_viticis id genus_) fruticeto
reperta sit. Sic erat autem vitice undecunque involuta, ut nihil a recto
statu declinaret (_unde Orthiæ nomen inditum_).



                              CAPUT XVII.


_ De templo Ilithyiæ — arce Lacedæmoniorum — templo Minervæ Poliuchi seu
    Chalciœci ejusque signo in arce — templo Minervæ Erganes ibidem, ac
    Jovis Cosmetæ — Musarum et Veneris Areæ templis — Jovis antiquissimo
    signo æneo — Pausaniæ binis signis, ejus proditione ac Cleonices
    cæde ab eo facta. _

Non longe ab Orthiæ abest Ilithyiæ (_Lucinæ_) templum: ædificatum illud
et Lucinam pro dea coli cœptam ex oraculo Delphico memorant. (2)
Lacedæmonii arcem in excelso exstructam loco, uti Cadmeam Thebani aut
Argivi Larisam, non habent: sed quum in urbe multi sint colles, eorum
eminentissimum arcem appellant. (2) In eo Minervæ ædes est, cui
Poliuchos (_Urbis præses_) et Chalciœcos (_æneum templum habens_) eidem
cognomen. Ejus ædificationem Tyndareus, ut ferunt, est orsus: eoque
mortuo ejus liberi opus ad fastigium perducere aggressi sunt, destinatis
in eam exædificationem Aphidnæorum manubiis: verum illis quoque
deficientibus, multis post annis Lacedæmonii et Minervæ delubrum et
ejusdem deæ signum ex ære fecerunt. Opifex fuit Gitiadas, homo indigena.
Is et alia cantica fecit Doricis modis, et in ipsam deam hymnum. (3)
Expressæ in ære sunt multæ de Herculis ærumnis, multi etiam ejusdem
herois voluntarii et feliciter quidem suscepti labores: Castorum quum
alia facta, tum vero Leucippi filiarum raptus: Vulcanus matrem e
vinculis eximens (expositum est a me, qualia hæc fuisse dicantur, in eo,
qui de Atticis rebus est, libro): Perseo etiam in Libyam contra Medusam
moventi dant Nymphæ cassidem ac talaria, quibus in sublime feratur.
Elaborata sunt etiam quæ ad Minervæ natales pertinent, porro Amphitrite
et Neptunus: quæ mihi amplissima et spectatu cumprimis digna esse
videbantur. (4) Est ibidem etiam aliud Minervæ templum Erganes. In
porticu ea, quæ in meridiem excurrit, delubrum est Jovis Cosmetæ
cognomento, et ante ipsum Tyndarei monumentum: at quæ in occasum
procedit porticus, habet aquilas duas, quibus Victoriæ singulæ vehuntur,
Lysandri donum cum duplicis victoriæ monumentis, de victo scilicet
Antiocho, Alcibiadis gubernatore, et oppressis Atheniensium triremibus
apud Ephesum; tum vero eorundem Atheniensium classe ad Ægospotamos
deleta. (5) Ad lævam Chalciœci Musarum ædem dicarunt, quod Lacedæmonii
in prœlia exeunt non ad tubæ cantus, verum ad tibiarum modos et lyræ
citharæque pulsum. In postico Chalciœci ædes est Veneris Areæ: signa
sunt ejus e ligno tam vetusta, quam alia quævis in Græcia. (6) In
dextera Chalciœci parte Jovis Supremi signum factum est, omnium, quæ ex
ære sunt, vetustissimum. Neque enim una et eadem fuit universi operis
fabricatio, sed particulatim membra excusa, inter se deinde sunt apte
clavis confixa, atque ita, ne dissolvi possint, coagmentata. Fecisse
aiunt Clearchum hominem Rheginum, quem Dipœni et Scyllidis nonnulli,
alii ipsius Dædali discipulum dicunt fuisse. Ad Scenoma, quod ita
nominant, mulieris est imago. Lacedæmonii eam Euryleonida, quæ equorum
bigis in Olympicis vicit, esse dicunt. (7) Ad ipsam Chalciœci aram duæ
sunt imagines Pausaniæ illius, qui prætor Platæense prœlium commisit.
Quæ vero ejus fortunæ eventa fuerint, quod satis nota omnibus sunt, in
præsentia non commemorabo. Sufficiunt enim ea quæ priores scriptores de
illis accuratissime scripserunt: addere autem satis habebo ea, quæ de
Byzantio homine audivi, Pausaniam proditionis reum factum solum ex
omnibus, qui supplices ad Chalciœci confugissent, impunitatem non
meruisse, neque vero aliam ob causam, quam quod cædis piaculum eluere
non potuisset. (8) Is enim quum ad Hellespontum Spartanæ et sociorum
classis dux castra haberet, virginis Byzantiæ cupiditate incensus est:
quum vero prima nocte, quibus negotium datum erat, Cleonicen ad eum
perduxissent (id enim erat puellæ nomen), somnum jam capiens repente
strepitu est excitatus. Forte enim illa accedens accensam lucernam
dejecerat invita. Ibi Pausanias, qui suorum de Græcia prodenda sibi
consiliorum conscius perpetua animi conturbatione et pavore, agitari
solitus erat, perterrefactus virginem acinace transverberat. (9) Hoc
illud fuit facinus, cujus fraudem nunquam effugere, nullis
expiationibus, nullis Jovi Phyxio (_Absolutori_) deprecationibus
susceptis, quum in Arcadiam ad lustratores eos, qui Psychagogi
appellantur, Phigaleam venisset, luere potuit. Dedit itaque ille
Cleonicæ et deo meritas pœnas. At Lacedæmonii Delphici Apollinis jussu
et æneas imagines posuerunt, et genium venerantur Epidoten nomine,
Hicesii Jovis iram ob Pausaniæ facinus accensam ab hoc Epidota dicentes
averti.



                              CAPUT XVIII.


_ De signo Veneris Ambologeræ et templo Minervæ Ophthalmitidis — templo
    Ammonis — Diana Cnagia — via Amyclas versus, Tiasa fluvio et templo
    Gratiarum, Phaennæ et Cletæ — memorandis Amyclarum — throni Amyclæi
    descriptio. _

Prope Pausaniæ statuas est Ambologeræ Veneris simulacrum ex oraculo
dicatum. Sua etiam sunt Somno et Mori. Esse vero fratres ex Homeri, qui
in Iliade sunt, versibus creditur. (2) Euntibus prope Alpîum quod
dicitur, Minervæ est Ophthalmitidis (_quasi Oculariæ_) ædes. Dedicatam a
Lycurgo ferunt. Nam quum alterum ei oculum excussisset Alcander, cui ab
illo latæ leges minime placebant, in hunc vicum confugit: ubi
Lacedæmoniorum concursu servatus, quominus et alterum oculum perderet,
Ophthalmitidi Minervæ templum fecit. (3) Hinc progressis Ammonis templum
est. Ac Libyco quidem oraculo omnium Græcorum maxime initio usos constat
Lacedæmonios. Quin et Lysandrum Aphytin in Pallene oppidum oppugnantem,
per nocturnum visum monitum ab Ammone, melius et ipsi et Lacedæmoni
eventurum, si Aphytæos desissent bello vexare, et obsidionem solvisse et
Ammonis religiosius colendi auctorem fuisse tradunt. Venerantur certe
Ammonem Aphytæi cultu nihilo minore, quam Ammonii ipsi in Libya. (4) De
Cnagia vero Diana hæc sunt memoriæ prodita: Cnageum hominem indigenam ad
oppugnandam Aphidnam cum Castore et Polluce venisse: in pugna vero
captum et venumdatum in Cretam, servitutem ibi servisse, ubi Cretensibus
erat Dianæ fanum: verum exacto temporis curriculo effugisse illum, et
una ipsam Dianæ sacerdotem, deæ signo ablato: inde exstitisse Dianæ
Cnagiæ cognomen. (5) Sed enim Cnageum hunc in Cretam alio ego casu, quam
quo dicunt Lacedæmonii, venisse crediderim; quippe qui neque pugnam
commissam ad Aphidnam puto, quum eo tempore et Theseus in Thesprotis
detineretur, neque addicti ei essent omnes Athenienses, sed in Menesthei
partes multo propensiores. Atqui neque facto prœlio veri satis fuerit
simile, quenquam de iis, qui vicerant, captum: præsertim quum tam longo
intervallo superiores discesserint Lacedæmonii, ut ipsam etiam Aphidnam
ceperint. Verum hactenus de his disceptatum esto. (6) A Sparta Amyclas
venientes excipit Tiasa amnis. Nomen ei a Tiasa puella, quæ fuisse
putatur Eurotæ filia. Proxima amni est Gratiarum ædes, Phaennæ et Cletæ,
quæ sunt Alcmanis versibus nobilitatæ. Lacedæmonem heroem putant Gratiis
ædem eam dedicasse, nomina etiam imposuisse. (7) Inter illustria opera,
quæ Amyclis visuntur, columnæ insistit Ænetus quinquertio: qui in
Olympia victor declaratus, interea quum coronaretur, e vita excessisse
dicitur. Ejus itaque illic est effigies et ænei tripodes. Nam alios
antiquiores esse aiunt decimam dedicatam ex eo bello, quod cum Messeniis
gestum est. (8) Sub eorum primo stat Veneris simulacrum, Dianæ sub
altero. Quum ipsos tripodes, tum quæ sunt in iis efficta, Gitiadas
fecit: tertius est ab Ægineta Callone factus; sub eo Proserpina
insistit. At Parius Aristander et Polycletus Argivus, feminam ille cum
lyra, Spartam scilicet ipsam, hic Venerem, quæ ad Amyclæum vocatur,
fecerunt. Præstant hi tripodes ceteris magnitudine, et de victoriæ ad
Ægospotamos manubiis dedicati fuere. (9) Bathyclis vero Magnesii, qui
sellam Amyclæi fecit, opera et dona sunt perfectæ sellæ addita, Gratiæ,
et Leucophryenes Dianæ signum. A quo vero Bathycles hic artem didicerit,
vel quo Spartæ regnante sellam elaborarit, nihil est necesse hoc loco
commemorare. Sellam ipsam ego vidi: quare ejus jam omnem ornatum literis
mandabo. (10) Sustinent eam a fronte et a tergo Gratiæ duæ et Horæ
totidem. In læva parte Echidna stat et Typhon: in dextera Tritones.
Quodsi, quæ in eo efficta sunt, singula exactius consecter, facile nimis
multum iis, qui hæc legerint, negotii exhibuero. Ut igitur paucis
comprehensa exponam (quum alioqui pleraque non sint incognita), Taygeten
Atlantis filiam et ejus sororem Alcyonen asportant Neptunus et Juppiter.
Insculptus est etiam Atlas, et Herculis cum Cycno pugna: præterea pugna
apud Pholum Centaurorum.(11) Jam vero quare Minotaurum ita fecerit
Bathycles, ut vinctus trahi a Theseo vivens videatur, non sane novi. Est
in eadem sella Phæacum chorus, et Demodocus cantans: Persei etiam in
Medusam facinus cernitur. Ut missum vero faciam Herculis cum Thurio
gigante certamen et Tyndarei cum Euryto, visitur illic Leucippi filiarum
raptus. Bacchum, puerum adhuc, in cœlum portat Mercurius: Minerva
Herculem deducit, de cœlitibus unum in posterum omne tempus futurum.
(12) Jam Peleus Achillem Chironi alendum tradit, qui eum instituisse
dicitur. Cephalus ob formæ præstantiam rapitur ab Aurora: ad Harmoniæ
nuptias dona conferunt dii. Venit in operis partem Achillis cum Memnone
dimicatio: Diomedem præterea Thraciæ regem Hercules, et ad Euenum amnem
Nessum interficit: Mercurius deas in judicium ad Alexandrum deducit. Ad
hæc Adrastus et Tydeus pugnam dirimunt, in quam descenderant Amphiaraus
et Lycurgus Pronactis filius. (13) Tum Juno Io Inachi filiam jam bovem
factam aspicit: at Minerva insectantem Vulcanum fugitat. Inter hæc est
Herculis in Hydram, quo ordine gestum est, facinus: idem etiam Hercules
ex Orco canem raptat: Anaxis et Mnasinûs equis uterque insident:
Megapenthes Menelai filius et Nicostratus eodem vehuntur equo:
Bellerophontes Lyciæ monstrum conficit: Hercules Geryonæ boves abigit.
(14) In sellæ superiore margine utrinque Tyndarei filii equis insident:
infra eos equos Sphinges sunt, supra feræ decurrunt, pardalis contra
Castorem, in Pollucem vero leæna. Summa solii tenet Magnetum chorus,
quod hi Bathyclem in solio elaborando juverunt. (15) Ad interiora throni
si quis descendat, intus ab ea parte, ubi Tritones sunt efficti, visitur
apri Calydonii venatio: Hercules Actoris filios trucidat: Calais et
Zetes a Phineo Harpyias arcent: Helenam rapuerunt Pirithous et Theseus:
Hercules leonem strangulat: Tityum Apollo et Diana sagittis configunt.
Herculis etiam cum Oreo Centauro pugna, et Thesei cum Minotauro expressa
est: Herculis rursus cum Acheloo lucta; quæque de Junone sunt fabulis
prodita, vinctam scilicet a Vulcano fuisse: ludi deinde, quos in honorem
patris fecit Acastus: quæ de Menelao et Ægyptio Proteo in Odyssea
commemorantur. Postremo vero Admetus ad currum aprum et leonem jungit,
et Trojani Hectori inferias mittunt.



                               CAPUT XIX.


_ Descriptio signi Amyclæi et eorum quæ in illius basi expressa sunt —
    de memorandis Amyclarum — Dionyso Psila dicto — via quæ Therapnen
    ducit, et templo Æsculapii Cotylei — Marte Therita dicto — Therapne,
    et Menelai templo — de Helenæ nece Rhodiorum narratio —
    Crotoniatarum narratio de Helena. _

Solium ipsum ea parte, qua deo sessio parata est, non illud quidem
æqualiter planum, verum sedilia habet multa, atque inter singula satis
ampla intervalla: medium omnium latissime patet: ibi simulacrum
collocatum est. (2) Qua id magnitudine sit, nemo, quod sciam, compertum
tradidit: quantum conjectura assequi possis, haud brevius cubitûm
triginta videatur. Non fuit ejus opifex Bathycles. Est enim priscum et
sine arte factum, nempe quod præter os, manus et imos pedes cetera æneæ
columnæ persimile sit. Capite galeam, lanceam manibus et arcum præfert.
(3) Simulacri basis aræ formam habet. In ea Hyacinthum sepultum tradunt.
Et in Hyacinthiorum celebritate, prius quam sacrum Apollini faciant, in
aram istam per æneum ostiolum, quod in aræ parte est, inferias Hyacintho
mittunt. In ara illa insculpta sunt, hic Biridis, illic Amphitrites et
Neptuni signa: tum vero Juppiter et Mercurius inter se colloquentes.
Prope adsistunt Bacchus et Semele: huic proxima Ino. (4) Sunt in eadem
ara Ceres, Proserpina, Pluto: una cum his Parcæ et Horæ; et illis
adjunctæ Venus, Minerva, Diana: in cœlum autem hæ tollunt Hyacinthum et
sororem ejus Polybœam, quam e vita virginem decessisse narrant. Atque
illud quidem Hyacinthi signum cum barbula est. Nicias vero, Nicomedis
filius, eum supra modum eleganti forma pinxit, quum Apollinis in illum
amorem tecte significet. (5) In ea ipsa ara Herculem quoque Minerva et
ceteri dii in cœlum deducunt. Ibidem et Thestii filiæ sunt, Musæ, et
Horæ. De Zephyro vero, et quemadmodum ab Apolline sit Hyacinthus
imprudenter peremptus, aut de flore quæ narrantur, longe se fortasse
aliter habent: perinde vero fuisse censeatur, ac vulgatum est. (6)
Amycla a Doribus deleta vici jam formam servat. Insignia illic sunt
Alexandræ templum et simulacrum. Alexandram quidem Amyclæenses
Cassandram Priami filiam esse dicunt. Est ibidem Clytæmnestræ effigies
et Agamemnonis statua, quo loco ejusdem credunt fuisse monumentum.
Venerantur horum locorum incolæ præ ceteris Amyclæum et Bacchum,
cognomento Psilan eum appellantes: apposite illi quidem mea sententia.
Psila enim Dorienses pinnas nuncupant. Nempe vinum homines perinde, ac
aves pinnulæ, incitat et sublevat. Et Amyclæ quidem hæc memoratu digna
obtulerunt.

7. Altera ab urbe Therapnen ducit via. In ea via signum est Aleæ
Minervæ. Et antequam Eurotam transeas, paulo supra ripam Jovis Plusii
(_Opulenti_), fanum monstratur. Ubi transieris, templum videas Cotylei
Æsculapii, quod Hercules dedicavit; deoque id cognominis indidit a
vulnere sanatus, quod in pugna priore contra Hippocoontem ejusque
liberos acceperat in cotyle (_cavitate in quam caput femoris insertum_).
Maxime vero eorum, quæ in hac via exstant, operum priscum est Martis
fanum. Exstat hoc ad viæ lævam, simulacrum autem e Colchis a Castore et
Polluce deportatum ferunt. (8) Theritan cognomine appellant de nutricis
Therûs nomine. Ac forsitan istud Theritæ nomen Colchicum est; neque enim
Græci ullam norunt Thero Martis nutricem. Mea fert opinio, non esse a
nutrice Marti cognomen Theritæ (_quasi Ferini_), sed a feritate, quod
bellicosum hominem, pugna cum hoste inita, nihil mite præ se ferre
oporteat, proinde ac de Achille dixit Homerus:

                Ut leo funestas agitans animo feritates.

(9) Therapne a Lelegis filia nomen accepit. In ea Menelai delubrum est:
eoque in loco Menelaum et Helenam sepultos tradunt. At Rhodii
Lacedæmoniis neutiquam assentiuntur: aiunt enim Helenam Menelao mortuo,
errante etiamnum Oreste, a Nicostrato et Megapenthe pulsam ad Polyxo
Tlepolemi uxorem, necessariam suam, Rhodum venisse: (10) fuisse vero et
ipsam Polyxo Argivam; et quum ante multo cum Tlepolemo fuisset, virum in
exilium secutam esse Rhodum: ac tunc quidem insulæ imperasse, suscepta
parvuli filii tutela. Hanc itaque Polyxo ulcisci in Helena Tlepolemi
necem volentem, ubi in potestate Helenam habuit, immisisse in eam
lavantem ancillas Furiarum habitu: quæ illam comprehensam, quum ad
arborem suspendissent, laqueo necarunt. In ejus rei memoriam dedicasse
Rhodios Helenæ Dendritidis (_Arboreæ_) fanum. (11) Quæ vero de Helena
Crotoniatæ narrant, assentientibus Himeræis, ea jam commemorabo. Est in
Euxino circa Istri ostia insula Achilli sacra, cui Leuce nomen. Patet ea
stadiûm viginti ambitu, silvis undique condensa et quum feris tum
mitibus animalibus referta. In ea Achillis delubrum et simulacrum est.
(12) Navigasse in eam primus omnium Crotoniates Leonymus dicitur. Quum
bellum enim inter Crotoniatas et Locros in Italia gereretur, ac Locri ob
eam, quæ ipsis erat cum Opuntiis, propinquitatem Ajacem Oilei filium,
ejus ductu et auspiciis prœlium commissuri, invocassent, Leonymum
Crotoniatarum ducem, in eam hostilis aciei partem impressione facta,
quam cum imperio obtinere Ajacem audierat, vulnus aiunt in pectore
accepisse. Ex eo quum vehementer laboraret, Delphos esse profectum: eo
quum advenisset, missum esse a Pythia in Leucen insulam: ibi Ajacem ei
vulneris remedium monstraturum. (13) Quum vero jam sanatus domum
revertisset, commemorasse, Achillem se, Ajacem Oilei filium, et
Telamonis item Ajacem vidisse, cumque illis una Patroclum et Antilochum,
et Achilli quidem nuptam Helenam: mandasse eam sibi, ut Himeram appulsus
nunciaret Stesichoro, oculorum calamitatem ob Helenæ ei iram accidisse:
ex eo factum ut palinodiam Stesichorus fecerit.



                               CAPUT XX.


_ De memorandis Therapnes, fonte Messeide et Polydeucea — templo Neptuni
    Gæaochi et vico Alesiis — urbe Phari — urbe Bryseis — Taygeti montis
    verticibus, Taleto, Euora, Theris et templo Cereris Eleusiniæ — urbe
    Helo ad mare et Helotis — Lapithæo, Derrhio et Harpleis — memorandis
    in via Arcadiam versus, templo Achillis — equi monumento et
    planetarum signis — Pudoris signo. _

Ad Therapnen fontem sum conspicatus Messeidem: quum non desint tamen e
Lacedæmoniis, qui non hunc, sed fontem eum, qui ætate hac Polydeucea
nuncupatur, Messeidem a priscis vocatum affirment. Est vero Polydeucea
fons et Pollucis fanum ad ejus viæ dexteram, quæ Therapnen ducit. (2)
Non procul a Therapne Phœbæum est, et in eo Castorum delubrum: quo in
loco puberes sacrum Enyalio faciunt. Non multum hinc abest Neptuni
templum cognomento Gæaochi (_Terram tenentis_). Ab eo Taygetum versus
procedenti vicus est: Alesias (_moletrinas_) nominant; eo in loco molam
primum omnium reperisse et fruges molere docuisse Myletem Lelegis filium
tradunt. Ibidem Lacedæmoni Taygetæ filio exstructum est sacellum. (3)
Ubi vero amnem Phelliam trajeceris, [præter Amyclas] recta mare versus
contendenti, Pharis olim urbs in Laconico agro habitabatur. A Phellia
abeuntibus ad dexteram via est, quæ ad Taygeton montem ducit. In ea
planitie Jovis Messapei templum est. Id ei cognominis inditum tradunt de
sacrificuli nomine. Jam vero a Taygeto abeuntes vicus excipit, ubi olim
Bryseæ urbs incolebatur. Exstat ibi Bacchi templum, et signum sub divo
positum. Nam quod intus est, solis fast est mulieribus aspicere. Solæ
quoque mulieres in operto sacra faciunt. (4) Summus Taygeti vertex,
Taletum, supra Bryseas eminet. Sacrum Soli appellant: ibique et alias
hostias et equos Soli cædunt. Idem autem sacrum et Persis patrium esse
novimus. Non procul a Taleto saltus est qui Euoras dicitur. Is et
ferarum alia genera et inprimis silvestres capras alit. Facit vero
qualibet sui parte Taygetus venatoribus luculentam caprearum, aprorum,
cervorum et ursorum copiam. (5) Quod interest spatii inter Taletum et
Euoram, Theras nuncupant. Ibi Latonam dicunt a Taygeti jugis ** Cereris
delubrum, cui cognomen Eleusiniæ. In eo occultatum memorant Herculem ab
Æsculapio, dum vulnus sanaretur. Est ibidem et Orphei signum e ligno
positum: Pelasgorum opus fuisse aiunt. Sed hoc etiam præterea ibi fieri
scio. (6) Ad mare oppidum fuit Helos, cujus est apud Homerum quoque in
enumeratione navium Lacedæmoniarum mentio:

           Quisque mari vicinum Helos, et quis patria Amyclæ.

Huc deducit coloniam Helius Persei liberûm natu minimus. Postea Dores
per obsidionem sunt oppido potiti: ex quo primum publici exstitere
Lacedæmoniorum servi, ac primi sunt Helotes nuncupati, sicut etiam
erant. Obtinuit deinde usus, ut ceteri etiam, qui ad servitiorum numerum
accessissent, quamvis Dores Messenii essent, Helotes tamen et ipsi
appellarentur: quemadmodum et Hellenes ab Hellade, quæ fuit olim
Thessaliæ pars, Græcorum universa natio dicti. (7) Ex eo ipso oppido,
quod Helos diximus vocari, Proserpinæ simulacrum statis diebus in
Eleusinium deportant. Ab Eleusinio stadia quindecim distat quod
Lapithæum appellant a Lapitha homine indigena. Est vero et ipsum in
Taygeto: propeque abest Derrhion, ubi sub divo Dianæ signum
Derrhiatidis. Proximum fontem Anonum nominant. A Derrhio ad stadia
circiter viginti Harplea sunt ad campos usque pertinentia. (8) Jam vero
a Sparta in Arcadiam recta contendentibus monstrat se Minervæ cognomento
Pareæ signum sub divo. Dehinc Achillis fanum est, quod recludi religio
est. At puberibus omnibus, quotcunque in Platanistam pugnaturi
descendunt, solenne est Achilli ante pugnam rem divinam facere.
Ædificasse fanum dicunt Spartani Pracem pronepotem Pergami ejus, qui e
Neoptolemo est genitus. (9) Progressis paulo longius est Equi quod
dicitur monumentum: Tyndareus enim equo ibi mactato Helenæ procos ad
exsecta equi exta jussit assistere ac juramento super iis adstrinxit:
jusjurandum istud erat, eos Helenæ et cui Helenæ connubium præ ceteris
esset adjudicatum, opem laturos, si quando injuria lacesserentur. Quum
hoc illos sacramento adegisset, equum eo ipso in loco defodit. Prope
absunt pilæ septem, priscorum (opinor) ritu erectæ, quas errantium
septem stellarum signa esse aiunt, Juxta viam Cranii lucus est
cognomento Stemmatii. Est et Mysiæ Dianæ delubrum. (10) Abest ab urbe
stadia circiter triginta Pudoris simulacrum. Icarii donum esse ferunt,
et hanc narrant dedicationis causam. Quum Icarius Ulyssi Penelopen
nuptum dedisset, Ulyssis animum tentavit, numquid Lacedæmone domicilium
habere vellet. Quæ spes ubi hominem fefellerat, filiam orare cœpit, ut
secum permaneret. Quin et Ithacam jam proficiscentem, currum prosecutus,
multis sollicitabat precibus. (11) Ulysses tandem victus hominis
importunitate puellæ optionem dedit, vel se ut lubens sequeretur, vel,
si id mallet, cum patre Lacedæmonem rediret: ibi illam aiunt nihil sane
respondisse, sed faciem tantum velasse: Icarium, quum intelligeret illam
in animo habere ut cum Ulysse abiret, dimisisse: signum vero Pudoris ea
in viæ parte dedicasse, quo Penelope, quum faciem velavit, pervenerat.



                               CAPUT XXI.


_ De Eurota fluvio et Ladæ cursoris monumento — urbe Pellana et
    memorandis in ea — agro Belbina dicto — vico Croceis — oppido Ægiis
    et stagno Neptuni — Gytheo et Eleutherolaconibus eorumque urbibus —
    memorandis in Gytheatarum urbe — Sene (Nereo). _

Qui stadia fere viginti processerint, ad Eurotam amnem accedent, qui
prope ad ipsam viam decurrit. Ibi Ladæ monumentum est, qui pedum
celeritate suos omnes æquales vicit. Is in Olympicis ludis de longiore
curriculo est coronatus; atque inde (uti ego opinor) statim post
victoriam æger huc reportatus, quum diem suum obisset, supra militarem
viam humatus est. Cognominem vero huic alterum, qui et ipse ludis
Olympicis victor, non tamen de longiore curriculo, verum de stadio, est
renunciatus, Achivum ex Ægio fuisse, Eleorum de iis, qui ex Olympia
victores discesserunt commentarii testantur. (2) Hinc Pellanam versus
contendentibus vicus est, cui Characoma (_Vallum_) nomen. Proxima
priscis temporibus fuit Pellana urbs, in qua Tyndareum habitasse
tradunt, quum e Sparta, Hippocoontem ejusque filios fugiens,
excessisset. Hic, quæ conspicerentur digna, Æsculapii fanum et Pellanida
fontem vidi. In eum fontem virginem aquam haurientem incidisse narrant:
ejus vero capitis velamen in alio fonte, cui Lancea nomen, repertum. (3)
Abest a Pellana stadia ferme centum quæ Belbina dicitur. Locus is est
Laconici agri maxime irriguus, quem nempe Eurotæ aqua interluit. Multis
præterea ac perennibus scatet fontibus. (4) Qua vero Gytheum ad mare
descenditur, vicus est Lacedæmoniis, cui Croceæ nomen: in eo lapicidinæ
perpetuo ac nusquam interrupto saxo. Cæduntur inde lapides fluvialibus
haud absimiles, qui cælo sane nonnihil repugnant; elaborati tamen et
expoliti suam habent etiam in deorum cellis exornandis gratiam: multum
iidem et piscinis et aquarum ductibus afferunt decoris. Stat ante vicum
lapide elaboratum Croceatæ Jovis simulacrum: proxime ad lapicidinas
Castores ex ære. (5) A Croceis divertens ad dextram de recta, quæ
Gytheum ducit, ad oppidum venias, quæ vocantur Ægiæ. Id esse putant,
quod Homerus in carminibus Augeas appellarit. Est eo in loco stagnum,
quod Neptuni dicitur. In ejus ferme ripa ejusdem delubrum dei et
simulacrum. E stagno pisces metuunt extrahere, quod, qui eos ceperit,
eum in halieum piscem (_qui pisces tanquam piscator captat_) mutari
dictitant.

6. Ab Ægiis distat Gytheum stadia triginta. Ad mare situm est, atque
incolitur jam ab Eleutherolaconibus, quos Imperator Augustus servitutis
jugo liberavit, quum ante Lacedæmoniis Spartanis parerent. Mari vero
tota incingitur Peloponnesus, parte ea excepta, ubi Corinthiorum Isthmus
est. Fert autem Laconicum mare conchylia, ex quibus ad infecturam
vestium purpura comparatur nobilitate solis iis, quæ in Phœnicum mari
capiuntur, inferiora. Urbes quidem Eleutherolaconum duodeviginti sunt
numero: (7) quarum prima ab Ægiis ad mare descendentibus est Gytheum,
deinceps Teuthrone, Las, Pyrrhichus: ad Tænarum Cæne polis (_Nova
urbs_), Œtylos, Leuctra, Thalamæ, Alagonia, Gerenia: et ad mare ultra
Gytheum Asopus, Acriæ, Bœæ, Zarax, Epidaurus cognomento Limera, Brasiæ,
Geronthræ, Marios. Atque hæ quidem reliquæ sunt Eleutherolaconum urbes,
quum ante quattuor et viginti fuissent. Ceteras, quas jam persequar, in
curias eas descriptas esse sciat qui hæc leget, quæ Spartana civitate
continentur et cum ea censentur, neque suis legibus utuntur, uti quæ jam
enumeratæ sunt. (8) Gytheatæ nemini omnino mortalium origines suas
acceptas referunt, sed Herculem et Apollinem memorant, quum in certamen
de tripode descendissent, jam lite diremta oppidum communi ope atque
consilio condidisse. Et in foro sua sunt diis illis posita simulacra,
Apollini scilicet et Herculi. Proxime est Bacchus, et in diversa fori
parte Apollo Carneus. Est item Ammonis ædes et Æsculapii statua ex ære:
ædes ipsa est sine tecto: tum ei deo dicatus fons, et Cereris
sacrosanctum delubrum: præterea Neptuni Gæaochi signum. (9) Quem vero
Gytheatæ Senem nominant et in mari habitare dicunt, Nereum esse
inveniebam; et e versibus iis Homeri, in quibus Thetidi sermonem
tribuit, nomen hoc illi duxerunt:

             Vos agite interea ponti vada lata subite,
             visuræ æquoreumque senem et penetralia patris.

Sunt hac in regione portæ quæ Castorides nuncupantur: in arce Minervæ
ædes et signum.



                              CAPUT XXII.


_ De Argo lapide — insula Cranae et memorandis in ea — Trinasi muris et
    reliquiis urbis Helus — urbe Acriis ejusque memorandis — Geronthris
    et ibi memorandis — Mario urbe — Asopo urbe ejusque memorandis —
    promontorio Asini maxilla dicto — urbe Bœis, ejusque origine et
    memorandis. _

A Gytheo stadia ferme tria distat lapis rudis. Orestem aiunt, quum in eo
consedisset, insania liberatum. Ex rei eventu lapis ille Juppiter
vocatus est Cappotas (_quasi Sedator_) Dorum lingua. Ante Gytheum Cranae
insula est: in qua Alexandrum, rapta Helena, cum ea primum congressum
Homerus dixit. Quare in continentis terræ adverso litore Veneris est
Migonitidis ædes; ac regio illa tota Migonium vocatur. Templum quidem
Alexandrum tradunt faciundum curasse. (2) At Menelaus octavo ferme post
Trojæ eversionem anno domum incolumis reversus proxime ad Migonitidis
signum Thetidis et deas Praxidicas (_Vindices_) dedicavit. Baccho autem
supra Migonium sacer mons est, quem vocant Larysium: eo in loco vere
ineunte festos agitant Baccho dies. Sacri quum alias referunt causas,
tum quod ibi primum uvam maturam reperiant. (3) Ad Gythei lævam, stadia
circiter triginta progressis, in continenti terra muri sunt Trinasi: sic
enim appellatur locus ille; quem ego quondam castellum, non oppidum,
fuisse arbitror. Ac nomen ei inditum reor a parvis insulis, quæ contra
litus sunt numero tres. A Trinaso stadia circiter octoginta ruinæ mœnium
absunt, Helos ubi olim urbs fuit. (4) Hinc stadia triginta ubi
processeris, oppidum est maritimum Acriæ. Illic, quæ spectentur, digna
Matris Deûm ædes et e marmore signum. Et hoc quidem operum omnium
vetustissimum eorum, quæ exstant apud Peloponnesios Matri Deûm dicata,
prædicant qui Acrias incolunt. Nam Magnesii, qui in Sipyli parte ea
sunt, quæ ad Aquilones conversa est, super saxo, quod appellant Coddini,
signum ejusdem deæ habent longe omnium antiquissimum: Brotean vero illud
Tantali filium fecisse perhibent. (5) Acriatæ Olympiorum quoque victorem
ediderunt Nicoclem, qui binis ludis de cursu palmas quinque tulit.
Monumentum Nicocli erectum est inter gymnasium et eam murorum partem,
quæ cum portu conjuncta est. (6). Ab eadem maritima parte supra Acrias
ad stadia ferme centum et viginti absunt Geronthræ. Eam urbem frequentem
ante Heraclidarum in Peloponnesum adventum Dores, quorum erat in
potestate Lacedæmon, everterunt, pulsisque veteribus incolis, ex suis
coloniam eo deduxerunt. Ætate quidem mea hæc quoque civitas in
Eleutherolaconum censum refertur. In ipsa via, qua Geronthras ab Acriis
iter, pagus est, qui Priscus dicitur. Geronthris Martis delubrum et
lucus. (7) Sacra ibi faciunt anniversaria, quibus interdictum est
feminis lucum ingredi. Circa forum dulcium aquarum fontes sunt. In arce
Apollinis ædes et signi ex ebore caput: quod, reliquum fuit signi, una
cum vetustiore templo ignis abolevit. (8) At Marios, aliud
Eleutherolaconum oppidum, a Geronthris distat stadia centum. Priscum ibi
est diis omnibus commune templum quod circumdat lucus multis irriguus
fontibus. Sunt et in Dianio fontes. Perennibus quidem aquis, si qua alia
regio, Marios abundat. Pagus est supra oppidum Glyppia, et hic interior
a mari. Et ad alterum a Geronthris pagum, Selinuntem nomine, via est
stadiûm viginti. Atque hæc loca interius sita sunt, si ab Acriis in
continentem adscendatur. (9) Rursum mare versus Acriis sexaginta stadia
distat oppidum Asopus. In eo Romanorum Imperatorum templum: et supra
oppidum stadia ferme duodecim Æsculapii fanum est. Deum ipsum Philolaum
(_Populi amantem_) nominant. Ossa ea, quibus in gymnasio honos habetur,
sunt illa quidem insigni magnitudine, hominis tamen fuerunt. Est et
Minervæ in arce ædes, cognomento Cyparissiæ. Ad imam arcis partem ruinæ
sunt oppidi, quod Achivorum Paracyparissiorum nuncupatur. (10) In his
item finibus est Æsculapii fanum, quod ab Asopo distat stadia ferme
quinquaginta. Regiunculam eam, in qua Æsculapii fanum est, Hyperteleaton
vocant. Excurrit in mare procul ab Asopo stadia ducenta promontorium,
quam Asini maxillam nominant. Est in ipso Minervæ templum sine signo et
tecto: factum tradunt ab Agamemnone. Est et Cinadi monumentum. Fuit et
hic Menelai gubernator. (11) Infra promontorium aperit se Bœaticus
sinus, in cujus extremo cornu Bœæ urbs est. Ejus fuit conditor Bœus,
unus de Heraclidis: e tribus ille civitatibus, Etiade, Aphrodisiade et
Sida, colonos eo deduxisse fertur. Illarum vero priscarum urbium duas in
hunc sinum tempestate delatum Ænean, dum in Italiam fugeret, condidisse
ferunt, et alteram de filiæ Etiadis nomine appellasse. Tertiæ a Sida
Danai filia nomen esse datum. (12) Ex his civitatibus profugi, quum
quærerent ubi consisterent, responsum acceperunt, Dianam, quo loco urbem
conderent, monstraturam. In terram expositis se lepus ostendit. Quem
secuti, tanquam viæ ducem, quum ille se ad myrtum recepisset, eo ipso in
loco, ubi myrtus illa fuit, oppidum munierunt. Stirpem myrti eandem nunc
etiam colunt, et Dianam nuncupant Servatricem. (13) In Bœensium foro
Apollinis delubrum est; et alia in regione Æsculapii et Sarapidis
Isidisque. Rudera absunt Bœis haud amplius stadia septem. Ad lævam huc
euntibus adstat Mercurii e marmore simulacrum. Et inter rudera facile
conspici potest Æsculapii et Hygieæ templum.



                              CAPUT XXIII.


_ De insula Cytheris, ejus navali Scandea, Veneris Cœlestis templo et
    aliis memoraridis — Apolline Epidelio et Delo insula a Menophane
    Mithridatis duce funditus eversa — Menophanis et Mithridatis morte —
    Epidauro Limera dicta — Inûs aquæ portendendi vi, eademque Ætnæ
    crateris — memorandis in urbe Epidauro — promontorio Minoa. _

Contra Bœas Cythera sita sunt. Ad Platanistuntem (ab ea enim parte ut
minimum distat a continenti insula hæc), ad Platanistuntem igitur,
promontorium ab eo promontorio, quod in ora Asini maxillam diximus
appellari, navigatio interest stadiûm quadraginta. Habent maritima
Cytherorum Scandean navale. A Scandea ad ipsa Cytherorum mœnia
ascenditur stadiûm ferme decem via. Est illic Uraniæ sive Cœlestis
Veneris fanum, eorum omnium, quæ apud Græcos Veneri dicata sunt, maxime
priscum et sacrosanctum. Deæ signum ligneum est et armatum. (2) A Bœis
ad Maleam promontorium navigantibus portus est, quem Nymphæum nominant.
Ibi est Neptuni signum recto statu, et mari vicina spelunca, in qua
dulcis aquæ fons. Frequens est locus circumquaque incolentium hominum
multitudine. Maleam prætervectis ad centum fere stadia, vicus est
Apollini sacer in ipsis Bœatarum finibus, cui nomen Epidelium. Quod enim
eo in loco nunc visitur Apollinis ligneum signum, idem est quod olim
Deli dedicatum fuit. (3) Nam quum esset Delos totius olim Græciæ
emporium eaque sola religione munita contra omnes omnium injurias
incolas tueretur, exortus est Menophanes quidam Mithridatis copiarum
dux, qui vel suapte insolentia vel regis imperio impulsus (homini enim
ad pecuniam omnia referenti facile divina quæstu inferiora sunt), (4) in
insulam quum murorum, tum armorum præsidio carentem cum classe invasit:
ubi et peregrinis, qui illic tunc forte erant, et civibus cæsis,
negotiatorum pecunia direpta, donariis compilatis, conjugibus Deliorum
et liberis sub corona venditis, ipsam etiam urbem solo æquavit. In ea
populatione barbarorum quidam effigiem petulanter in mare abjecit. Ea
maris æstu in hos Bœatarum fines delata loco nomen dedit Epidelium. (5)
Verum dei iram neque Menophanes neque Mithridates ipse effugit. Mox enim
post Deli calamitatem, quum in altum proveheretur Menophanes, qui ejus
manus effugerant negotiatores, navibus ex insidiis adorti, hominem
submerserunt: Mithridatem vero coegit deus ipsum manus sibi consciscere,
quum amisso jam regno a Romanis huc illuc pulsus nusquam posset
consistere. Sunt qui illum dicant ab uno de barbaris mercenariis magni
beneficii loco impetrasse, ut se conficeret. Has violati numinis pœnas
impii homines dederunt. (6) Finitima est Bœatis Epidaurus, Limera
cognomento. Abest ab Epidelio stadia circiter ducenta. Esse vero eam
coloniam aiunt non Lacedæmoniorum, sed Epidauriorum, qui intra Argivorum
fines sunt. Quum enim legati ab Epidauriis publice in Coon insulam ad
Æsculapium missi ad hanc agri Laconici oram appulissent, somniis
quibusdam monitos sedem eo in loco statuisse memorant. (7) Quin anguem
etiam, quem secum Epidauro abduxerant, e navi elapsum non procul a mari
se in cavernam demersisse. Quare et visis per quietem et eo prodigio
adductos ibi constitisse, et sibi oppidum communisse. Exstant, quo loco
se anguis condiderat, aræ Æsculapio dedicatæ, et oleæ circa eas enatæ.
(8) Progressi ad dexteram stadia circiter duo aquam videant, qui Inûs
dicitur. Magnitudine quidem parvam paludem refert, sed in terræ fundum
descendit altius. In eam festo Inûs die solenne est panificia porricere.
Ea si demersa retinuerint aquæ, secunda ei, qui porrecerit, promitti
autumant: contra vero adversa, quoties illa aqua rejecerit. (9) Eandem
habere portendendi vim dicuntur Ætnæ montis crateræ. Abjiciunt enim in
eas homines quum sigilla argentea et aurea, tum vero cujusvis generis
victimas. Ea si absorpserit ignis, læta sibi nunciari: contra si
regesserit, male eventurum ei, a quo illa missa fuerint, interpretantur.
(10) Prope viam, quæ Bœis ad Limeram Epidaurum ducit, in Epidauriorum
finibus Dianæ Limnatidis delubrum est. Oppidum ipsum non procul a mari
in eminenti loco surgit. Quæ spectentur digna illic sunt Veneris fanum;
et Æsculapii, in quo simulacrum marmoreum stantis habitu, tum in arce
Minervæ ædes; et ad portum Jovis cognomento Servatoris. (11)
Promontorium in pelagus sub ipsa urbe excurrit, cui nomen Minoa. Sinus
nihil ibi quidem a ceteris differt maris in Laconiæ latus irruptionibus:
sed litus ejus calculis abundat figura et colorum varietate speciosis.



                              CAPUT XXIV.


_ De Zarace — Cyphantum reliquiis, et Brasiis — Brasiatarum de Semele,
    Baccho et Ino narratio — de Achillis templo et festo — urbe La,
    ejusque reliquiis et memorandis, Dianæ Asiæ templo et fonte Galacone
    — regione Hypsis et fluvio Smeno — regione Araino, La urbis
    conditore et Achille Helenæ proco. _

Ab Epidauro stadia ferme centum Zarax abest. Hæc ora portum habet valde
appellentibus idoneum. Sed enim ex omnibus Eleutherolaconum civitatibus
hæc inprimis magnis afflicta est cladibus. Nam et Cleonymus Cleomenis
filius [Agesipolidis nepos], hoc unum Laconici nominis oppidum delevit.
De Cleonymo, quæ res postulavit, alio loco dixi. Zarace aliud quidem
nihil insigne est: in portus duntaxat extremis finibus Apollinis
delubrum est, et simulacrum citharam tenens. (2) Hinc secundum mare
stadia circiter sex (_centum?_) progressis atque inde ad mediterranea
reversis stadia prope decem Cyphantum (sic enim populi illi sunt
appellati) ruinæ se ostendunt: et inter eas Stethæum, Æsculapii fanum,
cum simulacro marmoreo. Est ibidem saliens frigidissimæ aquæ e saxo
prorumpentis. Atalantam a venatione siti laborantem, quum saxum illud
cuspide percussisset, aquam elicuisse ferunt. (3) Brasiæ extremum hac in
parte Eleutherolaconum ad mare oppidum est: distat a Cyphantibus
ducentorum stadiûm navigatione. Incolæ ea sermonibus vulgarunt, quæ
nulli Græcorum alii confitentur: Semelen quidem Jovi Baccham peperisse;
a Cadmo vero deprehensam cum puero recens nato in arcam conjectam: eam
arcam æstu jactatam in fines suos ejectam: ibi Semelen, quæ jam mortem
obierit, a se magnifice sepultam; superstitem Bacchum educatum. (4) Eam
fuisse causam, ut urbs sua, quæ ad illud usque tempus Oreatæ appellata
fuerat, jam mutato vocabulo Brasiæ dicerentur, sumto nomine ab arcæ in
eam oram ejectione: quando ætate etiam nostra, quæ maris æstu ad terram
extruduntur, ἐχβεβράσθαι (_maris æstu ejectari_) a multis dicuntur.
Addunt et alia hujusmodi Brasiatæ: Ino profugam in agrum suum venisse;
ibi Bacchum voluisse alendum suscipere. Antrum monstrant, ubi illa
infantem enutrierit; et campum appellant Bacchi hortum. (5) Templa illic
sunt, Æsculapii unum, Achillis alterum. Festos etiam dies Achilli
quotannis agitant. Est Brasiis parvum et molliter in mare excurrens
promontorium. In eo sigilla pileata videas ex ære, nihilo pedalibus
majora. Non facile dixerim, Castorumne an Corybantum ea nominibus
sanxerint. Tria certe sunt ea figura: quibus quartum accedit Minervæ
simulacrum. (6) Ad Gythei dexteram Las est, citra mare stadia decem, a
Gytheo quadraginta stadiis remota. Habitatur nunc oppidum in medio
montium trium intervallo, Ilii (sic enim ex ipsis unum appellant), Asiæ
et Cnacadii. Priscis quidem temporibus in Asiæ montis vertice situm
fuit: veterisque urbis hac ipsa etiamnum ætate ruinæ monstrantur, et
ante muros signum Herculis, et de Macedonibus erectum tropæum. Pars fuit
ea Philippi copiarum, quum in Laconiæ ille fines invasit. Palantes hi a
cetero exercitu digressi oram maritimam populationibus infestam
reddiderant. (7) Inter eas ipsas ruinas templum exstat Minervæ
cognomento Asiæ. Pollucem et Castorem erexisse tradunt quo tempore e
Colchica expeditione incolumes reverterunt: Fuisse enim et Colchis Asiæ
Minervæ fanum. Profectos quidem cum Iasone Tyndarei filios satis habeo
cognitum: quod vero Minervam Asiam Colchi colant, id scilicet a
Lacedæmoniis acceptum scribo. Prope urbem eam, quæ nunc incolitur, fons
est, quem ab aquæ colore Galaconem nominant. Proximum illi fonti
gymnasium; in quo priscum Mercurii signum. (8) In eo monte, quod Ilium
diximus appellari, delubrum est Bacchi; et in summo jugo Æsculapii. In
Cnacadio Carneus Apollo. A Carneo stadia circiter triginta abest vicus
intra ipsos jam fines Spartanorum, Hypsa nomine: ubi est Æsculapii
sedes, et Dianæ cognomento Daphnææ. (9) Ad mare in promontorio ædes est
Dianæ Dictynnæ, cui festos quotannis dies agitant. Ad sinistram
promontorii exit in mare amnis Smenos, dulcem potantibus aquam, si
quisquam alius, fundens. Habet fontes suos in Taygeto monte. Ab urbe
abest haud plus quinque stadia. (10) In vico, cui Araino nomen, Læ
sepulcrum, et super monumento statua. Ab eo La oppidum conditum tradunt
incolæ; interemptum vero ab Achille; quem huc venisse credunt, quum a,
Tyndareo Helenam sibi nuptum deposceret. At enim verius quis dixerit,
Lan a Patroclo interfectum, quum unus hic fuerit de Helenæ procis. Nam
Achillem Helenam nunquam petisse, ut leve habeatur argumentum, quod in
eo carmine, quo illustres feminæ enumerantur, nulla fit Achillis mentio:
(11) Homerus certe in ipso ferme operis sui initio Achillem scripsit,
pro suo in Atrei filios studio, non Tyndarei sacramento ullo adactum, ad
Trojam venisse. Jam vero idem poeta, quo loco ludos exponit, dicentem
facit Antilochum, natu esse se grandiorem Ulyssem; atque ipsum Ulyssem,
dum, quæ apud inferos viderat, narraret Alcinoo, inter cetera videre se
voluisse Pirithoum et Theseum, viros ætate sua superiores. Et Helenam
quidem a Theseo raptam scimus. Quo fit ut quadrare neutiquam possit,
Achillem unum de Helenæ procis fuisse.



                               CAPUT XXV.


_ De fluvio Scyra — Pyrrhicho oppido, Sileno, Diana Astratea — Teuthrone
    Oppido, Diana Issoria — promontorio Tænaro, portu Achilleo et
    Psamatho, atque inferorum cane ab Hercule protracto — Arionis
    delphino insidentis signo et fonte olim miro — Cænopoli — Messa
    oppido et portu, atque Œtylo urbe. _

Progressi longius a monumento fluvium videant in mare influentem, cui
Scyras nomen. Sine nomine ante fuerat: hoc vero nominis tum accepit,
quum illum classe intravit Pyrrhus Achillis filius, ad Hermiones nuptias
e Scyro proficiscens. Trans amnem eum vetus delubrum est seorsum ab ara
Jovis. Ab isto fluvio quadraginta stadiis abest oppidum Pyrrhichus in
mediterranea continente. (2) Ab eodem Pyrrho Achillis filio nuncupatum,
non defuerunt qui dicerent: alii vero a Pyrrhicho, uno de Curetum deorum
numero. Sunt etiam qui Silenum e Malea profectum hic habitasse dicant.
In Malea quidem educatum Silenum declarant hi versus e Pindari cantico:

                  Ille robustus, strenuus choreis,
                  quem Maleæ civis et vir Naidis aluit
                  Silenus.

Quod vero Silenus etiam Pyrrhichi sit nomine appellatus, nuspiam dixit
Pindarus; sed ejus rei Maleæ incolæ auctores fuere. (3) In ipso
Pyrrhichi foro puteus est. Monstratum sibi a Sileno aiunt. Quodsi puteus
is exaresceret, aquæ penuria valde laborarent. Habent Pyrrhichii intra
fines suos templum Dianæ Astrateæ: causa nominis, quod Amazonum
exercitum hoc aiunt in loco progrediendi finem fecisse. Est etiam
Apollinis Amazonii. Utriusque dei lignea signa sunt. Dedicasse dicuntur
feminæ quæ a Thermodonte venerunt. (4) A Pyrrhicho ad mare descendentes
Teuthrone oppidum excipit. Conditorem produnt incolæ Teuthrantem
Atheniensem. Colunt hi præ ceteris diis Issoriam Dianam. Fontem habent
Naiam. A Teuthrone stadia procul centum et quinquaginta excurrit in mare
Tænarum promontorium, et portus Achilleus et Psamathus. In ipso
promontorio templum est speluncæ in modum ædificatum: in cujus primo
aditu Neptuni signum. (5) Hac Græcorum nonnulli versibus prodiderunt ab
Hercule Orci canem extractum, quum neque meatus omnino ullus per eam
specum subter terram subeat, neque veri omnino cuiquam simile videri
possit, deorum ulla esse subterranea regna, quo animæ conveniant.
Hecatæus quidem Milesius rem non absurdam commentus est: in ea caverna
immanem ac tetrum serpentem lustrum habuisse, qui sit idcirco inferorum
canis dictus, quod, quem morsu impetisset, subita eum veneni vi mori
statim necesse esset. Eum serpentem esse ab Hercule ad Eurystheum
pertractum. (6) Homerus vero (is enim primus Ditis canem, quem Hercules
extraxisset, appellavit) neque nomen ei proprium imposuit, neque de ejus
figura quicquam est fabulatus, uti de Chimæra. Posteriores et Cerberum
appellarunt, et quum cetera cani fecissent similem, tria dixerunt capita
habere, quum tamen Homerus nihilo magis homini illud familiare animal
canem dixerit quam si eum, qui draco esset, Orci canem appellasset. (7)
In Tænaro et alia sunt dedicata monumenta, et ex ære Arion citharœdus
delphino insidens. De Arione quidem et delphino quæ audierat, retulit
Herodotus, ubi res Lydorum exponit. Ego sane in Poroselene delphinum
vidi, qui puero, a quo sanatus fuerat, quum a piscatoribus vulnus
accepisset, quasi mercedem curationis penderet, dicto se audientem
præbebat et eundem, quocunque ille jussisset, dorso transvehebat. (8)
Est in eodem Tænaro fons, qui nihil jam, quod cum admiratione intueamur,
habet: olim introspicientibus portus et naves aiunt spectandas
præbuisse. Aquæ miraculum illud femina quædam sustulisse dicitur, quum
in ea pollutam vestem abluisset. (9) Ab ipso promontorio mari stadia
circiter quadraginta prætervectos excipit Cæne polis (_urbs nova_),
Tænarum et ipsa ante appellata. Est in ea Cereris fanum, et ad mare
Veneris ædes, et ejusdem deæ stantis habitu signum e marmore. Illinc
digressis stadia procul triginta [Tænari] vertex, Thyrides dicuntur; et
Hippolæ urbis ruinæ monstrantur. Inter eas Minervæ Hippolaitidis
sacellum exstat. Non magno abest intervallo civitas Messa et portus.
(10) Ab hoc portu ad Œtylum stadia intersunt centum et quinquaginta.
Heros, a quo civitas nomen habet, ortu Argivus fuit, Amphianacte
Antimachi filio genitus. Sunt in Œtylo quæ spectentur digna, Sarapidis
templum, et in ipso foro Carnei Apollinis simulacrum ligneum.



                              CAPUT XXVI.


_ De Inûs fano et oraculo in via ad Thalamas, signis Pasiphaes et Solis
    — Pephno ad mare, et insula hujus nominis, solo natali Dioscurorum —
    Leuctris et memorandis ibi — signo Jovis Ithomatæ — Cardamyle et
    Nereidum templo — Enope oppido, postea Gerenia dicto, Nestoris sede,
    ejusque memorandis — Machaone ejusque cultu ac Podalirio — monte
    Calathio et Alagonia urbe. _

Ab Œtylo ad Thalamas via in longitudinem stadia prope octoginta patet.
In via Inûs fanum et oraculum visitur. In eo futura dormientes
provident. Consulentibus enim per somniorum visa, quæ opus est, dea
denunciat. Erecta sunt ex ære signa in ea fani parte, quæ sub divo est,
Pasiphaes unum, Solis alterum. Quod in delubro ipso est, non satis se
illud aperte ostendit, coronamentis omni ex parte velatum: ex ære et
ipsum esse dicunt. Fluit e sacro fonte suavis haustu aqua: Lunæ
nuncupant. ** Thalamatis Pasiphae non est utique patrium numen. (2)
Distat a Thalamis stadi viginti Pephnos maritima civitas. Parva adjacet
insula, nihilo omnino ingenti saxo major. Ei quoque Pephnos nomen est.
In ea Castores primum in lucem editos Thalamatæ memorant: quod ipsum in
cantico quodam suo dixisse Alcmanem, me non fugit. Enutritos autem
Pephni negant, sed a Mercurio Pellanam deportatos. (3) In parva hac
insula sub divo ænea sunt ipsorum Castorum sigilla, nihilo pedalibus
majora. Ea, etsi hibernis undis vehementer saxum verberatur, loco tamen
nihil movet fluctus marinus: quod miraculo est: et illud fere haud multo
minori, quod formicæ ibi conspiciuntur vulgaribus albicante colore
dissimiles. Eam insulam suorum fuisse olim finium, contendunt Messenii:
eapropter Castores ipsos majore se quam Lacedæmonios propinquitate
attingere. (4) A Pephno stadia viginti absunt Leuctra. Quæ civitati
nominis origo, non habeo dicere. Quodsi a Leucippo, uti Messeniis
placet, Perieris filio nuncupata est, hoc illud esse arbitror, quod præ
diis ceteris Æsculapium colunt, quum Arsinoe eum Leucippi filia natum
putent. Marmorea sunt quum Æsculapii ipsius, tum Inûs diversa in parte
signa. (5) Ædes ibi erecta est Cassandræ Priami filiæ, cujus simulacrum
ab incolis Alexandræ nomine colitur. Sunt et Apollinis Carnei ligneæ
statuæ. Huic enim deo honorem ritu eodem habent, quo e Lacedæmoniis
Spartiatæ. Leuctris in arce Minervæ templum et simulacrum est. Cupidinis
in ipso oppido ædes et lucus, qui perenni aqua hieme irrigatur. Folia
vere ex arboribus quæ decidunt, ne exuberante quidem aqua alio
deferuntur. (6) Quod vero in maritima Leuctrici agri parte novi
accidisse ætate mea, scribere non gravabor. Immissus in silvam ignis
ventorum vi magnum arborum numerum exussit. In ea tunc parte, quæ
stirpibus maxime erat denudata, repertum est Ithomatæ Jovis signum ita
locatum, uti quæ dedicantur locari solent. Eo maxime testimonio nituntur
Messenii, dum Leuctra contendunt olim ad fines suos pertinuisse. Sed
nihil omnino prohibet quin, ut priscis etiam temporibus Leuctra
Lacedæmonii tenuerint, ab ipsis potuerint Ithomatæ Jovi honores haberi.
(7) Cardamyle quidem, cujus fecit mentionem Homerus, ubi dona
pollicentem Agamemnonem facit, Lacedæmoniis Spartanis paret, quum a
Messeniis eam sejunxerit Cæsar Augustus. Abest a mari Cardamyle stadia
octo, Leuctris autem sexaginta. Est ad Cardamylen non procul a litore
sacer Nerei filiarum lucus. In eum enim locum illas e mari narrant
prodiisse, ut Pyrrhum Achillis filium ad Hermiones nuptias Spartam
contendentem spectarent. In ipso oppido Minervæ ædes est et Carneus
Apollo, ut patrium est Doribus. (8) At quam urbem Enopen Homerus in
carminibus appellat, et ipsa Messenii nominis est. Facit autem nunc cum
Eleutherolaconibus: ætate nostra Gereniam nominant. In ea Nestorem sunt
qui educatum dicant; alii vero huc confugisse, capta ab Hercule Pylo.
(9) Gereniæ Machaonis Æsculapii filii monumentum et ejusdem religione
nobile fanum visitur. Nam et ab ipso Machaone morbis hominum medelas
monstrari putant. Sacram ei regiunculam Rhodon nuncupant. Simulacrum est
ex ære statu recto: caput corona cingitur, quam Ciphos patria lingua
vocant Messenii. Inferfectum ab Eurypylo Telephi filio dixit Machaonem,
qui carmina ea fecit, quæ Ilias parva dicitur. (10) Quare non ab re
illud in sacris, quo Pergami in Æsculapii fiunt, servari scio, ut, quum
hymnos a Thelepho exordiantur, nihil Eurypylo laudationis impertiant:
quin et illum in eo templo nominari nefas habent, quod scilicet eum
sciant interfectorem Machaonis fuisse. Ossa quidem Machaonis a Nestore
servata dicunt. At Podalirium, quum Ilio deleto redirent Græci,
tempestate Syrnum Cariæ incolumem delatum, ibi consedisse tradunt. (11)
In Gereniorum agro mons est Calathion, et in eo Clææ (_Calathiæ?_)
sacellum: cui specu proximum, angusto admodum aditu: sed qui
introierint, quæ admirentur, spectare possunt. A Gerenia ad superiora
jam mediterranea triginta procul stadia venientes excipit Alagonia
oppidum, annumeratum jam a me in Eleutherolaconum civitatibus. Quæ ibi
spectentur digna sunt Bacchi et Dianæ templa.



        PAUSANIÆ DESCRIPTIONIS GRÆCIÆ MESSENIACA SIVE LIBER IV.



                                CAPUT I.


_ De Messeniorum finibus, saltu Chœrio — Messene Triopæ filia, quæ
    regioni nomen dedit — regia Messeniorum urbe Andania — primis
    Messeniæ regibus et magnarum dearum initiis a Caucone allatis et a
    Lyco, Pandionis filio, perfectis — Methapo, omnis generis sacrorum
    auctore. _

Messenii regionis suæ ab ea parte, quam ad Lacones pertinere Imperator
voluit, ad Gereniam fines habent saltum qui nunc Chœrius dicitur. Eam
regionem, quum esset deserta, primos incolas hoc modo tenuisse proditum
est. Mortuo Lelege, qui in ea Græciæ parte, quæ nunc Laconia dicitur, ab
ipso vero Lelegia appellabatur, imperavit, e filiis natu major Myles ei
in regnum successit: Polycaon, quod erat minor, privatam egit vitam ad
illud usque tempus, quo Argivam uxorem duxit Messenen Triopæ filiam,
Phorbantis neptem. (2) Ea, patris dignitate et opibus, quibus ille tunc
præ ceteris Græcis maxime florebat, elata, privatam viri conditionem
ferre non potuit. Comparatis itaque ab Argis et Lacedæmone auxiliis, in
hanc ipsam regionem Polycaon invasit, deque uxoris nomine Messenen
universam nominavit. Urbes vero et alias condidit, et in qua regni sedem
esse voluit, Andaniam. (3) Nam antequam Thebani ad Leuctra prœlium eum
Lacedæmoniis commisissent, atque inde Messenen, quæ hac etiam ætate
exstat, sub Ithome condidissent, nullam omnino existimo urbem eo nomine
nuncupatam. Adducor autem non minimum Homeri versibus. Nam ille in
populis enumerandis, qui ad Ilium venerunt, Pylon, Arenen et alias
nonnullas recensens, nullam prorsus Messenes mentionem fecit. Satis vero
aperte idem in Odyssea significat, populum fuisse, non civitatem unam
Messenios:

               Nam pecus ex Ithaca rapuit Messenia pubes.

(4) Apertius vero ubi de Iphiti arcu loquitur:

              Illi in Messena sibi in sedibus occurrerunt
              Ortilochi.

Ortilochi domum in Messene parvum oppidum Pheras innuit: quod ipsemet
exponit, quo loco de Pisistrati ad Menelaum adventu agit:

              Jam Pheras veniunt magni sub tecta Dioclis,
              qui satus Ortilocho.

(5) Primi igitur hujus regionis imperium Polycaon Lelegis filius, et
uxor ejus Messene tenuerunt. Ad hanc ipsam Messenen magnarum dearum
initia Caucon Eleusine veniens deportavit. Fuit Caucon Celæni (_Clini?_)
filius, Phlyi nepos. Phlyum ipsum Athenienses e Terra genitum memorant:
quibus assentitur Musæi hymnus Lycomidis factus in Cererem. (6) Magnarum
vero dearum initia, multis post Cauconem annis, Lycus, Pandionis filius,
quam augustissima quamque celeberrima ut essent, effecit. Hac etiam
ætate Lyci Saltum nominant, ubi ille antistites mysteriorum lustravit.
Et esse in Messeniaco agro saltum qui Lyci dicitur, testatur hoc versu
Cretensis Rhianus:

             Horrentemque Lyci saltum, jugaque aspera Elæi.

(7) Quod autem hic Lycus Pandionis fuerit filius, aperte declarant
versus, qui sunt ad Methapi effigiem. Nam et Methapus quosdam initiorum
ritus reformavit. Fuit hic quidem Atheniensis patria, initiorum
orgiorumque et cujusvis modi sacrorum designator. Idem vero et Cabirorum
Thebanis initia constituit, et juxta Lycomidarum septum imaginem cum
inscriptione dedicavit. Ea inscriptio quum alia, tum inprimis, quæ
nostræ narrationi fidem faciant, testatur:

(8)

              Mercuriique domos lustravi, ** viasque
             Primigenæ gnatæ Cereris cum matre, ubi dicunt
             Messenen magnis festa instituisse deabus,
             quam Caucon Clini Phlyidæ gnatus amavit.
             Miror, cuncta Lycus quare Pandione cretus
             Andaniam magnis portarit mystica Athenis.

(9) Indicat inscriptio, ad Messenen venisse Cauconem Phlyi nepotem: alia
præterea de Lyco, et illud inprimis, veterem initiorum sedem Andaniam
fuisse. Et consentaneum mihi hoc quoque videbatur, Messenen et
Polycaonem, in qua urbe suam sibi regiam posuissent, in eadem sacrorum
etiam religionem constituere voluisse.



                               CAPUT II.


_ Polycaonis filiorum nulla a veteribus fit mentio — de Periere, Melaneo
    et Œchalia — Perieris filiis Messeniæ imperium obtinentibus et Arene
    urbe — Lyco, qui magnarum dearum initia tradidit, et Apharei filiis
    — tribus feminis, quæ ad tumulos maritorum sese interfecerunt. _

Equidem non mediocre adhibui studium, ut discerem, ecquinam Polycaoni e
Messene liberi geniti essent. Evolvi itaque et librum, quæ Magnæ Eœæ
inscriptæ sunt, et Naupactia carmina; omnia præterea, quæ versibus
Cinæthon et Asius de Gentilitatibus perscripserunt: neque omnino
quicquam, huc quod pertineret, comperi. Nam quum Magnæ testentur Eœæ,
cum Polycaone Butæ filio fuisse nuptam filiam Hylli Herculis filii
Euæchmen, in illis certe nulla prorsus vel de Messenes viro vel de ipsa
Messene mentio. (2) Jam vero ætatibus ferme quinque, non amplius, uti
mea fert opinio, exactis, quum nullus jam omnino de Polycaonis posteris
esset superstes, accersiverunt sibi in regnuri Messenii Perierem Æoli
filium: ad eum venisse Messenii dicunt Melaneum, præstantem arcu et
sagittis virum, quique ob artis ejus excellentiam ab Apolline genitus
credebatur. Huic a Periere partem eam regionis attributam, quæ Carnasium
nunc, Œchalia tunc dicta est, accepto scilicet ab uxore Melanei nomine.
(3) Thessali vero et Eubœenses (ut plerumque est de Græciæ rebus
controversa historia) ita inter se dissident, ut illi Eurytium (vicus
est hic ætate nostra desertus) Œchaliam priscis temporibus urbem dicant
fuisse. Ab iis, quæ hac de re sunt Eubœensium sermonibus prodita, nihil
fere dissentit Creophylus in Heraclea sua. At Milesius Hecatæus in Scio
Eretrici agri parte Œchaliam esse scripsit. Verum Messenii quum alias ob
rationes probabiliora quam ceteri mihi dicere videntur, tum inprimis ob
ossa Euryti, de quibus etiam posterius commemorabimus. (4) Perieri
geniti sunt e Gorgophone, Persei filia, Aphareus et Leucippus. Hi patre
mortuo in Messenia regnarunt: auctoritate tamen superior fuit Aphareus.
Hic dum regnaret, Arenen urbem condidit, nomenque ei imposuit a filia
Œbali, uxore sua et eadem sorore ex una et eadem matre genita. Etenim
cum Œbalo nupta fuit Gorgophone: ac bis quidem jam de ea nobis sermo
fuit in superioribus libris, iis quos de Argolica et de Laconica terra
conscripsimus. (5) Hic itaque Aphareus et urbem in Messenia Arenen
condidit, et Neleum, qui erat filius Crethei, filii Æoli, nomine vero
Neptuni, patruelem suum, Peliæ ex Iolco minas fugientem, domo recepit
sua, et agri ei partem maritimam assignavit: qua in parte et aliæ erant
urbes, et Pylos, in qua regiam suam constituit Neleus. (6) Venit autem
Arenen et Lycus, Pandionis filius, quo tempore et ipse Ægei, fratris
sui, metu Athenis profugit: atque hic quidem magnarum dearum orgia
Aphareo et ejus liberis et Arenæ uxori tradidit Andaniam deportata, quod
eodem in loco Messenen Caucon initiaverat. (7) Aphareo filii duo fuere:
natu major et virtute præstantior erat Idas, minor Lynceus. Is (si cui
credi possint, quæ Pindarus dixit) oculis fuit tam perspicacibus, ut in
quercetis per medios arborum truncos cerneret. Hic an liberos
reliquerit, compertum non habeo: Idas quidem filiam habuit Cleopatram ex
Marpessa, quæ Meleagri uxor fuit. Is qui Cypria carmina fecit, ait
Protesilai, qui, quum ad Troadem appulissent Græci, primus exscensionem
facere ausus est: Protesilai inquam hujus uxorem, Polydoram nomine,
filiam fuisse Meleagri, Œnei neptem. Si ergo verum est, tres hæ
mulieres, initio a Marpessa facto, amissis viris semetipsas jugularunt.



                               CAPUT III.


_ Apharei domo exstincta, Messeniorum regnum ad Nestorem pervenit — de
    Æsculapii filiorum expeditione contra Ilium — Nelei posteri ab
    Heraclidis ejiciuntur et Cresphontes cum Aristodemi filiis de
    Messenia sortitus fraude illa potitur — de Cresphontis et ceterorum
    regum urbibus regiis, atque illius nece — Cresphontis filius
    superstes, Æpytus, ab Arcadibus in regnum restituitur, ejusque
    posteri Æpytidæ appellantur — de Glauco, Æpyti filio, ejusque
    posteris regnum Messeniæ obtinentibus. _

At enim posteaquam Apharei liberi cum Dioscuris patruelibus suis de
bubus dimicarunt, et Lynceum Pollux occidit, Idas vero fulmine ictus
fato suo perfunctus est, Apharei domus tota, maribus omnibus consumtis,
deleta est: tunc Messeniorum imperium ad Nestorem Nelei filium delatum:
penes quem quum cetera omnia, tum vero quæ Idæ regno continebantur,
fuerunt: iis tamen populis exceptis, quibus Æsculapii liberi imperarunt.
(2) Æsculapii enim filios e Messenia tradunt ad obsidendum Ilium
venisse: natum siquidem Æsculapium Arsinoe Leucippi filia, non Coronide.
Ac Triccam sane desertum quendam in Messenia vicum appellant, et versus
Homeri in testimonium afferunt, quibus Machaonem Nestor sagitta
percussum benigne consolatur. Neque enim, inquiunt, tantam omnino
benevolentiæ significationem ille dedisset, nisi et vicini et gentilis
casu regis commotus fuisset. Confirmantur hæc, quæ de Æsculapii filiis
dicuntur, eo quod et Machaonis monumentum Gereniæ ostenditur, et Pheris
fanum Machaonis liberûm. (3) Jam vero confecto bello Trojano, quum diem
suum post reditum Nestor obiisset, Dorum expeditio et Heraclidarum
reditus duabus post ætatibus e Messenia Nelei posteros ejecit. Verum hæc
quasi cumulus quidam iis accedunt, quæ de Tisameni rebus narravi. Sed et
illud restat exponendum. Quum Temeno Dores Argos assignassent, ab illis
Cresphontes terram sibi Messeniam depoposcit, quippe qui Aristodemo natu
fuit major. (4) Aristodemus enim ipse e vita jam excesserat: Theras vero
Autesionis filius majorem in modum Cresphonti adversabatur, Thebanus
ille quidem origine et Polynicis Œdipi filii atnepos. Tutelam enim is
tunc Aristodemi filiorum gerebat, quod eorum erat avunculus ex matre:
uxorem siquidem duxerat Aristodemus Autesionis filiam nomine Argiam.
Cupiebat Cresphontes omni modo Messeniam sibi assignari: quare Temenum
precibus adit, et ubi eum sibi conciliavit, tum scilicet ei committit
sortitionem. (5) Ille in situlam, quum eam jam aqua complesset, sortes
Aristodemi filiorum et Cresphontis mittit, re ita constituta, ut sors
utra prior exiisset, illi Messenia adjudicaretur: et quidem Aristodemi
liberûm sortem e siccata sole argilla, Cresphontis e coctili laterculo
fecit. Quo factum est ut, illa soluta, hæc constiterit, et per eam
Cresphonti Messenia obtigerit. (6) Neque vero prisci Messenii a Doribus
ejecti sunt. Nam facile illi et Cresphonti, novo regi, paruerunt, et
Dores in agri partem receperunt: atque eo libentius, quod invidiosa jam
erat apud ipsos regum superiorum potentia, qui erant Minyæ ab Iolco
oriundi. Uxorem vero Cresphontes Meropen duxit, Cypseli filiam, Arcadum
tunc regis; e qua quum alios suscepit filios, tum vero qui natu minimus
fuit, Æpytum. (7) Ac sibi quidem et liberis regiam Stenycleri
ædificavit, quum ante reges alii ab initio, et ipse etiam Perieres,
Andaniæ habitassent. Aphareus quoque posteaquam Arenen munivit, in ea
cum liberis imperii domicilium habuit. At Nestori ejusque posteris Pylos
regia fuit. Postremo Cresphontes Stenycleri regem habitare voluit. Hunc
opulenti, quod populariter nimis plebem esset amplexus, ejusque liberos
occiderunt, (8) Æpytus vero solus, quod apud Cypselum maternum avum
adhuc puer educabatur, parenti et fratribus superstes fuit. Illum jam
adultum Arcades in Messeniorum regnum, et una cum Arcadibus Dorum reges,
Aristodemi videlicet filii, et Isthmius (_?_) Temeni filius,
restituerunt. Æpytus paterno regno recepto patris primum interfectores,
quique ejus fuerant cædis auctores, ultus est: deinde conciliata sibi
obsequiis nobilitate, plebe largitionibus delinita, eo pervenit honoris,
ut Æpytidæ posteri jam omnes appellati sint, quum ante Heraclidæ
dicerentur. (9) Hujus filius Glaucus, a patre accepto imperio, par illi
fuit in omnes ordines officio et æquitate, deorum vero cultu multo
superior. Etenim quum Jovis templum, quod in Ithomes vertice fuit,
præterquam a Polycaone et Messene, nullis per Dores afficeretur
honoribus, Glaucus his quoque auctor exstitit ut illum colerent. Idem
Machaoni Æsculapii filio primus in Gerenia rem divinam fecit, et Messenæ
Triopæ filiæ solita heroibus decerni munera dedicavit. Glauci filius
Isthmius Gorgaso etiam et Nicomacho Pharis templum erexit. (10) Isthmio
Dotadas genitus: qui ad cetera navalia, quæ tunc in Messenia fuerunt,
unum Mothonæ munivit. Succedit Dotadæ filius Sybotas. Is ut reges Pamiso
amni anniversaria sacra facerent jussit, et ut ante magnarum dearum (quæ
ipso etiam regnante Andaniæ celebrabantur) initia Euryto Melanei filio
parentaretur Œchaliæ.



                               CAPUT IV.


_ Phinta regnante Messenii primum chorum in Delum mittunt et prima inter
    Messenios et Lacedæmonios discordia exoritur — ejus causa narratur —
    Phintæ filiis regnantibus primum bellum Messeniacum suscipitur — de
    bubus Polycharis ab Euæphno venditis, causa belli, narratio. _

Jam vero Phinta regnante, Sybotæ filio, Apollini primum Messenii sacrum
cum virorum choro Delum miserunt. Iis canticum quo deum salutarent
(Prosodium appellant), fecit Eumelus: et hæc certe carmina sola sunt,
quæ Eumelum fecisse pro comperto habetur. Hujus ipsius Phintæ temporibus
discordiarum semina inter Messenios et Lacedæmonios exstitere. Causa in
dubio est; hujusmodi tamen fuisse narratur. (2) In Messeniorum finibus
Dianæ Limnatidis cognomento templum est, commune solis Dorum Messeniis
et Lacedæmoniis, nulli præterea civitati. Ad illud templum missas a se
sacrorum causa virgines violatas a Messeniis Lacedæmonii commemorant, ac
regem etiam suum Teleclum Archelai filium, Agesilai nepotem, Dorysso,
Labota, Echestrato, Agide, proavis oriundum, injuriam propulsare
conantem, interemptum: et ipsas quidem virgines dedecus voluntaria morte
redemisse. (3) At Messenii narrant, ad templum venientibus primoribus
suis a Teleclo insidias factas. Nam quum Messeniam Lacedæmonii propter
agri bonitatem inprimis appeterent, disposuisse illum impuberes
Spartanos in morem virginum ornatos cum pugionibus, qui illos ex
improviso sedentes adorirentur. Ibi Messenios ad vim arcendam
accurrisse, et quum Teleclum ipsum, tum vero impuberes illos omnes
occidisse. Lacedæmonios quidem, quod esset facinus publico consilio
patratum, conscios a se injuriam profectam, ob Telecli cædem ut pœnas
repeterent in animum non induxisse. Hæc ab utrisque prodita sunt: credat
vero quisque proinde atque in alterutram sit studiis civitatem
propensior.

4. Post hæc, exacta ferme ætate una, Alcamene Telecli filio Spartæ
imperante, ex altera vero regia familia Theopompo Nicandri filio, qui
per posteritatis gradus sex a Charillo, Polydecte, Eunomo, Prytanide,
Euryponte descendit, in Messeniis vero Antiocho et Androcle Phintæ
filiis, utriusque populi simultas in apertum bellum erupit. Priores
Lacedæmonii arma cepere, quum causa accessisset ejusmodi, ut ad
permovendos qui jam essent odio exulcerati et belli omni modo cupidi,
non solum sufficeret, sed specie quoque honestissima esset: jure tamen
et disceptatione controversiam omnem dirimere potuissent, si animi ad
pacem fuissent propensiores. Res in hunc modum gesta est. (5) Polychares
quidam Messenius fuit, quum cetera minime obscurus, tum vero Olympica
palma nobilitatus. Quarta enim Olympiade, quum apud Eleos unicum esset
de stadio certamen, victor renunciatus est. Is boves habuit multas:
quibus alendis quum propria non suppeditarent pascua, locavit eas
Spartano homini Euæphno in ipsius agro pascendas, ea mercede, ut esset
fructus, qui e bubus perciperetur, particeps. (6) Erat autem Euæphnus
ejusmodi homo, ut lucro injusto fidem posthaberet: alioqui disertus et
blandus. Is mercatoribus, qui in Laconiam navibus venerunt, armenta
venundedit; atque inde ipse nuncius ultro ad Polycharem venit, prædones
excursione in eum agrum compascuum facta extortaque sibi per vim præda
boves et simul bubulcos abegisse. Interea dum is fallaciter commentum
Polychari persuadet, de bubulcis unus a mercatoribus aufugit. Qui
reversus Euæphnum ibi apud dominum deprehendit et coram Polychare
redarguit. (7) Convictus is quum pernegare non posset, ad preces
confugit, supplexque id sibi ut ignosceret quum Polycharem ipsum tum
ejus filium rogabat: magnam enim vim in hominum natura quum alia habere
multa, tum nihil esse lucri cupiditate ad animos cogendos valentius.
Indicavit Euæphnus, quanti boves venditæ essent; ac se pretium
repositurum, si Polycharis filius secum isset, repromisit. In Laconiam
ubi venerunt, fœdius multo addidit Euæphnus sceleri scelus: adolescentem
interficit. (2) Ejus rei immanitate commotus Polychares, Lacedæmonem
ventitans ad reges et Ephoros de filii cæde assidue multisque cum
lacrimis ad tædium usque querebatur: exponobat insuper, quas ab eo
homine, quem sibi hospitem adsciverat cuique præ cunctis Lacedæmoniis
fidem habuerat, injurias accepisset. Verum quum eadem apud omnes
magistratus iterando nihil omnino ad rei pœnam profecisset, jam mentis
parum compos furorique suo nimis indulgens, spreta sua salute, in
quemcunque incidisset Lacedæmoniorum, eum tanquam hostem morte multabat.
Ejus belli itaque causas Lacedæmonii præ se ferunt, tum quod Polychares
sibi deditus non esset, tum quod Teleclum Messenii oppressissent: præter
antiquas simultates ob commissam a Cresphonte in sortitione fraudem
susceptas.



                                CAPUT V.


_ De iis, quæ Messenii contradicentes narrant et quibus Lacedæmoniorum
    avaritiam coarguunt — Messenii de Polychare tradendo deliberantes in
    partes et pugnam discedunt, in qua Androcles interficitur — Euphae
    Messeniorum regnum obtinente Lacedæmonii, bello haud indicto, clam
    Ampheam, Messeniorum urbem, oppugnant et capiunt — de Atheniensium
    illius temporis magistratibus. _

Contra de Teleclo dicunt Messenii, quæ a me jam sunt exposita. Æpytum
etiam ostendunt Cresphontis filium ab Aristodemi filiis restitutum. Non
fuisse id facturos, si quid illis cum Cresphonte fuisset dissidii. (2)
Deditum a se in pœnam non fuisse Polycharem, quod neque ipsi sibi
dedidissent Euæphnum: voluisse tamen se, vel apud Argivos, qui utriusque
civitatis essent consanguinei, vel in Amphictyonum consilio causam
cognosci; voluisse rem eandem Areopagitarum sententiis committere, quod
judicium illud de cæde apud Athenienses jam pridem fuerat constitutum.
(3) Verum non eam bellandi causam Lacedæmoniis dicunt fuisse, sed
immodica illos avaritia inflammatos, et se opprimere insidiis voluisse
et alia multa designasse. In exemplum Arcadas et Argivos adducunt,
quorum fines carpendi finem nullum illi fecerint. Commemorant præterea
Crœsi donis delinitos, primos e Græcis cum barbaris amicitiam iniisse:
quo sane tempore Crœsus quum alios Asiæ populos Græcanicos, tum Cariæ
continentem terram, quam Dores incolunt, imperio suo adjecerit. (4)
Addunt, Delphici Apollinis templo a Phocensium ducibus direpto ejus
sacrilegii non privatim solum Spartæ reges et optimates, verum et ipsum
publice Ephororum magistratum ac senatum participem fuisse. Denique quo
eximie arguant, Lacedæmonios nihil lucri causa non semper ausos,
societatem iis cum Apollodoro Cassandriæ tyranno initam exprobrant. (5)
Sed cur postremum hoc factum tam acriter incessant Messenii, non est
mihi propositum hoc loco afferre. In Apollodori quidem tyrannide
tollenda, etsi neque tam diu neque tanto animi ardore bellatum est,
Cassandrensium tamen calamitates facile Messeniorum infortunia
adæquerunt. Et ad hujusmodi sane causas uterque populus belli initia
refert.

6. Venere tunc ad Messenios Lacedæmoniorum legati, qui dedi sibi
Polycharem postularunt: at Messeniorum reges relaturos ea de re se ad
populum responderunt, ac deinde per publicas literas, quod populus
jussisset, Spartanos rescituros. Quare quum profecti jam essent legati,
concione vocata, sententiæ dictæ sunt valde diversæ. Androcles enim
Polycharem auctorem impii et nefarii facinoris dedendum omnino censebat;
Antiochus vero quum alia contra dixit, tum illud inprimis miserrimum, si
Polychares ante oculos Euæphni pœnas penderet: et enumerabat, quam multa
et quam gravia essent futura, quæ perpeti illum necesse foret. (7)
Postremo eo contentio evasit, ut a sua alterutrius factione arma
caperentur. Verum brevi finem habuit ea dimicatio: nam qui cum Antiocho
erant, multo superiores numero quum essent, et Androclem ipsum et earum
partium potentissimum quemque interemerunt. Antiochus quum solus regnum
occupasset, per literas Spartanis denunciat, se iis judicum consiliis,
quæ ante nominavimus, totam controversiam commissurum. At illi nihil
omnino tabellariis respondisse dicuntur. (8) Paucis post mensibus quum
in demortui Antiochi locum regnare cœpisset ejus filius Euphaes,
Lacedæmonii neque per legatum indixerunt bellum Messeniis, neque omnino
aperte eorum amicitiæ renunciarunt, verum quam maxime potuerunt
clandestinis consiliis bello apparato jusjurandum conceperunt, non esse
arma se posituros, neque bellandi diuturnitate, si forte bellum in
longinquum tempus duceretur, neque ullius cladis magnitudine, priusquam
agros et urbes Messeniorum vi captas imperio adjecissent suo. (9) Hæc
ante jurati noctu copias Ampheam versus eduxerunt; Alcamene, Telecli
filio, exercitus duce constituto. Fuit Amphea in Messenia Laconiæ
finitimum oppidum, non magnum illud quidem, sed in præcelso colle situm,
circumfluens aquarum perennium copia. Opportunus alioquin visus est
locus, unde omnis se belli apparatus effunderet. Oppidum itaque capiunt
patentibus portis nec ullo obstante præsidio. Messenii, qui sunt intus
deprehensi, omnes ad unum interfecti, in ipsis cubilibus alii, alii
vero, quum animadversa calamitate ad templa et aras deorum supplices
confugissent; pauci omnino periculum effugerunt. (10) Hc prima fuit
Lacedæmoniorum adversus Messenios expeditio, altero anno nonæ
Olympiadis, qua Messenius Xenodocus de stadio victor renunciatus est,
quum Athenis nondum sorte annui magistratus ducerentur, quod scilicet
civitas ea Melanthi posteros, qui sunt Medontidæ appellati, regia
potestate exuit et pro ea magistratum gerere jussit legibus constitutum:
deinde cavit ne ultra annos decem imperium continuarent. Quo itaque
tempore Amphea capta est, Æsimides, Æschyli filius, apud Athenienses
quintum annum summæ reipublicæ præerat.



                               CAPUT VI.


_ De belli Messeniaci denominatione ejusque scriptoribus — de Aristomene
    ejusque ætate — Messenii, Amphea capta, ad Stenyclerum concionem
    populi habent, et bellum parant. _

Sed antequam bellum conscribam et quæ utrique bellantium parti divinitus
patienda aut facienda obvenerunt, statui Messenii hominis res gestas et
ætatem exquirere. Hoc igitur bellum, quod a Lacedæmoniis eorumque sociis
cum Messeniis et iis populis, qui auxilia Messeniis miserunt, gestum
est, non ab iis, qui. priores arma ceperunt, nomen duxit, uti Medicum
vel Persicum et Peloponnesiacum, sed a Messeniorum clade Messeniacum est
appellatum, sicuti et illud, quod ad Ilium Græci gesserant, pervicit
usus ut Trojanum, non Græcum, appellaretur. Hoc ipsum Messeniacum.
bellum perscripsere Rhianus Benæus versibus, soluta oratione Prienensis
Myron: (2) sed eorum neuter a belli initio ad finem perpetua serie est
omnia persecutus. Nam arbitratu uterque suo partem ejus belli, sibi quam
voluit, assumsit. Myron ab Ampheæ eversione exorsus, omnia deinceps
conscripsit, quæ usque ad Aristodemi mortem consecuta sunt: atque eum
historiæ suæ finem præscripsit. At Rhianus primum bellum prorsus non
attigit, verum ea duntaxat, quæ Messeniis post defectionem a
Lacedæmoniis evenerunt. Sed neque hæc omnia singillatim literis
mandavit: verum quæ post pugnam gesta sunt eam, quæ ad Fossam Magnam quæ
dicitur commissa est. (3) Messenium igitur Aristomenem, cujus maxime
causa hanc feci de Rhiano et Myrone mentionem, quod is scilicet primus
et omnium maxime Messeniorum nomen virtute sua illustrarit: eum, inquam,
virum Myron Prienensis inseruit quidem ille historiæ suæ; verum Rhiano
in suo poemate Aristomenes nihilo est obscurior, quam Homero in Iliade
Achilles. Quum itaque inter illos plane non conveniat, reliquum mihi
illud est ut eorum alterius, non utriusque, auctoritatem rejiciam.
Rhianus quidem majorem veritatis de Aristomenis ætate rationem habuisse
videtur: (4) Myron vero, quod facile ex aliis ejus scriptis cognoscas,
atque ex hoc inprimis Messeniaco ejus opere, parum omnino, quam
probabilia diceret, attendit. Scriptum enim reliquit, Lacedæmoniorum
regem Theopompum ab Aristomene interfectum, paulo antequam e vita
decederet Aristodemus: quum Theopompum neque in prœlio neque alio quovis
mortis genere occidisse compertum habeamus ante confectum plane bellum,
quando hic ille Theopompus fuit, qui bello finem imposuit. (5) Ejus rei
testimonio sunt Tyrtæi elegi:

                 Regi olim nostro divum curæ Theopompo,
                  per quem Messene lata choris capitur.

Viguit itaque mea quidem opinione Aristomenes posteriore bello: cujus
res gestas, quum ad eam belli partem nostra oratio pervenerit,
accuratius persequar.

6. Messenii ubi primum captam Ampheam cognoverunt ex eorum sermone, qui
cladem effugerant, ex omnibus civitatibus Stenyclerum in unum
convenerunt. Ubi vocato ad concionem populo optimi quique priori loco ac
postremo rex ipse exterritos hominum animos confirmarunt, quum dicerent,
non esse protinus ob Ampheæ oppressionem de universi belli exitu ex isto
casu judicium faciendum, neque omnino esse ad id bellum gerendum quam se
apparatiores Lacedæmonios. Illos quidem ad res bellicas longioris
temporis afferre exercitationem; sibi vero necessitatem impositam ad
excitandos ad virtutem animos acriorem. Causam præterea suam fore diis
ipsis favorabiliorem, quum et fines suos defenderent et hostes ipsi
nulla injuria lacessissent.



                               CAPUT VII.


_ Lacedæmonii in Messeniam incursiones faciunt, et prædam agunt —
    Euphaes, rex Messeniorum, exercitum una cum servis contra hostes
    educit, et prœlium conseritur — anno proximo Lacedæmonii denuo
    exercitum contra Messenios ducunt, et hi adversa acie in hostes
    contendunt — utriusque exercitus duces oratione suos exhortantur. _

Hæc et alia hujusmodi quum dixisset Euphaes, concionem dimisit: et
exinde Messenios omnes in armis habuit. Nam et tirones ad belli munia
erudiendos curabat, et veteranum militem assidua exercitatione
confirmabat. Interea Lacedæmonii in hostilem quidem agrum incursiones
faciebant: verum (quippe qui suum illum jam esse credebant) neque
arbores succidere neque villas demoliri; prædam tantum, si quam nacti
essent, agere, frumenta fructusque alios asportare. (2) Urbes præterea
aliquot oppugnare aggressi nullam omnino expugnarunt, quum et
propugnaculis et firmioribus præsidiis munitæ essent: quin per irritos
conatus acceptis vulneribus retrocedere coacti postremo oppidorum
oppugnationibus prorsus abstinuerunt. Populabantur rursus Messenii
maritimos Laconiæ fines et quæ circa Taygetum erant arva omnia. (3)
Quartus jam annus exierat post captam Ampheam, quum Euphaes Messeniorum
alacritate confisus, quorum animos ira in Lacedæmonios ardere videbat,
ac simul satis jam ratus per assiduas exercitationes ad rei militaris
scientiam profectum, educturum se exercitum edixit, servisque ut se
sequerentur imperavit cum materia et omni jaciendi valli instrumento. Id
quum Lacedæmonii rescissent ex iis, qui ad Ampheam in præsidio erant,
(4) et ipsi copias eduxerunt suas. Erat in Messeniorum finibus campus ad
signa conferenda et alioqui idoneus, et quod profundior eum alveus
dividebat. Ad eum alveum suam instruxit aciem Euphaes. Ducem Cleonnin
declaravit. Equites et levem armaturam, pauciores utrique quingenis,
Pytharatus et Antander ducebant. (5) Ubi in unum acies concurrere,
gravem armaturam utrinque præcipiti animi ardore pro inveterato odio
impressionem facientem medius alveus cohibuit. Equites vero et levis
armatura, quæ numero et virtute utrinque fere par fuit, supra alvei
intervallum prœlium inierunt. Anceps id certamen erat. (6) Interea autem
dum hi pugnant, jubet Euphaes servos jacto vallo primum tergum, deinde
et latera sui agminis aggere munire. Quum vero nox ingrueret et pugna
esset soluta, tunc et frontem castrorum circa alveum Messenii munierunt.
Quare cum prima luce consilio Euphais animadverso facile intellexerunt
Lacedæmonii, neque sibi pugnandi potestatem fore cum Messeniis, qui jam
e castris non prodirent, et ad ea obsidenda, quum imparati ad id
venissent, nullam in promptu esse facultatem. Domum itaque reverterunt.
(7) Deinde qui consecutus est anno, quum juventuti seniores ignaviam et
jurisjurandi contemptum exprobrantes grave convicium facerent, aperte
altera in Messenios expeditio suscepta est. Rex uterque Theopompus
Nicandri filius et Alcamenis Polydorus (decesserat enim Alcamenes ipse)
exercitum eduxerunt. His cum agmine suo occurrerunt Messenii: ad
pugnamque lacessiti adversa acie in Spartanos contenderunt. (8) Lævo
Lacedæmoniorum cornu Polydorus, Theopompus dextero præerat: mediam aciem
ducebat Euryleon, tum quidem Lacedæmonius, sed Thebis a Cadmo oriundus.
Nam ad Ægeum, Œolyci filium, Theræ nepotem, Autesionis pronepotem quinto
posteritatis gradu origines suas referebat. Jam vero contra dexterum
Lacedæmoniorum cornu Antander et Euphaes; adversus sinistrum, quod
Polydorus regebat, stetit Pytharatus; in media acie Cleonnis. (9) Quum
prope jam esset ut signa conferrent, progressi in medium duces suos
utrinque ad rem strenue gerendam cohortati sunt. Ac Theopompus quidem
suos perbrevi Lacedæmoniorum more oratione adhortatus memores esse
jussit concepti contra Messenios jurisjurandi; pulcrum, præclarum et
honestum fore, si patribus, qui finitimos in servitutem redegissent,
splendidiora edidisse facinora et feliciorem suis finibus adjecisse
regionem viderentur. At Euphaes longiore quidem quam Spartanus usus est
oratione: nihilo plura tamen et hic dixit, quam tempus pati posse
videretur. (10) Non esse de agro tantum et fortunis propositum certamen
dixit: habere se præ oculis, quæ victos maneret sors: conjuges et
parvulos liberos in servitutem abductum iri; iis vero, qui jam
adolevissent, levissimam pœnam mortem fore, ea modo si absque contumelia
et cruciatu contigisset: futurum ut deorum templa diriperentur, sua
cujusque patria incendio deleretur. Neque vero se hæc ex conjectura
dicere; minime obscura unicuique documenta esse posse calamitates eas,
quas qui Ampheæ oppressi sunt, passi fuerant: (11) tali eventorum
atrocitati honestam mortem esse præferendam. Facilius esse multo, quum
invicti adhuc sint et animorum audacia hostibus pares, promta alacritate
adversarios superare, quam abjecto prius animo post in clade sarcienda
laborare. Talia locutus est Euphaes.



                              CAPUT VIII.


_ De prœlio a Messeniis cum Lacedæmoniis commisso et fortiter utrinque
    factis narratio. _

Ubi vero duces utrinque signum dederant, cursu Messenii in Lacedæmonios
effusi impressionem fecerunt: quippe qui ira concitati mortem cupidius
oppeterent et pro se quisque prior pugnæ aleam experiri festinarent.
Lacedæmonii et ipsi gressum contra alacriter tulerunt: caverunt tamen
quammaxime, ne turbatis ordinibus acies solveretur. (2) Quum jam prope
esset ut congrederentur, primum minis, armorum motu ac trucibus se
invicem oculis lacessebant; contumeliæ etiam utrinque jactatæ:
Lacedæmonii servos esse suos Messenios dicere, nihilo illos quidem
Helotis liberiores: at contra Messenii ad impium illos facinus
aggressos, qui incensi dominandi cupiditate cognatis suis negotium
facesserent et quum aliorum qui Dorico nomini patrii essent dii, tum
vero Herculis ipsius numina læderent. Jam vero quum a probris ad manus
ventum esset, acriter se vicissim impellere. Majore vero impetu hostem
Lacedæmonii trudebant. Urgebat jam vir virum cominus. (3) Et bellandi
quidem arte atque exercitatione superiores erant Lacedæmonii, quin etiam
numero. Erant enim in eorum potestate finitimi jam prope omnes iidemque
ejus belli socii Asinæi: porro Dryopes, ab Argivis ætate una ante
sedibus suis pulsi, quum Lacedæmonem supplices venissent, jam
necessitate adducti arma conjunxerant. Contra levem vero Messeniorum
armaturam Cretenses venerant sagittarii, mercede conducti. (4) Messenios
quidem quum desperatio tum pariter mortis contemptus incitabat: quum et
quæ paterentur omnia iis, qui patriam suam maxime illustrem esse
vellent, necessaria potius quam gravia ducerent, quæ vero facerent, quo
alacritatis essent pleniora, eo magis ad hostis conatus debilitandos
apposita. Et eorum sane multi extra agmen suum prosilientes præclara
edebant summæ virtutis facinora: quin et in iis, qui letalibus acceptis
vulneribus jam prope animam agerent, vigor ille apparebat, qui solet a
desperatione proficisci. (5) Audiebantur mutuæ cohortationes. Viventes
namque et integri saucios hortabantur, ut priusquam fato suo
defungerentur se dignum aliquid gererent, quo possent mortem cum
voluptate oppetere. Saucii rursus, quum dilabi jam vires sentirent neque
possent amplius spiritum retinere, superstites monebant, ne se
deteriores essent neve committerent, sua ut mors nihil omnino patriam
juvisse videretur. (6) At Lacedæmonii pugnæ initio neque se vicissim
adhortabantur neque ad inopinata audaciæ specimina tam promti erant quam
Messenii: verum, qui a pueris bellicas artes essent edocti, se intra
densiorem phalangem continebant, quod hostem sperabant neque tam diu in
acie persistere neque in armis laborem nec vulnera perpeti posse. (7)
Propria hæc in utraque acie quum quod ad facinora tum quod ad animos
pugnantium attinet fuere. Commune illud fuit utrisque, quod nemo vel
cædem deprecabatur vel in pecunia salutis spem repositam habebat.
Diffidebant enim fortasse propter odii magnitudinem, se quicquam
profecturos: et, quod caput fuit, priora facta nolebant dehonestare. Jam
qui hostem interficiebant, neque se gloriose jactabant neque probra
omnino ulla jaciebant: in neutram enim erat partem spes propensior, utri
essent utris e certamine superiores discessuri. Accidebat in primis
insignis illis mors, qui jacentem spoliare aggrediebantur: vel enim
nudata aliqua parte corporis missilibus figebantur, vel de improviso
quum aliud agerent cædebantur; vel ab iis ipsis etiam, quibus spolia
detrahebant, adhuc spirantibus confodiebantur. (8) Fuit et regum ipsorum
illustris dimicatio. Theopompus intemperantius se in Euphaem infesto
telo intulit. Euphaes in se vadentem conspicatus, Antandrum appellans:
«Non sunt, inquit, quæ Theopompus molitur, diversa a Polynicis, a quo
oriundus est, ausis. Ille enim quum adversum patriam ab Argis exercitum
duxisset, sua manu fratrem occidit, et ab eo vicissim est interemptus.
Iste etiam quærit Herculis posteritatem eodem parricidii scelere
contaminare, quo Laii et Œdipodis familia se polluit. At enim non
discedet ille satis lætus a prœlio.» Hæc dicens et ipse in hostem
invasit. (9) Ibi totum prœlium, quod fatigatis in utraque acie militibus
jam prope elanguescebat, confirmatis corporibus et aucto mortis
contemptu acrius exarsit. Quare primis congressibus primæque signorum
collationi instaurata pugna prope similis, si quibus forte spectare
licitum fuisset, videri potuit. Postremo Euphais globus, qui
electissimis viris constabat, versa jam prope immodica illa audacia in
furorem, virtute etiam sua usus, in adversum hostem impetu facto
Theopompum ipsum loco deturbant et Lacedæmonios sibi oppositos in fugam
vertunt. (10) Sed alterum, cœpit Messeniorum cornu graviter laborare.
Quum enim Pytharatus cecidisset, qui in ea agminis parte steterant, duce
jam amisso et ordines deseruerunt [et turbulentius pugnaverunt, neque
tamen] animum desponderunt. Non tamen aut fugientes Messenios Polydorus,
aut Lacedæmonios est Euphaes insecutus. Satius enim Euphaes et
Messeniorum principes esse putarunt, laborantibus suis opem ferre. Non
tamen cum Polydoro ejusve cohorte manum conseruerunt. (11) Nox enim jam
omnia tenebris obduxerat. Ipsos etiam Lacedæmonios, quominus abeuntem
hostem insequerentur, plurimum quidem locorum ignoratio deterruit. Erat
præterea etiam patria ipsis disciplina, qua in fugam versos hostes non
urgebant cupidius: quod providentius curandum putabant ne turbarentur
ordines, quam ut fugientem unum et alterum cæderent. Media utrinque
acies, hinc Euryleonte, illinc Cleoni duce, æquo Marte pugnavit. Nox
superveniens horum quoque certamen diremit. (12) Dimicatum in hoc prœlio
est ex utraque parte gravi maxime peditum armatura. Equestres enim copiæ
et parvæ fuere et nihil omnino memoria dignum gesserunt: nondum enim
illo tempore Peloponnesii equitandi peritiam fuerant adepti. Expediti
vero Messeniorum et Lacedæmoniorum Cretenses sagittarii ne congressi
quidem sunt, quod more majorum utrique in pedestris aciei subsidiis
steterant. (13) Postero die sub primam lucem neutri pugnam aggredi aut
erigere tropæum occuparunt. Ubi jam processit dies, de cadaveribus
tollendis per caduceatores pactis induciis ad suos se uterque exercitus
humandos convertit.



                               CAPUT IX.


_ Messenii post hanc pugnam calamitatibus afflicti in montem et urbem
    Ithomen secedunt — Delphos mittunt ad oraculum consulendum — ad
    oraculi effatum exsequendum virginem ex Æpytidarum genere quærunt —
    Aristodemus filiam immolandam tradit, ac dein ipse illam interficit.
    _

Post eam pugnam Messeniorum res multis cœptæ calamitatibus affligi:
primum quidem, quod immodica in urbium præsidia erogata pecunia, jam
unde exercitum alerent, non habebant: deinde et servitia ad Lacedæmonios
perfugiebant: postremo morbus quidam pesti assimilis etsi non ad omnes
est grassatus, magnam tamen rebus cunctis perturbationem attulit. De
summa rerum consulentibus placuit pleraque oppida, quæ in meditullio
sita essent, deserere, in Ithomen vero montem secedere. (2) Erat in eo
oppidum non ita magnum, cujus factam esse ab Homero in Græcorum copiis
recensendis mentionem credunt, quum «Ithomen salebrosam» dicit. Facta
huc secessione vetera mœnia, quatenus sat esset toti quæ illuc
convenerat multitudini tuendæ, ampliarunt. Erat locus ceteroqui natura
egregie munitus. Nam et mons ipse nulli est eorum, qui intra Isthmum
sunt, magnitudine inferior: et in illa præsertim parte, ubi urbs erat,
aditu difficillimus. (3) Statuerunt etiam Delphos mittere legatos qui
oraculum consulerent. Missus itaque est Tisis Alcidis filius, vir quum
ceteris laudibus præstans, tum vero divinandi sollertiæ maxime deditus.
Hunc Delphis redeuntem ex insidiis Lacedæmoniorum aliquot de præsidio ab
Amphea adoriuntur: sed enim acriter se defendentem et repugnantem capere
non potuerunt: hominem certe urgendi finem non prius fecerunt, quam vox
audita, a quo missa incertum, ORACULI NUNCIUM DIMITTE. (4) Ac Tisis
quidem Ithomen reversus regi responsum exponit, neque ita multo post ex
illis vulneribus diem obiit suum. Convocatis in concionem Messeniis
oraculum Euphaes recitat:

                 Nescia viri puella geniis inferis
                 Æpytidûm ab alto sorte ducta sanguine
                 det colla nocturnis secanda cædibus.
                 Si spes fefellit, vos ab alio sumite
                 libenter offerente virginem neci.

Oraculi voce audita, virgines statim omnes ex Æpytidarum familia sorti
commissæ. Quumque Lycisci filia ducta fuisset, eam Epebolus vates
sacrari vetuit, quod diceret non esse e Lycisco genitam; verum uxorem
Lycisci eam sibi, quum sterilis esset, supposuisse. Interea dum vates
hæc ad populum agit, Lyciscus abducta puella Spartam transfugit. (5) Quæ
res ubi vulgata est, quum Messeniorum mentes vehementer commovisset,
Aristodemus, et ipse ex eadem Æpytidarum gente, vir et ceteris vitæ
ornamentis et bellica virtute Lycisco clarior, ultro filiam immolandam
obtulit. Verum hominum plerumque in rebus gerendis alacritatem nihilo
fere minus Fatum, quam calculos fluviorum limus, obruit. Nam patriam
præclaro facinore servare cupienti Aristodemo objecit se hujusmodi
offensio. (6) Messenius civis, cujus nomen non proditur, forte
Aristodemi filiam amabat ac propediem erat uxorem ducturus. Is itaque
statim cum Aristodemo disceptare, negans, quæ sibi desponsa esset, in
patris eam amplius esse potestate: suum esse, qui sponsus sit, in illam
jus omne. Qua ratione quum parum proficeret, deinde impudenti mendacio
vitiatam a se puellam et gravidam jam esse affirmat. (7) Qua pertinacia
eo furoris Aristodemum impulit, ut filiam statim occideret et ejus utero
exciso plane omnibus ostenderet non fuisse prægnantem. Ibi alium jussit
Epebolus vates filiam devovere; nam Aristodemi filiæ cædem nihil ipsis
prodesse: interfectam enim eam a patre, non diis illis, quibus Pythia
jusserat, mactatam. (8) Hæc populum docente vate, Messeniorum multitudo
ad interficiendum procum puellæ ruebat: quippe qui et Aristodemum
parricidii obligasset et ipsis salutis suæ spem in dubium revocasset.
Erat ille Euphai ut qui maxime amicus. Persuadet itaque Euphaes
Messeniis, consummatum esse oraculum puellæ cæde; quæque ab Aristodemo
patrata sint, sufficere ipsis debere. (9) Ei vehementer Æpytidæ omnes
assensi sunt, quod nihil malebant eorum unusquisque, quam liberari se
devovendæ filiæ metu. Atque regis orationi obtemperantes concionem
solvunt, ad sacraque deorum et festos ludos se convertunt.



                                CAPUT X.


_ Sexto anno post Lacedæmonii contra Ithomen exercitum ducunt — cum
    Messeniis æquo Marte pugnant — in hac pugna Euphaes rex vulneribus
    confectus moritur — Aristodemus rex a Messeniis electus bellum
    continuat. _

Lacedæmonii de oraculo illo certiores facti, rebus suis magnopere
diffidebant tam ipsi quam reges, quum ad reliqua tum ad pugnam
capessendam segniores facti.

Anno demum post Lycisci ex Ithome fugam sexto Lacedæmonii, quum
perlitassent, Ithomen duxerunt. Sed Cretenses aberant; et Messeniis
etiam socii minus præsto fuerunt. Suspecti enim jam tum erant Spartani
quum aliis Peloponnesiis, tum vero Arcadibus et Argivis maxime. Ac
Argivi quidem clam auxilia ad id bellum decreverunt, privatæ militiæ
nomine potius quam de communi consilio. (2) Arcadibus aperte expeditio
indicta: sed neque hi satis mature venerunt. Nam oraculi fiducia facile
Messenios adduxit, ut belli aleam experirentur sociorum copiis non
expectatis. Fuit hoc secundum prœlium eventu ipso non valde diversum a
superiore. Pugnantes etiam tum lux defecit: sed neutrum in hac pugna
cornu nec manipulum vi repulsum memorant. Neutra enim acies, quem ab
initio instituerat, ordinem servavit, verum fortissimi quique in medium
agmen ab utraque parte prodierunt: ibique multo acerrimum exstitit
certamen. (3) Ipse enim Euphaes audacior, quam regem decebat, et
intemperantius in Theopompi cohortem invectus vulnera multa et ea
letalia accepit. Humi stratum et animam prope agentem, paululum tamen
etiamnum spirantem, ad se rapere Lacedæmonii conati sunt. Ibi exarsere
in pugnam Messeniorum animi. Incitabat eos in regem suum pristina
benevolentia, neque minus retinendi decoris studium: atque animas quidem
suas manifesto periculo objicere et ad unum omnes pro rege cædi satius
ducebant, quam deserto eo quenquam superstitem esse. (4) Euphais casus
et pugnæ tempus produxit et utriusque exercitus virtutem incendit.
Relatus in castra Euphaes ac paululum recreatus suos ex eo certamine
sensit non inferiores discessisse. Paucis vero post diebus e vita
excessit, quum annos regnasset tredecim ac totum regni tempus eum
Lacedæmoniis bellando consumsisset. (5) Is quum sine liberis moreretur,
regnum populi arbitrio permisit. Cleonnis et Damis cum Aristodemo
contendere, quod se quum cetera vitæ dignitate, tum rebus belli gestis
præstantiores putarent. Antander enim in pugna ceciderat morte pro
Euphae oppetita. Adversabantur præterea vatum duorum, Epeboli et
Ophionei, sententiæ, non esse dicentium Æpyti et ejus posterûm imperium
homini filiæ cæde polluto decernendum. Nihilominus obtinuit per
suffragia regnum Aristodemus. (6) Ophioneus hic Messeniorum vates, quum
ab ortu cæcus esset, hujusmodi divinationis genere utebatur: quærebat de
consultoribus suis, quid quisque vel privatim vel publice egisset;
exinde futura conjiciebat. Aristodemus autem regnum adeptus, et populi
in omni re æqua semper studiosissimus erat; et optimates quum ceteros,
tum inprimis Cleonnin et Damin quovis honore dignabatur. Idem etiam
studiose socios colens; per legatos Arcadum, Argivorum et Sicyoniorum
primoribus munera misit. (7) Enimvero bellum Aristodemo imperante
utrinque paucis in hostilem agrum populatoribus immittendis et
incursionibus sub ipsa messis tempora faciendis gestum. Et cum Messeniis
missi etiam ab Arcadibus milites in Laconicum agrum excurrere: quum
interea Argivi neutiquam ex professo Lacedæmonios lacessere auderent:
ita tamen omnia comparabant, ut contra eos, si pugna commissa esset,
omnino prœlium cum Messeniis inituros appareret.



                               CAPUT XI.


_ Quinto anno regni Aristodemi Lacedæmoniis et Messeniis socii auxilio
    veniunt, et sic prœlium committitur — de hoc prœlio, quo Lacedæmonii
    fugantur, narratio. _

Quintum jam annum regnabat Aristodemus, quum ad statum condictum prœlii
diem (belli enim diuturnitate et impensæ magnitudine fracti admodum
erant ac debilitati) sui utrisque socii præsto fuere: Lacedæmonios ex
omnibus Peloponnesiis Corinthii soli; Messeniis vero cum universo
exercitu Arcades et Argivorum ac Sicyoniorum lectissimi quique.
Steterunt in Lacedæmoniorum acie media Corinthii et Helotæ et finitimi
omnes: ipsi in cornibus, quibus reges imperarunt: phalange usi sunt tam
densa et conferta, quam antea nunquam. (2) Aristodemus copias suas in
hunc modum instruxit. Quicunque ex Arcadibus vel Messeniis corporibus
essent valentissimi quorumque virtus maxime eniteret, qui vero arma
minus firma haberent, his arma divisit optima et lectissima: quumque
martium opus urgeret, inter Argivos et Sicyonios hos quoque collocavit.
Phalangem suam laxatis ordinibus quam poterat longissime, ne posset ab
hoste circumdari, explicavit: providit etiam, ut dispositis jam signis a
tergo sui Ithomen montem haberent. (3) Ac gravi quidem armaturæ Cleonnin
præfecit: substitit ipse cum Dami, qua in parte levis fuit armatura, in
qua funditores et sagittarii pauci fuere: reliqua turba ad excursus
faciendos propter corporum agilitatem et armorum levitatem maxime idonei
erant, thorace aut scuto duntaxat armati. Ea si quibus defuit armatura,
hi caprarum et ovium, nonnulli etiam ferarum pellibus tegebantur:
maximeque Arcades montani luporum et ursorum exuviis. (4) Jacula singuli
plura, lanceas etiam nonnulli gestabant. In insidiis hi locati erant ea
Ithomes parte, qua minime possent ab hostibus conspici. Et gravis quidem
Messeniorum ac sociorum armatura quum primam Lacedæmoniorum impressionem
sustinuit, tum vero in omni prœliandi munere reliquo virtutem
exhibebant. Erant hi numero hostibus multo inferiores: verum lectissimi
quique cum promiscua multitudine et minime paribus virtute dimicabant.
Quare tam alacritate quam pugnandi usu facile restiterunt. (5) Jam
expeditæ etiam cohortes Messeniorum signo dato in hostem cursim undique
impressionem fecerunt, jaculis eminus latera petentes: nec defuerunt qui
audacia incitati majore, longius progressi, cum hoste cominus manum
consererent. At Lacedæmonii altero hoc periculo, eoque prorsus
insperato, circumventi, non tamen aciem turbarunt; quin contra levem
armaturam conversi magno conatu eam ut funderent conabantur: sed quum
velites facile, nempe quos nulla armorum impedimenta retardabant,
subterfugerent, trepidatio primum, tum ira vehemens Lacedæmoniis
incessit. (6) Est vero ita natura comparatum, ut homines ægerrime sibi
temperare queant, si quid præter dignitatem accidat. Quare tum et qui ex
Spartanis vulnera jam acceperant, et quicunque interfectis comitibus
expeditos adorti fuerant primi, in eam partem incumbebant, quo se
velites illi intulissent, ac retrocedentes longiore persequebantur
excursu. At Messeniorum levis armatura, quo ante cœperant modo, eos
ipsos, qui locum obtinerent suum, et cædebant et missilibus figebant:
jam vero si insequerentur illi, aversi cito elabebantur ac rursus ad
suos se recipientes a tergo urgebant. (7) Hæc passim faciebant etiam
alii in alias hostilis aciei partes. Interea gravior Messeniorum et
sociorum armatura Spartanos suæ aciei oppositos urgebant audacius,
Postremo Lacedæmonii prœliandi mora et vulneribus fatigati et a
velitibus novo quadam more disturbati solverunt ordines. Terga jam
vertentes iidem velites vel gravioribus affecerunt incommodis. (8)
Certum cæsorum Lacedæmoniorum numerum in ea fuga prodere non possum;
magnum tamen fuisse et ipse crediderim. Jam vero aliis domos cuique suas
reditus periculo carebat: at Corinthiis res fuit discriminis plenissima,
quum per hostilem agrum transeundum esset, sive per Argivorum sive per
Sicyoniorum fines reverterentur.



                               CAPUT XII.


_ Lacedæmonii hac pugna perculsi oraculum Delphicum consulunt — a
    Messeniis socios abducere student — Messenii quoque Delphicum
    oraculum consulunt — Lyciscus, qui Spartam aufugerat, ab Arcadibus
    capitur, et absolvitur — Messenii denuo Delphos mittunt ad Pythiam
    de belli eventu consulendam — Pythiæ effatum Spartanis indicatur,
    qui Œbalo auctore fraudulenter in illo exsequendo prævertunt —
    Ophioneus, vates cæcus, visum recipit. _

Lacedæmonios accepta quidem clades dolore afficiebat, quum tam multos et
eos quidem minime obscuros amisissent viros. Sed erat illud fere
indignius, quod spes reliqua omnis belli ejus ex animi sententia
conficiundi erepta videbatur. Miserunt tamen Delphos, qui deum
consulerent. Iis responsum hujusmodi Pythia dedit:

              Non Martis tantum suadet tibi munera Phœbus:
              astu capta fuit quondam Messenia tellus,
              prisca fraude novo rursus capietur ab hoste.

(2) Quare ad astum regibus et Ephoris conversis, quum aliud nihil in
mentem venisset, quod Ulysses ad Ilium fecit, placuit imitari. Homines
enim centum, qui se perfugas esse simularent, ad Ithomen speculatum
hostium consilia misere: atque ut plane perfugisse viderentur, publico
decreto damnati sunt. Eos ad se venientes Aristodemus statim his verbis
dimisit: Novas esse Lacedæmoniorum injurias, vetera eorundem vafra
commenta. (3) Id quum minus, uti volebant, cecidisset, Lacedæmonii
conati deinde sunt a Messeniis socios abducere. Verum ab Arcadibus
rejecti (ad eos enim primum legati venere), quominus ad Argivos
proficiscerentur, deterriti sunt. Aristodemus cognitis Lacedæmoniorum
conatibus et ipse misit qui oraculum consulerent. His respondit Pythia:

(4)

     Ecce manet fato longi te gloria belli:
     at, Spartana phalanx te vincat fraude, caveto.
     Nam bene compacta illorum si vasa habeat Mars,
     sævum habitatorem feret alta corona chororum _(Sed
      fraude cave ne Spartanorum dolosa cohors hostilis
      (superiores enim sunt bello) scandat firma mœnia; habebitque
      munita corona acerbos habitatores)_,
     cum gemini e latebris erumpent forte sub auras.
     Nec prius eventum rerum lux alma videbit,
     quam, quæ sunt contra naturam, hæc ordine cedent.

Aristodemus quidem et oraculorum interpretes, quid sibi vellet responsum
hoc, conjiciendo assequi nequierunt: non multis vero post annis vocem
suam exposuit et ipso eventu ratam fecit deus. (5) Eo autem tempore
forte accidit ut Lycisci, ejus, qui Spartam perfugerat, filia, quam
secum abduxerat, moreretur. Ad puellæ tumulum sæpe ventitantem patrem
Arcadum equites ex insidiis eruptione facta capiunt. Hinc Ithomen
pertractus et in concionem productus causam dixit: Non esse patriam a se
proditam; verum secedendum sibi putasse vatis oratione commotum, qui
puellam negasset legitimam esse. (6) Hæc quum dissereret, non ante est
ei habita fides, quam femina quædam, quæ Junonis sacerdotio tunc
fungebatur, in theatrum veniens, sponte puellam se illam peperisse
confessa est, et a se datam uxori Lycisci supponendam. Nunc itaque
venio, inquit, rem occultam indicatura, ac simul me ut sacerdotio
abdicem. Hæc eo dicebantur, quod sancitum apud Messenios erat, ut, si
quis e sacerdotio fungentis vel mulieris vel viri liberis ante illos e
vita excessisset, in alium transiret sacerdotium. Quare vera esse, quæ
mulier dixisset, arbitrati et aliam Junoni sacerdotem legerunt et
Lyciscum capitis periculo liberarunt. (7) Aderat jam vicesimus ejus
belli annus, quum Delphos de belli eventu consultores iterum mitti
placuit. Consulentibus ad hunc modum respondit Pythia:

         Primus Ithomæi tripodas circum Jovis aram
         qui statuet decies denos, cum laude tenebit
         Messenen; id enim Jovis immutabile numen
         decrevit. Sed te fraus promovet arte dolosa,
         et post ultio erit: nec fallere numina possis.
         Fac ut fata volunt: nunc hos, nunc sors premit illos.

(8) Hoc oraculo promitti sibi victoriam Messenii interpretabantur, eo
maxime, quod, quum ipsi intra muros Ithomatæ Jovis ædem haberent, nullo
pacto viderentur posse Lacedæmonii priores tripodas dedicare. Ligneos
certe tripodas faciendos curaturi erant, quod ad æneos pecunia non
suppetebat. Verum exceptam hanc oraculi vocem e Delphorum numero nescio
quis Spartam pertulit. (9) Ibi quum nihil omnino publico consilio
excogitari posset ad eam dedicationem occupandam, Spartanus quidam,
Œbalus nomine, homo genere haudquaquam claro, sed, uti res indicavit,
plane callidus et sollers; is, ut res tulit, tripodas centum e luto
finxit, et in peram abditos assumtis retibus cum venatoris ornatu
Ithomen agresti turbæ permistus introiit: et ignotus quidem (quippe qui
neque in patria sua vulgo esset omnibus notus), quum primum nox
supervenit, tripodas illos fictiles dicavit: atque inde Spartam
reversus, quod actum fuerat, Lacedæmoniis exposuit. (10) Re comperta
Messenii vehementer commoti sunt: et facile quidem Lacedæmoniorum se
astu delusos conjecerunt: multitudinis tamen sollicitudinem Aristodemus
quum ea, quam res tempusque ferebat, oratione, tum vero statuendis ad
Jovis aram ligneis tripodibus (fabricati enim jam fuerant) lenivit,
Accidit etiam eo tempore, ut Ophioneus vates, qui a primo statim ortu
cæcus fuerat, oculis uti cœperit mirabili admodum casu. Nam quum ingenti
capitis dolore laborasset, ab ea valetudine luminis compos fuit.



                              CAPUT XIII.


_ De iis quæ Messeniorum exitium portenderunt — Aristodemus de patriæ
    salute desperans sese ipsum ad filiæ tumulum interficit — Messenii
    non regem, sed Damin summum prætorem deligunt — obsidione et fame
    coacti Ithomen relinquunt — de tempore hujus belli Messenici finiti.
    _

Hinc aliis prodigiis, quum Messeniorum jam res inclinarent ac prope in
perniciem laberentur, suæ dii mentis haud dubias dedere significationes.
Dianæ erat Messeniis ex ære signum cum æneis armis: huic scutum sponte
excidit. Quum Aristodemus Jovi Ithomatæ immolaturus hostias adduxisset,
arietes sua sponte cornua aræ tanta vi illiserunt, ut ex ictus
vehementia morerentur. Ad hæc tertium prodigium accidit: canes globo
facto singulis noctibus ululatum dedere: mox iidem magno agmine ad
Lacedæmoniorum castra abierunt. (2) Non hæc solum prodigia, sed visum
etiam per quietem oblatum Aristodemum exterruit. Visus est in somnis
videre, quum esset armis jam sumtis ad pugnam exiturus, victimarum extis
in mensa appositis filiam in pulla veste assistentem pectusque ac
ventrem persecta ostentantem: deinde disturbatis e mensa extis,
detractis ab ipso armis, loco eorum auream coronam et alba vestimenta
imponere. (3) Dum anxio esset animo Aristodemus, quod mortem sibi haud
dubie somnium illud portendere interpretaretur (Messenii enim optimates
coronatos et candida veste velatos efferunt), nuncius ei advenit,
Ophioneum vatem videre desiisse, ac rursus, uti ab initio, oculis esse
captum. Est vero tunc oraculum intellectum, quum dixit, ex insidiis
erumpentes duos et eosdem in pristinum statum reversos, Ophionei oculos
Apollinem innuisse. (4) Aristodemus itaque partim domesticam calamitatem
animo reputens, quod sine ullo profectu filiam occidisset, partim nullam
patriæ salutis spem reliquam esse videns, ad filiæ tumulum sibi mortem
conscivit: vir, quantum humano consilio consequi potuit, patriæ
salutaris, sed cujus acta consultaque omnia fortuna eluserit. Regnavit
annos sex integros et aliquot septimi menses. (5) Messenios Aristodemi
casu perculsos tanta rerum omnium cepit desperatio, ut de mittendis ad
Lacedæmonios deprecatoribus cogitarent; verum quominus id facerent,
obstitit pertinax in hostem animus. Concione vocata regem quidem non
crearunt, sed prætorem cum potestate summa Damin surrogarunt. Hic
collegas Cleonnin sibi et Phyleum cooptavit: tum quasi mox prœlium
commissurus ex præsenti rerum copia omnia apparavit: urgebat enim
obsidio et ex obsidione victus inopia ejusmodi, ut jam nihil esset magis
metuendum, quam ne mox fame conficerentur. (6) Virtus certe et animi
præstantia ac bellandi pervicacia ne illo quidem tempore Messeniis
defuit. Ducibus postremo omnibus et optimis quibusque civibus amissis,
hinc etiam menses ferme quinque restiterunt. Sed belli ejus anno
vigesimo jam pæne exacto Ithomen deseruere: quod ipsum Tyrtæus versibus
testatus est:

                Anno bis decimo linquentes pinguia culta
                 montis Ithomæi deseruere juga.

(7) Finem habuit bellum hoc anno primo quartæ et decimæ Olympiadis, qua
Dasmon Corinthius in stadio vicit, quum apud Athenienses Medontidæ
decennale adhuc imperium obtinerent, et Hippomeni quidem quartus jam
exactus esset imperii annus.



                               CAPUT XIV.


_ Messenii emigrantes in varias regiones discedunt — Lacedæmonii urbem
    Ithomen funditus evertunt, et terram Messeniorum distribuunt — de
    iis quæ Messeniis ipsis a Lacedæmoniis acciderunt — Messenii his
    malis vexati defectionis consilia ineunt — de Aristomene ejusque
    natalibus. _

Tunc Messenii, quibus vel Argis vel Sicyone vel in Arcadia hospitia
fuerunt, in eas urbes discesserunt. Eleusinem vero migrarunt, qui e
sacerdotum familiis oriundi essent et magnarum dearum initia agerent.
Multitudo reliqua in suas quisque priscas patrias dilapsi sunt. (2) At
Lacedæmonii primum Ithomen solo æquarunt: urbes deinde ceteras etiam
adorti expugnarunt: de manubiis vero Amyclæo (_Apollini_) tripodas æneos
dedicarunt: [quorum unus Veneris, Dianæ alter, tertius Cereris et
Proserpinæ signis sustinetur.] (3) His ibi dedicatis, agri Messeniaci
partem Asinæis, quos Argivi ante ejecerant, eam quam nunc etiam ad mare
tenent, assignarunt. Androclis autem posteris (nam superstes adhuc erat
Androcli filia et ex ea nepotes, qui Androcle mortuo se Spartam
contulerant) regionem donarunt, quæ Hyamia nuncupatur. (4) Porro ad hos
Messenios quod attinet, hæc ipsis a Lacedæmoniis fuerunt imposita.
Primum omnium jurejurando eos adigunt, nunquam a Lacedæmoniis
defecturos, rerum nihil novarum molituros. Deinde vero annui quidem
stipendii constitutum nihil imperarunt: sed illi ex omnibus arationibus
dimidiam frugum partem Spartam deportabant. Præterea ut viri pariter ex
Messenia et mulieres, sumpta veste pulla, regum et optimatum funera
prosequerentur, præceptum est; qui imperata non fecissent, pœna iis
constituta. (5) In injuriosas hasce Messeniorum pœnas hos versus fecit
Tyrtæus:

                 Ut sub non æquo pondere pressi asini,
                coguntur dominis miseri deferre superbis
                 dimidium frugum, quas sua terra parit.

Cum lugubri etiam ornatu coactos fuisse interesse funeribus, in his ille
exposuit:

              Ipsi atque uxores dominos plorare coacti,
               si quem horum e vita mors rapuisset atrox.

(6) His malis circumventi, quum in posterum etiam nihilo Spartanorum
dominatum æquiorem sibi fore sperare possent, et pugnando mori satius
omnino ducerent, quam penitus e Peloponneso emigrare, defectionis
consilia inierunt. Acerrimi erant juvenes rerum novarum auctores; illi
quidem omnium belli artium imperiti, sed ea animi elatione, ut cadere
mallent liberam nacti patriam, quam servitutem vel omnium rerum copiis
circumfluentes perferre. (7) Educta jam juventus erat Messeniis quum in
aliis locis, tum vero numero et robore præstantissima Andaniæ: eminebat
vero inter omnes Aristomenes, qui apud Messenios hodieque inter heroas
colitur: et ejus etiam natales insigniores fuisse putant. Cum ejus enim
matre Nicotelea genium quendam seu deum sumta draconis forma concubuisse
memorant: qualia de Olympiade quoque Macedonas, et de Aristodama
Sicyonios novi memoriæ prodidisse: tantum interest, (8) quod Aristomenem
Messenii non Hercule aut Jove genitum prædicant, sicuti Ammone
Alexandrum Macedones, Aratum Æsculapio Sicyonii: verum quum Græcorum
multitudo Pyrrhum ei patrem fuisse dicat, Messenios ipsos Aristomenem
Nicomedis filium in sacrorum libationibus celebrare equidem novi. Hic
igitur ætate atque animis vigens, et alii ex optimatibus, instigabant ad
defectionem. Hæc autem non statim aperte agebantur, sed missis clam ad
Argivos et Arcadas certis hominibus explorabant, an illi sibi sine ullo
prætextu ac tergiversatione, nec ope minore, quam in priore bello,
auxilium laturi essent.



                               CAPUT XV.


_ De tempore belli Messeniaci secundi — prœlium committitur æquo Marte
    ad Deras et Aristomenes prætor cum summa potestate eligitur —
    Lacedæmoniis ex oraculo ab Atheniensibus belli ducem petentibus
    Tyrtæus mittitur — Messeniis et Lacedæmoniis socii auxilio veniunt
    et prœlium paratur. _

Quum omnia ad bellum ipsis parata essent ac spe quidem multo paratiores
socios animadverterant (jam enim Arcades et Argivi apertissimas eum
Lacedæmoniis inimicitias exercebant), defecerunt Messenii
undequadragesimo post Ithomes excidium anno, qui quartus fuit tertiæ et
vicesimæ Olympiadis, qua vicit in stadio Hyperesiensis Icarus:
Atheniensium vero respublica annuis jam erat magistratibus mandata; ac
tunc Tlesias (_?_) Athenis archon erat. (2) Qui autem tum essent Spartæ
reges, eos Tyrtæus non nominavit: sed Rhianus versibus mandavit,
Leotychide regnante bellum hoc alterum gestum. At enim Rhiano in hac ego
re neutiquam assentior: Tyrtæum vero id ipsum quod aperte non dixit,
significasse tamen facile videri possit. Elegi enim ipsius sunt de bello
priore:

                Obsessam decima hanc nonaque vidit hiems:
               indomitique animos tam longi munia Martis
                nostrorum patrum: sustinuere patres.

(3) Quibus planum facit, ætate demum tertia post primum bellum iterum
Messenios arma cepisse. Declarat itaque annorum series, regem eo tempore
Spartæ fuisse Anaxandrum, Eurycratis filium, Polydori nepotem: ex altera
vero familia Anaxidamum, Zeuxidami filium, Archidami nepotem, pronepotem
Theopompi. Idcirco autem ad pronepotem Theopompi descendi, quod,
Archidamo Theopompi filio ante patrem mortuo, Zeuxidamum e filio nepotem
Theopompus imperii sibi successorem reliquit. At Leotychidem regnum
possedisse constat post Demaratum, Aristonis filium, quum Ariston ipse a
Theopompo septimus fuerit. (4) Eo ipso igitur tempore contulere cum
Lacedantemoniis signa Messenii ad Deras, qui vicus in Messenia est, anno
post defectionem primo. Neutris venere a sociis auxilia: neque penes
quos ejus fuerit certaminis victoria perspicuum fuit. Aristomerem eo
prœlio tradunt facinora majora multo, quam pro unius viri captu,
fecisse. Quare statim post pugnam rex est creatus: erat enim ex
Æpytidarum genere. Verum quum regnum recusasset, prætorem cum summa
potestate sibi esse jusserunt. (5) Is eo erat ingenio, ut facillime
pateretur suum iis etiam, qui aliquid in bello memoria dignum
gessissent, honorem haberi. Et antiquissima quidem ipsi cura fuit,
initio belli Lacedæmonios perterrefacere, quo esset illis in omne
reliquum tempus formidolosior. Hoc sibi quum propositum haberet, noctu
Lacedæmonem veniens, ad Chalciœci ædem scutum affixit, in quo inscriptum
fuit, Aristomenem deæ de Spartanorum manubiis dicasse. (6) Eodem tempore
Lacedæmoniis Delphicum Apollinem de belli exitu consulentibus responsum,
ut Atheniensem hominem consiliarium accerserent. Quare quum per legatos
de oraculo docuissent Athenienses ac simul Atheniensem sibi hominem,
cujus uterentur consilio, depoposcissent, ea res animi dubios tenuit
Athenienses. Nam et periculosum nimis fore reipublicæ suæ judicabant, si
Lacedæmonii parte Peloponnesi optima sine insignibus cladibus
potirentur; et rursus divinis vocibus non parere nefarium censebant.
Quare hoc excogitant. Erat Athenis Tyrtæus quidam ludi magister, qui
neque satis mente valere credebatur et altero claudicabat pede. Hunc ad
Spartanos misere. Ibi ille modo civitatis principes, modo plebem,
proinde ut locus aut tempus tulisset, cogens elegos suos et anapæstos
iis decantabat. (7) Anno uno post prœlium ad Deras, quum sui jam
utrisque socii præsto essent, ad Apri monumentum (id vico ei nominis
est) ad prœlium committendum parati convenere. Messeniis Elei, Arcades,
Argivi et Sicyonii auxilia miserant. Convolarant etiam qui sponte
profugerant e Messenia; et ab Eleusine, quibus a majoribus tradita
fuerant magnarum Dearum initia: Androelis præterea nepotes; ex iis enim,
qui Messenios maxime adjuvabant, hi fuerunt præcipui. (8) Lacedæmoniis
præsto fuere Corinihii, et e Lepreatis nonnulli Eleorum odio ducti.
Asinæis fœdus cum utrisque juramento sancitum fuit. Vicus quem Apri
diximus monumentum nuncupari, in Stenyclero Messeniaci agri est. Nomen
ex eo habet, quod Herculem memoriæ proditum est ibi super apri extis
fœdus cum Nelei liberis, fide ultro citroque data et accepta, icisse.



                               CAPUT XVI.


_ Sacris utrinque a vatibus factis, prœlium initur — de Aristomenis
    rebus in hac pugna gestis — Spartanos clade perculsos Tyrtæus elegos
    canendo excitat — de honore Aristomeni a feminis habito, et illius
    clypeo — Aristomenes urbem Pharin expugnat et vulneratur —
    Caryatides virgines comprehendit, et magna accepta pecunia reddit. _

Sacra rite a vatibus utrinque ante pugnam facta. Vates erat Lacedæmoniis
Hecas, nepos et cognominis Hecæ illius, qui cum Aristodemi filiis
Spartam venerat: Messeniis Theoclus. Oriundus hic Theoclus ab Eumantide
fuit. Eumantin ipsum, Eleum hominem de genere Iamidarum, Messenen
Cresphontes adduxerat. Quare quum suum utrique vatem haberent, majore
cum confidentia ad certamen properabant. (2) Sed et ceteri, pro sua
quidem quisque ætate ac virili parte, magnam præ se ferebant
alacritatem: omnes vero superabat ardore Anaxander Lacedæmoniorum rex,
quique circa ipsum erant Spartani. In Messeniorum exercita Androclis
nepotes Phintas et Androcles, totaque ea manus, quæ illorum ductum
sequebatur, egregie ad virtutis laudem et pari consensu adspirabant.
Tyrtæus et magnarum dearum antistites nulla ipsi belli munia obibant;
extremos tantum sui quique agminis cohortationibus ad pugnandum
accendebant. (3) Quod vero ad Aristomenem attinet, stipabant eum
octoginta e Messeniis, lectissimi juvenes, ejus æquales: quorum magno
sibi unusquisque honori ducebat, quod se ille, quem in suam cohortem præ
ceteris adscisceret, dignum putasset. Et poterant sane, sive mutuum
posceretur auxilium, sive ducis pugnam vel jam aggredientis vel prope
aggressuri significationes statim et sine mora observare. Steterunt hi
cum Aristomene primi in acie contra Anaxandri cohortem, in qua fuit
Spartani exercitus robur. Quare magno tandem negotio, quum ad multas
horas dimicassent multaque avide accepissent vulnera jamque prope nihil
esset spei reliquum, postremo pervicacia et impetu hostem fundunt. (4)
Fusum Aristomenes ut alia Messeniorum cohors persequatur imperat: ipse
cum suis ad integros et adhuc suum obtinentes locum conversus, ubi et
illos dare terga coegit, mox alios et subinde alios acrius adoritur,
donec totam Lacedæmoniorum atque sociorum aciem, quum modo in hanc, modo
in illam partem se inferret, terribilior multo quam ut hominis unius
illa videri posset audacia, dissipatis atque disturbatis ordinibus in
fugam vertit. Jam vero quum palantes ageret, qui neque in fugiendo modum
haberent ullum, neque tantisper consisterent, dum in unum convenirent,
(5) ad silvestrem pirum, in ea campi parte enatam, ventum. Ibi
Aristomenem a cursu Theoclus vates revocabat, quod in ea arbore Castor
et Pollux consedissent. Sed Aristomenes, cedens ardori suo, Theocli
vatis monitis, omnino non auscultans quum ad pirum accessisset, clypeum
amisit; ibi dum in eo quærendo cunctatur, spatium datum est elabendi
aliquot, qui se ante in fugam dederant, Lacedæmoniis. (6) Ea clade
perculsi Lacedæmonii ad belli finem spectabant: sed eos Tyrtæus de
sententia recitatis elegis deduxit; idemque milites, qui in cohortibus
desiderabantur, de Helotum delectu supplevit. Aristomenem Andaniam
reversum acceperunt matronæ tænias in eum, quacunque incederet, et ut
anni ferebat tempestivitas flores et fructus jacientes, carmen præterea
illud, quod nostra etiam cantatur ætate, in eum concinentes,

             Per Stenycleria plana secutus in ardua montium
              victor Aristomenes est Lacedæmonios.

(7) Clypeum postea recuperavit Aristomenes, quum Delphos primum
venisset, atque inde Pythiæ jussu in adytum Trophonio apud Lebadeam
sacrum descendisset: quem clypeum post Lebadeam detulit et ibi affixit,
egoque eum ibi positum vidi. Insigne ejus est aquila, passis ad extremos
clypei margines alis. Sed tunc e Bœotia rediens, clypeo apud Trophonium
invento ac recuperato, ad majora mox belli se opera comparavit. (8)
Collectis enim Messeniorum aliis, assumta insuper lectissimorum juvenum
manu, quos circum se habere solebat, sub crepusculum ad Laconicum
oppidum, quod in urbium enumeratione veteri nomine Pharin Homerus,
Pharas nuncupant Spartani et finitimi, contendit. Ibi occisis qui
resistere conati fuerant, ac oppido direpto, dum Messenen cum luculenta
præda redit, Anaxandrum, qui facta ex insidiis eruptione cum armatorum
globo tergum urgebat, conversus in hostem in ipsa via hos quoque fudit:
quin fugientem Anaxandrum acriter insequi non prius desiit, quam jaculo
natium altera trajecta retrocedere coactus est, quum nihil interea de
præda deperisset. (9) Modico dein tempore intermisso, quantum scilicet
curando vulneri sat fuit, quum Spartam ipsam adoriri in animo haberet,
objecta per visum Helenæ et Castorum specie est deterritus. Interim
Caryis virgines choros Dianæ agitantes interdiu ex occulto aggressus
parentum opibus et dignitate præstantissimam quamque comprehendit et ad
Messeniæ vicum quendam perduxit. Ibi virginum custodia certis hominibus
de sua cohorte mandata noctem unam quievit. (10) Interea juvenes, vino
(ut mea fert opinio) et libidine transversos rapiente, virgines eas
vitiandi cupiditate exarserunt, atque adeo, ut ne ipsius quidem
Aristomenis vocibus negantis id jus fasque Græcis esse conatu
absisterent. Quare ut eas ab injuria vindicaret, adolescentes aliquot,
quorum erat maxime vino incitata licentia, occidere coactus captivas tam
integras, quam ante fuerant, parentibus magna accepta pecunia reddidit.



                              CAPUT XVII.


_ Aristomenes, qui feminas Cereris sacra facientes comprehendere tentat,
    ab iis capitur, sed eadem nocte salvus evadit — tertio belli anno
    Lacedæmonii ad Magnam Fossam pugnaturi Aristocratem, regem Arcadum,
    pecunia corrumpunt — de vindicta Neoptolemea dicta, qua Lacedæmonii
    postea afficiuntur — Aristocrates prœlii initio Arcades ex acie
    subducit, et per medios Messenios cum iis aufugit — Messenii magna
    clade funduntur et fugantur — Aristomenes fugientes colligit, et cum
    iis in montem Iram sese recipit, ubi per undecim annos
    Lacedæmoniorum obsidionem sustinet. _

Est in Laconino agro vicus Ægila nomine, in quo templum Cereris veteri
religione consecratum. Huc matronas per festos dies more majorum sacra
ut facerent convenisse, Aristomenes quique cum eo erant exploratum
habebant. Eo itaque veniens opprimere eas conatus est: sed quum illæ non
sine numinis ope vim repulissent, gladiis etiam, quibus ad hostias
mactandas usæ fuerant, armatæ et verubus, quibus exta torrenda
transigebant, hostem invaserunt: multisque Messeniorum graviter sauciis
ipsum quoque Aristomenem facibus percussum ac male mulcatum in vincula
conjecerunt. Sed eadem nocte liberatus ad suos rediit. Dimisisse eum
dicitur antistita Cereris Archidamea, non pretio, sed amore adducta
(illum enim multo ante amare cœperat): simulavit vero effugisse
Aristomenem exustis vinculis. (2) Tertio anno quum prope esset ut ad
Magnam fossam (hoc loco nomen est) prœlium committeretur, et Messeniis
Arcades ex omnibus urbibus auxilium tulissent, Aristocratem Hicetæ
filium, patria Trapezuntium, Arcadum regem et eorum tunc exercitus
ducem, Lacedæmonii pecunia corrupere. Primi enim omnium Lacedæmonii ex
omni antiquitatis memoria hostem dicuntur muneribus sollicitasse et
venalem prostituisse victoriam in armis alioqui positam: (3) nam
antequam Lacedæmonii contra bellicas leges proditionem in Messenios
comparassent et Aristocrates Arcas proditionis facinus ausus esset,
virtute ac fortuna e diis comite pugnantes decernebant. Constat vero
Lacedæmonios eosdem et insequentibus deinde temporibus, quum ad
Ægospotamos classi Atheniensium in statione oppositi essent, et alios
hostium prætores et Adimantum inprimis mercede sibi devinxisse. (4) At
enim et ipsos Lacedæmonios oppressit aliquando vindicta quæ Neoptolemea
dicitur, ex eo scilicet, quod, quum ad Hercei Jovis aram Neoptolemus
Achillis filius Priamum jugulasset, et ipsi postea accidit ut ad
Apollinis Delphici aram interimeretur. Venit inde in proverbii
consuetudinem, at quoties, qua quis alterum affecisset injuria, eam ipse
passus esset, Neoptolemea vindicta diceretur. (5) Nam quum maxime opibus
florerent Lacedæmonii, deleta Atheniensium classe, magna Asiæ parte
Agesilai ductu occupata, tunc eis non licuit totum Persæ adimere
imperium, sed ipsorum arte rex Persarum usus, missa Corinthum, Argos,
Athenas, Thebas pecunia, bellum in Spartanos concitavit, quod est
Corinthiacum appellatum. Quæ fuit causa ut Agesilaus in Græciam omissa
Asiatica expeditione exercitum reportare cogeretur. (6) Lacedæmoniorum
itaque in Messenios dolum dii suo tempore in ipsorum vertere perniciem.
Aristocrates vero, accepta a Lacedæmoniis pecunia, Arcadas primum quid
moliretur celavit: deinde vero quum utraque acies signa collatura esset,
suis terrorem et trepidationem injecit, quasi iniquo in loco positis,
unde, si ad manus ventum esset, victis exitum nullum fore: et sibi
sacrificanti affirmavit nihil læti exta portendisse. Edixit itaque, ut
signo a se dato pro se quisque fuga saluti suæ consuleret. (7) Quare,
quum jam prœlium iniretur omnesque in hostem conversi essent Messenii,
Aristocrates abduxit Arcadas, Messeniisque lævum cornu et acies media
nudata est. In utraque enim agminis parte constiterant Arcades, quum
neque Elei neque Argivi nec Sicyonii pugnæ interessent, Præterea, quo
esset efficacior proditio, Aristocrates etiam aliud commisit: per medios
Messenios fugiens evasit. (8) Insperata ista præsentium mutatione
consternati Messenii simulque isto Arcadum per suum agmen transitu
turbati non multum abfuit quin ejus, quod in manibus erat,
obliviscerentur: omissis enim Lacedæmoniis, qui se magno impetu in ipsos
inferebant, ad Arcadas jam fuga sese proripientes respectabant, aliique
supplices orabant ut manerent, alii conviciis illos et maledictis
incessebant, proditores et fœdifragos appellantes. (9) Lacedæmonii
interea facile destitutos undique circumdato agmine cinxerunt, et minimo
labore ac periculo sibi obviam victoriam pararunt. Aristomenes tamen cum
cohorte sua locum tenuit et cominus incumbentis impetum hostis
aliquamdiu sustinuit: sed fuere tam pauci numero non magno utique
præsidio. Periit autem Messeniorum tanta multitudo, ut qui ante de
servis dominos Lacedæmoniorum se futuros rati fuerant, jam ne salutis
quidem reliquam spem ullam haberent. Occubuere etiam principum nonnulli,
interque eos Androcles, Phintas, et, cujus clarissime in eo prœlio
virtus eluxit, Phanas, Olympica de longiore curriculo victoria jam ante
illustris. (10) Aristomenes inde prœlii reliquias collegit: quumque
suis, ut Andania et oppidis, quæ a mari longius abessent, relictis se in
Iram montem reciperent, suasisset, eo in loco collectos obsidione
cinxerunt Lacedæmonii, eos hoc modo brevi expugnaturos rati. Nihilominus
Messenii post acceptam ad Fossam cladem annos undecim hostibus
restiterunt. (11) Testatur, tam longum illius obsidionis tempus fuisse,
etiam Rhianus his versibus:

             Montis ad albentis clivos tenuere Lacones
             castra bis undenas herbas hiemesque in totum.

Circumscripsit scilicet annos per hiemes et æstates: nam quum herbas
dixit, viridem segetem vel anni tempus, quod paulo ante messem est,
significavit.



                              CAPUT XVIII.


_ Messenii, Ira occupata, ex Laconico agro omnis generis prædas agunt —
    de frugum inopia et seditione inde Spartæ orta — Aristomenes Amyclas
    capit, vulneratur et vivus captus in Cæadam conjicitur — inde miro
    modo evadit et in Iram redit. _

Ira occupata, reliquo omni agro exclusi Messenii, præter oram tamen
maritimam, quam illis integram et incolumem Pylii et Mothonæi
præstiterunt, prædas non magis ex Laconico, quam ex suo ipsorum agro
agebant, utrumque jam hostilem esse judicantes. Fiebant quum ab aliis
passim, ut fors ferret, excursiones; tum inprimis Aristomenes quum
comites sibi in unum ad trecentos lectissimos viros coegisset, (2)
agebant illi rapiebantque Lacedæmoniorum omnia, undecunque quis poterat:
fruges, vinum, pecora absumebant; mancipia et supellectilem dominis
æstimata reddebant. Coegit ea agrorum direptio Lacedæmonios edicto
cavere, (quod arva non sibi, sed iis, qui in Iram secesserant, seri
videbant,) ne colerentur, bello durante, Messenici et Laconici agri
finitimæ partes. (3) Ex eo frugum egestas Spartæ et inde seditio
consecuta, locupletibus ægre ferentibus sua latifundia inarata jacere.
Eum fremitum versibus suis Tyrtæus compressit. Interea Aristomenes cum
sua manu sera jam vespera egressus Amyclas magnis itineribus contendit:
quo quum primo diluculo pervenisset, subito impetu oppidum cepit ac
diripuit, atque inde ad suos se prius recepit, quam e Sparta subsidium
mitteretur. (4) Excursionibus ejusmodi hostilem agrum non prius destitit
infestum reddere, quam Lacedæmoniorum manipulos dimidia parte plures cum
ambobus regibus nactus, facto cum illis prœlio, præsentique se animo
defendens et vulnera alia accepit et percusso lapidis ictu capite,
caligantibus oculis, vertigine correptus, prope exanimis corruit. Vix
adhuc spirantem catervatim irruentes Lacedæmonii, et cum eo quinquaginta
de ipsius cohorte captivos Spartam pertraxere. Quos quum in Cæadam
abjiciendos censuissent, (sic foveam vocant, in quam maximis criminibus
capite damnatos præcipites mittunt), (5) ceteri quidem Messenii omnes
periere: Aristomenem, qui sæpe alias, idem et tunc servavit deus. Cujus
qui res gestas magnificentius extollunt, advolasse aquilam dicunt, quæ
cadentis corpus passis alis subiens ita illum libraverit, ut omni ex
parte illæsus ad ejus barathri ima delatus fuerit. Verum etiam exitum ei
ex illo hiatu monstraturum erat numen. (6) Nam quum in imo jam specu
constitisset, veste obvolutus decubuit, extremam, quam proxime abesse
putabat, vitæ horam exspectans. Triduum erat ibi jam commoratus, quum
audito strepitu quodam, retecta facie, per tenebras, quibus jam oculi
ejus adsueverant, vulpem vidit cadavera appetentem. Cogitans itaque per
accessum omnino aliquem bestiam illuc penetrasse, ea dum sibi
appropinquaret, opperiebatur. Id quum, uti volebat, accidisset, feram
manu altera prehendit; altera, quoties se illa convertisset, chlamydem
mordicus prensandam objiciebat: et currentem quidem, qua se via dabat,
cursu consequebatur; trahendum vero se belluæ per invia præbebat. Vidit
postremo cuniculum nihilo ampliorem, quam unde posset vulpes evadere,
per quem luminis se aliquid ostendebat. (7) Per illam quadrupes, ut
primum dimisit eam quasi manumissam Aristomenes, lustrum suum repetiit.
At Aristomenes angustam illam ac minime perviam cavernulam manibus
aperiens, in Iram ad suos tandem evasit. Fuit ejus fortuna, quum captus
est, mira et inopinata: (major enim viri spiritus erat, major ex rerum
gestarum magnitudine audacia, quam ut quisquam capi illum posse sperare
debuerit:) sed nihil fuit admirabilius, nullum certius, id non sine
divini numinis auxilio contigisse, argumentum, quam quod e Cæada elabi
potuerit.



                               CAPUT XIX.


_ Aristomenes Corinthios Lacedæmoniis opem laturos noctu opprimit —
    sacra, quæ Hecatomphonia vocantur, facit — Lacedæmonii inducias
    quadraginta dierum pangunt, per quos sagittarii Cretenses
    Aristomenem incautum capiunt — Aristomenes a virgine quadam vinculis
    liberatur. _

Ubi salvum Lacedæmoniis renunciarunt perfugæ quidam Aristomenem ad suos
rediisse, non plus credi posse visum est, quam si mortuum hominem
revixisse audissent. Ex hujusmodi vero eventu veritati fidem ipse
Aristomenes asseruit. Mittebantur a Corinthiis auxilia Spartanis ad Iram
expugnandam. (2) Eos milites Aristomenes quum per speculatores
comperisset agmine haud composito et incustoditis castris iter facere,
noctu dormientes adortus et alios complures et eorum duces Hypermenidem,
Achladæum, Lysistratum et Idectum (?) occidit; ac mox castrorum
prætorium diripuit. Id facile cognoscere Lacedæmonii potuerunt ab
Aristomene, neque ab alio quoquam Messeniorum esse gestum. (3) Fecit
post hæc Aristomenes Ithomatæ Jovi sacrum, quod Hecatomphonia vocant. Id
sacrum fieri patrio instituto veteri traditum ab iis Messeniis, qui in
pugna hostes centum occidissent. Prima itaque, quum ad Apri monumentum
pugnatum est, Hecatomphonia fecit Aristomenes: altera, quum oppressos
nocturna pugna Corinthios cecidisset: tertio ab eodem hæc peracta sacra
referunt de excursionibus quas post illa fecerat. (4) Lacedæmonii autem,
Hyacinthiis, quæ jam aderant, solenni ritu interfuturi dierum
quadraginta inducias cum Messeniis, qui in Ira sedem habebant,
pepigerunt. Ac dum illi quidem ludos celebrant, Cretenses sagittarii e
Lycto et aliis Cretæ urbibus evocati, interea in agrum Messeniorum
excursiones facere non desinebant. Aberat tum Aristomenes ab Ira et
securius induciarum fiducia vagabatur. Ita insidias ex illo
sagittariorum numero septem faciunt, captumque, ubi nox appeteret,
pharetrarum loris vinciunt. (5) Mox id ex illis duo gratulabundi Spartam
nunciant, captum Aristomenem; reliqui in tugurium quoddam Messeniaci
agri captivum pertrahunt. Habitabat ibi orba patre virgo una cum matre
sua. Ea superiore proxima nocte per somnium visa fuerat sibi videre,
pertrahi illuc a lupis leonem vinctum ereptis unguibus; illum se e
vinculis exemisse et inventos ungues illi reddidisse; atque ita ab leone
lupos esse laniatos. (6) Deducto itaque a Cretensibus ad eas Aristomene,
agnovit puella expressam vero eventu somnii imaginem: quæsivit ex matre,
quisnam ille esset, auditoque viri nomine confirmavit se; et quum in eum
intueretur, facile, quod sibi significatum esset, intellexit. Vinum
itaque largius Cretensibus fudit; quumque se vinolenti omnes
abjecissent, ei, quem graviore somno consopitum animadvertit,
pugiunculum eripuit; eo vincula abscidit Aristomenes, et sumto gladio
insidiatores suos jugulavit. Virginem illam, pro navata saluti suæ
opera, a filio suo Gorgo uxorem accipi voluit Aristomenes, quum tamen
non esset ille annorum major decem et octo; atque ita salutis pretium ei
persolvit.



                               CAPUT XX.


_ Ira undecimo post obsessionem anno expugnatur, et oraculi effatum sic
    exitum habet — Aristomenes quoddam Messeniorum arcanum defodit in
    monte Ithome — de exitio Messeniis adulterio et proditione
    importato. _

Undecimo obsidionis anno et Iram capi et Messenios suis ejici sedibus
volebant fata. Et sane quæ de salutis ratione post cladem ad Fossam
acceptam sciscitantibus Aristomeni et Theoclo Delphicus Apollo responsa
dederat, ipso rei eventu comprobata sunt. His autem versibus respondit
tum fatidica virgo:

         Ipse, Nedes dum hircus bibat alta fluenta, nec ultra,
         Messenen servo. Prope enim instant tristia fata.

(2) Sunt autem Nedæ fontes in monte Lycæo: fluvius ipse per Arcadas
lapsus, verso in Messeniam alveo, Messeniorum et Eleorum fines maritimos
dividit. Ac tunc illi quidem ex oraculo providendum sibi putarunt, ne
hirci de Neda potarent. Aliud vero longe innuerat deus, quod fuit
hujusmodi. Caprifici stirpem Græci plerique _olynthen_, Messenii autem
ipsi _tragon_ sive caprum nominant. Eo quidem tempore caprificus forte
in ripa Nedæ enata, quum non in sublime se crescens erexisset, sed in
amnem prona inclinasset, extremis jam frondibus aquam contingebat. (3)
Id Theoclus vates conspicatus, conjecit illam caprifici plantam hircum
esse, qui de Neda, sicuti Pythia prædixerat, biberet; ac jam fatale
Messeniis exitium imminere. Re tamen apud alios dissimulata, uni
Aristomeni ad eum locum deducto oraculum explicat, eique, quod res erat,
persuadet, tempus quo reliquum quid spei erat effluxisse. Aristomenes
sic se rem habere et ipse concedit nec ullam jam esse perniciei
dilationem: itaque pro præsenti rerum statu consuluit. (4) Quum haberent
enim operta quædam Messenii, quæ si abolerentur, funditus in posterum
omne tempus Messene occasura erat; sin conservata illa fuissent,
redivivum olim imperium ex ipsis ruinis erupturum, Lyci, Pandionis
filii, vaticiniis prædictum fuerat; neque id ignoraret Aristomenes,
noctu egressus in maxime devia ac deserta Ithomes parte arcana illa
defodit, Jovi Ithomatæ et diis ceteris, quorum ope ad eum diem
Messeniorum res steterat, preces fundens, curarent ut incolume depositum
servaretur, neque omnino id in Lacedæmoniorum potestatem veniret, quod
jam solum ad posteri temporis spem Messeniaci nominis reliquiæ haberent.
(5) Post hæc Messenios, ut olim Trojanos, adulterium ad extremum exitium
perpulit. Ira occupata subjectos etiam monti campos usque ad Nedæ ripas
tenebant; et habitabant nonnulli etiam extra portas. Neque interea
quisquam e Laconia venit ad eos perfuga. Unus propius accessit Emperami,
clari hominis inter Spartanos, servus bubulcus. (6) Is quum domini
armenta pasceret, quotidie fere boves præ se prope Nedam agebat. Ibi
Messenii hominis extra muros habitantis uxorem aquatum venientem
conspicatus ejus amore captus est. Feminam primo ad colloquium, deinde
donis ad stupri consuetudinem pellexit. Dehinc observabat, quo tempore
ejus vir custodias obiret. Suam enim quæque vicem Messeniorum pars arcis
præsidium obtinebat. Nam ab ea maxime parte, ne intra mœnia se inferret
hostis, metuebant. Qua itaque hora domo ille discedebat, bubulcus ad
ejus uxorem ventitabat. (7) Forte ita accidit ut esset illi nocturna
vigilia cum præsidiariis aliis obeunda, per effusissimos vero ea nocte
imbres stationem deserere cogerentur qui excubabant. Ut enim in
festinatis munitionibus, neque projectum muri neque turres habebant, quo
cœli incommoda effugerent: et eo quidem securius tum abiere, quod pluvia
et hiberna nocte, insuperque illuni, negotium ne sibi hostis facesseret,
nihil verebantur. (8) Præterea Aristomenes vigilias pro more circumire
non poterat. Nam quum non multis ante diebus Lacedæmonii, assumtis
Apteræis jaculatoribus, Euryalo Spartano duce, Cephallenium mercatorem,
frumenta et alios, quibus opus erat, commeatus Iram solitum comportare,
intercepissent, illum Aristomenes sibi hospitem, omnemque ejus pecuniam
servarat, ipse autem vulnus in pugna acceperat. Ducis itaque metu soluti
vigiles eo licentius præsidium deseruere, (9) et suos quique domos
redierunt, in quorum numero Spartani pastoris amicæ vir fuit. Hæc
interea adulterum secum domi habebat, et ubi maritum adventantem sensit,
quam celerrime potuit, occultato amatore virum benignius etiam multo,
quam consueverat, accipit. Percontatur deinde, quamobrem celerius
redisset. Hic ille, qui neque corruptam uxorem neque mœchum domi suæ
latere poterat suspicari, veram exponit facti causam: tempestatis vi tam
se quam socios omnes e præsidio pulsos. (10) Subauscultabat dictis
pastor. Simulac itaque omnia accurate intellexit, quam raptim potuit, in
castra Lacedæmoniorum a Messeniis quasi transfuga pervenit. Aberant eo
tempore Lacedæmoniorum rex uterque; et bubulci dominus Emperamus copiis,
quæ Iram obsidebant, præfectus fuerat. Ad eum igitur accedens deprecatur
primum noxam fugæ bubulcus; deinde docet, appositum illud maxime esse ad
Iram capiendam tempus, quæ ex Messenii oratione exceperat, singula
totidem verbis referens.



                               CAPUT XXI.


_ De Ira proditione expugnata narratio. _

Habita est ejus verbis fides: ac mox eundem servum suum itineris ducem
secutus Emperamus cum Spartanis, via perdifficili, utpote per
densissimas tenebras et nihil remittente imbre, superatis tamen animi
alacritate difficultatibus, ad arcem Iræ agmen deduxit. Ibi scalis
admotis, et quo quisque eniti valuit modo, munimenta transcenderunt.
Messeniis imminens exitium et alia indicabant signa, et canum voces, non
quales latrantium esse consueverunt, sed vehementes et perpetui
ululatus. Quare quum in summum jam discrimen rem deductam viderent, non
undique contractis armis et apparatu universo, sed passim eo quisque
telo arrepto, quod casus obtulisset, terram eam, in qua sola jam ex omni
Messenia patriæ nomen remanserat, tutari conabantur. (2) Primi hostem
esse intra muros sensere primique cum armis occurrerunt Gorgus
Aristomenis filius et Aristomenes ipse, cumque illis Theoclus vates et
item Theocli filius Manticlus; præterea Euergetidas, vir quum per se
egregius et honoratus, tum per nuptias nobilitatus: nupta enim cum eo
erat Hagnagora, Aristomenis soror. Ac tunc quidem, quamvis se quasi
intra retia captos atque undique circumventos et oppressos
animadverterent, spei tamen adhuc aliquid, ut in perditis rebus,
habuere. (3) Aristomenes quidem et vates satis norant patriæ fata
differri amplius non posse: tenebant enim memoria, quid oraculi de capro
ambagibus significatum fuisset; neque id tamen prodendum esse vulgo
putarunt et occultum servarunt: sed festinanter per oppidum
discursantes, ac modo hos, modo illos prensantes, ut quisque obvius
esset factus, monere, hortari, a pristina virtute ne desciscerent, alios
etiam e suis ad rem gerendam domibus cunctantes evocare. (4) Atque ea
quidem nocte nihil ab alterutris memorabile gestum est. Illos enim quum
locorum inscitia, tum vero Aristomenis fortitudo reddebat segniores.
Messeniis autem neque vacarat accipere a ducibus tesseram; ac, si vel
faces vel aliud quodvis lumen accendissent, id statim vis hiemis
exstinguebat. (5) Ut primum illuxit et se mutuo conspexerunt,
Aristomenes et una Theoclus cives, ut extrema omnia auderent,
incitabant, et alia commemorantes et inprimis insigne illud Smyrnæorum
facinus, qui quum partem Ioniæ obtinerent, Gygen, Dascyli filium, qui
urbem magnis Lydorum copiis oppressam tenebat, virtute et animi
præsentia ejecerant. (6) Quibus auditis Messenii ipsa subnisi rerum
desperatione in hostes, qua cuique viam fortuna ostendebat, irruerunt.
Ipsæ etiam feminæ de superiori loco tegulas, et aliud quicquid missile
nancisci potuissent, ejaculari conabantur: sed quominus tecta scandere
possent, procellæ vis obstabat. Arma vero capere ausæ virorum
alacritatem inflammabant, quum has etiam illi facile viderent malle in
patria mortem oppetere, quam in servitutem Spartam trahi. Ea animorum
conspiratione potuissent fortasse fati iniquitatem superare, (7) nisi
effusi multo etiam præfractius essent imbres, et crebris cum tonitribus
et fragore fulgura adversa oculos præstrinxissent; contra vero
Lacedæmoniis hæc confidentiam addidissent, deos a se stare
interpretantibus, præsertim vero quum, fulgente ad dexteram Jove, læta
omnia Hecas vates nunciasset. (8) Idem ejusmodi consilii auctor fuit.
Lacedæmoniorum copiæ numero longe superiores fuere: verum quum non æquo
campo aut ordinato agmine, sed qua quisque in urbis parte congressus cum
hoste esset, manus consererentur, facile eveniebat ut postremi quique
prorsus essent inutiles. Hos ut in castra se reciperent, Hecas jussit,
ibique corpora cibo ac somno curarent: quum advesperasceret, adessent,
fessos levaturi. (9) Quo factum ut, quum fatigatis vicissim recentes
succederent, facile pugnæ labor sustineri potuerit. At contra Messeniis
fuere omnia misera et ærumnosa: tertium enim jam diem et noctem tertiam
iidem hosti resistebant. Tunc mane vigilia, cœlesti aqua, et gelu, fame
ad hæc et siti confecti prope erant: maxime vero feminas ex armorum
insolentia laborum assiduitas fregerat. (10) Ibi Theoclus vates
Aristomenem appellans, «Quid inanem, inquit, operam sumis? expugnari
Messenen fato omnino decretum est: atque imminentem calamitatem jam
pridem Delphici Apollinis vox nobis prænunciavit; atque id ipsum
caprificus nuper aperte ostendit: mihi fatum est una cum patria cadere:
tu vero, quantum potes, Messenios serva, serva et te ipsum.» Hæc locutus
in adversarios irruit; ac in Lacedæmonios hæc vociferatus est: «At vos
non in omne tempus e Messeniorum opibus fructum capietis læti.» (11) His
dictis in obvios quosque invadens, cecidit eos et ipse vulneratus est:
tandem quum animum cæde hostium explesset, animam efflavit. Aristomenes
viros, quorum virtus in ea pugna enitebat, adhuc præliantes reliquit,
ceteris e pugna revocatis, ut uxoribus et liberis in medios ordines
receptis, quacunque viam fecisset, se sequerentur imperat. (12) Horum
extremo agmini Gorgum et Manticlum præfecit. Ipse in primam aciem
provolans caputque quassans et hastam vibrans claram significationem
dedit, transitum et discessum quæri. Placuit Emperamo et Spartanis qui
aderant divisa acie fugientibus viam dare, homines tanquam rabie quadam
percitos et ad extremum jam desperationis progressos, non esse amplius
efferandos rati: atque id ut facerent, etiam Hecas vates jusserat.



                              CAPUT XXII.


_ Arcades Messenios Ira expulsos ad Lycæum montem benevole excipiunt —
    Aristomenes, qui Spartæ invadendæ consilium capit et perficere
    parat, ab Aristocrate denuo proditur — Aristocratis proditione
    indicata, Arcades illum lapidibus conficiunt. _

Simulac de Ira capta certiores facti sunt Arcades, universi ab
Aristocrate postularunt, se ut educeret, quo vel servarent Messenios,
vel cum illis perirent. At ille, quippe qui delinitus esset
Lacedæmoniorum pecunia, plane recusavit, neminem superesse Messeniorum,
cui jam ferri auxilium posset, dictitans. (2) At enim quum liquido jam
constaret superstites esse Messenios et vi coactos Iram deserere, ultro
cum vestimentis et cibariis eos accepturi Lycæum montem Arcades
occurrere, præmissis civitatum principibus, qui socios consolarentur et
itinerum duces essent. Quum salvi accessissent jam ad Lycæum, hospitio
comiter accepti sunt ab Arcadibus et liberaliter invitati, ut per urbes
divisi secum manerent; se agros quoque in eorum gratiam denuo divisuros.
(3) Verum Aristomenes quum direptæ Iræ miseratione tum Lacedæmoniorum
odio instinctus tale consilium init. Seligit ex omni agminis sui numero
homines quingentos, quos omnium minime vitæ retinendæ cupidos norat. Ibi
tota Arcadum multitudine, ipso etiam Aristocrate audiente, quem nondum
rescierat patriæ proditorem esse (quod enim e pugna excessisset, non
scelere, sed metu et ignavia factum opinatus fuerat): ab eo itaque sibi
nihil cavens, quærit coram ipso etiam de suis, numquid patriam ultum
secum nihil recusent mortem oppetere. (4) Quum assensi essent omnes,
quid in animo haberet, aperuit, quod scilicet inclinante jam die Spartam
esset ducturus, quum magna pars ad Iram esset, alii agendis et rapiendis
Messeniorum rebus essent occupati. «Nam si ita (inquit) acciderit ut
volumus, et Sparta fuerimus potiti, licebit illis sua reddere, nostra
recipere: sin aliter evenerit, una cademus omnes, illustrem facinoris
nostri memoriam posteris relinquentes.» (5) Hæc quum dixisset, ex
Arcadibus ad trecentos in societatem se illius ausi obtulerunt. Verum
idcirco rem aggredi cunctati sunt, quod litantibus exta minus læta
fuere. At postero die Lacedæmoniis consilia sua patefacta seque iterum
ab Aristocrate proditos haud dubie deprehenderunt: Nam quum Aristocrates
in codicillis perscripsisset quæ consilia ceperat Aristomenes, cum iis
codicillis servum, cujus maxime benevolentiæ confidebat, Spartam ad
Anaxandrum misit. (6) Eum servum, dum Lacedæmone reverteretur, speculati
Arcadum nonnulli, quum alias de re publica dissidere ab Aristocrate
soliti, tum eo maxime tempore minimum illi fidei habentes, interceptum
in concilium Arcadum producunt. Ibi quæ ad Aristocratis epistolam
rescripta fuerant, frequenti conventu recitata. Memorabat Anaxander, tam
fugam a Magna Fossa Aristocrati a Spartanis lucrum attulisse, quam
præmium indicio recenti adfuturum. (7) Re in publicum prolata Arcades in
Aristocratem continuo lapides jecere, idemque ut facerent, Messenios
cohortabantur. At illi Aristomenem intuebantur: is vero humi defixis
oculis collacrimabat. Arcades obrutum lapidibus Aristocratem insepultum
extra fines abjecere; columellam autem in Lycæi templo erexerunt, his
versibus incisis:

            Ulta dies facile est dextro Jove longa tyrannum,
             Messenen qui olim prodiderat miseram.
            Difficile est hominem perjurum fallere divos.
             Tu salve, et serva, Juppiter, Arcadiam.



                              CAPUT XXIII.


_ Messeniorum superatorum alii in Helotarum numerum referuntur, alii
    Cyllenen se recipiunt, et coloniæ deducendæ consilium capiunt — de
    tempore secundi belli Messeniaci finiti — Anaxilas, Rhegii in Italia
    tyrannus, Messenios arcessit et in Siciliam traducit — Messenii cum
    Rheginis Zanclæos superant, et cum his juncti urbem Zanclen incolunt
    quam Messenen appellant — de Hercule Manticle. _

Messeniorum quotcunque aut ad Iram aut quocunque alio loco Messeniæ
deprehensi sunt, eos Lacedæmonii in Helotarum numerum conscripserunt.
Pylii et Mothonæi et ceteri e Messenico nomine maris accolæ, expugnata
Ira classibus se Cyllenen, quod Eleorum navale fuit, receperunt: atque
inde ad eos, qui in Arcadiam profugerant, contendere, quo communi classe
et consilio novas sibi terras ac sedes quærerent: ac coloniæ quidem
deducendæ auctorem et ducem cuncti Aristomenem poscebant. (3) At ille,
quamdiu vitæ compos esset, bellaturum se cum Lacedæmoniis affirmavit:
neque vero dubitare quin opera sua Spartæ novi semper aliquid mali
creari posset: illis Gorgum et Manticlum duces dedit. Euergetidas cum
reliqua Messeniorum manu ipse etiam ad Lycæum venit. Ibi quum
Aristomenis consilium de Sparta opprimenda fluxum atque irritum fuisse
comperisset, assumtis ad quinquaginta sociis ex omni agmine, contra
Lacedæmonios retro ad Iram duxit; (3) ubi quos prædæ reliquias
persequentes offendit, male mulcavit: quumque lætos ipsorum super
victoria triumphos in flebilem luctum convertisset, postremo super
hostium strage occubuit. Aristomenes ad duces suos Cyllenen ut
proficiscerentur edixit Messeniis, quicunque vellent coloniæ deducendæ
participes esse. Dederunt omnes nomen, præterquam quos aut senectus aut
viatici egestas a peregrinatione deterritos in Arcadia detinuit. (4) Ira
capta finem habuit Messeniorum et Lacedæmoniorum secundum bellum, quum
Athenis archon erat Autosthenes, anno primo octavæ atque vicesimæ
Olympiadis, cujus victor exstitit Chionis Laco. (5) Quum ad Cyllenen
convenissent Messenii hieme jam imminente, hibernandum eo in loco
censuerunt. Pecuniam et annonam Elei præbuere. Vere ineunte, quonam
dirigi cursum oporteret, consultare cœperunt. Censebat Gorgus Zacynthum
insulam supra Cephalleniam occupandam, unde insulani e continentis terræ
incolis facti, maritimis excursionibus oram omnem Laconicam infestam
redderent. At Manticlus neque Messenes neque injuriarum, quas a
Spartanis accepissent, memoriam retinendam; verum esse primo quoque
tempore in Sardiniam, magnam et copiis omnibus circumfluentem insulam,
transmittendum. (6) Interea Anaxilas ad Messenios misit, qui in Italiam
eos accerserent. Rhegii hic tyrannidem, quartus ab Alcidamida, e eujus
erat nepote genitus obtinebat. Commigrarat vero a Messene Alcidamidas
Rhegium, post Aristodemi regis mortem, Ithome expugnata. Hic igitur
Anaxilas Messenios arcessebat: quos, ubi advenerant, docuit, perpetuum
sibi esse cum Zanclæis bellum; possidere autem illos uberem ac
luculentum agrum, et urbem valde opportuno Siciliæ loco: quibus si
potiri posset, ea se iis traditurum. Quum esset omnibus id consilium
probatum, traduxit eos auxilio ipsorum Anaxilas in Siciliam. (7) Zanclen
ab initio prædones tenuere: nam quum ea terræ pars deserta adhuc esset,
muro incluserunt quidquid circa portum erat, inædificato castello, e quo
in mare involare possent, et rursum e marinis excursionibus eo se
recipere. Eorum duces fuere Cratæmenes Samius (_?_) et Chalcidensis
Perieres. Ii alios quoque postea e Græcis inquilinos adsciscendos
duxerant. (8) Ac tunc quidem Zanclæos Anaxilas navali, terrestri prœlio
Messenii fudere: qui quum jam terra marique hinc a Messeniis, illinc a
Rheginis obsiderentur, magna murorum parte dejecta, ad aras ac deorum
sedes confugere. Imperabat Anaxilas, ut supplices Zanclæorum
trucidarentur, reliqui cum uxoribus et liberis sub corona venderentur.
(9) At Gorgus et Manticlus deprecantes, Anaxilan rogarunt, ne, quæ per
summum nefas a cognatis passi essent, cogerentur ipsi adversus Græcos
homines committere. Ab aris igitur excitatis impunitas fuit; fideque
ultro citroque data et accepta rempublicam cum victis communicatam;
mutato tamen nomine Zanclen urbem Messenen placuit appellari. (10) Hæc
gesta sunt undetricesima Olympiade, qua iterum vicit Chionis Lacon,
archontis munere apud Athenienses fungente Miltiade. Manticlus Herculis
templum novæ coloniæ erexit. Exstat extra muros dei fanum, Herculis
Manticli vocant, sumto a conditore nomine: qua ratione etiam Ammon in
Africa dictus, et Babylone Juppiter Belus: hic ab Ægyptio Belo, Libyes
filio; ille a pastore, qui templum dedicavit. Hoc exules Messenii modo
errorum finem nacti sunt.



                              CAPUT XXIV.


_ Aristomenes, sorore et filiabus in matrimonium datis, Rhodum concedit
    et ibi moritur — Messenii inter Helotas relati deficiunt et in
    montem Ithomen secedunt — Messeniis certis conditionibus ex Ithome
    abire jussis Athenienses Naupactum inhabitandam dant. _

Aristomenes interea quum novæ coloniæ imperium sibi deferri passus non
esset, sororem primum Hagnagoram Tharyci Phigaliensi, duas vero, quas
habebat, nubiles filias, majorem natu Damothoidæ Lepreatæ, minorem
Heræensi Theopompo matrimonio junxit. Delphos deinde consulendi causa
profectus est: quid acceperit responsi, non traditur. (2) Eodem vero
tempore venerat ad oraculum Damagetus Rhodius, Ialysi rex: ei Pythia
respondit sciscitanti, unde esset potissimum uxor ducenda: ejus, qui vir
esset Græcorum optimus, filiam ut duceret. Reliqua erat Aristomeni
tertia filia. Hanc sibi ille legitimis nuptiis conjugem adscivit, patrem
ipsius longe esse optimum Græcorum ejus ætatis omnium statuens. Et ipse
quidem Aristomenes filiam Rhodum ad virum deduxit. Inde quum Sardes ad
Ardyn, Gygæ filium, et Ecbatana in Medos ad Phraortem regem transmittere
cogitaret, (3) morbo oppressus diem suum extremum obiit. Neque enim
oportebat ullam Lacedæmoniis amplius cladem ab Aristomene inferri.
Mortuo Rhodii, auctore Damageto, insigne monumentum erexere et exinde
honores habuerunt. Porro quæ memorantur de iis, qui in Rhodo appellantur
Diagoridæ, oriundi illi a Diagora Damageti filio, Doriei nepote,
pronepote Damageti et Aristomenis filiæ, ea prætermisi, ne intempestiva
scribere viderer. (4) Lacedæmonii Messenia potiti agrum omnem, præter
Asinæorum fines, inter se diviserunt: Mothonen Naupliensibus paulo ante
e Nauplia ab Argivis ejectis tradiderunt. (5) At Messenii, in ipso agro
detenti, sunt, quum in Helotarum censum pro fortunæ suæ necessitate
venissent, a Lacedæmoniis denuo defecerunt, septuagesima nona Olympiade,
qua Corinthius Xenophon vicit, archontis munere Athenis fungente
Archidemide. Defectionis opportunitatem hujusmodi nacti sunt.
Lacedæmoniorum nonnulli ob noxam nescio quam capitis damnati, supplices
ad Tænarum confugerunt: unde eos Ephori ab ara abstractos interfici
jusserunt. (6) Hoc piaculum violatorum in templo Neptuni supplicum,
eversa funditus urbe, ex ira ejusdem numinis luerunt Spartani. Ejus
calamitatis tempore inter Helotas veterum Messeniorum reliquiæ in
Ithomen montem secessere. Adversus eos Lacedæmonii omnia sociorum
auxilia, et cum Atheniensium copiis Miltiadæ filium Cimonem, publice
sibi amicum et hospitem, accierunt. Sed quum in suspicionem rerum
novarum apud eos venisse videantur Athenienses, eos paullo post ab
Ithome Spartani avocarunt. (7) At illi, ubi fidem sibi non haberi
senserunt, cum Argivis amicitia conciliata, Messeniis iis, qui in
Ithomes obsidione certis fœderis conditionibus dimissi fuerant,
Naupactum Locris, qui ad Ætoliam Ozolæ nominantur, ademptam, dederunt
incolendam. Saluti fuit Messeniis ex Ithome decedentibus loci natura.
Præmoniti præterea fuerant Lacedæmonii Delphici Apollinis oraculo,
piaculum grave admissuros, si Jovis Ithomatæ supplices violassent. Sub
certis itaque conditionibus illi e Peloponneso dimissi sunt.



                               CAPUT XXV.


_ Messenii Naupactum incolentes Œniadis in Acarnania bellum inferunt,
    eorumque urbem capiunt — proximo anno Acarnanes omnes aggrediuntur
    Messenios qui Œniadis sunt — Messenii prœlium committunt cum
    Acarnanibus — obsidentur et urbe relicta Naupactum se recipiunt. _

Neque vero accepta ab Atheniensibus Naupacto eique urbi circumjecto agro
acquieverunt. Vehemens enim incessit cupido suis rebus gestis ditionem
non spernendam acquirendi. Quare quum scirent Œniadas Acarnanum gentem
opimum agrum possidere, hostes vero sempiternos Atheniensium esse,
infesto eos exercitu adorti sunt. Numero erant hosti pares, virtute
multo superiores. Quare obvios acie fundunt, mox intra mœnia compulsos
circumsident. (2) Ibi nihil, quod ad urbes obsidendas homines
excogitarint, a Messeniis omissum: scalis admotis, desuper in urbem
descendere tentabant, et subtus muris ab ima parte subfossis: adhibitæ
machinæ omnes, quæ pro re ac tempore fabricari potuerunt. Dejecta itaque
muri parte, veriti oppidani, ne, si per vim urbs caperetur, ipsi
occiderentur, uxores et liberi sub corona venirent, icto fœdere urbem
reliquere. (3) Ea et agro simul toto Messenii annum unum potiti sunt.
Sequenti dehinc anno Acarnanes contractis omnibus ex urbibus copiis ad
Naupactum oppugnandam primum copias ducere in animo habuerunt. Verum id
postea consilium repudiarunt, quod iter sibi faciendum per Ætolos
videbant, quibuscum assiduas exercebant inimicitias. Præterea
Naupactiis, id quod res erat, in promptu classem esse suspicabantur:
pedestribus vero duntaxat copiis non satis fore se armatos videbant
contra eos, qui maritimas etiam opes haberent. (4) Mutato itaque
consilio, omnem belli impetum in Messenios, qui in Œniadis erant,
convertere. Ad oppidum igitur obsidendum omnia comparabant, quod adduci
non poterant ut crederent tantam hominum paucitatem contra universam
Acarnanum gentem pugnare ausuram. Ipsi quoque Messenii, etsi frumenta et
alia quæ ad longiorem obsidionem sustinendam usui forent, contraxerant,
(8) decreverunt non exspectata obsidione justo prœlio belli fortunam
experiri. Neque enim decere se arbitrabantur, qui Messenii essent, neque
virtuti, sed fortunæ Lacedæmoniorum succubuissent, Acarnanicæ turbæ
tumultu terreri. Memoria repetebant Atheniensium quoque in Marathonicis
campis strenuum facinus, qui trecenta Persarum millia deleverant, decem
ipsi millibus pauciores. (6) Acie itaque cum Acarnanibus decernendum
duxerunt. Pugnam memoriæ proditum hoc commissam modo. Quum essent
hominum multitudine longo intervallo superiores Acarnanes, facile
Messenios ex omni fere parte cinxerant præter tergum, qua portis
obverterant quaque de muris oppidani alacriter hostem arcebant. Hic
igitur cingi non poterant: sed frontem et latera circumdata Acarnanes
missilibus acriter urgebant. (7) At Messenii in quam partem conversi
incubuissent, hos cædentes, illos vulnerantes, hostium agmen turbabant.
Perrumpere et in fugam hostem vertere idcirco non potuerunt, quod qua
parte Acarnanes laxari manipulos videbant, concursu facto locum per vim
occupabant. (8) Quodsi repulsi Messenii alio impressionem fecissent,
itidem rejecti nihilo plus proficiebant. Præsto enim erant qui suis opem
ferentes penetrare hostem coarctata acie non paterentur. Eo fiebat ut ad
breve spatium loco Acarnanes pellerentur, Messenii vero irruente
multitudine concedere cogerentur. Anceps fuit usque ad extremum diei
prœlium. Nocte ea, quæ consecuta est, quum a proximis urbibus
supplementum Acarnanibus missum esset, recipientibus se intra mœnia
Messeniis, ad obsidionem res deducta. (9) Ac nihil illi quidem
metuebant, ne aut hoste muros transcendente aut a suis deserta statione
urbs vi expugnaretur: illud calamitati fuit, quod intra mensem octavum
omnis commeatuum copia exhausta fuerat. De muris tamen hostem
illudentes, ne si in decimum quidem annum obsidio traheretur, defutura
sibi cibaria jactabant. (10) Jam vero sub primæ quietis tempus clam
Œniadarum portis egressi hostem tamen fallere non potuerunt. Quare
conserere iterum manus coacti circiter trecentos de suo agmine amisere,
majorem ipsi hostium numerum cediderunt. Mox via sibi per medios
Acarnanas facta, Ætolorum regionem attingebant sibi amicorum, et per eam
salvi Naupactum pervenerunt.



                              CAPUT XXVI.


_ Messenii odium in Lacedæmonios præcipue in bello Peloponnesiaco
    exserunt — a Lacedæmoniis Naupacto ejiciuntur et in Siciliam ac
    Rhegium, plurimi ad Euesperitas Libyæ abeunt — Messeniis reditus in
    Peloponnesum portenditur — post pugnam ad Leuctra Messenii a
    Thebanis in Peloponnesum revocantur — Epaminondæ somnium de regione
    Messeniis revocatis assignanda — Epiteles somnio monitus Aristomenis
    depositum reperit. _

Et in posterum quidem omne tempus magno ac pertinaci in Lacedæmonios
odio Messenii ardebant, quod inprimis Peloponnesiaci belli temporibus
præ se tulerunt. Nam et Naupactum copiarum receptaculum, unde in
Peloponnesum incursiones fierent, Athenienses habuere; et oppressos in
Sphacteria Spartanos Messeniorum e Naupacto funditores una cum
Atheniensibus de medio sustulerunt. (2) Quamobrem superatis ad
Ægospotamos Atheniensibus, Messenios Naupacto quoque Lacedæmonii
ejecere, navali prœlio victos. Hi profugi partim in Siciliam, partim
Rhegium se ad propinquos suos contulere: maxima vero eorum pars ad
Euesperitas Libyæ populos profecti sunt: nam quum hi barbarorum
finitimorum bello premerentur, in civitatum suarum communionem omnes,
quæ Graci essent nominis, accersebant. Ad hos igitur pars major
Messeniorum abiit, quos ducebat Comon, quo item duce copiarum ad
Sphacteriam usi fuerant. (3) Deinde anno fere uno ante Leuctricam
Thebanorum victoriam divinitus Messeniis in Peloponnesum reditus
promissus est. Primum enim Messanæ ad fretum Herculis sacerdotem narrant
per somnium sibi visum videre Herculem Manticlum in montem Ithomen ab
Jove ad hospitium vocari. Porro in Euesperitis somniavit Comon, congredi
se cum matre jampridem mortua, et illam statim a congressu revixisse. Et
is quidem adhuc speraverat, quum jam multum possent Athenienses
navalibus copiis, Naupactum se recepturos: at enim Messenen restitutum
iri somnia promittebant. (4) Accidit enim non ita multo post, ut
Lacedæmonii ad Leuctra debita jam pridem fato clade affligerentur:
quandoquidem Aristodemo Messeniorum regi oraculum aliquando redditum
est, cujus hæc erat extrema clausula:

           Utere sorte tua: fatum hos nunc, nunc agit illos.

Significabat scilicet, ipsum tunc et Messenios male rem gesturos; suum
vero fatale malum ipsam etiam Lacedæmonem olim esse experturam. (5)
Victores igitur Thebani, perculsis ad Leuctra Lacedæmoniis, in Italiam
et Siciliam, ad Euesperitas etiam usque, et quocunque Messenii profugi
venissent, dimisere legatos, qui eos in Peloponnesum revocarent. Atque
hi citius et alacrius quam potuit sperari quum pristinæ patriæ
desiderio, tum Spartanorum sempiterno odio incitati concurrerunt
universi. (6) Dubius erat animi Epaminondas, ubinam eos consistere
juberet. Neque enim facile videbatur urbem condere, quæ satis foret
contra Lacedæmoniorum opes munita: et simul non satis novæ urbi idoneum
in Messenico agro locum reperiebat. Ipsorum certe Messeniorum animus ab
Andania et Œchalia instauranda abhorrebat, quod in utroque loco
iniquissima fuissent usi fortuna. Hæc capiendi consilii difficultas quum
valde Epaminondam sollicitum haberet, adstitisse ei noctu in somnio
dicitur vir senex, antistitis ornatu, hac eum appellans oratione: «Tibi
quidem quodcunque armis expetiveris decus partum dabo; nomenque tuum et
gloriam, Thebane dux, quum hominum cœtus reliqueris, immortalitati
consecrabo: tu modo Messenios in patriam ad suos penates reduc. Placata
enim jam est Castorum ira, quam læsi in illos foverant.» (7) Hæc ille
Epaminondæ. Jam vero Epiteli, Æschinis filio, quem Argivi delegerant qui
et suis præesset copiis et Messenen restitueret, nocturnum illud idem
visum denuntiavit, ut, quo loco in Ithome smilacem et myrtum vidisset,
humum inter eas stirpes mediam fodiens, anum æreo clausam thalamo jam
graviter affectam et prope animam agentem eximeret. Epiteles ubi primum
illuxit, ad eum, qui indicatus fuerat, locum veniens æneam urnulam
effossa terra offendit. (8) Hanc ille statim ad Epaminondam detulit: cui
quum somnii imaginem exposuisset sui, jussit ille amoto operculo, quid
in ea reconditi esset, intueri. Ille sacris operatus, votisque ei
nuncupatis, a quo somnium exstitisset, vasculum aperuit. In eo volumen
reperit ex albo plumbo in tenuissimas laminas sparso, libri forma; in
quo perscripta erant magnarum Dearum initia. Hoc illud fuit depositum,
quod eo loco defoderat Aristomenes. Illum vero, qui dormientibus Epiteli
et Epaminondæ per nocturnum visum obversatus est, Cauconem fuisse aiunt,
qui Andaniam olim Athenis profectus ad Messenen Triopæ filiam venerat.



                              CAPUT XXVII.


_ De causa iræ Dioscurorum in Messenios — Bacidis vaticiniis et
    initiorum ratione a sacerdotibus literis consignata — Epaminondas ad
    urbem Messeniis condendam omnia parat — sacris solenniter factis
    urbs exstruitur et Messene vocatur, aliaque oppida a Messeniis
    restituuntur — de tempore reditus Messeniorum in Peloponnesum
    eorumque exilii diuturnitate cum aliarum gentium exilio collata. _

Iræ quidem Castorum in Messenios, antequam ad Stenyclerum pugnatum est,
initium ex hujusmodi, quantum ego conjectura assequi possum, exstitit
causa. Adolescentuli duo, Panormus et Gonippus, Andanienses, ætate ac
forma florentes, a primis annis usu et consuetudine prope domestica
conjuncti in Laconiæ fines populandi causa simul excurrere soliti
fuerant. (2) Forte Lacedæmonii per festos Castoris et Pollucis dies,
post solenne epulum in ipsis castris compotationibus se ac lusibus
oblectabant. Ibi Gonippus et Panormus in albis tunicis et purpureis
lacernis, equis pulcherrimis invehentes, pileos capite gestantes, hastas
manibus tenentes, de improviso se Lacedæmoniis ostendere. (3) Illi
Castores esse rati, qui sacris interesse suis voluissent, adorabundi
occurrerunt, eorum sibi numen precibus implorantes. At juvenes ubi
primum in medios recepti sunt, tumultum et stragem, modo hos, modo illos
hastis ferientes, ediderunt; atque inde, violatis per contemptum et
contumeliam Castorum sacris, Andaniam reverterunt. Hinc orta, opinor,
Castorum in Messenios ira. Tunc vero, ut Epaminondæ nocturna illa imago
persuaserat, non amplius Castores Messeniorum reditui refragabantur. (4)
Inprimis vero Bacidis Epaminondam carmina moverunt ut Messenen
restitueret. Hujus Bacidis, quem Nympharum afflatu divinasse tradunt, et
aliis Græciæ populis edita vaticinia celebrantur, et hoc exstat de
Messeniorum reditu:

              Amittet florem imperii tunc Sparta nitentem,
              atque omni rursus Messene habitabitur ævo.

Quin et Iræ oppressionem, quo esset modo eventura, compertum habeo Bacin
prædixisse, cujus prædictionis hic exstat versus:

             Quique a Messene sonitu atque canalibus icta.

Repertam initiorum rationem in commentarios retulerunt certi homines e
sacrificulorum gente.

5. Epaminondas ubi condendæ urbi, quam nunc Messenii tenent, judicio suo
locum maxime idoneum cepit, vates consuluit, numquid esset ea regio diis
cordi futura. Qui quum renunciassent secunda esse exta, expediri ad
urbis exædificationem omnia jussit, lapides comportari, adesse homines
in metandis viis et angiportis, profanis ac sacris ædibus exstruendis,
murorum ambitu designando, murisque ipsis ædificandis sollertes. (6)
Posteaquam in promptu omnia fuere, quum hostias ad sacra facienda
exhibuissent Arcades, rem divinam Epaminondas ac Thebani omnes Baccho et
Apollini Ismenio patrio ritu fecerunt: Argivi Junoni Argivæ et Jovi
Nemeo; Messenii Jovi Ithomatæ et Castori ac Polluci; sacerdotes
Messeniorum magnas Deas et Cauconem coluerunt. Invocati etiam sunt ab
universis heroes, ut reverterentur sedesque cum ipsis haberent communes,
nominatim Messene Triopæ filia ante omnes: tum Eurytus et Aphareus
eorumque filii: de Herculis vero posteris Cresphontes et Æpytus: præ
ceteris consentiente omnium voce invocatus Aristomenes est. (7) Atque
eum quidem sacrorum cæremoniis et votorum nuncupationibus diem
transegere. In sequentibus murorum ambitum excitarunt. Intra eum domos
et templa erexere. Atque hæc quidem fecere, cantibus aliis repudiatis,
ad Bœotiæ et Argivæ tibiæ modos. Et tunc maxime in musicis certaminibus
Sacadæ et Pronomi cantica cœpta sunt usurpari. Urbi ipsi MESSENE nomen
inditum. Restituerunt alia etiam oppida. (8) Nauplienses Mothone non
sunt ejecti: Asinæis quoque sua finium jura conservata. His gratiam
habuere, quod Lacedæmoniis auxilia contra se non misissent: at
Naupliensibus, quod Messeniis in Peloponnesum reversis munera, quæ
suppetebant, obtulerant, et tum divinum numen assiduis votis pro
Messeniorum reditu, tum Messenios ipsos crebris precibus pro salute et
incolumitate sua sollicitarant. (9) Rediere in Peloponnesum Messenii,
resque suas postliminio recepere ducentis et octoginta septem annis post
Iræ expugnationem, Dyscineto Athenis magistratum archontis gerente,
Olympiadis centesimæ secundæ anno tertio, qua Damon Thuris victor iterum
renunciatus est. Non breve omnino tempus Platæenses etiam patria profugi
caruere; non breve Delii, quum suis ab Atheniensibus ejecti sedibus
Adramytteum coloniam deduxere. (10) Jam vero Orchomenii Minyæ post
Leuctricam pugnam a Thebanis Orchomeno expulsi a Philippo Amyntæ filio
in Bœotiam tandem reducti sunt; et ab eodem Platæenses. Thebanos ipsos,
quum Thebas evertisset Alexander, non multis post annis Cassander
Antipatri filius urbe instaurata restituit. Ex his, quos recensuimus,
populis etsi Platæenses diutissime omnium exularunt, duarum tamen ætatum
spatium non excesserunt. (11) Verum Messenii trecentos ferme annos
extorres e Peloponneso errarunt: quo temporis decursu et patrios ritus
constantissime retinuere et Doricam linguam nihil prorsus immutarunt,
quin ejus proprietatem omnium Peloponnesiorum accuratissime ad nostra
usque tempora conservarunt.



                             CAPUT XXVIII.


_ Lacedæmonii, Thebanis in bello Phocico occupatis, Messeniis denuo
    bellum inferunt — Messenii cum sociis resistunt et tandem cum
    Philippo Macedonum rege societatem jungunt — Messenii Elidem dolo
    occupant — de simili et aliis in Homero strategematibus. _

Post reditum pacata aliquamdiu a Lacedæmoniis fuere Messeniis omnia,
quod scilicet Thebanorum metu et Messenen jam restitutam et Arcadas in
unam congregatos civitatem armis lacessere non sunt ausi. Postea vero
quam Phocense bellum (quod etiam Sacrum est appellatum) abduxit extra
Peloponnesum Thebanos, pristina confidentia subnisi a bello Messeniis
inferendo se continere non poterant. (2) At hi Argivorum et Arcadum
auxiliis freti bellantibus resistebant. Sed Atheniensium opem quum
implorassent, responderunt illi, non esse ullo pacto se cum illis in
Laconiæ fines invasuros: si priores arma intulissent in Messeniam
Lacedæmonii, ad sua defendenda se sociis non defuturos polliciti sunt.
Cum Philippo post hæc Messenii, Amyntæ filio, Macedonum rege, societatem
junxerunt. Quæ res, ut ipsi dicunt, effecit ut pugnæ ad Chæroneam, etsi
fuit illa Græcis omnibus communis, non interfuerint. Non tamen contra
Græcos ut bellarent, in animum sibi unquam induxerunt. (3) Jam vita
perfuncto Alexandro, quum iterum Græci contra Macedonas arma cepissent,
et ipsi sua in eo bello munia obiere, sicuti et ante, quum de
Atheniensium rebus ageremus, exposuimus. Contra Gallos autem, recusante
Cleonymo Lacedæmoniorum rege cum ipsis inducias pacisci, cum Græcis non
pugnaverunt. (4) Non multo post Elidem Messenii tum bellicis artibus,
tum aperta vi occuparunt. Nam quum Elei ab antiquissimo inde tempore
legum justitia et æquabilitate ceteros Peloponnesios anteissent,
postremo quum Philippus Amyntæ filius iis, quas ante enumeravimus,
calamitatibus reliquam Græciam afflixisset, Elidis etiam primores pretio
sollicitavit. Igitur seditionibus primum inter se Elei laborare
cœperunt, atque ad arma, ut fertur, processerunt. (5) Hinc proclivius
jam in majora odia invicem ruituri erant, quum et Lacedæmoniorum causa
inter se dissiderent et alioquin ad civile bellum res spectaret. De
Eleorum statu certiores facti Lacedæmonii, auxilia statim mittenda
partium suarum studiosis censuerunt. Ac dum illi quidem delectu habendo
et ordinibus describendis tempus terunt, interea e Messeniis lectissimi
quique ad mille ferme homines raptim, clypeis Laconica insignia
præferentes, Elidem veniunt. (6) Eos intra mœnia Spartanorum factio,
rati auxiliares suos adesse, receperunt. Sic oppido potiti Messenii eos,
qui Lacedæmoniis studuerant, urbe expulerunt, et iis, qui suarum erant
partium, urbem tradidere. (7) Usurparunt illi quidem sati opportune
commentum Homericum. Nam et ille in Iliade Patroclum memoravit arma
Achillis indutum, in hostium se aciem intulisse: quumque Trojani ad
pugnam redisse Achillem putassent, conturbatos esse qui in prima acie
steterant. Sunt et alia callide ab Homero excogitata militaria consilia:
uti quum duos pro uno speculatores narrat ex Græcorum castris noctu ad
Trojanos venisse; hominem postea specie transfugam, re speculatorem,
Ilium missum ad exploranda hostium consilia. (8) Ad hæc, dum militaris
Trojanorum ætas facto agmine esset ad prœlium exitura, ad urbis vel
juniores, vel grandiores natu, quam ut essent ad pugnandum idonei,
custodiam disponit. Idem vero in Græcorum castris jubet eos, qui
vulneribus acceptis pugna excesserint, ne omnino nihil agant, integros
armare. Sic Homeri carmina in omni re hominibus fuerunt utilia.



                              CAPUT XXIX.


_ Demetrius, Philippi filius, cum Macedonibus Messenen invadit — cur
    Messenii Achæorum concilio sese non junxerint — Megalopoli a
    Cleomene capta, Messenii Philopœmenem cum Arcadibus excipiunt ac
    dein Spartam cum sociis expugnant — Nabis, Lacedæmoniorum tyrannus,
    Messenen occupat et certis conditionibus discedit — Achæi de
    Messeniis questi iis bellum inferunt — Philopœmenem vivum capiunt
    Messenii et iterum Achæorum communi annumerantur. _

Non multis post captam Elidem annis Demetrius Macedonum rex, Philippi
filius, Demetrii majoris nepos, Messenen ditioni suæ subjecit. Multa nos
quidem, quæ insolenter egit Perseus in Philippum et Demetrium Philippi
filium commemoravimus qua in parte in Sicyoniorum rebus versata est
historia. Quemadmodum vero Messene a Demetrio occupata fuerit, nunc
exponam. (2) Laborabat Philippus pecuniæ egestate, qua carere nullo
pacto poterat. Eam ob rem cum aliquot navibus Demetrium in Peloponnesum
mittit. Is in portum quendam appulit Argivorum finium, non sane
celebrem: inde vero raptim itinere maxime compendiario ad Messenen
duxit; et collocato quidem in agminis fronte omni, quod forte habuit,
levis armaturæ genere, qui viarum Ithomen ducentium non erant ignari,
clam ante diluculum transcendit muros, qui medii inter arcem Ithomes et
urbem ipsam fuere. (3) Orta jam luce, quum sensissent Messenii se
oppressos, in tam gravi periculo trepidantes suspicari primum se
Lacedæmoniorum fraude captos. Quare veteri in Spartanos odio incitati,
nihil vitæ parcentes, acriter pugnam capessebant. Ubi vero ex ipsa
armorum specie et oris sono Macedonas et Demetrium ipsum agnoverunt,
ingenti sunt perculsi terrore. Cogitabant enim fore sibi jam negotium
cum gente ad omnes belli artes paratissima, quæque adversus quodvis
hostium genus fortuna semper usa fuisset secundissima. (4) Impendentis
tamen mali magnitudo virtutem ultra vires auxit; et simul ad bene
sperandum animos illud erexit, quod ex tam longo temporis intervallo non
absque deorum consilio redire sibi in Peloponnesum liciturum fuisse
judicabant. Et oppidani ergo ira ac robore impletis animis in Macedonas
tendebant, et arcis præsidia e superiore loco urgebant. (5) Et illi
quidem initio tum virtute, tum rei militaris scientia alacriter
resistebant: postremo, ut qui ex itinere fessi erant, hinc viris
urgentibus, illinc feminis tegulas et lapides ejaculantibus, fugam
effusissimam fecere. Multi e saxis pendentibus (ea enim parte maxime
prærupta est Ithome) præcipites periere: pauci abjectis armis incolumes
evaserunt. (6) In Achæorum concilium idcirco Messenii non iere, ut mea
fert opinio, quod quum ultro misissent auxilia bellantibus cum Pyrrho
Æacidæ filio Lacedæmoniis, eoque beneficio jam prope inter ipsos pacata
essent omnia, illud cavendum putabant, ne, si in Achæorum, qui aperti
erant Spartanorum hostes, concilium se conscribi postulassent, veteres
inimicitias renovasse viderentur. (7) Ac illud quidem Messenios, opinor,
non fefellit, quod ipsi in mentem mihi venire potuerit: cogitasse eos,
etiamsi cum Achæis non fecissent, per se tamen Achæos Lacedæmoniorum
hostes fore. In Achaico enim concilio Argivi et Arcades non parum
habebant loci. Verum et ipsi se cum Achæis Messenii post longi temporis
cunctationem conjunxere. Neque ita multo post Cleomenes Leonidæ filius,
Cleonymi nepos, per inducias Arcadum Megalopolin cepit. (8) In ea qui
deprehensi fuerunt partim sunt in expugnatione interempti. Qui vero cum
Philopœmene Craugidis filio effugere (quæ multitudo duæ amplius
Megalopolitanorum partes fuere), eos Messenii apud se recepere, quum ob
veterum erga se meritorum memoriam, quibus jam Aristomenis temporibus
fuerant ab Arcadibus provocati, tum vero ut gratiam parem referrent pro
eo, quod ab illis in Messene restituenda adjuti fuerant. (9) Est ita
comparatum natura, ut rerum humanarum vicissitudo huc illuc omnia
transferat. Nam et Arcadibus, Messenii vicissim salutis auctores fuere:
et (quod magis præter opinionem accidit) Arcadas rursus Spartæ capiendæ
Messeniis socios fortuna esse voluit. Quum enim collatis signis cum
Cleomene ad Sellasiam dimicassent, mox Aratum Achæorum ducem secuti
Spartam expugnarunt. (10) Vixdum erant Lacedæmonii Cleomenis dominatu
liberati, quum Machanidas tyrannus est exortus; quo sublato, Nabis
dominationem invasit. Is quum non privatas solum, sed etiam sacras ædes
spoliasset, brevi ingentem coegit pecuniam: et ex ea copias sibi
comparavit. Hic ipse Nabis quum Messenen occupasset, Philopœmen et
Megalopolitani eadem nocte præsto fuere; quorum interventu cedere
tyrannus coactus sub certis fœderis conditionibus abiit. (11) Achæi
postea injuria nescio qua se provocatos questi omni ope sua bellum
Messeniis intulere. Ac primum quidem agrum pervastarunt: deinde sub
ipsum messis tempus, collectis undique copiis, iterum irrumpere in
Messeniam conati sunt. At Dinocrates, qui summæ tunc reipublicæ præerat,
cuique populi suffragiis exercitus imperium decretum fuerat, occupatis
angustiis, qua aditus in Messeniam patebat Arcadibus, Lycortæ Achæorum
ducis inceptum effecit ut irritum esset: cum Messeniis enim et
finitimorum auxiliis occurrens hostem facile repulit. (12) Quin et
Philopœmenem, qui cum paucis equitibus multo post Lycortæ agmen tempore
venerat, nec adhuc de ipsorum rebus audisse quidquam poterat, pugna e
superiore loco prospere facta vicere ac vivum cepere Messenii. Quo autem
modo captus fuerit Philopœmen, et quis ejus vitæ finis, in eo, qui est
de Arcadum rebus, libro posterius enarrabimus. Ii certe e Messeniis,
quorum suasu est ille vir interfectus, meritas pœnas luere; ac rursus
ipsa Messene in Achæorum partes concessit.

13. Adhuc varia Messeniorum infortunia stylo sum persecutus, et
quemadmodum eos fortuna sua procul a Peloponneso in ultimas terras actos
postliminio in pristinas reduxerit sedes, commemoravi: hinc ad agri
urbisque partes explicandas orationem convertam.



                               CAPUT XXX.


_ Descriptio Messeniacæ regionis et urbium — Abia urbs — Pharæ et quæ ad
    ejus conditoris, Pharis, genus pertinent — de Fortunæ nomine primum
    ab Homero commemorato — de primo Fortunæ signo, polo capiti imposito
    et Amaltheæ cornu exornato. _

Ætate nostra in Messenia exstat Abia oppidum ad mare, a saltu Chœrio
stadia haud amplius viginti dissitum. Iren olim vocatam ferunt, et de
septem illis urbibus unam fuisse, quas Agamemnon apud Homerum se daturum
Achilli pollicetur. Hyllo autem et Dorieo ab Achæis bello superatis,
Abiam tradunt Gleni Herculis filii nutricem in hanc Iren commigrasse:
ibique domicilio suo constituto, Herculi templum dedicasse: quare
Cresphontem postea, quum grato pioque animo memoriam feminæ celebraret,
et alios ei honores habuisse, et urbem mutato nomine Abiam appellari
voluisse. Herculis quidem in ea urbe et Æsculapii templa valde illustria
exstant. (3) Abia distant Pharæ stadia octoginta. In ipsa via salsa aqua
est. Messenios, qui Pharas tenent, Augustus Imperator Laconico nomini
adjunxit. Ejus oppidi conditorem celebrant Pharin, Mercurio et
Phylodamea Danai filia genitum. Pharin nullam virilem sobolem, filiam
unicam Telegonen reliquisse aiunt. Ejus gentilitatis insequentem seriem
in Iliade percensuit Homerus: Diocli geminos fuisse, Crethonem et
Ortilochum: Dioclem ipsum Ortilocho Alphei filio ortum. De Telegone
mentionem prorsus nullam fecit. Ea, si Messenios audiamus, Ortilochum
Alpheo peperit. (3) Audivi etiam illud, quum Pharis essem: præter
geminos filiam Diocli fuisse Anticleam: ex ea et Machaone Æsculapii
filio Nicomachum et Gorgasum natos: Pharis eos permansisse et Diocle
mortuo regnum adisse. Creduntur illi hac etiamnum ætate morbis
laborantes et aliqua captos corporis parte sanare; eoque nomine in eorum
fanum victimas sacrorum causa et donaria mittunt. Habent etiam Fortunæ
fanum Pharætæ cum perveteri signo. (4) Ac Fortunæ quidem poetarum primus
(quod sciam) mentionem fecit Homerus hymno in Cererem, quum et alias
Oceani filias, et Tychen (_Fortunam_) etiam ipsam, tanquam Oceani
filiam, ludentes cum Proserpina fecit, his versibus:

            Una omnes vario per prata comantia flore,
            candida Leucippe, Phænoque, Electra, et Ianthe,
            Melobosis, Tyche et Ocyrhoe præsignis ocellis.

(5) De ea nihil præterea memoravit, neque illam omnino dearum esse
maximam dixit, penes quam sint rerum humanarum momenta omnia, quum idem
tamen poeta in Iliade bellantibus Minervam et Enyo duces præfecerit;
Dianam feminis parturientibus verendam esse dixerit; Veneri autem
nuptiarum curam attribuerit. Verum de Fortuna nihil ille plus, quam ante
dictum est, memoriæ prodidit. (6) Bupalus autem, templis ædificandis et
simulacris fingendis admodum sollers, quum Smyrnæis Fortunæ signum
faceret, omnium, quos ipsi cognoverimus, primus capiti deæ polum
imposuit; altera vero manu Amaltheæ quod Græci appellant cornu tenentem
fecit. Ad hunc ille modum Fortunæ munera declaravit. Mandavit post hunc
et alia de Fortuna versibus Pindarus, et eam Pherepolin (_urbes
ferentem_) vocavit.



                              CAPUT XXXI.


_ De Apollinis luco Carnio — urbe Thuriatarum — vico Calamæ, loco Limnæ
    dicto ac fontibus Pamisi fluvii — urbe Messeniorum sub Ithome sita —
    Messenes muri cum aliarum urbium muris comparati, aliaque memoranda
    — de Laphriæ Dianæ cultu et Diana Ephesia — Curetum æde — signis
    memorandis in Æsculapii templo — Messenes templo et picturis in eo.
    _

Non longe a Pharis lucus est Apollinis, Carnii nomine; et in eo perennis
aquæ fons. Absunt a mari Pharæ stadia ferme sex. Hinc ad ejusdem
Messeniæ mediterranea contendentes stadia procul circiter octoginta
Thuriatarum urbs excipit. Hanc ab Homero versibus Antheam appellatam
putant. Spartanorum autem civitati Thuriam subjecit Augustus. Nam quum
is cum Antonio civile bellum gereret, Antonii quidem sectam eum aliis
Græcis Messenii idcirco secuti sunt, quod Augusti partes juverunt
Lacedæmonii, (2) Quocirca victor Augustus e Messeniis et reliquis, qui
contra eum in acie steterunt, levius alios, alios gravius mulctavit.
Thuriatæ ipsi ex oppido, quod antiquitus in excelso fuit tumulo, in
planitiem descendere. Non tamen superiorem urbem omnino deseruere: nam
et collapsorum murorum adhuc reliquiæ cernuntur, et templum exstat, quod
deæ Syriæ dicitur. Campestrem urbem fluvius præterlabitur Aris nomine.
(3) In ora interiore Calamæ vicus et Limnæ regiuncula est. In hac
Limnatidis Dianæ ædes: quo loco Spartæ regem Teleclum occisum fama
prodidit. (4) Qua e Thuria Arcadiam fere versus iter est, fontes habet
Pamisus amnis; quorum aquæ infantium morbis medentur. Jam vero ab his
fontibus ad lævam digressis ad stadia ferme quadraginta, Messeniorum sub
Ithome urbs est: ea non Ithome solum, sed qua ad Pamisum excurrit, monte
Eua incingitur. Huic monti a bacchantium voce Euoe nomen inditum ferunt,
quum hoc primum in loco et ipse Bacchus, et quæ eum comitabantur feminæ
sic inclamasse credantur. (5) Qui urbem Messenen ambiunt muri, toti e
lapide structi sunt: ex iis turres et propugnacula eminent. Babylonis
quidem muros, aut qui Memmonii dicuntur Susis in Perside, neque vidi,
neque cujusmodi sint, de quoquam, qui ipse viderit, audivi: quas vero
urbes muris munitissimas ipse viderim, Ambrosos est Phocica, Byzantium
et Rhodos; eæ tamen murorum munitionibus cum ipsa Messeniorum urbe
comparandæ non sunt. (6) In foro Jovis est signum Servatoris, et aquæ
ductus, cui nomen Arsinoe, a Leucippi videlicet filia. Defluit in eum
aqua de fonte, quem Clepsydram vocant. Delubra deorum duo, Neptuni et
Veneris, et, quod memoria maxime dignum est, Deûm matris e Pario lapide
signum, Damophontis opus, qui Olympiæ etiam Jovem solutis jam eboris
compagibus ad unguem exactissime coagmentavit: quare sunt ei ab Eleis
honores habiti. (7) Fecit idem Damophon eam quam Laphriam Messenii
nuncupant: cujus ob hanc causam sancita est religio. Calydonii Dianam
inprimis colunt, apud eos cognomento Laphriam. Ejus cæremonias et
cognomen a Calydoniis recepere Messenii, quum, Naupacto ab Atheniensibus
accepta, Ætolis essent finitimi. Habitum deæ alio loco exponam. Laphriæ
autem nomen Messenii et ex Achæis Patrenses soli usurparunt. (8)
Ephesiam quidem Dianam urbes prope cunctæ eodem celebrant cognomine: et
privatim viri præ ceteris eam diis prosequuntur honoribus. Causæ vero
sunt ex mea opinione et Amazonum gloria, quas fama fert deæ simulacrum
erexisse, et quod ab antiquissimis temporibus templum illud fuerit
conditum. Tria præterea ejus celebritatem auxerunt: magnitudo primum
templi, quod cetera omnia hominum opera anteit; Ephesiorum deinde
civitatis splendor; et ipsa postremo dea claritas. (9) Habent Messenii
Lucinæ etiam delubrum cum marmoreo signo. Proximum est Curetum ædes, in
qua cujusvis generis animalia pariter immolant. Facto enim a bobus et
capris sacri initio ad aves descendunt, quas in flammas porriciunt.
Magna etiam cum religione Cereris ædes celebratur, et Castorum simulacra
Leucippi filias rapientium. Est vero superius jam a me expositum,
controversiam esse Messeniis cum Lacedæmoniis, ab utris Castores oriundi
sint, eosque utique sibi Messenios vindicare. (10) Plurima vero et quæ
spectentur dignissima habet signa apud Messenios Æsculapii fanum.
Seorsum enim dei ipsius et ejus liberorum simulacra; seorsum, Apollinis,
Musarum et Herculis posita sunt. Suum inter cetera locum habent urbs
Thebana, Epaminondas Cleommidis (_Polymnidis_) filius, Fortuna, et Diana
Lucifera. Horum quæ marmorea sunt, fecit Damophon, quem unum e Messeniis
statuarum artificem novimus non indignum cujus mentio fiat. Epaminondæ
effigies e ferro est: eam alius omnino opifex fecit, non Damophon. (11)
Templum etiam exstat Messenes Triopæ filiæ, cujus ex auro et Pario
marmore factum est signum. In postica templi ejus parte picti sunt qui
in Messenia regnarunt ante Dorum in Peloponnesum adventum, Aphareus
videlicet et filii. Post Heraclidarum vero reditum Cresphontes, unus et
ipse de Dorum ducibus. De iis vero, qui Pylum tenuerunt, Nestor et ejus
filii Thrasymedes et Antilochus. His enim, quod natu maximi fuere, honos
inprimis est habitus, eoque maxime, quod bello Trojano interfuerunt.
(12) Pictus est etiam Leucippus Apharei frater, et cum eo Hilaira, et
Phœbe: Arsinoe præterea, et ipse, Arsinoe quidem natus, uti prædicant
Messenii, Æsculapius, et Machaon et Podalirius. Nam et illorum clarum
fuit Trojano bello nomen. Has omnes imagines pinxit Omphalion, Niciæ
Nicomedis filii discipulus, quem et servisse Niciæ, eique in deliciis
fuisse nonnulli tradiderunt.



                              CAPUT XXXII.


_ De signis Hierothysii ita dicti a Messeniis ac gymnasio et signis in
    eo — Æthida a Messeniis ut heroe culto — Aristomenis sepulcro et
    sacris, quæ ibi fiunt — Aristomene mortuo ad Leuctra pugnante —
    Thebanorum de Aristomenis clypeo narratio. _

Quæ vero ædes apud Messenios Hierothysion vocatur, habet deorum omnium
signa, quorum in Græcia sancitæ religiones sunt. Inter ea ænea est
Epaminondæ effigies. Dedicati etiam sunt tripodes vetusti, quos ἀπύρους
appellat Homerus. Jam vero quæ in gymnasio signa sunt, opera Ægyptiorum
(_?_) artificum sunt, Mercurius, Hercules, Theseus. Hos enim tum Græci
universi, tum barbaræ nationes multæ, circa gymnasia et in palæstris
colere solent. (2) Æthidam etiam reperi, hominem quam ego sum natu
majorem, cui tanquam heroi a Messeniis honores habentur, quod egregie
pecuniosus fuerit. Alii Messeniorum non negant quidem præclaram et
luculentam pecuniam Æthidæ fuisse, pernegant vero eum, cujus erecta
fuerit super columna statua, divitem illum Æthidam fuisse, sed avum ei
cognominem, quo duce Messenii olim Demetrium Philippi filium, quum noctu
insperatissimo impetu Messenen oppressisset, repulere. (3) In eodem
gymnasio Aristomenis visitur monumentum, quod minime esse dicunt
cenotaphium. Et percunctanti quidem mihi, quonam modo ejus ossa
obtinuerint, responsum est, Rhodo se ea arcessivisse et Pythii Apollinis
jussu esse reddita. Insuper sacri, quod ad eum tumulum solenni ritu
fiat, mihi cæremonias exposuerunt. Heroicis sacris destinatum taurum ad
pilam non procul a sepulcro alligant. Is quum ferox et vinculorum sit
insolens, evadere conatur: quodsi, dum tumultuatur et exsilit, pila
moveatur, secundum id est Messeniis omen; sin prorsus immota ea pila
steterit, calamitatem sibi aliquam portendi interpretantur. (4)
Interfuisse vero Aristomenem, quanquam ex hominum cœtu excesserat, etiam
Leuctricæ pugnæ, et auxilio Thebanis fuisse, et ejus maxime opera magna
ista clade afflictos Lacedæmonios prædicant. Enimvero primos omnium
Chaldæos et Indorum magos memoriæ prodidisse novi, esse hominum animos
immortales. Assensi deinde sunt eis tum alii Græcorum, tum omnium maxime
Aristonis filius Plato. Id si communi hominum opinione comprobetur,
etiam illud credi possit, Aristomenis in Lacedæmonios odium in omne
posterum tempus perdurasse. (5) Non alienum certe est a Messeniorum
oratione quod aliquando Thebis audivi, etsi non congruit omni ex parte
utriusque gentis sermo. Aiunt itaque Thebani, quum prope esset ut cum
hoste ad Leuctra congrederentur, missos qui et alia oracula et eum, qui
in Lebadea colitur, deum consulerent: et sane quæ ab Ismenio, a Ptoo,
Abis et Delphis missa sunt responsa commemorantur. Quæ vero senariis
heroicis vaticinatus fuerit Trophonius, hæc perhibentur:

            Ne petite ante hostem, sacrum quam cura tropæum
            sit vobis posuisse. Hic scutum ornate, quod acer
            fixit Aristomenes Messenius. Ipse inimicas
            scutatorum acies infestaque tela refringam.

(6) Accepto oraculo impetrasse a Xenocrate precibus Epaminondam tradunt,
ut Aristomenis clypeum accerseret; illumque ad tropæi, quod erexerat eo
loco, unde posset a Lacedæmoniis conspici, insignia atque ornamenta
addidisse, Norant Lacedæmonii omnes fixum in Lebadea scutum Aristomenis;
multi etiam per pacem ad Trophonii profecti illud fuerant conspicati.
Parta vero victoria suum Trophonio donum Thebani restituere. Est etiam
in stadio Messeniorum posita ex ære Aristomeni statua. A theatro non
procul Sarapidis et Isidis fanum est.



                             CAPUT XXXIII.


_ De acropoli Messeniorum et fonte Clepsydra — Messeniis incunabula
    Jovis sibi vindicantibus, et Ithome ac Neda, nutricibus Jovis —
    signo et cultu Jovis Ithomatæ — Mercurii signo Atticæ formæ, fluvio
    Balyra et Thamyride — campis Stenyclericis, luco Carnasio et signis
    in eo — reliquiis Andaniæ et Electra ac Cœo fluviis — reliquiis
    urbis Dorii Thamyridis calamitate. _

Ascendentibus ad Ithomes jugum, ubi est Messeniorum arx, fons, cui
Clepsydra nomen, manat. Longum esset et arduum, ut maxime propositum id
quis haberet, populos enumerare omnes qui Jovem apud se natum et
educatum affirmant. Et in his sunt etiam Messenii: hi quoque Jovis
incunabula sibi vindicant, ejusque nutrices nominant Nedam, a qua
fluvius, et Ithomen, a qua mons nomen acceperit. Has quidem Nymphas
surreptum a Curetibus Jovem, ob patris metum, in hoc aiunt fonte
lavasse, et ab eo Curetum furto aquæ nomen inditum Clepsydræ. Ac
singulis diebus aquam ex eo fonte in Jovis Ithomatæ templum ferunt. (2)
Signum Jovis fecit Ageladas iis olim Messeniis, qui Naupacti
consederunt. Domi suæ illud servat sacerdos annuus. Agitant vero et
festos anniversarios dies: Ithomæa nuncupant. Ludos etiam priscis
temporibus musicos institutos fuisse, et aliunde et ex Eumeli versibus
licet conjicere, quos in Prosodio quod dicitur carmine in Delum
scripsit:

           Grata etenim semper tibi, Juppiter incola Ithomes,
           Musa fuit, puro quæ gaudet libera gressu.

Videtur ergo mihi Eumelus et versus istos fecisse, et musicum certamen a
Messeniis institutum nosse. (3) Qua ad Arcadiæ urbem Megalopolin
egressus patet, in ipsa porta est Mercurii signum, Attici operis.
Athenienses enim quadrangula figura Hermas faciunt, et eam ab illis alii
Græciæ populi acceptam formam in Mercurii sigillis usurparunt. Abest a
porta stadia ferme triginta Balyra amnis. Nominis eam dicunt fuisse
causam, quod ibi captus oculis Thamyris lyram abjecerit. Philammone et
Argiopa Nympha genitum Thamyrin fama vulgavit: Argiopam Parnassi fuisse
incolam; quum vero jam uterum ferret, in Odrysas migrasse, recusante
puellæ nuptias Philammone. Eo evenit ut Odrysen ac Thracem Thamyrin
vocent. In hunc fluvium alii duo confluunt, Leucasia et Amphitus. (4)
Trans eos amnes campi sunt qui Stenyclerici nominantur. Heroem aiunt
fuisse Stenyclerum. E campi ejus regione vicus est; prisci Œchaliam,
Carnasium lucum ætas nostra appellat, cupressis maxime consitum. Signa
deorum ibi posita, Apollinis Carnei, et Mercurius arietem portans. Est
et Proserpinæ Cereris filiæ, quæ cognomento Hagne (_Casta_) dicitur.
Prope illud simulacrum aqua e scatebris profluit. (5) Quo vero Deabus
magnis ritu operentur (nam in Carnasio sua illis quoque celebrantur
initia), facile in arcanis esse patior. Hæc certe initia secundum
Eleusinia præcipuam quandam mihi sanctimoniam habere videntur. In ea
tamen ærea urnula, quam dux Argivus a se repertam protulit, Euryti
Melanei filii ossa servari, nulla vel in vulgus prodere somnii religione
prohibeor. Labitur prope Carnasium amnis Charadrus. (6) Ad lævam ad
stadia ferme octo progressis Andaniæ sunt ruinæ. Ei sane urbi ab Andania
puella nomen impositum, est omnium antiquitatis interpretum consensu
receptum. Quibus vero orta sit parentibus, aut quicum nupta fuerit, non
habeo dicere. Ab Andania qui Cyparissias versus iter habent, per
Polichnen (_Oppidulum_) qui vocatur transeant. Electra ibidem et Cœus
fluvii præterfluunt. Hæc nomina vel ad Electram Atlantis filiam et ad
Cœum Latonæ patrem referri possint; vel forte sumta fuere ab indigenis
heroibus Electra et Cœo. (7) Qui Electram transierit fontem, cui nomen
Achaia, et rudera videat Dorii urbis. In hac urbe Thamyridi oculorum
calamitatem contigisse versibus testatum suis Homerus reliquit, quod
scilicet Musas ipsas cantu se superaturum fuisset gloriatus. At
Phocæensis Prodicus (hujus modo si sunt in Minyadem conscripta carmina)
pœnas Thamyridi suæ in Musas petulantiæ apud inferos inflictas scripsit.
Ego vero ex morbo luminibus captum Thamyrin crediderim, quum idem etiam
post Homero acciderit; qui tamen infortunio non ita succubuit, quin
carmina serere usque pergeret: at Thamyris malo victus poesin prorsus
deseruit.



                              CAPUT XXXIV.


_ De Pamiso fluvio et piscibus animalibusque variis fluviis peculiaribus
    — urbe Corone, agro Inûs sacro, Biante fluvio et Plataneti fonte —
    urbis Corones denominatione et memorandis — de prisco Apollinis
    Corinthi templo ad mare — oppido Colonides dicto — Asinæis et
    Dryopibus — Asine urbe et aliis locis. _

A Messene ad Pamisi ostium via excurrit ad stadia octoginta. Per arva
labitur Pamisus, purus ac limpidus, navesque e mari per eundem
adscendere possunt ad decem circiter stadia. Quin et marini eum subeunt
pisces, vere potissimum appetente: quod ipsum in Rheno et Mæandro
evenit. Maxime vero in Acheloi flumen innatant, qua circa Echinadas
insulas erumpit: (2) alia tamen longe forma sunt, quos Pamisus recipit,
et omnino quales esse par est, quos puræ alunt aquæ, neque omnino
lutulentæ, uti eorum amnium sunt, quos paulo ante nominavimus. Capitones
quidem, quum de genere sint in limo degentium, turbulentis amnibus
gaudent. Maleficas certe bestias non alunt Græciæ flumina, sicuti Indus,
Nilus Ægyptius, Rhenus, Ister, Euphrates, Phasis: hi enim ejusmodi alunt
belluas, quæ ut quævis aliæ devorandis hominibus inhiant, specie vero
accedunt ad eos, qui in Hermo et Mæandro degunt, siluros; sed colore
sunt nigriore ac robore majore; his enim duabus rebus siluri illis
belluis sunt inferiores. (3) Indus et Nilus crocodilos uterque habent:
sed Nilus fluviales etiam equos, haud minus illos quidem hominibus
infensos, quam crocodili sint. At Græciæ flumina hæc bestiarum portenta
non gignunt. Nam qui in Aoo, qui per Thesprotidem Epiri labitur, sunt
canes, advenæ e mari influunt. (4) Est ad Pamisi dexteram Corone urbs
maritima, sub Mathia monte. In hac eadem via vicus maritimus est, quem
Inûs sacrum putant. Hic enim e mari emersisse Ino dicunt, quum Leucothea
cœpta nominari in dearum jam fuisset numerum relata. Paulo hinc longius
Bias amnis in mare exit. Nomen ei impositum creditur a Biante Amythaonis
filio. Jam stadia prope viginti a via abest Plataneti fons: aqua e
patula profluit platano et intus cavernosa. Arboris latitudo similis
fere est speluncæ parvæ, et ab ea descendit aqua potu suavis ad Coronen
usque. (5) Urbs prisco nomine Æpea vocabatur: postea vero quam
Thebanorum ductu restituti sunt Messenii, Epimeliden tradunt, qui ad
urbem condendam fuerat missus, Coroneam appellasse: quod ipse ex Coronea
Bœotiæ urbe oriundus esset: sed ab initio Messenios non recte eam
nominasse, et eam nominis depravationem ipso tempore invaluisse. Est et
illud fama vulgatum: quum fossa locandis fundamentis duceretur, æream
cornicem, (_quæ Græcis est_ corone) repertam. (6) Delubra illic exstant
Dianæ Nutricis cognomento, Bacchi et Æsculapii: et hujus quidem
Bacchique signa e marmore. Jovis in foro Servatoris ex ære simulacrum
est. Æneum est et Minervæ in arce sub divo, cornicem manu tenens. Vidi
etiam Epimelidæ sepulcrum. Qua vero de causa portum Achæorum appellent,
compertum non habeo. (7) A Corone stadia prope octoginta progressis
Apollinis templum in ora maritima est magna religione percelebre. Nam et
antiquissimum esse autumant Messenii, et deus ipse (quem Corydum
(_Galeritam_) Apollinem nominant) certam laborantibus morborum opem
impertit. Hoc signum e ligno est: aliud, quod Argeotæ est, ex ære; et
hoc ab Argonautis dedicatum credunt. (8) Coronæorum urbi finitimæ sunt
Colonides. Negant vero qui illic habitant, se Messenios esse, sed ex
Attica se terra huc a Colæno deductos aiunt: ipsum Colænum, galeritam ex
oraculo secutum in ea loca venisse: procedente deinde tempore linguam et
mores Dorum accepisse. Sitæ sunt Colonides eminenti loco, modico spatio
procul a mari. (9) At Asinæi Lycoritis olim finitimi Parnassi accolæ
fuere. Nomen illis tunc fuit Dryopes, quod et in Peloponnesum postea
traducti retinuerunt, sumtum a Dryope conditore. Tribus vero post
ætatibus, quum, Phylante regnum obtinente, prœlio ab Hercule victi,
Delphos abducti et Apollini devoti fuissent, ex ejusdem dei responso in
Peloponnesum ab Hercule deducti Asinen primum prope Hermionem tenuerunt:
inde ab Argivis ejecti Messeniæ partem a Lacedæmoniis acceptam
habitarunt, et tum et postea, quum Messenii in Peloponnesum postliminio
reversi eorum civitatem incolumem esse passi sint. (10) De rebus vero
suis ita ipsi commemorant Asinæi, ut ab Hercule se fuisse prœlio
superatos fateantur et urbem suam in Parnasso captam; captivos vero se
ad Apollinis pertractos negant: muris enim expugnatis ab Hercule,
deserto oppido se diffugisse narrant ad Parnassi juga: ac mox quum in
Peloponnesum navibus transmisissent, Eurysthei opem supplicum in morem
ornatos implorasse: et ab illo quidem, quum in Herculem implacabili odio
laboraret, in Argolica terra Asinen sibi traditam. (11) Soli vero e
Dryopum gente Asinæi nostra etiamnum ætate istud Dryopum nomen sibi
gloriæ ducunt, multo certe secus quam in Eubœa Styrenses. Nam Styrorum
quoque incolæ sunt origine Dryopes ex eorum numero qui, quum paulo
longius ab urbe habitarent, pugnæ adversus Herculem non interfuerunt,
Dryopum tamen nomen aspernati sunt: sicuti et Delphi Phocenses nominari
se neutiquam sibi laudi duxerunt. Contra Asinæi Dryopum appellatione
maxime lætantur: idque religiosissima quæque apud ipsos templa maxime
declarant, eadem forma exædificata, qua illa olim fuerant in Parnasso
dedicata: habent enim Apollinis unum, Dryopis alterum cum pervetere
simulacro. Initia quoque Dryopi peragunt quotannis, eumque Apollinis
filium fuisse dictitant. (12) Sita et hæc urbs ad mare est, uti olim
fuit Argolica illa vetustior Asine. Ad eam a Colonidibus quadraginta
stadiûm via est. Tantundem ab Asine abest regio cui Acritæ nomen.
Excurrit in mare Acritas, et ante ipsum deserta est insula Theganussa.
Secundum Acritan portus est Phœnicûs, et ipsi proximæ insulæ Œnussæ.



                              CAPUT XXXV.


_ De Mothone, ejusque denominatione — Naupliensibus Mothonen
    incolentibus et libertate a Trajano Mothonæis concessa — Epirotarum
    imperio populari — calamitate Mothonæis ab Illyriis illata —
    memorandis in urbe Mothone, templo Minervæ Anemotidis — de diverso
    aquarum colore et natura. _

Mothone, antequam Græcorum adversus Trojam profecturus exercitus
colligeretur, Iliaci etiam belli temporibus Pedasos dicta est: mutato
deinde nomine, uti tradunt Mothonæi, ab Œnei filia est appellata. Œneo
etenim Porthaonis filio, quum post excisum Ilium cum Diomede in
Peloponnesum secessisset, e pellice Mothonen filiam genitam. Mea vero
fert opinio, a scopulo, qui Mothon dicitur, loco nomen datum. Is enim
portum ipsis efficit, dum et angustiorem navibus ipse e mari prominens
appulsum relinquit, et simul ab imo fluctibus obsistens maris impetum et
æstus concitatiores frangit. (2) Expositum est in superiore historiæ
parte, Lacedæmonios Naupliensibus in invidiam apud alios Græciæ populos
vocatis et eo nomine suis e sedibus ejectis, quod partis Laconum essent,
Damocratida Argis regnante, Mothonen tradidisse; nec ulla eos propter
Messeniorum reditum nova calamitate affectos. Fuere autem, sicuti ego
existimo, Nauplienses olim Ægyptii, ex ea classe quæ cum Danao ad
Argolicam terram appulit: ætatibus vero tribus post a Nauplio Amymones
filio in coloniam deducti sunt in ipsam Naupliam urbem. (3) At Trajanus
Imperator Mothonæis concessit ut cum liberis populis censerentur et suis
legibus uterentur. Sed ante ea tempora solis illis ex omnibus Messeniis,
qui ad mare sunt, hujusmodi accidit infortunium. Res Thesprotidis Epiri
per seditiones prope eversæ fuerant. Deidamia enim Pyrrhi filia orba
liberis diem obiit suum. Regnum illa quidem moriens populo commendavit.
(4) Pater ei Pyrrhus fuerat Ptolemæi filius, Alexandri nepos, majoris
Pyrrhi pronepos. De Pyrrho autem Æacidæ filio ante egimus, quum in
Atticarum rerum descriptione versaremur. Hunc Procles Carthaginiensis
fortuna et rerum gestarum splendore Alexandro Philippi filio inferiorem
fuisse testatur: in disponendis vero in acie peditum equitumque copiis
et item capiendi consilii, quo hostis caperetur, arte illo multo
meliorem. (5) Accepta libertate Epirotarum populus et aliis in rebus in
dies erat insolentior, et omnino se nihil magistratibus audientem
præbebat. Quare subito impetu ab Illyriis, qui supra Epirum ad mare
Ionium habitant, oppressi sunt. Neque vero ullam novimus popularem
rempublicam magnos habuisse progressus, præter eam quæ fuit
Atheniensium; sed hi per popularem statum summam potentiam adepti sunt:
nam præcipua quadam prudentia ceteris Græcis præstiterunt et suas
religiosissime omnium leges observarunt. (6) At Illyrii, gustata semel
dominandi dulcedine, quum augendi imperii cupiditate flagrarent, navibus
constructis piraticam exercebant, et alios aggressi populos
excursionibus infestos reddidere, uti quisque maxime fuit injuriæ
expositus; et amicitiæ specie ad Mothonæorum portum appulerunt, atque
inde in urbem misere qui vinum ad naves ut deportarent rogaret. Quumque
ab oppidanis non sane multis vinum comportatum esset, emerunt quanti
esset a Mothonæis æstimatum Illyrii, et vicissim de mercibus suis
aliquid illis vendiderunt. (7) Postero die quum ad portum urbani multo
plures descendissent, et illis lucri faciendi copia facta est: postremo
quum etiam feminæ et viri passim ad naves venissent, vinum et venderent
et de hospitum rebus mercarentur, ibi Illyrii confirmata audacia viros
multos, feminas plures vi correptas in naves imposuerunt, et prope ad
solitudinem Mothonæorum oppido redacto per Ionium mare intra suos se
fines recepere. (8) Est Mothonæ Minervæ Anemotidis cognomento delubrum
cum simulacro: a Diomede dicatum aiunt, et deæ nomen impositum. Nam quum
intempestivis et violentis tota regio ventis (_qui Græcis sunt_ anemi)
graviter laboraret, votis a Diomede Minervæ nuncupatis, omnis illa
ventorum sævitia in posterum etiam omne tempus conquievit. Exstat ibidem
etiam Dianæ ædes, ubi aquæ puteus pice permistæ, quæ quum odoris
suavitate, tum colore persimilis est Cyziceno unguento. (9) Omnium
quidem, quas aspexerim, aquarum maxime cærulea est in Thermopylis, neque
tamen tota, sed ea præcipue, quæ in natationem influit, quas incolæ
vocant Ollas muliebres. Rutila vero prope ad sanguinis colorem aqua per
Hebræorum terram proxime a mari, agro Iopæ urbi finitimo, labens
visitur. Perseum interemto ceto, cui Cephei filia fuerat exposita, in eo
fonte cruorem abluisse indigenarum sermo vulgavit. (10) Vidi etiam ex
fontibus scaturientem ad Astyra nigram aquam. Sunt Astyra calidarum
aquarum balneæ contra Lesbum, in ea regione, qui Atarneus appellatur.
Eam Chii mercedem a Persarum rege accepere, quum illi Pactyam hominem
Lydum, qui supplex ad ipsos confugerat, dedissent. Hæc aqua nigra est:
vicissim ostendunt Romani non longe ab urbe trans amnem Anienem aquam
albam. In eam qui descenderint, initio tam frigidam sentiunt, ut
exhorrescant; at si paululum fuerint immorati, nihil minus incalescunt,
quam si vehementer calidum medicamentum ebibissent. (11) Atque has ego
quidem aquas, ingenio fontium plane admirabili, ipse sum conspicatus:
nam vulgata prætereo aquarum miracula. Neque enim aut salsam aut acerbam
aquam e fontibus manare magni miraculi loco ducendum. Νon omittam duos
diversa admodum natura et loco fontes: in Cariæ campis qui Albi
nominantur, prope pagum qui Dascyli dicitur, aqua est calida, lacte
haustu suavior. (12) Jam vero ab Herodoto literis proditum memini, amaræ
aquæ rivum in Hypanim amnem influere: quod certe non video cur a
veritate abhorrere putemus, quum ætate nostra ad Dicæarchiam (sive
Puteolos) aqua exstiterit tam acuto calore effervescens, ut intra paucos
annos plumbeos, per quos fluit, tubulos resolverit.



                              CAPUT XXXVI.


_ De promontorio Coryphasio et urbe Pylo — memorandis in urbe Pylo —
    Nestoris bobus et priscorum hominum pecoris et gregis studio —
    Sphacteria insula — memorandis Cyparissiarum et Neda fluvio. _

A Mothone ad Coryphasium promontorium via interest haud minus stadiûm
centum. In ipso promontorio est Pylos, quam Clesonis filius Pylus
condidit, deductis in eam a Megaride Lelegibus, qui tum Megaridem
tenebant. Sed ei parum diuturnum illud fuit imperium: a Neleo siquidem
et Pelasgis ab Iolco venientibus pulsus est. Quare inde abiens in
proximos fines Pylon in Elea tenuit. Eo vero dignitatis Pylon perduxit
in regno suo Neleus, ut ab eo Neleam urbem versibus Homerus appellarit
suis. (2) Est Pyli Minervæ templum, cognomento Coryphasiæ; et domus quæ
Nestoris dicitur. In ea Nestor ipse pictus cernitur: et intra oppidum
ejusdem est monumentum. Nam quod extra est non longe a Pylo, id
Thrasymedis esse ferunt. Ostenditur in ipsa urbe spelunca, in qua
Nestoris et ante eum Nelei boum fuisse stabulum dicunt. (3) Boves illæ
Thessalicæ fuerint genere de grege Iphicli, Protesilai patris: eas
etenim Neleus a filiæ procis sponsalitium munus depoposcit, et horum
causa Melampus Biantis fratris adductus gratia, in Thessaliam venit et a
pastoribus quidem Iphicli in vincula primum conjectus, deinde vero pro
responsis, quæ roganti Iphiclo dedit, vates quum esset, mercedem boves
cepit. Fuit hoc præcipuum illis temporibus divitiarum studium, luculenta
habere equorum et boum armenta. Nam præterquam quod Iphicli boves Neleus
expetivit, Herculi etiam imperavit Eurystheus, ut ex Iberia Geryonæ
boves, quas eximia ibi specie esse fama vulgaverat, ad se abigeret. (4)
Armenti ex Erythea acerrima fuisse incensum cupiditate Erycem, in
Sicilia tum tyrannum, eo constat, quod, quum in luctæ certamen cum
Hercule descendisset, hinc Herculis boves, illinc Erycis regnum præmia
victori proposita fuerunt. Testatum etiam in Iliade reliquit Homerus,
Iphidamantem, Antenoris filium, inter sponsalia munera primo centum
boves socero suo dedisse. Quæ omnia satis perspicuo argumento sunt,
bobus inprimis priscos illos homines esse delectatos. (5) Pascebant
vero, ut mea fert opinio, Nelei armenta utplurimum extra fines. Nam quum
totus ferme Pyliorum ager arenosus sit, alendis armentis non satis est
herbosus. Hoc idem testatur Homerus de Nestore loquens, quum eum fere
ubique arenosæ Pyli regem appellat. (6) Ante portum Sphacteria insula
prominet, haud aliter quam ante Deliorum navalem stationem Rhenea. Est
vero ita comparatum, ut, quæ ante loca obscura fuerunt et ignota, ex
aliquo hominum casu et fortunæ momento fama celebrentur. Nam et
Caphareum Eubœæ promontorium Græcorum ab Ilio cum Agamemnone redeuntium
naufragium nobilitavit; et Psyttalia ante Salaminem insula, non aliunde
nota est, quam quod in eo loco Persæ deleti sunt. Pari ratione
Lacedæmoniorum ad Sphacteriam clades hoc quoque loco celebre ad posteros
nomen dedit; Athenienses vero etiam æneum Victoriæ signum ad
illustrandam rei ad Sphacteriam gestæ memoriam in arce dedicarunt. (7) A
Pylo ubi Cyparissias veneris, in suburbanis non procul a mari fons est,
quem percussa thyrso a Baccho terra exstitisse ferunt: eaque de causa
Dionysiada fontem ipsum nominant. Exstat ad Cyparissias Apollinis quoque
templum et Minervæ cognomento Cyparissiæ. Ad Aulonem delubrum est cum
signo Æsculapii Aulonii. Illinc proxime Messeniorum et Eleorum fines
Neda amnis interfluens dirimit.



        PAUSANIÆ DESCRIPTIONIS GRÆCIÆ ELIACA PRIORA SIVE LIB. V.



                                CAPUT I.


_ De quinque Peloponnesi partibus — Eleorum origine, primis regibus, et
    Endymione — Epeo et Epeis — Endymionis morte — Œnomao ac Dolope —
    Ætolo, unde Ætoli, et Eleo, unde Elei dicti — Augea et Hercule —
    Amarynceo et Actore ejusque filiis. _

Græcorum quicunque Peloponnesum in quinque partes neque plures dividunt,
ii fateantur necesse est, in ea parte, quæ est Arcadum, Eleos et Arcades
ipsos habitare; secundam vero Achæorum, tres deinde reliquas Dorum esse.
Nationes autem quæ Peloponnesum tenent, indigenæ Arcades et Achæi sunt.
Quorum Achæi a Doribus patria pulsi non tamen extra Peloponnesum abiere;
sed Ionibus ejectis, eam partem, quæ Ægialus veteri nomine dicebatur,
nunc ab ipsis Achæis nominata est, colunt: (2) Arcades vero primæ
originis terram in hoc usque tempus perpetuo incolunt. Sed reliqua ab
advenis habitantur. Atque hujus ætatis Corinthii omnium maxime novi in
Peloponneso sunt: abhinc enim annos ferme ducentos decem et septem
colonia hæc ab Imperatore _Romano_ deducta est. Dryopes quoque et Dores,
ex Parnasso illi, hi ex Œta in Peloponnesum advenerunt. (3) Eleos vero
scimus ex Calydone ceteraque Ætolia huc trajecisse: de quorum altiore
antiquitate, quæ comperimus, hæc propemodum sunt. Regnavit in hac terra
primum, ut ferunt, Aethlius, Jovis et Protogeniæ Deucalione natæ filius;
qui Endymionem genuit. (4) Hunc a Luna adamatum et ex hac dea filias
quinquaginta suscepisse narrant. Qui vero magis veritati consentanea
loquuntur, eorum Endymionem aiunt alii ex Asterodia uxore, alii ex
Chromia, Itoni filia, Amphictyonis nepte, alii denique ex Hyperippe,
Arcadis filia, genuisse filios Pæonem, Epeum et Ætolum; filiamque unam
Eurycyden. Proposuit autem in Olympia cursus certamen de imperio filiis
suis Endymion. Ex eo victor discessit Epeus, regnoque potitus est; ac
Epei primum, qui sub ditione ejus tunc erant, appellati. (5) Fratrum
vero alterum quidem in patria cum fratre regnante permansisse ferunt:
Pæonem se superatum ægre ferentem, quam longissime a domo peregre
profectum, super Axio flumine regionem de suo nomine Pæoniam appellasse.
De Endymionis autem morte non convenit inter Heracleotas, qui Milesiis
finitimi sunt, et Eleos. Elei enim Endymionis monumentum ostendunt,
Heracleotæ autem dicunt illum in Latmum montem secessisse: ** et est
quidem in Latmo Endymionis adytum. (6) Epeus ex Anaxirhoe Coroni filia,
quam uxorem duxerat, filiam suscepit Hyrminam, marem omnino prolem
habuit nullam. Accidit eo regnante, ut Œnomaus Alxionis vel, ut poetæ
canunt et vulgi fabula celebrat, Martis filius, qui regioni Pisææ dictæ
tunc imperitabat, regno expelleretur a Pelope Lydo, qui ex Asia illuc
transmiserat. (7) Occiso Œnomao Pelops et Pisæam obtinuit, et Olympiam
huic finitimam, quæ sub Epei ditione erat, huic ablatam imperio suo
adjecit. Hunc Pelopem dicunt Elei primum in Peloponneso fanum Mercurio
ædificasse et sacra ei deo fecisse, quo sibi ex Myrtili cæde infensum
placaret. (8) Ætolum, qui Epeo in regnum successit, ex Peloponneso
fugere oportuit, quod eum ob admissam imprudenter cædem Apidis filii ad
pœnam vocabant. Nam Apin Iasonis filium e Pallantio Arcadiæ oppido, in
funebribus ludis qui Azani fiebant, Ætolus incitatis quadrigis obvium
interemerat. Ab hoc Ætolo Endymionis filio Acheloi accolæ, quod in eam
continentis terræ partem profugerat Ætolus, Ætoli appellati sunt.
Epeorum imperium suscepit Eleus ex Eurycyda Endymionis filia et (si cui
id credibile videtur) Neptuno genitus. Ab hoc Eleo, qui prius
nominabantur Epei, nomen acceperunt. (9) Ex Eleo Augeas nascitur. Atenim
qui Augeæ res nobilitant, nomine paullum immutato, Augeam non Elei, sed
Helii filium fuisse dicunt. Et huic quidem Augeæ adeo magna boum armenta
caprarumque tanti greges fuisse dicuntur, ut eorum fimo obducta agri
pars maxima otiosa et inculta jaceret. Hercules igitur ab eo vel agri
Elei parte, vel alia quacunque mercede promissa, ut agrum a stercoribus
purgaret, adductus est: (10) quod ille immisso in stercora Menio flumine
perfecit. Sed Augeas Herculi mercedem et ipse abnegavit, quod eum
videret arte potius, quam ullo labore opus perfecisse; et filium natu
majorem, cui Phyleo nomen, domo ejecit, quod ejus in bene de se meritum
virum injuriam reprehendisset. Deinde ille quum alia comparabat ad
propulsandum, si cum exercitu Elidem invaderet, Herculem, tum filios
Actoris, e Amarynceum sibi in belli gerendi societatem adscivit. (11)
Erat autem Amarynceus rerum bellicarum usu maxime sollers, patre ortus
Pyttio, homine ex Thessalia oriundo, qui in Eleam ex Thessalia venerat.
Huic Amarynceo etiam partem imperii in Elea concessit Augeas. Actor
quoque, et ejus filii, qui indigenæ erant, regni fuere consortes:
siquidem Actor Phorbante Lapithæ filio, et Hyrmina Epei filia genitus
fuerat, denique suæ matris nomine urbem in Elea Hyrminen condiderat.



                               CAPUT II.


_ De Herculis expeditione adversus Augeam et Actoris filiorum cæde —
    Elei hujus cædis pœnas expetunt ab Argivis — Molione Eleos ab
    Isthmicis ludis diris arcet — de causis, cur Elei Isthmicos ludos
    non frequentaverint, duplex narratio. _

Hercules, suscepto adversus Augeam bello, nihil memoratu dignum in ea
expeditione gerere potuit. Ejus enim auxilia ab Actoris filiis audacia
et ætate vigentibus semper rejiciebantur. Sed enim quum ludos Isthmicos
indixissent Corinthii, venissentque Actoris filii spectandi causa, eos
Hercules ex insidiis ad Cleonas occidit. Quum autem, a quo cædes facta
esset, ignoraretur, Molione, _Actoris uxor_, a quonam filii sui fuissent
interfecti, magna cura investigavit. (2) Re cognita, Elei ab Argivis
(nam tunc Tirynthe Hercules domicilium habebat) cædis pœnas
depoposcerunt. Id quum illi recusassent, a Corinthiis rursus
contenderunt, ut, quicquid Argolici nominis esset, pro violato fœdere
Isthmicorum ludorum celebritate interdicerent. Quod et ipsum quum
frustra petissent, Molione cives suos diris dicitur defixisse,
quotcunque in posterum Isthmicis ludis non abstinuissent. Illud Moliones
edictum tam religiose Elei observarunt, ut hoc etiam tempore, quicunque
ex Eleis ad certaminum palmas corpora exercent, ejus devotionis metu
Isthmicum neutiquam conventum celebrent. (3) De hac ipsa re aliæ
feruntur narrationes duæ. Ab aliis enim Cypselum proditum est
Corinthiorum tyrannum aureum Jovi in Olympia signum dedicasse; eoque
mortuo, priusquam nomen dono inscripsisset, ab Eleis Corinthios
contendisse, ut civitatis suæ nomen inscribi paterentur. Quod quum non
impetrassent, ira incensos, Eleos Isthmiorum aditu prohibuisse. Sed
quomodo tum Corinthiis ipsis Olympicorum conventu non esset interdictum,
si invitis Eleis, ne Isthmicis interessent, edixissent? (4) Illud item
alterum de eadem re hominum sermo vulgavit: Prolao, viro inter Eleos
nobili, ex Lysippe uxore Philanthum et Lampum genitos: hos, quum ad
Isthmia venissent, alter ut pancratio inter pueros, alter ut lucta
contenderet; priusquam in certamen descenderent, ab adversariis
strangulatos vel alio mortis aliquo genere confectos esse dicunt. Sic
Lysippes imprecationes in causa fuisse, si quidem Elei non ultro
abstineant Isthmiis. Facile vero eo argumento hoc ipsum refellitur, (5)
quod Timoni Eleo, qui de Græciæ certaminibus quinquertii palmas tulit,
in Olympia statua posita est, cum elegis omnes ejus viri victorias
testantibus. Eadem inscriptio, quare Isthmicæ non fuerit compos coronæ,
his versibus indicat:

               Sisyphiis juvenem vetuit succedere terris
                dira Molionidum pœna secuta necem.

At enim hactenus de ea re satis a nobis quæsitum esto.



                               CAPUT III.


_ Hercules cum sociis Elidem capit — Eleam terram Phyleo tradit —
    Eleorum feminæ quam ob causam Minervæ cognomine Matri templum
    dedicaverint — de Eleorum regibus post Augeæ mortem — Dores Eleo
    regnante in Peloponnesum redeunt Oxylo duce. _

Post hæc Hercules, collecto ab Argivis, Thebanis et Arcadibus exercitu,
Elidem captam diripuit: quo tempore Eleis et Pyli, quæ in Elea terra
est, incolæ et Pisæi auxilia tulerunt: et alteros quidem ultus est
Hercules; Pisæis vero quominus bellum inferret, hujusmodi eum oraculo
prohibuit Apollo Delphicus:

              Pisa patri curæ, mihi Pytho donat habendam.

Fuit hæc oraculi vox Pisæis saluti, Phyleo autem Eleam Hercules
verecundia potius quam bene merendi studio adductus tradidit. Eidem
captivos et Augeæ pœnam condonavit. (2) Eo tempore Eleorum feminæ
orbatam virili robore patriam videntes, Minervæ vota nuncuparunt, si
gravidæ ad primos virorum congressus fierent. Ejus voti damnatæ Minervæ
cognomento Matri templum dicarunt. Utrique, et viri et mulieres, summa
ex illo congressu percepta voluptate, locum in quo primo congressi sunt,
Bady vernacula voce nominarunt; deinde flumen etiam ipsum, quod
præterfluit, ex eodem argumento Bady aquam nuncuparunt. (3) Phyleus,
ordinatis Elidis rebus, quum Dulichium remigrasset et Augeas jam senio
confectus diem suum obiisset, exin Eleorum regnum Agasthenes, alter
Augeæ filius, cum Amphimacho et Thalpio suscepit. Nam quum Actoris filii
geminas Dexameni Oleni regis filias uxores duxissent, alteri quidem
eorum ex Theronice Amphimachus, Euryto vero ex Therophone Thalpius
nascitur. (4) Non tamen interea aut Amarynceus aut Amaryncei filius
Diores privatam vitam egerunt, quod et Homerus in Eleorum recensu
significat. Omnem enim eorum classem quadraginta navium fuisse dicit:
quarum dimidiæ parti Amphimachus et Thalpius imperarint; e reliquo
numero decem Amaryncei filius Diores, totidem Agasthenis Polyxenus
duceret. Polyxeno autem a Troja reduci filius natus est Amphimachus. Hoc
puero nomen, opinor, indidit Polyxenus ob amicitiam, quæ ei cum
Amphimacho Cteati filio, qui ad Ilium ceciderat, intercesserat.
Amphimacho Eleus oritur. (5) Hoc Eleo Elidis regnum tenente Dores cum
Aristomachi filiis comparata classe moliti sunt reditum in Peloponnesum.
Regibus oraculo denunciatum est, remigrationis ducem trioculum ut
facerent. Valde dubitantibus quidnam sibi responsum illud vellet, vir
forte, qui mulum altero captum oculo agebat, occurrit. (6) Tum nimirum
mente conjecit Cresphontes, oraculi vocem ad hunc hominem pertinere. Eum
itaque sibi Dores familiarem ac socium adsciverunt. Is in Peloponnesum
navibus transmittendum, non pedestri exercitu per Isthmum irruptionem
tentandam suasit. Neque tantum id fieri oportere monuit, sed ipse
navigationis a Naupacto ad Molycrium dux exstitit: quamobrem illi Dores
Eleum agrum petenti desponderunt. Fuit hic quidem vir Oxylus, Hæmone
Thoantis filio genitus: Thoas vero erat ille ipse Atrei filiorum ad
Priami regnum evertendum socius: a quo Thoante ad Ætolum Endymionis
filium ætates retro sex numerantur. (7) Erant autem Heraclidæ et alias
Ætoliæ regibus sanguine juncti, et eo maxime nomine, quod Thoantem
Andræmon et Hyllum Hercules e germanis sororibus genuerant. Acciderat
Oxylo, ut ex Ætolia abiret exsul, quod disco, uti narrant, ludens et
aberrans imprudenter hominem occiderit. Eum, qui ceciderat, alii
Thermium, Oxyli fratrem, tradidere; Alcidocum alii, Scopii filium.



                               CAPUT IV.


_ De Oxylo alia narratio — varia quæ ad Oxylum pertinent — post Oxylum
    Laias regnum obtinet — dein Iphitus, qui Olympicum certamen
    restituit — de bellis, quibus interfuerunt Elei. _

Proditum etiam memoriæ est aliud hujusmodi de Oxylo, veritum illum esse,
ne Aristomachi liberi, quum, quam esset fertilis et bene cultus omni ex
parte ager Eleus, cognovissent, eum sibi tradere recusarent: ejusque rei
causa per Arcadum fines, non per Eleorum agrum, Dores deduxisse. Et
Eleorum quidem imperium sibi sine armis vindicanti Oxylo non cessit
Dius. Facta is provocatione censuit non esse universo agmine inter ipsos
decernendum, verum singulos ex utroque exercitu deligendos, qui
singulari certamine de rerum summa dimicarent. Cujus quum pars utraque
sententiam comprobasset, (2) delatum hoc certamen Degmeno Eleo
sagittario, ex Ætolis vero Pyræchmæ funditori. Superior discessit
Pyræchmes: quare potitus regno est Oxylus. Et is quidem priscos Epeos
pristinas sedes obtinere passus est, et cum illis Ætolos conjunxit, agro
æquabiliter assignato. Ac tam Dio eximia munera concessit, quam sancitos
veteri religione honores et ceteris heroibus habuit, et Augeæ eum, qui
ætate nostra observatur, morem parentandi reliquit. (3) Eundem aiunt, e
propinquis muro vicis homines intra urbem vocasse atque Elin tum
multitudine incolarum frequentiorem tum opibus auctiorem reddidisse.
Huic quum Delphici Apollinis voce præceptum esset, ut de Pelopis genere
unum sibi imperii condendi socium adscisceret, magno undique studio
quæsivit, et Agorium tandem, Damosii filium, Penthili nepotem, Orestis
pronepotem, invenit, quem ab Helice Achaiæ urbe, cum non magna utique
Achæorum manu, in regni partem recepit. (4) Oxyli uxorem Pieriam nomine
fuisse tradunt, de qua nihil aliud quicquam memorant. Filios aiunt Oxylo
genitos Ætolum et Laiam: et Ætolum quidem immatura morte ereptum
condiderunt parentes exstructo monumento in ipsa porta, qua in Olympiam
ad Jovis templum iter est. Hoc ei monumentum ex oraculo posuere, quo
jussi sunt neque extra neque intra urbem illum sepelire. Parentat Ætolo
hac ipsa etiam ætate quotannis stato die gymnasii præfectus. (5)
Successit Laias in regnum patri. Non tamen uspiam reperi ejus posteros
regno potitos. Quare eos consulto prætereo: neque enim volui ad privatos
homines meam descendere orationem. Secundum hæc Iphitus, ab Oxylo quidem
oriundus, æqualis vero Lycurgi, a quo scriptæ Lacedæmoniis leges, ludos
in Olympia ordinavit, nundinas Olympicas denuo indixit et ludorum causa
inducias instituit, quum hæc omnia intermissa fuissent aliquandiu. Ejus
autem Olympiorum intermissionis causam tunc exponam, quum ad ea, quæ in
Olympia sunt, accessero. (6) Huic Iphito, quum Græcia illo tempore jam
prope deleta intestinis seditionibus et pestilenti morbo esset,
consulendum de remedio earum calamitatum Delphicum Apollinem esse
videbatur. Respondit deus, expedire ab Iphito et Eleis Olympicos ludos
instaurari. Suasit præterea Eleis Iphitus, ut Herculi immolarent, quum
illum ante hostem judicassent. Inscriptio, quæ in Olympia est, Iphitum
testatur Hæmonis filium fuisse: Græcorum plerique non Hæmonis eum, sed
Praxonidæ filium dixere, Prisca Eleorum monumenta ad cognominem patrem
referebant Iphitum. (7) Elei quum belli Trojani, tum vero suscepti
contra Persas in Græciam invadentes belli participes fuere. Ac ut missum
faciam, quoties, dum Olympicos ludos instaurant, cum Pisæis et Arcadibus
dimicarint, inviti quidem cum Lacedæmoniis in Atheniensium fines
irruperunt. Neque multo post adscitis in societatem Atheniensibus,
Argivis et Mantinensibus contra Lacedæmonios stetere. (8) Agide vero cum
exercitu intra fines per Xeniæ proditionem ingresso, ad Olympiam magno
prœlio hostes vicere et in fugam versos Lacedæmonios extra fani septa
ejecere: interjecto dein tempore arma posuere iis conditionibus, de
quibus ante scripsi, dum Lacedæmoniorum res commemorarem. (9) Jam vero
Philippo Amyntæ filio Græciæ imperium pervicaciter occupante, Elei
quidem ipsi intestinis discordiis jam pæne afflicti se cum Macedonibus
conjunxerunt: non tamen, ut ad Chæroneam cum Græcis acie confligerent,
adduci potuerunt. Philippum tantum Lacedæmonios adorientem prisco in eam
civitatem odio suo indulgentes juverunt: sed iidem mortuo Alexandro cum
Græcis bellum adversus Antipatrum, et Macedonas gessere.



                                CAPUT V.


_ Aristotimus, qui postea Elidis regnum obtinet, a Cylone interficitur —
    de bysso, quæ in Eleo agro gignitur — regione Samico dicta,
    Triphylia et urbe Lepreo — urbis Leprei conditore, nominis origine
    et memorandis — fluvio Anigro ejusque malo odore — antro Anigridum
    Nympharum. _

Insequenti postea tempore Aristotimus, Damareti filius, Etymonis nepos,
Eleorum tyrannide, ad quam invadendam ab Antigono Demetrii filio,
Macedoniæ rege, auxilia ei missa sunt, potitus est. Hunc Aristotimum,
ubi per sex menses dominationem exercuerat, adorti Chilon, Hellanicus,
Lampis et Cylon regno ejiciunt. Quin eum, quum ad Jovis Servatoris aram
supplex confugisset, sua manu Cylon is, quem ante nominavimus, occidit.
Hæ fuerunt bellicæ Eleorum res gestæ, quas modica in præsentia oratione
perstrinximus. (2) Inter Elei agri miracula byssus est: hic enim tantum,
nec alibi uspiam in tota Græcia nascitur. Admirationi porro fuerit illud
etiam, quod, quum in finitimis locis equæ ex asinis pariant, id intra
ipsos Eleæ terræ fines nunquam usu evenit. Cujus rei causam
exsecrationem quandam esse perhibent. Byssus autem in Elea nascens
tenuitate nihil cedit Hebræorum bysso, minus tamen flava est. (3) Ex
Eleo agro egredienti vicus ad mare est, cui Samicon nomen. Supra hunc ad
dexteram regio quæ Triphylia dicitur. In ea urbs Lepreos. Lepreatæ
volunt quidem illi Arcadum pars esse, sed liquido constat, antiquitus
Eleis paruisse; et quotcunque ex ea civitate in Olympicis vicerunt, eos
præco Eleos e Lepreo renunciavit: præterea Aristophanes versibus
testatus est, Lepreon Eleorum oppidum esse. Lepreon a Samico, relicto ad
lævam Anigro amne, via una ducit; eodem altera ex Olympia, tertia ex
Elide. Earum quæ longissima, unius diei est. (4) Inditum oppido nomen
tradunt a Lepreo conditore, Pyrgei filio, quem cum Hercule in edacitatis
certamen descendisse aiunt. Ubi quum uterque eodem tempore bovem
occidisset et in epulas parasset, ac plane se nihilo ad edendum Lepreus
(uti etiam spoponderat) Hercule inferiorem ostendisset, hujus eo
processit certandi cupido, ut Herculem ad singularis etiam certaminis
dimicationem ausus fuerit provocare. Interfectum quidem ab Hercule in ea
pugna Lepreum in Phigalensium finibus sepultum fuisse tradidere, quum
tamen non habeant Phigalenses ipsi, quo loco Leprei monumentum fuerit,
indicare. (5) Audivi vero et qui ad Lepream Pyrgei filiam oppidi
originem referrent. Sunt etiam qui primos urbis inquilinos lepram passos
dicant, atque ex ea incolarum calamitate urbem nomen accepisse. Narrant
autem Lepreatæ, fuisse in urbe sua Leucæi (_Lycæi?_) Jovis ædem, et
Lycurgi Alei filii sepulcrum, atque aliud Cauconis. Hujus monumenti
insigne fuisse virum lyram tenentem. (6) Sed ætate mea neque monumentum
ullum apud eos exstabat paulo insignius, neque cujusquam dei ædes, una
excepta Cereris, et ipsa e crudo latere exstructa, in qua ne signum
quidem ullum est. Non procul ab oppido Lepreatarum fons est Arene: nomen
ei ab Apharei uxore impositum ferunt. (7) Reversis ad Samicum, recta per
vicum eum contendentibus Anigrus fluvius in mare exit. Hunc fluvium
exeuntem sæpe violentiores ventorum flatus repellunt. Congesta enim e
pelago ad ostium fluminis arena aquam, quominus profluat, coercet. Quo
fit ut, quum exterius mare, interius amnis ipse arenam diluerit, non
sine periculo jumenta, multo etiam minus expediti homines in eam se
possint demittere. (8) Descendit hoc flumen e Lapitha Arcadiæ monte; ac
statim a fonte gravissime olentem aquam mittit: qua priusquam flumen
aliud, Acidantem nomine, accipiat, manifestum est ne pisces quidem in ea
ali. Quin et, quos ipse Acidas influens importat, esculentos esse
negant, quum tamen, antequam in Anigrum innatent, in Acidante capti ad
cibum expetantur. (9) Fuisse vero Acidanti nomen vetus Iardano, unde
ipse conjicerem, non habui, sed auditum ab Ephesio homine refero. Tetrum
vero illum aquarum odorem e terra, unde effluit, exsistere Anigro
crediderim, quemadmodum et supra Ioniam ex eadem causa aquæ tam mali
sunt odoris, ut halitu ipso nonnullæ exitium homini afferant. (10) E
Græcis vero Chironem alii, alii alium Centaurum Pylenorem, ab Hercule
sagitta percussum aiunt, quum vulneratus fugeret, hujus fluminis aqua
vulnus abluisse: inde Hydræ veneno infectum flumen fœdum odorem
contraxisse. Sunt qui in id causam referant, quod insaniæ morbo
liberatis Prœti filiabus Melampus Amythaonis filius piacula in hunc
amnem abjecerit. (11) In Samico non longe a flumine antrum est:
Anigridum Nympharum incolæ appellant. Huc qui cute vitiata aliquo
vitiliginis genere, nigro vel albo, intravit, ubi primum Nymphis rite
imploratis, nuncupatisque cujuscunque sacrificii votis, deinde
laborantes corporis partes defricuerit amnemque nando transmiserit,
fœditatem eam in aquis relinquere creditur, atque inde sanus emergere,
nativo cuti colore restituto omnique macula abolita.



                               CAPUT VI.


_ De urbe Samia et de Samico — Arene — Scilluntis reliquiis —
    Xenophontis fuga et exilio in Scillunte — monte Typæo ad viam
    Olympiam versus, et Callipatira seu Pherenice, femina in Olympico
    certamine deprehensa. _

Anigro transmisso recta in Olympiam contendentibus modico intervallo ad
viæ dexteram est eminentior locus et Samia oppidum supra ipsum
[Samicum]. Hoc oppidum [Samicum] Polysperchonti Ætolo traditum est
adversus Arcadas propugnaculum fuisse. (2) Arenes vero vestigia neque
Messeniorum neque Eleorum quisquam, quo loco essent, poterat mihi
indicare. In diversas autem sententias, qui id conjicere conati fuerint,
distrahuntur. Veri mihi simillima ii dicere videbantur, qui Samicum
antiquioribus et heroum temporibus Arenen vocatam existimant. Hi
nituntur etiam Homeri, qui in Iliade sunt, versuum testimonio:

                Proximus Arenæ Minyeius in mare currens
                est amnis.

Et quæ se ostendunt ruinæ, proxime Anigrum sunt. (3) Atque contendere
quidem possis, Samicum non appellatum esse Arenen: Anigrum vero fluvium
Minyeium antiquitus fuisse nominatum, confitentur Arcades. Nedæ quidem
maritimam partem sub Heraclidarum reditum in Peloponnesum terminum
fuisse inter Messenios et Eleos facile deprehendi potest. (4) Jam
secundum Anigrum qui longius processerit per campos majori ex parte
arena coopertos, in quibus sunt agrestes pinus, retro ad lævam
Scilluntis rudera videat. Fuit una de Triphyliæ urbibus Scillus. Ac
belli quidem ejus tempore, quod inter Pisæos et Eleos gestum est, Pisæos
Scilluntii secuti, cum Eleis propalam inimicitias exercuere, qua de
causa postea ab Eleis deleti sunt. (5) Sed ereptam Eleis Scilluntem
Lacedæmonii post Xenophonti Grylli filio tunc Athenis exulanti donarunt.
Exagitatus vero est Xenophon a suis civibus, quod Cyro, qui fuit
Atheniensi populo inimicissimus, contra Persarum regem, quo maxime
benevolo utebantur, stipendia fecisset. Quum enim Sardibus esset Cyrus,
Lysandrum Aristocriti filium ad comparandum contra Athenienses classem
pecunia juverat. Hæc itaque Xenophonti exilii causa fuit. Constituto
autem ad Scilluntem domicilio agri partem consecravit Ephesiæ Dianæ et
templum exstruxit. (6) Abundat Scillus ferarum generibus variis ad
venationem, apris inprimis et cervis. Agrum perlabitur Scilluntium
Selinus amnis. Ex Eleis autem ii, quibus curæ est antiquitatis monumenta
explicare, receptam a suis Scilluntem memorant: et Xenophontem, quod
illam a Lacedæmoniis accepisset, in Olympico consilio postulatum causam
dixisse, eundemque ab Eleis absolutum Scillunte secure domicilium
habuisse. Et sane non longe a Dianio monumentum monstrabatur cum statua
e Pentelico marmore, quam Xenophontis esse accolæ dicunt. (7) In via quæ
Olympiam ducit cis Alpheum, Scillunte venienti celsa crepidine præruptus
mons occurrit: Typæum illum appellant. Hinc de saxo feminas dejicere
Eleorum lex jubet, quæ ad Olympicos ludos penetrasse deprehensæ fuerint,
vel quæ omnino Alpheum transmiserint quibus est eis interdictum diebus.
Non tamen deprehensam esse ullam perhibent præter unam Callipatiram,
quam alii non ita, sed Pherenicen nominant. (8) Hæc viro ipsius mortuo,
cum virili ornatu exercitationum se magistrum simulans, Pisirrhodum
filium in certamen deduxit Olympiam; jamque eo vincente sepimentum id,
quo magistros seclusos habent, Callipatira transiliens nudata est.
Feminam tamen agnitam omni crimine liberarunt, quod datum est ex judicum
æquitate patris, fratrum et filii reverentiæ, qui omnes ex Olympicis
ludis victores abierant. Ex eo lege sancitum, ut nudati adessent ad
ludicrum ipsi etiam magistri.



                               CAPUT VII.


_ De Alpheo et fluviis in eum influentibus — de Alpheo et Arethusa
    fabula — de aliis fluviis paludem vel mare perlabentibus ac Maris
    mortui mira ratione — Olympicorum ludorum origine et denominatione —
    Hyperboreis. _

Qui in Olympiam pervenerint, hic jam Alpheum amnem videant, uberrima et
suavissima fluentem aqua: in quem tum alii fluvii tum septem inprimis,
nobiles amnes influunt. Per Megalopolin labens Helisson nomine Alpheo
miscetur; tum Brentheates ex agro Megalopolitano; et prope Gortynam, ubi
Æsculapii fanum, præterfluit Gortynius: ex Melænensibus inter
Megalopolitanæ et Heraitidis terræ fines Buphagus; e Clitoriorum agro
Ladon; ex Erymantho monti cognominis fluvius. Atque hi quidem ex Arcadia
omnes in Alpheum descendunt. Jam Cladeus ex Elea veniens eidem se
permiscet. Neque tamen Alphei ipsius in Eleo agro, sed in Arcadia fontes
sunt. (2) De eodem hæc vulgata est fabula, virum illum fuisse venatorem,
Arethusam amasse, et ipsam venandi studiosam. Quæ quum illius nuptias
recusasset, in insulam prope Syracusas, cui Ortygiæ nomen est, dicitur
transmisisse atque ibi ex humana forma in fontem conversa: ipsi etiam
Alpheo accidisse ut præ amore in amnem mutaretur. (3) Et hæc quidem de
Alpheo et Ortygia feruntur. Meantem vero subter mare amnem fonti apud
Syracusas immisceri, quid causæ sit quare non credam, non plane video,
quum Delphici Apollinis voce rei fidem factam meminerim. Is enim Archiam
Corinthium ad Syracusas condendas proficisci jubens, hujusmodi usus est
versibus:

               Trinacriam supra cano jacet insula ponto:
               Ortygiam dixere: ubi læta fluenta refundit
               Alpheus, pulchræ sese immiscens Arethusæ.

Atque ex eo quidem, quod in Arethusam fontem illabitur Alpheus, fabulæ
de Alphei amore locum datum crediderim. (4) Et sane Græcorum quicunque
vel Ægyptiorum, in Æthiopiam supra Syenen vel ad Meroen, Æthiopum urbem,
profecti sunt, Nilum narrant, paludem quandam ingressum per eamque non
secus ac per continentem terram elapsum exinde per Æthiopiam inferiorem
in Ægyptum decurrere, ac postea in mare, quod ad Pharum est, erumpere.
In Hebræorum finibus amnem ipse vidi Jordanem, qui stagnum Tiberiadem
nuncupatum perfluit; ac deinde in alterum stagnum, cui Mare Mortuum
nomen est, ingressus, in ea ipsa palude consumptus evanescit. (5) Hoc
ipsum Mare Mortuum diversa admodum a ceteris aquis omnibus natura est.
In eo enim viventia, etiamsi nihil se moveant, supernatant; inanima vero
omnia in ima descendunt. Eo fit ut et piscibus orba sit palus: e
manifesto enim periculo se pisces ad aquas recipiunt naturæ suæ
congruentes. Idem quod Alpheo accidit etiam alii in Ionia flumini: cujus
quum in Mycale monte fontes sint, mare, quod in medio est, perlapsus
emergit rursus in Branchidis, prope portum cui Panormo nomen. Atque hæc
quidem ad hunc modum se habent.

6. De Olympicorum vero ludorum origine inter Eleos ii qui ultimam
antiquitatem persequuntur, hæc commemorant: Saturnum primum omnium cœli
regnum obtinuisse: ei in Olympia homines eos, quod Aureum Genus
nuncupatum est, templum dedicasse. Post hæc recens natum Jovem Rheam
matrem Dactylis Idæis, qui Curetes alio nomine appellati sunt,
commendasse: venisse illos ab Ida Cretæ monte Herculem, Pæonæum,
Epimedem, Iasum et Idam. (7) Herculem, ut qui natu maximus erat, cursus
certamen fratribus per ludum proposuisse, victoremque oleastri corona
donasse. Magnam vero illos oleastri copiam habuisse, adeo ut sua etiam
cubilia ejus arboris viridi fronde substernerent. Stirpem eam fuisse ex
Hyperboreis ab Hercule primum ad Græcos deportatam. (8) Esse Hyperboreos
ipsos gentem supra Boream ventum, primus versibus mandavit Olen Lycius
in hymno, quem in Achæiam fecit, venisse Delum ex his Hyperboreis
Achæiam. Post Olenem canticum Melanopus Cumanus in Opin et Hecaergen
decantavit, quo et ipsas testatus est prius etiam quam Achæiam Delum ab
Hyperboreis venisse. (9) Aristæus vero Proconnesius (mentionem
Hyperboreorum hic quoque fecit) fortasse plura de illis cognoverit ab
Issedonibus, ad quos se pervenisse in carminibus prodidit. Auctor igitur
istorum ludorum Hercules Idæus celebratur, a quo sint Olympia appellati;
et ob eam rem quinquennales esse placuit, quod fratres quinque numero
fuere. (10) Sunt qui Jovem cum Saturno de imperio hoc ipso in loco
colluctatum dicant. Alii debellatis (_Titanibus?_) ab eodem ludos
institutos; quibus et alii dii vicisse narrantur, et Apollo Mercurium
cursu secum certantem prævertisse, pugilatu Martem superasse: cujus rei
causa traditum ut Pythii tibiarum modi salientibus quinquertionibus
præcinerentur, quod sacrum id carmen Apollini esset, et ipse Olympicas
tulisset palmas.



                              CAPUT VIII.


_ De variis regibus, qui post Herculem ludos Olympicos celebrarunt —
    ludis Olympicis post Oxylum usque ad Iphitum cessantibus — primo
    cursus certamine, reliquisque certaminis generibus institutis. _

Post hæc Clymenum Cardyis filium, quinquaginta ferme annis post
Deucalionis in Græcia diluvium, ab Idæo Hercule oriundum, e Creta
profectum aiunt ludos in Olympia fecisse, et tum reliquis Curetibus, tum
vero Herculi proavo suo aram dedicasse, et ipsum Herculem cognomento
Parastaten (_Adjutorem_) appellasse. Clymenum hunc Endymion Aethlii
filius regno exuit; ac suis deinde filiis in Olympia cursus certamen de
regno proposuit. (2) Dehinc una fere post Endymionem exacta ætate Pelops
omnium, qui ante se fuissent, maxime memorabiles Olympio Jovi ludos
fecit. Pelopis vero filiis ex Elide per ceteram Peloponnesum totam
dissipatis, Amythaon Crethei filius, Endymionis patruelis, (fuisse enim
Aethlium quoque Æoli, nomine vero Jovis filium dicunt) Olympia
instauravit; post hunc Pelias et Neleus communi opera. (3) Augeas
præterea ludos fecit, et Hercules Amphitryonis filius Elide capta. A quo
plures coronati sunt; primum Iolaus, qui equis Herculis in cursu ceteros
anteierat: et sane antiquitus more receptum fuit alienis quoque equis
certare: siquidem Homerus in funebribus Patrocli ludis Menelaum facit
Agamemnonis Ætha usum, altero vero suo ipsius: ceterum fuit etiam alias
Iolaus Herculis auriga. (4) Is igitur curru, Iasius vero Arcas
desultorio equo vicit. Ex Tyndarei filiis cursu alter, Pollux cæstibus.
Ipsum etiam Herculem fama vulgatum est de lucta et pancratio coronatum.
(5) Post Oxylum regem (nam et hic ludos fecit) Olympia intermissa sunt
usque ad Iphitum. Illa vero instaurante, ut supra dixi, Iphito prorsus
jam veterum ludorum obsoleverat memoria. Sed paulatim in eorum memoriam
redierunt: ac si quid reminiscerentur, id renovatis ludis adjecerunt
additamentum. (6) Id autem perspicuum est: ex eo enim tempore, quo
continua serie Olympiades memorari cœpta sunt, cursus primum proposita
sunt præmia, quæ Corœbus Eleus obtinuit. Neque tamen ulla Corœbi in
Olympia statua exstat, sed sepulcrum ejus in Eleorum finibus. Olympiade
deinde quarta et decima additus est diauli sive duplicati stadii cursus,
e quo accepta ex oleastro corona victor discessit Hypenus Pisæus;
Acanthus ea, quæ consecuta est, Olympiade. (7) Ac decima et octava
Olympiade quinquertii et luctæ certamen eis in mentem rediit:
quinquertii Lampidi, luctæ præmium Eurybato, utrique Lacedæmonio,
obtigit. Tertio dehinc et vicesima Olympiade cæstuum ludicrum
institutum: victor exstitit Onomastus Smyrnæus, quum jam tum Smyrna cum
Ionibus censeretur. Quinta supra vicesimam justæ ætatis equorum cursus
introductus: curru victor renuntiatus est Thebanus Pagondas. (8) Octava
secundum hanc Olympiade pancratiastes et desultorius equus in curriculum
recepti. Antevertit omnes equa Crauxidæ Crannonii; in pancratio
adversarios superavit Lygdamis Syracusanus. Hujus Syracusis prope
Latomias monumentum exstat. Numquid is corporis magnitudine par fuerit
Herculi Thebano, compertum equidem non habeo: a Syracusanis certe ipsis
ita traditum est. (9) Puerorum vero certamina nullo veteris memoriæ
exemplo, sed suo arbitratu instituerunt Elei, Ac primum quidem de cursu
et lucta septima et tricesima Olympiade pueris proposita præmia. Luctæ
Hipposthenes Lacedæmonius, cursus palmam accepit Polynices Eleus. Ac
prima et quadragesima Olympiade pueros in cæstuum pugna commiserunt.
Competitores superavit Sybaritanus Philetas. (10) Jam vero gravioris
armaturæ peditur cursus in stadium receptus est quinta et sexagesima
Olympiade, mea sententia, quod idonea visa est ad res bellicas
exercitatio. Qui cum scutis decurrerunt, eos primus vicit Damaretus
Heræensis. Bijugorum integra ætate equorum (συνωρίδα) vocant), cursus
institutus est Olympiade tertia et nonagesima: vicit Euagoras Eleus.
Undecentesima vero Olympiade junctis ad currum pullis certari placuit:
coronam de pullorum curru cepit Sybariades (_Eurybates_) Lacedæmonius.
(11) Receptæ deinde pullorum bigæ et pullus item desultorius. Bigarum
palmam Belistiche, femina e maritima Macedoniæ ora; desultorii equi
Tlepolemus Lycius abstulit: hic tricesima prima supra centesimam
Olympiade; Belistiche bigis Olympiade ante hanc tertia. Post hæc
Olympiade centesima et quadragesima quinta puerile institutum est
pancratium: in quo vicit Phædimus Æolensis ex urbe Troade
(_Alexandria_).



                               CAPUT IX.


_ Nonnulla Olympica certamina ab Eleis abolentur — de Calpes et
    Anabatarum cursu — Olympicorum ludorum ordine — ludorum præfectis
    (Agonothetis) — Hellanodicis. _

Sunt etiam antiquata nonnulla Olympiæ certamina, Eleisque mutata
sententia visum non amplius ea agitari. Puerorum enim quinquertium
octava et tricesima Olympiade institutum quidem fuit; et Lacedæmonius
Eutelidas eo victor oleastri coronam accepit; postea tamen non amplius
Eleis placuit ut in quinquertii certamen descenderent pueri. Quumque
apenen septuagesima Olympiade solenniter instituissent, et calpen,
Olympiade post eam proxima, decreto facto octogesima quarta Olympiade
utrumque abrogarunt certamen, ac vetuerunt ne in posterum vel calpes vel
apenes cursu contenderetur. Quum vero primum ea certamina sunt
instituta, Thersii Thessali apene, calpe autem vicit Patæci Achæi ex
urbe Dyma. (2) Utebantur vero in calpes certamine equabus: e quibus sub
extremam cursus metam desilientes sessores, prehenso suæ quilibet equæ
freno, cum equabus decurrebant: quod ad meam usque ætatem faciunt ii qui
dicuntur Anabatæ (_?_). Sed inter calpes cursum et anabatas hoc est
discriminis, quod peculiaribus anabatæ insignibus et masculis utuntur
equis. Porro apene neque inventum est antiquum, neque decoris habet
quicquam: et alioqui imprecatio est antiquitus in Eleos facta, ne omnino
in eorum terra coitus equarum esset ad mulos procreandos: mulos enim pro
equis apene bigarum in morem habebat. (3) Ludorum ætate mea ordo est, ut
mactatis deo victimis quinquertii primum et cursus, deinde equorum
certamina committantur, hic ab Eleis est septima et septuagesima
Olympiade institutus. Nam ante eadem die et equi et homines ad certamen
inducebantur. Pancratiastæ tunc sub noctem prodibant: neque enim satis
mature poterant accersiri, quum dies equiriis et potissimum quinquertio
consumeretur. De pancratiastis illa Olympiade palmam tulit Atheniensis
Callias. Sic in posterum cautum erat ne aut quinquertium aut equiria
pancratio impedimento essent. (4) At in ludorum præfectis a majorum more
ætatis nostræ institutum variavit. Iphitus enim solus a se editis ludis
præfuit; idemque post Iphitum ab Oxyli posteris est observatum.
Quinquagesima demum Olympiade duumviris ex ipsa Eleorum civitate sorte
ductis Olympiorum cura mandata est: atque ille quidem binorum
designatorum numerus ad multos post annos servatus est. (5) Quinta
(_post?_) et vicesima Olympiade _judices_ novem Hellanodicæ instituti
sunt. Eorum tres de equorum cursu, totidem alii de quinquertio, de
ceteris reliqui certaminibus cognoscebant. Secunda deinceps Olympiade
additus est decimus ludorum præfectus. At tertia supra centesimam in
tribus duodecim Elei descripti sunt; ac deinde tribus singulæ suum
dedere Hellanodicam. (6) Afflicti post hæc Arcadum bello et agri parte
multati, amissis insuper omnibus pagis qui adempta agri parte
continebantur, in tribus octo contracti sunt, quarta et centesima
Olympiade. Eo factum ut Hellanodicæ totidem legerentur quot essent jam
tribus. Octava postremo, quæ supra centesimam fuit, Olympiade pristinus
est virorum decem numerus restitutus, idemque ad nostram usque ætatem
permanit.



                                CAPUT X.


_ De Jovis luco, Alti dicto — templi Jovis Olympici descriptio. _

Multa sane habet Græcia, quæ vel spectentur vel audiantur cum
admiratione: sed omnium accuratissime, divinitus religione imbutis
animis, Eleusinia initia et Olympici ludi celebrantur. Jovis ἄλσος
(_lucus_) mutato nomine Altin antiquitus vocitant; atque etiam Pindarus
in iis versibus, quos in quendam fecit Olympiorum victorem, Altin illum
locum appellavit. (2) Templum et signum Jovi de manubiis Elei dicarunt,
Pisæis aliisque finitimis populis, qui cum illis defecerant, bello
superatis, ac Pisa ipsa direpta. Simulacrum a Phidia factum, inscriptio
etiam ad Jovis pedes posita testatur:

             PHIDIAS CHARMIDÆ FILIUS ATHENIENSIS ME FECIT.

Templi Dorica constructio est. Ambitus exterior dispositas in orbem
columnas ostentat. (3) Ædificatus est autem e vernaculo lapide porino.
Surgit in altitudinem ad fastigium usque pedes octo et sexaginta; patet
in latitudinem nonaginta quinque, excurrit longitudo ad ducentesimum ac
trigesimum. Architectus operis fuit Libon, homo indigena. Tectum est non
coctili tegula, sed cæso ad tegulæ formam e lapicidinis Pentelicis
marmore. Inventum hoc Byzæ Naxio tribuunt, cujus opus statuas Naxi esse
dicunt, quæ hanc inscriptionem habent:

                Naxi hæc Latoidis fecit sollertia Byzæ,
                 cui primum secta est tegula de lapide.

Vixisse Byzen hunc illis temporibus proditum est, quibus in Lydia
Alyattes et Astyages Cyaxaræ filius regnavit in Medis. (4) Olympici
templi in extremis tecti finibus eminent inaurati lebetes; in medio
fastigii apice inaurata item Victoria. Infra Victoriæ signum fixus est
aureus clypeus, in quo Medusa Gorgon cælata est. Clypei inscriptio et
qui dedicarint et qua de causa declarat his versibus:

              Ex auro phialam capta posuere Tanagra,
               juverat hæc bello quod Lacedæmonios,
              Cecropidæ Argivique duces, et Ionica proles
               victores partis de spoliis decimam.

Hujus ego pugnæ mentionem feci etiam in historia de rebus Atticis,
Atheniensium persequens monumenta. (5) In eodem Olympii Jovis templo
zonæ, quæ summas columnas supra ambit, extrinsecus clypei affixi sunt
inaurati viginti et unus, a Romani exercitus imperatore Mummio dedicati,
confecto Achaico bello, capta Corintho, et pulsis extra suos fines
Corinthiis qui Dorici nominis fuere. (6) In ipsis templi fastigiis in
antica parte signa sunt: paratur curule certamen inter Pelopem et
Œnomaum, quod in eo est ut utrinque committatur. Signo Jovis medius
imminet fastigii vertex: ad ejus dexteram galea imposita capiti Œnomaus
stat: adsistit ei uxor Sterope, una de Atlantis filiarum numero. Sedet
ante currum et equos Myrtilus, Œnomai auriga. Ipsi quidem equi numero
sunt quattuor. Myrtilo proximi sunt viri duo, quibus non sunt adscripta
nomina; sed et illis videri potest ab Œnomao demandata ipsius equorum
curatio. (7) In extremo fastigii latere Cladei _amnis_ effigies jacens
cernitur. Huic Elei alioquin etiam secundum Alpheum præcipuos habent
honores. Ad Jovis lævam expressi sunt Pelops et Hippodamia, Pelopis
auriga, equi ac viri duo, ipsi quoque Pelopis equisones. Hic se
fastigium rursus in angustum contrahit. Ea in parte Alpheus effictus
est. Hominem eum, quo auriga usus est Pelops, Trœzenii Sphærum nomine
prodidere: Olympicarum rerum interpres Cillam esse aiebat. (8) Quæ
igitur in antica fastigii parte visuntur, Pæonii opus sunt, cui genus e
Menda Thraciæ oppido. Postica vero pars Alcamenis est opus, Phidiæ
æqualis et in signorum fingendorum sollertia hoc tantum artifice
inferioris. Ejus est in fastigio Lapitharum cum Centauris in Pirithoi
nuptiis pugna. In media fastigii parte est Pirithous; prope Eurytion,
qui Pirithoo sponsam abripuit: auxilium Pirithoo fert Cæneus; altera ex
parte Theseus securi Centauros obtruncat: e Centauris vero virginem
alius, alius puerum rapuit ætate ac forma florentem. Fecit hæc, opinor,
Alcamenes, quod ex Homeri versibus didicerat Jovis Pirithoum filium
fuisse: ac Theseum sciebat generis ordine quartum esse a Pelope. (9) In
eodem templo pleræque ex Herculis ærumnis elaboratæ sunt. Supra fores
enim Arcadici apri venatio est, et quæ de Thrace Diomede tradita sunt,
porro quæ Hercules in Erythea insula contra Geryonem gessit; tum idem
Atlantis onus subiturus cernitur, et Eleorum agrum fimo purgans. At
supra postici fores Amazoni balteum eripit; tum, quæ de cervo et Gnosio
tauro commemorantur, quæ item de hydra deque Stympheliis volucribus et
Argivo leone, ibidem expressa sunt. (10) Jam per æneas fores ingressis
est ad dexteram ante columnam Iphitus ab Ecechiria (_quasi dicas
Inducia_) muliere coronam accipiens: nomina elegi inscripti significant.
Erectæ sunt etiam in templi parte interiore columnæ, quæ sublimes a
terra sustinent porticus, per quas ad Jovis signum aditus patet.
Attollit se inde etiam cochlea, per quam ad templi culmen scanditur.



                               CAPUT XI.


_ Simulacri Jovis Olympii ejusque throni in templo Olympico accuratior
    descriptio. _

Sedet in solio deus ex auro et ebore factus. Corona capiti imposita est,
ad oleaginæ frondis similitudinem ficta. Dextera Victoriam, et ipsam ex
ebore et auro, præfert, tænia et corona in capite redimitam. Læva manu
sceptrum tenet deus omnium metallorum varietate distinctum. Quæ avis
sceptro incumbit, aquila est. Aurei sunt deo etiam calcei, pallium item
aureum. In eo tum diversæ imagines tum ex omnibus florum generibus lilia
inprimis cælata sunt. (2) Solium ipsum auro et pretiosis præfulget
lapidibus; neque in eo vel ebenum vel ebur desideratur: imagine quoque
tam pictæ quam cælo fictæ in eo cernuntur. Signa etiam in eo sunt,
Victoriæ quattuor saltantium specie ad singulos sellæ pedes. Duæ itidem
ad pedis utriusque calcem sunt: ac prioribus quidem pedibus utrinque
incumbunt Thebanorum pueri a Sphingibus rapti. Infra Sphingas Niobes
liberos Apollo et Diana sagittis configunt. (3) Inter pedes solii
discurrunt regulæ quattuor, mutua illos compage jungentes. In ea quæ in
fronte regula est septem se adhuc ostendunt sigilla: nam eorum octavum
quæ causa aboleverit, ignorant. Fuerint autem illa priscorum certaminum
simulacra. Nondum enim, qua Phidias viguit ætate, puerorum instituta
fuerant ludicra. Eum vero, qui tænia ipse sibi caput præcingit, corporis
specie Pantarcem referre narrant, Eleum puerum, amore Phidiæ devinctum.
Idem Pantarces in lucta puerorum palmam est adeptus Olympiade sexta
supra octogesimam. (4) In ceteris regulis exstat Herculis comitatus
adversus Amazonas pugnans. Numerus utriusque partis conjunctus accedit
ad novem et viginti. Inter Herculis socios est etiam Theseus. Non soli
autem pedes solium fulciunt, sed mediæ etiam inter binos pedes, pedibus
magnitudine pares, columnæ. In ea quæ sub solio sunt penetrari, ut
quidem Amyclis intra Apollinis solium subimus, hic non potest: nam
Olympiæ quominus propius accedant spectatores, sepimentis quibusdam in
parietum modum exstructis prohibentur. (5) Eorum sepimentorum pars ea
quæ ex adverso januæ est, cæruleo tantum oblita est; latera reliqua
Panæni picturas habent. Inter eas Atlas est cœlum ac terram sustinens:
adsistit Hercules jam prope illius onus excepturus. Cernitur etiam
Theseus cum Pirithoo; præterea Græciæ et Salaminis imagines, quæ
posterior navium applustria manu præ se fert; item ex Herculis ærumnis
cum leone Nemeæo certamen; Ajacis in Cassandram contumelia; (6) tum
Hippodamia Œnomai filia cum matre, et vinculis adhuc districtus
Prometheus, at Hercules jam ad eum erectus. Traditum enim est hoc etiam
negotii Herculem habuisse, ut Prometheum aquila, quæ illum male in
Caucaso mulcabat, interempta e vinculis exemerit. Postrema in pictura
sunt Penthesilea animam agens, eam sustinente Achille; et Hesperides duæ
mala ferunt, quæ ipsarum dicuntur fuisse commissa custodiæ. Panænus
quidem hic Phidiæ frater fuit; qui Atheniensibus etiam in Pœcile
Marathoniam pugnam pinxit. (7) In extrema solii altitudine, supra
simulacri caput, fecit Phidias Gratias una ex parte tres, totidem Horas
ex altera. Nam et has Jovis esse filias poetarum carminibus proditum.
Horas certe Homerus in Iliade nominavit, cœlique illis dixit, quasi
regiæ domus excubiis, custodiam attributam. In basi ea, quæ pedibus
Jovis subest (θρανίον hoc Attici appellant), leones aurei et contra
Amazones Thesei pugna cælata est. Fuit hæc prima pugna contra exteras
gentes suscepta, quæ Atheniensium nomen nobilitavit. (8) In eo vero
scamillo, qui universum solium cum Jove et ornatu omni sustinet, facta
sunt emblemata ex auro: in currum qui ascendit Sol, Juppiter et Juno;
prope Jovem Gratia; proxime huic adstat Mercurius, prope Mercurium
Vesta; post Vestam est Amor Venerem e mari emergentem excipiens; Veneri
Suada coronam defert. Adsunt Apollo cum Diana, Minerva, Hercules. In
extrema basi cernuntur Amphitrite et Neptunus; equum Luna, ut mihi
videtur, ad cursum incitans. Etsi mulis ferunt, non equis, hanc deam
vehi, futili quadam de mulo fabula vulgata. (9) Et Olympii quidem Jovis
signum quam alte lateque pateat, linearum descriptionibus qui
demonstrare conati fuerint, quum sciam non defuisse, eorum mihi certe
parum est in metiendo probata sollertia. Est enim ea tota dimensio
inferior multo prope aspicientium opinione. Tradunt certe ipsius dei
auctoritate Phidiæ artem comprobatam. Nam quum expolito jam opere Jovem
Phidias orasset, significationem ut sibi aliquam daret, numquid illud
ipsi acceptum esset et gratum opus, eam pavimenti partem repente de cœlo
tactam memorant, quo loco usque ad ætatem meam urna visitur ænea et
impositum ei operculum. (10) Et a signi quidem fronte quod est
pavimentum nigro, non candido marmore constratum est; ambit autem nigrum
marmor circumcirca crepido e Pario lapide. Ea cohibetur oleum quod
effunditur: oleum enim Olympico simulacro propterea adhibetur, quia
prohibet ne quam e paludosa Altis natura ebur contrahat noxam. At contra
in Atheniensium arce Virginem quæ vocatur non oleum, sed aqua, quantum
ad ebur, servat: nam quum arx illa valde sicca sit ob magnam eminentiam,
ebur, e qua materia factum est Minervæ signum, aquam et rorem ex aquæ
aspersu amat: (11) Epidauri vero quum percontarer cur neque oleum neque
aqua esset adhibita ab ipsis signo Æsculapii, docuerunt me æditui,
solium, cui signum insideret, puteo imminere.



                               CAPUT XII.


_ De ebore, elephanti cornu, non dente — velo laneo in templo Jovis
    Olympii — donariis et signis hujus templi — Adriani et Trajani
    Imperatorum statuis operibusque Trajani insignibus — Augusti
    Imperatoris signo ex electro et Nicomedis ex ebore confecto — de
    electro — Neronis et aliis donariis. _

Quod vero ad ebur pertinet, quicunque hominum ea, quæ ex elephantorum
ore exserta prominent, istarum belluarum dentes esse, non cornua,
existimant, ab alce illi, Gallica fera, et tauris Æthiopicis specimen
capiant. Alcæ enim, qui mares sunt (nam feminis nulla omnino prodeunt
cornua) e superciliis, Æthiopici tauri autem e naribus cornua extrudunt.
Quis igitur in magno ponat miraculo, esse animal cujus ex ore erumpant
cornua? (2) Argumento etiam illud esse potest, quo contrarium
demonstretur: quod bestiæ sunt quæ certo ratoque temporis ambitu cornua
abjiciant, rursusque illa, quoties amiserint, reponant. Hoc cervis,
capreis, et idem elephantis accidit. Verum dens nulli animalium jam
adulto, quum semel decidit, renascitur. Quare si dentes essent, et non
cornua, quæ ex ore prodeunt, quomodo renasci possent iterum? Ad hæc
dentes natura sua igni neutiquam cedunt: at boum et elephantorum cornua
sic igni emolliuntur, ut vel ex tereti planam vel aliam quamvis
accipiant figuram. Quid, quod ex inferiore mandibula fluviales equi et
apri sannas exserunt? cornua vero e maxillis exserta nusquam videmus.
(3) In elephantis vero, quum a superiore id, quod dentes multi esse
putant, descendat maxilla, me auctore dubitarit nemo cornua illa esse,
quæ a temporibus orta per os extrorsum resupinata sese efferant. Hæc ego
non auribus, sed ipsis accepta oculis scribo, elephanti calvam
conspicatus in Dianæ, quod templum in Campania nobile, a Capua (quæ
regionis Campanorum totius caput est) abest stadia ferme triginta. Est
igitur longe alia, quam ceteris quadrupedibus, elephanto cornuum
eruptio, sicuti ei et corporis vastitas et reliqua forma valde est a
reliquo belluarum genere diversa. Quam vero Græci splendidi et magnifici
ac minime omnium parci in colendis diis fuerint, magno illud documento
est, quod ab Indis et ex Æthiopia ebur ad signa deorum facienda
advehendum curarint.

4. Et in Olympico templo laneum velum tum textili Assyriorum opere, tum
Phœnicum purpurea tinctura exornatum dedicavit rex Antiochus. Ejusdem
donum fuit ægis aurea et in ea Gorgo, quæ Athenis in theatri fastigio
locata est. Velum hoc non, quo more fit in Dianæ Ephesiæ templo, subter
lacunar sursum attollunt, sed ad pavimentum usque laxatis funibus
demittunt. (5) Inter ea vero donaria, quæ intus vel in atrio templi
posita sunt, est solium Arimnesti Tyrrhenorum regis, qui primus
exterorum donum Olympio Jovi misit: tum ænei equi, quos Cynisca dicavit,
Olympicæ victoriæ monumentum, veris illos quidem equis magnitudine
inferiores, locati sunt in primo templi aditu ingredientibus ad
dexteram. Exstat item tripus ære obductus, super quo victoribus,
priusquam mensa erigeretur, coronæ proponebantur. (6) Imperatoribus vero
statuas, Adriano quidem urbes Achaici conventus ex Pario lapide, Trajano
autem universi Græci erexerunt. Hic Imperator Getas, qui supra Thraces
sunt, imperio adjunxit, et cum Osroe Arsacis nepote Parthisque bellum
gessit. Operum autem quæ facienda curavit, maxime memorabilia sunt
thermæ quæ ab ipso nomen acceperunt, magno exstructum ambitu
amphitheatrum rotundum; ad hæc hippodromus, non breviore stadiûm duorum
spatio: tum forum Romanum, et reliquo ornatu dignissimum spectatu, et
maxime ex ære structo lacunari. (7) Statuarum autem quæ rotundis
insistunt scamillis, ex electro una Imperatoris Romanorum est Augusti;
altera ex ebore, Nicomedis Bithyniæ regis, de cujus nomine urbs Bithyniæ
maxima appellata est, quum ante Astacus nuncuparetur. Condita ea quondam
erat a Zypœte homine Thrace, quantum ex nomine conjicitur. Electrum vero
ex quo statuam Augusto fecerunt, in Eridani (_Padi_) fluminis arenis
rarum omnino repertu est, nec temere magni æstimatur ab hominibus. Est
alioqui electrum aliud nihil, quam argento permistum in metallis aurum.
(8) Sunt in Olympii fano, quas Nero donavit, coronæ. Earum tres
oleastri, quarta quercus frondem imitatur. Positi ibidem clypei sunt
viginti quinque ænei, cum quibus decurrunt, qui armati in curriculum
descendunt. Erectæ vero sunt et aliæ pilæ, et ea inter ceteras, qua
continetur jusjurandum, quo Elei cum Atheniensibus, Argivis et
Mantinensibus centum annorum fœdus et societatem firmarunt.



                              CAPUT XIII.


_ De Pelopio in Alti — sacris Pelopis in illo — Pelopis ossibus narratio
    — Pelopis et Tantali sede in Asia 	 — ara Jovis Olympii e cinere
    congesta et sacrificiis, quæ in ea fiunt — ara e sanguine
    constructa. _

Intra Altin Pelopi quoque area consecrata est. Pro ceteris enim heroibus
tam colitur apud Eleos Pelops, quam Juppiter præ cunctis diis. Est
igitur ad dexteram, qua patet ad Jovis templum aditus, ab Aquilone,
Pelopium, tanto spatio interjecto, ut in eo et statuæ et alia ornamenta
dedicata poni potuerint: porrigitur autem a media ad posticam templi
partem, circumvallante lapidea maceria. Tota area et arboribus
convestita et signis passim est conspicua. (2) Ingressus ad eam est a
solis occasu. Eum locum dedicasse Pelopi Herculem Amphitryonis filium
ferunt. Quartum enim hic a Pelope posteritatis gradum tenuit. Idem etiam
Hercules Pelopi dicitur ad eam scrobem sacrum fecisse, cui ætate etiam
nostra annui magistratus nigro ariete faciunt. Ac de ea quidem victima
vati portio nulla tribuitur: collum tantum more majorum lignatori datur.
(3) Sic enim appellatur unus de Jovis famulatu, cui negotium mandatum
est, ut certo pretio ligna ad sacrorum usum vel publice civitatibus vel
privatim cuivis homini suppeditet. Sunt autem non ex alia ulla arbore
ligna ea, quam de alba populo. Quod si quis, sive Eleus, sive hospes
fuerit, carnes ex ea Pelopis, victima comederit, ei templum Jovis
introire nefas est. Idem observatur ad Pergamum quod supra Caicum flumen
est; nam ibi qui Telepho immolarunt, religio est illis ante in Æsculapii
ascendere, quam corpus abluerint. (4) Sed quod ad Pelopem attinet, hoc
quoque memoriæ proditum est quum Trojanum bellum duceretur, monuisse
vates non ante expugnari Ilium posse, quam Græci Herculis sagittas et de
Pelopis ossibus unum apportari curassent. Quare et Philocteten tunc in
castra accersitum et Pisa omoplaten ex ossibus Pelopis deportatam.
Redeuntibus vero Græcis, ad Eubœam navim eam, in quam Pelopis illud os
fuerat impositum, naufragio perisse. (5) Multis deinde annis post Ilium
excisum Eretriensem piscatorem Damarmenum jacto everriculo os illud
extraxisse, et miratum magnitudinem in arenis id abdidisse. Venisse
eundem Delphos scitatum, cujusnam esset os et ad quem usum illud a se
conservari oporteret. (6) Tunc etiam providentia divina aderant quos
Elei consultum miserant, quæ foret depellendæ pestilentiæ ratio. Atque
his quidem responsum est, ut Pelopis ossa requirerent: Damarmeno vero,
ut, quæ reperisset, Eleis restitueret. Hoc ille quum fecisset, et alia
accepit ab Eleis munera, et ei ejusque posteris custodia ossis demandata
est. Omoplate ipsa Pelopis ætate mea jam evanuerat. Id eo accidisse
opinor, quod, quum alte absconditum fuisset, tum vestutate tum aquae
marinæ illuvie extabuit. (7) Et in Græcia quidem Tantalum et Pelopem
habitasse certa adhuc exstant indicia, portus qui Tantali dicitur, et
ejusdem sepulcrum non obscurum; Pelopis in Sipyli montis vertice visitur
solium, supra eum locum, ubi Plastenes (_?_) matris fanum est. Jam vero
ultra Hermum fluvium ad Temnum Veneris signum spectatur e virente a
radice sua myrto: quod faciendum curasse Pelopem ferunt, quum ut deam
coleret, tum vero ut Hippodamiæ nuptiarum se compotem faceret.

8. Olympii quidem Jovis ara pari intervallo a Pelopio et a Junonis æde
distat, ante utriusque frontem sita. Erectam alii tradiderunt ab Idæo
Hercule, alii ab indigenis heroibus, duabus ætatibus post Herculem.
Congesta illa est e cinere collecto ex adustis victimarum femoribus.
Talis et Pergami ara est, Samiæ Junonis, nihilo illa quidem ornatior,
quam in Attica quos rudes appellant focos. (9) Aræ Olympicæ ima crepido,
quam πρόθυριν appellant, ambitum peragit pedum centum et amplius quinque
et viginti: graduum [singulorum] supra imam istam crepidinem ambitus
pedes explet binos ac tricenos. Universa aræ altitudo pedes conficit
duos prope et viginti, Ducuntur hostiæ ad imæ crepidinis stationem sive
πρόθυριν: ibi eas patrio more mactant: femora in summa ara adolent. (10)
Et ad stationem quidem ab utroque latere per lapideos, ad aræ altissimam
sedem per cineritios gradus scanditur. Et ad stationem quidem usque tam
virgines, quam mulieres, quum in Olympiam venire nulla prohibet religio,
possunt ascendere; longius in summam aram progredi solis viris fas est.
Sacrificatur autem Jovi etiam extra solennem nundinarum celebritatem,
tam a privatis hominibus quam quotidie ab Eleis. (11) Stato autem die
quotannis, Elaphii mensis nono supra decimum, vates cinerem ex Prytaneo
deportant: eoque aqua ex Alpheo amne diluto aram Jovis oblinunt.
Religione sancitum est cinerem sola Alphei aqua dilui, alia nulla, atque
ex eo tantum luto aræ tectorium superinduci. Eam ob rem Alpheus
fluviorum omnium Jovi maxime amicus creditur. Est etiam Didymis
Milesiorum ara, quam a Thebano Hercule victimarum sanguine exstructam
Milesii tradunt. Non fuit ea tamen victimarum insequentibus temporibus
copia, ut ara magnopere potuerit eminere.



                               CAPUT XIV.


_ De Jove Ἀπομυίῳ — cur Olympica sacra albæ duntaxat populi lignis
    adoleantur — de arboribus, quas varii fluvii potissimum alunt —
    reliquis Olympiæ aris et diis, quibus sacra ibi fiunt — ara
    ignotorum deorum — Καιροῦ, Jovis filii — Telluris ejusque oraculo,
    aliisque. _

Sed quod ad Olympicam aram attinet, illud etiam magno miraculo ducitur,
quod milvii, etsi avium hoc genus insigni est rapacitate, sacra tamen in
Olympia facientibus infensi non sunt. Quodsi forte exta vel carnium
partem aliquam illi appetierint, dira portendi immolanti creditur. Aiunt
etiam Herculi Alcmenes filio, quum Olympiæ sacrificaret, maximam muscas
exhibuisse molestiam: eum itaque vel proprio inventu vel monitu alieno
sacra fecisse Jovi Apomyio (_muscas arcenti_), atque ita muscas trans
Alpheum fuisse profligatas. Eodem modo dicuntur Elei quoque sacra facere
Apomyio Jovi, qui ex Elea [Olympia] muscas abigat. (2) Ex alba vero
duntaxat populo, neque ex alia ulla arbore, ad usum Olympicorum sacrorum
ligna cædi patrius est Eleis ritus. Credo hunc honorem huic arbori
præcipue habitum, quod eam Hercules e Thesprotide terra primus in
Græciam attulit. Atque ipsum etiam arbitror Herculem, quum Jovi Olympio
sacra fecit, non aliis quam ex alba populo lignis victimarum femora
cremasse. Eam vero arborem Hercules in Thesprotide propter amnem
Acherontem reperit. Et huc respexisse Homerum putant, quum Acheroidem
populum appellavit. (3) Varia autem semper natura fuerunt et nunc etiam
diversi sunt amnes ad gignenda herbarum et stirpium varia genera.
Mæandri ripæ myricas copiose et feliciter alunt. Asopus in Bœotia
insigni magnitudine juncum educat. Arbor persea sola gaudet Nili aqua.
Nihil igitur mirum, si ad Acherontem enata primum est alba populus: ad
Alpheum oleaster: populus vero nigra Celticæ terræ et Eridani in ea
amnis (_Padi_) alumna est.

4. Age vero, quum circa aram maximam jam satis immorati simus, omnes quæ
Olympiæ sunt aras persequamur. Sequetur autem oratio mea ordinem eum quo
Eleis constitutum est illis aris sacra facere. Vestæ primum divinam rem
peragunt, secundo Olympio Jovi, ad aram intra templum euntes; tertio **
hæc quoque in una eademque ara sacra fiunt: (5) quarto et quinto loco
Dianæ sacrificant et Minervæ Prædatrici; sexto loco Erganæ. Huic deæ
Phidiæ posteri, quibus publice negotium datum est, ut Jovis signum ab
adventitiis purgatum sordibus et detersum præstent (Phædryntæ ex eo
nuncupati), priusquam ad opus aggrediantur, sacra ibi faciunt. Est et
alia Minervæ ara prope templum; Dianæ etiam quadrangula forma in sublime
sensim fastigium ascendens. (6) Post eas aras, quas recensuimus, Alpheo
et Dianæ ad eandem aram faciunt. Ejus rei causam Pindarus in cantico
quodam innuit, et nos in Letrinæorum historia exponimus. Ab hac non
longe alia erecta est Alpheo ara, prope quam Vulcano sua item ara posita
est. Sed hanc Vulcani aram nonnulli ex Eleis Arei Jovis nominant. Aiunt
iidem Œnomaum, quoties Hippodamiæ filiæ procis curule certamen
proponeret, Areo Jovi super hac ara rem divinam facere solitum. (7) Post
has Herculi ara dicata est, cognomine Parastatæ (_Adjutori_): ejus etiam
fratribus, Epimedi, Idæ, Pæonæo et Iaso. Idæ aram ab aliis non ignoro
Acesidæ appellari. Quo vero loco area est Œnomai domus, duæ exstant
Jovis aræ; quarum unam Herceo (_Domestico_) ipsum Œnomaum dedicasse
apparebat: Ceraunio (_Fulguranti_) alteram post Œnomaum positam
conjicio, quum ejus domus de cœlo tacta fuisset. (8) Ac de maxima quidem
ara, quæ dici opus fuit, paulo superius a me dicta sunt. Vocatur ea
Jovis Olympii. Adjacet ei ignotorum deorum ara. Post eam Catharsii
(_Expiatoris_) Jovis et Victoriæ; exinde Jovis, cui cognomen Chthonio
(_terrestri_): tum vero deorum omnium et Junonis cognomento Olympiæ. Hæc
itidem e cineris congestu exstructa est: a Clymeno dedicatam tradunt.
Succedit communis Apollinis et Mercurii ara, ob eam præcipue causam,
quod lyræ inventum Mercurio, citharæ Apollini Græcorum sermo attribuit.
(9) Consequuntur Concordiæ, Minervæ, Matris Deûm aræ. Proxime ad eum
aditum, qua est ad stadium accessus, aræ duæ sunt. Earum alteram
Mercurii Enagonii (_Certaminum præsidis_), Καιροῦ (_Opportunitatis_)
alteram nuncupant. In hunc ab Ione Chio factum hymnum scio; in quo
illius natales memorans Jovis filiorum natu minimum esse dicit. Prope
Sicyoniorum thesaurum ara est vel Curetum [_Curetis?_] vel ejus qui
Alcmena matre natus est Herculis: dicitur enim utrumque. (10) Et qua
parte Gæum sive Telluris ædes est, Telluris ara cernitur, e cineris ipsa
etiam aggere. Jam tum priscis temporibus fuisse ibi Telluris oraculum
fama prodidit. In eo autem loco, quod nominant Stomium, aram Themis
habet. At Jovi Catæbatæ (_Fulguratori_) quæ dicata ara est, maceria
undequaque ambitur et modico a maxima ara cineritia intervallo distat.
Illud denique monendi sunt quicumque hæc legerint, aras me non quo sitæ
sunt ordine enumerasse, sed per eas ita me stylo vagatum, uti ad earum
quamque vel prius vel posterius Elei sacra faciunt. Pelopis areæ
adjuncta est ara Bacchi et Gratiarum communis. Dehinc duæ, Musis una,
altera Nymphis positæ.



                               CAPUT XV.


_ De reliquis memorandis in Alti, ædificio, Phidiæ officina dicto —
    Leonidæo — Oleastro Callistephano — Mœragetæ et Jovis ὑψίστου
    aliisque aris — Prytaneo — Eleorum prisco sacrificandi ritu — sacris
    Junonis Ammoniæ et Parammonis — Doricis quæ in Prytaneo canuntur
    carminibus. _

Extra Altin ædificium est, quæ Phidiæ officina nuncupatur. In illis
ædibus Phidias operis partes est fabricatus. Est in iisdem ara diis
omnibus communis, redeuntibus autem ad Altin e regione Leonidæi. (2)
Extra fani ambitum est id Leonidæum, prope eum ad Altin aditum, per quem
unum pompa sacrorum traducitur, et ex eo Pompica via est appellata. Est
hoc ab uno ex indigenis dedicatum, ætate vero mea diversorium fuit
Romanorum in Græcia magistratuum. Inter Pompicam viam et Leonidæum unica
media est Agyia: hoc enim nomine angiportum, quem Attici στενωπὸν,
vocant Elei. (3) Estetiam in Alti, si ultra Leonidæum ad sinistram
tendas, ara Veneris et post eam ara Horarum. Ubi posticum templi est, ad
dexteram oleaster se ostendit, quem Callistephanum (_pulchras s.
honestas coronas præbentem_) appellant. Ex ea enim arbore solenne est
Olympicis victoribus coronam decerpere. Proxima oleastro est Nymphis
sacra ara. Eas Nymphas Callistephanos et ipsas nuncupant. (4) Est etiam
intra Altin ara Agorææ (_Forensis_) Dianæ, ad Leonidæi dexteram. Habet
et dea, quam Dominam vocant, aram suam. Dominam vero quam dearum
nominent Græci, in rerum Arcadicarum commentario docebimus. Post hanc
ara est Jovis Forensis: et ante locum eum, quam Proedriam (_primam
sedem_) appellant, ara Pythii Apollinis; et post ea Bacchi ara. Hanc
postremam aram neque multis ante ætatibus positam et a plebeiis
hominibus dedicatam ferunt. (5) In ea, quæ ad equorum carceres via
ducit, ara est cum inscriptione MOERAGETÆ. Esse illud Jovis cognomen
dubitari non debet. Unus enim ipse quid sit vel non sit homini a Parcis
concessum novit. Adjuncta est Parcarum ara, oblonga figura: est post eam
Mercurii; et deinde Jovis, cui cognomen Altissimo, aræ duæ. Intra ipsos
carceres sub divo, medio fere loco, aræ se ostendunt Equestris Neptuni
et Equestris Junonis. Adhæret pilæ Castorum ara. (6) In primo ingressu
ejus loci, quem ἔμβολον (Rostrum) nominant, ab uno latere ara est Martis
Equestris, ab altero Minervæ Equestris. Jam vero intra rostrum ingressis
est Bonæ Fortunæ ara; Panis deinde et Veneris. In intimo rostri recessu,
Nympharum, quas Acmenas nuncupant. A porticu vero ea, quem Elei de
nomine architecti vocant Agnapti porticum, inde redeuntibus, ad dexteram
Dienæ se ara monstrat. (7) Rursus Altin per Pompicam viam intrantibus
secundum Junonium sunt Cladei amnis et Dianæ aræ: tum Apollinis post
eas; quarta Dianæ Coccocæ (hoc enim est deæ cognomen); quinta Apollinis
Thermii. Quid hoc Thermii cognomen sibi velit, mihi quoque conjectura in
mentem venit, esse eum Attica lingua Thesmium. Quamobrem vero Coccocam
Dianam appellent, nunquam adhuc discere potui. (8) Ante Theecoleonem,
quem vocant, ædificium est. In ejus ædificii angulo Panis ara dicata.
Prytaneum habent Elei intra Altin, prope ipsum exitum, qui est ultra
gymnasium. In hoc curricula sunt et athletarum palæstræ. Ante portam
Prytanei est Dianæ Agroteræ ara. (9) At in ipso Prytaneo, quum ad eam
accesseris cellam, ubi focum habent, ad primi ingressus dexteram Panis
aram videas. Focus ille quoque e cinere substructus est et perpetuo igni
tam interdiu quam nocte adoletur. Solenne est transportari ab hoc foco
cinerem ad Olympii aram eo ritu, quem suo loco exposuimus; neque illa
aliunde magis in altitudinem proficit. (10) Et ad earum, quas hactenus
enumeravimus, ararum singulas quolibet mense Elei sacra faciunt, prisco
quodam ritu, thura et melle subactum triticum in aris iilis adolentes:
et aras quidem oleagina fronde velant; vino in libando utuntur. Solis
tamen Nymphis et Dominæ ad communem etiam deorum omnium aram vino libare
religione prohibentur. Sacrificia curantur a theecolo, qui in singulos
menses honorem habet, a vatibus item, libationum ministris, sacrorum
interprete, tibicine et lignatore. (11) Quæ vero in Prytaneo inter
libandum effari consueverint, aut quos decantent hymnos, neutiquam his
censui commentariis inserendum. Neque illi Græcorum tantum diis libant,
verum etiam Libyco deo et Ammoniæ Junoni, et Parammoni, quod Mercurii
cognomen est. Satis enim constat usos olim Eleos Libyco oraculo: nam aræ
adhuc in Ammonis exstant ab illis dedicatæ; et in illis, de quo
consuluerint, et quid responsi acceperint, et qui ab Elide publice missi
fuerint ad Ammonem incisis literis testatum est. (12) Hæc in Ammonis. At
Elei heroibus etiam et eorum uxoribus libant, tum iis, qui passim in
Elea terra, tum et illis, qui apud Ætolos in honore sunt. Et carminum
quidem effata in Prytaneo Dorica enunciant lingua; sed quis eorum fuerit
auctor, non traditur. Est Eleis etiam Cœnatio intra Prytaneum e regione
illius cellæ, in qua focus est. In eo cœnaculo epulum præbetur iis, qui
Olympia vicerunt.



                               CAPUT XVI.


_ De Junonis templo — virginum cursus certamine, Heræa dicto — hujus
    certaminis origine — sedecim feminarum collegio — Physcoa et Narcæo.
    _

Postulat jam hic locus, ut ad Junonis templum accedam, et quæ in eo
memoratu digna sunt, stylo persequar. Primum omnium Elei tradunt
Scilluntios, quæ Triphyliæ civitas est, templum erexisse, annis ferme
octo posteaquam Elidis regnum Oxylus iniit. Totius quidem operis
ædificatio Dorica est, columnis circumquaque ambientibus: et earum
quidem, quæ in postico templi sunt, altera e quercu est. Porrigit se
templum in longitudinem pedes tres et sexaginta. ** Architectus, qui
operi præfuerit, certus nemo proditur. (2) Ac Junoni quinto quoque anno
peplum feminæ sedecim pertexunt, eædemque ludos faciunt Junonia. In his
cursus certamen virginibus proponitur, non omnibus simul, sed in classes
ex ætate descriptis. Primæ enim currunt impuberes puellæ, tum
grandiores, postremo natu maximæ. (3) Currunt autem hoc ornatu: passus
capillus, dimissa tunica ad genua, exsertus usque ad pectus dexter
humerus. Descendunt et ipsæ in Olympicum stadium; sed curriculum parte
fere sexta detracta minuitur. Accipiunt victrices ex olea coronam, et e
bove, qua Junoni litatum fuerit, partem. Et pictas quidem earum imagines
dedicare fas est. Feminis sedecim, quæ ludis præsunt, totidem ministræ
attributæ sunt. (4) Hoc ipsum etiam virginum ludicrum ad res priscas
referunt. Hippodamiam enim, Junoni de Pelopis nuptiis ut gratiam
referret, sedecim illas mulieres convocasse et cum eis primam Junonios
ludos instituisse perhibent. Memoriæ est etiam proditum, Chloridem
Amphionis filiam, solam cum unico de marium fratrum numero superstitem e
tota sobole de virginum cursu palmam tulisse. De Niobes equidem prole
quicquid compertum habui, quum Argivorum res persequerer, exposui. (5)
Quod attinet autem ad sedecim feminarum collegium, præter ea, quæ paulo
superius scripta sunt, hoc etiam amplius memorant: Demophontem Pisæ
tyrannum multis ac gravibus incommodis Eleos affecisse: eo mortuo, quod
ille nihil egerat de publico civitatis consilio, facile Elei adducti
sunt, ut de iis quas acceperant injuriis æquo jure cum Pisæis
disceptarent. Ac tunc sane inter ipsos convenit, ut, quum civitates id
temporis in Elea sedecim vigerent, singulæ feminam unam ederent, quæ tum
ætate, tum vitæ ac generis dignitate ceteras anteire videretur, atque ut
his omnium controversiarum arbitrium permitteretur. (6) Urbes vero, e
quibus feminas elegerunt, erant Elis ** Ex his urbibus ortæ feminæ
Pisæis et Eleis pacis conditiones tulere. Eisdem vero postea et ludos,
quæ Junonis sunt appellata, faciendi, et peplum Junoni pertexendi cura
mandata est. Duos eædem choros celebrant; Physcoæ unum, alterum
Hippodamiæ vocitant. Fuisse Physcoam tradunt ex Elide cui Cœlæ (_cavæ_)
cognomen: domicilium in curia Elidis habuisse, quæ Orthia dicta est: (7)
a Baccho adamatam, ei filium, cui Narcæi nomen, peperisse: Narcæum ipsum
jam adultum cum finitimis bellasse: magnas inde opes consecutum, et
Minervæ, quam de se Narcæam appellavit, ædem dedicasse; primumque omnium
a Narcæo et Physcoa Baccho honores decretos esse. Physcoæ et alii
honores habiti et chorus alter sedecim feminarum ab ea nomen sumsit.
Servant Elei nihilominus quum cetera * quamvis urbibus. In tribus enim
octo distributi, e singulis binas mulieres deligunt. (8) Neque vero aut
sedecim feminæ, aut Hellanodici Eleorum ullam attingunt munerum suorum
partem, priusquam se piaculari sue et aqua lustrarint. Eam lustrationem
ad Pieram fontem suscipiunt. Est fons ille in campis, per quos iter est
ex Olympia Elidem contendentibus. Hæc sane ita se habent, uti exposita
sunt.



                              CAPUT XVII.


_ De multis signis in templo Junonis — arca Cypseli — scribendi ratione
    βουστροφηδὸν dicta — arcæ Cypseli accurata descriptio. _

Junonis est in templo Jovis **; tum Junonis signum est in solio sedens.
Adstat barbatus quidam et galeam capiti impositam ferens. Hæc rudis
cujusdam opificii opera sunt. Sedentes vero deinceps in soliis Horas
fecit Smilis Ægineta. Quod proximo loco Themidis (mater enim ea Horarum
est) signum positum est, fecit Doryclidas Lacedæmonius, Dipœni et
Scyllidis discipulus. (2) Hesperides vero quinque opus fuere Theoclis,
item Lacedæmonii, quem Hegyli filium fuisse, et ab iisdem magistris
Dipœno et Scyllide artem didicisse ferunt. At Minervam casside armatam,
hasta et scuto, Medontis Lacedæmonii esse opus memorant: fratrem hunc
Doryclidæ fuisse, et eosdem magistros habuisse. (3) Sedent e regione
Ceres et Proserpina: adversi sibi stant Apollo et Diana. Posita sunt
ibidem Latonæ, Fortunæ, Bacchi et volucris Victoriæ signa. Atque hæc
quidem cujus artificis opera sint compertum non habeo; valde autem mihi
prisca esse videntur. Et sunt, quæ hac in parte recensui, omnia ex ebore
et auro. Posteriorum ætatum et alia sunt dona in Junonis templo: e
marmore Mercurius infantem Bacchum portans, Praxitelis opus; et Cleonis
Sicyonii ex ære Venus. (4) Fuit Cleonis doctor Antiphanes. Hic a
Periclyto didicerat, Argivi Polycleti discipulo. Sedet ad Veneris pedes
inauratus pusio nudus; quem Chalcedonius elaboravit Boethus. Atque huc
transpositus est ex æde, quod Philippeum vocatur ** sunt hæc itidem ex
auro et ebore, Eurydice Philippi filia ** (7) Arca fabricata est e
cedro, cum aureis et eboreis emblematis, partim vero ex eadem cedro
cælatis. In arcam hanc Cypselum, qui Corinthi postea tyrannidem est
adeptus, mater sua abdidit, quum recens natum Bacchidæ magna cum
sollicitudine deposcerent. Arcam deinde in Olympia dedicarunt ipsius
posteri, qui Cypselidæ sunt appellati, ob servatum gentis suæ principem
et parentem. Fuisse vero hoc nominis Cypselo traditur, quod ejus ætatis
Corinthii arcas appellabant _cypselas_. (6) In arca incisæ sunt priscis
literis inscriptiones ad plerasque figuras. Earumque literarum aliæ in
rectum tendunt, alias earundem figuras Græci βουστροφηδὸν (a boum
arantium conversione) appellant. Id est hujusmodi: postquam exaratus est
versus unus, versus alter a fine præcedentis ducitur ordine converso,
perinde ut fit in diauli cursu. Inscriptiones in arca etiam alias
perplexis et inexplicabilibus flexibus scriptæ sunt. Quodsi ab ima arca
exorsus omnia oculis persequare, in primo latere hæc contineri videas:
(7) Œnomaum, qui Pelopem cum Hippodamia fugientem urget. Bigis uterque
invehitur, sed pinnati sunt Pelopis equi. Tum Amphiarai domus est, et
Amphilochum infantem portans anus nescio quæ. Pro foribus monile
præferens Eriphyle stat. Adsistunt filiæ, Eurydice, Demonassa, et nudus
puer Alcmæon. (8) Asius autem poeta suis carminibus Alcmenam etiam ex
Amphiarao et Eriphyle genitam memorat. Baton, Amphiarai auriga, equorum
habenas una, altera manu lanceam tenet. Amphiaraus ipse in currum
alterum jam pedem imponit, ensem vero stringit in uxorem conversus, ac
vix, quin ira incensus in eam irruat, satis animum in potestate
continens. (9) Post Amphiarai domum ludi ficti sunt Peliæ funebres:
circumstant spectatores certantium; et in solio sedens Hercules, cujus a
tergo stat mulier: eam quæ sit nulla significat inscriptio: ceterum
tibias non Græcas, sed Phrygias inflat. Bigas agitant Pisus Perieris, et
Asterion Cometæ filius, qui ipse quoque in numero fuisse Argonautarum
dicitur. Pollux præterea et Admetus: de hinc Euphemus, quem Neptuni satu
ortum poetæ vulgarunt, eundemque Iasonis in expeditione Colchica comitem
fuisse. Hic e bigarum curriculo victor discedit. (10) Descendit in
cæstuum certamen Admetus et Mopsus Ampycis filius. Stat inter eos
tibicen eo ritu tibiis canens, quo solent nostra quoque ætate modos
saltantibus præcinere quinquertionibus. Luctantur ibidem Iason et Peleus
æquo certamine: et Eurybotas discum ejaculatur, de quo incertum, quisnam
sit, haud dubie disci jaciendi olim fama florens. Cursus certamen qui
ineunt, sunt Melanion, Neotheus, Phalareus: quartus in eo numero est
Argius, quintus Iphiclus. Huic jam victoriam adepto coronam offert
Acastus. Fuerit is Protesilai pater, qui unus fuit de iis ducibus, qui
Ilium oppugnatum iere. (11) Expositi sunt victoribus præmia tripodes.
Adstant Peliæ filiæ. Ex illis uni adscriptum est nomen Alcestidi. Jam
vero Herculis laborum voluntarius comes Iolaus de quadrigis palmam
aufert. Atque hic extremus est actus eorum qui in honorem Peliæ facti
sunt ludorum. Post hæc Herculi adsistit Minerva, dum ille hydram belluam
ad Amymones flumen sagittis configit. Et ipsi quidem Herculi, quod nempe
facile ex operis argumento et corporis habitu ac figura agnosci potest,
nomen non est appositum. Adest etiam Phineus Thracum rex, et abigentes
Harpyias Boreæ filii.



                              CAPUT XVIII.


_ Descriptionis arcæ Cypseli continuatio. _

In altero vero arcæ latere, quod est a læva, ordinem operis in orbem
oculis persequenti femina primum expressa est puerum consopitum dextera
album sustinens; nigrum sinistra, et hunc dormientis effigie, distortis
ambobus pedibus. Indicant inscriptiones, quod facile tamen, ut nihil
scriptum sit, conjicere possis, eorum puerorum unum Mortem esse, alterum
Somnum, mulierem illam Noctem utriusque nutricem. (2) At formosa illa
mulier, quæ fœda facie alteram manu altera obstricto collo trahit,
altera fuste cædit, Justitiam significat, quæ Injuriam male mulcat. At
alteras duas feminas, quæ pistillis mortaria tundunt, medicamentorum
artem calluisse arbitrantur, sed nulla, quæ illæ fuerint, inscriptio
indicat. At quæ illa sit mulier, quæ virum sequitur, ex adscriptis
versibus hexametris facile colligas, qui sunt hujusmodi:

               Idas Marpessam formosam, quam sibi Apollo
               eripuit, sacra redducit ab æde volentem.

(3) Prope est tunica amictus vir, dextera calicem, altera torquem
tenens: et Alcmena quidem ea est, quæ de ejus manibus illa sumit. Et est
illud inter Græcos poetarum carminibus celebratum, Jovem simulata
Amphitryonis forma cum Alcmena congressum. Jam Menelaus loricam indutus
stricto gladio Helenam invadit, capto scilicet Ilio eam interempturus.
Sedenti in solio Medeæ a dextera Iason, a læva adsistit Venus. His
epigramma adscriptum hocce:

                  Cypridos imperio Medeam ducit Iason.

(4) Sunt et Musæ canentes, modos præeunte Apolline. Appositi versus sunt
hujusmodi:

             En pater hic vatum proles Latonia Apollo,
             Musarumque chori circum, queis præcinit ille.

Alas, uti fabulis vulgatum est, humeris cœlum et terram sustinet;
idemque Hesperidum mala fert. Ecquisnam vero ille sit, qui ense
accinctus ad Atlantem contendit, nulla indicat inscriptio peculiaris;
satis vero per se quisque conjecerit, Herculem eum esse. Id unum his
adscriptum est:

            Sustinet axem Atlas, idemque hic mala relinquet.

(5) Mars arma indutus Venerem abducit. Inscriptio in eo est Enyalius.
Thetis virgo adhuc ibidem expressa est. Eam Peleus prensat: at Thetidis
e manu serpens in Peleum irruere parat. Medusæ sorores pinnatæ Perseum
volantem insectantur: sed uni Perseo est nomen adscriptum.

6. In tertio latere arcæ militaria videas. Major exercitus pars pedestre
agmen est, equestrium tamen etiam copiarum aliquid in bigis fictum est.
Ac partim quidem manum jam conserturi videntur milites, partim vero se
consalutatione facta mutuo agnituri. Variat interpretum sermo. Sunt enim
qui dicant Ætolos, Oxylo duce, contra priscos Eleos instructos; utrosque
antiquæ consanguinitatis recordatione positis inimicitiis ad concordiam
spectare. At alii in prœlium descendere Pylios et Arcadas ad Pheam urbem
et amnem Iardanum. (7) Verum illud nemini probari possit, Cypseli
proavum, quum esset Corinthius, in arca, quam in suo esset instrumento
habiturus, consulto insculpi noluisse res patrias Corinthiorum,
exterorum vero res gestas, neque illas valde insignes, celebrandas in ea
curasse. Equidem hoc ipse possum conjectura assequi, quod quum Cypselo
ejusque majoribus origo fuerit e Gonussa supra Sicyonem sito oppido et
inter abavos eorum numeretur Melas Antasi filius, (8) hunc Melanem cum
agmine suo (uti ante in commentario de Corinthiorum rebus exposui)
recipere in civitatis ejusdem communionem recusabat Aletes, quod ex
Delphici Apollinis quodam responso fidem ei minus habebat. At enim, quum
ille omnibus Aleten modis sibi conciliare studuisset et rejectus multis
cum precibus redire non dubitasset, ab invito quidem Alete receptus
tamen est. Quare Melanis illas esse copias, quæ in ea parte arcæ
spectantur, facile existimari possit.



                               CAPUT XIX.


_ Descriptionis arcæ Cypseli continuatio. _

Quod quartum arcæ latus est, si a læva ambire eam cœperis, Borean habet
Orithyiam rapientem. Anguium illi caudæ pro pedibus sunt. Pugnat cum
Geryone Hercules; ex trinis virorum corporibus junctis compositus
Geryones. Est Theseus lyram tenens; cui adstat Ariadna coronam
præferens. Tum Achilli et Memnoni pugnantibus sua eorum utrique adest
mater. (2) Sunt ibidem Melanion; et juxta eum Atalanta, hinnulum tenens.
Ajaci præterea ex provocatione et Hectori singulari certamine congressis
adsistit Discordia, facie illa quidem fœdissima. Ad hujus exemplar
finxit Calliphon Samius Discordiam in templo Dianæ Ephesiæ, quum ad
Græcorum naves commissam pugnam pingeret. In eadem arcæ regione et
Castores sunt: eorum alter impuber, et media inter eos Helena. (3) Est
Æthra Pitthei filia abjecta humi ad Helenæ pedes cum pulla veste.
Apposita est inscriptio versu heroico una voce longiore:

             Tyndaridæ fratres Helenen atque Æthran Athenis
             asportant.

(4) Sic ille versus compositus est. Iphidamas præterea Antenoris filius
humi stratus. Pro eo contra Agamemnonem pugnat Coon. In Agamemnonis
clypeo Pavor expressus est leonis capite. Inscriptio est hujusmodi ad
Iphidamantis mortui corpus:

            Iphidamas, pro illoque Coon fera prœlia miscet.

In Agamemnonis vero scuto:

          Hic Pavor est hominum, manibus gerit hunc Agamemnon.

(5) Exin adducit ad Alexandrum Priami filium Mercurius in judicium de
forma deas. Rem indicat inscriptio:

              Mercurius Paridi ostentat spectanda dearum
              corpora, Junonis, Tritonidis, atque Diones.

Jam vero Dianam quam ob causam volucrem fecerint, nescio. Humeris certe
alæ applicatæ sunt; dextera pardalim præfert, leonem altera. Ad hæc Ajax
Cassandram a Minervæ signo divellit. Inscriptio super eo posita rem
prodit:

              Ajax Locrensis Cassandram a Pallade raptat.

(6) Ex Œdipi filiis Polynicem in genu collapsum frater Eteocles urget. A
tergo Polynicis adsistit femina dentibus et aduncis manuum unguibus
quavis fera immanior. Testatur inscriptio Κῆρα (_Fatum_) illam esse: et
fati quidem vi Polynicem succubuisse, Eteoclem vero merito suo
cecidisse. In antro Bacchus jacet barbatus, auream præferens pateram,
talari amictus tunica: arbores antrum vestientes vites sunt, et mali, et
punicæ.

7. Arcæ latus supremum (nam sunt quinque numero) nullam omnino
inscriptionem habet; ex ipsa vero emblematum facie argumenta conjicias.
Intra speluncam mulier cum viro in lectulo decumbit: Circen et Ulyssem
eos esse facile ut credamus adducimur, quum ad ancillarum præ foribus
numerum, tum vero ad earum opificia respicientes. Nam et quattuor sunt
mulieres, et iis intentæ operibus, quæ versibus de illis loquens Homerus
persequitur. Adstat Centaurus. Non omnes ei pedes equini sunt, sed
anteriores humani. (8) Equorum præterea bigæ insculptæ sunt, et in illis
insistentes feminæ. Equis aureæ sunt alæ, et earum feminarum uni vir
quidam arma tradit. Hæc ad Patrocli cædem pertinere ex re conjiciunt. Et
eas quidem, quæ bigis vehuntur, Nereidas esse: Thetin autem a Vulcano
arma accipere. Nam et vir ille non satis firmis esse videtur pedibus, et
famulus eum forcipem tenens sequitur. (9) Quin et Centaurum illum
Chironem esse dictitant, qui jam vitæ muneribus perfunctus ac in deorum
numerum receptus, præsto Achilli est, ejus luctum levaturus. Jam vero
insidentes mulis virgines duas, quarum altera habenas tenet, altera vero
velato capite sedet, Nausicaam Alcinoi filiam esse putant, cum ancilla
ad lavacra contendentem. At qui sagittis Centauros petit et ex iis
aliquot jam confecit, dubitari non potest quin sit Hercules. Nam et hoc
de Herculis certaminibus unum fuit. Arcæ opifex quisnam fuerit,
conjicere nunquam ego utique potui. Inscriptiones vero alius fortasse
fecit; ego tamen maxime adducor ut ab Eumelo Corinthio factas putem.
Hanc ego tum ex aliis ejus operibus, tum vero maxime ex eo carmine, quod
Prosodium in Delum fecit, conjecturam duco.



                               CAPUT XX.


_ De aliis donariis in æde Junonis Olympiæ, Iphiti disco, et mensa, in
    qua coronæ victoribus positæ — de cadavere militis saucii reperto
    narratio — de Œnomai columna — templo Matris Deorum, Matroo dicto,
    et Philippeo. _

Spectantur et alia ibi dona, et inprimis modicus quidam lectus ebore
magna ex parte exornatus; Iphiti discus, et mensa, super qua victoribus
coronæ deponuntur. Et lectulum quidem Hippodamiæ ferunt ludicrum fuisse.
Iphiti vero disco induciæ, quas Olympicorum ludorum tempore provulgant
Elei, non recto versuum ductu inscriptæ sunt, sed literæ in ora disci
orbiculari textu exaratæ. (2) Mensa ipsa partim ex ebore, partim ex auro
fabricata est. Opificem fuisse aiunt Coloten, quem ab Heraclea oriundum
affirmant: etsi, quibus fictorum origines curiosius inquirere curæ fuit,
Parium essse, Pasitelis (_Praxitelis?_) vero discipulum testantur;
Pasitelem (_Praxitelem?_) autem per se ipsum artem didicisse. Juno
exinde, Juppiter, Deûm Mater, Mercurius, cum Diana Apollo ficti sunt. In
tergo tota ludorum descriptio. (3) In uno laterum Æsculapius, et
filiarum Æsculapii una Hygiea: Mars præterea, et prope ipsum Agon
(_Certamen_). At in altero Pluto est et Bacchus; tum Proserpina et
Nymphæ duæ, quarum altera pilam, clavem altera tenet. Est enim clavis
Plutonis insigne: eaque, ut fama est proditum, a Plutone inferorum sedes
ita clausa est, ut nemini inde reditus pateat. (4) Jam vero, quod
Aristarchus rerum Olympicarum interpres memoriæ prodidit, id nequaquam
præterierim. Sua igitur ille ætate, quum Elei Junonis ædem sartam
tectam, quod vitium templi lacunar fecisset, locassent, inter tabulatum,
quod ad speciem expolitum est, et contignationem, cadaver cum gravi
armatura saucii hominis repertum memorat. Hunc virum existimabamus
dimicasse pugna intra Altin ab Eleis contra Lacedæmonios commissa, (5)
et, quum propugnatores templis deorum et omnibus omnino excelsis locis
conscensis hostem repellerent, vulneribus confectum, jam moribundum
illuc perreptasse, cadaver autem ejus tam diu integrum permansisse,
quod, in illis latebris abditum, nec per æstatem vaporum, nec per hiemem
frigoris noxam contrahere potuerit. Addidit Aristarchus, elatum cadaver
extra Altin et cum iisdem armis humatum fuisse. (6) Œnomai quam
appellant ipsi etiam Elei columnam, ea exstat ab ara maxima ad Jovis
ædem contendentibus. Quattuor erectæ sunt ad lævam columnæ quibus
lacunar sustinetur. Fulciunt eadem ligneam columnam jam vetustate
ruentem et multis locis incinctam vinculis. Columnam eam fama
pervulgavit in Œnomai domo fuisse solamque stetisse, quum domus reliqua
fulmine conflagrasset. (7) In ænea tabella ante ipsam columnam incisi
elegi sunt hujusmodi:

             Una columna ex his, hospes, sum sola relicta,
              in claris steterunt quæ ædibus Œnomai.
             Nunc exsto Jovis in templo circumdata vinctis
              nobilior; nec me flamma voravit edax.

(8) Accidit vero ætate mea quiddam hujusmodi. Quum Romanus quidam
senatorius vir palmam in Olympicis adeptus, victoriæ suæ relinquere
vellet monumentum, cum inscriptione statuam ex ære, scrobem altius
effodiendam curavit prope Œnomai columnam: repererunt, qui opus
conduxerant, armorum, frænorum et. armillarum fragmenta; quæ ipse, dum
eruerentur, vidi. (9) Ædem quandam insigni magnitudine, Dorico opere,
Matroum (_Matris Deûm templum_) priscum retinentes nomen appellant:
neque vero in ea ullum exstat Deûm Matris signum; statuæ tantum
Romanorum Imperatorum ibi erectæ sunt. Est hoc ipsum Matroum intra
Altin; et eodem in loco rotunda figura cella, quod Philippeum. vocant.
In ejus Philippei summa testudine æneum papaver eminet, quod fibularum
caput est cellæ trabibus. (10) Situm est ædificium hoc circa Altis
exitum ad lævam Prytanei, e coctili laterculo exstructum, columnis
circumquaque cingentibus. Hoc opus erigendum curavit Philippus, quum ad
Chæroneam graviter Græcorum fortunas attrivisset. Et dicatæ illic statuæ
sunt Philippo et Alexandro, Amyntæ etiam Philippi patri. Tam eas quam
Olympiadis et Eurydices statuas fecit ex auro et ebore Leochares.



                               CAPUT XXI.


_ Recensio donariorum Olympiæ positorum et signorum — Jovis signa sex,
    Zanes dicta, et ex pecunia multatitia ob largitionem in certaminibus
    Olympicis erecta — alia sex de Callippi mulcta — alia duo —
    memorantur alii, qui in ludis Olympicis largitionibus usi multati
    sunt, Philostratus — Apollonius — Didas et Garapammon — Damonicus —
    de Echus porticu et Sarapione ob timiditatem multato. _

Venio jam ad statuarum et donariorum expositionem, in qua diversa genera
permiscere non placuit. Nam Athenis quidem in arce quæ posita sunt, sive
statuæ, sive aliud quodvis genus sint, diis omnia dicata sunt: at in
Alti quædam in honorem divini numinis sunt dedicata; statuæ vero, qui
victoribus sunt positæ, et ipsæ honorarii præmii loco eis sunt tributæ.
Sed harum quidem posterius fiet a nobis mentio: in præsentia ad ea, quæ
præcipua sunt donaria diis facta, se convertet oratio. (2) A Metroo ad
stadium recta contendentibus, ad lævam circa Cronii montis finem,
crepido est lapidea monti subjecta. Ex ea gradus in clivum assurgunt. Ad
crepidinem locata sunt aliquot ænea Jovis simulacra; conflata illa
quidem de multatitia pecunia, athletis, qui fraudem ludis fecissent,
irrogata. Appellantur ea simulacra ab indigenis Zanes (_Joves_). (3)
Eorum sex primi erecti sunt octava et nonagesima Olympiade. Nam quum
Eupolus Thessalus ex iis, qui ad pugilum certamen convenerant, Agetorem
Arcadem et Cyzicenum Prytanin pecunia corrupisset et præter eos
Phormionem etiam Halicarnassensem, qui in Olympiade superiore victoriam
adeptus fuerat, quum ipsum Eupolum, tum eos, qui pecuniam cepissent,
multarunt Elei: atque hanc primam fuisse dicunt corruptelam ludorum ab
athletis perpetratam atque hos primos esse multatos. Ex eo signorum
numero duo fecit Cleon Sicyonius; quattuor qui reliqua finxerint, non
habeo dicere. (4) Tertium et quartum signum ubi præterieris, elogia
ceteris adscripta videas elegiacis versibus. Monet eorum primum, non
pecuniis, sed pedum pernicitate et corporis robore, Olympicam palmam
acquiri. Secundo inscriptum epigramma docet, erectum signum esse, ut ea
re honor deo haberetur, Eleorum religio declararetur, athletisque iis,
qui contra leges agunt, terror incuteretur. E duabus reliquis
inscriptionibus altera Eleos quum aliis nominibus ornat, tum illis magnæ
inprimis laudi tribuit, quod pugiles notarint: altera edicit signa illa
documento Græcis cunctis esse, non debere cuiquam Olympicæ victoriæ spem
in pecunia esse repositam. (5) Post Eupolum memoriæ proditum est
Atheniensem Callippum ab adversariis quinquertii coronam pretio sibi
emisse, idque Olympiade duodecima et centesima esse factum. Et multam
quidem quum a Callippo, et ejus in certamine adversariis petissent Elei,
miserunt Athenienses Hyperidem eam multam deprecatum. Verum quum exorari
non potuissent Elei, eam Athenienses animi elationem præ se tulerunt, ut
ne Olympicorum quidem celebritate prohibiti judicatum solvere prius
voluerint, quam Delphicus Apollo percontantibus responsum dedisset, non
responsurum se, antequam debitam Eleis multam dedissent. (6) Sic tandem
data, ex ea pecunia signa itidem sex Jovi erecta sunt, et his quoque
elegi adscripti, nihilo dexterius facti, quam qui sunt de Eupoli multa.
Et indicat prima quidem inscriptio, oraculi jussu Eleorum de
quinquertionum fraude judicium comprobante, ea signa dedicata. Secunda
item et tertia in laudem ejusdem Eleorum de quinquertionibus judicii.
(7) Quarta ad Olympicam victoriam non pecunia, sed virtute adspirandum
docet. Quinta, quam ob rem signa posita sint, ostendit. Sexta responsum
Delphici Apollinis Atheniensibus redditum commemorat. (8) Duo præterea
signa sunt de multa palæstritarum erecta; sed eorum nomina vel me vel
ipsos priscarum apud Eleos rerum interpretes fugiunt. Appositæ his
quoque suæ sunt inscriptiones. Earum una declarat, Rhodios fraudem
palæstritæ Olympio Jovi pecunia luisse: altera, positum signum de multa,
quæ iis irrogata fuisset, qui donis ultro citroque datis et acceptis
luctam iniissent. (9) Reliqua ejusdem generis signa interpretes
priscarum apud Eleos rerum tunc dedicata memorant, quum Olympiade octava
et septuagesima supra centesimam a Philostrato nummos acceperit Eudelus:
eum Philostratum fuisse Rhodium. Verum in publicis Eleorum monumentis,
quibus eorum, qui Olympia vicerunt memoria commendata est, diversa ab
his repperi: Stratonem scilicet Alexandrinum centesima septuagesima
octava Olympiade, eodem die de pancratio et lucta coronatum. Alexandriam
quidem in Canopico Nili ostio Alexander Philippi filius condidit: fuisse
tamen et ante non magnum eodem in loco Ægyptiorum oppidum Rhacotin,
memoriæ proditum est. (10) Ante Stratonem hunc, oleastri coronam de
pancratio et de lucta tres viri cepisse perhibentur, et totidem post
eum; et primus quidem Caprus fuit ex Elide ipsa; ex ea Græcia, quæ trans
Ægæum est, Rhodius Aristomenes et e Magnetibus, qui sunt ad Lethæum,
Protophanes. Ex iis, qui post Stratonem easdem victorias retulerant,
Marion Stratonis illius civis, et Stratonicensis Aristeas, sed olim et
urbs et regio Stratonicensium Chrysaoris appellata est: septimus denique
Nicostratus fuit e maritima Cilicia, etsi nihil ei cum Cilicibus præter
nomen commune fuit. (11) Hunc enim Nicostratum adhuc pæne infantem,
neque obscuro loco natum, e Prymnesso, quæ Phrygum urbs est, prædones
abduxerunt, eumque ad Ægeas, incertum cui, vendiderunt. Aliquanto post
visus est per somnium videre sub lectulo, in quo cubabat, humi stratum
leonis catulum. Atque ubi jam adoleverat quum alias tum ex Olympicis
ludis de pancratio et lucta palmas abstulit. (12) Pecunia autem quum
alios postea tum Alexandrinum pugilem, Elei multarunt Olympiade
ducentesima ac duodevicesima: nomen ei fuit Apollonio, cognomen (patrium
enim Alexandrinis fuit cognomina habere) Rhanti. (13) Damnatus hic
primus Ægyptiorum est ab Eleis, non ob datam aut captam pecuniam, sed ob
aliam hujusmodi in ludis noxam. Non adfuerat præstituto tempore: ideoque
reliquum erat, ut ab Eleis ex legum præscripto ludis prohiberetur. Quod
enim prætexebat, fuisse se in Cycladibus insulis a ventis detentum,
Heraclides, qui et ipse Alexandrinus erat, fraudulentum esse coarguit,
quum docuisset hominem in cogenda ex Ioniæ ludis pecunia occupatum
fuisse. (14) Apollonium igitur Elei, et pugiles alios, si qui forte ad
condictam diem non adfuissent, exegerunt; Heraclidi coronam intacto
partam pulvere decreverunt. Hic Apollonius, ut forte ad pugilatum erat
loris illigatus, in Heraclidem jam coronam capientem invasit, et hominem
ad ludorum præsides confugientem est persecutus: quæ illi vecordia magno
utique stetit. (15) Jam duo alia signa nostræ ætatis opera sunt. Sexta
enim et vicesima supra ducentesimam Olympiade pugiles deprehensi sunt de
victoria ipsa certamen inisse, pacta mercede. Ob eam rem multa illis
imposita. Simulacrorum ex ea pecunia Jovi dedicatorum ad lævam alterum
est, alterum ad dexteram, qua aditus ad stadium patet. Pugilibus nomen
alteri Didas fuit; et ei, qui pecuniam dedit, Garapammon, ex eadem tribu
Arsinoite, quæ Ægypti recentissima est tribuum. (16) Per hercule mirum
fuit, exteros homines nihil Jovis numen veritos, ob certamen munera vel
accepisse vel dedisse. Sed in miraculo posuerim majore, Eleos ipsos
eandem in se admisisse fraudem. Admisit autem Damonicus Eleus: secunda
enim et nonagesima supra centesimam Olympiade, quum in luctæ certamen
Damonici filius Polyctor, et Sosandri Smyrnæi filius patri cognominis
descendissent, cuperet vero impensius Damonicus filium suum victorem
discedere, Sosandri filio dicitur pecuniam dedisse, ut facile se vinci
pateretur. (17) Ejus rei ubi innotuerat indignitate commoti Hellanodicæ,
multam irrogant ipsis parentibus: ab illis enim noxa commissa fuerat. Ex
ea pecunia signa duo erecta sunt, alterum in Eleorum gymnasio; ante
porticum, quæ in Alti est, alterum. Appellatur ea porticus Pœcile
(_Varia,_) a picturæ scilicet varietate, qua olim parietes exornati
fuerant. Eandem multi Echûs porticum nominant, quod vocis emissæ imago
septies et nonnunquam sæpius reciprocat. (18) Narrant vero etiam,
Sarapionem Alexandrinum pancratiastam prima post ducentesimam Olympiade,
pridie quam pancratium committeretur, adversariorum metu aufugisse: hinc
timiditatis damnatum. Id uni illi accidisse, et nemini præter eum, sive
Ægyptius, sive e quavis terra fuerit, affirmant. Atque ea quidem, quæ
jam enumeravi signa, quibus ante dictum est causis dicata comperi.



                              CAPUT XXII.


_ De aliis Jovis signis Olympiæ positis — signis in basi quadam lapidea
    — Abantide regione — signo Jovis a Metapontinis erecto — signo Jovis
    a Phliasiis et alio a quibusdam Leontinis posito. _

Sunt et alia Jovis simulacra, partim publico, partim vero privato ære
dedicata. Ad aram vero, qui in Alti est, prope aditum eum, qui ad
stadium ducit, nihil ulli deorum immolant Elei: tubicines tantum et
præcones in eo positi prisco ritu de palma certant. Prope eam aram
suggestum est ex ære, et in eo positum Jovis signum, altitudine cubitûm
sex: utraque manu fulmen tenet: dedicarunt Cynæthaenses. Qui adstat
torque cinctus impuber, eum Phliasius Cleolas dicavit. (2) Jam vero
juxta ædem, quod vocant Hippodamium, e lapide suggestus est, hemicycli
forma. In eo Juppiter, et Jovi pro liberûm salute supplicantes Thetis et
Aurora. Hæc signa in medio suggestu posita sunt: in utroque semicirculi
extremo, accincti ad pugnam sunt, ab altera parte Achilles, Memnon ab
altera. Similiter etiam alius alii e regione oppositus stat, barbarus
Græco, Ulysses Heleno, quod hi sapientiæ laude in suo uterque exercitu
præstitere. Jam propter vetus odium Menelao Paris, Diomedi Æneas, Ajaci
Telamonis filio Deiphobus oppositi. (3) Opera hæc fuere Lycii Myronis
filii: dedicarunt autem Ionii maris accolæ Apolloniatæ, sicuti priscis
literis incisi elegi ad Jovis pedes indicant:

             Urbis Apolloniæ sunt hæc monumenta, comatus
              Phœbus quam ad pontum condidit Ionium.
             Illa manus, veteris quæ cepit Abantidos oras,
              cum dis e Thronio pertulit huc decimam.

Abantis quidem regio, et in ea Thronium oppidum, in Thesprotide Epiri
fuere, ad montes qui dicuntur Ceraunii. (4) Disjecta enim tempestate,
quum Græci ab Ilio redirent, classe, Locri Boagrii fluminis accolæ, e
Thronio, et Abantes ex Eubœa, octo navibus ambo ad Ceraunios montes
delati sunt. Ibi quum consedissent, et oppidum Thronium condidere et
agrum quantum occupaverant, communi consensu Abantidem regionem
appellarunt. Pulsi deinde sunt finitimorum Apolloniatarum bello.
Apolloniam e Corcyra deductam aiunt ** nonnulli prædæ participes fuisse
dicunt etiam Corinthios. (5) Paululum hinc progressis, in conspectu
Juppiter est, ad orientem solem conversus, altera manu aquilam avem,
fulmen altera tenens. Imposita est corona capiti e liliis floribus. Fuit
hoc Metapontinorum donum, Aristonoi vero Æginetæ opus: incertum vero
mihi, quis Aristonoi magister fuerit; incertum etiam, quo tempore
floruerit. (6) Dedicarunt etiam Phliasii Jovem, et Asopi filias, Asopum
etiam ipsum. Ea signa ita disposita sunt: prima omnium est Nemea sororum
natu maxima: post eam Juppiter Æginam prensans. Adsistit Æginæ Harpina,
cum qua Mars, uti Eleorum et Phliasiorum sermone proditum est,
consuetudinem habuit et ex ea genuit Œnomaum, qui Pisæ regnavit. Proxima
illi est Corcyra, et deinceps Thebe; omnium postremus Asopus. Corcyram
quidem a Neptuno cognitam tradunt. Versibus Pindarus similia mandavit de
Thebe et Jove. (7) Leontini quidam privata, non publica pecunia Jovem
erexerunt, septem cubitûm magnitudine: læva aquilam, dextra jaculum
præfert, ex poetarum scilicet descriptione. Qui dedicarunt, erant
Hippagoras, Phrynon et Ænesidemus: et hunc quidem Ænesidemum alium ab eo
arbitror fuisse, qui tyrannidem in Leontinis adeptus est.



                              CAPUT XXIII.


_ De Jovis signo a Græcis posito, qui ad Platæas pugnarunt, cum
    civitatum nominibus inscriptis — ex his illæ recensentur, quæ
    Pausaniæ tempore deletæ erant — de ænea columna, in qua fœdus
    Atheniensium cum Lacedæmoniis in triginta annos incisum — signo
    Jovis a Megarensibus — ab Hyblæis — a Clitoriis Olympiæ posito. _

Ubi viam præterieris, quæ in curiam deducit, Juppiter stat sine ulla
inscriptione. Ad septentriones vero quum flexeris, Jovis item signum
videas ad ortum solis conversum: dedicarunt quicunque ad Platæas e
Græciæ populis contra Mardonium Persarum ducem steterunt. Incisa vero
sunt in dextro basis latere earum civitatum nomina, quarum opera in eo
prœlio pugnatum est. Primi omnium Lacedæmonii, post eos Athenienses:
adscripti his ordine sunt, tertii quartique Corinthii, et Sicyonii,
quinti Æginetæ: tum vero Megarenses et Epidaurii: (2) ex Arcadum
concilio Tegeatæ et Orchomenii: ad eos Phliasii, Trœzenii, Hermionenses:
ex Argivorum finibus Tirynthii; soli vero e Bœotis Platæenses: ex
Argivorum urbibus Mycenæi: ex insulis Cii, Melii, Ambraciotæ e
Thesprotide Epiri; Tenii et Lepreatæ, sed Lepreatarum soli qui sunt e
Triphylia. Ex Ægæo autem et Cycladibus non Tenii soli, sed Naxii etiam
et Cythnii. Ab Eubœa Styrenses. His accesserunt Elei, Potidæatæ,
Anactorii: extremi omnium Chalcidenses Euripi accolæ. (3) Ex his urbibus
hæ erant nostra ætate desertæ: Mycenas et Tirynthem exciderunt Argivi
post ejectos e Græcia Persas. Ambraciotas et Anactorios Corinthiorum
colonias Imperator Romanorum ad Actium promontorium deduxit, ut
Nicopolin incolis frequentaret. Potidæatas bis domo sua pulsos, a
Philippo Amyntæ filio semel, et ante ab Atheniensibus, postea restituit
quidem Cassander; sed quæ Potidæa fuit, amisso vetere nomine, Cassandrea
nuncupata est a conditore. Signum hoc communi impensa harum civitatum in
Olympia erectum fecit Anaxagoras Ægineta: cujus tamen ab iis, qui res ad
pugnam Platæensem pertinentes conscripsere, nulla omnino facta mentio
est. (4) Ante hoc Jovis signum est ænea columna, in qua fœdus incisum
Atheniensium cum Lacedæmoniis in triginta annos. Fecerunt Athenienses
fœdus hoc redacta iterum in ditionem Eubœa, anno tertio Olympiadis
(_octogesimæ tertiæ_), in qua Crison Himeræus stadio vicit. Sancitum in
conditionibus illis hoc quoque est: ejus pacis communionem ad Argivorum
civitatem nihil pertinere; privatim Atheniensibus liciturum cum illis
amicitiam jungere. (5) Atque hæc quidem illo fœdere continentur. Aliud
etiam Jovis positum est signum, non longe a Cleosthenis curru, de quo
posterius nobis erit sermo. Jovis id signum dedicarunt Megarenses:
fecerunt Thylacus (_Phylacus?_) et Onæthus fratres, eorumque filii.
Quibus vero illi temporibus fuerint, quave patria nati, aut a quibus
artem didicerint, mihi sane ignotum est. (6) Prope Gelonis currum stat
Juppiter prisci admodum operis, sceptrum tenens. Hyblæorum donum esse
aiunt. Fuere Hyblæ Siciliæ civitates duæ; cognomine Gereatis una; altera
ut erat, ita etiam vocabatur Major. Retinent hac etiamnum ætate prisca
nomina; et earum altera in agro Catinensi plane deserta est; altera
Gereatis in iisdem finibus ad vici formam redacta. In hac fanum est
Siculorum celebritate religiosum, deæ, quam Hyblæam vocant, dicatum. Ab
hoc ego populo signum arbitror in Olympiam deportatum. Nam ostentorum et
somniorum interpretes esse, et ceteros, qui in Sicilia sunt, barbaros
deorum cæremoniis colendis anteire, Philistus Archomenidis
(_Archonidis_) filius memoriæ prodidit. (7) Prope Hyblæorum donum
suggestus est ex ære; et super eo Jovis statua, altitudinis pedum
(quantum conjicere possum) decem et octo. Eam qui dedicarint, quique
fecerint, inscripti elegi declarant:

                Hoc signum multis ex urbibus expugnatis
                 Clitorii decimas constituere deo.
                **** Ariston atque Telestas,
                germani fratres et Lacedæmonii.

Hos homines non omnibus Græcis in notitiam venisse existimo: nam si
nobiles essent, haberent quid de iis Elei dicerent, et multo etiam
plura, ut de suis civibus, Lacedæmonii.



                              CAPUT XXIV.


_ Multa alia Jovis signa a populis et singulis hominibus in Alti posita
    recensentur — de signo Jovis Horcii in curia posito, ad quod athletæ
    jurare solent — signo Alexandri Magni Jovis habitu. _

Exin ara est Laœtæ Jovis, Laœtæ etiam Neptuni. Adjuncta est aræ basis
ænea, quæ Jovem sustinet, Corinthiaci populi donum, Musi opus, quisquis
Musus is fuerit. Inde a curia ad magnum templum contendenti, ad lævam
signum est Jovis cum corona velut e floribus; dextera fulmen tenet. Fuit
hoc Ascari Thebani opus, quem docuit Sicyonius ** et Thessalorum esse
dicit. (2) Hi vero si bello quodam contra Phocenses suscepto e
Phocensium manubiis dedicaverunt, non fuerit id, quod Sacrum vocant,
bellum, sed illud, quod gesserunt, antequam Xerxes cum Persarum copiis
in Græciam transmitteret. Non procul hinc Juppiter positus est, quem ex
voto quum superiores e prœlio discessissent, dedicasse Psophidios
testatur inscriptio. (3) Dextera in parte magni templi ad Solis ortum
Juppiter est altitudinis pedum duodecim: quem dicatum tradunt a
Lacedæmoniis, quum rebellantes Messenios altero bello vindicare essent
adorti. Adscripti elegi sunt:

              Hoc sate Saturno signum cape Juppiter alme,
               auxiliumque favens fer Lacedæmoniis.

(4) Romanorum omnino nullus, neque privatæ conditionis, neque
senatorius, ante Mummium, quod ego sciam, in Græcorum templis donum
ullum ponendum curavit. Primus Mummius de manubiis Achæorum Jovem in
Olympia æneum dedicavit, ad lævam ejus, qui a Lacedæmoniis dedicatus
fuerat, proxime ad primam templi columnam. Quod vero maximum omnium
æneorum signorum, quæ in Alti posita sunt, Jovis est signum ab ipsis
Eleis confecto Arcadico bello dedicatum, altitudinis pedum septem et
viginti. (5) Justa vero Pelopis delubrum pila est modice a solo eminens,
et super ea parvum Jovis simulacrum altera manu prolata. Ex adverso alia
sunt perpetua serie collocata signa: inter ea Jovis et Ganymedis.
Homerus quidem carminibus mandavit suis, raptum a diis Ganymedem Jovi ut
pocula ministraret: pro eo vero equos Troi _patri_ datos. Dedicavit
Gnathis Thessalus: fecit Aristocles discipulus et filius Cleœtæ. (6)
Alius ibidem Juppiter est impuber, inter Micythi dona. Quis hic Micythus
fuerit, unde oriundus, et quam ob causam multa in Olympia dona posuerit,
suo loco exponemus. Paululum hinc recta progressis aliud est Jovis
impuberis signum. Dedicarunt Elaitæ, qui Æolidem tenent primi, si e
Caici campo ad mare descendas. (7) Aliud proxime positum est Jovi
signum: inscriptio testatur, Cnidios Chersonesi incolas de hostium
spoliis dedicasse. Jovi hinc Pelopem, illinc Alpheum amnem apposuerunt.
Et Cnidiorum quidem urbis pars maxima in continenti Cariæ terra condita
est, et ibi sunt quæ apud ipsos habentur maxime memoratu digna. Quæ vero
Chersonesus dicitur, insula est continenti terræ proxima et ponte cum ea
conjuncta. (8) Et ii quidem, qui hic habitant, Olympiæ donaria illa Jovi
dedicaverunt, perinde ac si Ephesiorum ii, qui eam, quæ Coressus
vocatur, urbis partem tenent, communi Ephesiorum nomine donum se
dedicasse dicant. Est etiam ad Altis murum appositus Juppiter ad solis
occasum conversus, sine inscriptione. Vulgavit fama hunc quoque a Mummio
de Achaicis manubiis dicatum. (9) In curia Jovis est signum specie
perfidiosis hominibus quam maxime formidanda. Horcius ei cognomen, _id
est Jurisjurandi vindex_. Utraque manu fulmen tenet. Solenne vero
athletis omnibus, eorumque parentibus, fratribus, gymnasii magistris,
super exsecti suis testibus verbis conceptis dejerare, nihil se fraudis
facturos, quominus Olympici ludi rite fiant. Athletæ quidem ipsi hoc
amplius jurant, se decem perpetuos menses accurate meditatos, quæ ad
exercitationem requiruntur. (10) Jurant præterea qui vel de viris, vel
de pullis equorum in certamen prodeuntium pronunciaturi sunt,
judicaturos juste nec ob rem judicandam pecuniam se ullam capturos: qua
vero re adducti quemvis aut probarint aut improbarint, se non esse in
vulgus prolaturos. Jam vero sus ille confecto athletarum jurejurando
cuinam sit usui, percontari in mentem non venit. Veteri quidem religione
sancitum scio, ne victima vescerentur homines, super qua jusjurandum
conceptum fuisset. (11) Id Homerus etiam perspicue testatur, quum
exsectum illum suem, super quo Agamemnon jusjurandum concepit, Briseidem
se non attigisse, in mare a præcone abjectum dixit:

             Hoc ait, atque suis præduro guttura ferro
             dissecuit; quem Talthybius contorsit in undas
             piscibus æquoreis escam.

Atque hoc quidem prisci fuit ritus institutum. Ante Horcii Jovis pedes
ænea tabella est, in qua incisi elegi sunt ad pejerantium terrorem
compositi. Jam enumeravimus quam accuratissime, quicunque Jovi intra
Altin signa posita sint. Nam quod prope maximum templum Corinthius
quidam dedicavit (non de priscis ille quidem Corinthiis, sed de iis quos
Imperator in urbem deduxit), hoc signum est Alexander Philippi filius,
in Jovis habitum videlicet fictus.



                               CAPUT XXV.


_ Alia præter Jovis signa recensentur, signa chori puerorum a Messaniis
    naufragis Olympiæ posita — puerorum ab Agrigentinis in muro Altis
    posita — de populis qui Siciliam incolunt — binis Herculis signis —
    signis eorum, qui ad certamen cum Hectore ineundum sorte ducti sunt
    — signo Herculis de cingulo cum Amazone certantis - signo Herculis a
    Thasiis posito. _

Jam vero et ea persequemur signa, quæ Jovem non exprimunt: imagines
autem quæ non religionis causa, sed ad homines honestandos positæ sunt,
eas recensebimus in athletarum commemoratione. (2) Quum Messanii freti
accolæ ex antiquo instituto Rhegium pueros triginta quinque, cumque his
chori magistrum et tibicinem misissent ad patrios quosdam Rheginorum
ludos, nave fracta, pueri omnes periere et ne unus quidem servatus est.
Est enim fretum illud fœdissimis in toto mari tempestatibus infame: (3)
siquidem venti e diversa superi inferique maris regione (quæ maria
Adriam e Tyrrhenum vocant) spirantes, ab alto undas cient, et procellis
infestissimas reddunt. Quin et quum venti posuere, ea est influentis et
refluentis pelagi concitatio, tam gravis belluarum magna copia
innatantium odor, ut naufragis in hoc freto nulla salutis reliqua fiat
spes. Quodsi navem ibi Ulixes fregisset, non ille quidem in Italiam
incolumis enatasset. Sed nimirum deorum lenitas in omnibus infortuniis
malorum aliquam allevationem affert. (4) Tum vero Messanii istum
puerorum interitum lugebant, et quum alios illis honores habuere, tum
statuam ex ære suam singulis posuere, cumque iis una chori magistro et
tibicini. Vetus inscriptio donum esse Messaniorum indicat freti
accolarum. Interjecto dein tempore, Hippias, qui inter Græcos sapientiæ
laude claruit, elegis titulos earum statuarum composuit. Sunt illæ
quidem Callonis Elei opus. (5) Est ad Pachynum (_immo_ Lilybæum) Siciliæ
promontorium, quod in Libyam et ad Austros controversum est, Motye urbs,
quam Libyes Pœnis permisti tenent. Cum ea barbarorum civitate
Agrigentini bello commisso et præda ex iis acta, de manubiis puerorum
æneas posuere statuas, dexteras tendentium, et vota se Jovi nuncupare
significantium in ipsis Altis muris: Calamidis opus esse statuas illas
et ipse suspicabar, et hominum sermone vulgatum est. (6) Siciliam quidem
gentes hæ incolunt, Sicani, Siculi, Phryges: et illi quidem ex Italia,
Phryges vero a Scamandro fluvio et Troade regione eo transmisere. At
Libyes et Pœnos una et eadem classe in coloniam deduxere
Carthaginienses. Atque hi quidem e barbaris gentibus Siciliæ inquilini.
E Græcis vero Dores, et Iones eam incolunt, Phocici etiam et Attici
nominis pars non utique magna. (7) In eodem Altis muro præter
Agrigentinorum dona sunt et Herculis signa duo nuda, ætate puerili: unus
idem ad ejus imaginem expressus, qui sagittis in Nemea leonem confecit.
Hunc cum leone dicavit Tarentinus Hippotion, Nicodami Mænalii opus;
alterum vero signum Anaxippi Mendæi dedicatio fuit, et in hunc locum ab
Eleis transportatum est, quum ante positum esset in fine ejus viæ, quæ
in Olympiam ex Elide ducit, et Sacra dicitur via. (8) Dedicarunt vero
communi impensa Achaici concilii populi eorum signa, qui ex provocatione
cum Hectore, sorte ducti, erant singulari certamine congressuri: atque
hi quidem hastis et clypeis armati prope magnum templum stant: e regione
insistit basi alteri Nestor, conjectis in galeam sortibus. (9) Et sorte
quidem novem exiere, sed octo duntaxat exstant: nam Ulyssem (fuit enim
et ipse in eo numero) Nero Romam asportasse dicitur. Eorum igitur octo
signorum uni tantum, Agamemnoni scilicet, nomen adscriptum est, a
dextera quidem in lævam partem excurrentibus literis. (10) Et is quidem,
cujus in scuto pro insigni gallus gallinaceus, Idomeneus est Minois
nepos, a Pasiphae Solis filia oriundus: gallinaceum autem Soli sacram
avem celebrant, quod cantu solis ortum nunciet. Incisi sunt hi in basi
elegi:

              Signa Jovi hæc olim magno posuistis Achivi,
               queis genus a divo Tantalida Pelope.

Hoc igitur in illo loco scriptum est: sed opificis nomen in ipso
inscriptum est Idomenei scuto:

            Præstans laude operum multorum hoc fecit Onatas,
             cui patria Ægine, cuique Micon genitor.

(11) Non longe ab Achæorum dono Hercules est, cum equestri Amazone pro
balteo pugnans. Euagoras quidem Zanclæus dedicavit, fecit Cydoniates
Aristocles. Potest hic Aristocles inter vetustissimos numerari; nec
certo quisquam ejus ætatem prodere queat. Hoc constat, fuisse illum
antequam Zancle eo nomine, quo ætate nostra appellatur, Messana
vocaretur. (12) Dedicarunt et Thasii, qui e Tyro et reliqua Phœnice
oriundi, ad Europam quærendam cum Thaso Agenoris filio classi profecti
sunt, Herculem in Olympia æneum, super ænea basi. Ejus signi magnitudo
est cubitûm decem: dextera clavam, arcum læva tenet. Et Thasi quidem
audivi Tyrium esse Herculem, quem Thasii ab initio essent venerati: sed
enim quum se illi Græcis adjunxissent, cœptos ab iis Amphitryonis etiam
filio honores haberi. (13) Adscripti sunt Thasiorum dono hi elegi:

              Dona Micone satus hæc est fabricatus Onatas,
              contigit Æginæ cui coluisse domos.

Onatam hunc, quamvis genus Ægineticum in statuis suis expresserit, tamen
nulli secundum ducimus eorum, qui a Dædalo ex Attica officina nobiles
artifices exstitere.



                              CAPUT XXVI.


_ De signo Victoriæ a Doribus Messeniis Olympiæ posito — Micythi donaria
    recensentur — inter ea signum Agonis (Certaminis) halteres portantis
    — de Micytho — Minervæ et Victoriæ non alatæ signo — signis Herculis
    quorundam laborum ab Heracleotis positis et de Heraclea ipsa. _

E Doribus Messeniis ii, qui olim Naupactum ab Atheniensibus acceptam
tenuere, Victoriæ signum super pila dedicarunt. Opus hoc est Mendæi
Pæonii, de manubiis hostium factum, ex Acarnanum (sicuti ego existimo)
et Œniadarum bello. At Messenii ipsi monumentum esse prædicant rei ad
Sphacteriam cum Atheniensibus gestæ, atque id eo maxime argumento, quod
hostium nomen adscripturi fuerint, si Acarnanes illi aut Œniadæ
fuissent, duorum certe simultatem veriti non fuissent: at ne
Lacedæmonios offenderent, de industria inscriptionem missam fecisse. (2)
Et Micythi quidem multa offendi passim posita dona: primum post Iphiti
Elei ab Ecechiria (_quasi Inducia_) coronam accipientis imaginem hæc
Micythi dona collocata sunt, Amphitrite, Neptunus, Vesta; quæ omnia
fecit Glaucus Argivus. Idem Micythus ad lævum magni templi latus alia
dedicavit: Proserpinam, Venerem, Ganymeden, Dianam: e poetis Homerum et
Hesiodum: deos rursus alios, Æsculapium, et Hygieam. (3) Et inter cetera
Micythi dona Agonis (_Certaminis_) etiam signum est, halteres portantis.
Halteres isti speciem præferunt semicirculi, non exacte rotundi, sed
oblongioris; ita vero sunt fabricati, ut manuum digiti per eos trajici
possint, veluti per amenta clypeorum. Hæc halterum figura est. Prope
Agonis signum est Bacchus, Orpheus Thrax, et Jovis, cujus ante mentionem
feci, signum. Sunt hæc omnia Argivi Dionysii opera. Alia item dedicata a
Micytho memorant, quæ Nero amoverit. (4) Opificum ipsorum Dionysii et
Glauci Argivorum certi magistri non produntur: quo vero fuerint tempore,
ex ipsa donatoris signorum Micythi ætate intelligi potest. Micythum enim
Herodotus scripsit Anaxilæ Rheginorum tyranni servum, ac deinde
dispensatorem fuisse; mortuo vero Anaxila, Tegeam migrasse. (5)
Testantur præterea inscriptiones donariorum, Chœrum illi patrem, Græcas
urbes Rhegium patriam, et Messanam, quæ ad fretum est, domicilium
fuisse. Epigrammata quidem eum Tegeæ habitasse non testantur: dona vero
in Olympia ex voto posuit, liberato filio tabidi morbi periculo. (6) Qua
in parte majora sunt Micythi dona, quæ fecit Argivus Glaucus, prope est
Minerva galeam et ægidem induta, Nicodami Mænalii opus, ab Eleis
dedicata. Adsistit Minervæ Victoria, quam Mantinenses dedicarunt; sed
inscriptiones non declarant quonam bello confecto. Calamis fecisse
dicitur: alas vero non addidit, exemplar secutus signi ejus prisci, quod
Athenis est, et Involucris Victoria nuncupatur. (7) Proximo vero loco
minoribus Micythi donis, quæ Dionysius fecit, Herculis positi sunt
labores: pugna cum leone Nemeæo, et cum hydra; Cerberi raptus, apri ad
Erymanthum fluvium cædes. Hæc omnia in Olympia Heracleotæ dedicarunt
evastatis finitimis Mariandynorum finibus. Accolæ Euxini Ponti sunt
Heracleotæ, Megarensium colonia: sed etiam e Bœotiis Tanagræi coloniæ
deducendæ participes fuerunt. E regione horum, quæ jam enumeravimus,
donariorum alia sunt continenter posita signa, ad meridiem conversa,
proxime ad fanum illud, quod Pelopi dedicatum est.



                              CAPUT XXVII.


_ Donaria Phormidis Olympiæ — inter ea equus, cui hippomanes inest — de
    muro cinere in duobus Lydiæ templis — signo Phormidis — signis
    Mercurii arietem portantis et Mercurii cum caduceo — bobus æneis a
    Corcyræis et Eretriensibus Olympiæ positis — tropæo æneo ab Eleis
    erecto — Pentathli signo, Mendæorum donario. _

Inter hæc etiam illa spectantur, quæ dicavit Phormis Mænalius. Hic a
Mænalo quum in Siciliam transmisisset ad Gelonem Dinomenis filium, multa
dedit bellicæ virtutis documenta, pluribus expeditionibus partim a
Gelone, partim deinde a Gelonis fratre Hierone susceptis. Quare ad
luculentam adeo provectus est fortunam, ut non hæc duntaxat Olympio
Jovi, sed alia etiam Delphico Apollini dona dicarit. (2) Olympica ejus
dona sunt equi duo, aurigæ totidem: adsistit enim suus utrique equo
auriga. Priorem equum cum homine fecit Dionysius Argivus, Ægineta Simon
alteros. Incisa est in prioris equi latere inscriptio, cujus prior pars
non est metro adstricta: hoc fere modo,

                    Phormis dedicavit
                   Arcas Mænalius nuncque Syracosius.

(3) Hic est ille equus, cui hippomanes infusum esse Elei tradunt.
Apertum autem nonnisi magi artificio illa equo accidere. Magnitudine
ille quidem et specie inferior est equis plerisque intra Altin positis;
insuper deformiorem cauda præcisa reddit. (4) Sed illum mares equi non
vere tantum, sed plane quavis anni parte et die appetunt. Irrumpentes
enim vel effractis vinculis intra Altin, vel e rectorum manibus elapsi,
illum invadunt, nihil hercle minus furenter, quam si viventem
pulcherrimam equam gregalem inituri adorirentur. Cedunt illis quidem
ungulæ; non prius tamen desinunt hinnitu omnia late complere, rabidoque
impetu identidem in eum insilire, quam scuticis et acriori aliqua vi
edomiti ab illo ære abstrahantur. (5) Atque aliud in Lydia ipse
miraculum vidi, illud quidem a Phormidis equo diversum, nec tamen minus
magorum artis expers. Sunt in Lydis, qui Persici cognomine vocantur,
urbium Hierocæsareæ quæ dicitur et Hypæporum templa. In utroque templo
est cella cum ara; super ea cinis alio longe colore a vulgari cinere.
(6) Huc ingressus magus ubi, foco aridis lignis impositis, tiara caput
velarit, invocat deum nescio quem: ex libro enim carmen recitat
barbaricum, lingua plane ignota Græcis. Ubi peroravit, sponte sua e
lignis, nullo igne admoto, purissima emicat flamma. Sed ut redeat, unde
huc digressa est oratio, (7) inter Phormidis donaria ipsius Phormidis
statua visitur cum hoste cominus dimicans, uno, et item altero ac
tertio. Adscriptum est, pugnantem illum militem Phormin Mænalium esse:
dedicatum fuisse a Syracusano Lycorta. Satis perspicuum cuivis esse
potest, dedicasse Lycortam necessitudine adductum Phormidis. A Græcis
(_Ab Eleis?_) tamen, quæ Lycortæ fuerunt dona, Phormidis appellantur.
(8) At Mercurius arietem sub ala portans, galea caput armatus, idemque
amictus tunica et chlamyde, nihil omnino is ad Phormidis donaria
pertinet. Olympio enim Jovi Pheneatæ ex Arcadia illum dedicarunt.
Fecisse Onatam Æginetam, et cum eo simul Callitelem, indicat inscriptio.
Fuit autem Onatæ vel discipulus vel filius, uti ego arbitror,
Calliteles. Non longe a Pheneatarum dono aliud est Mercurii signum:
caduceum is tenet: testatur inscriptio positum a Glaucia Rhegino,
opificem fuisse Callonem Eleum. (9) Duæ item ex ære boves ibidem sunt:
alteram Corcyræi, Eretrienses alteram dedicarunt, Eretriensis Philesii
opus. Quam ob rem vero Corcyræi bovem in Olympia unam, et unam item
Delphis dedicarint, quum ad Phocensium res pervenerit historia,
exponemus. Jam quod de Olympica eorum bove me audire memini, id
hujusmodi est: (10) parvulum puerum, quum sub ea bove sedens pronus
luderet, sublatum temere caput tam vehementer æri impegisse, ut ex eo
vulnere non ita multis post diebus e vita excesserit. Elei bovem cædis
ream extra Altin exportare in animo habebant; sed Apollinis Delphici
oraculo moniti sunt, ut bovem eo ritu expiarent, quo solent Græci
inconsultæ cædis fraudem eluere. (11) Est sub platanis circa medium fere
Altis ambitum æneum tropæum: titulus in affixo ibi clypeo incisus docet,
Eleos victis Lacedæmoniis illud erexisse. Hæc nempe illa fuit pugna, in
qua miles iste animam exhalavit, cujus cadaver, quum Junonis templum
sartum tectum curarent, inter tecti fastigium et lacunar cum armis
repertum est. (12) Mendæorum, qui sunt in Thracia, donum propemodum me
fefellit, ut quinquertionis statuam esse putarem. Posita illa quidem est
juxta Eleum Anauchidan, halteres priscos tenens. Verum in ejus femore
inscriptio elegiacis versibus hæc est incisa,

                 Mendæi, Sipte sævo Mavorte subacta,
                  primitias summo hic me posuere Jovi.

Sipte Thraciæ castellum vel urbs esse videtur. Mendæi ipsi e Græcia
atque adeo ex Ionia oriundi sunt. Sedes eorum ab eo mari, quod Ænum
urbem alluit, tendunt versus superiorem regionis partem.



     PAUSANIÆ DESCRIPTIONIS GRÆCIÆ ELIACA POSTERIORA SIVE LIB. VI.



                                CAPUT I.


_ Post exordium recensentur signa et donaria insigniorum in ludis
    Olympicis victorum Olympiæ posita. _

Postulat dehinc suscepti operis ordo, ut post votivorum donariorum
expositionem, equos certaminibus nobiles, et athletas, eos etiam qui
athleticam non profitebantur, persequamur. Et eorum quidem, qui victores
e ludis Olympicis discessere, non omnium positæ sunt statuæ: sed multi
sunt, qui vel certantes præclare se gesserunt, vel virtutis alio modo
specimen aliquod dedere, statuarum tamen honorem non sunt consecuti. (2)
Hos præterire me jubet ratio operis. Neque enim athletas, qui in
Olympicum stadium descendere, quibusve palma delata est, persequi mihi
propositum; sed quum in reliquis donis, tum vero maxime in statuis
exponendis hæc fuit opera sumenda. Quin ex iis etiam, quibus posita
statua fuit, multos mihi prætermittendos censui, quum scirem non paucos
per sortis fortuitam aleam, non virtute, esse oleastrum adeptos. At
eorum omnium, qui vel merito suo gloriam assecuti sunt, vel quorum
statuæ artificio ceteris præstant, ego faciam mentionem. (3) Ad dexteram
Junonis templi palæstrici hominis imago est: patria Eleus fuit,
Symmachus Æschyli filius: prope quem ex Pheneo Arcadiæ Neolaidas est
Proxeni filius, qui e puerorum pugilatu palmam tulit. Post hos
Archedamus Xeniæ filius, pueris in palæstra superatis, ipse etiam Eleus.
Horum, quos jam nominavi, imagines fecit Alypus Sicyonius, Argivi
Naucydis discipulus. (4) Sileni vero filium Cleogenem inscriptio ex
indigenis unum esse testatur; et desultorio equo de suo ipsius grege
vicisse. Adhæret Cleogeni Dinolochus Pyrrhi et Troilus Alcini filius,
quibus est itidem ex Elide genus. Non vero ejusdem ludicri palma iis
obtigit: nam Troilus illo tempore præfectus Hellanodica, simul de
equiriis præmia tulit: bigis enim integræ ætatis equorum et pullorum
curru vicit secunda supra centesimam Olympiade. (5) Lege vero post hanc
victoriam cautum ab Eleis est, ne quis ex Hellanodicis in posterum equos
in certamen mitteret. Hujus fecit statuam Lysippus. Dinolochi vero mater
per visum in quiete videre sibi visa est filium se coronatum in
complexum suum recepisse. Eo somnio monitus Dinolochus strenue se ad
gymnicorum certamina exercebat et pueros cursu antevertit; ejus statuam
fecit Cleon Sicyonius. (6) De Cynisca vero Archidami filia, ejusque
genere, omnia et in Olympicis palmis et ea in parte historiæ sunt
explicata, qua in enumerandis Lacedæmoniorum regibus operam sumsimus.
Prope Troili statuam crepido quædam lapidea exstat, superque ea equorum
quadrigæ et auriga; ipsius etiam Cyniscæ statua ab Apelle facta, cum
aliquot in eam inscriptionibus. (7) Post Cyniscam sunt Lacedæmonii
aliquot deinceps positi, qui equis vicere. Primus Anaxander de curuli
certamine renunciatus est. Testatur inscriptio, Anaxandri avum ante hunc
quinquertii coronam cepisse. Est hic quidem in modum deo vota
nuncupantis ornatus. Succedit Polycles, qui Polychalci cognomen cepit,
quadrigis et ipse victor, tæniam dextera tenet. Adsistunt pusiones duo:
eorum alter trochum præfert, tæniam alter appetit. Idem vero Polycles,
ut testatur inscriptio, etiam e Pythicis, Isthmicis et Nemeis equestri
certamine victor rediit.



                               CAPUT II.


_ Statuæ Lacedæmoniorum equis alendis inclitorum — de statua Thrasybuli
    vatis et prisca ex animalium extis vaticinandi ratione — Iamidis
    vatibus — Timosthenis et Antipatri aliorumque statuis — Messenii e
    Peloponneso ejecti victoriarum in ludis Olympicis expertes sunt et
    reducti illarum participes evadunt. _

Pancratiastæ vero, quæ proxima est, statuam elaboravit Lysippus. Primus
ille quidem vir quum reliquorum Acarnanum, tum eorum qui Stratum urbem
incolunt palmam pancratii tulit: ** Xenarces ei nomen; Philandridæ
filius fuit, Lacedæmonii certe post irruptionem Persarum in Græciam
Græcis omnibus equos alendi studio præstitere. Quare, præter eos, quorum
superius mentionem feci, hi alii sunt e Spartanis equis alendis
nobilitati, quorum imagines post Acarnanis athletæ effigiem positæ,
Xenarces, Lycinus, Arcesilaus, et Arcesilai filius Lichas. (2) Et
Xenarces quidem insuper etiam Delphica, Argolica et Corinthiaca victoria
claruit. Lycinus quum ad ludos in Olympiam pullos adduxisset et eorum
unus deterior visus esset, in equorum jam adultorum certamine hos pullos
commisit et per eos victoriam est adeptus. Dedicavit ille in Olympia
statuas duas, quas Myron Atheniensis fecit. Arcesilao Lichæ patri
Olympiæ victoriæ duæ obtigerunt: Lichas vero, quum Lacedæmoniis tunc
ludorum aditu interdictum esset, Thebani populi nomine currum
introduxit, victoremque aurigam sua ipse manu tænia redimivit: atque ob
eam rem flagellarunt eum Hellanodicæ. (3) Hunc propter Licham
Lacedæmonii Agidis regis ductu cum exercitu Eleos invaserunt pugnamque
intra Altin cum eis commiserunt. Finito bello, hoc in loco statuam
Lichas posuit. Indicant Eleorum literæ quibus victores Olympici
recensentur, non Lichæ, sed Thebano populo eam palmam decretam. (4) Non
longe a Licha statua posita est Thrasybulo Æneæ filio vati, ex Iamidarum
familia, qui suam Mantinensibus contra Agidem Lacedæmoniorum regem,
Eudamidæ filium, operam navavit; qua de re agam pluribus, quum ad
Arcadum res venero. Per Thrasybuli dexterum humerum in effigie stellio
repit: prope canis jacet bipartito dissectus, nudato jecinore. (5) Vetus
est et antiquitus hominibus instituta ex hœdis, agnis, vitulis
aruspicina. Suem primi omnium Cyprii addidere. Cane vero ad extorum
significationes nullæ omnino gentes utuntur. Peculiarem itaque credi
facile potest e caninis visceribus divinationem sibi Thrasybulum
instituisse. Vates, qui Iamidæ nuncupantur, ab Iamo oriundi sunt, quem
Apollinis satu ortum et a patre divinandi peritiam accepisse, carmine
prodidit Pindarus. (6) Prope Thrasybuli effigiem Timosthenes Eleus
positus est, qui pueros in stadio vicit. Milesius deinde Antipater,
Clinopatri filius, qui pueros in pugilatu perculit. Hujus Antipatri
patrem Dionysii Syracusani legati ad Olympium Jovem cum muneribus missi,
pecunia delinitum adduxerant ut filium victorem Syracusanum renunciari
vellet. At Antipater contemptis tyranni donis, Milesium se esse et ex
Ionibus primum in Olympia statuam dedicasse; elogio testatus est. (7)
Fecit eam statuam Polycletus: Timosthenis effigiem elaboravit Eutychides
Sicyonius, Lysippi discipulus. Hic idem Eutychides Syris quoque Orontæ
accolis Fortunæ signum fecit, quod magna cum religione apud eas gentes
colitur. (8) Proxime ad Timosthenis statuam in Alti Timon positus est,
et cum eo Æsepus filius tener adhuc, equo insidens, qua scilicet ætate
equo injuge vicit. Timon quidem de curuli certamine victor renunciatus
est. Ejus et filii effigiem fecit Dædalus Sicyonius, qui etiam, victis
prœlio Laconibus, tropæum Eleis in Alti erectum elaboravit. (9) Posita
etiam est Samio pugili statua cum inscriptione, quæ dicatam testatur a
Mycone gymnicorum magistro; eademque Samiis in athleticis certaminibus
et navalibus pugnis præ ceteris Ionibus laudem summam tribuit: de pugile
autem ipso nominatim nulla mentio. (10) Positus ibidem est Messenius
Damiscus, qui annos natus duodecim palmam ex Olympicis ludis tulit. Fuit
autem ea mihi res haud minus quam alia quævis admirationi, quod eadem
ferme fortuna Messeniis et patriam et Olympicorum ludorum gloriam
eripuerit. Neque enim postquam e Peloponneso ejecti sunt, aut ex
Naupacto, aut e Sicilia, præter Leontiscum et Symmachum freti accolas,
quisquam e Messeniis victor declaratus est; quum tamen Siculi hos non
Messenios, sed de priscis Zanclæis fuisse contendant. (11) Sed postquam
in Peloponnesum rediere, pristina etiam eos comitata est fortuna
Olympica: siquidem uno post Messenen restitutam anno ludos Eleis
facientibus hic ipse Damiscus pueros stadio vicit; et quinquertii post
hanc ei partim Nemeæ, partim vero Isthmicæ victoriæ obtigere.



                               CAPUT III.


_ Recensio signorum athletarum Olympiæ positorum continuata — de tempore
    expeditionis Eleorum et Thebanorum contra Sicyonios — statua Cratini
    ex Ægira, illius ætatis hominum pulcherrimi — statua Œbotæ, quem
    pugnæ ad Platæas non interesse potuisse ex temporum ratione patet —
    statua Diconis Cauloniatæ et de Cauloniæ urbis fatis — statua
    Lysandri Lacedæmonii. _

Damisco proxima est viri nescio cujus statua: nomen enim ejus non
produnt. Dedicavit Ptolemæus Lagi filius; qui se Macedonem inscribendum
curavit, quum Ægypti rex esset. Chæream Sicyonium pugilem puerum titulus
docet adolescentulum palmam meruisse, Chæremone patre genitum: nominat
item statuæ opificem Asterionem Æschyli filium. (2) Post Chæream Sophius
Messenius puer et Eleus vir Stomius collocati sunt: in cursu ille pueros
antevertit; Stomius vero quinquertii Olympicis ludis unam, tres Nemeis
palmas tulit. Hoc amplius ei inscriptio tribuit, Eleorum equitatum
duxisse et hoste fuso tropæa erexisse, hostium ducem ex provocatione
occidisse. (3) Fuisse vero illum ex Sicyone et Sicyoniis imperasse Elei
referunt: arma vero se cepisse contra Sicyonem adductos Thebanorum
amicitia, et Bœotiorum tunc auxilia præsto sibi fuisse. Bellum igitur
cum Sicyoniis ab Eleis et Thebanis gestum existimari potest post
Lacedæmoniorum Leuctricam cladem. (4) Positus deinceps est Labax
Euphronis filius, pugil e Lepreo Eleorum; Thrasidis præterea filius
Aristodemus vir palæstrita ex ipsa Elide, cui duæ etiam Pythicæ obtigere
victoriæ. Effigiem Aristodemi fecit Sicyonius Dædalus, discipulus
Patroclis. (5) Hippum Eleum, pugilatu puerorum victorem, fecit
Damocritus Sicyonius, qui ad quintum a se retro magistrum Atticum
Critium refertur. Ptolichus enim Corcyræus ab ipso didicit Critio: is
Amphionem docuit; Amphionis discipulus fuit Pison e Calaurea; a quo
artem Damocritus didicit. (6) Positus etiam Cratinus ex Ægira Achaici
conventus civitate, qui quum sui temporis omnium esset formosissimus,
luctandi etiam arte longo intervallo omnibus præstitit. Is pueris in
palæstra dejectis obtinuit ab Eleis, ut ludicræ exercitationis magister
proximo sibi loco statueretur. Statuam ejus fecit Sicyonius Cantharus,
Alexide genitus, artem ab Eutychida edoctus. (7) Eupolemi Elei imaginem
Dædalus idem Sicyonius elaboravit: indicat inscriptio vicisse Eupolemum
in stadio ludis Olympicis viros, et quinquertii e Pythicis coronas duas,
unam e Nemeis reportasse. De Eupolemo proditus est sermo, quum curriculo
Hellanodicæ tres præessent, ex iis duos palmam Eupolemo dedisse, tertium
Leonti Ambraciotæ: Leontem eorum utrumque, quorum sententia inferior
discesserat, apud Olympicum senatum acceptæ pecuniæ accusasse. (8) Œbotæ
statuam Achæi ex Apollinis Delphici responso posuere Olympiade
octogesima, cui Olympiade sexta palma de stadio est adjudicata. Qui ergo
Œbotas potuit in Græcorum acie ad Platæas prœliari, quum Olympiade
septuagesima quinta ad Platæas Persæ duce Mardonio fusi fuerint? Ea
quidem quæ ferunt Græci necesse habui commemorare, credere vero omnia
nulla me res cogit. At Œbotæ ejusdem casus alios non prætermittam, quo
loco Achæorum res persequar. (9) Antiochi statuam Nicodamus fecit. Fuit
Antiochus ex Lepreo oriundus. Is pancratio viros in Olympia semel, in
Isthmicis et Nemeis quinquertio bis utroque certamine superavit. Neque
enim Lepreatas quominus ad Isthmia accederent quicquam deterrebat, uti
Eleos. Sic Hysmo Eleus, cui prope Antiochum erecta statua est, quum ad
quinquertii certamen se applicuisset, Olympicis unam, Nemeis alteram
palmam tulit; ab Isthmicis vero æque hic atque ceteri Elei exclusus est.
(10) Huic quum puer adhuc esset fluxum in nervos descendisse ferunt,
eumque hanc ob causam ad quinquertium adjecisse animum, ut scilicet isto
laboribus pulso morbo sanitatem recuperaret. Atque erat ei hæc
disciplina multas et illustres postea victorias paritura. Statua ejus
Cleonis opus est, et priscos halteres tenet. (11) Secundum Hysmonem
positus est palæstrita puer ex Heræa Arcadum civitate, Nicostratus
Xenoclidæ filius. Pantias hanc statuam fecit, qui ab Aristocle Sicyonio
per manus traditam artem septimo ejus discipulorum gradu accepit. (12)
Dicon Callimbroti filius quinque e Pythico curriculo, tres ab Isthmico,
quattuor e Nemeis; ex Olympicis unam de pueris, duas de viris palmas
tulit. Atque ei quidem totidem statuæ quot victoriæ fuere erectæ sunt in
Olympia. Et puer sane, Cauloniates, sicuti etiam erat, renunciatus est:
at largitionibus postea corruptus Syracusanum se renunciari curavit. Est
Caulonia in Italiam ab Achæis colonia deducta: dux ejus coloniæ fuit
Typhon Ægiensis. (13) Bello autem a Pyrrho Æacidæ filio et Tarentinis
contra Romanos suscepto multæ Italiæ civitates a Romanis aliæ, aliæ vero
ab Epirotis ad vastitatem et solitudinem redactæ sunt. Inter eas
Caulonia fuit a Campanis capta et deleta, quorum maxime auxiliis Romani
nitebantur. (14) A ** Diconis statua non longe distat Xenophon Menephyli
filius, ab Ægio Achivorum pancratiasta; et Ephesius Pyrilampes in
longiore curriculo (δόλιχον vocant Græci) victor. Illi effigiem fecit
Olympus; huic cognominis et statuarius Pyrilampes, non is Sicyone, sed
Messenæ ad Ithomen natus. (15) Lysandrum Aristocriti filium Spartanum in
Olympia posuerunt Samii, a quibus inscriptiones duæ positæ, quarum
altera hæc est:

               Supremi Jovis hæc decora in prædivite fano
                Publicitus Samii constituere viri.

Hæc qui dedicarint docet. Altera ipsum Lysandrum ornat inscriptio:

            Quod tua Aristocritum et patriam virtute beasti,
             Lysander, meritis stant monumenta tuis.

(16) Ex quo quidem facile intelligas, Samios et Ionas reliquos de una
fidelia (uti ipsorum verbum est) parietes duos dealbasse. Etenim quum
Alcibiades Atheniensium classem instructam et ornatam circa Ioniam
haberet, plerique Iones eum colebant, atque adeo Samii statuam ei æneam
in Junonis erexerunt. Superatis vero navali prœlio ad Ægospotamos
Atheniensibus iidem Samii Lysandro in Olympia statuam posuere. Quin et
Ephesii in Dianæ templo Lysandri, Eteonici, Pharacis et alioram
Spartanorum minime clari inter Græcos nominis, imagines dedicarunt. (17)
Jam vero commutata rursum fortuna quum ad Cnidum et Dorium montem ab
Atheniensibus Cononis ductu classe victi fuissent Lacedæmonii, eousque
Ionum studia in diversa abierunt, ut Cononem ex ære, Timotheum etiam,
Sami apud Junonem positos videas, itidemque Ephesi apud deam Ephesiam.
Et profecto eadem quovis tempore fuit omnibus gentibus quæ Ionibus mens,
ut hominum studia ad eos qui opibus ac viribus præstarent propensiora
essent.



                               CAPUT IV.


_ Recensionis signorum athletarum Olympiæ positorum pars reliqua —
    statua Sostrati Sicyonii cognomine Acrochersitæ et Leontisci —
    Olympias CIV ab Eleis non notata, quia Pisæi et Arcades tunc ludos
    celebrarunt — puer tænia redimitus, unicum Olympiæ signum a Phidia
    confectum — Chilonis Patrensis signum — Aristotelis Stagiritæ —
    Archidami, regis Lacedæmoniorum — Ergotelis Cretensis. _

Proxima est Lysandri statuæ effigies Ephesii pugilis, qui de puerorum
certamine victoriam est adeptus: nomen ei fuit Alhenæus. Adsistit etiam
Sostratus Sicyonius, pancratiastes; cui cognomen fuit Acrochersites,
quod adversariorum summas manus fam fortiter apprehendebat, ut non prius
eos dimitteret quam elisis digitis dolore confectos intelligeret. (2)
Duodecim ei partim Nemeorum, partim vero Isthmiorum palmæ datæ sunt;
Pythicæ duæ, Olympicæ tres. Quartam vero supra centesimam Olympiadem,
qua Sostratus primum vicit, non conscribunt in suis commentariis Elei:
pro illis enim ejus Olympiadis ludos ordinarunt Pisæi et Arcades. (3)
Prope Sostratum positus est palæstrita Siciliensis Leontiscus, e Messana
quæ ad fretum est. Coronam is ab Amphictyonibus et bis ab Eleis accepit.
Et in lucta quidem Leontiscus haud alio more quam Sostratus in pancratio
adversarios perculisse fertur: neque enim colluctantes sternendi
callidum fuisse, sed victoriam digitis collidendis extorsisse. (4)
Statuam ei fecit Pythagoras Rheginus, fingendi peritia si quis alius
sollers. Didicisse eum artem ferunt a Clearcho Rhegino, Euchiri
discipulo: Euchirum autem esse Corinthium, et præceptoribus usum Syadra
(_?_) et Charta Spartanis. (5) Puer tænia caput redimitus, Phidiæ causa
et eximiæ ejus in fingendis statuis sollertiæ nobis non fuit
prætermittendus, quod scilicet alioqui neminem novimus cujus effigiem
expresserit Phidias. Satyrus Eleus Lysianacte patre genitus, ex
Iamidarum gente, e Nemea quinque de pugilatu, duas e Pythicis ludis et
ex Olympicis totidem palmas tulit. Ejus fecit statuam Atheniensis
Silanion. At Polycles et ipse Attici nominis fictor, Stadiei Atheniensis
discipulus, Amyntam fecit pancratiasten, puerum ex Epheso, Hellanici
filium. (6) Chilon Achæus Patrensis Olympicis duabus de lucta virorum,
Delphica una, quattuor Isthmicis, tribus Nemiacis nobilitatus est
coronis. Sepulcrum ei publica impensa Achæi erexere. Et prœlians quidem
mortem oppetiit. Testata res his versibus epigrammatis Olympi:

             Me luctatorem bis Olympia Pythiaque ornant,
              ter Nemea, atque Isthmus me quater undisonus
             Chilonem. Pater est Chilo Patrensis. Achivi
              virtutis memores cæsum acie tumulant.

(7) Hæc quidem inscriptio est. Quodsi quo bello ceciderit ex ætate
Lysippi, qui statuam ejus fecit, conjectandum est, vel ad Chæroneam in
acie stetit cum Achæis omnibus, vel pro virilis animi ardore solus e
cunctis Achæis prœlio ei interfuit quod ad Lamiam in Thessalia cum
Antipatri et Macedonum exercitu commissum est. (8) Post Chilonem duæ
deinceps statuæ erectæ: Molpioni una, quem ab Eleis coronam cepisse
testatur inscriptio. Alterius nullus est titulus; sed eam Aristotelis
esse memorant Stagiritæ e Thracia, sive discipulus ei sive miles
quispiam gratia apud Antipatrum florenti et ante apud Alexandrum honorem
hunc habuerit. (9) Sodamas ex Asso in Troade ad Idam montem sita
Æolensium ex eo tractu primus in Olympico stadio vicit pueros. Prope
Sodaman Archidamo Lacedæmoniûm regi, Agesilai filio, statua posita est.
Ante hunc Archidamum nulli cuiquam regum extra fines statuam a
Lacedæmoniis erectam comperi. Archidamo vero et ob alia merita et mortis
causa, ut mea fert sententia, statuam in Olympia dedicandam censuerunt,
quod et inter Barbaros occubuit et unus ex omnibus Spartanorum regibus
sepulturæ honore caruit: (10) quod ipsum plenius a me in commentario de
rebus Laconicis expositum est. Euanthi Cyziceno pugili palma una evenit
Olympica in virorum certamine; in puerorum Nemiaca et Isthmica. Juxta
Euanthem vir est equorum studiosus currusque et puella currum
conscendens. Lampus viro nomen: patria ei Macedoniæ civitatum
recentissima, cui a Philippo Amyntæ filio nomen. (11) Cynisco e Mantinea
puero pugili statuam Polycletus fecit. Ergoteles autem Philanoris
filius, qui duas longioris curriculi in Olympia, totidem in Pythicis,
Isthmicis et Nemeis palmas est adeptus, non Himeræus fuisse primitus,
quod inscriptio indicat; sed Cretensis e Gnosso fertur: unde per
seditionem pulsus, ab Himeræis, ad quos profugerat, est in civitatem
receptus, et aliis item honoribus affectus: quare merito sese ut
Himeræum in ludis renunciandum curaturus erat.



                                CAPUT V.


_ Signum Pulydamantis, qui statura corporis omnes superavit, heroibus
    exceptis — de Scotussæ, Pulydamantis patriæ, fatis — Pulydamantis
    alia, præter victoriam Olympicam, fortiter facta narrantur — de
    Pulydamantis interitu. _

Jam vero qui e celsa pila eminet, quem Lysippus fecit, is omnium
hominum, heroibus et si qua fuit alia hominum ante heroas natio
exceptis, omnium certe ætatis nostræ hominum statura corporis maximus
fuit, Pulydamas Niciæ filius, (2) cujus patria Scotussa hodieque deserta
est. Alesander enim Pheræorum tyrannus, dum induciarum fœdera durabant,
de improviso urbem cepit; ac de Scotussæis eos qui in theatrum
confluxerant (forte enim eis tunc indicta erat concio) peltatorum et
sagittariorum manu undique circumseptos ad unum omnes jaculis confodit;
puberes etiam quotquot essent trucidandos curavit; feminas et pueros sub
corona vendidit; de pretio mercenario militi stipendium dedit. (3)
Oppressit exitium hoc Scotussæos Phrasiclide archontis magistratum
Athenis gerente, alterius et centesimæ Olympiadis, qua secundum palmam
Damon Thurius tulit, anno secundo. Neque diu steterunt quæ perniciem
illam effugerant Scotussæorum reliquiæ, sed quum sua Græcos universos
fortuna altera jam clade fractos Macedonum armis perculisset, Scotussæi
quoque ad extremam imbecillitatem redacti, urbem suam deseruerunt. (4)
Fuerunt et alii quidem maxime illustres de pancratio victoriis; verum ad
Pulydamantis titulos peculiaris quædam accessit fortitudinis gloria.
Montana Thraciæ regio, qui intra Nestum est, qui fluvius Abderitarum
fines perlabitur, et alias belluas, et leones alit. Tam vero multi illic
gignuntur, ut in Xerxis camelos, qui commeatus convectabant, impetu
facto magnam eorum stragem olim fecerint. (5) Errant hi non raro usque
per subjacentem Olympo monti agrum: ejus enim montis latus alterum in
Macedoniam, in Thessaliam alterum et ad Peneum amnem conversum est. In
hoc ipso monte Pulydamas prorsus inermis ingentem et præferocem leonem
confecit, quum in hoc se periculum Herculis incensus æmulatione
demisisset. Illum enim ad Nemeam leonem stravisse fama vulgavit. (6)
Alterum præterea memoriæ proditum est fortitudinis ejus viri miraculum:
apprehensum e grege medio maximum et ferocissimum taurum posteriorum
pedum alterius ungulis, subsultantem et contranitentem tam obnixe
detinuit, ut vix et relictis quidem ungulis effugere potuerit. Aiunt
eundem Pulydamantem incitante equos auriga, altera tantum manu retactos
a tergo currus sistere solitum. (7) Hac fama impulsus Darius, Artaxerxis
ex pellice filius, is qui multitudinis Persarum studiis adjutus Sogdium
legitimum Artaxerxis filium regno expulit et loco ejus imperium
obtinuit, magnis per legatos donis et promissis invitatum Pulydamantem,
de cujus factis inaudiverat, Susa ad se evocavit. Quo quum venisse unus
ex provocatione tres de cohorte regia, qui Immortales vocabantur,
catervatim se solum oppugnantes occidit. Quæ commemoravi facinora partim
in statuæ basi spectantur Olympiæ, partim vero inscriptione testante
cognoscuntur. (8) At enim Pulydamanti quoque virium suarum fiducia, quam
exitio multis esse solere Homerus carminibus vaticinatus est, perniciem
erat allatura. Nam quum per ætatem speluncam intrasset cum aliquot
sodalibus accubiturus, fors iniqua ita tulit, ut superior speluncæ pars
late fatisceret, manifesto statim collapsuræ neque duraturæ diutius. Ibi
Pulydamas, ceteris imminentis periculi metu delapsis, quasi unus tantam
labem sustinere posset, manere decrevit et sublatis manibus montem
fulcire conatus ruinæ mole oppressus est.



                               CAPUT VI.


_ Pergit recensio signorum athletarum Olympiæ positorum — de Euthymo
    pugili — Herois dæmonis cultu Temesæ instituto, eoque ab Euthymo
    superato — pictura huc pertinente. _

Prope Pulydamantem statuæ erectæ athletis tribus, Arcadibus duobus et
Attico uni. Ex iis Mantinensem Protolaum, Dialcis filium, qui pueros in
pugilatu vicit, Rheginus Pythagoras fecit: Narycidam, Damareti filium,
palæstritam e Phigalia, Sicyonius Dædalus, Callian denique Atheniensem
pancratiasten Micon pictor, et ipse Atheniensis. At Mænalium
pancratiasten Androsthenem Lochæi filium, qui duas tulit viriles palmas,
Mænalius item Nicodamus fecit. (2) Post hos Eucles statuæ honorem habet,
Callianactis filius Rhodius, e domo Diagoridarum, quippe qui e Diagoræ
filia genitus est. Olympicam hic coronam cepit de virorum pugilatu:
Naucydes opifex fuit. Palæstritam vero puerum Thebanum Agenorem
Polycletus Argivus elaboravit, non is qui Junonis signum fecit, sed
omnino alius, qui Naucydæ discipulus fuit. Huic Agenori Phocensium
commune statuam posuit, quod Theopompus Agenoris pater Phocicæ gentis
publicus apud Thebanos esset hospes. (3) Nicodamus e Mænalo fictor,
cujus jam mentionem feci, Damoxenidam pugilem Mænalium finxit. Est
ibidem Lastratidæ Elei pueri imago, qui de lucta coronam cepit: de
pueris et impuberibus alteram in Nemeis ludis victoriam idem reportavit.
Paraballonti, Lastratidæ hujus patri, de curriculo iterato palma decreta
est. Reliquit idem etiam posteris honoris studium, victorum Olympicorum
nominibus in Olympico gymnasio perscriptis. Hactenus de his. (4) Non
præterierim autem quæ de Euthymi pugilis victoriis deque reliqua ejus
gloria memoriæ prodita sunt. Patria ei fuit Locri in Italia ad Zephyrium
promontorium, pater Astycles: etsi cives eum sui non hujus, sed Cæcinæ
amnis satu genitum memorant. Fluvius hic Locrensem agrum a Rhegino
dividens cicadarum miraculo est memorabilis. Nam quæ in Locride sunt
citra Cæcinam, æque atque aliæ omnes argutæ sunt: at in Rheginorum
finibus trans Cæcinam nulla est omnino cicada vocalis. Hujus itaque
amnis Euthymus filius fuisse dicitur. (5) Is quum ex Olympia de pugilatu
palmam tulisset quarta et septuagesima Olympiade, haudquaquam pari
eventu ea quæ insecuta est Olympiade certaturus erat. Theagenes enim
Thasius unis ludis pugilatus et pancratii palmam appetens Euthymum
quidem pugilatu vicit; oleaginam vero de pancratio accipere non potuit
ut qui pugna adversus Euthymum jam ante confectus esset. (6) Eam ob rem
Theagenes Hellanodicarum sententia talentum unum Jovi, sacram multam;
alterum item talentum Euthymo noxæ illatæ nomine dependere jussus est,
qui hoc pugilatus certamen adversus Euthymum suscepisse videretur non
alia de causa quam ut contumelia eum afficeret. Itaque damnatus est ad
pecunias privatim ipsi Euthymo exsolvendas. Et in Olympiade quidem sexta
supra septuagesimam Jovi Theagenes quod erat imperatum argenti exsolvit;
Euthymum vero ut remuneraretur, ad pugilatus certamen non descendit.
Illa itaque et altera deinceps Olympiade Euthymo pugilatus corona
decreta. Statua ejus Pythagoræ opus fuit, cum primis, quæ spectetur,
dignissima. (7) In Italiam is quum transmisisset, pugnam cum Heroe
commisit: de quo, quæ sunt memoriæ prodita, sic propemodum se habent.
Ulixem aiunt errantem everso jam Ilio tempestatibus huc illuc et ad
alias Italiæ ac Siciliæ urbes et Temesam etiam appulsum: ibi de
navalibus sociis ejus unum virgine per vinum violata ab oppidanis
contumeliam vindicantibus lapidibus obrutum: Ulixem quidem nulla cædem
ulciscendi inita ratione inde profectum: (8) perempti vero socii manes
finem nullum sæviendi in cujuslibet ætatis homines fecisse Temesæ,
priusquam cogitantes Italiam relinquere Temesenses, Pythici Apollinis
responso Temesæ manere et Heroem placare jussi sunt, et consecrato ei
solo templum excitare: devovere ei præterea quotannis virginem unam, quæ
ipsis formosissima visa esset. (9) Quod quum illi ex oraculo facere
pergerent, nihil omnino gravius ab eo dæmone passi sunt. Forte vero quum
venisset Euthymus Temesam eo ipso tempore quo solenne numini sacrum
fiebat, re tota cognita se intromitti illum aiunt in templum postulasse.
Ibi virginem conspicatum primo misericordia commotum, deinde etiam amore
incensum; ac puellam quidem, si ab eo servata esset, se in ejus manum
conventuram fidem dedisse. Armis igitur captis Euthymus congressum
dæmonis exspectavit: (10) atque eum vicit. Jam Heros finibus ejectus, ex
hominum conspectu cessit in mare se demergens, Euthymo autem, civitate
universa a dæmonis calamitate liberata, maxime illustres celebratæ sunt
nuptiæ. De eodem vero Euthymo et illud accepimus: longissimam eum ætatem
vivendo implesse, et mortem effugisse quidem, sed alio quodam modo
hominem esse desiisse. Habitari hac etiamnum ætate Temesam ex nautici
negotiatoris oratione cognovi. (11) Hæc ego auditu percepi: sed memini
etiam me in hanc incidere picturam, quæ ex vetusto exemplari accurata
imitatione fuerat descripta: adolescentulus Sybaris, Calabrus fluvius,
Lyca fons, sacellum insuper et Temesa urbs fuere; in iis dæmon quem
ejecit Euthymus: colore fuit is vehementer atro, omnique cetera specie
maxime formidabilis; amictus lupi pellis erat: Lycan nomine literæ in ea
pictura prodebant. Sed hæc hactenus.



                               CAPUT VII.


_ Statua Diagoræ et Diagoridarum — de Dorieo ejusque morte — porro
    recensentur athletarum signa Olympiæ posita. _

Post Euthymi statuam suæ sunt positæ Pytharcho Mantinensi stadii
decursori, et Charmidi Eleo pugili, pueriles utrisque palmas adeptis.
Hos ubi spectaveris, in conspectu erunt Rhodii athletæ, Diagoras et ejus
omnis proles perpetua serie et habitu quem dicam collocati. Primus eorum
est Acusilaus de virili pugilatu accepta corona. Succedit Dorieus natu
minimus, cui de pancratio Olympiadibus continuis tribus victoria
adjudicata est. Sed ante Dorieum Damagetus quoque pancratii competitores
vicerat. (2) Atque hi quidem fratres fuere, Diagoræ filii. Postremus est
ipse Diagoras: virilem is pugilum palmam meruit. Ejus Diagoræ statuam
elaboravit Callicles Megarensis, Theocosmi filius ejus, qui Megaris
signum Jovis fecit. Diagoræ etiam e filiabus nepotes Olympicas coronas
de pugilatu meruere; virilem Eucles, e Callianacte et Callipatira
Diagoræ filia genitus: puerilem Pisirrhodus, quem mater ipsa in gymnici
magistri modum ornata, ad ludos Olympicos deduxit. (3) Positus hic idem
Pisirrhodus in Alti proxime ad avi materni statuam. Diagoram ipsum
tradunt Acusilaum et Damagetum filios in Olympiam deduxisse; quem
victores jam declarati juvenes per mediam multitudinem, quæ ad solennes
istos ludos maxima frequentia convenerat, humeris exportarunt,
conjicientibus in eum flores Græcis et liberûm causa beatum
prædicantibus. Duxit maternum genus Diogoras a Messene, atque adeo ab
ipsius Aristomenis filia. (4) Ejus filius Dorieus præter Olympicas
palmas, octo victoriis Isthmicas, una pauciores e Nemeis abstulit.
Pythicam etiam intacto pulvere coronam cepisse dicitur. Hic et
Pisirrhodus præconis voce renunciati sunt Thurii, quod illi, Rhodo a
factione pulsi, Thurios in Italiam commigraverant. Verum Dorieus aliquo
post tempore Rhodum postliminio reversus unus omnium apertissime
Lacedæmoniorum studia est professus: quocirca et propriis triremibus
navali bello cum Atheniensibus pugnavit; et quum per Atticas triremes
victus et captivus Athenas pertractus esset, (5) Athenienses, qui ante
vehemente ira impulsi extrema omnia illi fuerant comminati, simulatque
in concionem captivi habitu productum conspexerunt tantum virum cujusque
nomen tam insigni gloria esset auctum, conversa ad mansuetudinem
sententia, incolumem et impunitum dimiserunt, quum tamen multas haberent
justi in eum odii causas. (6) Quæ ad Doriei hujus vitæ exitum pertinent,
perscripta sunt ab Androtione in rerum Atticarum commentariis. Quum ad
Caunum, inquit, esset regia classis ejusque classis dux Conon populo
Rhodiorum persuasisset, ut desertis Lacedæmoniis in regis et
Atheniensium societatem transiret, Dorieum peregrinantem circa
Peloponnesi regiones comprehensum, ad Spartam in vinculis deductum
ibique a Lacedæmoniis majestatis damnatum noxam capitali supplicio
luisse. (7) Quodsi vera omnino exposuit Androtion, videtur mihi voluisse
ejusdem temeritatis Lacedæmonios arguere, cujus crimine se obligarunt
Athenienses, quum Thrasyllum et collegas, qui ad Arginusas classe
pugnaverant, inconsiderate capitis damnarunt. Ac Diagoras quidem et ejus
posteritas ad hoc gloriæ fastigium pervenerunt. (8) Tulit etiam
Alcænetus Lepreates, Theanti filius, cum suis liberis Olympicas palmas:
ipse quidem virilem e cæstuum certamine, quum ante etiam puerilem
cepisset: Hellanicus et Theantus ejus filii victores de puerili pugilatu
renunciati sunt; ille nona et octogesima Olympiade, Theantus proxima
posteriore: et horum spectantur omnium in Olympia statuæ. (9) Succedunt
Alcæneti filiis Gnatho Dipæensis ex Mænaliorum finibus, et Lycinus
Eleus: horum etiam uterque victor puerili pugilatu ex Olympia discessit.
Gnathonem quidem valde puerum palma potitum inscriptio testatur. Hunc
effinxit Megarensis Callicles. (10) Adsistit Stymphalius Dromeus (_i. e.
Cursor_) congruenti sane cum exercitatione nomine. De longiore enim
curriculo Olympicas duas, totidem Pythicas, Isthmicas tres, quinque
Nemiacas meruit. Primum carnibus vesci in animum induxisse ferunt, quum
athletæ ante ipsum caseo e fiscellis alerentur. Hunc Pythagoras, loco ei
proximum Pythoclem quinquertionem Eleum, Polycletus expressit.



                              CAPUT VIII.


_ Athletarum signa Olympiæ posita porro enumerantur — de Damarchi
    mutatione in lupum narratio — de Timanthe ejusque vitæ exitu —
    Timasithei rebus gestis et morte. _

Socratis vero Pellenensis, a quo pueri cursu superati, et Amertæ Elei,
qui pueros item in Olympica palæstra prostravit, idemque Pythicis ludis
viros certamen ingressos, deinceps positas imagines videas. Superiorem
qui fecerit, non traditur: Amertæ effigiem fecit Phradmon Argivus.
Euanoridas Eleus puerilis luctæ victoriam Olympiæ ac Nemeæ adeptus. Idem
quum Hellanodica factus est, ipse etiam eorum, qui ludis Olympicis
vicerant, nomina conscripsit. (2) De pugile vero Parrhasio ex Arcadia,
cui nomen Damarcho, quæ memoriæ prodita sunt, præter Olympicam
victoriam, fabulatorum hominum figmenta esse arbitror, quod scilicet in
Jovis Lycæi sacris in lupum conversus decimo rursus anno pristinam
recepisset hominis figuram: quod certe commentum ex Arcadum ipsorum
sermone neutiquam ortum videri potest. Ejus enim rei nulla est in statuæ
Olympicæ inscriptione mentio. Ea sic se habet:

               Dinytta genitus Damarchus, dedicat hancce
                effigiem, Arcadico Parrhasius genere.

Hactenus versus illi loquuntur. (3) At Eubotas Cyrenæus, quum ei Libycum
oraculum victoriam e curriculo prædixisset, statuam ante ipse faciundam
sibi curavit, eamque quo die palmam est adeptus eodem etiam dedicavit.
Vicisse eundem curuli quoque certamine ea ipsa Olympiade memorant: quam
tamen, quod ludis Arcades præfuerint, Elei pro adulterina habent. (4)
Cleonæo Timanthi, qui virilem coronam pancratii accepit, Myron
Atheniensis; Baucidi vero Trœzenio, qui luctatores vicit, Naucydes
statuam fecere. Huic Timanthi vitæ exitum in hunc modum contigisse
tradunt: abjunxerat se ætatis causa ab athletarum certaminibus; attamen
quo vires pristinas exercitationibus tueretur, magnum quotidie arcum
intendebat. Verum quum peregre profectus exercitationem illam intendendi
arcus intermisisset, eam reversus domum voluit repetere. Sed enim quum
non amplius valeret, rogo exstructo vivum se in ignem conjecit. Hoc vero
et similia qui fecerit aut in posterum sit facturus, mea profecto
sententia, insaniæ potius affinis videri possit, quam laudem
fortitudinis assequatur. (5) Post Baucidis imagines sunt athletarum ex
Arcadia: Euthymenes primum e Mænalo, palma accepta de virili palæstra,
quum prius etiam de puerili unam cepisset: ex Pellana deinde Azan
Philippus de pugilatu inter pueros victor: tum Critodamus e Clitore, et
ipse e cæstuum puerili ludicro victor renunciatus. Horum imagines
fecerunt, Euthymenis pueri Alypus, Damocriti Cleon, Philippi Azanis
Myron. De Promacho Pelleneo Dryonis filio pancratiaste tunc erit agendi
locus, quum ad Achæorum res gestas deducta fuerit oratio. (6) Non longe
a Promacho, Timasitheo Delpho statua posita est, Ageladæ Argivi opus.
Duas hic Olympicas de pancratio, tres Pythicas palmas abstulit. Ejusdem
fuit et belli gloria insignis, ob audaciam nec minorem felicitatem:
extremi tamen prœlii fatalis ei fuit conatus. (7) Quum enim Isagoras
Atheniensis ipsam Athenarum arcem dominandi cupiditate incitatus
occupasset, particeps fuit ejus facinoris Timasitheus. Quare iis
oppressis, qui se in arcem concluserant, capitis damnatus Atheniensibus
injuriæ pœnas dedit.



                               CAPUT IX.


_ Theogneti aliorumque signa — de Gelone ejusque curru Olympiæ posito —
    Cleomede et iis quæ ei acciderunt. _

Theognetus vero Ægineta e lucta puerorum palmam est adeptus: ejus fecit
statuam Ptolichus Ægineta. Magister quidem Ptolicho fuit pater Synnoon;
illi Aristocles Sicyonius, Canachi frater, neque multo eo inferior
gloria. Cujus autem rei causa sativæ pinus et punicæ mali fructum
Theognetus præferat, equidem non valui conjicere: ipsi fortasse Æginetæ
hac de re habent patriis aliquid historiis proditum. (2) At secundum
ejus hominis statuam quem Elei idcirco non fuisse in victorum numerum
relatum tradunt: quod de bigis equarum _calpe_ dictis victor fuerit
renunciatus, post illius effigiem luctatori Mænalio Xenocli statuam
posuere. Pueros hic in lucta perculit. Adstat Alcetus Alcinoi filius
Arcas, et ipse e Clitore, qui pueros in pugilatu superavit. Et hujus
quidem statuam Cleon fecit, Xenoclis Polycletus. (3) Proximus loco est
Aristeus Argivus: e longiore is curriculo palmam tulit: pater vero ejus
Chimon in lucta vicit. Modico eorum statuæ distant intervallo: illam
fecit Pantias Chius, qui artem a patre Sostrato didicit: Chimonis duæ,
de nobilissimis (meo judicio) sunt Naucydæ operibus, quum scilicet ea
quæ in Olympia est, tum quæ Argis Romam in Pacis templum est deportata.
A Chimone in lucta stratum Taurosthenem Æginetam memorant: ipsum
Taurosthenem insequenti Olympiade omnes dejecisse, qui in luctæ certamen
descenderant. Eodem quo coronatus est die spectrum Taurostheni persimile
Æginæ victoriam ejus nunciasse dicitur. (4) Jam Phillen Eleum, qui
pueros in lucta vicit, Cratinus Spartanus finxit. Quod vero ad Gelonis
currum attinet, mea opinio paululum dissidet ab iis quæ alii ante me de
eo prodidere. Aiunt enim currum illum Gelonis Siciliæ tyranni donum
fuisse. Testatur quidem inscriptio, Gelonem Dinomenis filium Geloum
dedicasse. Et vicit hic Gelon, de quo nunc sermo est, Olympiade tertia
supra septuagesimam. (5) Verum Gelon tyrannus Syracusis rerum potitus
est Olympiadis septuagesimæ secundæ anno secundo; quo anno archon fuit
apud Athenienses Hybrilides; e stadio autem victor ea Olympiade
discessit Tisicrates Crotoniata. Manifestum ergo est, Gelonem se
Syracusanum renunciandum, non Geloum fuisse curaturum. Credi igitur
facile potest, privatum hominem hunc Gelonem fuisse, cujus pater tyranni
patri, ipse tyranno cognominis fuerit. Glaucias quidem Ægineta et currum
et statuam Gelonis fecit. (6) Superiore Olympiade Cleomedem
Astypalæensem memoriæ proditum in pugilatu Iccum Epidaurium interemisse:
eo crimine erepta palma damnatum ab Hellanodicis, animi ægritudine
mentis impotem factum: inde Astypalæam reversum quum in ludum literarium
introisset, in quo pueri erant ferme sexaginta, columnam, qua tectum
fulciebatur, convellisse. (7) Quare oppressis ruina pueris, quum cives
ipsum eum lapidibus insectarentur confugisse in Minervæ; moxque se in
arcam, quæ in templo erat, conclusisse. Ejus arcæ operculum
Astypalæenses quum diu conati tollere non potuissent, postremo arcam
effregisse: aperta, Cleomedem neque vivam neque mortuum visunt. Missis
igitur Delphos de rei miraculo consultoribus, (8) his versibus responsum
a Pythia redditum:

             Ultimus heroum Cleomedes Astypalensis,
             quem jam immortalem superûm dignamini honore.

Et Cleomedi ab eo tempore Astypalæenses tanquam heroi honores habent.
(9) Prope Gelonis currum Philonis erecta statua est, Æginetæ Glauciæ
opus. In hunc Philonem elegos fecit egregie scitos Simonides Leoprepis
filius:

            Glaucus mi genitor, patria est Corcyra, Philoni
             nomen, vinco pugil jam bis Olympiadas.

Stat ibidem Mantinensis Agametor pueris pugilatu victis.



                                CAPUT X.


_ Glauci Carystii statua et de eo narratio — porro athletarum signa
    recensentur. _

Præter eos quos jam percensuimus videas et Glaucum Carystium, quem ex
Anthedone Bœotiorum genus deducere a Glauco marino deo memorant. Pater
huic fuit Carystius Demylus. In agro vero colendo a puero versatum
tradunt: quumque forte refixum vomerem, manu pro malleo usus,
restituisset in pristinum aratri locum, (2) Demylus quum id facientem
animadvertisset, puerum in Olympicum pugilatum deduxit. Ubi quum Glaucus
ab adversariis male mulcaretur, quippe qui prorsus erat artis ejus
imperitus, quumque congressus eum eo, cui extrema obtigerat sors
certaminis, vulneribus jam prope confectus succumbere crederetur,
inclamasse dicitur pater, «Illam fili ab aratro» (_i. e. manum in aratro
spectatam ei impinge_): ea itaque voce puerum excitatum acriore plaga
adversario perculso mox victorem judicatum. (3) Coronas idem cepisse
dicitur Pythiorum duas, octonas Nemeorum et Isthmiorum. Glauco filius
statuam posuit: opifex fuit Glaucias Ægineta. Umbratilis pugnæ habitum
præ se fert, quod omnium suæ ætatis manus ad certam gesticulationis
legem movendi dexterrimus erat Glaucus. Quum decessisset, a Carystiis in
ea insula sepultum tradunt, quæ ætate etiam nostra Glauci dicitur. (4)
Damareto Heræensi, Damareti filio et nepoti, binæ Olympiorum victoriæ
obtigerunt: ipsi quidem Damareto quinta supra sexagesimam Olympiade, qua
primum inductus est armaturæ gravis cursus: et ea item quæ consecuta
est. Statua ejus clypeum more nostri temporis militum præ se tenet:
galea caput, crura ocreis armata sunt. Eum in cursu ludicri morem
posteris deinde temporibus Elei et reliqui item Græci sustulerunt.
Theopompus deinde Damareti filius, et hujus item filius patri cognominis
de quinquertio palmas adepti sunt. Minori Theopompo de lucta etiam
victoria obtigit. (5) Luctatoris hujus a quo facta fuerit statua
nescimus: patris vero et avi statuas Eutelidæ et Chrysothemidis
Argivorum opera esse testatur inscriptio. A quibus vero illi didicerint
non docet. Inscriptionis ejus versus hi sunt:

             Argivi Eutelidas et Chrysothemis fabricarunt,
              majores artem quos docuere sui.

Iccus Nicolaidæ filius, Tarentinus, Olympicam coronam de quinquertio
cepit; ac deinde insequentibus temporibus athletarum fuit magister
ætatis suæ præstantissimus. (6) Post Iccum Pantarces Eleus victis in
lucta pueris erectus est. Fuit hic Phidiæ in deliciis. Proximo loco
Cleosthenis viri Epidamnii currus, Ageladæ opus. A tergo positus est
Jovis quem Græci ex manubiis Platæensis pugnæ dedicarunt. Vicit
Cleosthenes Olympiade sexagesima sexta. Neque vero suam unius, sed
equorum etiam et aurigæ simulacra posuit. (7) Inscripta sunt etiam
equorum nomina, Phœnix et Corax: et qui eodem sunt juncti jugo ad
dexteram Cnacias, ad lævam Samus. Elegi ad currum adscripti sunt hi:

               Cleosthenes posuit me Pontius ex Epidamno,
                victor equis, palma clarus Olympiaca.

(8) Et omnium quidem Græcorum, qui equorum alendi studio clari fuere,
primus hic Cleosthenes statuam Olympiæ posuit. Sunt certe et Miltiadis
Atheniensis et Spartani Euagoræ similia dona: verum hujus currus modo
est, nec insistit in curru Euagoras. Jam quæ ac qualia Olympiæ dona
Miltiades curaverit statuenda, alio instituti operis loco exponetur.
Agrum Epidamnii nostra ætate tenent, quem jam ante ab initio: oppidum
non idem, quod priscis temporibus, sed quod a vetere urbe non longe
abest et a conditore Dyrrhachium appellatur. (9) Sequuntur Lycinus
Heræensis, Epicradius Mantinensis, Tellon Oresthasius, et Eleus Agiadas,
qui victores de puerilibus ludicris coronas cepere, Lycinus quidem e
cursu, reliqui quos dixi de pugilatu. Epicradium fecit Ptolichus
Ægineta, Agiadan Serambus et ipse Ægineta, Lycini statua Cleonis est
opus. Tellonem quis fecerit non est memoriæ proditum.



                               CAPUT XI.


_ Signa regum Macedoniæ, Philippi, Alexandri, etc. — de Theagene varia
    narrantur — Theagenis signa in multis Græciæ locis posita et culta.
    _

Proxime sunt ab Eleis Philippo Amyntæ, et Alexandro ejus filio, statuæ
dedicatæ, cumque his Seleuco et Antigono. Equestres reliquorum, Antigoni
pedestris est. (2) Ab his regibus non longe abest Timosthenis filius
Theagenes Thasius; etsi Thasii Timosthenis filium Theagenem negant
fuisse: nam quum sacrificulus Herculis, qui Thasi colitur, Timosthenes
esset, cum matre Theagenis spectrum Herculis Timostheni simile
congressum aiunt: puerum inde natum: hunc quum annum jam ferme nonum
ageret, dum e ludo domum rediret, dei (incertum cujus) æneum signum,
quod in foro fuerat erectum, conspicatum et ejus simulacri pulchritudine
allectum, e sede sua avulsum et alteri humero impositum domum suam
deportasse. (3) Incitata vero ob id factum in eum multitudine virum
quendam summa inter cives existimatione, magno jam natu, sententia sua
puerum minime occidendum censuisse: imperasse tantum ut signum domo in
forum reportaret. Id quum ille fecisset, ejus robur longe lateque per
totam Græciam hominum sermone celebrari cœptum. (4) Et facinora quidem
Theagenis hujus maxime illustria, quæ ad Olympicos ludos pertinuere,
ante exposuimus: quo loco etiam commemoravimus, Euthymum pugilem ut
perculerit et quæ multa ei ab Eleis fuerit imposita. Ac tunc quidem
palmam de pancratio primus omnium quos novimus sine pulvere tulisse
dicitur Dromeus, patria Mantinensis: ea deinde, quæ consecuta est,
Olympiade eodem pancratii certamine Theagenes ipse vicit. (5) Adeptus
idem est de pugilatu Pythicas coronas tres; Nemiacas novem, Isthmicas
decem, de mixtis pugilatus et pancratii certaminibus. Phthiæ vero in
Thessalis, omisso pugilatus aut pancratii studio, ut in cursu etiam ad
nominis celebritatem apud Græcos perveniret, operam dedit. Quare et in
longiore curriculo palmæ competitores vicit: et cum Achille fuit ei (mea
sententia) æmulatio, quod in patria heroum omnium pernicissimi victorem
se cursus declarari concupierit. Fuerunt numero coronæ ejus cunctæ mille
et quadringentæ. (6) Quum e vita jam decessisset Theagenes, ex ejus
inimicorum numero quidam ad ejus statuam nocte qualibet accedens eam
flagris cædebat, non aliter quam si in eo ære ipsum viventem
ulcisceretur. Quum autem eum statua subito casu oppressisset, mortui
hominis filii statuam de cæde postularunt: estque ea, de Thasiorum
sententia, in mare abjecta, Draconis scilicet lege qui anima etiam
carentia urbe agroque exterminanda, quum Atheniensibus leges de cæde
scriberet, sanxit, si quid forte eorum corruens hominem peremisset. (7)
At enim quum per aliquot deinceps annos frugem fere nullam terra Thasiis
redderet, qui sciscitatum Delphos missi fuerant, hoc a deo responsum
tulere: exules revocandos. Neque tamen exulibus revocatis finem
sterilitatis reperere. Quare quum Delphos redissent questi, se quidem
dicto audientes fuisse, non esse vero deorum iram ulla ex parte
placatam, (8) respondit rursus Pythia:

             Theagenis magni at nullam rationem habuistis.

Ibi quum ea cogitatio sollicitos haberet quanam arte statuam Theagenis
recuperarent, piscatores aiunt in altum provectos piscatum, rete
comprehensam effigiem Theagenis in litus exposuisse. Ea quum in suum
locum reposita fuisset, a Thasiis divinis celebratur honoribus. (9)
Multis vero etiam aliis in locis, tum Græcorum, tum barbarorum, Theageni
posita simulacra comperi, et divinos ei honores ab indigenis haberi,
existimantibus ægris et quopiam affectis morbo salutare ejus numen esse.
Statua Theageni in Alti posita Æginetæ Glauciæ opus est.



                               CAPUT XII.


_ Dinomenis, Hieronis filii, donaria Olympiæ — de Hierone, Hieroclis
    filio, et Dinomene — Arei, Lacedæmoniorum regis, et Arati aliorumque
    donariis et signis. _

Proxime est æreus currus in quem vir ascendit. Currui adstant utrinque
singuli equi desultorii, quibus pueri insident. Sunt autem monumenta de
Olympicis victoriis Hieronis Dinomenis filii, qui fratri Geloni in
Syracusanorum tyrannide successit. At dona ista non sunt ab Hierone
missa, sed votum deo persolvit Dinomenes Hieronis filius. Currus Onatæ
Æginetæ, Calamidis qui utrinque stant equi et insidentes illis pueri
opera sunt. (2) Prope ad Hieronis currum vir est eodem quo Dinomenis
filius nomine, et ipse Syracusarum tyrannus, Hieron Hieroclis filius. Is
post Agathoclis, qui prius tyrannidem occuparat, mortem, novus est
Syracusanis tyrannus exortus, dominatu potitus centesimæ vicesimæ sextæ
Olympiadis anno secundo: ea vero Olympiade victor e stadio discessit
Idæus patria Cyrenæus. (3) Fuit huic Hieroni cum Pyrrho Æacidæ (_immo
Alexandri_) filio hospitium prius, deinde et affinitas, quod Pyrrhi
filia Nereis nupserat Geloni ejus filio. Et idem sane Hieron, quum
bellum Punicum ab Romanis de Sicilia gereretur et ejus insulæ pars major
in Carthaginiensium officio esset, primum ad illorum se studia adjunxit:
mox quum Romanorum copias majores et firmiorem esse amicitiam
intelligeret, ad eos descivit. (4) Hunc (_immo Hieronynum_) Dinomenes,
Syracusanus et tyrannidi infensissimus, de medio sustulit. Neque multo
post idem Hippocratem Epicydæ fratrem, qui quum paulo ante ab Herbesso
Syracusas venisset, multitudinem seditiosis fuerat vocibus sollicitare
aggressus, stricto telo est adortus: verum quum præsenti se ille animo
tueretur, Dinomenes satellitum impetu oppressus occubuit. Hieronis
statuas equestrem unam, alteram vero pedestrem, Olympiæ dedicarunt
Hieronis ipsius filii: opera fuere Miconis Syracusani Nicerati filii.
(5) Post Hieronis, Arei Acrotati filii, Lacedæmoniorum regis, et Arati
Cliniæ filii erectæ sunt statuæ. Est alia quoque Arei statua equo
insidentis: sed illam Elei dedicarant, Aratum Corinthii. Arei sane et
Arati mentio non est in superioribus commentariis prætermissa.
Renunciatus est Aratus de curuli certamine Olympiæ victor. (6) Timoni
Æsepi filio, homini Eleo, a quo ad Olympicum ludicrum missi equi sunt,
** hic æneus est currus: in eum virgo, Victoria quantum conjicio,
ascendit. Callonem deinde Harmodii filium, et Moschionis Hippomachum,
Eleos patria, qui cæstu pueros vicere, ibi positos videas. Illum Daippus
finxit: Hippomachi opifex ignoratur. Is adversarios tres dicitur
perculisse, neque plaga, neque vulnere in ulla corporis parte accepto.
(7) Erecti ibidem sunt, Theochrestus Cyrenæus, qui equos Libyum more
aluit, et avus paternus ei cognominis: tulere uterque Olympicas de
equorum ludicro palmas. Isthmicam præterea Theochresti patrem coronam
cepisse indicat currus inscriptio. (8) Agesarchi Hæmostrati (_?_) filii
Tritæensis de virili in Olympia pugilatu, in Isthmo etiam, Pythone et
Nemea victorias elegi testantur: quibus quum Arcades Tritæenses
appellantur, esse id a vero alienum comperi. Nam illustrium Arcadiæ
civitatum non sunt origines et conditores incogniti, quæ vero ab initio
obscuriores propter imbecillitatem ac deinde auctæ, eæ in Megalopolitano
nomine comprehenduntur ex communi Arcadum populi decreto. (9) At nullam
omnino aliam Tritæam quam quæ Achæorum fuit invenias. Tunc autem quam
versus illi scripti fuere, facile quis existimarit Arcadici Tritæenses
nominis fuisse, quemadmodum et nunc Arcades sunt qui se Argivis
contribuerunt. Agesarchi statuam Polyclis filii fecere, de quibus etiam
posterius mentionem faciemus.



                              CAPUT XIII.


_ Pila Chionidis victorias enumerans — Hermogenes Equus dictus, et
    Polites cursu insignis — Leonidas cursu celebratissimus — aliorum
    athletarum signa recensentur — de Phidolæ equa — equo pilæ
    insistente, victoriæ Lyci monumento. _

Astylus autem Crotoniata Pythagoræ opus est. Is Olympicas deinceps tres
de cursu repetito palmas tulit. Et hujus quidem, quod Hieronis Dinomenis
filii studio ductus Syracusanum se renunciandum curasset in
posterioribus duabus victoriis, domum Crotoniatæ ad publici carceris
usum destinarunt, et statuam in Laciniæ Junonis templo dedicatam
everterunt.

2. Exstat Olympiæ pila, in qua Lacedæmonii Chionidis victoriæ incisæ
sunt. Parum autem quid dicant attendunt, qui dedicatam ab ipso Chionide,
non publice a Lacedæmoniis eam pilam arbitrantur. Nam quum dictum in ea
sit, quod pro vero utique haberi potest, tum nondum fuisse cursum cum
clypeo institutum, qui divinare Chionis valuit, Eleorum lege hoc etiam
ludicri genus aliquando sancitum iri? Ac multo sunt quidem hebetiores,
qui hærentem pilæ statuam Chionidis esse effigiem censent, quum sit
Atheniensis Myronis opus. (3) Accessit prope ad Chionidis gloriam Lycius
homo, Hermogenes Xanthius, qui ludis tribus Olympicum oleastrum octies
abstulit: is Hippi (_Equi_) cognomentum a Græcis obtinuit. Possunt jure
Politæ etiam victoriæ cum admiratione audiri. Fuit hic e Ceramo
[Thraciæ] Cariæ oppido, omnemque in Olympia pernicitatis laudem est
meritus. A longissimo enim et diutissime durante cursu post tempus
minimum transiit ad brevissimum et celerrimum cursum, et eodem die
dolichi continuoque stadii reportavit victoriam, et his duabus victoriis
tertiam addidit diauli. (4) Polites quidem secunda * * et quattuor, ut
quibusque sors obtigerit, non universos e carceribus emittunt: quique ex
ordinibus singulis vicerint, iis rursus cum aliorum ordinum victoribus
de eodem præmio decertandum: quo fieri potest ut victor palmam duplicem
stadii auferat. In eo cursus genere maxime excelluit Leonidas Rhodius.
Is enim per quattuor Olympiadas vires et pernicitatem servavit integram
et de cursu duodecim palmas unus abstulit. (5) Non longe a Chionidis
pila stat Scæus, Duridis filius Samius, de puerili pugilatu victor. Opus
ea statua Hippiæ est. Vicisse Scæum testatur inscriptio eo tempore quo
Samii ex insula ejecti erant. Opportunitatem vero, qua in suas jam
pristinas fuissent sedes restituti * * * (6) Juxta tyranni effigiem
Diallo Pollidis filio statua posita est. Fuit hic patria Smyrnæus; et
Ionici nominis hunc primum de puerili pancratio coronam Olympicam
cepisse inscriptio dicit. Jam vero Thersilochum Corcyræum, et Aristionem
Epidaurium, Theophilis filium, quorum hic cæstibus, Thersilochus pueros
vicit, Polycletus Argivus fecit. (7) At Bycelum, qui primus e cunctis
Sicyoniis pueros in pugilatu vicit, finxit Canachus Sicyonius, Polycleti
Argivi discipulus. Prope Bycelum stat Mnaseas Cyrenæus gravi accinctus
armatura, Libys cognomento: cujus finxit statuam Pythagoras Rheginus.
Cyziceno Agemacho e continenti Asiæ terra * * Argis esse factam testatur
apposita inscriptio. (8) Naxi quidem urbis, quam in Sicilia condidere
quondam Chalcidenses Euripi accolæ, ne ipsa quidem ruinarum fragmenta
ætate mea exstant. Quod vero ejus nomen ad posteros proditum fuerit,
jure Tisandro Cleocriti filio fuerit ea laus tribuenda. Is enim quater
viros pugilatu vicit Olympiæ, et toties Pythicam etiam palmam abstulit.
Nondum vero tunc neque a Corinthiis neque ab Argivis omnes (Isthmii et)
Nemeatæ victores in commentarios referebantur. (9) Phidolæ Corinthii
equa prætereunda non est, cui Auræ nomen fuisse memorant Corinthii. Hæc
ab ipsis statim carceribus sessore suo delapso, et cursum æque ac si
rectorem haberet retinuit et circa metam se convertit: audito vero tubæ
sonitu ad cursum concitata es vehementius: quumque ad Hellanodicas
antevertisset, jam victoriæ se quasi intelligens compotem constitit.
Elei Phidola victore renunciato, ei ut et equæ simulacrum dedicaret
imposuerunt. (10) Contigerunt et Phidolæ filiis victoriæ desultorio equo
partæ. Insistit pilæ victor equus cum hac inscriptione:

            Acer equus Lycus hic semel Isthmia vicit, oliva
             Phidolæ gnatis atria bis decorat.

Non tamen huic inscriptioni cum tabulis Eleorum, quibus Olympiorum
victores celebrantur, satis convenit. Octava enim et sexagesima
Olympiade, neque ultra eam, Eleorum monumenta Phidolæ filiorum victoriam
ponunt. Et hæc quidem ita se habere sciendum. (11) Stant deinceps Elei
viri Agathinus Thrasybuli filius, et Telemachus. Victor hic exstitit de
equorum cursu: Agathinum ex Achaia Pellenenses posuere. Posuit et
Atheniensium civitas Aristophontem Lysini filium, qui pancratiastas
vicit ludis Olympicis viros.



                               CAPUT XIV.


_ Athletarum signa, et qui ad illos pertinent, porro recensentur —
    signum Milonis Crotoniatæ, de cujus ingenti robore varia narrantur —
    Milonis mors — Pyrrhi regis signum — pila Pythocrito tibicini erecta
    et aliorum signa. _

At Pherias Ægineta (proximus enim is est ad Atheniensem Aristophontem
positus) octava supra septuagesimam Olympiade, quod erat admodum
adolescens neque in luctandi certamine videbatur ullo pacto par
adversario fore, de medio est jussus recedere; anno deinde insequenti
admissus pueros in lucta vicit. Prorsus dissimilis Pheriæ fuit Nicasyli
Rhodii in Olympicis ludis fortuna. (2) Annum enim duodevicesimum natus
rejectus ille quidem est, quominus cum pueris lucta congrederetur; verum
de viris palmam adeptus, victor est renunciatus; idemque postea acceptis
Nemeorum et Isthmiorum coronis, annum quum ageret vicesimum, præpropera
ereptus est morte, priusquam patriam Rhodum et penates suos reviseret.
Sed Rhodii audaciam luctatoris mea sententia Artemidorus Trallianus
vicit; qui quum tener admodum pancratium puerile inisset Olympiæ, amissa
ob ætatis infirmitatem palma, (3) mox in Ioniam ad Smyrnæos, quum ludos
agitarent, venit. Tantum vero ei jam roboris accesserat, ut eodem die et
eos quos in Olympia adversarios habuerat, et in puerili ludicro quos
imberbes appellabant, et jam tertio loco, quod optimum erat, viros
pancratio superarit. Et impuberum quidem in certamen gymnici magistri
hortatu; in virorum autem convicio pancratiastæ lacessitum descendisse
ferunt. Virilem certe palmam Olympicam Artemidorus cepit Olympiade
duodecima post ducentesimam. (4) Prope Nicasyli statuam equum ex ære non
utique magnum posuit Crocon Eretriensis, accepta de equo desultorio
corona. Equo proximus est Telestas Messenius puerilis pugilatus victor.
Hunc Silanion fecit. (5) At Milonem Crotoniaten Diotimi filium Dameas et
ipse Crotoniates finxit. Milo autem Olympicas adeptus est palmas sex, de
lucta omnes, ex iis puerilem unam; sex Pythicas e virorum, unam e
puerorum certamine. Quum septimum in Olympiam luctaturus venisset,
Timasitheum civem suum non potuit superare juvenem adhuc et propius
accedere caventem. (6) Suam ipse statuam dicitur Milo intra Altin suis
humeris deportasse. Traduntur ejusdem hæc de punico malo et de disco
memoratu digna. Punicum malum ita manu compressa tenebat, ut neque qui
conatus esset extorqueret, neque ipse tamen illud elideret. Peruncto
disco quum institisset, omnes ludibrio habebat qui se detrudere
quantovis impetu facto conarentur. Verum hujusmodi etiam alia dedit
roboris documenta. (7) Frontem chorda circumligabat perinde ac si tæniam
sibi circumdaret aut coronam: intercluso deinde compressis labiis
spiritu, quum venæ capitis sanguine plurimo intumuissent, venarum robore
nervum rumpebat. idem ubi porrecta dextera cubitum lateri admovisset
sublatoque pollice reliquos digitos junctim intendisset, minimum nemo
erat qui ullo nisu posset a ceteris abjungere. (8) Ferarum hunc laniatu
periisse memorant. Conspicatus enim hiantem immissis cuneis lignum
aridum in Crotoniatarum finibus, robore suo pristino fretus truncum
illum manibus dicitur rescindere conatus. Ibi quum relaxatis cuneis
comprehensus manibus Milo detineretur, a lupis, quæ fera frequentissima
est in Crotoniatarum agro, deprehensus et discerptus est. Fuit hic
fatalis Milonis exitus. (9) Pyrrhum Æacidæ filium, Thesprotidis Epiri
regem; magnis et memoratu dignissimis rebus gestis, quas exposui in
libro de rebus Atticis, in Alti dedicavit Thrasybulus Eleus. Prope
Pyrrhum vir quidam pusillo corpore super pila stat tibias tenens. Huic
Pythicæ palmæ de tibiarum cantu, primo post Sacadam Argivum, decretæ
sunt. (10) Sacadas vero primum iis ludis vicit, quos Amphictyones
instituere, nondum coronarios (_quibus victores coronari nondum
obtinuerat_); bis deinde iterum, quum corona præbebatur. Pythocritus
insequentibus ludis Sicyonius Pythicas tulit palmas sex, tibicinum
omnium solus. Satis constat eundem Olympiæ in quinquertio [senis] ludis
præcinuisse. Honoris causa pila ei est erecta cum hoc titulo:

                 Pythocriti
                est Callinici monumentum hoc tibicinis.

(11) Ætoli quoque concilii sui decreto Cyloni statuam dedicarunt, qui
Eleos Aristotimi tyranni dominatu liberaverat. Jam Gorgum Eucleti
filium, Messenium, victorem quinquertii, Bœotius Theron, Damaretum vero,
et ipsum Messenium, de puerorum pugilatu coronatum, Atheniensis Silanion
finxit. Anauchidas, Philyis filius, Eleus de puerili lucta coronam
cepit, posterius de virili etiam: sed quis ejus statuam fecerit,
compertum utique mihi non est. Anochus, Adamatæ filius, Tarentinus, qui
de stadio et repetito curriculo victor exstitit, Ageladæ Argivi opus
est. (12) Puerum equo insidentem adsistente viro testatur inscriptio
Xenombrotum esse ex Co Meropide, equestris victoriæ præconio nobilem.
Eam statuam finxit Philotimus Ægineta: Xenodicum vero in puerorum
pugilatu victorem Pantias fecit. At Pythis Andromachi filii, patria
Abderitæ, fecit quidem Lysippus, dedicarunt vero milites statuas duas.
Ducem enim mercenariorum aut alioqui bellicis rebus clarum Pythem
fuisse, facile judices. (13) Positi sunt etiam, de cursu victores pueri,
Meneptolemus ex Apollonia, quæ ad Ionium sinum est; et Corcyræus Philon.
Ad hos Hieronymus Andrius, a quo dejectus est in Olympico quinquertio
Tisamenus Eleus, is nempe quo postea in Platæensi prœlio contra
Mardonium Persarum ducem augure Græci usi sunt. Proximus huic Hieronymo
positus est puer palæstrita et ipse Andrius, Procles Lycastidæ filius:
illum Stomius, Proclem Somis fictores fecere. Æschini Eleo duæ
quinquertii palmæ evenere et totidem erectæ fuerunt statuæ.



                               CAPUT XV.


_ Athletarum signa Olympiæ porro recensentur — Pantarcis signum —
    Clitomachi signum ejusque facta — Archidami, Agesilai filii, ac
    Demetrii ejusque filii, Antigoni, signa — Arei, Lacedæmoniorum regis
    — Ptolemæi, Lagi filii, Capri Elei signa. _

Archippo Mytilenæo, qui adversarios cæstibus vicit, hujusmodi aliud
cives sui ad nominis celebritatem tribuunt: coronas enim tradunt eum
Olympicas, Pythicas, Nemiacas et Isthmicas cepisse, quum annum nondum
excessisset vicesimum. Xenonem autem Callitelis filium, e Lepreo
Triphyliæ, victorem e puerorum stadio Pyrilampes Messenius finxit.
Clinomachum Eleum quinquertii victoria nobilitatum quis fecerit, plane
ignoro. (2) Pantarcem quidem Eleum ab Achæis dedicatum ipsa testatur
inscriptio, quod scilicet pacis inter Achæos et Eleos sequester fuisset,
quodque iis qui ab utrisque bello capti essent liberam dimissionem
impetrasset. Quare quum desultorio equo Olympiæ vicisset, hoc ei Achæi
monumentum posuerunt. Eleum Olaidan dedicavit Ætolorum natio. At
Charinus Eleus de repetito cursu deque graviter armatorum ludicro
victoriæ monumentum habet. Prope ipsum Ageles Chius, victis pugilatu
pueris, Theomnesti Sardiani opus. (3) Clitomachi Thebani effigiem
statuit Hermocrates, Clitomachi pater. Ejus maxime illustria opera hæc
fuerunt: ad Isthmum viros palæstritas perculit; eodemque die de pugilatu
palmam tulit, et eos, qui in pancratium descenderant, luctando vicit. De
pancratio Pythicæ ejus palmæ fuere numero tres. In Olympia secundus hic
Clitomachus post Thasium Theagenem de pancratio simul et pugilatu victor
renunciatus est. (4) Et pancratii quidem palmam centesima quadragesima
prima Olympiade erat adeptus. Nam ea, quæ consecuta erat, pancratio et
cæstibus depugnavit. Prodiit vero eodem die Caprus Eleus palæstram simul
et pancratium professus: (5) delata vero jam Capro de palæstra palma
docuit Clitomachus Hellanodicas, jus esse pancratium committi integris
corporibus et priusquam vulnus ullum ex pugilatu acciperetur. Qui quum
recte dixisse videretur et vocarentur pancratiastæ, in pancratio quidem
Capro succubuit: contra pugiles vero summa animi præsentia et corpore
usus est firmissimo. (6) Erythræi ex Ionia Epithersen Metrodori filium,
bis Olympiæ de cæstibus, toties in Pythicis, Isthmicis quoque et Nemeis
victorem declaratum dedicarunt. At Syracusani duas Hieroni publice, unam
eidem ipsius filii statuam posuere. Paullo quidem superius ostendi, et
hunc Hieronem idem Dinomenis filio nomen habuisse et Syracusarum itidem
dominatum. (7) Posuerunt etiam Palenses, quarta Cephalleniorum tribus,
Timoptolin Eleum, Lampidis filium. Prisco nomine hi Palenses
Dulichienses sunt appellati. Et suus ibidem honos est habitus Archidamo,
Agesilai filio; juxta quem est vir nescio quis, venatoris in modum
ornatus. Demetrium vero qui contra Seleucum bello suscepto in pugna
captus est, ejusque filium Antigonum, sciendum Byzantiorum dedicationes
esse. (8) Spartano Eutelidæ octava et tricesima Olympiade inter pueros
de palæstra una, de quinquertio palma altera delata est. Tunc enim prima
ac ultima vice quinquertii puerilis ludicrum committebatur. Eutelidæ
effigies pervetusta est; quæque in basi incisæ literæ, sunt ipsa jam
vetustate pæne abolitæ. (9) Post Eutelidan est rursum Areus
Lacedæmoniorum rex, eique proximus Eleus Gorgus, cui ad meam usque
ætatem uni Olympicæ palmæ de quinquertio quattuor, de repetito cursu et
de cursu armatorum singulæ decretæ. (10) Virum illum, cui adsistunt
pueri, Ptolemæum esse aiunt Lagi filium. Proximo loco statuæ duæ Capri
Pythagoræ filii, Elei, qui palæstræ pancratiique eodem die palmam cepit:
et ei quidem primo hominum omnium binæ de illis certaminibus palmæ eodem
die evenere. Et in pancratio sane quem habuerit et vicerit adversarium,
superius exposui, in palæstra vero Pæanium Eleum stravit, qui superiore
Olympiade victor de eadem palæstra renunciatus fuerat: idemque Pythicis
ludis pueros in pugilatu vicerat, rursusque in virorum certamine eodem
die palæstræ cæstuumque coronam acceperat. Capro igitur haudquaquam
parvo negotio aut labore levi suæ obtigere victoriæ.



                               CAPUT XVI.


_ Athletarum signa Olympiæ — Timonis — Hellados et Elidis signa — de
    equestri curriculo — curru Polypithis et signis Eleorum, qui athletæ
    non fuerunt — pila Dinosthenis, quæ viam ex Olympia Lacedæmonem
    metitur — aliorum athletarum signis. _

Sunt etiam Olympiæ Anauchidæ et Pherenici statuæ. Elei fuere et in
puerorum lucta victoriam sunt adepti. Plistænum filium Eurydami,
Ætolorum contra Galatas ducis, Thespienses dedicarunt. (2) Eleus Tydeus
Antigonum Demetrii patrem et Seleucum posuit. Seleuci vero quum ob alias
res gestas, tum præcipue ob captum bello Demetrium illustre fuit apud
omnes gentes nomen. Timoni de quinquertio ludis Græciæ omnibus delatæ
sunt palmæ, Isthmicis tamen exceptis; quibus ei sicuti ceteris Eleis
interdictum fuit. Indicat titulus hæc quoque ad ipsum pertinentia:
Ætolis eum stipendia fecisse adversum Thessalos; Ætolorumque amicitia
ductum præsidio Naupacti profuisse. (3) Non longe a Timonis statua
Helladis et Elidis signa sunt: et Hellas quidem Antigonum Philippo
tutorem a Demetrio patre datum una, Philippum ipsum altera manu coronat:
at Elis Demetrio, qui Seleuco et Ptolemæo Lagi filio bellum intulit,
coronam imponit. (4) Aristidi autem Eleo Olympicam palmam de cursu
armatorum, et de iterato curriculo Pythicam decretam inscriptio indicat,
e Nemeis etiam victorem redisse de equestri puerorum cursu. Est hujus
cursus spatium duo iterata curricula. Hunc currendi morem Nemiacis et
Isthmicis ludis intermissum Argivis restituit Adrianus Imperator, eumque
hibernis Nemeorum ludis celebrari jussit. (5) Proxime ad Aristiden
Menalcas Eleus Olympici quinquertii victor stat, et Philonides Zoti
filius, patria is quidem e Cretensi Chersoneso, Alexandro vero Philippi
filio ex eo cursorum genere, qui sunt Hemerodromi (_id est diarii
cursores_) appellati. Post Philonidem Brimias est Eleus virili pugilatu
victor, et Leonidas e Naxo Ægæi maris insula, a Psophidiis Arcadum gente
dedicatus. Asamonis deinde statua, qui viros pugilatu vicit; tum
Nicandri, qui de repetito cursu Olympicas duas, e Nemeis de cursu varias
palmas sex abstulit. Fuerunt Asamon et Nicander Elei: hujus Daippus,
Asamoni Pyrilampes Messenius effigiem fecere. (6) Proximi sunt Eualcidas
Eleus, et Seleadas Lacedæmonius, quorum ille cæstuum pueros, Seleadas
luctæ certamine viros vicit. Ibidem currus positus est non magnus
Polypithis Laconis; et super eadem pila Calliteles Polypithis pater,
palæstra clarus: lucta Calliteles, at Polypithes equis coronam
promeritus. (7) Homines Eleos, artem ludricam non professos, Lampum
Arnisci, et * Aristarchi, vel quod proxeni sui fuerint vel aliorum causa
meritorum Psophidii posuerunt. Medio stat inter eos loco Lysippus Eleus,
victis qui in luctæ certamen descenderant pueris. Andreas Argivus
Lysippi statuam finxit. (8) Dinosthenes Lacedæmonius e stadio viris
devictis Olympicam palmam tulit sibique in Alti pilam et statuam posuit.
Ab ea quidem pila, via, qua ex Olympia Lacedæmonem iter est, ad pilam
alteram, quæ Lacedæmone erecta est, stadia intersunt sexcenta et
sexaginta. Theodorum, qui in quinquertio victoriam est adeptus, et
Pyttalum Lampidis filium, qui cæstibus pueros vicit, Neolaidan præterea,
qui de stadio et armatorum cursu coronam cepit, neminem fugiat Eleos
fuisse. De Pyttalo amplius hoc traditum est, quod fuerit ab Arcadibus et
Eleis de agrorum finibus disceptantibus arbiter captus. Est ejus statua
Olynthii Sthenidis opus. (9) Succedit Ptolemæus equo insidens. Prope eum
Eleus athleta, Pæanius, Damatrii filius, qui de lucta Olympiæ unam, e
Pythicis ludis duas abstulit palmas. Clearetus deinde Eleus, qui de
quinquertio corona donatus est. Spectatur et Atheniensis viri Glauconis
Eteoclis filii currus: renunciatus ille victo erat de curuli certamine
integra ætate equorum.



                              CAPUT XVII.


_ Athletarum signa ab alia Altis parte posita — Ptolemæi, nepotis
    Ptolemæi Lagi, signum — Hermesianactis — Eperasti vatis — Gorgiæ
    rhetoris signum et de eo memoranda. _

Quæ adhuc commemorata sunt, qui in Altin introierint ea via quam ego
significavi, maxime insignia spectare possint, A Leonidæo vero rursus ad
aram maxima dextera via contendentibus, digna quæ literis mandentur hæc
sunt. Primi ante oculos sunt Democrates Tenedius, et Criannius Eleus:
hic de cursu armatorum, ille de virorum lucta præmia tulere: et
Democratis Milesius Dionysicles Criannii Lysus Macedo statuas fecere.
(2) Herodoto Clazomenio, et Philino Coo Hegepolidis filio, sua utrique
patria statuæ honorem habuit. Clazomenii Herodoto, quod primus ex ea
civitate Olympicorum ludorum victor est declaratus victis in stadio
pueris; Philino Coi, quod illustri admodum fuit gloria: de cursu enim
Olympicas quinque, Pythicas quattuor, Nemeorum totidem; ab Isthmo unam
amplius quam decem palmas abstulit. (3) Jam vero Ptolemæus, Ptolemæi
filius, Lagi nepos, Aristolai Macedonis donum fuit. Eo ipso in loco et
pugil positus est Butas Milesius, Polynicis filius, de pueris palmam
nactus. Callicrates etiam a Magnesia ad Lethæum: vicit bis in armatorum
cursu. Callicratis hæc imago Lysippi opus est. (4) Spectantur deinde
Emaution (_Himantion?_), de puerili stadio, et Alexibius, de quinquertio
victores. Fuit huic patria Heræa Arcadum oppidum: imaginem Acestor
elaboravit. Emautionis patriam quænam fuerit non indicat inscriptio; ex
Arcadia tantum fuisse illum significat. Colophonii exin Hermesianax
Agonei filius, et Icasius Lycini ex Hermesianactis filia, pueros uterque
in palæstræ certamine superarunt: et Hermesianacti quidem publice
Colophonii statuam posuere. (5) His proximi Elei a quibus pueri in
pugilatu victi, Sthenis Olynthii Chœrili opus, et Theotimus a Dætonda
Sicyonio factus. Theotimus iste patre natus erat Moschione, qui
Alexandro contra Darium et Persas bellanti stipendia fecit. Jam duo item
ex Elide Archidamus quadrigis, et Theogoni filius Eperastus armatorum
cursu victor. (6) Eperastum hunc vatem etiam fuisse e Clytidarum
familia, extrema indicat inscriptionis clausula:

              Fatidico cretus Clytidarum e sanguine vates,
               atque idem soboles dia Melampodidûm.

Melampus enim Amythaonem patrem habuit: filium ipse Mantium genuit,
Mantius Œclem. Œclis nascitur satu Amphiaraus: cujus Alcmæon fuit, qui
Clytium suscepit e Phegei filia: hic Elin migravit ab avunculis
secedens, quod eos cædem sciebat Alcmæoni machinatos. (7) Statuas
deinceps non valde illustribus videas permistas donis, Alexinicum Eleum,
Sicyonii Canthari opus: tulit hic de puerili palæstra palmam. Tum
Leontinum Gorgiam, quem dedicatum tradunt ab Eumolpo Deicratis nepote,
cui soror nupserat Gorgiæ. (8) Natus est Gorgias patre Carmantide, et
primus neglectam prorsus dicendi ex arte rationem excitasse dicitur et
ab hominum oblivione vindicasse. Dedit magnum eloquentiæ specimen
Gorgias et in quinquennali Olympiæ celebritate et in ea legatione, qua
functus est, Tisiæ collega, apud Athenienses. Quanquam et Tisias quum
alia in artem dicendi ornamenta intulit, tum Syracusanæ mulieri
pecuniariam litem movit tam gravibus persuasionum momentis, ut omnes sui
temporis oratores superarit. (9) Sed enim multo fuit apud Athenienses
clarior Gorgias. Et hunc sane Iason, qui in Thessalia tyrannide potitus
est, pluris multo fecit, quam Polycratem, qui nulli fuit in Atheniensium
scholis eloquentiæ laude inferior. Vixisse autem Gorgiam annos ferunt
quinque amplius quam centum. Leontinorum urbs olim deleta a Syracusanis
ætate mea restituta est.



                              CAPUT XVIII.


_ Cratisthenis Cyrenæi currus Olympiæ positus — Anaximenis rhetoris et
    historici signum, ac de ejus ad Alexandrum Magnum legatione — de
    ejus cum Theopompo simultate — Sotadæ signum — primorum athletarum
    signa. _

Spectatur eo in loco et Cratisthenis Cyrenæi currus æreus; in quem
ascendit Vicloria, tum ipse etiam Cratisthenes. Ex quo facile conjicias
equis illum vicisse. Dicitur vero Mnaseæ cursoris, quem cognomento Libyn
Græci appellaverunt, filius fuisse. Hujus Olympici doni Pythagoras
Rheginus opifex fuit. (2) Reperi eodem etiam in loco Anaximenis
effigiem. Is et priscas Græcorum et Philippi Amyntæ filii et post eum
Alexandri res gestas diligenter perscripsit. Hunc ei Olympicæ statuæ
honorem Lampsacenorum civitas habuit. Hoc ad memoriam sui meritum
reliquit Anaximenes: Alexandrum Philippi filium, minime mitem, sed
vehementer iræ indulgentem, hac arte circumvenit. (3) Quum Lampsaceni ad
Persarum regem vel jam defecissent vel defectionis essent suspecti,
Alexander, ira in eos effervescens, extrema omnia interminabatur. Igitur
illi de liberis, uxoribus et universa plane patria solliciti, Anaximenem
tum Alexandro tum Philippo etiam ante probe cognitum, deprecatum
miserunt. Cognita adventus causa quum Alexander verbis conceptis
jurasset, Græcorum deos testatus, facturum se contraria omnia eorum quæ
ille rogasset, (4) hac eum est Anaximenes oratione adortus: «Hoc a te,
rex, precibus contendo, ut Lampsacenorum conjuges et liberos in
servitutem redigas, urbem totam exscindas et deorum templa exuras.» His
Alexander ambagibus circumventus quum nec inveniret quibus dicta illa
eluderet, et jurisjurandi religione teneretur, Lampsacenis invitus
pepercit. (5) Idem etiam Anaximenes inimicum suum non minus erudite,
quam invidiose ultus dicitur. Nam qui ingenio sophista esset, quum
sophistarum orationem aptissime imitaretur, suscepta cum Theopompo,
Damasistrati filio, simultate historiam conscripsit maledictorum in
Athenienses, Lacedæmonios et Thebanos plenissimam. Ad unguem vero quum
Theopompi stylum expressisset, supposito ejus nomine per Græciæ
civitates librum divulgandum curavit; quæ res Theopompo magnam apud
omnes plane Græcos invidiam concitavit. (6) Ante eundem Anaximenem nemo
subita oratione conatus est dicere. Jam qui in Alexandrum scripti versus
ejus nomine circumferuntur, mea quidem sententia falso Anaximeni
attribuuntur. Sotades longioris curriculi victor Olympiade nona supra
nonagesimam, Cretensis, uti fuit, renunciatus est: qua vero consecuta
est Olympiade accepta publice ab Ephesiis pecunia, Ephesium se prodidit.
Quo crimine ei exilii pœna est a Cretensibus inflicta. (7) Primæ
athletarum omnium Olympiæ statuæ dedicatæ sunt, Praxidamantis Æginetæ
qui cæstibus vicit Olympiade undesexagesima; et qui sexagesima prima
Olympiade pancratiastas perculit, Rhexibii Opuntii. Positæ sunt non
procul ab Œnomai columna. Lignea utraque est, sed Rhexibii e fico, e
cupresso Praxidamantis, et multo sane minus quam altera detrimentum est
passa.



                               CAPUT XIX.


_ De thesauris in Alti super crepidine porina exstructis — Sicyoniorum
    thesauro — Tartessio flumine et urbe — de Carthaginiensium thesauro
    — Epidamniorum binis thesauris — Sybaritarum thesauro — Libyum in
    Cyrene ac Selinuntiorum — Metapontinorum — Megarensium — Geloorum
    thesauro. _

Est in Alti crepido ex lapide porino, ad eam Junonis templi partem quæ
ad Aquilonem spectat, a tergo autem se Cronii montis juga extendunt.
Super ea crepidine thesauri locati sunt, quales Græci Delphico quoque
Apollini fecerunt. Unus quidem eorum qui Olympiæ sunt, Sicyoniorum
appellatur. Dedicavit Myron Sicyoniorum tyrannus, (2) ædificatum post
partam curulem victoriam Olympiade tertia et trigesima. Thalamos duos
intus fecit, Dorico alterum, alterum opere Ionico. Utrumque ex ære
fabricatos ipse conspexi. Neque vero e Tartessiaco sint ære, quod Elei
affirmant, necne, satis compertum habeo. (3) Tartessium certe fluvium
Iberiæ esse tradunt ostiis duobus in mare descendentem: amni cognominem
urbem inter utrumque alveum sitam. Eum fluvium omnium Iberiæ fluminum
maximum et marini æstus more reciprocantem Bætin recentiores nominant.
Sunt et qui prisco nomine Tartessum Carpiam Iberum urbem vocitatam
dicant. (4) Quod ad thalamos attinet, pondus indicat minoris inscriptio
talentûm quingentorum; dedicatum vero publice a Sicyoniis, et a Myrone.
In eo thesauro disci collocati sunt tres, quos ad quinquertii ludicrum
promunt. Est etiam ibidem scutum ærea lamina contectum, varia interius
exornatum pictura, galea præterea et ocreæ. Testatur armorum inscriptio,
Jovi manubias a Myonibus dedicatas. Qui populi sint hi, variat hominum
conjectura. (5) Mihi certe in memoriam venit, Thucydidem inter Locros
qui Phocidi finitimi sunt et alias enumerare civitates et Myonenses.
Quare qui in scuto nominantur Myones, mea quidem sententia non alii
sunt, quam Locrensium continentis terræ incolæ illi Myonenses. Literæ
inscriptionis illius ipsa vetustate exesæ ac jam prope abolitæ sunt. (6)
Sed et alia quæ recenseantur digna eodem posita sunt loco: Pelopis ensis
capulo aureo, et ebore elaboratum cornu Amaltheæ, Miltiadis Cimonis
filii donum, qui primus ex ea domo in Thraciæ Chersoneso imperium
obtinuit. Est in cornu incisa priscis Atticis literis hæc inscriptio:

               Me Jovi Olympiaco posuit donum Cheronesus,
               Miltiadis ductu, quum mœnia cepit Arati.

Simulacrum etiam Apollinis buxeum capite inaurato eodem in loco positum
est: significatur dedicatum a Locris, qui sunt ad Zephyrium
promontorium; opificem fuisse Patroclem Crotoniaten Catilli filium. (7)
Prope Sicyonium thesaurus est Carthaginiensium, Pothæi, Antiphili et
Megaclis opus. In eo sunt Juppiter ingenti magnitudine, et linteæ loricæ
tres, Gelonis et Syracusanorum dona, victis classe vel pedestri pugna
Pœnis. (8) Tertius deinde et quartus thesaurus donum est Epidamniorum.
** In eo est Atlas cœlum sustinens, Hercules et Hesperidum arbor, cujus
malum draco spiris involvit. E cedro sunt omnia, Theoclis Hegyli filii
opus; simul cum filio eum hæc fecisse aiunt quæ in polo incisæ sunt
literæ. Hesperides ipsæ, quum inde fuissent ab Eleis amotæ, in Junonis
templo mea ætate sunt. Thesaurum Epidamniis Pyrrhus, et Lacrates et
Hermon ejus filii fecere. (9) Ædificarunt et Sybaritæ thesaurum suum,
qui proxime ad Byzantiorum thesaurum constitutus est. Ii sane, qui de
Italia ejusque civitatibus curiosius sibi investigandum putarunt, Lupiam
memoriæ prodiderunt oppidum esse situm inter Brundusium et Hydruntem,
quod prisco nomine Sybaris fuerit. Portus in eo exstat manu factus,
Adriani Imperatoris opus. (10) Contingit Sybaritarum thesaurum is quem
dedicarunt Cyrenæi Libyæ civitas. In eo sunt imagines Romanorum
Imperatorum. Selinuntios Siceliotas e sedibus suis expulere
Carthaginienses. Ii ante suam calamitatem thesaurum istum Olympio Jovi
dedicarunt; in quo est Bacchus, ore, pedibus, et manibus eburnis. (11)
At in Metapontinorum thesauro (nam et hi suum juxta Selinuntiorum
thesaurum dedicarunt) Endymion est. Signi ejus præter vestem ex ebore
sunt omnia. Et Metapontinis quidem quæ fuerit exitii causa, compertum
equidem non habeo. Ætate sane mea Metaponti urbis reliquiæ tantum
exstant, theatrum et murorum ambitus: reliqua ad solum eversa. (12)
Megarenses quoque, Atticæ terræ finitimi, thesaurum ædificandum
curarunt. In eo reposuerunt e cedro sigilla superinducto auro, Herculis
cum Acheloo pugnam: adsistunt Juppiter et Deianira, Achelous et huic
opem ferens Mars; adest etiam Minervæ effigies, utpote sociæ Herculi.
Minerva hæc in Junonis ad eum locum ubi Hesperides sunt, translata est.
(13) Circa thesauri fastigium gigantum cum diis bellum cernitur: et in
superiore fastigii parte scutum affixum est, cum inscriptione, thesaurum
hunc Megarenses posuisse de Corinthiorum manubiis. Potitos ea victoria
Megarenses conjicio quum Phorbas archon apud Athenienses esset et archon
quidem dum vixit. Nondum enim illo tempore annui erant Athenis
magistratus, necdum ab Eleis scripto recensebantur Olympiades. (14)
Fuisse dicuntur ejus adversum Corinthios expeditionis participes etiam
Argivi. Thesaurum certe Olympiæ aliquot post pugnam annis Megarenses
faciendum curarunt. Signa quæ in eo sunt par est vetustiora fuisse, quum
ea fecerit Donias (_?_) Lacedæmonius, Dipœni et Scyllidis discipulus.
(15) Postremus omnium thesaurorum ipsi jam stadio proximus est. Geloorum
donum esse et thesaurum et signa quæ in eo sunt indicat inscriptio. A
signis tamen nunc vacuus est.



                               CAPUT XX.


_ De monte Cronio et Saturni sacris in ejus vertice — templo Lucinæ
    Olympiæ et dæmonis Sosipolidis sacris in eo — Sosipolide ejusque
    cultus origine — Hippodamio, templo Hippodamiæ, ejusque cultu —
    occulto in stadium introitu et de ipso stadio — sacerdote Cereris
    Chamynes et Endymionis monumento — carceribus equorum (ἄφερις), et
    quæ ad illorum formam et rationem pertinent — ara rotunda, Taraxippo
    dicta, et variis quæ de eo narrantur — alio Taraxippo in Isthmo et
    simili petra in Nemea — Hippodamiæ signo ad unam metarum. _

Cronius mons, ut a me jam dictum est, crepidini cui sunt impositi
thesauri imminet. In vertice rem divinam Saturno faciunt qui Basilæ
appellantur, verno æquinoctio, eo mense qui ab Eleis Elaphius dicitur.
(2) Ad Cronii montis radices septentrionem versus, medio inter montem et
thesauros spatio, Lucinæ fanum est. In eo Sosipolis, patrius Eleorum
genius, certis celebratur honoribus. Ipsam Lucinam Elei Olympiam
cognominant; quæque ei sacra faciat, annuam sacerdotem deligunt. Anus
etiam ea quæ Sosipolin placat, Eleorum ritu operatur: lavacrum infert et
apponit deo melle subactas offas. (3) In antica igitur templi parte
(geminum enim est templum) Ilithyiæ ara est, eoque aditus patet
hominibus, in interiore vero parte Sosipolidi suus est honor, eoque
nulli patet accessus, præterquam uni illi sacrificulæ, quæ capite et
facie candido textili velata ad numinis simulacrum accedit. In Lucinæ,
virgines et nuptæ remanentes hymnum decantant; odores etiam Sosipolidi
quodvis genus adolent, ** vino libandi ritum sacris alienum ducunt.
Jusjurandum ad Sosipolidis aram de rebus maximis concipiunt. (4) De eo
hæc sunt memoriæ prodita: quum in Eleorum fines hostiliter Arcades
invasissent contraque eos aciem Elei direxissent, mulierem aiunt cum
pendente ab uberibus infante ad Eleorum duces venisse, ac dixisse, se
quidem puerum illum peperisse, sed somnio monitam dare illum Eleis pugnæ
socium. Ibi eos qui summæ rei præerant, quod mulieris verbis fidem
habendam censuissent, puerum nudum ante signa collocandum curasse. (5)
Impressione ab Arcadibus facta puerum in eorum conspectu in anguem
mutatum. Eo prodigio hostes exterritos in fugam se protinus dedisse,
acriter Eleos institisse. Parta vero insigni victoria deo a servata
civitate nomen Sosipolis inditum: quoque loco in cavernam visus fuerat
se anguis abdidisse, confecto prœlio fanum erectum. Lucinam vero cum eo
coli propterea instituerunt, quod ea in lucem puerum illum ipsis
ediderit. (6) Cæsis in pugna Arcadibus monumentum est in tumulo trans
amnem Cladeum versus occasum. Proxime ad Lucinæ, ubi Veneris Cœlestis
cognomento templum fuit rudera monstrant. Sacra certe et nunc fiunt ad
aras, quæ reliquæ sunt. (7) Intra Altin, in ea qua pompæ transmittuntur
semita, ædes est, quod Hippodamium appellant: area jugeri spatio maceria
circumsepta. Patet huc feminis aditus stato quotannis die. Hæ faciunt
Hippodamiæ rem divinam et aliis eam honoribus prosequuntur. Hippodamiam
tradunt Mideam, quod Argivorum agro oppidum est, quum Pelops ob
Chrysippi cædem ab ea inprimis pœnas expeteret, confugisse: ipsos postea
ejus ossa ex oraculo in Olympiam reportanda curasse. (8) Eo loco, quo
postrema sunt signa ex eo signorum numero quæ de multatitio athletarum
ære dedicata sunt, porticus est quam Occultam nominant. Per eam et
Hellanodicis et athletis ad stadium accessus est. Ipsum stadium terræ
agger est; in eo ludis præfectorum sessio exstructa. (9) E regione
sessionis illius ara eminet e candido lapide. In ea sedens Olympicos
ludos mulier spectat sacerdos Cereris cognomento Chamynes. Quem honorem
alias alia ab Eleis accipit. Neque vero virginibus interdictum ludicra
spectare (_?_). In extremo stadio, ubi sunt cursorum carceres,
Endymionis Elei sepulcrum monstrant.

10. Supra eam stadii partem in qua Hellanodicæ consident, destinatus est
equiriis campus, et ibi sunt equorum carceres. Formam illi eandem prope
præ se ferunt quam navis prora, verso in curriculum rostro. Qua parte
autem cum porticu, cui nomen Agnapto (_quasi flexu carenti_), prora ipsa
jungitur, ibi utrimque dilatatur. In extremo rostro æneus super regula
delphinus eminet. (11) Utrumque vero carcerum latus quadringentos et
amplius pedes in longitudinem patet. Exstructæ in iis domunculæ. Eas
inter se sortiuntur qui in certamen descendunt. Curribus vel equis
desultoriis protenditur a fronte funis pro repagulis. Ara ad mediam fere
proræ partem e crudo laterculo quaque Olympiade excitatur et tectorio
oblinitur. (12) Super ara ænea aquila late passis alis stat. Ea, quum
machinulam quandam is commoverit cui curriculi cura mandata est, statim
se in spectatorum conspectum quasi subvolatura attollit; at delphinus ad
imam soli aream demittitur. (13) Prima omnium ea submittuntur repagula
quæ utrimque juxta Agnapti porticum intenta fuerant: tum qui ea in parte
sustinebantur equi statim se in pedes dant. Ii quum ad alterum equorum
ordinem accesserint, eodem modo et illis sua remittuntur repagula. Idem
fit omni ex carcerum parte, usquedum ad ipsum proræ rostrum exæquata
fuerit cursus conditio. Ibi, equis in liberiorem se jam campum
effundentibus, et aurigarum se ostentat sollertia et quadrupedum
pernicitas. (14) Primus, qui eam excogitavit carcerum formam, Cleœtas
fuit, cui tam excellens videbatur hoc inventum, ut statuæ suæ quæ
Athenis est hos versus adscriberet:

               Carcere ab Eleo docuit qui mittere currus,
                mi auctor Cliœtas natus Aristoclee.

Post Cleœtan Aristidem memorant et ipsum aliquid solertiæ ad excolendum
illud machinamentum contulisse. (15) Alterum curriculi latus aliquanto
longius excurrit; factum hoc etiam aggesta terra. In ipso propemodum
exitu per hunc aggestum est terriculum equorum, Taraxippus, aræ rotundæ
figura. Nomen ex eo inditum, quod equi, dum hac præterferuntur,
vehementi pavore sine manifesta causa corripiuntur, eoque ita turbantur,
ut currus sæpe toti frangantur et aurigæ vulnerentur. Eam ob rem aurigæ
ibi sacrificant, et vota Taraxippo faciunt, ut se ipsis æquum et
clementem præbeat. (16) Variat de Taraxippo Græcorum sententia. Sunt qui
indigenæ hominis sepulcrum illud esse dicant præstantis equos regendi
scientia: Olenium nomen produnt, a quo sit in Eleorum finibus Olenium
saxum appellatum. Alii Dameonem fuisse, Phliuntis filium, qui in Augean
expeditionis Herculi socius a Cteato Actoris filio una cum equo, quo
vehebatur, sit interfectus: ab Eleis eo in loco et ipsi et equo communis
habitum sepulcri honorem. (17) Non desunt qui inane ibi monumentum
autument Myrtilo a Pelope exstructum, quum a se perempto parentaret, quo
ejus iram placaret; Taraxippum vero vocasse, quod Myrtili dolo Œnomai
equæ consternatæ fuerint. Multi etiam Œnomaum illum esse ipsum dicunt,
qui in curuli certamine equos et aurigas illo exagitet pavore. Audivi
etiam qui Porthaonis filium Alcathoum esse dicerent, qui quum inter
procos Hippodamiæ ab Œnomao fuisset occisus et eo ipso in loco humatus,
injuriæ quam ipse in curriculo passus esset atrox et infestus vindex
obequitantibus exoriatur. (18) At Ægyptius quidam Pelopem aiebat
acceptum nescio quid ab Amphione Thebano eo in loco defodisse, cujus
arcana vi tunc conterriti fuerint Œnomai equi, et omnes deinde equi
eodem afficiantur modo. Et censebat Ægyptius ille Amphionem et Orpheum
Thracem in rebus magicis valde fuisse versatos, et propterea alteri
feras allicere, alteri vero saxa ad muros exstruendos movere attributum.
Mea vero sententia eorum est maxime probabilis oratio, qui Taraxippum
cognomen esse dicunt Neptuni Equestris. (19) Est etiam in Isthmo
Taraxippus Glaucus Sisyphi filius, ab equabus interemptus ludis
funebribus quos patri suo fecit Acastus. In Argivorum Nemea nullus
omnino est heros genius qui equis pavorem immittat: saxum tantum eminet
supra curriculi flexum colore rutilo, cujus fulgore concitantur equi
haud aliter multo quam si immissis ignibus injecta esset trepidatio. Sed
qui ab Olympico exsistit Taraxippo longe est acerrimus equorum terror.
Ad metarum unam ænea Hippodamiæ statua est tæniam præ se ferens, jam
prope victorem Pelopem devinctura.



                               CAPUT XXI.


_ De templo Cereris Chamynæ et varia hujus cognominis ratione — gymnasio
    Olympiæ et signis in eo — variis memorandis trans fluvium Cladeum et
    Erymanthum — fluvio Diagone, templo Æsculapii Demæneti et Apollinis
    Leucyanitæ — templo Minervæ Cydoniæ in Pisæorum finibus — fluvio
    Parthenia et Harpinate — sepulcro procorum Hippodamiæ quorum nomina
    recensentur. _

Altera hippodromi pars non agger, sed collis est minime arduus; ad cujus
extremum finem ædes condita est Cereri cognomento Chamynæ. Putant quidam
priscum id esse nomen: ibi enim quum Plutonis currum reciperet, terram
hiasse, et coisse rursum. Alii vero Chamynum Pisæum hominem memorant a
Pantaleonte Omphalionis filio, qui Pisæ tyrannidem occuparat, quod
acrius illi adversaretur et ad defectionem Eleos impelleret,
interemptum; de Chamyni vero pecunia templum Cereri esse ædificatum. (2)
Pro veteribus nova signa reposuit deæ ipsius et Proserpinæ e Pentelico
lapide Herodes Atticus. In gymnasio quod Olympiæ est certamina
meditantur sua quinquertiones et cursores. Crepido sub divo lapidea
eminet, in qua fuit olim erectum tropæum de victis Arcadibus. Ad lævam
aditus ejus gymnasii minor est ambitus, in quo athletarum palæstræ sunt.
Porticum eam gymnasii, quæ ortum solis prospectat, attingunt athletarum
deversoria, in Africum et occasum conversa.

3. Trans Cladeum amnem sepulcrum exstat Œnomai, terræ tumulus lapide
circumseptus. Supra monumentum ruinæ se ostendunt tectorum quæ equorum
Œnomai stabula dicunt fuisse. Regionis Arcadiam versus limites in
præsentia Eleis, ab initio vero Pisæis hoc in loco exstiterunt. Trans
Erymanthum fluvium ad Sauri jugum (sic enim locus ille appellatur) et
Sauri ipsius monumentum est et Herculis ruinosum temporibus nostris
templum. Infestum fuisse viatoribus et accolis Saurum ferunt, antequam
Hercules meritis eum pœnis afficeret. (4) Juxta hoc a prædone appellatum
jugum fluvius a meridie in Alpheum illabitur ex adverso Erymanthi. Hic
Pisæum agrum ab Arcadico dividit. Nomen ei amni Diagon. A Sauri jugo
stadia ferme quadraginta progressis Æsculapii ædes est: cognomen deo
Demænetus a conditore. Exstant hujus quoque templi duntaxat ruiuæ:
erectum fuerat in edito juxta Alpheum loco. (5) Ab hoc templo modico
distat intervallo Bacchi Leucyanitæ cognomento ædes. Præterlabitur amnis
Leucyanias, et ipse etiam in Alpheum illabens; descendit hic e Pholoe
monte. Hinc qui Alpheum transierint, Pisæorum fines ingrediuntur. (6)
Intra eos primum se vertex montis ostendit præacuto fastigio: in eo
Phrixæ urbis ruinæ cernuntur, et Minervæ ædes cognomento Cydoniæ. Hæc
ætate mea non amplius exsistebat; at salva erat ara. Dedicasse deæ
templum tradunt Clymenum, de posteris unum Idæi Herculis: venisse vero
eum e Cydonia Cretæ oppido et ab Iardano amne. Pelopem etiam Elei
dicunt, priusquam in curule certamen cum Œnomao descenderet, Cydoniæ
Minervæ rem divinam fecisse. (7) Qui processerint paulo longius, ad
Parthenian fluvium veniunt; in cujus ripa sepulcrum exstat Marmacis
equorum. Hunc Marmacem procorum omnium primum ad petendam Hippodamiam
venisse aiunt atque adeo primum omnium ab Œnomao interfectum: ejus vero
equas, quarum alteri Partheniæ, alteri vero Eriphæ nomen fuerit, ad
Marmacis tumulum Œnomai jussu mactatas et ibidem humatas: a Parthenia
itaque equarum altera fluvium nomen accepisse. (8) Est in eadem regione
alius fluvius, Harpinates dictus. Non procul ab eo fluvio visuntur
Harpinæ oppidi quum alia rudera, tum inprimis aræ. Urbem eam condidisse
Œnomaum narrant, et de matris Harpinæ nomine appellasse. (9) Hinc parvo
interjecto spatio præcelsus terræ agger est, et in eo Hippodamiæ
procorum tumulus. Œnomaum narrant alios prope alios neutiquam splendida
sepultura curasse humandos. At Pelops commune omnibus monumentum operis
magnificentia spectandum erexit, quum ut ipsis eum procis honorem
haberet, tum ut Hippodamiæ gratificaretur: mea vero sententia non alia
magis de causa, quam ut argumento esset opus illud quot et qualium
virorum cæde exsultantem Œnomaum ipse perculisset. (10) Occubuerunt
autem, sicuti iis carminibus proditum est quæ Magnæ sunt Eœæ appellatæ,
ab Œnomao occisi, post Marmacem primus Alcathous, Porthaonis filius;
post hunc Euryalus, Eurymachus et Crotalus. Horum ego trium parentes et
eorum uniuscujusque patriam cognoscere non potui. Sed qui post hos
occisus est, Acrian facile conjici possit Lacedæmonium fuisse, Acriarum
conditorem. Ad hos interfectos ab Œnomao recensent Capetum, Lycurgum,
Lasium, Chalcodontem, et Tricolonum. Postremum hunc nepotem et
cognominem Arcades memorant Tricoloni Lycaonis filii. (11) Contigit post
Tricolonum in cursu mortem oppetere Aristomachum Priantem, Pelagontem,
Æolium, et Cronium. Sunt qui præter hos recenseant etiam Erythran
Leuconis filium, Athamantis nepotem, a quo Bœotorum oppidulum Erythræ
appellatæ fuerint; et Eionem Magnetis filium, Æoli nepotem. His omnibus
commune hic erectum fuit monumentum; ad quod parentasse quotannis
Pelopem tradunt Pisæorum quamdiu imperium tenuit.



                              CAPUT XXII.


_ De templo Dianæ Cordaces et cognominis origine — Pisæ conditore,
    Pisæorum certaminibus cum Eleis et Anolympiadibus — urbe Pylo
    ejusque reliquiis — vico Heraclea, fluvio Cythero ac Nympharum
    Ionidum templo et nominibus — oppidulo Letrinis ac Diana Alpheæa —
    Diana Elaphiæa. _

Ab hoc monumento stadium ferme unum progressis reliquiæ templi sunt
Dianæ cognomento Cordaces: quod Pelopis comites aiunt, quum deæ huic pro
victoria ludos facerent, patriam saltationem cordacem ad Sipylum
celebrari solitam usurpasse. Non longe ab eo templo ædes est non utique
magna; in qua arca ænea et in ea Pelopis ossa conservantur. Murorum vel
aliorum ædificiorum nullæ exstant amplius reliquiæ, sed undique vitibus
consitus locus est ubi olim Pisa incolebatur. (2) Ejus urbis conditorem
nominant Pisum Perieris filium, Æoli nepotem. Ipsi quidem Pisæi
vehementer invisi Eleis, dum sibi Olympicorum ludorum condendi
auctoritatem cupidius vindicare student, exitium sibi struxerunt.
Olympiade enim octava Phidonem Argivum, impotentem tyrannum et cunctæ
Græciæ invidia laborantem, advocarunt, ejusque maxime præsidio subnisi
ludos commiserunt. Quarta deinde et tricesima Olympiade Pisæi comparatis
undique finitimorum copiis regem suum secuti Pantaleontem Omphalionis
filium, submotis Eleis, Olympicis ipsi ludis præfuerunt. (3) Has
Olympiadas, et praæterea quartam et centesimam, quam Arcades condidere,
Anolympiadas (_ac si dicas_ irritas Olympiadas) vocantes Elei in fastos
Olympiadum non referunt. Octava vero supra quadragesimam Olympiade
Damophon Pantaleontis filius in suspicionem quasi nova moliretur apud
Eleos venit; quum vero armati in Pisæorum fines excurrissent, re infecta
precibus et obtestationibus domum ut redirent persuasit. (4) Quum autem
in regnum successisset post Damophontem fratrem Pyrrhus Pantaleontis
filius, Pisæi ultro arma Eleis intulerunt: quo tempore conjuratione
facta ab Eleis defecerunt etiam Macistii et Scilluntii; hi quidem e
Triphylia; ex cetera vero vicinitate Dyspontii. His enim cum Pisæis
optime conveniebat, nempe qui urbis suæ primordia ad Œnomai filium
Dysponteum referebant. Bellum hoc Pisæorum et omnium qui cum ipsis
conspiraverant populorum internecione terminatum est. (5) Pyli Eliacæ
rudera supersunt in via montana qua ab Olympia in Elidem itur. Abest a
Pylo Elis stadia octoginta. Hanc urbem, sicuti superius commemoravi,
condidit Megarensis Pylon, Clesonis filius. Excisa vero ab Hercule ac
postea ab Eleis restituta, jam pridem infrequens et deserta est. Præter
ipsam labitur Ladon amnis in Peneum. (6) Ad hanc Pylum disputant Elei
Homeri versus istos pertinere:

                  Genus deduxit ab amne
                 Alpheo, Pyliûm late qui perfluit arva.

Ac mihi sane id persuaserunt. Hanc enim regionem perlabitur Alpheus, nec
ad aliam Pylum referre carmen licet. Nam per Pyliorum fines qui supra
Sphacteriam insulam sunt, omnino non decurrit Alpheus; neque vero ullam
cognovimus in Arcadia terra urbem eodem hoc nomine fuisse. (7) Distat
quinquaginta ferme stadia ab Olympia Eleorum vicus Heraclea. Alluit eum
Cytherus fluvius. Fons in fluvium se exonerat; ad quem fontem Nymphis
est ædes consecrata. Sua sunt propria Nymphis nomina, Calliphaea,
Synallaxis, Pegæa et Iasis. Communi quidem vocabulo Ionides nuncupantur.
Saluberrimæ sunt lavantibus aquæ ad lassitudines et quosvis corporis
dolores levandos. Appellatas autem Nymphas putant ab Ione Gargetti
filio, quum is Athenis profectus in hunc locum coloniam deduxisset.

8. Quodsi per campos Elidem proficisci volueris, stadiis centum et
viginti confectis Letrinos pervenies. Inter Letinos vero et Elidem
stadia intersunt centum et octoginta. Jam tum ab initio oppidum fuere
Letrini, quod a Letreo Pelopis filio conditum erat; mea vero ætate
domorum paucarum exstabant reliquæ et Alpheææ Dianæ cum simulacro ædes.
(9) Deæ ob causam hujuscemodi cognomen impositum memorant: Alpheum amore
captum Dianæ posteaquam ad nuptias ejus conciliandas nihil se aut
gratia, aut precibus profecturum intellexit, vim ei offerre conatum.
Verum quum illa fugiens insequentem amatorem Letrinos usque ad nocturnos
choros pertraxisset (interesse enim Nympharum lusibus consueverat), ibi
deam Alphei insidias suspicatam sibi suisque comitibus luto os
oblevisse. Quare quum Alpheus, ubi accesserat, a Nymphis Dianam
discernere nequisset, elusum infecta re abiisse. (10) Ab hoc Alphei
amore Alpheæam Dianam Letrinæos nuncupasse. At Elei, quibus cum
Letrinæis pervetus est amicitia, Elaphiææ Dianæ cæremonias accepisse
affirmant se a Letrinæis: et Alpheææ quidem nomine religionem primum
sancitam, sed temporis longinquitate hoc Alpheææ nomen in Elaphiææ
abiisse. (11) A cervorum tamen venatione Elaphiæam (_quasi Cervinam_)
appellatam ego ab Eleis existimo. Traditum tamen ab ipsis etiam est,
nutricem fuisse Dianæ Elaphion indigenam mulierem, a qua deæ fuerit
nomen inditum. A Letrinis nihilo quam stadia sex longius lacus abest
perennis aquæ, medium pertranseuntibus stadiorum trium.



                              CAPUT XXIII.


_ De gymnasio in urbe Elide ejusque septo, Xysto dicto — memorandis in
    hoc gymnasio — alio minore gymnasii septo — tertio gymnasii septo,
    Maltho dicto, et memorandis in eo — curia Eleorum, Lalichmio dicta —
    via Siopes dicta et templo Dianæ Philomiracis. _

In Elide memoratu digna sunt, gymnasium vetus, in quo athletas priusquam
in Olympiam descendant omnia facere institutum est, quæ ante certamen
fieri mos ritusque majorum postulat. Intra maceriam in ambitum curriculi
platani consitæ sunt. Septum illud universum Xystus (_quasi Rasus_) ex
eo appellatur, quod Hercules Amphitryonis filius ad laborum patientiam
quotidianis exercitationibus se confirmans, sentes omnes qui pullularent
eo in loco vellere ac eradere sit solitus. (2) Aliud est ab hoc
sejunctum cursorum curriculum; Sacrum incolæ appellant. Seorsum et illud
est in quo cursores [et] quinquertiones certamen meditantes decurrunt.
In gymnasio locus est quod vocant Plethrium. In eo per ætates aut
exercitationum genera ad luctam athletas committunt Hellanodicæ. (3)
Sunt et deorum in eo gymnasio aræ, Herculis Idæ, Parastatæ
(_Auxiliaris_) cognomento; Amoris, et contrarii numinis, quem eodem Elei
quo Athenienses nomine Anterotem nuncupant; Cereris etiam et filiæ.
Achilli non ara, sed inane monumentum est ex oraculo dedicatum. Ad illud
Eleæ matronæ primis ludorum initiis, die stato, inclinante jam in
vesperum sole inter ceteros quos Achilli habent honores solenne ritu
pectus plangunt. (4) Est et minor alius gymnasii ambitus majori
contiguus, quem ab ipsa figura quadrangulum nominant. Eo pro palæstra
utuntur ad exercitationes athletæ. Ibidem athletas eos committunt, qui
quum a lucta jam vacationem habeant, loris colludunt mollioribus. Est eo
in loco alterum eorum signorum positum, quæ de Sosandri Smyrnæi et
Polyctoris Elei multa Jovi dedicata fuere. (5) Est et tertius gymnasii
ambitus nomine Maltho, a molli solo fundamenti dictus. Patet hic
puberibus per omne ludorum tempus. In ejus angulo signum positum est
Herculis exstans humeris tenus; et in palæstrarum una typus in quo Amor
et Anteros cælati sunt: Amor palmæ termitem manibus tenet, quem illi
Anteros de manibus extorquere conatur. (6) In utraque primi aditus parte
ad eum ambitum, quem Maltho diximus appellari, stat effigies pugilis
pueri: hunc, qui apud Eleos legibus conservandis præfectus est
(Nomophylax dicitur) mihi narravit, patria Alexandrinum fuisse, ab ea
scilicet Alexandria quæ supra Pharum insulam est, Sarapionem nomine.
Honorem hunc ei habitum, quod in summa annonæ caritate ad ludos veniens
frumenti Eleis præbuerit. Hujus in Eleos meriti et acceptæ coronæ
Olympicæ tempus numeratur Olympias decima septima supra ducentesimam.
(7) In eodem hoc gymnasio curiam suam habent Elei; et hic specimina
edunt tum extemporanearum orationum, tum cujusvis generis scriptorum.
Lalichmium locus hic de ejus qui dedicavit nomine vocatur. Affixa sunt
circumquaque scuta, ad operis ornamentum, non ad belli usum. (8) A
gymnasio ad lavacra per viam itur, quæ Siopes (_Silentii_) dicitur,
præter Dianæ Philomiracis (_Adolescentulorum amicæ_) templum. Cognomen
dea quidem sumsit a gymnasii vicinitate. Viam vero ex eo Silentii
appellatam hominum sermo prodidit, quod ab Oxylo de exercitu suo
speculatores missi ad exploranda Eleorum consilia, mutuis in itinere
cohortationibus usi, quum propius jam ad mœnia accessissent, voce
compressa propugnatorum sermones subauscultando excipiendas esse, per
hanc ipsam viam intra oppidum clam irrepserunt: cognitis vero et
perspectis quæ volebant omnibus, salvi ad Ætolos redierunt. Ab hoc
speculatorum silentio viam nomen accepisse affirmant.



                              CAPUT XXIV.


_ De foro Eleorum, Hippodromo dicto — Hellanodiceone, domicilio
    præfectorum ludorum — porticu Corcyraica, Pyrrhonis sophistæ signo
    et monumento — templis et signis in foro, Apollinis Acesii, Solis et
    Lunæ, Gratiarum, Amoris — Sileni templo et Silenis — prisco templo,
    quod quernis columnis sustinetur — domo sedecim feminarum. _

Exitus alius ad forum excurrit a gymnasio, et ad domum, quem
Hellanodiceonem vocant. Est is supra Achillis tumulum: et illac ludorum
præfectos, qui Hellanodicæ dicuntur, in gymnasium venire more majorum
traditum est. Et ante solis quidem ortum cursores committunt: dimidiato
vero jam die quinquertia et graviora quæ vocant certamina.

2. Forum autem Eleorum non eadem est descriptione, qua Ionum et Ioniæ
finitimarum urbium fora, sed antiquiore multo. Porticus modicis
intervallis exædificatæ sunt, semitis pluribus intersecantibus. Nostra
ætate nomine Hippodromus forum ipsum appellatur. Erudiunt enim hic
maxime equos indigenæ. Quæ porticus ad meridiem est, Doricam præ se fert
descriptionem. Eam trifariam columnæ dividunt; in ea Hellanodicæ
plerumque per totum diem sessitant; (3) ad illas columnas Jovi aras
statuunt, quæ in subdiali fori parte sunt non ita multæ; dissolvuntur
enim non magno negotio, utpote subito erectæ. Secundum hanc porticum ad
forum accedenti, ad lævam circa extremam porticus partem est
Hellanodiceon, medio calle a foro divisus. In eo perpetuos decem menses
habitant qui ad ludorum præfecturam sunt delecti, totoque eo tempore a
legum conservatoribus (Nomophylacas appellant) edocentur de omnibus quæ
in ludorum celebratione fieri ab eis convenit. (4) A porticu ea in qua
statio diurna est Hellanodicarum, aliam porticum callis unus disjungit:
eam porticum Corcyraicam Elei nominant, quod quum Corcyræi ex Eleo agro
appulsis navibus prædam egissent, [_ipsi mox Elei-Corcyra populationibus
pervastata_] multis partibus plura domnum reportarint, quam quæ erepta
fuerant. De prædæ itaque decima porticum erectam prædicant. (5) Est
operis Dorica forma, duplici surgente columnarum ordine: eorum unus ad
forum, alter ad eas quæ ultra forum sunt partes pertinet. Mediæ porticus
lacunar non columnæ, sed continens paries sustinet, cujus utraque pars
affixas habet imagines. Ad eam porticus partem, quæ ad forum conversa
est, Pyrrhonis Pistocratis filii statua cernitur, sophistæ hominis in
omni re atque oratione assensionem retinentis. Est ejusdem sepulcrum non
longe ab Eleorum urbe: Petra locus appellatur, et priscus hoc nomine
fuisse videtur Eleorum vicus. (6) Habent Elei in fori area sub divo hæc
maxime insignia opera: ædes est et signum Apollinis Acesii. Hoc nimirum
cognominis nihil diversum ab Averruncatoris, quod Atheniensibus numen
est, significare videtur. Alia in parte Solis et Lunæ lapidea posita
sunt signa: e Lunæ capite cornua, e Solis radii exsistunt. Suum habent
et Gratiæ templum; simulacra lignea sunt, veste inaurata: facies, manus
et pedes e candido marmore; earum una rosam, talum altera, myrti frondem
exiguam tertia præfert. (7) Quæ sit insignium ratio facile conjiciat qui
attenderit, rosam et item myrtum Veneri sacram esse et in fabula de
Adonide celebrari; Gratiæ vero Veneri præ ceteris diis attributæ sint.
Talus quidem adolescentulorum et virginum lusus est, quibus nihil adhuc
ex senio decessit gratiæ. In eadem basi Amor Gratiis adsistit a dextera.
(8) Templum ibidem Silenus habet proprium, non, ut multis in locis, cum
Baccho commune. Ei Ebrietas vinum e poculo porrigit. Mortales vero ortu
Silenos esse ex eo facile conjicias, quod Sileni unius, apud Hebræos,
alius apud Pergamenos monstrantur sepulcra. (9) Novam etiam quandam in
Eleorum foro templi formam vidi: modicæ est ædes altitudinis, sine
parietibus, tectum e quercu dolatis fulcientibus tibicinibus. Monumentum
id esse inter omnes populares convenit: quisnam vero in eo sit conditus,
non memorant. Quodsi vera senex quidam quem sum percontatus mihi
exposuit, Oxyli esse monumentum statuendum fuerit. (10) In ipso etiam
foro Sedecim Feminarum quæ appellantur domus est, in qua Junoni peplum
contexunt.



                               CAPUT XXV.


_ De templo Elide Imperatoribus Romanis dedicato — Veneris Cœlestis et
    Vulgivagæ templo ac signis — Orci (Ἅδου) templo ejusque cultus apud
    Eleos origine — Fortunæ templo et Sosipolidis cultu atque imagine
    picta — viri, Satrapæ dicti, signo et cultu. _

Continenti cum foro tractu conjungitur antiqua ædes circumquaque
porticibus et columnis incincta; tectum vetustate collapsum corruit,
neque inter ruinas reliquum ullum signum est. Romanorum Imperatoribus
est hæc ædes dedicata. Est autem ad posticum ejus porticus quæ de
manubiis Corcyræorum erecta fuit, Veneris ædes. Area templo sacrata sub
divo non longe abest. Quæ ibi colitur Cœlestem Venerem vocant. Ejus ex
ebore et auro signum est, Phidiæ opus, altero quidem pede testudinem
premit. Area ipsa maceria est circumsepta, intra maceriam crepido, super
qua Veneris quam Vulgivagam nominant signum ex ære: capro insidet ex
eadem fabricato materia, Scopæ opus. Quæ vel testudinis, vel capri ratio
sit, quibus hæc perscrutari curæ est quærendum relinquo. (2) Jam vero
Orci ambitum et ædem (utrumque enim Elei Orco dedicarunt) semel
quotannis aperiunt, neque vel tunc introire cuiquam præterquam
sacrificulo fas est. Soli omnium ex cognitis gentibus Elei Orcum
venerantur, ob hujusmodi causam. Quum exercitum ad Pylon, quæ in Elide
est, oppugnandam Hercules adduxisset opem ei ferente Minerva, præsto
Pyliis ad ferendum auxilium etiam Orcum fuisse dicunt, quod et Herculi
esset infensus et singulari a Pyliis afficeretur honore. (3) Testes vero
citant hujus rei Homeri quoque ex Iliade versus:

              Pertulit et sævus volucris mala vulnera teli
              Orcus, ubi Alcides magno Jove natus ad alta
              tecta Pyli miserum cruciatu afflixit acerbo.

Quodsi belli Trojani temporibus, uti ab Homero traditum est, auxilio
Græcis venit Neptunus, non alienum a vero videri possit ex ejusdem poetæ
sententia Orcum etiam Pylios ope sua adjuvisse. Elei certe huic deo ut
de se bene merito, quique esset in Herculem animo infensissimo, ædem
erexerunt, quam quotannis idcirco semel (uti mea fert opinio) recludunt,
quod ab hominibus quoque semel ad Orci domum fit descensus. (4) Suum est
apud Eleos etiam Fortunæ templum. In ejus porticu eximia magnitudine
signum dedicarunt, ligneum illud quidem, sed inauratum undique, præter
faciem tamen summasque manus et pedes, quæ partes e candido marmore
sunt. Ibidem etiam in modica cella ad Fortunæ lævam Sosipolidi honores
habentur. Deus iste e viso per somnum oblato pictura est effictus. Ætate
puerili est, chlamyde amictus varia et stellata; præ se gerit manu
altera copiæ cornu. (5) In celeberrima urbis parte signum ex ære erectum
est, juvenis nihilo magno homine procerior, facie impubi, pedibus
decussatis, utraque manu hastæ innixus. Lanea eum veste, item lintea et
byssina induunt: (6) Neptunum esse autumant, qui quum ante in Samico
Triphyliæ coleretur, deportato Elidem signo vel majore multo in honore
esse cœperit. Satrapen tamen ipsum, non Neptunum, vocant, accepto
scilicet a conditis in agro finitimo Patrensibus Satrapæ nomine. Est
vero Corybantis cognomen Satrapes.



                              CAPUT XXVI.


_ De prisco theatro et Bacchi templo, de festo Thyiis dicto — templo
    Minervæ in arce Eleorum — Cyllene, Eleorum navali, et Mercurii
    signo, fascino arrecto — gignentibus Eleorum agri, cultura serici
    apud Seres et Seria insula — Elidis et Achaiæ finibus. _

Inter forum et Menium est theatrum vetus ac templum Baccho dedicatum;
signum fecit Praxiteles. Deorum omnium unum maxime Bacchum venerantur
Elei, et eum sacri sui, quod Thyiorum nominant, diem cum ipsis obire
dictitant. Abest ab urbe stadia circiter octo locus ubi ejus festum
celebrant: appellant Thyia. Quum in sacello lagenas tres inanes
sacerdotes deposuerunt præsentibus et civibus et peregrinis si quos
forte adesse contigerit, mox vero templi fores vel sacerdotes ipsi, vel
alii quibus curæ sit hujus rei periculum facere, suo quisque obsignant
annulo; (2) postero vero die agnitis signis ingressi vini plenas
reperiunt lagenas. Hæc uti a me commemorata sunt ex Eleis fide
spectatissima viri et aliquot item exteri ita se habere mihi sancte
dejerarunt. Neque enim res tulit ut ipse adessem, quum solenne illud
celebraretur. Ferunt etiam Andrii apud se per festos Bacchi dies vinum
quotannis sponte sua e templo manare. Quodsi hæc Græcis ut credamus
adduci possumus, nihil jam prohibet quin et quæcunque Æthiopes, qui
supra Syenen sunt, de Solis mensa fabulantur vera putemus. (3) In arce
Elidis Minervæ fanum est signumque auro et ebore fabricatum; Phidiæ
aiunt opus fuisse. Insistit deæ cassidi gallus galinaceus, quod hæc est
avis omnium pugnacissima, vel fortasse quod Minervæ cognomento Erganæ
sacra est. (4) Ab Elide Cyllenen usque spatium interest stadiûm centum
et viginti. Sita est Cyllene contra Siciliam, maritimis navium
appulsibus opportuno prædita portu. Navale ea est Eleorum, ab Arcade
vero homine sumsit nomen. (5) Et in recensu quidem Eleorum Cyllenen
plane prætermisit Homerus, verum in operis progressu non dissimulavit
scire se Cyllenen oppidum esse:

                Pulydamas Otum misit Cyllenion orco,
                Phylidæ socium, qui fortes duxit Epeos.

Cyllenæ duo sunt deorum delubra, Æsculapii unum, Veneris alterum.
Mercurii vero signum, quem egregie incolæ eorum finium venerantur,
erectum est super basi fascinum. (6) Est enimvero Eleorum ager et cetera
ferax et byssum educat felicissime. Cannabem quidem, linum et byssum
serunt qui idoneum ad hæc ferenda solum colunt. Sed enim quæ fila ad
textrinam usurpant Seres, ea nulla e stirpe sunt, sed hunc in modum
oriuntur. Nascitur in eorum terra vermis quem Serem Græci, ipsi Seres
longe alio appellant nomine. (7) Magnitudine est id insectum dupla
maximi scarabæi, cetera simile est araneis quæ sub arboribus texunt;
atque etiam pedes habet octo perinde ut araneæ. Hæc animalcula nutriunt
Seres in domiciliis æstivo pariter et hiberno tempore ad hanc rem
accommodatis, Opus quod faciunt filum est tenuissimum pedibus eorum
circumvolutum. (8) Annos ferme quattuor panico alitur, quinto demum
(neque enim diutius victurum sciunt) viridem apponunt arundinem, quo
pabulo bestiola illa omnium maxime delectatur; eo saturum sagina
rumpitur. Educunt inde e visceribus plura staminum volumina. Satis
constat Seriam insulam sitam in Rubri maris recessu. (9) Audivi vero qui
dicerent, non mare Rubrum, sed Serem amnem insulam illam facere, quomodo
et Delta in Ægypto a Nilo, non ab ullo mari circumdari. Talem insulam
esse etiam Seriam. Æthiopici generis sunt et hi Seres quos dixi, et
quotquot contiguas insulas tenent Abasam et Sacæam; etsi non desunt qui
non Æthiopas, sed Scythas Indis permistos esse eos dicant. Sed hæc
hactenus.

10. Qua vero in Achaiam ex Elide iter est stadiûm circiter centum et
quinquaginta septem, via ad fluvium Larisum ducit. Et hi quidem fines
ætate nostra sunt inter Achaicum et Eliacum agrum, Larisus nimirum
amnis. Priscis autem temporibus utriusque gentis terminus fuit Araxus
promontorium.



          PAUSANIÆ DESCRIPTIONIS GRÆCIÆ ACHAICA SEU LIBER VII.



                                CAPUT I.


_ De Achaiæ situ et prisco nomine Ægialo — Ægiali primis regibus, Xutho,
    Ione — Achæi, a Doribus ejecti, Tisameno duce in Ægialum profecti
    Ionas expellunt — Iones ab Atheniensibus recipiuntur. _

Quæ terra inter Eleos et Sicyonios media ad mare Orientem versus
excurrit, Achaia hoc tempore dicitur ab Achæis eam incolentibus; prisco
nomine Ægialus (_Litus_) appellabatur, et incolæ Ægialenses, nominati ab
Ægialeo Sicyoniæ rege, ut dicunt Sicyonii. Alii nomen ab regionis situ
ducunt quæ litoris fere tota formam habet. (2) Postea vero, Hellene
mortuo, Xuthum reliqui Hellenis filii e Thessalia ejiciunt, eo nempe
crimine quod paternæ pecuniæ partem sibi soli vindicasset. Ιs quum
Athenas confugisset, ab Erechtheo dignus est habitus cui filiam
desponderet; e qua Achæus et Ion nati. Mox quum e vita discessisset
Erechtheus, ejus filiis de regno dissidentibus disceptator Xuthus fuit;
qui quum Cecropi natu maximo regnum adjudicasset, eum reliqui Erechthei
filii e finibus exegerunt. (3) Quare quum in Ægialum migrasset ibique
sedem constituisset suam, ibidem etiam e vita excessit. E filiis Achæus,
assumtis ex Ægialo et Athenis auxiliis, in Thessaliam veniens paternum
recepit imperium. At Ion quum bellum esset Ægialensibus et eorum regi
Selinunti illaturus, per legatos ei Selinus unicam filiam Helicen
despondit, et Ionem ipsum in regni successionem filium adoptavit. (4)
Quod quum Ioni ex animi sententia evenisset, et Selinunti defuncto in
imperium Ægialensium suecessit, et a se conditam in Ægialo urbem uxoris
suæ de nomine Helicen nominavit: gentem ipsam a se Ionas nuncupavit.
Quamquam istud eis non mutationem nominis attulit, sed additamentum.
Vocabantur enim Ægialenses Iones. Magis tamen regioni priscum nomen
mansit, quod Homerus in delectu Agamemnonis copiarum versu illo testatum
reliquit:

             Per totum Ægialon circumque Helicen spatiosam.

(5) Regnante tum Ione Athenienses bellum contra Eleusinios gesserunt. In
eos quum ducem sibi arcessivissent Ionem, hunc in Attica fatum
assequitur. In Potamiorum pago ejus exstat monumentum. Ac mansit penes
Ionis posteros Ionum imperium, usquedum ab Achæis, quos et ipsos
Lacedæmone tunc et Argis Dores exegerant, regno spoliati cum universo
populo profugerunt. (6) Quæ autem inter Ionas et Achæos gesta sint
bella, mox exponam, quum prius docuero quæ res effecerit, ut soli qui
Lacedæmonem et Argos colerent, ante Dorum reditum ex omnibus Peloponnesi
incolis Achæi sint appellati. Archander et Architeles Achæi filii e
Phthiotide Argos commigrarunt. Iis Danaus filias duas nuptum dedit,
Architeli Automaten, Scæam Archandro. (7) Et Argos quidem illos mansisse
valido argumento esse potest, quod filio Archander nomen imposuit
Metanastæ (_i. e. ex patria migranti in terram aliam_). Confirmato autem
eorum imperio obtinuit usus, ut ab Achæi liberis communi nomine Achæi
tam Lacedæmonii quam Argivi, proprio autem Danai soli Argivi
appellarentur. Mox iidem a Doribus Argis et Lacedæmone pulsi misso
caduceatore ab Ionibus petierunt, ut sibi et regi Tisameno Orestis filio
incolendi jus sine bello concederent. Ibi Ionum reges incessit metus, ne
si Achæi permisti Ionibus essent, communi consilio regem sibi tum ob
virtutis, tum ob generis claritatem Tisamenum declararent. (8) Quum ergo
in ea re Achæis minime assentirentur Iones, res ad arma deducta est; et
Tisamenus quidem in prœlio occubuit, Ionas vero Achæi victores Helicen,
quo se illi e fuga receperant, persecuti victores, obsessa urbe, tandem
impune ex pacto convento siverunt abire. Tisameni sane cadaver quum
Achæi Helice sepelissent, Lacedæmonii postea Delphici oraculi monitu
ejus ossa Sparten deportarunt; et hoc etiam ipso tempore monstratur
Tisameni sepulcrum quo loco epulum celebrant Lacedæmonii, quæ Phiditia
nuncupant. Iones quum in Atticam venissent, ab Atheniensibus rege suo
Melantho Andropompi filio auctore in civitatem recepti sunt: tantum
Ionis et eo duce rerum belli gestarum memoria valuit. Traditum est
etiam, Athenienses, quum suspectos haberent Dores, ac metuerent ne illi
a se quoque manus abstinere nollent, magis suæ potentiæ studio quam
Ionum amore eos in domicilii consortium recepisse.



                               CAPUT II.


_ Codri filii cum Ionibus et aliis Græcis coloniam in Asiam deducunt —
    de tribus coloniis e Græcia deductis — Nelei in Miletum adventu et
    de Milesiis — templo Apollinis Didymis et Diana Ephesia — Androclus,
    Codri filius, Ephesum venit — de ejus nece et sepulcro — Priene et
    Myunte ab Ionibus occupatis. _

Non multis post annis quum Medon et Neleus Codri filii de regno
dissiderent, negaretque Neleus regnum se Medontis ferre posse qui pede
altero claudicaret, rei cognitione Delphico oraculo permissa, respondit
vates, deberi Medonti Atheniensium regnum. Dimissi itaque in coloniam
Neleus et reliqui Codri filii, tum ex Atheniensibus quicunque nomina
dedissent, tam multo maximam Ionum manum abduxerunt. (2) Tertia fuit hæc
colonia, quæ extero duce et extera multitudine deducta est e Græcia.
Multis enim ante ætatibus Herculis fratris filius Iolaus Thebanus
Athenienses ac Thespienses in Sardiniam deduxit. Una vero ætate
priusquam Iones Athenis proficiscerentur, Lacedæmonios et Minyas e Lemno
a Pelasgis ejectos Theras Thebanus, Autesionis filius, in eam insulam
deduxit quæ, quum antea Calliste appellaretur, post ab eo Thera vocata
est. (3) Tertiam hinc deduxere coloniam Codri filii, Ionibus imperantes
quum nulla ipsis esset cum illis propinquitas, paterno siquidem genere
et avito a Codro et Melantho e Pylo Messenii, materno Athenienses fuere.
Contribuerunt in eam se coloniam Ionibus e Græciæ populis Thebani primum
Philotam secuti, Penelei nepotem; ex Orchomeniis Minyæ ob Codri liberûm
cognationem: Phocenses præterea, exceptis Delphis; Abantes etiam ex
Eubœa. (4) Phocensibus naves ad transmittendum dederunt et ipsi classis
duces exstiterunt Philogenes et Damon Athenienses, Euctemonis filii. Hi
omnes quum in Asiam appulissent, alios alii fines occuparunt. Neleus cum
sua manu Miletum tenuit. (5) Milesii autem ipsi de suis originibus hæc
commemorant. Per duas ætates Anactoriam fuisse totam eam regionem
nominatam, sub rege Anacte indigena et Asterio Anactis filio. Cretensium
vero classe Mileto duce in eam oram appulsa urbi, et agro ab eo nomen
immutatum. Venisse e Creta Miletum cum factione sua, quum Minoem regem
Europæ filium fugeret. Incolebant Cares eam Asiæ partem; ab iis
Cretenses in domicilii societatem recepti. (6) Occupata vero ab Ionibus
Mileto mares omnes interfecti, præter eos qui capta urbe fuga sibi
salutem quæsiere. Illorum conjuges et filias victores uxores duxerunt.
Nelei quidem sepulcrum non longe a portis est, ad lævam ejus viæ qua
Didymos itur. Apollinis quod Didymis templum est et oraculum, antiquius
est Ionum commigratione; multo vero etiam antiquius Ionum temporibus
Ephesiæ Dianæ fanum. (7) Neque tamen Pindaro nota de eo templo fuisse
omnia existimo, quum versibus prodidit, ab Amazonibus bellum Theseo
Atheniensium duci inferentibus conditum. Nam a Thermodonte profectæ
mulieres istæ sacrificarunt quidem Ephesiæ deæ et tum, quippe quæ
templum illud jam olim nossent, et quum eo tempore quo Herculem ac multo
ante Bacchum fugiebant, supplices eo se recepissent; ipsæ tamen ejus
operis auctores neutiquam fuere: verum Coressus homo indigena et
Ephesus, quem Caystri fluminis filium fuisse censent, hi templum illud
condiderunt. Et ab Epheso quidem ipsa etiam urbs nomen accepit. (8)
Incolebant tunc eam oram Leleges Carici nominis et Lydorum pars magna.
Habitabant vero circum templum supplicandi ac deprecandi causa tum alii,
tum et Amazonici generis mulieres. Androclus quidem Codri filius, Ionum
qui Ephesum venerant dux creatus, Lelegas et Lydos in superiore urbis
parte habitantes ejecit, sacræ vero areæ inquilini fœdere cum Ionibus
icto omni belli metu caruerunt. Samiis etiam Samum Androclus ademit,
eamque insulam ad quoddam tempus possederunt Ephesii, cum reliqua etiam
contiguarum insularum vicinia. (9) At enim quum pristinas recepissent
Samii sedes, Prienensibus contra Caras auxilium tulit Androclus; et
Græci e prœlio victores discedunt, ipse autem in pugna cecidit. Ejus
cadaver sublatum Ephesii sepulturæ intra fines suos mandarunt.
Monstratur Androcli sepulcrum hac ætate in via quæ est inter Dianæ et
Olympii Jovis media, ad portam Magnetidem. Insigne sepulcri est vir
armatus. (10) Iones qui Myuntem et Prienen colonis deductis
frequentarunt, Caras et ipsi his finibus exegerunt; et Myuntem quidem
Cyaretus Codri filius condidit: Prienes deducendæ Ionibus permisti
Thebani Philotan Penelei nepotem et Æpytum Nelei filium duces et
conditores habuerunt. Et Prienenses sane a Tabalo prius homine Persa,
deinde ab Hierone cive suo maximis affecti calamitatibus Ionico tamen
adhuc nomine censentur. (11) At Myuntem oppidani eo quem jam exponam
casu, urbem deserere coacti sunt. Parvus fuit in agro Myusio ad mare
sinus, quem Mæander fluvius oblimato ostio stagnum reddidit.
Stagnantibus vero marinis aquis tanta repente coorta est e palude
culicum vis, ut ea lue victi homines, urbem relinquere cogerentur. Rebus
omnibus suis, quæ auferri poterant, deorum etiam signis asportatis,
Miletum migrarunt. Mea certe ætate Myunte nihil exstat præter Bacchi
templum e candido lapide. Similis vero calamitas Atarnitis etiam, qui
infra Pergamum sunt, exitio fuit.



                               CAPUT III.


_ De Claro et Colophoniis — Lebediis — Teo ejusque incolis — Erythræis —
    Clazomeniis et Phocæensibus. _

Colophonii quod Clari est Apollinis templum et oraculum antiquitate sua
sanctissimum ducunt. Tenentibus enim terram Caribus venisse primos e
Græcia Cretenses memorant, Rhacium et quæ illum sequeretur multitudinem,
oram occupantem navibusque pollentem: plurimam vero terræ partem Cares
adhuc incolebant. Thebas vero quum Thersander Polynicis filius et Argivi
cepissent, inter captivos ad Apollinem Delphos abducta est Manto; et
Tiresias quidem ejus pater in via ad Haliartum diem obiit suum. (2) Ii
captivi, quum jussisset oraculum coloniam capessere, navibus in Asiam
transmisere. Ad Claron appulsis Cretenses armati occurrere, a quibus ad
Rhacium deducti illi sunt. Is quum ex Mantûs oratione, et qui essent et
quæ fuisset in Asiam veniendi causa, cognovisset, Tiresiæ filiam, in
domicilii societatem ejus comitatu recepto, uxorem duxit. Rhacii satu e
Mantone ortus Mopsus Cares omnes e ditionis suæ finibus ejecit. (3) At
Iones icto cum Græcis qui Colophone consederant fœdere, æquabili cum
illis jure civitate eadem fruebantur. Regnum Ionum penes duces
Damasichthonem et Promethum, Codri filios, fuit. Promethus autem post
hæc Damasichthone fratre occiso in Naxum insulam effugit, ibique diem
suum obiit. Ejus cadaver Damasichthonis filii domum reportatum recepere;
exstat in vico cui Polytichides nomen, Promethi sepulcrum. (4) De
Colophoniorum vero excidio tunc egimus quum Lysimachi res gestas
persequeremur. Ex iis autem, qui Ephesum in coloniam deducti fuerunt,
cum Lysimacho et Macecedonibus bellaverant soli Colophonii. Exstat
commune Colophoniorum et Smyrnæorum qui in prœlio ceciderunt sepulcrum,
ad viæ lævam qua Claron iter est. (5) Lebediorum urbem evertit
Lysimachus non aliam ob causam, quam ut profugorum accessione cresceret
Ephesiorum civitas. Est vero ager ille quum cetera insigni fœcunditate,
tum calidarum in eo sunt aquarum balneæ et plurimæ et suavissimæ.
Lebedon quoque initio Cares tenuerunt; quos postea Andræmon Codri filius
Ionum dux expulit. Est Andræmonis sepulcrum ad militaris viæ lævam
Colophone discedentibus, in ulteriore Calaontis (_Alentis?_) amnis ripa.
(6) Teon coloniam deduxere Orchomenii Minyæ, duce Athamante in ea loca
profecti. Fuisse hic Athamas dicitur Athamantis ejus nepos, quem Æolus
genuit. In hac etiam civitate permisti Græcis Cares constitere. Ionas
vero Teon in coloniam deduxit Apœcus Melanthi abnepos; neque gravius
omnino quicquam in Orchomenios et Teios consuluit. Non multis post annis
eodem inquilini deducti sunt Athenis et ex Bœotia. Atticæ coloniæ
Damasus et Naoclus Codri filii, Bœoticæ Geres Bœotius duces fuere.
Utramque gentem Apœcus atque Teii haud gravate acceperunt. (7) Erythræi
origines suas ad Erythrum referunt Rhadamanthi filiam; a quo se e Creta
deductos memorant et urbi a duce nomen impositum. Quum illam urbem una
cum Cretensibus Lycii, Cares et Pamphylii tenerent (Lycii quidem ob
Cretensium consanguinitatem; oriundi enim e Creta Lycii fuere, ab iis
scilicet qui cum Sarpedone profugerunt: Cares vero propter veterem cum
Minoe amicitiam; et Pamphylii quod genere Græcos attingerent; ex eo
namque hominum numero fuere qui exciso Ilio cum Calchante errarunt):
quum omnes hi quos enumeravi populi Erythras incolerent, Cleopus
(_Cnopus?_) Codri filius congregata ex Ioniæ urbibus eorum manu qui
nomina in coloniam dedissent, cum Erythræis eos mœnium communione
conjunxit. (8) Clazomenii et Phocæenses ante Ionum in Asiam adventum
urbem plane nullam habuere: sed Ionum adventu pars eorum post diutinos
errores accepto a Colophoniis Parphoro [_Parato?_] duce oppidum ad Idam
montem condiderunt; quo postea relicto in Ioniam reversi Scyppium [_vel
Scypium_) in Colophoniorum finibus condiderunt; (9) mox et inde
migrantes in ea quam nunc colunt regione consederunt, oppidumque in
continenti Clazomenas munierunt. Postea Persarum terrore in insulam e
regione sitam transmiserunt. Post Alexander Philippi filius Clazomenas
ducto a continenti solo ad insulam aggere in peninsulæ formam redigere
cogitabat. Fuerunt autem magna Clazomeniorum pars non Iones, sed Cleonæi
et Phliasii, quotcunque scilicet Doribus postliminio in Peloponnesum
reversis ultro solum vertere. (10) Phocæenses ab ea Phocide genus ducunt
quæ sub Parnasso monte etiamnum hoc nomine est. Philogenem hi et Damonem
secuti, Athenienses duces, in Asiam trajecerunt, agro non armis, sed
Cumæorum concessu certis conditionibus potiti. Eos quum Iones in
concilii sui communionem, quod Panionium appellant, non admitterent nisi
reges e Codri genere creassent, ab Erythris et e Teo Deœten, Periclum et
Abartum accersiverunt.



                               CAPUT IV.


_ De Ionum urbibus in insulis Samo et Chio — Sami et Samiæ stemma — de
    Sami incolis et Samothracia — de Junone Samia — Dædalo — Chii
    nominis origine et incolis. _

In insulis civitates Ionum sunt Samus supra Mycalen et Chius ex adverso
Mimantis, Asius filius Amphiptolemi Samius carminibus mandavit, Phœnici
ex Perimeda Œnei filia genitas Astypalæam et Europen; Neptuni satu ex
Astypalæa natum filium Ancæum; hunc populis qui Leleges dicebantur
imperasse, et amnis Mæandri filiam Samiam uxorem duxisse, quæ ei
Perilaum, Enudum, Samum, Halithersen et insuper Parthenopen filiam
peperit. E Parthenope Ancæi filia Apollini Lycomedem genitum. (2) Hæc
versibus testatus est Asius. Atque eo quidem tempore qui insulam
incolebant, vi potius coacti quam benevolentia adducti, in penatium
suorum societatem Ionas receperunt. Erat Ionum dux Procles Pityrei
filius, et ipse Epidaurius et magnum Epidauriorum numerum deducebat,
ejectos nempe ex Epidauria terra a Deiphonte et Argivis. Genus Procles
ducebat ab Ione Xuthi filio. Hujus filio Leogoro (_Leogora?_), quum
patri in Samiorum regnum successisset, bellum intulerunt Ephesii duce
Androclo; et prœlio quidem victos extra insulam Samios expulerunt,
crimini illud dantes quod cum Caribus de bello Ionibus inferendo
consilia agitassent. (3) Profugorum e Samo pars in Thraciæ insulam, quæ
olim Dardania, post ab ipsis est Samothrace nuncupata, coloniam
deduxere. At qui Leogorum (_Leogoran?_) secuti sunt, ii ad Anæam in
adversa continenti terra castellum permunierunt; unde decimo post anno
Samum adorti, pulsis Ephesiis insulam receperunt. (4) Fanum Junonis,
quod Sami est, sunt qui dicant Argonautas dedicasse, secum illuc signo
deæ Argis devecto. Enimvero Samii ipsi natam in insula sua Junonem
tradunt ad flumen Imbrasum, sub vitice quæ hac ipsa etiamnum ætate in
Junonis sacro solo exstat. Esse vero templum maxime priscum, ex ipso
simulacro facile conjici possit. Est enim Smilidis Æginetæ, Euclidis
filii, opus. Fuit autem hic Smilis Dædalo æqualis ætate, gloria
inferior. (5) Nam Dædalus, quum e regia stirpe ejus gentis qui Metionidæ
sunt appellati Athenis ortum duceret, non magis artis præstantia quam
erroribus et casuum varietate, majore fuit apud omnes gentes nominis
celebritate. Is enim quum occiso sororis filio quam patriis legibus
noxam meruisset probe nosset, ultro in Cretam ad Minoem confugit; ubi et
regi ipsi et ejus filiabus miri operis signa fecit, sicuti Homerus
quoque in Iliade memoriæ prodidit. (6) Verum postea a Minoe fraudis
damnatus et in vincula cum filio conjectus, elapsus Inycum (ea Siciliæ
urbs erat) evasit ad regem Cocalum. Et ea fuit Siculis cum Minoe
bellandi causa, quod poscente Minoe Dædalum sibi dedi Cocalus
recusasset. In tanto vero ob artis excellentiam apud Cocali filias
honore fuit, ut in Dædali gratiam de nece Minoi inferenda consilium
inierint. (7) Neque quicquam fuit Dædali fama vel in tota Sicilia, vel
in majore Italiæ parte illis temporibus clarius. At Smilis nusquam apud
alias gentes quam Samios et Eleos peregrinatus est, quod sit memoriæ
proditum. Ad hos vero pervenit et Samiis Junonis signum fecit.

8. ** Ion vero tragœdiarum scriptor, historiarum monumentis mandavit,
Neptunum in desertam aliquando insulam _Chium_ venisse; in ea cognitam
ab ipso Nympham quandam et ea parturiente e cœlo nivem (_Græcis_ chiona)
effusam; a quo rei eventu nomen filio Chio imposuisse Neptunum. Eundem
ex alia quadam Nympha filios Agelum et Melanem suscepisse. Œnopionem
postea e Creta in Chion insulam appulisse et cum eo una filios Talum,
Euanthem, Melanem, Salagum et Athamantem (_Staphylum et Thoantem?_). (9)
Œnopione regnante Caras eodem venisse et Abantas ex Eubœa: successisse
deinde in regnum Œnopioni et filiis Amphiclum, advenam hominem ab
Histiæa Eubœæ, ex Apollinis Delphici oraculo. Quarta post Amphiclum
ætate Hector (nam et hic rex fuit) cum Caribus et Abantibus insulæ
inquilinis bellavit, et eorum parte justo prœlio fusa, reliquos in
deditionem acceptos e sedibus suis expulit. (10) Compositis demum Chii
rebus in memoriam Hectori rediit commune sacrum fieri a suis oportere
cum universo Ionum conventu; et ab eo conventu tripodem illi, ut idem
refert, virtutis præmium delatum. Hæc de Chiis Ionem tradidisse comperi,
quum causam tamen ille non exposuerit quamobrem cum Ionibus cœpti
fuerint Chii censeri.



                                CAPUT V.


_ De Smyrnæ recentioris conditore Alexandro M. et Nemesum cultu — Ionum
    regionis cœli clementia et claris templis — Herculis templo Erythris
    — Minervæ Poliadis templo Erythris — Ioniæ urbium variis memorandis
    ac balneis — antro Homeri. _

Jam vero Smyrnam, unam de duodecim Æolensium urbibus, ea regione sitam
quam mea adhuc ætate urbem vederem appellant, Iones e Colophone profecti
Æolensibus ademptam tenuerunt. Insequentibus deinde temporibus concilii
sui jus cum Smyrnæis Iones communicarunt. Hujus vero quæ nunc exstat
urbis conditor exstitit Alexander, Philippi filius, per visum in quiete
ut id faceret monitus. (2) Venationibus enim intentum Alexandrum in Pago
monte, eo ipso quo erat ornatu venatorio, ad Nemesium fanum accessisse
tradunt; quum vero ad fontem sub platano proximis aquis irrigua pro
templo somnum caperet, obversatas in somniis Nemeses mandasse, ut eo in
loco urbem conderet atque ut eo Smyrnæos ex priore urbe deduceret; (3)
missos tunc Claron consultores a Smyrnæis de summa rerum, quibus talis a
deo fuerit reddita vox:

            Terque quaterque viris aderit fors læta beatis,
            quos Pagus accipiet trans sacra fluenta Meletis.

Facile itaque se deduci Smyrnæi passi sunt. Ac Nemeses quidem jam duas,
non unam tantum, venerantur, et earum matrem Noctem perhibent, quum
Athenienses ejus quam Rhamnunte eodem nomine colunt deæ, Oceanum patrem
esse dicant.

4. Ionum terra cœli clementia fruitur plurima. Templa in ea spectantur
qualia non facile alibi. Præstat magnitudine et opulentia Dianæ Ephesiæ;
proxima duo non perfecta illa quidem, Apollinis alterum in Milesiorum
finibus apud Branchidas, alterum Clari in Colophoniorum territorio. Duo
alia Persarum furor in eadem Ionia exussit; Sami Junonis, ad Phocæam
Minervæ; utrumque fanum vel igni corruptum cum admiratione tamen
spectatur. (5) Erythris præterea Herculis, et Priene Minervæ delubra
magna cum voluptate visas; hoc quidem propter deæ signum, Herculis illud
Erythris ob vetustatem. Ipsum sane simulacrum non iis quæ Æginæa
vocantur, neque iis quæ inter Attica sunt vetustissima, consimile est:
sed si ullum aliud, exquisite est Ægyptium. In lignorum rate insistit
deus, uti e Tyro Phœnices mari delatus est; qua tamen causa id
acciderit, non memorant Erythræi. (6) Narrant eam ratem in Ionicum
pelagus delatam primum appulisse ad promontorium quod Mesate (_Media_)
appellatur, quod continentis quidem est, iis autem qui e portu
Erythræorum Chion navigant, plane medium. Quum jam promontorium ratis
attigisset, conspecto signo summis viribus et Erythræos et Chios
certatim ad se illud pertrahere conatos. (7) Erythræus postremo quidam,
cui e mari et piscatu victus fuerat, sed ex morbo erat oculis captus
(nomen ei viro Phormio fuit), quod per somnum moneri sibi visus fuerat
exposuit, oportere Erythræorum feminas comas tondere; e capillo earum,
si viri funem contexuissent, eam ratem ad se esse pertracturos. (8) Ei
somnio ut obtemperarent quum cives feminæ in animum sibi non inducerent,
e Thracia mulieres, et quæ serviebant et quæ ex ea gente ingenuæ ibi
degebant, se tondendas præbuerunt. Quare jam rate potiti Erythræi
edixerunt solis e Thracia mulieribus in Herculis fanum introire ut
liceret. Servant autem funiculum illum e comis hac etiam ætate
diligenter; et piscatorem illum oculorum calamitate liberatum in
reliquum omne vitæ tempus oculis probe usum affirmant. (9) Est etiam
Erythris ædes Poliadis Minervæ; cujus e ligno simulacrum eximia
magnitudine in solio sedens utraque manu colum tenet, capite pileum
gestat. Opus hoc fuisse Endœi et aliis argumentis conjecimus, tum ex
toto simulacri opificio, tum vero maxime ex Gratiarum et Horarum signis
quæ ante templi portam e candido lapide sub divo posita fuerant. Smyrnæi
Æsculapii delubrum exædificatum ætate mea habuerunt inter montem quem
Coryphen (_Verticem_) nuncupant, et alienæ aquæ impermistum mare. (10)
Ionia ipsa præter templorum magnificentiam ac cœli salubritatem multa
habet alia quæ literis mandentur dignissima; et Ephesius quidem ager
Cenchrium amnem, Prionis (_Serræ_) montis fertilitatem, et fontem
Halitæam. In Milesiorum finibus est Biblis fons, ad quem ea contigerunt
quæ de Biblidis amore decantantur. Apud Colophonios lucus visitur
Apollinis fraxinis condensus. Ab eo non longe fluvius Ales, Ionicorum
amnium frigidissimus. (11) Lebediorum balneæ hominibus admirandæ æque ac
salubres. Sua sunt et Teiis lavacra in monte Macria, partim in cavernoso
saxo ad ipsa maris litora, partim ad opum ostentationem exornata. (12)
Habent et Clazomenii lavacra. Ad ea Agamemnon colitur; ibidemque antrum
est Nymphæ quæ Pyrrhi mater dicitur. Vulgatus est apud eos de Pyrrho
pastore sermo. In Erythræis est Chalcis regio, a qua tertia ipsorum
tribus nominatur. Porrigit se ex hac Chalcide in pelagus promontorium,
in quo marinarum aquarum scatebræ balneas edunt, omnium quæ in Ionia
sunt ægris maxime utiles. Apud Smyrnæos longe pulcherrimus est amnis
Meles; ad ejus caput antrum, in quo Homerum tradunt carmina sua fecisse.
(13) In Chiis est Œnopionis sepulcrum et opere ipso et ob rerum ab
Œnopione gestarum prædicationem spectandum. Sami in via quæ ad Junonis
ducit, Rhadines est et Leontichi sepulcrum, ad quod vota nuncupare
solenne est iis qui acri se amore affectos senserint. Sunt sane rerum
miracula in Ionia quamplurima, et haud multo inferiora quam in ipsa
Græcia.



                               CAPUT VI.


_ Post Ionum discessum in Asiam Achæi illorum regionem sortiuntur, et
    duodecim urbes incolunt — de Achæorum principibus et urbe Patris —
    bellis, quibus interfuerunt Achæi — Chilone palæstrita et Adrasto
    Lydo — rerum Græcarum conditione post Gallorum abitum in Asiam. _

Post Ionum profectionem Achæi fines eorum sorte inter se diviserunt
urbesque occuparunt; quarum duodecim apud universos Græcos illustres hæ
sunt: prima omnium Dyme ab Elide venientibus, tum Olenos, Pharæ, Tritæa,
Rhypes, Ægium, Cerynia, Bura; post has Helice, Ægæ, Ægira, et Pellene
quæ ad Sicyoniorum fines omnium postrema. In his domicilia sua
constituerunt Achæi et eorum reges, quum ante Iones eas incolerent. (2)
Primæ Achæorum imperii partes fuere penes Tisameni filios, Daimenem,
Spartonem, Tellin et Leontomenem. Nam eorum natu maximus Cometes multo
ante in Asiam cum classe transmiserat. Hi quos nempe enumeravi, et
præterea Damasias Penthilo Orestis filio genitus, Tisameni liberûm
patruelis, summæ rerum apud Achæos præfuerunt. Æquo tamen in regno jure
fuere a Lacedæmone profecti et ipsi Achaici nominis, Preugenes et ejus
filius, cui nomen Patreus. His urbem Achæi assignarunt, quæ ab hoc rege
postea Patræ nominata est. (3) De rebus bellicis Achæorum hæc memorari
possunt. Troicis temporibus Achæi, quum adhuc essent eorum in potestate
Lacedæmon et Argos, Græci nominis pars maxima fuere. Persis vero cum
Xerxe in Græciam invadentibus neque Leonidæ in Thermopylas, neque
Themistocli Atheniensium imperatori ad Eubœam et Salaminem classe
prœlianti præsto fuisse Achæos apparet, neque ulla vel in Atheniensium
vel in Lacedæmoniorum delectu est eorum facta mentio. (4) Quin et ad
Platæas pugnæ tempus prætermiserant: nam aliter in Græcorum communi
donario, quod Olympiæ dedicatum est, Achæorum nomen esset cum ceteris
inscriptum. Eos ego existimo patriam suam quosque tutari voluisse domi
manentes; simul etiam Troica victoria elati Lacedæmoniis, qui Dores
essent, se parere indignum ducebant; quod aperte longo post tempore
declararunt. Armis enim quum decernerent Lacedæmonii et Athenienses,
alacriter tulere auxilium Patrensibus Achæi; iidemque animo fuere et
sententia in Athenienses multo propensiore. (5) Communes vero Græcorum
expeditiones posteriores quod attinet, ad Chæroneam contra Philippum in
acie stetere. Fatentur tamen idcirco se in Thessaliam non movisse et
prœlio ad Lamiam inito non interfuisse, quod nondum e Bœotica clade se
recollegissent. At antiquitatis inter Patrenses interpretem mihi narrare
memini, ex omnibus Achæis unum Chilonem palæstritam ad Lamiam in
certamen prodisse; (6) sicut et ipse satis scio Lydum hominem Adrastum
privatis opibus et consilio Græcos juvisse. Huic Adrasto statuam ex ære
posuere Lydi ante Dianæ Persicæ ædem, addita inscriptione, oppetiisse
mortem Adrastum pro Græcis contra Leonnatum prœliantem. (7)
Thermopylarum autem saltum jam superantibus Gallis non Achæi soli, sed
universi Peloponnesii occurrendum sibi non putarunt. Nam quum nullam
omnino classem haberent Barbari, satis adversus eos magnum se præsidium
habituros sperarunt, modo ut Corinthiacum Isthmum quantum inter utrumque
mare a Lechæo promontorio ad Cenchreas interest, permunissent. Fuit hæc
tunc communis omnium Peloponnesiorum sententia. (8) Postea vero quam
Galli navigiis undecunque contractis in Asiam transierunt, eo in loco
erant Græcorum res, ut nulla sibi civitas posset alium imperium
vindicare. Lacedæmoniis enim tum Leuctrica clades, tum Arcadum in unicam
civitatem Megalopolin conventus, et Messeniorum vicinitas, quominus
pristinas vires reciperent, obstiterunt. (9) Thebanos adeo urbe ipsa
eversa afflixerat Alexander, ut annis non multis post a Cassandro
reducti ne sua quidem ipsorum satis tutari potuerint. Atheniensibus
denique benevolentia quidem Græcorum ob res post gestas minime defuit;
sed nondum eis tum a Macedonico bello requiescere licuerat.



                               CAPUT VII.


_ De Achæorum potentia et concilio Achaico — Lacedæmoniorum bello contra
    Achæos suscepto — Philippi, Demetrii filii, sceleribus — ejus bello
    cum Atheniensibus gesto et Romanis Atheniensibus opem ferentibus. _

Quare iis temporibus quum non in commune consulerent Græci, sed suum
quique negotium agerent, non erant qui opibus cum Achæis conferri
possent. Eorum enim omnes civitates, una excepta Pellene, nullo a multis
retro annis devinctæ fuerant tyrannorum dominatu. Porro levius etiam
multo quam alias Græciæ partes vel bellorum impetus, vel pestilentiæ
acerbitas Achaiam vexarat. Itaque in concilium quod Achaicum vocant
itabatur, communique consilio de rebus Achaiæ deliberabatur. (2) Ac tunc
quidem conventum Ægium edici placuit, quod deleta eluvionibus Helice jam
olim ceteris Achaicis civitatibus hæc dignatione et tum opibus
præstabat. Ex aliis vero Græcis primi omnium in ejus concilii censum
venere Sicyonii; post eos et alii e Peloponneso vel statim, vel certe
aliquandiu cunctati se Achivis contribuerunt. Multos etiam ex iis qui
extra Isthmum erant, in concilii societatem acciverunt secundi Achæorum
progressus, quum eos in dies viderent meliore uti fortuna. (3) Soli
Græcorum Lacedæmonii et offensioribus semper animis in Achæos fuerunt,
et postremo aperte etiam contra eos arma ceperunt. Sed enim quum
Pellenen Achæorum urbem Agis Eudamidæ filius rex Spartæ vi cepisset, mox
inde ab Arato Sicyoniorum duce ejectus est. Cleomenes deinde Leonida
Cleonymi filio genitus, ex altera quam fuit Agis regia stirpe, Aratum et
Achæos collatis ad Dymen signis magno prœlio fudit; pacem deinde
Antigono et Achæis dedit. (4) Antigonus tunc, Philippi adhuc impuberis
tutor, Macedonum imperium regebat. Fuit Philippus Demetrii filius; ejus
erat Antigonus et patruelis et vitricus. Cum hoc igitur Antigono et
Achæis inducias pactus Cleomenes, fide mox violata, Arcadum urbem
Megalopolin diripuit; et sane noxæ piaculum accepta ad Sellasiam ab
Achæis et Antigono clade Lacedæmonii et eorum dux Cleomenes luisse
judicari merito possunt. Sed in libro de Arcadum rebus ad Cleomenem
redibit oratio. (5) Philippus autem Demetrii filius quum ad virilem
ætatem pervenisset, accepto regno ab Antigono non sane invito, magnum
universis Græcis terrorem incussit, quum ipso Philippi superioris nomine
(a quo tamen oriundus non erat; nam Amyntæ filius Philippus dominus
plane hujus gentilibus fuit), tum vero quod Philippi ipsius facinora
æmulabatur. Fuit utrique commune pecunia sibi civitatum principes
conciliare, quos intelligerent privati sui lucri quam patriæ libertatis
majorem rationem habere: hoc autem minori Philippo peculiare, in
conviviis, dum mutuis de more poculis poscerent, mortiferas potiones
propinare: quod Amyntæ filio, nisi fallor, ne in mentem quidem unquam
venit: at huic Demetrii filio Philippo familiare hoc fuit scelus, et in
levissimis ducebat noxis veneno hominem tollere. (6) Urbes hic tres,
quibus adversus Græciam pro militum suorum receptaculis uteretur,
præsidiis firmavit: eas in Græcorum contumeliam multa suffultus
confidentia Græciæ claves [_compedes?_] nuncupabat. Contra Peloponnesum
erat Corinthus, cujus etiam arcem munivit accuratius. Alterum fuit ei
contra Eubœam, Bœotos et Phocenses propugnaculum Chalcis ad Euripum.
Tertium opposuit Thessalis et Ætolorum nationi Magnesiam sub Pelio
monte. Præ ceteris vero tum justis exercituum aggressionibus, tum
repentinis latronum more excursionibus, Atheniensibus et Ætolis infestus
erat. (7) Ceterum in Atticarum rerum descriptione jam exposui quæ a
Græcis vel barbaris missa fuerint Atheniensibus contra Philippum
auxilia, et quemadmodum ob horum imbecillitatem sociorum Athenienses ad
Romanorum opem confugere coacti fuerint. Miserant et paulo ante Romani
verbo quidem Ætolis contra Philippum auxilia, re vero Macedonicarum
rerum speculatores: (8) verum tunc Atheniensibus exercitum mittendum
censuerunt. Decretum ejus imperium erat Otilio: nam hoc nomen ei viro
maxime insigne fuit. Non enim Romani Græcorum ritu unico a patribus
accepto nomine appellantur, sed tria fere singulis ut plurimum, atque
etiam plura imponuntur nomina. Id negotii duntaxat ab Romanis Otilio
datum, ut Athenienses et Ætolos contra Philippi arma tueretur. (9) At
ille e mandatorum præscripto reliqua, hoc vero non ex Romanorum
sententia gessit, quod Eubœensium Histiæam et Anticyram in Phocide, quæ
oppida Philippi imperata facere coacta fuerant, expugnavit et evertit.
Quæ res ad senatum delata, mea quidem sententia, effecit ut Otilio
Flaminius successor mitteretur.



                              CAPUT VIII.


_ Romani, duce Flaminio, cum Achæis Corinthum expugnant — Achæi
    Romanorum socii — Achæi Spartæ muros demoliuntur et Lacedæmoniis
    graviter imperant — Lacedæmonii ad Metellum et legatos Romanos
    confugiunt — de Macedonum rebus a Romanis eversis et Sibyllæ oraculo
    illud significante. _

Flaminius primo adventu superato Macedonum præsidio Eretriam diripuit;
deinde profectus Corinthum, cui rex præsidium imposuerat, suis ipse
copiis circumsedit et ab Achæis ad eam obsidendam per legatos, si
Romanorum amici esse vellent, tum vero etiam pro ea quam in Græcos omnes
præ se ferebant benevolentia, auxilia postulavit. (2) Sed illi quod ante
in Otilio indigne tulerant Flaminio etiamnum crimini dabant, quod
scilicet priscas Græciæ urbes, quæ nihil in Romanos commiserant quæque
Macedoni invitæ paruerant, eas armis adorti crudelius tractassent.
Providebant autem facile jam Romanos illud agere, ut pro Philippo et
Macedonibus Achaiæ et universæ Græciæ ipsi imperarent. Causa hæc in
Achæorum concilio magna inter dissidentes sententias contentione acta;
evicere postremo qui partis Romanorum fuere, ut ab Achæis ad oppugnandam
obsidione Corinthum auxilia mitterentur. (3) Corinthii quum in Macedonum
potestate esse desiissent, ad Achæorum se concilium statim aggregarunt,
in quo et prius locum habuerant, postquam Aratus Sicyoniorum dux e
Corinthi arce Macedonum præsidium ejecerat, Persæo, quem Antigonus
præsidio præfecerat occiso. In posterum dehinc omne tempus Romanorum
socii Achæi appellati sunt, nempe qui ad omnia rerum momenta se promptos
et alacres præstitere. Nam et in Macedoniam cum Romanis contra Philippum
penetrarunt, et susceptæ in Ætolos expeditionis comites fuere, tertio
contra Antiochum et Syros cum Romanis dimicarunt. (4) Et Macedonico
quidem atque Antiochi bello interfuerunt unam Romanorum amicitiam
secuti, cum Ætolis vero jam pridem simultates proprias exercuerant.
Deinde Nabidis tyrannide, cujus intolerabilis fuerat crudelitas, sublata
Spartam Achæi in ordinem statim redactam Achaico concilio subjecerunt,
(5) rebusque per severissima judicia repetitis mox urbis muros demoliti
sunt. Spartæ quidem muri Demetrio ac deinde Pyrrho oppugnantibus olim
tumultuario opere exstructi fuerant; Nabis postea tyrannus tales
faciundos curavit, ut nihil omnino ad eorum firmitatem desideraretur.
Eos itaque muros tunc Achæi dejecerunt, et Spartanorum liberis
interdicta quam legibus Lycurgus sanxerat disciplina, eadem qua Achæorum
puberes uti jusserunt. (6) Verum hæc a me plenius exponuntur in eo qui
Arcadum rebus attributus est libro. Lacedæmonii quum Achæorum imperata
graviter ferrent, Metellum Romanorum legatum et ejus collegas
appellarunt. Missi hi fuerant non ut Philippo bellum indicerent, cum quo
rite fuerat pax perpetrata, sed ut de criminibus quæ a Thessalis et
quibusdam Epirotis Philippo objiciebantur cognoscerent. (7) Revera autem
Philippus cum ipso Macedonum robore a Romanis jam dejectus fuerat.
Pugnans enim ad Cynoscephalas non omnino quidem victus a Flaminio et
Romanis erat; at tamen pro viribus dimicans ipse ille Philippus ita
prœlio inferior fuit, ut et exercitus sui majorem partem amitteret et ex
urbibus quas bello ad deditionem in Græcia compulerat, præsidia educere
pro fœdere cum Romanis adigeretur. (8) Pacem quidem non tam eventu
utilem, quam nomine decoram precibus atque etiam pretio ab Romanis
impetravit. Macedonum certe bellicam gloriam et imperii magnitudinem
Philippo Amyntæ filio regnante partam, alterius Philippi temporibus
pessum ituram divinitus his versibus prædixerat Sibylla:

           (9) Emathiæ populi, Argeadæ quis gloria reges,
           commoda nunc pariet regnans, nunc damna Philippus,
           Namque duces major populis atque urbibus amplis,
           imponet; sed enim Hesperiis domitus minor armis
           mox etiam Eois illustres perdet honores.

Romani enim, qui ad occasum Europæ inhabitant, Macedonum regnum
everterunt, et sociorum Attalus * ex Mysia exercitus: ad ortum autem
solis magis vergit Mysia.



                               CAPUT IX.


_ Metellus de Achæis dicto non audientibus querelas ad senatum defert —
    Lacedæmonii in senatu Achæos criminantur — Romani mittunt qui inter
    Achæos et Lacedæmonios disceptent — muri Spartæ reficiuntur — Romani
    Lacedæmoniis faventes Achæis varie adversantur. _

Metellus tunc ceterique legati non esse Achæorum et Lacedæmoniorum
querelas contemnendas censuerunt. Quare ab Achæorum magistratibus dari
sibi concilium postularunt, quo scilicet pro concione jure æquiore cum
Lacedæmoniis agendum Achæis persuaderent. At enim illi pernegare aut
illis, aut aliis quibusvis concilium se daturos, qui de qua re missi
essent senatus Romani decretum non attulissent. Metellus et collegæ,
quod Achæi se dicto audientes non præbuerant, durius accepere, ac Romam
reversi multa de illis neque omnino vera omnia ad senatum detulerunt.
(2) Sed invidiosius multo Achæos criminati sunt Areus et Alcibiadas,
Lacedæmonii illi quidem apud suos existimatione summa, sed in Achæos
iniquissimi. Nam quum eos Nabis ejecisset, apud Achæos exularant; moxque
ab iisdem, Nabide mortuo, in patriam contra populare Lacedæmoniorum
decretum reducti fuerant. Verum ii ipsi tunc in senatum Romanum
intromissi in magnam invidiam Achæos vocarunt. Quare illis Achæi
simulatque Romam abierant, in concilio capitis mulctam irrogant. (3)
Romani Appium [Claudium] et alios legatos miserunt, qui inter Achæos et
Lacedæmonios disceptarent. Sed minime futurus erat eorum adventus Achæis
gratus. Secum enim illi Areum et Alcibiadan, quos hostes Achæi
judicaverant, habebant. Illud autem homines multo gravius offendit, quod
in Achæorum conventu Romani iracundius et minime ad persuadendum
accommodate verba fecerunt. (4) In eo conventu erat Lycortas
Megalopolitanus, Arcadum facile princeps, et qui amicitia Philopœmenis
fretus animum paulo elatiorem ad sententiam dicendam afferebat. Is
causam Achæorum summa libertate dixit et Romanos etiam oratione sua
nonnihil pupugit. Legati Lycortæ dicta quasi illudentes pro nihilo
habere; quin Areum et Alcibiadan sententia sua nihil grave in Achæos
commisisse declararunt; et Lacedæmoniis ut Romam legatos mitterent
concesserunt, contra quam inter Achæos et Romanos convenerat. Decretum
enim fuerat publice ab Achæorum concilio legatos ad senatum Romanum esse
mittendos, atque interdictum ne qua ex Achæorum consessu civitas
privatam legationem moliretur. (5) Missa etiam ab Achæis contraria
legatio est. Quum multis utrinque disceptationibus in senatu res agitata
fuisset, eosdem iterum legatos Romani misere ejusque legationis
principem eundem Appium cum liberis mandatis de Achæis et Lacedæmoniis,
quod visum esset, statuendi. Hi et quos Achæi exilio multaverant Spartam
reduxerunt, mulctamque remiserunt iis qui, quod ante causæ cognitionem
discessissent, ab Achæis injuriarum erant damnati. Ac Lacedæmonios
quidem ab Achaico concilio non liberant, sed capitis judicia penes
exteros illis esse volunt, de ceteris criminibus et accusare illos et
accusari in Achaico concilio posse. Novo denique murorum ambitu
Spartanum oppidum muniendum curarunt. (6) Recepta exules Lacedæmonii
patria consilia sua ad Achæos exagitandos omnia contulerunt: quocirca
hoc se illos pacto probe ulcisci posse sperantes, Messeniis iis, qui
ejus conjurationis, qua Philopœmen occisus fuerat, participes fuisse
judicati fuerant eamque ob causam exilio ab Achæis mulctati erant, iis,
inquam, et Achæorum præterea exulibus persuasere, ut Romam querelas ad
senatum deferrent: quibuscum et ipsi profecti reditum iis pararunt.
Favente enim summo studio Lacedæmoniis Appio, Achæorum vero causam
acriter impugnante, ea facile decreturus erat senatus quæ maxime
voluerunt Messenii et Achæi exules. Missæ itaque Athenas et in Ætoliam
literæ, quibus imperabant Romani, ut Messenios et Achæos exules in suas
quosque patrias restituerent. (7) Vehementer hæc res animos Achæorum
commovit, præsertim quum se et ante injuriosius a Romanis tractatos
intelligerent, et sua in Romanos pristina merita non fuisse qua
sperarant gratia excepta viderent, quum, qui contra Philippum, Ætolos,
Antiochum egregiam Romanis operam navassent, jam exulibus et iis
hominibus qui incestas manus haberent postponerentur; imperata tamen
nihilominus sibi facienda ac tempori parendum duxerunt.



                                CAPUT X.


_ Proditionis patriæ varia exempla apud plures gentes enumerantur —
    Achæi per Callicratem proditi Romanis obnoxii redduntur. _

Atque ea quidem perditissimorum hominum perversitas, qui patriam et
cives suos hostibus vendere nihil verentur, Achæis quoque erat exitio
futura. Neque vero scelus hoc, ut semel in Græcia usurpari cœptum est,
ullum finem reperit. Dario primum Hystaspis filio in Persis regnante
Ionum res afflictæ prope sunt, classe prodita ab omnibus Samiarum
triremium præfectis, undecim duntaxat exceptis. (2) Post oppressos Ionas
subegerunt Eretriam Persæ, quum civitatis ejus principes Philagrus Cyneæ
filius et Alcimachi Euphorbus, patriam suam hostibus prodidissent. Xerxi
in Græciam irruenti Thessaliam Aleuadæ, Thebas Attaginus et Timagenidas
Thebanorum primores prodiderunt. Peloponnesiaco bello, quod inter
Athenienses et Spartanos gestum est, Agidi Lacedæmoniorum duci Xenias
Eleus Elin ipsam tradere est aggressus. (3) Lysandro dehinc qui hospites
appellabantur, donec patrias proderent Lysandro suas, quiescere nunquam
potuerunt. Philippo vero Amyntæ filio ad Græciæ imperium adspirante unam
invenias proditionis immunem Spartam, ceteras Græcorum urbes non magis
pestilentia superiorum temporum, quam proditiones deleverunt. Alexandri
felicitas effecit ut nullum magnopere insigne proditionis exemplum, quo
res ejus adjutæ fuerint, possit commemorari. (4) Post Græcorum ad Lamiam
cladem quum Antipater festinaret in Asiam transmittere, conversisque ad
illud bellum opibus facile videretur Atheniensibus pacem daturus, quod
rationibus suis minime alienum putabat si Athenas ipsas atque adeo
universam Græciam liberam esse sineret, Demades et alii consiliorum
socii homini a sententia oratione sua deducto nihil mite aut benignum in
Græcos cogitandum persuaserunt; quin quum Atheniensem populum vehementer
perterrefactum viderent, et Athenis et aliis urbibus ut Macedonum
imponerentur præsidia auctores fuere. (5) Confirmat orationem meam rerum
eventus. Athenienses enim etsi magnam acceperant in Bœotiis finibus
cladem, bis mille ex acie sua captis, mille occisis, non continuo tamen
Philippi imperata fecerunt: ad Lamiam vero ducentis ferme ac nihilo
pluribus militibus amissis, Macedonibus succubuere. Atque ita nullis
temporibus hæc proditionum pestis Græciæ desiit negotium facessere.
Achæos quidem tum Callicratis Achæi hominis perfidia Romanis parere
coegit. Initia tamen malorum omnium Achæis Persei regis et Macedonici
imperii exitium importarunt. (6) Nam quum Perseus ictum cum Romanis a
Philippo patre fœdus violasset et * * regem Sapæorum (quorum facit in
iambicis carminibus mentionem Archilochus) Abrupolim exercitu adortus
populi Romani socios sedibus expulisset suis, (7) et Romani ulti
Sapæorum injurias Perseum ipsum totumque ejus regnum in potestatem suam
redegissent, missi a Romano senatu sunt decem legati ad Macedoniæ res,
uti in rem suam foret maxime, ordinandas. Eos, quum in Græciam
venissent, omni obsequii et ad assentationem appositæ orationis genere
Callicrates circumvenire aggressus, ex illis etiam unum ad justitiam
tuendam minime propensum sibi prorsus conciliavit et in Achæorum
consilium pertraxit. (8) Is in conventu criminose queri cœpit, a
potentioribus Achæis pecunia et aliis studiorum significationibus contra
Romanos Perseum adjutum; postulare ut capitalis rei damnarentur; se
damnatos demum suo quemque nomine indicaturum. Id enimvero periniquum
universæ concioni videri; contendere, ut quos diceret Perseo favisse
palam nominaret; jus omnino non esse quemquam condemnari cujus nondum
esset nomen delatum. (9) Ibi Romanus, quum ab omnibus ejus postulatio
coargueretur, ex composito nominare non dubitavit omnes qui prætores
Achæorum exercitus duxissent; et omnes affirmare eam noxam commisisse,
quod Macedonum Persei partes fovissent. Hæc ille dixit a Callicrate
subornatus. Tunc Xenon non minimæ inter Achæos auctoritatis vir: «Quod
ad hoc, inquit, crimen attinet, ipse etiam Achæorum copiis præfui; sed
neque ulla unquam Romanos in re læsi, neque ulla mihi omnino fuit cum
Perseo amicitia; atque hujus quidem criminis vel in Achæorum conventu,
vel inter ipsos Romanos non dubitarim judicium sustinere.» (10) Hoc a
Xenone dictum ex innocentiæ conscientia statim arripuit Romanus tanquam
accommodatum fraudi suæ consilium. Quare quoscunque studii in Perseum
Callicrates accusarat, eos omnes Romam ad causam dicendam mitti imperat.
Novum id fuit et inusitatum Græcis. Neque enim vel potentissimi
Macedonum reges, Philippus Amyntæ filius, aut Alexander, adversarios
unquam suos e Græcia in Macedoniam disceptandi causa mitti postularunt;
sed facile passi sunt, quibus de rebus ambigeretur ab Amphictyonibus
cognosci. (11) At Romani tunc Achæorum quemcunque, cujus modo nomen
Callicrates detulisset, nocentem innocentemve, Romam edicto suo deduci
imperarunt. Fuerunt qui deducti sunt plures fere quam mille: quos Romani
quasi Achæorum præjudicio damnatos in publicas custodias per Hetruriæ
oppida diviserunt. Alios deinde super alios ab Achæis missos legatos et
deprecatores nihili omnino fecerunt. (12) Post septimum ac decimum demum
annum trecentos ferme viros vel eo etiam pauciores, qui ex omni Achæorum
numero reliqui erant in Italia, dimiserunt, satis jam eos pœnarum
dedisse rati. At eos qui effugere conati sunt vel ex ipso itinere
antequam Romam perducerentur, vel ex iis in quas relegati fuerant
urbibus, a fuga retractos nulla accepta excusatione capitali supplicio
affecerunt.



                               CAPUT XI.


_ Gallus a Romanis judex in Græciam missus plures civitates a conventu
    Achæorum disjungit — de Atheniensium et Oropiorum contentionibus —
    Achæi Oropiis opem ferre decernunt. _

Miserunt rursus Romani senatorium virum in Græciam: nomen ei erat
[Sulpicius] Gallus; missus autem erat ad dirimendas inter Lacedæmonios
et. Argivos de finibus controversias. Is multa in Græcum nomen et dixit
et fecit insolenter et plane utramque civitatem ludibrio habuit. (2) Nam
quæ rerum gestarum gloria aliquando floruerant urbes, quæque de agrorum
finibus magno et diutino bello certaverant, eas hic dignas non putavit,
quarum causam cognosceret, quum et Philippum antea Amyntæ filium
disceptatorem habuissent; sed eam Gallus cognitionem ad Callicratem
impurissimum hominem cunctæque Græciæ perniciem rejecit. (3) Præterea
quum Ætoli e Pleurone ad eum venientes sejungi se ab Achæorum concilio
postulassent, eis permisit ut suis propriis auspiciis legatos Romam
mitterent. Est vero senatus auctoritate eorum ab Achæis defectio
comprobata; et [Sulpicio] Gallo ante erat mandatum, ut quam posset
plurimas civitates ab Achæorum conventu disjungeret; quod ille impigre
effectum reddidit. (4) Interea quum Athenienses egestate potius, quam
libera voluntate impulsi sociam civitatem Oropum diripuissent, nempe qui
Macedonico bello rebus accisis Græcorum jam prope omnium essent
egentissimi, ad senatum Romanorum confugiunt Oropii. Qui quum injuriam
factam illis censuisset, Sicyonios jussit ab Atheniensibus multam
petere, quanti scilicet illatam Oropiis injuriam ipsi æstimassent. (5)
Sicyonii, quum diem judicii non obissent Athenienses, multam illis
talentûm quingentorum irrogarunt. Athenienses ad senatum Romanum
provocarunt; cujus decreto omnis ea multa ad centum duntaxat talenta
redacta est; quod ipsum etiam non est persolutum. Quin Oropios tum
promissis, tum muneribus delinitos ad tale fœdus adduxerunt Athenienses,
ut obsidibus datis præsidium intra oppidum acciperent; ea tamen lege, ut
si novæ de Atheniensibus inciderent querelæ, hi et præsidium quod
imposuissent ultro deducerent, et obsides redderent. (6) Non ita multo
post a præsidiariis nonnullis in oppidanos injuriæ factæ. Quocirca
legatis Athenas missis contendebant Oropii, ut ex pacto convento et
præsidium deduceretur et obsides redderentur. Neutrum se facturos esse
Athenienses responderunt: non enim esse publicas illas populi injurias,
sed paucorum qui in præsidio eo fuissent; et illos quam commeruissent
pœnam suscepturos. (7) At Oropii Achæorum auxilium implorarunt. Quod
quum illi ferendum non censerent, amicitiam quæ sibi cum Atheniensibus
intercedebat veriti, Menalcidæ, homini Spartano quidem, sed qui tunc
copiis Achæorum imperabat, decem talenta se daturos pollicentur, si
Achæorum sibi auxilium præsto ut esset effecisset. Menalcidas quum
sciret, magnas esse propter Romanorum amicitiam inter Achæos Callicratis
opes, cum illo æqua parte precium communicare pollicetur. (8) Ita
conjunctis studiis efficiunt, ut Oropiis adversus Athenienses auxilium
decernatur. ld quum renuntiatum Atheniensibus a quopiam esset, quanta
maxime potuerunt celeritate Oropum adorti prædæ superioris reliquiis, si
quæ forte supererant, asportatis, præsidium deducunt. Achæis, quum
serius quam oportuerat auxilium misissent, persuadent Menalcidas et
Callicrates, ut Atticam terram hostiliter invadant. Verum quum et ex
aliis Graciæ partibus et e Lacedæmone ad hostem repellendum auxilia
convenissent, exercitum Achæi suum domum reportarunt.



                               CAPUT XII.


_ Menalcidas Lacedæmonius perfidia superat Callicratem — Diæi fraude
    bellum inter Lacedæmonios et Achæos conflatur, ad quod componendum
    senatus Romanorum legatos mittit. _

Ab Oropiis autem, etsi nulla ex parte ad eorum salutem quicquam
profecerat Achæorum societas, promissum tamen Menalcidas pretium exegit.
Quo ille accepto alienum omnino rationibus suis putavit, quæstus
participem Callicratem facere. Quare hominem primum exspectationibus
eludere, mox dolo circumvenire; postremo aperte etiam fraudare aggressus
est. (2) Quæ res vetus illud verum esse declaravit: Et ignis est alio
magis qui urat igne, lupisque sævior lupus est aliis, et accipiter ocius
accipitre volat, si Callicratem ipsum immaniorem ante alios sui temporis
omnes superavit perfidia Menalcidas. Callicrates, uti homo erat cujusvis
lucri cupidus, quum gratis habere se susceptas cum Atheniensibus
inimicitias permoleste ferret, Menalcidan jam abeuntem magistratu
capitis apud Achæos arcessivit; crimini dabat, legatione apud Romanos
contra Achæos functum ac operam enixe dedisse, ut Spartanos ab Achæis
abduceret. (3) Ibi Menalcidas quum se in fortunarum omnium discrimen
deductum videret, Diæo homini Megalopolitano successori suo in
magistratu Achaico, ex Oropica illa pecunia talenta elargitur tria. Hoc
ille devinctus munere invitissimis etiam Achæis Menalcidan capitis
periculo erat exempturus. Ea res quum Diæo apud Achæos publice ac
privatim magno esset probro, avertendæ ille invidiæ causa ad majorum
negotiorum cogitationes et secundarum rerum spem Achæorum animos erigit.
Quare talem fraudem est commentus. (4) Lacedæmonii suas de finibus
agrorum controversias ad Romanum senatum detulerant; senatus omnia
omnium rerum præterquam capitis judicia ad Achæorum conventum rejecerat.
At Diæus gratioso mendacio multitudinis animos mulcens judicio Achæorum
capitis etiam crimina de Spartanis permissa comminiscitur. (5) Et Achæi
quidem quum ei fidem habuissent, de Spartanorum capitalibus causis
judicia fere facere aggressi sunt. Recusabant Lacedæmonii, et mendacii
Diæum arguentes rursus Romanum senatum ea de re per legatos consulturi
erant. At Achæi hoc ipsum arripere et in crimen vocare, quum dicerent,
earum urbium quæ secum facerent nullam omnino sui esse juris, aut posse
earum aliquam privatim sine publico universi concilii decreto Romam
legatos mittere. (6) Ex his concertationibus belli causæ inter Achæos et
Lacedæmonios exstitere. Satis intelligebant Lacedæmonii multo se esse
Achæis opibus inferiores. Quare dimissis per urbes quæ Achaicæ ditionis
erant, ad ipsum etiam Diæum privatim legatis, bellum deprecabantur. A
civitatibus idem omnibus responsum tulere, quum jam prætor suus ut
juventutem armatam educerent denunciarit, oportere se dicte audientes
esse; prætor ipse Diæus non Spartæ aiebat se, sed iis qui ejus civitatis
otium turbarent bellum illaturum. (7) Ac rogante senatu quotnam esse
putaret otii et tranquillitatis hostes, optimatum ille Spartanorum
viginti quattuor nomina edidit. In ea rerum trepidatione probata est
Agasisthenis sententia, hominis clari etiam prius et honorati, sed ad
cujus laudes ex hoc ipso civibus suis dato consilio magnus accessit
cumulus. Persuasit illis ipsis primoribus quos Diæus Achæis dedi
postularet, ut voluntario exilio belli in patriam suam conflati
incendium restinguerent; futurum enim ut, si Romam confugerent, primo
quoque tempore a Romanis restituerentur. (8) Quum itaque exilii causa
solum illi vertissent, per speciem a Spartanis in judicium vocati sunt
et capitis damnati. Miserunt et Achæi Romam Callicratem et Diæum, qui in
senatu contra Spartanos exules causam dicerent; et Callicrates quidem in
itinere morbo interiit; nec scio fueritne, si Romam pervenisset,
emolumenti aliquid Achæis allaturus, an nova inter illos majorum malorum
semina sparsurus. Diæus vero et Menalcidas ubi Romam pervenerunt, quum
multa ultro citroque per altercationem contumeliosius inter se jactata
dixissent audissentque, (9) postremo respondit senatus, legatos in
Græciam venturos qui de quibus inter se dissiderent Lacedæmonii et Achæi
rebus cognoscerent. Legati ex urbe otiosius iter fecerunt. Quocirca
tantum interfuit spatii, ut interea Diæus Achæos, Menalcidas Spartanos
dolo circumvenire potuerint. Ille Achæis persuasit, Romanorum decreto
Spartanos in Achæorum officio ac potestate fore: contra Lacedæmonios in
eam sententiam adduxit Menalcidas, ut crederent a concilio se jam
Achæorum sejunctos atque liberatos Romanorum decreto esse.



                              CAPUT XIII.


_ Achæi exercitum conscribunt contra Spartam Damocrito duce —
    Lacedæmonii pugnam conserunt cum Achæis et fugantur — Damocritus
    proditionis accusatus aufugit — Diæi, ducis Achæorum, callidum
    facinus in Lacedæmonios — Menalcidas, dux Lacedæmoniorum, urbe Iaso
    capta, odium civium incurrit et vitam veneno finit. _

Hæ controversiæ in causa fuerunt, ut renunciato novo jam prætore
Damocrito Achæi exercitum conscriberent et contra Lacedæmonios arma
caperent. Eodem ferme tempore Metellus consul Romanorum exercitum in
Macedoniam transportavit. Bellum enim ei decretum fuerat contra
Andriscum Persei filium novas in Romanos res molientem. Ac Macedonicum
quidem bellum facile prosperos ex Romanorum sententia successus erat
inventurum, (2) Metellus autem iis, quos miserat senatus Romanus, in
Asiam cum imperio, persuadet ut, priusquam transmittant, cum ducibus
Achæorum congressi edicant, ne bellum contra Lacedæmonios susciperent,
atque ut omnino exspectarent legatos eos qui a senatu mitterentur
arbitri inter Achæos et Lacedæmonios futuri. (3) Mandata illi quidem ad
Damocritum et Achæos detulerunt, quum jam illi contra Lacedæmonios
exercitum ducerent; quare quum nihil sane se ulla oratione contra
Achæorum pervicaciam profecturos intelligerent, in Asiam perrexerunt.
Ipsi quoque Lacedæmonii animi elatione magis quam viribus subnisi cum
suis copiis hosti occurrerunt, satis illi quidem habituri suos si fines
defendere possent. Prœlio mox superati quum circiter mille et ætate et
viribus florentes milites occubuissent, intra mœnia se reliqui
effusissima fuga recepere. (4) Quodsi hostem persequi maturasset
Damocritus, eodem tempore Achæi quo fugientes Lacedæmonii apertis
introrumpere potuissent portis Spartæ: verum ille et tunc canere jussit
receptui et exinde se ad excursiones et agri populationes convertit, non
circumsedit urbem. (5) Is reportato domum exercitu majestatis damnatus
est ab Achæis, multa quinquaginta talentûm irrogata. Eam quum unde
solveret non haberet, clanculum e Peloponneso aufugit. In Damocriti
locum prætor renunciatus est iterum Achæorum suffragiis Diæus. Ad eum
quum legatos rursus misisset Metellus, res ita convenit, induciæ ut
inter Achæos et Spartanos essent usquedum adessent qui disceptandi causa
a Romanis missi fuerant. (6) Callidum interea aggreditur in Lacedæmonios
Achaicus prætor facinus. Oppida omnia, quæ in orbem Spartæ finitima
erant, ad Achæorum amicitiam pellicit et ea præsidiis firmat, ut unde
erumperent quove se reciperent contra Spartanos castella haberent Achæi.
(7) Decreverant et Lacedæmonii imperium Menalcidæ, qui etsi Lacedæmonios
ad extremam tum reliquarum copiarum, tum vero pecuniæ inopiam redactos
intelligebat, præsertim vero quum neque coli neque seri ager potuisset,
educto tamen violata induciarum fide exercitu, Iasum oppidum, quod intra
Laconiæ quidem fines erat, sed ad Achæorum ditionem pertinebat, subito
impetu captum diripit. (8) Sic Menalcidas, conflato rursum inter
Lacedæmonios et Achæos bello, quum se partim civium criminationibus
expositum videret, partim nullam eis a se in præsenti periculo afferri
salutem posse animadverteret, epoto pharmaco ipse sibi mortem conscivit.
Hunc Menalcidas vitæ exitum habuit, vir ut in Lacedæmoniorum tunc
imperio minime omnium prudens, sic dum Achæorum rebus præfuit, singulari
perfidia.



                               CAPUT XIV.


_ Ex legatis Romanis Orestes Achæis senatus mandata denuntiat — Achæi
    his permoti Spartanos Corinthi degentes hostiliter comprehendunt —
    Critolaus, Achæorum dux, Romanis bellum inferre cupiens eorum
    legatos eludit — Critolaus et Pytheas sollicitant Achæos ad bellum
    contra Spartam et Romanos suscipiendum — Romani Mummium consulem
    contra Achæos mittunt. _

In Græciam tandem pervenere Roma simultatum inter Lacedæmonios et Achæos
disceptatores, quorum princeps Orestes fuit. * * et magistratus Achaiæ
civitatum singularum ad se vocavit et inprimis Diæum. Qui quum
convenissent ubi deverterat Orestes, renuntiavit senatum censere, neque
Lacedæmonios neque Corinthum ipsam Achæis contribuere se debere; Argos
præterea, Heracleam quæ ad Œtam est, Orchomenios Arcadici nominis, ab
Achæorum concilio sejungendos: neque enim his esse populis ullam cum
Achæis cognationem, et eas civitates cœpisse cum illis serius facere.
(2) Hæc dum Orestes exponeret, Achaici magistratus prius etiam quam ille
perorat e deversorio Orestis exsiluerunt, et convocarunt ad concionem
Achæos. Hi, cognita Romani senatus sententia, repente in Spartanos eos
qui forte Corinthi erant impetum fecerunt; ac corripuit quemcunque vel
certo nossent esse Lacedæmonium, vel ex tonsura, calceatura, veste aut
nomine Lacedæmonium esse suspicarentur, quosdam etiam qui se in Orestis
deversorium fuga jam proripuerant, etiam inde summa vi extrahere
nitebantur. (3) Legati furorem illum compescere conati monere identidem
et queri, ab ipsis prioribus injuria se et contumelia lacessitos. Paucis
post diebus Lacedæmonii omnes, qui deprehensi captique fuerant, in
carcerem ab Achæis conjecti, dimissis iis quos non esse Laconici nominis
constitisset. Missi deinde Romam et alii primores Achæorum et Thearidas
legationis princeps. Ii quum in via aliis legatis a Romanis eadem de
causa post illam Orestis legationem missis obvii facti essent, pedem
retulerunt. (4) Jam Diæus imperii sui tempus expleverat; in ejus locum
ab Achæis creatus est Critolaus. Huic acris et inconsiderata incesserat
cupiditas cum Romanis bellandi. Quocirca quum novi jam adessent a
Romanis missi arbitri, occurrit illis quidem ad Tegeam Arcadiæ urbem; ne
vero in publico Achæorum concilio mandata exponerent, arte cavit. Nam
legatis quidem audientibus per nuntios edici concilium jussit, clam vero
per literas conciliariis denuntiavit: concilii diem ne obirent. (5)
Conventu in diem dictam frustra exspectato se plane elusos esse a
Critolao Romani intellexerunt, præsertim vero quum aliud ille juberet
legatos certum et statum concilium in mensem sextum exspectare: ad se
quod attineat, se de rebus Achæorum publicis privata cum illis colloquia
habiturum esse negavit. Legati igitur quum elusos se cognovissent, domum
redierunt. Critolaus deinde edicto Corinthum concilio Achæis pro
concione persuadet, Spartanis bellum inferant atque ut aperte contra
Romanos arma capiant. (6) Regem quidem vel civitatem quampiam suscepto
bello male rem gerere, genii cujuspiam invidia magis quam belligerantium
culpa contigit: audacia vero cum imbecillitate conjuncta est furor
potius quam infortunium nominanda; id quod Critolao etiam atque Achæis
obfuit. Præterea incitavit vehementer Achæos Pytheas Bœotorum
magistratus, Thebanis ultro profitentibus belli se contra Romanos
gerendi socios fore. (7) Pecuniam autem ut primum Phocensibus penderent
Metellus Thebanis imperarat, quod in eorum fines armati excurrerant;
alteram item multam Eubœensibus, quod agrum eorundem Eubœensium
populationibus evastassent; tertiam Amphissensibus debere Thebanos
pronunciarat, quod eorum sub messis tempus frumenta desecuissent.

Romani et ex legatorum quos in Græciam miserant oratione et Metelli ex
literis edocti quæ egissent Achæi, eorum injurias esse persequendas
censuerant. Creatus tum jam consul fuerat Mummius; huic igitur ad bellum
Achæis inferendum classis et pedestres copiæ sunt decretæ.



                               CAPUT XV.


_ Metellus Achæis veniæ et pacis conditiones fert — Critolaus et Achæi,
    illis repudiatis, bellum capessunt — Achæi prœlio superantur et
    Critolaus perit — Diæus, Achæorum dux, bellum continuat — Metellus
    Thebas et Megaram capit. _

Metellus ubi rescierat Mummium et cum eo exercitum adversus Achæos
profectum adventare, omni studio contendebat bello finem imponere ante
Mummii in Græciam adventum. (2) Per nuntios itaque Achæis edicit, ut
Lacedæmonios et alias omnes civitates quas Romani dixissent, ab Achaici
consessus officio discedere æquo animo ferrent; id si facere non
recusassent, pristinæ in Romanos contumaciæ veniam pollicebatur. Eodem
tempore ex Macedonia per Thessaliam præter Lamiacum sinum exercitum
ducit. At Critolaus tantum abfuit ut ullam orationem, quæ ad concordiam
spectaret, admitteret, ut Heracleam recusantem cum Achæis censeri
circumsessam tenere ausus fuerit. (3) Quum audisset tamen de
speculatoribus Metellum exercitu Sperchium amnem transisse, Scarpheam
(Locrorum ea urbs est) confugit, neque, quum posset in iis quæ sunt
inter Heracleam et Thermopylas angustiis consistere, Metellum ausus est
exspectare, sed tanto pavore consternatus est, ut ne ex ipsa quidem loci
commoditate in meliorem se spem erigere potuerit; quum ex eo tamen loco
Lacedæmonii contra Persas, et contra Gallos Athenienses præclara
dedissent virtutis documenta. (4) Fugientes priusquam Scarpheam se
reciperent Metellus assecutus, maximum eorum numerum cecidit; vivi haud
minus mille capti: at Critolaus neque vivus uspiam post pugnam, neque
inter cadavera est repertus. Quodsi forte in cœnosam maris sub Œta monte
paludem se demisit, mirum nihil fuit cæca et profunda voragine absorptum
prorsus evanuisse. (5) Sed alia etiam de ejus morte conjici possunt.
Interim Arcadum cohors lectissimorum hominum circiter mille, qui cum
Critolao ad bellum exierant, Elateam in Phocidem contenderunt. In eam
urbem quum propter veterem nescio quam cognationem recepti fuissent,
paulo post, Critolai et Achæorum clade cognita, eos inde Phocenses
excedere jusserunt. (8) In Peloponnesum retrocedentes in Metelli et
Romanorum exercitum ad Chæroneam inciderunt. Ibi ad internecionem cæsi
divinitus scelere suo dignas dedisse pœnas videri possunt, eo potissimum
loco a Romanis oppressi quo Græcos cum Philippo Macedonum rege acie
dimicantes deseruerant. (7) Tum Achæorum imperium ad Diæum rediit; qui
quod Miltiades Atheniensis ante pugnam Marathoniam fecerat imitatus,
vocatis ad libertatem servis et ad arma omni militari ætate Achæorum et
Arcadum conscripta, exercitum contraxit ex collectitia ingenuorum
pariter et servitiorum turba, equitum ferme sexcentorum, gravis armaturæ
peditum quattuordecim millium. (8) Ibi jam ad ultimam vecordiam Diæus
processit; qui quum ante oculos prope haberet omnem Achæorum superiorem
apparatum adversus Metellum et infelicem Critolai pugnam, ex illo tamen
delectu ad quattuor millia hominum selegit, eosque duce Alcamene Megaram
misit, quo et urbi præsidio essent et Metello in Peloponnesum jam
invadenti obsisterent. (9) Metellus vero quum lectissimam Arcadum
cohortem ad Chæroneam stravisset, motis castris Thebas contendit.
Thebani enim cum Achæis Heracleam copiis obsederant eorumque in prœlio
ad Scarpheam fuerant socii. Metello jam appropinquante Thebanæ mulieres
et cujusvis ætatis viri urbe relicta partim per Bœotiæ agros et oppida
palantes sunt dilapsi, partim in montium juga confugere. (10) Vacuam
urbem ingressus imperator Romanus neque deûm templa exuri, neque domos
everti passus est; edicto etiam cavit, ne quis e ceteris Thebanis vel
occideretur, vel fugiens caperetur, at Pytheam, si captus fuisset, ad se
duci jussit. Et is quidem statim inventus et ad Metellum perductus,
merito affectus est supplicio. Quum jam prope ad Megaræ mœnia Romanus
accederet, non sustinuit Alcamenes, sed cum præsidiariorum manu ilico
Corinthum in Achæorum castra confugit. (11) Megarenses urbem suam sine
certamine Romanis dediderunt. Metellus ubi primum Isthmum attigit, etsi
prospere ei omnia evenerant, ad pacis tamen conditiones ultro Achæos
invitabat. Vehementius enim sollicitabat eum utriusque belli, tam
Macedonici quam Achaici, conficiendi spes. Hujus quominus fieret voti
compos, Diæi stultitiæ plenum consilium obstitit.



                               CAPUT XVI.


_ Mummii cum Oreste adventus ad Isthmum — Achæi Romanos aggressi
    fugantur — Diæi factum dissimile facto Callistrati — Diæus se veneno
    conficit — Mummius Corinthum capit et evertit — civitatum Græcarum
    magistratus constituit — illis Romani postea pristinum statum
    reddunt et Achaiæ præsidem mittunt. _

Dum hæc aguntur, Mummius Orestem, qui ante inter Achæos et Lacedæmonios
arbiter fuerat, secum habens mane ad exercitum Romanum pervenit. Et
Metello quidem cum suis copiis in Macedoniam amandato ad Isthmum ipse
substitit, donec universum agmen coegisset. Fuit militum numerus equites
ter mille et quingenti, peditum viginti tria millia. Præsto fuerunt
Cretenses sagittarii, et e Pergamo quæ supra Caicum est ab Attalo missam
manum adduxit Philopœmen. (2) Sociorum quosdam ex Italia et auxilia
Mummius duodecim ante castra stadiis collocavit ad excubias ibi agendas.
Achæi, quum Romani præ nimia fiducia custodias minus diligenter agerent,
adoriuntur hos circa primam vigiliam eorumque multos occidunt, plures
loco pulsos usque in castra persequuntur, scuta fere quingenta ceperunt.
Hoc elati successu Achæi priores pugnam poscere sunt ausi. (3) Verum ubi
Mummius in hostem aciem direxit, Achæorum equitatus ad primam Romanorum
equitum contra quos steterat impressionem in fugam se dedit. Sustinuit
gravis armatura primum Romani peditatus congressum, etsi animos non
mediocriter fregerat subita illa equitum fuga; et sola quidem audacia
longe impares numero, et jam dimicando fatigati restiterunt tamen,
quousque mille hominum lectissimorum globus e transverso in latera
invaserunt; tunc enim ex omni parte effusissimam fugam fecere. Quodsi
Diæus ab adverso prœlio Corinthum se recepisset eodemque dispersas
suorum reliquias coegisset, potuissent fortasse Achæi a Mummio,
præsertim si ad obsidionem res devenisset belloque mora fuisset injecta,
mitius aliquid impetrare. At ille ut primum sui terga hosti vertere
cœperunt, recta Megalopolin evasit; in Achæis servandis haudquaquam ea
usus animi magnitudine, qua Callistratus Empedi filius olim Atheniensium
saluti consuluerat. (5) Is enim in Sicilia ad Asinarum amnem,
Atheniensium et eorum qui ejus expeditionis socii fuerant copiis prope
ad internecionem deletis, per medios hostes equitibus, quorum ipse dux
erat, audacter viam fecit; ac deinde Catinam cum magna suorum parte
incolumis elapsus, mox eadem via Syracusas pergens eos opprimere est
conatus, qui castra Atheniensium diripiebant. Ibi quinque ex hostium
numero cæsis ipse, equo saucio, aliquot letalibus vulneribus acceptis,
animam efflavit. (6) Hic igitur, parta et Atheniensibus et sibi insigni
gloria, servatisque quibus imperarat equitibus mortem sponte oppetiit.
At Diæus, illius virtutem minime æmulatus, amissis Achæorum copiis
Megalopolitanis imminentis calamitatis nuntium ipse attulit; ac postremo
manu sua uxore, ne captiva in hostium potestatem veniret, occisa, hausto
ipse veneno occubuit; et sane uti pecuniæ cupiditate Menalcidæ par fuit,
sic propemodum vitæ exitum habuit mortis turpitudine consimilem. (7)
Achæi, qui Corinthum post pugnam confugerant, intendentibus se noctis
tenebris clam abiere, et cum illis Corinthiorum longe maximus numerus.
Mummius etsi apertas videbat Corinthi portas, intrare tamen urbem
cunctabatur, quod ne intra muros insidiæ comparatæ fuissent metuebat.
(8) Tertio demum post pugnam die Corinthum vi cepit cremavitque; viri
omnes trucidati, feminæ et pueri Mummii jussu sub corona venditi;
venditi etiam servi quicunque manumissi in Achæorum acie steterant,
neque in prœlio ceciderant. Ornamenta et signa admiratione quæque
dignissima Romam asportata; quæ vero minoris erant pretii, Attali
auxiliorum duci Philopœmeni donata; et hac ipsa etiam ætate apud
Pergamenos Corinthiorum spolia visuntur. (9) Aliarum urbium, quæ contra
Romanos bellum susceperant, muros Mummius dejecit, arma civibus ademit,
priusquam Roma mitterentur quorum consilio in Græciæ rebus ordinandis
uteretur. Ubi vero adfuerunt illi, statim omnem e civitatibus popularem
administrationem sustulit; magistratus ex censu instituti, tributa
Græciæ imposita, locupletibus extra fines suos agri possessione
interdictum, concilia singularum nationum, Achaicum, Phocicum, Bœoticum,
itidemque in aliis Græciæ partibus, pariter omnia abolita. (10) Non
multis post annis Romanos Græcorum misericordia cepit. Quare et prisca
concilia sua cuique genti restituta et agros extra fines habere
permissum; remissæ etiam quas Mummius civitatibus constituerat multæ.
Bœotos enim ille et Eubœenses Heracleotis talenta centum, Achæos
Lacedæmoniis ducenta pendere jusserat. Hæc illis civitatibus pecunia
omnis a Romanis condonata. Sed mittitur etiamnum in Græciam prætor
Romanus; quem Achaiæ, non Græciæ prætorem appellant, quod scilicet Græci
subacti erant principatum obtinentibus Achæis. (11) Confectum est
Achaicum bellum archontis magistratum Athenis gerente Antitheo,
Olympiade sexagesima supra centesimam, qua (de stadio) victor est
renunciatus Diodorus Sicyonius.



                              CAPUT XVII.


_ Græcia tunc temporis ad summam inopiam redacta — Græciæ sors sub
    Nerone et Vespasiano — Achaiæ finium et urbium descriptio, primum
    Dymes — de memorandis Dymes — Atte dæmone — Œbota cursore. _

Atque his quidem temporibus Græcia, jam pridem multis particulatim
lacerata et vexata adversis rerum casibus, ad summam inopiam depressa
est. Argos, quæ heroicis olim temporibus admodum potens et opulenta
fuerat civitas, translato ad Dores regno acerbiorem experiri fortunam
cœpit. (2) Atheniensium rempublicam post Peloponnesiaci belli et
pestilentiæ cladem respirantem et quasi emergentem rursus, Macedonum
potentia paucis post annis erat oppressura. Bœotiis Thebis itidem ex
Macedonia Alexandri iracundia exitio fuit. Lacedæmonios Thebani
Epaminondæ virtus ac deinde Achæorum arma perculere. Sero tandem et ægre
Achæorum imperium quum, quasi ex truncata et majori ex parte arida
arbore, surgere conaretur, quominus invalesceret, imperatorum suorum
obstitit improbitas. (3) Multis post ætatibus quum ad Neronem Romanorum
imperium pervenisset, is Græciæ sine populi Romani detrimento suam
reddidit libertatem. Pro ea enim Sardiniam prædivitem insulam ei
attribuit. In hoc Neronis factum quum intueor, rectissime mihi videtur
Plato Aristonis filius dixisse, gravissima quæque et maxime insignia
peccata non esse leviorum aut mediocrium ingeniorum offensiones; sed ab
animi præclara quadam indole, vitiosa educatione depravata, proficisci
consuevisse. (4) Sed enim non fuit hoc beneficium Græcis ad
diuturnitatem stabile. Nam quum imperii gubernacula post Neronem
Vespasianus teneret, Græci ad interna bella processerunt; quare eos
Vespasianus annuo vectigali imposito Romanis magistratibus iterum parere
jussit, quod diceret libertate uti Græcos jam dedidicisse. Et hæc quidem
de Achæorum rebus quæ commemorarem habui.

5. Agri fines inter Achæos et Eleos Larisus amnis est; et in ipsa fere
fluminis ripa Larisææ Minervæ templum. Abest a Lariso Achæorum urbs Dyme
stadia ferme triginta. Hanc Philippus, Demetrii filius, unam ex omnibus
Achæorum urbibus dicto audientem habuit; et hanc unam ob culpam
Sulpicius (hic quoque dux Romanus) exercitui Dymen diripiendam dedit;
Augustus eam postea Patrensibus attribuit. (6) Priscis temporibus Palea
est appellata. Hoc quod nunc habet nominis tunc accepit, quum in Ionum
adhuc ditione esset. Neque vero satis mihi liquet, utrum a Dyme femina
indigena, an a Dymante Ægimii filio sit nuncupata. Quodsi quis forte
elegos legerit, qui in Œbotæ statua Olympiæ inscripti sunt, non facile
tamen de hujus urbis nomine ambigere possit. Œbotæ enim Dymæo palma de
stadio data Olympiade sexta; statua vero in Olympia ex Delphico quodam
responso octogesima demum Olympiade est erecta. Ad eum hi versus
inscripti:

               (7) Œniæ Œbotas stadium superavit Achivus,
                per quem Palea clarius enituit.

Verum nihil nominis hæc commutatio, quod scilicet non Dymen, sed Paleam
hi versus nominent, quemquam conturbarit. Prisca enim nomina carminibus
præ recentioribus apta judicantur, et ea inprimis usurpant Græci poetæ,
qui Amphiaraum et Adrastum Phoronidas, Erechthiden Theseum solent
appellare. (8) In suburbano Dymes agro ad viæ dexteram Sostrati
sepulcrum exstat. Fuit hic indigena adolescentulus, Herculi (ut aiunt)
in amoribus, et superstitem illi Herculem ipsum tumulum puero fecisse
memorant capillumque inferias misisse. Ætate etiamnum mea imminet terræ
aggeri pila cui Herculis signum insistit. Parentare etiam Sostrato
populares suos accepi. (9) Habent iidem Dymæi Minervæ ædem et signum
valde prisci operis. Aliud etiam apud Dymæos Dindymenæ matri et Attæ
dedicatum est fanum. Attes quidem hic quisnam fuerit, de eo nihil omnino
arcani invenire potui. Sed Hermesianax elegorum scriptor versibus
prodidit, Calai Phrygis filium fuisse et ad sobolem procreandam plane
inutilem editum a matre. Quum jam adolevisset, in Lydiam migrasse idem
Hermesianax narrat ibique Magnæ Matris cæremonias monstrasse; tanto vero
in honore apud Lydos fuisse, ut id moleste ferens Juppiter aprum in
Lydorum segetes immiserit; (10) a quo et alii e Lydis et ipse Attes
interemptus fuerit. Aliquid quod hinc pendet faciunt Gallogræci
Pessinuntis incolæ: sue enim tanquam impura bestia omnino abstinent. Sed
hoc non ipsi credunt de Atte, verum alius longe sermo est de eo apud
ipsos memoriæ consecratus. Jovem fabulantur per somnum in terram semen
profudisse; terram postea absoluto fœturæ tempore genium edidisse qui
duplex haberet inguen, alterum maris, alterum feminæ; Agdistin
appellatum; deos monstro exterritos virilem ei partem exsecuisse; (11)
ex ea amygdalum enatam, cujus quum maturos fructus appetisset Sangarii
amnis filia eosque in sinum abdidisset, evanuisse illos quidem, verum
puellam gravidam factam puerum enixam; hunc expositum et a capro
educatum, quum adolevisset, eximia fuisse et multo quam humana
excellentiore pulchritudine: quocirca acri ejus amore captum Agdistin.
Quum ad virilem ætatem pervenisset, Pessinuntem eum propinqui sui
miserunt, ut regis filiam uxorem duceret. (12) Ibi quum jam nuptiale
carmen cantaretur, repente Agdistis interveniens tantum Attæ immisit
furorem, ut sibi pudenda præcideret. Hoc item socer ipsius fecit.
Agdistin facti in Atten admissi pœnituit. Quare a Jove impetravit ne qua
in posterum corporis Attæ pars putresceret aut tabesceret. Hæc de Atte
in vulgus prodita. (13) In Dymæorum finibus Œbotæ cursoris ** qui quum
primus ex Achæis Olympiæ coronam meruisset neque ullum apud cives suos
eo nomine præcipuum honorem esset adeptus, imprecatum Achæis aiunt ne
quis ipsorum unquam palmam Olympicam ferret. Exstitit omnino deorum
aliquis cui fuit curæ ratam facere eam Œbotæ exsecrationem. Id tum demum
resciverunt Achæi, quum se mirantes Olympicarum palmarum compotes fieri
nunquam amplius potuisse Delphos ad oraculum miserunt: (14) et tunc
quidem, quum et alia in Œbotæ honorem instituissent virique statuam in
Olympiam misissent, mox Sostratus Pelleneus in stadio pueros vicit. Et
hac etiamnum ætate Achæis athletis solenne, ut priusquam in Olympicum
certamen descendant, Œbotæ parentent, ejusque statuæ victores coronam
imponant Olympiæ.



                              CAPUT XVIII.


_ De Piro amne et urbe Oleno — Patrensium urbe et Glauco amne —
    Patrensium de Baccho narratio — Patrei stemma — urbs Patræ relicta
    et ab Augusto Imperatore restituta — de memorandis urbis Patrensium,
    templo et signo Dianæ Laphriæ — sacris anniversariis Dianæ Laphriæ.
    _

Stadia ferme quadraginta progressis a Dyme Pirus amnis in mare decurrit,
in cujus prope ripa Achæorum urbs Olenus olim incolebatur. Et Herculis
sane qui vitam ac res gestas versibus commemorarunt, prope omnes non
minimam carminum suorum partem consumserunt in Dexameno Oleni rege et
quibus muneribus hospitaliter fuerit ab eo acceptus. Ac parvum certe ab
initio olim fuisse oppidum testantur elegi, quos in Eurytionem Centaurum
fecit Hermesianax. Insequentibus dein temporibus ex Oleno propter
civitatis imbecillitatem Piras et Euryteas se incolas recepisse
memorant. (2) Ab amne Piro stadia ferme octoginta distat Patrensium
urbs; a qua non procul in mare Glaucus amnis erumpit. Qui de Patrensium
antiquitate disserunt, eam regionem primum omnium incoluisse indigenam
Eumelum tradunt, et paucis hominibus imperasse. Ad eum ex Attica venisse
Triptolemum, a quo et fruges acceperit Eumelus et rationem urbis
condendæ; et primam quidem urbem sumto nomine de terræ cultu Aroam
appellatam; (3) tum Triptolemo consopito Eumeli filium Anthean ad
Triptolemi currum dracones jungere ausum et ex eo frumenta serere, de
curru vero excussum diem obisse; Eumelum et Triptolemum de pueri nomine
communi consilio a se conditam urbem Antheam nuncupasse. (4) Ædificata
est etiam tertia urbs inter Aroam et Antheam, Mesatis dicta. Quæ vero
Patrenses prædicant de Baccho, quod intra Mesatin oppidum educatus
quodque ibidem Titanum insidiis in omne periculi genus fuerit adductus,
nihil sermoni Patrensium adversans, ipsismet Mesatis (_Mesatei?_) nomen
exponendum relinquo. (5) Ejectis deinde ab Achæis Ionibus, Patreus
Preugenis filius, Agenoris nepos, Achæos edicto vetuit Antheam et
Mesatin incolere; Aroes vero pomœrio ampliato veterem oppidi ambitum
novo inclusit et Aroen de suo nomine Patras vocavit. Agenor fuit
Preugenis pater, Arei filius, Ampycis nepos: Ampyx vero Peliæ filius. Is
ab Ægineta, Derito, Harpalo, Amycla, Lacedæmone ordinem gentilitatis
ducebat. (6) Hi Patreo natales fuere. Patrenses vero privatim aliquando
soli ex Achæis omnibus in Ætoliam transmiserunt, quo Ætolis veteribus
amicis adversus Gallos auxilium ferrent. Insigni vero clade pluribus
prœliis accepta, fortunis prope omnibus eversi Patras longe maxima pars
reliquere præter paucos: ceteri per agrum dispersi, quo se ex terræ
cultu recolligerent, oppida præter Patras ipsas incolere cœperunt
Mesatin, Antheam, Bolinen, Argyram et Arbam (_?_). (7) Augustus deinde,
vel quod ad navium appulsum Patras valde esse appositas judicaret, vel
alia quacumque de causa, remigrare omnem illam multitudinem ex illis
oppidis Patras jussit. Quin eodem, Rhypis Achæorum urbe funditus eversa,
ejus multitudinem traduxit. Et Patrensibus solis ex Achæis omnibus ut
sua libertate uterentur concessit; atque cetera in eam civitatem
beneficia contulit, quibus a se deductas colonias Romani afficere
consueverunt. (8) Est Patrensibus in arce Laphriæ Dianæ fanum;
peregrinum deæ cognomen, et ipsum deæ signum aliunde huc deportatum.
Calydonem enim atque adeo ceteram Ætoliam quum desolavisset Augustus,
quo Nicopolin a se conditam urbem ad Actium promontorium frequentaret
incolis, Ætolicum hoc Laphriæ simulacrum Patrensibus datum. (9) Nam quum
multa quæ Ætolis et Acarnanibus ademerat signa Nicopolin transportanda
curasset, de spoliis Calydonis et alia ornamenta Patrensibus, et hoc
ipsum Laphriæ Dianæ signum donavit; quod hac ipsa etiam ætate a
Patrensibus in arce colitur. Cognomen deæ inditum a Phocensi homine
tradunt: Laphrium enini Castalii filium, Delphi nepotem, priscum Dianæ
signum apud Calydonios dedicasse. (10) Sunt autem qui ex eo Laphriæ
cognomen exstitisse putent, quod temporis longiore spatio facta esset
magis _elaphra_, id est levior, in Calydonios Dianæ ira, quam ante
gravissimam adversus Œneum exercuerat. Præfert signum venatricis
habitum, ex ebore vero et auro est fabricatum; opifices fuere Naupactii
Menæchmus et Soidas, quos Canacho Sicyonio et Callone Ægineta non multo
ætate fuisse inferiores conjiciunt. (11) Sacrum quoque Dianæ
anniversarium, Laphria, patrio ritu Patrenses faciunt. Viridia ligna,
sedecim cubitûm longitudine singula, circa aram in orbem disponunt,
postquam intra aram aridissima posuerunt. Adscensum ad aram sub festum
diem terra in gradus aggesta faciliorem exstruunt; (12) pompam deæ
magnificentissimo apparatu transmittunt; in ea virgo quæ sacerdotio
fungitur postrema omnium cervorum bijugo curru invehitur; postero die
sacra rite celebrantur magno tum publico tum privato omnium studio.
Intra aræ septum viventia animalia conjiciunt, esculentas aves et
cujusvis generis victimas, apros etiam, cervos, capreas, nonnulli
luporum et ursorum catulos, alii prægrandes et adultas jam feras. In
aram ponunt etiam pomiferarum cujusvis generis arborum fructus. (13)
Immissis ignibus ursos vidi et alias feras in exteriorem aræ partem
flammarum impetu ejectas, nonnullas etiam vi erumpentes: et has quidem e
fuga reportatas in rogum reponunt, neque omnino unquam ut a fera
quisquam ulla læderetur ipsi aiunt contigisse.



                               CAPUT XIX.


_ De Eurypyli monumento et Diana Triclaria — Comætho et Melanippo —
    Eurypyli arca. _

Est inter Laphriæ Dianæ ædem et aram exstructum monumentum Eurypyli. Hic
quisnam fuerit et quam ob causam huc venerit, jam exponam, si prius
tamen sub Eurypyli adventum qui fuerit in his locis hominum status
enarravero. Tenentibus Aroen, Antheam et Mesatin Ionibus communis sacra
fuit area et ædes Dianæ cognomento Triclariæ. Huic quotannis festos dies
agitabant et nocturna sacra faciebant Iones. Sacerdotium penes virginem
erat usquedum illa nuberet. (2) Accidisse autem aiunt ut, quum hoc
fungeretur sacerdotio virgo eximia admodum specie Comætho nomine, ejus
amore Melanippus caperetur adolescens, tum ceteris laudibus, tum vero
corporis forma æqualium suorum longe præstantissimus. Hic quum amore
sibi mutuo puellam devinxisset, uxorem eam a patre sibi poposcit.
Enimvero hoc vitium senectutem comitatur, ut juvenibus plerumque quum
aliis in rebus adversentur tum in amoribus eorum nihil doloris sentiant.
Unde etiam Melanippus tunc, quum amans amantem ducere cuperet, nihil
æquum aut mite vel a suis, vel a puellæ parentibus impetrare potuit. (3)
Sed enim quantam tum ad hominum jura confundenda, tum ad numinis honores
evertendos vim habeat amor, et alia sæpe rerum eventa et Melanippi casus
declaravit. Etenim in ipsa Dianæ æde juvenes congressi cupiditatem suam
explerunt, ac templo etiam in posterum æque ac thalamo usuri erant. Sed
incolas ejus regionis subita Dianæ ira infestavit, ita ut nec terra
fructum ullum redderet et morbi eis insoliti funeraque ex istis morbis
longe frequentiora quam ante exsisterent. (4) Quum igitur ad Delphicum
oraculum confugissent, Pythia vates Melanippum et Comæthonem mali
auctores arguit, jussitque oraculum tum eos ipsos Dianæ immolari, tum
singulis annis virginem et puerum qui forma essent elegantissimi eidem
numini mactari. Ob hoc sacrificium fluvius qui Triclariæ Dianæ templum
præterlabitur, Amilichus (_Immitis_) est appellatus: nam ante illud
tempus sine ullo fuit nomine. (5) Pueri quidem et virgines, qui nullo in
deam perpetrato scelere ob Melanippi et Comæthûs noxam peribant, et ipsi
miserandam adiere sortem et propinquis suis funestissimum attulere
luctum: at Melanippus et Comætho mihi quidem extra calamitatis aleam
fuisse videntur; prosperi enim in amore successus soli homini animam
adæquare suo pretio videntur. (6) Sacri tam immanis hunc memorant finem
fuisse: quum ex Delphici Apollinis oraculo jam ante cognovissent, a
peregrino aliquando rege peregrinum item deum importatum iri, ac tunc
desituros humana hostia Triclariæ facere; Ilio capto in divisione prædæ
Eurypylo Euæmonis filio arca obtigit, in qua inclusum fuerat Bacchi
signum, quod a Vulcano fabricatum putabant, dono vero a Jove Dardano
datum. (7) Ceterum de ea arca duplex sermo proditur. Alii enim ab Ænea
in fugam jam se conjiciente relictam, alii a Cassandra abjectam dixere,
quum sciret illam magno Græcorum alicui, qui eam forte sustulisset, malo
futuram. Aperuit igitur arcam Eurypylus, apertaque statim ut simulacrum
conspexit, mentis impos est factus, atque adeo ut, quum perpetua prope
agitaretur insania, raro admodum ratione uteretur. Quare quum ita esset
affectus, non in Thessaliam suæ cursum navigationis direxit, sed quum
Cirrham per Cirrhæum sinum applicuisset, Delphos perrexit, et oraculum,
quanam ratione furoris illo morbo liberari posset, consuluit; (8)
responsum vero ei redditum, ut quo in loco homines offendisset peregrino
ritu sacrum facientes, ibi arcam expositam dedicaret et ipse sedem
ibidem suam statueret. Delatus inde ventis Aroen Eurypylus quum in litus
exscenderet, forte in illud incidit tempus, quo ad Triclariæ aram puer
et virgo jam adducti prope erat ut mactarentur; atque ille quidem haud
magno negotio sacrum id animadvertit cum oraculi voce congruere. Rediit
etiam incolis in memoriam, quum regem, quem ante nunquam viderant, et
arcam simul conspexissent, quod jam pridem et ipsis prædictum fuerat; ac
illa arca dei cujuspiam signum contineri suspicati sunt. (9) Hic rei
eventus Eurypylum insania, sacro immani oppidanos liberavit; et fluvius
mutato nomine, Milichus (_Mitis_) cœptus est appellari. Scripsere
nonnulli, non accidisse quæ commemoravimus, Eurypylo Thessalo, sed
Eurypylum, Dexameni Oleni regis filium, ab Hercule, cujus in
oppugnatione Ili comes fuerit, arcam accepisse: cetera vero eodem quo
nos modo etiam ipsi memorant. (10) Sed enim neque Herculem crediderim
quid in arca abditum esset ignorasse, vel, id si rescisset, fatale donum
belli societate sibi conjuncto homini daturum fuisse. Neque ipsi
Patrenses alium Eurypylum memorant quam Euæmonis filium; cui parentalia
faciunt anniversaria per festos Baccho dies.



                               CAPUT XX.


_ De deo Æsymnete dicto ejusque cultu — Minerva Panachaide ac templis
    signisque deorum in urbe Patrensium — Odeo Patrensium et
    Atheniensium — templo Dianæ Limnatidis — aliis templis et signis. _

Deo qui in arcam fuerat abditus cognomen est Æsymnetes. Præsunt ejus
religioni novem viri ex civitatis principibus electi, et feminæ primariæ
totidem; ac per dies quidem festos nocte una arcam foras effert
sacerdos. Ea nox hanc habet quasi prærogativam. Descendunt etiam ad
Milichum fluvium oppidanorum liberi omnes cum spiceis coronis, qui est
idem ornatus quo ad aram olim Dianæ qui mactandi erant deducebantur. (2)
Nostra ætate eas coronas in templo deæ deponunt, ac deinde ubi se
flumine abluerint, novis ex hedera impositis coronis recta ad Æsymnetæ
fanum procedunt. Hoc ritu sacrum illud peragitur. Intra Laphriæ ambitum
Minervæ etiam ædes est cognomento Panachaidis, cujus signum ex auro et
ebore. (3) Descendentibus ad inferiorem urbis partem, est Matris
Dindymenes delubrum, in quo Attes etiam colitur, etsi nullum ejus
monstratur signum; Magnæ Matris ipsius marmoreum est. In foro Jovis
Olympii templum est: sedet ipse in solio prope adsistente Minerva. Ultra
Olympii, Junonis est simulacrum. Apollini etiam fanum dedicarunt; dei
nudum est ex ære signum, pedibus tantum calceatis, quorum altero bovis
calvæ insistit. (4) Delectatum vero bobus Apollinem, in hymno quem in
Mercurium fecit docet Alcæus, boves surreptas Apollini a Mercurio
memorans. Sed etiam ante Alcæum versibus prodidit suis Homerus certa
mercede Laomedontis armenta Apollinem pavisse; ita loquentem in Iliade
Neptunum fecit:

            (5) Ipse ego Trojanam vallabam mœnibus urbem
            tam latis pulchrisque ut inexpugnabilis esset;
            at tu, Phœbe, boves camuras tunc pastor agebas.

Hanc ergo figmenti de bovis calva rationem habuisse fictorem conjicere
licet. In foro sub divo positum est Minervæ signum, in cujus fronte est
Patrei sepulcrum. (6) Cum foro Odeum conjunctum est. In eo Apollinis
simulacrum dedicatum est eximia admodum specie. De manubiis illud
Patrenses fecere, quum ex Achæis omnibus soli Ætolis contra Gallos
auxilium tulere. Exornatum Odeum illud est omnium quæ in Græcia sunt
magnificentissime, excepto duntaxat eo quod Athenis est. Illud enim et
magnitudine et ornamentorum insignibus facile superat quorumvis operum
splendorem; ab Herode vero Attico in mortuæ uxoris memoriam est
dedicatum. Ejus operis in commentario de rebus Atticis idcirco nullam
fecimus mentionem, quod eam historiam ante quam Herodes Atticus
ædificationem illam instituisset perscripseramus. (7) Sed ad Patrenses
redeo. E foro abeuntibus qua parte est Apollinis ædes, porta est in eo
urbis exitu, et supra portam inauratæ statuæ eminent, Patreus,
Preugenes, Atherion, qui, ut ipse Patreus, pueri sunt. In adversa fori
regione juxta eundem exitum fanum est cum area sacra Dianæ Limnatidis.
(8) Aiunt tenentibus jam tum Lacedæmonem et Argos Doribus Preugenem ex
quodam somnio Limnatidis signum Spartanis surripuisse; in ea re servi,
cui fidem habebat maximam, opera usum. Servatur hoc ex ligno signum
antiquum reliquo tempore Mesoæ, quo a Preugene primum est e Sparta
deportatum; verum ipso Limnatidis festo die e sacris servis unus e Mesoa
illud transfert Patras in aream deæ. (9) In ea area Patrenses habent
alias quoque sacras ædes; non sub dio illas quidem, sed ad eas per
porticus est aditus. Ibi Æsculapii signum præter vestem e marmore,
Minervæ ex ebore et auro est fabricatum. Ante Minervæ templum Preugenis
monumentum est, ad quod anniversaria fit parentatio Preugeni, fit item
Patreo, eo ipso tempore quo Limnatidi solennia peraguntur sacra. Non
longe a theatro ædes duæ sunt, Nemesis una, Veneris altera. Dearum signa
e candido marmore sunt, insigni utrumque magnitudine.



                               CAPUT XXI.


_ De Baccho Calydonio ac Coresi erga Callirrhoen amore — tribus Bacchi
    signis eorumque nominibus — Neptuni cognominibus templa et signa in
    urbe Patrensium porro recensentur — de miro Patrensium oraculo prope
    fontem — oraculo Apollinis — Thyrxei in Cyaneis et Sarapidis templis
    Patris — feminis Patrensium. _

In eadem urbis regione templum est Bacchi cui cognomen Calydonio. Est
enim et hujus dei signum e Calydone Patras deportatum. Fuit, dum Calydon
stetit, inter alios Bacchi sacerdotes Coresus, cui uni omnium hominum ex
amore indignissimi casus evenere. Amabat hic Callirrhoen virginem; et
quanto erat Coresi amor vehementior, tanto erat puellæ animus ei
infestior. (2) Quare quum neque precum, neque munerum ullo genere omnia
expertus Coresus virginem flectere potuisset, postremo supplex ad Bacchi
signum confugit opem poscens. Deus simul atque audivit sacerdotis
precationem, incessit statim Calydoniis ebrietati persimilis quidam
furor, ex quo passim populari vesaniæ morbo interibant. In ea lue ad
Dodonæ oraculum confugiunt. Erat enim apud ejus oræ incolas, Ætolos et
eorum finitimos Acarnanas et Epirotas, columbarum et responsorum qua ex
quercu edebantur maxima ut veracissimi oraculi autoritas. (3) Responsum
qui missi fuerant tulere, placandum Bacchum, cujus ira tantam
apportasset perniciem. Esse vero placandi numinis unam illam rationem,
si ad ejus aram Coresus vel Callirrhoen ipsam immolasset vel alium qui
se pro illa devovere sustineret. Puella quum frustra deprecando, ne
eorum quidem a quibus educata fuerat impetrato auxilio, cædi destinata
esset, (4) et iis omnibus comparatis quæ ad sacrum rite peragendum in
promptu esse oportere Dodonæi Jovis oraculum monuerat, cum infulis
victimæ ornatu ad aram jam deducta fuisset; Coresus ipse, qui sacris
præerat, amore victus nihil jam pristinæ in puellam iræ indulgens, se
ipsum pro illa occidit, ae re ipsa ostendit se omnium quos novimus
hominum minime ficto amore fuisse incensum. (5) Commota rei spectaculo
Callirrhoe, animum mutavit; quumque mentem ejus subiisset partim Coresi
commiseratio, partim pudor eorum quæ in illum commiserat, et ipsa semet
ad fontem, qui non procul abest a Calydonis portu, jugulavit. Eum fontem
posteri de puellæ nomine Callirrhoen nuncuparunt. (6) Est apud Patrenses
non longe a theatro indigenæ cujusdam feminæ sacrarium, in quo Bacchi
signa totidem, quot erant antiqua oppida, et iisdem nominibus, Mesateus,
Antheus et Aroeus. Signa hæc festis Baccho diebus in Æsymnetæ templum
deportant: quod templum vero Æsymnetæ in maritima urbis parte situm est,
ad ejus viæ, qua e foro exitus patet, dexteram. (7) Descendens ab
Æsymnetæ aliud conspicias templum et signum e lapide, quod Salutis
nuncupatur. Dedicatum aiunt jam tum ab Eurypylo, quum insaniæ morbo
liberatus fuit. Proxime ad portum Neptuni ædes est cum signo marmoreo,
cujus rectus est status. Neptunum quidem, præter ea cognomina qui a
poetis ficta sunt ornandi carminis causa et quæ gentes prope singulæ
privatim imponunt, communia fere omnibus et maxime insignia sunt
Pelagius (_Marinus_), Asphalius (_quasi Securitatem parans_) et Hippius
(_Equester_) (8) Equestrem autem cur appellent hunc deum, alius aliam
sibi causam persuaserit. Ego ex eo conjicio quod equitationem primus
Neptunus invenisse dicatur. Homerus quidem quo loco certamen equorum
describit, Menelaum facit jusjurandum concipientem per hujus ipsius dei
numen:

               En age equos tangens Neptuni numina jura,
               fraude meos nulla prudens tardare jugales.

(9) Pamphus vero, vetustissimorum apud Athenienses hymnorum auctor,
Neptunum appellat «equorum ac navium erectis vexillis ornatarum
largitorem.» Satis itaque probabile, non aliunde eum quam ab equitatione
nomen illud adeptum. (10) Patris quidem non procul a Neptuni, Veneris
templa sunt. Deæ signum e duobus quæ ibi dedicata sunt alterum e mari
piscatores reti extraxerunt una ante me ætate. Sunt et proxime portum
signa, et Martis quidem ex ære; Apollini vero et Veneri (quibus prope
portum area etiam sacra dedicata est) os, manus et imi pedes e marmore,
reliquæ partes e ligno confectæ sunt. (11) Est etiam in ipsa maritima
ora lucus, in quo curricula luculenta et stationes æstivo anni tempore
valde suaves. In eodem luco Apollinis et Veneris delubra spectantur cum
signis marmoreis. Proximum luco est Cereris fanum; dea ipsa et
Proserpina stant, Telluris effigies in solio sedet. (12) Pro Cereris æde
fons est: is qua parte templum spectat, lapideum habet sepimentum, ab
exteriori vero parte descensus ad eum structus est. Ibi oraculum est
maxime veridicum. Cognoscuntur tamen ex eo non rerum omnium, sed
morborum duntaxat eventa. Speculum tenui suspensum funiculo demittunt,
ita librantes ut in fonte omnino non mergatur, sed imo ambitu summam
aquam contingat. Exinde ubi odores adoleverint et rite deam precati
fuerint, inspiciunt in speculum; et ex ejus imaginibus periturusne an
victurus is æger sit, de quo consuluerunt, divinant. (13) Neque latius
omnino hujus aquæ divinatio patet. Proxime autem Cyaneas Lyciæ finitimas
oraculum est Apollinis Thyrxei: aquæ vero quæ est juxta Cyaneas ea est
natura, ut in eam si quis introspiciat, similiter omnia ei quæ vult
videre liceat. Sunt etiam Patris juxta lucum duo Sarapidis templa; in
quorum altero Ægypti Beli filii monumentum. Ægyptum Aroen confugisse
tradunt Patrenses filiorum luctu confectum, quum ipsum Argorum nomen
exhorresceret et inprimis a Danao sibi plurimum metueret. (14) Est etiam
apud Patrenses Æsculapii templum. Hoc supra arcem, ad eam portam per
quam exeunt qui Mesatin iter habent, est conditum. Feminarum Patris quam
virorum duplo fere major est numerus; et hæ quidem si quæ aliæ ad
Venerem pronæ. Texendis e bysso, quæ in Elide provenit, reticulis et
alia veste earum complures victum quæritant.



                              CAPUT XXII.


_ De Pharis urbe, fluvio Piero et platanis miræ magnitudinis — Mercurio
    Agoræo ejusque oraculo — lapidibus quadrangulis a Pharensibus cultis
    et Phararum conditore — Tritæa urbe et monumento picturis Niciæ
    exornato. — Tritææ conditore — summorum deorum templo — itinere
    Ægium versus — mira amnis Charadri vi. _

Pharæ Achæorum oppidum Patrensibus est ab Augusto attributum. Via
interest stadiûm centum et quinquaginta; a mari vero ad continentem
superiorem oram, stadiûm intervallum circiter septuaginta. Præterfluit
Pharensium agrum fluvius Pierus, idem (opinor) qui et Oleni ruinas
præterlabitur, quem maris accolæ Pirum nominant. In ejus ripis
platanorum lucus est tanta arborum magnitudine, ut intra cavernas (multæ
enim ex ipsa vetustate concavæ sunt) qui velint et epulentur et somnum
capiant. (2) Fori area magno et late patenti ambitu est, quo scilicet
spatio esse consueverant priscorum fora. In medio Mercurii marmoreum
signum cum barba, ipsi terræ insistit, forma quadrangula, modica
magnitudine. Testatur inscriptio a Messenio Simulo dedicatum. Cognomen
ei est Agoræo (_Forensi_), et proxime eum constitutum est oraculum. Ante
Mercurii signum situs est focus et ipse lapideus; ad eum focum plumbo
agglutinatæ sunt æneæ lucernæ. (3) Qui deum consulit, accedit sub
vesperam et thus super foco adolet, deinde oleo infuso lucernas
accendit; tum vero in ara ad simulacri dextram nummum patria nota
signatum (appellant Æreum) dedicat, deumque ad aurem rogat quodcumque
placuerit, inde e foro abiens manibus aures premit. Ubi e foro excessit,
amota ab auribus manu quam primum excepit vocem, eam sibi oraculi loco
ducit. (4) Talis etiam apud Ægyptios ad Apidis fanum celebratur oraculi
religio. Est item Pharis aqua Mercurio sacra; Hama (_?_) fonti nomen.
Pisces ex eo non capiunt, quod sacros deo putant. Prope ipsum dei signum
lapides fere triginta erecti sunt quadrangula figura; singulos certis
deorum nominibus appellantes Phararum incolæ venerantur. Atque adeo olim
apud universos Græcos rudes lapides pro simulacris divinos honores
obtinebant. (5) Est procul oppido stadia ferme quindecim Castoris et
Pollucis lucus, lauris consitus plurimis; neque ædes tamen in eo est
neque signa: aiunt incolæ, Romam quæ fuerant fuisse deportata; ara
tantum exstat lapidibus vilibus exstructa. Pro certo comperire non
potui, Pharesne Phylodamia Danai filia natus, an alius quis illi
cognominis eam urbem condiderit. (6) Tritæa quidem Achæorum et ipsa urbs
a litore interior; Patrensibus hæc quoque attributa Imperatoris
voluntate. Abest a Pharis stadia centum et viginti. Antequam ingrediaris
urbem, sepulcrum videas candido lapide exstructum, insigne illud quidem
tum reliquo opere, tum maxime quod in eo Niciæ relucent picturæ. In
eburnea sella sedet eximia specie mulier juvenis; adstat ei ancillula
umbraculum tenens; (7) et adolescentulus plane impuber tunica amictus et
supra tunicam punicea chlamyde; cui servulus adstat cum jaculis,
venaticos canes ducens. Nomina eorum cognoscere non potuimus; sed in
medio cuique posita erat conjectura, illud esse viri et uxoris
monumentum. (8) Tritææ quidem conditorem Celbidan sunt qui dicant
fuisse; venisse vero illum e Cumis Opicæ terræ. Alii a Marte tradidere
Tritæam Tritonis filiam compressam; fuisse eam Minervæ sacerdotem dum
virgo esset; Melanippum Marte et Tritæa natum, quum adultus esset, urbem
condidisse et de matris nomine appellasse. (9) Est Tritææ fanum quod
Maximorum deorum vocatur. Simulacra fictilia sunt. Sacra his annua non
alio ritu fiunt quam Baccho apud cunctos fere Græcos. Minervæ etiam ædes
exstat, deæ signum lapideum hac ætate cernitur, priscum Romam fuisse
deportatum Tritæenses ipsi memorant. Iidem Marti etiam et Tritææ solenne
habent rem divinam facere. (10) Atque hæ quidem procul a mari et plane
interiores in continenti terra urbes sunt. Navigantibus Ægium a Patris
distat stadia quinquaginta promontorium cui nomen Rhion. Portus Panormus
longius abest a promontorio stadia quindecim. Totidem a Panormo distat
qui Minervæ murus dicitur: a quo ad portum cui Erinei (_Caprifici_)
nomen oram legentibus intervallum stadiûm nonaginta: inde ad Ægium
sexaginta: at pedestre iter e Patrensi urbe usque in Ægiensem
quadraginta potissimum stadiis brevius est eo marinæ profectionis numero
quem modo exposui. (11) Paululum abest ab ipso Patrensium oppido
Milichus amnis et Triclariæ templum, in quo signum omnino nullum
reliquum est. Situm hoc ad viæ dexteram. Paulo longius progressis a
Milicho amne alius est amnis cui Charadrus nomen: e quo quæ verno
tempore potarint pecudes, mares gignere creduntur fœtuum partem maximam;
eaque de cause pastores aliorsum greges agunt, præter bovillum tamen
pecus. Id ab eo flumine idcirco non rejiciunt, quod mares et ad usum
sacrorum et ad agrorum cultum magis sunt idonei: ceteri pecoris feminas
majore multo æstimatione dignantur.



                              CAPUT XXIII.


_ Reliquiæ urbis Argyræ — de Selemno amne et Argyra fonte narratio — de
    Bolinæo amne et urbe Bolina — promontorio Drepano et reliquiis urbis
    Rhypum — Ægio urbe, Lucinæ (Ilithyiæ) templo ac signo — de Æsculapio
    disputatio — Ægii urbis memoranda. _

Post Charadrum ruinæ sunt non magnopere insignes Argyræ urbis, et ad
dexteram viæ popularis fons Argyra, et Selemnus fluvius in mare exit. De
eo indigenarum est pervulgata fabula, Selemnum egregia forma puerum
pecus ibi pascentem amatum ab Argyra, maris Nympharum una: illam e mari
subnatantem cum puero cubare solitam; (2) non longo post temporis
intervallo quum pueri forma defloruisset, ad eum ventitare Nympham
desisse; desertum ab Argyra puerum amorisque ardore consumptum esse a
Venere in amnem mutatum. (Refero quæ Patrenses narrant.) Verum quum in
aquam etiam versus Argyræ amore teneretur (sicuti etiam de Alpheo
Arethusam amante proditum est), Veneris munere Nymphæ fluvium cepit
etiam oblivio. (3) Atque audivi eam vim Selemnum habere, ut qui viri
quæve feminæ se in eo abluerint, amorum suorum obliviscantur. Quod nisi
commentitium est, quantavis pecunia videatur hominibus ea Selemni aqua
pretiosior. (4) Ab Argyra modico intervallo fluvius abest Bolinæus. Fuit
ei proxima olim Bolina urbs. Virginem cui Bolina nomen ab Apolline
amatam tradunt; quæ fugiens in mare se proximum abjecerit ac postea
Apollinis gratia immortalitatem sit adepta. Promontorium inde mari
imminet. In hoc ipsum mare fabula vulgavit Saturnum falcem abjecisse,
Cœlum patrem quum exsecuisset, et ex eo promontorium Drepanum (_Falcem_)
vocatum. Paululum supra militarem viam cernuntur Rhypum ruinæ: ab illis
distat Ægium stadia circiter triginta. (5) Ægiensem agrum perlabitur
fluvius Phœnix, et item Meganitas; ambo in mare influunt. Porticus
suburbana Stratoni athletæ, qui Olympiæ eodem die pancratii et Iuctæ
coronas cepit, erecta est, quo certum ubi se exerceret locum haberet.
Habent Ægienses vetustum Lucinæ fanum. Deæ signum, a vertice ad calcem
tenui carbaso velatum, ligneum est præter os, summas manus et pedes: quæ
partes e marmore Pentelico confectæ sunt. (6) Alteram manum porrigit,
altera facem præfert. Attributas ei faces ex eo suspicari possis, quod
parturientes dolores haud secus atque ignis urere videantur. Etiam hinc
merito faces gestaverit, quod ipsa in lucem fœtus profert. Simulacrum
illud fecit Damophon Messenius. (7) Non longe a Lucinæ est sacra
Æsculapio area, in qua Hygieæ sunt et Æsculapii ipsius signa. In basi
incisi iambi indicant Messenii Damophontis opus esse. In hoc Æsculapii
templo altercatio mihi fuit cum Sidonio homine, qui et rerum omnium
divinarum peritiores esse Phœnicas quam Græcos contendebat, tum vero et
inter ipsos aiebat Æsculapii patrem Apollinem celebrari, matrem vero ei
mortalem fuisse negabat. (8) Æsculapium enim aerem esse, ex quo bona
valetudo tam homini, quam cunctis aliis animantibus exsistere: Apollinem
igitur qui Sol ipse sit, jure patrem Æsculapii perhiberi, quod
accommodatum anni temporibus cursum peragens aeri salubritatem
impertiat. Hæc ego illi facile assentiebar, sed non esse magis Phœnicum
eam opinionem quam Græcorum ostendebam; quum Titane etiam (quod est
Sicyoniorum oppidum) idem signum Salubritatis dicatur. Esse vero vel
puero manifestum aiebam, corporum in terra salubritatem Solis cursu
effici. (9) Est item apud Ægienses Minervæ delubrum et Junonis lucus.
Minervæ ipsius duo sunt e candido lapide signa. Ad Junonis nemini,
præter eam mulierem cui sacerdotium obtigit, fas aspicere. Bacchi etiam
ædes est proxima theatro; signum impuberi ore est. In foro etiam Jovis
est area cognomento Servatoris: et in primo aditu ad lævam simulacra
sunt ænea duo, quorum alterum imberbis effigiem præ se ferens mihi multo
esse videbatur antiquius. (10) At ænea signa, quæ recta via (_ab
introitu?_) progressis in cella quadam Neptuno et Herculi, Jovi item et
Minervæ dicata sunt, Argivos nuncupant, vel quod (ut Argivi dicunt)
Argis fabricata fuerint, vel quod (ut Ægienses narrant) pro deposito
illa signa ipsis data fuerint ab Argivis: (11) qui sibi præterea
mandaverint ut quotidie sacra facerent ad ea signa: at id quo fine
publica impensa, se excogitasse, ut ea ipsa, quibus postea in
epulationibus vescerentur, diis rem divinam facientes consecrarent. Sed
enim quum depositum aliquando repetissent Argivi, se quoque repetisse
quam in sacra erogassent pecuniam; illos quum solvendo non essent, signa
ipsis reliquisse. Prope forum communis Apollini et Dianæ ædes dedicata
est. In foro etiam est Dianæ templum; sagittas dea ejaculantis effigiem
præ se fert. Est etiam Talthybii caduceatoris sepulcrum, cui Spartæ
quoque tumulus est aggesta terra exstructus; et utraque civitas
Talthybio parentat.



                              CAPUT XXIV.


_ Ægii urbi memoranda porro enumerantur — Jovis Homagyrii signum et
    Cereris Panachææ — synedrium Achæorum in urbe Ægio — de Helice urbe
    et Neptuno Heliconio — Helice terræ motu funditus eversa — de variis
    signis, quæ terræ motus præcedunt, et horum varia ratione — Sipyli
    eversio. _

In maritima Ægii parte Veneris delubrum est, Neptuni deinde, Proserpinæ
etiam et Jovi Homagyrio (_quod est ac si Congregatori dicas_) templa
dedicata fuere. In Jovis, dei ipsius, Veneris et Minervæ signa exstant.
(2) Homagyrium cognomine appellarunt, quod in hunc locum Græciæ
principes Agamemnon coegit, quo de illorum sententia consilium caperet,
quæ foret Priami regnum bello adoriendi optima ratio. Agamemnoni ipsi et
aliæ potuerunt laudes attribui, et ea quod semel habito delectu cum iis
tantum qui nomina dederant, nullo postea evocato e Græciæ supplemento,
et Ilium et finitimas urbes expugnarit. (3) Proximum est Homagyrio Jovi
Panachææ Cereris fanum. Sunt in Ægiensium litore eodem in quo templa quæ
diximus, hæc memoratu digna: aqua perennis quæ ab ipso usque fonte quum
adspectu tum potu est jucunda: Salutis fanum; in quo signum cernere fas
nemini præter eos qui sacerdotio funguntur. Ibi sacra et alia rite
peragunt et ex ara deæ sumpta liba in mare porriciunt, mittere se illa
Arethusæ Syracusas dicentes. (4) Sunt et alia apud Ægienses ex ære
fabricata signa, Juppiter puerili ætate et Hercules item impuber,
Ageladæ Argivi opera. His deliguntur quotannis sacerdotes, quorum in
ædibus asservantur signa. Priscis quidem temporibus decernebatur Jovis
sacerdotium puero qui primas pulchritudinis tulisset; quo jam pubescente
in alium puerum hic pulchritudinis honos transibat. Hæ patriæ Ægiensibus
religiones. Conventus autem apud eos Achæorum hac etiam ætate
celebratur, uti ad Thermopylas et Delphos Amphictyonum. (5) Hinc
progressis amnis Selinus, et ab Ægio stadiûm intervallo quadraginta ad
mare vicus est Helice, frequentis olim urbis nomen. In ea fuit Ionibus
religiosissimum Neptuni Heliconii templum. Mansisse apud se cultum ejus
dei memorant etiam tum quum ab Achæis ejecti Athenas primum, atque inde
postea in maritimam Asiæ oram confugere. In Milesiis etiam qua ad
Biblidem fontem iter est, ante ipsam urbem ara monstratur Neptuni
Heliconii. Et item apud Teios ambitus est et ara Heliconii plane opere
spectando. (6) Quin et Homerus Helices et Heliconii Neptuni mentionem
versibus inseruit suis. Interjecto dein tempore quum habitantes ibi
Achæi supplices e templo abstractos trucidassent, non fuit lenta dei ad
pœnam reposcendam ira: sed vehemens terræ ac repentinus motus non ipsa
tantum mœnia et ædificiorum superficiem subvertit, sed urbis etiam
totius aream ita obruit, ut ne vestigia quidem ulla posteris agnoscenda
relinquerentur.

7. Et alias quidem quoties labes hujusmodi aliqua insignior facta est
quæ terram longe lateque concusserit, similiter præcesserunt certa
quædam divinitus præsagia, aut perpetui imbres, aut diuturnæ siccitates,
tepidæ contra naturam hiemes, æstate anni solis orbis caligine obductus
insolite, vel incensus rutilo vel subatro lividus fuit colore (8) fontes
utplurimum exsiccabantur; ventorum turbines quocumque irrupissent
prævalidas arbores radicitus convellerunt. Nonnunquam etiam ignes longo
flammarum tractu per cœlum discurrere: siderum quoque non ante conspectæ
formæ magnum hominibus pavorem incussere. Densiores præterea ab ima
terra halitus erupere. His et aliis multis prodigiis, antequam terræ tam
violenti motus evenirent, homines præmonitos deus vult. (9) Sed hujus
tantæ motionis non unam nobis quasi formam ant simplex genus ii quibus
hæc jam pridem investigare curæ fuit et eorum discipuli ac sectatores
prodidere. Pluribus enim modis tremente terra affici quæ moveantur,
animadvertere. Levissima est omnium motio (si quid tamen leve existimari
possit in tam atroci malo) quoties quæ in partem unam impulsa fuerint et
prope jam solo æquata, obnitens ab imo contrarius quidam motus surrigat
et restituat. (10) Videre itaque est quum terra in hunc modum moverit,
columnas e recto statu jam pene humi dejectas erigi, et distractas
parietum partes denuo coagmentari; trabes etiam loco dimotas in
pristinam sedem reponi; ad hæc fistulas aut tubulos et si quid aliud
ducendis aquis factum, si forte convulsa discesserint, ad unguem rursus
compingi, ut non aptius fabrorum arte cohærere posse videantur. Diversus
est ab hoc impetus, quo irruente nulla est tectorum aut mœnium tam firma
superficies, quæ non corruat ac sternatur æque ac si fuisset bellicis
obsidionum tormentis labefactata. (11) Eum vero qui omnium est
perniciosissimus non absimili modo fieri volunt quam si spiritus qui in
intimis humani corporis penetralibus sedem habet, continua febri densior
magnaque cum vi sursum trudatur, ejusque rei se quum in aliis corporis
partibus indicia ostendant, tum sub utriusque manus eam juncturam quæ
cubitum cum manu extrema committit. Eodem plane modo istum terræ motum
recta subire ædificia et fundamenta evibrare non alio ferme modo quam
terram talpæ suppellentes egerunt. Solus hic motus ita vehemens est, ut
ædificiorum ne vestigia quidem ulla in solo relinquat. (12) Hoc
vastitatis genere perculsam ab imo solo Helicen memorant. Accessisse
vero et alteram hujuscemodi cladem: maris eluvione hieme anni Helicen
totam circumquaque incinctam, ipsumque Neptupi lucum ita inundatione ea
obrutum, ut vix summa exstarent arborum cacumina. Quo factum ut repente
tum terræ motione violentissima, tum vero maris æstu effusius stagnante
urbs tota cum omni civium numero pessum ierit. (13) Talis etiam urbem
quæ fuit olim in Sipylo monte casus in hiatum dejecit: ac montis quidem
ipsius labe facta defluentes aquæ lacum effecere in ejus voraginis
faucibus, cui nunc Saloe nomen. Εt sane in lacu cernebantur ejus urbis
ruinæ, priusquam omnia torrentis aqua obtegeret. Helices etiam ruinæ
quædam eminent; non jam omnes æqualiter conspiciuntur, parte earum aquis
marinis absumpta.



                               CAPUT XXV.


_ Pietatis in supplices exhibitæ et læsæ exempla memorantur — de tempore
    Helices excidii — oppido Cerynea — memorandis Ceryneæ — oppido Bura
    — Herculis Buraici oraculo, quod talis editur — amne Crathide et
    Ægis oppido — Gæo, Telluris templo. _

Ob violatos quidem supplices implacabilem esse numinis iram, non Helices
modo exitium, sed alia etiam talium eventorum exempla documento esse
possunt. Exstat enim Dodonæi Jovis oraculum Atheniensibus Aphidantis
ætate redditum, quo supplices sacrosanctos esse debere his versibus
monentur:

             Ara tibi Eumenidum fumans et curia Martis
             sint cordi. Huc bello domiti nam forte Lacones
             suppliciter tristes venient. Ne confice ferro
             neu viola. Supplex sacer est et crimine purus.

(2) Hæc redierunt in memoriam Græcis quum essent Peloponnesii Athenas
adorti, regnante Codro Melanthi filio. Tunc enim ex Attica reliquæ
Peloponnesiorum copiæ retrocesserunt audita Codri morte cognitoque
mortis genere: neque enim ulla jam fuit victoriæ reliqua spes ex
Delphici Apollinis responso. Pars autem Lacedæmoniorum noctu clam
ingressi erant in urbem; quum vero orta luce se a suis destitutos
animadverterent et in eos Atheniensium concursus fierent, ad aras dearum
quæ Severæ appellantur in Areopagum se receperunt; et tunc quidem
incolumes dimissi sunt. (3) Post aliquot deinde annos quum ipsi
magistratus Minervæ supplices occidissent, ex ea nimirum factione quæ
cum Cylone arcem occupaverat, et ipsi interfectores et omnes eorum
posteri violatæ per cædem religionis damnati obnoxii deæ fuere.
Lacedæmonii etiam quum in eos viros sævissent, qui supplices in templum
Neptuni quod ad Tænarum est evaserant, Sparta non multo post tam crebris
tamque vehementibus terræ impulsibus concussa est, ut nulla urbis domus
ruinæ expers fuerit. (4) Deleta est ad internecionem Helice Asteo
Athenis archontis magistratum gerente, Olympiadis primæ et centesimæ
anno quarto, qua Damon Thurius victor primum renunciatus est. Agrum
Helicensem, quum nemo ex incolis superstes manserit, tenent Ægienses.

5. Ab Helice et ejus maritima ora divertens dextrorsum ad oppidum
pervenies in monte conditum supra militarem viam, cui Cerynea nomen,
sive ab eorum locorum regulo sive ab amne proximo qui Cerynites dicitur.
Profluit is e Cerynea Arcadiæ monte et Achæorum finitimos agros
præterlabitur. Ad hos aliquando commigrarunt inquilini ex Argivorum
finibus. (6) Nam quum Mycenæorum muros Argivi dejicere non potuissent,
quod validissimi essent, atque adeo ut a Cyclopibus (sicuti Tirynthis
etiam muri) exstructi dicerentur, postremo fame victi urbem deserere
Mycenæi coacti sunt. Eorum alii Cleonas, sed major ac dimidia fere
populi pars in Macedoniam ad Alexandrum regem, eum nempe cui Mardonius
Gobryæ filius mandata ad Athenienses commisit; reliqua multitudo
Ceryneam confugit. Ea inquilinorum ex Messene accessio opulentiorem
multo et clariorem Ceryneam reddidit. (7) In eo oppido Eumenidum fanum
est; dedicatum ab Oreste tradunt. Huc si quis vel cæde vel quovis
incesti aut impietatis genere pollutus intrarit spectandi causa, statim
eum mente capi diris terroribus exagitatum credidere. Quare non omnes,
neque ut quisque accurrit, illico intrare potest. Dearum signa e ligno
** modica magnitudine elaborata. In aditu templi positæ sunt muliebres
imagines marmoreæ exquisitæ artis. Sacerdotes fuisse Eumenidum ab
incolis dicebantur. (8) E Cerynea reversos in militarem viam atque
illinc aliquantum progressos devius trames Buram ducit, quæ in dextera
maris in monte ipsa etiam sita fuit; appellatam vero aiunt a Bura Ionis
Xutho nati et Helices filia. Oppidum hoc idem terræ qui Helicen delevit
motus tam vehementer perculit, ut in templis prisca omnia deorum signa
fuerint abolita. (9) Civium ii duntaxat reliqui fuere qui tum forte vel
militiæ vel negotii cujuspiam obeundi causa domo abfuissent; atque ii
quidem civitatem restituere. Buræ ædes sunt Cereris, Veneris, Bacchi et
Lucinæ; simulacra e Pentelico lapide sunt, Atheniensis Euclidæ opera.
Ceres veste velatur. Habet etiam Isis templum. (10) Qua ad mare
descenditur amnis est Buraicus nomine. In proxima spelunca non utique
magnum Herculis signum: Buraico et ipsi cognomen. Oraculi sortes
capiuntur ex tabula per talos. Qui consultum venere ad hunc deum,
precatione ad signum peracta votisque nuncupatis, talos ex ea quæ in
promptu est copia jaciunt quattuor super mensam. Inscripti sunt certis
tali singuli notis, quæ in tabula apte habent interpretationem. (11) Ab
Helice ad Herculis, via ducit recta stadiûm ferme triginta. Ab Hercule
discedentes perennis aquæ fluvius excipit ex Arcadico monte in mare
defluens, nomen et monti in quo fons et flumini Crathis; ab hac Crathide
Italiæ fluvius Crathis prope Crotonem nomen accepit. (12) Ad hanc
Achaicam Crathidem celebris olim fuit urbs Ægæ; quam postea desertam,
quum pristinis fuisset destituta opibus, ferunt. Hujus urbis mentionem
etiam Homerus fecit eo quem Junoni tribuit sermone:

            Ast hi grata ferunt Helicen tibi munera et Ægas:

quod scilicet æque Helice atque Ægis Neptunus coleretur. (13) Non ita
procul a Crathide ad dexteram viæ monumentum offendas cum viri equo
adstantis jam prope abolita pictura. Ab eo tumulo triginta circiter
stadiûm via ducit ad Gæum qui dicitur. Telluris id fanum est quam
Eurysternon (_lato pectore præditam_) cognomento nuncupant. Signum deæ
est ex vetustissimis unum. Sacerdotium mulieri decernitur: quo statim
suscepto vitam illa agit cœlibem omne ætatis reliquum tempus, quanquam
et ante eam oportuit unum tantummodo virum expertam esse. Taurini
sanguinis haustu, periculum faciunt; quo illa epoto si falsum dixerit
extemplo pœnam luit. Quodsi plures forte sacerdotium petant mulieres,
sorti creatio committitur.



                              CAPUT XXVI.


_ De urbe Ægira ejusque navali — prisco urbis nomine Hyperesia et
    recentioris origine — templis et signis Ægiræ memorandis — Phelloe
    oppido ejusque memorandis — Pellene urbe — Donussa oppido —
    Aristonautis, Pelleneorum navali. _

Ad Ægiratarum navale, cui idem quod Ægiris urbi nomen est, stadia
intersunt septuaginta duo ab Hercule Buraica posito. Nihil vero in
maritima ora habent Ægiratæ memoratu dignum. A navali superior urbs
stadia abest duodecim: (2) appellata ab Homero in carminibus est
Hyperesia. Nomen quod nunc usurpat obtinuit quum Iones adhuc eam
tenerent, obtinuit autem ex hujuscemodi causa. Quum Sicyonii comparato
exercitu agrum invasuri essent, intelligerentque Hyperesienses nullo se
pacto pares illis numero et viribus futuros, capras omnes quæ intra
fines erant in unum coegerunt, alligatasque ad cornua earum faces
intempesta nocte accendere. (3) Sicyonii ignes eos esse ab auxiliaribus
qui Hyperesiensibus advenirent suspicati, retro agmen egere. A capris
itaque (αὶγας _Græci vocant_) mutato veteri nomine urbs Ægira est
appellata, quoque loco ex illis una eximia specie quæque ceteris dux
erat procubuerat, ibi templum Dianæ Agroteræ erexere, quod illius
propitio numine in mentem sibi venisse interpretati sunt eo dolo hostem
eludere. (4) Neque vero continuo novum nomen Ægiræ inolevit: nam sic
propemodum Hyperesiæ nomen mansit, ut Oreum in Eubœa non desunt qui hac
ipsa ætate veteri nomine Hestiæam appellant. Habet Ægira quæ literis
mandentur digna Jovis templum, et in eo signum dei sedens e Pentelico
lapide, Euclidæ Atheniensis opus. Ligneum ibidem stat Minervæ signum,
facie, summis manibus ac pedibus eburneis; reliquum corpus inauratum et
coloribus distinctum est. (5) Habet et Dianæ ædem cum simulacro, quod
temporis nostri artem præ se fert, Sacerdotio fungitur puella ad nubilem
usque ætatem. Exstat ibidem priscum signum, quod Iphigeniæ esse
dictitant Ægiratæ Agamemnonis filiæ. Id si ita est, manifesto apparet
jam tum ab initio ædem fuisse Iphigeniæ dedicatam. (6) Spectandum ipsa
maxima antiquitate Apollinis est delubrum. Vetera sunt fastigii
ornamenta, vetus ipsum dei ligneum signum; nudum id est atque insigni
magnitudine, neque quis fecerit opifex populares habent dicere; qui
tamen Sicyone Herculem viderit, facile ex operum similitudine conjiciat,
utrumque opus fuisse Phliasii Laphais. (7) Sunt præterea in delubro
signa aliquot Æsculapii stantia, et seorsum Serapidis et Isidis, e
lapide omnia Pentelico. Præ ceteris quidem diis religiosissime Cœlestem
Venerem colunt, in cujus ædem penetrare hominibus est nefas. In ejus
vero quam Syriam nominant deæ ædem statis diebus intrant, ubi se et
reliquis certo ritu expiationibus et victus præcipue moderatione
lustraverint. (8) Ædiculam etiam quandam Ægiræ et in ea Fortunæ signum
vidi, Amaltheæ cornu præ se gerens; atque ei adsistit volucer Cupido.
Significat hæc nimirum Amoris cum Fortuna conjunctio, plus fere in amore
homines ope Fortunæ quam pulchritudine proficere. Facile autem mihi
Pindarus in suis canticis quum alia multa persuadet, tum vero unam esse
Parcarum Fortunam, et eam quidem potestate sororibus antecellere. (9)
Est in eadem ædicula vir, senex jam propemodum, ejulantis facie;
mulieres tres armillas sibi detrahunt, et adolescentes totidem; ipse
lorica est indutus. Hunc Achæi bellica virtute omnibus Ægiratis
præstitisse tradunt, qui quum fortissime pugnans cecidisset, fratres
ejus superstites mortem domum nuntiarunt. Sorores itaque luctus causa
usitati cultus ornamenta abjiciunt. Patrem ipsum populares
Commiserabundum nuncupant, quod ipsa etiam effigies miserationem
exprimit. (10) Recta ab Ægira discedentes a Jovis templo et per montes
ardua stadiûm quadraginta nihilo brevior via ducit Phelloen. Castellum
id est minime clari nominis. Nam ne Ionibus quidem ea loca tenentibus
perpetuo incolebatur. Ager vites feliciter educat. Ea qua maxime saxosus
est parte multæ passim quercus, multæ item feræ, cervi inprimis et apri.
(11) Ac si ulla Græcorum castella maxime sunt perennibus aquis irrigua,
inter ea merito fuerit Phelloe numeranda. Sunt illic deorum templa
Bacchi et Dianæ: Diana ex ære fabricata sagittam e pharetra promens;
Bacchi Signum cinnabari illitum. Ab Ægira descendentibus ad navale atque
illinc progressis paulo longius, ad viæ dexteram est ædes Agroteræ Dianæ
quo loco capellam procubuisse memorant. (12) Ægiratis contigui
Pellenenses, Achæorum extremi Sicyonem versus et Argolicæ terræ fines.
Appellatos ipsi se prædicant a Pallante, qui fuerit de Titanibus unus;
at Argivi a Pellene putant Argivo, quem esse dicunt Phorbantis filium,
Triopæ nepotem. (13) Inter Ægiram et Pellenen castellum est sub ditione
Sicyoniorum, cui Donussa nomen, deleta ab ipsis olim Sicyoniis; et ejus
mentionem ab Homero factam affirmant in Agamemnonis copiarum recensu, eo
scilicet versu:

            Quique colunt Hyperesiam atque altam Donoessam.

Sed enim Pisistratum, quum dissipata Homeri carmina et passim per alia
literarum monumenta dispersa in unum colligeret, vel ipsum vel operis
illius adjutorem loci ignoratione nomen immutasse (_et_ Gonoessam
_posuisse_). (14) Pellenæorum navale Aristonautæ (_Argonautæ?_ )
appellatur. Distat ab Ægiræ maritima parte stadia centum et viginti;
dimidio brevior a navali Pellenen via. Aristonautarum nomen navali
inditum ferunt, quod in hunc quoque portum appulerint Argonautæ.
Pelleneorum oppidum ipsum in jugo est situm, eujus supremus vertex in
acutissimum assurgit fastigium; sed nullæ ea in parte, quod maxime ardua
et prærupta est, domus: in planiore clivi parte conditum est oppidum non
continuum illud quidem, sed in duas partes divisum, arce videlicet inter
utramque urbis partem eminente.



                              CAPUT XXVII.


_ Memoranda in via Pellenen versus, Mercurius Dolius — templum et festum
    Bacchi Lampteris et Apollinis Theoxenii — de Pellenæorum gymnasio et
    de Promacho — Posidio, Neptuni templo, et Mysæo, templo Cereris
    Mysiæ — Cyro, templo Æsculapii. _

Qua Pellenen itur in ipsa via Mercurii signum est cui cognomen Dolio
(_Astuti_); hominum vota maxime rata facere creditur; figura est
quadrangula, barbatus, pileo caput velante. (2) In eadem via propius
urbem est Minervæ templum lapide exstructum vernaculo, deæ signum ex
ebore et auro, artificem Phidiam fuisse dicunt; atque hanc quidem
Minervam elaborasse illum antequam vel Atheniensibus eam quæ in arce
collocata est, vel suam Platæensibus Minervam fecisset. Aiunt Pellenæi
sub ipsa Minervæ basi in profondum terræ alte descendere adytum, atque
ex eo humidum halitum efflari qui sit ebori tuendo peridoneus. (3) Supra
Minervæ delubrum lucus est muro circumseptus Dianæ Sospitæ sacer. Per
hujus numen de rebus maximis jusjurandum concipiunt; nulli vero cuiquam
hominum præterquam sacrificulis illuc aditus patet. Præsident sacris
indigenæ homines, generis potissimum dignatione electi. Contra lucum
Sospitæ est Bacchi templum, quem Lamptera (_a facum splendore_)
nuncupant, festumque ei diem Lampteria celebrant, illatis noctu intra
ædem accensis facibus passimque per urbem dispositis vini crateris. (4)
Est etiam apud Pellenæos Apollinis Theoxenii templum, cujus ex ære
simulacrum. Ludos faciunt in honorem ejus Apollinis Theoxenia; argentum
victoribus præmium exponitur; descendunt in certamen soli cives. Prope
Apollinis, ædes Dianæ est; jaculatricis ornatum dea præ se fert. In foro
structum videas aqua pluvialis conceptaculum. Ad lavacra enim ex
imbribus collectitia utuntur aqua. Nam poculentæ pauci sunt infra urbem
fontes; sunt autem eo loco quas Glyceas appellant. (5) Priscum ibi
gymnasium ubi potissimum se ephebi exercent; neque vero in civitatis
album quisquam inscribitur nisi ante puberum exercitationes obierit. Hoc
in gymnasio posita statua est Promacho Pellenæo, Dryonis filio, una ex
Olympicis, tribus ab Isthmicis, duabus e Nemeis ludis de pancratio
palmis reportatis. Unam ei sui cives ex ære Olympia, alteram e marmore
in gymnasio, de quo modo diximus, statuam dedicarunt. Hunc Promachum
etiam in bello quod inter Pellenæos et Corinthios gestum est, unum
hostes quamplurimos pugnantem occidisse memoriæ proditum. (6) Ab eodem
etiam Olympiæ superatum Pulydamantem Scotussæum, quo tempore a Persarum
rege in patriam reversus Pulydamas in Olympicum certamen iterum
descenderit. At Thessali Pulydamantem ex ullo unquam certamine
inferiorem discessisse minime confitentes, et alia ejus rei afferunt
argumenta et inprimis elegos ad Pulydamantis statuam adscriptos:

                O Scotoessa altrix invicti Pulydamantis.

(7) Pellenenses certe magno Promachum honore prosequuntur. Chæronem vero
etsi luctæ duas reportavit coronas ** et Olympiæ quattuor, ne nominare
quidem volunt, ob eam causam, credo, quod Pellenensium rempublicam
sustulerit. Corruptus enim ab Alexandro Philippi filio invidiosissimo
dominationis munere se patriæ suæ tyrannum imponi facile passus est. Est
Lucinæ etiam ædes a Pellenensibus in parte oppidi minore dedicata. (8)
Quod vero Posidion dicitur, fuit olim curia, ætate nostra desertus plane
locus infra gymnasium; permansit tamen ei hæc usque ad præsens sæculum
dignatio, ut Neptuno sacer habeatur. (9) A Pellene stadia circiter
sexaginta abest Mysæum, Mysiæ Cereris sacrarium. Dedicatum ferunt a
Mysio Argivo homine; et ab eo quidem hospitio Cererem esse acceptam
Argivorum sermo vulgavit. Lucus est etiam in Mysæo condensus omnis
generis arboribus et perennium fontium aquis irriguus. (10) Festos dies
ibidem Cereri agitant septem, quorum tertio e templo viri omnes exeunt;
mulieres intus relictæ ritu a majoribus tradito nocturnum peragunt
sacrum. Neque vero viros tantum excludunt, sed canes etiam masculos
ejiciunt. Postero die revisunt feminas in templo viri multoque cum risu
ultro citroque sales et dicta jaciuntur. (11) Modico a Mysæo intervallo
surgit Æsculapii templum: Cyros appellatur. Multa hic a deo monstrantur
morborum remedia. Aqua hic etiam effusissime scatet, et ad fontium ibi
maximum dei ipsius positum signum. Flumina item aliquot descendunt e
montibus qui supra Pellenen sunt. Eorum unus manat ab ea parte quæ
Ægiram spectat; is Crius appellatur; a Crio Titane nomen inditum putant.
(12) Alius etiam ejusdem nominis est fluvius, qui e Sipylo monte
descendens in Hermum influit. Qua vero parte finitimi sunt Sicyoniis
Pellenenses, amnis quidam Sythas, Achaicorum fluminum postremus, in
Sicyonium mare decurrit.



        PAUSANIÆ DESCRIPTIONIS GRÆCIÆ ARCADICA SIVE LIBER VIII.



                                CAPUT I.


_ Arcadas mediterraneam Peloponnesi partem tenere, ex reliquarum
    civitatum finium summa breviter repetita ostenditur — de Pelasgo. _

Arcadiæ partem eam quæ fines Argivorum contingit, Tegeatæ et Mantinenses
tenent; ut hi, sic reliqui etiam Arcadici populi mediterranea
Peloponnesi incolunt. Corinthii enim primi Isthmum obtinent. His mare
versus Epidaurii vicini sunt. Quod vero attinet ad Epidaurum, Trœzenem
et Hermionem, eas excipit sinus Argolicus et quidquid Argolicæ terræ ad
mare situm est. Adjacent Lacedæmoniorum civitates. His finitima Messenia
quæ ad mare descendit Methonen usque, Pylum et Cyparissias. (2) Ad
Lechæum vicini Corinthiis Sicyonii, postremi hi Argolicorum hac in parte
finium. Sicyonem excipiunt Achæi litoris accolæ. Ad alterum Peloponnesi
latus, quod Echinadibus insulis ex adverso est, habitant Elei. Ea Elidis
pars, in qua Olympia est et Alphei ostium, terminatur Messenia; Achaiam
versus Dymæi sunt finitimi. (3) Pertinent populi quos enumeravi ad mare
omnes. Interiores Arcades a mari undecumque seclusi. Quare Homerus
profectos ad Trojam dicit, non suis ipsorum, sed acceptis ab Agamemnone
navibus. (4) Ac primum quidem omnium Pelasgum memorant Arcades in hac
terra exstitisse: sed consentaneum certe est non solum illum, sed alios
etiam in iisdem locis una cum eo fuisse. Nam quibus omnino imperasset
hominibus? Ceterum Pelasgus magnitudine, robore ac forma excelluit, quin
etiam animi dotibus reliquos superavit; atque hanc ob rem ei a suis
regnum decretum esse crediderim. Asius quoque ejusmodi in eum fecit
versus:

              Montibus alticomis emisit nigra Pelasgum
              Tellus dis similem, sæcli mortalis in ortum.

(5) Pelasgus igitur quum regnare cœpisset, primum quidem homines docuit
tuguria ad frigoris, imbrium et æstus incommoda arcenda ædificare. Idem
vero etiam tunicas facere instituit e suillis (_ovillis?_) coriis,
qualibus etiamnunc in Eubœa et Phocide tenuiores homines utuntur. Ad hæc
ne virente adhuc fronde herbisque ac radicibus non modo non cibariis,
sed interdum etiam perniciosis amplius vescerentur homines prohibuit:
(6) contra glandibus, neque omnibus tamen, sed iis quæ e fago leguntur,
pro cibo uti primus docuit. Isque victus, Pelasgi institutum, tam diu
apud nonnullos in usu permansit, ut vel eo tempore quo Lacedæmonios
bellum Arcadibus movere vetuit Pythia, inter alia diceret etiam hæc:

           Haud equidem invideo tibi ego; sed plurimus Arcas
           glande alitus dura cœpto prohibebit inani.

Pelasgo regnante etiam regionem eam Pelasgiam appellatam esse ferunt.



                               CAPUT II.


_ De Lycaone, Jove Lycæo, ludis Lycæis et Panathenæis — hominibus deorum
    hospitibus et convivis — hominibus in deos relatis — fabulis vero
    superstructis. _

Hujus filius Lycaon nonnulla vel sapientius quam pater suus excogitavit.
Lycosuram enim urbem in monte Lycæo condidit, Jovem Lycæum appellavit,
et certamina instituit Lycæa. Facile ut credam adducor eo tempore nondum
apud Athenienses Panathenæa celebrari cœpta; his enim ludis, quos initio
Athenæa vocabant, sub Theseo demum Panathenæorum nomen inditum esse
dicunt, propterea quod ab omnibus celebrarentur Atheniensibus in unam
congregatis civitatem. (2) Ludi vero Olympici, quorum initia vel ultra
humani generis memoriam adscendere volunt, dum Saturnum ibi et Jovem
luctatos atque Curetas cursu primos certasse fabulantur, ob hæc ipsa a
nostra oratione jam sint exclusi. Eadem vero ætate et Cecropem Athenis,
et Lycaonem in Arcadia regnasse arbitror; prudentia tamen rerum
divinarum multo Lycaonem inferiorem fuisse censeo. (3) Ille enim quum
primus Jovem cognomine Supremum appellasset, nihil vita præditum ei
immolandum duxit, sed liba tantum patria (_pelanos_ etiamnum Attici
vocant) ut in aram porricerentur sanxit. At Lycaon ad Jovis Lycæi aram
infante mactato humanum sanguinem libavit; quare inter ipsa sacra in
lupum mutatum tradunt. (4) Cui famæ equidem facile possum assentiri. Nam
præterquam quod Arcadum sermonibus jam tum ab initio vulgatis prodita
posteris est, a ratione etiam non abhorret. Erant enim prisci illi
homines dis ipsis hospites et convivæ pro justitiæ et pietatis merito.
Et sane bonis præmia certissima, sontibus ex deorum ira supplicia erant
exposita. Quin etiam recepti cœlo multi ex hominibus, quibus adhuc sui
permanent honores; in quo numero fuere Aristæus, Britomartis Cretica,
Alcmenæ filius Hercules et Œclis Amphiaraus, ac præter hos Pollux et
Castor. (5) Quare neque absurdum dictu videbitur, Lycaonem in feram et
Nioben Tantali filiam in saxum conversam. At enim ætate nostra, qua
gliscens fraus et audacia omnes prope orbis terræ partes urbesque
occupavit, nulli jam homines in deorum numerum veniunt, nisi forte per
inanes titulos et eminentioris dignitatis adulationem; et noxam
commeritis, quum demum e vita excesserint, seræ deorum judicio pœnæ
irrogantur. (6) Ac omnibus quidem seculis, veteribus et obsoletis jam
rerum eventis neque minus etiam præsentibus fides eorum culpa in vulgus
est abrogata, qui veritatis tanquam fundamenta superstructis fabulis
obruerunt. Nam et post Lycaonem singulis Lycæi Jovis sacris quendam ex
homine lupum fieri tradunt: non tamen in omne vitæ tempus, sed decimo
post anno, si interea humana carne abstinuisset, pristinam hominis
figuram recipere; sin hominis carnes gustasset, lupum esse nunquam
desinere. (7) Eadem ratione Nioben lacrimari in Sipylo monte æstivo
tempore dicunt. Audivi etiam quosdam quum narrarent et alia quædam rerum
miracula, et grypes uti pardos maculis esse distinctos; porro Tritones
voce humana præditos et eosdem perforatam concham inflantes canere. Ita
vero comparatum est, ut qui hujusmodi figmentorum portentis aures
præbent, et ipsi mox aliquid adfingant, quo fit ut mendaciorum quasi
colluvie veritas vitiata suam prorsus auctoritatem perdat.



                               CAPUT III.


_ De Nyctimo ac reliquis Lycaonis filiis, urbibusque ab iis conditis —
    Œnotrus natu minimus in Italiam trajicit — de Callisto Lycaonis
    filia. _

Tertia post Pelasgum ætate regio tota et urbium et hominum numero magnos
habuit processus. Nam quum Nyctimus Lycaonis liberûm natu maximus summum
teneret imperium, reliqui sibi diversis arbitrio quisque suo agri
partibus occupatis, oppida condiderunt; Pallantium Pallas, Orestheus
Oresthasium, Phigaliam Phigalus ædificarunt. (2) Ac Pallantii quidem
etiam Stesichorus Himeræus in Geryoneide mentionem fecit; sed Phigalia
et Oresthasium tempore procedente nomina mutarunt; nam hoc ab Oreste
Agamemnonis filio Oresteum est appellatum, illa vero Phialia a
Bucolionis filio Phialo. Reliqui fuere Lycaonis filii, Trapezeus,
Daseatas, Macareus, Helisson, Acacus, Thocnus. Horum postremus urbem
Thocniam condidit, Acacus Acacesium. Ab hoc autem Acaco cognomen
Mercurio ab Homero datum Arcadum sermo asseverat. (3) Ab Helissonte et
urbs et fluvius Helisson nomina habent. Eodem modo Macaria quoque et
Dasea et Trapezus de nominibus filiorum Lycaonis appellatæ sunt. Porro
Orchomenus Methydrii conditor et Orchomeniorum, quos pecudum divites
Homerus nominavit; ab Hypsunte et * [_Melæneo_] conditæ Melæneæ et
Hypsus; ad hæc Thyræum et Hæmoniæ (_a Thyræo et Hæmone_); quin Arcadum
opinione etiam Thyrea in Argivorum finibus et Thyreates sinus a Thyræo
isto sua obtinuerunt nomina. (4) Jam vero celebri olim nomine urbem
Mænalum, Tegeam et Mantineam, Mænalus, Tegeates et Mantineus
constituere. Cromi a Cromo nomen habuere, Charisia Charisium auctorem
perhibet, Tricoloni a Tricolono, Peræthenses a Perætho, Asea ab Aseate,
* [_a Lyceo_] Lycoa et a Sumateo Sumatia: postremo ab Aliphero et Heræeo
urbes nomina et origines accepere. (5) At natu minimus inter filios
Lycaonis Œnotrus, opibus et viris a fratre Nyctimo acceptis, classe in
Italiam transmisit, ubi de Œnotri regis nomine Œnotria regio vocitata.
Atque hæc prima Græcis colonia deducta: sed neque barbaræ gentes ante
Œnotrum, si quidem accuratissime antiquitatis memoria revolvatur, ad
exteras gentes commigrasse reperiuntur. (6) In liberûm tanto sobolis
numero unica Lycaoni filia fuit, Callisto nomine: eam (quæ inter Græcos
decantata sunt memoro) vitiavit amore captus Juppiter, deprehensam Juno
in ursam vertit; ac deinde in gratiam Junonis puellam sagittis confixit
Diana. Juppiter quem illa ferebat utero puerum Mercurio servandum
mandavit; (7) ipsa vero Callisto ab eodem in sidus mutata est, quæ Ursa
major dicitur: ejus Homerus quoque, ubi de Ulysse a Calypsûs insula in
altum enavigante exponit, mentionem facit:

          Pleiadasque aspectantem tardumque Booten,
          atque Ursam, quam Plaustrum etiam cognomine dicunt.

Sed probabilius fortasse fuerit, quo honos puellæ haberetur, sidus illi
dicatum; præsertim quum sepulcrum ejus ostendant Arcades.



                               CAPUT IV.


_ De Arcade et regione inde dicta — ejus uxore Erato, filiis et regno
    iis diviso — eorum posteris — Æpyto a serpente sepe confecto — Aleo
    rege — Auge, Alei filia — Lycurgo rege ejusque prole. _

Mortuo Nyctimo Arcas Callistûs filius regnum suscepit. Hic et frumentum
a Triptolemo acceptum popularibus suis tradidit, panem facere docuit,
vestium texturam totumque lanificium, quod ab Adrista [_Aristea?_]
didicerat, monstravit. Ab hoc rege et ipsa, quæ ante Pelasgia dicebatur,
Arcadia terra, et gens Pelasgi qui fuerant, Arcades nominati. (2)
Habuisse vero illum uxorem non mortalem feminam, sed unam e Dryadibus
nymphis tradunt: etenim Nympharum alias Dryades et Epimeliades, alias
Naides appellare solebant, atque Naidum quidem apud Homerum quoque
frequentissima est mentio. Ejus vero nymphæ, quæ cum Arcade nupta fuit,
Erato nomen fuisse memoriæ prodiderunt. Ex ea genitos Arcadi Azanem,
Aphidantem, Elatum; ante nuptias Autolaum suscepit nothum. (3) Ac filiis
quidem adultis regnum trifariam divisit. Ab Azane itaque Azania quæ ei
evenit pars appellata; ex qua deducti coloni ii omnes qui circa Phrygiæ
antrum, cui Steunos nomen, et amnem Pencalam habitant. Aphidas Tegeam et
quæ adjacent sortitus est. Hinc poetæ Tegeam solent Aphidanteam sortem
nuncupare. (4) At Elatus montem obtinuit, quæ Cyllene nunc vocatur, tunc
vero nomine adhuc carebat. Postea Elatus in eam terram abiit cui Phocis
nunc nomen est, ibique Phocensibus a Phlegyarium gente bello pressis
opitulatus, Elateæ urbis exstitit conditor. Filium Azani fuisse
Clitorem, Aphidanti Aleum; quinque Elato genitos memorant, Æpytum,
Pereum, Cyllenem, Ischyn, Stymphalum. (5) Azani Arcadis filio defuncto
ludi funebres primum instituti sunt, in quibus equorum certe cursu,
nescio an aliis etiam modis, est certatum. Clitor Azane natus Lycosuræ
regiam constituit, et fuit illorum regum potentissimus urbemque Clitorem
de suo nomine condidit. Aleus paternam obtinuit sortem. (6) Quod vero ad
Elati filios pertinet, a Cyllene mons nomen accepit, a Stymphalo fons et
urbs ad fontem sita Stymphalus. De Ischyis vero Elati filii morte egimus
dum res Argolicas exponeremus. At Pereo nullam fuisse virilem prolem
aiunt, sed filiam habuisse Neæram, quam Autolycus Parnassi montis incola
uxorem duxerit. Mercurii is filius dicebatur, quum re ipsa Dædalionis
esset. (7) At enim quum Clitor Azanis filius nullos reliquisset liberos,
ad Æpytum Elati filium Arcadum regnum pervenit. Hunc venatum egressum
non ferocior aliqua bellua, sed incautum seps confecit. Vidi et ipse
aliquando serpentem hanc: magnitudine est minimæ viperæ, cineris colore,
notis interpuncta variis, capite lato, gracili collo, alvo obesiore,
cauda brevi. In serpentum genere seps et cerastes, quo ferme modo
gradiuntur cancri, in obliquum repunt. (8) Æpyto in imperium succedit
Aleus. Nam Agamedes et Gortys filii Stymphali quarto posteritatis gradu
ab Arcade aberant, a quo Aleus Aphidantis filius tertius numerabatur.
Ædificavit Aleus vetustum illud quod Tegeæ visitur Aleæ Minervæ fanum,
ibidemque regiam suam constituit. Gortys vero Stymphali Gortynem urbem
ad proximum amnem condidit; amni etiam ipsi fuit Gortynius nomen. Mares
habuit liberos Aleus Lycurgum, Amphidamantem et Cepheum: filiam Augen.
(9) Cum hac (quod scriptum Hecatæus reliquit) Hercules concubuit quoties
venit Tegeam. Id ubi ex puerperio filiæ rescivit tandem Aleus, puerum
cum matre in arcam conclusos in mare abjecit. Delata est arca ad
Teuthrantem, pollentem dominatu hominem in campis ad Caicum amnem. Is
puellæ forma allectus sibi matrimonio junxit. Exstat etiamnum Pergami
(quæ supra Caicum urbs est) Auges monumentum, terræ tumulus lapidea
circumseptus crepidine. Insigne ejus tumuli nuda mulier ex ære
fabricata. (10) Aleo mortuo regnum accepit Lycurgus utpote filiorum natu
maximus. Is nihil ad memoriam aliud edidit facinus, quam quod Areithoum,
hominem bellica virtute clarum, non æquo Marte, sed dolo interfecit.
Filios habuit duos, Ancæum et Epochum, quorum hic morbo est absumptus;
Ancæus sub Iasone expeditionis Colchicæ particeps fuit, ac deinde una
cum Meleagro ad profligandam belluam Calydoniam egressus, a sue isto
occisus est. Lycurgus quidem ipse ad provectiorem ætatem pervenit, atque
morte ablatum sibi filium vidit utrumque.



                                CAPUT V.


_ Echemo Arcadiæ regnum obtinente Dores Peloponnesum ingrediuntur et
    fugantur — Agapenor rex Arcadas ad Trojam ducit et Paphum condit —
    de Hippothoo et Æpyto, Arcadiæ regibus — Cypselo regnante Dores
    Peloponnesum navibus invadunt — de Cypseli posteris — Polymestore
    regnante Lacedæmonii Tegeatarum fines invadunt — Æchmide regnante
    bellum Messeniacum geritur — Aristocratis regis nefandum facinus —
    de Aristocrate, prioris Aristocratis nepote. _

Post Lycurgum Arcadum regnum Echemus Aeropi filius, Cephei nepos, Alei
pronepos obtinuit. Hoc regnante Achæi ad Isthmum Corinthiorum prœlio
fuderunt, Dores, reditum sibi in Peloponnesum Hyllo Herculis filio duce
molientes, atque Echemus Hyllum occidit cum eo singulari certamine ex
provocatione congressus. Hæc mihi propiora vero visa sunt, quam quod
supra scripsi, penes Orestem tunc Achæorum regnum fuisse, atque ejus
temporibus Hyllum cum Doribus reditum tentasse. Sed ea, quam posterius
attuli, ratione hoc quoque apparebit, quomodo Timandra, Tyndarei filia,
Echemi qui Hyllum interfecit, conjux esse potuerit. (2) Agapenor dehinc
regnat, Ancæi filius, Lycurgi nepos; quo duce Arcades ad Trojanum bellum
profecti. Ilio vero everso, quæ Græcos domum redeuntes disjecit
tempestas Arcadum classem detulit Cyprum. Ibi Agapenor Paphum urbem
condidit; et in Papho vetere (Palæpapho) Veneris fanum erexit, quum ante
apud Cyprios dea hæc in loco cui Golgi nomen coleretur. (3) Interjecto
dein tempore Laodice ex Agapenoris posteritate Aleæ Minervæ donum Tegeam
peplum misit; id ipsius doni inscriptio et simul unde esset. Laodice
oriunda indicabat:

           Laodices peplum hoc. Sacrum ut foret illa Minervæ,
            e Cypro celebrem transtulit in patriam.

(4) Quum ad suos Ilio non revertisset Agapenor, Arcadum imperium
suscepit Hippothous Cercyone patre, avo Agamede, Stymphalo proavo
genitus. Hujus vita nullo celebratur insigni rerum eventu, præter illud
unum quod regni sedem Tegea Trapezuntem transtulit. Post mortem
Hippothoi Æpytus filius regnum adeptus est, atque Orestes Agamemnonis
filius Mycenis oraculi Delphici monitu in Arcadiam demigravit. (5)
Æpytus quum in templum Neptuni quod Mantineæ est penetrare esset ausus,
quo nulli cuiquam homini hac ipsa etiam ætate fas est accedere, oculis
primum captus, deinde non ita multo post e vita excessit. (6) Ejus filio
Cypselo regnum deinceps adepto Dores copiis contractis, non ut tribus
ante ætatibus per Isthmum Corinthiorum, sed classe ad Rhium promontorium
profecti in Peloponnesum invaserunt. Tam Cypselus res familiares Dorum
exquirens, cognoscit Cresphontem Aristomachi filium nullis etiamnum
nuptiis illigatum; quare desponsa ei filia, se atque ceteros Arcades hac
affinitate ex metu exemit. (7) Cypselo filius erat Holæas, qui Æpytum
sororis filium cum Herculis posteris, qui Lacedæmone et Argis in
auxilium venerant, Messenen reduxit. Holææ filius Bucolion, hujus vero
Phialus, qui Phigaliam urbem, erepto suæ laudis monumento conditor
Phigalo Lycaonis filio, Phialiam de suo nomine voluit appellari; quod
tamen non est omnino constanter usurpatum. (3) Jam regnabat Simus Phiali
filius, quum apud Phigalenses Cereris cognomento Nigræ pervetustum
signum igne est consumtum, quæ res vitæ finem ipsi etiam Simo mox
adfuturum significavit. Paternum regnum adiit Pompus. Eo regnante
Æginetæ navibus primum Cyllenen appellere commercii causa instituere;
inde vero ad Arcadas jumentis impositas merces pervehebant. _Quos_ pro
his magnopere honoravit Pompus, adeo, ut filio etiam Æginetæ nomen
propter Æginetarum amicitiam imposuerit. Æginetam consecutus est ejus
filius Polymestor. (9) Tunc primum Lacedæmonii Charilli ductu Tegeatarum
fines cum exercitu adorti sunt. Eos non viri solum, sed feminæ etiam
sumptis armis prœlio fuderunt et cum magna hostium manu ipsum quoque
ducem vivum cepere. Verum de Charillo totaque hac ejus expeditione plura
memorabimus, ubi res Tegeatarum fuerint explicandæ. (10) Polymestori
quum nulli essent liberi, successit Æchmis, Polymestoris fratre Briaca
genitus; fuit enim Æginetæ Briacas etiam filius, Polymestore natu minor.
Dum Æchmis regnum obtinebat, bellum inter Lacedæmonios et Messenios geri
cœptum. Jam antiquitus quidem Arcades benevolo fuerant in Messenios
animo, tunc vero etiam aperto fœdere cum Aristodemo Messeniorum rege in
acie contra Spartanos stetere. (11) Æchmidis vero filius Aristocrates et
alia fortasse contra suos populares insolenter egit, sed quod in deos
ipsos immortales eum admisisse nefarium facinus compertum habeo, hoc
loco non prætermiserim. Est in Orchomeniorum finibus Mantinensi agro
finitimum Dianæ Hymniæ cognomento fanum, quam antiquissima religione
Arcades venerantur universi. Deæ sacerdotium tunc adhuc virgini
committebatur; (12) eam quum ad stuprum pellicere Aristocrates non
potuisset, postremo in templum confugientem prope statuam Dianæ
violavit. Scelere in vulgus patefacto hominem Arcades lapidibus
obruerunt, et a virgine ad mulierem sacerdotii honorem transtulerunt
virorum congressibus jam exsatiatam. (13) Huic filius fuit Hicetas;
Hicetæ minor Aristocrates, avo tam exitu vitæ quam nomine similis: nam
et hunc lapidum conjectu necarunt Arcades manifestæ proditionis
damnatum; constabat enim dona eum a Lacedæmoniis cepisse, ejusque maxime
scelere insigni clade Messenios ad Magnam Fossam affectos. Effecit hoc
flagitium ut a Cypseli domo Arcadum imperium removeretur. Atque hæc
quidem quæ de regum serie ac gentilitate sum persecutus, omnia mihi
studiose percontanti Arcades enarrarunt.



                               CAPUT VI.


_ Arcadum res bellis gestæ memorantur — de vario ad Arcadiam aditu. _

Quod vero ad res eorum publicis totius gentis auspiciis gestas attinet,
antiquissima memoria est Iliacæ expeditionis; alterum locum obtinent quæ
pro Messeniis propugnantes gesserunt contra Lacedæmonios; eorundem etiam
partes fuerunt aliquæ in prœlio, quod ad Platæas contra Medos est
commissum. (2) Coacti potius necessitate quam benevolentia ducti
Spartanis contra Athenienses auxilia misere, et in Asiam cum Agesilao
transmiserunt, eosque in Bœotiam secuti Leuctricæ pugnæ interfuerunt.
Nam fuisse semper ambiguo se animo in Lacedæmonios, et alias
declararunt, et tunc maxime quum post Leuctricam cladem ab iis ad
Thebanos statim desciverunt. Iidem cum reliquis Græcis neque contra
Philippum Macedonum regem ad Chæroneam, neque contra Antipatrum in
Thessalia arma cepere; non tamen hostile quicquam in Græcos admisere.
(3) Quod vero ipsi quoque ad Thermopylas contra Gallos non prodierint,
eam nempe afferunt causam, veritos ne interea dum militaris ætas
abesset, Lacedæmonii agrum populationibus vexarent. Ad Achæorum
concilium promptius se quam ulli Græciæ populi aggregarunt. Hæc in
commune ab Arcadibus gesta; quæ vero gessisse privatim urbes acceperim,
suis illa locis referentur.

4. Ducit in Arcadiam ex Argivorum finibus trames is qui ab Hysiis juxta
Parthenium montem in agrum Tegeaticum pervadit. Duo vero alii accessus
circa Mantineam per Prinum et Climacem (_Scalas_); quorum posterior hic
latior et olim gradus in ea semita, per quos descendebatur, facti
fuerant. Perveniunt qui hinc descenderint ad vicum, cui nomen Melangea;
hinc etiam potabilis Mantinensibus aqua intra oppidum defluit. (5) Ubi e
Melangeis progressus septem fere stadiis ab urbe abfueris, occurrit fons
qui Meliastarum vocatur. Hi Meliastæ Bacchi orgia celebrant, cujus ad
fontem istum est delubrum. Est ibidem etiam Veneris Melænidis (_id est
Nigellæ_) fanum. Cognominis causa non alia est quam quod hominum coitus
non interdiu, uti pecudum, sed etsi non semper, plerumque tamen fiunt
noctu. (6) Trames alter, priore angustior, per Artemisium ducit. Hujus
montis supra jam mentionem feci, ubi esse in eo dixi Dianæ templum et
simulacrum, ac præterea fontes Inachi. Is qua per montem decurrit, inter
Argivos et Mantinenses terminus est; ubi vero ex illa via se averterit,
reliquum deinceps cursum per Argivam regionem absolvit: quare Inachum et
alii et Æschylus poeta Argivum fluvium appellant.



                               CAPUT VII.


_ De campo Argo dicto — Dine, aqua maris dulci — aquis ferventibus —
    Philippo, Macedonum rege — Olympiadis crudelitate et Cassandri
    stirpe exstincta. _

Hinc Artemisio superato in Mantinensium fines descendentes planities
excipit, quæ uti est, sic etiam vocatur Argus (_i. e. Inculta_). Nam
cultus immune solum efficit e proximis montibus defluens aqua pluvia.
Quo minus totus omnino campus stagnum fiat, illud unum obstat, quod aqua
hiantem specum nacta se e conspectu eripit; absorpta tamen rursus circa
Dinen erumpit. (2) Est Dine ad Genethlium (in Argolica terra hoc nomine
vicus dicitur) dulcis aqua e mari proveniens. In Dinen Argivi olim
Neptuno equos porriciebant frænis ornatos. Dulcis vero aquæ venas e mari
effundi non in Argolicis tantum finibus, sed in Thesprotide etiam prope
eum locum quod vocant Chimerium, satis constat. (3) Mirabilius tamen
quod in Mæandro partim e saxo quod amnis circumfluit, partim etiam e
fluviali limo fervens aqua profluit. Sicuti etiam juxta Dicæarchiam
Tyrrhenorum oppidum calidæ effervescunt in mari aquæ; ubi jactis molibus
de industria exstructa est insula cum balneis aquarum calidarum, ne ejus
muneris nullus esset usus. (4) Ad lævam campi quem Argos diximus
appellari, mons Mantinensibus eminet, in quo Philippi Amyntæ filii
castrorum et pagi, cui nomen Nestane, reliquiæ exstant. Castra enim
Philippus ad hanc Nestanen habuisse dicitur, et fontem etiam proximum ex
eo Philippium nominant. Venit in Arcadiam Philippus ut a reliquis Græcis
Arcadas disjungeret suoque eos imperio adjiceret. (5) Et Philippum
quidem facile quivis sibi persuadeat rebus gestis omnes Macedonum reges,
qui ante fuerunt quique ipsum consecuti sunt, superasse; nemo tamen qui
recta sit in rebus existimandis sententia, ei boni imperatoris laudem
tribuerit, nempe qui jusjurandum semper contempserit, fœdera quamlibet
ob causam fefellerit, unusque omnium in minimis fidem duxerit. (6) Pœnas
tamen non utique seras, sed quos novimus omnium maxime e vestigio
sequentes deo dedit. Neque natu enim grandior annorum quadraginta sex
Delphici oraculi vocem comprobavit. Consulenti de Persico bello redditum
fuerat responsum:

            Serta gerit taurus, finem manet, adstat aruspex.

Quod non ad Persarum regem, sed ad ipsum Philippum referendum fuisse,
rei eventus mox demonstravit. (7) Philippo mortuo parvulum ejus filium,
quem ille ex Cleopatra, cui pater fuerat Attali frater, susceperat, una
cum matre in æneo vase ignibus circumdatis cruciatum Olympias enecuit.
Eadem paucis post annis Aridæum etiam de medio sustulit. Jam vero etiam
Cassandri soboles quasi demessa falce numinis infesti interiit. Liberos
autem Cassander ex Thessalonica Philippi filia susceperat; Thessalis
quidem matribus Thessalonice et Aridæus geniti fuerant. Jam quæ
Alexandro contigerint, mortem ejus dico, inter omnes constat. (8) Quodsi
Philippus, quoties aliquid moliretur elogium, illud in Spartanum Glaucum
editum in memoria habuisset atque hujusce versus sibi rationem habendam
duxisset,

               Jurandique fidem servanti fausta propago,

equidem putem non ita temere deorum aliquem simul et Alexandri vitam et
florem Macedonum exstincturum fuisse. Atque hanc quidem orationis nostræ
esse volui digressionem.



                              CAPUT VIII.


_ Chorus Mæræ — de fonte Arne narratio — de Mantinensium urbe ejusque
    conditore et amne Ophi — Mantinensium rebus bello gestis — Mantinea
    a Lacedæmoniis capta — reliquis Mantinensium fatis usque ad Adriani
    imperatoris tempora. _

Post Nestanes ruinas Cereris fanum est multæ religionis. In eo
Mantinenses festos dies quotannis agitant. Subjacet Nestanæ planities
Argi campi pars, qui Mæræ Chorus appellatur. Via per Argi campum totum
stadiorum est decem. Ubi paululum hinc processeris, ad alios campos
venias. In his fons est prope militarem viam, nomine Arne. (2) Arcades
inter alia narrant etiam hæc: Rheam dicunt, quum Neptunum peperisset,
puerum in ovium gregem deposuisse, ut ibi una cum agnis educaretur. Et
Arnen quoque fontem inde nominatum esse, quod agni (ἄρνες) isti circa
eum pascerentur. Rheam interim Saturno pullum equinum, quem enixam se
simulasset, infantis loco devorandum obtulisse, sicuti eadem post
dicitur pro Jove lapidem fasciis involutum apposuisse. (3) Tales equidem
Græcorum narrationes initio scriptionis meæ futilitatis argui plurimæ;
sed enim ad Arcadum jam res progressus cautius de iis hunc in modum
judicare cœpi: qui apud Græcos sapientiæ nomen meruerunt, eos per
ambages olim, non directa et perspicua oratione, quæ statuerint,
elocutos esse; atque tale quoddam sapientium Græcorum placitum iis
quoque, quæ de Saturno modo memoravi, contineri suspicor. Sed nimirum de
rebus divinis non aliter omnia atque a majoribus accepimus exponemus.

4. Mantinensium urbs ab eo fonte, de quo jam locuti sumus, stadia ferme
duodecim abest. Mantineum Lycaonis filium alia in regione urbem
condidisse constat, quam hoc etiamnum tempore de illius nomine appellant
Arcades. Verum postea Antinoe, Cepheo Alei filio genita, ex quodam
oraculo huc civitatem transportavit serpentem itineris ducem (quod genus
fuerit non tradunt) secuta. (5) Ex eo qui oppidum præterfluit amnis,
Ophis (_Anguis_) nominatur. Quodsi ex Homeri versibus conjecturam
aucupamur, serpentem hunc fuisse draconem existimare possumus. Is enim
quum in enumerandis Græcorum navibus relictum in Lemno insula
Philoctetem memoret graviter ex hydri morsu laborantem, hydro illi non
adjicit agnomen serpentis; at idem draconem ab aquila demissum in
Trojanorum concionem fingens serpentem vocat. Quare etiam hunc Antinoes
ducem draconem fuisse facile ut credamus adduci possumus. (6)
Mantinenses in Dipæensium quidem finibus contra Lacedæmonios cum ceteris
Arcadibus non sunt prœliati: bello tamen Peloponnesiaco cum Eleis pro
Atheniensibus contra Lacedæmonios steterunt, Atheniensiumque auxiliis
freti signa cum Lacedæmoniis contulere. Iidem expeditionis in Siciliam
susceptæ participes erant, utpote socii Atheniensium. (7) Interjectis
temporibus Lacedæmonii sub Agesipolide rege, Pausaniæ filio,
Mantinensium fines hostiliter ingressi, Mantinenses ipsos prœlio
superatos intra mœnia compulerunt; neque ita multo post oppidum ceperunt
non obsidionis vi, sed Ophin fluvium in murum avertentes e crudo
exstructum laterculo. (8) Contra machinarum quidem impetum laterculus
majorem præbet securitatem quam quæcunque e lapide facta sunt; nam
lapides infringuntur et e suis dissiliunt compaginibus; contra _crudus_
laterculus tormentorum quidem ictibus haud ita facile defatigatur, at
diluitur aquis non aliter ac solis radiis cera. (9) Ceterum hoc
strategema non primus excogitavit Agesipolis, sed jam ante usurparat
Cimon Miltiadis filius in Eione ad Strymonem amnem obsidenda,
propugnante Boge Medo homine cum Persarum præsidio. Hoc illius factum a
Græcis probatum et decantatum imitatus est Agesipolis. Et captam quidem
Mantineam magna ex parte diruit, paucis relictis ad habitandum
ædificiis; reliquam multitudinem in vicos divisit. (10) At Thebani post
Leuctricam pugnam e vicis rursus in pristinas sedes Mantinenses
reduxere. Non tamen illi satis gratos se præbuerunt. Nam quum legatos ad
Lacedæmonios mittentes et pacem cum iis separatim ab Arcadum concilio
facientes undique deprehensi essent, metu Thebanorum aperte se
applicarunt ad Lacedæmoniorum societatem, ab eorumque partibus stetere
in prœlio quod ad Mantineam contra Epaminondam et Thebanos Lacedæmonii
commiserunt. (11) Postea tamen dissidio orto descivere ad Achæos;
Aginque Eudamidæ filium, Spartanorum regem, prœlio fusum extra fines
suos ejecere accitis in auxilium Achæis eorumque duce Arato. Iidem cum
Achæis adversum Cleomenem arma tulere et Lacedæmoniorum opes infregere.
Antigono vero, dum Philippi qui Persei pater fuit tutelam gereret, quod
is Achæorum perstudiosus esset, et alios honores habuere et in ejus
gratiam Mantineam mutato nomine Antigoneam appellarunt. (12) Posteris
temporibus in pugna Actiaca ad Apollinis promontorium Augusti studia
secuti sunt, quum ceteri Arcadici nominis populi cum Antonio facerent,
non aliam opinor ob causam, quam quod Lacedæmonii in Augusti erant
partibus. Ætatibus deinde post hæc decem, quum ad imperium Adrianus
accessisset, adventitium cognomen urbis illud Macedonicum sustulit
eamque suo pristino nomine jussit vocari.



                               CAPUT IX.


_ De Mantineæ urbis templis et signis memorandis — Arcadis sepulcro et
    aliis monumentis — templo Veneris Symmachiæ et Minerva Alea —
    Antinoi templo, cultu et imaginibus — Podaris heroo. _

Mantineæ geminum est templum medio pariete dispertitum; in altera parte
Æsculapii signum visitur, Alcamenis opus, altera Latonæ ejusque liberis
sacrata. Signa fecit Praxiteles tertia post Alcamenem ætate. In basi
Musa insculpta et Marsyas tibiis canens. Ibidem pilæ insistit Polybius
Lycortæ filius, de quo alio loco nobis erit mentio. (3) Habent et alia
Mantinenses delubra: Jovis Servatoris et ejus, quem idcirco quod
hominibus fortunas exauget, Epidoten nuncupant; Dioscurorum etiam, et in
alia urbis parte Cereris ac Proserpinæ. Hoc in fano ignem accendunt, cui
summa religione ne exstinguatur cavent. (3) Vidi etiam prope theatrum
Junonis ædem; deam Praxiteles in solio sedentem fecit eique adsistentes
Minervam et Heben Junonis filiam. Ab ara deæ proxime abest Arcadis
Callistûs filii tumulus. Huc enim e Mænalo sunt Arcadis ossa deportata,
quum Delphis venisset ipsis hoc oraculum:

(4)

         Frigida Mænaliæ regio est, ubi conditus Arcas,
         Arcades a cujus dicuntur nomine cuncti.
         Huc ego ferre pedem jubeo te, et pectore læto
         Arcada sublatum pulchram transponere in urbem,
         quæ trivia est, quæ quadrivia, et quæ quinque viarum:
         hic Arcas lucum, sacrorum hic munera habeto.

Locum ubi Arcadis est sepulcrum Solis aras vocant. (5) Non longe a
theatro illustria exstant monumenta. Inter ea Focus qui Communis
dicitur, rotunda figura, in quo sitam Autonoen creditum Cephei filiam.
Eminet pila supra tumulum cum equestri statua: Gryllus is est
Xenophontis filius. (6) A tergo theatri reliqua adhuc sunt templi
vestigia quod Veneri olim dicatum fuit Sociali, et in eo signi rudera.
Indicat in basi incisa inscriptio, dedicasse Nicippen Paseæ filiam.
Templum erexere Mantinenses, quo monumentum esset posteris ipsos, quum
navalis ad Actium pugna committeretur, in Romanorum fuisse partibus.
Minervam præterea Aleam cognomento venerantur, cui templum et signum
dedicarunt. (7) Antinoi etiam religio est divinis honoribus sancita. Est
Antinoi ædes Mantinensibus recentissima; hunc præcipuo quodam amore
Adrianus Imperator amplexus est. Illum ego viventem non vidi, statuas
vero et pictas imagines sum conspicatus. Habentur ei et alibi honores et
in Ægypto apud Nilum urbs de ejus nomine est appellata. Colitur Mantineæ
ob hujusmodi causam. Patria ei fuit (Bithynium in) Bithynia supra
Sangarium amnem. Bithynienses ipsi ex Arcadia oriundi Mantinenses olim
fuere. (8) Ob eam rem divinos ei honores a Mantinensibus haberi voluit
Imperator Romanus; annua præterea initia et quinquennale ludicrum
celebrari. Domus in gymnasio Mantinensi est in qua Antinoi signa
servantur, tum lapidum nobilitate insignis, tum vero picturis. Earum
plurimæ sunt Antinoi imagines, iis quæ Bacchum repræsentant simillimæ.
Quin et ejus picturæ quæ in Ceramico Athenis res ab Atheniensibus ad
Mantineam gestas repræsentat, ibi quoque ex illo veluti exemplari
efficta cernitur imago. (9) Est præterea in Mantinensium foro mulieris
ænea effigies, Deomeneam vocant Arcadis filiam. Sacellum etiam Podaris,
quem in acie cecidisse aiunt contra Epaminondam ac Thebanos pugnantem.
Tribus autem ante me ætatibus inscriptionem tumuli ad minorem Podarem,
qui superioris nepos eodem fuit nomine, transtulerunt. Vixit iis
temporibus ut Romanorum etiam reipublicæ particeps fuerit. (10) Sed enim
ætate mea apud Mantinenses antiquior Podares colebatur. In ea enim
pugna, quum virtute cives ac socios omnes anteisse Gryllum Xenophontis
filium fateantur, alteram quidem palmam Cephisodoro Marathonio, qui
Atheniensium equestres copias duxit; tertiam huic ipsi Podari tribuunt.



                                CAPUT X.


_ De memorandis ad vias, quæ ab Mantinea in reliquam Arcadiam ducunt —
    monte Alesio et Neptuni Hippii templo — undæ marinæ scatebris in
    variis templis — tropæo de Lacedæmoniis victis erecto et hujus pugnæ
    ratione — diis in prœliis opem ferentibus — cervi cujusdam sacri
    longævitate. _

In reliquam Arcadiam viæ ex Mantinea ducunt; in quarum unaquaque quæ
spectatu digna sint jam persequar. Tegeam contendentibus ad lævam
militaris viæ ante ipsos Mantineæ muros campus est, ubi equorum
curriculum; nec procul hinc stadium ludis qui in Antinoi honorem
celebrantur, attributum. Supra stadium mons est Alesium, ab erroribus
(ἄλη) Rheæ, uti dicunt, appellatum, in eoque lucus Cereris. (2) Ubi mons
desinit, ædes est equestris Neptuni, stadium circiter a Mantinea
distans, non amplius; de qua æde nihil ego præter auditum habeo; sed
neque quisquam alius qui ejus mentionem fecerit. Quod enim ætate nostra
exstat templum exædificandum curavit Adrianus Imperator, adhibitis inter
fabros speculatoribus ne quis aut intra vetus templum aspiceret, aut
ruderis ex eo quicquam sineret alio transportari. Ita vero ædificari
jussit ut vetus templum novo circumquaque incingeretur. Priscum illud
templum quernis inter se arcte compactis trabibus Agamedes et Trophonius
erexisse dicuntur. Aditu autem homines prohibuisse non obicis ullius
oppositu, sed laneum duntaxat funiculum obtendisse; (3) sive quod pro
vigente tunc religione vel hoc sufficere putarent, ut satis sacrosanctus
locus haberetur; sive quod ei funiculo occulta inesset vis. Vulgatum est
certe Æpytum Hippothoi filium, quum neque subisset, neque transiluisset,
sed conscidisset filum, ubi primum templum intravit sacrique religionem
violavit, marinæ aquæ in oculos ipsi incidentis vi obcæcatum neque multo
post suo oppressum fato. (4) Pervetus sane fama prodidit in hoc templo
marinæ undæ scatebras esse. Idem est etiam de aqua marina Atheniensium
arcis proditum memoriæ, deque eo fonte qui apud Mylasenses (quæ Cariæ
civitas est) in ejus dei templo scatet, quem ipsi patria lingua Ogoa
(_?_) nominant. Tantum interest, quod Athenæ a Phalero absunt stadia
haud amplius viginti, Mylasensium vero navale abest ab oppido stadia
octoginta; at Mantinensibus, quum plurimum a mari recedant, non nisi
divinitus exstitisse eam in templo aquam existimandum. (5) Ubi Neptuni
templum præterieris, tropæum lapideum videas de Lacedæmoniis victis
eorumque duce Agide erectum. Pugna ad hunc modum commissa narratur.
Dexterum cornu tenuere Mantinenses ipsi, habito ex omni ætate delectu;
dux fuit Podares, Podaris illius pronepos qui contra Thebanos pugnavit.
Aderat vates Eleus Thrasybulus Æneæ filius, ex Iamidarum gente; qui et
victoriam prædixit et periculi socius Mantinensibus fuit. (6) Stetere in
lævo cornu reliquæ Arcadici nominis copiæ. Suos civitates singulæ duces
habuere; duos Megalopolitæ Lydiadem et Leocydem. Media acies Arato
Sicyoniorum et Achæorum duci commissa fuerat. Lacedæmonii phalangem suam
dilatarant, quo in hostilem aciem omni ex parte frontem obverterent. In
medio agmine Agis cum suo globo constiterat. (7) Ibi Aratus, re ita cum
Arcadibus composita, cum sua manu fugam simulat, quasi vero impressionem
Spartanorum sustinere non posset. Ea fugæ specie acies in lunæ modum
incurvata est. Agis cum sua cohorte victoriæ spe incitatus fugientes
urget. Jam etiam a cornibus utrinque imperatorem suum secuti sunt
confectum negotium putantes si Arati manum fudissent. (8) A tergo
inconsultius progressos adorti Mantinenses mox cingunt. Spartanorum
magnus numerus cum Agide Eudamidæ filio rege suo cæsi. Visum in eo
prœlio Neptunum dimicantem pro suis partibus memorant Mantinenses,
quapropter tropæum ei dedicarunt. (9) Ac deos quidem prœliis hominum ac
cædibus interesse solitos testantur quicunque heroum apud Ilium casus
persecuti sunt: prædicant Athenienses ad Salaminem et Marathonem præsto
sibi deos fuisse; nihil vero certius quam ab Apolline et heroibus
deletum apud Delphos Gallorum exercitum. Quo minus mirum videri debet si
Neptuni præsenti ope Mantinenses tunc prospere pugnarunt. (10) Leocydem
vero eum qui Lydiade collega Megalopolitanis eo bello præfuit, nono
gentilitatis gradu oriundum ab Arcesilao fuisse tradunt, eo qui, quum
Lycosuræ domicilium haberet, cervam vidisse dicitur ei quam Dominam
nominant deæ sacram, confectam jam ætate, cum torque in quo incisæ erant
literæ:

              Hinnulus excipior solvente Agapenore Trojam.

Argumento versus hic est cervum vel elephanto esse multo vivaciorem.



                               CAPUT XI.


_ De loco Pelagos dicto — Peliæ filiarum tumulis et Peliæ nece — loco
    Phœzôn dicto — Epaminondæ morte — Epaminondæ sepulcro — fraudis ex
    nominum similitudine enatæ exempla proferuntur. _

A Neptuni fano in saltum pervenias quercubus condensum; Pelagus
nominant. Per eas quercus via a Mantinea Tegeam ducit, et inter Tegeatas
quidem ac Mantinenses terminus est rotunda in populari via ara. Quodsi a
Neptuni ad lævam deflectere malueris, stadiorum quinque itinere confecto
ad Peliæ filiarum tumulos pervenias. Has Mantinenses narrant paternæ
necis invidiam fugientes huc se recepisse. (2) Medea enim ubi primum
Iolcum venit, Peliæ insidias machinata est, re quidem cum Iasone
faciens, quum in eum tamen verbo hostili animo esse videretur. Promittit
itaque Peliæ filiabus se patrem earum, si vellent, a summa senectute ad
juventutem revocaturam. Nam et arietem nescio quo modo jugalatum, quum
inter venena coxisset, agnum dicitur e lebete eduxisse. (3) Mox vero
quum Peliam ipsum in frusta dissectum in ferventis aquæ lebetem
immisisset, senis corpus filiæ ita resolutum recepere, ut ne reliquum
quidem quicquam esset quod sepulturæ traderent. Hic casus ut in Arcadiam
exilii causa abirent puellas adegit; ac fato quidem suo perfunctis
sepulcra congesta terra ibi exstructa. Nomina virginum poetarum
indicavit nemo eorum quos ipsi legimus; Micon vero pictor earum
imaginibus Asteropeam et Antinoen adscripsit. (4) Ab iis tumulis stadia
ferme viginti distat locus ille, qui Phœzon dicitur. ** Phœzon tumultus
lapideus crepidine circumseptus modice a terra surgit. Est ea in parte
via valde angusta monstrant ibi Areithoi sepulcrum, cui Corynetæ, a
clava (χορύνη) qua utebatur, cognomen fuit. (5) Jam secundum eam viam,
qua Pallantium iter est, a Mantinea stadia ferme triginta progressis, ad
militarem viam pertingit ea quercuum silva, quæ Pelagi appellatur. In eo
loco equestres Atheniensium et Mantinensium copiæ cum Bœotiorum equitatu
conflixere. Eo prœlio Epaminondam Mantinenses a Machærione suo cive
occisum prædicant; Lacedæmonii Machærionem hunc Spartanum fuisse
contendunt. (6) Sed Athenienses, quibus assentiuntur Thebani,
Epaminondam transfossum a Gryllo dictitant, atque sic apud ipsos habet
pictura in qua Mantinensis pugna exposita est. Ac sane Mantinenses quum
Gryllum publico funere extulissent, eo loco quo cecidit, statuam in ejus
honorem posuerunt, quod præ omnibus sociis virtus ejus enituisset.
Machærionem et Mantinenses nominant et Lacedæmonii; at neque Spartæ,
neque apud Mantinenses ipsos cuiquam virtutis ergo, cui fuerit
Machærioni nomen, honores habiti sunt. (7) Epaminondas quidem, quum eum
saucium sui ex acie retulissent, vulnus opposita manu compressit;
pugnamque prospectans ex eo loco quem Scopen (_i e. Speculam_) postera
ætas appellavit, dolorem eousque pertulit, donec æquatum vidit pugnæ
exitum. Inde quum amota manu animam efflasset, eo ipso in loco quo
fuerat prœlium commissum est sepulturæ mandatus. (8) Ejus tumulo
imposita est columna cum scuto in quo draco cælatus est. Indicat draco
Epaminondam ab iis ortum ducere, qui Sparti sunt nuncupati. Pilæ vero in
monumento duæ eminent; prisci operis altera cum Bœotica inscriptione;
alteram Adrianus Imperator et ipsam dedicavit et quæ in ea legitur fecit
inscriptionem. (9) Et Epaminondam quidem gloria præstantibus apud Græcos
imperatoribus jure optimo parem potius quam inferiorem quovis ducas. Nam
quum Lacedæmoniorum et Atheniensium ducibus priscus patriæ splendor
magno fuerit adjumento militesque ipsi ducum magnitudini virtute sua
facile responderint: Epaminondas Thebanos, quos rebus suis maxime
diffidentes nactus fuerat et aliorum imperiis assuefactos, brevi ad
principatus gloriam evexit. (10) Acceperat is jampridem ex Delphici
Apollinis oraculo, Pelagus sibi cavendum. Quare fuit illi præcipue
cautio, ne aut triremibus aut oneraria unquam navi veheretur: at
præmonuerat deus non mare, sed saltum eum devitandum cui Pelagus nomen.
Quæ est locis nominis communitas etiam postea Annibalem Carthaginiensem
et Athenienses jam antea fefellit. (11) Annibali quidem oraculum
redditum fuerat ex Ammonis fano, fore ut mortuus Libyssa humo
contegeretur. Quare in spem venerat, deleto Romanorum imperio in patria
se postremum vitæ diem exacta jam ætate clausurum. At enim quum
Flaminius illum vivum capere studeret, a Prusia, ad quem supplex
confugerat, rejectus quum in equum ascenderet, ense nudato digitum
læsit; atque inde non multorum stadiorum itinere confecto quum illud
vulnus febris esset consecuta, tertio post die mortuus est: vicum autem
in quo vitam finivit, Libyssam Nicomedenses appellant. (12)
Atheniensibus etiam responsum e Dodona redditum fuerat, Siciliam
coloniam deducendam. Non longe ab urbe aberat terræ non sane magnus
tumulus cui Siciliæ nomen; at illi oraculi responso haud intellecto ad
suscipiendas extra fines expeditiones bellumque Syracusanis movendum
adducti sunt. Sed plura etiam alia modo allatis simillima possit aliquis
colligere.



                               CAPUT XII.


_ De templo Jovis Charmonis, vario quercuum genere in saltibus Arcadum
    et vico Methydrio — campo Alcimedonte et Alcimedonte heroe ejusque
    filia Phialo — loco Petrosaca dicto — viis Orchomenum versus, Ladæ
    stadio et Penelopes tumulo — priscæ Mantineæ et vici Mæræ reliquiis
    — monte Anchisia et Anchisæ monumento. _

Ab Epaminondæ sepulcro haud amplius uno stadio distat Jovis templum
Charmonis cognomine. In Arcadum saltibus quercus diversa inter se forma
sunt. Earum alias (_sc. robora_) a latiore folio platyphyllos, alias
fagos (_quercus esculas_) nuncupant. "Tertium est genus (_sc. suber
quercus_) tam raro et levi cortice, ut ex eo ancorarum in mari indices
et retium faciant. Inter Iones tum alii tum Hermesianax elegiarum poeta
phellon (_id est suberem_) eum ipsum corticem nominant. (2) Ad
Methrydium, non sane amplius oppidum sed vicum Megalopolitarum ditionis,
via e Mantinea perducit. Progressos stadia triginta campus excipit, cui
nomen Alcimedon, supra quem mons Ostracina; in quo antrum ubi Alcimedon,
de heroibus unus, habitavit. (3) Filiam ejus nomine Phialonem vitiatam
ab Hercule Phigalii memorant; a patre vero statim a puerperio in
proximum montem, ut ibi periret, expositam una cum puero, quem Arcades
vocant Æchmagoran. Ibi vagientem infantem quum pica audiret et
lamentationem ejus imitaretur, ad avis vocem, quod puerilem esse
credidisset, (4) Herculem forte illac iter habentem conversum puellam,
quum agnovisset, vinculis exsolvisse filiumque servasse dicunt. De rei
eventu fontem proximum Cissam (_id est picam_) nuncupatum. Ac hoc fonte
stadiis quadraginta abest Petrosaca vicus in ipso Megalopolitarum et
Mantinensium confinio. (5) Sed præter eas quas ante indicavimus vias,
duæ aliæ Orchomenum deducunt. Ιn earum una stadium est quod Ladæ
appellant, quod in eo se Ladas ad cursum exercere sit solitus. Proxime
est Dianæ ædes, et ad viæ dexteram terræ editus agger; Penelopes tumulum
esse dicunt; neque enim de Penelope Arcadum sermo cum Thesprotide quam
vocant poesi congruit. (6) In ea enim proditum est memoriæ, post Ulyssis
a Troja reditum Penelopen ei Ptoliporthen peperisse. At Mantinenses
narrant Penelopen ab Ulysse crimine damnatam quod ultro procos
invitasset, domoque exactam, initio quidem Spartam, hinc vero postea
Mantineam se recepisse ibique vitæ ei finem contigisse. (7) Planities
huic tumulo contigua est non sane magna. In ea mons, ubi ruinæ cernuntur
priscæ Mantineæ; locus nostra ætate dicitur Ptolis. Hinc aquilonem
versus digressus modico viæ spatio confecto ad fontem Alalcomeniæ
pervenias; a Ptoli Yero stadia triginta absunt rudera vici cui Mæræ
nomen, si modo Mæra hoc in loco et non in Tegeatum finibus fuit sepulta.
Veri enim quæ de ejus sepulcro dicunt Tegeatæ, quam quæ Mantinenses,
similiora videntur; fuisse scilicet Atlantis filiam Mæram apud se
humatam. Forte vero ex hujus stirpe alia et ipsa nomine Mæra in
Mantinensium fines venit. (8) In altera viarum quæ Orchomenum
contendunt, Anchisia mons est, et ad imum montem Anchisæ sepulcrum. Quum
enim in Siciliam transmitteret Æneas, in Laconicam terram appulit, atque
ibi Aphrodisiade et Etide urbibus conditis, Anchisem patrem, qui in hæc
loca quacunque de causa venerat diemque ibi obierat, ad sepulturam
ibidem dedit. Anchisiæ itaque monti ab Anchisa nomen inditum. (9) Huic
rei fidem facit, quod Æolenses qui ætate nostra Ilium incolunt, nusquam
in ipsorum regione Anchisæ tumulum ostendunt. Adjacent Anchisæ sepulcro
templi quod Veneri dicatum fuerat rudera. Sunt etiam ad Anchisias
agrorum inter Mantinenses et Orchomenios termini.



                              CAPUT XIII.


_ De memorandis in Orchomeniorum finibus, templo Dianæ Hymniæ —
    Orchomeniorum priscæ urbis reliquiis et memorandis — monte Trachy,
    et urbe Caphia — Aristocratis monumento, fontibus Teneis et vico
    Amilo — via Stymphelum versus et Pheneum, ac Carya vico. _

Intra Orchomeniorum fines ad viæ lævam iis qui ab Anchisiis digressi
fuerint, in declivi montis parte ædes est Dianæ Hymniæ. In ea
Mantinenses etiam rei divinæ operam dant ** sacerdotem feminam et marem,
quibus sancitum est ut castimoniam colant non tantum quod ad venereos
congressus attinet, verum etiam in ceteris, idque per totum vitæ
spatium; iisdem non balnea, non cetera victus ratio cum vulgo communis,
neque in privati ullius hominis ædes pedem unquam inferunt. Similia apud
Ephesios, sed per unius tantum anni spatium, factitari scio ab iis qui
Ephesiæ Dianæ leguntur epulones quos Ephesii essenas [_reges_]
appellant. Hymniæ Dianæ quotannis festos dies agitant. (2) Orchomeniorum
vetus oppidum in summo olim fuit montis vertice; quo in loco reliqua
sunt fori et mœnium vestigia. Nam quæ hac ætate habitatur urbs sub
veterum murorum ambitu sita est. Spectatu in ea digna fons ex quo
aquantur, et Neptuni et Veneris delubra cum signis marmoreis. In
suburbanis Dianæ in magna cedro inclusa est lignea effigies; deam ab
arbore Cedreatim appellant. (3) Infra oppidum per intervalla sunt e
congestis lapidibus tumuli, qui in honorem bello interemptorum hominum
sunt erecti: verum cum quibus vel ceterorum Peloponnesiorum, vel Arcadum
ipsorum bellatum sit, neque ullæ in sepulcris indicant inscriptiones,
neque ipsi Orchomenii memoriæ proditum habent. (4) Ex adverso urbis mons
est, cui Trachys (_id est, Asper_) nomen. Inter eum montem et urbis
mœnia, pluvia aqua profundo excepta alveo in alteram Orchomeniorum
planitiem defluit, longe lateque illam quidem patentem, sed cujus
majorem partem palus occupet. Ab Orchomeno stadia prope tria profectis,
altera via recta in oppidum Caphyas ducit præter supra dicti torrentis
alveum et deinceps præter stagnum ad sinistram; altera sub Trachyn
montem est, ubi torrentis alveum transieris; (5) juxta quam Aristocratis
sepulcrum, ejus nempe, qui virgini Hymniæ Dianæ sacerdoti olim per vim
vitium obtulit. Modico intervallo ab Aristocratis sepulcro absunt
fontes, Teneæ appellati. Distat ab his stadia ferme septem Amilus: qui
vicus olim urbs fuisse dicitur. Hic se rursus in bivium findit via: pars
ejus altera Stymphelum, Pheneum altera ducit. (6) Per hanc Pheneum
versus progressos mons excipit: in monte juncta sunt Orchomeniorum,
Pheneatarum, Caphyatarum confinia. Supra eos præruptum saxum est: petram
Caphyaticam nominant. Secundum fines ipsos, iis quas paulo ante
nominavimus urbibus vallis subjacet: per eam via transit, qua Pheneum
iter est. In media valle aqua oritur e fonte: in extrema est vicus, cui
nomen Caphyæ.



                               CAPUT XIV.


_ De priscæ urbis Phenei reliquiis — Laonome, Amphitryonis matre — alveo
    Olbii fluvii ab Hercule ducto — urbe Pheneo, memorandis in ejus arce
    et Neptuni Hippii signo ab Ulysse posito — primis æris conflandi
    inventoribus — Iphiclis monumento et Iolao — Mercurio a Pheneatis
    imprimis culto, ludis Hermæis et Myrtilo — maris Myrtoi
    denominatione, sacris Eleusiniis a Pheneatis factis et Nao. _

Pheneatarum campi Caphyis subjecti. Aqua ibi immodice quondam stagnante
veterem Pheneum submersam esse memorant. Manent ætate etiam nostra ejus
eluvionis signa in montibus, ad quos adscendisse aquam narrant. A
Caphyis stadia quinque distant montes Oryxis et Sciathis. Ad ima
utriusque montis ingentes fossæ sunt, quæ aquam e campis defluentem
excipiunt. (2) Eas fossas manu factas Pheneatæ putant, scilicet Herculem
hoc operis effecisse, dum Phenei apud Laonomen Amphitryonis matrem
degeret. Amphitryonem enim Alcæo ex Gunei filia Laonome, femina
Pheneatide, non autem ex Lysidice Pelopis genitum ferunt. Quodsi non
vanus est hominum sermo, ad Pheneatas Herculem migrasse, adduci quis
facile possit ut credat, Tirynthe ab Eurystheo pulsum, non Thebas
statim, sed antea Pheneum se recepisse. (3) Ac fossas ille quidem per
medios Pheneatici agri campos duxit, ut per eas Olbius amnis, quem
Arcadum alii Aroanium appellant, laberetur. Operis longitudo stadiorum
est quinquaginta, altitudo autem, qua ripæ integræ sunt, pedum circiter
triginta. Verum hoc Herculeo alveo jam destituto, fluvius meatum
pristinum repetiit. (4) A fossis inter montes modo memoratos perductis
quinquaginta circiter stadia progressis occurrit urbs ipsa Pheneus;
cujus conditorem Pheneatæ perhibent Pheneum virum indigenam. Arx est
undique prærupta, et partim natura loci, partim etiam operibus munita.
In ea Minervæ templum fuit, cui Tritoniæ cognomentum: sed ejus jam sola
rudera reliqua sunt. (5) Neptuni etiam cognomine Equestris ex ære
simulacrum fuit, quod Ulyssem dedicasse aiunt. Quum enim equas
perdidisset, et eas quærens Græciam peragrasset, postremo quo loco
Pheneaticæ regionis eas reperit, ibi Dianæ templum, quam inde Heurippen
cognominarit, addito Equestris Neptuni signo, erexisse. (6) Narrant
porro Ulyssem inventas equas ita in ea Pheneatici agri parte, ut in
continenti contra Ithacam terra boves, pascendas locasse. Mihi quidem
Pheneatæ in simulacri basi inscriptas literas monstrarunt, quibus quæ
cum pastoribus Ulysses pepigisset, consignata fuerint. (7) Non tamen, ut
ceteris quæ dicunt fidem habeam, illud ut assentiar adduci possum, ex
ære signum ab Ulysse dicatum, quum nondum illis temporibus, traditum
fuisset, signa ex ære solido facere, tanquam vestem in textrina. Sed
quale fuerit tunc æris opificium, ostendi jam ante in eo, qui est de
rebus Laconicis, commentario, quum de Summi Jovis simulacro verba
facerem. (8) Primi æs fuderunt et statuas inde conflarunt Rhœcus Philæi,
et Teleclis filius Theodorus, ambo Samii. Theodorus etiam smaragdum
illum cælavit, quem frequentissime gestabat, quoque mirum in modum
delectabatur Polycrates Samiorum tyrannus. (9) Qua ab arce Pheneatarum
descenditur, stadium est, et in colle sepulcrum Iphiclis, qui frater
fuit Herculis, Iolai pater. Herculis laborum consortem magna ex parte
fuisse Iolaum Græci testantur. Ejus vero pater Iphicles, quum in prima
Herculis contra Augeam Eleorum regem pugna, ab Actoris filiis, qui
Molionidæ sunt a Molione matre appellati, vulnus accepisset, a
propinquis Pheneum delatus est. Ibi eum Pheneatæ Buphagus et ejus uxor
Promne valde accurate tractarunt, et ex vulnere mortuum sepelierunt: et
Iphicli hac etiam ætate tanquam heroi parentare solenne habent. (10)
Deorum vero omnium maxime Mercurium Pheneatæ venerantur, eique ludos
faciunt Hermæa. Templum exstat Mercurii cum signo marmoreo, quod fecit
Atheniensis Euchir, Eubulidæ filius. A tergo templi est Myrtili
sepulcrum, quem Græci Mercurii filium fuisse tradidere, Œnomai aurigam:
quoties vero quis de procis filiæ in certamen descendisset, currus ea
arte regere solitum, ut Œnomaus victores assecutus, hasta eos emissa
transfigeret. (11) Ipse etiam Hippodamiæ Myrtilus amore captus erat, sed
quum non auderet in certamine fortunam experiri suam, pergebat aurigæ
munera obire. Proditum tamen postremo ab eo Œnomaum narrant, quum
Pelopem jurejurando adegisset, ut una sibi Hippodamiæ nocte concederet:
verum quum victorem promissi moneret, ab eo e navi in mare abjectum
aiunt. Ejus cadaver æstu ejectum sepulturæ mandasse Pheneatæ dicuntur:
sua certe Myrtilo parentalia stata quotannis nocte faciunt. (12) Satis
perspicuum est, non fuisse longinquo mari vectum Pelopem; sed ab Alphei
ostio profectum, ad Eleorum navale applicuisse. Quare Myrtoum mare non a
Myrtilo Mercurii filio nomen accepisse credendum, quum ab Eubœa
incipiens ad insulam desertam, quæ Helene dicitur, cum Ægæo jungatur.
Probabilior mihi Eubœensium antiquariorum sententia videtur, qui a
Myrtone puella nomen ei pelago inditum putant. Est apud Pheneatas etiam
Cereris cognomento Eleusiniæ fanum; cui initia eodem ritu quo Eleusine
peraguntur, quippe quorum eosdem plane ritus apud se quoque institutos
fuisse dictitent; venisse enim ad ipsos ex Apollinis Delphici oraculo
Naum, _a quo sacrorum ritus acceperint;_ et Naum quidem Eumolpi
pronepotem fuisse.



                               CAPUT XV.


_ De Petromate apud Pheneatas et persona Cereris Cidariæ Cererisque
    Thesmiæ fano — memorandis in via Pellenen et Ægiram versus —
    Telamone et Chalcodonte Herculis contra Eleos sociis — Pheneatarum
    et Achæorum finibus, monte Crathide ot Dianæ Pyroniæ templo. _

Prope fanum Eleusiniæ, lapides eminent duo prægrandes coagmentati inter
se: Petroma vocant. (2) Eos lapides, ubi agunt anniversaria sacra, quæ
Majora nominant Initia, aperiunt, atque inde literas ad sacra
pertinentes educunt, et quum audientibus iis qui initiati fuerunt
recitarint, ea ipsa nocte in pristinam sedem reponunt. Porro Pheneatarum
multitudinem per Petroma illud etiam jurare de maximis quibusque rebus
comperi. (3) Operimentum ei imminet rotundo ambitu. In eo facies Cereris
cognomento Cidariæ servatur. Eam faciem sacerdos tanquam personam
indutus, statis, quæ Initia majora appellantur, diebus deos inferos, uti
traditur, virgis cædit (_sc. terram pulsans_). Pheneatarum sermo fert
ante Naum etiam Cererem errabundam ad ipsos venisse, et iis qui domo et
donis excepissent deam, legumina divisisse omnia, præter fabam. (4) Qua
enim maxime de causa impurum legumen faba sit, de eo arcana ratio sacra
exstat. Jam vero qui (uti Pheneatæ narrant) Cererem hospitio acceperunt
Trisaules et Damithales, templum ad imam Cyllenen erexerunt Cereri
Thesmiæ, et initia deæ instituere, quæ etiam nunc Pheneatæ agere solent.
Abest hoc Cereris cognomento Thesmiæ fanum ab urbe stadia prope
quindecim.

5. Qua Pellenen versus et Ægiram, Achaiæ urbem, a Pheneo iter est,
stadia circiter quindecim progressi, ad Apollinis Pythii templum
accedunt. Sedenim ex eo sola rudera, et magnam ex candido lapide aram
vetustas reliqua fecit. Ad eam aram Pheneatæ hoc etiamnum tempore
Apollini et Dianæ sacra faciunt: Herculem Elide capta fanum hoc memorant
dedicasse. Exstant ibidem heroum sepulcra, qui quum expeditionis contra
Eleos susceptæ Herculi socii fuissent, domum ex pugna salvi non
redierunt. (6) Ac Telamon quidem proxime flumen Aroanium modico ab æde
Apollinis intervallo conditus est: Chalcodon non longe a fonte Œnoe.
Nemo tamen existimaverit _Chalcodontem et Telamonem_, qui in hoc
certamine ceciderunt, patres esse illum Elephenoris, qui Eubœensium dux
ad Ilium profectus est, hunc vero Ajacis et Teucri. Qui enim Herculem
Chalcodon in hoc bellum sequi potuit, quum prius jam interfectum ab
Amphitryone haud dubiis Thebanorum monumentis testatum sit? (7) vel
quonam pacto Teucer Salaminem in Cypro condidit, si nemo eum a Troja
redeuntem domo prohibuit? ecquisnam vero arcere eum præter Telamonem
potuisset? Quocirca alios omnino hos qui Herculem juverint, ab Euboico
Chalcodonte, et Ægineta Telamone, fuisse statuendum est. Enimvero uti
nostra ætate, sic superioribus omnibus seculis illustrium virorum
cognomines exstiterunt viri obscuriores. (8) Pheneatas autem a finitimis
Achæis non uni dirimunt fines. Nam ad Pellenen inter utrosque terminus
est fluvius, qui Porinas dicitur: ad Ægiraticum agrum, Dianium (_?_).
Intra Pheneatarum fines, secundum Pythii Apollinis templum paululum
progressus in viam ingrediare, quæ ad Crathin montem ducit. In eo monte
Crathidis amnis fontes sunt. (9) Labitur is in mare præter Ægas desertum
ætate mea vicum, Achæorum olim urbem. Ab eo nomen accepit Crathis Italiæ
in Brutiis fluvius. Est in Crathide monte Pyroniæ Dianæ fanum: ex quo
antiquitus Argivi ad Lernæa ignem deportabant.



                               CAPUT XVI.


_ De monte Geronteo et tribus fontibus Tricrena dictis — monte Sepia et
    Æpyti sepulcro — aliis memorandis sepulcris, Mausoleo et Helenæ,
    Hebrææ mulieris, sepulcro. _

A Pheneo Orientem versus montis est vertex, Geronteum nomine: eaque
ducit trames. Geronteum istud Pheneatarum et Stympheliorum fines
disterminat. Ad lævam montis per Pheneaticum agrum contendentibus montes
Pheneatarum sunt quæ Tricrena nominant, a tribus, qui illic sunt,
fontibus. In illis recens in lucem editum Mercurium accolæ montis
Nymphiæ abluisse dicuntur: ob eamque rem eos fontes Mercurio sacros
habent. (2) Non longe a Tricrenis mons est alius, cui Sepia nomen; in
quo Æpytum Elati filium serpentis morsu periisse dicunt et ibidem
humatum etiam, quod longius cadaver efferre non potuerint. Ejus generis
in eo monte ali nostra etiam ætate serpentes Arcades tradunt, sed valde
jam paucos, quod, quum nivibus mons magna anni parte undique obducatur,
vel sub divo deprehensi nive necentur; vel si forte in sua lustra
confugerint, nihilominus partem eorum hiems conficiat gelu vel in ipsa
penetrante latibula. (3) Atque eo quidem Æpyti sepulcrum valde studiose
sum contemplatus, quod ejus mentionem facit de Arcadibus loquens Homerus
in carminibus. Est vero terræ agger non utique magnus, lapidea crepidine
in orbem circumseptus. Fuit sane Homero admirationi, quod scilicet
nullum fuerat ille nobilius monumentum conspicatus. Nam idem etiam
chorum in Achillis clypeo a Vulcano fabricatum, idcirco cum Ariadnæ
choro quem fecerat Dædalus, comparat, quia nullum sollertioris artificii
opus viderat. (4) Equidem quum multa norim ubi sint admiratione digna
sepulcra, duorum tamen duntaxat hoc loco mentionem faciam: alterum
Halicarnassi est, in Hebræis alterum. Erectum illud fuit Mausolo, qui
Halicarnassi regnavit; ea operis magnitudine atque omni ornamentorum
magnificentia, ut Romani rei miraculo adducti, magnificentissima quæque
apud se monumenta Mausolea appellarint. (5) At apud Hebræos in Solymorum
urbe, quam Romanorum imperator funditus excidit, Helenæ indigenæ
mulieris sepulcrum miri operis est. In eo enim ostium fabricatum est e
marmore, uti ceteræ sepulcri partes: id anni stato die atque hora
occulto machinæ cujusdam motu aperitur; neque ita multo post occluditur.
Quodsi alio tempore aperire conatus fueris, effringas facilius, quam
ulla vi recludas.



                              CAPUT XVII.


_ De monte Cyllene et Mercurio Cyllenio — vario materiæ genere, qua ad
    lignea simulacra usi sunt veteres — variorum animalium candido
    colore — monte Chelydorea — urbe Nonacri et Stygis aqua. _

Ab Æpyti sepulcro ad Arcadicorum omnium montium excelsissimum Cyllenen
venias. In ejus summo vertice Mercurii Cyllenii templum est, sed
collapsum. Dubium vero nihil est, et monti et deo a Cyllene Elati filio
cognomina indita. (2) Ac prisci quidem homines, quantum ex antiquitatis
monumentis didicimus, non aliis materiæ generibus ad simulacra deorum
usi sunt, quam ebeno, cyparisso, cedro, quercu, smilace, loto. Verum
Mercurio Cyllenio e citro signum ædificatum est; octo circiter pedum,
uti conjicio, altitudine. (3) Habet præterea (quod admirere) Cyllene
mons merulas undecunque albas. Nam quæ aves hoc nomine a Bœotiis
appellantur, aliud quoddam genus sunt, haudquaquam canoræ. Aquilas
quidem, quas Cycnias vocant, candore oloribus persimiles, ipse in Sipylo
ad stagnum, quod Tantali dicitur, conspexi. Apros certe albos, et ex
Thracia ursas albas, etiam privati homines sibi compararunt; (4) lepores
albos inter altilia Libyes habent: cervas vero albas Romæ cum
admiratione spectavi: neque percontari in mentem tamen venit, e
continentene aliqua, an vero ex insulis fuerint deportatæ. Huc sum
digressus, ne commentitium quis putaret quod de colore Cylleniarum
merularum commemoravi. (5) Conjungitur cum Cyllene mons alius, cui nomen
Chelydorea: in eo enim Mercurius dicitur repertam testudinem excoriasse,
lyramque inde confecisse. Hic fines inter Pheneatas et Pellenenses:
montis multo maximam partem Achæi possident. (6) A Pheneo ad eam, quæ ad
Occasum est, partem discedentes, viæ excipiunt duæ: ad Clitorem urbem
læva, dextra Nonacrin et ad Stygis aquam perducit. Fuit olim Nonacris
Arcadum oppidulum, cui nomen Lycaonis uxor dederat. Solæ ætate nostra
ruinæ exstant; et eæ quidem magna etiam ex parte obrutæ. Ab iis ruinis
non longe crepido montis tam alte se attollit, ut locum nusquam viderim
celsiorem. Ex ea aqua stillatim defluit, quam Stygis aquam Græci
nuncupant.



                              CAPUT XVIII.


_ De Styge varia a poetis memoriæ prodita — Stygis aquæ vi mortifera,
    frangente et dissolvente — montibus Aoraniis, vico Lusis et Prœti
    filiabus a Melampode ibi sanatis. _

Ac Stygem quidem Hesiodus in Theogonia (neque enim desunt qui Carmen
illud Hesiodo adscribant) Oceani filiam, et Pallantis uxorem fuisse
memoriæ prodidit. Ab his nihil discrepantia suis etiam versibus Linum
cecinisse tradunt. Mihi quidem ea legenti plane videbantur esse
adulterina. (2) Epimenides Cretensis et ipse Stygem filiam Oceano
genitam dixit; non tamen Pallanti, sed Piranti nuptam (quicunque ille
Piras fuerit), cui Echidnam pepererit. Omnium maxime Stygis nomen in
poemata sua induxit Homerus. Is ubi jusjurandum concipientem Junonem
fecit, sic inquit:

            Hoc sciat omniparens Tellus, Cælumque profundum
            undaque de Stygiis emanans fontibus.

Hæc ille in poemate suo scripsit spectans ad stillantem Stygis aquam.
Jam vero in enumeratione eorum, qui Guneum secuti sunt, Titaresium amnem
fluere a Styge autumat. (3) Postremo esse apud inferos Stygem dicit, quo
loco exprobrantem Jovi Minervam facit, quod non meminerit sua maxime
opera servatum Herculem, quominus iis, quos imperasset Eurystheus,
laboribus conficeretur:

            Quodsi ego præsaga id potuissem mente videre,
            tunc quum ipsum indomiti demisit in atria Ditis,
            colla canis traheret furvi quo regis ab aula,
            nulla arte elapsus Stygiis remeasset ab undis.

(4) Aqua vero, quæ ex prærupta rupe ad Nonacrin guttatim prodit, primum
quidem in præcelsum saxum cadit, inde autem permeato saxo in Crathin
fluvium delabitur. Mortifera illa quidem est tum homini, tum cuivis alii
animantium generi. Vel capellas aquæ ejus potu exstinctas esse dicunt:
sed posteriore demum tempore et hæc innotuerunt et si quæ sunt aliæ
mirabiles ejus aquæ virtutes. (5) Vasa enim vitrea, et crystallina et
murrhina et quæcunque e lapide aut testa sint fictili, aquæ illius vi
franguntur. Quin etiam cornea et ossea vasa, ferrum item, æs, plumbum,
stannum, argentum, et electrum ea aqua infusa solvuntur. Atque idem quod
reliquis metallis ipsi etiam auro accidit, quod tamen neque situ neque
rubigine vitiari et Lesbia poetria testatur, et res ipsa indicio est.
(6) At enim abjectissimis rebus vim eam deus indidit, ut ea superarent,
quæ maximæ essent inter homines æstimationis. Nam et aceto uniones
resolvuntur; et adamantem, lapidum omnium durissimum, hirci sanguis
colliquefacit. Consimili modo Stygis aqua ungulam equi superare non
potest. Huic enim injecta continetur, nec conficit eam. Fueritne hoc
veneni genere enectus Alexander Philippi filius, pro comperto non habeo:
memoriæ certe proditum scio. (7) Supra Nonacrin montes sunt Aroania
appellati: in quibus spelunca, intra quam furore actas Prœti filias
memorant se abdidisse; inde vero extractas a Melampode arcanis quibusdam
sacris et expiationibus, in eum vicum venisse, quos Lusos nuncupant.
Aroaniorum majorem quidem partem Pheneatæ incolebant, Lusi tamen jam
intra fines Clitoriorum sunt: (8) Lusosque istos civitatem olim fuisse
tradunt. Agesilas certe Lusensis victor equo desultorio renunciatus est,
quum prima post decimam Pythiade ludos Amphictyones faciundos curassent.
Nostra tamen ætate ne ipse quidem Lusorum ruinæ exstant. Filias igitur
Prœti Melampus Lusos dusit, lustratasque in Dianæ fano insania
liberavit. Hinc Hemerasiam Dianam Clitorii nuncupant.



                               CAPUT XIX.


_ De Cynæthaensibus et memorandis apud illos — fontis Alyssi sanandi vi
    — via Clitorem versus. _

Est vero etiam Arcadici nominis gens ea, qui Cynæthaenses vocantur. Hi
in Olympia Jovis signum posuere, fulmen utraque manu præferens. Distant
Cynæthaenses ab ** stadiis quadraginta longius. In eorum foro et aræ
sunt deorum, et Adriani Cæsaris est effigies. (2) Quod vero memoratu
apud ipsos non indignum est, templum Bacchi habent atque festos dies
hieme agitant, quibus viri adipe peruncti sublatum e grege taurum, quem
ipse deus ut deligerent in mentem venire voluisset, ad templum
deportant: hoc solenne ipsis est sacrum. Abest ab oppido stadia fere duo
fons aquæ gelidæ: fontem obumbrat platanus. (3) Si quis ex rabidi canis
morsu vel ulcus vel alio quovis modo noxam traxerit, aqua hausta statim
sanatur. E re itaque ipsa fontem Alyssum, _quod per eum sedetur rabies_
(λύσσα), nominant. Videtur itaque natura Arcadibus, quum in Pheneatarum
finibus Stygis aquam ad perniciem hominum dedisset, simul tribuisse
salutarem, qui in Cynæthaensibus est, fontem, ut malum istud hoc
exæquaretur bono. (4) Reliqua est earum, quæ a Pheneo solis occasum
versus ad lævam viæ sunt, una quæ Clitorem ducit: pertingit autem ad
illud Herculis opus, quo effecit ut perenni Aroanius amnis aqua flueret:
secundum quem amnem ad Lycuriam vicum iter est, atque hæc Lycuria agros
Clitoriorum et Pheneatarum disterminat.



                               CAPUT XX.


_ De Ladonis fluvii fontibus et Ladone ipso — de Daphne et Leucippo
    narratio. _

Progressus hinc stadia prope quinquaginta ad Ladonis fontes accedas.
Equidem audivi aquam eam, quæ in stagnum se in Pheneatico agro
diffundit, montium cavernas subeuntem, mox hoc loco eruptione facta,
fontes Ladonis efficere. Id ego itane se habeat, an vero aliter, non
habeo tanquam de explorata re dicere. Ladon quidem ipse aquæ
pulchritudine omnibus Græciæ fluminibus antecellit: celebratur vero
etiam tum propter alia, tum propter ea quæ de Daphne vulgi ore
circumferuntur. (2) Ego sane de Daphne quæ commemorant Syri Orontis
accolæ, prætereo; de eadem alii narrant alia, quæ vero ab Arcadibus et
Eleis traduntur, hæc sunt. Œnomao narrant Pisæ regi filium fuisse
Leucippum nomine; qui Daphnes amore captus, quum eam si uxorem sibi
palam peteret, operam se lusurum pro certo haberet, quod illa omnino a
marum consuetudine abhorrebat, ad eam fallendam hujusmodi excogitasse
astum dicitur. (3) Alebat adolescens Alpheo comam: eam ille quum, quo
virgines more solent, religasset, cum muliebri veste ad Daphnen venit,
filiam se Œnomai simulans, quæ socia venationis esse cuperet. Quum
itaque virgo esse crederetur, anteiret vero ceteras comites generis
dignitate ac venandi peritia, et inprimis obsequentem se maxime
præberet, miro sibi Daphnen amore devinxit. (4) At qui de Apolline
Daphnes amore capto fabulam vulgarunt, hoc amplius addunt: Apollinem
graviter ferentem Leucippi in amore felicitatem effecisse ut Daphne cum
suo comitatu virginum natandi causa in Ladonem descendens, ipsum etiam
Leucippum recusantem et invitum illuc pertraheret: ac mox veste
detracta, quum non esse virginem deprehendissent, impetu facto jaculis
et pugiunculis transfixum interemerint. Hæc in vulgus de Daphne prodita.



                               CAPUT XXI.


_ De fluvio Clitore et Aroanii fluvii piscibus Pœciliæ dictis —
    Clitoriorum urbe, ejusque memorandis — templo et signo Minervæ
    Coriæ. _

Abest vero a Ladonis fontibus sexaginta stadia Clitoriorum urbs. Huc via
ducit ab fontibus Ladonis secundum Aroanium amnem angusto calle. Prope
ipsum Clitoriuum oppidum trajicitur Clitor amnis. Influit is in Aroanium
stadia haud plus septem procul ab oppido. (2) Pisces alit Aroanius tum
alios, tum eos, qui Pœciliæ appellantur. Hos haud absimilem turdorum
avium voci sonum fundere aiunt. Vidi ego sane pisces jam captos; vocem
vero eorum nullam audivi, quum tamen ad solis usque occasum circa
Aroanium commoratus essem, quod eo maxime tempore vocales eos esse
pisces dictitant. (3) Urbi Clitoriorum nomen ab Azanis filio est
impositum. Sita est plano loco; non magnis circumvallata montibus.
Templa in ea sunt maxime illustria, Cereris, Æsculapii, Ilithyiæ
[_Ilithyiarum?_] ** esse, et nullum numerum in iis constituit (_sc.
Homerus_); at Lycius Olen, ætate superior, hymnis Deliorum in usum et in
alios deos et in Ilithyiam ipsam conscriptis, Eulinon (_bene nentem_)
appellat, aperte ut eandem cum Pepromene (_fato_), et Saturno
antiquiorem esse dicit. (4) Est etiam apud Clitorios Dioscurorum
templum, Magnorum Deûm nomine, ab urbe sejunctum stadia ferme quattuor.
Signa his ænea exstant. Jam vero in montis vertice procul ab urbe stadia
triginta ædes est cum signo Minervæ Coriæ.



                              CAPUT XXII.


_ De Stymphelo urbe — Stympheliorum de Junone narratio — de Stympheli
    fonte et amne Stymphelo — volucribus Stymphelidibus — Diana
    Stymphelia et signis virginum cum avium cruribus — miraculo a Diana
    Stymphelia patrato. _

Sed me proposita expositio revocat ad Stymphelum et ad Pheneatarum ac
Stympheliorum fines, Geronteum, Stymphelii quidem ipsi non Arcadibus jam
se contribuunt, sed ad Argivorum se concilium ultro defectione facta
applicuerunt. Cognatos vero Arcadum esse Homeri carmina testantur,
præterquam quod Stymphelus, qui oppidum condidit, Arcadis fuit Callistûs
filii nepos; non tamen quo nunc loco exstat, sed in parte diversa
oppidum conditum fuisse memorant. (2) In prisca vero Stymphelo Temenum
Pelasgi filium habitasse, a quo fuerit Juno educata, cui fana tria cum
deæ cognominibus totidem dedicarit: Puellam enim, dum virgo esset; Jovi
vero jam nuptam, Adultam; divortio a Jove quacunque de causa facto quum
Stymphelum se recepisset, Viduam appellasse. Atque hæc a Stympheliis de
Junone prodita memoriæ non ignoro. (3) Sed horum nihil hæc habet de qua
nunc agimus urbs; alia tamen habet hæc. In agro Stympheliorum fons est e
quo Adrianus Cæsar aquam Corinthiis intra mœnia deduxit. Ad oppidum
stagnans hieme fons lacum efficit non utique magnum, unde Stymphelus
amnis exit; æstate autem nullo stagno antea facto amnis continuo
promanat ex fonte, ac terram per cuniculum subiens in Argolico se demum
agro profert, ibique nomine mutato pro Stymphelo Erasinus vocatur. (4)
Fabulis vulgatum est Stympheli aliquando aves quæ humana carne
victitarent ab Hercule sagittis confectas; at Pisander Camirensis non
peremptas eas ab Hercule aves, sed crepitaculorum sonitu e loco pulsas
tradidit. Arabiæ quidem deserta præter ceteras feras volucres etiam
alunt quas Stymphelidas nuncupant, hominibus nihilo mitiores quam sunt
leones et pardi; (5) siquidem in eos qui ad earum aucupia exierint
involant, et rostris corpora verberantes interimunt; ac ænea quidem vel
ferrea corporis tegumenta rostris perfodiunt; at si densam sibi e
cortice vestem contexant, Stymphelidum rostra in corticeo illo
vestimento ita inhærescunt, ut in visco minorum avium alæ. Gruibus illæ
quidem sunt magnitudine pares, forma ibibus persimiles; rostra tamen et
validiora neque ut ibes adunca habent. (6) An vero aves illæ quæ meo
etiam tempore in Arabia sunt, veterum illarum in Arcadia nomen quidem
habeant, at non eandem formam, id ego perspectum non habeo. At si ita
suum semper Stymphelidum genus fuit ut accipitrum et aquilarum facile
adducor indigenas esse Arabiæ aves; quarum devolarit aliquando pars in
Arcadiam ad Stymphelum; et sane quum primitus alio fortasse in Arabia
nomine appellarentur, Herculis gloria et Græcorum nomen, multo quam
Barbarorum honoratius, obtinuit ut quæ in Arabiæ desertis degunt etiam
ipsæ Stymphelides hac ætate nominentur. (7) Stympheli Dianæ etiam
vetusta ædes est Stympheliæ cognomento; deæ e ligno signum maxima ex
parte inauratum est. Sub templi lacunaribus Stymphelides etiam aves
positæ sunt; ligneæne illæ, an gypseæ sint, non est facile internoscere.
Mihi quidem quantum conjectura consequi potui, e ligno potius quam e
gypso factæ videntur. Sunt ibidem, in postica tamen templi parte,
virginum signa cum avium cruribus e candido lapide. (8) Miraculum vero
ætate nostra hujusmodi evenisse narrant. Quum Stympheliæ Dianæ festum
tum cetera indiligentius agitarent, tum latas super festo leges magna ex
parte transgrederentur, silva incidens in ostium hiatus, qui Stymphelum
fluvium excipit, impedivit quominus aqua influeret. Aque sic campum haud
minus stadiûm quadringentorum [_?_] stagno occupatum esse narrant. (3)
Sed forte ita accidit, aiunt, ut venator cervam fugientem persequens,
quum illa se in ejus paludis cœnum abjecisset, animi impetu concitatus
per aquas natans eam urgere non prius desierit quam idem hiatus et feram
et venatorem absumpserit. Mox et stagnantem aquam consecutam ac totam
paludem uno die siccatam tradunt. Ex eo tempore festum Dianæ majori cum
cura et studio agere cœperunt.



                              CAPUT XXIII.


_ De Alea urbe, Bacchi festo Scieria dicto et feminas flagellandi ritu —
    fluvio Trago — Caphyensium urbe, monte Cnacalo et fonte Menelaide —
    arboribus vetustate insignibus — vico Condylea et Dianæ cognominis
    Apanchomenes origine — Sorone querceto, Arcadiæ feris et Siris inter
    Clitorios et Psophidios finibus. _

Post Stymphelum est Alea, quæ quidem et ipsa Argolici conventus
particeps est, Aleum tamen Aphidantis filium conditorem urbis incolæ
celebrant. Templa illic exstant Dianæ Ephesiæ et Minervæ Aleæ et Bacchi
delubrum cum simulacro. Huic quotannis Scieria festum agitant, in quo ex
Delphici oracul jussu, quo more apud Spartanos ad Orthiæ aram ephebi,
feminæ flagris cæduntur. (2) Dictum est quo loco de Orchomeniis egimus,
primum quidem secundum torrentis alveum rectam viam ducere, deinde ad
sinistram aquæ stagnantis eandem viam descendere. At in Caphyensium
campis eminet agger, ad aquam quæ ab Orchomeniorum finibus hac evadit
arcendam, me scilicet eluvionibus Caphyatarum arva obnoxia sint. Intra
aggerem aqua alia justo præterlabitur amne: quæ terræ hiatu excepta
erumpit rursus ad scatebras eas quæ Nasi vocantur. Vicus juxta quem se
aqua iterum ostendit, Rheunus dicitur. Inde elapsa fluvium perennis aquæ
efficit, qui Tragus vocatur. (3) Oppido nomen impositum esse a Cepheo
Alei filio satis constat; ut Caphyæ tamen appellentur, Arcadicæ linguæ
consuetudo obtinuit. Ac se Caphyenses quidem ex Attica terra oriundos,
ejectos vero ab Ægeo, quum in Arcadiam ad Cepheum supplices
confugissent, ab eo se dicunt in domicilii partem receptos. Oppidum sane
modicum est in extremis campis ad imos montes non valde illos quidem
editos. Templa ibi Neptuni et Cnacalesiæ Dianæ; (4) est enim apud eos
mons Cnacalus, in quo anniversaria deæ initia peraguntur. Paulo supra
oppidum fons est et prope fontem ingens et eximia specie platanus, quam
Menelaida nuncupant, Menelaum Trojano bello suscepto ad comparandas
copias huc venisse et eam ab ipso platanum ibi satam esse dictitantes.
Hoc sane tempore et fontem et platanum Menelaida appellant. (5) Quodsi
ex Græcorum narrationibus vetustissimas arbores adhuc superstites et
vegetas percensere velimus, antiquissima omnium vitex est quæ apud
Samios ad Junonis fanum exstat. Ei vetustate proxima quercus Dodonæa;
olea deinde in Athenarum arce et quæ Deli est. Tertium vivacitatis locum
lauro suæ jure fortasse Syri tribuerint. Præter has platanus hæc est
omnium veterrima. (6) Abest a Caphyis stadium circiter unum Condylea
vicus, in quo lucus et fanum Dianæ cognomine olim Condyleatidis.
Immutatum vero hoc deæ cognomen ob hujusmodi causam ferunt. Quum pueri
aliquot (neque enim certus traditur numerus) circa templum luderent,
funiculo forte invento statuæ collum obligabant, hocque insuper
adjiciebant dicterium, Dianam sese strangulare. (7) Eos Caphyenses quum
deprehendissent, lapidibus obruerunt. Quo patrato morbus feminis
incessit, ut omnes quæ uterum ferrent fœtus per abortum abjicerent
mortuos, usque dum oraculi monitu jussi essent sepulturæ pueris honorem
habere et illis quotannis inferias mittere, quod insontes perempti
essent. Observant itaque et alia omnia Caphyenses ex oraculo hac etiam
ætate, et Condyleatidem Dianam (nam etiam hoc in oraculo illo fuisse
dicunt) Apanchomenen (_strangulatam_) exinde appellarunt. (8) A Caphyis
stadia ferme septem adverso clivo profectus mox in Nasos, quas vocant,
descendes. Hinc stadia quinquaginta progressus ad amnem Ladonem
pervenias. Quem ubi transieris, ad Soronem quercetum accedas, per vicos
qui Argeathæ, Lycuntes, Scotane nominantur. Inde per Soronem via
Psophidem ducit. (9) Hoc quercetum, uti aliæ Arcadum silvæ, feras alit
apros, ursos, testudines insigni magnitudine; ex quibus lyræ fieri
facile possint pares iis quæ ex Indica testudine fiunt. Ad extremos
Soronis fines extant Pai (_Pæi?_) vici rudera; nec procul inde quæ
vocantur Siræ. Sunt autem Siræ agri fines inter Clitorios et Psophidios.



                              CAPUT XXIV.


_ De Psophide urbe ejusque conditore — Psophide, Zacynthiorum arce,
    fluviis Aroanio et Erymantho, monte Lampea atque apro Erymanthio —
    memorandis urbis Psophidis, templo Veneris Erycinæ — Alcmæone,
    Amphiarai filio, et Eriphyles monili — insulis Echinadibus —
    Erymanthi fluvii templo et signo, ac Nili signis e nigro lapide — de
    Aglai Psophidii felicitate narratio. _

Psophidis conditorem fuisse tradunt Psophidem filium Arrhonis,
Erymanthi, Aristæ, Parthaonis, Periphetæ, Nyctimi. Alii Psophidem fuisse
dicunt Xanthi filiam, quum Xanthum ipsum Erymanthus genuisset Arcadis
filius. (2) Hæc igitur Arcades de suis regibus memoriæ mandarunt;
verissima tamen sententia est, Erycis principis in Sicania viri filiam
fuisse Psophidem; ** gravidam domo sua non dignaretur, eam Phegiæ (quæ
urbs ante Phegei regnum Erymanthus dicebatur) apud Lycortam hospitem
suum reliquisse; ibi educatos Echephrona et Promachum e Sicana puella
Herculi editos, de matris nomine Phegiam Psophidem nuncupasse. (3) Sed
arci etiam Zacynthiorum Psophis nomen, quod primus in eam insulam classe
transmisit et urbem ibi condidit Psophidius civis Zacynthus, Dardani
filius. Abest a Siræis (_Siris_) Psophis stadia triginta. Præterfluit
amnis Aroanius et modico ab urbe intervallo Erymanthus. Fontes
Erymanthus habet suos in Lampea monte, (4) qui sacer Panis esse dicitur;
ac fortasse Erymanthi montis pars est Lampea. Homerus versibus mandavit
in Taygeto et Erymantho ** venator igitur ** Lampeæ Erymanthus et
intersecans Arcadiam relicto ad dexteram Pholoe monte, ad lævam vero
agro quæ Thelpusa dicitur, in Alpheum illabitur. (5) Pervulgatum est
etiam Herculem Eurysthei jussa exsequentem ad Erymanthum aprum venatum
esse magnitudine et robore insignem. Cumani vero in Opicis dentes
monstrant in Apollinis templo suspensos, quos apri Erymanthii esse
dicunt; sed nihil omnino ad fidem faciendam satis probabile afferunt.
(6) Psophidiis intra urbem fuit templum Veneris Erycinæ cognomento,
cujus hac ætate solæ exstant ruinæ. Dedicasse creditur Psophis puella;
neque id omnino a veritate abhorret. Nam et in Sicilia in subjecto Eryci
monti agro Erycinæ Veneris fanum visitur magnæ ab antiquissimis inde
temporibus religionis, et eo quod Paphi est nihilo donariorum opulentia
inferius. (7) Exstant ætate etiamnum mea Promachi et Echephronis
Psophidis filiorum sacella haud valde splendida. Alcmeon etiam Amphiarai
filius Psophide sepultus est. Ejus sepulcrum est ædificium neque
magnitudine neque ullo ornatus genere insigne. Creverunt circa id
cupressi eousque ut earum proceritate mons etiam, qui Psophidi imminet,
obumbretur. Eas non cædunt, quod Alcmeoni sacras putant; easdemque
Virgines indigenæ appellant. (8) Enimvero Alcmeon occisa matre Argis
fugiens, Psophidem, quæ tunc Phegia a Phegeo nominabatur, se recepit;
ibi Phegei filiam Alphesibœam uxorem duxit; cui dona quæ offerri solent
tum alia tum etiam monile illud dedit. Ubi vero in Arcadibus domicilium
habenti insaniæ morbus non decessit, ad Apollinem Delphos veniens
responsum accepit, Eriphyles ultorem in eam solam non secuturum ipsum
terram, quæ omnium esset recentissima quamque mare edidisset posteaquam
ille se Eriphyles matris sanguine polluisset. (9) Quare nactus terram
Acheloi alluvione congestam, in ea consedit, ibique Callirrhoen, quam
Acheloi filiam fuisse Acarnanes dictitant, in matrimonio habuit. Ex ea
Acarnanem et Amphoterum suscepit. Ab Acarnane gentem, quæ illam
continentis oram tenet, denominatam existimant, quum ante Curetes
vocarentur. (10) Exstimulant sæpe viros, multo vero sæpius feminas
acriores cupiditatum aculei. Sic Callirrhoe monilis, quod Eriphyles
fuerat, potiundi vehementi flagravit cupiditate; Alcmeonem itaque etiam
invitum ut Phegiam iret perpulit; ubi ille Phegei filiorum Temeni et
Axionis insidiis circumventus periit. Iidem vero Phegei filii monile
Delphico Apollini dedicarunt. Et his quidem regnantibus Græcos ad
Trojanum bellum profectos dicunt Psophidii, quo tempore urbs Phegia
adhuc dicebatur; non tamen fuisse se ejus expeditionis socios propter
simultates Argivorum ducum cum regibus suis susceptas, quod eorum bona
pars Alcmeonem propinquitate attingebant et in expeditione contra Thebas
eum secuti fuerant. (11) Quod vero Echinades insulæ non sint adhuc
continenti terræ annexæ, ejus rei causa est populus Ætolorum. Sedibus
enim suis pulsi agrum colere desierunt. Quum igitur desertus jaceat ager
Ætolicus, non eandem jam Achelous luti copiam ad Echinadas insulas
adducit. Huic rei Mæander argumento esse possit, qui Phrygum et Carum
agros aratione quotannis subactos perlabens medium inter Prienen et
Miletum mare brevi in continentem convertit. (12) Est etiam Psophidiis
ad Erymanthum Erymanthi templum cum signo herois. Ac præter Ægyptium
Nilum reliquis fluviis simulacra fiunt e candido lapide, Nilo autem, ut
qui per Æthiopiam in mare labitur, nigro lapide statuas fabricare
solemne est. (13) Quod vero Psophide audivi Aglaum Psophidium tempore
Crœsi Lydorum regis totum vitæ spatium in perpetua felicitate
transegisse, id ego ut credam non facile adducor. Fieri quidem potest ut
alicui minus obtingat malorum quam aliis sui temporis hominibus, sicut
scilicet navis nave minus experitur tempestates; (14) at hominem qui
toto vitæ spatio extra calamitatum aleam fuerit, aut navem quæ secundis
semper ventis usa fuerit, invenire haud quaquam poterimus. Nam et
Homerus id sensisse videtur, quo loco duo, bonorum unum, alterum
malorum, dolia apud Jovem statuit. Id enim ille ex Delphico Apolline
didicerat, qui ipsum miserum simul et beatum dixerat, utpote ad utramque
vitæ sortem genitum.



                               CAPUT XXV.


_ Memoranda ad viam a Psophide Thelpusam versus, Tropæa, Aphrodisium —
    de urbe Thelpusa, et fluvii Ladonis meatu ac memorandis ad illum —
    templo duodecim deorum Thelpusæ et templo Cereris Erinyos in Oncio —
    origine cognominum Cereris Erinyos et Lusiæ, ac Neptuni Hippii —
    Arione equo — de Trygone, Æsculapii nutrice, narratio — de amne
    Tuthoa et insulis Ladonis. _

Thelpusam a Psophide iter habentibus, primum ad lævam Ladonis vicus est
cui Tropæa nomen; Tropæis deinde adjacet quercetum quod Aphrodisium
vocatur; tertio loco in hac via sunt antiquæ literæ in columna quæ fines
ibi esse inter Thelpusios et Psophidios indicant. In Thelpusiaco agro
amnis labitur Arsen. Eum ubi transieris, progressus inde stadia circiter
viginti quinque, pervenies ad rudera vici cui Caünti nomen, et ad
Æsculapii Caüsii fanum in via erectum. (2) Ab Æsculapii distat stadia
ferme quadraginta urbs cui a nympha Thelpusa nomen impositum tradunt,
eam vero Ladonis filiam fuisse. Ladonis ipsius fontes in agro Clitorio
sunt, sicuti supra jam exposui. Primum autem præter Leucasium vicum et
Mesoboa, perque Nasos, ad Orygem, quem Haluntem etiam vocant, elapsus,
inde ad Thaliadas et Cereris cognomento Eleusiniæ fanum evadit. (3) Est
hoc templum in Thelpusiorum finibus. Signa in eo sunt septenûm haud
minus eorum quodlibet pedum, Cereris, Proserpinæ, Bacchi, e marmore æque
omnia. Ab Eleusiniæ fano Thelpusam urbem a læva præterfluit Ladon.
Eminet illa in præcelso tumulo, sed ætate nostra majore ex parte
deserta; quandoquidem forum, quod olim fuisse dicunt in ipso urbis
umbilico, in extremo nunc recessu est. Æsculapii inter Thelpusæ ruinas
et duodecim deorum templum exstat, cujus tamen magnam partem solo
æquavit vetustas. (4) Thelpusam præterlapsus ad Cereris quod in Oncio
est templum Ladon defluit; Thelpusii deam Erinyn nominant: quod ipsum
cognomen agnoscit Antimachus eo carmine, quo Argivorum in Thebanos
expeditionem persecutus est. Versus sic habet:

              Delubrum Cereris fama est ubi Erinyos esse.

Oncum quidem Apollinis fuisse filium fama proditum, et ad Oncium in
Thelpusio agro aliquando principatum obtinuisse. (5) Dea vero ipsa
Erinys cognomento appellata est ob hujusmodi causam. Neptunum cum Cerere
consuescere cupientem dicunt eam secutum esse, quo tempore errabunda
filiam quæreret. Tum deam in equam se convertisse ac pavisse una cum
equabus Onci. Fraudem vero perspicit Neptunus, atque equi formam et ipse
assumens Cererem comprimit. (6) Quod illa primum iracunde tulit; verum
postea deposuisse iram et lavisse dicitur in Ladone. Cognomina itaque
deæ attributa; Erinys a verbo ἐρινύειν, quod _furere_ Arcadibus est;
Lusia vero, quod se in flumine abluisset. Signa ejus templi os, summas
manus et imos pedes e Pario marmore habent, reliquæ partes ligneæ sunt.
(7) Erinys cistam læva, dextera facem tenet; proceritate pedum novem
esse conjicio. Lusia pedes non amplius quam sex eminere videtur. Qui
vero Themidis, non Lusiæ Cereris signum hoc esse dictitant, neutiquam
audiendi sunt. Cererem quidem ipsam Neptuno filiam peperisse tradunt,
cujus nomen ne ad profanos ederetur religione sanxerunt; equum præterea
cui nomen Arion fuit. Et Hippium (_Equestrem_) Neptunum eam ob causam
apud se ex omnibus Arcadibus primos nuncupatum autumant. (8) Testimonia
ex Iliade et Thebaide afferunt: ex Iliade quidem versus hos:

              Non etiam si a tergo agitans vel Ariona dium
              Adrasti moderetur equum, divinitus ortum;

ex Thebaide vero, ubi de Adrasti fuga agitur:

               Cum pullo ornatu glaucus quem vexit Arion.

His certe versibus innui putant Neptuno ortum Arionem, (9) etsi
Antimachus e terra editum Arionem his versibus cecinit:

           Adrastus Talao Cretheide natus, Achivûm
           primus duxit equos insigni laude superbos,
           et Cærum pernicem et Ariona Thelpusæum,
           quem juxta Oncæi Phœbi nemus edidit ipsa
           Terra parens, cunctorum oculis mirabile monstrum.

(10) Sed potest ille equus, etiamsi e terra sit editus, nihilominus et
genus a deo ducere et cærulei coloris crines habere. Narrantur hæc
quoque: Herculem cum Eleis bellantem Arionem ab Onco poposcisse: eoque
invectum Elidem expugnasse; ab Hercule deinde Adrasto concessum esse eum
equum. Hanc in rem de Arione scripsit Antimachus:

            Tertio ab Adrasto est domitus ductore Pelasgûm.

(11) At Ladon Erinyos templo relicto, a læva Apollinis Oncæatæ templum
præterlabitur, a dextera Æsculapii puer ædem; ubi Trigonis nutricis est
sepulcrum. Æsculapii ipsius hanc nutricem fuisse memorant. Quum
Æsculapium enim expositum in Thelpusio agro offendisset Autolaus Arcadis
nothus filius, puerum dicitur consecravisse. Hinc Æsculapium puerum **
ad veritatem propius accedere putavi, quod ipsum in explicandis etiam
Epidauriorum rebus exposui. (12) Influit in Ladonem Tuthoa amnis in
Thelpusiorum et Heræensium confinio; quem locum Arcades Pedion
(_Planitiem_) nuncupant. Qua vero Ladon ipse in Alpheum erumpit locus,
ille Coracôn Nasos (_Corvorum insula_) nominatur. Non defuerunt qui
Enispen, Stratiam et Rhipen, quæ loca Homerus enumerat, insulas in
Ladone fuisse putarent ab hominibus olim habitatas. Quod ego qui credant
magnopere errare arbitror: (13) vix enim pontonibus pares insulas Ladon
habet; qui ut sit fluviorum omnium, qui vel barbarorum vel Græcorum
terras permeant, multo pulcherrimus, non tamen ea est magnitudine, ut in
eo quales vel in Istro velin Pado insulæ exsistere potuerint.



                              CAPUT XXVI.


_ De Heræa urbe ejusque memorandis — templis Bacchi Politæ et Auxitæ —
    Corœbi sepulcro — urbe Aliphera ejusque memorandis — Jovis Lecheatæ
    ara, fonte Tritonide et Myiagri herois sacris — urbe Melæneis et
    Buphagio. _

Heræam condidit Heræeus Lycaonis filius ad Alphei amnis dexteram; oppidi
pars major in clivo molliter surgenti, altera ad Alphei ipsius ripas
sita est. Curricula prope amnem myrtis et aliis felicibus intersepta
arboribus. Ibidem balneæ sunt; templa præterea Bacchi duo, quorum
Politen unum, Auxiten alterum vocant: (2) seorsum ædes in qua orgia
Baccho celebrantur. Pan quoque templum habet; quippe qui Arcadibus
indigena deus est. Fani quidem ejus quod olim Junoni dicatum fuit,
rudera tantum et columnæ reliquæ sunt. Athletas vero omnes, quotcunque
Arcadici nominis fuerunt, gloria vicit Damaretus Heræensis, qui primus
ex armatorum cursu Olympicam palmam tulit. (3) Ab Heræa in Eleum agrum
stadia ferme quindecim progressus Ladonem trajicias; atque inde stadiis
confectis circiter viginti ad Erymanthum pervenias. Herææ fines ab Elea
regione distinguit Erymanthus, ut Arcades produnt; at Elei Corœbi
sepulcrum agri sui terminum dictitant. (4) Etenim quum Olympicos ludos
diu intermissos Iphitus restituisset et cursus duntaxat certamina
proposuisset, primis ludis Corœbus vicit. Hoc inscriptio tumuli
testatur, primum scilicet Olympia vicisse et sepulcrum ei in ipsis Elei
agri finibus erectum esse. (5) Est Aliphera civitas haud sane magna,
quod multitudinis bona pars tunc discessit, quo tempore in Megalopolin
urbem Arcades una commigrarunt. Huc ab Heræa si veniendum fuerit,
Alpheum ubi transieris, campo decem ferme stadiorum peragrato ad montem
accedas; unde stadiûm fere triginta itinere per clivum in oppidum
adscendas. (6) Nomen Alipheræ a Lycaonis filio Aliphero inditum. Ædes
ibi sacræ Æsculapii et Minervæ, quam, quod apud se natam et educatam
prædicant, præcipuis dignantur honoribus. Et Lecheatæ Jovi aram
dedicarunt, cognomine ab eo ducto, quod ibi Minervam pepererit. Fontem
etiam Tritonidem nuncupant, fabulam de Tritone fluvio sibi ceu peculium
vindicantes. (7) Deæ ipsius ex ære signum est, Hypatodori opus, spectatu
dignum tum magnitudinis tum artificii causa. Solemnia quoque celebrant,
cuinam deo non satis constat; Minervæ arbitror. In iis solemnibus ante
omnes Myiagro rem divinam faciunt, heroemque super hostiis precati et
Myiagri nomine implorato, securitatem sibi fore ab omni muscarum
protervitate pro certo habent. (8) Circa viam quæ ab Heræa Megalopolin
ducit, Melæneæ sunt, quas Lycaonis filius Melæneus condidit; ætate vero
nostra desertus vicus aquis stagnantibus diluitur. Supra Melæneas
stadiis quadraginta est Buphagium, ubi fontes habet suos Buphagus amnis,
qui in Alpheum influit. Ad ipsos Buphagi fontes inter Heræenses et
Megalopolitanos fines sunt.



                              CAPUT XXVII.


_ De Megalopoli urbe — Megalopolis conditore — nomina civitatum
    enumerantur, quarum incolæ Megalopolin migrarunt — de Trapezuntiis
    emigrantibus — Megalopolitanorum vicis — tempore Megalopolis conditæ
    — Megalopolitani a Lacedæmoniis ejiciuntur — Aristodemo
    Megalopolitanorum imperium obtinente Lacedæmonii Megalopolin
    invadunt et superantur — Lydiade Megalopolitanis imperante
    Lacedæmonii Megalopolin obsident — Cleomenes Megalopolin expugnat —
    de Buphago amne et heroe. _

Megalopolis quidem ipsa non solum Arcadicarum, sed Græcarum etiam omnium
civitatum recentissima est, iis tamen exceptis iis, quæ illo tempore,
quo imperii Romani mutatio facta, novas incolas acceperunt. Roboris
autem sui confirmandi gratia Megalopolin Arcades coloniam deduxerunt.
Meminerant enim Argivos jam tum ab initio nullo non pæne die summo cum
libertatis periculo a Lacedcæmoniis bello vexari solitos, eosdem excisis
Tirynthe, Hysiis, Orneis, Mycenis, Midea et si quod aliud in Argolide
haud magni nominis oppidum erat, traductaque ex illis Argos multitudine,
civitatem inquilinorum numero adeo auxisse, ut in posterum et a
Lacedæmoniis minus multo sibi metuerent et adversus alios finitimos
firmiora haberent præsidia. Hoc igitur consilio Arcades e suis quique
urbibus Megalopolin commigrarunt. (2) Coloniæ vero auctor Thebanus
Epaminondas jure optimo vocetur. Is enim Arcadas in unum congregavit, et
mille Thebanorum delectam manum duce Pammene Arcadibus misit, qui
auxilio essent, si forte Lacedæmonii colonia quominus deduceretur
impedire essent aggressi. Ab ipsis etiam Arcadibus viri, quorum ductu et
auspiciis in coloniam iretur, delecti sunt; e Tegea Timon et Proxenus;
ex Mantinea Lycomedes et Hopoleas (_Hopleas?_); e Clitoriis Cleolaus et
Acriphius; a Mænalo Eucampidas et Hieronymus; ex Parrhasiis Possicrates
et Theoxenus. (3) Civitates vero quæ tum novæ coloniæ studio, tum
Lacedæmoniorum odio, ut patriam suam quæque desererent, facile sibi ab
Arcadibus persuaderi passæ sunt, hæ fuere: e Mænalo Alea, Pallantium,
Eutæa, Sumateum, Iasæa, Peræthes, Helisson, Oresthasium, Dipæa, Lycæa;
ab Eutresiis, Tricoloni, Zœteum, Charisia, Ptolederma, Cnauson, Parorea;
(4) ab Ægytis **, Scirtonium, Malea, Cromi, Belbina, Leuctrum; ad hos
Parrhasiorum, Lycosorenses, Thocnenses, Trapezuntii, Prosenses,
Acacesium, Acontium, Macaria, Dasea; ex Cynurensibus iis qui in Arcadia
sunt, Gortys, Thisoa, quæ ad Lycæum est, Lycæatæ et Aliphera; ex iis qui
cum Orchomeniis censebantur, Thisoa, Methydrium, Teuthis; quibus etiam
Tripolis quam dicunt accessit, Callia, Dipœna et Nonacris. (5) Ex iis
omnibus populi ceteri communi Arcadum decreto nihil omnino recusantes
paruerunt summaque alacritate nomina in coloniam dedere; Lycæatæ
duntaxat, et Tricolonenses et Lycosurenses et Trapezuntii ab Arcadibus
descivere, quippe qui antiqua patriæ suæ ut relinquerent mœnia adduci
non poterant; horum pars inviti et necessitate coacti Megalopolin
convenerunt; (6) at Trapezuntii omnino omnes ex Peloponneso excesserunt,
quantum eorum relictum est et quos non illico Arcades præ ira
occiderunt; qui navibus in Pontum incolumes applicuissent, qui
Trapezuntem in Euxini ora condiderant, tanquam metropolitas et gentiles
suos recepere. Lycosurenses vero, etsi neque ipsi in officio
permanserant, quod tamen in Cereris et Proserpinæ confugerant, violare
Arcades veriti sunt. (7) Reliquarum vero omnium quas percensuimus urbium
aliæ hodie plane desertæ sunt, alias in vicorum formam redactas
Megalopolitani tenent, Gortynam videlicet, Dipœnas, Thisoam ad
Orchomenum, Methydrium, Teuthin, Callias, Helissontem. Unum Pallantium
tunc quoque deos habuit mitiores. Sed Alipherenses quoque in hunc usque
diem urbis suæ vetus nomen retinuerunt. (8) Deducta autem Megalopolis
est eodem anno, paucis post mensibus quam Lacedæmonii Leuctricam cladem
acceperunt, Athenis archontis magistratum gerente Phrasiclide,
Olympiadis centesimæ secundæ anno altero, qua Thurius Damon e stadio
palmam tulit. (9) Ac tunc quidem Megolopolitani Thebanorum societate
freti nihil omnino sibi a Lacedæmoniis metuebant. At posteaquam Thebani
a Phocensibus, qui Bœotorum finitimi capto Delphici Apollinis templo
pecunia abundabant, armis lacessiti, in id bellum, quod Sacrum fuit
appellatum, incubuere, (10) Lacedæmonii, qua erant animorum alacritate,
quum ceteros Arcadas, tum Megalopolitanos suis deturbare sedibus adorti
sunt. Verum quum cives acriter obsisterent et a finitimis alacritate
summa adjuvarentur, nihil utrinque memoratu dignum geri contigit.
Philippum quidem Amyntæ filium et Macedonum imperium Arcadum in
Lacedæmonios odium ad summas opes provexit: neque enim aut ad Chæroneam,
aut in eo prœlio quod in Thessalia commissum est, Græcis Arcades præsto
fuere. (11) Non longo vero post tempore Megalopolitanis Aristodemus
tyrannus exortus est, Phigalensis ille quidem patria, Artylæ filius;
quem tamen Tritæus, homo non tenuis in Megalopolitanorum civitate
census, sibi adoptaverat. Huic nihil dominatus obfuit quominus Chresti
(_Frugi_) cognomento diceretur. Aristodemo dominante Lacedæmoniorum
exercitus duce Acrotato Cleomenis filiorum natu maximo (cujus
gentilitatem omnem et Spartanorum omnium regum jam percensuimus) in
Megalopolitanorum fines invasit. Ibi acerrimo prœlio commisso multis
utrinque cæsis, superiores tamen Megalopolitani ex eo certamine
discessere. In acie præter alios Lacedæmonios et ipse Acrotatus cecidit;
quare ad eum paterni imperii successio non pervenit. (12) Post
Aristodemum duabus ferme ætatibus ad tyrannidem aggressus est Lydiades,
haud obscuro genere, sed apprime generosæ indolis vir, et (ut res ipsa
postea indicavit) etiam patriæ suæ amantissimus. Quum enim admodum
adolescens imperare cœpisset, ubi ad ætatem prudentia accessit, eo ipso
tempore quo imperii opes jam in tuto collocarat, ultro se tyrannide
abdicavit; quumque se ad Achaicum concilium Megalopolitani aggregassent,
et suis est civibus et Achæis universis tantopere probatus, ut cum Arato
vitæ dignitate comparari posse videretur. (13) Jam Lacedæmonii magno
totius populi concursu, Agide Eudamidæ filio ex altera familia regia
imperante, majore multo copiarum apparatu atque instructiore quam is
fuit exercitus cui Acrotatus præfuit, Megalopolin adorti sunt; ac in
pugnam quidem prodeuntes oppidanos fuderunt; deinde admota ad muros
prævalida machina turrim ex ea mœnium parte tam vehementer concusserunt,
ut nihil jam dubitarent se illam postero die dejecturos. (14) Verum
Boreas non universos tantum Græcos suo adjutos auxilio voluit, quum
scilicet Persicæ classis magnam partem ad Sepiades allisit; sed idem
etiam Megalopolitanos quominus caperentur tutatus est; continuo namque
ac violento flatu machinam Agidis ita convulsit et dissipavit ut plane
pessumdaretur. Hic vero ipse Agis, qui boream in oppugnatione
Megalopolis adversarium habuit, is nempe est cui Aratus Sicyoniorum dux
in Achaia Pellenen ademit, quique postea ad Mantinean dimicans cecidit.
(15) Post hæc non sane longo interjecto tempore Cleomenes Leonidæ filius
Megalopolin fœderis religione neglecta oppressit. Megalopolitanorum
pars, dum noctu correptis subito armis vim a patria propulsare nituntur,
in conflictu occumbunt; inter quos Lydiades fortiter dimicans memoria
hominum dignum vitæ exitum reperit; Philopœmen autem Craugidis filius
cum duabus circiter militaris ætatis partibus, cum pueris præterea et
mulieribus effugit in Messeniam; (16) reliquos Cleomenes trucidavit
urbemque excidit et cremavit. Sed quonam modo suos fines et urbem suam
restaurarint Megalopolitani, quæque reduces gesserint, id a nobis in
explicandis Philopœmenis rebus gestis exponetur. Ejus certe
Megalopolitanorum cladis culpa Lacedæmoniorum civitas prorsus vacavit;
unus injuriæ auctor fuit Cleomenes, quum reipublicæ formam a regno ad
tyrannidem traduxisset. (17) Fines quidem inter Megalopolitanos et
Heræenses (uti ante dictum est) ad Buphagi amnis fontes sunt. Nomen amni
inditum tradunt ab heroe Buphago, Iapeti filio et Thornacis; ab hac
Laconicæ quoque Thornacis nomen repetitum; sed Buphagum Dianæ sagittis
in Pholoe monte, impium in deam facinus molientem, confixum memorant.



                             CAPUT XXVIII.


_ De Gortyne vico ejusque memorandis — fluvio Lusio seu Gortynio frigore
    reliquos amnes superante — Teuthide vico, et de Theutide, Arcadum
    duce ad Trojam, narratio — monumento Paræbasio dicto et Brenthes
    urbis reliquiis. _

A fluvii fontibus discedentes primum vicus excipit Maratha; dehinc pagus
ætate nostra, olim oppidum Gortys. Est illic Æsculapii ex Pentelico
lapide delubrum et signum impuberis dei et Hygieæ, Scopæ opus. Tradunt
populares ab Alexandro Philippi filio loricam et hastam Æsculapio
dedicatam; mea certe etiamnum ætate lorica et hastæ cuspis ibi
cernuntur. (2) Gortynem fluvius perlabitur, quem circa suos fontes
Lusium appellant, quod in eo Jovem recens natum ablutum credunt; qua
vero longius a fontibus discedit, Gortynius a Gortyne vico dicitur. Hic
unus omnium aqua fluit frigidissima. Istrum enim, Rhenum, Hypanim,
Borysthenem et alios quorum aquæ hieme congelascunt, eos meo quidem
judicio glaciales rectius et brumales, quam frigidos appellare possimus;
meant siquidem illi per terras quovis fere anni tempore nive obductas et
prægelido aere undique circumfuso rigentes. (3) Nam eos amnes,
quotcunque ii numerari possint, qui temperatas regiones perfluentes
æstate vel bibentium vel lavantium æstum levent, nec hieme sint
inclementes, illos frigidam aquam habere dixerim. Frigida sane aqua est
etiam Cydni, qui Tarsensium fines perlabitur, et Melanis, qui præter
Sidam Pamphylorum decurrit; tum vero Alentis ad Colophonem frigorem qui
elegos fecerunt poetæ celebrant; sed hos omnes æstate præsertim vincit
Gortynius. Fontes habet ad Thisoam proximo Methydriensibus loco; Rhæteas
vocant Alphei et Gortynii confluentes. (4) Thisoæ regioni finitimus est
pagus Teuthis; oppidum olim fuit; ac Trojano quidem bello ducem hinc
missum narrant cui nomen Teuthis; Ornytum tamen alii appellant. Inter
hunc, dum Græci Aulide ob malaciam interclusi diu detinerentur, et
Agamemnonem simultates fuere; quare quum cohortem suam Teuthis domum
reducturus esset, (5) Palladem aiunt assimulantem Melanem Opis filium,
illum retrahere conatam; sed is, quod erat in tumore præ ira animus,
hasta dicitur deæ femur percussisse exercitumque ex Aulide domum
reduxisse; ubi vero domum redierit, deam se ei ostendisse sauciam
femore; atque ab eo tempore Teuthidem letali tabis morbo correptum,
atque in ea una parte Arcadiæ nullos plane fructus e terra editos. (6)
Interjecto dehinc tempore e Dodona oraculum redditum, cujus jussu præter
alia, ut placarent deam, agenda, etiam signum Minervæ femore vulneratæ
faciendum curarunt; quod ipse etiam vidi, purpurea fascia vulnus
obligante. Sunt Teuthide tum alia, tum Veneris et Dianæ fana. Atque hæc
quidem illic. (7) Ad eam vero viam, qua Gortyne Megalopolin itur,
sepulcrum eorum visitur qui contra Cleomenem pugnantes occubuerunt.
Appellant monumentum illud Megalopolitani Paræbasium, violatum nempe
fœdus a Cleomene eo nomine testificantes. Adjacet Paræbasio campus
stadiûm ferme sexaginta. Brenthes urbis ruinæ ad viæ dextram se
ostendunt, præterfluente Brentheate amne, qui se hinc non longius quam
stadiis quinque in Alpheum demittit.



                              CAPUT XXIX.


_ De Trapezuntis urbis reliquiis, loco Bathos dicto et fonte Olympiade —
    Gigantum pugna cum diis — de Orontis cadavere reperto narratio — de
    urbis Basilidis reliquiis et Thocnia urbe. _

Trans Alpheum ager est Trapezuntius, in quo Trapezuntis urbis ruinæ.
Inde quum rursus ad Alpheum sinistrorsum descenderis, non longe ab ipso
flumine Bathos est quod vocant; illic tertio quoque anno initia Magnarum
Dearum peragunt. Fons ibidem est; Olympias appellatur; e quo alternis
annis aquæ non manant. Proxime ignis erumpit. Vulgatum inter Arcades est
Gigantes hoc in loco, non autem ad Thraciæ Pallenen, cum diis prœliatos.
Rem itaque divinam ibi fulguribus, procellis et tonitribus faciunt. (2)
Gigantum quidem Homerus nullam omnino in Iliade mentionem fecit; verum
in Odyssea memorat Læstrygonas non hominibus, sed Gigantibus similes
Ulyssis classem adortos. Phæacum etiam regem dicentem fecit, Phæaces
deorum propinquos esse, sicuti Cyclopas et Gigantum progeniem. Quibus in
locis haud obscure ostendit mortales fuisse, non autem deorum satu ortos
Gigantes; quod ipsum apertius illis versibus docet

             Imperio indomitos qui rexerat ante Gigantes.
             At populo immani amisso confectus et ipse est.

Solet enim λαός (_populus_) ab eo in carminibus nominari promiscua
hominum multitudo. (3) Dracones vero pro pedibus Gigantes habuisse tum
aliis rationibus facile refellitur, tum ex hoc maxime absurdum
ostenditur. Orontem Syriæ fluvium ad mare non per campos ubique, sed per
valde declivia et prærupta citato cursu descendentem, Romanorum
Imperator navibus e mari Antiochiam usque pervium reddere instituit.
Alveo igitur magnis laboribus et sumptibus perfosso, per quem commode
ascendere naves possent, in eum flumen avertit. (4) Vetere vero alveo
exsiccato loculus fictilis repertus est cubitorum undecim et amplius, et
in eo cadaver nihilo brevius, humana specie ex omni parte corporis. Hunc
Orontem fuisse ex Indorum gente Clarii Apollinis oraculo Syris
consulentibus responsum est. Quodsi uda initio terra et humore gravida,
sole concalefacta, primos edidit homines, ecquamnam aliam regionem
verisimile est vel priorem vel majores edidisse homines quam Indiam, quæ
ad nostra usque tempora belluas alit inusitata specie ac magnitudine
portentosas? (5) Ab eo loco qui Bathos dicitur stadia ferme decem distat
Basilis. Eam urbem condidit Cypselus ille qui Cresphonti Aristomachi
filio filiam nuptum dedit. Ætate nostra Basilidis ruinæ solæ exstant, et
inter eas Eleusiniæ Cereris templum. Hinc progressus Alpheum ubi iterum
transieris, Thocniam pervenies, cui a Thocno Lycaonis filio nomen. Ætate
nostra prorsus deserta est. Et urbem quidem eam in collis vertice
condidisse dicitur Thocnus, collem Aminio amne præterfluente. Is in
Helissontem illabitur; nec procul inde in Alpheum influit Helisson.



                               CAPUT XXX.


_ De Helissontis fluvii meatu, Neptuni Epoptæ templo — Megalopolis ab
    Helissonte in duas partes divisæ memoranda, Jovis Lycæi templum,
    Panis Sinoentis, Apollinis Bassæi vel Epicurii signum — porticus
    Philippea, sex conclavia ἀρχεῖα dicta, et porticus Myropolis dicta —
    de Polybio, Lycortæ filio — templo et signo Jovis Servatoris. _

Ortus Helisson habet suos e pago ejusdem nominis; inde Dipæensium
primum, Lycæaten deinde agrum perlapsus, tertio ipsam Megalopolin
interfluens, ab hac urbe stadiûm *[_prope triginta?_]* intervallo in
Alpheum decurrit. Proxime ad urbis mœnia templum est Neptuni Epoptæ
(_Speculatoris_); simulacri solum caput relictum est. (2) Urbem ipsam
quum dividat amnis Helisson, non secus quam Cnidum et Mytilenen Euripi
intersecant, in dextera parte qua fluminis ripæ eminent, ad
septentriones forum expositum est. In eo septum lapideum et Lycæi Jovis
fanum, in quod nullus patet aditus, nam quæ sunt intus in conspectu sunt
omnia; altaria dei duo, mensæ duæ, et mensis pares aquilæ, (3) et Panis
lapideum signum, cui Sinois cognomentum a Sinoe nympha, quæ una cum
aliis nymphis et ipsa Pana creditur aluisse. Ante sacram aream Apollinis
est ex ære simulacrum spectatu dignum, pedum circiter duodecim
magnitudine. Id e Phigalensium regione ad exornandam Megalopolin huc
portatum est. (4) Locus autem ubi simulacrum a Phigalensibus initio fuit
erectum, Bassæ nominatur. Cognomen deum e Phigalensi agro Megalopolin
usque comitatum est. Quam vero ob causam Epicurius sit cognominatus,
quum de rebus Phigalensium agemus exponetur. Ad Apollinis dextram signum
est non utique magnum Deûm Matris. Templi vero præter columnas jam aliud
nihil reliquum. (5) Pro Magnæ Matris æde nullum omnino stat amplius
signum; exstant vero scamilli qui statuas olim sustinuere. Eorum unius
inscriptio testatur elegis versibus, fuisse effigiem illam Diophanis
Diæi filii, qui primus cunctam Peloponnesum cum Achaico concilio
conjunxit. (8) Porticus fori Philippea nominatur, non quod eam
exstruxerit Philippus Amyntæ filius, sed quod Megalopolitani gratiam
regis captantes sub ejus nomine opus illud dedicarunt. Contingit eam
porticum Mercuri Acacesii templum, cui reliqua jam pars nulla præter
lapideam testudinem. Philippeam porticum excipit porticus altera
magnitudine illi neutiquam par. In ea Megalopolitani cellas prætorias
sex erexere. In earum una est Ephesiæ Dianæ signum, in altera Pan ex ære
cognomento Scolitas, cubitali magnitudine. (7) Transtulerunt huc eum e
Scolita tumulo, qui intra muros est; de eo fontis aqua in Helissontem
effluit. A tergo cellarum prætoriarum ædes Fortunæ sita est, cum signo
marmoreo pedum quinque nihilo breviore. Jam vero porticus, quam
Myropolin (_Unguentariam_) nuncupant, fori pars est: ædificarunt vero
eam de manubiis Lacedæmoniorum, qui duce Acrotato Cleomenis filio ab
Aristodemo Megalopolitanorum tyranno fusi sunt. (8) In eodem foro a
tergo septi ejus quod est Jovi Lycæo dicatum, pilæ insistit Polybius,
Lycortæ filius, cum inscriptione, quæ elegis indicat vagatum illum esse
per terras et maria omnia, et amicum sociumque Romanorum fuisse, quos
iratos Græcis placarit. Scripsit Polybius hic et alias res gestas populi
Romani et bella cum Carthaginiensibus suscepta, (9) quæ fuerit illorum
causa, et quam sero et multis defuncti periculis, Scipioni, ** quem
Africanum nominant, ut qui finem bello imposuerit et Carthaginem solo
æquaverit. Et sane quæ Polybii monitu gessit Romanus imperator, omnia
bene et feliciter ei evenisse; in quibus vero minus se ejus viri dicto
audientem præbuit, in iis offendisse memoriæ proditum est. Civitates
plane omnes quæ se Achæis contribuissent, a Romanis Polybium nactæ sunt
rerum suarum publicarum auctorem, legum etiam latorem. Ad lævam Polybii
statuæ curia est. Atque hæc quidem in hoc sunt loco. (10) Fori vero
porticum quam ᾿ Aristandream nominant, ab Aristandro cive suo ædificatam
tradunt. Proxime eam porticum contra solis ortum, templum est Jovis
cognomento Servatoris columnis circumquaque exornatum. Jovi in solio
sedenti a dextera parte adsistit Megalopolis, a læva Dianæ Sospitæ
simulacrum, quæ e Pentelico lapide Cephisodotus et Xenophon Athenienses
elaborarunt.



                              CAPUT XXXI.


_ Memoranda Megalopolis porro recensentur, templum et signa Magnarum
    Dearum, Cereris et Proserpinæ Sospitæ, cum aliis signis additis —
    Nympharum Arcadicarum signa ac templum et signum Jovis Philii —
    templum Veneris machinatricis — signa eorum, qui primi
    Megalopolitanis initia instituerunt, et deorum signa quadrangula
    forma — templum Proserpinæ — templum Minervæ Poliadis et Junonis
    Teleæ ac fonte Bathyllo. _

Extremæ porticus latus alterum quod ad occasum porrigitur, Magnarum
Dearum circumseptam aream continet. Sunt vero Magnæ Deæ, sicuti in
Messeniorum rebus exposui, Ceres et Proserpina, sed Proserpinam Sotiran
(_Sospitam_) vocant Arcades. A fundo elevati spectantur pro areæ aditu
qua Diana, qua Æsculapius et Hygiea. (2) Deæ ipsæ Magnæ, Ceres e marmore
tota est, Sospita qua veste velatur e ligno. Utriusque magnitudo
quindecim ferme pedum. Et simulacra quidem ** et ante ipsa puellas fecit
haud ita magnas. Præferunt hæ puellæ duæ talaribus amictæ tunicis
calathos utraque capite floribus refertos. Damophontis eas aiunt fuisse
filias. Sed qui ad cœlites signa illa referunt, Minervam et Dianam
flores in Proserpinæ comitatu legentes esse putant. (3) Prope Cererem
Hercules collocatus est magnitudine cubitali. Hunc Herculem unum de iis
fuisse qui sunt Idæi Dactyli nuncupati, versibus mandavit Onomacritus.
Ante Herculem mensa posita est, in qua extra aream stantes Horæ duæ
affabre effictæ, et Pan fistula, cithara Apollo canens. Indicat
inscriptio esse eos e primoribus diis. (4) In mensa illa Nymphæ etiam
eminent: Neda infantulum Jovem gremio ferens, Anthracia, et ipsa de
Arcadicis Nymphis una, facem profert; Hagno manu altera hydriam, phialam
altera; Anchirhoe et Myrtoessa et ipsæ hydrias effluente aqua præferunt.
Intra circumseptum eum ambitum cella est Jovis Philii (_amicitiarum
præsidis_). Simulacrum Baccho ornatu persimile fecit Argivus Polycletus.
Nam et cothurni ei pro calceamentis sunt, et altera poculum, thyrsum
altera tenet. Thyrso aquila insistit; quod unum cum iis, quæ Baccho
attribuuntur, non satis quadrat. (5) A postico templi lucus est non
utique magnus, maceria circumseptus, intra quem nullus hominibus
ingressus patet. Ante eum lucum posita sunt Cereris et Proserpinæ signa
trium circiter pedum altitudine. In septo interiore Magnarum Dearum et
Veneris ædes est. In vestibulo prisci operis ligneæ effigies, Juno,
Apollo, Musæ. E Trapezunte huc deportatas ferunt. (6) In ipsa æde
simulacra Mercurium e ligno ac Venerem ligneam Damophon fecit. Veneris
manus, os et imi pedes e lapide sunt. Cognomen deæ Machinatrix, ac
merito quidem, opinor, inditum, quod Veneris causa homines quodvis
artium et fraudum genus tam in factis quam in dictis excogitarunt. (7)
Virorum etiam in cella erectæ statuæ sunt, Callignoti, Mentæ, Sosigenis
et Poli, qui primi Megalopolitanis initia Magnarum Dearum ad exemplar
Eleusiniorum sacrorum tradidisse dicuntur. Intra ambitum hæc posita sunt
aliorum deorum signa quadrangula forma: Mercurius cognomento Agetor
(_Dux_), Apollo, Minerva, Neptunus, Sol præterea cognomine Soter
(_Servator_), et Hercules. Templum insigni sane magnitudine erexere, in
quo Dearum Magnarum initia peragunt. (8) Ad templi Magnarum Dearum
dexteram fanum est Proserpinæ; signum marmoreum est pedum ferme octo
magnitudine; basin undique incingunt tæniæ. Huc feminis quovis tempore
aditus patet, viris quotannis duntaxat semel. Continenter solem
occidentem versus foro gymnasium adhæret. (9) A tergo vero porticus
ejus, quam Philippi vocant, tumuli duo non valde quidem editi
consurgunt; in altero Minervæ Poliadis rudera, Junonis in altero templi
est Teleæ (_Adultæ_) ædes, cujus nihil præter ruinas reliquum est. Sub
hoc eodem colle fons est Bathyllus, et ipse aquas ad Helissontis auctus
conferens. Hæc sunt ibi quorum sit ratio aliqua habenda.



                              CAPUT XXXII.


_ Memoranda alterius urbis Megalopolis partis, theatrum in Græcia
    maximum, curia Thersilium dicta et Ammonis signum cornutum — Martis
    ara et stadium — templum Dianæ Agroteræ, et deorum, qui Ergatæ
    dicuntur, signa quadrangula forma — ossa Gigantis. _

Jam vero urbis pars ea quæ in ulteriore amnis ripa ad meridiem conversa
est, theatrum habet ad memoriam insigne et eorum omnium quæ in Græcia
sunt maximum; in quo aquæ perennis fons. Non longe a theatro curiæ
fundamenta reliqua sunt; ea curia Decies Mille Arcadum concilio fuerat
destinata. Nomen ei a conditore Thersilium. Proxima domus, ætate mea
privati hominis prædium, Alexandro olim Philippi filio publice
ædificata. Ante eam domum positum est signum Ammonis, eadem qua Hermæ
quadrati figura; arietis cornua capite præfert. (2) Fani vero ejus quod
Musis, Apollini et Mercurio commune dicarunt, sola supersunt fundamenta
neque ea multis in locis. De Musis una reliqua est, Apollinis etiam
effigies eodem quo quadrati Hermæ opificio elaborata. Veneris etiam ædes
aliud nihil est quam ruinosæ reliquiæ; antica duntaxat templi pars manet
et in ea deæ simulacra tria; unum Cœlestem Venerem, alterum Popularem
cognominant; tertium sine proprio colunt nomine. (3) Non longe hinc
abest Martis ara; erectum eidem tradunt etiam fanum ab initio. Supra
Veneris stadium exstructum est, quod uno latere ad theatrum pertingit.
Fons illic quem Baccho sacrum censent. In altera vero stadii extremitate
Bacchi ædes, quam tactam de cœlo fuisse duabus ante nos ætatibus
memorant; non multa sane ejus vestigia nunc inter ruinas apparent.
Herculis vero et Mercurii commune ante stadium templum non amplius
exstat; sola eis ara reliqua est. (4) In hac eadem urbis parte collis ad
orientem solem expositus consurgit. In eo Dianæ est Agroteræ (_Agrestis
sive Venatricis_) ædes ab Aristodemo ipsa etiam dedicata. Ad Agroteræ
dexteram sacra est area, ubi Æsculapii templum; signa in eo dei ipsius
et Hygieæ. Pauxillum descendentibus dii se ostendunt e quadratis
lapidibus, Ergatæ (_Operarii_) cognomento; Minerva inter eos Ergane et
Apollo Agyieus (_Compitalicius_). Mercurio, Herculi et Ilithyiæ sua sunt
ex Homeri versibus attributa munera. Mercurius enim a Jove mandata
perfert, idemque animas eorum qui e vita excesserunt ad inferos deducit;
Hercules multis et gravibus ærumnis est exercitus; Ilithyia (uti Iliados
carmina testantur) mulierum partus levat. (5) Est ad imum collem aliud
Pueri Æsculapii templum, cujus recto statu signum nihilo est cubitali
majus. Apollinis sedentis in solio forma est magnitudine pedum sex,
nihilo omnino breviore. Eo ipso in loco ossa spectantur majora multo
quam ut humana existimari possint. Esse vero ea dictitant eorum Gigantum
unius, quos in auxilium Rheæ Hopladamus advocavit; qua de re suus erit
in sequenti historia sermo. Huic templo fons proximus, ex quo manantem
aquam excipit Helisson.



                             CAPUT XXXIII.


_ De Megalopoli diruta aliisque nobilibus urbibus fortunæ arbitrio
    eversis — insula Chryse fluctibus hausta et insula Hiera. _

Megalopolis quidem ipsa magna alacritate Arcadum et spe Græcorum maxima
condita, omnibus ornamentis ac pristinis opibus amissis magna jam ex
parte inter ruinas et rudera jacet. Quæ res nullam mihi omnino
admirationem affert, quum sciam novi semper aliquid fata moliri et
arbitratu suo Fortunam æque valida atque imbecilla, neque minus orientia
quam jam occidentia, impotenti quadam necessitatis vi agere et ferre.
(2) Nam et Mycenæ, quæ urbs Troicis temporibus Græciæ imperabat, et
regia Assyriorum Ninus funditus deletæ sunt; in Bœotia vero Thebæ, quæ
sibi olim Græciæ principatum vindicabant, ad arcem jam unam et non ita
multos incolas redactæ vetus nomen vixdum servant. Jam vero quæ olim
opum magnitudine antecellebant, Ægyptiæ Thebæ et Minyarum Orchomenus, ne
mediocres quidem nunc privati hominis fortunas adæquant. Delos, commune
olim Græcorum conciliabulum, tantopere jam deserta est, ut præsidio
templi amoto quod Athenienses mittunt, hominibus, si Delios tantum
numeres, prorsus orbata sit. (3) Babylone reliquum est Beli templum; de
Babylone autem ipsa, qua sol tunc majorem urbem non vidit, nihil jam
superest præter mœnia; quod ipsum de Tirynthe Argolica urbe evenit. Hæc
inquam ad nihilum Fortuna redegit. At ea quæ ab Alexandro in Ægypto, et
ad Orontem amnem a Seleuco nuper, atque adeo heri aut nudiustertius,
conditæ fuerunt, ad summum felicitatis et magnitudinis gradum jam
progressæ sunt, quod Fortuna eas nunc amplectitur. (4) Quin etiam hac in
re multo magis et mirificentius quam in urbium vel secundis vel adversis
casibus vires suas ostendit: e Lemno modicus erat navigationis cursus in
Chrysen insulam, in qua olim Philoctetes a serpentis ictu graviter
dicitur laborasse; eam insulam æstus alluvies ad ima maris, depressam
abolevit. Alia vero cui Hiera nomen, ** quum ante nulla omnino fuisset
eo in loco insula. Caducæ nimirum et fluxæ res humanæ sunt, neque est
quicquam stabile perpetuo et firmum.



                              CAPUT XXXIV.


_ Memoranda in via a Megalopoli Messeniam versus, templum dearum
    Maniarum — Dactyli monumentum, locus Ace dictus, et de Orestis
    insania narratio — via ex Mantinensi agro ad Alpheum, Nymphas,
    Hermæum. _

Distat a Megalopoli Messenen versus stadia haud amplius septem ad lævam
viæ militaris dearum fanum; et deas ipsas et circumjacentem fano agrum
Manias vocant; est, quantum conjectura assequor, Furiarum appellatio.
Eoque in loco ob matris cædem insanisse Orestem tradunt. (2) Non longe
ab eo fano terræ agger surgit non utique magnus, e lapide excisum
digitum insigne prætendens, unde et illi tumulo Dactyli (_Digiti_)
monumentum nomen est. Ibi furentem Orestem tradunt alterius manus
digitum abrosisse. Huic contiguus est alius locus Ace nomine, quod ibi
insaniæ medelam Orestes nactus fuerit; ibidem est alterum Furiarum
templum. (3) Has deas Oresti, quum insaniam ei injicere vellent, nigras
obvias factas memorant; easdem quum digitum abedisset, albas apparuisse
et earum aspectu statim illum ad se redisse; atque ita illis quidem
inferias misit ad avertendas earum iras, albis autem mactavit hostiam.
Cum iis etiam Gratiis sacrificare solenne habent. Prope Ace est templum
aliud, quod * appellant, quod sanus factus comam Orestes ibi totonderit.
(4) E Peloponnesiis qui priscas res memoriæ produnt, Oresti hæc in
Arcadia a Furiis matris cædem persequentibus accidisse affirmant
priusquam de eo in Areopago judicium fieret. Accusatorem quidem non
fuisse Tyndareum, quod e vita jam excessisset, sed a Perilao
Clytæmnestræ patruele de matris cæde accusatum. Fuit vero Perilaus
Icarii filius, quum filias etiam post eum Icarius genuisset. (5) A
Maniis ad Alpheum via quindecim ferme stadiûm ducit; qua parte Gatheatas
amnis assumto prius Carnione in Alpheum influit. Et hujus quidem fontes
in Ægytide terra sunt, infra Cereatæ Apollinis templum; Gatheatæ vero in
vico Gatheis agri Cromitidis. (6) Cromitis vero est stadiis ferme
quadraginta supra Alpheum; et ibi Cromorum urbis nondum omnino abolita
vestigia; unde ad Nymphada vicum stadiûm circiter viginti intervallum.
Est Nymphas valde irrigua et arboribus condensa. Intersunt ab ea ad
Hermæum stadia prope viginti; quo in loco terminus est inter Messenios
et Megalopolitanos, et Mercurius e pila eminens.



                              CAPUT XXXV.


_ Via Megalopoli Carnasium versus oppidum Messeniorum. — Hermæum et
    termini Megalopolitanorum et Messeniorum, ibique signa deorum posita
    — via a Megalopoli Lacedæmonem versus — de Belbina — viæ a
    Megalopoli in interiorem Arcadiam, Scias vicus — Tricolonorum, Zœtiæ
    aliarumque urbium reliquiæ — Callistûs sepulcrum et templum Dianæ
    Callistæ — campus Schœnus, et Atalantæ curricula. _

Atque hæc quidem via Messenen, altera a Megalopoli Carnasium, quod
Messeniorum oppidum est, ducit. Ea progressos Alpheus excipiet eo
potissimum loco, quo aquis communicatis Malus et Scyrus ei immiscentur.
Inde Malunte ad dexteram labente ubi triginta circiter stadiis confectis
fluvium trajeceris, per accliviorem tramitem ad vicum, quem Phædriam
nuncupant, pervenias. Abest a Phædria stadia quindecim prope Despœnæ
(_Dominæ_) ædem, vicus Mercurio sacer quod Hermæmum dicitur. (2) Sunt hi
etiam inter Messenios et Megalopolitanos termini; et eodem in loco non
magna utique signa Despœnæ ipsius et Cereris, Mercurii etiam et
Herculis. Quin etiam quod Dædalus Herculi e ligno simulacrum fecit in
Messeniæ et Arcadum confinio, hic olim stetisse conjicio. (3) Viæ quæ
Megalopoli Lacedæmonem ducit triginta sunt ad Alpheum stadia. Inde juxta
Thiuntem fluvium iter est; hic etiam Thius in Alpheum influit. Relicto
ad lævam Thiunte confectis quadraginta circiter ab Alpheo stadiis, ad
Phalæsias accedas. Absunt Phalæsiæ stadia viginti ab Hermæo quod ad
Belbinam est. (4) Narrant Arcades Belbinam olim ad suos fines
pertinentem a Lacedæmoniis abscissam. Sed enim non satis rationi
consentanea dicere mihi videntur. Nam, ut mittam alia, non fuisset hac
in parte Arcadum causa a Thebanis neglecta, si jure vindicari eum agrum
posse arbitrati essent. (5) Megalopoli ad castella aliquot quæ intra
Arcadiæ fines sunt, ac primum quidem ad Methydrium via est stadiorum
centum et septuaginta. Tredecim a Megalopoli stadiis longius abest vicus
qui Scias dicitur, ubi templi ejus, quod Sciatidis Dianæ fuit, reliquiæ;
condidisse dicitur Aristodemus, dum in Arcadibus dominaretur. Abhinc
decem ferme stadiis Charisiarum urbis vestigia ostenduntur et ea quidem
non ita multa; inde ad Tricolonos totidem stadiûm via est. (6) Fuerunt
olim et ipsi Tricoloni urbs. Mansit ibi ad hæc usque tempora in colle
Neptuni templum cum quadrato signo. Lucus templum ambit. Eam urbem
Lycaonis filii condiderunt. Zœtiam vero a Tricolonis quindecim plus
minus stadiis distantem non recto sane itinere, sed ad lævam
divertentibus, Zœteum Tricoloni filium coloniam deduxisse tradunt. At
Paroreus, Tricoloni minor natu filius, et ipse Paroriam condidit a Zœtia
non longius stadia decem. Deserta ætate mea utraque est. (7) Exstant hac
ætate Zœtiæ Cereris et Dianæ delubra. Aliæ etiam urbium ruinæ visuntur:
Thyræi a Paroria intervallo stadiûm quindecim, Hypsuntis in monte supra
planitiem. Monti idem quod oppido nomen. Media inter Thyræum et
Hypsuntem regio tota montana, tota feris referta. Fuisse Lycaonis filios
Thyræum et Hypsuntem superius a nobis est indicatum. (8) Tricolonis ad
dexteram via primum acclivis est ad fontem, cui Cruni nomen. A Crunis
triginta stadiûm abest intervallo Callistûs sepulcrum, editus terræ
agger multis quum infœcundis tum pomiferis vestitus arboribus. In summa
tumuli parte attollit se Dianæ ædes, cui Callistæ (_Pulcherrima_)
cognomentum. Primus autem, Pamphos Dianam, accepto, ut opinor, ab
Arcadibus nomine, versibus Callisten appellavit. (9) Jam vero stadia
hinc viginti quinque, a Tricolonis prorsus centum, ad Helissontem, et ad
viam rectam, quæ ad Methydrium ducit (sola enim hæc via Tricolonis
patens nobis nondum memorata est), Anemosa vicus abest et mons
Phalanthum. In monte Phalanthi urbis reliquiæ sunt. Agelai, qui
Stympheli fuit, Phalanthum filium fuisse dicunt. (10) Supra campus est
qui Poli nuncupatur. Inde Schœnus oppidum, cui a Schœneo Bœoto nomen.
Quodsi Schœneus ille in Arcadiam aliquando venit, curricula etiam quæ
Schœnunti proxima Atalantæ dicuntur, ab ejus filia nomen accepisse
videri possunt. Dehinc, uti mea fert opinio, fuit ** nominatum, et
Arcadiæ finibus hæc omnia ab omnibus loca adscribuntur.



                              CAPUT XXXVI.


_ De Methydrio urbe ejusque memorandis — monte Thaumasio, ubi Rhea Jovem
    peperisse fertur — memorandis in via ad Mænalum, templo Boni Dei —
    Boreæ venti sacris — memorandis ad Mænalium montem — colle, urbe et
    Mercurio Acacesio — templo Despœnæ. _

Hinc nihil jam reliquum est quod commemoretur nisi Methydrium ipsum, quo
a Tricolonis via perducit stadiûm centum et triginta duorum. Id nominis
oppido est quod medio loco inter Malœtam et Mylaontem flumina illud olim
Orchomenus in excelso colle condidit. Ac Methydrienses quidem, antequam
se Megalopolitanis adjungerent, suos et ipsi Olympicorum ludorum
victores prædicare potuerunt. (2) Est Methydrii Neptuni Equestris ædes
ad Mylaontem fluvium. Thaumasius vero mons supra Malœtam amnem est. Huc
se Rheam Jovem utero ferentem recepisse credi volunt Methydrienses,
Hopladamo et aliis ejus sociis Gigantibus in auxilium accitis si forte
Saturnus vim ei ullam intentaret. (3) Ac fatentur illi quidem Rheam in
quadam Lycæi parte peperisse; dolo vero Saturnum pro puero lapide, ut
Græci narrant, apposito in hoe ipso monte circumventum prodidere.
Spectatur in montis jugo spelunca Rheæ; quo nulli hominum, præterquam
solis deæ sacra facientibus feminis, introire fas est. (4) A Methydrio
stadia fere triginta abest Nymphasia fons; totidem intersunt a Nymphasia
ad communes Megalopolitanorum, Orchomeniorum et Caphyatarum fines. (5)
Ac Megalopolitanis quidem per angustias, quæ Portæ ad lacum nominantur,
via patet ad Mænalum præter Helissontem contendentibus. Ad ejus viæ
lævam Boni Dei ædes est. Quod si dii hominibus bonorum auctores sunt,
deorum vero supremus est Juppiter, recte quidem hoc Jovis maxime
proprium cognomen esse conjicere possis. Paulo hinc longius terræ agger
est, Aristodemi sepulcrum; cui viro ne ipsa quidem tyrannis Boni
cognomen eripuit. Minervæ etiam illic Machinatricis delubrum; hoc deæ
cognomen inde est, quod ipsa omnis generis consiliorum et artium
hominibus inventrix exstitit. (6) Ad viæ dexteram Boreæ vento area
dicata est, cui anniversarium sacrum Megalopolitani faciunt, neque ulli
deorum majores habent honores, quod per eum contra Lacedæmoniorum et
Agidis conatum servati fuerint. Proximo loco est Œclis Amphiarai patris
sepulcrum; si modo in Arcadia ille, ac non ad Trojam, quum Herculem
adversus Laomedontem profectum secutus esset, extremum diem obiit.
Exinde est Cereris quæ ad lacum nominatur, fanum cum luco; ab urbe
nihilo longius abest quam stadia quinque. Huc solis mulieribus ingredi
fas est. (7) Mox stadiûm triginta spatio confecto ager adjacet Paliscius
nomine. Unde relicto ad sinistram Elapho amne minime illo quidem
perenni, intra stadia circiter viginti ad Peræthensium ruinas pervenias;
inter quas Panis templum reliquum est. Quodsi torrentem transieris,
illinc recta promoventi ad decimum quintum stadium campi sunt; et ubi
hos pergressus fueris, eodem quo campi nomine mons Mænalius. Ad imum
montem Lycoæ urbis vestigia, et Dianæ fanum ac signum ex ære cognomento
Lycoatidis. In ea montis parte quæ ad meridiem est Sumetia olim urbs
munita fuit. (8) In eodem monte locus, quæ Triodi (_Trivia_)
nuncupantur; unde Mantinenses Delphici oraculi monitu Arcadis Callistûs
filii ossa sustulerunt. Mænali etiam ipsius adhuc ruinæ exstant et
Minervæ ædis, stadia præterea duo, ad athletarum pugnas alterum, ad
equorum alterum cursus appositum. Mænalium vero montem tam proprium esse
Panis prædicant, ut fistula canentem deum se audire accolæ affirmare non
dubitent. (9) Inter Despœnæ fanum et Megalopolitanorum mœnia stadia
intersunt quadraginta, et dimidia quidem viæ pars usque ad Alpheum
fluvium; quo transmisso stadia duo absunt Macareorum ruinæ. Inde septem
stadiis absunt rudera Daseorum, totidem a Daseis Acacesius tumulus. (10)
Infra eum Acacesium urbs fuit, et Mercurii Acacesii e marmore signum hac
etiamnum ætate in eo tumulo exstat. Enutritum illic Mercurium puerum et
Acacum Lycaonis filium ejus nutricium fuisse, Arcadum sermo vulgavit.
Longe diversa Thebani memorant; ac rursus a Thebanis dissentiunt
Tanagræi.

Ab Acacesio distat stadia quatuor Despœnæ (_Dominæ_) fanum. Illic primum
visitur Hegemones Dianæ ædes. Æneum deæ signum faces præfert; pedum sex
magnitudine id signum esse conjicimus.



                             CAPUT XXXVII.


_ Sacri Despœnæ septi memoranda — Despœnæ et Cereris earumque solii
    signa — de Anyto et Titanibus — speculo miro — Megaro et sacris
    Despœnæ — de Despœna — luco Despœnæ — Panis templo — Pane et Eratone
    nympha vaticinantibus. _

Hinc ad sacrum Despœnæ septum aditus est. Accedentibus ad ædem et
porticus ad dexteram est, et in pariete inclusa sigilla e candido
marmore; una in parte Parcæ et Parcarum dux (Mœrageten vocant) Juppiter;
in altera Hercules Apollini tripodem eripiens. Quæ vero de his audierim,
si quando ad eam Phocensis historiæ partem quæ ad Delphos pertinet
pervenero, tunc exponam. (2) In porticu vero ad Despœnæ fanum, inter ea
quæ percensui sigilla tabula est, in qua pictæ (scriptæ) sunt initiorum
ceremoniæ. Tertio loco Nymphæ inter sigilla et Panes sunt; quarto
Polybius, Lycortæ filius. Inscriptio testatur nihil ab initio offensuram
fuisse Græciam, si Polybii consiliis paruisset; jam vero graviter
affectæ unum illum præsidio fuisse. Ante fanum aræ erectæ, Cereri una,
Despœnæ altera, Deûm magnæ Matri tertia. (3) Signa Despœnæ et Cereris,
solium in quo sedent, et item quod pedibus subjacet scabellum, e solido
et unico lapide sunt. Nam neque vestes neque extranea quædam solii
ornamenta ullo vel ferri vel glutinis coagmento compacta sunt, sed uno
prorsus omnia lapide constant. Neque vero eum lapidem aliunde
deportatum, sed somnii monitu, quum intra septum illud fodiendo tellurem
aperuissent, inventum memorant. Utriusque simulacri magnitudo instar
ejus est quod Matris Deûm Athenis visitur. Sunt hæc quoque Damophontis
opera. (4) Ceres ipsa facem dextera præfert, lævam Despœnæ admovet.
Despœna sceptrum et vas, quæ cista dicitur, genibus sustinet, dextera
cistæ adhibita. Sunt etiam ab utraque throni parte simulacra; Cereri
assistit Diana cervina pelle velata, pendente ex humeris pharetra;
altera manu lampadem, dracones duos altera gestat. Adjacet canis de
venaticorum genere. (5) Despœnæ signo Anytus adstat armati hominis
habitu. Hunc æditui Despœnæ nutricium fuisse tradunt, et de Titanibus
unum. Sane Titanas primus omnium Homerus suis carminibus commentus est,
deos esse sub Tartaro narrans. Ea de re poetæ versus in Junonis
jurejurando sunt (_Il._ XIV, 277). Sumpto deinde ab Homero Titanum
nomine Onomacritus Bacchi orgia exponens hos esse eorum quæ Bacchus
perpessus sit, dicit auctores. (6) Sed quæ ad Anytum pertinent, ab
Arcadibus memoriæ prodita sunt. Cereris vero filiam, non Latonæ, Dianam
fuisse ab Ægyptiis acceptum sermonem Græcos docuit Æschylus Euphorionis
filius. Jam de Curetibus (nam hi infra ea signa cernuntur) deque
Corybantibus qui in basi insculpti sunt (alius enim sunt generis
Corybantes atque Curetes), omnia consulto missa facio. (7) Infra hoc
fanum Arcades pomiferarum omnium arborum præterquam Punicæ mali fructum
inferunt. Ad dexteram e delubro egredienti speculum in pariete inclusum
est; in quod qui inspexerit, suam ipsius imaginem aut parum perspicue
aut prorsus nihil cernet; dearum tamen signa et solium ipsum dilucide
intuebitur. (8) Præter Despœnæ fanum paululum ascendentibus ad dexteram
est quod Megaron vocant. Ibi arcana sacra celebrantur, et. Despœnæ
victimas plurimas et peroptimas mactant Arcades, et immolant quidem pro
suis quisque copiis. Neque vero hostiarum guttura desecant uti aliis in
sacris, sed artum quem quisque fortuito primum apprehenderit, illum
præcidit. (9) Hanc dearum omnium maxime venerantur Arcades. Filiam eam
esse dicunt Neptuni et Cereris, eaque vulgo Despœna (_Domina_)
cognominatur, sicut eam quæ e Jove et Cerere nata est Coren (_Puellam_)
cognominare solent, quum peculiari nomine Persephone (_Proserpina_)
vocitetur, ut Homerus et ante hunc Pamphos in sua poesi declarant.
Despœnæ autem nomen non sum ausus ad profanos prodere. (10) Supra ædem
eam, quod vocari diximus Megaron, Despœnæ sacer lucus est ambiente
lapidum maceria. In eo luco et aliæ sunt arbores et ex una atque eadem
radice olea et ilex enatæ, quod sane nulla effectum est agricolarum
arte. Supra lucum Equestris Neptuni (nempe qui pater Despœnæ credatur)
et aliorum deorum aræ sunt. Earum extremam indicat inscriptio communem
esse illam diis omnibus. (11) Illinc per scalam in Panis delubrum
ascendas. In delubrum ducit porticus; intus est numinis haud sane magnum
simulacrum. Huic deo æque ac potentissimis quibusque et hominum vota
rata habere et merita improbos pœna afficere attributum est. Ignis ei
perpetuus ardet. Etiam responsa oraculorum priscis temporibus deum hunc
reddere solitum autumant, ejusque interpretem Erato nympham fuisse, quæ
cum Arcade Callistûs filio nupta fuerit; de qua eadem carmina memoriæ
produntur, quæ ipsi etiam legimus. Est eodem in loco Martis ara; sunt
intra ædem Veneris duo signa e candido alterum marmore, vetustius
alterum e ligno; Apollinis item et Minervæ, e ligno prisca sunt signa;
Minerva cellam et ipsa suam habet.



                             CAPUT XXXVIII.


_ De Lycosura omnium urbium prima et vetustissima — monte Lycæo ejusque
    parte Cretea dicta — Nymphis, quæ Jovem nutriverunt, et fonte Hagno
    — Panis templo in Lycæo — Lycæi montis admirandis, Jovis Lycæi sacro
    luco — templo et sacris Apollinis Parrhasii — agro Thisoensi et
    pluribus fluviis Achelois — montibus Nomiis et Panis templo. _

Paululum supra hunc locum Lycosuræ murorum ambitus exstat, intra quem
pauci sunt incolæ. Urbium autem omnium quas vel continens terra vel
insulæ sustinent, vetustissima est Lycosura; hanc primam omnium sol
aspexit, et ad hujus exemplum urbes ceteri homines condere didicerunt.
(2) Ad lævam fani Despœnæ Lycæum mons est, quem Olympum etiam, Sacrum
alii Arcadum jugum nuncupant. In hoc monte educatum Jovem vulgo traditum
est. Locus est in Lycæo quæ Cretea vocatur, ad lævam luci qui Apollini
sacer est cognomento Parrhasio. Hunc esse locum in quo sit educatus
Juppiter, non autem Cretam insulam, contra Cretensium sermonem
contendunt Arcades: (3) Nymphas etiam nominant quæ Jovem nutrierint,
Thisoam, Nedam et Hagno; et a Thisoa quidem nominata fuit urbs olim
frequens in Parrhasiorum finibus; est vero nunc Thisoa pagus
Megalopolitani agri pars. Neda flumini nomen dedit, fonti Hagno, qui in
Lycæo monte perinde ut Ister fluvius parem aquarum molem æstate æque
atque hieme volvere solet. (4) Quodsi forte diuturna siccitate solum
laboret atque ex eo segetes et stirpes exarescant, ibi Lycæi Jovis
sacerdos ad aquam ejus fontis cum precatione conversus riteque re divina
mactatis hostiis peracta, e quercu ramum non alte sed in summam aquam
porricit; exsistit commota aqua ater halitus nebulæ persimilis, neque
ita multo post nubes inde attollitur, quæ dum alias nubes attrahit
efficit ut Arcadum fines imbribus perfundantur. (5) Est in Lycæo Panis
etiam fanum condenso circumseptum luco, et hippodromus et ante hunc
stadium; ibi antiquitus Lycæorum ludos celebrabant. Sunt ibidem aliquot
statuarum bases, statuis amotis; earum unius inscriptio elegis testatur
fuisse eam Astyanactis effigiem, viri ex Arcadis prosapia oriundi. (6)
Mons ipse Lycæus multa quæ visentes admirentur habet; hoc inter cetera:
Area est Lycæi Jovis, quo hominibus non est accessus; si quis loci
religione contempta introierit, necesse omnino est eum intra annum e
vita excedere. Hoc quoque narrant, tam homines quam bestias, quæ forte
intra ejus loci ambitum se immiserint, nullas e corporibus suis umbras
reddere; ac feras quidem venator illuc confugientes non consequitur, sed
foris consistens nullam sane umbram ab ejus corpore mitti animadvertit.
Ea certe anni parte qua Cancer Solem gestat, Syenæ quoque quæ Æthiopiæ
finitima urbs est, nullæ ex arboribus nec animantibus umbræ se
ostendunt; verum in illa Lycæi area hoc nulla non anni parte contingit.
(7) In supremo montis jugo est terræ tumulus, Lycæi Jovis ara, unde
omnis prope Peloponnesus prospici potest. Ante aram duæ eminent pilæ ad
solis fere exortum; insistunt aquilæ inauratæ pervetusti operis. Ad hanc
aram Jovi Lycæo in operto sacra faciunt. Sacri ejus ritus curiose mihi
exquirere non est collibitum; quare ita se habeant, ut præsenti et
prisci temporis religione sanciti sunt. (8) In ea montis parte quæ ad
Orientem spectat, est Apollinis fanum cognomento Parrhasii; eundem
Pythium appellant. Ei deo festos quotannis dies dum agitant, aprum
Apollini Epicurio (_Auxiliari_) immolant in foro; ibi re divina peracta
in fanum Apollinis Parrhasii hostiam statim deportant cum solenni pompa
ad tibiæ cantum; femora deinde excisa adolent, atque viscera eodem in
loco absumunt; hæc patrio more religio sancita est. (9) In Lycæi parte
quæ ad Aquilonem vergit, Thisoæus ager est. Incolæ præ ceteris numinibus
Thisoam nympham venerantur. Perlabentes amnes influunt in Alpheum,
Mylaon, Nus, Achelous, Celadus et Naliphus. Acheloo Arcadico cognomines
alii duo amnes sunt multo illi quidem nobiliores. (10) Eorum alterum ad
Echinadas insulas per Acarnanas et Ætolos decurrentem Homerus in Iliade
fluviorum regem nuncupavit, alterum e Sipylo monte fluentem cum ipso
monte ad ea quæ de Niobe prodidit, adjecit. Tertio huic ipsi Acheloo
nomen est qui præter Lycæum montem labitur. (11) Lycosuræ ad dexteram
consurgunt montes qui Nomii dicuntur. Est in illis Nomii Panis fanum.
Vicum Melpeam (_Modulatricem_) nominant, quod fistulæ modos illic Pani
primum excogitatos dictitant. Nomios vero montes a Panis pastionibus
vocatos fuisse obvia esse possit et exposita cuivis conjectura; ipsi
tamen Arcades de nymphæ cujusdam nomine vocitari affirmant.



                              CAPUT XXXIX.


_ De fluvio Platanistone in via ad Phigaliam urbem — Phigalo et
    Phigalensium discessu ac reditu — Phigaliæ urbis situs et memoranda
    — Bacchi Acratophori templum et signum. _

Lycosuram præterfluit Occidentem versus fluvius, cui Plataniston nomen;
quem trajicere necesse habent qui Phigaliam contendunt. A flumine clivus
se attollit stadia non minus triginta, sed neque altius multo. (2) Quæ
vero ad Lycaonis filium Phigalum pertinent (fuit enim is primus urbis
Phigaliæ conditor) et ut post a Phialo Bucolionis filio civitas ea nomen
acceperit, ac deinde rursus pristina appellatio invaluerit, est a nobis
in antecedentibus jam expositum. Traduntur etiam alia fide non satis
digna: indigenam hominem Phigalum fuisse, non autem Lycaonis filium. Ex
quorundam sermone Phigalia nympha una de Dryadibus fuit. (3) Quo tempore
Lacedæmonii Arcadas bello adorti in Phigalensium fines cum exercitu
invaserunt, incolis prœlio victis urbem obsidione cinxerunt, quumque
parum abesset quin muri expugnarentur, Phigalenses vel effugere, vel sub
certis conditionibus a Lacedæmoniis dimissi sunt. Capta est Phigalia et
a Phigalensibus deserta, Miltiade Athenis archontis magistratum gerente,
Olympiadis tricesimæ, qua tertiam palmam tulit Chionis Lacon, anno
secundo. (4) Qui e Phigalensibus effugerant, censuerunt Delphici
Apollinis oraculum de reditu consulendum. Sciscitantibus responsum est,
si soli per se ipsos redire conati essent, nullam fore jam reliquam
postliminii spem; at si ab Oresthasio centum lectissimos viros
assumsissent, illos quidem in pugna perituros, Phigalenses vero eorum
opera reditus compotes fore. Oresthasii, eo responso cognito, certatim
omnes deligendis illis centum viris annumerari et expeditionis ejus
participes esse voluere. (5) Congressi cum Lacedæmoniorum præsidio ratam
omni ex parte oraculi vocem fecere. Strenue enim dimicantes Spartanis
pulsis quum ipsi mortem oppetiissent, Phigalensibus patriam reddidere.
Sita est Phigalia edito et prærupto loco, et in ipsis rupibus exstructa
sunt mœnia. Montis jugum ascendentes excipit plana et minime salebrosa
area, in qua Sospitæ Dianæ ædes est cum stante marmoreo signo. Ab eo
templo more majorum pompas ducere solenne habent. (6) In gymnasio
simulacrum Mercurii positum est vestiti hominis specie, in quadrangulam
figuram desinens neque pedum tenus expolitum. Baccho quoque templum
erectum est. Acratophorum cognomento incolæ appellant. Signi partes
inferiores conspici nequeunt, quod hederæ et lauri densa fronde
velantur; quæ in conspectu sunt, oblita ** cinnabari splendere.
Cinnabari ipsum cum auro erui tradunt ex Iberorum metallis.



                               CAPUT XL.


_ In Arrhichionis signo priscæ formæ ratio memoratur — de Arrhichione
    pancratiasta ob victoriam post mortem ab Eleis coronato — de eodem
    honore Creugæ habito, et cæstibus μειλίχαι dicuntur. _

Est Phigalensibus in foro pancratiastæ Arrhichionis statua quum cetera
pervetus, tum ipsa maxime figura. Pedes modico distant intervallo, manus
lateribus adhærent ad coxendices demissæ. E lapide statua est; cui
fuisse adscriptum elogium dicunt, sed illud vetustas abolevit. Tulit
Arrhichion palmas duas ex Olympiadibus quæ sunt quartam supra
quinquagesimam tam justa eorum qui ludis præsidebant sententia, quam
virtute sua meritas. (2) Quum enim victis aliis adversariis unus quocum
de oleastro certaret relictus esset, ille, quicunque fuerit, et pedibus
præventum Arrhichionem incinxit et manibus collum obstrinxit. Ejus
digitum Arrhichion pedis infregit, et dum strangulatus animam ageret,
præ digiti dolore adversarius eodem temporis momento se victum professus
est. Elei itaque Arrhichionis cadaveri victoriam et coronam præconis
voce adjudicarunt. (3) Consimile fuisse judicium Argivorum de Creuga
Epidamnio pugile novi. Ei enim jam mortuo Nemeorum coronam detulerunt,
quod Damoxenus Syracusanus ejus adversarius pacta inter ipsos conventa
violarat. Nam quum pugilantibus vespera jam superventura esset, inter
eos ita convenit coram audientibus, ut vicissim alter alterius plagam
acciperet. Nondum instituerant pugiles cæstus acutos ad utriusque manus
articulum religare; sed mitioribus (μειλίχας appellabant) adhuc
utebantur sub volam revinctis ita, ut digiti ipsis nudi relinquerentur.
Ceterum milichæ erant lora tenuia e crudo bovis corio, et arte quadam
vetere inter se implicata. (4) Tunc igitur Creugas Damoxeno in caput
plagam inflixit: Damoxenus illum manum sustinere jussit. Quod quum ille
fecisset, Damoxenus rectis digitis partem eam alvi petiit, quæ infra
costas est. Ea vero fuit quum unguium duritia, tum percussionis impetus,
ut immissa manu viscera apprehenderit eaque dilaniata extraxerit: et
expiravit statim Creugas. (4) Argivi Damoxenum quod pactis non
stetisset, quippe qui non uno sed pluribus ictibus adversarium
confecisset, area ejecerunt, sed Creugæ jam mortuo palmam detulerunt,
eidemque statuam Argis posuerunt, quæ ad meam usque ætatem in Lycii
Apollinis fuit.



                               CAPUT XLI.


_ Polyandrium in Phigalensium foro — fluvius Lymax unde dictus — de Neda
    fluvio — Eurynome ejusque sacris — montibus Phigaliæ, Cotylio et
    Elaio, vico Bassis et templo Apollinis Epicurii — Lymacis fluvii
    fonte et loco Cotylo dicto. _

Habet Phigalensium forum commune sepulcrum lectissimæ illius
Oresthasiorum manus; iis eodem quo heroibus ritu quotannis inferias
mittunt. (2) Fluvius, qui Lymax dicitur, Phigaliam præterfluens cum Neda
conjungitur. Hoc ei nominis a Rheæ purgatione inditum ferunt, quod
nymphæ quum Rheam, post sedatos ejus partus quo Jovem edidit dolores,
lustralibus aquis lavissent, ista piamina quæ veteres λύματα vocant, in
hunc fluvium abjecerunt. Testatur idem Homerus, dum Græcos ob levationem
pestis sese lustrasse lustrationisque piamina in mare projecisse canit.
(3) Nedæ fontes in Cerausio monte sunt; mons ipse Lycæi pars est. Qua
quam proxime ad Phigalensium urbem adlabitur Neda, ibi ejus civitatis
pueri crinem fluvio detondent. Nedæ alveus mari proximus navigiis haud
sane magnis subnavigatur. Amnium quos novimus omnium maxime obliquo
cursu labitur Mæander plurimisque se retro flexibus convertit: secundas
revolutionum nomine Neda sibi vindicare queat. (4) Stadiis fere duodecim
supra Phigaliam calidarum aquarum balneæ sunt, a quibus non longe in
Nedam Lymax descendit. In eorum amnium confluenti veteri religione
sanctissimum fanum est Eurynomes, ob loci asperitatem aditu difficile.
Circa ipsum multæ et condensæ surgunt cupressi. (5) Eurynomen
Phigalensium plebs Dianæ cognomen esse credit; quicunque vero
antiquitatis monumenta pertractarunt, Oceani fuisse filiam dicunt, cujus
Homerus quoque in Iliade fecerit mentionem, quum eam una cum Thetide
Vulcanum excepisse dixerit. Stato quotannis die Eurynomes templum
aperiunt; aperiri alio tempore mos patrius non est. Sacra eo die publice
ac privatim fiunt. (6) Mihi quidem non contigit ut eo tempore adessem,
neque Eurynomes simulacrum videre potui; audivi vero de Phigalensibus
aureis catenis revinctum esse, feminea facie usque ad summa femora,
cetera piscis figura. Ad filiam igitur Oceani quæ una cum Thetide in
mari profundo habitat cognoscendam afferat aliquid piscis. At ea forma
nulla satis probabili ratione Dianæ convenire posse videatur. (7)
Incingitur Phigalia montibus, a læva Cotilio, a dextera imminet qui
Elaius vocatur. Distat ab urbe Cotilius stadia prope quadraginta. In eo
vicus est cui nomen Bassæ, et Apollinis Epicurii ædes; lapideus deus
ipse, lapideum lacunar. (8) Templorum sane omnium quæ in Peloponneso
sunt, excepto eo uno quod Tegeæ est, quum lapidis pulchritudine, tum
vero structuræ concinnitate est hoc longe præstantissimum. Cognomen
illud est Apollini tributum, quod pestilentia laborantibus opem tulerit;
qua etiam de causa est idem Apollo apud Athenienses Alexicacus
(_Averruncus_), quod pestilentem morbum ab ipsis quoque averterit,
nuncupatus. (9) Bello autem quod cum Peloponnesiis Athenienses gessere,
neque alio omnino tempore, hoc dei exstitit in Phigalenses meritum.
Testatur id tum cognominum rei congruentium similitudo, tum vero quod
Ictinus architectus, qui templum ædificavit Phigaliæ, iisdem quibus
Pericles Athenis temporibus vixit; idemque Atheniensibus ædem eam quem
Parthenonem vocant, erexit. In superiore quidem hujus commentarii parte
a me expositum est fuisse Apollinis signum hoc in Megalopolitanorum
foro. (10) In Cotilio fons est, a quo qui Lymacem amnem ortum ducere
historiæ mandavit, id sane scripsit quod neque ipse vidit, neque ab iis
qui viderint audivit. Utrumque horum mihi contigit. Nam amnis quidem
illius profluentem vidimus; at e fonte qui in Cotilio est manantem aquam
intra modicum soli spatium omnino evanescentem observavimus; minime
tamen in qua esset Arcadiæ parte Lymacis fons in mentem venit curiosius
investigare. Est supra Apollinis Epicurii eo loco quod cognomento
Cotilon appellatur, Veneris ædes sine tecto; in quo signum deæ exstat.



                              CAPUT XLII.


_ De monte Elaio et Cereris Nigræ antro — de Cereris luctu et secessu
    Phigalensium narratio — de Cereris Nigræ prisco signo — illius
    recentiori signo ab Onata confecto — Cereris Nigræ sacris. _

Elaius, mons alter, abest a Phigalia stadia prope triginta. Est eo in
loco antrum Cereris cognomento Nigræ. Cum iis certe quæ de Cereris cum
Neptuno concubitu Thelpusii narrant ea conveniunt quæ Phigalenses eadem
de re sentiunt. Peperisse vero Cererem Phigalenses non equum memorant,
sed eam quæ ab Arcadibus Despœna (_Domina_) cognominatur; (2) ac nigram
quidem illam vestem, tum ira in Neptunum, tum luctu de Proserpinæ raptu
commotam sumpsisse, et in hunc specum quum se abdidisset, diu lucem
vitasse. Quum igitur omnes quos terra educat fructus corrumperentur et
homines passim fames conficeret, diis ceteris Cereris latebras
ignorantibus, (3) Panem per Arcadiæ montes alias alios inter venandum
errantem quum ad Elaium venisset, ibi Cererem offendisse tali cum habitu
et vestitu; Jovem re de Panis oratione cognita Parcas misisse, quibus
deprecantibus ira deposita et luctu lenito placata Ceres fuerit. In rei
memoriam se Phigalenses dicunt antrum illud cum ligneo simulacro deæ
dedicasse; simulacrum ita fabricasse, ut saxo insideret muliebri figura,
præter caput, (4) quod equinum atque adeo cum juba esset, draconibus et
aliis feris ad caput alludentibus, reliquo corpore ad imos pedes tunica
velato; altera manu delphinem, columbam altera præferente. Quæ simulacri
ratio sit homini neque ulla in re imprudenti eidemque etiam in
antiquitatis memoria probe versato, satis perspicuum fuerit. Nigram sane
appellatam tradunt quod pullum sumpserit vestimentum. (5) Cujus opus
ligneum illud fuerit signum, vel quonam modo sit flammis correptum, non
est memoriæ proditum. Phigalenses quidem illo prisco deleto aliud non
modo non restituere, sed etiam quæ ad cæremonias et sacra pertinebant,
magna ex parte neglexerunt. Quare quum fruges agri ferre desissent,
deprecantibus respondit Pythia:

(6)

            Arcades Azanes vos glandivori, Phigaleam
            almæ qui Cereris spelæa reposta habitatis,
            scitatum accestis causamque famisque levamen,
            soli bis nomades, baccisque agrestibus alti.
            Pabula læta Ceres gravidasque abolevit aristas,
            teque iterum ad dulces fagos glandesque coegit,
            priscis muneribus privata et honore vetusto.
            Alterum in alterius convertet corpus et ipsos
            natos: in festo places libamine divam,
            divinoque specus ornetis honore recessus.

(7) Accepto Phigalenses responso et aliis majoribus multo quam ante
honoribus deam afficiebant, et Onatæ Miconis filio Æginetæ quanti
poposcerat novum signum faciendum locarunt. Hujus Onatæ Pergameni
ostendunt æneum Apollinem, mirandum sane opus tum magnitudine tum
artificio. Idem vir vel priscam aliquam tabulam, vel signum ligneum
nactus ad ejus similitudinem æneum hoc Phigalensibus signum fecit; quin
etiam majorem ejus partem ad somniorum imagines effinxisse dicitur, una
fere generatione post Persarum in Græciam irruptionem. (8) Testimonio
orationi meæ ea res est quod Xerxis in Europam transmissio in idem
tempus incidit quo Syracusis et in reliqua Sicilia dominabatur Gelon,
Dinomenis filius, cui demortuo Hieron frater successit. Jam vero quum
hic quoque e vita excessisset antequam Olympio Jovi dona quaæ pro
equestribus victoriis voverat, persolvisset, ejus filius Dinomenes
patris vicem implevit. Sunt vero ea quoque donaria Onatæ opera.

(9) Atque exstant in Olympia inscriptiones; inter quas hæc dono illorum
est addita:

              Juppiter, Eleo rediit qui a pulvere victor,
               quadrigaque semel, injuge bis et equo,
              voverat hæc Hieron; natus monumenta parentis
               Dinomenes posuit clara Syracosii.

(10) Alterius vero hæc est sententia:

              Ista Micone satus simulacra effinxit Onatas,
               insula in Ægina cui patria atque domus.

Ætate floruit Onatas eadem fere qua Hegias Atheniensis et Argivus
Ageladas. (11) Hujus ego maxime Cereris spectandæ causa Phigaliam
diverti; ac deæ quidem hostiam cecidi nullam, verum patrio incolarum
ritu e consitis arboribus et inprimis e vite fructus obtuli; favos
præterea et lanas, non illas quidem lanificii opere tractatas, sed plane
succida et suis sordibus referta vellera; hæc illi ad aram porriciunt
quæ pro spelunca exstructa est; porrectis oleum superinfundunt; hæc
sacra cum a privatis hominibus, tum quotannis publico ritu a
Phigalensibus peraguntur. (12) Sacerdos femina sacris præest,
ministrante e sacrificulis (Hierothytas appellant) natu minimo; sunt
vero ii tres e civium numero. Ambit speluncam quercuum lucus prægelida e
fonte erumpente aqua. Ipsum sane quod Onatas fecerat simulacrum neque
quum ego illuc veni amplius exstabat, neque an unquam exstitisset
Phigalensium multitudo compertum habebat; (13) audivi tamen grandem natu
hominem, quicum forte sum congressus, quum diceret tribus ante se natum
ætatibus vetus illud signum collapsis e culmine saxis ita confractum, ut
species ejus omnis pristina aboleretur; et sane in ipso culmine vestigia
facile cernebam unde saxa corruerant.



                              CAPUT XLIII.


_ De urbe Pallantio — Evandro Pallantii ad Tiberim conditore — Antonini
    Pii rebus bello gestis et beneficiis in Græcas et alias gentes
    collatis — illius filii Antonini rebus gestis. _

Postulat locus hic ut ad Pallantium transeam quæque memoratu illic digna
ut oratione persequar; nec omittam quare Imperator Antoninus major urbem
ex pago fecerit et incolis libertatem et a tributis immunitatem dederit.
(2) Evandrum narrant nympha Ladonis filia et Mercurio genitum consilio
et bellica virtute Arcadas ceteros antecelluisse. Hunc in coloniam
missum deducta e Pallantio in locum Tiberi proximum Arcadum manu oppidum
condidisse, quod urbis Romæ postea pars fuerit; appellatum vero de
Arcadici oppidi nomine ab ipso Evandro et inquilinorum comitatu
Pallantium: quod nomen consecuta ætas duabus literis l et n submotis _in
Palatium_ mutavit. Hæc ipsa res Imperatorem adduxit ut de
Pallantiensibus quamoptime mereretur. (3) Hic Antoninus qui tam benigne
Pallantiensibus fecit, nullius omnino belli gerendi Romanis voluntarius
auctor fuit; sed Mauros, Libyum suis legibus viventium partem maximam et
vagos et errantes, Scythicis gentibus eo minus expugnabiles, quod non
plaustris, sed equis cum uxoribus invecti errant; eos ille, quum priores
bellum movissent, finibus pulsos suis in ultimas Libyæ solitudines ad
Atlantem montem ejusque montis accolas populos expulit. (4) Brigantibus
vero qui in Britannia sunt, quod Genunios populi Romani socios armis
lacessierant, magnam agri partem ademit. Præterea quum Lyciorum et Carum
urbes, Con etiam et Rhodum terræ vehemens motus evertisset, eas
Antoninus infinitis prope sumptibus summamque instaurationi earum
diligentiam impendens saluti reddidit. Nam quoties et Græcos et Barbaros
inopia laborantes pecunia juverit, qua operum magnificentia Græciam,
Joniam, Carthaginem et Syriam exornarit, est ab aliis accuratissime
scriptum. (5) Idem Imperator aliud sui monumentum reliquit. Sociis qui
jure Quiritium donati essent, si eorum liberi cum Græcis censeri se
mallent, his ex lege quadam nihil supererat nisi ut bona sua civibus
Romanis ad ipsos non pertinentibus legarent, aut in Principis fiscum
referrent; licere voluit Antoninus ipsis etiam filios heredes facere,
quum satius esse duceret laudem humanitatis mereri, quam appositam illam
ad pecuniam accumulandam legem servare. Hunc Romani Pium cognomine
appellarunt, quod honorandi numinis divini studiosissimus fuerit; sed
opinione mea Cyri etiam majoris cognomen promeruit, ut scilicet communis
hominum pater diceretur. (6) Imperii reliquit successorem ejusdem
nominis filium. Is Germanos omnium totius Europæ barbarorum
pugnacissimos et numero plurimos, Sarmatarum quoque gentem, a quibus
injuriis et bello fuerat provocatus, armis domuit.



                              CAPUT XLIV.


_ Via a Megalopoli Pallantium et Tegeam versus — urbs Hæmoniæ,
    Oresthasii atque Aseæ urbis reliquiæ — Alphei et Eurotæ fluviorum
    fontes et conjunctio — mons Boreum et locus Choma dictus — memoranda
    Pallantii, templum Deorum Purorum — campus Manthyricus, mons Cresium
    et templum Aphnei in eo — fons Leuconius. _

Sed reliquas jam partes institutæ de Arcadum rebus historiæ persequamur.
A Megalopoli Pallantium et Tegeam usque, ad eum locum qui Choma
(_Agger_) dicitur, eadem via ducit. In ea suburbani campi sunt, qui
Ladocei a Ladoco Echemi filio nominantur. Post hæc priscis temporibus
erant Hæmoniæ urbs, cujus fuerat conditor Hæmon Lycaonis filius. Usus
obtinuit in hoc usque tempus ut locus ille Hæmoniæ nominetur. (2) Ab
Hæmoniis discedenti ad dexteram viæ Oresthasii urbis et aliæ exstant
reliquiæ et e Dianæ templo columnæ. Dianæ illi cognomentum fuit Hieria
(_Sacrificula_). Hæmoniis recta pergenti vici sunt Aphrodisium primo ac
deinde Athenæum. In læva hujus parte est Minervæ delubrum cum signo
lapideo. (3) Ab Athenæo stadia ferme viginti Aseæ ruinæ distant, et ubi
arx olim fuit, tumulus; arcis adhuc exstant murorum vestigia. Ab Asea
stadia non amplius quinque non longe a via Alphei, deinde juxta ipsam
viam Eurotæ fons abest. Alphei fonti Matris Deorum ædes proxima est sine
tecto; ibi duo sunt leones e lapide. (4) Admiscetur Alpheo Eurotæ aqua
fluuntque ambo amnes communi alveo ad stadia prope viginti, exceptique
exinde eodem cuniculo erumpit Eurotas in Laconica terra, Alpheus Pegis
in Megalopolitanorum finibus. Ab Asea acclivis est via ad Boreum montem,
in cujus summo vertice templi vestigia remanent. Templum ædificasse
Ulyssem Minervæ Sospitæ tradunt et Neptuno Ilio in patriam reducem. (5)
Eo loco quem Choma vocant, agri fines inter Megalopolitanos, Tegeatas et
Pallantienses sunt. Pallantici quidem campi ad lævam a Chomate
divertentes excipiunt. In Pallantio delubrum et in eo marmoreæ statuæ
Pallantis et Evandri; Proserpinæ præterea Cereris filiæ fanum et modico
intervallo ostenditur Polybii statua. Colle qui urbi imminet, pro arce
priscis temporibus oppidani utebantur; manet adhuc in collis vertice
fanum deorum, (6) qui Cathari (_Puri_) cognomine sunt appellati; per
quos de rebus maximis jusjurandum concipere religione sancitum habent.
Singulorum certe nomina vel ignorant, vel scientes in vulgus prodenda
non putant; sed Catharos ex eo vocari conjiciendum relinquitur, quod
illis Pallas non eodem ritu sacrum fecit quo pater ejus Jovi Lycæo. (7)
Ad dexteram loci ejus qui Choma dicitur, campi Manthyrici sunt. Patent
hi jam intra Tegeatarum fines ad ipsum usque Tegeæ oppidum stadia fere
quinquaginta. Ad viæ dexteram surgit mons nomine Cresius non utique
magnus; in quo templum ædificarunt Aphnei (_Lacturni, vel Uberis_). Nam
quum Aeropæ Cephei filiæ, Alei nepti, vitium Mars (vulgatus hic est
Tegeatarum sermo) obtulisset, (8) puella quidem inter pariendum animam
efflavit, at puer matrem complexus jam exanimem lactis e mamillis ejus
profluentem copiam hausit; id Martis voluntate fiebat; ejus rei gratia
Aphneum nuncupant deum (_Martem_); puero ipsi Aeropo nomen fuit. Juxta
Tegeaticam viam aqua est cognomento Leuconia, nempe a Leucone puella,
quam Aphidantis fuisse filiam tradunt; cujus non procul a Tegeatarum
urbe sepulcrum monstratur.



                               CAPUT XLV.


_ De Tegeatarum regione et urbe — Tegeatarum rebus bello gestis et Ancæi
    Echemique fortiter factis — templo Minervæ Aleæ — ejus recentioris
    templi uberior descriptio. _

Et sub Tegeate quidem Lycaonis filio regioni duntaxat ab eo nomen
impositum Tegeatæ ferunt; incolas ipsos curiatim habitasse, nimirum
Gareatas, Phylacenses, Caryatas, Corythenses, Potachidas, Œatas,
Manthyrenses et Echeuethenses. Ad has dum Aphidas regnaret nonam
accessisse curiam dicunt, Aphidantes. Hanc vero quæ nunc exstat urbem
condidit Aleus. (2) Tegeatis præter communes Arcadum res, in quibus est
Trojanum bellum, res contra Medos gestæ et pugna quæ in Dipæensibus cum
Lacedæmoniis commissa est, itaque præter commemorata illa seorsum
Tegeatis ipsis hæc gloriæ sunt. Aprum Calydonium Ancæus Lycurgi filius
accepto etiam vulnere sustinuit; et Atalanta quum prima omnium belluam
sagitta transfixisset, virtutis ergo capite et pelle apri donata est.
(3) Jam vero redeuntibus in Peloponnesum Heraclidis Echemus, Aeropi
filius, e Tegeatis singulari certamine Hyllum superavit. Lacedæmonios
etiam armis se invadentes primi omnium Arcadum Tegeatæ fuderunt
magnumque captivorum numerum ceperunt.

4. Ac Tegeatis quidem Aleæ Minervæ vetus templum Aleus ædificavit;
interjecto dein tempore aliud ipsi cives erexerunt magnum dignumque
spectatu. Prius illud subito igne conflagravit, Diophanto Athenis annuum
principatum obtinente, anno secundo Olympiadis nonagesimæ sextæ, qua
victor e stadio Eleus Eupolemus discessit. (5) Id vero quod nostra ætate
exstat, tum magnitudine tum ornatu reliquo facile templa cetera quæ in
Peloponneso sunt superat. Primus ei columnarum ordo est Dorici operis,
alter Corinthiaci; præterea extra templum Ionicæ columnæ sunt.
Architectum fuisse ejus operis accepi Scopam Parium, qui etiam signa in
multis veteris Græciæ locis, ut in Ionia et Caria, fecit. (6) In
fastigii antica parte expressa est apri Calydonii venatio; mediam ferme
urgent feram ab una parte Atalanta, Meleager, Theseus, Telamon, Peleus,
Pollux et Iolaus, qui Herculi ærumnarum maxima ex parte socius fuit;
præterea Thestii filii, Althææ fratres, Prothous et Cometes; (7) ad
alterum belluæ latus Ancæum jam saucium securimque abjicientem Epochus
sublevat. Adstant Castor et Œclis filius, Amphiaraus; adsistunt etiam
Hippothous Cercyonis filius, Agamedis nepos, Stympheli pronepos;
postremus omnium in eo opere est Pirithous. Postica fastigii pars pugnam
habet Telephi et Achillis in Caici campis.



                              CAPUT XLVI.


_ Minervæ Aleæ priscum signum et apri Calydonii dentes ab Imperatore
    Augusto ablati — plura deorum signa diversis in locis bello ablata
    memorantur. _

Vetus Minervæ Aleæ signum et simul Calydonii apri dentes asportavit
Cæsar Augustus, victo Antonio ejusque partibus, in quibus Arcades omnes
fuere præter Mantinenses. (2) Non primus tamen Augustus proditur deorum
signa ac donaria devictis gentibus eripuisse, sed fuit hoc ei a priscis
jam tum temporibus tralatitium; siquidem exciso Ilio quum inter se Græci
spolia dividerent, Sthenelo Capanei filio Hercei Jovis signum obtigit.
Multisque post annis quum Dores in Siciliam transmigrarent, Antiphemus,
is qui Gelam condidit, Omphace Sicanorum oppido direpto simulacrum a
Dædalo fabricatum Gelam deportavit. (3) Persarum vero regem Xerxem Darii
filium, præter ea ornamenta quæ ex Athenarum urbe amovit, scimus etiam
ex Braurone Brauroniæ Dianæ signum avexisse; eundemque Milesiis
criminatum quod illi de industria navali prœlio in Græcia cum
Atheniensibus infelicius pugnassent, æneum qui in Branchidis fuerat
Apollinem ademisse, quem multis post annis Seleucus iisdem remisit
Milesiis. Argivis hac ipsa etiamnum ætate signa quæ ex Tirynthe
abstulerunt, alterum in Junonis, in Apollinis Elei (_?_) alterum
reposita sunt. (4) Jam Cyziceni quum Proconnesios bello adegissent ut
sibi inquilini essent, Dindymeæ matris signum e Proconneso asportarunt;
aureum illud fuit, facies non ex ebore, sed e fluvialis equi dentibus
est fabricata. Augustus ergo et Græcorum et Barbarorum jam longo usu
confirmata est exempla secutus. Ac Aleæ quidem Minervæ signum Romani
positum habent in ejus fori aditu quod est ab Augusto dedicatum. (5) Est
vero signum id ex ebore totum; Endœus opus fecit. Ex apri dentibus
alterum diffractum dicunt admirandis præpositi, alter in Bacchi æde quæ
est in Cæsaris hortis, suspensus visitur; nihilo ille quidem passus
unius dimidio brevior.



                              CAPUT XLVII.


_ De recentiori Minervæ Aleæ signo — donaria et memoranda templi Aleæ
    Minervæ recensentur — de ludis, qui Aleæ et Halotia dicebantur —
    templo Minervæ Poliatidos et Dianæ Hegemones. _

Aleæ quod nunc Tegeæ signum est e curia Manthyrensium deportatum est,
apud quos dea Hippiæ (_Equestris_) cognomento colebatur, quod, secundum
Manthyrensium sermonem, in deorum adversus Gigantes pugna dea in
Enceladum bigas immisisset. Sed Aleam vocari eam et apud Græcos reliquos
et apud Peloponnesios maxime usus obtinuit, Deæ quidem adsistunt hinc
Æsculapius, illinc Hygie e Pentelico marmore, Scopæ Parii opera. (3) In
templo memoratu dignissima dona sunt: apri Calydonii corium putre jam
præ vetustate et setis undique nudatum. Sunt præterea suspensæ compedes
illæ, etsi ex illis multas ferrugo abolevit, quibus vincti Lacedæmonii
captivi Tegeatis in agro fodiendo opus faciebant. Lectus præterea
Minervæ sacer ejusque imago pingendo efficta. Ad hæc Tegeatidis feminæ
Cheræ (_Viduæ_) cognomento scutum: sed hujus mulieris posterius
mentionem faciemus. (3) Minervæ rem divinam facit puella per temporis
spatium nescio quod, antequam pubescat tamen, nec ultra. Erectam a
Melampode Amythaonis filio aram deæ tradunt. Insculptæ sunt aræ Rhea et
Œnoe nympha parvulum Jovem tenentes, utrinque quaternis adsistentibus
Nymphis: ab una parte Glauce, Neda, Thisoa et Anthracia; ab altera, Ida,
Hagno, Alcinoe et Phrixa. Musarum etiam ibidem et Mnemosynes effigies
elaboratæ sunt. (4) A templo non longe stadium est ex aggesta terra
exstructum, in quo ludos agunt, Aleæa de Minervæ nomine, et Halotia, ex
eo quod in pugna vivos e Lacedæmoniis multos ceperant. Ad eam templi
partem quæ ad Aquilonem spectat, fons est, prope quem vitiatam ab
Hercule Augen ferunt; quod tamen ab iis quæ Hecatæus hac de re scripsit
discrepat. A fonte stadia ferme tria Mercurii Æpyti cognomento ædes
distat. (5) Habent etiam aliud Tegeatæ templum Minervæ Poliatidi
dedicatum. Eo singulis annis semel duntaxat ingreditur sacerdos.
Propugnaculi templum appellant, ac vulgo proditum est Cepheo Alei filio
Minervam Tegeam in omne tempus inexpugnabilem donato ei detonso de
Medusæ capite crine præstitisse. (6) De Diana vero, quam Hegemonen
(_Ductricem_) appellant, talis propemodum sermo est. In Orchomeniis qui
in Arcadia sunt, dominabatur tyrannus Aristomelidas. Is quum Tegeatide
virgine quam amabat quoquo modo potitus esset ac custodiam ejus Chronio
cuidam commendasset, puella, antequam ad tyrannum perduceretur, præ metu
et pudore sibi mortem conscivit; Chronium Diana oblatis nocturnis visis
ad opprimendum Aristomelidan incitavit. Interfecto itaque tyranno quum
Tegeam Chronius confugisset, Dianæ templum dedicavit.



                             CAPUT XLVIII.


_ In foro Tegeatarum legislatorum signa pilis sustinentur — de variis
    coronis victoriæ insignibus — Martis signo Gynæcothœna dicto — Jovis
    Telii ara et signo quadrangulo — Ilithyia dicta Auge Ingenicula (ἐν
    γόνασι), ac de Auges partu varia narratio — de reliquis in
    Tegeatarum foro memorandis. _

In foro, quod laterculi figuram præ se fert, Veneris ædes est, quæ in
Plinthio (_Laterculo_) appellatur, cum signo marmoreo. Pilis duabus
statuæ impositæ exstant: uni Antiphanes, Crœsus, Tyronidas et Pyrrhias,
qui quum Tegeatibus leges tulissent, etiam nunc in honore apud eos sunt;
alteri pilæ insistit Iasius læva equum detinens, dextera palmæ ramum
ferens. Equo in Olympia dicitur vicisse Iasius quo primum tempore
Thebanus Hercules Olympiorum conventum instituit. (2) Qua vero de causa
victori in Olympia ex oleastro, Delphis e lauro corona detur, de
superiore jamdudum in commemorandis Eleorum rebus exposuimus, de laurea
agemus in sequentibus. In Isthmo autem pinum, in Nemea apium ad
Palæmonis atque Archemori casus testandos, dari institutum est. Ludis
sane plerisque palmæ corona decernitur, victoresque cuncti ubique
locorum palmam dextera præferunt. Ejus rei hujusmodi traditur initium
fuisse: (3) Theseum aiunt e Creta reducem Deli ludos Apollini fecisse
victoresque palma coronasse. Palmæ quidem quæ Deli fuit mentionem fecit
etiam Homerus iis versibus, quibus Ulyssis ad Alcinoi filiam
misericordiam implorantis orationem exposuit. (4) Est etiam Tegeatarum
in foro Martis signum pilæ insculptum, quem Gynæcothœnam (_Mulierum
convivam_) nominant. * Laconico bello quum primum Charillus
Lacedæmoniorum rex cum exercitu in Arcadum fines invasisset, feminæ
arreptis armis sub collem in insidiis se collocarunt, quem ætate nostra
Phylactrida (_Præsidiarium_) vocant. Congressis vero ad pugnam
exercitibus quum viri utrinque præclara et memoratu dignissima ederent
facinora, (5) postremo feminæ subita eruptione facta in fugam
Lacedæmonios ipsæ verterunt. Virtute quidem feminas anteisse ceteras
prædicant Marpessen, cui Cheræ (_Viduæ_) cognomen fuit. Captum in pugna
e Lacedæmoniis etiam ipsum Charillum tradunt; dimissum deinde gratis
quum se jurejurando obligasset, bellum nunquam amplius Tegeatibus
illaturum: attamen postea minime quod fuerat juratus servasse. Sed tunc
feminas aiunt Marti seorsum victoriam gratulatas hostiæ exta cum viris
communicare noluisse, ex eoque Marti cognomen, quod jam diximus,
impositum. (6) Ara etiam Adulti Jovis erecta est, cum signo quadrangulo.
Præcipue enim tali figura delectari mihi Arcades videntur. Ad hæc
sepulcra in eodem foro sunt, Tegeatæ Lycaonis filii, et ejus uxoris
Mæræ, quam Atlantis fuisse filiam dicunt; cujus mentionem Homerus quoque
fecit in iis quos cum Alcinoo Ulysses habuit sermonibus de via ad
inferos, quorum animas ibi conspexerit enumerans. (7) Ilithyiam vero
Tegeatæ (habent enim ipsius etiam in foro ædem et signum) cognomento
Auges En gonasi (_Ingeniculæ_) appellant, quod quum Aleus Nauplio filiam
tradidisset ac mandasset ut secum abductam in mare demergeret, illa dum
abduceretur in genua prociderit atque ita filium enixa sit eo loco, ubi
Ilithyiæ templum dedicarunt. Ab hoc diversus est eorum sermo, qui Augen
dicunt clam patre Telephum enixam in Parthenium montem eum exposuisse,
ibique puero exposito cervam lac præbuisse. Hanc quoque narrationem
iidem Tegeatæ vulgarunt. (8) Prope Ilithyiæ fanum ara est Telluris. Pilæ
duæ eminent juxta aram, earum una e candido lapide Polybium Lycortæ
filium, Elatum altera, unum de Arcadis filiis, sustinet.



                              CAPUT XLIX.


_ De Philopœmene ejusque rebus gestis. _

Non longe a foro theatrum est et prope id sedes ænearum statuarum.
Statuæ quidem ipsæ non exstant, sed in earum sedium una incisi elegi
testantur, statuam illam Philopœmenis fuisse. Hujus viri memoriam, quum
ob ejus prudentiam, tum vero ob rerum gestarum magnitudinem quam maxime
colunt Græci. (2) Quod ad generis claritatem attinet, pater ei fuit
Craugis Megalopoli nulli civium suorum secundus. Is moriens adhuc
impuberi Philopœmeni tutorem dedit Cleandrum Mantinensem, qui domo exul
Megalopolis inquilinus, Craugidis domo, ut paterno hospitio, in
calamitate sua usus est. Præceptoribus tum aliis, tum Megalophani et
Ecdelo, Arcesilai Pitanæi discipulis, operam dedisse Philopœmenem
tradunt. (3) Corporis quidem magnitudine ac robore nullo Peloponnesiorum
inferior fuit, sed facie fœda. Ad coronas e ludis reportandas exercere
se contempsit, agro, quem possidebat, colendo deditus; a venatione et
feris conficiendis minime alienus. Legisse dicitur eruditorum apud
Græcos hominum libros, eos potissimum, quibus vel bellicæ res vel
imperatorum consilia mandata essent. Quum vero ita totam instituere
vitam conaretur, ut Epaminondæ tum ingenium tum res gestas ceu viva
imago exprimeret, non in omnibus illum exæquare potuit. Fuit enim
Epaminondas miti prorsus ingenio et animi lenitate summa; quum hic ad
iram esset proclivior. (4) Oppressa vero a Cleomene Megalopoli, nihil
inopinata clade perculsus militaris ætatis duas ferme partes, feminas
præterea et pueros Messenen salvos perduxit. Erant enim Messenii eo
tempore Arcadum amici et socii. Quum itaque exulum partem Spartanus rex
per caduceatores (quod eorum quæ crudelius in Megalopolitanos admisisset
jam pœniteret) sub certis fœderis conditionibus ad reditum adhortaretur,
universis civibus suis Philopœmen, ut armis mallent quam icto fœdere
patriam recipere, persuasit. (5) In eo vero prœlio, quod Achæi et
Arcades ex omnibus urbibus cumque ipsis Antigonus ex Macedonia
transportato exercitu contra Cleomenem et Lacedæmonios ad Sellasiam
commisere, in equitatu Philopœmen collocatus erat; ubi vero rei summam
in peditatu positam vidit, pedes et ipse cum gravi armatura dum
periclitatur audacius, utrumque femur tragula ab hoste trajectus est,
(6) ac licet hoc pacto impeditus esset, tamen inflexis genibus tanta vi
progredi conabatur, ut hastile valido pedum motu frangeretur. Victis
deinde hostibus in castra reportato ex altero femore spiculum, ex altero
missilis fragmentum a medicis extractum est. Viri ingentem virtutem
admiratus Antigonus omni studio, ut se in Macedoniam sequeretur, operam
dedit. (7) At ille neglecto Antigoni invitatu, in Cretam, quæ tunc
civili bello ardebat, transmisit, ibique mercenariorum ducis munia
obiit. Mox Megalopolin reversum equestribus copiis Achæi præfecerunt. Et
eos quidem quibus ipse imperavit equites Græcorum longe optimos
præstitit. Quam Achæi eorumque socii ad Larisum amnem contra Eleos et
Ætolos, cognationis causa opem Eleis ferentes, pugnarent, suamet manu
Demophantum hostilis equitatus præfectum interfecit, ac deinde ceteras
Ætolorum et Eleorum equestres copias in fugam vertit.



                                CAPUT L.


_ Philopœmen arma Achæorum cum aliis mutat — in pugna ad Mantineam bene
    rem gerit — in ludis Nemeis plausu excipitur — ad eum occidendum a
    Philippo Demetrii filio percussores mittuntur — de Philopœmenis
    rebus contra Nabin et Lacedæmonios gestis. _

Jam vero quum Achæi in eum unum intuerentur omniaque ad eum unum
deferrent, peditatus armaturam immutavit Quum enim ante brevibus hastis
uterentur et scutis oblongioribus, proinde ac sunt Gallica et Persica,
ut loricis et ocreis corpus tegerent militibus et Argolicis clypeis et
hastis longis uterentur persuasi. (2) Præterea quum Lacedæmone tyrannus
Machanidas exortus esset eoque duce Spartani jam novum bellum cum Achæis
gererent, dux fuit Achaici exercitus Philopœmen. Prœlio apud Mantineam
inito Spartanorum expediti milites Achæorum levem armaturam fuderunt
fugientesque Machanidas persequebatur. Ibi Philopœmen cum peditum
phalange gravem armaturam Spartanorum repulit; Machanidam a persecutione
se recipientem, quum in eum incidisset, occidit Lacedæmonii etsi in
pugna victi ipsa tamen clade meliorem fortunam nacti sunt, quod scilicet
a tyranni dominatu libertatem sunt consecuti. (3) Non multo vero post
Nemea celebrantibus Argivis, quum ludis interesset certantibus
citharœdis Philopœmen, ac tunc forte Pylades Megalopolitanus, homo magni
inter citharœdos nominis et qui Pythicam palmam tulerat, carmen illud
Milesii Timothei pronuntiaret, qui Persæ appellantur, canticum exorsus:

               Qui libertatis decus affert nobile Grajis:

conjecerunt in Philopœmenem Græci universi oculos et plausu ingenti
edito certam significationem dederunt, eum versum maxime ad illum se
referre. Talem accepimus Themistocli quoque in Olympia habitum honorem,
quum in theatrum intranti spectatores universi assurrexere. (4)
Philippus quidem Demetrii filius, Macedonum rex, is qui Aratum veneno
peremit, Megalopolin ad Philopœmenem occidendum percussores miserat;
verum quum facinus illi perficere nequissent, invidiam sibi Philippus
cunctæ Græciæ concitavit. Quum vero Thebani victis acie Megarensibus
urbem ipsam jam prope superatis muris expugnassent, oppidanorum astu de
Philopœmenis adventu dissipato tantus est hostibus terror injectus, ut
confestim reportato domum exercitu eam obsidionem missam fecerint. (5)
Jam rursus erat Spartæ exortus tyrannus Nabis. Is præ ceteris
Peloponnesiorum populis primos Messenios bello lacessivit; ac nocte
quidem inopinantes adortus urbem jam totam præter arcem ceperat.
Insequenti vero die præsto fuit cum auxiliis Philopœmen; quo factum ut
ille a Messene discedere sub certis conditionibus coactus fuerit. (6)
Jam vero quum imperandi finem Philopœmeni tempus attulisset et novi
imperatores ab Achæis delecti essent, rursus in Cretam Philopœmen
transmisit Gortyniis bello pressis opem laturus. Sed ejus
peregrinationem quum Arcades offensiore animo ferrent, reversus ex Creta
in ea incidit tempora, quibus contra Nabin arma Romani ceperant; et
instructa a Romanis contra Nabidem classe, se Philopœmen, qua erat in
bellicis rebus alacritate, expeditionis socium præbuit. Verum ut erat
navalium rerum plane expers, triremem forte conscendit rimosam. Quare
Romanos et reliquos socios subiit eorum versuum recordatio, quibus
Homerus in Copiarum Recensu (_v._ 614) Arcadas navigationis ignaros esse
testatur. (8) Paucis diebus post navale prœlium, lunæ silentis
opportunitate usus, immissa suorum manu, Lacedæmoniorum ad Gythium
castra incendit. Ibi Nabis iniquo loco Philopœmenem et Arcadum qui cum
eo erant manum circumvenit. Erant ii sane exigui numero, sed virtute
præstantes. (9) Philopœmen vero ordinibus quos in suis retro ducendis
instituerat mutatis effecit ut loci munitio non ab hostibus, sed a se
staret. Mox prœlio victo Nabi et Lacedæmoniorum quamplurimis nocte illa
cæsis, in majore multo fuit apud Græcos nominis celebritate. (10) His
ita gestis Nabis inducias cum Romanis pepigit; sed antequam præfinitum
tempus exisset, a Calydonio homine, qui societate verbo simulata (fuerat
enim ab Ætolis subornatus), re se hostem esse demonstravit, est
interemptus.



                               CAPUT LI.


_ Philopœmenis res gestæ porro enumerantur — de Philopœmenis morte. _

Opportuno hoc tempore Philopœmen facta in Spartam irruptione
Lacedæmonios, ut se in Achæorum concilium contribuerent, adegit. Non
multo post Titus (_Quinctius Flamininus_), cui bellum in Græcia decretum
fuerat, et Diophanes Diæi filius Megalopolitanus, quem tunc sibi ducem
Achæi delegerant, ad Lacedæmonem cum infesto exercitu accesserunt, id
nempe Lacedæmoniis crimini dantes quod novas res contra Romanos moliti
essent. At Philopœmen, etsi privatus tunc erat, portas tamen occludendas
irruentibus hostibus curavit. (2) Ob hæc merita et ob res in utrumque
tyrannum gestas Lacedæmonii domum Nabidis talentis centum et eo pluris
æstimatam, ei dare volebant: at ille pecuniam eam rejecit; jussit autem
eum, qui in Achaico conventu plurimum auctoritate apud multitudinem
valeret, ea largitione conciliari; in quo Timolaum ab eo significatum
fuerunt qui crederent. (3) Jam vero rursus ei ab Achæis imperio decreto,
quum Lacedæmonii jam civile bellum capesserent, trecentos ille homines
seditionum auctores e Peloponneso ejecit et Helotum prope tria millia
vendidit, urbisque muros demolitus puberibus omnibus iis
exercitationibus, in quibus ex Lycurgi lege versabantur, interdixit;
contra vero ut eas Achæorum puberes susciperent, edixit. Sed patria
postea instituta Spartanorum pueris Romani restituerunt. (4) Jam
Antiocho ad Seleucum, cui Nicator cognomen fuit, genus referente,
Syrorumque auxiliis a Romanis Manii ductu ad Thermopylas [victis], quum
Aristænus Megalopolitanus Achæos hortaretur, ut Romanorum imperata omni
ex parte facerent neque ulla omnino in re ipsis adversarentur, turbato
illum præ ira vultu aspiciens accelerare dixit Græciæ fatum. Manio
deinde Lacedæmoniorum exules restituere contendenti acriter pro concione
restitit. Post ilius vero profectionem exules Philopœmenis permissu
Spartam redierunt. (5) Sed enim et ipsum aliquando justa manebat ob
nimiam animi elationem pœna. Nam quum Achæorum imperator jam octavum
renunciatus fuisset, homini cuidam haudquaquam obscuro, quod vivus in
hostium potestatem venisset, objecit; neque ita multo post coortis inter
Messenios et Achæos inimicitiarum causis Lycortam cum exercitu misit
Philopœmen ad Messeniorum agrum depopulandum, ipse triduo post, etsi
vehementi febri laborabat ac jam annum impleverat septuagesimum quin
tamen ejus excursionis particeps esset, se continere non potuit. Secutus
igitur Lycortam est cum equitibus et peltatis circiter sexaginta. (6)
Lycortas totaque ejus manus quum neque hostes ullo damno affecissent,
neque ipsi quicquam grave passi essent, tum jam domum rediere.
Philopœmen vero inter dimicandum accepto in capite vulnere quum ex equo
concidisset, vivus Messenen pertractus est, ubi advocata statim concione
quum sententiæ non eædem ab omnibus, sed diversissimæ ferrentur, (7)
Dinocrates et Messeniorum locupletissimi quique occidendum omnino
Philopœmenem censebant; at plebs vitæ ejus parcendum esse maximo studio
contendebant, Græci nominis parentem, eo insignioribus etiam titulis
appellantes. Sed Dinocrates Messeniis invitis veneno misso hominem de
medio tollendum curavit. (8) Verum non multo post, ubi Lycortas ex
Arcadia et Achaia comparatum exercitum contra Messenem duxit, populus
Messeniorum dedit se Arcadibus, atque omnes qui Philopœmeni necis
auctores fuerant præter Dinocratem (is enim sibi ipsi manus conscivit)
comprehensi pœnas dederunt. Ossa Philopœmenis Arcades Megalopolin
reportarunt.



                               CAPUT LII.


_ De fortium virorum Græciæ proventu in Philopœmene exstincto — viri
    fortes Græciæ breviter recensentur — versus Philopœmenis signo
    inscripti memorantur. _

In quo sane viro bonorum et fortium virorum est in Græcia consumpta
progenies. Primus etenim Miltiades Cimonis filius vincens ad Marathonem
Barbaros et classem Persarum reprimens, cunctæ Græciæ salutem attulit;
postremus Craugidis filius Philopœmen. Nam qui ante Miltiadem præclara
suæ virtutis documenta dederunt, Codrus Melanthi filius, Spartanus
Polydorus, Messenius Aristomenes, et si qui possunt alii cum his
enumerari, patriam quisque suam jure videri possint, non universam
Græciam servasse. (2) Post Miltiadem vero, et Leonidas Anaxandridæ et
Neoclis filius Themistocles Xerxem e Græcia expulerunt, duobus hic
navalibus prœliis, ille nobili ad Thermopylas pugna. Aristidi Lysimachi
et Pausaniæ Cleombroti filio, qui ad Platæas Græcis duces præfuerunt,
huic quæ postea commisit crimina, illi imposita insulis vectigalia, quum
antea omnes Græci nominis populi a tributis immunes fuissent, servatæ
Græciæ gloriam eripuerunt. (3) Xanthippus quidem Ariphronis et Cimon,
ille deleta Persarum classe ad Mycalen Leotychide Spartanorum rege
adjuvante, hic multis et æmulatione dignissimis facinoribus de Græcis
optime meriti sunt. At qui bello Peloponnesiaco, quod est contra
Athenienses gestum, exercitibus præfuerunt atque ex iis gloria
præstantissimum quemque jure quis Græciæ parricidas et prope (ut ita
dicam) demersores appellarit. (4) Græcorum autem imperium jam graviter
perculsum Conon Timothei et Polymnidis filius Epaminondas ad spem
salutis revocarunt; quum uterque, ex insulis ille et maritimis locis, ex
urbibus hic mediterraneis præsidia et Lacedæmoniorum præfectos
ejecissent decurionesque in singulis civitatibus in ordinem coegissent.
Epaminondas ad hæc duarum minime obscurarum urbium, Messenes et Arcadicæ
Megalopolis, accessione Græciam illustriorem reddidit. (5) Adnumerandi
Græciæ parentibus jure etiam fuerint Leosthenes et Aratus. Ille enim
Græcos conductitios qui Persis stipendia fecerant, ad quinquaginta prope
millia, in naves impositos invito etiam Alexandro in Græciam incolumes
reportavit. Arati vero merita ex iis cognosci possunt, quæ de
Sicyoniorum rebus gestis supra jam conscripsimus. (6) Ad Philopœmenis
quidem statuam Tegeæ talis legitur inscriptio:

              Cujus virtutem mirata est Græcia, quique
               multa manu gessit multaque consilio,
              Arcados invicti Philopœmenis hæc monumenta,
               quem belli ornavit gloria clara ducem.
              Huic duo de geminis excelsa tropæa tyrannis
               erexit Sparte libera servitio.
              Grata etiam Tegea pro libertate recepta
               Craugidis hæc gnato magnanimo posuit.

Ac talis quidem illic exstat inscriptio.



                              CAPUT LIII.


_ Cur Tegeatæ Apollini Agyieo signa dedicaverint, enarratur — de Cydone,
    Gortyne et Catreo Tegeatarum et Cretensium diversa narratio — de
    Rhadamantho — quattuor signis Apollinis Agyiei et aliis templis ac
    signis Tegeæ — cultu Jovis Clarii — reliquis Tegeæ memorandis. _

Apollini vero Agyieo signa ob hujusmodi causam Tegeatæ dedicasse
feruntur: Apollinem et Dianam aiunt ubique gentium de iis hominibus
sumpsisse pœnas, qui Latonam dum uterum ferret errabundam in terras
ipsorum venientem contempsissent. (2) Quare quum ii quos nominavimus dii
in Tegeatarum quoque terram venissent, Scephrum Tegeatæ filium clam cum
Apolline collocutum esse. Ibi Limon (erat hic quoque de Tegeatæ liberis)
in suspicionem venit, fuisse clandestinum illum sermonem aliud nihil
quam sui criminationem; impetu itaque facto fratrem occidit; (3) sed mox
Dianæ sagittis confixus justas ejus cædis pœnas dedit; tum Tegeates et
Mæra ex tempore sacrum quidem utrique deo fecerunt; verum postea quum
atrox soli sterilitas incesseret, consulentibus e Delphici Apollinis
penetralibus responsum allatum est, lugendum esse Scephrum. Quamobrem in
Agyiei sacris et alia in Scephri honorem faciunt, et virgo Dianæ
sacerdos unum quempiam insectatur, Dianam dum Limonem persequeretur
simulans. (4) Aiunt etiam de Tegeatæ liberis qui reliqui erant ultro in
Cretam migrasse, Cydonem, Archedium [_Catreum?_), Gortynem; a quibus
urbes nominatæ fuerint, Cydonia, Gortyn, Catreus. Cretenses tamen
neutiquam huic Tegeatarum sermoni assentientes Cydonem Acacallide Minois
filia et Mercurio genitum dicunt; at Catreum Minois, Rhadamanthi
Gortynem filios fuisse. (5) De Rhadamantho quidem Homerus prodidit in
Protei et Menelai colloquio, in Elysios campos Menelaum esse venturum,
quo multo prius Rhadamanthus jam venerit. Cinæthon vero versibus
mandavit Rhadamanthum Vulcani, Vulcanum Tali, Talum Cretis filium
fuisse. Sunt sane Græcorum narrationes quum in plerisque, tum in iis
maxime quæ ad gentilitates pertinent, inter se dissidentes. (6) Agyieo
apud Tegeatas signa quattuor; singula a singulis tribubus posita sunt.
Tribuum ipsarum nomina perhibentur, Clareotis, Hippothoitis,
Apolloneatis, Athaneatis; sic appellatæ ab agri sorte quam liberis Arcas
proposuit suis, et simul ab Hippothoo Cercyonis filio. (7) Est præterea
Tegeæ Cereris et Proserpinæ fanum, quas Carpophoros (_Frugiferas_)
nominant. Prope Veneri cognomine Paphiæ templum dedicavit Laodice, cui
Agapenor pater, is qui bello Trojano Arcadum dux fuit; Paphi tamen illa
vixit, uti alio est a nobis loco prius explicatum. Ab eo templo non
longe absunt Bacchi delubra duo, Proserpinæ ara, Apollinis ædes cum
inaurato simulacro. (8) Ea omnia Chirisophus fecit, Cretensis patria, de
cujus ætate et magistro comperti nihil habemus. Longior certe Gnosi apud
Minoem Dædali commoratio Cretenses in signorum etiam opificio
nobilitavit. Adsistit Apollini ipse Chirisophus e marmore. (9) Habent
Tegeatæ quoque aram, quam vocant communem Arcadum. Est ibi Herculis
simulacrum; in femore vulnus cernitur, quod in prima cum Hippocoontis
filiis dimicatione accepit. Excelsior quidam locus, in quo complures
illas Tegeatæ aras habent, Clarii dicitur Jovis; cognomen manifestum est
a sortitione Arcadis filiorum ductum. (10) Festos dies quotannis eo in
loco agitant Tegeatæ; ac Lacedæmonios quidem, eo se sacro occupatis, cum
exercitu fines aliquando invasisse memorant; multa vero quum se
effunderet e cœlo nix, præ frigore hostes graviter sub armis laborasse;
interea se clam illis ignes accendisse; moxque frigoris incommodo
liberatos armis arreptis hosti occurrisse et superiores prœlio
discessisse. Conspicatus et alia Tegeæ sum, Alei domum, Echemi sepulcrum
et in pila incisam Echemi cum Hyllo pugnam. (11) A Tegea in Laconicum
agrum pergentibus ad lævam viæ est Panis ara, est etiam Jovis Lycæi.
Restant adhuc templorum fundamenta. Aræ quidem hæ a muris absunt stadia
duo. Progressi stadia ferme septem ad Limnatidis Dianæ pervenient. In ea
æde ex ebeno signum est. Operis forma cujusmodi quæ a Græcis Æginæa
appellatur. Absunt hinc stadia circiter decem Dianæ Cnaceatidis templi
ruinæ.



                               CAPUT LIV.


_ De Alpheo flumine Lacedæmoniorum et Tegeatarum fines constituente —
    Alphei singulari cursu — Orestis sepulcro et fluvio Garate —
    memorandis in via quæ a Tegea Argos ducit, templo Bacchi Mystæ —
    monte Parthenio. _

Lacedæmoniis et Tegeatis agri fines Alpheus est amnis. Ejus caput ad
Phylacen, unde non procul influit in eum aqua e fontibus orta non utique
magnis, sed numero pluribus, et idcirco Symbola (_confluentes_) est ei
loco nomen. (2) Alpheus ipse longe alia quam ceteri amnes est præditus
natura. Abdit enim se infra terram sæpe et rursus exoritur. E Phylace
primum et e Symbolis emanans mergit se in Tegeatico agro; mox in Asea
erumpens et Eurotæ aquas permiscens suas, cuniculo iterum absorptus, (3)
emergit quo loco Pegas (_Fontes_) Arcades nominant, ac Pisæum agrum et
Olympiam præterlapsus, supra Cyllenen Eleorum navale in mare prorumpit.
Neque potest cursum ejus Adriaticum mare inhibere, quominus et hoc, tam
magnum et violentum, internatans pelagus, ad Ortygiam pro Syracusis
insulam se Alpheum esse ostendat et Arethusæ fonti permisceatur. (4)
Recta sane via ad Thyream et vicos qui intra Thyreatarum fines sunt,
habet quæ merito in hujus historiæ commentarios referantur: Orestis
Agamemnonis filii sepulcrum, ex quo revulsa a Spartano homine ejus ossa
memorant Tegeatæ. Nostra quidem ætate sepulcrum ejus non erat amplius
intra muros. Præterfluit viam Garates amnis; quem ubi transieris, stadia
prope decem progressus Panis fanum offendas, et juxta illud quercum deo
sacram. (5) Jam quæ a Tegea Argos ducit via, vehiculis pervia et
populari trita est itinere. Adjacent ipsi viæ primum quidem ædes
Æsculapii cum suo signo: deinde devertentibus ad lævam unum ferme
stadium est Apollinis cognomento Pythii eversa ædes, cujus ipsa duntaxat
exstant rudera. Secundum rectam viam locus est quercu plurima condensus.
In eo querceto templum est Cereris cognomine Corythensis. Proxima alia
ædes Bacchi Mystæ (_Arcani_). (6) Inde Parthenius mons incipit. In eo
sacra Telephi area ostenditur, in qua altum a cerva Telephum puerum
dicunt. Paululum abest Panis fanum, ubi Phidippidi occurrisse Panem, et
quæ ei opus erant monuisse tam Athenienses quam Tegeatæ prædicant. (7)
Præbet saltus Parthenius testudines ad lyras compingendas quam
accommodatissimas: sed eas accolæ capere verentur, neque a peregrinis
capi sinunt, quod Pani sacras putant. Ubi jugum superaveris ac jam in
subjacentia arva descenderis, illic fines inter Tegeatas et Argivos
sunt, ad Hysias in Argivo agro. Ηæ quidem Peloponnesi regiones sunt et
urbes in singulis regionibus, et quæ in singulis urbibus commemoratione
dignissima.



           PAUSANIÆ DESCRIPTIONIS GRÆCIÆ BŒOTICA SEU LIB. IX.



                                CAPUT I.


_ Bœotia Atticæ finitima a Bœoto nomen accepit — de Platæensibus
    eorumque regibus ac rebus contra Xerxem gestis — Platæenses bis
    ejecti et restituti. _

Atheniensibus vero Bœotia quum ex aliis partibus Atticæ finitima est,
tum eos ad Eleutheras contingunt Platæenses. Bœoti quidem tota in
universum gens a Bœoto nomen accepere, quem Itoni et Melanippes nymphæ,
Itonum ipsum Amphictyonis fuisse filium dicunt. Oppidatim nomina multa a
viris, sed a feminis plura nacti sunt. Platæenses quidem opinione mea
origine sunt indigenæ. Nomen ilis inditum putant a Platæa (Asopi) amnis
filia. (2) In regum et hos fuisse priscis temporibus imperio satis
omnibus constat; tota enim Græcia olim regibus paruit, quum nondum
respublicæ institutæ fuissent. Alium tamen e suis regibus neminem quam
Asopum, et eo superiorem Cithæronem norunt; a quorum altero flumini, ab
altero monti nomen fuerit. Et ipsam sane Platæam, a qua urbs nomen
acceperit, facile ut credam adducor fuisse regis Asopi, non amnis
filiam. (3) Hujus civitatis ante Marathoniam pugnam nullum exstat
memorabile facinus. In eo prœlio quum Athenienses adjuvissent, post
Xerxis in Græciam irruptionem cum iisdem Atheniensibus alacriter naves
conscenderunt; et intra suosmet deinde fines contra Mardonium Gobryæ
filium, Xerxis copiarum præfectum, pugnarunt. Bis autem evenit ut
sedibus suis pellerentur et rursus in Bœotiam restituerentur. (4) Bello
enim Peloponnesiaco Lacedæmonii Platæam obsessam expugnarunt. Jam vero
restituta per eam pacem, quam Græcis a Persarum rege Antalcidas homo
Spartanus confecit, quum ii qui Athenas confugerant in patriam
redissent, nova iterum clade afflicta est. Nam quum nullum omnino
propalam bellum Thebanis indixissent, ac sibi cum illis pacem mansuram
putarent, quod dum Cadmea a Lacedæmoniis occuparetur, neque consilii
neque operis ejus participes fuissent, (5) Thebani tamen prætendebant,
Lacedæmonios eam pacem fecisse, quam quum deinde violassent, eidem culpæ
affines esse interpretabantur omnes quibus communi fœdere cautum
fuisset. Quum itaque Platæensibus suspecta esset Thebanorum voluntas,
urbem firmissimo præsidio tuebantur. Qui vero agros a mœnibus
longinquiores habebant, non quavis diei hora in eos veniebant, sed
observatis concionum temporibus (quas sciebant Thebanos toto populo
simulque per magnam diei partem habere solere), dum illi in concione
erant, ipsi sua, vel qui extremum agrum colerent, quiete curabant. (6)
At Neocles Thebanus, qui summum tunc in Bœotis magistratum gerebat, quum
Platæensium astum deprehendisset, suis imperavit ut in concionem
quilibet cum armis veniret. Quo facto, statim omnes Platæas duxit, non
sane recta per campestrem agri partem, sed Hysias versus, qua ab
Eleutheris et ex Attica acceditur, ubi ne speculator quidem a
Platæensibus positus erat, et qua meridiana fere hora ad Platæarum muros
erat adventurus. (7) Oppidani itaque concione occupatos Thebanos rati in
agros effusi urbe exclusi sunt; cum iis qui intra muros deprehensi sunt
pepigere Thebani, ut cum singulis viri, mulieres cum binis vestimentis
ante solis occasum exirent. Diverso autem longe casu oppressi tunc sunt
Platæenses quam olim a Lacedæmoniis duce Archidamo. Tunc enim quum
obsiderentur duplici muro interclusi sunt; at Thebani mœnibus eos
excluserunt. (8) Accidit hæc altera oppressio Platæensibus anno tertio
ante Leuctricam pugnam, Athenis Asteo principatum obtinente. Urbs tota a
Thebanis præter deorum templa excisa est. Modus quo capta urbs est
civibus æque omnibus saluti fuit: ejecti enim primum ab Atheniensibus
iterum recepti fuere. Deinde Philippus victoria apud Chæroneam parta
quum Thebanis præsidium imposuisset ac omnia ad eorum perniciem
moliretur, ipsos etiam tunc Platæenses in pristinas sedes reduxit.



                               CAPUT II.


_ Hysiarum et Erythrarum urbium reliquiæ — Mardonii sepulcrum — Actæonis
    petra et de Actæone narratio — tumuli occisorum in pugna Platæensi
    et ludi Eleutheria dicti — de memorandis urbis Platææ, Junonis
    Τελείας templo et signo. _

Agri quidem Plataici sub Cithærone paululum a recta digressis ad
dextram, Hysiarum et Erythrarum rudera sunt. Urbes olim Bœotorum fuere,
ac nunc etiam inter Hysiarum ruinas Apollinis templum est dimidiata sui
parte perfectum. Sacer præterea puteus est, de quo, ut Bœoti ipsi
sermone suo vulgarunt, bibentes olim vaticinabantur. (2) Hinc in
militarem viam reversi offendant ad dexteram Mardonii quod esse aiunt
sepulcrum. Cadaver quidem Mardonii statim a prœlio e conspectu sublatum
fuisse consentiente ab omnibus voce proditum est, sed in eo qui
sepelierit non item consentiunt. Satis illud constat, Artonten Mardonii
filium luculenta dona Dionysophani homini Ephesio et aliis quibusdam
Ionici nominis dedisse, ut nec illis Mardonii sepeliendi curam
negligentibus. Atque hæc quidem via ab Eleutheris Platæeam ducit. (3)
Eodem vero Megaris contendentibus ad dexteram fons et paulo progressis
longius saxum est; Actæonis cubile nuncupant. Nam super eo dormire
Actæonem solitum dicunt a venatione fatigatum, atque inde Dianam in
fonte _proximo_ lavantem aspexisse. Stesichorus Himeræus Actæonem cervi
pelle circumdatum scripsit a Diana necem canibus inferendam ei parante,
ne Semelen uxorem duceret. (4) Ego vero sine deæ instinctu Actæonis
canes rabie correptos credo, eosque, quum in furore neminem
internoscerent, obvium quemque fuisse discerpturos. Qua in parte
Cithæronis Pentheo Echionis filio pernicies evenerit, aut recens natus
Œdipus ubinam expositus fuerit, nemo novit sicuti novimus Bivium
Phocensis regionis, in quo patrem Œdipus occidit: [Est Cithæron
Cithæronio Jovi sacer] de quo tunc agemus copiosius quum eo pervenerit
oratio. (5) Circa ipsum prope ad Platæam aditum sepulcra eorum
spectantur, qui cum Persis pugnantes ceciderunt. Ac reliquis Græcis unum
est et commune conditorium, sed Lacedæmoniis et Atheniensibus eo prœlio
peremptis sui separatim sunt tumuli et in illis inscripti Simonidis
elegi. A communi illo Græcorum monumento non procul ara dicata fuit Jovi
Eleutherio. Sepulcra quidem ex ære facta, Jovis ara et signum e candido
lapide. (6) Etiamnum ludos quinto quoque anno Eleutheria faciunt,
maximis de cursu propositis præmiis. Armati ante aram decurrunt. Tropæum
quod a Platæensi pugna victores Græci erexere, quindecim circiter stadia
ab urbe distat.

7. Intra urbem ipsam ab ara et signo Jovis Eleutherii progredientibus
Platææ est heroum. De ea jam ante et quæ narrentur et quæ ipse opiner
exposui. Habent Platæenses Junonis ædem spectatu dignissimam tam
magnitudine quam signorum ornatu. In primo ingressu Rhea saxum fasciis
involutum pro puero quem pepererat, ad Saturnum defert, Junonem Teleam
(_Adultam_) vocant, Recto statu fabricatum signum utrumque e Pentelico
lapide Praxiteles fecit. Sedentem vero Junonem eodem in templo fecit
Callimachus. Nynmpheuomenen (_Desponsatam_) nominant ob hujusmodi rei
eventum.



                               CAPUT III.


_ De Junone Nympheuomene dicta narratio — quænam signa antiquitus Dædala
    dicta, et inde Dædalum artificem nomen accepisse asseritur — de
    festi Dædalorum ratione — de festis Dædalorum minorum et majorum —
    antrum Nympharum Cithæronidum, Sphragidium dictum. _

Junonem aiunt iratam Jovi, incertum qua de causa, in Eubœam secesisse;
Jovem, quum placare eam non potuisset, ad Cithæronem qui tunc
Platæensibus imperabat venisse; fuisse vero Cithæronem nemini
calliditate secundum. Is igitur jubet Jovem simulacrum e ligno
fabricatum, bovum plaustro vehere velatum, in vulgus vero prodere
Platæam eam esse Asopi filiam quæ sibi esset desponsa. Fecit Juppiter
quod jusserat Cithæron. (2) Id ubi ad Junonis aures pervasit, accurrit
illico, et ad plaustrum accedens veste conscissa ligneam esse effigiem
comperit, quam novam esse nuptam putarat. Falsam se itaque lætanti animo
ferens in gratiam cum Jove rediit. In ejus rei memoriam festos celebrant
dies quæ Dædala nuncupantur, quod prisci lignea signa Dædala vocitabant.
Quod sane nominis ante natum Athenis Dædalum Palamaonis filium usurpatum
crediderim; Dædalo autem postea demum a dædalis (ligneis scilicet
simulacris), non autem inde a natalibus nomen hoc impositum fuisse
arbitror. (3) Celebrantur Dædala septimo quoque anno, sicuti mihi
narrabat interpres patriæ suæ antiquitatum; re autem vera breviore
temporis ambitu. Verum quum accuratissime numerare vellemus media
tempora a Dædalis ad altera Dædala, neutiquam id consequi potuimus. (4)
Festa tali peraguntur ritu. Quercetum est non longe ab Alalcomenis; ibi
caudices quercuum in Bœotia maximi sunt. In eum lucum venientes
Platæenses carnium frusta elixarum exponunt. Jam cum reliquis avibus
aliis nihil est eis negotii, corvos vero, qui in exta involant, quam
diligentissime observant. Quorum si quis carnem abripuerit, in quanam is
arbore consideat speculantur; in qua vero consederit, eam cædunt, ex
eaque faciunt dædalum: dædalum scilicet ipsum nominant signum. (5) Atque
hæc quidem festa, quæ Dædala parva vocant, Platæenses agunt privatim:
sed magnorum solemnia Dædalorum etiam reliqui Bœoti una cum ipsis
celebrant, sexagesimo quoque anno. Tamdiu enim solennia intermissa
tradunt, illo tempore, quo Platæenses exules fuerint. Signa autem quoque
annorum (_sexaginta_) periodo iis præsto sunt quattuordecim Dædalis
parvis confecta. (6) Hæc sorte inter se distribuunt Platæenses, Coronæi,
Thespienses, Tanagræi, Chæronenses, Orchomenii, Lebadenses, Thebani: nam
hi quoque cum Platæensibus in gratiam redeuntes communem cum ceteris
conventum frequentare et victimam ad Dædala concelebranda mittere
instituerunt, post restitutas nempe a Cassandro Antipatri filio Thebas.
Qui vero oppida minore sunt dignatione, ea societates inter se ineunt ad
Dædala communibus sumptibus concelebranda. (7) Ad Asopi ripas suum
quique simulacrum deportant eique in currum imposito addunt mulierem
pronubam. Tum rursus sortiti quo quisque populus loco pompam ipsam
ducat, plaustra a flumine in summum Cithæronis verticem agunt. Ara ibi
in ipso jugo parata est; eam aram hoc exædificant modo: quadrata ligna
eadem ratione inter se componunt ac si e lapide ædificium structuri
essent; sarmenta eo congesta in fastigium erigunt. (8) Et civitates
quidem et oppidulorum communiones singulæ vaccam Junoni, taurum Jovi
mactant, atque hostias vino et odoribus refertas una cum dædalis in ara
concremant. Homines privati ditiores immolant quidquid est; quibus vero
minus est copiarum, e minoribus tantum immolare gregibus, concremare
autem hostias eodem modo omnes solent; simul vero cum his ipsam etiam
aram corripiens ignis consumit, atque ingentem, quæ inde se attollit,
flammam e maxime longinquo conspici posse novimus. (9) Sub jugum illud
in quo aram exstruunt, ubi stadia ferme quindecim descenderis, antrum
videas Cithæronidum nympharum; Sphragidium (_Sphragitides?_) nominant.
Vaticinatas ibi priscis temporibus nymphas sermo hominum vulgavit.



                               CAPUT IV.


_ De templo et signo Minervæ Areæ — reliquis Platææ memorandis — fluvio
    Oeroe et de Scoli reliquiis. _

Minervæ etiam Areæ (_Martiæ_) apud Platæenses fanum est; de manubiis
erectum fuit quas e pugna Marathonia cum Platæensibus Athenienses
communicarunt. Signum e ligno est inauratum; ejus os, summæ manus et
pedes e Pentelico lapide; magnitudine prope pari cum ea Minerva quam
Athenienses in arce ex ære item de Marathonia præda ceu primitias
dedicarunt. Phidias vero erat qui etiam hanc Platæensium Minervam fecit.
(2) Picturæ in æde sunt Polygnoti, Ulysses patrata procorum cæde;
Onasiæ, Argivorum prior ad Thebas expeditio. Atque hæ quidem picturæ in
parietibus primi aditus cernuntur. Ad pedes deæ est Arimnesti imago. Dux
hic Platæensium fuit in pugna contra Mardonium et ante etiam ad
Marathonem. (3) Est Cereris quoque cognomento Eleusiniæ Platæis fanum et
Leiti sepulcrum. Unus hic ex omnibus Bœotorum ducibus e belio Trojano
domum rediit. Gargaphiæ fontem Mardonii equitatus corrupit, quod
Græcorum copiæ quæ contra se stabant illa aqua utebantur. Est tamen fons
ille post a Platæensibus restitutus. (4) In via quæ a Platæa Thebas
ducit fluvius est Oeroe. Filiam fuisse Asopi Oeroen dicunt. In citeriore
Asopi ripa juxta fluvium ad inferiora flectentibus stadiûm intervallo
prope quadraginta, Scoli ruinæ sunt, inter quas exstat imperfecta ædes
Cereris et Proserpinæ cum dearum signis item ad dimidias tantum partes
perfectis. Dividit adhuc a Thebano Platæensem agrum Asopus.



                                CAPUT V.


_ De primis Thebaidis incolis et regibus, Ogygo, Cadmo — Polydoro,
    Pentheo — Amphione et Zetho — de Amphionis musica arte varia
    narratio — de Laio et Œdipode — Polynice et Eteocle — Thebis ab
    Argivis captis et de Thersandro — de Tisameno et reliquis Thebanorum
    regibus. _

Qui primi Thebaidem terram tenuerint, Enctenas fuisse tradunt, quorum
rex fuerit Ogygus, homo indigena. Ab eo nempe poetarum plurimis Thebas
Ogygias cognomine appellant. Periisse hunc populum ferunt pestilentia.
Successisse in eas sedes Hyantes et Aones, Bœoticas, opinor, non
alienigenas gentes. Jam vero quum in ea loca Cadmus Phœnicum copias
adduxisset, prœlio fusi Hyantes postera nocte profugere; Aones Cadmus
supplices manere et cum Phœnicibus permisceri facile passus est. (2)
Aones quidem vicatim adhuc habitabant, Cadmus vero oppidum, cui et nunc
idem est nomen, Cadmeam condidit. Sed aucta postea urbe inferioribus
Thebis pro arce Cadmea fuit. Illustres omnino Cadmi nuptiæ fuere, si,
quod Græcorum sermone proditum est, Martis et Veneris filiam uxorem
duxit. Ipsius quoque filiæ magnam celebritatem nactæ sunt, quod Semele
ex Jove pepererit, Ino in marinas deas relata sit. (3) Eodem Cadmo
regnante maximæ post ipsum Cadmum opes fuere Spartorum: quorum nomina
Chthonius, Hyperenor, Pelorus et Udæus; nam Echionem virtutis ergo quem
sibi generum adscisceret dignum Cadmus duxit. Hos sane viros, quod nihil
amplius comperti habeam, fabulæ assentiens Spartos a satu quo dicuntur
editi appellatos crediderim. Postquam Cadmus ad Illyrios, ad Encheleas
scilicet Illyricum populum, commigraverat, Polydorus ejus filius
paternum imperium tenuit. (4) Pentheus quidem Echionis filius et generis
dignitate et regis amicitia plurimum pollebat; verum quum esset
insolentior et plane impius, Baccho violati numinis pœnas dedit.
Polydoro Labdacus filius fuit. Hunc pater, quum e vita decederet, puerum
adhuc relicturus erat; quare filium una cum regno Nycteo in tutelam
tradidit. (5) Quæ huc pertinent reliqua mihi in Sicyoniarum rerum
commentario exposita sunt; cujusmodi scilicet mors Nyctei fuerit et
quemadmodum ad Lycum ejus fratrem pueri tutela et Thebanorum principatus
pervenerit. Et Lycus quidem Labdaco jam adulto regnum restituit. Sed
quum non ita multo post ipse quoque Labdacus diem suum obiisset, rursus
Lycus Labdaci filium Laium in tutelam suam recepit, (6) Lyco jam tutelam
gerente iterum Amphion et Zethus collecta militum manu agrum invadunt;
et Laium quidem periculo subtraxerunt ii quibus curæ fuit providere, ne
Cadmei generis nomen in posterum aboleretur; Lycum vero Antiopes filii
prœlio vicerunt. Iidem regno potiti oppidum inferius cum Cadmea
conjunxerunt; urbem totam Thebas ob cognationem quæ cum Thebe ipsis
fuit, nuncuparunt. (7) Hujus rei testimonio mihi sunt Homeri in Odyssea
versus:

            Qui portis septemgeminis et turribus altis
            cinxerunt Thebas: neque enim sine turribus ausi
            incolere, invicti quanquam illi viribus essent.

De Amphionis vero cantu et quod muros ad lyram erexerit, nullam prorsus
in carminibus suis fecit mentionem. Hanc in musicis famam idcirco est
Amphion consecutus, quod a Lydis ob Tantali affinitatem Lydios modos
didicit primusque chordas tres ad quattuor a superioribus inventas
addidit. (8) Is qui carmina in Europam fecit, memoriæ prodidit,
Amphionem Mercurio magistro lyræ primum usum didicisse, cantu vero saxa
et feras duxisse. At Mœro Byzantia, quæ heroica carmina et elegos
scripsit, Amphionem tradit primum omnium Mercurio aram dedicasse et
idcirco lyram ab eo accepisse. Aiunt etiam apud inferos Amphionem ob eas
contumelias plecti, quas in Latonam et ejus filios jecerat. (9) De pœna
ejus in carmine mentio est cui Minyas nomen spectat vero Amphionis æque
ac Thamyridis Thracis pœnam. Posteaquam vero Amphionis domus pestilentia
deleta est, et Zethus, quum genitum ex se puerum ipsa ob certam noxam
mater peremisset, ipse quoque animi ægritudine contabuit; (10) ibi Laio
Thebani regnum detulerunt. Laio regi, qui Iocastam uxorem duxerat,
Delphis venit oraculum, a filio, si quis ei ex Iocasta nasceretur, ipsum
interfectum iri. Quare Œdipum exposuit. At ille quum adolevisset, et
patrem occidit et matrem uxorem duxit. Filios vero ex ea nullos ei natos
esse testimonio mihi sunt qui in Odyssea leguntur Homeri versus:

(11)

            Vidi etiam Œdipodis matrem, formosam Epicasten
            quæ fœdo imprudens temeravit crimine vitam
            gnati juncta toro; genitorem occiderat ille.
            Mox tamen in lucem visum hoc proferre deis est.

Quî igitur cogitari potest, deos hoc mox patefecisse, si nimirum
quattuor liberi nati erant Œdipo ex Epicasta? Verum Eurygania illos
Hyperphantis filia peperit; quod is qui carmina illa condidit quæ
Œdipodia nominant, declarat; Onasias etiam Platæensibus tristem demisso
vultu ob filiorum dimicationem pinxit Euryganiam. (12) Polynices
enimvero vivente adhuc et imperante Œdipo Thebis discessit, metuens ne
diris quibus ipsos pater devoverat esset obnoxius. Quum autem Argos
confugisset et jam filiam ei nuptum dedisset Adrastus, ab Eteocle fratre
accersitus post Œdipi mortem Thebas revertit. Orto vero cum fratre
dissidio, urbe pulsus iterum exulavit. Petitis deinde ab Adrasto copiis
quibus reditum in patriam pararet, exercitum perdit, ipse vero singulare
cum fratre certamen init ex provocatione. (13) Certantes quum
periissent, regnum devenit ad Eteoclis filium Laodamantem, cujus pueri
tutorem agens Creon imperabat, filius Menœcei. Adoleverat jam Laodamas
ac penes ipsum regnum erat, quum iterum Argivi Thebas oppugnatum
exercitum misere. Iis cum exercitu Thebani occurrerunt ad Glisantem,
quumque ad manus ventum esset, Ægialeum Adrasti filium Laodamas occidit.
Ab Argivis vero prœlio superatus, cum ea Thebanorum manu quæ illum ultro
secuta est, insequenti nocte fuga se in Illyrios recepit. (14) Hostes
captas Thebas Thersandro Polynicis filio tradidere. Jam vero quum
Agamemnonis copiarum pars, dum ad Trojanum bellum contenderet, ab
instituto navigationis cursu aberrasset et in Mysia cladem accepisset,
fors ita tulit ut Thersander quoque, cujus in ea pugna præ ceteris
Græcis virtus enituerat, a Telepho occideretur; est vero ei monumentum
erectum circa Caici campos in Elæa urbe, lapis in subdiali fori parte,
quo in loco ei parentant, ut ipsi dicunt; incolæ. (15) Thersandro
mortuo, altera jam classe contra Paridem et Trojanos comparata, Peneleum
sibi ducem delegere, quod Tisamenus Thersandri filius nondum per ætatem
erat imperio capessendo idoneus. Interfecto ab Eurypylo Telephi filio
Peneleo, regem Tisamenum declarant, Thersandro et Demonassa Amphiarai
filia genitum. Furiarum Laii et Œdipi Tisamenus quidem non est expertus
iram, (16) verum filius Tisameni Autesion, adeo ut ad Dores
transmigrarit, jussu oraculi. Eo jam profecto regem crearunt
Damasichthonem, Opheltæ filium, nepotem Penelei. Damasichthoni Ptolemæus
filius fuit; Ptolemæo Xanthus, quem Andropompus in singulari certamine
non virtute, sed dolo interfecit. Placuit in postremum Thebanis non uni
amplius, sed pluribus reipublicæ summam committere.



                               CAPUT VI.


_ De Thebanorum rebus bello gestis — calamitatibus quibusdam divinitus
    significatis. _

Inter ea autem quæ ipsis vel prospera vel secus in belli certaminibus
evenere, hæc ego maxime memoratu digna comperi. Victi ab Atheniensibus
prœlio sunt quum illi eo bello quod de agri finibus gerebatur,
Platæensibus opem tulissent. Alteram etiam cladem accepere ad Platæam
cum iisdem Atheniensibus acie congressi, quo tempore Xerxis amicitiam
Græcorum saluti anteponere visi sunt. (2) Verumtamen hujus rei culpa non
fuit penes universum populum; tunc enim paucorum principatus, non patria
reipublicæ administratio vigebat. At profecto si Pisistratus vel ejus
filii Barbaris in Græciam invadentibus adhuc Athenis dominati essent,
dubitari non potest quin ipsi quoque Athenienses, quod in Persarum
studia propensiores essent, crimine vacaturi non fuissent. (3)
Posteriore vero tempore etiam Athenienses ad Delium in Tanagræis victi
sunt a Thebanis, et Hippocrates Ariphronis filius imperator cum majore
militum parte cecidit. Lacedæmoniis statim post Persarum discessum usque
ad id bellum quod Peloponnesii Atheniensibus intulerunt, cum Thebanis
optime convenit. Bello autem confecto et exarmata jam Atheniensium
classe non ita multo post Thebani una eum Corinthiis arma contra
Lacedæmonios moverunt. (4) Quum vero pugna ad Corinthum et Coroneam
superati fuissent, mox ad Leuctra omnium quas de Græcis Græcos unquam
reportasse noverimus maxime illustrem sunt victoriam adepti. Tunc et
decurionatus quos in civitatibus constituerant Lacedæmonii, sustulerunt;
et harmostas Spartanorum ejecerunt. Phocicum deinde bellum, quod Sacrum
Græci appellarunt, annos perpetuos decem gesserunt. (8) In rerum
Atticarum historia jam ante conscripsimus cladem illam ad Chæroneam
universis Græcis calamitosam fuisse; Thebanorum tamen inprimis res
vehementer attrivit: sunt enim illi præsidium coacti intra urbis mœnia
recipere, quod post Philippi demum mortem regnante jam Alexandro ejicere
conati sunt. Quo facto futura eis pernicies illico est divinitus
significata. Atque in Cereris fano Legiferæ prorsus alia quam ante
Leuctricam pugnam signa iis exstiterunt: (6) tum enim albis, aggrediente
vero Alexandri et Macedonum exercitu nigris araneæ valvas fani telis
obduxerunt. Proditum etiam est annalibus in Attica terra cinere pluisse
anno uno antequam Syllæ arma ingens Atheniensibus exitium importassent.



                               CAPUT VII.


_ Thebani ejecti a Cassandro restituuntur — de Cassandri odio in
    Alexandri domum ejusque morte — Cassandri liberorum factis —
    Thebanis in bello Mithridatico a Sylla multatis. _

Thebani ab Alexandro expulsi quum Athenas profugi se recepissent, post a
Cassandro Antipatri filio restituti sunt. Ad instaurandas Thebas
egregiam præ ceteris operam navarunt Athenienses, rem adjuvarunt tamen
etiam Messenii et Megalopolitani. (2) Restituisse vero Thebas Cassandrum
crediderim Alexandri maxime odio. Ejus enim domum totam funditus
evertere contendit. Nam et Olympiadem Alexandri matrem iis Macedonum qui
in eam acerrimis flagrabant odiis, lapidibus obruendam tradidit, et
Alexandri filios Herculem ex Barsine, Alexandrum ex Rhoxane susceptos
venenis peremit. Neque ipse tamen fortunatus e vita discessit. Ex morbo
enim aquæ subter cutem fusæ vivens etiamnum erumpentibus undique
vermibus extabuit. (3) Ex ejus vero liberis Philippum natu maximum, ubi
non multo post regnum susceperat, tabida corporis lues sustulit. Post
hunc Antipater Thessalonicen matrem interfecit, Philippo Amyntæ filio et
Nicasipolide genitam. Parricidii ea fuit causa, quod ea plus
benevolentiæ Alexandro, qui erat Cassandri liberûm minimus, impertiret.
At Alexander, accito in auxilium Demetrio Antigoni filio, interempto
fratre Antipatro matris quidem cædem ultus est; verum intellexit
percussorem paratum quem sibi socium adsciverat. (4) A Cassandro itaque
deorum aliquis quisquis ille fuerit meritam pœnam exegit. Thebanis
Cassandri auspiciis vetus omnis murorum ambitus est restitutus. Sed
oportuit etiam in posterum magnorum eos malorum minime expertes esse.
Quum enim Mithridati cum Romanis bellanti se adjunxissent, nulla,
opinor, alia ratione quam publica Atheniensium amicitia adducti, Sylla
cum exercitu in Bœotiam ingresso periculi terrore studia statim sua,
mutata sententia, ad Romanos converterunt. (5) Non tamen Sylla propterea
quicquam de sua in illos ira remisit. Nam et alia ad Thebanorum fortunas
comminuendas excogitavit et dimidia agri eos parte multavit. Factum vero
suum hujusmodi prætexuit causa. Quum primum bellum contra Mithridatem
gerere cœpit, ob pecuniæ inopiam donaria omnia conflavit ex Olympia, ex
Epidauro, ex Delphici etiam Apollinis templo quæ Phocenses reliqua
fecerant. (6) Hæc igitur militi divisit: diis vero pro opibus illis
dimidiam agri Thebani partem adjudicavit. Sed Romanorum liberalitate
ereptum agrum postea Thebani receperunt. Ceteroquin ex eo tempore ad
summam reducti sunt imbecillitatem. Ætate mea inferior urbs tota,
delubris deorum exceptis, deserta est; arx tantum habitatur, Thebarum,
non Cadmeæ amplius nomine.



                              CAPUT VIII.


_ De Potniarum reliquiis, memorandis et templo Bacchi Ægoboli — loco,
    ubi Amphiaraus terræ hiatu absorptus — septem Thebarum portis,
    earumque nominibus. _

Ubi Asopum transieris, ab urbe ipsa decem stadiorum intervallo Potniarum
ruinæ sunt, et inter ipsas Cereris et Proserpinæ lucus. Signa ad fluvium
Potnias præterlabentem Potniadas deas appellant. Iis stato tempore et
alia patrio ritu faciunt sacra et in locum quæ Megara vocant lactentes
sues mittunt; eosdemque sues proxima anni tempestate apud Dodonam aiunt.
*** Id ut credat sibi qui volet in animum inducat. Est ibidem et Bacchi
ædes, cognomine Ægoboli (_Capram jaculantis_) (2) Ita enim aliquando
accidit, ut dum sacrificarent, per temulentiam eo vecordiæ processerint,
ut ipsum Bacchi sacerdotem occiderint. Quod piaculum quum atrox
pestilentia consecuta esset, ex Delphici Apollinis responso puerum
Baccho jam pubescentem mactandum acceperunt. Sed non multis post annis
deum ipsum capellam pro puero supposuisse tradunt. Potniis etiam puteus
monstratur, e quo potantes equas in furorem agi tradunt. (3) Qua est a
Potniis Thebas iter, ad viæ dexteram circumsepta est area non utique
magna in eaque columnæ positæ. Ibi terram Amphiarao se diffidisse
credunt. Addunt ad fabulam, neque aves illis columnis insidere, neque
ejus areæ herbam ullum vel mansuetum vel ferum animal attingere. (4)
Thebani in veterum murorum ambitu portas septem habuere, quæ adhuc
manent. Sumpsisse audivi nomina, Electridem ab Electra Cadmi sorore;
Prœtides a Prœto homine indigena. Qua vero hic ætate vixerit et unde
genus duxerit, perdifficile erat inventu. Neistas nominarunt quod in
cithara chordarum unam, cui Nete nomen, Amphion ante hanc portam
invenisse dicitur. Audivi etiam Zethi, qui frater Amphionis fuit, filio
Neis nomen fuisse, et ab isto Neide portæ nomen datum. (5) Jam Crenæas
portas a fonte denominant. Hypsistas (_Altissimas_) vero ex eo nominant
quod ** Ad eas portas Jovis Hypsisti cognomine sacellum. Præter eas quas
connumeravimus portas est quæ Ogygiæ nominantur, et omnium postremæ
Homoloides; harum etiam portarum nomen novissimum esse mihi videbatur,
Ogygiarum vero antiquissimum. (6) Homoloides vero nominatas esse dicunt
ex eo, quod in pugna cum Argivis ad Glisantem accepta clade, quum
plurimi Laodamantem Eteoclis filium secuti ex urbe profugissent, eorum
pars una ab itinere in Illyrios capessendo abhorruisset, conversi autem
in Thessalos Homolen occupassent, omnium qui in Thessalia sunt montium
maxime fertilem et aquis irriguum. (7) Illinc a Thersandro Polynicis
filio postliminio revocatos portas, quibus redeuntes urbem introierunt,
ab Homole nuncupasse Homoloides. A Platæa quidem venientes Electræ portæ
excipiunt. Ad eas Capaneum Hipponoi filium, dum vehementiore impetu
muros ascendere conatur, fulmine ictum memorant.



                               CAPUT IX.


_ De Argivorum primo bello contra Thebas suscepto — Thersandri et
    Epigonorum bello contra Thebanos — carmine de hoc bello composito. _

Atque hoc quidem bellum quod Argivi gesserunt, eorum omnium quæ heroicis
temporibus inter Græcos gesta fuere, longe dignissimum quod hominum
memoriæ proderetur fuisse existimo. Est enim ab Eleusiniis cum reliquis
Attici nominis populis, et a Thebanis cum Minyis ita pugnatum, ut brevi
exercituum incursione et unico conflictu debellatum fuerit, conversis
mox ad concordiam et fœdera hominum animis. (2) At Argivorum exercitus
in mediam Bœotiam ex media venit Peloponneso, et Adrastus ex Arcadia et
a Messeniis auxilia coegit; quum interea Thebanis auxilio copiæ a
Phocensibus missæ venirent et ex Minyade terra Phlegyæ. Prœlio vero ad
Ismenum inito in ipso congressu Thebani superati et in fugam versi intra
mœnia se recepere; (3) verum quum muros oppugnare Peloponnesii
nescirent, atque animorum audacia magis quam arte freti impetum
facerent, eorum multos de muris deturbantes Thebani occiderunt; et facta
deinceps in turbatos ordines eruptione etiam reliquos prostravere, adeo
ut totus exercitus uno Adrasto excepto perierit. Sed ea Thebanis
victoria magna stetit clade. Ex eo usurpatum, ut si qua victores
pernicies opprimat, Cadmea victoria dicatur. (4) Non multis post annis
Thersandro duce Thebas adorti ilii sunt quos Epigonos Græci vocant.
Satis autem constat, eorum signa secutos non tantum Argivos, Messenios
et Arcadas, sed in auxilium accitos Corinthios etiam et Megarenses.
Thebanis rursus opem finitimi tulere. Acriter utrinque est ad Glisantem
dimicatum. (5) E Thebanis multi statim post cladem acceptam cum
Laodamante effugerunt, reliqui per obsidionem subacti sunt. Et hoc
quidem bellum est carmine perscriptum, cui Thebaidis nomen est inditum.
Cujus Callinus mentionem faciens ab Homero factum esse censet, cui multi
et ii non ignobiles auctores assentiuntur. Ego certe poesin illam
secundum Homeri sane Iliadem et Odysseam plurimi facio. Et hactenus de
bello quod cum Thebanis Œdipi filiorum causa gesserunt Argivi.



                                CAPUT X.


_ De memorandis prope Thebas — Apolline Ismenio, Minerva ac Mercurio
    Pronais — Mantûs sella — Apollinis Ismenii annuo sacerdote — Marlis
    fonte et Caantho. _

Non longe a portis commune sepulcrum exstat eorum qui in acie cum
Alexandro Macedone confligentes mortem oppetiere. Monstrant proximo loco
campum, in quo occisi a Cadmo ad vicinum fontem draconis dentium facta
semente (si fabulæ est fides habenda) terra homines edidit. (2) Ad portæ
dexteram collis est Apollini sacer; et collis et deus eodem nomine
Ismenius dicitur Ismeno fluvio præterfluente. In ipso ad ædem aditu
Minervæ et Mercurii marmorea signa sunt; Pronai (_Vestibulares_)
appellantur; Mercurium Phidias, Minervam Scopas fecisse dicitur. Templum
proxime erectum est; in eo signum magnitudine ei quod in Branchidis est,
par, specie etiam ipsa ab illo nihil differt. Eorum signorum si quis
alterum viderit et a quo factum fuerit cognoverit, nimirum ille haud
magno negotio, quum alterum intueatur, item Canachi opus esse cognoscat;
tantum interest quod ille in Branchidis Apollo ex ære, Ismenius hic e
cedro est. (3) Est eodem in loco saxum super quo Manto Tiresiæ filiam
sedisse tradunt; jacet ante ipsum templi vestibulum; nostra etiamnum
ætate Mantûs sellam vocant. Ad templi dexteram effigies e marmore sunt;
eas esse dicunt Heniochæ et Pyrrhæ filiarum Creontis, qui dum Laodamanti
Eteoclis filio tutor esset, imperium tenuit. (4) Apollini Ismenio hac
etiam ætate Thebani puerum claris natalibus, forma et robore præstantem,
annuum sacerdotem deligunt. Daphnaphorus (_Lauriger_) ei cognomen est,
quod serta e lauri foliis gestant pueri. Non habeo satis compertum an
omnes qui Daphnaphori munus obierint ex patrio instituto æneum Apollini
tripodem dedicent; existimo certe nulla lege illos teneri: paucos enim
illic tripodes vidi; igitur e ditissimis orti parentibus pueri dedicare
videntur. Eorum tripodum est maxime insignis tum operis vetustate, tum
hominis dignitate, quem Amphitryo dedicavit Hercule laurum gestante. (5)
Supra Ismenii, fontem videas quem Marti sacrum dictitant, et a Marte
fontis custodiam draconi demandatam. Prope est Caanthi tumulus; Meliæ
fratrem, Oceani fuisse filium Caanthum dicunt, missum vero a patre
sororem raptam quæsitum. Quum in Apollinis eam esse potestate
comperisset neque omnino abducere puellam potuisset, ignem in lucum,
quem Ismenium vocant, injicere ausum, ob eam rem (uti narrant Thebani)
sagittis ab Apolline confixum. (6) Est illic quidem Caanthi sepulcrum; e
Melia vero Apollinem aiunt filios duos suscepisse, Tenerum et Ismenium;
illi divinationem dedisse, ab Ismenio fluvium nomen accepisse. Neque
tamen hic ante nomine caruit; nam priusquam Ismenius Apollini
nasceretur, Ladon amnis nuncupabatur.



                               CAPUT XI.


_ Memoranda Thebarum, Amphitryonis domus — imagines mulierum, quæ
    Pharmacides dicuntur, et Herculis templum — de Dædalo et Icaro —
    signis et ornamentis templi Herculis — ara Apollinis Spodii. _

Ad lævam ejus portæ cui Electræ nomen, domus rudera sunt, quam
inhabitasse Amphitryonem memorant quum e Tirynthe ob Electryonis cædem
fugisset. Visitur adhuc inter ea rudera Alcmenæ thalamus. Eum a
Trophonio et Agamede Amphitryoni exædificatum Thebani dicunt, atque
inscriptionem in eo positam fuisse hanc:

         Uxorem Alcmenen olim quum huc ducere vellet
         Amphitryon, thalamum hunc sibi legit, quem fabricarunt
         Anchasius docta arte Trophonius atque Agamedes.

(2) Hæc igitur ibi Thebani scripta fuisse dicunt. Ostendunt etiam
Herculis ex Megara liberorum sepulcrum; de eorum morte iis omni ex parte
assentiuntur quæ sunt ab Himeræo Stesichoro et Panyasi in versus relata.
Addunt vero Thebani Herculem præ insania ipsum etiam Amphitryonem
occisurum fuisse, nisi lapide ictus somno se dedisset; eum lapidem
Minervam jecisse; Sophronistera (_resipiscendi auctorem_) nominant. (3)
Sunt eodem in loco feminarum jam fere evanidæ imagines extra aream
exstantes. Pharmacidas (_Veneficas_) vocant Thebani; missas vero a
Junone aiunt quo parturienti Alcmenæ impedimento essent. Sed eas, dum
Alcmenæ partum inhiberent, Tiresiæ filiam Historidem tali astu elusisse.
Ex eo namque loco unde ipsæ facile audire possent, alta voce jubilavit
quasi peperisset Alcmena; illas ea voce deceptas abisse, Alcmenam vero
puerum enixam. (4) Herculis illic templum cum signis, quorum alterum e
candido lapide Promachum (_propugnatorem_) vocant, Xenocriti et Eubii
Thebanorum opus; alterum, ligneum simulacrum, prisci operis Dædali
fuisse arbitrantur; quod ut credam ipse quoque facile adducor. Dedicasse
ipse Dædalus fertur ut bene de se merito gratias referret. Quum enim e
Creta fugiens sibi et Icaro filio non magna ædificasset navigia
primusque omnium velificationem adinvenisset, quo Minois classem, quæ
remis tantum utebatur, secundo impulsi vento anteverterent, tunc ipse
quidem incolumis evasit; (5) Icari vero navem imperitia gubernantis
eversam tradunt; sub undis enectum maris æstu delatum esse in insulam
supra Samum sitam atque nomine adhuc carentem; Herculem, quum forte in
illa loca venisset, agnitum cadaver sepelisse, ubi hac etiam ætate non
magnus terræ agger exstat in promontorio quod Ægæo mari imminet; et ab
Icaro hoc insulam et quod eam incingit mare nomen accepisse. (6)
Thebanis in templi fastigiis plurima ex duodecim Herculis laboribus
fecit Praxiteles. Quæ prætermisit sunt Stympheli aves et Eleæ terræ
purgatio; pro illis est cum Antæo lucta. Thrasybulus quidem Lyci filius
totaque illa Atheniensium exulum manus, quod Thebis moventes expulsis
triginta tyrannis patriam recepissent, in Herculis fano Minervam et
Herculem colossos, formis a fundo elevatis, e Pentelico lapide,
Alcamenis opus, posuerunt. Jam vero gymnasium et stadium, utrumque de
Herculis nomine appellatum, cum templo conjuncta sunt. (7) Supra lapidem
Sophronistera est Apollinis ara cognomento Spodii e victimarum cineribus
congesta. Ominum ibi divinatio observatur, qua præ ceteris maxime Græcis
uti Smyrnæos novi. Est enim apud illos quoque extra mœnia supra urbem ad
omina captanda sacrata ædes.



                               CAPUT XII.


_ Apollinis Polii cultus apud Thebanos — de Cadmo Phœnice, non Ægyptio,
    et Minervæ Phœnicio et Ægyptio nomme — varia quæ de Harmoniæ nuptiis
    ac de Semele narrantur — de Pronomo tibicine et variis modorum
    generibus. _

Apollini vero cognomine Spodio lauros priscis temporibus immolabant
Thebani; sed quum ita accidisset ut stato festoque die hostiam cædendi
tempus instaret, qui vero ut taurum adducerent missi fuerant non
venirent, de plaustro prætereunte bovem alterum arreptum mactarunt; ex
quo institutum operario bove facere. Vulgatus est præterea inter
Thebanos sermo, Cadmum Delphis Phocensi via Thebas ducente venientem
ducem itineris bovem habuisse, emptam illam de Pelagontis bubulcis et in
utroque latere insignem fuisse candida nota in lunæ speciem jam plenæ.
(2) Oportebat autem Cadmum cum sociis et exercitu ex oraculi responso
ibi consistere, quo loco bos fessa procubuisset. Illum ipsum locum hodie
quoque ostendunt. In eo sub divo ara est Minervæ cum signo quod a Cadmo
dedicatum perhibent. Refellitur facile eorum error, qui in Thebanorum
fines Ægyptium, non Phœnicem Cadmum venisse putant, vel ipso hujus
Minervæ nomine; Onga enim Phœnicum, non Sais Ægyptiorum lingua dicitur.
(3) Tradunt præterea Thebani, quo loco est arcis nunc forum, Cadmi olim
domum fuisse; thalamorum quoque ruinas ostendunt, quorum unum Harmoniæ,
alterum Semeles fuisse dicunt, quem ætate etiam nostra ab hominum
accessu custodiunt. Porro ab iis Græcis, qui Musas in Harmoniæ nuptiis
cecinisse credunt, locus in foro monstratur ubi deas cantasse ajunt. (4)
Est etiam memoriæ proditum, cum eo fulmine quo icta est Semele de cœlo
lignum decidisse in ejus thalamum; quod quum ære Polydorus exornasset,
Bacchum Cadmeum appellasse. Prope est Bacchi signum quod Onasimedes e
solido ære fecit. Aram vero Praxitelis filii elaborarunt. (5) Posita
illic etiam statua est Pronomi tibicinis, qui unus maxime apposite
omnium ad aures multitudinis permulcendas tibiis cecinit; ante id tempus
tres tibiarum species tibicinibus erant comparatæ; aliæ namque Doricis
modis fabricatæ, aliis Phrygiam harmoniam exprimebant, et diversæ ab his
ad Lydios adhibebantur modos. At Pronomus ejusmodi primus excogitavit
tibias, quæ ad omnia harmoniæ genera essent accommodatæ, primusque tam
diversos generibus modos iisdem tibiis effinxit. (6) Idem etiam vultus
habitu et insuper totius corporis motu mirifice dicitur spectatores in
theatris delectasse. Exstat ejus cantilena quam Chalcidensibus ad
Euripum fecit, ut eo carmine Delum venientes loci numina salutarent.
Huic itaque Thebani et Epaminondæ Polymnidis filio in quo diximus loco
statuas posuere.



                              CAPUT XIII.


_ De Epaminonda ejusque rebus bello gestis — bello Lacedæmoniorum cum
    Thebanis — Scedaso ejusque filiabus — pugna apud Leuctra cum
    Lacedæmoniis commissa. _

Epaminondæ majores quidem illustres generis claritate fuere, ejus vero
pater tenuiore fuit inter Thebanos re familiari quam alius mediocris
quivis; filium tamen patriis disciplinis accuratissime erudiendum
curavit; ipse ab ineunte adolescentia ad Lysin Tarentinum se discendi
causa contulit; hominem Pythagoræ Samii præceptis instructum. Bello quod
gessere cum Mantinensibus Lacedæmonii, missus esse dicitur cum aliis
Thebanis in Lacedæmoniorum auxilium Epaminondas. Is Pelopidam saucium
magno suo periculo in pugna servavit. (2) Ac deinde quum legatus
venisset Spartam quo tempore Lacedæmonii pacem eam quæ Antalcidæ vocatur
sancire decreverant, et Epaminondam rogasset Agesilaus, numquid singulas
Bœotiæ urbes in pacem jurare situri essent Thebani; respondit ille: Non
utique, Spartane, priusquam apud vos videamus singularum circa Spartam
urbium incolas jurasse. (3) Jam vero quum bellum inter Lacedæmonios et
Thebanos cœptum esset geri et Lacedæmonii quum suis tum sociorum opibus
freti Thebanos urgerent, ipse cum exercitus parte supra Cephisidem
paludem, qua Peloponnesii irruptionem facturi videbantur, castra posuit.
At Cleombrotus Lacedæmoniorum rex ad Ambrossum in Phocenses agmen
vertit: mox Chærea et iis quibus fuerat ejus aditus custodia commissa
interfectis, ad Leuctra in Bœotiam penetravit. (4) Eo in loco quum ipsi
Cleombroto, tum universis Lacedæmoniorum copiis ostenta divinitus
evenerunt. Mos fuit regibus Spartanis ad bellum proficiscentibus ovium
greges in extremo agmine habere, ut inde quum hostias diis mactarent,
tum ante certamina rimarentur, an lætos exta successus portenderent.
Earum pecudum duces itineris erant capræ, quas Catœadas nominant
pastores. Tunc quidem gregem invadentes lupi ovibus nullam sane noxam
intulerunt, solas vero Catœadas necarunt. (5) Dicuntur etiam Lacedæmonii
filiarum Scedasi diris obnoxii fuisse. Scedaso enim Leuctris domicilium
habenti filiæ fuere Molpia et Hippo. Eas jam nubiles Lacedæmonii homines
jura divina violantes Phrurarchidas et Parthenius per vim vitiarunt.
Puellæ contumeliam minime ferendam ratæ laqueo vitam continuo finierunt.
Ipse Scedasus, quum Spartæ judicium postulanti datum non fuisset,
Leuctra reversus manum sibi intulit. (6) Huic Scedaso tunc Epaminondas
ejusque filiabus parentavit, votaque nuncupavit professus prœlium non
magis pro Thebanorum salute, quam eam injuriam ulciscendi causa
commissum iri. Sed Bœotii nominis ducum non eædem erant, verum
vehementer discrepantes sententiæ. Nam Epaminondæ, Malgidi et Xenocrati
placebat quam celerrime pugnam capessere; Damoclidas vero et Damophilus
et Simangelus congrediendum neutiquam censebant, sed conjugibus et
liberis in Atticam amandatis ad obsidionem sustinendam quæ pertinerent
esse omnia comparanda. (7) Atque horum quidem sex in hunc modum consilia
variarunt. Ubi vero septimi, qui ad Cithæronis angustias præsidio fuerat
præfectus, Bacchylides ei nomen fuit, ad exercitum reversi suffragio est
eorum qui Epaminondæ assensi fuerant sententia comprobata, decreverunt
omnes prœlio belli fortunam experiri. (8) Erant quum alii ex Bœotis
Epaminondæ suspecti, sed præ ceteris Thespienses. Veritus igitur ne dum
manus consererentur partes proderent, potestatem fecit omnibus qui
vellent e castris domum concedendi. Quare quum Thespienses, tum reliqui
Bœoti qui a Thebanis erant alieniores, discessere. (9) Quum vero ad
manus ventum esset, Lacedæmoniorum socii conceptum in illos jam ante
animo odium aperte declararunt, nempe qui neque locum tenuerint et in
quam partem hostis impressionem fecisset, terga dederint. Æquavit inter
duas acies certamen quod pristina rei militaris scientia et patriæ
gloriæ retinendæ cura Spartanos incitabat; Thebani sibi pro patria, pro
conjugibus et liberis propositum certamen videbant. (10) Postea vero
quam et alii de Lacedæmoniorum primoribus et rex ipse Cleombrotus
occubuit, ibi Spartanos tametsi graviter affectos adegit necessitas, ut
locum pugnando tuerentur suum. Erat enim magno apud Lacedæmonios
dedecori regis cadaver sinere in hostium esse potestate. (11) Thebani
certe victoriam adepti sunt omnium præclarissimam quas de Græcis Græci
unquam reportaverint. Postero die Lacedæmonii suorum cadavera ad
sepulturam misso ad Thebanos caduceatore poposcerunt. Epaminondas vero
quum sciret maxime in dissimulandis calamitatibus suis callidos esse
Spartanos, sociis se prius eorum cadavera tollendi facultatem daturum
respondit; ac deinde se facile suos a Lacedæmoniis humari passurum. (12)
Quod quum ita constitutum esset, sociorum aliis suos non fuit omnino
quod tollerent, quum neminem amisissent; alii quam paucissimos
desiderarunt; tum demum Lacedæmonii suos sustulerunt, et Spartanis
confiteri necesse fuit suorum illam stragem fuisse maxime. De Thebanorum
quidem et eorum qui permanserant Bœotorum numero septem duntaxat et
quadraginta desiderati fuere, quum e Lacedæmoniis ipsis plures quam
mille cecidissent.



                               CAPUT XIV.


_ De iis, quæ Leuctricam pugnam consecuta sunt — Epaminondas
    Thespienses, qui Ceressum confugerant, ejicit — Epaminondas ab
    Arcadibus arcessitur, Megalopolin condit et Messenen restituit —
    Epaminondas Iphicratem fugat — capitis arcessitur. _

Post pugnam edicto permisit ceteris Peloponnesiis ut domos quique suas
redirent; solos Lacedæmonios ad Leuctra interclusos tenuit. Verum quum
certior factus esset Spartanos ex urbe effusos suis in auxilium
universos venire, hostibus quo vellent abeundi sub certis conditionibus
potestatem dedit, suis asserens multo esse optabilius ex Bœotia bellum
in Laconiam propulsare. (2) Thespiensibus, quod et vetera in se
Thebanorum odia et recentem eorum felicitatem suspectam haberent, visum
est urbe relicta Ceressum confugere. Est Ceressus castellum in
Thespiensi agro, quo jam olim multo cum exercitu invadentibus Thessalis,
se receperant. Quo tempore quum Ceressi expugnandi spes post longos
conatus Thessalos frustrata esset, Delphos dei consulendi causa
miserunt, (3) a quo hujusmodi oraculum est redditum:

          Leuctra mihi umbrosa est curæ, est et Alesia tellus
          et Scedasi soboles geminæ miseranda puellæ.
          Pugna illic atrox miscebitur; haud erit ullus
          qui sciat hoc hominum, lumen juvenile priusquam
          perdiderint Dores, fatalis ubi ingruet hora.
          Tunc quoque non alio capietur Marte Ceressus.

(4) Epaminondas expugnato Ceresso ac Thespiensibus qui illuc confugerant
ejectis ad Peloponnesi res ordinandas maturavit, magno studio
accersentibus Arcadibus, ac primo statim adventu Argivos ipsius
amicitiam expetentes socios adscivit, Mantinenses in vicos ab
Agesipolide dispersos in veterem urbem reduxit; Arcadibus ut parva
oppida, quibus ad se tuendum deerant vires, delerent ab eo persuasis,
communem patriam condidit urbem, quæ ad nostra usque tempora Megalopolis
(_magna urbs_) nominatur. (5) Exacto imperii tempore quum lex capitis
pœnam ei qui imperium continuasset, irrogaret, alienissimo reipublicae
tempore non esse existimans legis rationem habendam, imperium retinuit,
profectusque cum exercitu Spartam, quum Agesilaus ad pugnam suos non
eduxisset ad Messenen restituendam cogitationem convertit suam. Eos enim
qui nunc nomen servant Messenios ipse restituit Epaminondas; qua de re
in exponendis Messeniorum rebus quæ opus fuere a me sunt explicata. (6)
Interea quum Thebanorum socii dissipati fines Laconici agri
excursionibus et direptionibus infestos reddidissent, adduxit ea res
Epaminondam ut in Bœotiam exercitum reportaret; quumque jam ad Lechæum
accederet ac prope esset ut ex locorum angustiis et difficultatibus
evaderet, occurrit Iphicrates Timothei filius cum cetratis et aliis
Atheniensium copiis quas contra Thebanos ducebat. (7) Ibi Epaminondas
invadentes in fugam vertit, et ad ipsa Athenarum mœnia persecutus, quum
egredi ad pugnam suos vetaret Iphicrates, Thebas agmen retro egit. Jam
vero capitis accusatus quod exacto imperii tempore Bœoticam præturam
continuasset, condemnationem effugit; atque ii quibus judicandi sors
obtigerat, ne suffragium quidem iniisse dicuntur.



                               CAPUT XV.


_ Thebani Alexandro, Thessalorum tyranno, Pelopidam in vinculis tenenti
    bellum inferunt — Orchomenios expellunt — Epaminondas ad Mantineam a
    Gryllo Atheniensi occiditur — quæ signo Epaminondæ inscripta
    fuerunt, memorantur. _

Postea vero quum Alexander Thessaliæ tyrannus Pelopidam ad se quum
privata tum publica fretum amicitia venientem in vincula conjecisset, ut
eam hominis perfidiam et contumeliam ulciscerentur Thebani, contra illum
statim exercitum compararunt, ducesque ejus expeditionis Cleomenem
declararunt et Hypatum, qui tum temporis Bœotarcharum munere
fungebantur. Epaminondas inter ordinarios milites locum habebat. (2)
Angustias Thermopylarum jam superaverant, quum Alexander ex insidiis
inter aspreta erumpens hosti negotium cœpit facessere. Universus itaque
exercitus quum spem salutis in dubium vocari animadverteret, Epaminondæ,
ipsis Bœotiæ præfectis summa voluntate assentientibus, imperium
decrevit. Alexander simulac ad Epaminondam imperium translatum
intellexit, prœlium committere non est ausus ac Pelopidam ultro dimisit.
(3) Dum aberat Epaminondas, Orchomenios Thebani suis sedibus expulerant;
quod ille pro infortunio habendum esse censuit; quin etiam affirmavit,
si adfuisset, nullo pacto tantum se a Thebanis facinus committi passurum
fuisse. (4) Deinde quum ipsi iterum imperium decerneretur, cum exercitu
rursus in Peloponnesum veniens Lacedæmonios ad Lechæum prœlio fudit,
cumque iis ex Achæis Pellenenses et ex Atheniensibus eos quos duxerat
Chabrias. Erat a Thebanis constitutum, ut quoscunque ex aliis populis
captivos haberent, pretio dimitterent; Bœotici vero nominis exules
capitis damnatos occiderent. At Epaminondas quum Sicyoniorum oppidum
Phœbiam, expugnasset, in quo maxima pars erat Bœotorum exulum, eos qui
comprehensi fuerant,... dimisit, alienæ singulos patriæ nominibus, ut ei
in mentem venit, recensos. (5) Jam vero quum ad Mantineam victoriam
esset adeptus, ab Atheniensi milite est interfectus; et Athenis ubi
equestris pugna picta est, miles ille, Gryllus Xenophontis filius,
Epaminondam occidens ostenditur. Ejus pater Xenophon nempe is fuit qui
se Cyro contra regem Artaxerxen comitem præbuit, et redeuntibus ad mare
Græcis dux fuit.

6. Ad Epaminondæ statuam elegi adscripti sunt, quibus et alia de eo
prædicantur et quod per ipsum fuerit Messene restituta et Græcis parta
libertas. Elegi hujusmodi sunt:

             Consiliis nostris laus est attrita Laconum,
              Messenen tandem pulsa redit soboles,
             jam Thebes circa cincta est Megalepolis armis,
              legibus et fruitur Græcia tota suis.

Atque hæc quidem ad viri gloriam pertinent.



                               CAPUT XVI.


_ Reliqua Thebarum memoranda, Ammonis delubrum a Pindaro dedicatum — de
    tribus Veneris cognominibus ab Harmonia inditis — Cereris Θεσμοφόρου
    templum et signum — Bacchi Lysii delubrum. _

Proxime abest Ammonis delubrum, cui signum Calamidis opus Pindarus
dedicavit. Idem etiam ad Ammonios in Libyam Ammoni hymnum misit. Mea
adhuc ætate in triangula pila hymnus iste Pindari exstabat, ad aram quam
Lagi filius Ptolemæus Ammoni statuit. Secundum Ammonis fanum apud
Thebanos Tiresiæ est, quod Auguraculum appellatur. Proxime Fortunæ ædes;
(2) fert dea Plutum infantem. Tradunt Thebani, manus et os ejus signi
fabricasse Xenophontem Atheniensem, reliqua Callistonicum civem suum.
Callidum sane fuit commentum, in manus Fortunæ tanquam vel matris vel
nutricis Plutum ponere. Neque minus prudenter Cephisodotus, qui Pacem
Atheniensibus fecit Plutum in sinu habentem. (3) Sunt etiam Thebanis
Veneris signa lignea tam antiqua, ut dedicata dicantur ab Harmonia,
fabricata vero de rostris, quæ Cadmi naves habebant lignea. Tres Veneres
sunt, quarum unam Cœlestem, Popularem alteram, tertiam Apostrophiam
nominant; (4) cognomina imposuit Harmonia, Cælestis purum significans et
corporum cupiditate vacantem amorem; Popularis ob Venerios congressus;
Apostrophiæ (_Aversatricis_), quo ab exlege cupiditate et incestis
stupris hominum genus averteret. Multa enim apud Barbaros, multa apud
Græcos sciebat Harmonia per nefarios concubitus turpiter commissa,
qualia postea de Adonidis matre, de Phædra Minois filia deque Tereo
Thraciæ rege decantata sunt. (5) Cereris quidem Legiferæ fanum Cadmi et
ejus posterorum domum aliquando fuisse dicunt. Deæ simulacrum supra
pectus duntaxat in aperto est. Fixa eo in loco sunt ænea scuta; fuisse
illa procerum Lacedæmoniorum aiunt, qui ad Leuctra ceciderant. (6) Ad
eas portas quæ Prœtides dicuntur theatrum surgit. Theatro proxima est
Bacchi ædes cognomento Lysii. Cognominis causa, quod quum olim captivos
complures ex Thebanis vinctos Thraces abducerent, eos, quum ad
Haliartiorum fines ventum esset, vinculis solutos deus dimisit illisque
Thracas somno oppressos occidendos præbuit. Alterum quod in ea æde
signum est, Semeles esse dicunt Thebani; ac semel tantum statis diebus
quotannis templum aperiri referunt. (7) Sunt ibidem Lyci domus ruinæ et
sepulcrum Semeles; nam Alcmenæ sepulcrum non est; sed eam post mortem in
lapidem conversam memorant, neque omnino de ea idem est Thebanis qui
Megarensibus sermo. Dissentiunt enim plerumque inter se aliis item de
rebus plerisque omnibus Græci. Erecta etiam ibi sunt a Thebanis
Amphionis liberis monumenta seorsum maribus a puellis.



                              CAPUT XVII.


_ De aliis Thebarum memorandis, Dianæ Eucleæ delubro et Antipœni
    filiabus pro patria mortem sponte oppetentibus — Minervæ Zosteriæ
    signis — Zethi et Amphionis sepulcro — de Phoco et Antiope narratio
    — de saxis quæ Amphionis cantum secuta sunt. _

Prope est Dianæ delubrum Eucleæ (_Gloriosæ_). Signum Scopæ opus est.
Sepultas in templo Antipœni filias dicunt Androcleam et Alcidem. Quum
enim Thebani duce Hercule cum Orchomeniis prœlium commissuri essent,
oraculum redditum est, ejus belli victoriam penes eos fore quorum civis
qui generis. claritate præstaret sibi ipse mortem ultro conscisceret.
Erat Antipœnus natalium dignitate omnium suorum civium facile princeps,
sed adduci is non poterat ut libenter mortem pro populi salute
oppeteret; at ejus filiæ alacriter se devoverunt. Necem itaque quum sibi
ipsæ conscissent, publicos promeritæ sunt honores. (2) Ante ædem Eucleæ
Dianæ leo e lapide factus collocatus est. Dedicasse dicitur Hercules
victis in pugna Orchomeniis et eorum rege Ergino Clymeni filio. Proxime
abest Apollo Boedromius et qui Agoræus (_Forensis_) vocatur Mercurius;
fuit hoc quoque Pindari donum. Distat liberorum Amphionis rogus a
sepulcris dimidium stadii. Permanet adhuc hujus rogi cinis. (3) Prope
duo sunt Minervæ lapidea signa Zosteriæ cognomento, ab Amphitryone, ut
perhibent, dedicata; illic enim dicitur arma induisse cum Eubœensibus et
Chalcodonte congressurus: ipsum vero arma induere veteres Cingere
(ζώσασθαι) dixerunt. Homerum quoque quum Agamemnonem Marti, similem zona
fecisset, de armorum ornatu id intelligi voluisse putant. (4) Exstat
Zethi et Amphionis commune monumentum terræ non sane magnus tumulus; ex
eo qui Tithoream Phocensium incolunt terram, surripere magnopere
student; eo vero id agunt tempore quum sol taurum permeat. Tunc enim si
amotam ex eo tumulo terram ad Antiopes monumentum (adjecerint), ager
suus Tithorensibus fœcundior redditur, Thebanis longe secus: quare per
eos dies diligenter sepulcrum custodiunt Thebani. (5) Id ita esse ex
Bacidis oraculis persuasum est utrique urbi. Sunt enim in oraculis istis
etiam hæc:

             Inferias quando a Tithorensi plebe precesque
             et vota accipiet cum fratre Amphione Zethus,
             Phœbus Agenoreum irradiat quum lumine Taurum;
             tum noxam ingentem vitato quæ ingruit urbi.
             Nam fruges in agris pereunt, si siveris illos
             demere de terra Phocique apponere busto.

(6) Phoci monumentum Bacis dixit hac de causa: Lyci uxor præ ceteris
diis Baccho honorem habebat; quum vero passa esset quæ vulgo prodita
sunt, Bacchus Antiopæ vehementer succensuit; invidia vero deorum esse
solet, unde immanes excitentur pœnæ; narrant itaque Antiopen insaniisse
et mente captam totam pererrasse Græciam; Phocum vero Ornytione Sisyphi
filio genitum, quum in eam incidisset (_?_), insaniæ morbo liberasse et
uxorem duxisse; quocirca commune Antiopiæ et Phoco monumentum positum
fuit. (7) At eos lapides qui Amphionis tumulo subjacent nulla cura aut
arte elaborati, ea tradunt esse saxa quæ Amphionis cantum secuta
fuerant. Etiam de Orpheo proditum est feras fidibus canentem secutas.



                              CAPUT XVIII.


_ Memoranda sepulcra in via a Thebis Chalcidem versus, Menalippi — Tydei
    — sepulcra Œdipi filiorum et sacra, quæ ibi fiunt — sepulcrum
    Hectoris et Œdipodius fons. _

Thebis Chalcidem ab his Prœtidibus portis iter est. In ipsa militari via
Melanippi sepulcrum ostenditur, viri bellicis laudibus Thebanorum longe
præstantissimi, qui quum Thebas Argivi oppugnatum venissent, Tydeum et
Mecisteum Adrasti fratrem occidit; interfectus vero et ipse ab Amphiarao
dicitur. (2) Huic tumulo proximi sunt rudes lapides tres. Qui Thebanorum
vetustas res commemorant, ibi Tydeum situm esse autumant et a Mæone
sepultum. Homeri vero ex Iliade versum in hujus rei testimonium
proferunt:

             Tydeos, alta tegit Thebis quem terra sepultum.

(3) Exin proxima sunt Œdipi filiorum sepulcra. Ad ea quæ fiunt sacra
etsi ipse non spectavi, narrantibus tamen fidem habui. Aiunt enim
Thebani et aliis ex iis qui heroes vocantur, et Œdipi filiis inferias a
se mitti. His vero dum addent, quum flammam, tum emissum ex ea fumum in
partes duas discedere. (4) Id ego ut crederem me adduxit quod in Mysia,
quæ supra Caicum est, vidi. Est ibi modica urbs Pioniæ appellata, cujus
conditorem Pionin de posteris Herculis unum incolæ perhibent. Huic dum
parentant, sponte fumus e sepulcro exsilit. Hoc ipse dum accideret vidi.
Tiresiæ etiam monumentum, quod abest a sepulcro filiorum Œdipi stadia
ferme quindecim, ostendunt Thebani. Verum quum et ipsi fateantur
Tiresiam in Haliartia e vita excessisse, cenotaphium esse qui apud se
est tumulum credunt. (8) Est etiam ad eam quæ Œdipodia appellatur aquam
Hectoris Priami filii apud Thebanos monumentum. Ejus enim ossa ex
hujusmodi oraculo ab Ilio se deportasse tradunt:

             Excelsa incolitis Cadmi qui mœnia Thebas,
             si patriam optatis nunquam non esse beatam,
             ex Asia transferte domum magni Hectoris ossa;
             hic Jovis imperio heroem sua justa manebunt.

(6) Œdipodia vero aqua idcirco est nuncupata, quod in ea paternæ cædis
cruorem Œdipus abluerit. Proxime ad fontem est Amphidici sepulcrum. Hic
Amphidicus, sicuti narrant Thebani, Parthenopæum Talai filium, dum pugna
cum Argivis committeretur, occidit. Nam Thebaidis versus qui sunt de
Parthenopæi cæde, Periclymenum ejus interfectorem fuisse testantur.



                               CAPUT XIX.


_ De loco Teumeso et Minervæ Telchiniæ templo — Glisantis reliquiis et
    loco Serpentis Caput dicto — monte et Jove Hypato — Harmatis et
    Mycalessi urbium reliquiis ac Cereris Mycalessiæ templo — Aulide et
    memorandis ibi. _

In hac eadem militari via vicus est Teumesus, ubi occultatam a Jove
Europam ferunt. Est alius quoque de Teumesia vulpe sermo, Bacchum
scilicet iratum ad Thebanorum perniciem eam feram ali voluisse; quæ quum
jam prope ab eo cane quem Procridi Erechthei filiæ Diana dono dedit
caperetur, et vulpes et canis in lapidem sunt conversi. Est Teumesi
etiam Minervæ Telchiniæ ædes, in qua nullum exstat signum. Quod cognomen
deæ attinet, licet suspicari partem Telchinum, qui in Cypro olim
habitabant, in Bœotiam profectam templum dedicasse Minervæ Telchiniæ.
(2) A Teumeso stadia ad lævam septem progressis Glisantis ruinas se
ostendunt, et ante illas ad viæ dexteram tumulus non magnus quum agresti
silva, tum consitis arboribus opacus. Illic humati sunt qui Ægialeum
Adrasti filium sunt ad bellum Thebanum secuti Argivorum proceres, et
inter eos Promachus, Parthenopæi filius. Ægialeo vero ipsi Pagis
monumentum erectum esse jam ante, dum Megarensium res persequerer,
exposui. (3) Qua Thebis recta Glisantem iter est, locum videas rudibus
lapidibus circumseptum: Serpentis Caput Thebani vocant. Serpentem enim,
quocunque ille fuerit nomine appellandus, e lustro suo caput ibi
exserentem gladio a Tiresia, quum forte illuc venisset, percussum
tradunt, atque ex eo nomen inditum loco. Supra Glisantem mons est cui
nomen Hypati (_Supremi_); et in eo Jovis Hypati est templum cum signo.
Torrentem fluvium præterlabentem Thermodontem nuncupant. Teumesum versus
et in viam quæ Chalcidem ducit regressis in conspectu est Chalcodontis
monumentum; qui, quum prœlium inter Thebanos et Eubœenses fieret, ab
Amphitryone est occisus. (4) Cernuntur exinde urbium Harmatis et
Mycalessi ruinæ; illi nomen, quod eo in loco, non autem ubi Thebani
dicunt, Amphiaraum cum curru in terræ voraginem descendisse Tanagræi
memorant. Mycalessum vero appellatam est utriusque populi consensus,
quod bos ea, quæ ad Thebas Cadmo et ejus sociis dux fuit, illic
immugierit. Quemadmodum vero Mycalessus fuerit ad vastitatem redacta,
est a me in ea quæ ad Atheniensium res pertinet historia expositum. (5)
In ea quæ ad mare spectat Mycalessi parte est Cereris Mycalessiæ fanum;
occludi illud singulis noctibus et aperiri ab Hercule ferunt; Herculem
vero ipsum de iis unum esse qui sunt Idæi Dactyli appellati. Ostenditur
eodem in loco hujusmodi miraculum: ad simulacri pedes poma omnia quæ
ferre solet autumnus exponunt; ea quam recentissima totum annum
perdurant. (6) Ad Euripi, qua parte is Eubœam a Bœotiorum finibus
dividit, et Mycalessiæ Cereris dexteram paulo longius progressis est
Aulis. Nuncupatam credunt ab Ogygis filia. Est ibi Dianæ ædes et duo in
ea e candido marmore signa; faces altera præfert, jaculanti est altera
similis. Ad ejus templi aram quum ex Calchantis vaticinio essent Græci
Iphigeniam immolaturi, pro puella cervam mactandam submisisse deam
perhibent. (7) Platani vero ejus cujus in Iliade mentionem facit
Homerus, nunc etiam in templo reliquam e trunco partem servant. Proditum
memoriæ est, quum Aulide per malaciam Græci detinerentur, ubi repente
secundi venti flare cœperunt, mactasse statim eos Dianæ quascumque vel
feminas vel mares habuit quisque in promptu hostias; mansisse dehinc
ritum ut quavis hostia Aulide litari possit. Ostenditur etiam fons ad
quem platanus enata est: et prope in colle Agamemnonis tabernaculi æneum
limen. (8) Palmæ vero ante ædem surgunt fructum ferentes, qui non est
omnino suavis edentibus uti palmulæ ex Palæstina; mitiorem tamen iis quæ
in Ionia leguntur. Homines non sane multi Aulidem incolunt, et ii omnes
figulinam exercent. Agrum istum et totam Mycalessi atque Harmotis
viciniam colunt Tanagræi.



                               CAPUT XX.


_ De Delio, Apollinis templo — Tanagræ conditore, denominatione et
    memorandis — de Tritone et Baccho narratio. _

In Tanagræorum finibus ad mare est quod Delium vocatur. In eo sunt Dianæ
et Latonæ signa. Urbis suæ primordia Tanagræi Pœmandro Chæresilai filio,
Iasii nepoti, Eleutheris pronepoti, accepta referunt; et Eleutherem
quidem ex Apolline et Æthusa Neptuni filia genitum dicunt, Pœmandrum
ipsum in matrimonio habuisse Tanagram Æoli filiam; Corinna tamen
versibus mandavit Asopi illam fuisse. (2) Hanc eo ætatis vivendo
processisse, ut vicini dempto ei hoc nomine quum mulierem ipsam tum
progressu temporis urbem quoque Græam (_anum_) appellarint, ac nomen
istud eousque permansisse, ut Homerus quo loco Græcorum populos recenset
hoc utatur versu:

              Thespiam Græamque et latam arvis Mycalessum.

(3) Sed interjecto dein tempore pristinum nomen recepit. Est etiam
Tanagræ Orionis monumentum et Cerycius mons, in quo editum in lucem
Mercurium tradunt; Polus præterea qui dicitur vicus. In eo Atlantem
consedisse ferunt, et quæ sub terra sunt et res cœlestes diligenter
investigantem. Quod ab Homero etiam dictum norunt:

            Filia magnanimi Atlantis, qui cærula ponti,
            qui cœlum ac terras prospectat, quique columnis
            proceris gemini dirimit confinia mundi.

(4) Est in Bacchi æde dignum quod spectetur simulacrum ex Pario marmore,
Calamidis opus. Admirationem intuentibus majorem Triton affert; de quo
dignitatis plenior sermo hic est: Tanagræorum matronas, antequam Bacchi
arcana celebrarent ad mare, quo expiationis causa lavarent, descendisse;
in eas natantes Tritonem impetum fecisse; implorantibus numinis opem
Bacchum præsto fuisse, et ab eo pugna Tritonem superatum. (5) Alter vero
est sermo non ille quidem superiori par dignitate, sed a fide hominum
minus abhorrens: quæcunque ad mare agerentur pecora dicit ex insidiis
Tritonem adoriri et rapere, invadere etiam leviora navigia solitum.
Tandem Tarnagræi vini craterem exponunt; ad eum quum accurrisset Triton
odore allectus, potum et somno correptum in litore se prostravisse; mox
a Tanagræo homine bipenni caput ei a cervice abscissum; eo factum ut et
nunc sine capite cernatur. Quoniam vero tunc eum temulentum cepit, a
Baccho occisum crediderunt hominem.



                               CAPUT XXI.


_ Tritonum forma describitur — de tauris Æthiopicis — alce — martichora
    seu androphago, et serpentibus volucribus. _

Vidi ego et alium Tritonem Romanorum in thesauris rerum admirabilium,
sed hoc qui apud Tanagræos est magnitudine inferiorem. Hanc præ se
ferunt Tritones figuram: capitis coma persimilis est ranunculis colore,
et capillum omnino nullum ab aliis possis discernere; reliquum corpus
squama inhorrescit minuta, quali squatus piscis: branchias infra aures
habent, nares hominis, rictum oris latiorem et dentes belluæ; oculi
glauci mihi esse visi sunt; manus etiam illis sunt digitique et ungues
ea forma qua superiores conchyliorum testæ; sub pectore et ventre pro
pedibus cauda uti delphinis. (2) Vidi etiam Æthiopicos tauros, quos ex
re ipsa Rhinocerotas nominant; quod illis e nare extrema cornu prominet,
et paulo superius alterum non sane magnum; in capite vero nullum prorsus
habent. Præterea et Pæonios tauros spectavi, hirto corpore quum omni ex
parte tum præcipue pectoribus et mentis; nec minus Indicos camelos, qui
eodem prope quo pardi sunt colore. (3) Est etiam fera quam alcen dicunt,
media quadam inter cervum et camelum specie; gignitur in terra Celtica:
belluarum hanc unam nequeunt homines aut investigare au prævidere; sed
alias indagantibus feras hanc fortuito nanciscuntur. Præsentit hominem
olfactu ex longo intervallo, uti narrant, et in retrusos anfractus et
speluncas profundissimas confugit. Venatores ubi campestres vel montanos
saltus mille minimum stadiorum in orbem continenti indagine cinxerint,
ita ut constanter omnes quem quisque ceperit in eo ambitu locum
obtineant, ad intimos eadem agminis forma recessus progressi feras omnes
in medio comprehendunt et inter eas alcen; quæ si forte lustrum in ea
regione non habuerit, nulla utique reliqua est ad capiendum sollertia.
(4) Jam vero eam belluam, quam Ctesias in historia de Indis martichoram
ab illis scribit appellari, a Græcis androphagum, non aliam a tigride
esse crediderim. Dentium illi in maxilla altera triplicem ordinem esse
et in extrema cauda aculeos habere quibus et se cominus tueatur et
venatores eminus tanquam sagittis petat, hanc ego famam, quæ veluti per
manus tradita inter Indos increbuit, minime veram esse arbitror, sed præ
nimio terrore fuisse homines hallucinatos. (5) In colore etiam decepti
sunt, quod videlicet si quando tigrin in sole viderint, ob splendorem
ruber et concolor esse videbatur; aut explicandus error ex cursu
celeritate, aut, ubi non currit, ex continuis illis bestiæ
conversionibus; idque eo facilius accidere potuit, quod non ex propinquo
conspici solet. Equidem existimo, si quis vel Africæ vel Indiæ aut
Arabiæ extremos fines peragret, ut cognoscat num sint illis in locis
quotcunque sunt apud Græcos animalium formæ, primum eorum multas omnino
non inventurum, deinde quæ sunt ejusdem generis feras alia longe esse
specie ei visum iri. (6) Neque enim homines tantum ex cœli terræque
varietate diversam obtinent formam, sed idem etiam reliquis accidit
animantibus. Nam quum Libycæ aspides alio sint atque Ægyptiacæ colore,
in Æthiopia haud minus quam homines nigras terra alit. Quocirca neque ad
assentiendum proclivior quisquam esse debet, neque se omnino incredulum
ad ea quæ sint rariora præbere. Volucres ego serpentes nusquam spectavi;
ut reperiri tamen credam eo maxime adducor, quod homo Phryx scorpium
locustis simillimas pinnas habentem in Ioniam attulit.



                              CAPUT XXII.


_ De templis et signis, qui Tanagræ sunt — Mercurio Criophoro et
    Promacho — Corinnæ monumento — gallinaceorum duobus generibus —
    monte Messapio, urbe Anthedone ejusque memorandis, Cabirorum templo
    — loco, qui Glauci saltus appellatur. _

Sunt Tanagræ juxta Bacchi, delubra tria; Themidis unum, alterum Veneris,
Apollinis tertium, in quo cum Apollinis etiam Dianæ et Latonæ signa
posita sunt. Quod vero ad Mercurii templa duo attinet, quorum alterum
Criophori (_Arietem portantis_), Promachi (_Propugnatoris_) alterum
nuncupant, superioris quidem cognominis eam esse causam dicunt, quod
pestilentiam Mercurius averterit circumlato in murorum ambitu ariete; ob
eamque rem Mercurium Tanagræis Calamis fecit arietem humeris portantem.
Qui puberibus ceteris forma præstare judicatus fuerit, is festo Mercurii
die agnum humeris portans muros circumambulat. (2) Propugnatorem vero
Mercurium idcirco vocari aiunt, quod invadentibus aliquando classe ex
Eubœa Tanagræum agrum Eretriensibus, ephebos in pugnam eduxerit; et ipse
etiam velut ephebus strigili armatus præ ceteris Eubœenses in fugam
verterit. In Promachi fano portulacæ arboris, quod plantæ ejus fructu
nutritum Mercurium prodidere (_?_), reliquiæ dedicatæ sunt. Non procul
theatrum et prope id porticum erexerunt. In eo sane Tanagræi præcipuam
quandam præ cunctis Græcis religionis rationem mihi habuisse videntur,
quod seorsum a profanis ædibus deorum templa ædificanda curarunt, in
pura scilicet area et ab hominum negotiationibus sejuncta. (3) Corinnæ,
quæ sola apud Tanagræos cantica fecit, in celebri urbis loco est
monumentum; in gymnasio ipsa picta est tænia redimita, victoriæ illud
insigne quod Thebis carmine Pindarum vicerit. Vicisse eam arbitror et
linguæ causa (neque enim Dorica, uti Pindarus, cecinit, sed ea quam
essent facile Æolenses percepturi). et quod fuerit ea sui temporis
feminarum formosissima, si qua ex imagine petenda est conjectura. (4)
Sunt Tanagræ gallinaceorum genera duo, pugnaces et qui cossyphi
(_merulæ_) dicuntur. Hi eadem sunt qua Lydorum aves magnitudine, colore
corvo similes, palearia et crista ad anemones similitudinem; notas
habent candidas in rostri et caudæ extrema parte non utique magnas. Hæc
propemodum eorum forma est. (5) In ea Bœotiæ parte quæ ad lævam Euripo
est, Messapius mons se attollit. Infra eum est maritima Bœotiorum urbs
Anthedon. Nomen ei contigisse tradunt vel ab Anthedone nympha, vel ab
Antha Neptuni filio ex Alcyone Atlantis filia, quod is hujus loci
dominatu fuerit aliquando potitus. Est apud Anthedonios medio maxime
urbis loco Cabirorum templum cum sacro luco; ab eo proxime abest Cereris
et Proserpinæ ædes. Signa dearum e candido marmore. (6) Bacchi vero
templum cum simulacro fecerunt ante urbis mœnia, qua ad mediterranea
iter est. Sunt eo in loco Iphimedeæ et Aloei filiorum sepulcra. Fuisse
ab Apolline interemptos, cum Homero convenit Pindaro, qui in Naxo quæ
supra Parum est vitam eos finiisse dicit. Horum sunt Anthedone
monumenta. Est præterea ad mare locus, quem Glauci Saltum nuncupant. (7)
Piscatorem fuisse Glaucum et repente herba quadam gustata inter maris
deos receptum et futura etiamnum prædicere quum alii credidere, tum
præcipue navigatores multa quotannis de ejus divinatione memorant. Quæ
quum ab Anthedoniis Pindarus et Æschylus accepissent, illi quidem curæ
non fuit multa de Glauco versibus suis mandare, quum Æschylus totius
fabulæ argumentum a Glauco deduxisset.



                              CAPUT XXIII.


_ Memoranda ad Thebarum portas Prœtides — Pindari monumentum et varia de
    Pindaro — de urbe Acræphnio et monte Ptoo — urbe Larymna. _

Apud Thebanos ad Prœtides portas est quod Iolai vocatur gymnasium, et
item stadium quale in Olympia et apud Epidaurios, terræ scilicet agger.
Ostenditur etiam eo in loco Iolai sacellum. E vita vero illum in
Sardinia excessisse simulque ex Atheniensibus et Thespiensibus qui cum
eo illuc transmiserant, ipsi etiam Thebani confitentur. (2) Superata
dextra stadii parte est hippodromus et in eo Pindari monumentum.
Pindarum, quum esset adhuc adolescentulus, Thespias proficiscentem, per
æstatem meridiano calore fessum somnus corripuit. Is igitur quo erat
habitu paululum supra viam decumbit. Apes ad dormientem advolant et ad
labia favos ei affingunt. Hoc fuit carmina pangendi Pindaro initium. (3)
Quum vero jam late per totam Græciam magna esset famæ celebritate, ad
summum gloriæ fastigium eundem evexit Pythia, quæ Delphos jussit æquam
omnium quæ Apollini deferrentur primitiarum partem Pindaro tribuere.
Exacta jam ætate in somnis videre visus est adsistere Persephonen, et
queri unam se ex omnibus diis non fuisse ipsius carminibus exornatam;
verum ubi ad eam venisset, suum etiam ipsi hymnum esse facturum. (4)
Paulo post, atque adeo ante decimum ab eo somnio diem, vita est
defunctus. Erat Thebis anus quædam Pindaro genere conjuncta et in
plerisque ejus canticis decantandis valde exercitata. Ei Pindarus se per
quietem ostendens hymnum in Persephonen cecinit. Illa experrecta statim
conscripsit omnia, quæ cantantem Pindarum per visum in quiete audierat.
In eo sane cantico inter alia Ditis cognomina est Chrysenius (_aureas
tenens habenas_), quod ad Proserpinæ raptum pertinere patet. (5) A
Pindari monumento ad Acræphnium itur via magna ex parte plana. Fuisse ab
initio eam urbem tradunt in Thebani agri parte, et compertum habeo
confugisse illuc postea profugos e Thebanis homines, quo tempore Thebas
Alexander evertit. Illi enim præ corporis imbecillitate et senectute
quum ne in Atticam quidem recipere se potuissent, hoc loco considerunt.
Situm est oppidum in Ptoo monte. Quæ spectentur illic digna, Bacchi ædes
et signum. (6) Progressus stadia ferme quindecim ab urbe ad dexteram
Apollinis Ptoi templum videas. Athamantis et Themistûs filium fuisse
Ptoum (a quo Apollini cognomen et monti nomen datum) Asius versibus suis
prodidit. Ante Macedonum expeditionem et excisas ab Alexandro Thebas
fuit eo in loco oraculum minime fallax. Venisse aliquando narrant
Europensem hominem Myn nomine, a Mardonio missum; ei roganti suæ linguæ
verbis, respondisse deum non Græca, sed ipsum etiam Carica lingua. (7)
Superato jam Ptoo monte est ad mare Bœotorum urbs Larymna; nomen inditum
ferunt a Larymna Cyni filia. Ejus natales altius repetam in exponendis
Locrorum rebus. Cum Opunte olim censebatur Larymna; auctis deinde
Thebanorum opibus, ultro se ad Bœotos adjunxerunt. Est illic Bacchi
delubrum, et recto statu simulacrum. Portum habent profundum, et qui
supra urbem sunt montes luculentam præbent venatoribus. aprorum copiam.



                              CAPUT XXIV.


_ Lacus Cephisis seu Copais et campus Athamantius — urbs Copæ — Olmones
    et Hyettus urbes — urbs Cyrtones vel Cyrtone — Corsea et Halæ urbes.
    _

Acræphnio recta ad lacum cui Cephisis nomen (Copaidem alii nominant)
pergentibus campi sunt Athamantii dicti. Habitasse eo in loco Athamantem
ferunt. Influit in lacum Cephisus amnis a Lilæa Phocensium ortus; ab hoc
loco lacum trajiciens venit Copas. (2) Sunt Copæ parvum oppidum ad lacum
sitæ; ejus in recensenda classe mentionem fecit Homerus. Cereris ibi
sunt, Bacchi et Sarapidis delubra. Aiunt Bœoti ad eum lacum etiam alia
quondam oppida, Athenas et Eleusinem, habitata, quæ per hibernos dies
lacus eluvione fuerint deleta. Cephisidis pisces reliqui nihil ab
aliorum lacuum piscibus præcipuum habent, anguillæ vero ex eo sunt
maximæ et esu suavissimæ. (3) Copis ad lævam stadia prope duodecim
progresso sunt Olmones. Ab Olmonibus septem ferme stadia distat Hyettus.
Vici nunc sunt uti ab initio semper fuerunt; et mea quidem opinione ad
Orchomeniorum fines pertinent cum Athamantiis campis. De Hyetto vero
homine Argiyo quæ accepi, et Olmo Sisyphi filio, in Orchomeniorum
historiam conferam. Olmonibus ne minima quidem res ulla satis digna quæ
spectetur exstat. Hyetti Herculis delubrum visitur, et ex eo morborum
remedia expetuntur. Signum non est arte elaboratum, sed rudis prisco
more lapis. (4) Ab Hyetto absunt Cyrtones stadia circiter viginti.
Modico olim oppido priscum fuisse nomen Cyrtonen dicunt. Conditum est in
summo monte; et Apollinis illic est templum et lucus; Apollinis recto
statu et Dianæ sunt signa. Frigida emanat e saxo aqua. Proximum fonti
est Nympharum sacellum et exiguus lucus, in quo omnes arbores consititiæ
sunt. (5) A Cyrtonibus monte jam superato est oppidum Corsia, infra
lucus silvestrium arborum, ilicum magna ex parte. In aprica luci regione
sub divo est Mercurii signum haud magnum. Abest a Corsia lucus stadii
fere dimidium. Ubi in planitiem descensum fuerit, Platanius amnis illic
in mare exit. Ad fluminis dexteram sunt Bœotorum extremi, qui Halas
tenent, accolæ ejus maris, quod Locrorum continentem agrum ab Eubœa
dividit.



                               CAPUT XXV.


_ Prope Thebarum portas Neistas monumentum Menœcei — locus, ubi Œdipi
    filii singulari certamine ceciderunt, et locus Syrma Antigones
    dictus — trans fluvium Dircen Pindari domus reliquiæ et matris
    Dindymenes templum — Themidis templum et signum — lucus Cereris
    Cabiriæ et Cabirorum templum — de origine arcanorum sacrorum apud
    Thebanos et de Cabiræis — de Cabirorum sacris violatis. _

Sed ut Thebas revertamur, ad Neistas portas est Menœcei Creontis filii
monumentum, qui se ipsum ultro occidit ex oraculo Delphici Apollinis,
quo tempore Polynices cum Argivorum exercitu Thebas oppugnatum venit. Ad
ejus tumulum malus Punica enata est, cujus poma, quum maturuerint, rupto
exteriore cortice sanguinis nescio quid simile ostendunt. Hæc quidem
arbor adhuc virens est. At vitem Thebani quum apud se primum e terra
prodisse dicant, ejus tamen rei indicium quod hoc tempore monstrent
nullum habent. (2) Non longe a Menœcei sepulcro Œdipi filios aiunt
singulari certamine pugnantes mutuis vulneribus concidisse. Pugnæ ejus
documentum pila erecta cum lapideo scuto. Ostenditur etiam locus in quo
Junonem Herculi infanti mammam præbuisse quodam Jovis dolo tradunt. Hæc
universa regio Syrma (_Tractus_) Antigones nuncupatur, quod Antigone,
quum Polynicis cadaver nullo conatu tollere quivisset, trahere illud
aggressa eo pertraxit usquedum in accensum jam Eteoclis rogum conjecit.
(3) Trans amnem cui a Lyci uxore Dirce nomen (ab ea vero Antiopen fama
est injuriosius tractatam et ob eam causam ab Antiopes filiis
interfectam), hoc igitur amne Dirce transmisso, videas Pindari domus
ruinas et Dindymenæ matris sacellum a Pindaro dedicatum. Signum deæ
Aristomedis et Socratis Thebanorum opus. Die unico anni cujusque
sacellum aperire solenne habent. Eo ipso die mihi ut adessem contigit,
quare signum id fuit mihi spectandi copia: est autem e Pentelico
marmore, sicuti etiam solium. (4) Circa viam a portis Neistis Themidis
fanum est cum signo e candido lapide, Parcarum quoque et Jovis Forensis.
Marmoreus est Juppiter, Parcis nulla sunt signa. Modico loci intervallo
stat sub divo Hercules cognomine Rhinocolustes, quod caduceatoribus iis
qui ab Orchomeniis ad tributum poscendum missi fuerant (sicuti narrant
Thebani) ad contumeliam nares præcidisset. (5) Stadia progressus quinque
et viginti Cabiriæ Cereris et Proserpinæ lucum videas, quo intrare
initiatis duntaxat fas est. Ab hoc luco distat stadia fere septem
Cabirorum ædes. Qui vero sint Cabiri et quo ritu ipsis et matri
(_Cereri?_) sacra fiant, reticenti mihi ab iis hominibus, quos hæc
audiendi studium tenet, esto venia. (6) Hoc unum me nulla prohibet
religio vel in vulgus efferre, quale fuisse sacrorum initium a Thebanis
traditur. Civitatem enim quondam in hoc loco et homines fuisse memorant,
qui Cabiri sint nominati: eorum uni Prometheo ejusque filio Ætnæo,
hospitibus suis, Cererem depositi nescio quid commisisse. Quid vero
fuerit depositum illud et quæ ad id pertineant, literis mandare fas mihi
non duxi. Initia certe fuere Cabiris Cereris donum. (7) Quo tempore
Argivorum exercitus, qui sunt Epigoni appellati, Thebas expugnarunt
ejectis e sedibus suis Cabiris, intermissa per aliquod tempus initia
fuerunt, donec Pelarge Potnei filia cum Isthmiade viro suo mysteriorum
ritum restituit; extra fines tamen, in eum locum quem Alexiarun vocant,
initia transtulerunt, (8) Illo igitur tempore extra antiquos fines
Pelarge celebravit initia, Telondes vero et qui reliqui fuerunt de
Cabirorum gente in Cabiræam terram redierunt; Pelargæ ipsi ex Dodones
responso et alii sunt honores decreti et ut fœta hostia ei fieret
institutum. Cabirorum religiones qui violassent inexpiabilis sceleris
pœnam effugere non potuisse, certissimis rerum eventis sæpius compertum
est. (9) Nam quæ Thebis fierent sacra quum essent Naupacti profani
homines ausi usurpare, non multo post pœnam luerunt. Ex illis etiam de
Xerxis copiis, qui duce Mardonio in Bœotia relicti sunt, qua pars in
Cabirorum fanum introire non dubitavit, vel ingentis prædæ allecti
cupiditate, vel potius (uti ego arbitror) ad numinis contemptum, subita
omnes insania correpti partim se in mare abjecere, partim de præruptis
rupibus præcipites dedere. (10) Quumque Alexander superatis prœlio
Thebanis urbem et agrum igni pervastasset, qui e Macedonibus intra
Cabirorum fanum, utpote in hostico, irruperunt, omnes fulminibus et e
cœlo missis ignibus exanimati sunt. Tanta fuit inde ab initio ejus
templi religio.



                              CAPUT XXVI.


_ Campus Teneri et templum Herculis Hippodetæ — de Sphinge varia
    narratio — Onchesti reliquiæ — urbs Thespia — signum Jovis Saotæ et
    alia deorum signa Thespiæ posita. _

Ad dextram Cabirii campus est, a Tenero vate Tener dictus, quem
Apollinis et Meliæ filium fuisse putant; porro est et magnum Herculis
templum cognomento Hippodetæ. Herculem enim aiunt, quum ab Orchomeno
exercitus in hunc locum venisset, Orchomeniorum equos qui ad currus
erant noctu apprehensos vinculis impedisse. (2) Paululum hinc abest mons
unde Sphingem fama est ex insidiis erumpere solitam in perniciem eorum,
quos abriperet, ænigma decantantem; etsi dicunt alii eam cum navalibus
copiis prædonum more palantem ad Anthedonem e mari applicuisse, deinde
hoc monte occupato latrocinia exercuisse, usquedum eam Œdipus interfecit
numeroso exercitu, quem Corintho eduxerat, superatam. (3) Traditum etiam
est Laii notham fuisse filiam, quam pater oraculum, quod Delphis Cadmus
acceperat, pro sua in illam benevolentia edocuisset. Præter reges enim
neminem hoc oraculum cognovisse. Quoties itaque de regno aliquis
contendens ad Sphingem venisset (fuisse scilicet Laio aliquot e pallacis
filios, oraculum vero Delphis editum ad solam Epicasten ac liberos ex ea
natos pertinuisse), (4) Sphingem callido in fratres istos astu usam
quæsivisse num datum Cadmo responsum, si Laii filii essent, cognitum
ipsis esset; et quum non haberent quod responderent, eos morte multasse,
quippe qui de genere et imperio controversiam nullo jure movissent.
Venisse vero ad illam Œdipum, ex quodam somnio de oraculo edoctum. (5) A
monte, de quo jam diximus, quindecim absunt stadia Onchesti urbis ruinæ;
ubi quondam habitasse dicunt Onchestum Neptuni filium. Ætate quidem mea
delubrum et signum exstat Neptuni Onchestii, et lucus quem suis Homerus
carminibus ornavit. (6) Qui deflexerint a Cabirio, ad sinistram
progressi stadia circiter quinquaginta, Thespiam pervenient. Urbs ea
infra Heliconem montem condita fuit. A Thespia Asopi filia vocatam
aiunt. Sunt qui dicant Thespium Athenis profectum urbi nomen dedisse,
genus autem illum ab Erechtheo duxisse. (7) Est in oppido æneum Saotæ
(_Servatoris_) Jovis signum. Tradunt vero, quum in cives insigni
feritate draco sæviret, deum imperasse ut ephebos quotannis singulos
sorte ductos feræ exponerent. Et ceterorum quidem qui periere nomina
exoleverunt; (8) eorum uni Cleostrato amatorem Menestratum loricam æneam
faciundam curasse, resupinatis extrorsum hamis consertam; eam loricam
puer indutus quum ultro draconi occurrisset, mortem quidem oppetiit, sed
ipsam etiam feram exanimavit. Ex eo rei eventu Jovi Servatori cognomen
exstitit. Bacchi signum, Fortunæ deinceps, et alio loco Salubritatis **
Minervam præterea cognomento Erganen et ei adsistentem Plutum fecit **.



                              CAPUT XXVII.


_ De præcipuo Cupidinis cultu apud Thespienses — de Cupidinis natalibus
    varia narratio — de Cupidinis signis a Lysippo et Praxitele
    confectis ejusque recentiore signo — Venere et Phryne Praxitelis,
    aliisque memorandis Thespiæ — Herculis templum et de Thestii
    filiabus narratio. _

Venerantur Thespienses inde ab initio maxime deorum omnium Cupidinem,
cujus est signum vetustissimum rude quoddam saxum. Qui primus tantos
apud Thespienses præ ceteris diis honores Cupidini habendos instituerit
compertum non habeo. Non minore vero cultu Pariani qui circa
Hellespontum sunt, ex Ionia oriundi (Erythris nempe huc colonia deducta,
at nostra ætate Romanis parent) eundem prosequuntur deum. (2) Cupidinem
certe vulgus hominum natu deorum minimum et Veneris filium putant.
Lycius vero Olen, qui antiquissimos Græcis fecit hymnos, in Ilithyiæ
hymno, matrem esse Cupidinis Ilithyiam dicit. Et qui post Olenem carmina
fecerunt, Pamphos et Orpheus, uterque hymnos in Amorem composuere, ut
hos quoque Lycomidæ in initiis celebrandis cantarent. Ego sane illos
legi, ** quum in colloquium venissem cum homine qui sacras deæ lampadas
præferebat; sed prolixiorem de his non faciam mentionem. Hesiodum
quidem, vel quicunque is fuerit qui a se scriptum de origine deorum
carmen Hesiodi nomine ediderit, satis scio prodidisse Chaos primum,
Terram deinde, Tartarum et Cupidinem genitos. (3) At Lesbia Sappho multa
de Cupidine et ea non satis inter se consentanea cecinit. Thespiensibus
post ex ære Cupidinem elaboravit Lysippus, et ante eum e marmore
Pentelico Praxiteles. De Phrynes in Praxitelem dolo alio jam loco res
est a me exposita. Primum omnium e sede sua Cupidinem hunc amotum a Caio
Romano Imperatore tradunt; Thespiensibus deinde remissum a Claudio Nero
iterum Romam reportavit; ibi est igni consumptus. (4) Eorum vero, qui
ejus numen violaverant, alter militem, cui tesseram obscœnam eandem
semper per ludibrium dare solebat, tantopere exacerbavit, ut ab eo sit
occisus; Nero deinde in matrem et nuptas scelerata et ab amore longe
aliena est ausus facinora. Qui ætate nostra Thespiis est Cupido, eum
fecit Menodorus Atheniensis, Praxitelis opus imitatus. (5) Est eo ipso
in loco Venus et Phrynes effigies, utraque e marmore; utramque
Praxiteles fecit. In alia urbis parte est Melænidis Veneris ædes, forum
præterea et theatrum quæ spectentur digna. Ibi posita est Hesiodi ex ære
statua, et non longe a foro Victoria ex ære et Musarum delubrum non
utique magnum; signa in eo e lapide parva. (6) Habent Herculis etiam
Thespienses templum; sacerdotio fungitur virgo ad extremum usque vitæ
tempus. Ejus rei causam talem afferunt. Herculem tradunt Thestii filias
quinquaginta (tot enim erant) eadem nocte compressisse, una excepta; eam
solam obsequi recusasse, ** sacerdotem sibi perpetuæ virginitatis lege
data legisse. (7) Audivi tamen alios, qui omnes plane Thestii
quinquaginta filias ab Hercule eadem una nocte vitiatas et ei singulas
mares filios peperisse narrarent, et quidem geminos natu maximam et
minimam. Ego vero adduci nunquam possim ut credam, Herculem in amici
hominis filiam ira tam acri incitari potuisse. Præterea qui, dum inter
homines esset, aliorum injurias et in deos inprimis impietatem est
severe ultus, quî sibi ipse aut templum ædificandum curasset, aut
sacerdotio demandato se pro deo haberi voluisset? (8) Sed omnino hoc
mihi templum multo vetustius esse visum est, quam ut Herculis, qui
Amphitryonis fuit, ætate dedicatum existimari possit; et haud scio an
Herculi potius qui de Idæis Dactylis unus fuit, templi ejus dedicatio
sit tribuenda, quum et Erythræos in Ionia, et Tyrios sua illi templa
erexisse noverim. Neque vero Bœoti istius Herculis nomen ignorarunt,
quum Cereris Mycalessiæ dicant ædem Idæo Herculi commissam.



                             CAPUT XXVIII.


_ De monte Helicone — serpentum veneni varia natura. _

Helicon montium qui in Græcia sunt omnium præstat soli bonitate et
arborum frugiferarum crebritate. In eo portulacæ frutices passim fructum
ferunt longe suavissimum capris pabulum. Aiunt incolæ earum quæ ibi
gignuntur herbarum aut radicum nullas omnino esse homini mortiferas,
quin et serpentum virus loci ejus pastionibus infirmari; atque adeo, ut
si quem serpens ulla momorderit, is ubi vel de genere Psyllorum qui in
Africa sunt quenquam, aut aliquod ad id effectum medicamentum nancisci
potuerit, facile periculo liberetur. (2) Est alioqui teterrimæ cujusque
serpentis venenum et homini et ceteris æque animantibus per se letale,
fit vero illud ex pabuli natura ad perniciem valentius, siquidem audivi
Phœnicem hominem, quum diceret, in montana Phœnices parte radicum
quarundam pastu viperas magis efferari. Quin etiam se vidisse affirmabat
hominem, qui ut insequentis viperæ impetum declinaret, in arborem
quandam celeri se fuga receperit, viperamque paulo post, quum assequi
hominem non posset, venenum arbori afflasse et hominem mox vivere
desiisse. Hæc ille. (3) De viperis vero iis quæ in Arabia inter balsami
arbores versantur, diversum quiddam accepi; id hujusmodi est. Sunt
balsami arbores ea qua myrti stirpes magnitudine; folia illis qualia
herbæ amaraco. Habent sua sub unaquaque arbore cubilia viperæ, plures
uno, alio pauciores loco; est enim eis balsami liquor cibus multo
suavissimus, ipsa etiam fruticis umbra maxime delectantur. (4) Ubi sua
fuerit legendo humori tempestivitas, Arabes binos ligneolos bacillos
singuli contra viperas afferunt, quorum complosu bestias fugant, occidi
vero magna est religio, quod sacras et genios veluti quosdam esse
balsami putant. Quodsi quem morsu appetierint, plaga est qualis e ferri
vulnere, sed veneni omnino expers, quod scilicet balsami pastu, liquoris
unius omnium odore præstantissimi, veneni acerbitas illa pristina
mitescit. Et hæc quidem ita se habent.



                              CAPUT XXIX.


_ De Ephialte, Oto et urbe Ascra — Musis, earum nominibus numeroque, ac
    de Piero — memorandis Heliconis, fonte Aganippe, Eupheme Musarum
    nutrice, et de Lino. _

In Helicone primos omnium sacra Musis fecisse et Musis eum montem
consecrasse Ephialten et Otum tradunt; eosdem etiam Ascram condidisse;
quod Hegesinus in eo quod de Attica scripsit poemate, his versibus
indicavit:

                Ast Ascræ optato potitur Neptunus amore:
                mox illi quæ progenuit volventibus annis
                Œoclum, natis olim qui junctus Aloei
                udi ad radices Heliconis condidit Ascram

(2) Hanc Hegesini poesin ego nunquam legi, quando ante me natum prorsus
evanuerat; sed Callippus Corinthius in historia quam de Orchomeniorum
rebus conscripsit, eorum Hegesini versuum testimonio utitur; idem nos
quoque facimus a Callippo edocti. Ascræ ætate mea turris unica reliqua
fuit et præterea nihil quod posset memoriæ prodi. Aloei quidem filii
Musas numero tres religione sanxerunt, nomina vero illis imposuerunt,
Meleten, Mnemen et Aœden (_meditationem, memoriam et cantionem_). (3)
Tempore posteriore Pierum Macedonem ferunt, a quo uni de Macedoniæ
montibus nomen, quum Thespias venisset, ut novem Musæ hisce quibus nunc
appellantur nominibus colerentur instituisse, aut quod rectius id
duxisset, aut quod ex oraculo quopiam id ei imperatum fuisset, aut
postremo quod ea in re Thracum esset disciplinam secutus; Thracia enim
gens olim Macedonicam dexteritate quum aliis in rebus antecellere
videbatur, tum in rebus divinis haud pari atque Macedones erat incuria.
(4) Sunt qui Pierum ipsum filias novem habuisse dicant iisque eadem quæ
Musis nomina indidisse; et quotquot a Græcis Musarum filii sunt
appellati, eos Pieri e filiabus nepotes fuisse. At Mimnermus, qui elegis
pugnam Smyrnæorum contra Gygen et Lydos conscripsit, in ipsa operis
ingressione antiquiores Musas Cœli, alias illis nata posteriores Jovis
filias memorat. (5) In Helicone qua iter ad Musarum lucum, ad lævam fons
est Aganippe; filiam Aganippen Termesi fuisse dicunt; circumfluit autem
hic Termesus Heliconem. Recta ad lucum Musarum pergentibus est Euphemes
effigies in lapide sculpta. Fuisse Euphemen tradunt Musarum nutricem.
(6) Est illi proxima Lini statua e parvo saxo in speluncæ modum cavato
prominens; huic parentant quotannis antequam sacra Musis faciant.
Genitum Linum Amphimaro Neptuni filio ex Urania vulgo proditum est;
musices eum gloria superiores ætate et æquales omnes anteisse et ab
Apolline, cui se cantu conferebat, occisum. (7) De Lini quidem morte ad
barbaras etiam gentes omnes luctus pervenit; siquidem apud Ægyptios
carmen usurpatum est, quod Linum Græci dixerunt, appellarunt ipsi tamen
Ægyptii id patria voce Maneron. Sed Græci poetæ, Homerus certe ejus
cantilenæ tanquam Græcæ mentionem fecit. Quum enim Lini casus cognitos
haberet, in Achillis scuto Vulcanum inter alia cælasse commentus est
puerum fidibus canentem Linum:

            Quos inter medios juvenis testudine dulci
            suave Linum arguto cecinit modulamine pulchrum.

(8) At Pamphos, qui Atheniensibus hymnos antiquissimos fecit,
increbrescente ob Lini mortem luctu, Œtolinum (_Flebilem Linum_) dixit;
Sappho deinde Lesbia sumpto e Pamphi versibus Œtolini nomine Adonin ipsa
simul et Œtolinum cecinit. Thebani vero sepultum apud se Linum fuisse
autumant, addentes Philippum Amyntæ filium profligatis ad Chæroneam
Græcis somnii cujusdam monitu Lini eruta ossa in Macedoniam
transportasse; (9) mox itidem alio commotum somnio Thebas reportanda
curasse. Sepulcri vero omnem superficiem ac plane vestigia omnia
temporis diuturnitate abolita. Narrant etiam Thebani fuisse alterum
minorem Linum qui sit Ismenii dictus, quem Hercules puer dum ab eo
musicam doceretur occiderit. Carmina certe neque superior ille
Amphimari, neque hic posterior ulla fecere; vel quæ fortassis fecerunt,
ad posteritatis memoriam non pervenere.



                               CAPUT XXX.


_ De Musarum aliorumque signis in Helicone — poetarum musicæ laude
    celebratorum signis — de Orpheo varia narratio — de fluvio Helicone
    — urbe Libethra et Orphei monumento — Lycomidis. _

Musarum ibi signa sunt omnium Cephisodoti opus. Paulo hinc longius
Cephisodoti aliæ sunt Musæ tres; Strongylionis totidem, hominis qui
boves et equos unus omnium optime expressit; reliquas tres fecit
Olympiosthenes. Est præterea in Helicone Apollo æneus et Mercurius de
lyra inter se litigantes, et Bacchus; illi quidem opus Lysippi; Bacchi
vero erecto statu simulacrum dedicavit Sylla, omnium Myronis operum
(Erechtheo qui Athenis est excepto) longe quod spectetur dignissimum.
Neque vero de suo Sylla donum dedit, sed illud Orchomeniis Minyis
eripuit. Hoc illud est Græcis usurpatum verbum, deos alienis suffimentis
venerari. (2) Poetarum etiam et aliorum musicæ laude insignium virorum
illic statuas videas, inter eos Thamyrin jam cæcum fractam lyram
attrectantem: Arion Methymnæus delphino insidet; Sacadæ vero Argivi qui
effigiem finxit, quod Pindari de eo carminis exordium non intellexit,
corporis magnitudine nihilo tibicinem tibiis grandiorem fecit. (3) Sedet
ibidem Hesiodus citharam genibus sustinens, quod tamen non fuit ejus
gestamen, quum, sicuti licet ex ipsis ejus carminibus colligere, ad
lauri virgam caneret. De Hesiodi vero et Homeri ætate etsi mihi sunt
omnia diligentius conquisita, non est tamen libitum meam ea de re
sententiam explicare, quum sciam et alios et eos inprimis qui nostro
tempore ad poesin epicam se applicant, contentiosos esse. (4) Thracio
quidem Orpheo Teletæ simulacrum adsistit; circumstant canentem feræ in
marmore et ære expressæ. Græci alia multa quæ nunquam evenerunt pro
veris habent, et illud inter cetera, Orpheum Calliopes filium fuisse,
Musæ scilicet, non ejus quæ Pieri filia fuerit; allicere solitum cantu
feras, eundem ad inferos vivum descendisse, quo exoratis inferûm diis
uxorem reciperet. At enim opinione mea Orpheus carminis concinnitate
omnes qui ante ipsum fuerunt, superavit magnamque est auctoritatem
consecutus, ut qui crederetur et deorum initia et nefariorum facinorum
expiationes invenisse, morborum etiam remedia et iratorum numinum
placationes. (5) Thracum vero feminas mortem ei inferre molitas esse
aiunt, quod secum viros quacunque errans huc illuc traheret, virorum
tamen metu non statim ausas facinus perpetrare; deinde autem mero
largius hausto quod cogitaverant perfecisse. Ex eo institutum ut viri
non nisi temulenti ad prœlia exirent. Sunt qui dicant fulmine ictum
Orpheum vitam finiisse, hoc mortis genere peremptum quod initiorum
arcana profanis et rudibus hominibus tradidisset. (6) Est illud præterea
memoriæ proditum, uxore mortua venisse illum ad Aornum Thesprotiæ, quod
ibi pervetus esset per umbrarum evocationem oraculum; ibi quum Eurydices
animam sequi se putasset et sua se opinione falsum respiciens
animadvertisset, ultro sibi ipsi mœrore confectum manus conscivisse.
Addunt Thraces, luscinias quæ circa Orphei sepulcrum nidos habeant,
suaviores quam ceteras et vocaliores cantus edere. (7) Macedones vero
qui subjectam Pieriæ monti terram incolunt et urbem Dium, eo ipso in
loco a feminis occisum Orpheum autumant. A Dio montem versus stadia
viginti progressis columna est ad dexteram; superimposita columnæ est
lapidea urna; in ea Orphei ossa condita esse regionis ejus incolæ
dicunt. (8) Præterfluit hunc locum Helicon amnis. Is septuaginta quinque
stadia progressus infra terram se abdit; occulto dein meatu stadia
viginti duo elapsus se denuo ostendit, et Baphyræ nomine pro Helicone
sumpto in mare se navigabilis infert. Hunc amnem Diastæ aperto quondam
alveo decurrisse aiunt; ab eo vero primum tempore, quia mulieres illæ
quæ Orpheum occiderant, sanguinem eo abluere conatæ sunt, terram
subiisse, ne ad expiandum scelus aquas præberet suas. (9) Ab hoc
diversum Larisæ sermonem audivi: urbem olim in Olympo celebrem, Libethra
nomine, fuisse, quo mons in Macedoniam se immittit; ab ea urbe non longe
Orphei monumentum abesse; Libethriis olim ex Thracia a Bacchi oraculo
responsum allatum, a sue urbem deletum iri quum primum Orphei ossa sol
aspexisset; de hoc illos oraculo sollicitos esse oportere se nihil
putasse, quod nullam omnino feram vel tantam vel tantis præditam viribus
exsistere posse, quæ urbem valeret exscindere, suem vero magis fiducia
quadam quam suo robore niti crederent. (10) Atqui ubi diis visum est,
hæc acciderunt. Pastor quidam meridie recubuit ad Orphei tumulum. Is
quum forte somno se dedisset, in somnis cœpit Orphei versus magna et
suavi voce decantare. Ea voce qui proximis locis vel pascebant, vel
forte arabant, commoti, intermisso opere ad illam dormientis pastoris
cantilenam accurrerunt. Ibi quum alterum alter trudentes impellerent,
dum proxime quisque ad pastorem certant accedere, columnam evertunt; ea
ruente fracta est urna, quo factam ut Orphei ossa, quot eorum reliqua
erant, sol aspiceret. (11) Ea deinde quæ insecuta est nocte ingenti aquæ
vi de cœlo effusa Sus amnis (unus hic est de Olympi torrentibus)
Libethriorum muros dejecit, sacras et profanas ædes evertit, homines
ipsos et animalia cuncta quæ intra mœnia fuerunt exstinxit. Deletis jam
Libethriis Macedones qui Dium tenebant (uti mihi Larisæus hospes
narrabat) Orphei ossa Dium transtulerunt. (12) Jam vero qui sunt in
poetarum scriptis non indiligenter versati, satis norunt in Orphei
hymnis singulis brevitatem summam quæsitam, neque omnino multos numero
esse; Lycomidæ eos qui sint sciunt, et initiis suis concinunt; ac sunt
illi quidem carminis elegantia et ornatu primi secundum Homeri hymnos;
honor vero eis major quam illis divinitus obtigit.



                              CAPUT XXXI.


_ Arsinoes signum in Helicone — Priapi signum et cultus — tripodes in
    Helicone positi, festum Musea dictum, Hippocrene — de Hesiodi
    carminibus — Hesiodi morte — fluvio Lamo, Narcissi fonte et de ipso
    Narcisso varia narratio. _

Arsinoes etiam in Helicone statua est, quam Ptolemæus etsi germanus
frater erat uxorem tamen duxit. Ea statua æneo insidet passeri
(struthocamelo) ex involucrum genere. Habent hi quidem alas uti alites
ceteri, sed præ corporis mole humo se in sublime nequeunt attollere. (2)
Est ibidem cerva Telepho Herculis filio infanti mammam præbens, et prope
eam bos Priapi Signum quod spectetur dignum. Huic deo et alibi honorem
habent quibus capellarum et ovium greges vel apum alvearia curæ sunt,
sed eum præ diis cunctis venerantur Lampsaceni, Baccho et Venere genitum
dictitantes. (3) Sunt in Helicone et alii tripodes dedicati et unus
inter hos antiquissimus, quem Chalcide ad Euripum EubϾ de carminibus
præmium tulisse Hesiodum tradunt. Lucum circumquaque accolunt finitimi.
Thespienses dies festos ibi agitant et ludos Musea. Cupidinis etiam
ludos faciunt, quibus non solum musicis, sed athletis etiam sua
proposita præmia. Supra lucum stadia fere viginti ascendentibus est
Hippocrene (_Equi fons_) quæ dicitur. Elicuisse fontem ungula terram
fodientem Bellerophontis equum tradunt; ob eam rem Hippocrenen
nominatum. (4) Bœotiorum quidem populi qui circa Heliconem domicilia
habent, ex opinione quadam a majoribus accepta Hesiodum negant aliud
quiquam præter illud poema, quæ Opera appellantur, scriptum reliquisse,
quin etiam ex eo Musarum invocationem quæ in exordio est removent,
principium statuentes carminis eum locum fuisse qui de Contentionibus
est. Atque plumbeam mihi tabulam ostenderunt juxta fontem positam, sed
vetustate magna ex parte vitiatam: in ea scriptum est carmen illud ipsum
quæ Opera inscribuntur. (5) Est etiam altera a priore separata de magno
carminum numero, quæ scripserit Hesiodus, ea videlicet quæ in mulieres
decantata sunt, [et] quas magnas Eœas nominant, Deorum gentilitatem
(Theogoniam), in Melampodem vatem carmen, Thesei cum Pirithoo ad inferos
descensum, Chironis præceptiones ad Achillem scilicet instituendum, et
quæ Operibus et Diebus subnecti solent. Didicisse iidem Hesiodum
divinandi artem tradunt ab Acarnanibus, et exstant sane ejus de
divinatione carmina, quæ ipsi legimus, ac præterea ostentorum
enarrationes. (6) Contraria etiam quædam de Hesiodi morte narrantur. Nam
Ganyctoris filios ob Hesiodi necem, Ctimenum et Antiphum, ex Naupacto
Molycriam confugisse, et quod illic ob violatum Neptuni numen pœnam
susceperint, omnium hæc eadem sunt sermonibus vulgata; sed adolescentum
sororem quum alius vitiasset, in stupri suspicionem falso Hesiodum
vocatum alii dixere, alii vero illum culpa non vacasse. Ac de iis quidem
quæ de Hesiodo ejusque carminibus inter se dissidentia memorantur, satis
dictum hactenus fuerit. (7) In summo Heliconis jugo fluvius est Lamus
non magnus ille quidem. In Thespiensium vero finibus vicus est, qui
Donacon dicitur. In eo fons Narcissi appellatus, quod in ea se aqua
Narcissus aspexisse dicatur, donec suam illam esse umbram non
intelligens sui ipsius imprudens amore caperetur atque ex eo ad eundem
fontem extabesceret. Absurdum vero hominem jam eo ætatis provectum ut
capiatur amore, ne dignoscere quidem quid sit homo et quid hominis
umbra. (8) Alius etiam de Narcisso sermo proditus est minus quam
superior vulgatus, auctores tamen et hic suos habet; sororem ei geminam
fuisse quum oris specie omni ex parte similem, tum vero coma et vestitu
nihil differenti; solitos simul venari; a puero sororem amatam; ea quum
forte diem suum obisset, ventitare illum ad fontem solitum, in quo quum
suam intueretur umbram ac suam omnino esse non ignoraret, ob
similitudinem tamen quæ inter ipsos fuerat tanquam si non suam, sed
sororis imaginem præ oculis haberet, desiderii ex eo sui solatium
aliquod capere consuesse. (9) Nareissum vero florem et ante multo e
terra editum puto, quantum ex Pamphi versibus licet conjicere. Multis
enim ante Thespiensem Narcissum annis Proserpinam Cereris filiam a Dite
raptam scripsit, dum luderet et flores legeret; neque violis illam, sed
narcissis deceptam.



                              CAPUT XXXII.


_ De Creuside navali Thespiensium — urbe Thisbe — urbe Tipha — urbe
    Haliarto — Lysandri præclare factis — de Lysandri flagitiose factis.
    _

Qui Creuside (quod est Thespiensium navale) habitant, nihil illi publice
habent memorata dignum. In privati hominis ædibus est Bacchi signum e
gypso, pictura illuminatum. Creusin e Peloponneso navigatio est obliqua
et omnino parum tranquillo mari minus tuta. Nam excurrentibus in mare
promontoriis ita sinuantur littora, ut recti cursus teneri nequeant; ex
proximis præterea montibus venti spirant concitatius. (2) A Creuside non
aperto mari navigantibus, sed Bœotiæ oram ipsam legentibus, Thisbe urbs
occurrit ad dexteram. Ac primum quidem proximus mari mons est; hunc ubi
superaveris, planities te excipiet; alius subinde mons et in ejus ima
parte urbs est; in ea Herculis templum, in quo signum recto statu e
lapide. Herculi ludos, quæ Heraclea appellantur, faciunt. (3) Quod inter
montes camporum jacet, nihil, quin defluentium aquarum copia stagnum
perpetuum sit, prohibet, nisi valido aggere per medium ducto quotannis
aquam in alteram partem avertant et alteram interea campi partem colant.
Thisben, a qua urbi nomen, nympham esse indigenam dicunt. (4) Hinc
præternavigantibus modicum est oppidum maritimum Tipha. Herculis illic
delubrum, in quo sacrum faciunt anniversarium. Tiphæenses præcipuam sibi
præ cunctis Bœotis maritimarum rerum peritiam inde ab antiquissimis
temporibus vindicant, Tiphyn prædicantes, cui Argus navis gubernacula
credita sunt, suum fuisse indigenam. Ostendunt etiam extra oppidum locum
quo Argo Colchis reversam applicuisse dicunt. (5) Supra Thespiensium
fines interius est Haliartus. Hujus urbis et item Coroneæ quisnam fuerit
conditor, seorsum ab Orchomeniorum historia exponere non erat
consentaneum. Persico bello quod in Græcorum amicitia perstitisset
Haliartus, pars Xerxis copiarum agrum et urbem Haliartiorum igni
vastavit. Est Haliarti Lysandri Lacedæmonii monumentum. Quum enim ad
muros oppugnandi causæ accessisset, defenderetur autem oppidum
Atheniensium et Thebanorum præsidio, eruptione ab hostibus facta in
pugna occubuit. (6) Lysandrum quidem summis laudibus ornandum et eundem
acriter accusandum censuerim. Nam prudentiam in re bellica tunc maximam
ostendit, quum Peloponnesiacæ ipse classis imperator Antiochum
Alcibiadis gubernatorem, eo tempore observato quo aberat imperator, in
spem adduxit Lacedæmoniis se parem esse posse ad congrediendum navali
prœlio, ac deinde eum temere et arroganter in altum provectum non longe
a Colophoniorum urbe vicit. (7) Jam vero triremium iterum a Spartanis
imperio accepto Cyrum minorem ita delinivit, ut pecuniam ille ad classem
tuendam quoties petisset quoque maxime tempore opus esset,
perliberaliter suppeditaret.. Quumque Athenienses ad Ægospotamos centum
navium stativa haberent, tempus illud speculatus quo navales socii
aquatum et ad commeatus sibi e foro curandos profecti fuerant, plerasque
earum cepit. (8) Justitiæ etiam tale specimen dedit: Autolyco
pancratiastæ, cujus ego imaginem in Prytaneo Athenis vidi, cum Eteonico
Spartano homine erat de pecunia nescio qua controversia. Ibi Spartanus,
qui jure causæ multo esset disceptando inferior, quod erat tunc
Atheniensium civitas in triginta virûm potestate et aderat adhuc
Lysander, eo processit insolentiæ, ut adversarium plagis lacesseret
eundemque se defendentem ad Lysandrum pertraxerit, confisus nempe ad
gratiam illum pronunciaturum. At Lysander Eteonicum injuriarum damnatum
cum infamia et convicio dimisit. (9) Et hæc quidem in laudem Lysandri
dici possunt; alia vero totidem dedecori ei fuere. Ad Ægospotamos
Philoclem Atheniensem, de classis prætoribus unum, et Atheniensium ad
quattuor millia dedititiorum occidit ac mortuis terram injici vetuit;
quum et Persis qui ad Marathonem ceciderant, Atheniensium, et iis
Lacedæmoniis qui ad Thermopylas mortem oppetierant, Xerxis concessu
sepultura contigerit. Deinde majorem Lacedæmoniis ex eo invidiam
concitavit, quod et decemviratus in sociis civitatibus et Laconicos
harmostas constituit. (10) Postremo quum Spartani nullam omnino
acquirendæ pecuniæ rationem haberent, quod ex quodam oraculo acceperant,
Spartæ solam pecuniæ cupiditatem fatalem fore, hic eos ad pecuniæ
stadium vehementer incitavit. Quibus ego rebus adductus et simul
Persarum auctoritatem ac legem secutus, Lysandri principatum Spartanis
perniciosiorem quam utiliorem exstitisse censuerim.



                             CAPUT XXXIII.


_ De monte Tilphusio, fonte Tilphusa ac de Tiresia — memorandis
    Haliartiorum templo dearum Praxidicarum — fluvio Lophi — vico
    Alalcomenis — Syllæ flagitiose factis ac morte — fluvio Tritone. _

Haliarti et Lysandri monumentum est et Cecropis Pandionis filii
sacellum. Mons Tilphusius et Tilphusa fons qui dicitur, ab Haliarto
stadia absunt circiter quinquaginta. Traditum etiam est Græcorum
monumentis, Argivos, quum Polynicis filios secuti Thebas cepissent, dum
ad Delphicum Apollinem cum reliqua præda vatem etiam Tiresiam
pertraherent, sitientem illum in via hausta de Tilphusa fonte aqua
animam egisse. Est ejus sepulcrum ad ipsum fontem. (2) Vatis filiam
Manto ab Argivis Apollini aiunt sacratam; sed transmisisse eam classe,
jubente deo, Colophonem in Ioniam, ibique Rhacio Cretensi nuptam. Quæ de
Tiresia dicuntur cetera, de annorum scilicet quem vixisse scripserunt
numero, et quod vir evaserit ex femina, quodque in Odyssea Homerus eum
unum sapientem esse apud inferos dixerit, omnia hæc omnes jam toties
audita norunt. (3) Est apud Haliartios sub divo dearum ædes quas vocant
Praxidicas (_Vindices_); ad earum aram jusjurandum concipiunt quod non
facile temeritatis coarguitur. Est hæc ædes dearum ad montem Tilphusium.
Haliarti vero delubra sunt in quibus signa nulla, quum tecto etiam
careant; ne id quidem quibus dicata fuerint numinibus percontando
cognoscere potui. (4) Perfluit Haliartidem terram Lophis fluvius. Aiunt,
quum regio ab initio siccitate laboraret nec ullas haberet aquas, virum
eo tempore unum de primoribus Delphos venisse ad consulendum, qua
ratione aqua inveniri posset; jussisse Pythiam, ut qui primus Haliartum
redeunti obvius factus esset, illum occideret; quare quum reduci primus
filius Lophis occurrisset, nihil cunctatum stricto gladio puerum
percussisse; illum adhuc spirantem huc illuc cursitasse, ubicunque vero
humi fusus esset sanguis, inde aquas e terra erupisse; ex eo fluvium
nomen accepisse. (5) Alalcomenæ non magnus est vicus ad radices imas
modice editi montis. Loco nomen datum alii ferunt ab Alalcomene homine
indigena, a quo fuerit Minerva enutrita; alii dicunt unam ex Ogygi
filiabus Alalcomeniam fuisse. Non ita procul a vico plano loco erecta
fuit Minervæ ædes; in ea priscum fuit ex ebore signum. (6) Sylla quidem
multa in Athenienses crudelia admisit facinora et a Romanorum more
aliena; dissimilia non fuerunt quæ in Thebanos et Orchomenios fecit.
Quibus addidit, quod illud ipsum quod Alalcomenis fuit Minervæ signum
rapuit. Hunc hominem, qui Græcorum civitates et patrios eorum deos tam
furenter vexarat, morbus omnium teterrimus oppressit, pediculis e toto
corpore erumpentibus; huc pristina hominis felicitas recidit. Templum
Alalcomenarum ab eo inde tempore negligi cœptum numine veluti orbatum.
(7) Contigit ad ejus eversionem ætate mea alia hujusmodi calamitas:
agnata parietibus hedera magnis et prævalidis trunco radicibus ita se
intra juncturas et coagmenta serpendo immisit, ut lapides disjunxerit.
Hac torrens præterlabitur non magnus quem Tritonem nuncupant, quod
Minervam ad amnem Tritonem educatam vulgo proditum est; quasi hic ille
Triton sit, non autem qui ex Tritonide palude, quæ in Africa est, in
Libycum mare descendit.



                              CAPUT XXXIV.


_ De templo Minervæ Itoniæ — memorandis Coroneæ, Junonis signo Sirenas
    manu tenente — monte Libethrio — monte Laphystio, Hercule Charope et
    fluvio Phalaro — Orchomeno urbe ejusque conditoribus. _

Antequam Coroneam ab Alalcomenis venias, Minervæ Itoniæ templum videas.
Cognominis auctor fuit Itonus, Amphictyonis filius. Huc ad commune
concilium conveniunt Bœoti. In eo templo Itoniæ Minervæ et Jovis ex ære
signa sunt, Agoracriti Phidiæ discipuli, quique ei in amore fuit, opera.
Gratiarum etiam ætate mea signa dedicata sunt. (2) Memoriæ proditum est
Iodamam deæ sacerdotium gerentem noctu intra sacrum templi septum
venisse, atque Minervam ei se obtulisse cum tunica, in qua Medusæ
Gorgonis caput inerat; eo conspecto statim Iodamam in lapidem mutatam
esse, eamque ob rem mulierem quotidie ad Iodamæ aram ignem apponentem
ter Bœotorum voce effari, Iodamen vivere ignemque sibi deposcere. (3)
Coronea habuit ad memoriam insignia, Mercurii Epimelii in foro aram, et
item Ventorum alteram. Paulo infra eas aras Junonis fanum est cum
pervetere signo; Pythodorus illud Thebanus fecit; Sirenas manu præfert.
Acheloi enim filias narrant Junonis suasu in cantus certamen Musas
provocare ausas; victis Musas pinnas ex alis convellisse deque illis
coronas sibi fecisse. (4) Abest a Coronea stadia ferme quadraginta mons
Libethrium; signa in eo Musarum et Nympharum sunt cognomine
Libethriarum; fontes ibidem (alterum Libethriadem nominant, alter Petra
(_?_) est) muliebrium mammarum similitudinem gerunt et aqua inde lacti
similis scaturit. (5) Ad Laphystium montem et sacram Jovi Laphystio
aream a Coronea viginti circiter sunt stadia. Dei signum e lapide est.
Quum esset Athamas hic Phrixum et Hellen immolaturus, missum a Jove
pueris aurei velleris arietem dicunt, quo vecti illi aufugerint.
Superius est Hercules cognomento Charops. Hac ascendisse Herculem Bœoti
dicunt Ditis canem trahentem. Qua a Laphystio ad fanum Itoniæ Minervæ
descenditur, est amnis Phalarus, qui in Cephisidem influit paludem. (6)
Trans Laphystium montem est Orchomenus, urbs si qua est alia Græcis
gloria insignis. Ad opes vero summas et felicitatem maximam evectam idem
prope qui Mycenas et Delum rerum exitus perculit. De priscis vero ejus
rebus hæc propemodum memoriæ mandata fuere. Consedisse hoc in loco
primum omnium tradunt Andrea, Penei fluminis filium, et ab eo Andreidem
terram nominatam. (7) Ad eum quum venisset Athamas, concessisse ei agrum
qui circa Laphystium est, necnon eam regionem quæ nunc Coronea et
Haliartia dicitur. Athamas quum nullam sibi virilem prolem superstitem
esse putaret (quod nempe facinus in Learchum et Melicerten ipsemet
perpetraverat, et Leuconi morbus vitam ademerat, Phrixum vero adhuc
vivere aut liberos ei susceptos omnino ignorabat), ob hanc causam
Thersandri Sisypho nati liberos Coronum et Haliartum adoptarat. Nam
Sisyphi ipse frater erat. (8) Quum redisset autem e Colchis vel Phrixus
ipse, ut quidam dicunt, vel, ut alii malunt, Presbon, quem ex Æetæ filia
genuerat Phrixus, censuerunt Thersandri filii, Athamantis opes jure
Athamanti et ejus soboli reddendum; accepta itaque ab Athamante agri
parte Coroneæ et Haliarti conditores fuere. (9) Sed jam ante horum
reditum Andreus Euippen Leuconis filiam, despondente Athamante, uxorem
duxerat, ex qua natus est ei Eteocles, etsi pervulgata inter cives fama
Cephiso amne genitus est; quocirca etiam poetarum quidam Cephisiaden
Eteoclem in carminibus appellarunt. (10) Suscepto Eteocles regno agrum
ab Andreo vocari facile sivit, tribus vero duas constituit, quarum unam
Cephisiadem, alteram de suo nomine jussit appellari. Venienti autem ad
se Almo Sisyphi filio soli non magnam partem concessit; ab Almo itaque
vici tunc Almones nuncupati sunt. Iis deinde quæ insecuta sunt
temporibus usus obtinuit ut vicus * Olmones appellaretur.



                              CAPUT XXXV.


_ De Gratiarum vario numero et nominibus — Gratiarum imaginibus et
    signis. _

Eteoclem sane Bœoti primum omnium Gratiis sacra fecisse memorant; ac
tres quidem Gratias religione sanxisse norunt; quæ vero eis nomina
indiderit, non meminerunt. Lacedæmonii Gratias duntaxat duas colunt,
quas Lacedæmonem Taygetæ filium dedicasse tradunt, easque Cletam et
Phaennam nominasse. (2) Consentanea sane Gratiis ista nomina,
consentanea etiam quæ Athenienses usurparunt. Nam hi quoque inde ab
antiquis temporibus Gratias venerantur, Auxo et Hegemonen. Etenim Carpûs
nomen non Gratiæ, sed Horæ est. Horarum alteri communes cum Pandroso
honores Athenienses habent; Thallo nominant. (3) Accepto sane ab
Orchomenio Eteocle ritu tribus jam Gratiis vota concipimus. Atque
Angelio quidem et Tectæus, qui Bacchi (_aureum?_) Apollinem Deliis
fecerunt, tres in ejus manibus Gratias posuere. Athenis in arcis
vestibulo Gratiæ sunt et ipsæ numero tres, quarum initia vulgo incognita
eo ipso in loco peragunt. (4) Pamphos omnium quos ipsi novimus primus
carmina in Gratias cecinit; earum tamen neque numerum definivit neque
nomina tradidit. Homerus, nam is quoque Gratiarum mentionem fecit,
Vulcani uxorem earum unam dixit, quam Gratiam proprio appellavit nomine.
Pasitheæ vero amatorem perhibet * *. Idem ubi Somnum loquentem inducit,
talem habet versum:

              Juncturam mihi te Charitum unam posteriorum.

Ex eo suspicati quidam sunt, quum juniores Gratias nominet, vetustiores
illum scisse alias fuisse. (5) Jam vero in eo carmine quo deorum
Hesiodus originem explicat (licet enim per me Hesiodo qui volet
Theogoniam asserat): in eo igitur carmine Gratias Jovis et Eurynomes
filias esse dixit, et nomina protulit Euphrosynen, Algaiam et Thaliam.
Eademque nomina suis etiam versibus mandavit Onomacritus. Antimachus
neque certum numerum Gratiarum, neque nomina prodidit; Ægles tantum et
Solis filias esse dixit. Hermesianacti elegorum scriptori (quod nemo
ante eum tradidit) Pitho (_Suadela_) una est de Gratiarum numero. (6) At
qui primus Gratias vel finxerit nudas vel pingendo nudas ostenderit,
nusquam comperi. Apud priscos enim homines cum vestimento eas tam a
fictoribus, quam a pictoribus factas novi; sic apud Smyrnæos quum in
Nemesium fano supra Nemesium simulacra ex auro Gratiæ positæ sunt, quas
Bupalus fecit; tum vero in Odeo Gratiæ imago Apellis opus est.
Pergamenis quoque in Attali thalamo sunt Gratiæ, ejusdem opus Bupali,
(7) et apud Pythium, uti ipsi nominant, quas pinxit Pythagoras Parius.
Porro Socrates Sophronisci filius ante arcis vestibulum Gratiarum
Atheniensibus signa fecit. Ea sane omnia sunt veste velata. Qua vero his
posteriores ratione ita Gratiarum ornatum immutaverint, ut nostra ætate
omnes plane nudas faciant quibus eas vel fingendo vel pingendo exprimere
curæ est, mihi certe compertum non est.



                              CAPUT XXXVI.


_ De reliquis Orchomeni regibus, Almo, Phlegya — Phlegyarum bello contra
    Delphos et exitio — Minya et Minyis — Orchomeno et Hyetto. _

Quum vivendi finem fecisset Eteocles, ad Almi posteritatem regnum
pervenit. Filiæ Almo fuere Chrysogenia et Chryse. E Chryse fama est
Phlegyam Marti genitum. In Eteoclis imperium hic ipse Phlegyas
successit, quum ille liberos non reliquisset. (2) Totius tunc regionis
immutatum est nomen, ut quæ Andreis prius vocabatur, Phlegyantis
diceretur. Fuit ab initio condita urbs Andreis, cui aliam de se
appellatam addidit Phlegyas, congregatis in eam bellica virtute
præstantissimis quibusque e tota Græcia. Defecerunt vero insequentibus
temporibus amentia et audacia impulsi a reliquis Orchomeniis Phlegyæ,
finitimorum bona agere et rapere aggressi; postremo vel ad Apollinis
Delphici fanum diripiendum arma converterunt. Contra quos quum Philammon
Delphis opem ferens lectam Argivorum manum duxisset, ipse una cum
Argivis suis prœlio cecidit. (3) Bellicæ vero inprimis rei studia præ
cunctis Græciæ populis Phlegyas fuisse consectatos testimonio mihi sunt
Homeri versus, quos in Iliade fecit de Marte et Terrore Martis filio:

              Illi Ephyros ambo contra tunc arma ferebant,
              sive acres Phlegyas.

Ephyros ibi (ut mihi quidem videtur) nominat qui Thesproticam Epirum
incolunt. At Phlegyarum genus prope omne crebris fulminibus et telluris
vehementissimis motibus deus funditus abolevit; qui reliqui fuere, eos
pestilentia absumpsit, præter paucos qui in Phocidem effugerunt. (4)
Phlegya sine liberis exstincto, imperium excepit Chryses, e Chrysogenia
Almi filia et Neptuno natus. Hujus Chrysæ filius fuit Minyas, a quo ii
quibus imperavit populi hac etiam ætate Minyæ nominantur. Huic tam ampla
fuere vectigalia, ut superiores omnes divitiis vicerit, primusque
omnium, de quibus aliquid accepimus, Minyas thesaurum ad pecuniam
servandam ædificavit. (5) At Græci exterarum gentium res in majori quam
suas ipsorum miraculo ponere solent, quandoquidem clarissimi historiarum
scriptores Ægyptiorum pyramidas accuratissime describere aggressi sunt,
quum de Minyæ ærario et Tirynthis muris, operibus nihilo minore dignis
admiratione, ne brevem quidem fecerint mentionem. (6) Minyæ filius fuit
Orchomenus. Eo regnante urbs Orchomenus, et populus Orchomenii
appellati. Mansit tamen nihilominus Minyarum etiam cognomen, quo ab iis
qui in Arcadia sunt Orchomeniis distinguerentur. Ad hunc Orchomenum
regnum jam obtinentem Hyettus venit Argis, fugiens ob Moluri Arisbantis
filii cædem, quem in uxoris adulterio deprehensum interfecerat. Ei
partem agri Orchomenus concessit eam quæ circa Hyettum vicum est cum
tota vicinitate. (7) Hyetti mentionem fecit is etiam qui ea carmina
composuit quæ sunt Eœæ magnæ a Græcis appellatæ:

              Hyettus casti temerata ob fœdera lecti
              filium Arisbantis quum stravit cæde Molurum,
              herbosis longe profugus discessit ab Argis,
              Orchomenumque adiit Minyeum; excepit amicis
              ædibus illum heros fortunarumque benigno
              pectore participem non abnuit esse suarum.

(8) Satis constat primum omnium Hyettum hunc de adulterio pœnam
sumpsisse; atque multo post Dracon, quum leges Athenis in magistratu
ferret, tum de aliis quibusdam, tum de adulteris libere pœnas sumi posse
promulgavit. Eo jam Minyarum nomen dignitatis provectum fuerat, ut etiam
Neleus Crethei filius, Pyli rex, ex Orchomeno uxorem Chlorin Amphionis
ex Iasio geniti filiam duxerit.



                             CAPUT XXXVII.


_ Almi genere exstincto, regnum Orchomeni ad Clymenum transit — dein ad
    Erginum — de Trophonio et Agamede narratio — Ascalapho et Ialmeno
    regnantibus Minyæ ad Trojam tendunt — Orchomenii a Thebanis ejecti a
    Philippo Amyntæ filio restituuntur. _

At evenit ut Almi etiam proles interiret. Nam quum liberos Orchomenus
non suscepisset, ad Clymenum Presbonis filium, Phrixi nepotem, imperium
transiit. Filios hic habuit natu maximum Erginum, minores Stratium,
Arrhonem, Pyleum et postremum Azeum. Clymenum, dum festi dies Onchestii
Neptuni agitarentur, Thebani homines ex levi causa vehementi ira
concitati occiderunt. In regnum successit Erginus, Clymeni filiorum natu
maximus. (2) Is mox cum fratribus exercitu comparato Thebas adortus,
prœlio primum hostes fudit; icto deinde fœdere pecunia se annua Thebani
de Clymeni cæde satisfacturos pacti sunt. Verum quum Hercules Thebis
adolevisset, tributo liberati sunt Thebani et Minyarum opes bello
magnopere accisæ. (3) Erginus igitur, ut qui confectos jam prope belli
calamitatibus cives suos videret, pacem quidem cum Hercule fecit, ad
pristinas autem opes et felicitatem redintegrandam conversus ita præ hac
una cura omnia contempsit cetera, ut senectus eum cœlibem et orbum
oppresserit. Magna demum congesta pecunia liberos suscipere cupiebat.
(4) Qua de re quum Delphos consulturus venisset, hujusmodi responsum
accepit:

              Ergine o Clymeni proles Presbonidæ, ad aram
              exquirens sobolem venisti sero: sed et nunc
              temoni vetulo validum prætendito rostrum.

Quum igitur oraculi monitu adolescentulam uxorem duxisset, Trophonius et
Agamedes ex eo matrimonio nati sunt; (5) etsi traditum est, Apollinis,
non Ergini filium fuisse Trophonium; quod ego ut credam facile adducor,
et facile sibi id persuasum habeat quicunque ad Trophonii oraculum
accesserit. Ii quum ad virilem ætatem pervenissent, sollertia in deorum
templis et hominum regalibus tectis ædificandis excelluisse dicuntur.
Etenim Delphis Apollini templum erexerunt et Hyrieo thesaurum. In hoc
lapidem unum ita collocarant, ut extrorsum eum eximere possent. Quoties
itaque libitum esset, clam introeuntes aliquid repositæ pecuniæ
auferebant. Hyrieum autem ea res vehementer sollicitum habebat,
præsertim quum et claves et signa cetera incorrupta cerneret, pecuniæ
tamen numerum quotidie comminui animadverteret. (6) Super vasis igitur
in quibus aurum et argentum erant reposita, laqueos disposuit, vel aliud
quid ejusmodi, quo simulac pecuniam quis esset attingere conatus, captus
teneretur. Ingressus itaque Agamedes in vinculis hæsit; Trophonius vero
fratris caput præcidit, veritus nempe ne, quum illuxisset, ille ad
tormenta adigeretur, et ipse ab illo, quod furti fuisset socius,
indicaretur. (7) Idem Trophonius terræ haustus est hiatu eo ipso in
loco, quo exstat in luco, qui est Lebadeæ, fovea quæ Agamedis dicitur,
columna supereminente. Orchomeniorum post hæc regnum obtinuere
Ascalaphus et Ialmenus, quos Marti Astyoche Actoris filia, Azei neptis,
Clymeni proneptis, peperisse dicitur. Hos ad Trojam duces Orchomenii
secuti sunt. (8) Ejus etiam coloniæ, quam in Ioniam Codri filii
deduxerunt, consortes Orchomenii fuere. Suis vero a Thebanis ejectos
sedibus Orchomenum Philippus Amyntæ filius reduxit. Sed eorum res
adversa fortuna gravius semper afflixit.



                             CAPUT XXXVIII.


_ Memoranda apud Orchomenios — Minyæ thesaurus — Minyæ et Hesiodi
    sepulcra — de Actæonis cultu — Melane et Cephisso fluviis —
    Orchomeniorum divitiis et urbe Aspledone. _

Apud Orchomenios Bacchi quoque templum exstat; sed antiquissimum omnium
est Gratiarum. Saxa earum præcipua colunt veneratione, quæ excepisse
Eteoclem e cœlo delapsa ferunt; nam quæ expolitius fabricata sunt signa,
et ipsa e lapide, ætate mea dedicata fuere. (2) Fons etiam illic est
spectatu dignus; in eum descendunt qui aquatum veniunt. Minyæ vero
thesaurus unum est de Græciæ miraculis, nulli omnino eorum quæ uspiam
alibi sunt operum secundum. Ad hunc autem modum exstructus est: lapidei
sunt omnes parietes, rotunda operis forma, non valde in acutum se
attollente fastigio; supremum lapidem toti ædificio coagmentationem esse
dicunt. Sepulcra visuntur Minyæ et Hesiodi. (3) Hesiodi quidem ossa hoc
se modo recepisse narrant. Sæviente in homines et pecudes pestilentia,
missis ad oraculum legatis Pythiam jussisse ut ex Naupactio agro in
Orchomenium Hesiodi ossa deportarent; nam aliam mali levationem fore
nullam. Percontatos rursus eos in qua tandem Naupactii agri parte essent
illa reperturi, respondisse Pythiam, locum cornicem monstraturam. (4)
Quum itaque in terram e navi exscendissent qui sciscitatum missi
fuerant, non longe a via cornicem conspexisse saxo insidentem, ibique
Hesiodi ossa inventa in ejus saxi latebra. Hi elegi sepulcro ejus
inscripti sunt:

              Hesiodi patria est frumenti fertilis Ascra,
               sed bello insignes ossa tenent Minyæ:
              hujus in Argolicis excellit gloria terris,
               judicium quibus est ingeniumque sagax.

(5) Jam vero de Actæone vulgatum inter Orchomenios fuit, vexari agrum a
larva quæ saxo insideret. Ea de re consulto oraculo Delphico jussi sunt,
si quas reperissent Actæonis reliquias, eas ut terra tegerent; præterea
ut larvæ simulacrum ex ære factum ad saxum ferro adligarent: quod ipse
adligatum vidi. Actæoni quidem quotannis parentant. (6) Abest ab
Orchomeno stadia septem Herculis templum, in quo non magnum utique
signum. Sunt ibi Melanis fluvii fontes, qui ipse quoque in Cephisidem
paludem influit. Magnam sane partem Orchomenii agri ea palus semper
occupat, hieme vero Austro plerumque flante multo latius stagnat aqua.
(7) Narrant Thebani ab Hercule Cephisum amnem in Orchomeniorum campos
aversum, quum antea per montanos cuniculos in mare exiret; eos meatus
occlusisse Herculem. Sed novit sane Homerus fuisse paludem Cephisidem
absque Herculis opera; dicit enim:

                       Paludi acclinis Cephisidi.

(8) Neque satis est verisimile, non fuisse Orchomenios apertis cuniculis
et Herculis obice disjecto pristinum exitum flumini reddituros, quando
ne Troicis quidem temporibus opes illi desiderarunt. Testis est idem
Homerus eo loco quo Agamemnonis legatis respondentem Achillem facit:

                Non ea quæ Orchomenum portantur cuncta.

Ex quo plane colligi potest, magnam Orchomeniis tunc quoque pecuniam
suppeditasse. (9) Aspledonem quidem ob aquarum penuriam desertam
tradunt; nomen vero urbi contigisse ab Aspledone, quem Midea nympha
Neptuno pepererit. Id confirmant versus a Chersia facti, viro
Orchomenio:

             Neptunoque tridentifero insignique Midea
             Aspledon satus est, ampla spectandus in urbe.

(10) Ætate quidem mea Chersiæ hujus carmina jam vetustas aboleverat; hos
tamen ipsos versus Callippus retulit in libro de Orchomeniis. Eidem sane
Chersiæ epigramma Orchomenii attribuunt, quod Hesiodi sepulcro
inscriptum fuit.



                              CAPUT XXXIX.


_ De Lebadia, olim Midea dicta — Hercyna puella et fluvio ejusque antro
    — Trophonii templo ac signo aliisque memorandis — Trophonii oraculum
    consulendi ratione — Trophonii oraculo. _

Qua montes consurgunt, Phocenses supra Orchomenios habitant, in
campestri vero planitie Lebadea illis est finitima. Hæc olim et ipsa in
edita regionis parte habitabatur, Mideæ nomine, ab Aspledonis nempe
matre. Lebado vero Athenis in ea loca profecto, in plana incolæ
descenderunt, et Lebadea a Lebado ipso nomen accepit; cujus neque pater
quis fuerit norunt, neque quam ob causam illuc venerit; tantum illud
sciunt, uxorem ei Laonicen fuisse. (2) Exornata urbs est operibus haud
minus quam alia quævis maxime florentium Græciæ urbium. Separat ab ea
(_fluvius Hercyna?_) * Trophonii lucum. Aiunt autem ibi Hercynam cum
Cereris filia ludentem anserem e manibus invitam dimisisse; volitantem
illum subisse cavernosum antrum ibique se sub lapide occultasse;
Proserpinam subingressam, avem sub lapide jacentem retraxisse; quo loco
lapidem submoverat, aquam erupisse; qui postea fuerit Hercyna amnis
appellatus. (3) Manet ad fluminis ripas Hercynæ fanum, et signum in eo,
virgo anserem manibus præferens. Fluvii fontes intra speluncam sunt, et
stantia simulacra, quorum sceptris dracones circumvoluti sunt. Conjiciat
quis esse illa Æsculapii et Hygieæ; sed fuerint potius Trophonii et
Hercynæ, quum non magis Æsculapio quam Trophonio dracones consecratos
censeant. Prope amnem est Arcesilai monumentum. Reportasse e Troja
Arcesilai ossa Leitum dicunt. (4) In luco maxime insignia sunt,
Trophonii templum et signum ad Æsculapii similitudinem et hoc factum;
Praxiteles illud fecit. Est ibidem Cereris cognomento Europæ fanum, et
sub divo Juppiter Hyetius (_Pluvius_). Ad oraculum ascendentibus atque
inde ad ulteriora montis pergentibus occurrit Proserpinæ quæ Thera (_?_)
vocatur et Jovis Regis templum; quod propter magnitudinem, vel propter
continuata bella dimidia tantum ex parte perfectum reliquerunt. In alio
templo, Saturni, Junonis et Jovis simulacra sunt. Apollinis etiam illic
est fanum. (5) Quod ad oraculum pertinet, observatur ritus hujusmodi.
Ubi statuerit quis in Trophonii descendere, primum dierum certum numerum
est ei in ædicula quadam commorandum; est illa Bono Genio et Bonæ
Fortunæ sacra. Illic degens et alia suscipit expiationum genera et
calidis abstinet aquis; Hercyna fluvio se abluit. Carnes ei de victimis
large suppeditant. Immolat enim qui huc descendit, Trophonio et filiis,
Apollini præterea, Saturno, Jovi cui Regi cognomen, Junoni Heniochæ et
Cereri, quam Europen nominant ac fuisse Trophonii nutricem perhibent.
(6) Adest singulis sacrificiis aruspex, qui cæsarum hostiarum viscera
inspectat; ex ea inspectione vaticinatur, numquid Trophonius placatus et
propitius consultorem sit accepturus. Cetera tamen exta non tam
perspicue Trophonii mentem denunciant, verum ea qua quis nocte
descendit, arietem mactat ad ipsam foveam, invocato Agamedis numine.
Exta priora pro nihilo ducuntur, etiamsi fuerint læta, nisi hujus quoque
arietis exta idem portendant. Id ubi ita evenerit, ut extorum consentiat
significatio, bona cum spe descendit consultor; atque hoc maxime modo
descendit. (7) Deducunt sacrificuli eum noctu ad Hercynam fluvium, ibi
hominem oleo perungunt et abluunt pueri duo ex oppidanorum liberis annos
ferme tredecim nati; Hermas (_Mercurios_) illos nuncupant. Hi sunt qui
descendentem abluunt, quique ministrant quæ sunt opus omnia, utpote
ministri. Hinc non statim ad oraculum a sacrificulis, sed prius ad aquæ
fontes ducitur; sunt vero duo inter se proximi. (8) Bibenda illic est
Lethes quæ dicitur aqua, quo cunctorum ei, quæ antea illi erant curæ,
oblivio contingat; Mnemosynes deinde aquas potat, ut quæ infra viderit
omnia memoria contineat. Jam simulacrum, quod fecisse Dædalum autumant,
contemplatus (nemini prorsus id ostendunt sacerdotes, præterquam iis qui
ad Trophonium sunt accessuri): eo signo conspecto et cum multa religione
votis nuncupatis, ad oraculum progreditur tunicam indutus lineam ac
tæniis incinctus, soleis popularibus in pedes inductis. (9) Est vero
oraculum supra lucum in monte; crepido in orbem candido saxo
circumducta. Crepidinis ambitus est instar areæ minimæ, altitudine
minore quam cubitum duum. Erecti sunt super crepidine obelisci, tam ipsi
quam zonæ, quibus continentur, ænei. Inter eos media sunt ostia. Intra
ambitum specus est, non natura, sed arte et certo proportionis modulo
quam solertissime exstructus. (10) Ejus subterraneæ cellulæ forma furno
persimilis, cujus latitudo dimensa per rectam lineam ab imo ambitu ad
summum, cubita æquarit ferme quattuor; in altum subsidit hiatus haud
amplius octo fere cubitûm. Nulli vero gradus constructi sunt, qui
ingressos ad imum solum demittant, sed ad Trophonium descensuri scalas
admovent angustas æque atque habiles. Ubi descensum fuerit, medium inter
solum et antri testudinem cavernula est latitudine duarum spithamarum,
altitudo vero unius esse spithamæ videbatur. (11) Qui eo penetrarit,
humi procumbens, melle subactas offas tenens, pedes prius in cavernulam
illam immittit; mox toto ipse cum corpore sequens genua in cavernam
inserere nititur; ibi statim reliquum corpus veluti attractum genua
sequitur, non aliter ac si maximus et velocissimus amnis vorticibus
correptum hominem ex oculis subducat. Jam vero qui intra penetrale
descenderint, futura non uno et eodem cognoscunt modo; ex visis alius,
ex auditis alius id consequitur. Per easdem fauces patet omnibus
reditus; pedes vero præeunt. (12) Neminem omnino ex iis, qui eo
descenderint, periisse affirmant, uno excepto, qui de spiculatoribus
Demetrii fuit; illum vero neque eorum quicquam sacrorum, quæ fieri ad
fanum illud religione sancitum est, fecisse, nec sciscitandi causa, sed
quod argentum et aurum se asportaturum sperarat, introisse aiunt. Ejus
cadaver alio loco in conspectum editum esse aiunt, et non per sacrum
hiatus illius ostium ejectum. De quo quidem homine quum dicantur etiam
alia, ea ipse quæ narratu duxi dignissima exposui. (13) Consultorem a
Trophonio reversum sacrificuli in solio collocant, quod Mnemosynes
vocant; positum illud est non procul ab adyto. A sedente ibi
percontantur, quæcunque vel visa vel audita reportarit. Ea ubi accepere,
suis illum reddunt. Hi sublatum hominem in cellam Bonæ Fortunæ et Boni
Genii, in qua veniens primum commoratus fuerat, reducunt, multo illum
quidem adhuc terrore attonitum, et suimet atque omnium adsistentium
oblitum. Resipiscit tamen paulo post, et pristina ei mens et risus
redit. (14) Scribo autem non solum audita, sed quæ et aliis accidisse
vidi et egomet sum expertus, quum ad Trophonium consulendi causa ipse
etiam venerim. Coguntur sane omnes qui a Trophonio redeunt, quæcunque
vel audierunt vel viderunt, tabulæ inscripta illic suspendere. Servatur
illic Aristomenis scutum in hanc usque diem; de quo jam ante, quæ
dicenda fuerunt, a me sunt exposita.



                               CAPUT XL.


_ Unde Bœotiis oraculum Trophonii innotuerit, memoratur — de Dædali
    operibus — urbe Chæronea, olim Arne dicta — binis tropæis in regione
    Chæronensium ac de Macedonibus tropæa non admittentibus — polyandrio
    Thebanorum prope urbem Chæroneam — Chæronensium cultu sceptri
    Agamemnonis, quod hastam vocant. _

Hoc oraculum quum antea prorsus ignoraretur, ex hujusmodi casu ad Bœotos
ejus pervenit notitia. Quum unum et alterum jam annum nullis terra
imbribus irrigaretur, e singulis civitatibus Delphos missi sunt qui opem
implorarent. His siccitatis remedium exposcentibus Pythius Apollo
imperavit, ut Lebadeam euntes a Trophonio mali auxilium quærerent. (2)
Lebadeam itaque profecti quum oraculum reperire non possent, Saon quidam
Acræphniensis, collegarum natu maximus, quum apum examen conspexisset,
** quocunque illæ divertissent sequi. Ubi igitur eas ad specum
advolantes vidit, et ipse subiit in oraculum. Saonem hunc sacrorum omnem
ritum et quæ inter consulendum fieri fas est edoctum a Trophonio
memorant. (3) Ex Dædali operibus in Bœotia duo exstant, Hercules Thebis,
et apud Lebadenses Trophonius; totidem in Creta e ligno, Britomartis ad
Oluntem et apud Gnosios Minerva. Habent iidem et Ariadnæ chorum, cujus
in Iliade Homerus mentionem fecit, in candido lapide. Est etiam apud
Delios Venus ejusdem artificis opus, non magnum sane signum e ligno et
exesa vetastate manu dextera; pedum loco in quadrangulam figuram
desinit. (4) Crediderim signum hoc a Dædalo Ariadnam accepisse secumque
illud abeuntem cum Theseo asportasse; Theseum certe Delii tradunt
Ariadna ei adempta Apollini Delio dedicasse, ne scilicet sibi, si illud
retinuisset, jam domum reverso Ariadnæ desiderium commoveret, atque ita
ex ea recordatione amoris mala renovarentur. Præter hæc nulla (quod
sciam) jam reliqua sunt Dædali opera. Nam quæ in Junonis templo
dedicarunt Argivi, et quæ in Sicilia ab Omphace Gelam deportata fuere,
cuncta temporis abolevit diuturnitas. (5) Lebadensibus proximi sunt
Chæronenses. Eorum urbs olim Arne est appellata; filiam Æoli Arnen
fuisse dicunt, a qua urbs altera etiam in Thessalia Arne fuerit
nuncupata. Hoc autem quod nunc urbs habet nominis, contigisse ei a
Chærone, quem Apollinis fuisse filium arbitrantur ex Thero Phylantis
filia. (6) Testatur hoc qui magnas fecit Eœas his versibus:

            Illustri Phylas junxit sibi natam Iolao
            Lipephilam (?), divas quæ formæ æquabat honore:
            Hac illi Hippotes præcelsa est editus aula;
            Et Thero formosa, oculis æquanda Dianæ.
            Thero dein Phœbi sacro dignata cubili,
            Chæronem generavit equos clarum arte domandi.

Mea quidem sententia norat Homerus jam Chæroneam et Lebadeam appellari;
sed maluit priscis uti earum urbium nominibus, sicuti et flumen Ægyptum
potius quam Nilum dixit. (7) In Chæronensium agro duo sunt tropæa; ea
dux Romanorum Sylla erexit Taxilo fuso Mithridatis copiarum duce. Amyntæ
quidem filius Philippus neque ad Chæroneam, neque uspiam vel de
Barbaris, vel de Græcis a se victis ullum erexit tropæum; nec fuit
omnino patrius Macedonibus mos, victorias suas tropæis ullis testatas
relinquere. (8) Est a Macedonibus ipsis traditum, Caranum regem suum
victo in pugna Cisseo, qui finitimis imperabat, Argivorum ritu tropæum
constituisse. Irrumpentem autem ex Olympo leonem illud subvertisse, **
evanuisse, [intellexisse Macedones]; (9) Caranum autem haud prudenter
fecisse, quod advena barbaros vicinos ad inimicitiam implacabilem eo
monumento irritasset; neque enim ab ipso Carano neque ab iis, qui postea
regnaturi essent in Macedonia, tropæum erigi debuisse; quod nempe sibi
ad reditum in gratiam cum hostibus loci aliquid relictum voluerunt.
Argumentum rei est quod Alexander neque de Dario neque de Indicis
victoriis tropæum ullum erigendum curavit. (10) Proximo urbi loco est
commune Thebanis sepulcrum, iis qui in acie contra Philippum stantes
ceciderunt. Nulla est apposita inscriptio. Insigne tumuli leo est ad
eorum virorum animi magnitudinem significandam. Inscriptum, ut opinor,
propterea nihil est, quod illorum hominum virtutem dii non fortunassent.
(11) Deorum omnium maxime colunt Chæronenses sceptrum illud, quod Jovi
fabricasse Vulcanum cecinit Homerus, a Jove acceptum Mercurium dedisse
Pelopi, Pelopem Atreo reliquisse, Atreum Thyesti; a Thyeste per manus
traditum tenuisse Agamemnonem. Hoc præcipue sceptrum venerantur Hastam
nominantes. Divinitatis ei nescio quid inesse declarat id, quod ex ipso
ad homines illos illustris quidam splendor pervenit. (12) In suo et
Phocensium Panopeorum confinio illud repertum Chæronenses dicunt; aurum
etiam cum eo: sed facile a Phocensibus aurum retineri passos, modo ut
ipsi sceptrum haberent. Ab Electra Agamemnonis filia in Phocidem
exportatum putarim. Templum ei nullum est publice dedicatum, sed
quotannis sacri ejus curator in suis ædibus sceptrum statuit. Ei res
divina quotidie fit, mensa apposita cujusvis generis carnibus et
bellariis referta.



                               CAPUT XLI.


_ De Vulcani artis operibus — Eriphyles monili — præcipitio supra
    Chæroneam, quod Petrachus appellatur. _

Omnium vero Vulcani operum, quæ et poetarum carmina et assentiens
hominum fama celebravit, aliud sane nullum, qua sceptrum hoc, magna
dignandum æstimatione est fide hominum receptum. Lycii quidem Pataris in
Apollinis templo æneum ostentant craterem, Telephi donum esse
dictitantes et Vulcani opus; ignorant scilicet illi (ut par est) primos,
qui æs fuderint, Theodorum et Rhœcum Samios fuisse. (2) Patrenses in
Achæis Vulcani, verbo duntaxat, opus esse dicunt arcam eam, quam
Eurypylus ab Ilio exportarit; re nullam in conspectu ponunt. Est in
Cypro urbs Amathus; in ea Adonidis et Veneris fanum vetustissimum, in
quo positum tradunt monile Harmoniæ ab initio datum; quod Eriphyles
tamen vocatur, quia hoc illa dono accepto virum suum prodiderit. Id
Phegei filii Delphis dedicarunt. Ad eos vero quemadmodum pervenerit, ubi
de Arcadum rebus egimus expositum est. Illud postea Phocensium tyranni
templo spoliato abstulerunt. (3) Neque vero est quantum scio apud
Amathusios in Adonidis fano illud, quod Eriphyles fuit; quum hoc
Amathusiorum monile sit e lapidibus viridibus auro revinctum, Homerus
vero id quod Eriphylæ donatum fuit in Odyssea aureum dicat fuisse:

               Dura, viri sacro vitam quæ vendidit auro:

quum non ignoraret tamen poeta variorum etiam monilium opificium. (4)
Quo enim loco cum Ulysse loquitur Eumæus, priusquam e Pylo Telemachus
veniens ad stabula divertisset, versus ibi ejus hujusmodi sunt:

             Namque mei sollers subiens vir tecta parentis,
             attulit electro fulgens auroque monile.

(5) Inter ea etiam dona, quæ Penelope a procis accipit, ab Eurymacho
monile perbelle distinctum datum memorat:

            Ornatum varie Eurymachus torquem attulit auream,
            lucentem electro, Phœbi velut ignea lampas.

At Eriphylen non distinctum auro et lapidibus monile dicit accepisse. Eo
fit ut unicum hoc superesse sceptrum statui possit ex omnibus Vulcani
operibus.

6. Supra Chæronem urbem est prærupta montis crepido, qui Petrachus
appellatur. Eo loco deceptum a Rhea Saturnum credi volunt oblato lapide
pro Jove. In montis vertice non magnum est Jovis simulacrum. Unguenta e
floribus coquendo conficiunt Chæronenses, lilio, rosa, narcisso, iride,
præsens contra hominum dolores remedium. Rosaceo autem si lignea
simulacra perunxeris, hæc quoque contra tabem materiæ defenderis.
Nascitur iris in palustribus locis, lilio par magnitudine, colore minime
candida, odore minus quam lilium vehementi.



           PAUSANIÆ DESCRIPTIONIS GRÆCIÆ PHOCICA SEU LIBER X.



                                CAPUT I.


_ Phocidis nominis origo et situs — Phocensium res contra Thessalos
    gestæ — Phocensium clades, et Phocica desperatio — Phocensium
    victoria de Thessalis — Phocensium alia victoria de Thessalis
    astutia parta — Phocensium a Persarum partibus defectio. _

Phocidis partem eam quæ circa Tithoream et Delphos est, constat inde ab
antiquissimis temporibus nomen hoc sumpsisse a Phoco Ornytionis filio,
homine Corinthio; non ita multis vero post annis, Æginetis cum Phoco
Æaci filio classe in ea loca transgressis, usus obtinuit, ut idem nomen
etiam omni, quam nos jam vocamus, Phocidi inderetur. (2) Qua
Peloponnesum ex adverso prospectant quaque Bœotiam contingunt Phocenses,
ad mare pertinent, hac (_occasum versus_) usque ad Cirrham Delphorum
navale, illac (_versus ortum_) usque ad Anticyram urbem: ex ea vero
parte qua est sinus Lamiacus, eos maritimos esse prohibent Locri
Epicnemidii; hi enim sunt qui ibi supra Phocidem habitant, et
Scarphenses quidem trans Elateam, super Hyampolin autem et Abas incolunt
ii qui Opuntem et Opuntiorum navale Cynum tenent. (3) Clarissima inter
res Phocensibus communi opera gestas sunt hæc. Primum in bello Trojano
habuerunt partem; deinde ante Medorum in Græciam irruptionem contra
Thessalos bellarunt, quo tempore insigne ad memoriam facinus ediderunt.
Ad Hyampolim enim, qua Thessalos exspectabant ipsorum in terram
invasuros, urnas fictiles defodere, iisque terra super aggesta opertis,
hostilis equitatus impetum sustinuerunt. Hostes, ut qui insidias
Phocensium non providerant, citatis equis excursione facta incauti in
urnas istas inciderunt. Ibi quum eo casu equi pedibus claudi
redderentur, viri partim ex equis prolapsi, partim cæsi sunt. (4) Jam
autem Thessali majori quam antea in Phocenses ira inflammati quum copias
ex omnibus civitatibus collegissent atque _denuo_ in Phocidem
expeditionem pararent: tum vero Phocenses, haud mediocri cum timore
perpendentes et reliquum hostis apparatum bellicum et equitatus maxime
multitudinem et una cum numero equorum hominumque circa prœlia
exercitationem, Delphos mittunt qui quomodo effugere imminens periculum
possint deum consulant. Atque hoc iis datum responsum:

            Mortalem atque deum committam cernere ferro,
            vincet uterque horum, sed plus mortalis habebit.

(5) Hoc Phocenses accepto oraculo delectos viros trecentos sub duce
Gelone prima nocte in hostes mittunt; mandata vero illis dedere, ut ex
occulto quam maxime possent, quid Thessali molirentur, speculatum irent;
deinde in castra reverterentur cæco maxime itinere nec manus sponte sua
consererent. Hi omnes ad unum cum ipso Gelone duce suo perierunt, partim
equorum pedibus conculcati, partim ab hostibus occisi. (6) Tam ingentem
ea clades in castra Phocensium pavorem pertulit, ut conjuges, liberos,
fortunas ceteras, quas agere quisque aut ferre posset, vestem, aurum,
argentum, deorum signa, in unum cogerent. Ibi maximo exstructo rogo,
viros triginta numero reliquerunt, (7) quibus imperarunt, si ita
accidisset ut prœlio Phocenses hostibus succumberent, primo feminas ac
impuberes jugularent et hostiarum instar una cum opibus in rogum
conjicerent atque ignem immitterent; post hæc demum et ipsi mortem
oppeterent vel mutuis confodientes se vulneribus; vel in hostium
equitatum irruentes. Ex eo sæva omnia et immania consilia Græcorum verbo
Phocica desperatio appellari cœpta. (8) His ita constitutis contra
Thessalos statim copias educunt; duces fuere Rhœus Ambrossensis et
Hyampolitanus Daiphantes; hic equitum, peditum ille agmen ducebat. Apud
imperatores autem summo loco erat (Tellias) vates Eleus, in quo omnem
salutis repositam spem Phocenses habebant. (9) Ubi ad manus ventum est,
continuo Phocensibus ante oculos erant quæ de conjugibus et liberis
statuerant, salutemque ipsorum ancipiti salo videbant fluctuantem: atque
hanc ob causam alacres cujusvis discriminis aleam subibant: quibus quum
accederet etiam numinis voluntas propitia, factum est ut victoriam
reportarent omnium, quæ ante evenissent, maxime insignem. (10) Ac tunc
responsum quod Phocensibus Apollo dederat, omnibus Græcis innotuit.
Tesseræ namque a ducibus eædem dabantur in conflictu, Thessalis quidem
Itonia Minerva, Phocensibus autem gentis auctor Phocus. Missa post
pugnam Delphos dona Apollini Telliæ vatis et ceterorum qui in prœlio
duces ipsis fuerant, statuæ, cumque iis heroum gentilium; Aristomedon
eas Argivus fecit. (11) Invenerunt etiam postea Phocenses quod prudentia
non inferius erat prioribus. Constiterant aliquando in primo Phocidis
aditu adversa castra. Ibi lecti homines e Phocensibus quingenti,
observato eo tempore quo suum luna orbem explerat, Thessalos noctu
adoriuntur, oblitis gypso corporibus et insuper dealbatis instructi
armis. Ingentem memorant Thessalorum factam cædem, quod immissa
divinitus per noctem sibi visa, non hostium illud astu evenisse
interpretabantur. Idem erat Eleus Tellias, qui hoc quoque Phocensibus in
Thessalos excogitaverat. Jam vero quum in Europam Persæ exercitum
trajecissent, Phocenses necessitate coacti in Xerxis partibus fuisse,
sed mox a Barbaris desciscentes cum Græcis Platæensi prœlio in acie
stetisse dicuntur.



                               CAPUT II.


_ Phocensibus, mulcta ab Amphictyonibus irrogata, Philomelus, ut
    Delphici Apollinis templum occupent, suadet — Phocenses Delphici
    Apollinis templum spoliant, et per decem annos cum Thebanis bellum
    gerunt ducibus Philomelo — Onomarcho — Phayllo — Phalæco. _

Insequenti dehinc tempore accidit ut multa iis ab Amphictyonibus
irrogaretur. Neque vero habeo satis veram ejus rei causam compertam,
numquid noxam commeritis imposita fuerit, an vero Thessali ob veteres
inimicitias hujus Phocensibus calamitatis infligendæ fuerint auctores.
(2) Quum dejectis essent animis propter multæ magnitudinem, exstitit
Philomelus Theotimi filius, Phocensium nemini dignitate secundus; Ledon
ei patria erat urbs Phocica. Is igitur postquam oratione demonstraverat
summam pecuniæ nullo pacto posse ab ipsis exsolvi, templum Delphicum
occupandum esse censuit, et alia ad persuadendum apposita afferens, et
illud inprimis, quod, quum ab Atheniensibus et Lacedæmoniis jampridem
sibi pacata essent omnia, facile Thebanos et alios quoscunque, qui se
armis lacessissent, tum virtute tum pecuniæ impendiis possent superare.
(3) Philomeli oratio multitudinis valde secunda voluntate est accepta,
sive quod mentem deus a rectis consiliis avertisset, seu quod is populus
suapte natura religioni solitus esset quæstum anteponere. Delphos
occupare aggressi sunt Phocenses, principatum Delphis Heraclide,
Agathocle Athenis obtinente, Olympiadis quintæ et centesimæ, qua stadii
palmam meruit Prorus (_Porus?_) Cyrenæus, anno quarto. (4) Templo potiti
statim firmissimas apud Græcos mercenariorum militum cohortes
conduxerunt. Thebani quidem aperte contra eos arma moverunt, nempe qui
et ante offensiore in illos fuissent animo. Bellatum est continenter
annos ipsos decem; quo temporis intervallo modo Phocenses cum suis
conductitiis, modo Thebani victores discesserunt. Collatis demum apud
Neonem urbem signis Phocenses terga vertere; Philomelus in fuga ex arduo
et prærupto saxo quum se præcipitem dedisset, exanimatus est. Idem necis
genus etiam alias Amphictyonum decreto in templi spoliatores est
constitutum. (5) Post mortem Philomeli imperium Onomarcho Phocenses
detulerunt; cum Thebanis vero societatem coivit Philippus Amyntæ filius;
qui quum prœlio superior evasisset, Onomarchus ad mare fugiens a suis
militibus est jaculis confixus, ipsius ignavia et imperandi inscitia ea
se clade affectos interpretantibus. (6) Talem vitæ finem divina quædam
sors Onomarcho attulit. Phocenses ejus fratri Phayllo summa cum
potestate imperium decreverunt. * Ei vixdum ad imperandum aggresso talem
oblatam esse per somnium speciem. Inter Apollinis donaria pervetus
effigies quædam fuit ex ære hominis, cui, diuturniore _morbo_*, carne
consumta, sola essent reliqua ossa; aiebant Delphi ab Hippocrate medico
dedicatam. Huic igitur imagini Phayllus se similem factum videre visus
est, ac statim post lenta tabe correptus somnii vaticinium implevit. (7)
Phayllo exstincto ad Phalæcum filium patris principatus transiit. Huic,
quod sacram pecuniam subripuisse accusatus esset, imperium est
abrogatum, ac deinde, quum in Cretam classe transmisisset una cum
Phocensium et mercenariorum militum manu, qui videlicet ejus sequi
partes volebant, et Cydoniam urbem obsideret, quod imperatam pecuniam
illa civitas pendere recusasset, amissa majore parte exercitus, ipse
etiam periit.



                               CAPUT III.


_ Belli Phocici vel Sacri finis — nomina urbium Phocicarum eversarum ac
    restitutarum — de aliis bellis, quibus Phocenses interfuerunt. _

Decimo anno post quam templum occupatum est, bello huic, quod idem
Phocicum et Sacrum appellarunt, finem Philippus imposuit, principatum
apud Athenienses obtinente Theophilo, octavæ et centesimæ Olympiadis,
qua stadio vicit Polycles Cyrenæus, anno primo. Phocensium urbes
expugnatæ et solo æquatæ sunt, quas jam enumeramus: Lilæa, Hyampolis,
Anticyra, Parapotamii, Panopeus, Daulis. (2) Harum nomina jam
antiquitus, et ex Homeri plurimum versibus erant celebrata. Alias illud,
quod a Xerxis militibus concrematæ essent, Græcis notiores reddiderat,
Erochum, Charadran, Amphicleam, Neones, Tithronium et Drymæam. Ceteræ,
præter Elateam, antea minime illustres erant, Trachis scilicet Phocica,
Medeon Phocicus, Echedamia, Ambrossus, Ledon et Phlygonium, amplius
etiam Stiris. Omnes quas percensuimus, deletæ et ad formam vicorum
redactæ, præter Abas, Nam Abæi sacrilegii expertes fuerant, et non modo
a templi direptione manus abstinuerant, sed a belli etiam societate
abhorruerant. (3) Est autem Phocensibus et templi Delphici et publici
Græcorum conventus communione interdictum; jus vero suffragii, quod
penes ipsos fuerat, ad Macedonas Amphictyones transtulerunt. Interjecto
deinde tempore ex vicis in suas quique patrias restituti urbes
instaurarunt, præter eas tamen quæ ob pristinam tenuitatem et præsentem
pecuniæ inopiam refici non potuerunt. Restitutionis ejus duces et
auctores Athenienses et Thebani fuerunt, antequam clade ad Chæroneam
accepta Græcorum vires accisæ essent. (4) Steterunt in acie ad Chæroneam
ipsi etiam Phocenses, et postea ad Lamiam et Crannonem contra Antipatrum
et Macedonas pugnarunt. Gallorum iidem exercitum omnium Græcorum
acerrime persecuti sunt; simul ut dei Delphici injuriam ulciscerentur,
simul vero, puto, ut veterem infamiam abolerent. Atque hæc sunt quæ
memoria digna Phocenses gesserunt.



                               CAPUT IV.


_ De Panopeo urbe — Thyiadibus feminis — reliquiis luti, ex quo
    Prometheus homines confecit — de Tityo — urbe Daulide — memorandis
    Daulidis — regione Tronis dicta. _

A Chæronea stadiûm viginti via Panopeum ducit, urbem Phocensium, si modo
urbem eam appellare par fuerit, in qua cives non prætorium, non
gymnasium, non theatrum, non forum ullum habent, non denique ullum
perennis aquæ conceptaculum, sed humiles habitant casas, qualia sunt
montana tuguria, ad profunde cavatum torrentis alveum; suis tamen
limitibus a finitimis dividuntur, mittuntque qui sibi attributum sedendi
locum in Phocensium conventu teneant. Nomen urbi ab Epei patre ductum
aiunt; ipsi tamen ab initio se Phlegyas fuisse, non Phocenses, et in
Phocidem ex Orchomeniorum finibus profugos transisse dicunt. (2) Veterem
Panopei ambitum vidimus, quem septem circiter stadiorum fuisse
conjicimus. Subiit Homeri versuum recordatio de Tityo, quibus Panopeum
urbem χαλλίχορον (choris decoram) nominat. Et in dimicatione de Patrocli
cadavere Schedium Iphiti filium, Phocensium regem, qui ab Hectore
occisus est, idem Homerus Panopei domicilium dicit habuisse. Hujus
quidem rei fuisse causam Bœotorum metum arbitror. Nam quum his ex
partibus Bœoticæ genti valde esset pervia Phocis, Panopei rex habitavit,
ut eo loco veluti pro arce uteretur. (3) Alterum vero illud, quamobrem
Panopeum choris decoram vocaverit, non potui conjectura assequi
priusquam a Thyiadibus, quas Athenienses vocant, id didicerim. Sunt vero
Thyiades Atticæ feminæ, quæ in Parnassum quotannis venientes una cum
Delphicis mulieribus orgia agunt Baccho. His inter vias et alibi et apud
Panopenses choros instituere solennis ritus est. Quare videtur Homerus,
quum eo nomine Panopeum ornat, Thyiadum chorum significare voluisse. (4)
Est Panopensibus in ipsa via e crudo laterculo sacellum et in eo signum
e lapide Pentelico; quidam Æsculapium, alii Prometheum esse dicunt. Ejus
rei testimonia se habere putant, quod ad ripas torrentis saxa jacent duo
magnitudine nihilo minore quam ut plaustrum onerare queant singula.
Color illis luti est non terreni, sed arenosi, quale in profunde
excavatis alveis et torrentibus cernitur. Odorem etiam humani prope
corporis referunt; reliquias esse aiunt has luti illius, e quo universum
hominum genus Prometheus finxerit. (5) Ad eundem torrentis alveum est
Tityi sepulcrum, aggeris ambitus nihilo major unius stadii triente. De
Tityo vero versus est in Odyssea,

              Porrectumque novem Tityum per jugera terræ.

Hoc non de Tityi magnitudine dictum existimant, sed illam qua situs est
Tityus regionem Plethra ennea (_i. e._ Jugera novem) appellari. (6) At
Cleon Magnes (ex iis Magnesiis qui Hermi sunt accolæ) eos maxime homines
rerum miraculis fidem habere non consuesse dicebat, quibus in tota vita
non contigisset ipsis quicquam intueri quod esset communi hominum
opinione majus; se certe adduci posse ut crederet et Tityum et alios ea
magnitudine, quam fama prodidit, fuisse. Venisse enim forte se aliquando
Gades, et ab ea insula cum tota sui comitatus turba Herculis jussu
enavigasse; mox iterum Gades reversum, marinum hominem in litus ejectum
invenisse nihilo breviorem jugerum quinque spatio, qui a deo fulmine
ictus incensus erat. Atque hæc quidem ille. (7) Distat a Panopeo stadia
ferme septem (_?_) Daulis. Oppidani in ea numero non multi sane sunt;
proceritate vero et robore Phocensium hac ipsa etiam ætate longe
præstantissimi. Nomen oppido a Daulide nympha, Cephisi filia, impositum
tradunt. Tradiderunt alii locum in quo urbs condita est, condensum olim
arboribus fuisse; a veteribus vero consepta silvis loca _daula_
appellata; et ex eo Æschylum Glauci Anthedonii mentum _daulum_ dixisse.
(8) In hac urbe Tereo filium epulandum apposuisse feminæ dicuntur; quod
fuit pollutarum mensarum hominibus exordium. Upupa vero, in quam mutatum
Tereum fama vulgavit, avis est paulo coturnice major, surgentibus e
vertice in cristæ modum pinnulis. (9) Dignum illud admiratione quod in
hac regione hirundines neque pariunt neque ex ovis pullos excludunt, nec
omnino tectorum laquearibus ullos affigunt nidos. Philomelæ vero
Phocenses dicunt etiam avi factæ Tereum ejusque patriam esse terrori.
Est apud Daulienses Minervæ fanum vetusque signum. Quod vero e ligno
simulacrum est, illo adhuc vetustius, deportasse Procnen Athenis ferunt.
(10) Dauliæ terræ pars est Tronis, in qua est sacellum heroi dicatum
auctori gentis. Hunc sunt qui dicant Xanthippum heroem bello clarum;
alii Phocum Ornytionis filium, Sisyphi nepotem fuisse. Ei quotidianos
habent honores, et hostiis mactatis sanguinem per cavernulam in
sepulcrum infundunt; carnes eodem in loco consumere patrium illis est. E
Daulide quoque ad Parnassi juga ascendi potest, via illa quidem
longiore, minus tamen quam ea est, quæ Delphis eodem ducit, difficili.



                                CAPUT V.


_ Memoranda in via Delphos versus, ædes Phocicum dicta — via Schiste
    dicta et Œdipi fata — de Delphis et oraculo Delphico — Phemonoe,
    prima Apollinis sacerdote; et Bœo poetria — Apollinis Delphici
    quinque templis paulatim exstructis. _

Reversis ad eam viam quæ recta Delphos e Daulide fert, atque inde
progressis, ad viæ lævam ædificium est quod Phocicum vocant. Eo e
singulis urbibus Phocenses conveniunt. (2) Eximia est ædificii
magnitudo, intus vero columnarum ordines juxta longitudinem ædificii
positi sunt. Gradus a columnis ad utrumque parietem attolluntur; in
illis gradibus congressi Phocensium legati sedere solent. In extremo
ædificio neque columnæ neque gradus ulli sunt, sed Jovis illic signum et
Minervæ et Junonis; ac Jovis quidem in solio, ab utraque vero parte Juno
ad dexteram, ad lævam Minerva adstant. (3) Hinc progressus ad viam
pervenies, quam Schisten (_scissam_) nuncupant; in ea patris cædem
Œdipus patravit. Ei sane Œdipi casuum per omnem Græciam aliqua relicta
memoria est. Nam recens natum, cui malleoli pedum fibulis transfixi, in
Cithærone Platæidis terræ monte exponunt. Eum Corinthus et quæ ad
Isthmum jacet regio aluit. Phocidis illud trivium paternæ cædis est
scelere pollutum. Thebanis incestarum Œdipi nuptiarum et Eteoclis
injustitiæ perpetua fuit infamia sustinenda. (4) Sed Œdipo trivium hoc
et quod in trivio commisit facinus omnium exstitit malorum initium. Laii
certe et servuli qui eum sequebatur sepulcra in medio ibi adhuc exstant
trivio, congestis in tumulum collectis lapidibus. Damasistratum Platæis
regnantem in cadavera incidisse eaque sepulturæ mandasse narrant. (5)
Militaris hinc via, acclivis illa et vel expedito homini difficilior,
Delphos ducit. De ipsis quidem Delphis multa ac diversa traduntur atque
in primis de oraculo Apollinis. Aiunt enim fuisse ab initio Telluris eam
oraculorum sedem, et ab ipsa Tellure Daphnidem quæ præsideret vaticiniis
delectam; e Nymphis, quæ montem incolerent, Daphnidem unam fuisse. (6)
Poesin Græci habent quæ Eumolpia appellantur, cujus auctorem Musæum
perhibent, Antiophemi filium. In ea proditum est memoriæ, commune
Telluri et Neptuno oraculum illud fuisse; ipsam quidem Tellurem ore suo
responsa dedisse, Neptunum interpretem habuisse Pyrconem. Versus
hujusmodi sunt:

            Vestra statim, Tellus, canitis sapientia verba,
            prælustrisque simul Neptuni Pyrco minister.

Postea Tellurem dicunt suam oraculi partem Themidi dedisse, Themidem
vero eam donasse Apollini, qui Neptuno pro altera oraculi parte dederit
Calauriam, quæ ante Trœzenem sita est insula. (7) Audivi etiam qui
dicerent, pastores quosdam, dum pecus illac agerent, quum prope ad eum
locum ubi oraculum est accessissent, terræ halitu divinitus afflatos
Apollinis impulsu vaticinari cœpisse. Maxima vero inter plurimos fuit
nominis celebritate Phemonoe, ut quæ dei interpres prima fuerit, prima
etiam hexametro oracula decantarit. Bœo tamen indigena mulier hymno
composito Delphis advenas ab Hyperboreis profectos oraculum Apollini
dedicasse tradidit tum alios, tum Olenem, qui primus vaticinatus eo in
loco fuerit, primusque hexametrum repererit. (8) Hi sunt quos Bœo fecit
versus:

            Hic posuere tibi juvenes penetralia, Phœbe,
            olim ab Hyperboreis Pagasusque et dius Agyieus.

Enumeratis aliis Hyperboreis in ipso hymni fine Olenem nominavit:

              Atque Olen, primus cecinit qui oracula Phœbi
              et veterum primus modulari carmina cœpit.

Communis tamen hominum opinio priscæ memoriæ auctoritatem secuta nullum
præter hunc virum, sed solas agnoscit mulieres oraculorum interpretes.
(9) Antiquissimam dei ædem e lauro factam tradunt; et lauri quidem ramos
ex ea arbore decerptos quæ ad Tempe est. Fuit ædis ejus forma quasi
tugurium quoddam. Alteram Delphi narrant ab apibus e cera et pinnulis
compactam, quam ad Hyperboreos Apollo miserit. (10) Alius etiam est ea
de re sermo; ædem fabricasse hominem Delphum cui nomen fuerit Pteras,
eamque ob rem templo quoque nomen ab opifice inditum fuisse. Ab eodem
Ptera Creticam etiam civitatem una litera addita Apteræos appellatam.
Quod vero ex ea herba, quæ in montibus crescens _pteris_ (_i. e._ filix)
dicitur, adhuc viridi fuerit ædicula illa contexta, omnino ut credam non
adducor. (11) Tertiam ædem ex ære ædificatam fuisse, quod fama prodidit,
mirum videri non debet, siquidem Acrisius filiæ quoque thalamum ex ære
fecit, apud Lacedæmonios vero Minervæ Chalciœci fanum hac etiamnum ætate
exstat, Romæ denique forum, quod magnitudine et ornatu reliquo
spectantibus est admirationi, æneo contegitur lacunari. Quare non omnino
a vero alienum videri possit, æneum fuisse Apollinis templum. (12) Nam
cetera fabulosa mihi videntur, vel a Vulcano ædem illam exædificatam,
vel aureas in eo templo virgines cantasse, quod Pindarus commentus est,
quum cecinit:

          Aureæ cantabant e laquearibus Celedones (_Sirenes_).

In quo Homerum videtur imitari voluisse de Sirenibus fabulantem. Sed
neque quo casu templum deletum sit ab omnibus ad eundem modum rem
expositam comperi. Sunt qui terræ hiatu haustum; alii qui igne
colliquefactum dicant. (13) Quartum templum Trophonius et Agamedes
ædificarunt, e lapide vero exstructum memorant. Conflagravit hoc
archontis magistratum obtinente Athenis Erxiclide, octavæ et
quinquagesimæ Olympiadis anno primo, qua palmam tulit Diognetus
Crotoniates. Quod hac ætate exstat, deo erexerunt de sacra pecunia
Amphictyones. Ejus operis architectus fuit Spintharus Corinthius.



                               CAPUT VI.


_ De vetustissimæ urbis Delphorum conditore Parnasso — de urbis Lycoreæ
    nomine varia narratio et de Delpho — cur Delphi Pytho appellati
    fuerint, varie narratur. _

Vetusissimam urbem olim eodem in loco a Parnasso conditam tradunt;
Cleodoræ nymphæ hunc filium fuisse, cui sicuti aliis quoque heroibus, e
diis patrem Neptunum, ex hominibus Cleopompum attribuunt; et ab eo
montem Parnassum, ab hoc saltum Parnassium nominatum. Ab eodem præterea
Parnasso inventam affirmant ex avium volatu futurorum prædictionem. (2)
Urbem quidem hanc imbribus qui sub Deucalione acciderunt, submersam esse
dicunt; homines vero, quot effugere tempestatem potuerant, luporum
ululatum secuti, feris viæ ducibus ad Parnassi juga confugerunt; quare
quam illic urbem condiderunt vocarunt Lycoream. (3) Sed ab hoc etiam
diversus vulgatus est sermo, Apollini ex Corycia nympha genitum Lycorum,
et ab eo Lycoream urbem dictam, antrum vero Corycium de nymphæ nomine
appellatum. Narrant etiam hæc: Hyamo Lycori filio Celæno filiam fuisse,
e qua Delphum Apollo susceperit; unde nomen quod etiamnum nostra ætate
usurpatur urbs acceperit. (4) Alii Castalium, hominem indigenam, filiam
habuisse volunt Thyiam nomine, quæ prima Bacchi sacerdos fuerit orgiaque
deo celebraverit; et ab hac etiam postea quæ furore impulsæ sacra Baccho
faciant, ab hominibus Thyiadas esse nuncupatas; Apollinis vero filium et
Thyiæ Delphum fuisse autumant; sed alii matrem ejus Melænen perhibent,
Cephisi filiam. (5) Interjecto dein tempore urbem non solum Delphos, sed
etiam Pytho nominarunt finitimi, uti Homerus quoque in Phocensium
catalogo. Ii vero qui ad genealogias omnia reducere student, Delphi
existimant filium fuisse Pythen et ab eo dum regnaret urbi nomen
impositum. Fama vero, quæ inter plurimos percrebuit, ab Apolline
sagittis confixum ibi computruisse narrat eaque de causa urbem Pytho
appellatam esse, quia ejus temporis homines si qua putrescerent ea
dicebant πύθεσθαι. Quare Homerus Sirenum insulam plenam ossium finxit,
quod in ea putrescerent eorum cadavera qui Sirenum cantilenis aures
præbuissent. (6) Interemptum ab Apolline poetæ quidem draconem fuisse
dicunt, cui custodiam Tellus oraculi mandasset; narratur vero etiam,
Crii cujusdam potentis in Eubœa hominis filium fuisse injuriosum, qui
Apollinis templum violasset et hominum quoque locupletium domos
diripuisset. Jam quum denuo expeditionem pararet, tum vero Delphi
supplices Apollinem rogarunt, ut avertere ab ipsis vellet imminens
periculum, (7) atque Phemonoe, tunc temporis oraculi antistes, hæc iis
hexametro versu vaticinata est:

             Phœbi missa manu sternet letalis arundo
             Parnassi vastatorem. Tunc cæde piabunt
             hunc Cretes, facti nec fama abolebitur unquam.



                               CAPUT VII.


_ Templi Delphici spoliatores varii memorantur — de antiquissimi
    certaminis Pythici ratione et victoribus — tempore et ratione
    certaminum ab Amphictyonibus institutorum — corona laurea victoriæ
    Pythicæ præmio. _

Res certe ita tulit, ut inde ab initio templum Delphicum plurimorum
insidiis sit appetitum. Post Eubœensem enim de quo jam diximus latronem,
et Phlegyarum natio et Pyrrhus Achillis filius illud spoliare aggressi
sunt; copiarum dehinc Xerxis pars, et (qui omnium maxime ac diutissime
in dei pecunias involarunt) Phocensium principes, tum vero Gallorum
exercitus. Neque denique Neronis omnium rerum contemptum non experiri
debebat, qui ex templo Apollinis quingentas æneas partim deorum partim
vero hominum imagines abstulit.

2. Antiquissimum certaminis genus et in quo primum præmia sint
proposita, fuisse memorant cantum hymni in honorem Apollinis; et _primum
quidem omnium_ psallentem vicisse Chrysothemin e Creta, cujus pater
Carmanor Apollinem de cæde purgasse dicitur. Post Chrysothemin
Philammonem cantu vicisse memorant; post hunc Philammonis filium
Thamyrin. Nam Orpheum mysteriorum scientia et reliqua vitæ dignitate
elatum, tum etiam Musæum, quod Orpheum sibi quem æmularetur
proposuisset, negant in musicum illud certamen descendere voluisse. (3)
Tulisse narrant etiam Eleutherem Pythicam palmam propter vocis vim et
suavitatem, quum alioqui cantilenam non suam decantasset. Hesiodum
tradunt repulsam tulisse, quod carmina sua ad lyram canere non
didicisset. Homerus Delphos quidem venit consulendi quod opus fuit
causa; Sed ei, etiam si fidibus didicisset, propter oculorum calamitatem
nulli usui ars esse potuisset. (4) Quadragesimæ demum et octavæ
Olympiadis, qua vicit Glaucias Crotoniata, anno tertio certamina
instituerunt Amphictyones, cantus ad citharam, ut pridem; addiderunt
tamen cantus ad tibiam, ipsarumque per se tibiarum certamen. Renunciati
victores sunt de citharœdis Cephallen Melampus, de aulœdis Echembrotus
Arcas, tibiis Sacades Argivus. (5) Idem vero Sacadas binis, qui
subsecuti sunt, Pythicis ludis vicit. Proposuerunt etiam tum primum
præmia athletis, Olympica certamina imitantes exceptis quadrigis, et
ipsi instituentes puerorum dolichi diaulique cursum. Altera vero
Pythiade submotis præmiis coronarium dehinc certamen ut esset
statuerunt; aulœdiamque tunc repudiarunt, quod minime læti ominis esset:
erant enim tibiarum modi tristissimi et elegi [et funebres modi] qui
tibiis accinebantur. (6) Testimonio mihi fuerit Echembroti donum; æneus
tripus Herculi Thebano dedicatus, cum hujusmodi inscriptione:

       ECHEMBROTUS ARCAS DEDICAVIT HERCULI,
       HOC SIMULACRUM, QUUM PRÆMIUM LUDIS AMPHICTYONUM MERUISSET
       DECANTATIS INTER GRÆCOS MODULIS ET ELEGIS.

Hanc igitur ob causam aulodiæ certamen abrogatum est. Addiderunt deinde
etiam cursum equorum, et victor curru renunciatus est Clisthenes, qui
Sicyoniorum tyrannus erat. (7) Octava Pythiade addita hæc lex est, ut
assis fidibus canerent; coronam cepit Tegeates Agelaus. Vicesima demum
tertia accessit armatorum cursus; de quo lauream reportavit Timænetus
Phliasius, Olympiadibus quinque postea quam vicerat Damaretus Heræensis.
Octava post hæc et quadragesima Pythiade bigis certari cœptum; vicere
Phocensis Execestidæ jugales. Quinta ab ea pullis ad currum junctis
decursum est; antevertit Orphondæ Thebani quadriga. (8) Pancratium vero
inter pueros et bigam pullorum et pullum desultorium multis serius quam
Elei annis admiserunt; pancratium scilicet prima et sexagesima Pythiade,
qua Thebanus Olaidas vicit, una post hanc interjecta pullum induxerunt
desultorium; nona vero et sexagesima pullorum bigas. Singulari pullo
Lycormas Larissæus, bigis victor renunciatus Macedo Ptolemæus.
Ægyptiorum enim reges Macedonas dici se (sicuti sane fuerunt) facillime
passi sunt. Lauream quidem Pythicis ludis victoribus dari nulla alia de
causa existimo, quam quod Daphnen Ladonis filiam adamatam ab Apolline
fama vulgavit.



                              CAPUT VIII.


_ De Amphictyonum consessus origine et denominatione — populis ab
    Amphictyone in commune consilium vocatis, et de Nicopolitanis ab
    Augusto adjectis — triginta Amphictyonibus, qui Pausaniæ tempore
    fuerunt — memorandis urbis Delphorum, templo Minervæ Pronœæ et
    Massaliotarum gente — fluvio Plisto et aqua Castaliæ — sacro
    Apollinis septo. _

Conventum hoc in loco Græcis constitutum plurimi putant ab Amphictyone
Deucalionis filio et ab eo convenientibus nomen Amphictyonum inditum;
Androtio vero in Attica historia scribit, in Delphicum consessum initio
e circumvicinis convenisse consiliarios, eosque qui eo convenire
solerent ἀμφιχτίονας (circumvicinos) nominatos fuisse; postmodum vero id
obtinuisse nomen quo nunc appellantur (Ἀμφιχτυόνες). (2) Ab ipso quidem
Amphictyone in commune consilium vocatos tradunt hos Græci nominis
populos, Ionas, Dolopas, Thessalos, Ænianas, Magnetas, Malienses,
Phthiotas, Dores, Phocenses et Locros Phocidi finitimos Cnemidis montis
accolas. Postea vero quam Phocenses templum diripuere, decennali jam
bello confecto, mutationem etiam sensit Amphictyonum curia, siquidem
Macedones locum in ea sunt adepti, Phocensium vero natio et ex Dorico
nomine Lacedæmonii sunt ordine moti; illi ob admissum sacrilegium, hi
quod opem Phocensibus tulissent, multa affecti. (3) Verum quum Galli
duce Brenno Delphos adorti fuissent, præ cunctis Græcis Phocenses
strenue rem gessere; quare Amphictyoniæ denuo socios esse atque in
reliquis pristinam iis contigit recuperare dignitatem. Augustus deinde
Imperator Nicopolitanis etiam qui ad Actium sunt, locum esse inter
Amphictyones voluit; Magnetas igitur, Malienses, Ænianes et Phthiotas
contribuere se Thessalis, suffragia vero quæ illorum et Dolopum fuerant
(interierat enim jam Dolopum gens), ad Nicopolitanos transferri jussit.
(4) Fuerunt ætate mea Amphictyones numero triginta. A Nicopoli,
Macedonia et Thessalis seni; ex Bœotis vero (nam et hi priscis
temporibus Thessaliæ partem tenuerunt Æolenses appellati), ex
Phocensibus item et Delphis bini; (5) unus ex vetere Dorica terra.
Mittunt præterea Locri qui Ozolæ appellantur, et qui e regione Eubœæ
sunt, unum utrique. Unus Eubœensis; e Peloponneso ab Argis, Sicyone,
Corintho et Megaris unus, et item unus Atheniensis accedit. Athenæ
quidem, Delphi et Nicopolis omnes obeunt Amphictyonum conventus; ex
ceteris autem quos enumeravimus populis per vices et stato temporis
intervallo singulæ urbes in Amphictyonum consessum conveniunt.

6. In primo urbis ingressu continentes sunt sacræ ædes quattuor; earum
una ruinosa est; vacua est altera signis et statuis; tertia Romanorum
imperatorum non sane multorum habet imagines; quarta Minervæ vocatur
Pronœæ (_Pronææ_). Signorum quod in primo templi aditu conspicitur donum
Massiliensium est, magnitudine alterum, quod intus positum, superans.
Massilienses Phocæensium in Ionia sunt coloni, eorum nempe hominum pars
qui ex Phocæa Harpagum Medum fugere. Hi quum navali pugna
Carthaginienses vicissent, occupata ea quam nunc incolunt regione ad
luculentam fortunam sunt provecti. (7) Et Massiliensium quidem æneum est
donum; aureum vero scutum a Crœso Lydorum rege dedicatum Minervæ. Pronœæ
(_Pronææ_) aiebant Delphi Philomelum eripuisse. Adjunctum est Pronœæ
(_Pronææ_) templo Phylaci sacellum herois. Hunc Phylacum inter Delphos
fama proditum est auxilium ipsis tulisse Persis irruentibus. (8) In ea
gymnasii parte, quæ sub dio est, densam aliquando silvam fuisse tradunt,
ibique Ulyssem, quum ad Autolycum venisset, una cum Autolyci filiis
venantem a sue vulnus supra genu accepisse. Flectentibus ad lævam a
gymnasio ac nihilo ferme longius quam stadia tria descendentibus fluvius
est Plistus nomine. Is ad Cirrham Delphorum navalem stationem et
proximum mare defluit. (9) Rursus a gymnasio sursum ad templum tendenti
ad viæ dexteram Castaliæ aqua præterfluit, suavis illa quidem potu.
Fonti nomen indigenam quandam mulierem dedisse ferunt; virum alii
Castalium. Panyasis autem, Polyarchi filius, in eo carmine quod de
Hercule fecit, Acheloi filiam fuisse Castaliam perhibet. Sic enim de
Hercule loquens scripsit:

              Parnassi ut celeri pede saxa nivalia liquit,
              Castaliæ tetigit juges Acheloidos undas.

Audivi etiam qui dicerent aquam illam Castaliæ Cephisi amnis donum esse.
Hoc Alcæus quoque versibus mandavit in proœmio in Apollinem, et haud
minimum confirmant Lilæenses, qui quum in Cephisi fontem patria quædam
bellaria et alia quæ sunt more majorum tradita statis quibusdam diebus
porriciant, eadem in Castalia rursus emergentia conspici dicunt. Urbs
ipsa Delphis quavis ex parte in clivum resupinatur. Et eodem sane est
quo oppidum situ sacrum Apollinis septum; spatio illud quidem peramplum
in suprema urbis parte eminet; scindunt se illinc multifidi exitus.



                               CAPUT IX.


_ Donaria inprimis memoranda Delphis posita enumerantur — tauri æneum
    signum et de eo narratio — Tegeatarum donaria — Lacedæmoniorum
    donaria — cladem Atheniensium ad Ægospotamos ducum proditione
    accidisse, oraculis firmatur — equi Durii signum æneum ab Argivis
    dedicatum. _

Jam donaria, quæcunque memoria inprimis digna visa mihi fuerunt,
persequar. (2) Nam athletas et eos qui in musices certamen descenderunt,
non magnæ apud plerosque æstimationis homines, non dignos judico qui
accurato studio memorentur; iis vero athletis qui illustria posteris
gloriæ monumenta reliquerunt, in iis quos de Eleis conscripsimus
commentariis locum suum dedimus. Phayllo Crotoniatæ nulla quidem
contigit Olympica palma, Pythicis vero ludis de quinquertio duas, de
stadio tertiam tulit; idem navali prœlio cum Persis conflixit, quum
propriam sibi navem ædificasset et in eam Crotoniatas omnes qui forte in
Græcia tum peregrinabantur, imposuisset; huic inquam Delphis statua
posita est. Hæc quæ de Crotoniata illo homine dicerem habui. (3) Sacram
ingressis aream taurus ex ære præ oculis est, Theopropi Æginetæ opus,
Corcyræorum donum. Proditum memoriæ est, Corcyræ aliquando ceteris bobus
relictis taurum e pastu abeuntem contra mare mugitus edidisse; quumque
idem singulis diebus faceret, bubulcum ad mare descendisse, conspexisse
vero infinitum prope thunnorum numerum. (4) Quod quum indicasset
Corcyræis, illi, quod thunnos capere conati operam luserant, sciscitatum
Delphos misere; atque sic (_ex Apollinis responso_) taurum Neptuno
mactant et statim post peracta sacra pisces capiunt. Donum e decima
prædæ in Olympiam et Delphos mittunt. (5) Subinde sunt Tegeatarum de
Lacedæmoniorum manubiis dona, Apollo et Victoria et indigenæ heroes,
Callisto Lycaonis filia, Arcas a quo regioni nomen, et Arcadis filii
Elatus, Aphidas et Azan, cumque his Triphylus; cujus mater non Erato
fuit, sed Laodamea Amyclæ Lacedæmoniorum regis filia. Dedicarunt etiam
Erasum, Triphyli filium. (6) Apollinem et Callisto Pausanias
Apolloniata, Victoriam et Arcadis effigiem Dædalus Sicyonius, Triphylum
et Azanem Samolas Arcas, Elatum, Aphidantem et Erasum Antiphanes Argivus
fecit. Hæc Tegeatæ signa Delphos misere Lacedæmoniis bello captis, qui
hostiliter eorum fines invaserant. (7) Sunt his e regione quæ
Lacedæmonii Atheniensibus superatis dedicarunt, Dioscuri, Juppiter,
Apollo, Diana, cumque his Neptunus et Aristocriti filius Lysander a
Neptuno coronam accipiens; Abas (_Agias?_) præterea, quo vate usus est
Lysander, et qui fuit prætoriæ navis gubernator Lysandro Hermon. (8)
Hunc Hermonem Theocosmus Megarensis faciendum sibi sumsit, utpote in
Megarensium civitatem adscriptum. Dioscuri sunt opus Antiphanis Argivi.
Vatem fecit Pison e Calauria Trœzeniorum; Dameas Dianam, Neptunum et
Lysandrum; Athenodorus Apollinem et Jovem; Arcades ambo ex Clitore
fuerunt. (9) Sunt a tergo iis quos jam recensuimus positi qui ad
Ægospotamos vel ex ipsis Spartanis vel e sociis Lysandro operam suam
navarunt, Aracus et Erianthes, Lacedæmonius ille, hic Bœotius ** super
Mimantem; hinc Astycrates; et Chii Cephisocles, Hermophantus, Hicesius;
Timarchus et Diagoras Rhodii, Cnidius Theodamus, Ephesius Cimmerius,
Milesius denique Æantides. (10) Hos Tisander fecit; sequentes Alypus
Sicyonius, Theopompum Myndium, Cleomedem Samium, ex Eubœa Aristoclem
Carystium, Autonomum Eretriensem, Aristophantum Corinthium, Apollodorum
Trœzenium, ex Epidauro quæ in finibus Argivorum est Dionem. Hos
excipiunt Axionicus Achivus ex Pellene, ab Hermione Theares, Phocensis
Pyrrhias, Comon Megarensis, Agesimenes Sicyonius; Pythodotus Corinthius,
Telycrates Leucadius, Euantidas Ambraciotes. Postremi sunt Epicydidas et
Eteonicus Lacedæmonii. Opera hæc esse dicunt Patroclis et Canachi. (11)
Ceterum cladem qua affecti sunt ad Ægospotamos Athenienses dictitant
illatam sibi non justa ratione, sed prætorum suorum proditione, quos
pecunia hostes corrupissent; dona enim a Lysandro Tydeum et Adimantum
accepisse. Ejus rei testimonium ex Sibyllinis carminibus efferunt:

            Ac tum Cecropidis luctum gemitusque ciebit
            Juppiter altitonans, rerum cui summa potestas.
            Navibus infestis mittet certamina belli,
            quas dolus exitio dabit improbitasque regentum.

Alia e Musæi oraculis memorant:

            Et fera tempestas urgebit Cecrope cretos
            fraude ducum; sed certa aderunt solatia victis.
             * * ........ pœnasque exsolvent.

Et hæc quidem hactenus de pugna illa dicta sint. (12) Nam ejus etiam
prœlii, quod super Thyrea inter Lacedæmonios et Argivos commissum est,
ancipitem eventum fore eadem Sibylla prædixerat. Sed Argivi secum
præclarius quam cum hostibus actum rati, æneum equum, scilicet Durium
[_Thyreaticum?_] istum, Delphos miserunt, ab Antiphane Argivo
fabricatum.



                                CAPUT X.


_ Signa ex decima Marathoniæ pugnæ dedicata — donaria Argivorum —
    Tarentinorum donaria et de urbe Tarento ex oraculo condita narratio
    — de Tarante. _

In basi quæ est subter (_prope?_) equum Durium inscriptio indicat, signa
ex decima Marathoniæ pugnæ dedicata. Ea sunt Minerva et Apollo, et ex
iis qui imperium gesserunt Miltiades, ex iis vero qui heroum nomine
celebrantur, Erechtheus, Cecrops et Pandion; Celeus etiam et Antiochus,
quem suscepit Hercules ex Meda Phylantis filia; tum Ægeus et de Thesei
filiis Acamas: hi etiam tribubus Atheniensium ex Apollinis Delphici
oraculo cognomina dedere: porro Melanthi filius Codrus, Theseus et
Phyleus; ab his tamen non acceperunt tribus nomina. Atque hos quidem,
quos percensuimus, Phidias fecit, et omnino de Marathoniæ pugnæ decima
sunt. Antigonum postea et ejus filium Demetrium ac simul Ptolemæum
Ægyptium Delphos miserunt; hunc benevolentia adducti, illos metu. (3)
Sunt non procul ab illo equo alia etiam donaria Argivorum, ii videlicet
duces qui Polynicis partes secuti Thebas oppugnatum iere, Adrastus
Talai, Tydeus Œnei filius, Prœti etiam nepotes, Capaneus Hipponoi et
Eteoclus Iphis filius, Polynices item et Hippomedon ex Adrasti sorore
genitus. Positus est illic Amphiarai etiam currus: in eo Baton stat
Amphiarai auriga et eidem etiam generis necessitudine conjunctus: eorum
postremus est Halitherses. (4) Opifices horum fuere Hypatodorus et
Aristogiton. Dedicatos Argivi dicunt de manubiis ejus victoriæ, qua ipsi
ad Œnoen Argolicæ terræ urbem Atheniensibus adjuvantibus de Lacedæmoniis
potiti sunt. Ex eadem, opinor, pecunia eos etiam dedicarunt Argivi, qui
sunt a Græcis Epigoni (_posteri_) appellati. Eorum enim sunt ibi positæ
imagines, Sthenelus et Alcmeon ætatis causa, ut mihi quidem videtur,
Amphilocho præpositus. His adjuncti Promachus, Thersander, Ægialeus et
Diomedes. Inter Diomedem et Ægialeum medius est Euryalus. (5) Sunt ex
adverso aliæ statuæ. Eas miserunt Argivi quum in Messeniis restituendis
Thebanos et Epaminondam juvissent. Statuis his repræsentantur heroes:
Danaus regum Argivorum longe potentissimus, Hypermnestra utpote sola
inter sorores manibus pura, prope eam Lynceus et omne sequens eorum
genus, quod ad Herculem et altius etiam ad Perseum adscendit. (6) Jam
Tarentinorum equi ænei et captivæ feminæ dona sunt, quæ Messapiis
(barbara gente, finitimis suis) victis miserunt; Ageladæ sunt Argivi
opera. Tarentum quidem coloniam Lacedæmonii deduxere duce Phalantho
Spartano. Huic coloniam deducturo Delphis oraculum redditum est, quum ex
æthra pluviam animadvertisset, tunc se agri et urbis compotem fore. (7)
In præsenti tamen neque ipse responsum commentatus, neque quenquam
interpretum consulens, classe in Italiam applicuit. Ibi quum Barbaros
vicisset, neque tamen vel urbe vel agro ullo potiri posset, oraculi ei
in mentem venit memoria, ac sibi quod fieri nullo pacto posset dei voce
significatum suspicari cœpit; quod scilicet nunquam eventurum esset ut
puro serenoque cœlo (_quam_ æthram _Græci vocant_) plueret. Hunc uxor
animum despondentem (consecuta enim domo fuerat) amanter multis modis
solabatur, et ejus aliquando caput genibus sustentanti, dum pediculos
legit, lacrimæ præ mariti amore ob adversos ejus casus et irritam spem
mulieri obortæ. (8) Quare effusius flens viri caput perfudit. Tunc
primum evolutæ sunt oraculi ambages: Æthra enim uxori nomen erat. Ea
itaque nocte quæ diem illum consecuta est, Tarentum, barbarorum urbem
maritimam maximam et opulentissimam, cepit. Tarantem quidem heroem
Neptuni et indigenæ Nymphæ filium fuisse dicunt; ab eo vero nomen
impositum et urbi et flumini. Eodem enim fluvius quo urbs nomine vocatur
Taras.



                               CAPUT XI.


_ De Sicyoniorum thesauro Delphis et Cnidiorum donariis — Siphniorum
    thesauro — de Liparæis — Thebanorum, Atheniensium et Potidæatarum
    thesauris — porticu ab Atheniensibus exstructa et aliis donariis. _

Proximum est Tarentinorum dono Sicyoniorum thesaurus, verum pecunia
neque in eo, neque in thesauro alio quoquam Delphici templi ulla est.
Cnidii etiam signa Delphos attulerunt, Triopan Cnidi conditorem, equo
adstantem; Latonam, Apollinem et Dianam sagittis Tityum petentes, saucio
illum jam corpore. Hæc juxta Sicyoniorum thesaurum sunt. (2) A Siphniis
etiam factus est thesaurus ob causam hujuscemodi. Siphniorum insula
aurifodinas habebat, de quarum proventu jussit Apollo sibi decimam
offerri. Illi autem thesauro condito decimam aliquamdiu offerebant;
postea vero quum præ avaritia tributum solvere omisissent, maris alluvie
metalla prorsus abolita sunt. (3) Statuas etiam Liparæi Tyrrhenis navali
prœlio victis dedicarunt. Liparæi ipsi Cnidiorum colonia fuerunt, cujus
ducem hominem Cnidium Pentathlum nomine fuisse Antiochus Syracusanus
Xenophanis filius in Siciliensi historia scriptum reliquit. Addit,
Cnidios ex ea urbe, quam ad Pachynum Siciliæ promontorium condiderant,
ab Elymis et Phœnicibus bello pulsos insulas illas occupasse sive
desertas adhuc, sive ejectis prioribus colonis, quæ secundum Homerica
carmina nostra etiamnum ætate Æoli nuncupantur. (4) Earum unam, cui
Lipara nomen, urbe condita incoluerunt; Hieram vero et Strongylen et
Didymas ad arationes reservarunt navibus in eas _agri colendi causa_
transmittentes. In Strongyle cernere est ignem e terra prorumpentem; in
Hiera quoque ignis e summo insulæ promontorio sponte sua accensus
evomitur; ibidem ad mare balnea sunt ad usum idonea, si quidem mitioris
aquam temperaturæ nancisceris; nam alias ea præ nimio fervore
incommodior in eam descendentibus esse solet. (5) Dedicarunt Thebani
etiam et Athenienses ob res in prœliis bene gestas thesauros. De Cnidiis
non habeo dicere num propter victoriam aliquam, an vero suas opes
ostentandi causa thesaurum ædificarint. Nam Thebani Leuctricæ pugnæ,
Athenienses victoriæ de iis, qui ad Marathonem una cum Datide
escenderunt, reportatæ thesauris dedicatis memoriam exstare voluerunt.
Cleonæi quum pestilentia nihil minus quam Athenienses laborassent,
oraculi Delphici monitu Soli adhuc orienti caprum immolarunt, ac deinde
quum invenissent mali liberationem, æneum caprum Apollini miserunt. Sunt
pone Potidæatarum Thraciæ et Syracusanorum thesauri; hi cladem
Atheniensium insignem, illi pietatem in deum suam thesauris collocandis
testificati sunt. (6) Porticum etiam Athenienses de manubiis, quas tum
Peloponnesiis, tum vero eorum sociis Græci nominis eripuerant,
dedicarunt. Affixa etiam sunt extrema navium ornamenta et scuta ænea.
Inscriptio vero, quæ in iis legitur, civitates enumerat de quibus
manubiarum primitias misere Athenienses, Eleos, Lacedæmonios, Sicyonem,
Megara, Pellenenses Achæorum, Ambraciam, Leucadem, ipsam denique
Corinthum. De navalibus hisce prœliis sacrificatum etiam esse dicit
Theseo et Neptuno in Rhio quod vocant. Ceterum inscriptio hæc spectare
mihi videtur Phormionem, Asopichi filium, ejusque res gestas.



                               CAPUT XII.


_ De Herophile Sibylla ejusque carminibus et oraculis — Marpesso urbe —
    continuatur de Herophile narratio — de Sibylla Cumana, Demo dicta —
    Hebræorum femina fatidica, Sabba, et Phaenni ac Peleadibus fatidicis
    — viris fatidicis. _

Saxum illic eminet, in quo narrant Delphi stetisse et oracula cecinisse
Herophilen nomine, cognomine Sibyllam * priorem. Hanc vetustissimam
omnium fuisse comperi, quam Græci e Jove et Lamia Neptuni filia natam
ferunt primamque omnium mulierum oracula cecinisse et ab Afris Sibyllam
(_?_) nominatam fuisse. (2) Herophile vero altera priore quidem
recentior, videtur tamen et ipsa vixisse ante bellum Trojanum. Prædixit
enim oraculis suis ad Asiæ et Europæ perniciem Spartæ Helenam educatum
iri, propter quam futurum esset ut Ilium everteretur a Græcis. Ejus
feminæ hymni in Apollinem Delii mentionem faciunt; ipsa vero se non
Herophilen solum, sed Dianam etiam suis versibus vocat: est ubi uxorem
se, et ubi vel sororem, vel filiam Apollinis esse dicit. (3) Sed hæc
scilicet furens et divino afflatu perculsa cecinit. Alibi vero immortali
matre (Idæarum scilicet Nympharum una), patre homine se natam dixit,
hisce versibus:

           Inter utrumque sequor medium divasque hominesque,
           Nympha immortali sata, cetophago genitore.
           Ida meæ matri patria est, mihi patria rubra
           Marpessus, matri quæ sacra, amnisque Aidoneus.

(4) Exstant autem adhuc in Ida Troica Marpessi urbis vestigia, in iisque
incolæ circiter sexaginta. Tota est circa Marpessum terra subrufa et
mire torrida. Quocirca quod Aidoneus amnis modo se subter terram abdat,
modo rursus emergat, ac ejusmodi sæpius repetitis vicibus postremo
penitus occultetur, ad Idæ montis naturam arbitror referendum, quod
rarum est ac pertenue solum et multis cuniculis cavernosum. Abest ab
Alexandria quæ est in Troade, Marpessus stadia ducenta et quadraginta.
(5) Et Herophilen quidem qui Alexandriæ degunt Apollinis aiunt Sminthei
ibi fuisse ædituam; de Hecubæ autem somnio vaticinatam esse ea quæ
scimus evenisse. (6) Magnam vitæ partem egit hæc Sibylla Sami; sed
Clarum etiam, quæ Colophoniorum urbs est, venit, et Delum et Delphos; ac
Delphis quidem in eo de quo diximus saxo stans vaticinia edebat sua.
Mors ei in Troade contigit; ejus est sepulcrum in Sminthei luco incisis
columnæ elegis:

             Illa ego sum Phœbi interpres non vana Sibylla,
              hic quæ marmoreo contineor tumulo,
             vocalis quondam, æternum nunc muta puella,
              heu nimis hac fati compede pressa gravi.
             Mercurio tamen et Nymphis sociat a quiesco,
              Phœbo quod fuerim grata, ferens pretium.

Juxta sepulcrum erectus est Mercurius e lapide figura quadrangula. Ad
lævam aqua in conceptaculum delabitur, ubi Nympharum signa sunt. (7)
Erythræi (de Herophile enim hi acerrime Græcorum omnium certant) Corycum
montem et in eo antrum ostendunt, in quo natam Herophilen dicunt.
Parentes ejus fuisse Theodorum pastorem indigenam et Nympham, cui fuerit
cognomen Idææ. Cognominis non esse aliam rationem, quam quod condensa
arboribus loca _idas_ tunc homines appellarint. Versum quidem de
Marpesso deque Aidoneo flumine eximunt Erythræi ex Herophiles carmine.
(8) Eam vero quæ post hanc similiter oracula edidit, Cumanam ex Opicis
fuisse ac Demo nominatam, Hyperochus vir Cumanus scripsit. Ejus tamen
feminæ prædictionem omnino nullam Cumani quam cuiquam ostenderent
habuere; ostendunt tantum urnulam in Apollinis templo lapideam, in qua
Sibyllæ ossa condita referunt. (9) Post hanc Demo fatidica femina
inclaruit apud Hebræos qui supra Palæstinam sunt, Sabba nomine, quam
Berosso patre, matre Erymanthe genitam tradunt. Hanc alii Babyloniam,
Ægyptiam alii Sibyllam vocant. (10) Phaennis vero hominis in Chaonibus
regnantis filia, et Peleæ (_columbæ_) apud Dodonæos vaticinia quidem ex
deo ediderunt et ipsæ Sibyllæ tamen non fuerunt ab hominibus vocitatæ.
Phaennidis certe ætatem inquirere et vaticinia colligere * iisdem enim
temporibus exstitit quibus regnum Antiochus (_I, Soter_) capto Demetrio
occupavit. Peleades vero Phemonoe fuisse dicunt ætate superiores et
mulierum omnium primas versus illos decantasse:

         Juppiter est, fuit, atque erit; o bone Juppiter alme.
         Tellus dat fruges, Tellurem dicite matrem.

(11) Inter viros autem vates numerantur Euclus Cyprius, Athenienses
Musæus Antiophemi filius, Lycus Pandionis, et ex Bœotia Bacis, quem
Nympharum instinctu divinasse credunt. Horum omnium vaticinia,
præterquam Lyci, perlegi. Et hæc quidem de feminis et viris quibus ad
hunc usque diem divinandi scientia divinitus contigit, memoriæ prodita
sunt. Insequentibus dehinc seculis credi facile potest alios ejusmodi
homines non defuturos.



                              CAPUT XIII.


_ Donaria Delphis posita porro enumerantur — de bisontum, Pæonicorum
    taurorum, venatione — de Andriorum, Phocensium, Pharsaliorum,
    Macedonum, Corinthiorum, Thebanorum et Phliasiorum donariis —
    Mantinensium donarium et de Herculis cum Apolline pugna de Tripode
    narratio — de Græcorum ob pugnam Platæensem et Tarentinorum donario.
    _

Bisontis vero Pæonici tauri caput ex ære fabricatum Dropion Deontis
(_Audoleontis_) filius, Pæoniorum rex, Delphos misit. Bisontes belluarum
omnium vivi difficillime capiuntur; nullæ enim sunt adeo valide plagæ
quæ irruentis feræ impetum sustineant. Ejus venatio ita comparatur:
supinum deligunt locum et in convallem declivem; eum prævalido septo
undique muniunt; clivum deinde et proximam clivo planitiem recentibus
boum coriis insternunt; recentium si non suppeditarit copia, arida
aspersione olei lubricant. (2) Deinde in equis exercitatissimi homines
bisontes intra illum ambitum cogunt; qui in primis statim coriis lapsi
de clivo in præceps ad imam usque planitiem devolvuntur, illic initio
neglecti relinquuntur; quarto vero vel quinto ad summum die, ubi
plurimum ferociæ fames et fatigatio abstulit, (3) qui eos mansuefaciendi
artem callent, jacentibus adhuc pineas nuces, dempto antea cortice,
apponunt; alium enim cibum nullum bellua tunc appeteret; postremo
vinculis districtos abigunt. Et ad hunc bisontes modum capiuntur. (4) Ex
adverso bisontis capiti æneo statua est loricam induta et supra loricam
chlamydem; positam aiunt Delphi ab Andriis Andreo suæ gentis auctori.
Apollinis, Minervæ et Dianæ signa Phocensium dona sunt de victis
Thessalis sempiternis hostibus suis, et finitimis illis quidem
præterquam ex ea parte qua a Phocide dirimuntur, Locris Epicnemidiis
interjectis. (5) Dedicarunt etiam Thessali qui ad Pharsalum sunt, et
Macedones qui sub Pieria Dion urbem incolunt, tum vero Cyrenæi Græci
nominis in Libya; currum hi et in curru signum Ammonis; Macedones vero
ex Dio Apollinem cervam prensantem; Pharsalii Achillem equo insidentem,
et Patroclus cursu equum comitatur. Corinthii quoque Dores thesaurum
ædificarunt, et in eo aurum a Lydis acceptum repositum est. (6) Herculis
signum donum est Thebanorum de bello quod cum Phocensibus gestum Sacrum
appellant. Sunt etiam æneæ effigies, quas iidem posuerunt Phocenses,
fuso altero congressu Thessalorum equitatu. Phliasii Delphos portarunt
æneum Jovem et cum Jove Æginæ simulacrum. Ex Arcadum Mantinea Apollo
æneus est non procul a Cyrenæorum thesauro. (7) Hercules et Apollo
tripodem prensitant, ac de eo jam sunt pugnam commissuri; sed Latona et
Diana Apollinis, Minerva Herculis iram leniunt. Hoc ipsum etiam fuit
Phocensium donum ejus temporis quo ipsos contra Thessalos Tellias Eleus
duxit. Signa cetera Diyllus et Amyclæus communi opera fecerunt; Minervam
et Dianam Chionis elaboravit. Fuisse hos opifices dicunt Corinthios. (8)
Tradunt Delphi venienti ad oraculum Herculi Amphitryonis filio,
Xenocleam dei interpretem responsum dare recusasse, quod cæde Iphiti
erat pollutus. Ibi sublatum e templo tripodem Herculem foras asportasse,
antistitem vero tum dixisse:

              Heracles alius Tirynthius, haudque Canobeus.

Nam prius jam Ægyptius Hercules Delphos venerat. Tum vero Amphitryonis
filius tripodem Apollini reddidit, et quicquid voluit a Xenoclea
didicit. Hinc poetæ sumpto argumento canunt Herculis cum Apolline de
tripode pugnam. (9) Commune fuit Græcorum de Platæensi prœlio donum
aureus tripos draconi impositus æneo; æs adhuc manet ex eo donario
integrum, non item tamen etiam aurum Phocensium duces intactum
reliquerunt. (10) Tarentini etiam de Peucetiis barbaris decimam Delphos
miserunt. Signa elaborarunt Onatas Ægineta et Calynthus (_?_) .....
equestres et pedestres sunt imagines, Opis rex Iapygum Peuceliis
auxilium ferens; atque hic quidem in pugna interempto persimilis, qui
vero jacenti adstant, Taras heros est et Phalanthus Lacedæmonius, et
haud procul a Phalantho delphinus. Ante enim quam in Italiam perveniret,
naufragium in Crisæo mari passum Phalanthum et a delphino in litus
evectum esse tradunt.



                               CAPUT XIV.


_ Bipennes Delphis dedicatæ — de Cycno et Tene narratio — de Græcorum,
    qui contra Persas pugnarunt, donariis ac de Themistoclis donariis a
    Pythia repudiatis — Delphorum donario — Phrynes signo. _

At bipennes Periclytus Euthymachi filius, Tenedius, ob veterem dedicavit
traditionem. Cycnum aiunt Neptuni fuisse filium et regnasse Colonis;
oppidum hoc Troadis fuit e regione Leucophryis insulæ. (2) Filiam is
habuit Hemitheam et Tenen filium ex Proclea Clytii filia, Caletoris
illius germana sorore, quem ab Ajace in Iliade interfectum memorat
Homerus, quum faces in Protesilai navem immitteret. Proclea mortua
alteram Cycnus uxorem duxit Phylonomen, Cragasi filiam. Ea quum in
privigni incidisset amorem, repulsam ægre ferens Tenen ficta calumnia
apud virum criminata est suum, quod ille invitam constuprare conatus
esset. Mendacio captus Cycnus juvenem cum sorore in arcam inclusos in
mare abjicit. (3) Incolumes illi in insulam exponuntur, cui quum ante
Leucophrys nomen fuisset, de Tenæ nomine nunc Tenedus est appellata. Sed
Cycnus, qui non in omne tempus fraudem ignoravit, ad filium navigavit,
ut suam veri ignorantiam confessus veniam peccati posceret. Quum itaque
ad insulam appulisset et ad saxum sive arboris truncum navem religasset,
Tenus ira impulsus bipenni retinacula abscidit. Ex eo in proverbii
consuetudinem venit, ut quicquid quivis præfracte negarit, id Tenedia
bipenni præcidisse dicatur. Tenen ipsum pro patria propugnantem ab
Achille occisum esse Græci dicunt. Tenedii insequentibus dein seculis ob
virium imbecillitatem se Alexandrinis, qui in Troade continenti sunt,
contribuerunt. (5) Jam Græci qui contra Persarum regem bellarunt, Jovem
in Olympia æneum, Apollinem Delphis de victoria navali ad Artemisium et
Salaminem dedicarunt. Aiunt etiam Themistoclem Delphos profectum
Apollini Medorum exuvias attulisse; percontantem vero nunquid intra
templum ea dona locaret, jussisse Pythiam ut eas omnino extra fani limen
auferret. Versus responsi hanc rem spectantes hi sunt:

              In templo pulchras nostro ne figite Persei
              exuvias, subito sed vestras mittite in ædes

(6) Cum admiratione certe causa quæri potest, cur ab uno Themistocle
oblata dona de Medis accepta deus non habuerit. Sunt enimvero qui
Persica omnia spolia itidem repudiaturum fuisse credant, si ut a
Themistocle, sic a ceteris, antequam dedicarentur, nunquid sibi ea
vellet offerri, quæsitum esset. Non desunt qui dicant Apollinem, quum
præsciret supplicem ad regem Persarum iturum Themistoclem, idcirco sibi
dona illa dedicari prohibuisse, ne dedicanti odium, quo in eum Persæ
flagrabant, perpetuum redderetur. Hanc Barbarorum in Græciam irruptionem
prædictam Bacidis oraculis invenias; ante etiam ab Euclo ea de re
carmina edita sunt. (7) Delphorum est ipsorum prope aram maximam donum
lupus æneus. Hominem quendam aiunt se cum sacra pecunia quam compilasset
abdidisse in ea Parnassi parte, quæ maxime esset silvestribus arboribus
condensa; lupum vero in dormientem impetu facto illum occidisse, ac
deinde quotidie cum ululatu solitum urbi appropinquare. Id quum nonnisi
divinitus fieri existimare homines cœpissent, feram secuti aurum
sacrilegio ereptum repererunt et lupum ex ære dedicarunt. Phrynes
inauratam statuam elaboravit Praxiteles, unus et ipse de mulieris
amatoribus; dedicata vero ab ipsa Phryne est statua.



                               CAPUT XV.


_ Varia donaria Delphis dedicata porro enumerantur — oraculum, quod
    Phaennis de Gallorum expeditione protulit — Atheniensium donarium —
    Cyrenæorum donarium, et de Batto loquelam recuperante. _

Quæ huic adjuncta sunt Apollinis signa, alterum Epidaurii qui sunt in
Argivorum finibus de Medorum manubiis, alterum Megarenses victis ad
Nisæam Atheniensibus posuerunt. Bucula a Platæensibus dedicata ejus est
temporis monumentum, quo intra suos fines cum reliquis Græcis Mardonium
Gobryæ filium ulti sunt. Sunt alia rursus duo Apollinis signa,
Heracleotarum alterum qui ad Euxinum Pontum sunt, Amphictyonum alterum
de multa, quam Phocensibus irrogarunt ob id quod sacrum solum
coluissent. (2) Est apud Delphos huic Apollini cognomen Sitalcas
(_frumentum arcens sc. ab agris sacris_), magnitudine quinque et
triginta cubitorum. Sunt illic duces Ætolorum, Dianæ præterea et Minervæ
duoque Apollinis signa, ab Ætolis dedicata de Gallis pugna superatis.
Gallorum quidem exercitum ex Europa in Asiam ad urbium perniciem
transmissurum prædixit in oraculis suis Phaennis ætate una antequam res
gereretur:

          (3) Hostilis Gallorum acies tunc milite multo
          littora complebit; transmissis fluctibus Helles
          vastabit populans Asiam. Sed di graviora
          intentant illis, pelagi prope cærula sedes
          qui posuere suas. Sed enim his quoque Juppiter ipse
          auxilio clari mittet tauri generosam
          progeniem, tristi quæ sternet funere Gallos.

Tauri filium dixit Attalum Pergami regem, quem ipsum tauricornem etiam
oraculum nominavit. (4) Equitatus duces equis insidentes fusis
equestribus Atheniensium copiis Apollini statuerunt Pheræi. (3) At
palmam æneam dicarunt Athenienses, cum Minervæ arbori insistentis signo
inaurato, duplicis victoriæ monumentum qua uno eodemque die potiti sunt
ad Eurymedontem, pedestri acie et navali pugna prospere in ipso flumine
commissa. A multis ejus signi partibus quum aurum revulsum vidissem, (5)
culpam ego in homines improbos sacrilegos conferebam priusquam ex
Atticarum rerum commentario, quem scripsit Clitodemus, eorum qui literis
res Atticas mandarunt vetustissimus auctor, cognovissem, comparata ab
Atheniensibus classe ad Siciliensem expeditionem magnum corvorum numerum
Delphos convolasse irruentesque in illud signum aurum rostris avellisse.
Additum est ibidem, hastam, noctuas et caryotas, quæ in palma illa ad
palmularum similitudinem factæ fuerant, eosdem illos corvos abrupisse.
(6) Sed alia etiam prodigia idem commemorat Clitodemus, quæ ne in
Siciliam Athenienses navigarent interdicebant. Cyrenæi Delphis Batti
statuam posuerunt in curru, quod is ex Thera eos in Africam classe
deduxisset. Auriga currus est Cyrene. In curru Libya Batto coronam
imponit. Opus fecit Amphion, Acestoris filius, Cnosius. (7) Deducta jam
Cyrene colonia Battus vocis hujusmodi medelam reperisse dicitur:
Cyrenæorum terram obiens, in extremis ejus partibus adhuc desertis
leonem conspexit; re improvisa territus magnum et clarum necessitate
cogente sustulit clamorem. Non longe a Batti statua Apollinem alium
Amphictyones dedicarunt de multa, quam Phocensibus ob noxam in deum
commissam irrogarunt.



                               CAPUT XVI.


_ Reliquiæ donariorum regum Lydiæ, Alyattis crater — de umbilico
    Delphico orbis terrarum medio, et Lacedæmoniorum atque Ætolorum
    donariis — Elyriorum aliorumque — Liparæorum donariis — primo omnium
    donario Delphico. _

E donariis quæ reges Lydorum miserunt, reliquum jam nihil est præter
ferream Alyattis crateræ basin. Eam fecit Glaucus Chius, qui primus
ferri artem ferruminandi excogitavit: itaque lamina unaquæque hujus
basis laminæ alii non fibulis vel clavis juncta est, sed sola
conglutinatio eas continet, atque hæc ferro pro vinculo est. (2) Forma
autem basis turrem maxime refert, quæ ab ima parte latiore in obtusum
surgit fastigium. Latus unumquodque non continenti ferro clauditur, sed
distinctum est in transversas e ferro zonas, ut gradus in scala se
attollentes: eæ vero laminæ ferreæ, quæ recta in altum assurgunt, summa
sui parte sunt extrorsum resupinatæ. Atque hæc fuit illius crateræ
sedes. (3) Jam qui a Delphis Umbilicus vocatur, e candido marmore, esse
eum aiunt. medium terræ universæ punctum. Congruunt cum hac opinione quæ
in quodam carmine cecinit Pindarus. (4) Lacedæmoniorum illic donum est
Calamidis opus, Hermione, Menelai filia, conjux Orestis Agamemnone nati,
quum prius tamen nupta fuisset Neoptolemo, Achillis filio: eam Calamis
fecit. Eurydamo statuam, quod eo duce contra Gallorum exercitum
pugnarunt, Ætoli posuerunt. (5) Exstat adhuc in Cretæ montibus urbs
Elyrus. Ea civitas capellam æneam Apollini donum misit. Lac præbere
videtur infantibus Phylacidæ et Philandro. Liberos fuisse eos Elyrii
dicunt Apollinis et nymphæ Acacallidis; cum ea congressum Apollinem in
urbe Tarrha et Carmanoris domo. (6) Carystii ex Euboea bovem et ipsi
æneum Apollini statuerunt de Persica victoria. Boves quidem et Carystii
et Platæenses idcirco dedicarunt, opinor, quod Barbaris repulsis et
fortunam suam constabiliverunt, et libero solo terram arare potuerunt.
Ducum effigies et cum iis Apollinem et Dianam Ætolorum gens, Acarnanibus
finitimis suis debellatis, dedicarunt. (7) Incredibile prope dictu est
quod Liparæis contra Tyrrhenos rem gerentibus evenisse audivi. Etenim
Liparæos cum Tyrrhenis paucissimarum navium classe confligere Pythia
jusserat. Quinque igitur triremes contra eos deducunt. Hi vero, quum se
Liparæis haudquaquam inferiores navalibus rebus fore confiderent, pari
navium numero contra egrediuntur. Verum et his potiuntur Liparæi et
aliis quinque deinceps in ipsos emissis; quid? tertio parem navium
numerum itemque quarto in potestatem redegerunt. In hujus rei memoriam
Apollinis signa pari numero superatis a se navibus dicarunt. (8)
Echecratides homo Larisæus Apollinem parvum dedicavit; hunc Delphi
dicunt antiquissimum esse ac primum donariorum omnium.



                              CAPUT XVII.


_ Donarium Sardorum — de insula Sardinia, ejusque denominatione et
    incolis — de Aristæo — urbibus in Sardinia conditis — insula Cyrno
    seu Corsica — insulæ Sardiniæ natura, cœlo et animalibus — de risu
    Sardonio. _

Barbari qui ad occidentem Sardiniam insulam incolunt, statuam ejus a quo
ipsi nomen acceperunt ex ære Delphos miserunt. (2) Est ipsa Sardinia
magnitudine et felicitate cum iis quæ maxime celebrantur insulis
comparanda. Νomen ejus priscis temporibus quodnam fuerit patria lingua,
compertum non habeo. Qui illuc e Græcis commercii causa adnavigarunt,
Ichnussam, quod formam habeat humani vestigii (ἴχνους), insulam
vocarunt. Longitudo ejus est stadiorum mille et centum et viginti,
latitudo ferme viginti et quadringentorum. (2) Primi in eam
transmigrasse navibus Libyes dicuntur duce Sardo filio Maceridis, qui
Herculis cognomine apud Ægyptios et Libyes insignis fuit. Huic Maceridi
nihil illustrius ad memoriam contigit quam quod venit aliquando Delphos.
Sardus vero dux fuit Libyum, qui in Ichnussam trajecerunt, ac nomine
mutato de Sardo hoc insula appellata est. Non tamen indigenas ejecit ea
Libyum manus, sed in domiciliorum societatem recepti ab indigenis sunt
novi inquilini; atque id necessitate magis quam benevolentiæ gratia.
Urbes certe non plus Libyes tunc quam in ipsa insula genitus populus
norant condere; dispersi in tuguriis et speluncis, ut sua cujusque sors
tulerat, habitabant. (3) Aliquot annis post Libyas e Græcia in insulam
eam venerunt qui Aristæi ductum et auspicia secuti fuerant. Apollinis et
Cyrenes nymphæ fuisse filium Aristæum tradunt; eum ob Actæonis casum
acri confectum dolore ac Bœotiæ jam et Græciæ toti infensum in Sardiniam
migrasse. (4) Sunt qui putent eodem tempore Dædalum Cretensium arma
metuentem, Camico aufugisse, ac coloniæ in Sardiniam deducendæ consortem
Aristæo fuisse. Probari vero nulla ratione possit, Aristæo, quicum nupta
erat Cadmi filia Autonoe, Dædalum, qui eadem fuit ætate qua Thebis
regnavit Œdipus, potuisse vel coloniæ vel alius cujusquam rei participem
esse. Verum neque hæc manus oppidum ullum condidit, propterea, puto,
quod erat numero et viribus minor quam quantum sat esset ad novam
civitatem constituendam. (5) Post Aristæum Iberi in Sardiniam
transmiserunt duce Norace, a quibus Nora urbs condita est. Et hane
primam hujus insulæ fuisse urbem memorant. Filium Noracem fuisse dicunt
Mercurii et Erytheæ Geryone natæ. Quarta inquilinorum pars Iolao duce in
Sardiniam contendit e Thespiensibus et Attica terra. Hi Olbiam urbem
condunt, seorsum vero Athenienses Ogrylen, vel translato ab aliqua de
Atticis curiis nomine, vel quod unus de classis ducibus Ogrylus fuerit.
Hac ipsa etiam ætate in Sardinia vici manent qui Iolaia nuncupantur; et
ab incolis honores Iolao habentur. (6) Post Ilium eversum ex Trojanis et
alii profugerunt et ii qui cum Ænea incolumes evaserunt. Horum pars una
acti tempestatibus in Sardiniam, Græcis qui ante illic consederant
permisti sunt. Quo minus vero cum Græcis et Trojanis Barbari bello
confligerent, id primum vetuit quod belli apparatu neutra pars alteri
cedebat; deinde Thorsus fluvius qui medius præterfluens territoria
ipsorum disterminabat, utramque aciem transmittere metuentem coercebat.
(7) Multis post annis Libyes majore classe in Sardiniam appulsi
Græcosque bello adorti, omnes ad internecionem exciderunt, vel certe
quam paucissimos reliquos fecere; Trojani vero in montanam insulæ
regionem confugerunt, ubi montes præacutis vallis et pendulis rupibus
impervios incolentes Iliensium nomen etiamnum retinent, facie illi
quidem, armatura totaque victus ratione Afris persimiles. (8) Abest non
longe a Sardinia insula Corsica ab inquilinis e Libya, a Græcis Cyrnus
nominata. Ex hac non parva utique manus seditione pulsi in Sardiniam
transiere et occupatam ibi partem regionis montanæ incoluerunt; a Sardis
tamen patrio ipsorum nomine Corsi appellantur. (9) Carthaginienses quum
essent maritimis rebus præpollentes, omnes Sardiniæ incolas præter
Ilienses et Corsos subegerunt; nam illos quominus potuerint in
potestatem redigere, prærupti et muniti montes obstiterunt. Condiderunt
in ea insula Pœni urbes duas, Caralin et Sylcos. Quum vero
Carthaginiensium socii sive Libye sive Iberi, orta de spoliis
controversia, ira in Pœnos exarsissent, facta secessione et ipsi
domicilia in excelsis insulæ jugis sibi posuere, eos patria lingua sua
Balaros Corsi appellarunt, quod eodem nomine exules vocant. (10) Atque
hæ quidem gentes et in eas quas diximus divisi urbes Sardiniam incolunt.
Ejus ora quæ est ad Aquilonem et Italiæ littora conversa, in montes
consurgit invios, quorum extremitates aliæ alias contingunt;
adnavigantes vero opportunis accipit stationibus. E proximis montium
jugis prævalidi et incerti ventorum flatus in mare irruunt. (11) Sunt et
alii interius montes multo ascensu faciliores; sed inter eos plerumque
turbidus et pestilens intercluditur aer. In causa est sal qui ibi
cogitur, et prægravis ac violenter incumbens Auster. Obstant præterea
præalti montes, qui versus Italiam sunt, quominus a Septentrionibus
flantes venti cœli et terræ vaporem æstate tempestivo frigore leniant.
Existimant alii Corsicam insulam, quæ a Sardinia non amplius quam octo
stadia lato mari divideretur, excelsis se undique montibus attollentem
Favonio et Aquiloni obtendi, quominus eorum in Sardiniam flatus
pervadant. (12) Serpentes neque hominum generi infensi, neque veneni
expertes, aut lupi uspiam in ea insula gignuntur. Arietes quidem
magnitudine nihilo aliis præstant, tali propemodum specie qualem
silvestris arietis aliquis ex Æginetica plastica finxerit; pectore
tantum hispidiore sunt quam ut cum Ægineticis operibus comparari queant;
cornua in capite gerunt non recto statu divaricata, sed protinus
secundum aures in gyrum retorta; velocitate feras omnes anteeunt. (13)
Eadem insula venenorum letalium, si unam plantam exceperis, est expers.
Herba ista perniciosa, apio persimilis est; qui eam comederint, ridentes
emori dicuntur. Ex eo Homerus aliique post eum Sardanium eum dixerunt
risum, qui in re minime commoda et mente parum sana ederetur. Gignitur
circa fontes maxime, nec tamen cum ipsis aquis veneni naturam
communicat. Ac deSardinia quidem sermonem huic de Phocensium rebus
commentario inseruimus, quod perexigua adhuc ad Græcos ejus insulæ
notitia pervenit.



                              CAPUT XVIII.


_ Calliæ Atheniensis et Achæorum donarium — urbis Phanæ obsidio et
    expugnatio — Rhodiorum et Ambraciotarum — Orneatarum — Tisagoræ
    donarium e ferro elaboratum — Elatensium et Massaliotarum donaria —
    Ætoliæ signum, Ætolorum et Gorgiæ Leontini donarium. _

Equus deinde Sardi statuæ proximus est, quem Callias Atheniensis
Lysimachidæ filius se dedicasse testatur, is qui de Marathonia præda
privatim sibi opes comparavit. Achæi Minervæ signum posuerunt, Ætoliæ
urbe per obsidionem expugnata cui nomen Phana. Quum obsidionis tempus
duceretur, neque ulla urbis capiendæ ratio iniri posset, qui missi
fuerant Apollinem sciscitatum hujusmodi responsum acceperunt:

          (2) Qui Pelopis terras quique arva tenetis Achivûm,
          Pytho venistis scitatum, qua ratione
          urbs obsessa jugum accipiat: curæ vobis sit
          observare, bibant quantum qui mœnia servant.
          Sicque Phana imperium vestrum turrita subibit.

(3) Hoc oraculum quidnam sibi vellet quum non intelligerent, soluta
obsidione domum retro navigare decreverant. Hostem plane contemnebant et
alii qui obsidebantur et mulier quædam ad proximum fontem aquatum e
portis egressa est. Eam militum globus excursione facta captivam in
castra pertrahunt. Docentur ab ea Achæi oppidanos noctu ex eo fonte
aquam haustam suis dividere, neque eos ad sitim levandam aliud quicquam
præsidii habere. Conturbato itaque fonte oppidum Achæi capiunt, (4)
Rhodii Lindi incolæ prope hanc Minervam Apollinis signum statuerunt.
Dedicarunt etiam Ambraciotæ æneum asinum, victis nocturna pugna
Molossis. Nam quum in illos noctu insidias disposuissent Molossi,
asinus, qui forte ex agro in oppidum agebatur, asellam insectans eum
multa lascivia vehementem ruditum sustulit. Ipse etiam agaso per
tenebras obscura et incondita voce inclamabat. Injecit ea res tantam
Molossis trepidationem, ut statim insidiarum locum deseruerint. Eos
Ambraciotæ detecta fraude noctu invadentes prœlio superant. (5) Orneatæ
qui sunt in Argolica terra quum Sicyoniorum bello premerentur, votum
Apollini nuncuparunt, si hostibus repulsis patriam periculo liberare
potuissent, quotidianam se illi pompam Delphis exsequuturos et hostias
generis numerique haud scio cujus et quanti immolaturos. Verum quum
Sicyonios prœlio vicissent, pompam quotidie ex voto mittentibus impensa
quidem gravis, gravior vero labor et molestia visa est. Venit igitur in
mentem satis deo factum iri, si et sacrificii et pompæ ænea simulacra
Apollini dedicassent. (6) Exin Herculis contra hydram certamen, Tisagoræ
donum pariter et opus. E ferro tam Hercules est quam hydra. Facere sane
e ferro signa res longe difficillima et laboris plurimi. Tisagoræ hoc
artificium, quicunque ille fuerit Tisagoras, jure dignum admiratione
videatur; spectantur etiam non minore cum admiratione Pergami leonis et
apri capita et ipsa ferrea, Baccho consecrata. (7) Ex Phocensibus qui
Elateam incolunt, obsidione qua a Cassandro urgebantur liberati Athenis
misso ad opem ferendam Olympiodore, Apollini leonem æneum miserunt. Qui
vero leoni proximus est Apollo, Massiliensium decima est de
Carthaginiensibus navali prœlio superatis. Dedicarunt Ætoli tropæum et
armatæ mulieris (Ætolia scilicet ea est) simulacrum; atque posuerunt hæc
signa Ætoli sumpto supplicio de Gallis propter immanem eorum in
Callienses crudelitatem. Inaurata statua Gorgiæ Leontini donum est, ipsa
nempe Gorgiæ effigies.



                               CAPUT XIX.


_ Scyllidis urinandi arte insignis signum, Amphictyonum donarium, et
    Hydnæ signum a Nerone ablatum — narratio Lesbia de Baccho Phallene —
    signa in pinnaculis fastigatis templi Delphici — Gallorum
    expeditiones — Gallorum Brenno duce in Græciam irruptio uberius
    exponitur — numerus exercitus Gallorum et equitatus singularis
    ratio, cum Persarum Immortalibus comparata. _

Juxta Gorgiam donum est Amphictyonum Scionæus Scyllis, quem vel ad
profundissima maris cujusvis descendere potuisse fama est. (2) Eandem
urinandi artem Hydnam quoque filiam edocuerat. Ambo itaque quum circa
Pelion vehemens tempestas Xerxis classem oppressisset, ancoris et aliis
(si qua forte fuerant _infra aquas_ navium) retinaculis abscissis
perniciem triremibus apportarunt. Pro his Amphictyones Scyllidis
filiæque statuas dedicarunt. Ad cetera ornamenta, quæ Delphis Nero
abstulit, Hydnæ quoque statua accessit. [Dicuntur infra mare se
demergere feminæ quæ sunt adhuc pura virginitate.] (3) Post hæc jam
expositurus sum narrationem Lesbiam. Methymnæi aliquando piscatores
retibus e mari extraxerunt ex oleæ ligno fabricatum caput, divina illud
quidem facie, sed peregrina atque omnino diversa quam Græcorum dii esse
consueverint. Consulentibus Methymnæis, cujus ea vel deorum vel heroum
imago esset, responsum est: Bacchum Phallenem venerarentur. Eductam
igitur e mari ligneam effigiem Methymnæi sibi retinuerunt, sacrisque
faciundis et votis nuncupandis colunt: æneam vero Delphos misere.

4. In templi fastigiis sunt Diana, Latona, Apollo, Musæ, Sol occidens,
Bacchus feminæ, quæ Thyiades dicuntur. Prima horum signorum fecit
Atheniensis Praxias, Calamidis discipulus; quum vero opere nondum
absoluto mors Praxiam oppressisset, reliqua fastigiorum ornamenta
absolvit Androsthenes, et ipse patria Atheniensis, Eucadmi discipulus.
Affixa sunt columnarum capitulis aurea arma. Ex iis dedicarunt
Athenienses scuta de victoria ad Marathonem; Ætoli quæ in tergo quæque
ad lævam sunt, Gallorum spolia. Scuta hæc eadem prope forma sunt qua
Persarum gerrha.

5. Gallorum in Græciam irruptionis nonnulla mentio nobis fit eo etiam
loco quo de Atheniensium curia agimus. Latius autem et planius in hoc
qui de rebus Delphicis conscriptus est commentario rem totam explicandam
putavi, quod in hac maxime parte Græci virtutis contra Barbaros egregia
documenta dederunt. Expeditionem primam Galli extra suos fines Cambaule
duce susceperunt. Hi ad Thraciam usque progressi ulterius proficisci non
sunt ausi, quod plane intelligebant minores esse quas eduxerant copias
quam ut numero Græcorum populis pares esse possent. (6) Quum itaque
exteris nationibus iterum bellum inferre decrevissent, iis incitantibus
quos ante Cambaulen secutos lucri cupiditas et gustatæ prædæ amor ac
rapiendi licentia impellebat, ingens peditum manus nec parva equitum in
unum convenerunt. Tripartito vero agmine duces moverunt, ac sua cuique
parti provincia attributa. (7) In Thraces et Triballorum gentem copiæ
ducendæ Cerethrio traditæ sunt; in Pæoniam contendentibus Brennus et
Acichorius præfuerunt; in Macedones et Illyrios agmen duxit Bolgius: is
cum Ptolemæo Macedonum tunc rege signa contulit. Hic nempe ille fuit
Ptolemæus qui Seleucum Antiochi filium, ad quem ante supplex confugerat,
dolo tamen occidit, cognomento Ceraunus (_fulmen_) appellatus ob
immodicam audaciam. Ipse in eo prœlio Ptolemæus cecidit et Macedonum
magna edita strages. Sed ne tunc quidem Galli ausi sunt ad Græcos armis
lacessendos longius progredi, atque sic hic quoque secundus exercitus
domum rediit. (8) Tum vero non desinebat Brennus modo publice universos
conventus, modo vero Gallorum principes ad novam in Græcos expeditionem
sollicitare, tum de virium imbecillitate, qua in præsenti Græci
laborarent, exponens, tum de pecuniæ publicæ magnitudine et quanto major
in templis esset copia donariorum et argenti aurique elaborati.
Persuasit itaque Gallis expeditionem in Græciam suscipiendam, et
collegas ex primoribus tum alios, tum vero Acichorium sibi cooptavit.
(9) Collecti in exercitum sunt peditum centum et quinquaginta duo
millia, equites vicies mille et quadringenti. Atque hæc quidem equitum
manus tota ad pugnam idonea; revera autem numero fuere sexaginta millia,
amplius mille et ducenti. Nam singulos equites famuli (_ambacti_)
sequebantur duo, in equis et ipsi et equestrium artium gnari. (10) Ii
prœliantibus dominis in extrema acie consistentes ei erant usui, ut si
forte equus esset amissus, statim suum submitterent; si vir concidisset,
servus in ejus locum succederet; quodsi utrumque, equitem simul et
equum, belli impetus evertisset, jam ipse paratus præsto erat eques.
Quodsi vulnera dominus accepisset, e ministris alter ex acie illum
subducebat, alter vero saucii vicem obibat. (11) Hæc (ut mea fert
opinio) apud Gallos instituta fuere ad imitationem cohortis Persarum,
quæ numero decies mille vocabantur Immortales. Tantum interest quod a
Persis post pugnam in occisorum locum alii sufficiebantur, a Galatis
vero in ipso prœlii fervore equitum numerus supplebatur. (12) Atque hanc
quidem equestris pugnæ institutionem voce patria Trimarkisiam nominant;
equum enim Marcam appellant. Hoc apparatu et tali consilio Brennus in
Græciam exercitum duxit.



                               CAPUT XX.


_ Græci ad Gallos propulsandos consilia capiunt et coeunt — de Græcorum
    exercitu contra Persas ad Thermopylas congregato — exercitu Græcorum
    contra Gallos collecto — Gallorum pars Sperchium fluvium nando
    superat. _

Græci etsi prorsus animis conciderant, tamen periculi terror facile in
eam sententiam eos adduxit, ut laboranti patriæ opem ferre necessarium
esse ducerent. Perspicue videbant non jam de libertate, ut olim cum
Persis, decertandum, neque si aquam et terram hostibus dedissent,
reliquæ incolumitati et securitati propterea consuli posse sperabant;
nam et recens erat earum memoria calamitatum quibus priore excursione
Galli Macedones, Thraces et Pæones afflixerant, et quam injuriose
Thessalos nunc tractassent ex nunciis cognoverant. Fuit igitur tam
privatim singulis hominibus, quam publice civitatibus una et communis
omnibus sententia, aut pereundum, aut bello hostem superandum. Potest
qui velit enumerando persequi, quum eas Græcorum civitates quæ ad
Thermopylas Xerxi restiterunt, tum vero quæ contra Gallos arma cepere.
Adversus Persas quidem hi Græcorum populi cumque hoc militum numero
prodiere: Lacedæmonii Leonidem secuti haud plures quam trecenti fuere;
Tegeatæ quingenti, totidem e Mantinea; ab Orchomeniis ex Arcadia missi
centum et viginti; ex aliis Arcadiæ civitatibus mille; e Mycenis
octoginta, e Phliunte ducenti. Hunc numerum duplicarunt Corinthii. Jam
vero præsto fuere Bœotorum septingenti e Thespia, et Thebanorum
quadringenti. Œtæ quidem tramitem custodiebant Phocensium mille; atque
horum etiam ratio in hac Græcorum recensione habeatur. (2) Locros qui
sub Cnemide monte sunt, numero Herodotus non comprehendit; venisse
tantum eos ex omnibus civitatibus scripsit. Horum tamen proxime ad verum
quam magnus numerus fuerit facile possis conjicere. Athenienses enim ad
Marathonem hosti occurrerunt non majore numero quam novem millibus
hominum, in quo et inutilis ad pugnam ætas et servi censebantur. Quare
existimandum relinquitur, militarem Locrorum manum quæ ad Thermopylas
venit, sex millibus hominum nihilo pleniorem fuisse. Fuerit itaque
universus ille exercitus hominum undecim millium et ducentorum. Satis
vero constat non perstitisse omnes qui Thermopylas præsidio
occupaverant. Præter Lacedæmonios enim, Thespienses et Mycenæos, reliqui
non exspectato pugnæ eventu recessere. (3) At contra Barbaros qui ab
Oceano in Græciam irruperant, ad Thermopylas præsidium ex his Græciæ
populis missum: ex Bœotia peditum gravis armaturæ decem millia, equites
quingenti. Bœotarchi tum erant quattuor, Cephisodotus, Thearidas,
Diogenes et Lysander. A Phocensibus missi equites quingenti, pedites
ferme ter mille numero: duces fuere Critobulus et Antiochus. (4) Locros
qui sunt ad insulam Atalantam Midias duxit, pedites septingentos;
equestres hi copias nullas habuere. A Megarensibus adfuere gravis
armaturæ pedites quadringenti. Horum dux fuit Hippicon (_?_) Megarensis.
Ætolorum agmen quum numero præstitit, tum vero fuit ad omne pugnæ genus
instructissimum. Quantæ fuerint equestres eorum copiæ, non est proditum;
sed pedites levis armaturæ fuerunt nonaginta (_?_), gravis armaturæ
septies mille. His imperarunt Polyarchus, Polyphron et Lacrates. (5)
Atheniensium imperator fuit Callippus Mœroclis filius, quod est a me
superius etiam expositum. Copia ipsorum fuere primum triremes omnes quæ
deduci potuerunt, equites deinde quingenti, pedites in acie steterunt
mille. Atque Atheniensibus quidem ob veterem dignitatem est imperium
decretum. Misere reges conductitium militem: quingenti ex Macedonia,
totidem ex Asia venere. Ab Antigono rege Aristodemus Macedo, ab Antiocho
ex Asia missis auxiliis Telesarchus præfuit; e Syria is fuit quæ ad
Orontem flumen est. (6) His in unum ad Thermopylas copiis congregatis
ubi cognitum est Gallorum exercitum intra Magnesiæ et Phthiotidis terræ
fines castra jam habere, mitti placuit expeditorum globum hominum mille
et delectam equitatus partem ad Sperchium amnem, ne flumen Barbari sine
certamine et periculo trajicere possent. (7) Hi quum eo pervenissent,
pontes solverunt, et ipsi ad fluminis ripam castra posuere. Verum
Brennus haudquaquam incallidus erat, quin ut barbarus homo satis acutus
et experiens ad artes quibus hostem falleret excogitandas. Continuo
igitur ea quæ consecuta est nocte relicto vetere pontium transitu, ad
inferiores amnis partes (ne trajicientes hostis animadverteret, ac
propterea quod ibi Sperchius per campos late stagnans paludem et lacum
efficit, non vero rapidus angusto alveo devolvitur) Gallos misit circa
decies mille, eos scilicet omnes qui vel natandi erant periti vel
corporis proceritate inter multitudinem eminebant: sunt vero Celtæ præ
ceteris hominibus eximia staturæ proceritate. (8) Hi igitur illa nocte
jam transnarunt per paludosa fluvii, dum arma, scuta dico patria, pro
ratibus habebant: qui corporibus inter eos procerissimis erant, etiam
pedibus permeare potuerunt. At Græci qui ad Sperchium constiterant, re
statim cognita ad exercitum retrocesserunt.



                               CAPUT XXI.


_ Brennus totum Gallorum exercitum Sperchio ponte juncto trajicit et
    Heracleensium agros depopulatur — Brennus ulterius progreditur, cum
    Græcis prœlium committit et fugatur — de Cydia inter Athenienses
    virtute insigni — Gallis nulla occisorum humandorum cura. _

Brennus populis Maliaci sinus accolis imperavit ut ponte Sperchium
jungerent; qui sane summa celeritate opus perfecerunt, tum quod illum
vehementer metuebant, tum vero quod Barbaros discedere e suis finibus
quamprimum cupiebant; ne si longiora haberent stativa, in dies
detrimentis majoribus afficerentur. Fluvio sic per pontes transmisso, ad
Heracleam accedentes agrum quidem depopulati sunt et deprehensos in
agris homines occidere; urbem tamen non ceperunt, quod superiore proximo
anno Ætoli Heracleotas ut secum facerent coegerant; opem igitur tunc
illis tanquam suæ ditionis hominibus impigre tulerunt. Sed etiam Brennus
minus omnino de Heracleotis in suam potestatem redigendis laborabat;
verum eo totis viribus annitebatur, ut præsidio ex angustiis dejecto et
Thermopylis superatis in Græciam interiorem penetraret. Heracleam igitur
prætergressus quum de perfugis quibusdam cognovisset, quæ copiæ ex
singularum civitatum delectibus Thermopylas in unum convenissent,
contempsit plane Græcorum apparatum, ac postero die sub ipsum solis
ortum pugnam statuit committere, nullis ille quidem vel cujuspiam Græci
aruspicis usus consilio, vel diis ullis per sacra patrio ritu suscepta
consultis, si quidem ulla est Gallis res futuras divinitus præsentiendi
ars. Tum Græci cum silentio et ordine optimo in pugnam processerunt. Ubi
ad manus ventum est, gravis armaturæ peditatus tam longe ab acie non
excurrit, ut suam ipsi phalangem laxatis ordinibus turbaverint, levis
armatura ordinem conservavit et hostem jaculis, sagittis et fundis
lacessivit. (2) Equitatus in utroque exercitu prorsus nulli fuit usui,
non modo propter locorum circa Thermopylas angustias, sed etiam quod
solum ibi nativo saxo est læve et propter aquarum interfluentium
crebritatem lubricum. Erat Gallis armatura infirmior; nam præter sua
ista scuta nullo armorum genere corpora munierant; huc accessit quod rei
militaris scientia multo erant hoste inferiores; (3) furore tantum et
animi impetu oppressa ratione ritu ferarum in hostes ruebant. Neque vero
aut bipennibus divisos, aut gladiis concisos sua illa efferatæ mentis
concitatio, dum animam agerent, deficiebat; neque sagittis et missilibus
confixi, quam diu vitæ reliquiæ superessent, sævire desinebant. Fuerunt
qui e suis ipsorum vulneribus evulsa spicula in Græcos retorserint, vel
cominus iis pugnarent. (4) Interea Atheniensium classis vix neque omnino
sine periculo per paludis cœnum, quo late maris pars ea obducitur,
quamproxime ad Barbaros appropinquans latera hostilis agminis omni
jaculorum genere et sagittis feriebat. Laborantibus igitur vehementer
Gallis, quippe qui in illis angustiis haud multum Græcis obessent, dum
ipsi duplo et quadruplo majoribus afficerentur incommodis, ut in castra
recederent dato signo duces eorum jusserunt. Temere illi et undique
conturbatis ordinibus quum se reciperent, multi etiam in paludem
collapsi limo absorpti, neque minore retrocedentes clade affecti sunt
quam pugnantes in ipso prœlii discrimine. (5) Apud Græcos Atheniensium
inprimis eo die virtus enituit, inter ipsos vero Athenienses antecelluit
Cydias, qui peradolescens prima eo bello militiæ rudimenta posuerat.
Ejus a Gallis occisi cum hac inscriptione propinqui scutum Jovi
Eleutherio (_Liberatori_) dicarunt:

             Cydiæ adhuc juvenis florem desiderat iste,
              quem clypeum sacrum conspicis esse Jovi:
             huic cubitum inseruit flammato corde sinistrum
              quum premeret Mavors armipotens Galatas.

(6) Mansit ea inscriptio usquedum Syllæ milites et alia Atheniensium
insignia et scuta e Liberatoris Jovis porticu sustulerunt. Tum vero
Græci post pugnam ad Thermopylas commissam suorum cadavera sepulturæ
mandarunt et hostibus spolia detraxerunt. At Barbari nullas omnino per
caduceatorem ut suos ad sepulturam tollerent inducias poposcerunt, ac
nihil ipsis intererat humone tegerentur, an vero a feris et volucribus
iis quæ solent infestæ ad cadavera advolare, dilaniarentur. (7) Ac
duplex, opinor, causa est quamobrem nulla illis cura sit eos qui in
pugna ceciderint sepeliendi: una, quod sic majorem injici hostibus
terrorem existimant; altera, quod mortuos non solent lamentari.
Desiderati sunt ex omni Græcorum numero quadraginta; at ex Barbaris quot
perierint accurate existimari non potuit, quoniam magna pars eorum limo
absorpta non amplius venit in conspectum.



                              CAPUT XXII.


_ Galli Œtam ascendere conati superantur — Brennus Ætoliam invadit, et
    illius duces in Callienses atrocissima edunt facinora — Ætoli contra
    Gallos arma parant — Ætoli Gallos cædunt — quæ Græcis ad Thermopylas
    propter Gallos acciderunt, enarrantur. _

Septimo a pugna die Gallorum cohortes secundum Heracleam Œtam ascendere
conatæ sunt; verum perangusto et prærupto tramite iter erat faciendum,
prope ipsas Trachinis ruinas, et ultra (_urbem Trachinem?_) Trachinidis
erat Minervæ templum, in eoque donaria. Per illum igitur callem
sperarunt se Œtæ jugum Galli occupaturos, et simul sibi dum aliud
agerent, templi diripiendi potestatem fore. * custodiam... Telesarcho *
Prœlio Barbari victi sunt; Telesarchus quidem ipse dimicans cecidit, vir
ut qui maxime in Græcorum causa acer. (2) Jam quum ceteros Gallorum
duces hostium virtus exterruisset, et de futuris rebus animos
desponderent, nempe quibus prima quæque adversa evenissent; Brenno in
mentem venit faciliorem sibi fore belli conficiendi rationem, modo
Ætolos cogere posset, ut domum redirent. Delectis itaque e toto exercitu
peditibus quadragies mille, equitibus octingentis, iis Oristorium et
Combutin præficit; (3) qui per Sperchii pontes in Thessaliam primum
redeunt atque illinc in Ætoliam invadunt. Fuerunt duo hi qui in
Callienses dira et omnium quæ unquam ad aures nostras pervenerint,
atrocissima edidere facinora, et quæ omnino ausos unquam homines fuisse
veri neutiquam simile videri possit. Quicquid marium fuit ad
internecionem exciderunt; senes quoque et parvulos ab ipsis matrum
uberibus abreptos trucidarunt. Horum si qui erant lactis alimonia melius
curati, sanguinem hauserunt et ipsis etiam carnibus in cibum usi sunt.
(4) Mulieres et nubiles puellæ urbe ex pugnata quæ fuerunt elatioris
animi, sua sibi manu mortem consciverunt; quæ superstites fuere, eas
barbari ad omne insolentiæ genus adegerunt, quippe quorum animus tam
misericordiæ quam amoris esset expers. Et earum sane multæ Gallorum
enses nactæ in eos ultro incubuerunt. Aliæ non ita multo post, immaniter
Barbaris in eas vicissim irruentibus, inedia et vigilia mortem
oppetiere; quibus neque spiritum exhalantibus, neque jam exanimis,
quominus libidinem explerent suam, illi parcebant. (5) Ætoli audita e
nunciis domestica clade quam celerrime potuerunt cum suis copiis a
Thermopylis in Ætoliam contenderunt, tum ob Calliensium exitium
vehementi ira incensi, tum vero maxime consulendum rati earum urbium
saluti, quibus hostis nondum potitus erat. Confluit undique in castra ex
oppidis omnis militaris ætas, et ei etiam permisti senes, tum
necessitate tum virtute impulsi; etiam feminæ, majore quam viri in
Gallos ira incensæ, ultro arma cepere. (6) Jam Barbari domibus et sacris
ædibus direptis ac spoliatis, Callioque immissis ignibus exusto, eadem
via ad suos redibant, quum soli Patrenses ex omnibus Achæis Ætolis opem
ferentes cum gravi armatura, qua scientissime utebantur, illis
occurrêre. Sed quum ob ingentem hostium numerum jam debilitatis animis
prope affligerentur, Ætoli, neque minus feminæ quam viri, omnem viam
obsidentes jaculis Gallos figebant, quos petere scutis tantum suis
protectos non erat difficile; insequentes vero Gallos quam facillime
effugiebant, eosdemque, simulac insequi desiissent, denuo urgebant. (7)
Quanquam igitur tanta Callienses perpessi erant ut quæ ab Homero de
Læstrygonibus et Cyclopibus dicta sunt, fabulosa videri jam non possint,
tamen merita illatæ iis calamitatis sumpta est pœna. Siquidem ex eo
Gallorum numero, qui fuit hominum quadraginta millia et octingenti, vix
dimidia pars ad Thermopylas in castra se sua recepit. (8) Reliquæ
interea Græcorum res apud ipsas Thermopylas ad hunc modum gestæ sunt.
Tramites per Œtam montem duo sunt: unus supra Trachinem locis plurimis
præruptus et arduus valde; per Ænianes alter cum exercitu iter
facientibus facilior, quo usus olim Medus Hydarnes Græcorum præsidium,
cui Leonides præerat, a tergo circumvenit. (9) Per hanc viam Heracleotæ
et Ænianes pollicebantur se Brennum ducturos, non quod in Græcos animo
essent infenso, sed quo bene secum actum iri putarent, si e finibus suis
Barbari discessissent priusquam omnia pessum darent. Quare hoc quoque
verissime Pindarus dixisse mihi videtur, vehementer suis quemque malis
affici, calamitatis vero alienæ sensum haud utiquam gravem percipere.
(10) Tunc itaque excitatus Ænianum et Heracleotarum monitu ac promissis
Brennus Acichorium in castris reliquit, docens tempestivum ei fore, in
hostes invadere ubi ipse cum suis circumvenisset eos. Igitur cum delecta
e toto exercitu manu hominum quadraginta millium per tramitem illum
contendit. (11) Forte ita accidit ut mons ea die densa nebula
obduceretur. Quo factum ut ea caligine sole obscurato Phocenses, qui eas
angustiarum fauces cum præsidio obtinebant, non ante Gallos adesse
animadvertere potuerint, quam se prope circumventos senserunt. Tum alii
pugnam inire, alii strenue hostis impetum sustinere; postremo loco pulsi
ab angustiis illis retrocedere coacti sunt. Cursu itaque ad socios
reversi antequam ex omni parte Græci prorsus circumdarentur, qui esset
rerum status nunciarunt. (12) Athenienses re cognita exercitum Græcorum
e Thermopylarum castris in triremes receptum periculo eximere
maturarunt. Atque illi quidem omnes in suam quisque patriam dilapsi
sunt.



                              CAPUT XXIII.


_ Brennus Delphos recta contendit — Græcorum copiæ, quæ ad hostem a
    Delphis propulsandum convenerunt, recensentur — prodigia, quæ in
    Gallos exstiterunt, memorantur — prœlium committitur in quo Brennus
    vulneratur — Galli Panico terrore turbantur et a Phocensibus omni
    commeatu privantur — numerus Gallorum, qui varia ratione ibi
    perierunt — Athenienses cum Bœotis Gallos insectantur et cædunt —
    Brennus ultro mortem oppetit, et reliquæ Gallorum copiæ prorsus
    delentur — de tempore Gallorum cladis. _

At Brennus ne tantisper quidem commoratus dum Acichorius cum sua manu e
castris advenisset, recta Delphos contendit. Oppidanos præ metu ad
oraculum confugientes nihil formidare jussit deus, se sua defensurum
pollicitus. Qui pro deo pugnaturi arma cepere, hi fuerunt Græcorum
populi: Phocenses ex omnibus civitatibus; et ab Amphissa gravis armatura
pedites quadringenti; ab Ætolis pauci quidam ad primum de Barbarorum
progressione nuncium accurrerunt, mille et ducentos postea adduxit
Philomelus; earum autem quas habuerunt copiarum robur, in Acichorii
agmen converterunt; neque tamen acie dimicarunt, sed iter facientium
terga lacessebant, quum impedimenta diripientes, tum homines ipsos
trucidantes, quam ob causam fuit Barbaris iter illud tanto tardius.
Relicta etiam est ab Acichorio pars copiarum apud Heracleam, quæ
pecuniam in castris repositam asservaret. Brenno vero ejusque exercitui
quum ii Græcorum, qui Delphos convenerant, se opposuerunt, tum Barbaris
numen dei contraria signa dabat et celeriter et omnium, quæ scimus,
apertissime. Primum enim terra, quantum soli Gallorum acies occupaverat,
ingenti motu ad multas horas contremuit; (2) porro crebra erant tonitrua
et fulmina, quorum illa Gallos non solum perterruerunt, sed quominus
auribus exciperent mandata impedierunt; ignibus vero cœlestibus non
singuli tantum homines corripiebantur, sed loco etiam proximi quique cum
ipsis armis conflagrabant. Visæ præterea in eos consurgere heroum
species, Hyperochus, Laodocus et Pyrrhus, quibus Phylacum civem suum
Delphi quartum adnumerant. (3) Ceciderunt tamen in prœlio e Phocensibus
et alii complures et Aleximachus, qui in ea pugna quum animi egregiam
quandam alacritatem ad florentis ætatis vigorem et corporis robur
adjunxisset, magnas ediderat hostium strages. Ejus effigiem Phocenses
Delphos ad Apollinem misere. (4) Atque hujusmodi quidem interdiu Galli
terroribus et cladibus perculsi, ea quæ diem illum consecuta est nocte
multo funestioribus fracti fuerunt casibus. Acerrimum frigus eos cum
nive plurima vehementer afflixit. Saxa præterea ingentia et montis
crepidines sponte e Parnasso avulsæ in Barbaros, quasi unicum illud
esset quod peteretur signum propositum, corruerunt. Neque vero aut
singuli aut bini opprimebantur, sed triceni et eo plures, uti forte
simul aut ad certi loci præsidium constitissent, aut una quiescerent, ab
ingruentibus rupibus collidebantur. (5) Ac prima quidem luce Græci
Delphis erumpentes ceteri recta in ipsam hostilis exercitus frontem
impetum fecerunt, Phocenses vero locorum notititia freti per medias
nives ex arduis et præruptis Parnassi anfractibus descendentes, ac de
improviso Gallos a tergo adorti missilibus illos et sagittis impune
figebant. (6) Inito prœlio omnes et præcipue Brenni comites, qui erant
inter ceteros eminentibus corporibus et Gallorum fortissimi, præsenti
animo restiterunt, etsi undique jaculis petebantur nec minus ex frigore,
saucii maxime, sentiebant molestiæ. Mox vero ipse etiam Brennus vulnera
accepit, eumque jam prope animam agentem extra aciem extulerunt. Tum
Barbari urgentibus ab omni parte Græcis fugam malo suo coacti fecerunt;
et eos quidem qui vel ob vulnera vel aliquam corporis imbecillitatem
sequi non possent, occidêre. (7) Fugientes castra posuerunt quo loco nox
recedentes primum oppressit. Ea nocte Panicus illis incessit terror.
Quibus enim nulla subest causa trepidationibus, eas hoc nomine
comprehendunt. Cœptum est pavore agmen exagitari intempesta jam nocte,
et pauci ab initio eo mentis errore conturbati, ut audire sibi
viderentur sonitum pulsati equorum pedibus soli ac jam cernere hostes
appropinquantes. Non ita multo post ad omnes eadem pervasit insania. (8)
Arreptis igitur armis et inter se facto agminis dissidio, vicissim et
occidebant alii alios et occidebantur, quum neque patriam linguam
intelligerent, neque vultus inter se et ne scutorum quidem formas
possent agnoscere; sed contrariis ordinibus utrinque propter eam qua jam
capti tenebantur amentiam Græci esse qui contra pugnarent viderentur, et
Græca esse arma putarent, et Græcam esse vocem crederent quam homines
mitterent. Furor hic divinitus immissus effecit ut maxima Barbarorum
multitudo mutuis vulneribus caderet. (9) Primi hanc rem animadverterunt
qui e Phocensibus in agris relicti fuerant ad pecoris custodiam. Ii
igitur quæ Barbaris per noctem accidissent, Græcis annunciarunt.
Excitati eo nuncio Phocenses alacrius multo in hostes irruerunt. Greges
præterea accuratiore multo custodia servarunt, ac ne commeatus ex agris
sine pugna sumi possent providerunt. Quo factum ut mox ingenti tum
frumenti, tum cibariorum omnium penuria universus Gallorum exercitus
vehementer laboraret. (10) Fuere eorum, qui in Phocide prœliantes
perierunt, non multo pauciores quam sex hominum millia; nocturno gelu et
postea Panico terrore confecti amplius decem millia; non minor numerus
fame consumpti. (11) Athenienses quidam speculatum missi quid Delphis
ageretur, et reliqua quæ Gallis evenerant, et quibus a deo cladibus
affecti essent, ad suos reversi nunciarunt. Hi vero et ipsi copias
eduxerunt, et dum per Bœotiam iter faciunt, se Bœoti illis adjunxerunt;
utrique vero Barbaros insectantes passim ex insidiis extremos
interficiebant. (12) Brenni agmen Acichorii copiæ superiore tantum nocte
assecutæ fuerant; siquidem Ætolis incessentibus quum jaculis, tum
fortuitorum quovis missilium genere lentius iter fecerant. Quare ad ea
castra quæ ad Heracleam metati fuerant, non magna omnino ipsorum manus
effugit. Brenno etsi vulnera reliquam fecerunt aliquam vitæ spem, metu
tamen, vel pudore potius quod auctor ipse civibus suis fuisset
suscipiendæ in Græciam tam calamitosæ expeditionis, ultro eum dicunt
hausto mero mortem oppetiisse. (13) Eo mortuo periculoso maxime itinere,
Ætolis acriter urgentibus, Barbari ad Spercheum usque retrocessere. Ibi
vero eos ex insidiis Thessali et Malienses adorti ita sunt hostium cæde
satiati, ut ne unus quidem salvus domum redierit. (14) Gallorum hæc in
Græciam irruptio pariter et strages facta est archontis magistratum
Athenis gerente Anaxicrate, anno altero Olympiadis centesimæ et vicesimæ
quintæ, qua stadio vicit Ladas Ægiensis. Insequenti vero anno Democle
Athenis eundem honorem gerente rursus in Asiam Galli transmisere. Atque
hæc quidem ita sese habuisse scito.



                              CAPUT XXIV.


_ Memoranda in templi Delphici vestibulo, septem Sapientum Græciæ nomina
    et sententiæ templo inscriptæ — Homeri signum cum inscriptione — de
    Homeri et Clymenes sepulcro et Homeri matre — memoranda in templo
    Delphico, Jovis Mœragetæ et Apollinis Mœragetæ signum, Pindari sella
    e ferro fabricata — memoranda extra templum Delphicum, Neoptolemi
    sepulcrum; lapis Saturni, fons Cassotis. _

Pro Delphici templi foribus leguntur perutilia vitæ hominum documenta ab
iis hominibus conscripta, quos Græci sapientes et habuerunt et
appellarunt. Fuerunt illi, ex Ionia quidem Thales Milesius et Prienensis
Bias; ex Æolica vero natione e Lesbo insula Pittacus Mytilenæus; ex iis
qui in Asia sunt Doribus Cleobulus Lindius; Atheniensis præterea Solon,
et Spartanus Chilon; septimum Plato Aristonis filius pro Periandro
Corinthio Cypseli filio enumeravit Chenensem Mysonem. Incolebatur olim
ad Œtam montem vicus Chenæ. Hi viri Delphos profecti celebratas illas
hominum sermone sententias Apollini dedicarunt: Cognosce te ipsum, et:
Nequid nimis. Hæc inquam illi scripta eo in loco reliquerunt. (2) Videas
ibidem et æream columnæ superimpositam Homeri statuam. In eadem columna
leges illud Apollinis responsum, quod Homero editum memorant:

          Felix atque miser (nam sors te ad utrumque creavit),
          de patria quæris; tibi matria, non patria illa est.
          Insula Ios matris patria est, quæ colliget ossa
          exsanguis; sed enim puerorum ænigma caveto.

Monstrant Ietæ in insula sua Homeri sepulchrum et seorsum Clymenes,
Homeri Clymenen matrem fuisse dictitantes. (3) Cyprii vero (nam et hi
sibi Homerum vindicant) Themisto indigenam feminam Homeri fuisse matrem
dicunt; Euclum autem de ipsius ortu hisce versibus fuisse vaticinatum:

             Fluctisona in Cypro tunc vatem dia Themisto
             altiloquum Salaminem extra generabit in agris.
             Posthabita hic Cypro longe provectus in altum
             Helladicæ primus mala terræ carmine dicet;
             expers mortis erit seniique in secula cuncta.

Hæc nos ab aliis audita et in oraculis lecta scribimus, privatim autem
nihil nec de patria nec de ætate Homeri prodimus. (4) Intra templum
dicata fuit Neptuno ara, quod ab initio id oraculum etiam Neptuni fuit.
Exstant etiam Parcarum duarum simulacra; tertiæ locum Juppiter Mœragetes
et item Mœragetes Apollo (_Parcarum duces_) tenent. (5) Ostenditur
ibidem ara illa, ad quam Achillis filium Neoptolemum Apollinis sacerdos
occidit; qua de re alio loco exposuimus. (8) Non procul hinc Pindari
sella sita est e ferro fabricata; in ea Pindarum, quoties Delphos
venisset, sedere et cantica, quot eorum iecerit in Apollinis honorem,
decantare solitum tradunt. In templi recessu intimo, quo paucis admodum
est aditus, alterum etiam positum est aureum Apollinis signum.

6. E templo egressis et ad lævam conversis circumsepta quædam est area,
in qua Neoptolemi Achillis filii sepulcrum; cui parentant quotannis
Delphi. Ab eo monumento quum ascenderis, lapidem videas modice magnum.
Hunc quotidie perfundunt oleo singulisque festis lanam in eo ponunt
nondum tractatam. De eo lapide percrebuit opinio, illum ipsum esse quem
pro puero appositum ac devoratum Saturnus per vomitum ejecerit. (7) Ubi
lapidem spectaveris, si pedem retuleris quasi ad fanum rediturus, fontem
videas cui nomen Cassotis. Murus ei objectus est non utique magnus; per
murum ad fontem ascenditur. Hujus Cassotidis aquas terram subire dicunt
et in adyto Apollinis mulieres efficere fatidicas, eam vero quæ fonti
nomen dedit unam esse de Parnassidum Nympharum numero.



                               CAPUT XXV.


_ Lesche Delphorum, Polygnoti picturis exornata — dextræ partis picturæ,
    quæ Trojam captam et Græcorum classem domum solventem exhibet,
    descriptio. _

Supra Cassotidem ædificium quoddam est; in eo picturæ aliquot Polygnoti,
quas Cnidii dedicarunt; locum Delphi Leschen vocant, quod eo
convenientes priscis olim temporibus seria et fabulas inter se
conferebant. Talia fuisse multa in omni Græcia conciliabula Homerus
docuit quo loco Melanthûs in Ulyssem convicium exponit:

          Non somnum ut capias æraria tecta fabrorum,
          non leschen celebras, sed multa hic rancida garris.

(2) Ubi in hoc ædificium introieris, pictam videas in dextero templi
pariete Ilii eversionem et Græcorum classem domum solventem. Menelao ibi
sunt qui omnia ad reditum adornant. Navis item picta et in ipsa nautæ
permisti pueris. In media navi cernitur Phrontis gubernator contos duos
tenens. Nestorem Homerus et alia Telemacho dicentem fecit, et nonnulla
de Phrontide, Onetoris scilicet filium fuisse, Menelai gubernatorem,
artis suæ peritissimum, quodque is e vita decesserit quum Sunium Atticæ
terræ promontorium jam prætervecti essent; et Menelaum secum una illuc
usque navigasse refert Nestor; eo vero in loco commoratum, dum tumulum
Phrontidi exstruendum curat et alia pro viri dignitate justa facit. (3)
Spectatur ille quidem in Polygnoti opere. Paulo infra ipsum Ithæmenes
nescio quis vestimentum portans, et Echœax per nauticum pontem cum urna
ænea descendens. Tollunt Menelai tabernaculum, quod fuerat non longe a
navi collocatum, Polites, Strophius et Alphius, et aliud tabernaculum
refigit Amphialus. Sub Amphiali pedibus sedet puer; ejus nomen nulla
indicat inscriptio. Barbatus unus ex omnibus Phrontis est, et hujus
unius ex Homeri de Ulysse carminibus nomen sumpsit; nam cetera (ut
opinor) nomina ipse sibi Polygnotus finxit. (4) Stat Briseis, Diomede
supra ipsam, et ante eas Iphis, Helenæ formam admirantibus simillimæ.
Sedet ipsa Helena, et prope eam Eurybates. Ulyssis esse hunc præconem
conjicimus; est tamen adhuc imberbis. Ancillæ ibidem sunt duæ, e quibus
Panthalis Helenæ adsistit, Electra heræ calceum subligat. Diversa ab his
nomina sunt quæ Homerus in Iliade usurpat, quo loco Helenam et cum ea
ancillas ad muros euntes facit. (5) Sedet supra Helenam vir purpureo
velatus amiculo, mœstus ut qui maxime; Helenum esse Priami filium facile
intelligas, vel priusquam inscriptionem legas. Prope Helenum Meges est
brachio saucio; quod iis versibus mandavit Lescheos Pyrrhæus, Æschylini
filius, quos de Ilii eversione fecit; et vulneratum quidem ab Admeto
Augeæ filio in ea pugna quam Trojani postrema excidii sui nocte
commiserunt. (6) Pictus est proxime ad Megetem Lycomedes Creontis
filius, et ipse saucius in eo articulo, quo cum lacerto manus jungitur;
ea enim in parte vulneratum scripsit Lescheos ab Agenore; quod ut
pingeret non fuisse Polygnoto in mentem venturum facile credi potest, ni
Leschei poesin legisset. Adpinxit vero Lycomedæ etiam in talo vulnus et
in capite tertium. Euryalus etiam Mecistei filius vulneribus affectus
est in capite et manus junctura. (7) Sunt hi omnes in ea pictura supra
Helenam collocati. Adjuncti Helenæ sunt Thesei mater detonso ad cutem
capillo, et Thesei filius Demophon, meditans (quantum oris figura
ostendit) num qua ratione queat Æthram in libertatem asserere. Argivi
Theseo e Sinidis filia Melanippum genitum ferunt, qui de cursu palmam
tulerit quo tempore ii qui Epigoni sunt appellati, Nemeorum ludicra,
edita primum ab Adrasto, restaurarunt. (8) Lescheos carminibus prodidit
suis, Ilio capto elapsam e medio tumultu Æthram in Græcorum castra
venisse, ibi a Thesei filiis agnitam esse, Demophontemque eam ab
Agamemnone repetiisse; et illum quidem, quum gratificari Demophonti
maxime vellet, non prius tamen se id facturum dixisse, quam Helenæ idem
placere intellexisset. Misso igitur caduceatore facile Helenam exorasse.
Videtur igitur in ea pictura Eurybates ad Helenam Æthræ causa, ut quæ
mandata ab Agamemnone fuerant perferret, venisse. (9) Trojanæ ibidem
mulieres captivarum et lugentium habitu agnoscuntur. Andromache primum,
cui filius adstat mammam prensans. Hunc e turri dejectum periisse
scribit Lescheos, non tamen Græcorum decreto in eum sævitum, sed privato
Neoptolemi odio, qui sibi ejus necem depoposcerit. Picta præterea est
Medesicaste; una hæc e nothis Priami filiabus, quam Imbrio Mentoris
filio in matrimonium collocatam Homerus in Pedæum urbem transmigrasse
dicit. (10) Andromache et Medesicaste velato sunt capite, Polyxena
virginum more collecto in nodum crine; mactatam illam fuisse ad Achillis
tumulum et poetæ decantarunt, et tabulæ testantur quas tum Athenis, tum
Pergami (quæ urbs supra Caicum est) mihi ipsi contigit intueri; sunt
vero in illis expressi Polyxenæ casus. (11) Pinxit eodem in loco
Polygnotus etiam Nestorem, pileo velatum, hastam tenentem. Equus prope
in pulvere volutare parantis speciem præbet. Usque ad equum expressa est
litoris facies, in eoque cernuntur calculi: quæ deinceps area sequitur,
nullam amplius maris formam præfert.



                              CAPUT XXVI.


_ Picturæ dextræ partis Lesches Delphicæ descriptio continuatur — loricæ
    antiquæ descriptio. _

Supra eas feminas quæ mediæ sunt inter Æthram et Nestorem, aliæ captivæ
cernuntur, Clymene, Creusa, Aristomache et Xenodice. Clymenen
Stesichorus iis quæ fecit de Ilii excidio carminibus, inter captivas
numerat. Aristomachen Priami fuisse filiam idem in Nostis scripsit;
Critolao nuptam, Hicetaonis filio. Xenodices qui mentionem fecerit,
neque carminis neque solutæ orationis auctorem ullum comperi. De Creusa
memoriæ proditum est, a Deûm matre et (_matre Æneæ?_) Venere Græcis
ereptam et in libertatem vindicatam; fuisse enim eam Æneæ uxorem.
Lescheos tamen et Cypria carmina Æneæ uxorem Eurydicen nominant. (2)
Supra has in lectulo decumbentes pictæ sunt Deinome, Metioche, Pisis et
Cleodice. Harum unius mentio Deinomes fit in eo opere quæ Parva
inscribitur Ilias; ceteris (uti ego sentio) Polygnotus ipse nomina
imposuit. Pinxit etiam Epeum Trojæ muros æquantem solo; supra eos
prominet caput solum equi lignei. Adest etiam Polypœtes Pirithoi filius
tænia præcincto capite. Adsistit Acamas Thesei filius caput cristata
galea tegente. (3) Adest etiam Ulysses lorica indutus. Ajax Oilei cum
scuto ad aram accedit jusjurandum concepturus propter vim Cassandræ
illatam. Sedet ipsa Cassandra humi Palladium complexa; quandoquidem
ipsum e suis sedibus virgo avellit, quum supplicem ab ara Ajax
abstraxit. Picti etiam sunt Atrei filii et ipsi cum galeis; Menelaus
scutum tenet. In eo expressus draco, is nempe qui Aulide inter sacra
repens pro ostento fuit. Ajaci jusjurandum hi deferunt. (4) Ex adverso
illi equo prope Nestorem Neoptolemus conspicitur Elasum occidens;
quisquis ille Elasus fuerit, jam prope exspiranti similis est. Astynoum
etiam, cujus Lescheos quoque meminit, in genu collapsum ense Neoptolemus
ferit. Ac solum quidem ex omnibus Græcis Neoptolemum fecit Polygnotus
nondum desinentem Trojanos cædere, quod totum ejus picturæ argumentum
Neoptolemi maxime tumulo convenire voluit. Achillis quidem filium ubique
Homerus Neoptolemum nominat, at Cypria carmina testantur, a Lycomede
Pyrrhum, a Phœnice deinde nomen ei Neoptolemum impositum, ex ea scilicet
re quod [Achilles] admodum juvenis ad bellum venerit. (8) Ad hæc ara
picta est et parvulus puer præ metu aram prensans. Super ara posita est
lorica ænea, forma his temporibus inusitata; sed tali utebantur prisci
illi heroes. Duæ sunt æneæ laminæ, altera pectori et ventris regioni
aptata, altera tergo muniendo facta; γύαλα vocabant prisci; anticam et
posticam partem fibulæ constringebant inter se. (6) Satis id firmum esse
corporis munimentum videbatur etiam sine clypeo. Ob eam rem Homerus
Phorcynem Phrygem sine clypeo pugnantem fecit, quod gyalothorace (habili
utrinque lorica) uteretur. Ego ejus loricæ imaginem in Polygnoti opere
conspexi, et in Dianæ Ephesiæ Calliphon Samius Patroclo feminas pinxit
loricæ gyala aptantes. (7) Laodicen pinxit Polygnotus stantem ultra
aram. Hanc neminem poetam inveni qui inter captivas Trojanas
recensuerit, neque consentaneum mihi ullo pacto videri potest, non
fuisse eam statim a Græcis dimissam. Homerus certe in Iliade ab Antenore
hospitio acceptos Menelaum et Ulyssem memoravit, et Helicaonem Antenoris
filium Laodicen in matrimonio habuisse; (8) Lescheos vero vulneratum in
pugna nocturna Helicaonem, ab Ulysse agnitum tradidit vivumque e pugnæ
periculo liberatum. Consequens ergo fuerit ut, quum Menelao et Ulyssi
curæ fuerit domus Antenoris, neque in Helicaonis uxorem quidquam hostile
commissum sit ab Agamemnone et Menelao; sed Euphorion Chalcidensis de
Laodice commentus est quæ prorsus ab omni veri abhorrent similitudine.
(9) Statim post Laodicen est fulcrum lapideum, cui æneum labrum
impositum est. Medusa utraque manu fulcrum id tenens in solo sedet. Hanc
etiam inter Priami filias numeraverit qui Himeræi poetæ canticum
audierit. Prope Medusam est anus ad cutem detonsa, sive ille eunuchus
est; nudum infantem genibus sustinet; manum infans præ metu ob oculos
opponit.



                              CAPUT XXVII.


_ Picturæ dextræ partis Lesches Delphicæ descriptio continuatur et
    absolvitur. _

Mortui illic, Pelis nomine unus nudus et pronus in dorsum abjectus,
infra eum Eioneus et Admetus jacent nondum detractis loricis. Eioneum a
Neoptolemo, a Philoctete Admetum interfectos scribit Lescheos. Alia
supra hos jacent cadavera; supra ipsum labrum Leocritus Polydamantis
filius ab Ulysse occisus; supra Eion eum et Admetum Corœbus Mygdonis
filius. Est nobile Mygdonis monumentum intra Phrygum fines
Stectorenorum, et ab eo poetis translatitium Phrygas Mygdonas appellare.
Venerat Corœbus ad Cassandræ nuptias; ex vulgari traditione tamen
interemptus est a Neoptolemo, Lescheos tamen a Diomede occisum prodidit.
(2) Sunt supra Corœbum Priamus, Axion et Agenor. Priamum non fuisse ad
aram Hercei Jovis mactatum scribit Lescheos, sed ab ara abstractum, quum
pro regiæ foribus obvius esset Neoptolemo factus, ab eo obtruncatum. De
Hecuba Stesichorus iis carminibus quæ de Ilii eversione scripta
reliquit, fuisse eam ab Apolline in Lyciam transportatam cecinit;
Axionem Priami filium fuisse et ab Eurypylo Euæmonis filio occisum
tradidit Lescheos. Agenoris idem poeta testatur Neoptolemum
interfectorem fuisse. (3) Ita ergo accidit ut hujus Agenoris filius
Echeclus ab Achille, Agenor ipse a Neoptolemo fuerint interfecti.
Laomedontis cadaver Sinon Ulyssis socius et Anchialus efferunt. Est
etiam alius illic inter cæsos cui nomen Eresus. De Ereso quidem et
Laomedonte quod sciam nihil quisquam versibus mandavit. Pro Antenoris
ædibus suspensa est pardi pellis supra vestibulum: tessera fuit ea
Græcis, ne Antenoris domum violarent. Picta Theano etiam est cum filiis.
Eorum Glaucus loricæ bipartita lamina excusæ, saxo insidet Eurymachus.
(4) Huic adsistit Antenor et continenter Antenoris filia Crino; infantem
ea puerum gestat. Is est omnium vultus qui adversis perculsis casibus
esse consuevit. Cistam aselli dorso et alia impedimenta imponunt servi;
insidet asello parvulus puer. Sunt in ea picturæ parte Simonidis elegi:

               Sacra Polygnotus Thasio satus Aglaophonte,
                Argivûm pinxit Pergama capta manu.



                             CAPUT XXVIII.


_ Picturæ lævæ partis Lesches Delphicæ, Ulyssis descensum ad inferos
    exprimentis, descriptio — fratrum Catinensium pietas in parentes —
    pietatis in deos nonnulla exempla — de Eurynomo Inferorum dæmone. _

Habet altera picturæ pars quæ ad lævam est, Ulyssem ad inferos
descendentem, ut Tiresiæ manes de suo in patriam reditu consulat. Est
vero talis ejus picturæ forma. Aqua conspicitur, quem Acherontem esse
fluvium facile existimare possis. Plurima in eo palustris arundo et
piscium formæ adeo exili corpore, ut piscium potius umbras quam pisces
ducas. Navis est in eodem amne et ad remos portitor. (2) Secutus est, ni
fallor, Polygnotus Minyadem poesin, in qua ubi de Theseo et Pirithoo
agitur hi sunt versus:

            Hic ergo umbriveham, quam grandis portitor egit,
            naviculam in portu non offendere paratam.

His adductus Polygnotus jam grandem natu pinxit Charonem. (3) Umbræ nave
vehentes ad quosnam pertineant, omnino non est perspicuum. Inter eos
tamen Tellis apparet ætate puber, et Cleobœa adhuc virgo; hæc cistam
sustinet genibus, eadem forma qua Cereri fieri cistas solenne est. De
Tellide aliud nihil compertum habeo quam Archilochum poetam esse
Tellidis nepotem. Cleobœam vero primam tradunt ex Paro insula Thasum
Cereris initia transtulisse. (4) In Acherontis ripa infra Charontis fere
navem iniquus in patrem filius ab ipso parente suo laqueo strangulatur.
Prisci enim illi parentes præ cunctis rebus plurimo dignabantur honore;
quod facile quum ex aliis exemplis colligas, tum vero ex eorum facto qui
apud Catinam Siciliæ urbem Pii sunt cognomento appellati. Quum enim ex
Ætna ignis in eam urbem deflueret, nulla vel auri vel argenti habita
ratione fugientes matrem hic, patrem ille humeris sustulerunt. Sed quum
haudquaquam otiose festinantes incendium tamen urgeret neque illi
propterea parentes dimitterent, ita illum flammarum torrentem in duas
aiunt partes discessisse, ut per medios ignes cum ipsis parentibus
adolescentes incolumes evaserint. Iis apud Catinenses hac etiam ætate
certi et solennies honores pietatis ergo habentur. (5) Prope ejus
effigiem, qui quod patrem insolentius tractasset apud inferos pœnas
luit, est in eodem Polygnoti opere homo qui ob sacrilegium plectitur;
apparet mulierem, a qua ille punitur, quum veneficiorum, tum aliorum
tormentorum esse gnaram. (6) Egregie sane in religionis studium tum
adhuc homines incumbebant. Præclara ejus rei documenta Athenienses
dedere, quum capto Jovis Olympii apud Syracusas templo nihil quicquam ex
omnibus donariis amoverunt; Syracusanum etiam sacerdotem, qui ea
custodiret, reliquerunt. Declaravit etiam Datis Medus homo quam impense
deos vereretur, non verbis tantum quæ Deliis dixit, sed etiam re ipsa,
quum Apollinis signum in Phœnissa navi repertum statim Tanagræis Delium
reportandum tradiderit. Erat enimvero omnibus olim gentibus præcipuæ
curæ deorum cultus; cujus rei non inscius Polygnotus sacrorum
expilatorem ad eum modum pinxerat. (7) Supra eos quos jam enumeravimus
est Eurynomus. Inter deos inferos Eurynomum numerant qui Delphis sunt
sacrorum interpretes, et circumrodere eum dicunt mortuorum carnes ita ut
nuda relinquat ossa. Sed neque Homeri de Ulysse carmina, neque poesis ea
quæ est Minyas appellata, nec postremo quæ Nosti inscribitur (in iis
enim de Orco deque inferûm terroribus multa exposita sunt), ullum norunt
inter manium deos Eurynomum. Illud mihi fuerit reliquum, ut qualis hic
sit et qua adumbratus forma, ostendam. Colore est inter cæruleum et
nigrum medio, quales muscæ sunt quæ canibus insident; dentes ostentat;
sedenti vulturis est substrata pellis. Continenti post Eurynomum spatio
proxima est Auge ex Arcadia et Iphimedea. (8) Illa quidem in Mysiam ad
Teuthrantem venit, et præ ceteris quibuscum fuerit Hercules congressus
feminis, patri simillimum filium peperit. Iphimedeæ vero Mylasis (Cariæ
ea civitas est) magni fuerunt a Caribus honores tributi.



                              CAPUT XXIX.


_ Picturæ lævæ partis Lesches Delphicæ descriptio continuatur — de Ocno
    et Ionum proverbio inde petito. _

Loco in ea tabula superiore iis quos nominavimus, sunt socii Ulyssis,
Perimedes et Eurylochus, hostias afferentes. Nigri eæ hostiæ arietes
sunt. Secundum illos vir quidam sedet; inscriptio indicat Ocnum esse;
texit e junco restim; adest asella totum id quod ille jam texuerat
pertinaciter abrodens. Hunc Ocnum aiunt gnavum et industrium hominem
fuisse, qui uxorem sumptuosam et prodigam habuerit, quæ quicquid ille
opere faciendo collegisset, haud multum sane post consumere solita
esset. (2) Eam rem credunt per ambages voluisse Polygnotum significare.
Satis scio Ionum verbum esse, quoties viderint hominem in re quæ nullam
afferat utilitatem, laborare, Vir ille, inquiunt, Ocni funiculum
torquet. Inter præpetes etiam volucres ocnum augures numerant; est ea in
ardearum genere maxima et pulcherrima, et quæ raro, si qua alia avis,
conspicitur. (3) Jam vero Tityus ita se in ea pictura habet, ut non
plecti amplius, sed ipsa pœnæ diuturnitate jam prope absumptus et
confectus videatur: subobscura enim quædam umbra est ac vix jam sub
oculorum sensum cadens. Reliquas oculis picturæ partes persequentibus
proxime ab eo qui funem torquet Ariadna in conspectu est. E saxo, super
quo sedet, Phædram sororem aspicit, reliquo pendentem corpore e
funiculo, funiculum vero utraque manu prensantem. Ex hoc imaginis
habitu, quamvis in honestius rem artifex extulerit, conjectare licebat
quonam modo vitam Phædra finiverit. (4) Ariadnam vero vel fortuito
obvius factus vel consulto structis insidiis Theseo eripuit Bacchus,
quum esset illo classe multo superior; neque fuit opinione mea hic
Bacchus alius ab eo qui primus ad Indos cum exercitu penetravit, quum
Euphratem ponte junxisset quo loco urbi Zeugma nomen fuit; in ea ad hanc
usque ætatem servatur funis quo ad fluvium jungendum usus dicitur,
vitigineis et hederaceis contortus sarmentis. Ac de Baccho quidem
permulta narrantur et a Græcis et ab Ægyptiis. (5) Inferius aliquanto
quam Phædra est, recumbit Chloris in Thyiæ genibus. Nihil omnino
falletur qui eas, dum viverent, eximia quadam se mutuo benevolentia
prosecutas putat. Fuit enim Chloris ex Orchomeno quæ est in Bœotia,
Thyia vero *. De ipsis alius etiam vulgatus est sermo, cum Thyia
Neptunum fuisse congressum, Chlorin cum Neleo Neptuni filio nuptam
fuisse. (6) Adstat proxime ad Thyiam Procris Erechthei filia et post
ipsam Clymene; sed avertit se Clymene. In ea poesi cui Nosti nomen,
scriptum est, Minyæ filiam Clymenen fuisse ac Cephalo Deionis filio
nuptam, e qua ille Iphiclum genuerit. De Procri vero inter omnes
constat, fuisse illam cum Cephale ante Clymenen, et quomodo a viro suo
sit interempta. (7) Dein magis in interiore tabulæ parte post Clymenen
Megaram Thebanam videas; hanc uxorem habuit Hercules, sed posteaquam iis
quos ex ea susceperat filiis est orbatus, mulierem sibi ratus non satis
faustis conjunctam auspiciis, dimisit. Supra earum quas recensuimus
feminarum caput est Salmonei filia saxo insidens, prope adstante
Eriphyle; ea per tunicam summos digitos juxta collum exserit: facile
vero conjicias intra tunicæ sinus manibus eam occultare celebratum illud
monile. (8) Supra Eriphylen Elpenorem pinxit et Ulyssem flexis genibus
in pedes subsidentem tenentemque supra scrobem gladium. Ad scrobem
accedit Tiresias vates. Secundum Tiresiam saxo insistit Anticlea Ulyssis
mater. Elpenor pro vestimento nautarum more storea velatur. (9) Infra
Ulyssem in soliis sedent Theseus et Pirithous; Theseus Pirithoi ensem et
suum ipsius ambabus manibus tenet. Ad gladios respicit Pirithous;
indignari videtur quod ad facinus capessendum, quod animo agitaverant,
nulli sibi fuerint illi enses usui. Panyasis carmine testatus est non
fuisse illos tanquam captivos ad solia religatos, sed quasi agnatum
adhæsisse pro vinculis corpori saxum. (10) Celebrem hominum sermone
Thesei et Pirithoi amicitiam utraque poesi nobilitavit Homerus. Ulysses
enim apud Phæacas de iis dicit:

              Vidi etiam juvit quos tunc vidisse priores,
              Thesea Pirithoumque, deûm de semine cretos.

Et in Iliade quum alia Nestor, Agamemnonem et Achillem ad reditum in
gratiam adhortans, tum illa memorat, quæ sunt his versibus perscripta:

            Namque viros nunquam vidi, talesve videbo,
            qualem Pirithoum fortem, regemque Dryanta,
            Cænea et Exadium et superis similem Polyphemum,
            Theseaque Ægiden dis immortalibus æquum.



                               CAPUT XXX.


_ Pictura lævæ partis Lesches Delphicæ porro describitur: de Pandarei
    filiabus, de Phoco et Iaseo narratio. _

Pinxit deinceps Polygnotus Pandari filias, de quibus Penelopen Homerus
dicentem fecit: dum virgines adhuc essent, ereptos illis deorum ira
parentes, orbas a Venere educatas; tribuisse vero illis alias quoque
deas certa munera, Junonem prudentiam et formositatem, corporis
proceritatem Dianam elargitas; jam vero a Minerva edoctas lanificium et
quicquid mulieribus didicisse in laude ducitur. (2) Postremo Venerem in
cœlum ascendisse, quo a Jove puellis faustas nuptias conficeret; quum
interea Venere absente ab Harpyiis abreptæ Furiis traditæ fuerint. Hæc
de illis Homerus. Sed Polygnotus floribus redimitas et talis ludentes
pinxit. Nomina puellarum fuere Camiro et Clytie. Pandarum earum patrem
constat fuisse Milesium e Mileto Cretæ urbe, Tantaloque quum in furto
per summum scelus committendo, tum vero in jurejurando subdole
concipiendo socium fuisse. (3) Post Pandari filias Antilochus cernitur
saxum altero pede premens, os et caput utraque manu sustinens. Agamemnon
Antilocho proximus sinistra ala sceptro innititur; manibus baculum
tenet. Protesilaus Achillem sedentem aspicit, et Protesilaus * speciem
præbet. Stat supra Achillem Patroclus. Imberbes omnes excepto
Agamemnone. (4) Supra illos Phocus pictus est ætate adolescens, et
Iaseus satis barbatus, qui annulum Phoco de sinistræ manus digito demit
ex hujusmodi narratione: quum Phocus Æaci filius ex Ægina transmisisset
in eam regionem quæ nunc Phocis dicitur, ut ibi parto sibi ejus
continentis terræ imperio domicilium suum statueret, cum eo Iaseus
singularem quandam amicitiam conciliavit, et alia quidem illi pro
dignitate dona dedit, et cælatum lapidem annulo aureo inclusum. Sed quum
non multo post Phocus in Æginam revertisset, Pelei insidiis vitam
amisit. Veteris igitur amicitiæ monumentum ex annuli signo in ea tabula
Iaseus postulat agnoscere, ac Phocus gemmam in manus sumere ei
permittit. (5) Supra hos est Mæra saxo insidens. De ea scriptum in
Nostis, virginem adhuc e vita excessisse, filiam Prœti fuisse, qui
Thersandro genitus est Sisyphi filio. Proxime abest Actæon Aristæi
filius, et mater ejus, cervæ hinnuleum manu tenentes ac cervinæ
insidentes pelli; adjacet venaticus canis; ad vitam hæc Actæonis et
interitum pertinent. (6) Jam si ad inferiores tabulæ partes oculos
demiseris, Orpheum statim post Patroclum videas in quodam tumulo
sedentem; læva citharam contingit, altera salicis frondes contrectat;
ipse arboris trunco acclinis est. Lucus ille Proserpinæ sacer existimari
potest, in quo (uti Homero visum est) nigræ populi et salices exsurgunt.
Orpheo Græcus est ornatus, neque vestimentum neque capitis integumentum
quicquam Thracium præ se ferunt. (7) Aversæ salicis parti innititur
Promedon. Sunt qui nomen hoc tanquam in poesin introductum a Polygnoto
arbitrentur. Tradiderunt alii Græcum fuisse hominem, cum præcipuum
fuerit studium, tum aliam omnem musicam tum maxime Orphei cantus audire.
(8) In eadem tabulæ parte est Schedius qui Phocences ad Trojam duxit, et
post eum Pelias in solio sedens, cana æque barba ac capite. Intuetur is
Orpheum. Schedius pugiunculum tenet, gramine coronatus. Assidet Peliæ
Thamyris jam calamitate oculorum affectus; fracto illum esse et abjecto
animo indicat habitus corporis obsoletus, promissa cæsarie et barba.
Jacet ante pedes lyra fractis cornibus, disruptis nervis. (9) Paulo
superius saxo insidet Marsyas; prope eum Olympus, habitu pueri jam
pubescentis, tibiis discere videtur. Phryges qui Celænas incolunt, amnem
qui per oppidum labitur et Marsyas dicitur, tibicinem olim illum nobilem
fuisse dictitant; addunt Marsyæ inventum fuisse eum tibiarum cantum,
quem Metroum (_Cybeleium_) vocant. Eundem vero Marsyam contra Gallos
sibi opem tulisse, quum irrumpentes in Phrygiam et amnis aquis et
tibiarum modis exterruisset.



                              CAPUT XXXI.


_ Descriptio picturæ lævæ partis Lesches Delphicæ continuatur et finitur
    — de Meleagri morte varia narratio. _

Quodsi rursus oculos ad superiores tabulæ partes sustuleris, cernes
illic continenti serie Actæoni proximum Ajacem Salaminium, Palameden et
Thersiten tesseris (quod ludicrum Palamedes excogitavit) lusitantes;
alter Ajax aspicit. Huic Ajaci idem est qui naufragis esse solet color
perfuso etiam num corpore multa maris aspergine. (2) Videtur Polygnotus
dedita opera Ulyssis inimicos uno in loco constituisse. Idcirco vero
Ajax Oilei filius cum Ulysse inimicitias exercuit, quod Græcos Ulysses
hortatus erat, ut Ajacem ob commissum in Cassandram facinus lapidibus
obruerent, Palameden vero quum piscatum isset ab Ulysse et Diomede
demersum in aquis periisse ex iis carminibus cognovi, quæ Cypria
dicuntur. (3) Aliquanto superior loco est quam Ajax, Œnei filius
Meleager; is Ajacem intueri videtur. Cum barba ceteri, solus Palamedes
imberbis. De morte Meleagri scriptum Homerus narrat ut Furia
imprecationes Althææ exaudierit, atque hæc Meleagro fuerit causa mortis.
EϾ vero, quas vocant, et Minyas in idem utraque poesis consentit,
adjutos ab Apolline contra. Ætolos Curetas, et in eo bello ab Apolline
occisum Meleagrum. (4) Torrem vero a Parcis Althææ datum, quo demum igni
consumpto Melagrum exstingui necesse foret, et illum torrem ab Althæa
ira concitata exustum, eam narrationem Phrynichus, Polyphradmonis
filius, primus in fabula scenica exhibuit, quæ Pleuroniæ inscribitur:

                     Atræ neque ille mortis laqueos
                     effugit; vorax peredit virum
                     inexstincti flammula stipitis
                     insidiosæ matris heu dolo.

Non tamen pluribus est eam rem versibus persecutus Phrynichus; quod
facturus fuisse videri posset si peculiare ipsius hoc inventum fuisset;
verum satis habuit, uti rem inter Græcos pervagatam, paucis
perstringere. (5) Infima tabula post Thracem Thamyrin Hectorem habet
sedentem et utraque manu lævum genu prementem, tristi admodum facie et
lugubri habitu. Post Hectorem saxo insidens Memnon et prope hunc
Sarpedon. Sarpedon capite in utramque manum incumbit, Memnon alteram
manum ejus humero imponit. (6) His omnibus est barba. In Memnonis
chlamyde aves pictæ quæ sunt Memnonides appellatæ. Eas volucres dicunt
Hellespontii ad Memnonis sepulcrum statis diebus quotannis advolantes
everrere soli aream quæ circa tumulum arboribus undique atque herba nuda
sit, et eam collecta pinnis ex amne Æsepo aqua aspergere. (7) Prope
Memnonem nudus est puer Æthiops, quod nempe Æthiopum rex fuit Memnon.
Venit tamen ad bellum Trojanum non ex Æthiopia, sed a Susis Persarum
urbe, debellatis iis omnibus nationibus quæ mediæ sunt usque ad Choaspen
flumen. Monstrant etiamnum Phryges quo itinere exercitum duxerit, dum
locorum compendia consectaretur: intersecta vero est per mansiones via.
(8) Supra Sarpedonem et Memnonem est Paris impuber adhuc; plausum dat
manibus qualem agrestes homines solent; facile conjicias ea manuum
complosione Penthesileam accersiri. Aspicit Paridem Penthesilea, at
facie sublata altisque superciliis, ut appareat contemni illum et omnino
pro nihilo haberi. Virginis in morem ornata est, arcum gerit Scythicis
persimilem, pardi pelle ab humeris demissa. (9) Quæ supra eum locum ubi
Penthesilea est aquam pertusis fictilibus urnulis portant, earum altera
specie adolescentula est, altera ætate jam adultior. Neutri est quicquam
privatim adscriptum, sed communis testatur inscriptio esse de numero
earum, qua initiatæ non fuerint. Superiores iis loco sunt Lycaonis
Callisto et Nomia et Nelei filia Pero, pro qua Neleus sponsalium nomine
Iphicli boves poposcit. (10) Callisto pro stragula ursæ pellem habet;
pedibus in Nomiæ genibus recumbit. Expositum est superius, vulgatum
Arcadum sermone Nomiam unam fuisse de Nymphis Arcadiæ indigenis; ac
Nymphas per magnum quidem annorum numerum vivere, non tamen prorsus esse
mortis immunes, poetarum est carminibus decantatum. Post Callisto et eas
quæ cum ipsa sunt mulieres, rupes consurgere videtur, in cujus verticem
Sisyphus Æoli filius saxum nititur subvolvere.. (11) In eadem tabulæ
parte dolium, et senex vir atque puer, porro duæ feminæ, altera
juvenilis æatis prope (_?_) illud saxum, prope senem vero stat altera
æquali ætate. Haustam reliqui aquam portant; anus vero, cui fractam esse
urnam facile videas, quod reliquum est aqua e testa in dolium rursus
transfundit. His quoque significari mihi videbantur ii qui quæ Eleusine
fiunt sacra naucifaciant. Veteres enim Græci initia Eleusinia ceteris
omnibus quæ ad venerationem deorum spectant, tanto augustiora ducebant,
quanto deos præstare putabant heroibus. (12) Infra dolium est Tantalus
inter eos cruciatus quos versibus suis exposuit Homerus, ad quos accedit
silicis impendentis terror. Ab Archilocho id sumpsisse Polygnotum
perspicuum est; acceperitne vero Archilochus de saxo quod dixit ab
aliis, an ipse primus id in poesin induxerit, non satis mihi liquet. Ac
tam multa sunt numero tamque decore et eleganter expressa, quæ Thasius
pictor tabulis illis mandavit.



                              CAPUT XXXII.


_ Reliqua memoranda Delphorum — memoranda in via Parnassum versus,
    antrum Corycium — antra maxime memoranda in orbe terrarum, antrum
    Steunos — Apollini sacrum et Apollinis signum corporis robur augens
    — antri Corycii descriptio — de urbe Tithorea — Antiope et Phoco ac
    fluvio Cachali — templo et signo Æsculapii cognomine Archagetæ —
    sanctissimo Isidis adyto et cultu — simili Isidis apud Ægyptios
    cultu — eximio Tithoreæ regionis oleo. _

Adjunctum est sacro septo theatrum dignum spectatu. Qua adscenditur e
septo * * Bacchi ibi est signum, Cnidiorum donarium. Est in suprema
urbis parte hoc stadium eo saxi genere quo Parnassus mons abundat
exstructum; sed illud postea Pentelico lapide exornavit Herodes Atticus.
Atque eorum quidem quæ literis mandari merentur, tot ac talia ad ætatem
usque meam Delphis vetustas reliqua fecit. (2) Qua Delphis ad Parnassi
juga iter est, intervallo stadiûm ferme sexaginta est æneum signum
Delphi herois, et facilior jam expedito viatori, quam mulis et equis
ascensus est ad antrum Corycium. Huic antro nomen inditum a Corycia
nympha paulo superius docui. Omnium vero quæ unquam viderim antrorum
quod spectetur dignissimum hoc mihi visum est. (3) Nam in litoribus et
profundo mari vicinis partibus quam sit magnus hujusmodi cavernarum
numerus, nemo ne diligenti quidem investigatione assequi possit. Sed
maximi sunt nominis quædam tum in Græcia, tum in Barbarorum terris. Nam
Phryges amnis Pencalæ accolæ, oriundi ab Arcadiæ Azanum gente, antrum
monstrant quod Steunos nuncupant; forma illud est orbiculari, altitudine
decenti; sacrum est Magnæ Matri, Matrisque in eo signum positum. (4)
Porro Themisonium urbs supra Laodiceam est; hanc quoque Phryges
incolunt. Quum Gallorum exercitus Ioniam et finitimas Ioniæ oras cuncta
ferens et agens vexaret, Herculem, Apollinem et Mercurium Themisonenses
narrant ad ferendum auxilium præsto fuisse; hos enim iis qui summæ
reipublicæ præerant, antrum per somnium monstrasse et jussisse
Themisonenses ut cum uxoribus liberisque in eo se absconderent. (5) In
hujus rei memoriam signa non sane magna pro speluncæ faucibus erecta
sunt Hercules, Apollo et Mercurius, Spelaitæ appellati. Abest ab oppido
stadia fere triginta. Intra speluncam sunt aquæ fontes. Ad eam neque
semita ulla viam indicat, neque solis lumen longe pervadit; et fornicis
utique pars major non valde se supra solum attollit. (6) Est præterea
apud Magnetes Lethæi fluminis accolas vicus, cui nomen Hylæ. In eo
specus Apollini sacer ea magnitudine, quæ sane nullam afferat
admirationem, intra specum vero signum Apollinis valde priscum ad omne
opus dat robur. Quo fit ut sacri Apollini homines desiliant de rupibus
præruptisque saxis, atque præcelsas arbores radicitus evulsas portantes
per angustissimos tramites iter faciant. (7) Verum hæc omnia quæ
enumeravimus, magnitudine superat antrum Corycium; qui introierit, vel
sine face longissime progredi possit. A solo ad tectum satis multum
interest spatii; aqua ibi e fontibus profluit, sed humoris multo plus e
tecto destillat, ita ut per totum antrum cernantur passim in solo
guttarum vestigia. Parnassi accolæ sacrum Coryciarum Nympharum et Panis
maxime putant. A Corycio antro vel expedito homini difficile est ad
Parnassi juga iter; sunt enim ea supra nubes; illic Thyiades furentes
sacra Baccho et Apollini faciunt.

8. Abest a Delphis Tithorea stadia fere octoginta iter per Parnassum
facienti; viam vero non prorsus montanam, sed qua vehicula etiam agi
possint, tenenti aliquot stadiis longior esse dicitur. Quod ad urbis
nomen pertinet, diversa ab Herodoto, quo loco agit de Persarum in
Græciam irruptione, dicta scio ab iis quæ Bacidis oraculis prodita sunt.
(9) Bacis enim hunc populum Tithorenses vocavit; Herodotus vero
invadente barbaro milite horum locorum incolas in montis verticem
effugisse dicit, urbemque Neonem, at Parnassi jugum Tithoream nominat.
Videtur igitur tota aliquando regio Tithorea nuncupata esse; postea
vero, quum e pagis in hanc unam se urbem denuo contulissent, usus
obtinuerit, ut ea non Neon amplius, sed de regionis nomine Tithorea
nominaretur. Sumptum hoc nomen incolæ dicunt a Tithorea nympha, de iis
una quas poetarum sermones quum ex ceteris arboribus, tum vero e
quercubus maxime olim genitas prodiderunt. (10) Ætate una ante me natum
Tithoreæ res adversæ fortunæ impulsu pessum ire cœperunt. Manet adhuc
theatri pristina superficies et vetustioris fori ambitus. Intra oppidum
sunt non indigna quæ literis mandentur, Minervæ lucus, fanum et signum,
et Antiopes et Phoci monumentum. Jam tum quum res Thebanorum
persequeremur, Antiopen ira Bacchi in furorem actam quaque ratione
numinis iram sibi excitaverit commemoravimus. (11) Ostendimus eodem loco
Phoco Ornytionis filio eam nupsisse, et una cum eo sepultam esse, et quæ
cecinerit fatidicus Bacis tam de hoc, quam de Zethi et Amphionis apud
Thebanos sepulcro. Et hæc in oppido exstant quæ merito fuerint historia
comprehendenda, aliud præterea nihil. Præter Tithoreæ mœnia labitur
amnis; aquatum ad ejus ripas descendunt oppidani, fluvio nomen Cachales.
(12) Tithorea stadia septuaginta distat Æsculapii fanum. Cognomento deus
Archagetas (_originum auctor_) vocatur. Colitur a Tithorensibus atque
pari religione a ceteris Phocensibus. Intra sacrum areæ septum supplices
et sacrati deo servi domicilia habent. In medio templum et marmoreum
simulacrum cum barba, duûm et amplius pedum altitudine. Ad simulacri
dexteram lectus collocatus est. Deo quibusvis hostiis præterquam
capellis faciunt. (13) Ab Æsculapii stadia ferme quadraginta abest
circumsepta area cum penetrali sacrario Isidis; religione sanctissimum
hoc est eorum omnium quotcunque Græci Ægyptiæ deæ consecrarunt. Neque
enim quantum soli in ambitum patet habitari Tithoreenses fas ducunt;
neque ad id penetrale accessus est aliis quam quos Isis ipsa per
somniorum visa sibi præ ceteris delectos advocaverit. Quod ipsum in iis
quæ supra Mæandrum sunt urbibus faciunt subterranei dii: quos enim intra
penetralia descendere facile patiantur, per nocturnas imagines
exsuscitant. (14) Isidi quidem Tithoreæ bis celebrantur quotannis
solemnia, vere scilicet et autumno. Tertio vero ante ambo solemnia die,
quibus introire fas arcana illi penetralia ritu lustrant; si quas etiam
victimarum, quæ superiore festo in penetrale immissæ fuerunt, reliquias
invenerint, eas omnes in eundem semper locum deportatas defodiunt. Abest
locus ille (quantum conjicimus) a penetrali stadia duo. (15) Solennis
hic est illius diei ritus. Postero die institores tabernas sibi erigunt
ex arundine et alia fortuita quavis materia. Postremo tertio die qui ad
eum mercatum convenere vendunt mancipia et quodvis genus pecudes, vestem
etiam, argentum et aurum. Pomeridianis jam horis ad sacra animum
adjiciunt: (16) immolant lautiores boves et cervos, tenuiores anseres et
meleagrides aves. Sues et oves et capras immolare nefas ducunt; quibus
autem, ubi adoleverint, victimas intra adytum demittere ** initio facto,
obvolvere illas necesse habent lineis vel byssinis fasciis; (17) modus
autem eas conficiendi est Ægyptius. Cum pompa vero quæ immolantur omnia
transmittuntur; et alii victimas in adytum immittunt, alii qui ante
adytum constiterunt tabernis exustis propere abeunt. Hominem aliquando
aiunt, non illum quidem ex eorum numero quibus est adyto interdictum,
sed profanum, quum cœpta esset jam pyra incendi, præ curiositate et
confidentia ingredi ausum, ac sibi illum visum videre lemurum plena
omnia, reversumque Tithoream, quum quæ viderat enarrasset statim animam
efflasse. (18) His consimilia de Phœnice quodam homine audivi: Ægyptios
Isidi festos dies agitare qua anni parte lugeri ab ea Osirin dicunt; ac
per illos dies incipere Nilum excrescere. Quo fit ut incolarum turba
dictitet, augeri fluvium et arva irrigari Isidis lacrimis. Eo ipso
tempore Romanum hominem, qui Ægyptum provinciam obtinebat, quendam
mercede conductum jussisse Isidis adytum intrare quod Copti erat;
redisse eum, sed mox ubi quæ conspexerat exposuit, hunc quoque e vita
discessisse. Homeri igitur illud facile existimari potest nihil a vero
abhorrere: non posse cuiquam hominum bene vertere cui deos perspicue
cernere contigerit. (19) Oleo Tithorea minus quidem abundat quam vel
Atticus vel Sicyonius ager; sed colore et saporis bonitate id
præstantius est quam illud quod ex Hispania quodque item ex Istria
insula mittitur. Hoc varia incoquunt unguenta; oleum ipsi Cæsari
perfertur.



                             CAPUT XXXIII.


_ Urbs Ledon — Lilæa ejusque memoranda — Charadra et fluvius Charadros —
    regio ad Cephisum fertilissima et de Parapotamiis — urbs Amphiclea
    seu Amphicæa seu Ophitea et Dionysi sacra — Tithronium et Drymæa. _

A Tithorea via altera Ledontem ducit. Hæc quoque olim in urbium numero
fuit; sed mea ætate rebus prorsus accisis urbem relinquere Ledontii
coacti sunt, et homines circiter septuaginta ad Cephisum accolunt. Manet
quidem nomen vico ubi domicilia habent, Ledon, et in Phocensium
conventum, sicuti Panopenses, recepti sunt incolæ. Ab eo vico ubi nunc
ad Cephisum habitant, qua ad superiora iter est, absunt priscæ Ledontis
urbis ruinæ stadia quadraginta. Nomen urbem accepisse tradunt ab homine
indigena. (2) Malis autem insanabilibus alias quidem urbes affecit
civium suorum scelus; sed funditus perierunt Ilium ob Alexandri in
Menelaum contumeliam, Milesii autem propter Hestiæi animum ad
cupiditates pronum ejusque studium modo urbis in Edonis condendæ, modo
Dario consulendi, modo in Ioniam revertendi. Sic etiam Ledontiis suam
Philomelus impietatem publico exitio luendam præbuit. (3) Lilæa iter
duntaxat abest unius vel hiberni diei a Delphis per Parnassum
contendentibus. Viæ spatium esse conjici potest stadiûm centum et
octoginta. Hanc civitatem, posteaquam restituta est, alterum e Macedonia
infortunium oppressit. Obsessi enim a Philippo, Demetrii filio, ad pacis
conditiones adacti sunt, atque præsidium iis impositum, quod urbem
tenuit usque dum de indigenis unus, cui fuit nomen Patron, ad arma
omnibus qui militari essent ætate concitatis, victos pugna Macedonas
pacto fœdere abire cogeret. Ei Lilæenses ob tantum erga se meritum
statuam Delphis posuerunt. (4) Est Lilææ theatrum, forum, lavacra, porro
deorum templa duo, Apollinis unum, Dianæ alterum. Signa recto statu,
Attici operis e lapicidinis Pentelicis. Lilæam de Naidibus unam Cephisi
filiam fuisse, et ab ea nympha urbi nomen datum putant. (5) Hic sunt
amnis ipsius fontes; erumpit e fonte non perpetuo quietus, sed
plerumque, meridiana maxime hora, cum sonitu et taurinis mugitibus
persimili voce. Utitur Lilæa cœli temperie anni tribus temporibus, vere,
æstate et autumno; quo sit hiems minus clemens efficit Parnassus. (6)
Abest stadia viginti in præcelsa rupe sita Charadra. Aquæ illic summa
penuria homines laborant. Quod potent e Charadro petunt tria fere stadia
ad fluvium descendentes. In Cephisum influit. Nomen sumpsisse oppidum a
flumine crediderim. Sunt Charadræis erectæ in foro aræ iis qui apud
ipsos heroes appellantur; Dioscuros alii esse existimant, patrios alii
heroes. (7) Ager circa Cephisum solum omne Phoecidis ubertate superat,
ferendis arboribus idoneus, frugibus fœcundus et pabulo. Itaque tractus
hic diligentissime colitur: quare nonnulli dicunt, non civitatem
Parapotamios esse nominatos, sed de iis qui ad Cephisum agros colunt
hunc ab Homero versum esse factum:

             Quique habitant propter Cephisi flumina amœni.

(8) Sed eorum sermo discrepat tum ab iis quæ Herodotus in historia sua
tradit, ium vero ab iis quæ de victoriis Pythicis memorant. Amphictyones
enim primi instituerunt Pythicos ludos, et in iis Æchmeas Parapotamius
pugilatu pueros vicit. Herodotus item urbes Phocensium enumerans quas
Xerxes exussit, inter eas Parapotamios recensuit. Non tamen sunt ii ab
Atheniensibus et Bœotis restituti; sed propter virium debilitatem et
pecuniæ penuriam in alias distributi sunt civitates. Oppidi vestigia
nulla jam relicta, neque omnino quo maxime loco fuerit memorare possunt.
(9) A Lilæa Amphicleam via stadiûm sexaginta. Quod ad hanc Amphicleam
attinet, nomen urbis cives ipsi depravarunt. Herodotus, veterem famam
secutus, Amphicæam nominavit. Amphictyones vero decreto de Phocensium
urbibus delendis edito, Amphicleam ei nomen posuerunt. Incolæ vero hæc
de ea memorant. Potentem quendam hominem, inimicorum metuentem insidias,
parvulum filium in cistam impositum in eum locum abdidisse, ubi tutum
maxime fore confidebat; lupum tamen in puerum impetum facturum fuisse,
sed draconem cistam spiris complexum puero fortiter fuisse præsidio;
(10) patrem, quum filium reviseret, a dracone puerum appeti suspicatum,
misso jaculo una cum dracone filium etiam confixisse. Verum ubi de
pastoribus cognovit a se pueri custodem et tutorem occisum, communi
draconem et filium rogo cremasse; et adhuc locum illum pyræ ardentis
speciem præbere, urbemque a dracone illo fuisse Ophiteam nuncupatam. *
Quod maxime dignum * Baccho orgia celebrant; in penetrale ingredi non
licet, in aperto vero signum est nullum. Narrant Amphicleenses et futura
sibi deo auctore prædici, et contra morbos in promptu esse remedia, quod
et in somnis tam ipsi, quam finitimi de morborum medelis ab eo
moneantur, et sacrificulus divino afflatu instinctus de futuris
consulentes certiores faciat. (11) Stadia quindecim ab Amphiclea abest
Tithronium, situm plano loco oppidum. Nihil in eo ad memoriam insigne.
Hinc ad Drymæam stadia intersunt viginti. Eo loco quo et hæc via et quæ
recta ex Amphiclea Drymæam secundum Cephisum amnem fert, conjunguntur,
ibi Tithronenses Apollinis lucum habent et aras, templum etiam, sine
ullo tamen simulacro. Ab Amphiclea abest Drymæa stadia octoginta, ad
lævam deflectenti * * secundum Herodoti narrationem, Naubolenses vero
antiquiore tempore. Origines referunt suas ad Phocum Æaci filium. Habent
Drymæi vetus Legiferæ Cereris fanum; signum in eo e lapide stantis
habitu. Thesmophoria ei festum anniversarium agunt.



                              CAPUT XXXIV.


_ De Elatea — Elateensium rebus bello gestis et calamitatibus — Elateæ
    memorandis — templo Minervæ Cranææ ejusque cultu. _

Elatea omnium quæ in Phocide sunt urbium, exceptis Delphis, est maxima.
Amphicleæ ex adverso sita est; intervallo abest ab ea stadiûm centum
octoginta. Via magna ex parte plana molliter assurgit proxime ad Elateæ
mœnia. Fluit per campos Cephisus; circa eum frequentes pascuntur aves
otides (_tardæ_ appellatæ. (2) Elatensibus contigit ut Cassandri
Macedonum regis exercitum repellerent; e bello etiam, quod Taxilus
Mithridatis præfectus iis intulit incolumes evaserunt; pro quo merito
sunt a Romanis et libertate et agri immunitate donati. Controversia est
de eorum originibus. Ipsi quidem se esse affirmant inquilinos ex
Arcadia. Elatum enim dicunt Arcadis filium quo tempore Phlegyæ cum
exercitu Delphici Apollinis templum adorti sunt, præsto fuisse ad
arcendam injuriam, ac deinde cum suis copiis in Phocide permansisse, ubi
fuerit ab eo primum Elatea munita. (3) Inter Phocensium urbes quas Persæ
incenderunt, ipsa etiam Elatea numeranda. Ac multæ sane fuerunt ei
civitati cum reliquis Phocensibus communes calamitates; multas etiam
propria ipsis fortuna, dum a Macedonibus oppugnarentur, importavit.
Factum vero est Olympiodori opera ut Cassandro et Macedonibus obsidio
irrita fuerit. At Philippus Demetrii filius populum ad extremum adegit
metum, simulque civitatis principes largitione sibi conciliavit. (4)
Interea Titus (Flaminius) cum imperio a Romanis ad Græciam liberandam
missus, redditurum se Elatensibus pristinam rempublicam per legatos
edixit, modo a Macedonibus deficerent; sed sive universi populi sive
magistratuum suorum vecordia, in Philippi fide permanentes a Romanis
obsidione subacti sunt. Interjecto dein tempore Taxili Mithridatis
præfecti et Barbarorum e Ponto obsidionem sustinuerunt; quod factum
Romani libertate data remunerati sunt. (5) Quum vero ætate mea
Costobocorum latronum manus excursionibus in Græciam factis Elateam
usque penetrasset, Mnesibulus comparata voluntariorum cohorte quum
magnam Barbarorum stragem edidisset, etiam ipse fortiter dimicans
cecidit. Idem hic Mnesibulus et alias de cursu victor palmas tulit, et
Olympiade quinta ac tricesima supra ducentesimam stadii et duplicati cum
clypeo curriculi. Erecta est Mnesibulo ænea statua Elateæ in via
cursoris nuncupata. (6) Forum et ipsum spectatu dignum est, et in eo
columna cum Elati statua. Mihi certe non satis constat utrum honorem
habitum ei voluerint ut conditori suo, an vero sepulcro insigne columnam
illam imposuerint. Æsculapio templum erexere, in quo signum dei
barbatum. Signum qui fecerunt, iis nomina fuere Timocles et Timarchides;
genus illis ex Attica terra. In extrema urbe ad dexteram est theatrum et
Minervæ vetus ex ære signum. Deam hanc opem sibi tulisse aiunt contra
Barbaros quos Taxilus duxit. (7) Distat ab Elatea stadia ferme viginti
fanum Minervæ cognomento Cranææ. Via ipsa qua ad templum itur est paulo
acclivior, sed ita ut qui progrediantur neque molestiam et ne ascendere
se quidem sentiant. In extrema via vertex consurgit præruptus magna sui
parte; non tamen late patens aut valde eminens. In eo vertice templum
ædificatum est, et porticus, in quibus cellæ per intervalla, ubi et alii
habitant deæ ministri, et is etiam qui sacris præest. (8) Eum ex
impuberum numero deligunt; provident vero religione summa ut eo munere
se abdicet priusquam pubescere incipiat. Sacerdotio fungitur per annos
quinque continuos, quo toto tempore vivit apud deam, et pro balneo ei
est solium more antiquo. Etiam hoc simulacrum fecerunt Polyclis filii,
eo quidem habitu ut dea in pugnam vadere videatur. In clypeo expressa
imitando sunt eadem quæ Athenis in clypeo sunt Minervæ cognomento
Virginis.



                              CAPUT XXXV.


_ Urbs Abæ — Abæ Apollini sacræ et oraculo antiquitus inclytæ — Abarum
    memoranda — urbs Hyampolis ejusque memoranda — urbs Stiris et
    templum Cereris Stiritidis. _

Abas et Hyampolim ex Elatensibus via est montana ad dexteram Elateæ; quæ
vero ex Orchomeno Opuntem militaris est via, eadem in hæc quoque oppida
deducit. Proficiscenti igitur Opunte Orchomenum et deflectenti paulum ad
sinistram, via occurrit quæ Abas ducit. Abarum incolæ Argis venisse in
Phocidem terram se dictitant; nomen oppido impositum esse a conditore
Abante, Abantem vero Lynceo et Hypermnestra Danai filia genitum. Jam
antiquitus sacras duxerunt Apollini Abas, atque oraculum illic Apollinis
fuit. (2) Neque vero eadem Persæ olim qua post Romani veneratione sunt
deum prosecuti. Abæis enim Romani ut suis legibus uterentur dei culta
adducti concesserunt, Xerxis vero exercitus ipsum etiam quod Abis
templum fuit exussit. Græci vero qui contra Persas arma ceperant, non
esse quæ illi concremassent deorum templa restituenda censuerunt, quo
sempiterna exstarent inimicitiarum monumenta; eamque ob rem quæ sunt in
Haliartiorum finibus delubra et apud Athenienses Junonis in Phalerica
via, Cererisque in ipso Phalero, hac etiam ætate semiusta ostenduntur.
(3) Eandem olim fuisse faciem existimo templi apud Abæos, eousque donec
Phocico bello pugna superantes Phocensium viros, qui Abas confugerant,
et ipsos supplices Thebani et una templum jam iterum post Persicum illud
incendium flammis tradiderunt. Ex omnibus ædificiis quotquot jam læserat
flamma ut maxime ruinosum hoc templum stabat mea adhuc ætate, utpote
post Medicum ignem qui antea corruperat, rursus Bœotorum igne confectum.
(4) Conjuncta est magno illi templo ædes alia inferior magnitudine, quam
Apollini dedicavit Adrianus Imperator. Simulacra tamen vetustiora sunt
et ab ipsis Abæis dedicata; ex ære omnia erecto statu, Apollo, Latona,
Diana. Est Abæis etiam theatrum et forum, utrumque prisci operis. (5) In
viam quæ recta Opuntem ducit reversos Hyampolis deinceps excipiet. Ipsum
urbis nomen quæ fuerint hominum origines et unde pulsi huc venerint,
indicat. Hyantes enim a Cadmo et ejus copiis superati Thebis profugi huc
se receperunt, et a finitimis initio Hyantôn polis (_Hyantum urbs_)
appellata; pervicit deinde temporis diuturnitas ut Hyampolis diceretur.
(6) Incendit eam Xerxes, funditus evertit Philippus. Reliqua tamen adhuc
sunt veteris substructionis forum et curia, non magnum utique ædificium,
theatrum etiam non procul a portis. Adrianus Imperator porticum erexit,
quæ de nomine auctoris est nuncupata. Puteum unicum habent, neque aliam
vel ad lavandum vel ad bibendum aquam, nisi hieme ex imbribus collectam.
(7) Venerantur præcipuo cultu Dianam; ei deæ sua est apud ipsos ædes.
Signum quale sit non habeo dicere: bis enim tantum quotannis, et sæpius
nunquam, eam ædem aperire fas ducunt. Ex omni quidem pecudum numero,
quas Dianæ nuncuparint victimas, eas neque ullo morbo tentari, et
ceteris pinguiores inter pascendum reddi autumant. (8) A Chæronea in
Phocidem penetratur non modo recta illa via quæ per Panopeum præter
Daulidem et Schisten viam Delphos ducit, sed altera etiam aspera illa
quidem et sui majore parte montana Stirin, quæ Phocensium urbs est,
contenditur; longitudo viæ est stadiorum centum et viginti. Qui eam
incolunt urbem Athenienses olim se fuisse prædicant, et cum Peteo Ornei
filio ab Ægeo Athenis ejecto se in ea loca venisse; et ex eo Stirin
urbem appellatam, quod magna Petei comitum pars fuerit e Stiriensium
curia. (9) In edito et saxoso loco sunt Stiritarum domus, ob eamque rem
aquarum penuria æstivis mensibus laborant. Puteos enim neque multos
habent, neque aquam prabentes idoneam; lavacra tantum suppeditant ipsis
et potum veterinis: nam homines ad potionis usum aquatum descendunt ad
fontem qui stadia ferme quattuor infra oppidum in saxis effossus est;
quo fit ut hausturis illic descendendum sit. (10) Est Stiride Cereris
cognomento Stiritidis fanum, e crudo exstructum laterculo; signum e
Pentelico lapide; faces dea præfert. Prope eam est alterum signum vittis
redimitum, vetustum si quod aliud eorum quæ in Cereris honorem facta
sunt.



                              CAPUT XXXVI.


_ Fruticis cocci descriptio — urbs Ambrossus ejusque memoranda — urbs
    Anticyra, Diana Dictynnæa, Anticyræ calamitates — de elleboro et
    Anticyræ memorandis. _

Stiride Ambrossum intersunt stadia circiter sexaginta; via plana; jacent
enim inter montes campi; quorum pars maxima vitibus consita est; et
quamvis non perpetui, ut vitium, proveniunt tamen in Ambrossensium agro
etiam ejus fruticis ordines, quem Iones et reliqui Græci coccum, Galli
qui supra Phrygiam sunt, patria voce Hys nominant. Magnitudo eadem fere
quæ spinæ albæ, folia nigriora et molliora quam lentisci; nam cetera
lentisco similia habet. (2) Fructus qualis fere solani, ervi
magnitudine. Gignitur in ejus plantæ fructu pusillum animal; id si
maturo grano exsilierit, volucre jam fertur culici simillimum. Verum eas
baccas, priusquam insectum conceptum exierit, legunt; est enim bestiolæ
ejus sanguis inficiendis lanis utilis. (3) Sub monte Parnasso sita est
Ambrossus exadversum Delphis. Νomen oppido ab Ambrosso heroe impositum
putant. Thebani bello contra Philippum Macedonem suscepto duplici muro
urbem cinxerunt. Ad eum exstruendum usi sunt vernaculo lapide; niger is
est colore, materia oppido quam durus. Utriusque muri urbem ambientis
structura lata est paulo minus quam passum unum; altitudo duorum est
passuum et amplius dimidii, ubi murus nondum est collapsus. (4)
Intervallum est inter utrumque murum passus unius. Pinnæ et turres ac
cetera quæ ad speciem et ornatum addi consueverunt, prætermissa, quod
eas munitiones ad subitam solum propugnationem substruxere. Est
Ambrossensibus non magnum sane forum, et e statuis marmoreis, quæ in eo
fuerunt positæ, plurimæ fractæ sunt. (5) Jam Anticyram flectentibus via
est acclivis primum; qui stadia duo ascenderint, eos plana excipit area,
ubi ad viæ dexteram Dictynnææ cognomento Dianæ templum exsurgit. Huic
Ambrossenses deæ præcipuos habent honores; signum Æginææ artis est, e
nigro lapide. A templo Dictynnææ Anticyram usque declivis tota via est.
Priscis olim temporibus Cyparissum urbi nomen fuisse dicunt, et Homerum
quidem in recensendis copiis Phocensium ipsum antiquius nomen memoriæ
prodere voluisse; fuisse enim tunc Anticyram jam cœptam appellari; nam
Anticyreum fuisse Herculi æqualem. (6) Sita urbs est juxta Medeonis
ruinas. In hujus vero ipsius de Phocensium rebus commentarii initio
expositum est a me, ** Delphicum templum spoliasse. Anticyrenses vero a
Philippo Amyntæ filio sedibus suis ejecti sunt ab Amyntæ filio Philippo,
atque denuo ab Otilio Romano, quod ipsi quoque se dicto audientes
præbuissent Philippo Demetrii filio in Macedonia regnanti. Missus Roma
cum imperio fuerat Otilius ad ferendam contra Philippum Atheniensibus
opem. (7) Qui Anticyræ imminent montes valde sunt saxosi, in quibus
frequens nascitur elleborus. Atque niger quidem per alvum transiens
homines purgat, albus vero, quæ est ejus altera forma, per vomitum
purgandi vim habet. Et hæc utique ad purgandum corpus apposita medela ex
ellebori radice evenit. (8) Sunt apud Anticyrenses æneæ statuæ in foro.
In portu modica Neptuni ædes vilibus lapidibus exstructa; interiorum
parietum dealbatum est tectorium. Signum ex ære factum est, recto statu;
pedum altero insistit delphini, ab eoque latere femori impositam habet
manum; altera manu tridentem tenet. (9) Gymnasia duo habent: in altero
lavacra ædificata; in eo quod e regione est superiore multo antiquius,
statua spectatur ænea, indicante inscriptione esse illum Xenodamum
pancratiasten Anticyrensem qui viros Olympicis ludis vicerit. Quodsi ea
inscriptio vera perhibet, judicari possit oleastrum accepisse Xenodamum
Olympiade undecima supra ducentesimam; nam hæc una Olympias ex omnibus
in Eleorum literis præterita est. (10) Supra forum aquæ fons est in
puteo; solem arcet fastigium columnis fultum. Paulo superiore quam
puteus est loco monumentum exstructum e lapide vulgari; in eo sepultos
tradunt Iphiti filios, quorum alterum e bello Trojano reducem domi mori
contigerit, alter Schedius ad Trojam mortem oppetierit; cujus tamen
ipsius ossa domum fuerint reportata.



                             CAPUT XXXVII.


_ Memoranda extra urbem Anticyram — Bulis urbs Phocidi finitima —
    fluvius Heracleus et memoranda Bulidis — Cirrha navale Delphorum et
    Pythiorum circus, qui equos territare ferebatur — Solonis
    strategemata in Cirrhæos — memoranda Cirrhæ. _

Ad dexteram duobus circiter ab urbe stadiis saxum eminet excelsum,
montis pars. Erectum ibi Dianæ templum. Deæ signum unum de Praxitelis
operibus, dextera facem gerit, ab humeris pendente pharetra; canis ad
lævam adsistit; superat simulacrum illud maximæ cujusque feminæ
proceritatem.

2. Finitima est Phocidi urbs Bulis. Nomen ei a Bulone, qui coloniam
illam deduxit ex priscæ Doridis urbibus. Dicuntur Bulii Philomeli et
Phocensium * * * conventum communem. Bulin a Thisbe Bœotiæ oppido via
est stadiûm octoginta; ab Anticyra vero per continentem terram num ulla
eo pateat via, compertum non habeo. Montes enim sane quam ardui et
asperi inter utramque urbem intersunt; [ad] * * portum stadiorum ab
Anticyra est centum. A portu ad Bulin stadiûm ferme septem pedestrem
viam esse conjicimus. (3) Descendit ea via in mare torrens fluvius, quem
accolæ Heracleum nominant. Sita est Bulis excelso loco, eamque
prætervehuntur qui ex Anticyra Lechæum Corinthiorum navibus petunt. Ejus
loci incolarum pars major quam dimidia conchas ad purpuræ tincturam
piscantur. Ornamenta intra ejus urbis mœnia neque alia ulla sunt quæ
visentibus admirationem efficiant, et duarum ædium, quarum una Dianæ,
altera Bacchi est, simulacra e ligno elaborata fuerunt; neque omnino
quis ea fecerit ulla conjectura consequi possumus. Ex omnibus diis quem
præ ceteris venerantur Bulii Maximum nominant; cognomentum id ex nostra
opinione Jovis est. Iidem Bulii Saunium fontem habent. (4) Cirrham, quod
est Delphorum navale, a Delphorum oppido via stadiûm sexaginta perducit.
Quum in campos descensum fuerit, circus illic est ubi equestres
Pythiorum ludi fiunt. De Taraxippo (_equorum terriculo_) quo in Olympia
equi consternantur, tunc diximus quum res Eleorum persequeremur. Etiam
in hoc circo Apollini dedicato gravis aurigis noxa aliquando incussa
videtur, ut est in rebus omnibus modo infensior, modo æquior fortuna:
non tamen hippodromus vel heroe aliquo infensiore, vel alia quapiam re
ad equos consternandos comparatus est. (5) Campi Cirrhæ adjacentes puri
undique sunt, sive quod arboribus conseri eos diræ exsecrationes
prohibeant, seu quod soli natura non est arboribus educandis opportuna.
Narratur de Cirrha * * et ab hac Cirrha urbi nomen quod hac ætate in usu
est exstitisse arbitrantur. Homerus tamen et in Iliade et item in hymno
quem fecit in Apollinem, Crissam prisco nomine appellat. Postea quum
incolæ et aliis impietatis generibus Apollinis numen læsissent, et
sacrorum agrorum partem sibi resecuissent, (6) Amphictyonum decreto arma
sunt in Cirrhæos mota. Bellum id Clistheni Sicyoniorum tyranno
mandarunt, Athenisque, cujus ille consilio uteretur, Solonem evocarunt;
ac de victoria consulentibus oraculum Pythia respondit:

              Non datur ante urbis celsas evertere turres,
              cærula quam lucis immiserit Amphitrite
              rauca fluenta meis, vasti de gurgite ponti.

Persuasit igitur Solon ut Cirrhæum agrum sacrarent Apollini, quo sacro
dei agro mare vicinum fieret. (7) Alio etiam idem Solon est in Cirrhæos
usus astu, quod aquam Plisti amnis ex alveo, unde intra urbem influebat,
alio avertit. Sed quum obsidentibus resisterent oppidani, et partim
puteanas, partim pluvias aquas potarent, ellebori radices in Plistum
conjiciendas curavit, atque ubi satis infectam medicamento aquam
intellexit, in pristinum alveum amnem reposuit. Cirrhæi quum avidius de
aqua illa bibissent, alvi perpetua profluentia laborantes mœnium
præsidium deseruerunt. (8) Tum Amphictyones urbe potiti et Cirrhæis
multatis dei injurias ulti sunt; atque et tunc cœpit Cirrha Delphorum
navale esse. Exstant adhuc quæ spectentur digna, Apollinis, Dianæ,
Latonæ commune fanum; signa in eo prægrandia Attici operis. In eadem æde
Adrastea dedicata est inferior magnitudine signis ceteris.



                             CAPUT XXXVIII.


_ De Locris confinibus Phocensium et de eorum denominatione mira et
    varia narratio — Amphissa urbs — memoranda Amphissæ et initia
    celebrata pueris qui Ἄναχες appellantur — Locrorum urbes, Myonia
    ejusque memoranda — Œanthea ejusque memoranda ac Naupactus — carmina
    Naupactia et memoranda Naupacti — templi Æsculapii rudera. _

Ager Locrorum qui sunt Ozolæ vocati, juxta Cirrham Phocidi contiguus
est. De hujus populi cognomine diversa sunt ac dissidentia inter se quæ
audivi; referam pariter omnia. Orestheo Deucalionis filio regnum in hac
regione obtinenti canis pro catulo lignum peperit. Id quum Orestheus
defodisset, vere appetente vitem ex ea materia enatam tradunt. A ramis
(ὄζοις) itaque ex eo ligno editis nomen gentem duxisse. (2) Narrant alii
Nessum, qui portitoris ad Evenum amnem operam viatoribus navabat, non
statim ab Hercule accepto vulnere occubuisse, sed intra hujus terræ
fines effugisse. Ibi quum animam efflasset, a tetro insepulti cadaveris
odore noxam aerem contraxisse. Tertius quidam dissipatus est sermo,
graviter olentem vaporem e fœtida cujusdam fluminis aqua exhalari;
quartus dicentium asphodelum illic plurimam gigni, e cujus florum odore
* *. (3) Narrantur etiam primos ibi homines fuisse indigenas; eos, quum
vestem texere nondum didicissent, velare corpora solitos ad frigus
propulsandum ferarum recentibus coriis, pilo extrorsum converso quo
vestitus plus decoris haberet: oportuisse itaque consimilem tergoribus
odorem cutem ipsorum redolere. (4) Stadiûm centum viginti itinere
Delphis abest Amphissa, Locrorum urbs maxima et nobilissima; sed
Ozolarum quod nominis pudebat, cum Ætolis censeri se maluerunt, ac
probabilem sane rationem habet quod aiunt, quum Romanus Imperator Ætolos
suis sedibus excitatos Nicopolim transferret (ut scilicet coloniam illam
inquilinis locupletaret), majorem Ætolicæ plebis partem se Amphissam
recepisse. Sed ab ipsis originibus civitas hæc Locrorum fuit; et nomen
ei quidem inditum ab Amphissa, quam a Macare Æoli filio genitam Apollo
adamavit. (5) Multis est urbs operibus exornata, sed omnium quæ memoriæ
commendentur dignissima, Amphissæ monumentum, et item Andræmonis; una
cum eo sepultam dicunt Gorgen uxorem, Œnei filiam. In arce est Minervæ
ædes cum æneo signo quod erecto statu est. Deportatum a Thoante ab Ilio
credi volunt e Trojana præda exemptum. Mihi certe id minus persuadent.
(6) Docuimus etiam in superiore hujus historiæ parte, Samios homines
Rhœcum Philæi et Theodorum Teleclis filium primos omnium æris fundendi
rationem accuratiorem monstrasse: iidem primi æs conflarunt. Nullum
tamen Theodori opus quod fuerit ex ære fabricatum reperire usquam potui.
In Dianæ vero Ephesiæ, qua ad cellam itur quæ picturas continet, super
ara Dianæ cui Protothroniæ cognomen, septum est e lapidibus structum;
eminent ex eo et alia signa et feminæ cujusdam effigies in extremo
septo; Rhœci ea opus est, Noctem Ephesii vocant. (7) Jam vero ea Minerva
quæ Amphissæ visitur, simulacrum hoc tum aspectu vetustius, tum arte
rudius. Initia quoque celebrant Amphissenses deorum quos Anaces pueros
appellant. Quinam dii sint Anaces pueri, variat hominum opinio. Alii
Dioscuros, Curetas alii; qui plus intelligendo se assecutos putant,
Cabiros esse censent. (8) Hujus cognominis Locrorum aliæ sunt urbes;
superiore quam Amphissa est loco mediterranea versus Myonia; abest ab
Amphissa stadia triginta. Hæc civitas Myonensium illorum est qui in
Olympia clypeum Jovi dedicarunt. Præcelso loco oppidum situm est. Lucus
est apud Myonenses et ara deorum Milichiorum (_Mitium_). His nocturna
fiunt sacra, in quibus ante solis exortum carnes victimarum absumere
eodem in loco solenne habent. Neptuno supra urbem sacra area est;
Posidonium appellant. In ea est Neptuni ædes, sed ætate mea jam nullum
reliquum fuit simulacrum. (9) Interius igitur hi quam Amphissenses
habitant; mari autem proxima est Œanthea, cui finitima Naupactus. Præter
Amphissam alii omnes Locrorum populi sub ditione sunt Achæorum
Patrensium, quibus hunc honorem Augustus Imperator habuit. Œantheæ est
Veneris fanum, et paulum supra oppidum lucus mistim cupresso et pino
condensus. In ipso luco Dianæ templum et signum. Obsoleverunt vetustate
picturæ parietum, neque ex illis quicquam restat spectabile. (10)
Appellatam urbem a femina vel a nympha suspicor. Quod quidem Naupactum
attinet, traditum scio Dores qui sunt Aristomachi filios secuti, hoc in
loco classem ædificasse qua in Peloponnesum transmiserunt, et a navium
compactu urbi nomen datum. De Naupactiis ipsis, quemadmodum Messeniis
qui in Ithomen montem secesserant quando terræ motu Sparta afflicta
erat, Naupactum Locris ereptam in qua habitarent Athenienses
assignaverint, atque uti post cladem Atheniensium ad Ægospotamos
Messenios Naupacto quoque ejecerint Lacedæmonii; hæc satis copiose a
nobis exposita sunt in eo libro quem de rebus Messeniorum conscripsimus.
Coactis itaque Messeniis Naupactum deserere, rursus Locri in unum
convenientes eam occuparunt. (11) Jam quæ a Græcis Naupactia carmina
dicuntur, attribuuntur ea vulgo Milesio homini; sed Charon Pythe filius
auctorem eorum perhibet Naupactium Carcinum; quæ Lampsaceni sententia
nobis quoque probatur. Nam quæ tandem ratio afferri potest, quamobrem
carmini quod in feminas Milesius homo fecisset, Naupactiorum nomen sit
inditum? (12) Est Naupacti ad mare Neptuni ædes. Stat signum ex ære
factum. Est etiam Dianæ delubrum cum signo e candido lapide, jaculantis
habitu. Deæ cognomen Ætola. Veneri in spelunca suos habent honores; vota
ei nuncupant et aliis de causis, sed inprimis viduæ mulieres sibi a dea
alteras nuptias exposcunt. (12) Æsculapii fanum jam nihil est præter
rudera; sed a fundamentis illud olim erexit vir privatus Phalysius. Ei
aliquando graviter ex oculis et fere usque ad cæcitatem laboranti, qui
Epidauri colitur deus Anyten misit illam quæ carmina composuit, cum
tabulis obsignatis. Eas per visum in quiete mulier sibi accipere visa
fuerat, sed vero eventu res est comprobata. Quum enim evigilasset, in
manibus suis obsignatum libellum invenit. Naupactum igitur quum
appulisset, jubet Phalysium amoto signo literas perlegere. Ille primo
putare literas a se aspici non posse qui oculis captus esset; in spem
deinde erectus salutare sibi fortasse aliquid ab Æsculapio apportari,
tabulis resignatis in ceras aspexit et simul se oculorum calamitate
levatum sensit, et Anytæ, quæ ei in illis tabulis scripta fuerat,
pecuniam expendit bis mille nummûm aureorum.



                      INDEX
NOMINUM ET RERUM.


                                   A.


Abæ, Phocidis oppidum, ab Abante Argivo conditum, Apollinis templo
clarum, X, 35, 1; alia ejus monimenta, X, 35, 3 _sq._ Phocicæ cladis
immune, X, 3, 2; Phocensium asylum, _ibid._ § 3; oraculum, IV, 32, 5; X,
35, 1.

Abantes, pop. EubϾ, V, 22, 4; coloniam ducunt in Chium, Chio ejiciuntur
ab Hectore, VII, 4, 9.

Abantidas, Sicyonis tyrannus, II, 8, 2.

Abantis regio Thesprotidis in Epiro prope montes Ceraunios, V, 22, 3.

Abaris Hyperboreus, III, 13, 2.

Abartus e Codri genere, VII, 3, 10.

Abas, Lyncei f., qui Abas urbem condidit, II, 16, 2; X, 35, 1.

Abas, Melampodis f., I, 43, 7.

Abas, vates Lysandri, X, 9, 7.

Abasa, ins. Æthiopiæ, VI, 26, 9.

Abia, Hylli nutrix, IV, 30, 1.

Abia, Messeniæ opp., postmodum Ira, IV, 30, 1.

Abortus epidemicus, VIII, 23, 7.

Abrupolis, rex Sapæorum, VII, 10, 6.

Abydus opp., III, 9, 12.

Acacallis, Minois f., VIII, 53, 4.

Acacallis, nympha, X, 16, 5.

Acacesium, Arcadiæ opp., VIII, 3, 2; VIII, 27, 41; VIII, 36, 10.

Acacesius collis, VIII, 36, 9.

Acacus, Lycaonis f., Acacesii conditor, VIII, 3, 2; VIII, 36, 10.

Academia Atheniensium, et quæ prope eam visuntur monumenta, I, 29, 2
_sq._

Acamas Thesei f. eponymus, I, 5, 3. Delphis pictus, X, 26, 2. ejus
statua, X, 10, 1.

Acanthus Lacedæm. diaulo Olympionica, V, 8, 7.

Acarnan Alcmæonis f., VIII, 24, 9.

Acarnanes Atheniensium adversus Antipatrum socii, I, 25, 4. ab Ætolis
victi, X, 16, 6. ab Agesilao reprimuntur, III, 10, 2. Messionios in
Œniadis oppugnant, IV, 25, 8. olim Curetes, VIII, 24, 9. divinationem
docent Hesiodum, IX, 31, 5.

Acastus pictus, I, 18, 1. patri funebres ludos instituit, III, 18, 16;
VI, 20, 19. Iphiclum coronat in cista Cypseli, V, 17, 10.

Accipiter accipitre velocior, VII, 12, 2.

Ace locus Arcadiæ, VIII, 34, 2.

Acesidæ ara, V, 14, 7.

Acesius aliis Euamerion, II, 11, 7.

Acestium, Henoclis filia, e Themistoclis posteris, I, 37, 1.

Acestor fictor, VI, 17, 4; V, 15, 6.

Acetum uniones resolvit, VIII, 18, 6.

Achæus Xuthi f. Thessaliam recuperat, ejus filii, VII. 1, 2 et 3.

Achæ Hyperborea, V, 7, 8.

Achæa fons, IV, 33, 7.

Achæi sicuti Arcades indigenæ Peloponnesi, VI, 1, 1; Achæi ab Achæi
filiis dicuntur Argivi et Lacedæmonii, VII, 1, 7; III, 13, 14; Argis et
Lacedæmone ejecti Ionum in Peloponneso sedes occupant, V, 1, 1; VII, 6,
1; Romanorum socii, VII, 8, 3. Ptolemæi, II, 8, 5. deficiunt a Romanis,
II, 1, 2. Messenios oppugnant, IV, 29, 11. Lacedæmoniis semper infensi,
VII, 7, 3. cum Lacedæmoniis bellum gerunt, _ib._ et 12, 6. Achæi
Paracyparissii, III, 22, 9.

Achæorum reges, VII, 6, 2. bella et res gestæ, VII, 6, 3 — VII, 16, 4.
concilium, II, 1, 2: ejus auctor, VIII, 30, 5, ratio et locus, VII, 7,
1. VII, 24, 4; abolitio, VII, 16, 9. armatura, VIII, 50, 1. donaria, V,
25, 8; VI, 15, 3; X, 18, 1. fines, VII, 18, 5. portus, IV, 34, 6. urbes
duodecim, VII, 6, 1.

Acharnæ demus Atticus, I, 31, 6.

Acheloi fl. tres, VIII, 38, 9.

Achelous Ætoliæ fl. Callirrhoes pater, VIII, 24, 9; Castaliæ, X, 8, 6;
Sirenum, IX, 34, 3. cum Hercule luctatur, III, 18, 6; VI, 19, 12. ejus
alluvio, VIII, 24, 9, et 11. ara, I, 34, 3; I, 41, 2. pisces marini, IV,
34, 1.

Ἀχερωῖς populus alba, V, 14, 2.

Acheron, fl. Thesprotidis, I, 17, 5; V, 14, 2; X, 28, 1.

Acherusia palus, I, 17, 5; II, 35, 10.

Achilles Chironi educandus traditur, III, 18, 12. an Helenam a Tyndareo
petierit, III, 24, 10. ad Trojam cur profectus, _ib._ Helenæ maritus,
III, 19, 13. cum Memnone pugnat, III, 18, 12; V, 19, 1; V, 22, 2. Tennem
interficit, X, 14, 4. ejus interitus, I, 14, 1; ad tumulum ejus Polyxena
mactata, I, 23, 6; monumentum inane, VI, 23, 3; templa, III, 20, 8; III,
24, 5; III, 19, 11. statua equestris, X, 13, 5; hasta III, 3, 8,
clipeus, IX, 29, 7. Leuce insula ei sacra, III, 19, 11. Achilleus
portus, III, 25, 4.

Achladæus Corinthiorum dux interfectus, IV, 19, 2.

Acichorius Gallorum dux, X, 19, 7 et 8; X, 22, 10 et 13; X, 23, 12.

Acidas fl., V, 5, 8.

Acontion opp. Arcadiæ, VIII, 27, 4.

Acræa Asterionis fluvii filia, II, 17, 2.

Ἄχραιον ὄρος, II, 17, 2.

Acræphnium urbs Bœotiæ; ejus situs et monumenta, IX, 23, 5; IX, 40, 2.

Acratus dæmon comes Bacchi, I, 2, 5.

Acriæ opp. Laconiæ, III, 21, 7.

Acrias procus Hippodamiæ ab Œnomao interfectus, VI, 21, 10.

Acriatæ Acriarum incolæ, III, 22, 5.

Acriphius Clitorius VIII, 27, 2.

Acrisius Abantis f., II, 16, 2; Eurydices maritus, III, 13, 8. cum Prœto
de imperio contendit, II, 25, 7. filiam custodit æneo thalamo, II, 23,
7; X, 5, 11. disci jactu a Perseo interemptus, II, 16, 2.

Acritas promont., IV, 34, 12.

Acrocorinthus Soli sacra, II, 1, 6; II, 4, 6; VII, 7, 6.

Ἀχροχερσίτης, VI, 4, 1.

Acropolis Atheniensium olim πόλις dicta, I, 26, 6.

Ἀχροστόλια lignea, IX, 16, 3.

Acrotatus Arei f. et Arei pater, III, 6, 4.

Acrotatus Cleomenis f., I, 13, 5; III, 6, 2. nondum adeptus imperium in
acie cadit, VIII, 27, 11. VIII, 30, 7.

Actæa antiquum Atticæ nomen, I, 2, 6.

Actæon Aristæ f., X, 30, 5; X, 17, 3. a Diana in cervum mutatus, I, 44,
5; IX, 2, 3. ejus spectrum, IX, 38, 5; cubile, IX, 2, 3.

Actæus primus Atheniensium rex, I, 2, 6; I, 14, 7.

Ἀχτὴ et αἰγιαλὸς differunt, II, 34, 9.

Actiacum prœlium, VIII, 8, 12.

Actium, X, 8, 3.

Actor, Azei f., IX, 37, 7.

Actor, Phorbantis f., a quo Hyrmina oppidum conditum, V, 1, 11.

Actoris filii Molionidæ, VIII, 14, 9. regni Elei participes, V, 1, 11.
ab Hercule occisi, II, 15, 1; III, 18, 15; V, 2, 1. eorum uxores, V, 3,
3.

Acusilaus Diagoræ f.; ejus victoria et statua Ol., VI, 7, 1 et 3.

Acusilaus scriptor de Myceneo, II, 16, 4.

Adamas ut dometur, VIII, 18, 6.

Adamatas Tarentinus, VI, 14, 11.

Ἀδιχίας effigies, X, 18, 2.

Adimantus Athen. a Spartanis corruptus, IV, 17, 3; X, 9, 11.

Admetus Augeæ f., X, 25, 5.

Admetus (Pheretis, f.) cum Mopso certans in arca Cypseli repræsentatur,
V, 17, 10; III, 18, 16.

Admetus Trojanus a Philocteta occisus, in Lesche Delphica pictus, X, 27,
1.

Adonin cecinit Sappho, IX, 29, 8; deflent Argivæ, II, 20, 6. ejus mater,
IX, 16, 4; fanum, IX, 41, 2; myrtus, VI, 24, 7.

Ἀδραχνος arbor, IX, 22, 2; IX, 28, 1.

Adramyttium opp., IV, 27, 9.

Adrastea fons, II, 15, 3.

Adrastæ signum, X, 37, 3.

Adrastus Lydus; ejus res gestæ et statua, VII, 6, 6.

Adrastus Polynicis f., II, 20, 5.

Adrastus Talai f., VIII, 25, 8. Phoronides, VII, 17, 7; post Polybum
Sicyonis rex, II, 6, 6; Arionem equum ab Hercule accipit, VIII, 25, 10.
evadit, IX, 9, 2. Thesei opem implorat, I, 39, 2. Adrasti domus, II, 23,
2; gener, IX, 5, 12; obitus et cultus, I, 43, 1; heroum, I, 30, 4;
statua, X, 10, 3.

Adrianus imp. eponymus, I, 1, 5. Hebræos, qui defecerant, subigit,
_ib._; viam Scironiam munit, I, 44, 6. balneum Corinthi struit, II, 3,
5. e Stymphalo Corinthum aquas ducit, _ib._; VIII, 22, 3. Nemæis
equestrem cursum reddit, VI, 16, 4; Mantineæ pristinum nomen, VIII, 8,
12. Neptuni Hippii templum reficit Mantineæ, VIII, 10, 2. Epaminondæ
stelam et epigramma ponit, VIII, 11, 8. Abis et Athenis templa ædificat,
X, 38, 4; I, 18, 6; Athenis etiam gymnasium, I, 18, 9; Hyampoli
porticum; X, 35, 6; Lupiæ portum, VI, 19, 9. Junoni pavonem aureum
consecrat, II, 17, 6, ejus laus et statuæ, I, 3, 2; I, 18, 6; I, 24, 7:
studia in Antinoum, VIII, 9, 7.

Adriaticum mare, V, 25, 3; VIII, 54, 3.

Adulterium Messeniam et Trojam perdidit, IV, 20, 5. adulterii pœna, IX,
36, 8.

Adytum Palæmonis, II, 2, 1; Endymionis, V, 1, 4; Trophonii, IV, 16, 7;
Minervæ, VII, 27, 2; adyta a profanis non intrantur sine periculo, X,
32, 17.

Æaceum, II, 29, 6 et 9.

Æacidarum fatum, I, 13, 9; genealogia, II, 29, 2.

Æacides Arybbæ f., I, 11, 1 et 3 — 4.

Æacus Jovis f., Æginæ rex, II, 29, 2; judex, I, 39, 6. Græciæ pluviam
impetrat, I, 44, 9; II, 29, 7. Æaci uxores, _ib._ 9., filii, _ib._ 2.

Æantides Milesius, X, 9, 9.

Æchmagoras Herculis f., VIII, 12, 3.

Æchmeas Parapotamius victor Pyth., X, 33, 8.

Æchmis Briacæ f. Arcadiæ rex, VIII, 5, 10.

Æetes Solis f., II, 3, 10; IX, 34, 8.

Ægæ opp. Macedoniæ, I, 6, 3; Achaiæ, VII, 25, 12; VIII, 15, 9.

Ægæum mare, I, 1, 1; ejus insulæ, II, 22, 1.

Ægeæ opp., V, 21, 11.

Ægeus Œolyci f., III, 15, 8; IV, 7, 8.

Ægeus Pandionis minoris f. Athen. rex., I, 5, 2 et 4; Lyci frater, IV,
2, 6; Uraniæ Veneris cultum Athenis inducit, I, 14, 7; quos expellit in
Arcadiam migrant, VIII, 23, 3; ejus interitus et heroum, I, 22, 4 et 5;
statua, X, 10, 1.

Ægiæ opp. Lacon., III, 21, 5.

Ægiale quæ postea Sicyon, II, 6, 5.

Ægialea urbs, II, 5, 6; peste afflicta, II, 7, 7; eversa, _ibid._ 1.

Ægialeus Adrasti f., I, 43, 1; αὐτόχθων, II, 5, 6; rex Sicyonis _ibid._;
VIII, 1, 1; ejus heroum, I, 44, 4; statua, X, 10, 4; interitus, IX, 5,
13; monumentum, IX, 19, 2; nepotes, II, 5, 6.

Ægialus postea Achaia, V, 1, 1; VII, 1, 1.

Ægialenses, VII, 1, 1.

Ægienses Achaiæ pop., III, 12, 7.

Ægila Lacon. locus, IV, 17, 1.

Ægimius Pamphyli pater, II, 28, 6.

Ægina Asopi filia insulæ nomen dat, II, 5, 2; II, 29, 2; rapta a Jove,
II, 5, 1; ejus signum, V, 22, 6; X, 13, 6.

Ægina insula, II, 29, 2 — 30, 4.

Æginæi operis signa, I, 42, 5; II, 30, 1; V, 25, 13; VII, 5, 5; VIII,
53, 11; X, 17, 12; X, 36, 5.

Æginetæ navibus valent, II, 29, 5; Persis studentes a Cleomene
comprimuntur, III, 4, 2; cum Arcadibus commercium exercent, VIII, 5, 8.

Æginetes Deritæ f. et pater Peliæ, VII, 18, 5.

Æginetes Pompi f. Arcadiæ rex, pater Polymestoris, VIII, 5, 8.

Ægira opp. et navale Achaiæ, VII, 26, 1 — 9.

Ægis aurea, V, 12, 4.

Ægisthus cum Agamemnone Cassandræ geminos interficit, II, 16, 6; a
Nauplii filiis juvatur, I, 22, 6; ejus cum Agamemnone simultas unde
orta, II, 18, 2; filia Erigone, II, 18, 6; sepulcrum, II, 16, 6.

Ægium opp, VII, 6, 1; VII, 22, 10; VII, 23, 5 — 24, 4; Achaici synedrii
locus, VII, 7, 2; VII, 24, 4.

Ægles e Sole filiæ Gratiæ, IX, 35, 5.

ad Ægospotamos clades, III, 8, 6; III, 11, 5; III, 17, 4; IV, 17, 3; IX,
32, 7; X, 9, 11; pugnæ socii, X, 9, 7 — 10; manubiæ, III, 18, 8.

Ægosthena, Megarorum oppidum, I, 44, 4.

Ægyptii proceri, I, 35, 5; navalibus quam pedestribus prœliis aptiores,
III, 6, 5; cum Phrygibus de antiquitate certant, I, 14, 2; Linum lugent,
IX, 29, 7; Dianam Cereris filiam perhibent, VIII, 37, 6; ab Agesilao
adjuvantur, III, 10, 2; IV, 17, 5; Ægyptii reges Macedonum nomine
gaudent, X, 7, 8; eorum statuæ Athenis, I, 8, 6; I, 9, 8.

Ægyptii viri de Taraxippo, Amphione, Orpheo sententia, VI, 20, 18.

Ægyptium marmor, I, 18, 6; simulacra, IV, 32, 1; VII, 5, 5; pleraque
lignea, II, 19, 3.

Ægyptus Beli f.; ejus sepulcrum, VII, 21, 13; ejus filiorum monumentum,
II, 24, 2.

Ægyptus (_Æsypus?_) Eleus, Timonis pater, VI, 12, 6.

Ægyptus sive Nilus fl., IX, 40, 6.

Ægyrus Thelxionis f., II, 5, 7.

Ægys opp. a Spartanis deletur, III, 2, 5; Ægytæ, _ib._, VIII, 27, 4;
Ægytis Arcadiæ pars, VIII, 34, 5.

Æneas Anchisæ f. Palladium transfert in Italia, II, 23, 5; in Laconica
urbes condit, in Arcadia patrem sepelit, III, 22, 11; VIII, 12, 8; cum
Diomede pugnat, V, 22, 2; ejus uxor Creusa an Eurydice, X, 26, 1;
sociorum pars in Sardiniam delata, X, 17, 6; statua ænea, II, 21, 1;
arca, VII, 19, 7.

Æneas Eleus ex Iamidarum gente, VIII, 10, 5; VI, 2, 4.

Ænesidemus Leontinorum tyrannus, V, 22, 7; alius Leontinus, _ib._

Ænetus Lacedæm. athleta Olympionica, III, 18, 7.

Ænetus vates, I, 27, 5.

Ænianes Amphictyones, X, 8, 2; Thessalis accensentur, _ib._ 3. Brennum
per Œtam montem ducunt, X, 22, 9.

Ænigmatis usi veteres Græciæ sapientes, VIII, 8, 3.

Ænus opp. Thraciæ, V, 27, 12.

Æoles in Troade, VI, 4, 9; in Lesbo, X, 24, 1; Ilii incolæ, I, 35, 4;
VIII, 12, 9; postea Bœoti, X, 8, 4; Æolensium urbes duodecim, VII, 5, 1.

Æoli insulæ, X, 11, 3.

Æolidas v. Olidas.

Æolis a Gra occupatur, III, 2, 1.

Æolius Hippodamiæ procus, VI, 21, 11.

Æolus Aethlii pater, V, 8, 2; Crethei, IV, 2, 5; Macaris, X, 38, 4;
Magnetis, V, 21, 11; Perieris, VI, 22, 2; Tanagræ, IX, 20, 1; Arnes, IX,
40, 5.

Æpea opp. Messen. IV, 34, 5.

Æpytiadæ vel Æpytidæ, IV, 3, 8; IV, 9, 4 et 9; VIII, 18, 4.

Æpytus Cresphontis f. et in regno Messeniæ successor, justitia et
prudentia clarus, IV, 3, 8; ab Holæa et Heraclidis restitutus, IV, 5, 1;
VIII, 5, 7.

Æpytus Elati f., VIII, 4, 4 et 7; ejus interitus et sepulcrum, _ibid._;
VIII, 16, 2.

Æpytus Hippothoi f. Arcadum rex cæcatur, VIII, 5, 5; VII, 10, 3.

Æpytus Nilei f. Prienen condit, VII, 2, 10.

Aer fetidus e mari, V, 25, 3.

Aerope Cephei f. ex Marte gravida partu perit, VIII, 44, 7.

Aeropia v. Aperopia.

Aeropus Cephei f., VII, 5, 1.

Aeropus Martis et Aeropæ f., VIII, 44, 8.

Æs Tartessium, VI, 19, 2; æris fusores primi; VIII, 14, 8; IX, 41, 1; X,
38, 6; ænea heroum arma, III, 3, 8; æneæ portæ, V, 10, 10; ænea status
solida, IX, 12, 4. æneum templum, thalamus, tectum, X, 5, 11. æneum
papaver in summa tecti testudine, V, 20, 9. æneum limen, IX, 19, 8. ænea
opera et veterum qualia, VIII, 14, 7. æneum signum antiquissimum, III,
17, 6.

Æschines Argivus, IV, 26, 7.

Æschines Eleus quinquertio Olympionica, VI, 14, 13.

Æschylinus Leschei pater, X, 25, 5.

Æschylus Æsimidis pater, IV, 5, 10.

Æschylus Asterionis pater, VI, 3, 1.

Æschylus Euphorionis f. a Baccho tragœdiam facere jubetur, I, 21, 2.
Hieroni familiaris, I, 2, 3. maris regem Jovem appellat, II, 24, 4;
Inachum fluvium Argivum, VIII, 6, 6. Dianam Cereris filiam esse
tradidit, VIII, 37, 6. Furiarum crinem serpentibus implicat, I, 28, 6.
ejus fabula Glaucus, IX, 22, 7; X, 4, 7. Septem ad Thebas, II, 20, 5.
Satyri, II, 13, 6. epitaphium, I, 14, 5.

Æschylus Symmachi pater, VI, 1, 3.

Æsculapius Apollinis f. et Hygiæ pater, allegorice aer, VII, 23, 7 — 8.
infans expositus et a turture nutritus, VIII, 25, 11; a capra, II, 26,
5. Epidauri inprimis cultus, II, 26, 3. inde Sicyonem advectus, II, 10,
3. ejus natales et patria, II, 26, 3. mater Coronis, II, 27, 6; vel
Arsinoe Leucippi filia, III, 26, 7; IV, 3, 2; uxor, II, 29, 1. filii,
IV, 3, 2; IV, 31, 12; dracones, II, 11, 8; III, 23, 4 — 7. lavacrum, II,
27, 6. lucus, II, 27, 1. templa, I, 21, 4; II, 10, 2; II, 13, 5; II, 23,
4; III, 22, 10; III, 26, 10; IV, 30, 1; IV, 31, 10; VII, 21, 14; VII,
23, 7; VII, 27, 11; VIII, 25, 3; sacra Pergami, III, 26, 10. in insula
Co, III, 23, 6; imberbis, VIII, 28, 1.

Ἀσχληπιὸς ἐν Ἀγιαδῶν, III, 14, 2; ἀγνίτας, III, 14, 7; ἀρχαγέτης, X, 32,
12; αὐλώνιος, IV, 36, 7; Γορτύνιος, II, 11, 8; Δημαίνετος, VI, 21, 4;
ἰατρὸς, II, 26, 9; Καούσιος, VIII, 25, 1; Κοτυλεὺς, III, 19, 7, παῖς,
VIII, 25, 11; VIII, 32, 5; φιλόλαος, III, 22, 9.

Æsepus fl. Phrygiæ, X, 31, 6.

Æsimides, I, 3, 3; Æschyli f. archon Athen., IV, 5, 10.

Æsymnetes deus, VII, 20, 1; VII, 21, 6. v. Bacchus.

Æsymnium Megarense, I, 43, 3.

Æsymnus Megarensis, I, 43, 3.

Æsypus Timonis f. Olympionica; ejus statua, VI, 2, 8. (Timonis pat., VI,
12, 6.)

Ætas aurea, V, 7, 6.

Ætha equa Agamemnonis, V, 8, 3.

Æthidæ duo, quorum alterum religiose colunt Messenii, IV, 32, 2.

Æthiopes Oceani accolæ, I, 33, 3. ebeni radices eruunt, I, 42, 5. Solis
mensam fabulantur, VI, 26, 2; I, 33, 4.

Æthiopia supra Syenen, V, 7, 4. ejus aspides nigræ, IX, 21, 6. tauri,
IX, 21, 2.

Æthiopicus campus, I, 33, 4.

Æthlius Æoli vel Jovis f. Elidis rex, V, 1, 3; V, 8, 2.

Æthra Phalanthi uxor, X, 10, 8.

Æthra Pitthei f., II, 32, 9. a Neptuno compressa, II, 33, 1. a Dioscuris
capta, V, 19, 3. e captivitate liberata, X, 25, 7. eam uxorem sibi
postulat Bellerophon, II, 31, 9.

Æthusa Neptuni f., IX, 20, 1.

Aetius Anthæ f. rex Trœzeniorum, II, 30, 8; II, 31, 10.

Ætnæ crateres fatidici, III, 22, 9; rivi ardentes, X, 28, 4.

Ætnæus Promethei f., IX, 25, 6.

Ætoli ab Ætolo dicti, V, 1, 8. Acarnanibus inimici, IV, 25, 3; X, 16, 6.
ab Agesilao adjuvantur, III, 10, 2. in Elidis consortium veniunt, V, 4.
2. a Cylone tyrannide liberantur, VI, 14, 11. cum Thessalis bellum
gerunt, VI, 16, 2; Gallos strenue propulsant, I, 4, 4; X, 20, 4; X, 22,
13; X, 23, 12; tropæum de Gallis dedicant Delphis, X, 15, 2; X, 19, 1 et
4; in Actiacam Nicopolin translati; X, 38, 4; VII, 18, 8; ἀνάστατοι,
VIII, 24, 11.

Ætoliæ simulacrum, X, 19, 1.

Ætolus Endymionis f., V, 1, 4. Elidis rex, Epeo succedit et cædis causa
solum vertit; Ætoliæ nomen dat, V, 1, 8.

Ætolus Oxyli f., V, 4, 4.

Africa Battum coronat, X, 15, 6. homines ibi fert, II, 21, 6.

Africus ventus, vitibus noxius, II, 34, 2.

Agamedes Stympheli f., VIII, 4, 8.

Agamedes Ergini f., IX, 37, 4. cum Trophonio Alcmenæ thalamum ædificat,
IX, 11, 1; Apollini templum, Hyrieo thesaurum, IX, 37, 5; X, 5, 13;
Neptuno ἱππἱῳ templum, VIII, 10, 2. ejus invocatio, IX, 39, 6; scrobs,
IX, 37, 7.

Agamedidas Thersandri pater, III, 16, 6.

Agamemnon a Thyeste Vulcani sceptrum accipit, IX, 40, 11. Sicyonis
regnum obtinet, II, 6, 7. an Ægistho præbuerit inimicitiarum causam, II,
18, 2. Aulide Dianæ sacrificat, III, 9, 3. Calchanti ut se sequatur
persuadet, I, 43, 1. ejus laudes, VII, 24, 2. monumentum, II, 16, 6; et
III, 19, 6; tentorii limen, IX, 19, 7; statua, V, 25, 9; imago picta, X,
30, 3; Clazomenis cultus, VII, 5, 11.

Agamenes Sicyonius, X, 9, 10.

Agametor Mantinensis pugil, VI, 9, 9.

Aganippe Permessi f. fons, IX, 29, 5.

Agapenor Ancæi f. Arcadiæ rex, VIII, 5, 2; VIII, 10, 10; VIII, 53, 7.

Agasicles Archidami f. rex Spartæ, III, 7, 6.

Agasicles Sicyonius, II, 10, 3.

Agasisthenes Laced., VII, 12, 7.

Agasthenes Augeæ f., Elidis rex, V, 3, 3.

Agathinus Thrasibuli f., Eleus; ejus statua, VI, 13, 11.

Agathocles archon Athen., X, 2, 3.

Agathocles Lysimachi f. a Getis captus, I, 9, 6. novercæ insidiis
exstinctus, I, 10, 3.

Agathocles Siciliæ tyrannus, VI, 12, 2.

ἀγαθοῦ θεοῦ templum, VIII, 36, 5.

Agdistis androgynus, VII, 17, 10.

Agdistis mons, I, 4, 5.

Ageladas Argivus statuarius, Onatæ et Hegiæ æqualis, VIII, 42, 10; IV,
33, 2; VI, 8, 6; VI, 10, 6; VI, 14, 11; VII, 24, 4; X, 10, 6.

Agelaus Stymphali f., VIII, 35, 9.

Agelaus Tegeates Pythionica, X, 7, 7.

Ageles Chius pugil Olympionica, VI, 15, 2.

Agelochus Tisameni f. Agiæ pater, III, 11, 5.

Agelus Neptuni f., VII, 4, 8.

Agemachus Cyzicenus Olympionica; ejus statua, VI, 13, 7.

Agenor Arei f., VII, 18, 5.

Agenor Pleuronis f., III, 13, 8.

Agenor Thebanus pugil; ejus statua, VI, 6, 2.

Agenor Triopæ f., I, 14, 2. rex Argivorum, II, 16, 1.

Agenor Trojanus occisus a Neoptolemo, X, 27, 2; X, 25, 6.

Agesarchus Æmostrati f. Tritæensis, VI, 12, 8.

Agesilas Lusensis Pythionica, VIII, 18, 8.

Agesilaus Archidami f., III, 8, 1; Archidami pater, VI, 4, 9. Spartæ
regnum Leotychidi præripit, III, 8, 8. altero pede claudus, _ib._ 10.
Aulide sacra facere vetatur, III, 9, 3. in Asiam trajicit, III, 9, 1.
domum redire cogitur, _ib._ 12; IV, 17, 5. Ætolis auxilium fert, III,
20, 10. in Ægyptum profectus rem bene gerit, _ibid._; Epaminondæ cedit,
IX, 14, 5; IX, 13, 2; ejus mors et sepultura, III, 10, 2.

Agesilaus Doryssi f. rex Lacedæm., sub quo leges Lycurgus, III, 2, 4.

Agesimeses. vid. sub v. Agamenes Sicyon.

Agesipolis Cleombroti f. rex Spartæ, I, 13, 5; III, 6, 2.

Agesipolis Pausaniæ f. rex Spartæ; ejus res gestæ et mors, III, 5, 7
_sq._ Mantineam capit, VIII, 8, 7.

Agetor Arcas argento se corrumpi patitur, V, 21, 3.

Agiadas Eleus pugilatu victor, VI, 10, 9.

Agias, Agelochi f., Lysandro prædicit victoriam; ejus statua, III, 11,
5.

Agidæ, seu Agiadæ, Eurysthenis posteri, III, 2, 1. eorum series, III, 2
— 6. sepulcra, III, 14, 2. ultimus Cleomenes Leonidæ, III, 7, 1.

Agis Archidami f. rex Spartæ, III, 8, 1. Eleis bellum infert, III, 8, 3.
filium suum spurium esse dicit, _ib._ 7.

Agis Archidami f. Agesilai n., III, 10, 5.

Agis Eudamidæ f. rex Spartæ, III, 10, 5. Megalopolim oppugnat, VIII, 27,
13. Pellenen capit, II, 8; VII, 7, 3; ad Mantineam superatur, VIII, 8,
11 et 10, 5 — 11; occumbit, VIII, 10, 8.

Agis Eurysthenis f., III, 2, 1.

Aglaia Gratia, IX, 35, 5.

Aglaophon Polygnoti pater, X, 27, 4.

Aglauros Cecropis f.; ejus mors, I, 2, 6; ejus septum sacrum, I, 18, 2.

Aglaus Psophidius per totam vitam beatus, VIII, 24, 13.

Agnaptus architectus, V, 15, 6; VI, 20, 10 et 13.

Ἀγνίτας. v. Æsculapius.

ἄγνος frutex, III, 14, 7.

ἄγνωστοι θεοὶ, I, 1, 4; V, 14, 8.

Ἀγῶνος effigies, V, 20, 3; V, 26, 3.

Agoneas Colophonius pater Hermesianactis, VI, 17, 4.

agonothetæ Olymp., V, 9, 4.

Agoracritus statuarius, Phidiæ disc. et amasius, IX, 34, 1.

Agorius Damosii f., V, 4, 3.

Agræ locus Atticæ, I, 19, 6.

Agræus Temeni f., II, 28, 3.

Agrigentinorum donarium, V, 25, 5.

Agrii filii Œneum Ætolia pellunt, II, 25, 2.

Agrolas Pelasgus vel Siculus, I, 28, 3.

Ἀγροτέρα. v. Diana.

ἀγυιὰ Eleis i. q. Atticis στενωπός, V, 15, 2.

Agyieus Hyperboreus, X, 5, 8.

Aiax Oilei f. Cassandram violat, I, 15, 2; X, 26, 3; cum Ulixe
simultatem exercet, X, 31, 1. Locris adest, III, 19, 12.

Aiax Telamonis f. Alcathoi successor, I, 42, 4. corpore procero, I, 35,
5. pictus, X, 31, 1. cum Hectore pugnat, V, 19, 2. posteri parum clari,
II, 29, 4. statua inter eponymos, I, 5, 2. templum, statua, honores, I,
35, 2 et 3. flos, _ib._ Achillis arma ad tumulum ejus delata, I, 35, 4.

Aiax uterque redivivus, III, 19, 13.

Aidoneus fl. Idæ, X, 12, 3 et 4.

Alabastrum marmor, I, 18, 9.

Alea festum Minervæ. vid. sub Aleæa.

Alagonia Eleutherolaconum opp., III, 21, 7; III, 26, 11.

Alalcomenæ opp. Bœotiæ, IX, 3, 4; IX, 33, 5.

Alalcomeneus Minervæ nutricius, IX, 33, 4.

Alalcomenia Ogygi f., IX, 33, 4.

Alalcomenias fons, VIII, 12, 7.

Ἀλάστωρ, I, 30, 1; VII, 11, 2; VIII, 24, 8.

Alazonum apes, I, 32, 1.

Alcænetus Theanti f., Lepreata Olympianica, VI, 7, 8.

Alcæus Amphitryonis pater, VII, 14, 2.

Alcæus poeta hymno in Mercurium, VII, 20, 4; proœmio in Apollinem, X, 8,
10.

Alcamenes Achæorum prætor, VII, 15, 8.

Alcamenes statuarius Praxitele antiquior, Phidiæ æqualis, I, 1, 5; I, 8,
4; I, 19, 2; I, 20, 3; I, 24, 3; II, 30, 2; V, 10, 8; VIII, 9, 1; IX,
11, 6.

Alcamenes Telecli f. rex Spartæ, III, 2, 7; IV, 4, 4; IV, 5, 9.

Alcander Lycurgo excutit oculum, III, 18, 2.

Alcathous Pelopis f. leonem Cithæronium conficit, I, 41, 3 et 6. muros
Megar. reficit, I, 41, 6; I, 2, 1 — 2. pater Peribœæ, I, 42, 2. filiorum
alterum interficit, I, 42, 6. ejus heroum, I, 43, 4.

Alcathous Porthaonis f., VI, 20, 17; VI, 21, 10.

Alce Celtica fera, V, 12, 1; IX, 21, 3.

Alcenor Perilai pater, Argivus, II, 20, 7.

Alcestis Peliæ f., V, 17, 11.

Alcestas Arybbæ f. Epirotarum rex, I, 11, 4.

Alcestas Tharypi f. Epirotarum rex, I, 11, 1.

Alcetus Alcinoi f. Arcas pugil, VI, 9, 2.

Alcibiadas Spartanus ab Achæis hostis judicatus; Romam missus eos
accusat, VII, 9, 2.

Alcibiades Arcadas et Eleos a Lacedæmoniis abstrahit, I, 29, 13; ejus
victoria Nem., I, 22, 7; statua a Samiis posita, VI, 3, 15.

Alcidamia Buni mater, II, 3, 10.

Alcidamidas Messenius Rhegium abit, IV, 23, 6.

Alcidocus Scopii f. ab Oxylo occisus, V, 3, 7.

Alcimachus Euphorbi pater Eretriensis, VII, 10, 2.

Alcimedon Arcadiæ campus, VIII, 12, 2.

Alcimedon heros; ejus filia et antrum, VIII, 12, 2.

Alcimi Hippocoonte nati heroum, III, 15, 1.

Alcinoe nympha, VIII, 47, 3.

Alcinus Arcas, VI, 9, 2.

Alcinus Eleus, VI, 1, 4.

Alcinus pater Nausicaæ, V, 19, 9.

Alcippe Martis f. ab Halirrhothio compressa, I, 21, 4.

Alcis Antipœni filia, IX, 17, 1.

Alcis Tisidis pater, IV, 9, 3.

Alcmæon Amphiarai f., II, 20, 5; V, 17, 4; VI, 17, 6. Amphilocho natu
major, X, 10, 4. divini cultus expers, I, 34, 3. exsul et vagus, ejus
uxores, filii, mors, VIII, 24, 7 — 10; statua, X, 10, 4.

Alcmæon Silli f., II, 18, 8.

Alcmæonidæ, II, 18, 9.

Alcman Laconica dialecto usus, III, 15, 2. de Dioscuris, I, 41, 4; III,
26, 2. de Gratiarum nominibus, III, 18, 6.

Alcmena Amphiarai et Eriphyles f., V, 17, 8. a Jove decepta, V, 18, 3.
in saxum versa, IX, 16, 7. ejus partus a Junone inhibitus, IX, 11, 3.
thalamus, IX, 11, 1. mors et sepulcrum, I, 41, 1. ara, I, 19, 3.

Alcon Hippocoontis f.; ejus monumentum, III, 14, 7.

Alcyone Atlantis f., II, 30, 8. duos filios Neptuno parit, IX, 22, 5.
soror Taygetes, III, 18, 10.

Alcyonia palus immensa profunditate, II, 37, 5.

Aleæ Arcadicæ situs, conditor, memorabilia, VIII, 23, 1; VIII, 27, 3.

Aleæa, festum Minervæ, VIII, 47, 4.

Alector Anaxagoræ f., II, 8, 5.

Ales fl. Colophon. admodum frigidus, VII, 5, 10; VIII, 28, 3.

Alesiæ locus Lacon., III, 20, 2.

Ἀλήσιον οὖδας, IX, 14, 3.

Alesius mons, VIII, 10, 1.

Aletes Hippotæ f. Corintho potitur, II, 4, 3; V, 18, 8.

Aleuadæ Leotychidem corrumpunt, III, 7, 9. Thessaliam Xerxi produnt,
VII, 10, 2.

Aleus pater Lycurgi, V, 5, 5; Aphidantis f., VII, 4, 4. Arcadiæ rex,
VIII, 4, 8. Aleam condit, VIII, 23, 1. Tegeam, VIII, 45, 1. ejus filii
et filia Auge, VIII, 4, 8, domus Tegeæ, VIII, 53, 10.

Alexander Ptolemæi φιλομήτορος frater, I, 9, 1.

Alexander Alexandri Magni e Rhoxane f., I, 6, 3. a Cassandro veneno
interemptus, IX, 7, 2.

Alexander Amyntæ f., VII, 25, 6.

Alexander Cassandri f., IX, 7, 3. a Demetrio occisus, _ib._ et IX, 10,
1; X, 36, 6.

Alexander Lysimachi f., I, 10, 4 et 5.

Alexander Magnus materno generer Epirota et Æacides, I, 9, 8. in Mimante
perfodiendo frustra laborat, II, 1, 5. tropæa nulla statuit, IX, 40, 9.
thoracem et hastam Æsculapio suspendit, VIII, 28, 1. Alexandriam condit,
V, 21, 9, Smyrnam, VII, 5. Pellenensibus tyrannum imponit, VII, 27, 7;
Thebas evertit, IX, 23, 5 et 6; IX, 25, 10. ab Anaximene Lampsacenis
placatur, VI, 18, 2. ejus pater Ammon, IV, 14, 8, filii et uxores, IX,
7, 2. iracundia, VI, 18, 2. felicitas, IV, 35, 4; VII, 10, 3. periculum
in Oxydracis, I, 6, 2. interitus, VIII, 18, 6; VIII, 7, 7. sepultura
Memphi, I, 6, 3; I, 7, 1. statua, I, 9, 4; Jovis habitu, V, 25, 1;
equestris, VI, 11, 1. genus a Cassandro exstinctum, IX, 7, 2. domus
Megalopoli, VIII, 32, 1.

Alexander Neoptolemi f., I, 11, 3, et 7.

Alexander Pheræus, VI, 5, 2; IX, 15, 1.

Alexander Pleuronius poeta epicus, II, 22, 7.

Alexander Priami f., III, 12, 6.

Alexander Pyrrhi f., IV, 35, 3.

Alexandra s. Cassandra Priami f., III, 19, 6. ejus templum et signum,
_ib._; III, 26, 5.

Alexandria Ægypti urbs, V, 21, 9; VIII, 33, 3. trans Pharum, VI, 23, 6.
Alexandrinorum, ἐπιχλήσεις, V, 21, 12.

Alexandria Troadis urbs, X, 12, 4.

Alexanor Machaonis f. Æsculapio avo templum statuit, II, 11, 5. a
Sicyoniis colitur, _ib._ 6 et 23, 4. Polemocratis frater, II, 38, 6.

Alexiarus locus Bœotiæ, IX, 25, 7.

Alexibius Arcas Olympionica; ejus statua, VI, 17, 4.

Aleximachus Phocensis; ejus virtus, mors, statua, X, 22, 3.

Alexinicus Eleus Olympionica, VI, 17, 7.

Alexis Sicyonius Canthari pater, VI, 3, 6.

Alimusii, demus Atticus, I, 31, 1.

Aliphera Arcadiæ opp., VIII, 26, 5; VIII, 27, 4, 7.

Alipherus Lycaonis f. Alipheræ conditor, VIII, 3, 4; VIII, 26, 6.

Alizonum apes v. s. Alazon.

Almones v. Olmones.

Almus v. Halmus.

Aloeus Solis f., II, 1, 1; II, 3, 10. ejus filiorum interitus et
sepulcra, IX, 22, 6.

Alope Cercyonis filia, I, 5, 2; Hippothoontis mater; ejus mors et
sepulcrum, I, 39, 3. Chœrili fabula, I, 14, 3.

Alopecus Irbi f., III, 16, 9.

Alpheæa v. Diana.

Alphesibœa Phegei f. uxor Alcmæonis, VIII, 24, 8.

Alpheus Lacedæmonius post Leonidam fortissimus, ejus templum, III, 12,
9.

Alpheus Pisæ fl., III, 8, 4. septem Elidis fluvios recipit, V, 7, 1; VI,
22, 6. Jovi amicus, V, 13, 11. Dianam amat, VI, 22, 9; Arethusam, V, 7,
2. oleastrum gignit, V, 14, 3. ejus fontes et meatus, V, 7, 1; VIII, 44,
3. transitu statis diebus interdictum feminis, V, 6, 7. effigies, V, 10,
7. ara et cultus, V, 14, 6; ei comam alit Leucippus, VIII, 20, 3.

Alphius pictus, X, 25, 3.

ἀλφὸς, V, 5, 11.

Alphion locus Laconiæ, III, 18, 2.

Althæa Thestii f., VIII, 45, 6, Meleagri mater, X, 31, 3 — 4.

Althepia regio, II, 30, 5.

Althepus Neptuni f., Trœzeniorum rex, II, 30, 50; II, 32, 8.

Altis Jovis Olympici lucus, V, 10, 1. aræ ibi positæ, V, 14, 4 — 15, 9.
paludosa, V, 11, 10. platanis consita, V, 17, 11.

Alxion Œnomai pater, V, 1, 6.

Alyattæ Lydorum regis crater, X, 16, 1. ætas, V, 10, 3.

Alycæa Arcadiæ opp., VII, 27, 3.

Alypus Sicyonius statuarius, VI, 1, 3; VI, 8, 5; X, 9, 10.

Alyssus fons rabiem sanans, VIII, 19, 3.

Amadocus Hyperboreus, I, 4, 4.

Amaltheæ cornu, IV, 30, 6; VI, 19, 6; VI, 25, 4; VII, 26, 8.

Amarynceus Pyttii f. Elei regni particeps, V, 1, 11; V, 3, 4.

Amarythus opp. EubϾ, I, 31, 5.

Amathus opp. Cypri, IX, 41, 2.

Amazonum expeditio contra Athenienses, I, 41, 7. invicta fortitudo, I,
15, 2. quousque progressæ sint, III, 25, 3. Dianam Ephesiam dedicant,
IV, 31, 7; supplices ad eam confugiunt, VII, 2, 7.

Ἀμαζονιχὴ ἀσπὶς, I, 41, 7.

Ambraciotæ Thesprot. pop., V, 23, 2. Molossos vincunt; donarium, Delphos
mittunt, X, 18, 4. ab Augusto Nicopolin translati, V, 23, 3.

Ambrosus heros, X, 36, 3.

Ambrosus opp. Phocidis, IX, 13, 3; X, 3, 2; X, 36, 1. ejus muri, IV, 31,
5; X, 36, 3.

Amertes Eleus Olympionica; ejus statua, VI, 8, 1.

Amilichus Achaiæ fl., VII, 19, 5.

Amilus Arcadiæ vicus, olim urbs, VIII, 13, 5.

Aminius fl. Arcadiæ, VIII, 29, 5.

Ammon unde appellatus, IV, 23, 10. Alexandri M. pater, IV, 14, 7. ei ara
a Ptolemæo Lagi posita, IX, 16, 1, ab Eleis, V, 15, 11. templum signum
hymni a Pindaro dedicati, IX, 16, 1. templum et oraculum, III, 18, 3;
III, 21, 8; VI, 8, 3; VIII, 11, 11. signa, VIII, 32, 1; X, 13, 5.

Ammonii Libyæ pop., III, 18, 3; IX, 16, 1.

Amnisus Cretæ opp., I, 18, 15.

Amoris natales, IX, 27, 2: aræ, I, 30, 1; VI, 23, 3: comites, I, 43, 6:
cultus præcipuus apud Thespienses, IX, 27, 1: festum et ludi, IX, 3, 3:
signa, III, 26, 5. alatus, I, 33, 7. fortunæ adstat, VII, 26, 8;
Gratiis, VII, 24, 7. cum Anterote contendit, VI, 23, 5. lyram tenet, II,
27, 3. Venerem emergentem excipit, V, 11, 7.

Amoris infausti exempla, VII, 19, 2; VII, 21, 1.

Amphea opp. Messeniæ a Lacedæmoniis capitur, IV, 5, 8.

Amphialus pictus, X, 25, 3.

Amphianax Antimachi f., III, 25, 10.

Amphiaraus Phoronides, VII, 17, 7. Oiclis f., III, 12, 5; VI, 17, 6;
Alcmæonis et Amphilochi pater, II, 18, 4; II, 20, 5. aprum Calydonium
venatur, VIII, 45, 7; cum Lycurgo pugnat, III, 18, 12. Melanippum
occidit, IX, 18, 1. vaticinandi arte imbuitur, II, 13, 7. hiatu terræ
absorbetur, I, 34, 2; II, 23, 2, 3; IX, 8, 3; IX, 19, 4. somnia
interpretatur, I, 34, 5; ejus familia in arce Cypseli repræsentata, V,
17, 7; consecratio et cultus, I, 34, 4 et II, 37, 5; templum, II, 23, 2;
heroum, III, 12, 5; signum curule, X, 10, 3.

Amphicea s. Amphicæa, opp. Phocidis, X, 3, 2; X, 33, 9.

Amphicles Agidis f., III, 16, 9.

Amphiclus Eubœensis Chium obtinet, VII, 4, 9.

Amphictyon Deucalionis f., X, 8, 1. Atheniensium rex, I, 2, 5 et 6.
Itoni pater, IX, 1, 1 et III, 4, 1.

Amphictyones unde dicti, X, 8, 1. Delphicum templum restituunt, X, 5,
13. Pythicos ludos instituunt, VI, 14, 10; X, 7, 4; X, 33, 8. præmia
victoribus tribuunt, VI, 4, 3. Cirrhæis bellum inferunt, X, 37, 6.
Scyllidi et filiæ statua ponunt, X, 19, 1. Phocenses multant, X, 2, 1.
eorum numerus, X, 8, 4; concilii locus, VII, 24, 4. civitates et populi,
X, 8, 2; donarium de multa Phocensium, X, 15, 1 et 7.

Amphictyonia Argivorum, IV, 5, 2.

Amphidamas Alei f., VIII, 4, 8.

Amphilochus Amphiarai f., II, 18, 4; II, 20, 5. Alcmæone minor natu, X,
10, 4. ejus oraculum et ara, I, 34, 3; heroum, III, 15, 8. liberorum
ara, I, 34, 3.

Amphilochi pop., II, 18, 5.

Amphilytus Bacchiades, Eumeli pater, II, 1, 1.

Amphimachus Cteati e Theronice f. Eleorum princeps, V, 3, 3.

Amphimachus Polyxeni f., V, 3, 4.

Amphimarus Neptuni f., IX, 29, 6.

Amphion Cnossius Acestoris f. Ptolichi disc., VI, 3, 5; X, 15, 6.

Amphion Iasii f., IX, 36, 8.

Amphio et Zethus Antiopes f. Thebas condunt, II, 6, 4; IX, 5, 6. eorum
monumentum et sacra, IX, 17, 4; X, 32, 11. Amphion affinis Tantalo, et
musicæ magicæque peritus, IX, 5, 7; VI, 20, 18, νήτην invenit, IX, 8, 4.
apud inferos pœnas dat, IX, 5, 8. domus ejus excisa, IX, 5, 9. liberorum
interitus, II, 21, 9. rogus, IX, 17, 2. monumenta, IX, 16, 7.

ad Amphipolim prælium, I, 10, 2.

Amphiptolemus Samius, Asii pater, II, 6, 4; VII, 4, 1.

Amphissa Locrorum urbs, III, 9, 9; X, 22, 13; X, 38, 4.

Amphissa Macaris ab Apolline amata; ejus sepulcrum, X, 38, 4.

Amphissenses genere Locri ab Arato invaduntur, II, 8, 4. Phocenses
lacessunt, III, 9, 9.

Amphisthenes Amphiclis f., III, 16, 9.

Amphithemis Thebanus pecuniam a Persis accipit, III, 9, 8.

Amphitrite Theseo coronam donat auream, I, 17, 3. signa ejus, II, 1, 7,
et 8.

Amphitryo Alcæi et Laonomes f., VIII, 14, 2. ejus domus, IX, 11, 1.
exsilium, _ib._ donaria, IX, 10, 4; IX, 17, 3. sepulcrum, I, 41, 1.

Amphitus fl., IV, 33, 3.

Amphoterus Alcmæonis f., VIII, 24, 9.

Amphrysus v. Ambrysus.

Ampyx Peliæ f., VII, 18, 5, Mopsi pater, V, 17, 10.

Amyclæ, III, 18, 7 — 19, 6. ab Amycla conditæ, III, 1, 3. a Spartanis
expugnatæ, III, 2, 6. in vicum versæ, III, 19, 6. ab Aristomene captæ,
IV, 18, 3.

Amyclæenses a Doriensibus victi, III, 12, 9. ab Iphicrate cæsi, III, 10,
1.

Amyclæus statuarius, X, 13, 7.

Amyclas Lacedæmonis f., III, 1, 3; VII, 18, 5. ejus filia Laodamia, X,
9, 5. Niobes f., II, 21, 9.

Amygdalus e genitalibus Attis nata, VII, 17, 11.

Amymone Danai f., II, 37, 1; IV, 35, 2.

Amymone fl. in Corinthiorum ditione, II, 37, 1; V, 17, 11.

Amyntas Hellanici f. Ephesius, pancratiastes, VI, 4, 5.

Amyntas Philippi pater ejus statua, V, 20, 10.

Amythaon Crethei f. Olympicos ludos instituit, V, 8, 2.

Amythaon Melampodis pater, II, 18, 4; VI, 17, 6.

ἀναβάται, V, 9, 2.

Anacharsis sapientis nomen petit, I, 28, 8.

Anaclethra saxum, I, 43, 2.

Anacreon Teius Polyrati familiaris, I, 2, 3. post Sappho carmina
amatoria scripsit, I, 25, 1.

Anæa urbs, VII, 4, 3.

ἄναχτες Dioscuri, II, 22, 6. pueri, X, 38, 7.

Anactoria quæ postea Miletus, VII, 2, 5.

Anactorii Corinthiorum coloni transferuntur Nicopolin, V, 23, 3.

Anactoron Phliasiorum, II, 14, 4.

Ἀνάγχης, II, 4, 6.

Anagyrasii demus Atticus, I, 31, 1.

Anaphlystus Trœzenis f. demi Attici conditor, II, 30, 9.

Anauchidas Eleus lucta Olympionica, V, 27, 12; VI, 14, 11; VI, 16, 1.

Anax Terræ f., I, 36, 6. Anactoriam condit, VII, 2, 5.

Anaxagoras Ægineta statuarius, V, 23, 3.

Anaxagoras Argivorum rex, Megapenthis f., II, 18, 4.

Anaxagoridæ Argivorum reges, II, 18, 5; II, 30, 10.

Anaxander Eurycratis f. Spartæ rex, III, 3, 4; IV, 15, 3. Leandridis
maritus; Messeniam populatur, III, 14, 4. a Messeniis funditur, IV, 16,
2. epistola ab hostibus intercepta, IV, 22, 6.

Anaxander Laced. Olympionica, VI, 1, 7.

Anaxandra Thersandri f.; ejus ara, III, 16, 6.

Anaxandrides Leontis f. rex Spartæ ejus uxores et liberi, III, 3, 5.

Anaxias s. Anaxis et Mnasinus Dioscurorum f., eorum statuæ, II, 22, 5;
in solio Apollinis Amyclæi, III, 18, 13.

Anaxibia Agamemnonis soror, mater Pyladis, II, 29, 4.

Anaxicrates Athen. archon, X, 23, 14.

Anaxidamus Zeuxidami f. Spartæ rex, III, 7, 6; IV, 15, 3.

Anaxilas Rhegii tyrannus, V, 26, 4. Messenios in Italiam arcessit, IV,
23, 6.

Anaximenis historici stratagemata, VI, 18, 2 — 4.

Anaxippus Mendæus Herculis statuam dedicavit Olympiæ, V, 25, 7.

Anaxirrhoe Coroni f. Epei uxor, V, I, 6.

Anaxis v. Anaxias.

Ancæus Lycurgi f. Argonauta, VIII, 4, 10. Meleagri socius in conficiendo
apro Calydonio; ab apro interficitur, _ib._ et VIII, 45, 2 et 7.

Ancæus Neptuni ex Astypalæa f. Lelegum rex, ejus uxor et liberi, VII, 4,
1.

Anchesmus mons Atticæ, I, 32, 2.

Anchialus, X, 27, 3.

Anchionis Olympionica, v. Chionis.

Anchirrhoe, VIII, 31, 4.

Anchisæ monumentum, VIII, 12, 8.

Anchisia mons Arcadiæ, VIII, 12, 8.

Ancora a Mida inventa, I, 4, 5.

Ancyra opp. Phrygiæ a Mida conditum, a Gallis captum, I, 4, 5.

Andania urbi nomen dat, IV, 1, 8; IV, 33, 6.

Andania Messeniorum regia, IV, 1, 2; IV, 3, 7. initiorum sedes, IV, 3,
10. præstantis juventutis ferax, IV, 14, 7. deseritur, IV, 26, 6. ejus
rudera, IV, 33, 6.

Andræmon Codri f. Leleges Lebedo expulit, VII, 3, 5.

Andræmon Thoantis pater, V, 3, 7, ejus uxor et monumentum, X, 38, 5.

Andreas Argivus statuarius, VI, 16, 7.

Andreis regio et urbs ab Andreo nominata, IX, 34, 6; IX, 36, 1.

Andreus Penei f., IX, 34, 6. Andrum condit, X, 13, 4. ejus uxor, IX, 34,
9.

Andriorum Bacchanalia, VI, 26, 2; donarium, X, 13, 4. Andrii a quo nomen
habeant, _ibid._

Andriscus Persei f., VII, 13, 7.

Androcles Androclis nepos Messenius, IV, 16, 2; prœlio contra
Lacedæmonios cadit, IV, 17, 9.

Androcles Phintæ f. Messeniorum rex, IV, 4, 4. cum Antiocho contendens
pugna cadit, IV, 5, 6. ejus posteri, IV, 14, 3; IV, 15, 7.

Androclea Antipœni, IX, 16, 1.

Androclides Thebanus ab Artaxerxe corruptus, III, 9, 8.

Androclus Codri f. Ephesum occupat, VII, 2, 8. Samum capit, VII, 4, 2.
cadit in pugna, VII, 2, 8. ejus sepulcrum, _ib._ 9.

Androdamas Phliantis et Chthonphyles f., II, 6, 6; II, 7, 6; II, 12, 6.

Androgei pater et cædes, I, 27, 10. ara, I, 1, 2; I, 1, 4.

Andromache Hectoris uxor, X, 25, 9; Pyrrhi, I, 11, 1. Heleni, _ib. et_
II, 23, 6. ex Heleno mater Molossi, Pieli, Pergami, Cestrini, I, 11, 1;
cum Pergamo in Asiam redit, I, 11, 2.

Andromachus Abderita, pater Pythis, VI, 14, 12.

ἀνδροφάγος bellua, IX, 2, 4.

Andropompus Bori f., II, 18, 8. Xanthum dolo occidit, IX, 5, 16.

Androsthenes Athen. statuarius Eucadmi disc., X, 19, 4.

Androsthenes Lochæi f. pancratiastes, VI, 6, 1.

Androtion ἐν τῇ συγγραφῆ τῇ Ἀτθίδι, VI, 7, 6. de Amphictyonibus, X, 8,
1.

Anemosa vicus Arcadiæ, VIII, 35, 9.

Angelion et Tectæus statuarii, Dipœni et Scyllidis disc., II, 32, 5; IX,
35, 3.

Anguillæ Copaides, IX, 24, 2.

Anigræa via in Pelopon., II, 38, 4.

Anigrides nymphæ, V, 5, 11.

Anigrus fl., V, 5, 3. olim Minyeius, V, 6, 3. ejus ostium, fons, odor,
V, 5, 7.

Anima hominis immortalis esse traditur a Chaldæis et Magis, IV, 32, 4.

Animalia quibusdam regionibus peculiaria, II, 28, 1. alba insolita,
VIII, 17, 3. variant pro cœli et terræ diversitate, IX, 21, 6.

Anio Italiæ fl., IV, 35, 10.

Annibal in terra Libyssa inhumatus, VIII, 11, 11.

Annulus gemmatus, X, 30, 4.

Anochus Adamatæ f., Tarentinus stadio et diaulo Olympionica; ejus
statua, VI, 14, 11.

Anolympiades, VI, 22, 3.

Anonus Laconiæ fons, III, 20, 7.

Anser puellæ ludicrum, IX, 39, 2.

Antæus, IX, 11, 6.

Antagoras Cous, III, 4, 9.

Antagoras Rhodius Antigono familiaris, I, 2, 3.

Antalcidæ pax, IX, 1, 4; IX, 13, 2.

Antander Messeniorum dux, IV, 7, 4; contra Lacedæmonios pugnans cadit,
IV, 10, 5.

Antasus (Antassus) Melanis pater, II, 4, 4; V, 18, 7.

Antenor statuarius, I, 8, 5.

Antenor Trojanus Menelaum et Ulyssem hospitio excipit, X, 26, 7. ejus
uxor et liberi, X, 27, 3. domus insigne, _ib._

Anteros, VI, 23, 3 et 5; I, 30, 1.

Anthas Neptuni et Alcyones f. Trœzeniorum rex, II, 30, 8; IX, 22, 5.

Anthea Achaiæ opp. ab Eumelo et Triptolemo conditum, VIII, 18, 3 et 6.

Anthea s. Thuria Messeniæ opp., IV, 31, 1.

Anthea Trœzeniæ opp., II, 30, 8.

Antheas Eumeli f.; ejus mors, VII, 18, 3.

Anthedon nympha, IX, 22, 2.

Anthedon opp. Bœotiæ, VI, 10, 1; IX, 22, 5; IX, 26, 2.

Anthemocritus a Megarensibus occisus; monum., I, 36, 3.

Anthene, v. Athene vicus.

Anthium puteus, I, 39, 1.

Anthracia nympha Arcadica; ejus statuæ, VIII, 31, 4; VIII, 47, 3.

Anticlea Dioclis filia, IV, 30, 2.

Anticlea Ulixis mater, picta, X, 29, 8.

Anticyra opp. Phocidis, olim Cyparissus, X, 36, 5. excisa, VII, 7, 9; X,
3, 1; X, 36, 6.

Anticyreus Herculi æqualis, X, 36, 5.

Antigone Polynicem fratrem cremat, IX, 25, 2.

Antigonea quæ ante Mantinea, VIII, 8, 11.

Antigoni expeditio contra Ptolemæum Lagi, I, 6, 4. filius Demetrius
_ib._ pugna contra Lysimachum; mors, I, 6, 7; I, 16, 1. statuæ, VI, 11,
1; VI, 16, 2; X, 10, 2.

Antigonus Demetrii f., II, 34, 1. a Lysimacho superatur, I, 10, 2.
Macedoniam recuperat, I, 13, 7; I, 16, 2. a Pyrrho fugatur, I, 13, 2.
Eleis tyrannum imponit, V, 5, 1. Pyrrhum in Peloponneso adoritur, I, 13,
7. Atticam invadit, I, 1, 1; I, 7, 3; I, 30, 4; III, 6, 4. contra Gallos
auxilia mittit, X, 20, 5. ejus statua, VI, 15, 7.

Antigonus Philippi tutor, II, 8, 4; VI, 16, 3; VIII, 8, 11. patruelis et
vitricus, VII, 7, 4. Arato auxilium fert, II, 9, 2 — 3. Cleomenem
superat, VIII, 49, 5.

Antilochus in ins. Leuce, III, 19, 13. pictus, X, 30, 3. ejus f. Pæon,
II, 18, 8.

Antimachus poeta, VIII, 25, 4 et 9; IX, 35, 5.

Antimachus Thrasyanoris f., II, 19, 1; Amphianactis pater, III, 25, 10.

Antimenes Deiphontis f., II, 28, 6.

Antinoe seu Autonoe Cephei f., VIII, 8, 4; ejus sepulcrum, VIII, 9, 5.

Antinoe Peliæ filia, VIII, 11, 3.

Antinoi Bithyniensis honores divini, VIII, 9, 7.

Antiochia Syriæ caput, VIII, 29, 3.

Antiochus Alcibiadis gubernator, III, 17, 4; IX, 32, 6.

Antiochus Herculis et Mideæ f., I, 5, 2; II, 4, 3; X, 10, 1.

Antiochus Lepreata; ejus statua, VI, 3, 9.

Antiochus (M.) a Romanis victus, VIII, 50, 4; VII, 8, 3. Atheniensibus
remittit statuas a Xerxe asportatas, I, 8, 5. donaria ejus, V, 12, 4.

Antiochus Messeniorum rex, IV, 4, 4; IV, 5, 8.

Antiochus Phocensium dux, X, 20, 3.

Antiochus (Soter), I, 7, 3; I, 16, 1. post Demetrium captum restitutus,
X, 12, 10. contra Gallos auxilia mittit, X, 20, 5.

Antiochus Syracusanus Xenophanis f. ὲν τῇ Σιχελιώτιδι συγγραφῇ, X, 11,
3.

Antiope Amazon, I, 2, 1; I, 41, 7.

Antiope Thebana, Nyctei vel Asopi f. ab Epopeo rapta, II, 6, 1. ejus f.,
_ib._ 4; IX, 25, 3. spelunca et partus, I, 38, 9. furor, IX, 17, 6.
simulacrum, II, 10, 4. monumentum, IX, 17, 4 et 6.; X, 32, 10.

Antiophemus Musæi pater v. Antiphemus.

Antipater Cassandri pater, I, 25, 3; IX, 7, 1. a proditoribus in Græcos
concitatur, VII, 10, 4. ad Cranonem prœlium committit, X, 3, 4.

Antipater Cassandri f. matricidii pœnas luit, IX, 7, 3.

Antipater Clinopatri f. Milesius, pugil Olympionica, VI, 2, 6.

Antiphanes Argivus statuarius, Periclyti disc., V, 17, 4; X, 9, 6 et 8
et 12.

Antiphanes Tegeatis leges dat, VIII, 48, 1.

Antiphemus Musæi pat., X, 5, 6; X, 12, 11.

Antiphemus Gelæ conditor, VIII, 46, 2.

Antiphilus architectus, VI, 19, 7.

Antiphus Ganyctoris f., IX, 31, 6.

Antipœni filiæ mortem oppetunt pro patriæ salute, IX, 17, 1.

antiquiora nomina sectari Græcos, VII, 17, 7; VII, 26, 4.

Antitheus archon Athen., VII, 17, 1.

Antonini Pii laudes, VIII, 43, 1; apud Epidaurios opera præclara, II,
27, 6.

Antoninus alter Pii f., VIII, 43, 6.

Antonius cum Cæsare bellum gerit, IV, 31, 1; VIII, 8, 12.

Antra memorabilia, X, 32, 2 — 6.

Anyte poetria, X, 38, 13.

Anytus Titan, VIII, 37, 5.

Ἀοιδὴ Musa, IX, 29, 2.

Aones Bœtiæ incolæ, IX, 5, 1.

Aoris Arantis f.; ejus soror, II, 12, 5.

Aornon locus Thesprotiæ, IX, 30, 6.

Aous fl., IV, 34, 3.

Apame Antiochi Seleucidæ f., I, 7, 3.

Apelles pictor, IX, 35, 6.

Apelles statuarius, VI, 1, 6.

ἀπήνη, V, 9, 2.

Aper Calydonius, Erymanthius, Cromyonius, I, 27, 9. Arcadici venatio, V,
10, 9. apri albi, VIII, 17, 3. ad pugnam commissi, III, 14, 10.
immolati, VII, 18, 12. aper cum leone ad currum junctus, III, 18, 16,
apri caput ferreum, X, 18, 6.

Aperopia ins., II, 34, 9.

Apes ad Pindari juvenis labra favos affingunt, IX, 23, 2. Trophonii
oraculum præmonstrant, IX, 40, 2. mansuetæ, I, 32, 1. ab apibus templum,
X, 5, 9.

Apesas mons, II, 15, 3.

Aphæa vel Britomartis dea, II, 30, 3.

Aphareus Perieris f. Messeniæ rex, III, 1, 4. Arenen urbem condit, IV,
2, 4; IV, 3, 7. ejus filii ib. interemti, IV, 3, 1; non Spartæ sepulti,
III, 14, 7. monumentum, III, 11, 11. ejus et filiorum picta imago, IV,
31, 11.

ἄφεσις τῶν ἵππων Ol., V, 15, 5; VI, 20, 10.

Aphetæi signum, III, 13, 6.

Aphetais Spartæ via, III, 12, 1 et 5 et 8.

Aphidantea sors, VIII, 4, 3.

Aphidantes demus Tegeat., VIII, 45, 1.

Aphidas Arcadis f., VIII, 4, 2; VIII, 45, 1; X, 9, 5.

Aphidas, rex Athen., VII, 25, 1.

Aphidna, I, 41, 3. a Dioscuris capta, I, 17, 5; II, 22, 6; III, 17, 2;
III, 18, 4.

ἀφνειὸς v. Mars.

Aphrodisias opp. Lacon., III, 22, 11; VIII, 12, 8.

Aphrodision Arcad., VIII, 44, 2. silva, VIII, 25, 1.

Aphrodisienses Cares, I, 26, 5.

Aphytæi Ammonem colunt, III, 18, 3.

Aphytis a Lysandro obsessa, III, 18, 3.

Apia regio, II, 5, 7.

ex apio coronæ Nem., VIII, 48, 2.

Apis Ægyptiorum deus, I, 18, 4. ejus fanum et oraculum, VII, 22, 4.

Apis Iasonis f. ab Ætolo interfectus, V, 1, 8.

Apis Telchinis f. a quo Apia regio nomen habet, II, 5, 7.

Apobathmi, locus Corinthicaæ regionis, II, 38, 4.

ἄποιχοι urbes Atheniensium, I, 18, 6.

Apœcus Melanthi pronepos Iones ducit Teum, VII, 3, 6.

Apollo Pythonem necat; expiatur, III, 7, 7; Alcathoum adjuvat, I, 42, 2.
Amphissam amat, X, 38, 4. barbare consulenti barbare respondet, IX, 23,
6. boves pascit, VII, 20, 3 — 4. cervam prensat, X, 13, 5. citharam
invenit, V, 14, 8; III, 24, 1; VIII, 31, 3. cum Hercule de tripode
contendit, III, 21, 8 et X, 13, 7; cum Mercurio de lyra, IX, 30, 1.
Leucippi in amore Daphnes, Lini in cantu æmulus, VIII, 20, 4; IX, 29, 6.
Mercurium cursu, Martem pugilatu vincit, V, 7, 10. Tegeatas Latonæ
contemtores ulciscitur, VIII, 53, 1 _sq._ Musarum choro præcinit, V, 18,
4. pater Aristæi, X, 17, 3; Chæronis, IX, 40, 5; Delphi, X, 6, 3;
Dryopis, IV, 34, 11; Eleutheris, IX, 20, 1; Epidauri, II, 26, 2; Hilairæ
et Phœbes, III, 16, 1; Iami, VI, 2, 5; Lini, II, 19, 8; Lycori, X, 6, 3;
Melanei, IV, 2, 2; Onci, VIII, 25, 4; Phylacidæ et Phylandri, X, 16, 5;
Pythaei, II, 35, 2; Teneri, IX, 26, 1. tænia redimitur, I, 8, 4.
tibicinus reconciliatur, II, 22, 9.

Apollinis ara cum Mercurio communis, V, 14, 8. lucus, I, 21, 7; III, 13,
5. oraculum Abis, X, 35, 1. signa, VIII, 30, 3; X, 24, 5; X, 32, 6.
spelunca, X, 32, 6. templa, IV, 36, 7; IX, 2, 1; IX, 22, 1; IX, 24, 4;
IX, 41, 1; X, 12, 8. uxor, X, 12, 2.

Ἀπόλλων ἀγοραῖος, I, 41, 3. ἀγυιεὺς, I, 31, 6; II, 19, 8; VIII, 32, 4;
VIII, 53, 1 et 6. Αὶγύπτιος, II, 27, 6. ἀχέσιος, VI, 24, 6. ἀχρείτας,
III, 12, 8. Ἄχτιος, VIII, 8, 11. ἀλεξίχαχος, I, 3, 4; VI, 24, 6; VIII,
41, 8. Ἀμαζόνιος, III, 25, 3. Ἀμυχλαιος, III, 16, 2; III, 18, 8 — 19, 5.
ἀρχηγέτης, I, 42, 5. ἀργεώτας, IV, 34, 7. βοηδρόμιος, IX, 17, 2. ὲν
Βραγχίδαις, I, 16, 3; VII, 5, 4; VIII, 46, 3; IX, 10, 2. δειραδιώτης,
II, 24, 1. δεχατηφόρος, I, 42, 5. δελφίνιος, I, 19, 1. Δήλιος, IX, 40,
4. ἐν Διδύμοις, II, 10, 5; VII, 2, 6. Διονυσόδοτος, I, 31, 4. Ἕχατος, X,
12, 6. ἐπιβατήριος, II, 32, 2. ἐπιχούριος, VIII, 30, 4; VIII, 38, 8;
VIII, 41, 7. Ἠλεῖος, VIII, 46, 3. θεάριος, II, 31, 5. θεοξένιος, VII,
27, 4. θέρμιος, V, 15, 7. θυρξεὺς, VII, 21, 3. Ἰσμήνιος, II, 10, 5; IV,
27, 6; IV, 32, 5; IX, 10, 2 et 5; Καρινός (_?_), I, 44, 2. Καρνεῖος, II,
10, 2; II, 11, 2; III, 13, 3; III, 14, 6; II, 21, 8; III, 24, 8; III,
25, 10; III, 26, 5 et 7; IV, 31, 1. Καρνεῖος στεμματίας, III, 20, 9.
Κερεάτας, VIII, 34, 5. Κλάριος, II, 2, 8. Κόρυνθος, IV, 34, 7. Λατῷος,
I, 44, 10. Λύνιος, I, 19, 3; II, 9, 7; II, 19, 3; VIII, 40, 5. Μαλεάτης,
II, 27, 7; III, 12, 8. Μοιραγέτης, X, 24, 4. Μουσηγέτης, I, 2, 5.
Ὀγχαῖος s. Ὀγχαιάτης, VIII, 25, 9 et 11. ὄριος, II, 35, 2. Παιὼν, I, 34,
3. παρνόπιος, I, 24, 8. Παῥῥάσιος, VIII, 38, 8. πατρῷος, I, 3, 4.
πλατανίστιος, II, 34, 6. προόφιος, I, 32, 2. προστατήριος, I, 44, 2.
Πτῷος, IV, 32, 5; IX, 23, 6. Πυθαεὺς, II, 35, 2; II, 36, 5; III, 10, 8;
III, 11, 9. Πύθιος, I, 19, 1; I, 42, 5; II, 31, 6; V, 15, 4; VIII, 15,
5; VIII, 54, 5. Σιταλχας, X, 15, 2. σμινθεὺς, X, 12, 5, et 6. σπηλαἷτης,
X, 32, 5. σπόδιος, IX, 11, 7; IX, 12, 1.

Apollodorus Athen. dux; ejus sepulcrum, I, 29, 10.

Apollodorus Cassandriæ tyrannus, IV, 5, 4.

Apollodorus Trœzenius; ejus statua, X, 9, 10.

Apolloneatis (-iatis) tribus Tegeatica, VIII, 53, 6.

Apollonia in mari Ionio, V, 22, 3; VI, 14, 13. Corcyræorum colonia, V,
21, 12.

Apollonius Rhodius, II, 12, 6.

Apollophanes Arcas de Æsculapio responsum a Pythia accipit, II, 26, 7.

Appius in Græciam missus, VII, 9, 3.

Apteræi Cret., X, 5, 10. sagittarii, IV, 20, 8.

Aqua colore et natura varia, IV, 35, 9 — 12. fervens in Mæandro, VIII,
7, 3. dulcis e mari, VIII, 7, 2. marina in arce Athen. et in templo
Mantin. VIII, 10, 4; I, 26, 5. grave olens Anigri fluvii, V, 5, 7.
amoris oblivionem inducens, VII, 23, 3. futura portendens, III, 23, 8;
VII, 21, 12. fatidicas efficiens mulieres, X, 24, 7. lavantibus
salutaris, VI, 22, 7. canis rabiosi morsus sanans, VIII, 19, 3. natantes
absorbens, II, 37, 6. pisces non ferens, V, 5, 8; V, 7, 5. viva corpora
sustinens, mortua mergens, V, 7, 5. e rupe lanceæ et thyrsi ictu
provocata, III, 24, 2; IV, 36, 7. aquæ calidæ balneum, II, 34, 1. aquas
subire quæ feminæ possint, X, 1, 92.

Aquila in sceptro Jovis Olympii, V, 11, 1; in scuto Aristomenis, IV, 16,
7; quem præcipitem subjectis alis devexit, IV, 18, 5. ærea Olympiæ, VI,
20, 12. alba (χυχνίας), VIII, 17, 3.

Ara lignea, IX, 3, 7. quadrangula, V, 14, 5. e sanguine victimarum, V,
13, 11. e cinere, V, 13, 8; V, 14, 8 et 10; IX, 11, 7. e crudo
laterculo, VI, 20, 11. aræ solubiles, VI, 24, 3.

Arabia deserta Stymphalidum patria, VIII, 22, 4.

Arachnæum mons Argivus; ejus nomen antiquum, II, 25, 10.

Arachnarum prodigia, IX, 6, 6.

Aracus Lacedæmonius; ejus statua, X, 9, 9.

Aræthyrea Arantis f., II, 12, 5.

Arainum locus Laconiæ, III, 24, 10.

Arantia urbs et regio, II, 12, 4.

Arantinus collis, II, 12, 4, et 5.

Aras Arantiæ conditor; ejus liberi et sepulcrum, II, 12, 4, _sq._

Arateum heroum, II, 8, 1; II, 9, 4.

Aratus Sicyonius Cliniæ, II, 8, 2; VI, 12, 5, vel Æsculapii f., II, 10,
3; IV, 14, 8. de universa Græcia bene meritus, VIII, 52, 5.
Mantinentibus opem fert, VIII, 8, 11; VIII, 10, 6. ejus res gestæ, II,
8, 2, — 9, 4. adversus Agidem strategema, VIII, 10, 7. signum, II, 7, 5;
VI, 12, 5.

Ἀράτου τεῖχος, VI, 19, 6.

Aratus Solensis Antigono familiaris, I, 2, 3.

Araxus promont. Peloponnesis, VI, 26, 10.

Arba vel potius Aroa, urbs Achaiæ, VII, 18, 6.

Arbores vetustate insignes, VIII, 23, 5. arbores signis conficiendis
idoneæ, VIII, 17, 2.

Arca Cypseli, V, 17, 5, — 19, 10. Eurypyli, VII, 19, 6; IX, 41, 2.

Arcades olim Pelasgi, VIII, 4, 1. indigenæ, V, 1, 2. Azanes, VIII, 42,
6. Peloponnesum mediam tenent, VIII, 1, 1. glandibus vescuntur, VIII, 1,
6; VIII, 42, 6. cum Telepho in Asiam transeunt, I, 4, 6, alienis navibus
Troiam vehuntur; VIII, 1, 3; VIII, 5, 2. Messeniorum contra Laceæmonios
socii, IV, 11, 1; IV, 14, 8; VIII, 5, 10; VIII, 6, 1. desertæ Græciæ
pœnas dant, VII, 15, 5. ab Eleis cæduntur, VI, 20, 4. M. Antonii partes
sequuntur, VIII, 8, 12. eorum res gestæ, VIII, 6. focus communis, VIII,
53, 9. montanorum arma, IV, 11, 3. signa quadrangula, VIII, 48, 6.

Arcadia olim Pelasgia, ab Arcade dicta, VIII, 4, 1. regum catalogus,
VIII, 1, 4, — 5, 13. oppida Megalopolin translata, VIII, 27, 3 — 5. mons
altissimus, VIII, 17, 1. sacer vertex, VIII, 38, 2.

Arcas Callistus f., VIII, 4, 1 — 2. ejus ossa Mantineam translata, VIII,
9, 3; VIII, 36, 8. ejus et posterorum statuæ, X, 9, 5.

Arcesilaus Bœotorum dux, IX, 39, 3.

Arcesilaus Lycosurensis, VIII, 10, 10.

Arcesilaus pictor, IX, 35, 6.

Arcesilaus Pitanæus, VIII, 49, 2.

Arcesilaus Spartanus Olympionica, VI, 2, 1.

Archander Achæi f., II, 6, 5; ejus uxor et filii, VII, 1, 6.

Archedamus Xeniæ f. Eleus Olympionica, VI, 1, 3.

Archedius (_?_) Tegeatæ f., VIII, 43, 4.

Archelaus Agesilai f. rex Spartæ Ægyn urbem capit, III, 2, 5.

Archelaus Macedoniæ rex, I, 2, 2.

Archelaus Mithridatis dux a Romanis repellitur, I, 20, 5.

Archemori ludi, VIII, 48, 2.

Archias Aristæchmi f. Æsculapii colendi Pergamenis auctor, I, 26, 8.

Archias Corinthius coloniam Syracusas deducit, V, 7, 3.

Archias Thurius, I, 8, 3.

Archidamia Cereris sacerdos fugam Aristomenis adjuvavit, IV, 17, 1.
Archidamus Agesilai f. rex Spartæ, III, 10, 3. Tarentinis opem ferens
occiditur, III, 10, 5. non sepelitur, _ib._; VI, 4, 9. ejus signum
Olympiæ, VI, 15, 7.

Archidamus Anaxidami f. rex Spartæ, III, 7, 6.

Archidamus Eleus Olympionica, VI, 17, 5.

Archidamus Theopompi regis Spartan. filius ante patrem moritur, III, 7,
5; IV, 15, 3.

Archidamus Zeuxidami f. rex Spartæ, III, 7, 10. Platæas capit, IX, 1, 7.

Archilocus poeta Tellidis nepos, X, 28, 3. de Sapæis, VII, 10, 6. de
Tantalo, X, 31, 12.

Archimedes archon Athen., IV, 24, 5.

Archippus Mitylenæus pugil Olympionica, VI, 15, 1.

Architeles Achæi f., II, 6, 5; VII, 1, 6.

Archomenides Philisti Syracusani historici pater, V, 23, 6.

Ardalus Vulcani f. tibiæ inventor Musarum templum condit, II, 31, 3.

Ardys Gygis f., IV, 24, 2.

Areithous Corynetes, VIII, 4, 10; VIII, 11, 4.

Arene Œbali f. Apharei soror et conjux, IV, 2, 4; V, 5, 6.

Arene, urbs Messeniæ, Apharei regia, IV, 2, 4; IV, 3, 7. ejus reliquiæ
incertæ, V, 6, 2.

Arene fons, V, 5, 6.

Areopagus, I, 28, 5; IV, 5, 2.

Aresthanas caprarius Æsculapium infantem invenit, II, 26, 5.

Arestoris uxor Mycene, II, 16, 4.

Arethus v. Areithous.

Arethusa ab Alpheo amatur, V, 7, 2; VIII, 53, 3. ei liba per mare
mittuntur, VII, 24, 3.

Areus Acrotati f. cum Cleonymo de regno certat, I, 13, 5; II, 6, 2. ejus
statua, VI, 12, 5; VI, 15, 9.

Areus Acrotati f. Arei n. puer mortuus, III, 6, 6.

Areus Ampycis f., VII, 18, 5.

Areus Spartanus Achæis infensus, VII, 9, 2.

Argæus a Ptolemæo Philadelpho fratre interfectus, I, 7, 1.

Argalus Amyclæ f. rex Spartæ, III, 1, 3.

Argeadæ reges Macedoniæ, VII, 8, 9.

Argeathæ pop. Arcadiæ, VIII, 23, 8.

Argeus Deiphontis f., II, 28, 6.

Argia Autesionis f. Aristodemi uxor, III, 1, 7; IV, 3, 4.

Arginusæ, VI, 7, 7.

Argiope nympha, Thamyridis mater, IV, 33, 3.

Argius cursu certat, V, 17, 10.

Argivi cum Atheniensibus de antiquitate contendunt, I, 14, 2. regibus
ternis utuntur, II, 18, 4. Thebas expugnant, IX, 5, 14. regiam
potestatem in ordinem cogunt, II, 19, 2. mille delectos milites alunt,
II, 20, 1. Mycenas everunt, II, 15, 4; II, 16, 5. alia quoque oppidula
Argos transferunt, VIII, 27, 1. Lacedæmonios ad Hysias vincunt, II, 24,
7. Nemeis præsident, VIII, 40, 3. Argivorum Amphictyonia, IV, 5, 2. cum
Lacedæmoniis et Messeniis cognatio, IV, 5, 1. cum Lacedæmoniis simultas,
I, 29, 9; II, 20, 1; III, 2, 3; III, 7, 2; VIII, 27, 1; cum
Atheniensibus, I, 29, 8 et X, 10, 4; cum Megarensibus, VI, 19, 4; cum
Thebanis, IX, 14, 4 et X, 10, 5 societas. dialectus olim eadem quæ
Atheniensium, II, 37, 2. dii, VII, 23, 10. donaria Delphica, X, 9, 12;
X, 10, 3. mulierum furor, II, 18, 4. ad Troiam expeditio, II, 22, 2; II,
30, 10. in reditu naufragium, II, 23, 1. reges, II, 16, 1 — 2; II, 18,
4, — 19, 2. tibiæ; IV, 27, 7.

Argo navis ubi reversa appulerit, IX, 32, 4; VII, 26, 14.

Argolici clipei, II, 25, 7; VIII, 50, 1.

Argolicum συνέδριον, VIII, 23, 1.

Argolicus sinus, VIII, 1, 1.

Argolis regio, II, 15, 25; VIII, 1, 2. littus, II, 8, 5.

ἀργὸν πεδίον, VIII, 7, 1.

Argonautæ templum Junonis Samium condunt, VII, 4, 4.

Argos urbs, II, 2, 19, 3, — 24, 4. olim potens, VIII, 17, 1.

Argus Jovis et Niobes f. Phonorei nepos, II, 22, 5; II, 34, 4. Argivæ
civitati nomen imponit, II, 16, 1. ejus f. Epidaurus, II, 26, 2.
sepulcrum, II, 22, 5. lucus, II, 20, 8; a Cleomene incensus, III, 3, 10.
Megapenthis f., II, 18, 4.

Argyra fons et nympha, VII, 23, 1.

Argyra Achaiæ opp., VII, 18, 6. ejus rudera, VII, 23, 1.

Aria regio, II, 3, 8.

Ariadne Theseo erepta, I, 22, 5. a Baccho rapta, I, 20, 3; X, 29, 4.
coronam tenet, V, 19, 1. ejus sepulcrum, II, 23, 8; chorus, IX, 40, 3;
picta effigies, X, 29, 3.

Aricinorum de Hippolyto narratio, II, 27, 4.

Aridæus Philippi f., I, 6, 3; Macedoniæ rex, I, 25, 5. ejus mater, VIII,
7, 7; cædes, I, 25, 6; VIII, 7, 7.

Aries Thyestæ sepulcro insculptus, II, 18, 1, — 3. aureo vellere, IX,
34, 5. circum mœnia gestatus sedat pestem, IX, 22, 1. aræ cornua
impingit, IV, 13, 1.

Arietes Thyestæ sepulcrum, II, 18, 3.

Arieus Telestem interficit, II, 4, 4.

Arignotus Parius, II, 27, 2.

Arii pop., II, 3, 8.

Arimaspi pop., I, 26, 6; I, 31, 2.

Arimnestus dux Platæensium, IX, 4, 2.

Arimnestus Tyrrhenus, V, 12, 5.

Arion equus, VIII, 25, 7 — 10.

Arion Methymnæus, III, 25, 7; IX, 31, 2.

Ariphron Hippocratis pater, IX, 6, 3.

Ariphron Xanthippi pater, III, 7, 9; VIII, 52, 3.

Aris fl., IV, 31, 2.

Arisbas Molyri pater, IX, 36, 6.

Aristæchmus Archiæ pater, II, 26, 8.

Aristænus Megalopolit., VIII, 50, 4.

Aristæus Apollinis et Cyrenes f. in Sardiniam migrat, X, 17, 3. Autonoes
conjux, _ib._ 4. Actæonis pater, X, 30, 5, inter deos relatus, VIII, 2,
4.

Aristander Parius statuarius, III, 18, 8.

Aristandri Megalopolitæ porticus, VIII, 30, 10.

Aristarchus Olympiorum interpres, V, 20, 4.

Aristas Parthaonis f., VIII, 24, 1. Alius, VIII, 4, 1.

Aristeas Proconnesius de gryphibus et Arimaspis, I, 24, 6. de
Hyperboreis, V, 7, 9.

Aristeas Stratonicensis Olympionica, V, 21, 10.

Aristeræ ins., II, 34, 8.

Aristeus Argivus Olympionica, VI, 9, 3.

Aristias Pratinæ f. Satyrorum poeta, II, 13, 6.

Aristides Eleus Olympionica, VI, 16, 4.

Aristides Lysimachi f. Græcis insularibus tributum imposuit, VIII, 52,
2.

Aristides machinarum faber, VI, 20, 14.

Aristion Athen. Mithridatis legatus et dux, I, 20, 5 et 7.

Aristion Epidaurius Olympionica, VI, 13, 6.

Aristocles Carystius, X, 9, 10.

Aristocles Cleœtæ pater, VI, 20, 14.

Aristocles statuarius, Cleœtæ f. et disc., V, 24, 5.

Aristocles Cydoniata statuarius antiquissimus, V, 25, 11.

Aristocles Sicyonius statuarius, Canachi fr., VI, 3, 11; VI, 9, 1.

Aristocrates Æchmidis f. Arcadiæ rex lapidatur, VIII, 5, 11 — 12. ejus
sepulcrum, VIII, 13, 5.

Aristocrates Hicetæ f. Arcadiæ rex lapidatur, IV, 22, 7; VIII, 5, 13.
ejus proditio, IV, 17, 2; IV, 22, 1 — 7.

Aristocritus Lysandri pater, VI, 3, 14; X, 9, 7.

Aristodama Arati mater, II, 10, 3. cum dracone concumbit, IV, 14, 7.

Aristodemus Aristomachi f., II, 18, 7. ejus cædes, III, 1, 6. uxor,
filii et filiorum tutor, IV, 3, 4. filiorum uxores, III, 16, 6. ejus
filii femini geminum Spartæ regnum propagant, III, 1, 5.

Aristodemus Artylæ f. Megalopolit. tyrannus, VIII, 27, 11; VIII, 30, 7;
VIII, 35, 5; VIII, 36, 5.

Aristodemus Eleus Olympionica, VI, 3, 4.

Aristodemus Macedo Antigoni dux, X, 20, 5.

Aristodemus Messeniorum rex, IV, 10, 6. filiam pro devovet, IV, 9, 5 —
7. se ipse interimit, IV, 13, 4. ejus somnium, IV, 13, 2. oraculum, IV,
26, 4.

Aristodemus Spartanus Pausaniæ liberorum tutor, III, 5, 7.

Aristodemus, Telestæ pater, Bacchiada, II, 4, 4.

Aristogiton Hipparchum interficit, I, 8, 5. ejus sepulcrum, I, 29, 15.

Aristogiton statuarius, X, 10, 4.

Aristolaus Macedo Ptolemæi Lagi statuam dedicavit Olympiæ, VI, 17, 3.

Aristomache Priami f. picta, X, 26, 1.

Aristomachus Argivorum tyrannus, II, 8, 6.

Aristomachus Cleodæi f., II, 7, 6. Doriensium dux, V, 3, 5; X, 38, 10;
VIII, 5, 6. Aristodemi Temeni Cresphontis pater, II, 18, 7; V, 4, 1.

Aristomachus Hippodamiæ procus, VI, 21, 11.

Aristomedes Thebanus statuarius, IX, 25, 3.

Aristomelidas Orchomeniorum Arcad. tyrannus a Chronio interfectus, VIII,
47, 6.

Aristomedon Argivus statuarius, X, 1, 10.

Aristomenes Messeniorum dux, IV, 15, 4; Diagoridarum proavus, VI, 7, 3.
ejus ætas, IV, 6, 3, parentes, IV, 14, 7, majores, IV, 15, 4, soror et
filius, IV, 21, 2, filiæ et generi, IV, 24, 1 — 3, stipatores, IV, 16,
3, de Lacedæmoniis victoria et ovatio, ib. 4 — 6, hecatomphonia ter
facta, IV, 19, 3, sacra defossa, IV, 20, 4 et 26, 7, clipeus, IV, 16, 5
et 7; IX, 39, 14. mors, IV, 24, 3. ossa Messenen reportata, IV, 32, 3.
monumentum, IV, 24, 3 et 32, 3. honores heroici, IV, 27, 6; IV, 32, 3;
VIII, 14, 7; VIII, 51, 1. statua ænea, IV, 32, 6. spectrum in Leuctrica
pugna, IV, 32, 4.

Aristomenes Rhodius Olympionica, V, 21, 10.

Aristomenidas Spartanus Platæensium judex; proavus maternus Agesilai,
III, 9, 3.

Ariston Agasiclis f., rex Spartæ, III, 4, 4; III, 7, 7.

Ariston Athen. Platonis pater, IV, 32, 4.

Ariston Laced. Telestæ frater, V, 23, 7.

Aristonautæ (Argonautæ) Pellenæorum navale, II, 12, 2; VII, 26, 14.

Aristonous Ægineta statuarius, V, 22, 5.

Aristonymus Myronis f., pater Clisthenis, II, 8, 1.

Aristophanes comicus de Lepreo, V, 5, 3.

Aristophantus Corinthius, X, 9, 10.

Aristophon Lycini f. Atheniensis, Olympionica, VI, 13, 11.

Aristotelis Stagiritæ statua, VI, 4, 8.

Aristotimus Damareti f. Elidis tyrannus, V, 5, 1; VI, 14, 11.

Arius Teuthraniæ dynasta, a Pergamo occisus, I, 11, 2.

Arma aurea, X, 19, 4. heroum ænea, III, 3, 8.

Armatura Achaica a Philopœmene mutata, VIII, 50, 1.

Arne Æoli f., IX, 40, 4.

Arne fons, VIII, 8, 1.

Arne urbs Bœotica et Thessalica, IX, 40, 5.

Arniscus Eleus Lampi pater, VI, 16, 7.

Aroa opp. Achaiæ, VII, 18, 2 — 3.

Aroania montes, VIII, 18, 7.

Aroanius fl. Arcadiæ, aliis Olbius, VIII, 14, 3; VIII, 15, 6; VIII, 19,
4; VIII, 21, 1; VIII, 24, 3.

Ἀρῥηφόροι, I, 27, 3.

Arrhichion Olympionica ab adversario suffocatus, VIII, 40, 1.

Arrhiphon Triconiensis, II, 37, 3.

Arrhon Clymeni f., IX, 37, 1.

Arrhon Erymanthi f., VIII, 24, 1.

Arsaces Parthus, V, 12, 6.

Arsen fl. Arcadiæ, VIII, 25, 1.

Arsinoe Messenæ fons, IV, 31, 6.

Arsinoe Leucippi f. II, 26, 7; IV, 31, 6. Æsculapii mater, IV, 3, 2; IV,
31, 12. ejus fanum, III, 12, 8, picta imago, IV, 31, 12.

Arsinoe Lysimachi uxor, Lysandræ soror Agathoclem, Lysimachi f.
interficit, I, 10, 3.

Arsinoe Lysimachi f., Ptolemæi Philadelphi uxor, I, 7, 3.

Arsinoe Ptolemæi f., Ptolemæi fratris conjux, I, 7, 1 et 3. ejus signum,
I, 8, 6; IX, 31, 1.

Arsinoites nomus, V, 21, 15.

Arsites Phrygiæ satrapa, I, 29, 10.

Artaphernis equorum præsepia, I, 32, 7.

Artaxerxes Darii f. a Lacedæmoniis oppugnatur, III, 9, 1. Tissaphernem
ducem capitis damnat, III, 9, 7.

Artaxerxes Xerxis f. pacem dat Atheniensibus, I, 8, 2.

Artayctes Persa, III, 4, 6.

Artemidorus Trallianus Olympionica, VI, 14, 2.

Artemisia Lygdamidis f. Halicarnassi regina; ejus virtus, effigies, III,
11, 3.

Artemisium, Argolidis mons, II, 25, 3; VIII, 6, 6.

Artontes Mardonii f., IX, 2, 2.

Artylas Aristodemi pater, Phigalensis, VIII, 27, 11.

Arybbas Alcetæ f. Æacidæ pater, I, 11, 1.

Asæa s. Asea, opp. Arcadiæ, VIII, 3, 4; VIII, 54, 2. ejus rudera, VIII,
44, 3.

Asæatas Lycaonis f., VIII, 3, 4.

Ἀράμινθοι, X, 34, 8.

Asamon Eleus, pugil Olympionica, ejus statua, VI, 16, 5.

Ascalaphus Martis et Astyochæ f., IX, 37, 7.

Ascalon Palæstinæ opp. I, 14, 7.

Ascarus Thebanus statuarius, V, 24, 1.

Ascetades Salaminiorum dux, I, 35, 2.

Ascra Neptuno parit Œoclum, IX, 29, 1.

Ascra Bœotiæ urbs describitur, IX, 29, 1. ferax frumenti; Hesiodi
patria, IX, 38, 4.

Asea v. Asæa.

Asia mons Laconiæ, III, 24, 6.

Asmarus fl. Siciliæ, VII, 16, 5.

Asine urbs Argolica, IV, 34, 9. Messeniæ, IV, 34, 12. ejus rudera, II,
36, 4. excidii causa, _ib._ et III, 7, 4.

Asinæi olim Parnassi accolæ, ubi Dryopes nominati, IV, 34, 9. eorum in
Peloponnesum migratio, Argolidis incolæ, II, 28, 2. ejecti ab Argivis,
III, 7, 4. Messeniæ partem obtinent, IV, 14, 3. Lacedæmoniorum socii,
IV, 8, 3. Messeniis amici, IV, 15, 8; IV, 27, 8.

Asinus vitium putationem præmonstrat, II, 38, 3.

Asius Amphiptolemi f. Samius, VII, 4, 1. genealogus, IV, 2, 1. de
Alcmenes parentibus, V, 17, 8. de Antiope, II, 6, 4. de Pelasgo, VIII,
1, 4. de Phoci filiis, II, 29, 4. de Phœnicis filiabus, VII, 4, 1. de
Ptoo, IX, 23, 6. de Thestio, III, 13, 8.

Asopia quæ postea Sicyonia, II, 1, 1; a Sole Aloeo donata, II, 3, 10.

Asopichus Phormionis pater, I, 23, 10; X, 11, 6.

Asopus Bœotiæ fl., II, 6, 1. juncosus, V, 14, 3. pater Antiopes, II, 6,
1, Oeroes, IX, 4, 4, Tanagræ, IX, 20, 1, Thebes, II, 5, 2, Thespiæ, IX,
26, 6.

Asopus Eleutherolaconum opp., III, 1, 7; III, 22, 9.

Asopus Neptuni e Ceglusa f. in Sicyonia fluvium invenit, II, 12, 4.

Asopus Platæensium rex, IX, 1, 2.

Asopus Sicyoniæ fl., II, 5, 2; II, 15, 1. pater Æginæ, II, 5, 2; II, 29,
2; V, 22, 6: Cleones, II, 15, 1: Corcyræ, II, 5, 2; V, 22, 6: Harpinnæ
et Nemeæ, V, 22, 6: Salaminis, I, 35, 2: Thebes, II, 5, 2; V, 22, 6.
Sisypho fontem excitat, II, 5, 1.

Asphodeli gravis odor, X, 38, 2.

Asphodici sepulcrum, IX, 18, 6.

Aspides Ægyptiacæ, Æthiopicæ, Libyssæ, IX, 21, 6.

Aspledon Neptuni et Mideæ nymphæ f., IX, 38, 9.

Aspledon urbs Bœotiæ a quo nomen habeat; deseritur ob aquæ penuriam, IX,
38, 9.

Assus opp. Troadis, VI, 4, 9.

Assyria textura, V, 12, 4.

Astacus Bithyniæ opp. postea Nicomedia, V, 12, 7.

Asterion Æschyli f. statuarius, VI, 3, 1.

Asterion Cometæ f. Argonauta in arca Cypseli effictus, V, 17, 9.

Asterion Argolidis fl., ejus filiæ Junonis nutrices, II, 15, 5; II, 17,
1 — 2.

Asterion herba, II, 17, 2.

Asterion Minois f. a Theseo occisus, II, 31, 1.

Asterius Anactis f. rex Anactorii, VII, 2, 5; corporis proceritas;
sepulcrum, I, 35, 6.

Asterodia Endymionis uxor, V, 1, 4.

Asteropea Peliæ f., picta, VIII, 11, 3.

Astius archon Athen., VII, 25, 4; IX, 1, 8.

Astrabacus Irbi f., III, 16, 5 et 9.

Astyages Cyaxaris f., V, 10, 3.

Astyanax Arcas; ejus statua, VIII, 38, 5.

Astyanax Hectoris f. a Pyrrho occisus, X, 25, 9.

Astycles Locrus Euthymi pater, VI, 6, 4.

Astycratea Polyidi f. ejus sepulcrum, I, 43, 5.

Astycrates Erythræus, Lysandri ad Ægospotamos socius, X, 9, 9.

Astylus Crotoniates ter Olympionica; ejus statua, VI, 13, 1.

Astynous Trojanus, a Neoptolemo cæsus, X, 26, 4.

Astyoche Actoris f., IX, 37, 7.

Astypalæa opp., VI, 9, 6.

Astypalæa Phœnicis f., mater Ancæi, VII, 4, 1.

Astyra thermæ, IV, 35, 10.

asylum Phliasiorum, II, 13, 4, Tegeatarum, III, 5, 6.

Atalanta Locrorum ins., X, 20, 3.

Atalanta Schœnei f., VIII, 35, 10. prima aprum Calydonium ferit, VIII,
45, 2. — aquam e saxo elicit cuspide, III, 24, 2. in arca Cypseli
efficta hinnulum tenet, V, 19, 2.

Atarneus Chiis donatur, IV, 35, 10.

Atarnitarum calamitas, VII, 2, 11.

Athamantius Bœotiæ campus, II, 24, 1 et 3.

Athamas Æoli f., VII, 3, 6. Leuconis pater, VI, 21, 11, Ptoi, IX, 23, 6.
Sisyphi frater, IX, 34, 8. Phrixum et Hellen mactare parat, IX, 34, 5.
ab Andreo terræ partem accipit, IX, 34, 6. fratris filios adoptat, IX,
34, 7. ejus sedes, IX, 24, 6: in uxorem et liberos sævitia, I, 44, 7;
IX, 34, 7.

Athamas Athamantis nepos, VII, 3, 6.

Athamas Œnopionis f. Cretensis, VI, 4, 8.

ἀθάνατοι v. Immortales.

Athaneatis tribus Tegeatica, VIII, 53, 6.

Athenæ Atticæ Minervæ sacræ, I, 26, 6. ab Antigono Demetrii filio
oppugnatæ, III, 6, 5. a Macedonibus attritæ, I, 4, 2; VII, 11, 4. a
Sylla captæ, I, 20, 4 — 7. earum arx, I, 22, 4 — 28, 3.

Athenæ Bœotiæ opp., IX, 24, 2.

Athenæa quæ postea Panathenæa, VIII, 2, 1.

Athenæum locus, VIII, 44, 2.

Athenæus Ephesius Olympionica, VI, 4, 1.

Athenæus heros, III, 16, 4.

Athene vicus, II, 38, 6. _leg._ Anthene.

Ἀθηνᾶς τεῖχος, VII, 22, 10.

Athenienses αὐτόχθονες, II, 14, 4. Amphictyones, X, 8, 5.
religiosissimi, I, 17, 1; I, 24, 3; X, 28, 6, in bellis a diis
adjuvantur, VIII, 10, 8. cum Amazonibus bellum gerunt, I, 17, 2; V, 11,
7. Herculis liberos ab Eurysthei injuriis defendunt, I, 32, 6. in
Sardiniam colonos mittunt, I, 29, 5; VII, 2, 2; IX, 23, 1; X, 17, 5. in
bello Persico uxores et liberos Trœzeniorum fidei committunt, II, 31, 7.
ad Marathonem et adversus Gallos quantis copiis pugnaverint, IV, 25, 5;
X, 20, 2 et 5. relictis Lacedæmoniis societatem cum Argivis ineunt, I,
29, 8; IV, 24, 7. Siciliæ nomen male interpretantur, VIII, 11, 12: a
Siciliensi expeditione prodigiis deterrentur, X, 15, 5: cladem
accipiunt, X, 11, 5. Asiaticam Agesilai expeditionem detrectant, III, 9,
2. ad Tanagram vincuntur, I, 29, 9. populo Romano auxilia mittunt, I,
29, 14. Macedonico jugo implicantur, I, 25, 3, liberantur, I, 25, 6.
Oropo direpta multantur, VII, 11, 4. soli democratiæ ope crescunt, IV,
35, 5.

Atheniensium archontes novem cum eponymo, III, 11, 3: annui, IV, 15, 1:
sorte ducti, IV, 5, 10. δῆμοι I, 3, 1, et I, 32, 3 — 33, 8. dicasteria,
I, 2, 85 — 11. donaria, X, 15, 4; X, 19, 4. eponymi, I, 5, 2. extra
Græciam expeditiones, I, 29, 5. cum Lacedæmoniis fœdus, V, 23, 14.
heroes, X, 10, 1, odeum, I, 8, 6; VII, 20, 6, populi simulacra, I, 1, 3;
I, 3, 3 et 5. porticus, X, 11, 6. portus et navalia, I, 1, 2 — 4. reges
primi, I, 2, 6. thesaurus Delphicus, X, 11, 5, tribus, I, 5, 1,

Athenodorus Arcas statuarius, X, 9, 8.

Atheras Cererem hospitio excipit, II, 35, 4.

Atherionis signum, VII, 20, 7.

ἀθλα βαρέα, VI, 24, 1.

athletarum cibus, VI, 7, 10, jusjurandum, V, 24, 9.

Ἀθμονεῖς demus Atticus, I, 14, 7; I, 31, 5,

Atilius cos v. s. Otilius.

Atlantes iidem qui Nasamones, I, 33, 5.

Atlantis onus et mala, V, 11, 5; V, 18, 4; VI, 19, 8; IX, 20, 3. ejus
locum Hercules subit, V, 11, 5. filia Alcyone, IX, 22, 5.

Atlas mons Libyæ, I, 33, 5 et 6; VIII, 43, 3.

Atreus sceptrum Vulcani accipit, IX, 40, 11. Thyestæ filios jugulat, II,
18, 2. ejus cellæ subterraneæ et sepulcrum, II, 16, 6.

Attaginus Thebanus patriam prodit, VII, 10, 2.

Attalus Athen. statuarius, II, 19, 3.

Attalus, Philetæri, et Eumenis frater, pater Attali sequentis, I, 8, 1.

Attalus Attali f., I, 8, 1; I, 36, 5. Gallos pellit, I, 8, 2. Romanorum
socius, VII, 8, 9; VII, 16, 1. taurigena et tauricornis, X, 15, 3.
eponymus Athen., I, 5, 5; I, 8, 1. ejus thalamus IX, 35, 6, donarium, I,
25, 2.

Attalus Cleopatræ patruus, VIII, 7, 7.

Atthis Cranai filia, I, 2, 6.

Attica unde dicta, I, 2, 6, Minervæ sacra, I, 26, 6. ejus fluvii; I, 19,
5, insulæ, I, 35, 1 — 36, 2, montes, I, 32, 1. Attica officina
statuaria, V, 25, 13; X, 37, 8. litteræ antiquæ, VI, 19, 6. oleum, X,
32, 19.

Attis sepulcrum, I, 4, 5. fabula, VII, 17, 9. cultus cum Dindymena
communis, VII, 20, 3.

averrunci (ἀποτρόπαιοι) dii, II, 11, 1.

aves immolantur, II, 11, 7; IV, 31, 9. avium crura in virginibus, VIII,
22, 8. Lydicæ, IX, 22, 4.

Auge Alei f. VIII, 4, 9. ubi ab Hercule compressa, VIII, 47, 4. ejus
exilium et partus, VIII, 48, 7; X, 28, 8, monumentum, VIII, 4, 9; imago
(_?_), VIII, 47, 2.

Augeæ opp. Laconiæ, III, 21, 5.

Augeas, Admeti pat., X, 25, 5.

Augeas Elei f. Eleorum rex, X, 1, 9. ludos Olympios edit, V, 8, 3. ab
Hercule ob mercedem negatam oppugnatur, V, 1, 9. ejus mors, V, 3, 3.
post mortem honores, V, 4, 2.

augurii inventor, X, 6, 1.

Augustus Græce σεβαστός, III, 11, 4. Amphictyonum rationem mutat, X, 8,
3. Antonii sectatores in Græcia multat, IV, 31, 1. Cardamylen
Lacedæmoniis dat, III, 26, 7, Dymen et Pharas et Tritæam Patrensibus,
VII, 17, 5; VII, 22, 1 et 6. donaria et statuas victis aufert, VIII, 46,
2. Laconibus libertatem donat, III, 21, 6. Nicopolin condit, VII, 18, 9.
Patras instaurat et auget, VII, 18, 7. ejus templum et laudes, III, 11,
4, statua, II, 17, 3. statua ex electro, V, 12, 7.

Aulis Ogygi f., IX, 19, 6.

Aulis portus, IX, 19, 6. ibi detinentur Græci; VIII, 28, 4: victimæ
omnes probæ, IX, 19, 7: palmæ non edules, IX, 19, 8: figuli multi, _ib._
Agesilai sacrificium, III, 9, 3.

Aulisci donarium, II, 31, 6.

Aulon Arcas, III, 12, 9.

Aulon Messeniæ locus, IV, 36, 7.

Aura equa Phidolæ Corinthii, VI, 13, 9.

Aurora vel Hemera Cephalum rapit, I, 3, 1, in solio Apollinis Amyclæi
repræsentata, III, 18, 12, Jovi pro filio supplicat, V, 22, 2. Memnonis
mater, I, 42, 3.

aurum Stygis aqua solvitur, VIII, 18, 5. aureum signum facie e fluvialis
equi dentibus, VIII, 46, 4.

auspices, I, 34, 4 — 5.

Autesion Tisameni f., III, 1, 7, III, 15, 6. ejus filius, filia,
majores, IV, 3, 4. ad Dorienses migrat, IX, 5, 15.

Autolaus Arcadis f. nothus, VIII, 4, 2. Æsculapium infantem tollit,
VIII, 25, 11.

Autolyci pater, uxor, sedes, VIII, 4, 6. ejus filii cum Ulixe venantur,
X, 8, 8.

Autolycus pancratiastes, I, 18, 3. cum Eteonico contendit, IX, 32, 8.

Automate Danai f., VII, 1, 6.

Autonoe Cadmi f. Thebas relinquit; ejus sepulcrum, I, 44, 5. Aristæi
uxor, X, 17, 4.

Autonoe Cephei f. v. Antinoe.

Autonomus Eretriensis, Lysandri socius, X, 9, 10.

Autosthenes archon Athen., IV, 23, 4.

Auxesia dea, II, 30, 4; II, 32, 2.

Auxo, una Gratiarum apud Athenienses, IX, 35, 2.

Axion Phegei f., VIII, 24, 10.

Axion Priami f. ab Eurypylo occisus, X, 27, 2.

Axionicus Achæus, Lysandri socius, X, 9, 10.

Axius, Pæoniæ fluvius, V, 1, 5.

Azan Arcadis f., VIII, 4, 2; X, 9, 5. ejus ludi funebres, V, 1, 8;

Azania pars Arcadiæ, VIII, 4, 3.

Azanum ad Peucellam fl. colonia, X, 32, 2.

Azeus Clymeni f. Actoris pater, IX, 37, 1 et 7.



                                   B.


Babylonii Seleuciam traducuntur, I, 16, 3.

Babylonis muri, IV, 31, 5.

Bacchæ sacræ feminæ, II, 7, 5. earum cum Baccho adversus Argos
expeditio, II, 20, 4; II, 22, 1. in Penthea furor, II, 2, 7.

Bacchanalia Cynæthaensium, VIII, 19, 1.

Bacchis Prumnidis f. Corinthi rex, II, 4, 4.

Bacchidæ Corinthi reges, II, 1, 1; II, 4, 4. Cypselum quærunt, V, 17, 5.

Bacchus infans ex aquis servatur, III, 24, 3. puer a Mercurio in cælum
portatur, III, 18, 11. Vulcanum in cælum reducit, I, 20, 3. Titanum
insidiis petitur, VII, 18, 4; VIII, 37, 5. Tritonem superat, IX, 20, 4.
a Perseo superatus, II, 20, 4; et II, 22, 1. in gratiam cum eo redit,
II, 23, 7. Ariadnen eripit Theseo, X, 29, 4. Semelen reducit ex inferis,
II, 31, 2; II, 37, 5. Antiopen punit, IX, 17, 6. Thebanis vulpem
Teumessiam immittit, IX, 19, 1. Athenas venit, I, 2, 5; I, 23, 5.
Amphicæensibus medetur et vaticinatur, X, 33, 11.

Bacchi filii Ceramus, I, 3, 1, Narcæus, V, 16, 7, Priapus, IX, 31, 2.
expeditio Indica, X, 29, 4. antrum in Eubœa II, 23, 1. festa, II, 24, 6;
III, 22, 2, VIII, 23, 1. honores primi, V, 16, 7; I, 2, 5. hortus, III,
24, 4. miracula apud Eleos, VI, 26, 1. oraculum, IX, 30, 9. orgia, X,
33, 11. sacra nocturna, II, 37, 6, a solis feminis tractata, III, 20, 3.
signum barbatum, II, 30, 1 et V, 19, 6, eburneum, II, 20, 3 et VI, 19,
10, gypsinum, IX, 32, 1, miniatum, II, 2, 6, a Vulcano fabricatum, VII,
19, 6. templa, VIII, 23; IX, 20, 4; IX, 22, 6; IX, 23, 6 et 7; IX, 24,
1; IX, 38, 1. Bacchi similis Antinous, VIII, 9, 8. et Ζεὺ φίλιος.

Διόνυσος αἰγοβόλος, IX, 8, 1. αἰσυμνήτης, VII, 20, 1; VII, 21, 6.
Ἀνθεύς, VII, 21, 6. Ἄνθιος, I, 31, 4. Ἀροεὺς, VII, 21, 6. Αὔξίτης, VIII,
26, 1. Βάχχειος, II, 2, 6; II, 7, 5. Δασύλλιος, I, 43, 5. Ἐλευθερεύς, I,
20, 3 et 29, 2. Κάδμειος, IX, 12, 4. Καλυδώνιος, VII, 21, 1. Κισσός, I,
31, 6. Κολωνάτης, III, 13, 7, Κρήσιος, II, 23, 7. λαμπτήρ, VII, 27, 3.
Λευχυανίτης, VI, 21, 5. λύσιος, II, 2, 6; II, 7, 6; IX, 16, 6.
μελάναιγις, II, 35, 1. μελπόμενος, I, 2, 5; I, 31, 6. Μεσατεύς, VII, 21,
6. μύστης, VIII, 54, 5. νυχτέλιος, I, 40, 6, πατγρῷος, I, 43, 5.
πολίτης, VIII, 26, 1. σαώτης, II, 31, 5; II, 37, 2. φαλλὴν, X, 19, 2.
ψῖλαξ, III, 19, 6.

Bacchicum ἐπίῳθεγμα, IV, 31, 4.

Bacchylides Bœotarcha, IX, 13, 7.

Bacis Bœotius vates, X, 12, 11. ejus oracula, IV, 27, 4; IX, 17, 5; X,
14, 6; X, 32, 8 et 11.

Bady loci et fluvii nomen, V, 3, 2.

Bætis fl. Iberiæ, VI, 19, 3.

Balagræ opp. Cyren., II, 26, 9.

Balari Sardiniæ gens, X, 17, 9.

balnea Ionica, VI, 5, 11 — 12.

balsamus arbor, IX, 28, 3.

Balyra fl., IV, 33, 3.

Baphyras. fl., IX, 30, 8.

Barsine Alexandri Magni uxor, IX, 7, 2.

basilæ sacrifici, VI, 20, 1.

βασιλειος στοὰ, I, 3, 1; I, 14, 6.

βασιλεύς archon Athen., I, 3, 1.

Basilis locus Arcadiæ, VIII, 29, 5.

Bassæ locus Arcadiæ, VIII, 30, 4; VIII, 41, 7.

Bathos locus Arcadiæ, VIII, 29, 1.

Bathycles Magnesius statuarius, III, 18, 9.

Bathyllus fons Megalopolitanorum, VIII, 31, 9.

Baton Amphiarai auriga; ejus mors, templum, majores, II, 23, 2, in arca
Cypseli repræsentatus, V, 17, 8; X, 10, 3.

Βατραχιοῦν dicasterium Athen., I, 28, 8.

Battus Theræus coloniam in Libyam deducit, III, 14, 3; X, 15, 6. quomodo
ei vox restituta, _ib._ 7. ejus statua curulis, X, 15, 6.

Baucis Trœzenius Olympionica; ejus statua, VI, 8, 4.

Bel deus, I, 16, 3; VI, 23, 10; VIII, 33, 3.

Belbina, Laconiæ opp., III, 21, 3, an olim Arcadum tuerit, VIII, 35, 3,
cf. VIII, 27, 4.

Belistiche Macedonia, Olympionica, V, 8, 11.

Bellerophontes Glauci f., rex Corinthi a Minerva Pegasum accipit, II, 4,
1; Æthram uxorem petit, II, 31, 9; Chimæram occidit, III, 18, 13; II,
27, 2; ejus equus fontem ungula aperit, IX, 31, 3; ager ei consecratus,
II, 2, 4.

bella alia a victoribus alia a victis nomen traxere, IV, 6, 1; bellum
Corinthiacum, IV, 17, 5; III, 9, 12. Lamiacum, VII, 6, 5; X, 3, 4.
Messenium, IV, 6, 1: ejus causa, IV, 4, 4 — 5, 5. Persicum, III, 7, 11.
Phocicum s. sacrum, III, 10, 3; VIII, 27, 9; IX, 6, 5; X, 13, 6.
Thebanum, IX, 9.

Belus Libyæ et Ammonis f., IV, 23, 10; Ægypti pater, VII, 21, 13.

Berenice Ptolemæi Lagidæ uxor, I, 6, 8.

Berenice Ptolemæi Philometoris f., I, 9, 3.

Berosus Sabbæ Judææ vatis pater, X, 12, 9.

bestiæ olim terribiliores, I, 27, 9.

Βίας ara, II, 4, 7.

Bias Amythaonis f., IV, 34, 4, Talai pater, II, 6, 6. fratris Melampodis
auxilio regni Argivi partem et sponsam obtinet, II, 18, 4; IV, 36, 3.

Bias Argolidis fl., IV, 34, 4.

Bias Prienensis, X, 24, 1.

Biblidis amores, VII, 5, 10.

Biblis fons Mileti, VII, 5, 10; VII, 24, 5.

Bidiæi Lacedæm. magistratus, III, 11, 2; III, 12, 4.

bipennes Delphis dicatæ, X, 4, 1.

Biris signum, III, 19, 3.

bisontem ut venentur Pæones, X, 13, 1 — 3. bisontis caput æneum, _ib._
1.

Bithynium Bithyniæ opp., VIII, 9, 7. Bithynienses Mantinea oriundi,
_ib._

Biton Cleobis frater, II, 20, 3.

Biton taurum portans, II, 19, 5.

Blenina opp. Arcadiæ, VIII, 24, 4.

Boagrius fl., V, 22, 4.

Bœæ opp. Laconiæ, I, 27, 5; III, 21, 7; III, 22, 11.

Bœaticus sinus, III, 22, 11.

Bœo Delphica poetria, X, 5, 7.

Bœotarchæ, X, 20, 3. septem, IX, 13, 6 — 7. imperio annuo, IX, 14, 5.

Bœotus Itoni f., IX, 1, 1.

Boes Persa, VIII, 8, 9.

Boethus Calchedon, cælator, V, 17, 4.

Bœoti unde denominati, IX, 1, 1. Thessaliæ olim partem tenuere, Æolenses
dicti, X, 8, 4. Macedonum partes sequuntur, I, 25, 4, ad Thermopylas
adversus Gallos quot venerint, X, 20, 3. Bœotorum concilium, IX, 34, 1,
a Romanis abolitum, VII, 16, 9.

Bœotia Atticæ finitima, IX, 1, 1; ejus in Phocidem aditus, X, 4, 2.

Bœoticæ tibiæ, IV, 27, 7.

Bœus Heraclida, III, 22, 11.

βολεοί, II, 36, 3.

Bolgius Gallorum dux, X, 19, 7.

Bolime s. Bolina opp. Achaiæ, VII, 18, 6; VII, 23, 4.

Bolina ab Apolline amata, VII, 23, 5.

Bolinæus fl. Achaiæ, VII, 23, 4.

Βοώνητα domus Polydori Lacedæm., III, 12, 1 et 3; III, 15, 10.

Bootes sidus, VIII, 3, 7.

Boreas Orithyiam rapit, I, 19, 5; V, 19, 1. Græcis opem fert, VIII, 27,
4. Lacedæmoniis adversatur, VIII, 27, 14, Musæo volandi facultatem dat,
I, 22, 7; Boreæ sacra, VIII, 36, 6. Boreæ filii Harpyias abigunt, V, 17,
12.

Boreum mons Arcadi, VIII, 44, 4.

Borus Penthili f., II, 18, 8.

Borysthenes fl., VIII, 28, 2.

bos Cadmum Thebas ducit, IX, 12, 1; IX, 19, 4, boves Nestoris, Nelei,
Iphicli, Geryonis, Iphidamantis, IV, 36, 2 — 4. boves ænei Delphis
dicati, X, 16, 6, Olympiæ, V, 27, 9. ἐργάται Apollini mactantur, IX, 12,
1. boves nummorum loco, III, 12, 3.

Branchidæ, I, 16, 3; V, 7, 5. Mileti opp., VII, 5, 4.

Branchyllides Bœotarcha v. s. n. Bacchylides.

Brasiæ opp. Eleutherolaconum, III, 21, 7; III, 24, 3.

Brasidas Tellidis f., III, 14, 1.

Brauron demus Atticus, I, 23, 7; I, 33, 1. Brauroniæ Dianæ signum e
Taurica advectum, III, 16, 7, a Xerxe avectum, VIII, 46, 3; III, 16, 8.

Brenthe Arcadiæ opp., VIII, 28, 7.

Brentheates fl. Arcadiæ, V, 7, 1; VIII, 28, 7.

Brennus, X, 8, 3; X, 19, 7. Gallos sollicitat adversus Græcos, X, 19, 8.
Œtam transcendit, X, 22, 10. Delphos petit, _ib._ 12. vulneratur, X, 23,
6; moritur, _ib._ 12. ejus strategema, X, 20, 6.

Briacas Æginetæ f., VIII, 5, 10.

Briareus arbiter in Neptuni et Solis de Corintho controversia, II, 1, 6;
II, 4, 6.

Brigantes Britanniæ pop., ab Antonino punitur, VIII, 43, 4.

Brimias Eleus Olympionica, VI, 16, 5.

Briseis, V, 24, 11; picta, X, 25, 1.

Britanni ab Antonino Pio repressi, VIII, 43, 4. Britannorum insula in
Oceano, I, 33, 4.

Britomartis Jovis et Carmes f., eadem Aphææ et Dictynnæ, II, 30, 3.
Cretica, III, 14, 2; VIII, 2, 4. ejus simulacrum, IX, 40, 3.

Broteas Tantali pater, II, 22, 3.

Broteas Tantali f., III, 22, 4.

Brundisium opp., VI, 19, 9.

Bruttii, VIII, 15, 9.

Bryas Argivorum dux, II, 20, 1.

Bryaxis statuarius, I, 40, 6.

Bryseæ opp. Laconiæ, III, 20, 3.

Bucephala promont., II, 34, 8.

Bucolion Holææ f., VIII, 5, 7.

Bulis opp. in Phocensium finibus, X, 37, 2.

Bulon Bulidis conditor, X, 37, 2.

Bunus Mercurii et Alcidamiæ f., II, 3, 10; Junoni templum exstruit, II,
4, 7.

Bupalus architectus et plastes, IV, 30, 6; IX, 35, 6.

Buphagium locus Arcadiæ, VIII, 26, 8.

Buphagus fl., V. 7, 1; VIII, 26, 8.

Buphagus heros Pheneates, VIII, 14, 9; VIII, 27, 17. maritus Promnes,
VIII, 14, 9.

βουφόνος, I, 24, 4; I, 28, 10.

Buporthmus mons, II, 34, 8.

Bura Achaiæ opp., VII, 25, 8.

Bura Ionis et Helices f., VII, 25, 8.

Buraicus fl. VII, 25, 10.

βουστροφηδόν, V, 17, 6.

Butas heros, I, 26, 5. Butadæ, _ib._

Butas, Polynicis f., Milesius (Mycalesius?) pugil Olympionica; ejus
statua, VI, 17, 3.

Butas Polycaonis pater, IV, 2, 1.

buxeum simulacrum, VI, 19, 6.

Bycelus, Sicyonius, Olympionica, VI, 13, 7.

byssus Elea, VI, 26, 6. Elea et Hebraica, V, 5, 2. byssina tela, VII,
21, 4.

Byzantii muri, IV, 31, 5. Byzantiorum donarium, VI, 15, 7, thesaurus,
VI, 19, 9.

Byzantii hominis de Pausania dictum, III, 17, 7.

Byzes Naxius; ejus filius, V, 10, 3.



                                   C.


Caanthus Oceani f., ab Apolline sagittis confixus, IX, 10, 5.

Cabarenses Celtarum extremi, I, 35, 5.

Cabira urbs, IX, 25, 6.

Cabiræi, IX, 25, 5.

Cabiri anactes, X, 38, 7. eorum initia, IV, 1, 7; IX, 25, 5 et 8.
templum, IX, 22, 5. Pergamus iis antiquitus sacra, I, 4, 6.

Καβείριον, ædes Cabirorum, IX, 26, 1 et 6.

Cachales fl., X, 32, 11.

χαχιζότεχνος Callimachus, I, 26, 7.

cadaver undecim cubitorum, VIII, 29, 4; incorruptum, V, 20, 4; V, 27,
11.

Cadmea arx Thebanorum, II, 5, 2; II, 6, 4; III, 17, 1. a Cadmo condita,
IX, 5, 2. a Lacedæmoniis occupata, X, 1, 4.

Cadmea victoria, IX, 9, 3.

Cadmus Agenoris f., III, 15, 8; Ægyptius an Phœnix, IX, 12, 2; bovem
sequitur, IX, 12, 1; IX, 19, 4. draconis dentes ubi seminarit, IX, 10,
1. Hyantes expellit, IX, 5, 1. Cadmi nuptiæ et filiæ, IX, 5, 2. domus,
IX, 12, 3; IX, 16, 5. in Semelen et nepotem facinus, III, 24, 3. in
Illyriam migratio, IX, 5, 3; heroum, III, 15, 8. statua, IX, 12, 4.
oraculum ei datum, IX, 26, 3.

Cæadas Lacedæmoniorum, IV, 18, 4.

Cæcines fl., Rhegium et Locridem disterminans; cicadæ ibi, VI, 6, 4.

Cœlus v. Uranus.

Cænepolis urbs Eleutherolaconum, III, 21, 7; III, 25, 9.

Cæneus, X, 29, 10. Pirithoo opem fert, V, 10, 8.

Καιρός Jovis f., minimus natu, V, 14, 9.

Cærus Adrasti equus, VIII, 25, 9.

C. _Julius_ Cæsar Corinthum et Carthaginem restituit, II, 1, 2; ejus
templum III, 11, 4.

cæstus, VIII, 40, 3.

Cagaco v. Galaco.

Caicus fl., I, 10, 4; V, 13, 3; Caici campus, V, 24, 6; IX, 5, 14; VIII,
45, 7.

_Imp._ Caius, IX, 27, 3.

Calabrus fl., VI, 6, 11.

Calades Athen. legumlator, I, 8, 4.

Calænus v. Callinus.

Calais et Zetes Harpyias fugant, III, 18, 15.

Calamæ vicus Messeniæ, IV, 31, 3.

Calamis statuarius Praxiæ magister, I, 3, 4; I, 23, 2; II, 10, 3; V, 25,
5; V, 26, 6; VI, 12, 1; IX, 16, 1; IX, 20, 4; IX, 22, 1; X, 16, 4.

Calaon fl. Colophon., VII, 3, 5.

Calathion mons, III, 26, 11.

Calauria ins., I, 8, 2. Trœzeniorum, X, 9, 8. Apollini sacra, II, 33, 2.
ab Apolline tradita Neptuno, _ib._ et X, 5, 6. Demosthenis ibi honores,
II, 33, 5.

Calaus Phryx Attis pater, VII, 17, 9.

Calchas Megaris habitat, I, 43, 1. Iphigeniam immolari jubet, IX, 19, 6.
Troia capta cum Pamphylis errat, VII, 3, 7.

Calchinia Leucippi f. mater Perati, II, 5, 7.

Caletor Clytii f., X, 14, 2.

Callia vel Calliæ opp. Arcadiæ, VIII, 27, 4 et 7.

Callianax Rhodius Euclis pater, VI, 6, 2; VI, 7, 2.

Callias Athen. Olympionica, V, 9, 3; VI, 6, 1. Lysimachidæ, X, 18, 1.

Calliæ donarium, I, 23, 2; I, 26, 4. pax, I, 8, 2.

Callichorus puteus, I, 38, 6.

Callicles Megar. statuarius, VI, 7, 2 et 9.

Callicrates Achæus patriam prodit, VII, 10, 5. a Menalcida eluditur,
VII, 12, 1. moritur Rhodi, VII, 12, 8.

Callicrates Magnesius Olympionica, VI, 17, 3.

Callignoti signum, VIII, 31, 7.

Callimachus Athen. polemarchus, I, 15, 3.

Callimachus statuarius, I, 26, 6 et 7; IX, 2, 7.

Callimbrotus Diconis pater, VI, 3, 12.

Callinicus Pythocriti pater, VI, 14, 10.

Callinus, IX, 9, 5.

Callion opp. Ætoliæ, X, 22, 6. Calliensium horrenda clades, X, 22, 3 —
4.

Callipatira Diagoræ f. Callianactis uxor, V, 6, 7; VI, 7, 2.

Calliphæa nympha, VI, 22, 7.

Calliphon Samius pictor, V, 19, 2; X, 26, 6.

Callipolis Alcathoi f., I, 42, 6; I, 43, 4.

Callippus Athen. quinquertio multatur, V, 21, 5.

Callippus Corinthius ἐν τῇ ἐς Ὀρχομενίους συγγραφῇ, IX, 29, 2; IX, 38,
10.

Callippus Mœroclis f., Athen, I, 3, 5; I, 4, 2; X, 20, 5.

Callirrhoe Acheloi f., VIII, 24, 9.

Callirrhoe fons, VII, 21, 1.

Callirrhoe a Coreso amatur, VII, 21, 1—5.

Calliste v. Diana.

Calliste ins., quæ postea Thera, III, 1, 7; III, 15, 6; VII, 2, 2.

χαλλιστέφανος ἐλαία, V, 15, 3.

Callisto Lycaonis f., I, 25, 1: in ursam mutata, VIII, 3, 6. ejus
sepulcrum; VIII, 35, 8; signum, X, 9, 5; effigies picta, X, 31, 9.

Callistonicus Thebanus statuarius, IX, 16, 2.

Callistratus Athen., Empedi f., pro suorum salute mortem oppetit, VII,
16, 4.

Calliteles Laco Olympionica, VI, 16, 6.

Calliteles Lepreates Zenonis pater, VI, 15, 1.

Calliteles statuarius, Onatæ aut f. aut disc., V, 27, 8.

Callon Ægineta statuarius, II, 32; 5; III, 18, 8; VII, 18, 10.

Callon Eleus Olympionica, VI, 12, 6.

Callon Eleus statuarius, V, 25, 4; V, 27, 8.

Calos a Dædalo occisus, I, 21, 4; I, 26, 4.

Calydon opp. Ætoliæ, III, 10, 2.

Calydonia a Diomede invaditur, II, 25, 2.

Calydonii Dianam inprimis colunt, IV, 31, 7; X, 38, 12. ab Augusto
Nicopolin transferuntur, VII, 18, 8.

Calydonius aper, I, 27, 9; VIII, 45, 2. ejus venatio, III, 18, 5; VIII,
45, 6: exuviæ, VIII, 47, 2; dentes, VIII, 46, 1.

Calynthus statuarius, X, 13, 10.

Cambaules Gallorum dux, X, 19, 5.

Cambyses colossum rumpit, I, 42, 3. ejus acinaces, I, 28, 11.

cameli Indici, IX, 21, 2.

Camicus Siciliæ opp., IX, 17, 4.

Camiro Pandarei filia, X, 30, 2.

Campani Cauloniam evertunt, VI, 3, 12. eorum caput Capua, V, 12, 3.

Canachus Sicyonius statuarius, Aristoclis f., II, 10, 5; V, 24, 1; VI,
9, 1; VII, 18, 10; IX, 10, 2. II. Can. minor Polycleti disc., VI, 13, 7;
X, 9, 10.

Canathus Naupliæ fons, II, 38, 2.

canis Æsculapium infantem custodit, II, 26, 4; II, 27, 2. in saxum
vertitur, IX, 19, 1. lignum parit, X, 38, 1. canum ululatus ominosi, IV,
13, 1; IV, 21, 1. canis rabidi morsus ubi sanetur, VIII, 19, 3. catuli
mactantur, III, 14, 9. canis exta, VI, 2, 4.

canes marini, II, 34, 1; IV, 34, 3.

Cantharus Sicyonius statuarius, Alexidis f., Eutychidæ disc. VI, 3, 6;
VI, 17, 7.

Canopicum Nili ostium, V, 21, 9.

Capaneus Hipponoi f. fulmine tactus, IX, 8, 7; X, 10, 3. Iphis frater,
II, 18, 5.

caper æneus, X, 11, 5.

Capetus Hippodamiæ procus; ejus sepulcrum, VI, 21, 10.

Capha(e)reus EubϾ promont., IV, 36, 6; II, 23, 1.

Caphya et Caphyæ urbs Arcadiæ, VIII, 13, 6; VIII, 23, 3.

Caphyarum campus, VIII, 23, 2. Caphyatica petra, VIII, 13, 6.

Cappadoces Tauricæ Dianæ signum sibi tribuunt, III, 16, 8.

capra lactat Æsculapium, II, 26, 4; Phylacidem et Phylandrum, X, 16, 5.
ænea inaurata, II, 13, 6. capra cælestis, _ib._ Æsculapio Archagetæ
capræ non mactantur, X, 32, 12.

χάπρου σῆμα, IV, 15, 7 et 8.

Caprus Eleus Pythagoræ f., Olympionica, V, 21, 10; VI, 15, 4 et 10.

Capua Campaniæ caput, V, 12, 3.

Car Phoronei f., I, 39, 5. Megarensium arci nomen dat, I, 40, 6. ejus
monumentum, I, 44, 6.

Caralis Sardiniæ opp., X, 17, 9.

Caranus Macedonum rex tropæum erexit; cur posteri ejus numquam
erexerint, IX, 40, 8.

Carcinus Naupactius ἐπῶν τῶν Ναυπαχτίων auctor, X, 38, 11.

Cardamyle opp. olim Messeniorum, postea Lacedæmoniis subjecta, III, 26,
7.

Cardia vicus Chersonesi, I, 10, 5.

Cardianorum urbs a Lysimacho deleta, I, 9, 8.

Cardys Clymeni pater, V, 8, 1.

Cares ab Ionibus ejecti, VII, 2, 5 — 10; VII, 4, 9. Minoi amici VII, 3,
7. terræ motu afflictis subvenit Antoninus Pius, VIII, 43, 4.

Caria arx Megarensium, I, 40, 6.

Carmanor Apollinem et Dianam domo excipit et cædis piaculo purgat, II,
7, 7; II, 30, 3; X, 7, 2; X, 16, 5.

Carmantides Gorgiæ pater, VI, 17, 8.

Carme Eubuli f., mater Britomartis, II, 30, 3.

Carnasion olim Œchalia in Messenia, IV, 2, 2; IV, 33, 4; VIII, 35, 1.

Carnion fl. Arcadiæ, VIII, 34, 5.

Carnus Acarnan vates, III, 13, 4.

Carpasium linum, I, 26, 7.

Carpia vel potius Carteia olim Tartessus, VI, 19, 3.

Carpo hora, IX, 35, 2.

χαρποφόροι Ceres et Proserpina, VIII, 53, 7.

Carthago restituta a Cæsare, II, 1, 2. adjuta ab Antonino Pio, VIII, 43,
4.

Carthaginienses a Tyriis oriundi, rei nauticæ peritissimi, I, 12, 5.
Siciliam invadunt, I, 12, 5; colonis implent, V, 25, 6. Selinuntios
ejiciunt, VI, 19, 10. Sardiniam occupant, X, 17, 9. a Massiliensibus
superantur, X, 8, 6; X, 18, 7. eorum thesaurus Ol., VI, 19, 7.

Caryæ vicus Laconiæ, III, 10, 7. Caryatides virgines, IV, 16, 9.

Caryatæ demus Tegeat., VIII, 45, 1.

Carystiorum donarium, X, 16, 6.

Carystus opp., I, 32, 3.

Caseus athletarum cibus, VI, 7, 10.

Cassander Antipatri f., I, 6, 4, Thessalonices conjux, VIII, 7, 7.
ingratus in Antigonum, I, 6, 7. Elateam obsidet, X, 18, 7; X, 34, 2.
Thebas restituit, IV, 27, 10; IX, 3, 6; IX, 7, 1. Atticæ tyrannos
imponit, I, 25, 6, et. 7. Potidæam, V, 23, 3. Pyrrhum oppugnat, I, 11,
4. Olympiadem punit, I, 11, 4; IV, 27, 2. in Alexandri posteros sævit,
IV, 7, 2. crudelitatis pœnas etiam in posteris luit, _ib._ 3, et VIII,
7, 7.

Cassandra s. Alexandra, III, 19, 6; III, 26, 5. ab Ajace violata, I, 15,
3; V, 19, 5; X, 26, 3. a Corœbo expetita, X, 27, 1. ejus filii ab
Ægistho jugulati, II, 16, 6. arca, VII, 19, 7, templum et signum, III,
26, 5, monumentum, II, 16, 6.

Cassandria olim Potidæa, V, 23, 3. ejus tyrannus Apollodorus, IV, 5, 4 —
5.

Cassotis fons et nympha Parnassi, X, 24, 7.

Castalia Acheloi f., X, 8, 9.

Castalia fons Delph. X, 8, 9.

Castalius Delphi f. VII, 18, 9. αὐτόχθων, X, 6, 4.

Castoris monumentum, III, 13, 1. Castor ef Pollux inter deos relati,
III, 13, 1; VIII, 2, 4. aprum Calydonium venantur, VIII, 45, 6 et 7. cf.
_Dioscuri_.

Castorides portæ, III, 21, 9.

Catana urbs, V, 23, 6; VII, 16, 5.

Catanensium fratrum pietas, X, 28, 4.

χατοιάδες capræ, IV, 13, 4.

Catreus Tegeatæ vel Minois f., VIII, 53, 4.

Catreus opp. Cret., VIII, 53, 4.

catulus caninus sacrificatur, III, 14, 9.

Catillus Crotoniates, pater Patroclis, VI, 19, 6.

Caucon Celæni f. orgiorum Messeniis auctor, IV, 1, 5. Phlyi nepos, IV,
1, 9. Epaminonda in somno visus, IV, 26, 8. Cauconia Messeniis
sacrificatur, IV, 27, 6. ejus sepulcrum, V, 5, 5.

Caulonia Achæorum colonia, a Campanis diruta, VI, 3, 1.

Caus Arcadiæ vicus, VIII, 25, 1.

Cayster fl. Ephesi pater, VII, 2, 7.

Cecrops Erechthei f. rex Athen. I, 5, 3; VII, 1, 2. animalibus vesci
vetat, VIII, 2, 3. prior, I, 2, 6; I, 5, 3, secundus, _ib._ Pandionis
f., IX, 33, 1, pater, I, 5, 3. æqualis Lycaoni, VIII, 2, 2. statua ejus,
X, 10, 1.

e cedro simulacra, VIII, 17, 2.

Ceglusa Asopi mater, II, 12, 4.

Celadus fl. Arcadiæ, VIII, 38, 9.

Celænæ opp. Phrygiæ, II, 5, 3; X, 30, 9.

Celæno Hyami f., X, 6, 3.

Celænus Phlyi f., IV, 1, 5.

Celbidas Cumanus Tritæam condit, VII, 22, 8.

Celæ vicus, II, 12, 4; II, 14, 1 et 4.

Κηληδόνες, X, 5, 12.

Celenderis portus Trœzen., II, 32, 9.

Celeus Triptolemi pater, I, 14, 2. Cereris mystes, II, 14, 3. Cererem
excipit, I, 39, 1. ejus filiæ Cereri et Proserpinæ sacra faciunt, I, 38,
3.

χέλης ἵππος, V, 7, 8; VI, 12, 1.

Celtæ qui post Galatæ, I, 3, 6. Oceani accolæ, I, 33, 4. plurimi, I, 9,
5. extremi, I, 35, 5. proceri, X, 20, 7.

Celtica a Romanis subacta, I, 9, 5.

Κελτιχοὶ θυρεοὶ, VIII, 50, 15; X, 19, 4; X, 20, 8.

Cenchreæ Corinthiorum navale, II, 1, 5; II, 2, 3.

Cenchreæ in agro Argivo, II, 24, 7.

Cenchrias seu Cenchrius Neptuni et Pirenes f., II, 2, 3; II, 24, 7. a
Diana occisus, II, 3, 2; VII, 6, 7.

Cenchrius fl. Ioniæ, VII, 5, 10.

Centaurus, V, 19, 7. Centaurorum et Lapitharum pugna, I, 17, 2; V, 10,
8.

Cephalæ demus Atticus, I, 31, 1.

Cephallenia ins. I, 37, 6. Cephallenes Palenses, VI, 15, 7.

Cephallen Lampi f. citharœdus, X, 7, 4. mercator, IV, 20, 8.

χέφαλοι turbidis amnibus gaudent, IV, 34, 2.

Cephalus Athen. a Persis corruptus, III, 9, 8.

Cephalus Deionei f. ab Aurora raptus, I, 3, 1; III, 18, 12. Cephalleniæ
insulæ nomen dat, I, 37, 6, ejus filius e Clymene, X, 29, 6.

Cepheus Alei f., VIII, 4, 8. Aeropi pater, VIII, 5, 1, Caphyis nomen
dat, VIII, 23, 3. a Minerva donatur, VIII, 47, 5.

Cepheus Andromedæ pater, IV, 35, 9.

Cephisiades Eteocles, IX, 34, 9.

Κηφισιὰς φυλὴ, IX, 34, 10.

Cephisis palus, IX, 13, 3; IX, 24, 1; IX, 34, 5; IX, 38, 6.

Cephisocles Chius Lysandri socius; ejus statua, X, 9, 9.

Cephisodorus Athen., I, 36, 5 sq.

Cephisodorus Marathonius equitum Atheniens. dux, VIII, 9, 10.
Cephisodotus Athen. statuarius, VIII, 30, 1; IX, 16, 2; IX, 30, 1.
Cephisodotus Bœotarcha, X, 20, 3.

Cephisus Argolidis fl. II, 20, 6, inter Junonem et Neptunum arbiter, II,
15, 5.

Cephisus Atticæ fl., I, 37, 3; I, 38, 5.

Cephisus Bœotiæ fl. IX, 24, 1; IX, 38, 7; X, 8, 10; X, 33, 1 et 5; X,
34, 1. pater Daulidis, X, 4, 7, Lilææ, X, 33, 4, Melænæ, X, 6, 4.

χῆποι Athen. I, 19, 2.

Κὴρ sculpta, V, 19, 6.

Ceramicus unde dictus, I, 3, 1; ejus picturæ, VIII, 9, 8.

Ceramus heros Bacchi et Ariadnæ f., I, 3, 1.

Ceramus opp., VI, 13, 3.

cerastes serpens, VIII, 4, 7.

Ceraunia montes Epiri, I, 13, 1; V, 22, 4.

Cerausius mons Arcadiæ, VIII, 41, 3.

Cerberus Orci canis, II, 31, 2; II, 35, 10; III, 25, 6.

Cercyon Agamedis f., VIII, 5, 4; VIII, 45, 7.

Cercyon Neptuni f. Triptolemi frater, I, 14, 3. Alopes pater, I, 5, 2;
I, 39, 3.

Cerdo Phoronei uxor, II, 21, 1.

Ceres Dianæ mater, VIII, 37, 6. hospitio excepta, I, 14, 2; I, 37, 2; I,
39, 1; II, 35, 4. Plemnæo Orthopolin educat, II, 5, 8. mysteria cum
quibusnam primis communicarit, I, 43, 2. apud Pheneatas quomodo colatur,
VIII, 15, 3. in equam mutata a Neptuno comprimitur, VIII, 25, 5; VIII,
42, 1. ejus templa, IV, 17, 1; VII, 21, 11; IX, 24, 1; X, 35, 2: μέγαρα,
I, 39, 5; I, 40, 6; III, 25, 9: cum Libero communia, VIII, 9, 2; IX, 22,
5; IX, 25, 5. depositum apud Cabiræos, IX, 25, 6. simulacrum singulare,
VIII, 42, 4.

Δημήτηρ ἀνησιδώρα, I, 31, 4. Δηὼ, VIII, 42, 6. ἐν Ἕλει, VIII, 36, 6.
Ἐλευσινία, II, 14, 1; III, 20, 5, VIII, 15, 1; VIII, 25, 3; VIII, 29, 5;
IX, 4, 3. Ἐρινύς, VIII, 25, 4. Εὐρώπη, IX, 39, 4 et 5. Θερμησία, II, 34,
6 et 11. θεσμία, VIII, 15, 4. θεσμοφόρος, I, 31, 1; I, 43, 6; II, 32, 8;
IX, 6, 5; IX, 16, 5; X, 33, 12. Καβειρία, VIII, 25, 5. χαρποφόρος, VIII,
53, 7. Κιδαρία, VIII, 15, 3. ἐν Κορυθεῦσιν, VIII, 54, 5. λουσία, VIII,
25, 6. μαλοφόρος, I, 44, 3. μέλαινα, VIII, 5, 8; VIII, 42, 1.
Μυχαλησσία, IX, 19, 5. Μυσία, II, 18, 3; VII, 27, 9. Παναχαία, VII, 24,
3. Πελασγὶς, II, 22, 1. προστασία, II, 11, 3. προσύμνη, II, 37, 1.
Στιρῖτις, X, 35, 10. Χαμύνη, VI, 20, 9; VI, 21, 1. χλοὴ, I, 22, 3.
χθονία, II, 35, 4; III, 14, 5.

Ceressus castellum Thespiensium, IX, 14, 2.

Cerethrius Gallorum dux, X, 19, 7.

cerva Telepho ubera præbet, VIII, 48, 7. venatorem secum in voraginem
pertrahit, VIII, 22, 9, Saronem in mare, II, 30, 7. cervorum longævitas,
VIII, 10, 10. cervæ albæ, VIII, 17, 4. cervi currui juncti, VII, 18, 12,
Isidi mactati, X, 32, 16. Cerycius mons Tanagræus, IX, 20, 3.

Κερύνεια urbs et mons Arcadiæ, VII, 6, 1; VII, 25, 5.

Cerynes Temeni f., II, 28, 3.

Cerynites fl. ex Arcadia oriundus, VII, 25, 5.

Ceryx Eumolpi vel Mercurii et Aglauræ f., I, 38, 3.

Cestrine a Cestrino denominata, II, 23, 6.

Cestrinus Heleni et Andromachæ f., I, 11, 1; II, 23, 6.

Ceyx rex Trachinis, I, 32, 6.

Chabrias ab Epaminonda victus, IX, 15, 4. ejus sepulcrum, I, 29, 4.

Chæreas Sicyonius Chæremonis f. pugil. Olympionica, VI, 3, 1.

Chæreas Thebanus a Cleombroto interfectus, IX, 13, 3.

Chæremon Sicyonius pater Chæreæ, VI, 3, 1.

Chæresilaus Iasii f., IX, 20, 1.

Chæron Apollinis f., IX, 40, 4.

Chæron Pellen. tyrannus, VII, 27, 7.

Chæronea Bœotiæ urbs olim Arne, IX, 40, 5, unguentis nobilis, IX, 41, 7.
Chæronensis clades I, 25, 3; I, 18, 8; V, 20, 10; IX, 6, 5; IX, 29, 8.
cirea Chæroneam tropæa, IX, 40, 7, Taxili clades, I, 20, 6, Arcadûm,
VII, 15, 5.

Chæronenses sceptrum colunt a Vulcano fabricatum, IX, 40, 11.

Chalcinus e Cephali posteris, I, 37, 6.

Chalcidenses ad Euripum, V, 23, 2; IX, 12, 6. Naxum in Sicilia condunt,
VI, 13, 8. eorum urbes ab Agesipolide expugnantur, III, 5, 9. vincit
apud eos Hesiodus, IX, 31, 3.

Chalcis ad Euripum Græciæ clavis, VII, 7, 6.

Chalcis regio et tribus apud Erythræos, VII, 5, 12.

Chalcodon Hippodamiæ procus; ejus sepulcrum, VI, 21, 10.

Chalcodon pater Elephenoris ab Amphitryone interfectus, VIII, 15, 6; IX,
17, 3; IX, 19, 3.

Chalcodontes duo, VIII, 15, 6.

χαλχοῦς nummus apud Pharæos in Achaia, ejusque usus, VIII, 22, 3.

Chaldæi templi accolæ, I, 16, 3. primi animum esse immortalem docuerunt,
IV, 32, 4.

Chamynus Pisæus a Pantaleonte interfectus, VI, 21, 1.

Chaon mons Argivus, II, 24, 6.

Chaonum rex, X, 12, 10.

Chaos primum natum, IX, 27, 2.

Characoma locus prope Pellanam, III, 21, 2.

Charadra opp. Phocidis, X, 3, 2; X, 33, 6.

Charadrus Achaiæ fl., VII, 22, 11, Argolidis, II, 25, 2, Messeniæ, IV,
33, 6, Phocidis, X, 33, 6.

Charillus Polydectæ f. rex Spartæ, II, 36, 4; III, 7, 3. cum Archelao
rege Ægyn evertit, III, 2, 5. contra Tegeatas ducit, a quibus victus
capitur, III, 7, 3; VIII, 5, 9; VIII, 48, 4.

Charinus Eleus bis Olympionica; ejus statua, VI, 15. 2.

Charisia urbs Arcadiæ, VIII, 3, 4; VIII, 27, 3. ejus rudera, VIII, 35,
5.

Charisius Lycaonis f. Charisiæ conditor, VIII, 3, 4.

Charmidas Euthyis f. a Lacedæmoniis in Cretam missus, III, 2, 7.

Charmides Eleus pugil Olympionica, VI, 7, 1.

Charmides Phidiæ pater, V, 10, 2.

Charmus Athen. primus Amori aram dedicavit, I, 30, 1.

Charon inferorum portitor, X, 28, 2.

Charon Lampsacenus Pythæ f., historicus, X, 38, 11.

Chartus Laced. plastes, Euchiri magister, VI, 4, 4.

Chelidorea mons Arcadiæ, VIII, 17, 5.

Chelone promont., I, 2, 4.

Chenæ vicus Œtæ montis, X, 24, 1. χήρα Marpessæ Tegeatidis cognomen,
VIII, 47, 2.

Cherrhonesus Clazomenia, VII, 3, 9, Cnidia, V, 24, 7. Cretensis, VI, 16,
5. Thracica, VI, 19, 6.

Chersias Orchomenius de Aspledone, IX, 38, 9; de Hesiodo _ib._ 10.

Chilo Patrensis ad Lamiam pugnat, VII, 6, 5; ludis Olympicis, Delphicis,
Nemeis, Isthmiis in lucta victor; ejus mors, VI, 4, 6.

Chilon Aristotimum Elidis tyrannum opprimit, V, 5, 1.

Chilon sapiens, X, 24, 1. ejus heroum, III, 16, 4.

Chimæra, III, 25, 6.

Chimarrhus fl., II, 36, 7.

Chimerium locus Thesprotidis, VIII, 7, 2.

Chimon Argivus luctator Olympionica, VI, 9, 3.

Chione Boreæ et Orithyiæ f. Eumolpi mater, I, 38, 2.

Chionis Corinthius statuarius, X, 13, 7.

Chionis Laco Olympionica, qui Battum in Libyam secutus est, IV, 23, 4 et
10; VI, 13, 2; VIII, 39, 3.

Chirisophus Cretensis statuarius; VIII, 53, 8.

Chiron Achillis magister, III, 18, 12. Anigro vulnus lavat, V, 5, 10. in
deorum numerum receptus Achillem consolatur, V, 19, 9. ejus Parænesis
poema Hesiodeum, IX, 31, 5.

χιτὼν, domus Spartæ, III, 16, 2.

Chius ins., VII, 4, 8. Chii Pactye Persis tradunt, IV, 35, 10.

Chius. Neptuni f., VII, 4, 8.

Chloris Amphionis et Niobes f., II, 21, 9; V, 16, 4. Nelei uxor, IX, 36,
8; X, 29, 5.

Choaspes fl. Asiæ, X, 31, 7.

Chœrili Athen. poetæ Alope, I, 14, 3.

Chœrilus Eleus pugil Olympionica; ejus statua, VI, 17, 5.

Χοίριος νάπη in finibus Messoniæ et Laconiæ, IV, 1, 1; IV, 30, 1.

Chœrus Micythi pater, V, 26, 5.

Choma locus Arcadiæ, VIII, 44, 1, et 5.

Chordæ septem, III, 12, 10; IX, 5, 7.

Chorea μαινὰς; ejus sepulcrum, II, 20, 4.

Chorus virorum Delum missus, IV, 4, 4. chori a Vulcano et Dædalo
fabricati, VIII, 16, 3.

Chorus loci nomen, III, 11, 9.

χρησμολόγοι, X, 12, 11.

Chromia Itoni f., Endymionis uxor, V, 1, 4.

Chronius Orchomeni tyrann. Aristomelidam interficit, VIII, 47, 6.

Chrysanthis Cereri raptum Proserpinæ enarrat, I, 14, 2.

Chrysaor, Geryonæ pater, I, 35, 5.

Chrysaoris urbs quæ postea Stratonicea, V, 21, 10.

Chryse Halmi f., IX, 36, 1.

Chryse ins., submersa, VIII, 33, 4.

Chrysis Junonis templum incendit, II, 17, 7. ad Minervam Aleam confugit,
_ib._; III, 5, 6.

Chryses Neptuni et Chrysogeniæ f., IX, 36, 4.

Chrysippus Pelopis f.; ejus mors, VI, 20, 7.

Chrysippus Solensis; ejus statua, I, 17, 2; sepulcrum, I, 29, 15.

Chrysogenia Halmi filia, IX, 36, 1 et. 4,

Chrysoroas fons Trœzeniorum, II, 31, 10.

Chrysorthe Orthopolidis f., II, 5, 8.

Chrysothemis Argivus statuarius, VI, 10, 5.

Chrysothemis Cretensis, Carmanoris f., hymnis certat, X, 7, 2.

Chthonia Colontæ f. Cereri templum exstruit, II, 35, 4.

Chthonia Phronei f., II, 35, 4.

Chthonius Spartus, IX, 5, 3.

Chthonophyle Sicyonis f., II, 6, 6, Phliantis uxor, II, 12, 6.

Χύτροι γυναιχεῖοι, IV, 35, 9.

χιβωτοί Cereales, X, 28, 3.

cicadæ Locrenses vocales, Rheginæ mutæ, VI, 6, 4.

Cichyrus Thesprotiæ, I, 17, 4.

Cillas Pelopis auriga, V, 10, 7.

Cimmerius Ephesius, Lysandri ad Ægospotamos socius, X, 9, 9.

Cimon Miltiadis f., II, 29, 4; VIII, 52, 3. Spartanis auxilio missus
remittitur, I, 29, 8; IV, 24, 6. Eionem expugnat VIII, 8, 9. Scyrum
capit, I, 17, 6; III, 3, 7. ad Eurymedontem vincit, I, 29, 14. arcis
Athen. partem exstruit, I, 28, 3. Cyprum adoritur, I, 29, 13. ossa
Thesei investigat, III, 3, 7.

Cimon Miltiadis pater, VIII, 52, 1.

Cinadus Menelai gubernator; ejus sepulcrum, III, 22, 10.

Cinæthon Lacedæmonius genealogias scripsit, II, 3, 9; II, 18, 6; IV, 2,
1; VIII, 53, 5.

cinere pluit, IX, 6, 6, e cinere focus, V, 15, 9, ara, V, 13, 8; V, 14,
8; IX, 11, 7, gradus, V, 13, 10, tectorium, V, 13, 11.

Cinnabaris una cum auro effoditur, VIII, 39, 6. cinnabari oblitum signum
Bacchi, VII, 26, 11.

Cinyræ filia, I, 3, 2.

Cippi quibus fœdus inscriptum, II, 12, 3.

χιφος Messenis ὀ στέφανος, III, 26, 10.

Circe cum ancillis et Ulysse repræsentata in arca Cypseli, V, 19, 7.

Cirrha nympha, X, 37, 5.

Cirrha Delphorum navale, II, 9, 6; X, 1, 2; X, 8, 8; X, 37, 4.

Cissa fons, VIII, 12, 4.

Cisseus a Carano victus, IX, 40, 8.

χισσοτόμοι festum, II, 13, 4.

χίστη Δεσποίνης, VIII, 37, 4, Cereris Ἐρινύος, VIII, 25, 7.

Cisus Temeni f., II, 12, 6; II, 19, 1; II, 26, 2. Deiphontem odit, II,
28, 3.

Cithæron Platæensium rex monti nomen dat, IX, 1, 2. Jovem consilio
juvat, IX, 3, 1.

Cithæron mons Bœotiæ, I, 38, 8; IX, 1, 2; IX, 2, 4.

Cithæronides nymphæ, IX, 3, 9.

Cithæronius leo, I, 41, 3.

Cithara inventa ab Apolline, V, 14, 8. chordis septem, III, 12, 10.
Lacedæmonios in prœlia euntes regit, III, 17, 5.

Cladeus fl. Elidis, V, 7, 1; V, 10, 7; V, 17, 7; VI, 20, 6; VI, 21, 3.

Clææ templum, III, 26, 11.

Clareotis tribus Tegeatica, VIII, 53, 6.

Clarus Colophoniæ opp. VIII, 29, 4; X, 12, 5. templum ibi et oraculum
Apollinis, VII, 3, 1; VII, 5, 3 et 4.

_Imp._ Claudius Thespiensibus Amoris signum reddit, IX, 27, 3.

claudus qui sit, eum regno esse indignum, III, 8, 9; VII, 2, 1.

Claves Græciæ tres, VII, 7, 6.

Clazomenæ a quibus conditæ, VII, 3, 8.

Clazomenia chersonesus, VII, 3, 9.

Clazomenii Herodoto Olympionicæ statuam ponunt, VI, 17, 2. eorum thermæ,
VII, 5, 11.

Cleander Mantinensis Philopœmenis tutor, VIII, 49, 2.

Clearchus Rheginus plastes, III, 17, 6, Euchiri disc. VI, 4, 4.

Clearetus Eleus Olympionica, VI, 19, 9.

Κληδόνων ædes apud Smyrnæos, IX, 11, 7.

Cleestonæi, III, 16, 6.

Cleo Thetidis sacerdos, III, 14, 4.

Cleobis et Biton currum trahentes, II, 20, 3.

Cleobœa picta, X, 28, 3.

Cleobulus Lindius sapiens, X, 24, 1.

Cleocritus Naxius, pater Tisandri, VI, 13, 8.

Cleodæus Aristomachi pater, II, 7, 6, Hylli f.; ejus monumentum, III,
15, 10.

Cleodice, picta, X, 26, 2.

Cleodora nympha, mater Parnassi, X, 6, 1,

Cleœtas Aristoclis f. statuarius, I, 24, 3; VI, 20, 14.

Cleogenes Sileni f. Elensis, Olympionica, VI, 1, 4.

Cleolæ Phliasii donarium, V, 22, 1.

Cleolaus Clitorius unus ex conditoribus Megalopolis, VIII, 27, 2.

Cleombrotus Anaxandridæ f., III, 3, 9.

Cleombrotus Leonidæ gener, Spartæ rex, III, 6, 7.

Cleombrotus Pausaniæ f. Spartæ rex, III, 5, 7. ad Leuctra occumbit, I,
13, 4; III, 6, 1; IX, 13, 10.

Cleomedes Astypalæensis ultimus heroum, VI, 9, 5, — 8.

Cleomedes Samius ad Ægospotamos cum Lysandro pugnat, X, 9, 10.

Cleomenes Ægypti præfectus a Ptolemæo interfectus, I, 6, 3.

Cleomenes Anaxandridæ f. rex Spartæ, III, 3, 9. Demaratum imperio
privat, III, 4, 3 — 4. Argivos in Argi luco exurit, II, 20, 8; III, 3,
10; III, 4, 1. contra Athenas exercitum ducit, III, 4, 2. Æginetas
Persis studentes comprimit, _ib._ 3. se ipse interficit, _ib._ 5.

Cleomenes Bœotarcha, dux expeditionis contra Alexandrum Thessalum
susceptæ, IX, 15, 1.

Cleomenes Cleombroti f., rex Spartæ, I, 13, 4; III, 6, 2.

Cleomenes Leonidæ f. rex Spartæ ultimus, III, 6, 9; III, 7, 1. Achæos
vincit, II, 9, 1. Megalopolin capit, ad Selasiam superatur, II, 9, 2;
VII, 7, 4; VIII, 8, 11; VIII, 27, 15; VIII, 49, 4. in Ægyptum fugit et
se ipse occidit, II, 9, 3.

Cleommis, Epaminondæ pat., IV, 31, 10. conf. Polymnis.

Cleon Athen. dux ad Amphipolin, I, 29, 13.

Cleon Magnesius; ejus sententia de rebus mirabilibus, X, 4, 6.

Cleon Sicyonius statuarius, Antiphanis disc., V, 17, 4; V, 21, 3; VI, 1,
5; VI, 8, 5; VI, 9, 2; VI, 10, 9.

Cleon Sicyoniorum tyrannus; ejus domus, II, 8, 1.

Cleonæ urbs Argivorum, V, 2, 1. Unde dicta, II, 15, 1.

Cleonæi Clazomenas incolunt, VII, 3, 9. eorum donarium Delphis, X, 11,
5; monumentum Athenis, I, 29, 7.

Cleone Asopi Sicyonii filia, II, 15, 1.

Cleones Pelopis f., II, 15, 1.

Cleonice Byzantia a Pausania rege interfecta, III, 17, 8.

Cleonnis et Damis cum Aristodemo de regno contendunt, IV, 10, 5. Cleonis
dux Messeniorum, IV, 7, 4; IV, 11, 3. Damidi adjunctus, IV, 13, 5.

Cleonymus Cleomenis f. Pyrrhum contra Spartanos sollicitat, I, 13, 4;
III, 6, 3. Zaraca diripit, III, 24, 1.

Cleopatra Attali neptis ab Olympiade occiditur, VIII, 7, 7.

Cleopatra Idæ et Marpessæ f., uxor Meleagri, IV, 2, 7.

Cleopatra Philippi f., I, 44, 6.

Cleopatra Ptolemæum Philometora filium odit, I, 9, 1 — 3.

Cleopompus Parnassi pater, X, 6, 1.

Cleopus s. Cnopus Codri f., VII, 3, 7.

Cleosthenes Pontii f., Epidamnius, Olympionica, V, 23, 5; VI, 10, 6.

Cleostratus Menestrati amasius, IX, 26, 7.

Clepsydra fons in arce Messenæ, IV, 31, 6; IV, 33, 1.

Cleso Clesonis f. Inus cadaver sepulcro mandat, I, 42, 7.

Cleson Lelegis f., I, 39, 6; I, 42, 7. Pylæ pater, I, 39, 6; IV, 36, 1;
VI, 22, 5.

Cleta vel Clyta Gratia, III, 18, 6; IX, 35, 1.

Clidicus Æsimidæ f., I, 3, 3.

Climax locus, VIII, 6, 4.

Clinias Arati pater Sicyoniorum princeps; ejus mors, II, 8, 2. Sicyoniis
gymnasium exstruit, II, 10, 7.

Clinomachus Eleus Olympionica, VI, 15, 1.

Clinopater Milesius pater Antipatri, VI, 2, 6.

χλίσιον Lycomidarum, IV, 1, 7.

Clisthenes Aristonymi f., Sicyoniorum tyrannus, II, 8, 1. Amphictyonum
in bello Cirrhæo dux, II, 9, 6; X, 37, 6. victor Pyth., X, 7, 6.

Clisthenes Athen. tribuum numerum auxit; ejus sepulcrum, I, 29, 7. conf.
I, 5, 1.

Κλειστθένειος στοά, II, 9, 6.

Clitodemi historici λόγος Ἀττικὸς, X, 15, 5.

Clitomachus Thebanus Olympionica; ejus statua, VI, 15, 3.

Clitor Arcadiæ opp. a Clitore conditum, VIII, 4, 5; VIII, 2, 1.
Clitoriorum donarium Olympiæ, V, 23, 7.

Clitor Azanis f. Arcadiæ rex, VIII, 4, 4; VIII, 21, 3.

Clitor fl. prope Clitorem urbem, VIII, 21, 1.

Clymene Homeri mater, X, 24, 2.

Clymene Minyæ f. Cephali uxor; picta, X, 29, 6.

Clymene Persei σώτειρα; ejus et Dictyis ara, II, 18, 1.

Clymene Trojana, picta, X, 26, 1.

Clymenus Cardyis f. ex Herculis Idæi posteris Elidem venit et ludos
instituit, V, 8, 1; VI, 21, 6. ejus donarium, V, 14, 8.

Clymenus inferorum deus ejus templum et sacra, II, 35, 9.

Clymenus Phoronei f., II, 35, 4.

Clymenus Presbonis f. rex Orchomeni; ejus filii et mors, IX, 37, 1.

clypeus aureus Crœsi donum, X, 8, 7. Menelai dracone insignis, X, 26, 3.
clypei Argolici, VIII, 50, 1. clypeis quinam primum usi, II, 25, 7.

Clytæmnestra Tantalo ante Agamemnonem nupta, II, 18, 2; II, 22, 3. ejus
sepulcrum, II, 16, 7; signum, III, 19, 6.

Clytidarum gens, VI, 17, 6.

Clytie Pandarei f. cum Camiro sorore ab harpyiis raptæ pictæ, X, 30, 1.

Clytius Alcmæonis f. e Phegei filia, VI, 17, 6.

Clytius Caletoris et Procleæ pater, X, 14, 2.

Clytius Lamedontis affinis, II, 6, 5.

Cnacadium mons Laconiæ, III, 24, 6 et 8.

Cnacalus mons Arcadiæ, VIII, 23, 4.

Cnacias equus Cleosthenis, VI, 10, 7.

Cnageus Lacedæmonius cum Dioscuris Aphidnam invadit, III, 18, 4.

Cnauson opp. Arcadiæ, VIII, 27, 3.

Cnidii Venerem inprimis colunt, I, 1, 3. eorum colonia, X, 11, 3;
donaria, X, 11, 1; X, 25, 1; X, 32, 1. thesaurus, X, 11, 5.

Cnidus Caricæ Chersonesi, I, 1, 3; V, 24, 7. Euripo intersecta, VIII,
30, 2. ejus isthmus perfodi vetitus, II, 1, 5; conditor, X, 11, 1.

Cnopus. Vide Cleopus.

Cnosus urbs, VIII, 53, 8; IX, 40, 3. Cnosiorum et Lacedæmoniorum bellum,
II, 21, 3.

Cocalus rex Siciliæ, ad quem Dædalus confugit; ejus filiæ, I, 21, 4;
VII, 4, 6.

χόχχος planta tincturis apta, X, 36, 1.

Coccygius mons, olim Thornax, II, 36, 1.

Cocytus fl., I, 17, 5.

Coddini petra, III, 22, 4.

Codrus Melanthi f. Athen. rex, VIII, 51, 1. ubi interfectus, I, 19, 5;
VII, 25, 2. ejus statua, X, 10, 1. ejus filii de regno contendunt, VII,
2, 1; coloniam in Asiam deducunt, _ib._

Cœlus a Saturno castratur, VII, 23, 4.

Cœranus Abantis f. pater Polyidi, I, 43, 5.

Cœus fl., IV, 33, 6.

Cœus Latonæ pater, IV, 33, 6.

Colænis dea; ejus statua; nominis ratio; cultus, I, 31, 4.

Colænus rex Atticæ ante Cecropem, I, 3, 5. Colonidas condit, IV, 34, 8.

Colchi Minervam Asiam colunt, III, 24, 7.

Colias promont. Atticæ, I, 1, 5.

Colona locus Spartæ, III, 13, 7.

Colonæ opp. Troadis, X, 14, 1.

colonia Græcorum prima, VIII, 3; 5. coloniæ e Græcia tres ab exteris
deductæ, VIII, 1, 2.

Colonides opp. Messeniæ, IV, 34, 8.

χολωνὸς ἵππιος locus Atticæ, I, 30, 4.

Colontas Argivus Cererem domo non excipit; pœnas luit, II, 35, 4.

Colophon urbs, VII, 3, 1 — 4; VII, 5, 10; IX, 32, 6. Colophonii a
Lysimacho Ephesum deducti, I, 9, 7; VII, 3, 4. eorum sacra, III, 14, 9;
donarium, VI, 17, 4.

colossus Jovis, I, 18, 6; Memnonis, I, 42, 3; Minervæ et Herculis, IX,
11, 6.

Colotes Parius Pasitelis disc., V, 20, 2. columna lignea fulmine
intacta, V, 20, 6. quernæ, VI, 24, 9. septem planetarum simulacra, III,
20, 9.

Colyergia promont., II, 34, 7.

χολύμβου ἅμιλλα, II, 35, 1.

χολυμβήθρα, IV, 35, 9.

coma Alpheo alitur, VIII, 20, 3. detondetur fluviis, I, 37, 3; VIII, 41,
3. a virginibus ante nuptias, II, 32, 1; a mulieribus Hygieæ, II, 11, 6.
in sepulcro, VII, 17, 8.

Comæthus, Dianæ sacerdotis et Melanippi amor, VII, 19, 2.

Combutis Gallorum dux, X, 22, 3.

Cometes Asterionis pater, V, 17, 9.

Cometes Thestii f., VIII, 45, 6.

Cometes Tisameni f. nata maximus, VII, 6, 2.

comicorum poetarum statuæ, I, 21, 1.

Comon Megarensis socius Lysandri, ejus statua, X, 9, 10.

Comon Messeniorum dux, IV, 26, 2 et 3.

χομοσάνδαλον flos, II, 35, 5.

compedes captivorum in templo suspensæ, VIII, 47, 2.

conchites lapis, I, 44, 6.

conchylia tingendis lanis, III, 21, 6.

Concordiæ ara, V, 14, 9.

Condylea vicus Arcadiæ, VIII, 23, 6.

Conon, I, 29, 15. Timothei f., III, 9, 2. Veneri templum exstruit, I, 1,
3, urbi muros, I, 2, 2. Rhodios a Lacedæmoniis abstrahit, VI, 7, 6. ad
Cnidum vincit, VI, 3, 16. Græciam restituit, VIII, 52, 4. ejus statua,
I, 3, 2; I, 24, 3; VI, 3, 16.

Coon pro Iphidamante pugnat, V, 19, 4.

Copæ opp. Bœotiæ, IX, 24, 1.

Copais lacus, IX, 24, 1.

Coptus Ægypti opp., X, 32, 18.

cor ex orichalco cum mystica inscriptione, II, 37, 3.

Κοράχων νᾶσος, VIII, 25, 12.

Corax Coroni f., II, 5, 8.

Corax equus Cleosthenis, VI, 10, 7.

Corcyra Asopi f., II, 5, 2; V, 22, 6.

Corcyra ins. a Pyrrho occupatur, I, 11, 6. Corcyræorum tauri ænei
Olympiæ et Delphis, V, 27, 9; X, 9, 3.

Κορχυραῖχὴ στοὰ, VI, 24, 4.

χόρδαξ saltatio, VI, 22, 1.

Κόρη v. Proserpina.

Coresi, Bacchi sacerdotis et Calirrhoes amor, VII, 21, 1.

Coresus locus Ephesi, V, 24, 8. Coresus et Ephesus templi Dianæ Ephesiæ
conditores, VII, 2, 7.

Corinna poetria, IX, 20, 1; IX, 22, 3.

Corinthia regio Argivæ pars, I, 2, 1. Corinthii et Megarensis agri
fines, I, 44, 10.

Corinthiacum bellum, III, 9, 12; IV, 17, 5.

Corinthii Asiatico bello abstinent inviti, III, 9, 21. ab Aristomene
cæsi, IV, 19, 1. Lacedæmoniorum adversus Messenios socii, IV, 11, 1; IV,
15, 8. eorum donarium Olympiæ, V, 25, 1; thesaurus Delphis, X, 13, 6. ad
Corinthum prœlium, IX, 6, 4.

Corinthium æs, II, 3, 3.

Corinthus, II, 2, 6 — 3, 1. olim Ephyræa, II, 1, 1. Macedonico jugo
liberatur ab Arato, II, 8, 4; a Flaminino, VII, 8, 3. Achaici synedrii
particeps, _ib._ a Mummio eversa, II, 1, 2; VII, 16, 7. a Cæsare
instaurata, II, 1, 2; II, 3, 1; V, 1, 2. Corinthi situs, VII, 1, 1;
reges, II, 3, 10; II, 4, 2 — 4. gymnasium vetus, II, 4, 5. isthmus, II,
1, 5; Neptuno sacer, II, 1, 6. navalia, II, 2, 3. aquæductus, VIII, 22,
3.

Corinthus Jovis vel Marathonis f., II, 1, 1; II, 3, 10.

cornix Hesiodi sepulcrum ostendit, IX, 38, 3. cornix ærea, IV, 34, 5.

de cornubus animalium, V, 12, 1 — 3.

Cornu copiæ (χέρας Ἀμαλθείας), VI, 25, 4.

Corœbus Argivus; ejus res gestæ et sepulcrum, I, 43, 7.

Corœbus Eleus Olympionica; ejus sepulcrum, V, 8, 6; VIII, 26, 3.

Corœbus Phryx Mydonis f. a Neoptolemo interfectus, X, 27, 1.

corona aurea, II, 17, 6. aurea oleaginam frondem referens, V, 11, 1.
quernam, V, 12, 8. coronæ e pennis, IX, 34, 3. spicea, VII, 20, 1.

Corone opp. Messeniæ, IV, 34, 4.

Coronea opp. Bœotiæ, IX, 34, 3 et 7. prœlium ibi commissum, III, 9, 3;
IX, 6, 4.

Coronea opp. Messeniæ, IV, 34, 5.

Coronis Phlegyæ f., mater Æsculapii, a Diana interfecta, II, 26, 6. ejus
simulacrum, II, 11, 7.

Coronus Anaxirrhoes pater, V, 1, 6.

Coronus Apollinis e Chrysorthe f., pater Coracis, II, 5, 8.

Coronus Thersandri f. Coroneam condit, IX, 34, 7.

Corsea opp. Bœotiæ, IX, 24, 5.

Corsi inquilini Sardiniæ, X, 17, 9.

Corsica ins. Græcis Cyrnos, vicina Sardiniæ, X, 17, 8.

corvi Delphos convolant et Atheniensium donarium auro spoliant, X, 15,
5.

Corybantes; eorum statuæ, III, 24, 5, sculpti, VIII, 37, 6.

Corybas satrapes, VI, 25, 6.

Corycia nympha, X, 6, 3; X, 22, 2.

Corycium antrum, X, 6, 3; X, 32, 2 et 5.

Corycus mons ap. Erythræos, X, 12, 7.

χόρυδος coloniæ dux, IV, 34, 8.

χορυνήτης Areithous, VIII, 11, 4.

χορυφαῖος Capitolinus, II, 4, 5.

Coryphasium promont., IV, 36, 1.

Coryphe mons Smyrn., VII, 5, 9.

Coryphon mons, II, 28, 2.

Κορυφεῖς demus Tegeaticus, VIII, 45, 1.

Cos Meropis ins., VI, 14, 12. terræ motu concussa, VIII, 43, 4. ibi
Æsculapius, III, 23, 6. Coorum donarium, VI, 17, 2.

χοσμητήριον Sicyoniorum, II, 7, 5.

χόσμος χιόνων, VIII, 45, 5.

χόσσυφοι Cyllenes montis, VIII, 17, 3. gallinacei, IX, 22, 4.

costæ cadaveris continuo osse, I, 35, 6.

Costoboci Græciam invadunt, X, 34, 5.

cothurni, VIII, 31, 4.

Cotilius mons Arcadiæ, VIII, 41, 7 et 10.

Cotilon locus Arcadiæ, VIII, 41, 10.

Cotyis porticus Epidauri, II, 27, 6.

Cragasus, Philonomæ pat., X, 14, 2.

Cranae ins., III, 22, 1.

Cranaus Athen. rex ab Amphictyone regno privatus, I, 2, 6; I, 31, 3.

Craneum lucus cupressorum prope Corinthum, II, 2, 4.

Cranonia pugna, X, 3, 4.

Cratæmenes Samius prædonum dux, IV, 23, 7.

crater æneus Vulcani opus, IX, 41, 1. crater Halyattis Delphis positus,
X, 16, 1.

Crathis mons et fl. Arcadiæ vel Achaiæ, VII, 25, 11; VIII, 15, 8 — 9;
VIII, 18, 4.

Crathis fl. Italiæ, VII, 25, 11; VIII, 15, 9.

Cratinus Ægiræus Olympionica, VI, 3, 6.

Cratinus Laced. statuarius, VI, 9, 4.

Cratisthenes Cyrenæus, Mnaseæ f., curru Olympionica, VI, 18, 1.

Craugasus Phylonomæ pater vid. sub Cragasus.

Craugis Megalopolit. Philopœmenis pater, VIII, 49, 1; VIII, 52, 1 et 6.

Crauxidas Cranonius Olympionica, V, 8, 8.

χρηναῖαι πύλαι Theb., IX, 8, 5.

Creon Lycomedis pater, X, 25, 6.

Creon Menœcei f. Laodamantis tutor, I, 3, 9; IX, 5, 13. ejus filiæ, IX,
10, 3.

Creophyli Ἡράχλεια, IV, 2, 3.

Cres Tali pater, VIII, 53, 5.

Κρήσιοι ἄνδρες, X, 6, 7.

Cresius mons Arcadiæ, VIII, 44, 7.

Cresphontes Aristomachi f., II, 18, 7; V, 3, 6; Heraclidarum in reditu
dux, IV, 31, 11; V, 3, 6. Cypseli filiam ducit, IV, 3, 6; VIII, 5, 6;
VIII, 29, 5. Messeniam dolo obtinet, IV, 3, 3; IV, 5, 1. Eumanti vate
utitur, IV, 16, 1. filii ejus et regia, IV, 3, 7; effigies, IV, 31, 12.

Cresus vide sub Coresus.

Creta ins. Jovis nutrix, VIII, 38, 2. seditionibus vexata, II, 2, 7.
leges a Minoe accipit, III, 2, 4. coloniam in Asiam mittit, VII, 2, 5.
Cretenses Dædalo magistro signis ligneis conficiendis clari, VIII, 53,
8. Cretenses sagittarii, I, 23, 4; VII, 16, 1. mercenarii, IV, 8, 3; IV,
19, 4. eorum sepulcrum Athenis, I, 29, 6.

Cretea regio in Lycæo Arcadi monte, VIII, 38, 2.

Cretheus Æoli f. Nelei pater, IV, 2, 5; IX, 36, 8.

Cretheus Amythaonis pater, V, 8, 2.

Cretheus Talai pater, VIII, 25, 9.

Crethon Dioclis f., IV, 30, 2.

Creugas Epidamnius pugil post mortem coronatus, VIII, 40, 3. ejus
signum, II, 20, 1.

Creusa Æneæ uxor captivitate liberata, X, 26, 1.

Creusa Erechthei f. cum Apolline concumbit, I, 28, 4.

Creusis Thespiensium navale, IX, 32, 1.

Crianius Eleus stadio Olympionica; ejus statua, VI, 17, 1.

Crino Antenoris f., X, 27, 4.

χριοί Thyestæ monumentum, II, 18, 3.

Crison Himeræus Olympionica, V, 23, 4.

Crisa Homero, quæ vulgo Cirrha, X, 37, 5.

Crissæum pelagus, X, 13, 10.

Crisus Phoci f. Strophii pater, II, 29, 4.

χριτήριον locus Argis, II, 20, 7.

Critias Athen. statuarius, I, 8, 5; I, 23, 9; VI, 3, 5.

Critobulus Phocensium dux, X, 20, 3.

Critodamus Clitorius pugil Olympionica, VI, 8, 5.

Critolaus Achæorum prætor, II, 1, 2; ejus mors, VII, 14, 4.

Critolaus Hicetaonis f. pictus, X, 26, 1.

Crius EubϾ princeps, X, 6, 6.

Crius, Achaiæ fl., VII, 27, 11.

Crius fl. ad Sipylum, VII, 27, 11.

Crius Theoclis f. vates, III, 13, 3.

Crius Titan, VII, 27, 11.

Croceæ vicus Laconiæ, III, 21, 4. ejus lapicidina et lapides, II, 3, 5;
III, 21, 4.

crocodili in sola Africa, II, 28, 1. bicubitales, I, 33, 6; IV, 34, 3.

Crocon Eretriensis celete Olympionica, VI, 14, 4.

Croconis βασίλεια, I, 38, 2.

Crœsus Lydus, VIII, 24, 13. Lacedæmonios donis sibi conciliat, IV, 5, 3.
Apollini Πυθαεῖ aurum mittit, III, 10, 8. ejus donarium clypeus aureus,
X, 8, 7.

Crœsus Tegeatis leges dat, VIII, 48, 1.

Cromi in Arcadia, VIII, 3, 4; VIII, 27, 4.

Cromitis regio, VIII, 34, 6.

Cromus Lycaonis f., VIII, 3, 4.

Cromus Neptuni f., II, 1, 3.

Cromyon s. Crommyon locus Corinithiæ regionis, I, 27, 9; II, 1, 3.

Cronius Hippodamiæ procus, VI, 21, 11.

Cronius mons Elidis, V, 21, 2; VI, 19, 1; VI, 20, 1.

Crotalus Hippodamiæ procus, VI, 21, 10.

Crotani pars Pitanatarum, III, 14, 2.

Croton colonia Lacedæmoniorum, III, 3, 1. fluvius ibi Crathis, VII, 25,
11.

Crotoniatæ cum Locris bellum gerunt, III, 19, 12. eorum de Helena
narratio, III, 19, 11. carcer, VI, 13, 1. regio luporum ferax, VI, 14,
8.

Crotopus Agenoris f, rex Argivorum, I, 43, 7; II, 16, 1. ejus
monumentum, II, 23, 7.

Cruni fons Arcadiæ, VIII, 35, 8.

χρυπτὸς λιμὴν, II, 29, 10.

Cteatus Actoris f. Amphimachi pater, V, 3, 3 et 4. Dameonem interficit,
VI, 20, 16. ejus ab Hercule confixi monumentum, II, 15, 1.

Ctesiæ λόγος ἐς Ἰνδούς, IX, 21, 4.

Ctesippus Herculis f., II, 19, 1; III, 16, 6.

Ctimenus Ganyctoris f. Hesiodo interfecto exsul, IX, 31, 6.

cuculus Junonis sceptro cur insideat, II, 17, 4.

culices Myusios expellunt, VII, 2, 11.

Cumæ in Opicis, VII, 22, 8; X, 12, 8. Cumani in Opicis, VIII, 24, 5.

e cupressu simulacra, VI, 18, 7; VIII, 17, 2. cupressi proceritate
insignes; VIII, 24, 7. cupressorum luci, II, 2, 4; II, 15, 2; IV, 33, 4;
VIII, 41, 4.

Curetes Idæi Dactyli, V, 7, 6. alii ac Corybantes, VIII, 37, 6. Anactes,
X, 38, 7. Jovem infantem Saturno surripiunt, IV, 33, 1. primi cursu
certant Olympiæ, VIII, 2, 2. eorum μεγάρον, IV, 31, 9.

Curetes post Acarnanes dicti, VIII, 24, 9. ab Apolline contra Ætolos
adjuti, X, 31, 4.

curriculum Spartan., III, 14, 6; Eleorum, VI, 23, 2. arboribus ornatum,
VIII, 26, 1.

currus æneus, VI, 12, 1 et 6. cervis junctus, VII, 18, 12. manu
inhibitus, VI, 5, 6.

cursor nudus, I, 44, 1, armatus, VI, 10, 4.

cursus certamen procis propositum, III, 12, 1; imperium petentibus, V,
1, 4. ab Hercule institutum, V, 7, 7. Apollinis et Mercurii, V, 7, 10;
virginum, V, 16, 7. cursus armatus, III, 14, 3; V, 8, 10. δίαυλος, V, 8,
6.

Cyamites heros; ejus fanum, I, 37, 4.

Cyana vid. sub Hydna.

Cyaneæ, ins. Lyciæ finitimæ, VII, 21, 13.

Cyanippus Ægialei f., II, 18, 4. ejus tutores, II, 30, 10.

Cyathus ab Hercule digito percussus, II, 13, 8.

Cyaxares rex Mediæ, V, 10, 3.

Cybelus Sicyonius pugil vid. sub Bycelus.

Cychreus heros Salaminis f., I, 36, 1; I, 35, 2.

Cyclades insulæ, I, 1, 1; V, 21, 13; V, 23, 2.

Cyclops, X, 22, 7.

Cyclopum opera, II, 16, 5; II, 20, 7; II, 25, 8; VIII, 25, 5.

χυχνίαι ἀετοὶ, VIII, 17, 3.

Cycnus ab Hercule occisus, I, 27, 6.

Cycnus Ligurum rex in cycnum avem transformatus, I, 30, 3.

Cycnus Neptuni f. rex Colonarum, X, 14, 1.

Cydias Athen. contra Gallos fortiter pugnans occumbit, X, 21, 5.

Cydnus Ciliciæ fl. frigidus, VIII, 28, 3.

Cydon (vel Cylon) Eleos tyrannide liberat, V, 5, 1; VI, 14, 11.

Cydon Mercurii ex Acacellide f., VIII, 53, 4.

Cydon Tegeatæ f. urbi nomen dat, VIII, 53, 4.

Cydonia Cretæ opp., VI, 21, 6. a Cydone conditum, VIII, 53, 4. a Phalæco
obsessum, X, 2, 7.

Cylarabes Stheneli f. rex Argivorum, II, 18, 5. ejus gymnasium, II, 22,
8.

Cyllen Elati f., VIII, 4, 4; VIII, 17, 1. cf. VI, 26, 4.

Cyllene Arcadiæ mons, VIII, 4, 4 et 6; VIII, 15, 4, VIII, 17, 1.

Cyllene Eleorum navale, IV, 23, 1; VI, 26, 4; VIII, 5, 8.

Cylon seu Cyclon Argivus a Persis pecunia corruptus, III, 9, 8.

Cylon Athen., I, 28, 1; I, 40, 1. sectatores ejus occisi, VII, 25, 3.

Cylon Eleus vid. Cydon.

Cynæthaenses Arcades, VIII, 19, 1. eorum donarium, V, 22, 1.

Cynaretus Codri f. Myuntem condit, VII, 2, 10.

Cyneas Eretriensis Philabri pater, VII 10, 2.

χύνες, II, 34, 1.

Cynisca Archidami regis filia Olympionica, III, 8, 1; V, 12, 5; VI, 1,
6. ejus heroum., III, 15, 1.

Cyniscus Mantinensis Olympionica, VI, 4, 11.

Cynortas rex Spartæ, Amyclæ f., III, 1, 3; III, 13, 1.

Cynortion mons, II, 27, 7.

Cynosarges Herculis templum Athen., I, 19, 3.

Cynoscephalis pugna a Philippo contra Romanos commissa, VII, 8, 7.

Cynosurenses Lacon., III, 2, 2; III, 7, 2; III, 16, 9.

Cynuræi Arcad., VIII, 27, 4.

Cynurus Persei f., III, 2, 2.

Cynus (_?_) Opuntiorum navale, X, 1, 2.

Cynus Larymnæ pater, IX, 23, 7.

Cyparissiæ opp. Messeniæ, IV, 36, 7; VIII, 1, 1.

Cyparissus opp. Phocicum, postea Anticyra, X, 36 1.

Cyphantum rudera in Laconia, III, 24, 2.

Cypria carmina de Æneæ uxore, X, 26, 1. de Dioscurorum uxoribus, III,
16, 1. de Neoptolemo, X, 26, 4. de Palamede, X, 31, 2. de Protesilao,
IV, 2, 7.

Cyprii suum exta inspiciunt, VI, 2, 5. Homerum sibi vindicant, X, 24, 3.

Cyprus a Telchinibus habitatur, IX, 19, 1, a Ptolemæo Lagi capitur, I,
6, 8, a Philometore ejusque fratre tenetur, I, 9, 1. confugiunt eo naves
Athen. post prœlium Ægospotam., III, 11, 5.

χυψέλη Corinthiis i. q. λάρναξ, V, 17, 5.

Cypselidæ, V, 17, 5.

Cypselus Æpyti f. Arcadiæ rex filiam Cresphonti dat, IV, 3, 6; VIII, 5,
6; VIII, 29, 5. genus ejus regno privatur, VIII, 5, 13.

Cypselus Æetionis f. Corinth. tyrannus, II, 4, 4; V, 2, 3. in cista
infans servatus, V, 17, 5. Periandri pater, X, 24, 1. ejus majores, V,
18, 7, donarium Olympiæ, V, 2, 3.

Cyrenæi a Ptolemæo Lagi deficiunt, I, 6, 5. eorum thesaurus Olympiæ, VI,
19, 10, donaria Delphis, X, 13, 5; X, 15, 6. Ἀσχληπιεῖον, II, 26, 9 —
10.

Cyrene Aristæi mater, X, 17, 3.

Cyrene a Batto condita, III, 14, 3; X, 15, 6.

Cyrnus ins. v. Corsica.

Cyros Æsculapii templum, VII, 27, 11.

Cyrtones opp. Bœotiæ, IX, 24, 4.

Cyri majoris laus, VIII, 43, 6.

Cyrus minor Atheniensibus infensus, V, 6, 5. Lacedæmonios pecunia juvat,
III, 9, 4; IX, 32, 7.

Cythera ins. et urbs, I, 23, 1. a Tolmide capta, I, 27, 5. Venerem
Uraniam colit, I, 14, 7.

Cytherus Elidis fl., VI, 22, 7.

Cythnii, V, 23, 2.

Cyziceni Proconnesios in civitatem suam cogunt, VIII, 46, 4. unguentum
Cyzic., IV, 35, 8.



                                   D.


Dactyli Idæi Curetes, V, 7, 6.

δαχτύλου μνῆμα, VIII, 34, 2.

Dædala magna et parva Platæensium, IX, 3, 2.

Dædala simulacra lignea, IX, 3, 2.

Dædalio Autolyci pater, VIII, 4, 6.

Dædali Athen. nomen IX, 3, 2, ætas, X, 17, 4, genus, exsilium, fuga, I,
21, 4; II, 15, 1; VII, 4, 5 — 7; VIII, 53, 8; IX, 11, 4. discipuli, II,
15, 1; III, 17, 6; V, 25, 13. opera, I, 27, 1; II, 4, 5; VIII, 16, 3;
VIII, 35, 2; VIII, 46, 2; IX, 11, 4; IX, 39, 8.

Dædalus Sicyonius statuarius, VI, 2, 9; VI, 3, 4; VI, 6, 1; X, 9, 6.

Dætondes Sicyonius statuarius, VI, 17, 5.

Dætus a Cephalo oriundus, I, 37, 6.

Daimenes Tisameni f. dux Achæorum, VII, 6, 2.

Daiphanes v. sub Daiphantes.

Daiphantes Hyampolites dux Phocens. contra Thessalos, X, 1, 8.

Daippus statuarius, VI, 12, 6; VI, 16, 5.

Daira Oceani filia; ejus filius; I, 38, 7.

Damagetus Rhodius Aristomenis gener, rex Ialysi, IV, 24, 2.

Damagetus Diagoræ f. Olympionica, VI, 7, 1.

Damagetus Doriei f., IV, 24, 3.

Damarchus Parrhasius Olympionica, VI, 8, 2. in lupum mutatus, _ib._

Damaretus Etymonis f. Aristotimi pater, V, 5, 1.

Damaretus Heræensis, Olympionica, VI, 10, 4; VIII, 26, 2; V, 8, 10; X,
7, 7.

Damaretus Messenius, Olympionica, VI, 14, 11.

Damaretus Phigaliensis lucta victor, VI, 6, 1.

Damarmenus Eretriensis piscator os Pelopis in mari reperit, V, 13, 5.

Damasias Penthili f. Achaiæ princeps, VII, 6, 2.

Damasichthon Codri f. Colophoniis imperat; a fratre interficitur, VII,
3, 3.

Damasichthon Opheltæ f. Thebarum rex, IX, 5, 16.

Damasistratus Platæensium rex Laium sepelit, X, 5, 4.

Damasistratus Theopompi historici pater, III, 10, 3; VI, 18, 5.

Damasus Codri f., VII, 3, 6.

Damatrius Eleus, pater Pæanii, VI, 16, 9.

Dameas Arcas statuarius, X, 9, 8.

Dameas Crotoniata statuarius, VI, 14, 5.

Dameon Phliuntis f. Herculis socius, VI, 20, 16.

Damia, II, 30, 4; II, 32, 2.

Damis cum Aristodemo de imperio contendit, IV, 10, 5. Messeniorum dux
creatur, IV, 13, 5.

Damiscus Messenius; ejus victoriæ, VI, 2, 10.

Damithales Pheneates Cereri templum erigit et mysteria instituit, VIII,
15, 4.

Damoclidas Bœotarcha, IX, 13, 6.

Damocratidas Argivorum rex, IV, 35, 2.

Damocritus Achæorum prætor, VII, 13, 1. damnatus in exsilium abit, _ib._
5.

Damocritus Sicyonius statuarius Pisonis disc. VI, 3, 5.

Damon Athen. Euctemonis f. frater Philogenis, Phocenses in coloniam
deducit, VII, 2, 4; VII, 3, 10.

Damon Thurius Olympionica, IV, 27, 9; VI, 5, 3; VI, 25, 4; VIII, 27, 8.

Damonicus Eleus, V, 21, 16.

Damophilus Bœotarcha, IX, 13, 6.

Damophon Messenius statuarius, IV, 31, 6; et 7 et 10; VII, 23, 6 et 7;
VIII, 31, 1 et 6; VIII, 37, 4.

Damophon Pantaleontis f. Pisæ rex, VI, 22, 3.

Damophon Thoantis f. Corinthi rex, II, 4, 3.

Damosius (vel Damasias) Penthili f., V, 4, 3.

Damothoidas Lepreata Aristomenis gener, IV, 24, 1.

Damoxenidas Mænalius pugil Olympionica, VI, 6, 3.

Damoxenus Syracusanus pugil, VIII, 40, 3.

Danai Argivi, VII, 1, 7.

Danaus Argivorum regno potitur, II, 16, 1; II, 19, 3. ubi primum
appulerit, II, 38, 4. filias quo invento elocarit, III, 12, 2. ejus
thronus, II, 19, 5, monumentum, II, 20, 6, statua, X, 10, 5. ejus
filiarum facinus, II, 24, 2, donarium, II, 37, 2.

δαφναφόρος Apollinis sacerdos, IX, 10, 4.

Daphne ab Apolline amata, VIII, 20, 1.

Daphnis Ladontis fluvii f. nympha Telluris oraculi interpres, X, 15, 5.

Dardania ins. postea Samothrace, VII, 4, 3.

Dardanus Phryx a Jove Bacchi simulacro donatus, VII, 19, 6.

Dardanus Psophidius Zacynthi pater, VIII, 24, 3.

Darius Artaxerxis f. nothus, VI, 5, 7.

Darius Hystaspis, III, 4, 2; III, 9, 6; III, 12, 7; VII, 10, 1.

Dascylus Gygis pater, IV, 21, 5. ejus vicus, IV, 35, 11.

Daseæ opp. Arcadiæ, VIII, 3, 3; VIII, 27, 4; VIII, 36, 9.

Daseatas Lycaonis f., VIII, 3, 2.

Dasmon Corinthius Olympionica, IV, 13, 7.

Datis Medus, X, 28, 6.

δαῦλα τὰ δασέα, X, 4, 7.

Daulis nympha, Cephissi f., X, 4, 7.

Daulis opp. Phocidis, I, 41, 8; X, 3, 1; X, 4, 7.

δεχαδαρχίαι a Lysandro institutæ, IX, 32, 9. ab Epaminonda abolitæ,
VIII, 52, 4; IX, 5, 4.

Decelea Athen. φρούριον, III, 8, 6.

Decimæ spoliorum, III, 18, 7; V, 10, 4; X, 10, 1 metallorum, X, 11, 2.
decimati captivi, I, 20, 6.

Degmenus Eleus sagittarius; ejus cum Pyræchme certamen, V, 4, 2.

Deianira Œnei f., II, 23, 5; VI, 19, 12.

Deicrates Gorgiæ gener, VI, 17, 7.

Deidamia Pyrrhi f.; ejus majores, regnum, IV, 35, 3.

δείματος είχών, II, 3, 7.

Deinome Troas, picta, X, 26, 2.

Deion (vel Deïoneus) Cephali pater, I, 37, 6; X, 29, 6.

Deiope, I, 14, 1.

Deiphobus V, 22, 3.

Deiphontes Antimachi f. Temeni gener, II, 19, 1. affinibus odio est, II,
28, 3. Epidauriam occupat II, 26, 1; VII, 4, 2.

Δειράς locus Argol., II, 24, 1. ejus portæ, II, 25, 1.

Delium Tanagræum, I, 29, 13; IX, 20, 1; X, 28, 6. pugna ibi commissa,
IX, 6, 2.

Delphi et Pytho eadem urbs, X, 6, 5. ejus situs et conditor, X, 6; X, 8,
6; X, 9, 1. hippodromus et navale, X, 37, 4. stadium, X, 32, 1. templum
Apollinis antiquissimum, X, 5, 9; sæpius attentatum, X, 7, 1; a Phlegyis
captum, IX, 36, 2 et X, 7, 1; a Phocensibus, III, 10, 3 et X, 5, 2; a
Gallis, I, 4, 4. Delphici templi architectus, IX, 37, 5. Delphici
thesauri, VI, 19, 1; X, 11. donaria, X, 9 et 10. λέσχη, X, 25, 1.
oraculum, X, 5, 5. πρόμαντις pecunia corrupta, III, 4, 4. Delphos
conveniunt Amphictyones, VII, 24, 4; X, 8, 1.

Delphi Pyrrho sacra faciunt, I, 4, 4. Phocenses vocari nolunt, IV, 34,
11. sævitiæ eorum ab Archidamo eripiuntur, III, 10, 4. contra Gallos a
Græcis adjuvantur, X, 22, 13. eorum donarium lupus æreus, X, 14, 7.
Delphorum ἐξηγηταί, X, 28, 7.

Delphinium dicasterium Athen., I, 28, 10.

delphinus Melicertæ cadaver in litus effert, I, 44, 8 et II, 1, 3;
Phalanthum in Italiam, X, 13, 10; Arionem Tænarum, III, 25, 7. puero
sanationis mercedem pendit, III, 25, 7. æneus, II, 2, 8; VI, 20, 10.

Delphus Apollinis f., X, 6, 3; X, 32, 2.

Delta Ægypt., VI, 26, 9.

Delta Argiv., II, 21, 1.

Delus direpta a Menophane, III, 23, 3. prope deserta, VIII, 33, 2; IX,
34, 6. Delii ab Atheniensibus ejecti, IV, 27, 9. hymnum commemorant
Sibyllæ, X, 12, 2. Delum sacrificia et choros mittunt Messenii, IV, 4,
1. Delia navis, I, 29, 1. Deliæ virgines comam detondent Hecaergæ et
Opidi, I, 43, 4.

Demades Athen. proditor, VII, 10, 4.

Demænetus Æsculapio templum exstruit, VI, 21, 4.

Demaratus Aristonis f. mense septimo natus, III, 7, 7. a Cleomene regno
privatur, III, 4, 3 — 4; III, 7, 8. in Persidem abit, III, 7, 8.

Demaretus Heræensis Olympionica, vid. sub Damaretus.

Demetrii satelles a Trophonio punitus, IX, 39, 12.

Demetrius Antigoni f., I, 6, 5. tyrannos Athenis ejicit, I, 25, 6 — 7.
cum Lysimacho bellum gerit, I, 10, 1. Alexandrum Cassandri f. occidit,
I, 36, 6; IX, 7, 3. Sicyonem veterem evertit, II, 7, 1. in Seleuci
potestatem venit, I, 10, 2. ejus statuæ VI, 15, 7; VI, 16, 3; X, 10, 2.

Demetrius Phanostrati f. tyrannus Athen., I, 25, 6.

Demetrius Philippi f. Messenen occupat, IV, 29, 1; IV, 32, 2. a fratre
veneno necatur, II, 9, 5.

Demetrius, vid. sub Damatrius.

Demo Sibylla Cumana, X, 12, 8.

Democles archon Athen., X, 23, 14.

Democrates Tenedius Olympionica, VI, 17, 1.

democratia olim Græcis incognita, IX, 1, 2. Athenis valida, IV, 35, 5.
ejus auctor Theseus, I, 3, 3. democratia picta _ib._

Democritus Tenedius Olympionica, VI, 17, 1.

Demodocus Alcinoo familiaris, I, 2, 3; in solio Amyclæo repræsentatus,
III, 18, 11.

Demonassa Amphiarai f., III, 15, 8; V, 17, 7. Thersandri uxor, IX, 5,
15.

Demophantus occisus a Philopœmene, VIII, 49, 7.

Demophon Pisæ tyrannus, V, 16, 5.

Demophon Thesei f., X, 25, 7 et 8. cædis reus, I, 28, 8.

Δῆμοι minores Atticæ, I, 31, 1; I, 32, 3 — 33, 8.

Demosthenes Alcisthenis f. Spartanos in Sphacteria ins. capit, I, 13, 5.
se ipse interficit, I, 29, 12.

Demosthenes Demosthenis f. ab Harpalo non corruptus, II, 33, 3 — 5.
exsul se interficit, I, 8, 2; II, 33, 3. ejus monumentum, II, 33, 3.

Demylus, Carystius Glauci pater, VI, 10, 1.

dens miræ magnitudinis, VIII, 46, 5. dentes non renascuntur nec igni
cedunt, V, 12, 1 — 2. dentes non esse sed cornua exsertas ex elephantis
ore sannas, _ib._ dentium ordines tres, IX, 21, 4.

Deœtes Codrida, VII, 3, 10.

Deomenia Arcadis f. ejus statua, VIII, 9, 9.

Deon Dropionis pater, X, 13, 1.

Deræ locus Messeniæ, IV, 15, 4.

Derites Harpali f., pater Æginetæ, VII, 18, 5.

Derrhion locus Laconiæ, III, 20, 7.

desperatio Phocica, X, 1, 8.

Δέσποινα, V, 15, 4 et 10; VIII, 10, 10; VIII, 27, 6; VIII, 35, 2; VIII,
36, 9; VIII, 37, 1— 10; VIII, 42, 1. ab Anyto nutrita, VIII, 37, 5.

Deucalion Cretensis, I, 17, 6.

Deucalion Oresthei pater, X, 38, 1. sepultus Athenis, I, 18, 8. ejus
diluvium, I, 40, 1; V, 8, 1; X, 6, 2. diluvii aquæ ubi defluxerint, I,
18, 7.

deus bonus, VIII, 36, 5; maximus, X, 37, 3. deæ magnæ, IV, 3, 10; IV,
27, 6; IV, 33, 5; VIII, 29, 1; VIII, 31, 1 et 5. dii ex Argis, VII, 23,
10. duodecim, I, 3, 3; I, 40, 3; VIII, 25, 3. ἐπιδῶται; II, 27, 6.
ἔργάται, VIII, 32, 4. ignoti, I, 1, 4; V, 14, 8. inferi, II, 31, 2; X,
32, 13. magni, VIII, 21, 4; maximi, VII, 22, 9, μειλίχιοι, X, 38, 8.
primi (patroi?), VIII, 31, 8. puri, VIII, 44, 5. deorum omnium templa,
I, 18, 9; II, 2, 8; II, 25, 6; III, 22, 8: aræ, V, 14, 8; V, 15, 1 et
10. deorum convivæ homines, VIII, 2, 4; simulacra victis adempta, VIII,
46, 2; cognomina a dedicatoribus templorum indita, IV, 23, 10.

Dexamenus Oleni rex, ejus filiæ, V, 3, 3; Herculem hospitio excipit,
VII, 18, 1.

Diæus Megalopolitanus, Achæorum prætor; servat Menalcidam, VII, 12, 3;
aliæ ejus res gestæ, VII, 12, 4 _sqq._; redit ad eum imperium, VII, 15,
7; ejus vecordia, VII, 15, 8; prœlio victus Megalopolin aufugit, VII,
16, 4; uxorem necat, venenum haurit, VII, 16, 6.

Diæus Diophanis pater, VIII, 51, 1.

Diagon fl., VI, 21, 4.

Diagoras Damageti f., IV, 24, 3. ejus posteri Diagoridæ, _ib._ et VI, 6,
2. eorum victoriæ et statuæ, VI, 7, 1 — 3.

Diagoras Rhodius, Lysandri socius; ejus statua; X, 9, 9.

Dialces Mantinensis; pater Protolai, VI, 6, 1.

Diallus Smyrnæus, Pollis f., pugil Olympionica, VI, 13, 6.

Diana Cereris filia, Proserpinæ comes, VIII, 31, 3. Sibylla, X, 12, 2.
habitandi locum monstrat, III, 22, 12. parturientibus formidolosa, IV,
30, 5. Buphagum transfigit, VIII, 27, 17. et Callisto, VIII, 3, 6.
Procridi canem donat, IX, 19, 1. ab Hyampolitis præcipue culta, X, 35,
7. humeris alatis, V, 19, 5. ejus simulacra, VII, 24, 1; VII, 26, 11;
VII, 27, 4; VIII, 37, 4; IX, 20, 1; X, 37, 1: lignea, I, 29, 2. templum
Megaris, I, 43, 1, Aulide, IX, 19, 6. ara quadrangula, V, 14, 5.

Ἄρτεμις ἀγοραία, V, 15, 4. ἀγροτέρα, I, 19, 6; I, 41, 3; V, 15, 8; VII,
26, 3 et 11; VIII, 32, 4; αἰγίαινα, III, 14, 2. Αὶτωλὴ, X, 38, 12.
Ἄλφειαία, VI, 22, 10. Ἀμαρυσία, I, 31, 5. Ἀναιῖτις, III, 16, 8.
ἀπαγχομένη, VIII, 23, 6—7. ἀρίστη, I, 29, 2. ἀστρατεία, III, 25, 3.
Βραυρωνία, I, 23, 7; I, 33, 1. Δαφναία, III, 24, 8. Δερριᾶτις, III, 20,
7. Δίχτυννα, III, 24, 9. Διχτυνναία, X, 36, 5. Ἐλαφιαία, VI, 22, 10.
Εὔχλεια, IX, 17, 1. εὑρίππα, VIII, 14, 5. Εὐρυνόμη, VIII, 41, 4—5.
Ἐφεσία, IV, 31, 7; V, 6, 5; V, 19, 2; VII, 2, 6; VIII, 13, 1; VII, 23,
1; VIII, 30, 6. ἡμερασία, VIII, 18, 8. ἱέρεια, VIII, 44, 2. Ἰσώρα, III,
14, 2; III, 25, 4. Ἰφιγένεια, II, 35, 1. χαλλίστη, I, 29, 2; VIII, 35,
8. Καρυᾶτις, III, 10, 6. Κεδρεᾶτις, VIII, 13, 2. Κναχαλησία, VIII, 23,
3. Κναχεᾶτις, VIII, 53, 11, Κναγία, III, 18, 4. Κοχχώχα, V, 15, 7.
Κονδυλεᾶτις, VIII, 23, 6. Κορδάχα, VI, 22, 1. χορυφαία, II, 28, 2.
Λαφρία, IV, 31, 7; VII, 18, 8. Λευχοφυηνὴ, I, 26, 4; III, 18, 9.λιμναία,
II, 7, 6. λιμνᾶτις, III, 23, 10; IV, 4, 2; IV, 31, 3; VII, 20, 7; VIII,
53, 11. Λυχαία, II, 31, 4. Λυχοᾶτις, VIII, 36, 7. λυγοδέσμα, III, 16,
11. Μουνυχία, I, 1, 4. Μυσία, III, 20, 9. Ὀρθία, II, 24, 5; III, 16, 7
et 11; III, 17, 1; VIII, 23, 1. παιδοτρόφος, IV, 34, 6. πατρῴα, II, 9,
6. Πειθώ, II, 21, 1. Περσιχὴ, VII, 6, 6. προπυλαία, I, 38, 6.
πρωτοθρονία, X, 38, 6. Πυρωνία, VIII, 15, 9. Σαρωνία, II, 32, 10.
Σχιᾶτις (_?_), VIII, 35, 5. σελασφόρος, I, 31, 4. Στυμφαλία, VIII, 22,
7. σώτειρα, I, 40, 2; I, 44, 4; II, 31, 1; III, 22, 12; VII, 27, 3;
VIII, 30, 10; VIII, 39, 5. Ταυριχὴ, I, 23, 7; III, 16, 8. τριχλαρία,
VII, 19, 1; VII, 22, 11. Φεραία, II, 10, 7; II, 23, 5. φιλομεῖραξ, VI,
23, 8. φωσφόρος, IV, 31, 10.

Diastæ, IX, 30, 8; X, 13, 5.

δίαυλος, V, 8, 6; V, 27, 6. σὺν ἀσπίδι, X, 34, 5.

Dicæarchia opp. Tyrrhenorum, fons ibi aquæ calidæ, IV, 35, 12; VIII, 7,
3.

dicasterium quod de regibus Spartanorum judicet, III, 5, 2. dicasteria
Atheniensium, I, 28, 6 — 11.

Δίχης effigies, V, 18, 1.

Dicon Calimbroti f.; ejus victoriæ et statuæ, VI, 3, 12.

Dictynna Britomartis, II, 30, 3; III, 12, 8.

Dictys Persei σωτὴρ, II, 18, 1.

Didas Ægyptius pugil mulctatus, V, 21, 15.

Didyma Milesiorum, II, 10, 5; V, 13, 11. Apollinis ibi oraculum, VII, 2,
6.

Didymæ insulæ Æolic., X, 11, 14.

Δίδυμοι Argolidis locus, II, 36, 3.

digiti refracti in palæstricis certaminibus, VI, 4, 1; VIII, 40, 2.
digiti sepulcrum, VIII, 34, 2.

Diitrephes; ejus statua, I, 23, 3.

Dindymene mater, VII, 17, 9; VII, 20, 3; VIII, 46, 4; IX, 25, 3.

Dine scaturigo in Argolide, VIII, 7, 2.

Dinicha Archidami uxor, III, 10, 1.

Dinocrates Messeniorum princeps, IV, 29, 11. Philopœmenis necati pœnam
luit, VIII, 50, 7 — 8.

Dinolochus Eleus Pyrrhi f. Olympionica; ejus statua; matris somnium, VI,
1, 4.

Dinomenes Hieronis pater, rex Syracusarum; ejus donaria, VI, 12, 1.

Dinomenes Hieronis f., rex Syracusarum, VI, 12, 1; VIII, 42, 8.

Dinomenes Hieronis percussor; ejus mors, VI, 12, 4.

Dinomenes statuarius, I, 25, 1.

Dinosthenes Laco Olympionica, VI, 16, 8.

Dinyttas Parrhasius pater Damarchi, VI, 8, 2.

Diocles Cereris mystes, II, 14, 3.

Diocles Ortilochi f., IV, 1, 4; IV, 30, 2.

Diodorus Sicyonius Olympionica, VII, 17, 1.

Diogenes Bœotarcha, X, 20, 3.

Diogenes Macedonici præsidii dux, II, 8, 6.

Diogenes Sinopensis; ejus sepulcrum, II, 2, 4.

Diogenia Celei filia, I, 38, 3.

Diognetus Crotoniates Olympionica, X, 5, 13.

Diomede, X, 25, 4.

Diomedes Thrax ab Hercule interfectus, III, 18, 12; V, 10, 9.

Diomedes Cyanippi tutor, II, 30, 10. Argivorum ad Troiam dux, I, 11, 7;
II, 30, 10. in reditu errat, I, 28, 9. Hippolyto sacra instituit, II,
32, 1. Apollini templum dicat, II, 32, 2. Minervæ, II, 24, 2; IV, 35, 8.
Œneum avum tuetur, II, 25, 2. Thebarum expugnationis socius, II, 20, 5.
Palamedem interficit, X, 31, 2. Pythiorum ludorum auctor, II, 32, 2.
Palladium furatur, I, 22, 6. ejus statua, X, 10, 4.

Dion Epidaurius Lysandri ad Ægospotamos socius, X, 9, 10.

Dion urbs Macedoniæ, IX, 30, 7; X, 13, 5.

Dionysiades virgines, III, 13, 7.

Dionysias fons, IV, 36, 7.

Dionysicles Milesius stat., VI, 17, 1.

Dionysion, I, 43, 5; II, 7, 5.

Dionysius Argivus statuarius, V, 26, 3 et 4 et 7; V, 27, 2.

Dionysius tyrannus, I, 2, 3; VI, 2, 6.

Dionysophanes Ephesius, IX, 2, 2.

Diophanes Diæi f. Megalopolitanus Achæorum prætor, VIII, 5, 1; VIII, 30,
5.

Diophantus archon Athen., VIII, 45, 4.

Diores Amaryncei f., V, 3, 4.

Dioscuri maternum genus a Pleurone ducunt, III, 13, 8. in Messenia nati,
III, 26, 3; IV, 31, 9. Argonautæ, III, 19, 7; III, 24, 7. Olympionicæ,
V, 8, 4. cum patruelibus suis pugnant, IV, 3, 1. Messeniis adversantur,
IV, 16, 5, et 9; IV, 27, 3. a Phormione hospitium petunt, III, 16, 2.
quando in deorum numerum recepti, III, 13, 1. eorum aræ, X, 33, 6:
domus, III, 16, 2: ira, IV, 26, 6; IV, 27, 1 — 3: lucus, VII, 22, 5:
signa, II, 22, 5; III, 26 3, (cf. III, 24, 5); IV, 31, 9; V, 19, 2:
stadium, II, 34, 10: templa, I, 18, 1; III, 14, 6; III, 20, 1; VIII, 9,
2: uxores, filii, equi, II, 22, 5; III, 12, 8. ἄναχτες II, 36, 6; X, 38,
7. ἀμβούλιοι, III, 13, 6. ἀφετήριοι, III, 14, 7. θεοὶ μεγάλοι, I, 31, 1;
VIII, 21, 4. σωτῆρες, II, 2, 9.

Διοσημίαι, III, 5, 8.

Diotimus Milonis Crotoniatæ pater VI, 14, 5.

Dipæa, oppid. Arcad., VIII, 27, 3. Dipæenses VIII, 8, 6; VIII, 45, 2;
III, 11, 7.

Dipœna vel Dipœnæ Arcad. opp., VIII, 27, 4 et 7.

Dipœnus et Scyllis statuarii, Dædali f. et disc., II, 15, 1; II, 22, 5;
II, 32, 5; III, 17, 6; V, 17, 1; VI, 19, 14; IX, 35, 3.

Dirce fl. Bœotiæ, IX, 25, 3.

Dirce Lyci uxor ab Antiopæ filiis occiditur, IX, 17, 6; IX, 25, 3.

discus a Perseo inventus, II, 16, 2. disco occiditur Thermius, V, 3, 7.
disco detrudi Milo non potest, VI, 14, 6. disci terni, VI, 19, 4.

divinatio ex aquis, III, 23, 8; VII, 21, 12. ex Ætnæ crateribus, III,
23, 9. ex insomniis, III, 26, 1. e talis, VII, 25, 10. e victimæ
alligatæ gestu, IV, 32, 3. e dissectorum animalium extis, VI, 2, 5. ἀπὸ
χληδόνων, IX, 11, 7.

divitiæ olim in equis et bobus positæ, IV, 36, 3.

Dius Amphimachi f., V, 3, 5. Oxylo Eleorum regnum petenti resistit, V,
4, 1, et 2.

Diyllus statuarius, X, 13, 7.

Docimus Macedo Antigoni dux, I, 8, 1.

Dodonæum Jovis templum, I, 17, 5. oracalum, VII, 21, 2; VII, 25, 1;
VIII, 11, 12; IX, 25, 8; VIII, 28, 6. quercus sacra, VIII, 23, 5.
πέλειαι vates, X, 12, 10.

δόλιχος, III, 21, 1.

Dolopes Amphictyones, X, 8, 2. exstincti _ib._ 5.

Δοναχὼν locus in agro Thespiensi, IX, 31, 7.

Dontas Laced. statuarius, Dipœni et Scyllidis disc., VI, 19, 14.

Donusa opp. Sicyoniorum, VII, 26, 13. conf. Gonusa.

Δορχάδες a Patrensibus mactantur, VII, 18, 12.

Dorcea fons Spartæ, III, 15, 2.

Dorceus Hippocoontis f.; ejus monumentum, III, 15, 1.

Doridas Propodæ f. frater Hyantidæ, rex Corinthi, II, 4, 3.

Dorieus Anaxandridæ f. in coloniam mittitur, II, 3, 10; III, 16, 4 — 5.

Dorieus Damageti f., IV, 24, 3. Damageti pater _ib._

Dorieus Diagoræ f. Rhodius Olympionica, VI, 7, 1 et 4 — 7.

Dorienses Amphictyones, X, 8, 2. unde in Peloponnesum venerint, V, 1, 2;
quando, VIII, 5, 1; qua via, VIII, 5, 6; quo duce, V, 3, 5. in civitates
recipiuntur, II, 13, 1; IV, 3, 6. Corinthum oppugnant, II, 4, 3. Jovi
τροπαίῳ templum statuunt, III, 12, 9. in Caria considunt, IV, 5, 3; in
Asia, X, 24, 1. Carneum maxime colunt, III, 13, 4. eorum dialectus in
Peloponneso non adeo antiqua, II, 37, 3. a Messeniis accurate servata,
IV, 27, 11. Dorica ædificatio (ἐργασία), V, 10, 2; V, 16, 1; VI, 24, 2
et 5. Δώριον αὒλημα, IX, 12, 5. σπνδαὶ, III, 5, 8.

Δωρὶς ἀρχαία, X, 37, 2.

Dorium mons, VI, 3, 16.

Dorium urbs, IV, 33, 7.

Δόρυ sceptrum Vulcani apud Chæronenses, IX, 40, 11.

Δορύχλειοι exsules Megarenses, I, 40, 5.

Doryclidas Laced. statuarius, Dipœni et Scyllidis disc., V, 17, 1.

Doryssus Labotæ f. Spart. rex, III, 2, 4.

Dotadas Isthmii f. Messeniorum rex, IV, 3, 10.

Drabescus, I, 29, 4.

Draco viæ dux, VIII, 8, 4. urbis condendæ locum monstrat, II, 23, 7.
fontis custos, IX, 10, 5; Hesperiorum malorum, VI, 19, 8. puerum contra
lupum tuetur, X, 33, 9. singulari modo interemptus, IX, 26, 7. draconis
forma sumpta dæmon cum femina concumbit, IV, 14, 7. draconis e dentibus
satis nascuntur viri, IX, 10, 1. in draconem conversus puer, VI, 20, 5.
draco Minervæ appositus, I, 24, 7. draco in clypeo Menelai, X, 26, 3.
Epaminondæ, VIII, 11, 8. dracones Æsculapio sacri, II, 11, 8; II, 28, 1:
Trophonio, IX, 39, 3. Triptolemi currui juncti, VII, 18, 3. sceptro
circumvoluti, IX, 39, 3. dracones Gigantibus pro pedibus, VIII, 29. 3.
draconum squamæ, I, 21, 6.

Draconis Athen. leges de cæde, VI, 11, 6; de adulterio, IX, 36, 8.

Drepanon promont., VII, 23, 4.

Dromeus Mantinensis Olympionica, VI, 11, 2.

Dromeus Stymphelius Olympionica, Pyth. etc., VI, 7, 10.

Dromichætes Getarum rex, I, 9, 6.

Δρόμος, v. Curriculum et Cursus.

Dropion rex Pæonum, X, 13, 1.

Dryades nymphæ, VIII, 2, 2; VIII, 39, 2; X, 32, 12.

Drymæa opp Phocidis, X, 3, 2; X, 33, 12.

Dryon Pellenensis, VI, 8, 5; VII, 27, 5.

Dryops Apollinis f., IV, 34, 11.

Dryopes, IV, 8, 3; IV, 34, 9 et 11; V, 1, 2.

Δρυὸς tria genera in Arcadia, VIII, 12, 1.

Dulichienses postea Παλεῖς, VI, 15, 7.

duos parietes de eadem fidelia dealbare, VI, 3, 15.

Δούριος vel potius δούρειος ἵππος, I, 23, 8; II, 29, 4; I, 15, 5; X, 26,
2.

Duris Scæi pat. (_?_), Samius, VI, 13, 5.

Duces in magnis cladibus plerumque primi cadunt, III, 6, 1.

Dymas Ægimii f., VII, 17, 6.

Dyme urbs Achaiæ, VII, 17, 5 — 14.

Dyrrhachium olim Epidamnus, VI, 10, 8.

Dysaules Triptolemi pater, I, 14, 3; Celei frater, II, 14, 2. Cereris
sacra instituit ib. 4. ejus monumentum, II, 12, 4.

Dyscinetus archon Athen., IV, 27, 9.

Dysponteus Œnomai f. Dyspontiorum urbem condit, VI, 22, 4.

Dyspontii ab Eleis deficiunt, VI, 22, 4.



                                   E.


Ebeni lignum, I, 42, 5. simulacra ebenina, I, 35, 3; I, 42, 5; II, 22,
5; VIII, 17, 2; VIII, 53, 11.

Ebrietas picta, II, 27, 3. Sileno vinum ministrat, VI, 24, 8.

Ebur unde importetur, V, 12, 3. ebur statuarum oleo vel aqua rigatur, V,
11, 10; VII, 27, 2. ejus solutam compagem coagmentat Damophon; IV, 31,
6. eboris usus antiquus, I, 12, 4. signum eburneum, VIII, 46, 5.

Ecbatana, IV, 24, 2.

εχβεβράσθαι, III, 24, 4.

Ecdelus Arcesilai disc. Philopœmenis præceptor, VIII, 49, 2.

ἐχεχειρία, V, 4, 5; V, 20, 1, Iphitum coronat, V, 10, 10; V, 26, 2.

Echeclus Agenoris f., X, 27, 2.

Echecratidis Larissæi donarium, X, 16, 8.

Echedamia opp. Phocidis, X, 3, 2.

Echelas Penthili f., pater Grai, III, 2, 1.

Echembrotus Arcas victor Pyth., X, 7, 4.

Echemus Aeropi f. Arcadiæ rex, VIII, 5, 1. Hyllum interficit, I, 41, 2;
VII, 5, 1; VIII, 45, 3; VIII, 53, 10. ejus monumentum, VIII, 53, 10.

Echephron Herculis f. e Psophide, VIII, 24, 2; ejus monumentum, VIII, 2,
7.

Echestratus Agidis f. Spartæ rex, III, 2, 2.

Echetimus Agasiclis pater, II, 10, 3.

Echetlus seu Echetlæus heros, I, 15, 3; I, 32, 5.

Echenethenses, demus Tegeaticus, VIII, 45, 1.

Echidna Stygis et Pirantis f., VIII, 18, 2; III, 18, 10.

Echinades ins., VIII, 1, 2; VIII, 24, 11.

Echion Cadmi gener, IX, 5, 3.

Echo septemplex, V, 21, 7. Echus porticus, _ib. et._ II, 35, 9.

Echœax Delphis pictus, X, 25, 3.

Edoni, X, 33, 2. Athenienses cædunt, I, 29, 4.

Eetion Cypseli pater, II, 4, 4.

Egestani Dorieum occidunt cum exercitu, III, 16, 5.

Eion a Cimone expugnatur, VIII, 8, 9.

Eïoneus Magnetis f. Hippodamiæ procus, VI, 21, 11.

Eïoneus a Neoptolemo occisus, X, 27, 1.

Elæa opp. Mysiæ, IX, 5, 14. Elaitarum donarium Olympiæ, V, 24, 6.

ἐλαία χαλλιστέφανος, V, 15, 3.

ἔλαιος, II, 32, 10.

Elæus locus, IV, 1, 6.

Elainos mons vid. sub Elaion.

Elaion mons Arcadiæ, VIII, 41, 7; VIII, 42, 1,—3.

Elaphion Elea, nutrix Dianæ, VI, 22, 11.

Ἐλάφιος mensis apud Eleos, V, 13, 11; VI, 20, 1.

Elaphus fl. Arcadiæ, VIII, 36, 7.

Elassus a Neoptolemo cæsus, X, 26, 4.

Elatea opp. Phocidis, I, 20, 6; VII, 15, 5; VIII, 4, 4; X, 3, 2; X, 34,
1 — 6. Elateensium donarium, I, 26, 3; X, 18, 7.

Elatus Arcadis f. montis Cyllenes dominus, VIII, 4, 1 et 4; X, 34, 2 et
6. ejus statua, VIII, 48, 8; X, 9, 5.

Electra ab Oreste Pyladi data, II, 16, 7; III, 1, 6. sceptrum patris in
Phocidem aufert, IX, 40, 12.

Electra Atlantis f., IV, 33, 6.

Electra Cadmi soror, IX, 8, 4.

Electra Messeniæ fl., IV, 33, 6.

Electra Helenæ famula, X, 25, 4.

Electra Oceani f., IV, 30, 4.

Electri genera duo, V, 12, 7. electro consertum monile, IX, 41, 5.

Ἠλέχτραι seu Ἠλεχτρίδες πύλαι Thebarum, IX, 8, 4; IX, 11, 1.

Electryon Licymnii et Alcmenæ pater, Mideæ rex, II, 22, 8; II, 25, 9.

Elei olim Epei, V, 1, 4. unde profecti, V, 1, 3. optimis legibus
instituti, IV, 28, 4, Elei et Pisatæ ut litem diremerint, IV, 15, 7.
Isthmicis ludis arcentur, V, 2, 2, — 5; VI, 3, 9; VI, 16, 2. Eleorum
reges, V, 1, 3. res bellis gestæ, II, 4, 7. cum Spartanis bellum, III,
8, 3 — 6; IV, 15, 7; V, 27, 11: cum Arcadibus, V, 24, 4; VI, 20, 4; VI,
21, 2; cum Sicyoniis, VI, 3, 3. mulieres Achillem lugent, VI, 23, 3.
Ammonis et heroum cultus, V, 15, 12. prytaneum, V, 15, 8. tribus, V, 9,
5 — 6. tabulæ seu commentarii victorum Olympicorum, III, 21, 1; V, 21,
9; VI, 2, 3; VI, 8, 1; VI, 13, 10. fœderis tabulæ cum Atheniensibus
pacti, V, 12, 8.

Eleonia regio, I, 29, 6.

Elephanti quando primum in Europa visi, I, 12, 3. eorum exsertos dentes
cornua esse, V, 12, 1.

Elephenor, I, 17, 6; VIII, 15, 6.

Eleus Chersonesi urbs Protesilao sacra, I, 34, 2; III, 4, 6.

Eleus (vel potius Dius) Amphimachi f. rex Elidis, V, 3, 5; V, 4, 1.

Eleus Eurycydæ et Neptuni f. Epeorum rex, V, 1, 8. pater Augeæ ib. IX.

Eleusinii cum Atheniensibus bellum gerunt, I, 36, 4; IX, 9, 1. iis se
dedunt, I, 38, 3. fines eorum, I, 38, 1. Eleusiniorum sacrorum religio,
VIII, 15, 1; X, 31, 11.

Eleusinium Athen., I, 14, 3. Lacon., III, 20, 7.

Eleusis Attica, I, 38, 6 — 7.

Eleusis Bœotiæ opp., IX, 24, 2.

Eleusis heros Mercurii et Dairæ f., I, 38, 7.

Eleuther Apollinis et Æthussæ f., IX, 20, 1. victor Pyth., X, 7, 3.

Eleutheræ urbs, I, 38, 8 — 9.

Eleutheria festum apud Platæenses, IX, 2, 6.

Ἐλευθέριον ὕδωρ, I, 17, 1.

Eleutherolacones, III, 21, 6.

Elis fertilis, VI, 26, 6. Elidis situs, VIII, 1, 2. fines, IV, 36, 7; V,
6, 3; VI, 21, 3. simulacrum, VI, 16, 3.

Elis χοίλη, V, 16, 6.

Elis urbs, VI, 23, 1 — 26, 3. a Messeniis capta, IV, 28, 4.

Elleborus ubi nascatur, X, 36, 7. ellebora capta Cirrha urbs, X, 37, 7.

Ellychnium perpetuum, I, 26, 7.

Elpenor, X, 29, 8.

Elymi Cnidios pellunt, X, 11, 3.

Elyrus opp. Cretæ, X, 16, 5.

Elysium, VIII, 53, 5.

Emaution Arcas Olympionica, VI, 17, 4.

ἔμβολος Olymp., V, 15, 6; VI, 20, 10.

Empedus Callistrati pater Athen., VII, 16, 4.

Emperamus Spartanus, IV, 20, 5, et 10.

Enarsphorus Hippocoontis f., III, 15, 1.

Enceladus a Minerva impugnatus, VIII, 47, 1.

Enchelees Illyrii, IX, 5, 3.

Enctenes, IX, 5, 1.

Endeis Scironis f. Æaci uxor, II, 29, 10.

Endœus Athen. statuarius, Dædali disc., I, 26, 4; VII, 5, 9; VIII, 46,
5.

Endymion Aethlii f. Elidis rex, V, 1, 4; V, 8, 1. ejus uxores et liberi,
V, 1, 4 et 8. monumentum et adytum, V, 1, 5; VI, 20, 9. statua, VI, 19,
11.

Enispe Ladonis ins., VIII, 25, 12.

Enneacrunos fons Athen., I, 14, 1.

Enneaplethra, vid. sub Plethra.

Enodiæ sacra apud Colophonios, III, 14, 9.

Enope Messeniorum urbs, postea Gerenia, III, 26, 8.

Enudus Ancæi et Samiæ f., VII, 4, 1.

Enyalius, V, 18, 5. in compedibus, III, 15, 7. mactatur ei catulus
caninus, III, 14, 9.

Enyo, I, 8, 4; IV, 30, 5.

Ἠοῖαι μεγάλαι, II, 16, 4; IV, 2, 1. Hesiodo tribuuntur, IX, 31, 5. de
Epidauri patre, II, 26, 2. de Hippodamiæ procis, VI, 21, 10. de Hyetto,
IX, 36, 7. de Meleagro, X, 31, 3. de Mycene, II, 16, 4. de Phylantis
uxore et liberis, IX, 40, 5. de Pirene, II, 2, 3.

Epaminondas Polymnidis (Cleommidis) f., IV, 31, 10; IX, 12, 6. ejus
laus, VIII, 11, 9; VIII, 49, 3; VIII, 52, 4: res gestæ, IX, 13, 1 — 15,
6: mors, VIII, 11, 5 — 8: simulacra, I, 3, 4; IV, 31, 10; IV, 32, 1.
Megalopolin condit, VIII, 27, 2. Messenen, IV, 26, 6. oraculum ei datum,
VIII, 11, 10.

Epebolus Messeniorum vates, IV, 8, 4 et 7; VI, 10, 5.

Epei ab Epeo, V, 1, 4. cum Ætolis sedes et fundos conjungunt, V, 4, 2.

Epeus Endymionis f. Eleorum rex, V, 1, 4 et 6.

Epeus Panopei f. equi lignei artifex, I, 23, 8; II, 29, 4; X, 26, 2.
Mercurii, II, 19, 6.

Eperastus Eleus vates et Olympionica, VI, 17, 5.

Epheborum Spartanorum pugnæ, III, 14, 8 — 10; sacra, III, 20, 1 et 8.

Ephesus Caystri f. unus eorum qui templum Dianæ Ephesiæ exstruxerunt,
VII, 2, 7.

Ephesus urbs ab Epheso denominata, VII, 2, 7. a Lysimacho aucta, I, 9,
7. ad Ephesum vincit Lysander, III, 17, 4. ab Ephesiis posita signa
ducum Spart. et Athen., VI, 3, 15. Ephesii agri fluvii et fontes, VII,
5, 10. Ephesia dea, VI, 3, 16. ejus templum, VII, 5, 4.

Ephialtes et Otus primi Musarum cultum instituunt et Ascram condunt, IX,
29, 1.

Ephialtes orator, I, 29, 15.

Ephialtes Trachinius Persis viam per Œtam monstrat, I, 4, 2.

ἐφορεῖα, III, 11, 11.

Ephori Spartani, III, 11, 2.

Ephyra Oceani f., III, 1, 1.

Ephyræa olim quæ postea Corinthus, II, 1, 1. Æetæ donatur a Sole, II, 3,
10.

Ephyri in Thesprotide Epiro, IX, 36, 3.

Epicaste Œdipi mater et conjux, IX, 5 11. ejus liberi, IX, 26, 3.

Epicharini signum, I, 23, 9.

Epicnemidii Locri, X, 1, 2; X, 13, 4.

Epicradius Mantinensis Olympionica, VI, 10, 9.

Epicrates Athen. a Persis pecunia corruptus, III, 9, 8.

Epicydes Erbessensis, VI, 12, 4.

Epicydes Glauci pater Laced., II, 18, 2.

Epicyridas Laced. Lysandri ad Ægospotamos socius, X, 9, 10.

Epidamnus postea Dyrrhachium, VI, 10, 8. Epidamniorum thesaurus Olymp.,
VI, 19, 8.

Epidauria festum Athen., II, 26, 8.

Epidaurus heros Epidauriæ nomen dat, II, 26, 1 — 2.

Epidaurus ἡ λιμηρα, opp. Eleutherolaconum, III, 21, 7; III, 23, 6.

Epidaurus ἡ ὲν τῇ Ἀργολίδι, III, 23, 6; X, 9, 10. ejus situs, II, 26, 1;
VIII, 1, 1. Æsculapio sacra, II, 26, 3. ejus memorabilia, II, 27, 1—29,
1. dracones, II, 28, 1. Epidaurii Achæorum synedrio adjunguntur, II, 8,
5. Samum incolunt, VII, 4, 2. eorum donarium, X, 15, 1.

Epidelium Bœotiæ locus Apollini sacer, III, 23, 2.

ἐπιδώτης ὕπνος, II, 10, 2. δαίμων, III, 17, 9. Ζεὺς, VIII, 9, 2.
ἐπιδῶται θεοὶ, II, 27, 6.

Epigoni Nemea instaurant, X, 25, 7. eorum adversus Thebas expeditio, IX,
9, 4; IX, 25, 7: statuæ, X, 10, 4: sepulcrum, IX, 19, 2.

epigramma in Achæorum donaria, V, 25, 10. in Agamemnonis scutum, V, 19,
4. in Alcmenæ thalamum, IX, 11, 1. in Apollinem et Musarum chorum, V,
18, 4. in Apolloniatarum donaria, V, 22, 3. in Aristocratis proditionem,
IV, 22, 7. in Atlantem, V, 18, 4. in Cassandram violatam, V, 19, 5. in
cervam torquatam, VIII, 10, 10. in Chilonem Ol., VI, 4, 6. in Cleœtæ
statuam, VI, 20, 14. in Cleosthenis currum, VI, 10, 7. in Clitoriorum
donarium, V, 23, 7. in clypeum aureum, V, 10, 4. in cornu copiæ, VI, 19,
6. in Cydiæ clypeum, X, 21, 5. in Damarchum pugilem, VI, 8, 2. in
Gallorum clypeos, I, 13, 3. in Epaminondæ statuam, IX, 15, 6. in
Eperastum Ol. VI, 17, 6. in Euergi donaria, V, 10, 3. in Eutelidæ
statuarii opera, V, 10, 5. in Helenæ et Æthræ raptum, V, 19, 3. in
Hesiodi monumentum, IX, 38, 4. in Hieronis donaria Olymp. VIII, 42, 9.
in imaginem a Methapo dedicatam, IV, 1, 8. in Iphidamantem et Coontem,
V, 19, 4. in Lacedæmoniorum donarium, V, 24, 3. in Laodices peplum,
VIII, 5, 3. in Lyci victoriam, VI, 13, 10. in Lysandri statuam, VI, 3,
4. in Macedonum clypeos, I, 13, 3. in Idam et Marpessam, V, 18, 2, in
Medeæ nuptias, V, 18, 3. in Mendæorum donarium, V, 27, 12. in Œbotam Ol.
VII, 17, 7. in Œnomai domus columnam, V, 20, 7. in Onatæ statuarii
opera, V, 25, 10 et 13; VIII, 42, 10. in Paridis judicium, V, 19, 5. in
Phidiæ Jovem Olymp. V, 10, 2. in Philopœmenem, VIII, 52, 6. in Phormidis
donarium, V, 27, 2. in Phytali sepulcrum, I, 27, 2. in Polygnoti
picturas, X, 27, 4. in Timonis Ol. statuam, V, 2, 5.

Epimedes e Curetum numero, V, 7, 6. ejus ara, V, 14, 7.

Epimeliades nymphæ, VIII, 4, 2.

Epimelides Coroneæ Arcadicæ conditor, IV, 34, 5 et 7.

Epimenidis somnus, carmina, lustrationes, I, 4, 4. opera et mors, III,
12, 11. sepulcrum, II, 21, 3; III, 11, 11. de Styge quid tradiderit,
VIII, 18, 2.

Epione Æsculapii uxor, II, 29, 1. ejus simulacrum, II, 27, 5; II, 29, 1.

Epiri reges, I, 11, 1 — 5; II, 29; 4: ἀναρχία, IV, 35, 5.

ἡπειρος ἡ Ἀσιανὴ, VI, 13, 7.

Epirotæ rei nauticæ imperiti, I, 12, 5.

Epiteles Æschinis f. Argivus, IV, 26, 7.

Epitherses Erythræus Olympionica, VI, 15, 6.

Epochus Ancæum sustinet, VIII, 45, 7.

Epochus Œnoes frater, I, 33, 8.

eponymi heroes Athen., I, 5, 2—3.

Epopeus Aloei f. II, 1, 1; II, 6, 1; II, 11, 1.

equæ in Elide ex asinis non pariunt, V, 5, 2. equarum in ludis Olympicis
usus, V, 9, 2; VI, 13, 9.

equitatus Gallorum, X, 19, 10—11.

equus æneus, VI, 14, 4: ceto similis, II, 1, 9. ligneus, I, 23, 6; X, 9,
12; magico artificio equos in se concitans, V, 27, 3; equi alati, V, 17,
7; V, 19, 8: fluviales, IV, 34, 3; V, 12, 2; VIII, 46, 4. Olympiæ
alienorum usus, V, 8, 5: equi justæ ætatis, _ib._ 10: equorum
terriculum, VI, 20, 15—19. equi monumentum, III, 20, 9. equi Soli
mactantur, III, 20, 4. Neptuno in lacum demittuntur, VIII 7, 2.

Erasinus Argolidis fl., II, 36, 6 et 7; II, 24, 6; VIII, 22, 3.

Erasus Triphyli f. Tegeatarum heros; ejus statua, X, 9, 5.

Erato nympha Panos interpres, VIII, 37, 11. Arcadis uxor, VIII, 4, 2; X,
9, 5.

Eratus rex Argivorum, II, 36, 5.

Erbessus Siciliæ opp., VI, 12, 4.

Ἐρέχθειον, I, 26, 5.

Erechtheus Pandionis prioris f. Eleusinios vincit, I, 5, 2. I, 38, 3.
ejus filia Creusa, I, 28, 4. filii Orneus, II, 25, 6. Thespius, IX, 26,
6, natu maximus Cecrops, VII, 1, 2. sacra, I, 26, 5. statua, X, 10, 1.

Erechthides Theseus apud poëtas, VII, 17, 7.

Erenea vicus Megareus, I, 44, 5.

Eresus nescio quis pictus in Lesche Delph., X, 27, 3.

Eretria Persis prodita, VII, 10, 2. a Flaminino direpta, VII, 8, 1.
Eretrienses Tanagram invadunt, IX, 22, 2. eorum donarium, V, 27, 9.

ἐργάται dii, VIII, 32, 4.

Erginus Clymeni f. Orchomeniorum rex, IX, 17, 2; IX, 37, 1.

Ergoteles Philanoris f. Olympionica, VI, 4, 11.

Erianthes Bœotius Lysandri ad Ægospotamos socius, X, 9, 9.

Erichthonius Pandionis prioris pater, I, 5, 3. draco, I, 24, 7.
Amphictyonem pellit, I, 2, 6. ejus cista, I, 8, 2.

Eridanus Att. fl., I, 19, 5.

Eridanus Celt. fl., I, 3, 6; I, 19, 5. ejus insulæ, VIII, 25, 13.
populus nigra, V, 14, 8. electrum, V, 12, 7.

Erigone Ægisthi f., II, 18, 6.

ἐρινεὸς arbor aliis ὀλύνθη, Messeniis τράγος, IV, 20, 2.

Erineos ubi Pluto rapta Proserpina in Orcum descendit, I, 38, 5.

Erineos portus Achaiæ, VII, 22, 10.

ἐρινύειν Arcadibus τὸ θυμῷ χρῆσθαι, VIII, 25, 6.

Ἐρινὺς Ceres, VIII, 25, 4. Ἐρινύες Atheniensibus σεμναὶ, Ἐρινύες
Clytæmnestræ, VIII, 34, 4. Laii, IX, 5, 15. Erynnium habitus, III, 19,
10.

Eriopis Iasonis et Medeæ f., II, 3.

Eripha equa, VI, 21, 7.

Eriphyle Amphiarai uxor ab Alcmæone f. occisa, I, 34, 3: VIII, 24, 8.
ejus monile, V, 17, 7; VIII, 24, 8; IX, 41, 2. peplus, II, 1, 8.
monumentum, II, 23, 2. effigies picta, X, 29, 7.

Eris, V, 19, 2.

Erochos opp. Phocid., X, 3, 2.

Erxiclides archon Athen., X, 5, 13.

Erymanthe mater Sabbæ Sibyllæ, X, 12, 9.

Erymanthius aper, VIII, 24, 5.

Erymanthus Arcadis f., VIII, 24, 1.

Erymanthus Aristæ f., VIII, 24, 1.

Erymanthus fl. Arcad., VI, 21, 3; VIII, 24, 3 et 12.

Erymanthus mons et fl. Arcadiæ, V, 7, 1; VIII, 24, 7—4.

Erymanthus opp. Arcadiæ, postea Phegia, VIII, 24, 2.

Erysichthon Cecropis f., I, 2, 6; I, 18, 5; I, 31, 2.

Erythea Geryonis f., X, 17, 5.

Erythea ins., IV, 36, 4; V, 10, 9.

Erythræ opp. Bœot. denominatum ab Erythra, VI, 21, 11. ejus rudera, IX,
2, 1.

Erythræ opp. Ioniæ, VII, 3, 7. ejus Ἡράχλειον, VII, 7, 5—8. Ἀθηνᾶ
πολιάς, _ib._ 9.

Erythræi Herculem Idæum colunt, IX, 27, 8: eorum donarium, VI, 15, 6.
Sibylla, X, 12, 7. coloni Pariani, IX, 27, 1.

Erythras Leuconis f., VI, 21, 11.

Erythrus Radamanthi f., VII, 3, 7.

Eryx lucta victus ab Hercule, III, 16, 4—5; IV, 36, 4; VIII, 24, 1.

ἐσχάραι αὐτοσχέδιοι, V, 13, 8.

essenes Dianæ Ephesiæ, VIII, 13, 1.

ἑστιατόριον Eleorum, V, 15, 12.

Eteocles tribus, IX, 34, 10.

Eteocles Andrei f. vel Cephisi, IX, 34, 9. Cephisiades _ib._ Gratiis
primus sacra facit, IX, 35, 1.

Eteocles Athen., VI, 16, 9.

Eteocles Œdipi f. cum fratre pugnat, V, 19, 6; IX, 5, 11 et 13.

Eteoclus Iphis f. e Prœti posteris; ejus statua, X, 10, 3.

Eteonicus Laced. a Lysandro injuriarum damnatus, IX, 32, 8. ejus statua,
VI, 3, 15; IX, 9, 10.

Etias Æneæ filia, III, 22, 11.

Etis Laconiæ opp., III, 22, 11; VIII, 12, 8.

Etymon Damareti pater, V, 5, 1.

Eua pagus Argolidis, II, 28, 6. mons, IV, 31, 4.

Euæchme Hylli f., Polycaonis uxor, IV, 2, 1.

Euachme Megarei f.; Alcathoi uxor, I, 43, 4.

Euæmon Eurypyli pater, VII, 19, 10; X, 27, 2.

Euæphnus Spartanus belli Messenici auctor, IV, 4, 5.

Euagoræ Cypriorum regis genus, merita in remp. Athen. et statua, I, 3,
2; II, 29, 4.

Euagoras Eleus Olympionica, V, 8, 10.

Euagoras Laced., VI, 10, 8.

Euagoras Zanclæus, V, 25, 11.

Eualcidas Eleus Olympionica, VI, 16, 6.

Euamerion Pergamenis Telesphorus, Epidauriis Acesius; ejus sacra et
statua, II, 11, 7.

Euænder Mercurii f., Arcas, Pallantium condit, VIII, 43, 2; ejus statua,
VIII, 44, 5.

Euanorides Eleus Olymplonica et Hellanodica, VI, 8, 1.

Euanthes Cyzicenus Olympionica, VI, 4, 10.

Euanthes Œnopionis f. e Creta Chium venit, VII, 4, 8.

Euantidas Ambraciotes Lysandri ad Ægospotamos socius, X, 9, 10.

Eubius Thebanus statuarius, IX, 11, 4.

Eubœa Asterionis fluvii f., II, 17, 1.

Eubœa ab Atheniensibus iterum occupata, V, 23, 4. ab Eubœa incipit
Myrtoum mare, VIII, 14, 12. Eubœenses strigili a Tanagra depellit
Mercurius, IX, 22, 2. pellibus vestiuntur, VIII, 1, 5.

Eubœa mons Argolidis, II, 17, 1.

Eubotas Cyrenæus Olympionica, VI, 8, 3.

Eubuleus Thochili f. Triptolemi frater, I, 14, 2.

Eubulides Athen. statuarius, I, 2, 5; VIII, 14, 10.

Eubulus Carmanoris f., II, 30, 3.

Eubulus Spinthari, f.; ejus sepulcrum, I, 29, 10.

Eucadmus stat. Androsthenis magister, X, 19, 4.

Eucampidas Mænalius coloniam ducit Megalopolin, VIII, 27, 2.

Euchenor Cœrani f., I, 42, 5.

Euchir Athen. stat. Eubulidis f., VIII, 14, 10.

Euchirus Corinthius plastes, VI, 4, 4.

Eucles Callianactis f. Rhodius Olympionica, VI, 6, 2; Diagoræ nepos, VI,
7, 2.

Eucletus Messenius Olympionica, VI, 14, 11.

Εὐχλείας templum Athen. I, 14, 5.

Euclidas Leonidæ f. rex Spartæ, II, 9, 1 et. 3.

Euclides Athen. statuarius, VII, 25, 9; VI1, 26, 4.

Euclus Cyprius vates, X, 12, 11. bellum Persicum prædicit, X, 14, 6. de
Homeri ortu, X, 24, 3.

Eucosmus Lycurgi f., III, 16, 6.

Eucrates Proclis Carthag. pater, II, 21, 6.

Euctemon Athen., VII, 2, 4.

Eudamidas Archidami f. rex Spartæ, III, 10, 5.

Eudelus luctator pecunia corruptus, V, 21, 9.

Euenus fl., III, 18, 11; X, 38, 2.

Euergetidas Aristomenis affinis, IV, 21, 2, ejus mors, IV, 23, 2.

Euergus Byzæ filius, Naxius, V, 10, 3.

Eueris anus, I, 27, 4.

Euesperitæ Libyæ, IV, 26, 2.

Euippe Leuconis f., IX, 34, 9.

Euippus Megarei f. a leone Cithæronio occisus, I, 41, 3; I, 43, 2.

Eumantis Eleus vates ex Iamidarum genere, IV, 16, 1.

Eumedes Hippocoontis f., III, 14, 6.

Eumeli Corinthii ἔπη et συγγραφὴ Κορινθία, II, 1, 1; II, 2, 2; II, 3,
10. προσόδιον ἐς Δῆλον, IV, 4, 1; IV, 33, 2; V, 19, 10. epigrammata, IV,
33, 2.

Eumelus primus Patrensium rex, VII, 18, 2.

Eumenes rex, I, 6, 7; I, 8, 6.

Eumenides Sicyoniis quæ Atheniensibus σεμναί, II, 11, 7. μανίαι, VIII,
34, 1. atræ et candidæ, VIII, 34, 3. earum ædes et simulacra lignea,
VII, 25, 7.

Eumolpia poesis, X, 5, 6.

Eumolpus Deicratis pronepos, VI, 17, 7.

Eumolpus Thrax Neptuni et Chiones f., Cereris sacerdos, I, 38, 2; II,
14, 3. Immaradi pater, I, 5, 2; I, 27, 4.

Eunomus Prytanidis f. rex Spartæ, III, 7, 2.

εὐοῖ, IV, 31, 4.

Euoras saltus Laconiæ, III, 20, 4.

Euphaes Antiochi f. Messeniorum rex, IV, 5, 8; IV, 8, 8; IV, 10, 3.

Eupheme Musarum nutrix, IX, 29, 5.

Euphemi Caris de Satyris narratio, I, 23, 5.

Euphemus Neptuni f. Argonauta, V, 17, 9.

Euphorbus Eretriam Persis prodit, VII, 10, 2.

Euphorbi Trojani scutum a Menelao dedicatum, II, 17, 3.

Euphorion Chalcidensis de Iphigenia, II, 22, 7. de Laodice, X, 26, 8.

Euphranor pictor et statuarius, I, 3, 4.

Euphrates fl. belluas malificas alit, IV, 34, 2. a Baccho primum ponte
junctus X, 29, 4.

Euphron Hippasi f. Pythagoræ avus, II, 13, 2.

Euphron Lepreates Labacis pater, VI, 3, 4.

Euphrosyne Gratia, IX, 35, 5.

Eupolemus Argivus architectus, II, 17, 3.

Eupolemus Eleus Olympionica, VI, 3, 7; VIII, 45, 4.

Eupolis comicus, II, 7, 3.

Eupolus Thessalus adversarios Olympiæ argento corrumpit, V, 21, 3.

Euripides trag., I, 2, 2; I, 21, 1.

Euripus, III, 14, 8. euripi Cnidum et Mytilenen intersecant, VIII, 30,
2.

Euripus Chalcidicus, I, 23, 3; I, 38, 1; IX, 16, 6; IX, 22, 5.

Europa Phœnicis f., VII, 4, 1. a Jove in vico Teumesso occultata, IX,
19, 1. mater Carnei, III, 13, 5. τὰ ἐς Εὐρώπην ἔπη, IX, 5, 8.

Europas Hyræi f., III, 15, 8.

Europensis Mys, IX, 23, 6.

Europas Ægialei f. pater Telchinis, II, 5, 6.

Europs Phoronei f., II, 34, 4.

Eurotas fl., III, 1, 1; III, 21, 1 et 3. cum Alpheo confluit, VIII, 44,
4; VIII, 54, 2. ejus fontes, VIII, 44, 3.

Eurotas Myletis f. rex Laconiæ, III, 1, 1.

Euryalus Hippodamiæ procus, VI, 21, 10.

Euryalus Mecistei f. Epigonus, II, 20, 5. Argivorum ad Trojam dux, II,
30, 10; X, 25, 6. ejus statua, X, 10, 4.

Euryalus Spartanus, IV, 20, 8.

Eurybates Argivus, I, 29, 5.

Eurybates præco, X, 25, 4 et 8. Laced., V, 8, 10.

Eurybatus Laced., Olympionica, V, 8, 7.

Eurybiades classis Laced. præfectus, III, 16, 6.

Eurybotas disco nobilis, in arca Cypseli repræsentatus, V, 17, 10.

Eurybotus Athen. Olympionica, II, 24, 7.

Eurycles Spartanus, III, 14, 6.

Euryclides Athen. orator a Philippo veneno necatus, II, 9, 4.

Eurycrates Anaxandri f. rex Spartæ, III, 3, 5.

Eurycyda Endymionis f., V, 1, 4.

Eurydamidas Agidis f. rex Spartæ, III, 10, 5. veneno necatur a Cleomene,
II, 9, 1.

Eurydamus Ætolorum dux contra Gallos, VI, 16, 1; X, 16, 4.

Eurydice Acrisii uxor, III, 13, 8.

Eurydice Æneæ uxor, X, 26, 6.

Eurydice Amphiarai f. in arca Cypseli repræsentatus, V, 17, 5.

Eurydice Antipatri f., Ptolemæi uxor, I, 6, 8; I, 7, 1.

Eurydice Orphei uxor, IX, 30, 6.

Eurydice Philippi uxor, V, 17, 4; V, 20, 10.

Euryganea Hyperphantis f., Œdipi uxor, IX, 5, 11.

Euryleon Laced. dux, IV, 7, 8; IV, 8, 11.

Euryleonis Lacæna Olympionica, III, 17, 6.

Eurylochus Ulyssis socius, X, 29, 1.

Eurymachus Antenoris f., X, 27, 3.

Eurymachus Hippodamiæ procus, VI, 21, 10.

Eurymedon Agamemnonis auriga, II, 16, 6.

Eurymedon Asiæ fl., X, 15, 4.

Eurynome Gratiarum mater, IX, 35, 5.

Eurynome Oceani f., VIII, 41, 4.

Eurynomus deus; Delphis pictus, X, 28, 7.

Eurypon Soi f. rex Spartæ, III, 7, 1. ejus posteri. Eurypontidæ, II, 36,
4; III, 7, 1; IV, 4, 4. Eurypontidarum sepulcra, III, 12, 8.

Eurypylus Dexameni f., VII, 19, 9.

Eurypylus Euæmonis f., VII, 19, 1 et 6; VII, 21, 7; IX, 41, 2; X, 27, 2.

Eurypylus Telephi f. Machaonem occidit, III, 26, 10. Peneleum, IX, 5,
15.

Eurysaces Ajacis f., I, 35, 2 et 3.

Eurysthenes et Procles gemini fratres, III, 1, 7. Eurysthenis posteri
Agidæ, III, 2, 1; III, 7, 1.

Eurystheus Herculi infensus, IV, 34, 10. defuncti liberos persequitur,
I, 32, 6. ejus monumentum, I, 44, 10.

Euryteæ opp., VII, 18, 1.

Eurytion Centaurus, VII, 18, 1. Pirithoi sponsam rapit, V, 10, 8.

Eurytion vicus olim Œchalia, IV, 2, 3.

Eurytus Actoris f., ab Hercule sagittis confixus, II, 15, 1; V, 3, 3.

Eurytus Melanei f., IV, 2, 3; IV, 33, 5. heros, IV, 3, 10.

εὐσεβεῖς fratres Catanenses, X, 28, 4.

Eutæa opp. Arcadiæ, VIII, 27, 3.

Eutelidas Argivus statuarius, VI, 10, 5.

Eutelidas Lacedæm. Ol., V, 9, 1; VI, 15, 8.

Euthydemus Sicyonis tyrannus, II, 8, 2.

Euthymachus Tenedius Xericlyti pater, X, 14, 1.

Euthymenes Mænalius Olympionica, VI, 8, 5.

Euthymus pugil Olympionica, VI, 6, 4 — 11; VI, 11, 4.

Euthys Charmidæ pater, III, 2, 7.

Eutresiorum oppida, VIII, 27, 3.

Eutychides Sicyonius statuarius Lysippi disc., VI, 2, 7; VI, 3, 6.

Execestides Pythionica, X, 7, 7.

ἐξηγηταὶ, I, 34, 4: II, 31, 4; IV, 33, 6. ἐπιχωρίων, I, 13, 8; I, 41, 2;
IX, 3, 3. τῶν ἐπιχωρίων Πατρεῦσιν, VII, 6, 5. Argivorum, II, 23, 6.
Eleorum, V, 6, 6; V, 21, 8 et 9. Lydorum, I, 35, 8. Megarensium, I, 42,
4. ὁ ἐν Ὀλυμπία, V, 10, 7. τῶν Ὀλυμπίασιν, V, 20, 4. τῶν Ὀλυμπίων, V,
20, 4. (conf. V, 15, 10; V, 18, 6). Sicyoniorum, II, 9, 7. τεράτων χαὶ
ἐνυπνίων, V, 23, 6.

extemporalis eloquentiæ inventor, VI, 23, 6.

extispicium, VI, 2, 5.



                                   F.


Fabæ impura legumina, VIII, 15, 4. non Cereris munus, I, 37, 4.

fagus sacra Dodonæ, I, 17, 5. faginæ glandes olim hominum cibus, VIII,
1, 6.

Famæ ara, I, 17, 1.

fatidicæ mulieres, X, 12, 1 — 10.

felicitas perpetua nemini, VIII, 24, 13.

feminæ Olympicis ludis victrices, III, 8, 1. Feminis interdictum ludis
Olympicis, V, 6, 7. _v._ mulieres.

feræ immolantur, VII, 18, 12.

ferrum quis primus fuderit, III, 12, 10. ferreæ statuæ, IV, 31, 10; X,
18, 6.

ferruminationis inventor, X, 16, 1.

festum quo ephebi flagris cæduntur, III, 16, 10. πυρσῶν, II, 25, 4.
Ἀλεαῖα. VIII, 47, 4. ἁλώτια, VIII, 47, 4. γυμνοπαιδίαι, III, 11, 9.
Δαίδαλα, IX, 2, 5. ἐλευθέρια, IX, 2, 6. Ἐπιδαύρια, II, 26, 8. Ἑρμαῖα,
VIII, 14, 10. Ἡραῖα, II, 24, 2; V, 16, 2. Ἡράχλεια, IX, 32, 2. Θεοξένια,
VII, 27, 4. Θεσμοφόρια, X, 33, 12. Θυῖα, VI, 26, 1. Ἰθωμαῖα, IV, 33, 3.
χισσοτόμοι, II, 13, 4. Δαμπτήρια, VII, 27, 3. Δάφρια, VII, 18, 11.
Δερναῖα, II, 36, 7. Διθοβόλια, II, 32, 2. Δύχαια, VIII, 2, 1; VIII, 38,
5. Μουσεῖα, IX, 31, 3. Σαρώνια, II, 32, 10. Σχιέρεια, VIII, 23, 1.
τύρβη, II, 24, 6. Ὑαχίνθια, III, 10, 1; III, 19, 3; IV, 19, 4. Χθόνια,
II, 35, 5.

ficus Cereris donum, I, 37, 2. ficulnea statua, VI, 18 7.

figuli Aulide multi, IX, 19, 8.

filialis pietas, II, 20, 3; X, 28, 4.

filum laneum homines arcet a Neptuni fano, VIII, 10, 2.

fistula (σύριγξ) a Pane inventa, VIII, 38, 11.

_T. Quinctius_ Flamininus in Græciam mittitur, VII, 7, 9; VIII, 51, 1;
X, 34, 4. Hannibalem capere nititur, VIII, 11, 11.

fluvius ex effuso cruore ortus, IX, 33, 4: injecta liba per subterraneos
meatus egerens, X, 8, 10: mares gignens, VII, 22, 11: vitiliginem
sanans, V, 5, 11: homicidii labem refugiens, IX, 30, 8. fluvii frigidi,
VIII, 28, 2: maria et stagna perlabentes, V, 7, 3 — 5: Græci non ferunt
monstra noxia, IV, 34, 2; VIII, 28, 2. fluviorum rex, VIII, 38, 10:
ambages, VIII, 41, 3: occulti meatus, II, 5, 2: simulacra, VIII, 24, 12.
fluviis arbores et plantæ peculiares, V, 14, 3: detondentur comæ, I, 37,
3; VIII, 41, 3.

focus cinericius, V, 15, 9. communis, VIII, 9, 5; VIII, 53, 9.

fons stillans, II, 7, 4. amarus, IV, 35, 12. equi ungula exscalptus, II,
31, 9. portus et naves introspicientibus repræsentans, III, 25, 8, e
platano manans, IV, 34, 4. altero quoque anno exarescens, VIII, 29, 1.
fatidicus, VII, 21, 12. pluvias ciens, VIII, 38, 4. mammæ similis, IX,
34, 4. fontes miraculosi, IV, 35, 10 — 12.

formicæ albicantes, III, 26, 3.

Fortuna v. Tyche.

Forum Romanum, X, 5. 11. forum Augusti, VIII, 46, 4. Trajani, V, 12, 6.
forum laterculi figura, VIII, 48, 1. fora Ionum, VI, 24, 2.

Fretum Siculum, II, 5, 2 — 3.

fructus arborum in sacrificio, VII, 18, 12.

fulgure coruscat Æsculapius infans, II, 26, 5. fulguribus, procellis et
tonitribus sacra fiunt, VIII, 29, 1.

fumus bifidus, IX, 18, 3.

fungus evulsus scaturiginem præbet, II, 16, 3.

funebres ludi primi, VIII, 4, 5.

funis e capillis, VII, 5, 7.

funus optimatum Messen., IV, 13, 3. Laced., IV, 14, 4.

Furiæ v. Ἐρινύες et Εὐμένιδες.

furor e subito sacrorum aspectu, I, 18, 2; III, 16, 9; VII, 19, 7.
furorem equis injiciens puteus, IX, 8, 2.

fusor ferri primus, III, 12, 10. æris, VIII, 14, 8; X, 38, 6.



                                   G.


Gabala opp. Corinth., II, 1, 8.

Gades, X, 4, 6; I, 35, 8.

Γαῖος Telluris fanum, V, 14, 10; VII, 25, 13.

Galaco fons, III, 24, 7.

Γαλήνης simulacrum, II, 1, 9.

γαλεώτης in Thrasybuli statua, VI, 2, 4.

Galeotis v. Hybla.

Galli Græciam invadunt, I, 3, 6 — 4, 5; X, 19, 5, — 23, 14. ad Delphos
divinitus impugnantur, VIII, 10, 9. in Asiam trajiciunt, I, 8, 1; VII,
7, 5; X, 32, 4; X, 36, 1. Ptolemæum Ceraunum occidunt, I, 16, 2.
mercenarii, I, 7, 2; I, 13, 2. porcina abstinent, VII, 17, 10.

gallus gallinaceus in Minervæ galea, VI, 26, 3. Soli sacer, V, 25, 9.
discerptus Africum arcet, II, 34, 2. gallinaceorum duo genera apud
Tanagræos, IX, 22, 4.

_C. Sulpicius_ Gallus in Græciam legatus, VII, 11, 1.

Ganyctoris filii, IX, 31, 6.

Ganymeda dea, postea Hebe dicta, II, 13, 3.

Ganymedis pater, raptus, munus, statua, V, 24, 5; V, 26, 2.

Garapammon vel Sarapammon Ægyptius pugil, V, 21, 15.

Garates vel Gareates fl. Arcadiæ, VIII, 54, 4.

Gareatæ demus Tegeaticus, VIII, 45, 1.

Gargaphia fons, IX, 4, 3.

Gargettus Ionis pater, VI, 22, 7.

Gaseptum Telluris fanum, III, 12, 8.

Gatheæ opp. Arcadiæ, VIII, 34, 6.

Gatheatas fl. Arcadiæ, VIII, 34, 5.

Gela urbs Siciliæ ab Antiphemo condita, VIII, 46, 2. Geloorum thesaurus
et dona Olymp., VI, 19, 15; signa Dædalea, IX, 40, 4.

Gelanor Sthenelæ f., II, 16, 1. cum Danao de regno Argivo contendit, II,
19, 3.

Gelon Dinomenis f. Gelous, V, 23, 6; VI, 9, 4.

Gelon Dinomenis f. Hieronis frater, V, 27, 1; VI, 9, 5; VI, 12, 1; VI,
19, 7; VIII, 42, 8.

Gelon Hieronis minoris f., VI, 12, 3.

Gelon Phocensium dux cum copiis deletus, X, 1, 5.

Genesion locus, II, 38, 4.

Genethlion locus Argolidis, ubi Theseus natus, II, 32, 9; VIII, 7, 2.

Genetyllides deæ earumque statuæ, I, 1, 5.

Gennaides deæ, I, 1, 5.

Genunia, VIII, 43, 4.

Gerania mons, I, 40, 1; I, 43, 7.

Geranthræ seu Geronthræ opp., III, 2, 6; III, 21, 7; III, 22, 6.

Gereatis vel potius Galeotis, _v._ Hybla.

Gerenia urbs Eleutherolaconum, III, 21, 7; IV, 3, 2 et 9. Homero Enope,
III, 26, 8. Messeniæ finitima, IV, 1, 1; IV, 3, 2.

Geres Bœotus coloniæ dux, VII, 3, 6,

Germani ab Antonino oppressi, VIII, 43, 6.

γέρων Gytheatis Nereus, III, 21, 9.

γέροντες Spartani xxviii, III, 5, 2.

Geronteum mons Arcadiæ, VIII, 16, 1; VIII, 22, 1.

γερουσία Spartanorum, III, 11, 2.

Geryon Chrysaoris f., I, 35, 7. tricorpor, V, 19, 1. ejus boves, III,
16, 5; IV, 36, 3. filia, X, 17, 5.

Getæ Lysimachum vincunt, I, 9, 6; a Trajano imperio Romano adjiciuntur,
V, 12, 6.

Gigantes Rheæ opem ferunt, VIII, 32, 5; VIII, 36, 2. mortales, non a
diis oriundi, VIII, 29, 2. quo loco cum diis pugnaverint, I, 25, 2;
VIII, 29, 1; VIII, 47, 1.

Gitiadas Laced. poeta et faber ærarius, III, 17, 2; III, 18, 8.

Glandibus faginis vescebantur veteres, VIII, 1, 6.

γλάνις piscis Hermi et Mæandri, IV, 34, 2.

Glauce Creontis Corinthii f., II, 3, 6.

Glauce nympha, VIII, 47, 3.

Glaucias Ægineta statuarius, VI, 9, 5, et 9; VI, 10, 3; VI, 11, 9.

Glaucias Crotoniates Olympionica, X, 7, 4.

Glaucias Rheginus, V, 27, 8.

glaucis oculis Minerva, I, 14, 7.

Glaucon Athen. Olympionica, VI, 16, 9.

Glaucus Æpyti f. Messeniorum rex, IV, 3, 9.

Glaucus Antenoris f., X, 27, 3.

Glaucus Argivus statuarius, V, 26, 2 et 6.

Glaucus Carystius Demyli f. Olympionica, VI, 10, 1 — 3. ejus insula,
_ib._

Glaucus Chius ferrum primus ferruminat, X, 16, 1.

Glaucus Coroyræus, Philonis pater, VI, 9, 9.

Glaucus deus marinus, VI, 10, 1. Anthedonius piscator, IX, 22, 7; ejus
barba, X, 4, 7, πήδημα, IX, 22, 6.

Glaucus Epicydis f. perjurus, II, 18, 2; VIII, 7, 8.

Glaucus fl., VII, 17, 2.

Glaucus Sisyphi f. Bellerophontis pater, II, 4, 3. Taraxippus, VI, 20,
19.

Glenus Herculis f., IV, 30, 1.

Glisas Bœotiæ opp., IX, 19, 2. prœlium ibi ab Epigonis commissum, I, 44,
4; IX, 5, 13; IX, 8, 6; IX, 9, 4.

Γλυχεῖαι fontes, VII, 27, 4.

Glyppia pagus, III, 22, 8.

Gnathon Dipæensis Olympionica, VI, 7, 9.

Gnothis Thessalus; ejus donarium, V, 24, 5.

Gobryas Persa Mardonii pater, I, 1, 5; III, 11, 3; IX, 1, 3.

Golgi locus Cypri, VIII, 5, 2.

Gonippus et Panormus Andanienses, IV, 27, 1.

Gonusa Sicyoniorum opp., II, 4, 4; V, 18, 7. conf. VII, 26, 13.

Gorgasus Machaonis et Anticleæ f., IV, 3, 10; IV, 30, 3.

Gorge Œnei f., X, 38, 5.

Gorgias Carmantidis f. Leontinus, VI, 17, 7. statua ejus inaurata, X,
19, 1.

Gorgo v. Medusa.

Gorgophone Persei f. Perieris et Œbali uxor, II, 21, 7; III, 1, 4; IV,
2, 4.

Gorgus Aristomenis f., IV, 19, 6; IV, 21, 2 et 10. Messeniæ dux, IV, 23,
2 et 5. ejus uxor, IV, 19, 6.

Gorgus Eleus Olympionica, VI, 15, 9.

Gorgus Eucleti f., Messenius Olympionica, VI, 14, 11.

Gortyn s. Gortyna urbs Cretæ, VIII, 53, 4. Gortyniis opem fert
Philopœmen, VIII, 50, 6.

Gortyna s. Gortys Arcadiæ opp., V, 7, 1; VIII, 27, 4; VIII, 28, 1.

Gortynius Arcadiæ fl., V, 7, 1; VIII, 4, 8; VIII, 28, 2.

Gortys Stymphali f., VIII, 4, 8.

Gortys Tegeatæ f., VIII, 53, 4.

Græa feminæ et urbis nomen, IX, 20, 2.

Græciæ miracula, IX, 36, 5; IX, 38, 2. claves, VII, 7, 6. colonia prima,
VIII, 2, 5. urbs recentissima, VIII, 27, 1. urbium primariarum fatales
casus, VII, 17, 1 — 2. condicio sub Romanis, VII, 16, 9; VII, 17, 3 — 4.
viri fortes, VIII, 52, 1 — 5. proditores, VII, 10, 1 — 5. Graeciæ
effigies, V, 11, 5; VI, 16, 3.

Græci creduli, IX, 30, 4. in exteris rebus prædicandis diligentiores
quam in suis, IX, 36, 5. ab Ilio redeuntes tempestate disjecti, VIII, 5,
2. adversus Persas quot pugnarint, X, 20, 1, adversus Gallos, X, 20, 3.
Græcorum commune donarium post pugnam Platæensem, V, 23, 1; VII, 6, 4;
X, 13, 9; post Salaminiam, X, 14, 5. in sacris magnificentia, V, 12, 3.
dissensus in rerum gestarum narratione, IV, 2, 3; VIII, 53, 5; IX, 16,
7. insularibus tributa imposita ab Aristide, VIII, 52, 2. Græci civitate
Romana donati bona sua filiis non donatis non relinquunt, VIII, 43, 5.

gramine coronatus Schedius, X, 30, 8.

grando sacrificiis et incantamentis abigitur, II, 34, 3.

Granianus Sicyonius Olympionica, II, 11, 8.

Gras Echelai f., coloniæ dux, III, 2, 1.

Gratia in basi solii Jovis Olymp., V, 11, 8.

Gratiarum numerus, nomina, cultus, mysteria, parentes, IX, 35. ædes,
simulacra, insignia, I, 22, 8; II, 34, 10; III, 14, 6; III, 18, 6; VI,
24, 6; IX, 34, 1; IX, 38, 1. lucus, II, 34, 10, Gratiis et Eumenidibus
junctim sacra fiunt, VIII, 34, 3. Gratiæ ante templum Junonis, II, 17,
3; in corona Junonis, II, 17, 4; V, 11, 7.

Grylus _vide_ sub Ogrylus.

Gryllus Xenophontis f. Epaminondam vulnerat, I, 3, 4; VIII, 9, 5 et 10;
VIII, 11, 6; IX, 15, 5.

Gryniæum Apollinis templum, I, 21, 7.

grypes in galea Minervæ, I, 24, 5. cum Arimaspis pugnant _ib._ 6.
pantheris similes, VIII, 2, 7.

Gunes Laonomes pater, VIII, 14, 2.

Guneus dux ad Trojam, VIII, 18, 2.

Γύαλα thoracum, X, 26, 5.

Gyges Dascyli f. a Smyrnæis ejicitur, IV, 21, 5; IX, 29, 4.

Gymnasium Eleorum, V, 15, 8, Pellenensium, VII, 27, 5, Ptolemæi, I, 17,
2; gymnasiorum dii præsides, IV, 32, 1.

gymnastæ nudato corpore in certamen descendunt, V, 6, 8. eorum
jusjurandum, V, 24, 9.

Γυμνοπαιδίαι Spartanorum festum, III, 11, 9.

e gypso simulacra, VIII, 22, 7; IX, 32, 1. gypsatis armis victi hostes,
X, 1, 11.

Gythium Lacedæmoniorum navale, I, 27; V, III, 21, 4 et 6. ejus
conditores et memoranda _ib._ 8. classis Laced. ibi combusta, VIII, 50,
8.



                                   H.


Hæmon Iphiti pater, V, 4, 6.

Hæmon Lycaonis f. Hæmonias condit, VIII, 3, 3; VIII, 44, 2.

Hæmon Thoantis f., pater Oxyli et Thermii, V, 3, 6, et 7.

Hæmoniæ vicus Arcadiæ, VIII, 3, 3; VIII, 44, 1.

Hæmostratus Tritæensis, pater Agesarchi, VI, 12, 8.

Hagias Agelochi f. Lysandro vaticinatur, III, 11, 5.

Hagnagora Aristomenis soror, Euergetidæ uxor, IV, 21, 2; Tharycis
Phigaliensis, IV, 24, 1.

Ἁγνὴ Libera, IV, 33, 4.

Hagno fons, VIII, 38, 3.

Hagno nympha, VIII, 31, 4; VIII, 47, 3. Jovis nutrix, VIII, 38, 3.

Halæ opp. Bœotiæ, IX, 24, 5.

ἅλιαι mulieres, II, 22, 1.

Haliartia regio, IX, 16, 6; IX, 17, 4; X, 35, 2.

Haliartus opp. Bœot. a Spartanis oppugnatur, III, 5, 3. ejus situs et
conditor, IX, 32, 5. tomas IX, 33, 1 et 3, a Persis combusta, X, 35, 2.

Haliartus Thersandri f., IX, 34, 7.

Halicarnassus Cariæ opp. colonia Trœzen., II, 30, 9; II, 32, 6.
Mausoleum, VIII, 16, 4.

Halice opp., II, 36, 1.

Halirrhothius Neptuni f. a Marte interfectus, I, 21, 4; I, 28, 5.

Halitæa fons Ephesii agri, VII, 5, 10.

Halitherses Ancæi et Samiæ f., VII, 4, 1. ejus statua, X, 10, 3.

Haliusa ins., II, 34, 8.

Halmones v. Olmones.

Halmus Sisyphi f., IX, 34, 10; IX, 36, 1.

Halotia festum Tegeatarum, VIII, 47, 4.

ἁλτῆρες, V, 26, 8; ἀρχαῖοι, V, 27, 12; VI, 3, 10.

Halus locus Arcadiæ, VIII, 25, 2.

Hama fons Mercurio sacer, VII, 22, 4.

Hamadocus _vid._ sub Amadocus.

Harma urbs Bœot., I, 34, 2; IX, 19, 4.

Harmodius Athen. Hipparchum interficit, I, 8, 5. ejus sepulcrum, I, 29,
15.

Harmodius Eleus Callonis pater, VI, 12, 6.

Harmonia Cadmi uxor triplicis Veneris simulacra statuit, IX, 16, 3. ejus
nuptiæ, III, 18, 12; IX, 12, 3. monile, IX, 41, 2.

ἁρμονία Φρύγιος, IX, 12, 5.

ἁρμοσταὶ Laconici a Lysandro constituti, IX, 32, 9. ejiciuntur ab
Epaminonda, VIII, 52, 4; IX, 6, 4,

Harpagus Medus, II, 31, 6.

Harpalus Amyclæ f., VII, 18, 5.

Harpalus Macedo, I, 37, 5; II, 33, 4.

Harpina Asopi f. Œnomai mater, V, 22, 6; VI, 21, 8.

Harpina urbs ab Œnomao condita, VI, 21, 8.

Harpinates fl., VI, 21, 8.

Harplea locus Laconiæ, III, 10, 7.

Harpyiæ a Phineo abactæ, III, 18, 15; V, 17, 11. Pandarei filias
rapiunt, X, 30, 1.

Hebe Jovis filia Herculi nupta, I, 19, 3; II, 13, 3; II, 17, 6. Junoni
adstat, II, 17, 5; VIII, 9, 3. ejus templum, II, 12, 4.

Hebræi supra Syros, I, 5, 5, supra Palæstinam, X, 12, 9. Sileni apud eos
sepulcrum, VI, 24, 8. Hebræorum byssus, V, 4, 2, Mausoleum, VIII, 16, 4.

Hecaerge Hyperborea, I, 43, 4; V, 7, 8.

Hecas vates Aristodemi filios comitatur, IV, 16, 1.

Hecas vates in bello Messeniaco secundo, IV, 16, 1; IV, 21, 7 et 12.

Hecatæus Milesius de Auge, VIII, 4, 9; VIII, 47, 4, de Cerbero, III, 25,
5, de Œchalia, IV, 2, 3.

Hecate Iphigenia, I, 43, 1. ab Æginetis inprimis culta, II, 30, 2. ejus
templum et statuæ, II, 22, 7; II, 30, 2. ἐπιπυργιδία _ib._

Hecatomphonia sacra, IV, 19, 3.

Hectenes _vid._ sub Ectenes.

Hector Amphicli pronepos Chii rex, VII, 4, 9.

Hector Priami f., V, 25, 8. pictus, X, 31, 4. sepultus apud Thebanos,
IX, 18, 5. inferias ei mittunt Trojani, III, 18, 16.

Hecuba in Lyciam ab Apolline transportata, X, 27, 2. somnium ejus, X,
12, 5.

hedera ubi primum exorta, I, 31, 6. hedera templum labefacit, IX, 33, 7.

Hegeleos Tyrrheni f., II, 21, 3.

Hegemone Gratia, IX, 35, 2.

Hegepolis Cous, VI, 17, 2.

Hegesarchus, _vid._ sub Agesarchus.

Hegesinus ἐν τῇ Ἀτθίδι, IX, 29, 1.

Hegetorides Antagoræ f. Cous, III, 4, 9.

Hegias Athen. statuarius, Onatæ et Ageladæ æqualis, VIII, 42, 10.

Hegias Trœzen. poeta, I, 2, 1.

Hegylus Theoclis pater, V, 17, 2; VI, 19, 8.

Helena Nemesis f., I, 33, 7. in Asiæ et Europæ perniciem nata, X, 12, 2.
a Theseo et Pirithoo rapta, III, 18, 15. Theseo nupta, II, 32, 7. e
Theseo gravida Menelao nubit, II, 22, 6. invaditur a Menelao, V, 18, 3.
a Megapenthe et Nicostrato expellitur, III, 19, 9. rediviva Achillis
uxor Stesichoro cæcitatis causam indicat, III, 19, 13. Helenæ famulæ, X,
25, 4, proci jurejurando adstricti, III, 20, 9, lavacrum, II, 2, 3,
sepulcrum, III, 19, 9, templum, III, 15, 3. Helena δενδρίτις, III, 19,
10.

Helena Hebræa, VIII, 16, 5.

Helene ins. Attica, I, 35, 15; VIII, 14, 12.

Helenus Priami f. Pyrrhi comes successor et liberorum tutor, I, 11, 1;
II, 23, 5 — 6. sapientia insignis, V, 22, 2. ejus monumentum, II, 23, 5
— 6, effigies, X, 25, 5.

Helicæa dicasterium Athen., I, 28, 8.

Helicaon Antenoris f., X, 26, 7.

Helice opp. Ægiali, VII, 1, 4 et 24; VII, 25, 4.

Helice Selinuntis f. lonis uxor, VII, 1, 3; VII, 25, 8.

Helicon Bœotiæ mons, IX, 26, 6 — 27, 1, Musis sacer, IX, 29, 1. ejus
lucus, IX, 29, 5, tripodes et statuæ, IX, 31, 1 — 3, plantæ et
serpentes, IX, 28, 1.

Helicon fl. Bœotiæ, IX, 30, 8.

Heliodorus Haliensis; ejus sepulcrum, I, 37, 1.

Helisson Lycaonis f., VIII, 3, 2.

Helisson fl. Arcadiæ, II, 12, 2; V, 7, 1; VIII, 3, 3; VIII, 29, 5; VIII,
30, 1.

Helisson opp. Arcadiæ, VIII, 3, 3; VIII, 27, 1 et 7; VIII, 30, 1.

Helius Persi f., III, 20, 6.

Hellanicus Alcæneti f. Olympionica, VI, 7, 8.

Hellanicus Eleus, V, 5, 1.

Hellanicus Ephesius Amyntæ pater, VI, 4, 5.

Hellanicus de Medeæ filio, II, 3, 8; de Pyladis et Electræ filiis, II,
16, 7.

Hellanodicarum numerus, V, 9, 5; sedes et officia, VI, 2, 2; VI, 6, 6;
VI, 20, 10; VI, 23, 2; VI, 24, 1 — 4. hellanodicis interdicitur equestri
certamine, VI, 1, 3.

Hellanodiceon, VI, 24, 1.

Hellas olim Thessaliæ pars, post tota Græcia, III, 20, 6.

Helle cum Phrixo aufugit, IX, 34, 5.

Hellen Thessaliæ rex, VII, 1, 2.

Hellenium locus Spartæ, III, 12, 6.

Hellespontii, X, 31, 6.

Helos opp. Laced., III, 2, 7; III, 20, 6; III, 22, 3.

Helotes, III, 20, 6; IV, 23, 1. deficiunt, I, 29, 8; III, 11, 8; IV, 24,
5. ter mille venduntur a Philopœmene, VIII, 51, 5.

ἡμεροδρόμος, VI, 16, 5.

Hemithea Cycni f., X, 14, 2.

Henioche Creontis f., IX, 10, 3.

ἡίοχος cælestis, II, 32, 1.

Heraclea sub Œta monte, II, 23, 5. ab. Achæis obsessa, VII, 15, 3 et 9.
ab Ætolis capta, X, 20, 9.

Heraclea ad Pontum Euxinum, V, 26, 7; X, 15, 1.

Heraclea vicus Eleorum, VI, 22, 7.

Heracleotæ ad Miletum, V, 1, 5.

Heraclidæ a Perseo orti, II, 18, 7. Ætolicorum regum consanguinei, V, 3,
7. de Alcmene sepelienda dissentiunt, I, 41, 1. reditum in Peloponnesum
tentant, I, 41, 2. redeunt, II, 13, 1; II, 18, 7; III, 1, 5; IV, 3, 3.

Heraclides Alexandrinus Olympionica, V, 21, 13.

Heraclides Prytanis Delphorum, X, 2, 5.

Ἡράχλεια ἡμέρα, II, 10, 1. festum Herculis, IX, 32, 2.

Ἡραχλεῖον, III, 15, 5; IV, 30, 1; VII, 5, 5; IX, 11, 4 et 6; IX, 32, 4.

Ἡράχλειος fons, II, 32, 4.

Ἡράχλειος torrens, X, 37, 3.

Ἡραῖα festum, II, 24, 2; certamina, V, 16, 2.

Heræa Arcadiæ Opp., III, 8, 7 et 8; VI, 17, 4; VIII, 26, 1 — 2. Ἡραιῖτις
χώρα, V, 7, 1.

Heræus Lycaonis f. Herææ conditor, VIII, 3, 4; VIII, 26, 1.

Ἡραῖον II, 16, 2; II, 17. signa Dædalea in Argivo posita non supersunt,
IX, 40, 4.

Hercules Ægyptius vel Canobensis, X, 13, 8.

Hercules Alcmenæ f. Pelopis pronepos, V, 13, 2; V, 14, 1 et 9; Æchmagoræ
pater, VIII, 12, 3; Antiochi, I, 5, 2 et X, 10, 1; Ctesippi, II, 19, 1
et III, 16, 6; Echephronis et Promachi, VIII, 24, 2; Telephi ipsi omnium
simillimi, X, 28, 8; Theagenis, VI, 11, 2. Tyrseni, II, 21, 3. cum
Acheloo luctatur, III, 18, 6 et VI, 19, 12; cum Antæo, IX, 11, 6.
Actoris filios occidit, II, 15, 1; III, 18, 15; V, 2, 1. ab Æsculapio
sanatur, III, 19, 7; III, 20, 5. Amazonas devincit, V, 11, 4; V, 25, 11.
Apollini templum exstruit, VIII, 15, 5; tripodem eripit, III, 21, 8;
VIII, 37, 1; X, 13, 7. aprum Erymanthium venatur, VIII, 24, 5;
Marathonium, I, 27, 10. Arione vehitur, VIII, 25, 10. Asinæis terminum
ponit, II, 28, 2. Atlantem onere levat, V, 10, 9; V, 11, 5. Augen
comprimit, VIII, 4, 9. cum Augea bellum gerit, V, 12, 1; VI, 20, 16.
Cerberum ex inferis protrahit, II, 31, 2; II, 35, 10; III, 25, 5; IX,
34, 5. ad Ceycem migrat, I, 32, 6. Cyathum interficit, II, 13, 8;
Cycnum, I, 27, 6; III, 18, 10. δαφναφορεῖ, IX, 10, 4. Diomedem Thracem
punit, III, 18, 12; V, 10, 9. dracones jugulat, I, 24, 2. Dryopes
vincit, IV, 34, 9. Elidem capit, V, 3, 1; purgat, V, 1, 9; V, 10, 9; IX,
11, 6. Geryonis boves abigit, III, 16, 5; III, 18, 13; IV, 36, 3; V, 19,
1. Heben ducit, I, 19, 3; II, 17, 6. Hippocoontem et filios punit, II,
18, 7; III, 10, 6; III, 15, 4; VIII, 53, 9. Icarum sepelit, IX, 11, 5.
Jovi ἀπομνίῳ primus sacra facit, V, 14, 1, Junoni αἰγοφάγῳ, III, 15, 19.
leonem suffocat, III, 18, 5; V, 11, 5; VI, 5, 5; VIII, 18, 3. cum Lepre
voracitate certat, V, 5, 4. Linum interficit, IX, 29, 9. a Marathoniis
primum colitur, I, 15, 3; I, 32, 4. Megaram uxorem dimittit, X, 29, 7. a
Minerva adjuvatur, V, 17, 11; VI, 19, 12; VI, 25, 2; VIII, 18, 3:
sopitur, IX, 11, 2: in deorum consortium introducitur, III, 18, 11; III,
19, 5. cum Nelei filiis fœdus icit, IV, 15, 8. Nessum punit, III, 18,
12. Olympicos ludos edit, V, 8, 3; VIII, 48, 1. Orchomeniis Arcadicis
barathra fodit, VIII, 14, 2 et VIII, 19, 3; Bœoticos vincit Cephiso
immisso, IX, 17, 2; IX, 37, 2; VIII, 38, 7. cum Oreo Centauro pugnat,
III, 18, 6. Peliæ funebribus præsidet, V, 17, 9. Phenei habitat, VIII,
14, 2. populum albam in Græciam infert, V, 14, 2. Prometheum vinculis
liberat, V, 10, 6. Pylum capit, III, 26, 8. Saurum latronem interficit,
VI, 21, 3. Sostratum sepelit, VII, 17, 8. spinis evellendis exercetur,
VI, 23, 1. Stymphalides sagittis configit, VIII, 22, 4. e Thestii
filiabus L filios procreat LII, IX, 27, 6 — 7. cum Thurio gigante
pugnat, III, 18, 11. Tirynthe profugit, I, 32, 6; VIII, 14, 2. Herculis
clava, II, 31, 10; Cynosarges, I, 19, 3; gymnasium, IX, 11, 7; labores,
III, 17, 3; V, 10, 9; V, 26, 7. sacerdos virgo, IX, 27, 6. sacra
Sicyonia, II, 10, 1. sagittæ, V, 13, 4. simulacrum antiquum, III, 14, 6;
armatum, III, 15, 3; colossicum, IX, 11, 6; cubitum x, V, 25, II;
Dædaleum, IX, 40, 3; femore vulnerato, VIII, 53, 9; ferreum, X, 18, 6;
nudum, II, 4, 5; puerile, V, 25, 7; quadratum, II, 10, 7. templa, IV,
30, 1; IX, 24, 3; IX, 27, 6; IX, 32, 2; IX, 38, 6: templum Herculi cum
Mercurio commune, VIII, 32, 3. Ἡρακλής Βουραῖχὀς, VII, 25, 10. Θάσιος,
V, 25, 12; VI, 11, 2. Θηβαῖος, V, 8, 8; VIII, 48, 1. ἱπποδέτης, IX, 26,
1. Μάντιχλος, IV, 23, 10; IV, 26, 3. πατρῷος, IV, 8, 2. πρόμαχος, IX,
11, 4. ῥινοχολούστης, IX, 25, 4. σπηλαἷτης, X, 32, 5. Τιρύνθιος, V, 2,
2; X, 13, 8. Χάροψ, IX, 34, 5.

Hercules Alexandri M. f., IX, 7, 2.

Hercules Idæus, V, 7, 6; V, 13, 8. Thebano antiquior, IX, 27, 8; ludos
Olympicos instituit, V, 7, 7 et 9. Cereris Mycalessiæ ædituus, IX, 19,
5; IX, 27, 8. παραστάτης, V, 8, 1; V; 14, 7; VI, 23, 3. ejus statua,
VIII, 31, 3.

Hercyna fl. Bœot. IX, 39, 2 et 3 et 5 et 7.

Hercyna nympha, IX, 39, 2.

Hermæ ἄχωλοι quadrati, I, 17, 2; I, 24, 3; IV, 33, 3; VIII, 39, 6; X,
12, 6. termini, II, 38, 7; III, 1, 1; III, 10, 6.

Hermæ pueri in Trophonii sacris, IX, 39, 7.

Hermæa, VIII, 14, 10.

Hermæum locus Arcadiæ, IV, 34, 6.

hermaphroditus, v. Attes.

Hermesianax Agonei f. Olympionica, VI, 17, 4.

Hermion Europis f., II, 34, 4.

Hermione Helenæ ex Menelao f. uxor Pyrrhi, I, 11, 1; III, 25, 1; III,
26, 7. postea Orestis, I, 33, 8; III, 1, 5; X, 16, 4. ejus ex Oreste
filius, II, 18, 6.

Hermion opp., II, 34, 4. primæ situs, II, 34, 10, recentioris, _ib._ 11.
Ἑρμιονὶς χώρα _ib._ 6.

Hermocrates Clitomachi pater, VI, 15, 3.

Hermogenes Cytherius statuarius, II, 2, 8.

Hermogenes Xanthius cognomento ἵππος Olympionica, V, 13, 3.

Hermolycus pancratiastes, I, 23, 10.

Hermon Lysandri gubernator, X, 9, 7.

Hermon Pyrrhi f., VI, 19, 8.

Hermon Trœzenius statuarius, II, 31, 6.

Hermophantus Chius Lysandri socius, X, 9, 9.

Hermus fl., IV, 34, 2; V, 13, 7; VII, 27, 12; X, 4, 6. Hermi campus,
III, 9, 6.

Herodes Atticus Athenis stadium marmoreum, I, 19, 6; et Odeum exstruit,
VII, 20, 6. Delphicum stadium exornat, X, 32, 1. ejus donaria in templo
Isthmico, II, 1, 7; in gymnasio Olympionica, VI, 21, 1.

Herodotus Clazomenius Olympionica, VI, 17, 2.

Herodotus Halicarnass., I, 5, 1; II, 20, 10; II, 30, 4; III, 2, 3; V,
26, 4; X, 20, 2; X, 32, 8; X, 33, 8 et 9 et 12.

Heroes et heroici seculi homines proceri, VI, 5, 1. heroes invocantur,
IV, 27, 6. heroes ἐπώνυμοι Atheniens., I, 5, 1 — 2. heroes Marathonii,
I, 32, 4. heroum ultimus Cleomedes, VI, 9, 8. heroum adversus impios
homines iræ, III, 4, 6. heros, ἀρχηγέτης, X, 4, 10.δαίμων, VI, 6, 7.
heroum aræ, I, 1, 4.

Herophanes Trœzen. de Europe Phoronei notho, II, 34, 4.

Herophile Sibylla, X, 12, 1 — 7.

Herse Cecropis f., I, 2, 6; ejus mors, I, 18, 2.

Hesiodi ætas, IX, 30, 3; patria, IX, 38, 4; repulsa in Pythiis, X, 7, 3;
ῥάβδος, IX, 30, 3; tripus præmium, IX, 31, 3; mors, IX, 31, 6;
sepulcrum, IX, 38, 3; statua, V, 26, 2; IX, 27, 5. carmina ei ab aliis
alia data, IX, 31, 4; interpolata, II, 26, 7: χατάλογος γυναιχῶν, I, 3,
1; I, 43, 1; III, 24, 10; (cf. Ἠοῖαι μεγάλαι), ἔπη μαντιχὰ, IX, 31, 5.
θεογονία suspecta, VIII, 18, 1; IX, 27, 2; IX, 31, 5; IX, 35, 5. loci
laudati, I, 24, 7; II, 9, 5.

Hesperia malus, VI, 19, 8.

Hesperides, V, 11, 6; V, 17, 2; VI, 19, 8.

Hestiæa s. Histiæa Eubœæ opp., VII, 4, 9. postea Orcus, VII, 26, 4. ab
Otilio eversa, VII, 7, 9.

Hestiæus perdit Milesios, X, 33, 2.

Hestiatores v. ἱστιάτορες.

Ἑστιατόριον, V, 15, 12.

Hetœmocles Hipposthenis f., III, 13, 9.

hexametrum primus cecinit Olen, X, 5, 7.

Ἱχέσιος, I, 20, 7; III, 17, 9; VII, 25, 1.

Hicesius Chius Lysandri ad Ægospotamos socius, X, 9, 9.

Hicetaon Critolai pater, X, 26, 1.

Hicetas Aristocratis f. et pater, IV, 17, 2; VIII, 5, 13.

ἱερὰ ὁδὸς, I, 36, 3; V, 25, 7.

Hiera ins. Æolica, X, 11, 4,

Hiera ins. e mari emersa, , VIII, 33, 4.

Hiera Trœzeniorum ins. antea Sphæria, II, 33, 1.

Hierocæsarea opp. Lydiæ, V, 27, 5.

Hieron Dinomenis f. Syracus., VI, 12, 1; VIII, 42, 8.

Hieron Hieroclis f. Syracusarum tyrannus, VI, 12, 2. populi Romani
socius, _ib._ 3. ejus statuæ duo, _ib._ 4, tres, IV, 15, 6.

Hieron Prienensis patriam suam pessundat, VII, 2, 10.

Hieronymus Andrius Olympionica, III, 11, 6; VI, 14, 13.

Hieronymus Cardianus historicus, I, 9, 8; I, 13, 9.

Hieronymus Mænalius Megalopoli urbi condendæ præfectus, VIII, 27, 2.

ἱεροθύ σιον Messeniorum, IV, 32, 1.

ἱεροθύται, VIII, 42, 12.

ἱεροφάντης, II, 14, 1; IV, 16, 2.

Hilaira et Phœbe Dioscurorum uxores, Apollinis filiæ, II, 22, 5; III,
16, 1; IV, 31, 12.

ἱμᾶντες pugilum, V, 21, 14; VIII, 40, 3.

Himerensium de Helena fabula, III, 19, 11.

Hippagoras Leontinus; ejus donarium, V, 22, 7.

ἱππάφεσις Olympiæ, VI, 20, 10 — 14.

Hipparchus Pisistrati f., I, 8, 5; I, 23, 2; I, 29, 15.

Hippasus Pythagoræ proavus, II, 13, 2.

Hippeus, I, 33, 8.

Hippias Pisistrati f., I, 23, 1.

Hippias ό σοφὸς, V, 25, 4,

Hippias statuarius, VI, 13, 5.

Hippo Scedasi filia Molpi soror, IX, 13, 5.

Hippocoon Tyndarum fugat, III, 1, 4; III, 21, 2. ejus filii, III, 14, 6
et 7; III, 15, 1.

Hippocrates Ariphronis f. Athen. dux, III, 6, 1; IX, 6, 3.

Hippocrates Epicydis frater Syracusanos sollicitat, VI, 12, 4.

Hippocratis medici donarium, X, 2, 6.

Hippodamia Œnomai f., V, 11, 6; VI, 20, 19. Heræa instituit, V, 16, 4.
ejus proci, V, 14, 6; V, 17, 7; VI, 21, 9: nox una Myrtilo pacta, VIII,
14, 11: ludicrum, V, 20, 1: exsilium, VI, 20, 7.

Hippodamion, V, 22, 2; VI, 20, 7.

ίπποδρομία, VIII, 4, 5.

hippodromus Olympiæ, VI, 20, 10; Eleorum, VI, 24, 2.

Hippola urbs, III, 25, 9.

Hippolyte Amazonum dux, I, 41, 7.

Hippolytus Rhopali f. rex Sicyonis, II, 6, 7.

Hippolytus Thesei f., I, 22, 1 — 2; II, 27, 4; II, 31, 4; II, 32, 1 et 3
— 4 et 10; III, 12, 9.

Hippomachus Moschionis f., Eleus, Olympionica, VI, 12, 6.

Hippomanes æreo equo infusum, V, 27, 3.

Hippomedon Adrasti sororis f., X, 10, 3. Polydori pater, II, 20, 5.
Polynicem adjuvat, II, 36, 8.

Hippomenes Medontides, IV, 13, 7.

Hippus Eleus Olympionica, VI, 3, 5.

Hipponous Capanei pater, IX, 8, 7. Prœti f., X, 10, 3.

Hippopotamus, _v._ equus.

ἵππος, v. Hermogenes.

Hipposthenes Laced. Olympionica, III, 13, 9; V, 8, 9. ejus templum et
cultus, III, 15, 7.

Hippostratus amasius Laidis, II, 2, 5.

Hippotes Phylantis f., II, 4, 3. Carno interfecto aufugit, III, 13, 4.

Hippothoon heros eponymus Athen. Neptuni et Alopes f., I, 5, 2; I, 38,
4; I, 39, 3.

Hippothoitis tribus Tegeatarum, VIII, 53, 6.

Hippothous Cercyonis f. Arcadiæ rex, VIII, 5, 4; VIII, 45, 7.

Hippotion Tarentinus, V, 25, 7.

Ἱπποτρόφοι, VI, 2, 1; VI, 10, 8.

Hippucrene Bœotorum et Trœzeniorum, II, 31, 8; IX, 31, 3.

Ἵππου μνῆμα, III, 20, 9.

Hira opp. Messeniæ postea Abia, IV, 30, 1.

hircinus sanguis adamantem liquefacit, VIII, 18, 6.

hirundines in Daulide non degunt, X, 4, 9.

Hispani, v. Iberi.

Histiæa Eubœæ opp., VII, 4, 9.

Ἱστιάτορες Dianæ Ephesiæ, VIII, 13, 1.

Historis Tiresiæ f., IX, 11, 3.

Holæas Cypseli Arcadis f., VIII, 5, 7.

Holmones _vid._ sub Olmones.

Homeri ætas, IX, 30, 3; patria, X, 24, 2; cæcitas, paupertas, errores,
I, 2, 3; II, 33, 3; IV, 33, 7. antrum Smyrnæum, VII, 5, 12; monumentum,
X, 24, 2; statua, V, 26, 2. carmina a Pisistrato collecta, VII, 26, 13,
hymni cum Orphicis collati; IX, 30, 12, hymnus in Apollinem, X, 37, 5,
in Cererem, IV, 30, 4. strategemata, IV, 28, 7 — 8. Homerus deum
Delphicum consulit, X, 7, 3. antiquis nominibus gaudet, IX, 40, 6.

Homicidii judicia Athen., I, 28, 8 — 11; IV, 5, 2.

Homines primi e terra orti, VIII, 29, 4, e luto ficti, X, 4, 4. homines
in deorum numerum recepti, I, 34, 2; VIII, 2, 4. homines agrestes, II,
21, 6. hominum species variæ pro cæli et terræ varietate, IX, 21, 6.

Homo in lupum mutatus, VIII, 2, 6; in avem, I, 30, 3. homo marinus
portentosa longitudine, X, 4, 6.

Homole mons Thessaliæ, IX, 8, 6.

Homoloides Thebarum portæ, IX, 8, 5 — 6.

Hopladamus gigantes in Rheæ auxilium cogit, VIII, 32, 5; VIII, 36, 2.

Hopoleas (vel Hopleas) Mantinensis, VIII, 27, 2.

Horæ tres Jovis filiæ, cæli janitrices, V, 11, 7. Themidis filiæ, V, 17,
1. Junonis nutrices, II, 13, 3. Jovis capiti impositæ, I, 40, 4. in
corona Junonis, II, 17, 4 earum nomina et sacra, IX, 35, 2; templum, II,
20, 4.

horti Cæsaris, VIII, 46, 5.

hostiæ vivæ adolentur, VII, 18, 12 — 13. hostiarum mactatio singularis,
VIII, 37, 5.

humanum sanguinem et carnem gustant Galli, X, 22, 3.

Hyacinthia, v. festum.

Hyacinthus Amyclæ f., III, 1, 3; III, 19, 3 — 5.

hyacinthus flos, I, 35, 4; II, 35, 5.

Hyamia Androclis posteris donata, IV, 14, 3.

Hyampolis Phocidis opp., X, 1, 2 et 3; X, 3, 1; X, 35, 5.

Hyamus Lycori f., X, 6, 3.

Hyantes a Cadmo e Bœotia pelluntur, IX, 5, 1; IX, 35, 5.

Hyanthidas Propodæ f., II, 4, 3.

Hyblæ Gereatis et Major in Sicilia, V, 23, 6.

Hyblæa dea, V, 23, 6.

Hybrilides archon Athen., VI, 9, 5.

Hyccara Siciliæ opp., II, 2, 5.

Hydarnes Xerxis dux, III, 4, 8; X, 22, 8.

Hydna Scyllidis f., X, 19, 1.

Hydra Lernæa, II, 37, 4. in Amymone fl. ab Hercule confecta, V, 17, 11.
ejus veneno Anigri fluvii odor vitiatus, V, 5, 10.

Hydrea ins., II, 34, 9.

Hydrus opp. Italiæ, VI, 19, 9.

Hyettus Argivus, IX, 24, 3. Argis profugus in Bœotia considet, IX, 36,
6.

Hyettus vicus Bœot., IX, 24, 3; IX, 36, 6.

Ὑγίεια Æsculapii f., I, 23, 4; V, 20, 3. ejus templum, III, 22, 13.
simulacra, I, 34, 3; II, 4, 5; II, 11, 6; II, 23, 4; VIII, 28, 1.

Hylæ locus Magnesiæ, X, 32, 6.

Hyllicus fl., II, 32, 7.

Hyllus fl., I, 35, 8.

Hyllus Herculis f., I, 35, 8; IV, 30, 1. Euæchmæ pater, VI, 2, I. ab
Echemo occisus, I, 41, 2; I, 44, 10; VIII, 5, 1; VIII, 45, 3; VIII, 53,
10.

Hyllus Terræ f., I, 35, 8.

Hymenæus, VII, 17, 12.

Hymettus mons, I, 32, 1.

Hymnorum certamen, X, 7, 2. antiquissimorum auctor, IX, 27, 2.

Hypæpa opp. Lydiæ, V, 27, 5.

Hypanis fl., IV, 35, 12; VIII, 28, 2.

Hypatodorus statuarius, VIII, 26, 7; X, 10, 4.

Hypatus Bœotarcha, IX, 15, 2.

Hypatus mons Bœot., IX, 19, 3.

Hypenus Pisæus Olympionica, V, 8, 6.

Hyperbius Siculus cum Agrola in Acarnaniam migrat, I, 28, 3.

Hyperborei, I, 31, 2; V, 7, 7 — 8; X, 5, 7. inde χότινος, V, 7, 7.

Hyperea opp. Trœzen., II, 30, 8.

Hyperenor Spartus, IX, 5, 3.

Hyperes Neptuni f. rex Trœzen., II, 30, 8.

Hyperesia, urbs Achaiæ postea Ægira, VII, 26, 1.

Hyperides Athen. legatur ad Eleos, V, 21, 5.

Hyperion Agamemnonis f. Megarensium rex, I, 43, 3.

Hyperippe Arcadis f. Endymionis uxor, V, 1, 4.

Hypermenides Corinthiorum dux ab Aristomene occisus, IV, 19, 2.

Hypermnestra Amphiarai mater, II, 21, 2.

Hypermnestra Danai f. Lynceum servat, II, 25, 4. a patre in judicium
vocatur, II, 19, 6; II, 20, 7; II, 21, 1. ejus f. Abas, X, 35, 1,
statua, X, 10, 5.

Hyperochus Cumanus de Sibylla Cumana, X, 12, 8.

Hyperochus Hyperboreus Delphis adversus Gallos opem fert, I, 4, 4; X,
23, 2.

Hyperphas Œdipi socer, IX, 5, 11.

Hyperteleaton locus, III, 22, 10.

Ὕψισται πύλαι Thebarum, IX, 8, 5.

Hypsos locus in finibus Laconiæ, III, 24, 8.

Hypsus Arcadiæ mons, VIII, 35, 7.

Hypsus Arcadiæ opp., VIII, 3, 3; VIII, 35, 7.

Hypsus Lycaonis f., VIII, 3, 3; VIII, 35, 7.

Hyræus Ægei f., III, 15, 8.

Hyriei thesaurus a Trophonio et Agamede exstructus et spoliatus, IX, 37,
5.

Hyrmina Epei et Anaxiroes f., V, 1, 6 et 11.

Hyrmina opp. Elidis, V, 1, 11.

Hyrnethium locus, II, 28, 3 et 6.

Hyrnetho Temeni f., II, 19, 1, a fratribus marito eripitur, II, 28, 3.
ejus sepulcrum ib., VI, 2, 23; 3.

Hys s. coccus, X, 36, 1.

Hysiæ opp. Argolicum, II, 24, 7; VIII, 6, 4; VIII, 27, 1; VIII, 54, 7.

Hysiæ urbs olim Bœotica, III, 2, 1.

Hysmon Eleus Olympionica, VI, 3, 9.



                                   I.


Iacchus, I, 2, 4; I, 27, 4.

Ialmenus Martis et Astyochæ f., IX, 37, 7.

Iamus vates Apollinis f., VI, 2, 5.

Iamidæ vates Elei, III, 11, 6; III, 12, 8; IV, 16, 1; VI, 2, 5; VIII,
10, 5.

Ianiseus Clytii nepos, Sicyonis rex, II, 6, 6.

Iapetus Buphagi pater, VIII, 27, 17.

Iardanus vel Iardanes fl. postea Acidas, V, 5, 9; V, 18, 7.

Iardanus fl. Cretæ, VI, 21, 6.

Iasæa (vel Asæa) opp. Arcadiæ, VIII, 27, 3.

Iaseus Phoco amicus, X, 30, 4.

Iasis nympha, VI, 22, 7.

Iasius Amphionis pater, IX, 36, 8.

Iasius Arcas Olympionica, V, 8, 4.

Iasius Eleutheris f., IX, 20, 1.

Iasius s. Iasus Idæus Dactylus, V, 7, 6; V, 14, 7.

Iasius Olympionica, Herculis tempore, VIII, 48, 1; V, 8, 4.

Iaso dea, I, 34, 3.

Iason Corinthi rex, II, 3, 11. ejus ex Medea liberi; ib. 9. cum Peleo
lucta, V, 17, 10.

Iason Thessaliæ tyrannus de Gorgia quid judicaverit, VI, 17, 8.

Iasus Achaiæ opp., VII, 13, 7.

Iasus Triopæ f., II, 16, 1.

Iberi Oceani accolæ, I, 33, 4. in Sardiniam coloniam mittunt, X, 17, 5.
cinnabari effodiunt, VIII, 39, 6.

Iberiæ boves insignes, IV, 36, 3.

Ibericum oleum, X, 32, 19.

Ibes aves, VIII, 22, 5.

Ibycus poeta, II, 6, 5.

Icaria ins., IX, 11, 5.

Icarius, I, 2, 5.

Icarius Hippocoontem juvat, III, 1, 4. filiæ procis certamina proponit;
III, 12, 1. Αἰδοῦς signum dedicat, III, 20, 10. ejus filius Perilaus,
VIII, 34, 4.

Icarus Dædali f. nave submersa perit, IX, 11, 5.

Icarus Hyperesiensis Olympionica, IV, 15, 1.

Icasius Colophonius Olympionica, VI, 17, 4.

Iccus Epidaurius in pugilatu interemptus, VI, 9, 6.

Icccus Nicolaidæ f. Tarentinus Olympionica, et gymnastes, VI, 10, 5.

Ichnusa postea Sardinia, X, 17, 1.

Ichthyophagi, I, 33, 4.

Ictinus architectus, VIII, 41, 9.

ὶχτῖνος avis Olympica sacrificia non lædit, V, 14, 1.

Ida, Cretæ mons, V, 7, 6.

ἴδαι χωρία δασέα, X, 12, 7.

Idæ Dactyli iidem Curetibus, V, 7, 6.

Idæus Cyrenæus Olympionica, VI, 12, 2.

Idas Apharei filius, IV, 2, 7. Marpessam uxorem ab Apolline raptam
repetit, V, 18, 2. fulmine ictus perit, IV, 3, 1. ejus sepulcrum, III,
13, 1.

Idas Cures, V, 7, 6. ejus ara, V, 14, 7.

Ide nympha Herophilæ mater, VIII, 47, 3.

Idectus Corinthius, IV, 19, 2.

Ἰδογενής, X, 12, 3.

Idomeneus, V, 25, 9.

Ietæ, X, 24, 2.

ignis inventor, II, 19, 5. ignis igne urentior, VII, 12, 12. ignis
perpetuus in foco Olympico, V, 15, 9. in Cereris et Proserpinæ templo,
VIII, 9, 2, in Panis templo, VIII, 37, 11. arte magica excitatus, V, 27,
5. prope fontem erumpens, VIII, 29, 1.

ignivomæ insulæ, X, 11, 4.

Ilei Hermion., II, 34, 6.

ilex et olea ex eadem radice, VIII, 37, 10.

Ἰλιὰς ἡ μιχρά, III, 26, 9; X, 26, 2.

Ilienses Sardiniæ incolæ, X, 17, 7.

Ilissus fl., I, 19, 5.

Ilithyia Junonis f., I, 18, 5, Amoris mater, IX, 27, 2, eadem Πεπρωμένῃ,
VIII, 21, 3, partui præest, VIII, 32, 4, facem præfert, VII, 23, 6. ejus
signa velata, VII, 23, 5, solis sacerdotibus accessa, II, 35, 11.
templa, II, 22, 6; II, 35, 11; III, 17, 1; IV, 31, 9; VII, 25, 9; VII,
27, 8: templum cum Sosipolide commune, VI, 20, 2, cum Apolline et Diana,
III, 14, 6.

Ilithyiæ, I, 44, 3. Ilithyia ἐν γόνασι, VIII, 48, 7, εὔλινος, VIII, 21,
3. Ὀλυμπἱα, VI, 20, 2.

Ilium Æolenses incolunt, I, 35, 4; VIII, 12, 9. cur funditus perierit,
X, 33, 2.

Ilium mons Laconiæ, III, 24, 6 et 8.

Illyrii Ionii maris accolæ, I, 4, 1, piratæ, IV, 35, 6. ad eos Cadmus
migrat, IX, 5, 3, Laodamas, IX, 5, 13; IX, 8, 6. Epirum in suam
potestatem redigunt, IV, 35, 5. a Gallis petuntur, X, 19, 7.

Ilus Phryx, II, 22, 3.

Imbrasus fl. Sami, VII, 4, 4.

Imbrius Mentoris f., X, 25, 9.

Immaradus Eumolpi f., I, 5, 2. ab Erechtheo interfectus, I, 27, 4; I,
38, 3.

Immortales cohors regia apud Persas, VI, 5, 7; X, 19, 10.

Imperatorum Romanorum imagines, I, 40, 2; V, 20, 9: VI, 19, 10.
delubrum, II, 8, 1; VI, 24, 10.

Inachus fl., II, 15, 4; II, 18, 3; II, 25, 3; VIII, 6, 6.

Inachus rex, II, 15, 4.

India belluarum ferax, VIII, 28, 4. Indorum cum Græcis commercium, III,
12, 4, magi, IV, 32, 4, Martiora, IX, 21, 4, testudines, VIII, 23, 9.

Indus fl. monstra alit, IV, 34, 2 et 3.

Ino s. Leucothea, I, 42, 7; I, 44, 7; III, 23, 8; III, 24, 4; III, 26, 1
et 4; IV, 34, 4; IX, 5, 2.

Inopus fl. e Nilo oritur, II, 5, 3.

inscriptio βουστροφηδόν, V, 17, 6. a dextra ad sinistram, V, 25, 9.
circularis, V, 20, 1.

insula altera submersa, altera e mari edita, VIII, 33, 4. manu facta,
VIII, 7, 3. pluviæ expers, II, 34, 3. insulis Græcis ab Aristide tributa
imposita, VIII, 52, 2.

inundatione deletur Helice, VII, 24, 12; Pheneos, VIII, 14, 1.

Inycus Siculorum opp., VII, 4, 6.

Io Iasi filia, II, 16, 1.

Io Inachi filia, I, 25, 1; III, 18, 13.

Iocasta Œdipodi liberos non tulit, IX, 5, 10; vid. etiam sub Epicaste.

Iodama in saxum versa, IX, 34, 2.

Iolaus Iphiclis fratris Herculis f., VII, 2, 2; VIII, 14, 9. Herculis
comes et socius laborum, I, 19, 3; VIII, 45, 6. Herculis auriga, V, 8,
3; V, 17, 11. Lipephilæ pater, IX, 40, 6. occidit Eurystheum, I, 44, 10.
coloniam in Sardiniam deducit, VII, 2, 2; X, 17, 4. ejus heroum, IX, 23,
1.

Iolaia loca Sardiniæ, X, 17, 5.

Iolcus, IV, 36, 1.

Ion Chius tragicus et historicus, VII, 4, 8. hymno ἐς Καιρόν, V, 14, 9.

 Ion Gargetti f., VI, 22, 7.

Ion Xuthi f. polemarchus Athen., I, 31, 3; VII, 1, 2 — 5.

Iones ab Ione denominati, VII, 1, 4. ab Achæis ejecti in Asiam
trajiciunt, VII, 1, 5 — VII, 5, 3. Amphictyones, X, 8, 2. Ionum classis
prodita, VII, 10, 1. Ionum levitas, VI, 3, 15 — 16. Ionum primi
Olympionicæ, VI, 2, 6; VI, 23, 3. Ionum proverbium, X, 29, 2.

Ioniæ cælum, VII, 5, 4 et 10, templa, VII, 5, 4, palmæ, IX, 19, 8,
ἀγῶνες, V, 21, 13.

Ionides nymphæ, VI, 22, 7.

Ionum mare, VII, 5, 6.

Iophon Cnossius, I, 34, 4.

Iope urbs Hebræorum, IV, 35, 9.

Iops heros; ejus monumentum, III, 12, 5.

Iordanus fl. Hebræorum, V, 7, 4.

Ios ins., X, 24, 2.

Iphicles Herculis frater, Iolai pater, VIII, 14, 9.

Iphiclus Cephali et Clymenæ f., X, 29, 6.

Iphiclus Protesilai pater, IV, 36, 3. ejus boves _ib._, X, 31, 10.
Iphicli cursu certantis effigies, V, 17, 10.

Iphicrates Timothei f. Athen. dux, IX, 4, 6. Amyclæos cædit, III, 10, 1.
ab Epaminonda fugatur, IX, 14, 7. ejus statua, I, 24, 7.

Iphidamas Antenoris f., IV, 36, 4; V, 19, 4.

Iphigenia Agamemnonis f., I, 33, 1. Thesei ex Helena f., II, 22, 7.
mactandæ loco cervam subjicit Diana, IX, 19, 6. cum Oreste Tauricæ deæ
simulacrum rapit, I, 33, 1; III, 16, 17. ex Dianæ consilio Hecate facta,
I, 43, 1. Iphigeniæ heroum et sacra apud Tauros, I, 43, 1, signum, VII,
26, 5.

Iphimedeæ et filiorum sepulcrum, IX, 22, 6, honores apud Cares, X, 28,
8.

Iphinoe Alcathoi f., I, 43, 4.

Iphinoe Nisi f. Megarei uxor, I, 39, 6.

Iphis, X, 25, 4.

Iphis Alectoris f., II, 8, 5. Eteocli pater, X, 10, 3.

Iphitus Elidis rex ludos Olympicos restituit, V, 4, 5; V, 8, 5; VIII,
26, 4. ab Ἐχεχειρίᾳ coronatur, V, 10, 10; V, 26, 2. Iphiti discus cum
induciarum Olympic. inscriptione, V, 20, 1.

Iphitus Euryti f. ab Hercule interemptus, III, 15, 3; X, 13, 8.

Iphitus Iphiti pater, V, 4, 6.

Iphitus Schedii pater, X, 4, 2. ejus filii, X, 36, 10.

Ira mons Messeniæ, IV, 17, 10; IV, 20, 1 et 5.

Ira opp. Messeniæ postea Abia dicta, IV, 30, 1.

Irbus Amphisthenis f., III, 16, 9.

Iris herba, IX, 41, 7.

Isagoras Athen. a Cleomene adjutus, III, 4, 2. arcem Atheniensium capit,
VI, 8, 6.

Ischepolis Alcathoi f. ab apro Calydonio occisus, I, 42, 6; I, 43, 2.

Ischys Elati f., VIII, 4, 4. cum Coronide concumbit, II, 26, 6.

Isis Pelagia et Ægyptia, II, 4, 6. ejus lacrimæ Nilum augent, X, 32, 18.
sacra religiosissima, X, 32, 13. templum, I, 41, 3; II, 32, 6; II, 34,
1; VII, 25, 9. simulacrum quod solis sacerdotibus videre licet, II, 13,
7.

Ismenias Thebanus a Persis corruptus, III, 9, 8.

Ismenides nymphæ, I, 31, 4.

Ismenius Bœotiæ fl., IX, 10, 2. olim Ladon, IX, 10, 6. ad eum pugna, IX,
9, 2.

Ismenius collis, IX, 10, 2.

Ismenius deus, IX, 10, 2. v. Apollo.

Ismenus Apollinis f., IX, 10, 6.

Isocrates orator, I, 18, 8.

Issedones pop., I, 24, 6; I, 31, 2; V, 7, 9.

Issora, III, 14, 2. λιμναία ib.

Isthmiades Pelarges maritus, IX, 25, 7.

Isthmius Glauci f. rex Messeniæ, IV, 3, 10.

Isthmius Temeni f., IV, 3, 8.

Isthmii ludi in honorem Melicertis instituti, I, 44, 8; II, 1, 3. excisa
Corintho non intermissi, II, 2, 2. Elei inde exclusi, V, 2, 2; VI, 16,
2. ab exsulibus aguntur, III, 10, 1. Isthmica corona pinea, VIII, 48, 2.
σπονδαὶ Ισθμιχαί, V, 2, 1.

Isthmus Corinthiacus, II, 1, 5 — II, 2, 2; VII, 6, 7.

Isthmus Peloponnesi, II, 34, 4.

Isthmus Trœzenius, II, 34, 1 et 4.

Istri fl. ostia, III, 19, 11. belluæ, IV, 34, 2. insulæ, VIII, 25, 13.
frigus, VIII, 28, 2. aquæ semper pares, VIII, 38, 3.

Istriæ oleum, X, 32, 19.

Italiæ felicitas, I, 12, 1.

Ithæmenes pictus, X, 25, 3.

Ithomæa festum Messeniorum, IV, 33, 3.

Ithome Jovis nutrix, IV, 33, 1.

Ithome mons Messeniæ, IV, 9, 2; IV, 29, 5; IV, 33, 1.

Ithome opp., IV, 9, 1; IV, 31, 4. a Messeniis Helotibus occupata, III,
11, 8. deserta, IV, 13, 6; IV, 24, 7. a Lacedæmoniis excisa, IV, 14, 2.

Itonis v. Minerva.

Itonus Amphictyonis f., V, 1, 4; IX, 1, 1; IX, 34, 1.



                                   J.


Juba Libys, I, 17, 2.

judicia v. dicasteria.

juncus Asopi, V, 14, 3.

Juno nata ad Imbrasum, VII, 4, 4, ab Horis educata, II, 13, 3, a Temeno,
VIII, 22, 2. Ilithyiæ mater, I, 18, 5. cum Neptuno de Argolide certat,
II, 15, 5. Alcmenæ partum inhibet, VIII, 30, 3. Herculi ubera præbet,
IX, 25, 2, et semel non adversatur, III, 15, 9. a Vulcano in vincula
conjicitur, I, 20, 3; III, 18, 16. in Eubœam secedit, IX, 3, 1.
virginitatem quotannis reparat, II, 38, 2. ejus avis, II, 17, 4, festum,
II, 24, 2, peplus, V, 16, 2, signa, VII, 39, 9; IX, 34, 3; IX, 39, 4:
templa, II, 17, 1 — 6; VII, 5, 4; VIII, 9, 3; X, 35, 2, (cf. I, 1, 5).
Ἥρα αἰγοφάγος, III, 15, 9. ἀχραία, II, 24, 1. Ἀμμωνία, V, 15, 11,
Ἀνθεία, II, 22, 1. Ἀργεία, III, 13, 8; IV, 27, 6. Ἀφροδίτη, III, 13, 9.
βουναία, II, 4, 7. ἡνιόχη, IX, 39, 5. ἱππία, V, 15, 5. Λαχινία, VI, 13,
1. νυμφευομένη, IX, 2, 7. Ὀλυμπία, V, 14, 8. παῖς, VIII, 22, 2.
προδρομία, II, 11, 2. Σαμία, V, 13, 8; VII, 4, 4. τελεία, VIII, 22, 2;
VIII, 31, 9; IX, 2, 7. ὑπερχειρία, III, 13, 8.

Juppiter deorum summus, VIII, 36, 5. trino imperio, II, 24, 4. imberbis,
V, 24, 6. puer, VII, 24, 4. pater Aethlii, V, 1, 3; Attis, VII, 17, 10,
Britomartis, II, 30, 3; Cæri, V, 14, 9; Gratiarum et Horarum, V, 11, 7;
Lacedæmonis, III, 1, 2; Megari, I, 40, 1; Sibyllæ primæ, X, 12, 1;
Tantali, II, 22, 3. Amphitryonem simulat, V, 18, 3. Jovis incunabula,
IV, 33, 1; V, 7, 1; VIII, 8, 2; VIII, 28, 2; VIII, 38, 2: lucta cum
Saturno, V, 7, 10; VIII, 2, 2: dolia duo, VIII, 24, 14: minister
Mercurius, VIII, 32, 4: simulacra, V, 11, 1—11; V, 23, 1, et 5—7, V, 24,
1 — 9. Ζεὺς ἀγοραῖος, III, 11, 9; V, 15, 4; IX, 24, 4. Ἀγχέσμιος, I, 32,
2. ἀμβούλιος, III, 13, 6. ἀπεσάντιος, II, 15, 3. ἀπήμιος, II, 32, 2,
ἀπόμυιος, V, 14, 1. ἀφέσιος, I, 44, 9, ἄρειος, V, 14, 6. βασιλεύς, IX,
39, 4 — 5. βουλαῖος, I, 3, 5. ἐλευθέριος, I, 3, 2; IX, 2, 5—6; X, 21, 6.
ἐπιδώτης, VIII, 9, 2. ἕρχειος, IV, 17, 4; VIII, 46, 2. εὐάνεμος, III,
13, 8. Ἰθωμάτας, III, 26, 6; IV, 3, 9; IV, 12, 7; IV, 27, 6; IV, 33, 2.
χαθάρσιος, V, 14, 8. Καπετώλιος, II, 4, 5. χαππώτας, III, 22, 1.
χαταιβάτης, V, 14, 10. χαταχθόνιος, II, 24, 4. χεραύνιος, V, 14, 8.
[Κιθαιρώνιος, IX, 2, 4. sec. W. II, p. XVI.] Κλάριος, VIII, 53, 9.
χοχχύγιος, II, 17, 4; II, 36, 1. χόνιος, I, 40, 6. χοσμήτας, III, 17, 4.
χροχεάτας, III, 21, 4. χτήσιος, I, 31, 4. λαοίτας, V, 14, 4; V, 24, 1.
Λαρισαῖος, II, 24, 3. λαφύστιος, I, 24, 2; IX, 34, 5. λευχαῖος, V, 5, 5.
λεχεάτης, VIII, 26, 6. λυχαῖος, IV, 22, 7; VIII, 2, 1; VIII, 30, 2;
VIII, 38, 6 — 7, VIII, 53, 11. μειλίχιος, I, 37, 4; II, 9, 6; II, 20, 1.
Μεσσαπεύς, III, 20, 3. μηχανεύς, II, 22, 2. μοιραγέτης, V, 15, 5; VIII,
37, 1; X, 24, 4. Νεμεῖος, II, 15, 2; II, 20, 3; IV, 27, 6. Ὀλύμπιος, I,
18, 6; II, 27, 2; III, 9, 2; III, 12, 11; III, 14, 5; IV, 31, 6; V, 10,
2 - 10; V, 11; V, 13, 8; V, 14, 8; X, 28, 6. ξένιος, III, 11, 11.
ὁμαγύριος, VII, 24, 2, ὄμβριος, I, 32, 2. ὅρχιος, V, 24, 9. Πανελλήνιος,
I, 18, 9; I, 44, 9; II, 29, 8. Παρνήθιος, I, 32, 2. πλούσιος, III, 19,
7. πολιεύς, I, 24, 4. σαώτης, IX, 26, 7. σημαλέος, I, 32, 3. σθένιος,
II, 32, 7; II, 34, 5. σχοτιτᾶς, III, 10, 6. σωτήρ, II, 20, 6; II, 31,
10; III, 23, 10; IV, 31, 6; IV, 34, 6; V, 5, 1; VII, 23, 9; VIII, 9, 2;
VIII, 30, 10. τέλειος, VIII, 48, 6. τροπαῖος, III, 12, 9. ὑέτιος, II,
19, 8; IX, 39, 4. Ὑμήττιος, I, 32, 2. ὕπατος, I, 26, 5; III, 17, 6;
VIII, 2, 2; VIII, 14, 7; IX, 19, 3. ὕψιστος, II, 2, 8; V, 15, 5; IX, 8,
5. φίλιος, VIII, 31, 4, φύξιος, II, 21, 2; III, 17, 9, χάρμων, VIII, 12,
1. χθόνιος, II, 2, 8.

juramentum super extis, III, 20, 9; IV, 15, 8.

Justitia v. Δίχη.

Juventas v. Hebe.



                                   L.


Labax Lepreata pugil Olympionica, VI, 3, 4.

Labdacus Polydori f., II, 6, 2; IX, 5, 4.

Labotas Echestrati f., rex Spartæ, III, 2, 3.

Labyrinthus Cnosi, I, 27, 10.

Lacedæmon Jovis f. Spartæ maritus, III, 1, 2. Gratiis templum condit,
III, 18, 6; IX, 35, 1. ejus filia, III, 13, 8; posteri, VII, 18, 5;
heroum, III, 20, 2.

Lacedæmonii ad pugnam exituri lunam observant, I, 28, 4. prœlium ineunt
ad tibiæ et citharæ cantum, III, 17, 5. poesin negligunt, III, 8, 2.
magis ordines servant quam fugientes cædunt, IV, 8, 11. regis cadaver in
hostium potestate relinquere turpissimum ducunt, IX, 13, 10. cladem fere
dissimulant, ib. 11. terrentur prodigiis, III, 5, 8. ante Leuctricam
pugnam invicti, I, 13, 5. in vicinos injusti, IV, 5, 3. Messeniis bellum
inferunt, IV, 4, 4. cum Argivis perpetua gerunt bella, II, 20, 1; III,
2, 3. Megalopolin invadunt, VIII, 27, 15. ad Thermopylas quantis copiis
pugnaverint, X, 20, 1, (cf. III, 14, 1). primi hostes pecunia
corruperunt, IV, 17, 3. a Conone ad Cnidum victi, I, 1, 3. quattuor
cladibus afflicti, I, 13, 5. in Asiam contra Artaxerxem trajiciunt, III,
9, 1. ab Amphictyonibus multantur, IV, 5, 4; X, 8, 2. ab Augusto Thuriam
accipiunt, IV, 36, 1.

Lacedæmoniorum reges, III, 1, 1 — III, 10, 5. coloniæ, III, 3, 1.
magistratus, III, 11, 2. servi publici, III, 20, 6. cum Atheniensibus
pax, V, 23, 4. donaria, V, 24, 3; X, 9, 7; X, 26, 4.

Lacedas pater Meltæ Argivorum rex, II, 19, 2.

Lacestades Hippolyti f., rex Sicyoniorum, II, 6, 7.

Lachares Athen. tyrannus, I, 25, 7; I, 29, 10 et 16.

Λαχιάδαι demus Atticus, I, 37, 2.

Lacides e Medonis posteris, II, 19, 2. vid. s. v. Lacedas.

Lacius heros, I, 37, 2.

Laconia olim Lelegia, IV, 1, 1. ejus fines, II, 38, 7.

Laconica brevitas, IV, 7, 9. dialectus, III, 15, 2.

Lacrates Ætolorum dux, X, 20, 4.

Lacrates Pyrrhi f., VI, 19, 8.

Ladas cursor insignis, II, 19, 7; III, 21, 1. duo Ladæ, alter Achæus seu
Ægiensis, _ib._ X, 23. 14. Ladæ stadium, VIII, 12, 5.

Lade ins. Milesiorum, I, 35, 6.

Ladocea locus Arcad., VIII, 44, 1.

Ladocus Echemi f., VIII, 44, 1.

Ladon fl. Arcad., V, 7, 1; VI, 22, 5; VIII, 20, 1; VIII, 23, 8; VIII,
25, 2, et 4, et 11 — 13. ejus filia Daphne, X, 7, 8; nepos Euander,
VIII, 43, 2.

Ladon fl. Bœotiæ, postea Ismenus, IX, 10, 6.

Læandris Anaxandri uxor, III, 14, 4.

Læas Hyræi f., III, 15, 8. Oxyli f., V, 4, 5.

Læstrygones Gigantibus similes, VIII, 29, 2; X, 22, 7.

Lais meretrix, II, 2, 4—5.

Laius Labdaci f. Thebarum rex, IX, 5, 5 et 10; IX, 26, 3; X, 5, 4.

Lalichmion curia Eleorum, VI, 23, 7.

Lamedon Coroni f. rex Sicyonis, II, 5, 8; II, 6, 3 et 5.

Lamia Neptuni filia, X, 12, 1.

Lamia opp. Thessaliæ, I, 1, 3; VI, 4, 7.

Lamiaca clades, I, 8, 2; VII, 10, 5.

Lamiacum bellum, VI, 4, 7; VII, 6, 5.

Lamiacus (vel potius Maliacus) sinus, I, 4, 3; VII, 15, 2; X, 1, 2.

Lampades ardentes in fossam immittuntur, II, 22, 3; lampadum certamen,
I, 30, 2; festum, VII, 27, 3.

Lampea mons Arcadiæ, VIII, 24, 3.

Lampis Eleus contra Aristotimum conjurat, V, 5, 1; ejus filii, VI, 15,
7; VI, 16, 8.

Lampis Laced. Olympionica, V, 8, 7.

Lampon Ægineta, III, 4, 10.

Lampsaceni Anaximenis prudentia ab Alexandri M. ira defensi, VI, 18, 2.
Priapum inprimis colunt, IX, 31, 2.

Λαμπτήρια v. festum.

Lamptrenses demus Atticus, I, 31, 3.

Lampus Arnisci f. Eleus, VI, 16, 7.

Lampus Philippensis ἱπποτρόφος, VI, 4, 10.

Lampus Prolai f. ab adversario in Isthmiis strangulatus, V, 2, 4.

Lamus fl. Heliconis, IX, 31, 7.

lanæ succidæ Cereris aræ imponuntur, VIII, 42, 11.

Lancea fons, III, 21, 2.

lanificii inventores, VIII, 4, 1.

Laodamas Eteoclis f., I, 39, 2; IX, 5, 13. in Illyricum profugit, IX, 9,
5.

Laodamia Amyclæ f. Arcadis uxor, X, 9, 5.

Laodice Agapenoris f., VIII, 5, 3. Paphi degit, VIII, 53, 7.

Laodice Helicaonis uxor, picta, X, 26, 7.

Laodicenses, III, 16, 8; X, 32, 4.

Laodocus heros, X, 23, 2 (I, 4, 4).

Laomedon Priami pater, VII, 20, 4; VIII, 36, 6. alius, X, 27, 3.

Laonice Lebadi uxor, IX, 39, 1.

Laonome Gunei f. Amphitruonis mater, VIII, 14, 2.

λαός Homero quid, VIII, 29, 2,

Laphaes Argivorum tyrannus a plebe interfectus, II, 21, 8.

Laphaes Phliasius statuarius, II, 10, 1; VII, 26, 6.

Laphria v. Diana.

Laphrius Castalii f., I, 24, 6; VII, 18, 9.

Laphystius deus Orchomeniorum, I, 24, 2.

Laphystius mons, IX, 34, 5.

lapidatio, IV, 22, 7; VIII, 23, 7. λιθοβόλια festum, II, 32, 3.

lapis in muro exemptilis, IX, 37, 5; a Saturno devoratus et vomitu
redditus, X, 24, 6; lapis Pentelicus in tegulas fissus, V, 10, 3; lapis
niger, V, 11, 10; lapis sacer Trœzeniorum, II, 31, 7; lapide unico
factum solium et simulacrum, VIII, 37, 3; lapides rudes in Areopago, I,
28, 5; pro simulacris, VII, 22, 4; lapidum acervi sepulturæ monumentum,
VIII, 13, 3, et X, 5, 4.

Lapithæum in Taygeto, III, 20, 7.

Lapitharum cum Centauris pugna, I, 17, 2; V, 10, 8.

Lapithas, III, 20, 7.

Lapithus mons Arcadiæ, V, 5, 8.

Larisa arx Argivorum, II, 24, 1.

Larisa Pelasgi f., II, 24, 1.

Larisa Thessaliæ opp., I, 13, 2; ad Peneum, II, 16, 2; Larisæ duæ, III,
17, 1.

Larisus fl. Eleorum et Achæorum terminus, VI, 26, 10; VII, 17, 5; ad
Larisum pugna, VIII, 49, 7.

Larymna Bœotorum olim Opuntiorum urbs, IX, 23, 7.

Larymna Cyni f., IX, 23, 7.

Larysium mons Baccho sacer, III, 22, 2.

Las ab Achille interfectus, III, 24, 10.

Las opp. Eleutherolaconum, III, 21, 7; III, 24, 6.

Lasius Hippodamiæ procus, VI, 21, 10.

Lastratidas Eleus Olympionica, VI, 6, 3.

Lateres crudi, VIII, 8, 8.

Lathria Thersandri f., III, 16, 6.

Latmus mons, V, 1, 5.

Latona, I, 31, 1; III, 20, 5. parturienti ex Hyperboreis adest Ilithyia,
I, 18, 5. contemptam ulciscuntur liberi, VIII, 53, 1. templa ejus et
simulacra, II, 21, 8; II, 24, 5; VIII, 9, 1; IX, 20, 1; IX, 22, 1; X,
11, 1; X, 35, 4.

Laureum, I, 1, 1.

laurus Syriæ antiquissima, VIII, 23, 5. Tempea, X, 5, 9. laurea cur
Delphici athletæ coronati, VIII, 48, 2; X, 7, 8; laurea serta
sacerdotum, IX, 10, 4,

Leæna in Laidis sepulcro, II, 2, 4.

Leæna Aristogitonis amica, I, 23, 2.

Leagrus Athen. dux contra Thraces, I, 29, 5.

Learchus Athamantis f., I, 44, 7; IX, 34, 6.

Learchus, Rheginus vid. s. v. Clearchus.

Lebadea, Bœotiæ opp., Trophonio sacra, I, 34, 2; IX, 39, 1.

Lebadus Athen., IX, 39, 1.

Lebedus Ioniæ opp., I, 9, 7; VII, 3, 5; VII, 5, 11.

Lebene Cretæ opp., II, 26, 9.

lebetes inaurati in tecto Olympici templi, V, 10, 4.

Lechæum Corinthiorum navale, II, 1, 5; II, 2, 3; IX, 14, 6; IX, 15, 4;
X, 37, 3.

Leches Neptuni f. ex Pirene, II, 2, 3.

Leda Helenæ nutrix, I, 33, 7. Thestii f., III, 13, 8. ovum peperit, III,
16, 1.

Ledon αὺτόχθων, X, 33, 1.

Ledon opp. Phocensium, X, 2, 2; X, 3, 2; X, 33, 1.

legumina a Cerere Pheneatis donata, VIII, 15, 3.

Leïs Ori f., II, 30, 5.

Leitus Bœotorum dux ad Trojam, IX, 4, 3. Arcesilai ossa reportat, IX,
39, 3.

Leleges a Lelege nuncupati, I, 39, 6; III, 1, 1. Megaridem tenent et
Pylon deducuntur, IV, 36, 1. Caricæ gentis pars, VII, 2, 7.

Lelegia quæ postea Laconia, IV, 1, 11.

Lelex Neptuni et Libyæ f., I, 44, 3; III, 12, 5. primus Laconiæ rex
αὐτόχθων, III, 1, 1; IV, 1, 1; ex Ægypto advectus, I, 39, 6.

leo ab Alcathoo interfectus, I, 41, 3; ab Hercule, V, 10, 9; a
Lysimacho, I, 9, 5; a Pulydamante, VI, 5, 4. leo Nemeæus et Parnassius,
I, 27, 9; II, 15, 2. leo tropæum evertit, IX, 40, 8. Thracii Xerxis
camelos invadunt, VI, 5, 4. leo sepulcri insigne, IX, 40, 10. æneus, X,
18, 7. leonis caput ferreum, _ib._ 6.

Leobotes v. Labotas.

Leochares statuarius, I, 1, 3; I, 3, 4; I, 24, 4; V, 20, 10.

Leocritus Athen. Protarchi f., I, 26, 2.

Leocritus Polydamantis f., X, 27, 1.

Leocydes Megalopolit. dux, VIII, 10, 6.

Leogorus Proclis f. Samiorum rex, VII, 4, 2.

Leon Ambraciota, VI, 3, 7.

Leon, pater Sophoclis, daduchus, I, 37, 1.

Leon Eurycratis secundi f. rex Spartæ, III, 3, 5.

Leonidæum ædificium a Leonida Eleo exstructum, V, 15, 2; VI, 17, 1.

Leonidas Anaxandridæ f., III, 3, 9. Cleomenis frater, III, 4, 7. ad
Thermopylas dux, I, 13, 5; III, 4, 7; VIII, 52, 2. quotannis laudatur,
III, 14, 1.

Leonidas Cleonymi f., II, 9, 1; III, 6, 7.

Leonidas Eleus, V, 15, 2.

Leonidas Naxius Olympionica, VI, 16, 5.

Leonidas Rhodius Olympionica, VI, 13, 4.

Leonnatus, VII, 6, 6.

Leontichus Rhadines amator, VII, 5, 13.

Leontini restituti, VI, 17, 9. nonnullorum donarium, V, 22, 7.

Leontiscus Messenius Olympionica, VI, 2, 10; VI, 4, 3.

Leontomenes Tisamen f., VII, 6, 2.

Leonymus Crotoniates, III, 19, 11.

Leos heros eponymus Athen., I, 5, 2; X, 10, 1.

Leosthenes Athen. dux, I, 1, 3; I, 25, 5; I, 29, 13; VIII, 52, 5.
ineunte prœlio perit, III, 6, 1.

Leotychides Agidis f., III, 8, 7. ab Agesilao regno privatus; ib. 8.

Leotychides, III, 4, 3 — 4. cum Cimone ad Mycalen vincit, III, 7, 9;
VIII, 52, 3.

Lepra Lepreatis nomen parit, V, 5, 5.

Leprea Pyrgei f., V, 5, 5.

Lepreatæ, V, 23, 2; Eleis infesti, IV, 15, 8; obnoxii, III, 8, 3.

Lepreus opp. Triphyliæ Eliacæ, V, 5, 3; VI, 15, 1.

Lepreus Pyrgei f. cum Hercule certat, V, 5, 4.

lepus urbis condendæ locum monstrat, III, 22, 12. lepores albi, VIII,
17, 4.

Lerna fons Corinth., II, 4, 5.

Lerna opp., II, 15, 5; II, 36, 6 et 7. Ægypti filii ibi interfecti, II,
24, 2.

Lernæ festum, II, 36, 7; VIII, 15, 9.

Lesbus Æolica, IV, 35, 10; X, 24, 1. a Penthilo capta, III, 2, 1.
Lesbiorum fabula, X, 19, 3.

Λέσχη Κροτανῶν, III, 14, 2. Spartana, III, 15, 8. Delphica, X, 25, 1.

Lesches vel Lescheos Ἰλίου πέρσιν scripsit, X, 25, 5.

Lessa vicus, II, 25, 10.

ad Lethæum fl. Magnetes, I, 35, 6; V, 21, 10; VI, 17, 3; X, 32, 6.

Lethes aqua in sacris Trophonii, IX, 39, 8.

Letreus Pelopis f., VI, 22, 8.

Letrini Elidis opp., VI, 22, 8. Letrinæi, _ib._ 10.

Leucasia Messeniæ fl., IV, 33, 3.

Leucasion vicus Arcad., VIII, 25, 2.

Leuce ins. Euxini Achilli sacra, III, 19, 11.

Leuceas ἐξηγητής, I, 13, 8.

Leucippe Oceani f., IV, 30, 4.

Leucippides heroinæ et sacerdotes, III, 13, 7; III, 16, 1.

Leucippus Œnomai f. Daphnen amat, VIII, 20, 2.

Leucippus Perieris f., III, 26, 4; IV, 2, 4. Apharei frater, IV, 31, 12.
ejus filiarum nuptiæ, I, 18, 1; raptus, III, 17, 3 et III, 18, 11;
templum, III, 12, 8.

Leucippus Thurimachi f.; ejus filia, II, 5, 7.

Λευχὸν πεδίον, IV, 35, 11.

Leucon Athamantis f., VI, 21, 11; IX, 34, 7 et 9.

Leucone Aphidantis f., ejus sepulcrum, VIII, 44, 7.

Leuconius fons, VIII, 44, 7.

Leucophrys ins. postea. Tenedus, X, 14, 1.

Leucothea v. Ino.

Leuctra Bœotiæ opp., IX, 13, 4. umbrosa, IX, 14, 3. Leuctrica pugna, I,
13, 5; IV, 26, 4; VIII, 27, 8; IX, 6, 4; IX, 13, 4—10.

Leuctra vel Leuctron Eleutherolaconum opp., III, 21, 7; III, 26, 4.

Leuctron Arcad. opp., VIII, 27, 4.

Leucyanias Elidis fl., VI, 21, 5.

Libethra opp. Macedoniæ, IX, 30, 9.

Libethriæ nymphæ, IX, 34, 4.

Libethrias fons, IX, 34, 4.

Libethrium mons, IX, 34, 4.

Libon Eleus architectus, V, 10, 3.

Libya θηριώδης, II, 21, 6.

Libycum marmor, I, 18, 9.

Libye Epaphi f., mater Lelegis, I, 44, 3.

Libyes αὐτόνομοι, VIII, 43, 3. Libyum in Siciliam colonia, V, 25, 6; in.
Serdiniam, X, 17, 2. Libyum dii, V, 15, 11.

Libys Mnaseas cursor, VI, 18, 1.

Libyssa vicus Nicomed., VIII, 11, 11.

Lichæ Spartani sollertia, III, 3, 6; temeritas, VI, 2, 1.

Licymnius Electryonis f. a Tlepolemo interemtus, II, 22, 8. Alcmenæ
frater, III, 15, 4.

ligna magica arte sine igne incensa, V, 27, 5. ligna e quibus ξόανα
conficiebantur, VIII, 17, 2.

Ligures trans Eridanum, I, 30, 3.

Lilæa Naias Cephissi filia, X, 33, 4.

Lilæa opp. Phocidis, IX, 24, 1; X, 3, 1; X, 33, 3. Lilæensium sacra ad
Cephisum amnem, X, 8, 10.

lilia in amictu Jovis Olympii, V, 11, 1. e lilio unguenta, IX, 41, 7.

limen æneum, IX, 19, 8.

Limnæ vicus in Lacedæm. et Messen. finibus, III, 2, 6; IV, 31, 3.

Limnæum Dianæ sacrum, III, 16, 6.

Limnatæ Spartani, III, 16, 9.

Limon locus ad Hermionem, II, 35, 3.

Limon Tegeatæ a fratre interfectus, VIII, 53, 2.

Lindiorum donarium, X, 18, 4.

Linus Amphimari f., II, 19, 8; VIII, 18, 1; IX, 29, 6.

Linus Apollinis f., I, 43, 7; II, 19, 8.

Linus Ismenii f. Herculis magister, IX, 29, 9.

Lipara insula, X, 11, 4.

Liparæi Cnidiorum colonia, X, 11, 3; X, 16, 7.

Lipephile Iolai f., Phylantis uxor, IX, 40, 6.

λιθοβόλια, II, 32, 2.

litteræ antiquæ, V, 17, 6; Atticæ, VI, 19, 6. βουστροφηδὸν scriptæ v.
Inscriptio.

Lixitæ Africæ gens, I, 33, 5.

Lochæus Mænalius pancratiasta, VI, 6, 1.

Locri ad ins. Atalantam, X, 20, 4.

Locri Epizephyrii e Lacedæmone oriundi, III, 3, 1; Rheginis finitimi,
VI, 6, 4. cum Crotoniatis bellum gerunt, III, 19, 11. eorum donarium,
VI, 19, 6.

Locri Epicnemidii Phocensibus finitimi, III, 9, 9; X, 1, 2; X, 13, 4.
Amphictyones, X, 8, 2. quot pugnaverint ad Thermopylas, X, 20, 2.
Thronium condunt, V, 22, 4.

Locri Opuntii olim sagittari, I, 23, 4.

Locri Ozolæ, IV, 24, 7; X, 38.

Λοχρὶς ἤπειρος, VI, 19, 5; IX, 24, 5.

Locrus Parius statuarius, I, 8, 4.

Lophis fl. Haliartiæ, IX, 33, 4.

Lophis, Parthenomeni f., Haliartius, X, 33, 4.

loricæ linteæ, I, 21, 7; VI, 19, 7; Sauromaticæ, I, 21, 6. e loto
simulacra, VIII, 17, 2.

Lucani, I, 11, 3 et 7.

Lucina v. Ilithyia.

luctæ institutio, V, 8, 7.

lucus πρίνων, II, 11, 4; πλατάνων, II, 37, 1.

Luna Endymionem amat, V, 1, 4. equo vel mulo vehitur, V, 11, 8. cornua
gerit, VI, 24, 6. Paphia, III, 26, 1. lunata acies, VIII, 10, 7.

Lunæ aqua, III, 26, 1.

Lupercalia v. Lycæa.

Lupia olim Sybaris, VI, 19, 9.

lupus lupo sævior, VII, 12, 2. lupus furtum detegit, X, 14, 7, lupus ex
homine, VI, 8, 2; VIII, 2, 6. lupi circa Crotonem multi, VI, 14, 8; in
Sardinia nulli, X, 17, 12. lupi hominum duces, X, 6, 2.

lusciniæ ad Orphei sepulcrum vocaliores, IX, 30, 6.

Lusi vicus Arcadiæ, olim urbs, VIII, 18, 7.

Lusius fl. Arcadiæ i. q. Gortynius, VIII, 28, 2.

lustratio Orestis, II, 31, 8; sedecim feminarum, V, 16, 8.

Λουτροφόρος Veneris, II, 10, 4.

Lybas s. Lycas dæmon, VI, 6, 11.

Lycæ fons, VI, 6, 11.

Lycæa v. festum.

Lycæatis regio Arcad., VIII, 30, 1. Lycæatæ, VIII, 27, 5.

Lycæus mons Arcadiæ, IV, 20, 2; VIII, 2, 1; VIII, 32, 2.

Lycaon Pelasgi f. Arcadiæ rex, VIII, 2, 1: ejus filii, VIII, 3, 1.

Lycastidas Andrius Procli pater, VI, 14, 13.

Lyceas poeta, II, 22, 2; II, 23, 8.

Lyceum Apollini sacrum, I, 19, 3; I, 29, 16.

Lyceus Lycaonis f., VIII, 3, 4.

Lychnus Minervæ per totum annum ardens, I, 26, 6. lychni ænei plumbo
agglutinati, VII, 22, 2.

Lycii, I, 19, 3; II, 37, 3. Creta oriundi, VII, 3, 7. terræ motu
afflictis succurrit Antoninus Pius, VIII, 43, 4.

Lycinus Colophonius, VI, 17, 4.

Lycinus Eleus Olympionica, VI, 7, 9.

Lycinus Heræensis Olympionica, VI, 10, 9.

Lycinus Spartanus ἱπποτρόφος et Olympionica, VI, 2, 1.

Lyciscus Messenius cum filia aufugit, IV, 9, 4, _ib._ captus absolvitur,
IV, 12, 5.

Lycius Myronis f. statuarius, I, 23, 7; V, 22, 3.

Lycoa urbs Arcadiæ, VIII, 3, 4; VIII, 36, 7. Lycoatæ, VIII, 27, 4.

Lycomedes Apollinis f., VII, 4, 1.

Lycomedes Creontis f., X, 25, 6.

Lycomedes Mantinensis, VIII, 27, 2.

Lycomedes Scyrius Theseum interimit, I, 17, 6.

Lycomidæ in Cereris sacris hymnos canebant, I, 22, 7; IV, 1, 5; IX, 27,
2; IX, 30, 12. eorum χλίσιον, IV, 1, 7.

Lycone mons, II, 24, 5.

Lycophron Lycurgi oratoris pater, I, 29, 15.

Lycorea urbs Phocidis, X, 6, 2.

Lycoritæ Parnasi accolæ, IV, 34, 9.

Lycormas Larisæus Pythionica, X, 7, 8.

Lycortas Megalopolit. Achæorum dux, IV, 29, 11; VII, 9, 4. Philopœmenis
necem ulciscitur, VIII, 50, 8.

Lycortas Phegiensis, Herculis hospes, VIII, 24, 2.

Lycortas Syracusanus; ejus donarium, V, 27, 7.

Lycorus Apollinis et Coryciæ nymphæ f., Lycoreæ conditor, X, 16, 3.

Lycosura (Lycosora) urbs Arcadiæ, VIII, 2, 1. Clitoris regia, VIII, 4,
5. omnium urbium antiquissima, VIII, 38, 1.

Lycosurenses Megalopolin migrare nolunt, VIII, 27, 4 et 5 et 6.

Lyctus opp. Cretæ, IV, 19, 4.

Lycuntes (_?_) pop. Arcadiæ, VIII, 23, 8.

Lycurgus Alei f. rex Arcad., VIII, 4, 8 et 10. ejus sepulcrum, V, 5, 5.

Lycurgus Hippodamiæ procus, VI, 21, 10.

Lycurgus Laced. Labotæ regis tutor leges fert, III, 2, 3 et 4; III, 14,
9; III, 16, 10. altero oculo privatur, III, 18, 1. templum, III, 16, 6.
Iphito æqualis, V, 4, 5.

Lycurgus Lycophronis f. orator Athen., I, 29, 15—16. ejus statua, I, 8,
2.

Lycurgus Opheltæ pater, II, 15, 3.

Lycurgus Pronactis f., III, 18, 12.

Lycurgus Thraciæ rex Baccho pœnas dat, I, 20, 3.

Lycuria locus Arcadiæ, VIII, 19, 4.

Lycus Messenius, II, 7, 2.

Lycus Pandionis f., I, 19, 3. ab Ægeo fratre expulsus, IV, 2, 6. initia
magnarum dearum promovet, IV, 1, 5; IV, 2, 6. vates, X, 12, 11. ejus
oracula, IV, 20, 4. δρυμὸς, IV, 1, 6.

Lycus equus, VI, 13, 10.

Lycus Nyctei frater, II, 6, 2. Labdaci et Laii tutor, IX, 5, 5. ejus
domus reliquiæ, IX, 16, 7.

Lycus Thrax a Cycno interemptus, I, 27, 6.

Lydi deam Tauricam se habere dicunt, III, 16, 8. Persici, V, 27, 5.
Lydorum ἐξηγηταί, I, 35, 8. regum donaria Delphis, X, 13, 6; X, 16, 1.
harmonia, IX, 5, 7. αὔλημα, IX, 12, 6. aves Lydicæ, IX, 22, 4.

Lydiades Megolopolit., VIII, 10, 6. tyrannus virtutibus et rebus gestis
insignis, VIII, 27, 12 et 15.

Lygdamis Artemisiæ pater, III, 11, 3.

Lygdamis Syracusanus Herculi magnitudine corporis par, V, 8, 8.

Lygodesma dea, III, 16, 11.

λύματα i. q. χαθάρματα, VIII, 41, 2.

Lymax f. Arcadiæ, VIII, 41, 2; VIII, 10, 3.

Lyncea Argolidis vicus, postea Lyrcea, II, 25, 5.

Lynceus Apharei f. perspicacissimis oculis, IV, 2, 7. a Polluce
interfectus, IV, 3, 1. ejus sepulcrum, III, 13, 1.

Lynceus Hypermnestræ beneficio servatus, II, 19, 6; II, 21, 1; II, 25,
4. Danao succedit, II, 16, 1. ejus sepulcrum, II, 21, 2; statua, X, 10,
5.

Lyra inventum Mercurii, V, 14, 8; VIII, 17, 5. lyræ e testudinibus,
VIII, 23, 9; VIII, 54, 7. Lyra quis post Mercurium primus usus, IX, 5,
8.

Lyrcea v. Lyncea.

Lyrcus Abantis f., II, 25, 4.

Lysander Aristocriti vel Aristocratis f., III, 6, 7. virtutibus et
vitiis insignis, IX, 32, 6—10. ad Ægospotamos vincit, III, 11, 5;
corruptis hostium ducibus, X, 9, 11. sociis multis, X, 9, 7—10. Athenas
eversum it, III, 8, 6; triginta viros instituit, III, 5, 1. Agesilao
studet, III, 8, 10. nocturno viso monitus Aphytæorum obsidionem solvit,
III, 18, 3. ad Haliartum occumbit, III, 5, 3; IX, 32, 5. ejus donarium,
III, 17, 4; hospites civitatium suarum proditores, VII, 10, 3; statuæ,
VI, 3, 14 et 15.

Lysander Bœotarcha, X, 20, 3.

Lysander Lysandri nepos, III, 6, 7.

Lysandra Ptolemæi Lagidæ f., Agathoclis uxor, I, 9, 6; I, 10, 4.

Lysianassa Polybi f. Talai uxor, II, 6, 6.

Lysianax Eleus, Satyri pater, VI, 4, 5.

Lysias. v. Tlesias.

Lysidice Pelopis f., VIII, 14, 2.

Lysimache Minervæ sacerdos, I, 27, 4.

Lysimachia urbs in Isthmo Thracia, I, 9, 8; I, 16, 2.

Lysimachidas Athen., X, 18, 1.

Lysimachus Aristidis pater, VIII, 52, 2.

Lysimachus Macedo Thraciæ rex, I, 6, 4; I, 9, 5; VII, 3, 4 et 5.

Lysinus Aristophontis pater, VI, 13, 11.

Lysippe Elea Prolai uxor, V, 2, 4.

Lysippus Eleus Olympionica, VI, 16, 7.

Lysippus Sicyonius statuarius, I, 43, 6; II, 9, 8; II, 20, 3; VI, 1, 5;
VI, 2, 1; VI, 4, 7; VI, 5, 1; VI, 14, 12; VI, 17, 3; IX, 27, 3; IX, 30,
1.

Lysis Tarentinus Epaminondæ præceptor, IX, 13, 1.

Lysistratus Argivus, II, 36, 5.

Lysistratus Corinthiorum dux, IV, 19, 2.

Lysistratus Spartanus, III, 8, 5.

Lyson statuarius, I, 3, 5.

Lysus Macedo statuarius, VI, 17, 1.



                                   M.


Macar Æoli f., X, 38, 4.

Macareus Lycaonis f., VIII, 3, 2.

Macaria s. Macareæ opp. Arcad., VIII, 3, 3; VIII, 27, 4; VIII, 36, 9.

Macaria fons Marathon., I, 22, 6.

Macaria Herculis e Deianira f., I, 32, 6.

Macartatus, I, 29, 6.

Macedones Amphictyones, X, 3, 3; X, 8, 2. a. Leosthene victi, I, 1, 3. a
Pyrrho, I, 13, 3. de Macedonibus tropæum, III, 24, 6: ipsi tropæis non
utuntur, IX, 40, 7. potentiam eorum quid auxerit, VIII, 27, 10; quid
fregerit, VII, 8, 8; VIII, 7, 8.

Macedonia a Gallis invaditur, X, 19, 7. urbs ejus recentissima, VI, 4,
10.

Maceris Libys Hercules cognominatus, X, 17, 2.

Machærion an Epaminondam occiderit, VIII, 11, 5.

μάχαιραι victimariæ, IV, 17, 1.

Machanidas Lacedæmoniorum tyrannus, IV, 29, 10; VIII, 50, 2.

Machaon Æsculapii f. Alexanoris Polemocratis Sphyri pater, II, 11, 5;
II, 23, 4; II, 26, 10; II, 38, 6; III, 26, 9; IV, 3, 1 et 2 et 9.

Macistii ab Eleis deficiunt, VI, 22, 4.

Macria promontorium Teiorum, VII, 5, 11.

Mæander, X, 32, 13. Asopi fons, II, 5, 3. cursu flexuoso. VIII, 41, 3.
aqua fervente, VIII, 7, 3. ejus myricæ, V, 14, 3; marini pisces, IV, 34,
1; alluviones, VII, 2, 11; VIII, 24, 11. filia, VII, 4. 1.

Mænalia Arcadiæ pars, III, 11, 7; VI, 7, 9; frigida, VIII, 9, 4.

Mænalius mons et campus, VIII, 36, 7 et 8. ejus oppida, VIII, 27, 3.

Mænalus Arcadiæ urbs, VIII, 3, 4; VIII, 36, 8.

Mænalus Lycaonis f., VIII, 3, 4.

Mæon Tydeum sepelit, IX, 18, 2.

Mæra Atlantis f. Tegeatæ uxor, VIII, 12, 7; VIII, 48, 7; VIII, 53, 3.

Mæra Prœti f., picta, X, 30, 5.

Mæra vicus Arcad., VIII, 12, 7.

Mæræ χορὸς, VIII, 8, 1.

Mæsis Hyræi f., III, 15, 8.

Magas Philippi et Berenices f. Cyrene recuperata a Ptolemæo deficit, I,
6, 8; I, 7, 1—3.

magiæ vis, V, 27, 3 et 5.

Magnæ Matris templum, III, 12, 9. ara, VIII, 37, 2. v. e. Mater.

Magnes Æoli f., VI, 21, 11.

Magnesia sub Pelio, VII, 7, 6.

Magnesiæ mortuus Themistocles, I, 1, 2; I, 26, 4.

Magnetes in boreali Sipyli parte, I, 20, 5; III, 22, 4. ad Hermum, X, 4,
6. ad Lethæum, I, 35, 6; V, 21, 10; VI, 17, 3; X, 32, 6. Bathyclem in
throno Amyclæo ornando adjuvant, III, 18, 14. Amphictyones, X, 8, 2.

Μαγνήτιδες πύλαι Ephesiorum, VII, 2, 9.

Malæa opp., Arcadiæ, VIII, 27, 4.

Malea promontorium, III, 23, 2; III, 25, 2.

Malgis Bœotarcha, IX, 13, 6.

Maliacus sinus, X, 20, 8; X, 21, 1. v. et Lamiacus.

Malienses Amphictyones, X, 8, 2. an sagittarii, I, 23, 4. adversus
Gallos acerrimi, X, 23, 13.

Mallus Ciliciæ urbs, I, 34, 3.

Malœtas fl. Arcad., VIII, 36, 1.

Maltho gymnasium Eleorum, VI, 23, 6.

Malus fl. Arcadiæ, VIII, 35, 1.

Maneros Ægyptiis Linus, IX, 29, 7.

Maniæ Arcadiæ locus, VIII, 34, 1.

maniæ Eumenides, VIII, 34, 1.

Manius _Acilius Glabrio_ Antiochum et Syros vincit, VIII, 51, 4,

μάντεων genera, I, 34, 4.

Manthuricus campus, VIII, 44, 7.

Manthyrenses demus Tegeaticus, VIII, 45, 1; VIII, 47, 1. μαντιχὰ ἔπη,
IX, 31, 5. μαντιχὸς οἶχος, II, 13, 7.

Manticlus Theocli f., IV, 21, 2 et 12. cum Gorgo Messenicam coloniam
ducit, IV, 23, 2 et 5. Herculi templum condit ib. 10.

Mantinea Arcadiæ urbs, VIII, 3, 4; VIII, 8, 4 — VIII, 9, 10. ab Arato
liberata, II, 8, 6. Mantineæ veteris rudera, VIII, 12, 7.

Mantinense prœlium, I, 3, 4; VIII, 8, 10; VIII, 9, 8; VIII, 11, 5; IX,
15, 5.

Mantinensium et Tegeatarum termini, VIII, 11, 1. Mantinensium res gestæ,
VIII, 8, 6. de Spartanis tropæum, VIII, 10, 8. hippodromus et stadium,
VIII, 10, 1. donaria, V, 26, 6; X, 13, 6.

Mantineus Lycaonis f., VIII, 3, 4; VIII, 8, 4.

Mantius Melampodis f., VI, 17, 6.

Manto Polyidi f., I, 43, 5.

Manto Tiresiæ f., VII, 3, 1; IX, 10, 3; IX, 33, 2.

Maratha locus Arcadiæ, VIII, 28, 1.

Marathon demus, I, 32, 3—7. Marathonia pugna, I, 15, 3; I, 32, 3; IV,
25, 5; X, 20, 2: decima, X, 10, 1: sepulcra, I, 29, 4; I, 32, 3.
Marathonius taurus, I, 27, 10. Marathonii Herculem primi colunt, I, 15,
3; I, 32, 4.

Marathon Epopei f., II, 1, 1; II, 6, 5.

Marathon heros, I, 15, 3; I, 32, 4.

marca Celtis equus, X, 19, 10.

Mardonius Gobryæ f., VII, 25, 6; IX, 1, 3. Apollinem Ptoum consulit, IX,
23, 6. templa incendit, I, 1, 5. ejus acinaces, I, 27, 1; interitus,
III, 4, 10; sepultura, IX, 2, 2, statua, III, 11, 3. milites furore
correpti, I, 40, 2; IX, 25, 9.

mare mortuum, V, 7, 4—5. rubrum, I, 33, 4.

marinæ scaturigines Mantineæ Athenis Mylasis, VIII, 10, 4.

maris simulacrum, II, 1, 7 et 8 et 9.

Margaritæ resolvuntur aceto, VIII, 18, 6.

Mariandyni Heracleotarum finitimi, V, 26, 7.

Marion Alexandrinus Olympionica, V, 21, 10.

Marios opp. Eleutherolaconum, III, 21, 7; III, 22, 8.

Marmaridæ Numidarum gens, I, 7, 2.

Marmax Hippodamiæ procus, VI, 21, 7 et 10.

Maron Lacedæmonius, ejus fanum, III, 12, 9.

Marpessa Idæ et Meleagri uxor, IV, 2, 7. ab Apolline rapta, V, 18, 2.

Marpessa Tegeatis cognomine χήρα, VIII, 47, 2; VIII, 48, 3.

Marpessus opp. Idæ, X, 12, 3 et 4.

Mars Alcippes pater, I, 21, 4; Ascalaphi et Ialmeni, IX, 37, 7;
Melanippi, VII, 22, 8; Œnomai, V, 1, 6; et V, 22, 6; Phlegyæ, IX, 36, 1.
Acheloo opem fert, VI, 19, 12. cædis reus, I, 21, 4; I, 28, 5; ejus
ædes, I, 8, 4; II, 25, 1; III, 22, 7; draco et fons, IX, 10, 5. Ἄρης
ἀφνειός, VIII, 44, 7. γυναιχοθοίνας, VIII, 48, 4. θηρείτας, III, 19, 8.
ἵππιος, V, 15, 6.

Marsyas fl. Celænas interfluens, X, 30, 9.

Marsyas Silenus a Minerva cæsus, I, 24, 1. tibiis canit, X, 30, 9; II,
7, 9; VIII, 9, 1.

Martiora bellua Indica, IX, 21, 4.

Mases Hermionensium navale, II, 36, 2.

Masistii Persæ thorax, I, 27, 1.

Massiliensium origo et donarium, X, 8, 6; X, 18, 7.

Mater mortua lac præbet, VIII, 44, 8. cum matre mortua congressus, IV,
26, 3.

Matris deûm ædes, I, 3, 5; I, 31, 1; II, 4, 7; III, 22, 4; IV, 31, 6;
VIII, 30, 4; VIII, 44, 3; X, 32, 3. ara, V, 14, 8; VIII, 37, 2. μητρῷον,
V, 20, 9. v. et Magna mater.

Mathia mons, IV, 34, 4.

Mauri, I, 33, 5. sedibus pulsi ab Antonino, VIII, 43, 3.

Mausolea Romanis magnifica sepulcra, VIII, 16, 4.

Mausolus rex Halicarnassi, VIII, 16, 4.

maza in aquas projecta futura portendit, III, 23, 8. mazæ mellitæ, VI,
20, 2.

Mecisteus, I, 28, 7. Euryali pater, II, 20, 5. a Menalippo interfectus,
IX, 18, 1.

Mecon vid. sub Mycon.

Meda Phylanthis f. Antiochi mater, I, 5, 2; X, 10, 1.

Medea, II, 3, 6—11. ejus ἐπῳδαὶ, II, 12, 1; dolus in Peliam, VIII, 11,
2.

μηδὲν ἄγαν, X, 24, 1.

Medeon opp. Phocidis, X, 3, 2; X, 36, 6.

Medesicaste Priami f., X, 25, 9.

Medi a Medea dicti, II, 3, 8.

Medon Cisi f., II, 19, 2.

Medon Codri f., VII, 2, 1.

Medon Doriclidis f. statuarius, V, 17, 2.

Medon Pyladæ f., II, 16, 7.

Medontidæ Codri posteri decennali imperio, IV, 5, 10; IV, 13, 7.

Medus Medeæ f., II, 3, 8.

Medusæ pater, forma, virtus bellica, II, 21, 5—6. caput, I, 21, 3; II,
20, 7; V, 10, 4; V, 12, 4; IX, 34, 2, crines, VIII, 47, 5, sorores
alatæ, V, 18, 5.

Medusa Priami f., X, 26, 1.

Megacles architectus, VI, 19, 7.

Megalophanes Philopœmenis præceptor, VIII, 49, 2.

Megalopolis Arcadiæ urbs omnium recentissima, VI, 12, 8; VIII, 27, 1—8.
Epaminondæ auspiciis condita, IX, 14, 4; 15, 6. Helissonte fluvio
intersecatur, VIII, 30, 2. a Cleomene capta, II, 9, 2; IV, 29, 7.
vastata, VIII, 27, 16; VIII, 33, 1. ejus theatrum, II, 27, 5. ἀρχεῖα,
VIII, 30, 6. Megalopolitarum res gestæ et casus vari, VIII, 27, 9 — 16.

Meganitas Achaiæ fl., IV, 23, 5.

Megapenthes Menelai nothus, II, 18, 6. cum Nicostrato fratre eodem equo
vectus, III, 18, 13.

Megapenthes Prœti f. cum Perseo regnum commutat, II, 16, 3. pater Argi,
II, 18, 4.

Megara Herculis uxor, I, 41, 1; IX, 11, 2. ab Hercule dimissa, X, 29, 7.

Megara urbs, I, 39, 5; I, 40, 1 — I, 44, 2. Romanis se dedit, VII, 15,
11.

Megarensium ager quotannis vastatus, I, 40, 4. arces binæ, I, 40, 6; I,
42, 4. colonia, V, 26, 7. donaria, V, 23, 5; X, 15, 1. adversus Gallos
copiæ, X, 20, 4. lingua et mores, I, 39, 5. navale, I, 39, 14; I, 44, 3.
piaculum, III, 4, 6. scelus in violando fetiale, I, 36, 3. victoria de
Atheniensibus, X, 15, 1; de Corinthiis, VI, 19, 3; de Persis, I, 40, 2.
adversus Thebanos astus, VIII, 50, 4. thesaurus, VI, 19, 12.

Megareus Neptuni f. Onchesti rex, I, 39, 5; I, 42, 1. Megarensium rex,
I, 41, 3,

Megaris Eleusini finitima, I, 39, 4; Bœotiæ, I, 34, 4; Corinthiis, ib.
10.

μέγαρον Bacchi, VIII, 6, 5; Cereris, I, 39, 5; III, 25, 9; IX, 8, 1;
Curetum, IV, 31, 9; Δεσποίνης, VIII, 47, 8.

Megarus Jovis f., I, 40, 1.

Meges vulneratus ab Admeto, X, 25, 5.

μείλιχαι, VIII, 40, 3.

Melina Delphi mater, X, 6, 4.

Melænæ opp. Arcad., V, 7, 1; VIII, 3, 3; VIII, 26, 8.

Melæneus Lycaonis f., VIII, 3, 3; VIII, 26, 8.

Melampodidæ, VI, 17, 6.

Melampus Amythaonis f. Abantis pater, I, 43, 5. Argivas et Prœti filias
insania liberat, II, 18, 4; VIII, 18, 7: τὰ χαθάρσια quo abjecerit, V,
5, 10. Iphicli boves obtinet, IV, 36, 3. Minervæ aram ponit, VIII, 47,
3. ejus templum, I, 44, 5. in eum carmen Hesiodeum, IX, 31, 5.

Melaneus Apollinis f., IV, 2, 2.

Melangea locus Arcadiæ, VIII, 6, 4.

Melanion Parthenopæi pater, III, 12, 9. cursu certat, V, 17, 10; V, 19,
1.

Melanippe nympha, IX, 1, 1.

Melanippus Martis et Tritææ f., VII, 22, 8.

Melanippus Thebanus Tydeum et Mecisteum occidit, IX, 18, 1.

Melanippus Thesei f., X, 25, 7.

Melanippi et Comæthus amor, VII, 19, 2.

Melanopi monumentum, I, 29, 6.

Melanopus Cumanus de Opide et Hecaerge, V, 7, 8.

Melantho Homerica, X, 25, 1.

Melanthus Andropompi f. Athen. rex, II, 18, 8 et 9; VII, 1, 9. ejus
filius Codrus, I, 19, 5; VIII, 52, 1. posteri Medontidæ, IV, 5, 10.

Melas Antasi f., II, 4, 4; V, 18, 7.

Melas fl. Bœotiæ, IX, 38, 6.

Melas fl. Pamphyliæ frigidus, VIII, 28, 3.

Melas Neptuni f., VII, 4, 8.

Melas Œnopionis f., VII, 4, 8.

Melas Opis f., VIII, 28, 5.

Meleager Œnei f., IV, 2, 7. ejus interitus, X, 31, 3. hasta Apollini
consecrata, II, 7, 9.

Meleagrides aves, X, 32, 16.

Meles Athen. Timagora amatore ad mortem adacto sese saxo dejicit, I, 30,
1.

Meles Smyrnæus fl., VII, 5, 3 et 12.

Melesander Athen. dux, I, 29, 7.

Melete Musa, IX, 29, 2.

Melia ab Apolline rapta, IX, 10, 5. mater Teneri, IX, 26, 1.

meliastæ Bacchi sacrifici, VIII, 5, 5.

Melibœa s. Chloris Niobes f., II, 21, 9.

Melicertes in mare præcipitatus, I, 44, 7; II, 1, 3; IX, 34, 6.

Melissa Periandri uxor, II, 28, 8.

Melitides portæ, I, 23, 9.

Melobosis Oceani f., IV, 30, 4.

Melpea locus Arcadiæ, VIII, 38, 11.

Meltas Lacedæ f., II, 19, 2.

Membliarus a Cadmo Callistæ ins. præfectus, III, 1, 7.

Memnon Æthiopum rex Susis Trojam profectus, X, 31, 7. cum Achille
pugnat, III, 18, 12; V, 19, 1. ejus gladius, III, 3, 8; statua, I, 42,
3; effigies picta, X, 31, 5.

Memnonides aves, X, 31, 6.

Memnonii muri, IV, 31, 5.

Memphis templum Sarapidis habet antiquissimum, I, 18, 4.

Menæchmus Naupactius statuarius, VII, 18, 10.

Menalces Eleus Olympionica, VI, 16, 5.

Menalcidas Lacedæm., VII, 11, 7; VII, 13, 8.

Menander Diopithis f. comicus, I, 2, 2; I, 21, 1.

Mende Thraciæ opp., V, 10, 8. Mendæorum origo et donarium, V, 27, 12.

Menelais fons et platanus, VIII, 23, 4.

Menelaus Atrei f., III, 1, 5. Helenam interemturus, V, 18, 3. ejus a
Troia reditus, X, 25, 2, clypeus, X, 26, 3; domus, III, 14, 6; templum
et sepulcrum, III, 19, 9.

Menelaus a Ptolemæo Cypro præfectus, I, 6, 6.

Menephylus Ægiensis, VI, 3, 13.

Meneptolemus Apolloniata Olympionica, VI, 14, 13.

Menestheus, I, 1, 2; I, 23, 8. Petei f., II, 25, 6. ab Atheniensibus
Theseo prælatus, III, 18, 5. a Dioscuris regno restitutus, I, 17, 5.

Menestratus pro amasio mortem oppetit, IX, 26, 7.

Menius Elidis fl., V, 1, 10; VI, 26, 1.

Menippus Megarei f. vid. sub Euippus.

Menodorus Athen. statuarius, IX, 27, 4.

Menœceus Creontis f., IX, 25, 1.

Menœceus Creontis pater, IX, 5, 13.

Menophanes Mithridatis dux Delum diripit, III, 23, 3.

Mentæ statua, VIII, 31, 7.

Mercurius Autolyci pater, VIII, 4, 6; Buni, II, 3, 10, Cydonis, VIII,
53, 4; Eleusinis, I, 38, 7; Euandri, VIII, 43, 2; Myrtili, VIII, 14, 10;
Noracis, X, 17, 5; Pharis, IV, 30, 2. Amphionis magister, IX, 5, 8.
Æsculapium flammis eripit, II, 26, 6. Apollini boves surripit, VII, 20,
4. animas in Orcum ducit, VIII, 32, 4; Bacchum in cælum, III, 18, 11;
deas ad Paridem, III, 18, 12 et V, 19, 5; Dioscuros Pellanam, III, 26,
2. lyram invenit, II, 19, 7; V, 14, 8; VIII, 17, 5. Mercurii incunabula,
VIII, 16, 1; VIII, 36, 10; IX, 20, 3; IX, 22, 2. caduceus, V, 27, 8.
gymnasium, I, 2, 5. simulacra, I, 27, 1; IV, 33, 3; VIII, 39, 6; IX, 24,
5; X, 12, 6. cf. Hermæ. Ἑρμῆς ἀγήτωρ, VIII, 31, 7. ἀγοραῖος, I, 15, 1;
II, 9, 8; III, 11, 11; V, 17, 3; VII, 22, 2; IX, 17, 2. αἴπυτος, VIII,
47, 4. ἀχαχήσιος vel ἀχάχητα, VIII, 3, 2; VIII, 30, 16; VIII, 36, 10.
δόλιος, VII, 27, 1. ἐναγώνιος, V, 14, 9. ἐπιμήλιος, IX, 34, 3.
χριοφόρος, I, 3, 4; IV, 33, 4; V, 27, 8; IX, 22, 1. Κυλλήνιος, VI, 26,
5; VIII, 17, 1. παράμμων, V, 15, 11. πολύγιος, II, 31, 10. πρόμαχος, IX,
22, 1—2. πρόναος, IX, 10, 2. προπύλαιος, I, 22, 8. σπηλαὶτης	, X, 32, 5.

Merionis sagitta ænea, III, 3, 8.

Mermerus Medeæ f., II, 3, 6 et 8.

Meroe opp. Æthiop., I, 33, 4; V, 7, 4.

Merope Cypseli f., Cresphontis uxor, IV, 3, 6.

Meropis ins. Cos, VI, 14, 12.

merulæ v. χόσσυφοι.

Mesatis opp., VII, 18, 4 et 6.

Mesate promont., VII, 5, 6.

Mesoa pagus Lacon., III, 16, 9.

Mesoboa vicus Arcad., VIII, 25, 2.

Messa opp. et portus, III, 25, 9.

Messapii Tarentinis finitimi, X, 10, 6.

Messapium mons Bœotiæ, IX, 22, 5.

Messeis fons, III, 20, 1.

Messene Triopæ f. Polycaonis uxor, IV, 1, 1 et 8. ejus honores heroici,
IV, 3, 9; IV, 27, 6; IV, 31, 11.

Messene opp. Siciliæ, antea Zancle, IV, 23, 8; IV, 26, 3; V, 25, 2; VI,
2, 10.

Messene regionis olim, non urbis nomen, IV, 1, 3. urbis ædificatio, IV,
26, 6 — 27, 11, situs et muri, IV, 31, 5 — 33, 2.

Messenia, VIII, 1, 1; 30 sqq. Messeniæ et Laconiæ fines, IV, 1, 11;
Elidis, IV, 36, 7 et V, 6, 3.

Messenii Adrasti socii, IX, 9, 2. Dorienses ultro admittunt, IV, 3, 6.
in Helotum censum referuntur, IV, 23, 1; præter maris accolas, III, 3,
4. Ithome ejecti Naupactum obtinent, III, 11, 8; IV, 24, 7. Œniadas
expugnant, IV, 25, 1 — 2, mox amittunt, ib. 3 — 10. Naupacto amissa
disperguntur, IV, 26, 2; X, 38, 10. Doricos ritus et linguam servant,
IV, 27, 11. in Peloponnesum redeunt, IV, 26, 3; IV, 27, 11. Philippi
socii, IV, 28, 2. Lacedæmoniis contra Pyrrhum opem ferunt, IV, 29, 6.
una cum patria palmas Olympicas et amittunt et recuperant, VI, 2, 10. ab
Augusto multantur, IV, 31, 1.

Messeniorum arx, IV, 33, 1. dii tutelares et heroes, IV, 14 7; IV, 27,
6. regiæ, IV, 3, 7. arcana sacra, IV, 20, 4; IV, 26, 7. Messeniorum
Naupact. donarium Olymp., V, 26, 1.

Messeniaci belli scriptores, IV, 6, 1 —5. causæ, IV, 4, 4 — 5, 10.
bellum primum, IV, 6, 6 — 13, 7. secundum, IV, 14, 6 — 23, 4.

Metanastes Archandri f., VII, 1, 7.

Metanira Celei uxor, I, 39, 1.

Metapontii rudera, VI, 19, 11. Metapontinorum thesaurus Olymp. ib.;
eorum donarium, V, 22, 5.

_Q. Cæcilius_ Metellus legationis princeps, VII, 8, 6; VII, 9, 1.

_Q. Cæcilius_ Metellus _Macedonicus_ adversus Andriscum mittitur, VII,
13, 1. Achaicum bellum conficere studet, VII, 15, 1.

Metrana opp. Trœzeniorum, III, 34, 1.

Methapus Athen. orgia et initia constituit, IV, 1, 7.

Methone, vid. Mothone.

Methydrion olim urbs, dein vicus, VIII, 12, 2; VIII, 27, 4 et 7. Ejus
conditor, VIII, 3, 3; VIII, 35, 9; VIII, 36, 1 — 3.

Methymnæorum donarium Delphis, X, 19, 3.

Metioche Troas, picta Delphis, X, 26, 2.

Metion Erechthei f., II, 6, 5.

Metionidæ Pandionem alterum regno pellunt, I, 5, 3. Metionidarum regia
stirps, VII, 4, 5.

μέτοιχοι, I, 30, 1.

Metrodorus Erythræus, VI, 15, 6.

μητρῷον v. Mater Deûm.

μητρῷον αὔλημα, X, 30, 9.

Micon Ægineta Onatæ pater, V, 25, 10 et 13; VIII, 42, 7 et 10.

Micon Athen. orator a Philippo veneno necatus, II, 9, 4.

Micon Athen. pictor et statuarius, I, 17, 3; I, 18, 1; VI, 6, 1; VIII,
11, 3.

Micon Syracus. statuarius Nicerati f., VI, 12, 4.

Micythus, Chœri f., Rheginus, V, 24, 6; V, 26, 2—5.

Midas Gordii f. Ancyram condit, I, 4, 5.

Midea Argolidis urbs; II, 16, 1; II, 25, 9; VI, 20, 7; VIII, 27, 1.

Midea Bœotiæ opp., IX, 39, 1.

Midea nympha mater Aspledonis IX, 38, 9.

Midias Locrorum dux, X, 20, 4.

Migonion Laconiæ regio, III, 22, 1.

μῖλαξ vid. sub σμῖλαξ.

Miletus Cretæ opp., X, 30, 2.

Miletus Cretensis, VII, 2, 5.

Miletus Ioniæ opp. VII, 2, 4; VII, 24, 5. inter Miletum et Prienen mare
continens, VIII, 24, 11. Milesios perdit Hestiæus, X, 33, 2. signum
Apollinis ademtum a Xerxe restituit Seleucus, VIII, 49, 3.

Milichus fl., VII, 19, 9; VII, 20, 1; VII, 22, 11.

Milen Diotimi f. Crotoniates Olympionica, VI, 14, 5 — 8.

Miltiades Chersonesi princeps primus, VI, 19, 6. archon Athen., IV, 23,
10; VIII, 39, 3.

Miltiades Cimonis f. ab Ajace oriundus, II, 29, 4; chersonesi Thracicæ
princeps, VI, 19, 6; Atheniensium ad Marathonem dux, II, 29, 4. præconum
Darii interficiendorum, III, 12, 7; servorum ante pugnam liberandorum
auctor, VII, 15, 7. primus de universa Græcia bene meritus; VIII, 52, 1.
ejus donarium, VI, 10, 8; VI, 19, 6: mors, I, 32, 4: simulacra, I, 15,
3; I, 18, 3; X, 10, 1.

milvi Olympica sacra non tangunt, V, 14, 1.

Mimas mons Ioniæ, VII, 4, 1. perfodi ab Alexandro cœptus, II, 1, 5.

Mimnermus de Smyrnæorum cum Gyge pugna, IX, 29, 4.

Minerva e cerebro Jovis nata, I, 24, 2; Neptuni et Tritonidis f., I, 14,
6; ubi educata, VIII, 26, 6; IX, 33, 7; cum Neptuno de Attica certat, I,
24, 5; de Trœzene, II, 30, 5: olivam producit, I, 24, 3. cum Proserpina
flores legit, VIII, 31, 2. Junonis throno adstat, VIII, 9, 3. bellica
dea, IV, 30, 5: Herculis socia, V, 17, 11; VI, 19, 12; VI, 25, 2; VIII,
18, 3: glaucis oculis, I, 14, 6: armata, I, 1, 3; V, 17, 2; V, 26, 6:
gallum in casside gestans, VI, 26, 3; sphingem, I, 24, 5: cornicem
tenens, IV, 34, 6. a Teuthide vulneratur, VIII, 28, 5. Vulcanum fugit,
III, 18, 13. Erichthonium Cecropis filiabus tradit, I, 18, 2. ara ei a
Cadmo posita, IX, 12, 2. colossus, IX, 11, 6. signum Troja asportatum,
II, 23, 5; X, 38, 5; Dædaleum, IX, 40, 3: antiqua, X, 4, 9; X, 34, 6:
fulmine tacta, II, 11, 1; II, 12, 1: alia, I, 8, 5; VII, 5, 5; IX, 33,
5. templum Argivum, II, 24, 3; Phocæense a Persis combustum; VII, 5, 4.
Ἀθηνᾶ ἀγοραία, III, 11, 9. Αἰαντίς, I, 42, 1. αἴθνια, I, 5, 3; I, 41, 6.
Ἀλέα, II, 17, 7; III, 5, 6; III, 7, 10; III, 19, 7; VIII, 4, 8; VIII, 5,
3; VIII, 9, 6; VIII, 23, 1; VIII, 45, 4; VIII, 46, 1; VIII, 47, 1.
ἀμβουλία, III, 13, 6. ἀνεμῶτις, IV, 35, 8. ἀξιόποινος, III, 15, 6.
ἀπατουρία, II, 33, 1. ἀρεία, I, 28, 5; IX, 4, 1. Ἀσία, III, 24, 7.
ἐργάνη, I, 24, 3; III, 17, 4; V, 14, 5; VI, 26, 3; VIII, 32, 4; IX, 26,
8. ζωστηρία, IX, 17, 3. ἱππία, I, 30, 4; I, 31, 6; V, 15, 6; VIII, 47,
1: Ἱππολαῖτις, III, 25, 9. Ἰτωνία s. Ἰτωνίς, I, 13, 2; III, 9, 13; IX,
34, 1; X, 1, 10. χελεύθεια, III, 12, 4. χισσαία, II, 29, 1. χορία, VIII,
21, 4. χορυφασία, IV, 36, 2. χραναία, X, 34, 7. Κυδωνία, VI, 21, 6.
χυπασισσία, III, 22, 9; IV, 36, 7. Λαρισαία, VII, 17, 5. Λημνία, I, 28,
2. Ληῖτις, V, 14, 5. μήτηρ, V, 3, 2. μαχανῖτις, VIII, 36, 5. ναρχαία, V,
16, 7. νίχη, I, 42, 4. ξενία, III, 11, 11. Ὄγγα, IX, 12, 3. ὀξυδερχής,
II, 24, 2. ὀφθαλμῖτις, III, 18, 2. παιωνία, I, 2, 5; I, 34, 3. Παναχαῖς,
VII, 20, 2. πανία, II, 22, 9. παρεία, III, 20, 8. παρθένος, I, 24 — ,
57; V, 11, 10; X, 34, 8. πολιάς, I, 26, 6—27, 3; II, 30, 6; VII, 5, 9;
VIII, 31, 9. πολιᾶτις, VIII, 47, 5. πολιοῦχος, III, 17, 2. προμαχόρμα,
II, 34, 8. πρόναος, IX, 10, 2. πρόνοια, X, 8, 6. Σάῖς, IX, 12, 2.
Σαῖτις, II, 36, 8. σάλπιγξ, II, 21, 3. σχιράς, I, 1, 4; I, 36, 4.
σθενιάς, II, 30, 6; II, 32, 5. Σουνιάς, I, 1, 1. σώτειρα, VIII, 44, 5.
Τελχινία, IX, 19, 1. Τιθρώνη, I, 31, 4. τραχινίς (_?_) X, 22, 1.
Τριτωνία, VIII, 14, 4. τριχωνία (_?_), IX, 19, 1. χαλινῖτις, II, 4, 1 et
5. χαλχίοιχος, III, 16, 2; IV, 15, 5; X, 5, 11.

Minoa Laconiæ promontorium, III, 23, 11.

Minos Europæ f., VII, 2, 5; Acacallidis et Catrei pater, VIII, 53, 4;
Britomartin amat, II, 30, 3; Cretensibus leges fert, III, 2, 4; Dædalum
persequitur, VII, 4, 6, Miletum expellit, VII, 2, 5; Nisæam capit, II,
34, 7; cum Theseo contendit, I, 17, 3, in Sicilia perit, VII, 4, 6.
θαλασσοχράτωρ, I, 27, 9.

Minotaurus, I, 27, 10; III, 18, 11 et 16.

Minyæ pop. Bœot., II, 29, 3; IX, 36, 4 et 6. a Pelasgis Lemno expulsi
Theram ins. incolunt, VII, 2, 2. cum Thebanis bellum gerunt, IX, 9, 1.
Ionicæ coloniæ socii, VII, 2, 2; VII, 3, 6. Orchomeno expulsi
restituuntur, IV, 27, 10; IX, 37, 8.

Minyas Chrysæ f., IX, 36, 4; IX, 38, 2 et 3.

Minyas poesis, IV, 33, 7; IX, 5, 9; X, 28, 2 et 7; X, 31, 3.

Minyeius fl. i. q. Anigrus, V, 6, 2.

misericordiæ ara, I, 17, 1.

Mithridates rex Ponti cum Romanis bellum gerit, I, 20, 4; IX, 7, 4.
morte voluntaria impietatis pœnas luit, III, 23, 3 et 5.

Mnaseas Cyrenæus cursor, VI, 13, 7; VI, 18, 1. v. Zeno.

Mnasibulus vid. sub Mnesibulus.

Mnasinous et Anaxis Dioscurorum filii, II, 22, 5; III, 18, 13.

Mneme Musa, IX, 29, 2.

Μνημοσύνης aqua in Trophonii sacris, IX, 39, 8. solium ib. 13.
simulacrum, I, 2, 5; VIII, 47, 3.

Mnesarchus Euphronis f. Pythagoræ pater, II, 13, 2.

Mnesibulus Elatensis Olympionica, X, 34, 5.

Mnesimaches sepulcrum, I, 37, 3.

Mnesitheus medicus; statuæ ab eo positæ, ejus sepulcrum, I, 37, 4.

Μοιραγέτης v. Juppiter.

Mœro Byzantia poetria, IX, 5, 8.

Mœrocles Athen., V, 20, 5.

molæ inventor, III, 20, 2.

Molione Actoris uxor, VIII, 14, 9; filiorum cædem ulciscitur, V, 2, 2.

Molionidæ Actoris f. ab Hercule interfecti, V, 2, 1; VIII, 14, 9.

Molossi ab Ambraciotis victi, X, 18, 4.

Molossus Pyrrhi et Andromachæ f., succedit Heleno, I, 11, 1.

Molottus Athen. dux, I, 36, 4.

Molpadia a Theseo occisa, I, 2, 1.

Molpia Scedasi f., IX, 13, 5.

Molpionis statua, VI, 4, 8.

Moluris petra, I, 44, 7.

Molycrion Ætoliæ promontorium, V, 3, 6. Molycria regio, IX, 31, 6.

Molyrus Arisbantis f. ab Hyetto interfectus, IX, 36, 6.

μοναὶ itinerum, X, 31, 7.

moneta olim ignota, III, 12, 3.

Mopsus Ampycis f., V, 17, 10.

Mopsus Rhacii f., VII, 3, 2.

mori intra lucum Æsculapii aut in Delo vetitum, II, 27, 1 et 6.

Morpho v. Venus.

μόρρια vasa murrhina, VIII, 18, 5.

Mortis simulacrum, III, 18, 1; V, 18, 1.

Moschion Eleus, pater Hippomachi, VI, 12, 6; Alexandrum in Asiam
sequitur, VI, 17, 5.

Mothon Naucydis pater, II, 22, 7.

Mothon scopulus, IV, 35, 1.

Mothonæi, IV, 18, 1; exules, IV, 23, 1. Trajani beneficio αὐτόνομοι, IV,
35, 3.

Mothone s. Methone opp. Messen., IV, 3, 10; VIII, 1, 1. Naupliensibus
datur, IV, 24, 4.

Mothone Œnei f., IV, 35, 1.

Motye urbs Siciliæ, V, 25, 5.

mugiles pisces v. χέφαλοι

muli Eleis exsecratum animal, V, 9, 2. in Elide non gignuntur, V, 5, 2.

mulieris simulacrum equino capite et juba, VIII, 42, 4. in piscem
desinens, VIII, 41, 6.

mulieres neque ad Martis sacra admittuntur, III, 22, 7, neque ad ludos
Ol. spectandos, VI, 20, 7; V, 6, 7. Patrenses duplo viris plures, VII,
21, 14. xvi in sacris Junonis, V, 16, 2. Ætolicarum fortitudo, X, 22, 5;
Laconicarum, IV, 17, 1, Messeniarum, IV, 21, 3; Tegeaticarum, VIII, 5,
9; VIII, 48, 4.

Mummius Corinthum expugnat, II, 1, 2; II, 2, 2; VII, 15, 1; VII, 16, 1
et 7. Græcis urbibus mulctam imponit, VII, 16, 9. ejus donaria Olymp.,
V, 10, 5; V, 24, 3 et 8.

μουνοχέλης, VIII, 42, 9.

Munychia portus Athen., I, 1, 4.

murices, III, 21, 6.

murrhina v. μόρρια.

muros e crudo laterculo exstructus quomodo expugnetur, VIII, 8, 8. muri
lignei, I, 18, 2. Mycenarum et Tirynthis a Cyclopibus exstructi, II, 16,
5; II, 25, 8.

muscarum abactor, V, 14, 1; VIII, 26, 7.

Musæ, IX, 29, 1 — 5. in Harmoniæ nuptiis canunt, IX, 12, 3. Musarum ara,
I, 30, 2; chorus, V, 18, 4; simulacra et templa, III, 17, 5; VIII, 47,
3; IX, 27, 5; IX, 30, 1; IX, 34, 4: sacra eum Somno communia, II, 31, 3;
cum Apolline et Mercurio, VIII, 32, 2.

Musæ Ardalides, II, 31, 3. Εἰλισσιάδες, I, 19, 5.

Musæus Antiphemi f., X, 5, 6; Orphei imitator, X, 7, 2; volandi arte a
Borea donatus, I, 22, 7; χρησμολόγος, X, 9, 11; X, 12, 11. ejus hymnus
in Cererem, IV, 1, 5; alia carmina, I, 14, 3; incerta, I, 22, 7; X, 5,
6. sepulcrum, I, 25, 8.

Μουσεῖα festum Musarum, IX, 31, 3.

Μουσεῖον Athen., I, 25, 8; III, 6, 6. Trœzen., II, 31, 3.

μουσιχῆς ἀγών, IV, 33, 2. Baccho institutus, II, 35, 1.

musicorum insignium statuæ in Helicone, IX, 30, 2.

Musus statuarius, V, 24, 1.

Mycale mons Ioniæ, V, 7, 5; VII, 4, 1; VIII, 52, 3.

Mycalessus Bœot. opp., I, 23, 3; IX, 19, 4.

Mycenæ, II, 15, 4; II, 16, 3; V, 23, 3; VII, 25, 5; VIII, 27, 1; VIII,
32, 2; IX, 34, 6.

Mycenii ad Thermopylas pugnant, II, 16, 5. ejecti in diversas regiones
discedunt, VII, 25, 5.

Mycene Inachi f., II, 16, 4.

Myceneus Spartonis filius, II, 16, 4.

Mycon Samius pædotriba, VI, 2, 9.

Mygdon Corœbi pater; ejus sepulcrum, X, 27, 1.

Mygdones Phryges, X, 27, 1.

Μυίαγρος, VIII, 26, 7.

Μύλαι, I, 35, 5.

Mylaon fl. Arcadiæ, VIII, 36, 1; VIII, 38, 9.

Mylasa Cariæ opp., VIII, 10, 4; X, 28, 8.

Myles Lelegis f., III, 1, 1; IV, 1, 1. Molæ inventor, III, 20, 2.

Myndus Trœzeniorum colonia, II, 30, 9.

Myones, Locrorum civitas, VI, 19, 4; X, 38, 8.

Myonia opp. Locr., X, 38, 8.

Myrgium mons, II, 26, 4.

Myricæ Mæandri, V, 14, 3.

Myron Athen. statuarius Lycii pater, I, 23, 7; II, 30, 2; V, 22, 3; VI,
2, 2; VI, 8, 4, et 5; VI, 13, 2; IX, 30, 1.

Myron Prienensis belli Messen. scriptor, IV, 6, 1.

Myron Sicyoniorum tyrannus thesaurus condit Olymp., VI, 19, 1.
Aristonymi pater, II, 8, 1.

Μυρόπωλις porticus, VIII, 30, 7.

Myrrhinus demus Atticus, I, 31, 4.

Myrtilus Mercurii f., II, 18, 2; V, 1, 7; V, 10, 6; VI, 20, 17; VIII,
14, 10. ejus effigies, VI, 20, 7.

Myrto puella mari Myrtoo nomen dedit, VIII, 14, 12.

Myrtoessa nympha, VIII, 31, 4.

Myrtoum pelagus, VIII, 14, 12.

Myrtus Veneri sacra, VI, 24, 7. culta, III, 22, 12, myrtus pertusis
foliis, I, 22, 2; II, 32, 3.

Mys cælator, I, 28, 2.

Mys Europensis, IX, 23, 6.

Μυσαῖον Cereris fanum, VII, 27, 9.

Mysia regiuncula Argivi agri, II, 18, 3.

Mysia ἡ ὑπὲρ Καἷχου, IX, 18, 4.

Mysius Cereris hospes, II, 18, 3; II, 35, 4; VIII, 27, 9.

Myson Chenensis sapiens, X, 24, 1.

Μύσται lustrantur a Lyco, IV, 1, 6.

Mysteria v. τελετή.

Mytilene euripo pervia, VIII, 30, 2.

Myus, VII, 2, 10 et 11. Myusia et Myusii _ib._



                                   N.


Nabis Spartæ tyrannus, IV, 29, 10; VII, 8, 4; VIII, 50, 5 et 7 et 10.

Naia fons, III, 25, 4.

Naides, VIII, 3, 2.

Naliphus fl. Arcadiæ, VIII, 33, 9.

Naoclus Codri f. coloniæ dux, VII, 3, 6.

Naphilus fl. vid. sub Naliphus.

Narcæus Bacchi e Physcoa f., V, 15, 7.

Narcissus Thespiensis, IX, 31, 7.

narcissus flos, IX, 31, 8. narcissinum unguentum, IX, 41, 7.

Narycidas Phigaliensis palæstrita, VI, 6, 1.

Nasamones Herodoto Atlantes, I, 33, 5.

Νᾶσοι Arcadiæ, VIII, 23, 2 et 8; VIII, 25, 2.

Ναυβολεῖς opp. Phocidis, X, 33, 12.

Naubolus; Phoci f. (_?_), X, 33, 12.

Naucydes Argivus statuarius, Mothonis f. Polycleti f., II, 17, 5; II,
22, 7; VI, 6, 2; VI, 8, 4; VI, 9, 3.

Navis omnium maxima, I, 29, 1.

Naupactia carmina, II, 3, 9; IV, 2, 1; X, 38, 11.

Naupactus opp., IX, 31, 6; X, 38, 9 — 10. Locris Ozolis erepta Messeniis
datur, IV, 24, 7; X, 38, 10. Atheniensium in bello Peloponnesiaco
receptaculum, IV, 26, 1. Ætolorum præsidium, VI, 16, 3. Naupactii ob
profanata Cabirorum initia puniuntur, IX, 25, 8.

Nauplia opp., II, 38, 2. Naupliensium origo et migratio, IV, 35, 2.
ejectis Mothone datur, IV, 24, 4; IV, 27, 8; IV, 35, 2.

Nauplius Neptuni et Amymones f., II, 38, 2; IV, 35, 2. Augen
submergendam accipit, VIII, 48, 7. filii a Pylade occisi, I, 22, 6.

Naus Eumolpi f., VIII, 15, 1.

Nausicaa Alcinoi f., I, 22, 6; V, 19, 9.

Nautarum vestimentum, X, 29, 8.

Naxus Ægæi maris ins., VI, 16, 5. supra Parum sita, IX, 22, 6.

Naxus Siciliæ urbs, VI, 13, 8.

Neæra Perei f. Autolyci uxor, VIII, 4, 6.

Νεχυομαντεῖον, IX, 30, 6.

Neda fl., IV, 20, 1 — 2; IV, 36, 7; V, 6, 3; VIII, 38, 3; VIII, 41, 1 —
2.

Neda nympha Jovis nutrix, IV, 33, 1; VIII, 31, 4; VIII, 38, 3; VIII, 47,
3.

Neïs Zethi f., IX, 8, 4.

Νηίσται, Νηίται vel Νηίτιδες πύλαι, IX, 8, 4; IX, 25, 1.

Neleus Neptuni vel Crethei f., IV, 2, 5; X, 29, 6. rex Pyli, IV, 36, 1.
Olympia edit, V, 8, 3. a filiæ procis boves petit, IV, 36, 3; X, 31, 10.
Nelei uxor Chloris, IX, 36, 8; sepulcrum, II, 2, 2. posteri e Messenia
ejecti, IV, 3, 3. Athenas confugiunt, II, 18, 9.

Νηλήιον ἄστυ, IV, 36, 1.

Nemea Asopi f., II, 15, 3; V, 22, 6.

Nemea opp., II, 15, 2; II, 19, 5.

Nemea instaurata ab Epigonis, X, 25, 7. ubi agantur, II, 24, 2.
hiemalia, II, 15, 3; VI, 16, 4. eorum victores apio coronantur, VIII,
48, 2.

Nemesis, I, 33, 2 — 3 et VII, 5, 3; VII, 20, 9. Nemeses plures, VII, 5,
2; IX, 35, 6.

Neocles Bœotarcha Platæam capit, IX, 1, 6.

Neocles Themistoclis pater, VIII, 51, 2.

Neolaidas Proxeni f. Arcas Ol., VI, 1, 3. Eleus olympionica, VI, 16, 8.

Neon vel Neones opp. Phocid., X, 2, 4; X, 3, 2; X, 32, 9.

Neoptolemus Achillis f. v. Pyrrhus.

Neoptolemus Alcetæ f., I, 11, 1.

Νεοπτολέμειος τίσις, IV, 17, 4.

Neotheus cursu certans, V, 17, 10.

Neptunus Ageli et Melanis pater, VII, 4, 8; Althepi, II, 30, 5; Ancæi,
VII, 4, 1; Anthæ et Hyperetis, II, 30, 8; Aspledonis, IX, 38, 9;
Cercyonis, I, 14, 3; Chii, VII, 4, 8; Cycni, X, 14, 1; Despœnæ, VIII,
37, 9; Elei, V, 1, 8; Eumolpi, I, 38, 2; Euphemi, V, 17, 9;
Halirrhothii, I, 21, 4; Hippothoontis, I, 5, 2 et I, 39, 2; Lamiæ, X,
12, 1; Lelegis, I, 44, 3; Megarei, I, 39, 5; Minervæ, I, 14, 6; Nelei,
IV, 2, 5; Parnassi, X, 6, 1; Tarantis X, 10, 8; Thesei, I, 17, 3. de
Attica et Trœzene cum Minerva certat, I, 24, 5; II, 30, 5: de Corintho
cum Sole, II, 1, 6; II, 4, 6: de Mycenis cum Junone, II, 15, 5; II, 22,
4. cum Cerere congreditur in equi forma, VIII, 25, 5; VIII, 42, 1.
Græcis adversus Trojanos, Mantinensibus adversus Lacedæmonios opem fert,
VI, 25, 3; VIII, 10, 5. Spartam evertit, IV, 24, 6; Argolidem inundat,
II, 22, 4. Cretensibus irascitur, I, 27, 9. Neptuni ara Delphica, X, 24,
4; cum Erechtheo communis, I, 26, 5: incunabula, VIII, 8, 2: lacus, III,
21, 5; VIII, 7, 2: lucus, I, 30, 4: oraculum, X, 5, 6: signa, I, 2, 4;
I, 24, 4; II, 1, 7; II, 23, 2; VI, 25, 6: VII, 21, 7; X, 36, 8: templum
inaccessum, VIII, 5, 5. Ποσειδῶν ἀσφάλειος, III, 11, 9; VII, 21, 7.
βασιλεύς, II, 30, 6. γαιαόχος, III, 20, 2; III, 21, 8. γενέθλιος, III,
15, 10. γενέσιος, II, 38, 4. δωματίτης, III, 14, 7. ἑλιχώνιος, VII, 24,
5. ἐπόπτης, VIII, 30, 1. ἴππιος; I, 30, 4; V, 15, 5; VI, 20, 18; VII,
21, 7; VIII, 10, 2; VIII, 14, 5; VIII, 25, 7; VIII, 36, 2; VIII, 37, 10.
ἱπποχούριος, III, 14, 2. Ἴσθμιος, II, 9, 6. λαοίτας, V, 14, 4; V, 24, 1.
Ὀγχήστιος, VI, 26, 9; IX, 37, 1. πατήρ, I, 38, 6. πελαγαῖος, VII, 21, 7.
προσχλύστιος, II, 22, 4. Ταινάριος, III, 12, 5. φυτάλμιος, II, 32, 8.

Ne quid nimis, X, 24, 1.

Neleus. v. Nileus.

Nereus, III, 21, 9.

Nereides bigis insidentes, V, 19, 8. Nereidum fanum, III, 26, 7; aræ,
II, 1, 8.

Nereis Pyrrhi f. Gelonis uxor, VI, 12, 3.

Neris pagus, II, 38, 6.

Nero Alcyoniæ paludis profunditatem emetiri nequit, II, 37, 5. Olympicas
statuas Romam transfert; V, 25, 8; V, 26, 3. Achaiam provinciam sibi
sumit, Sardiniam senatui dat, VII, 17, 3. ejus donaria Olympiæ, V, 12,
8, in Argivæ Junonis templo, II, 17, 7. sacrilegia et alia scelera, IX,
27, 3; X, 7, 1.

Nessus ab Hercule interfectus, III, 18, 11; X, 38, 2.

Nestane pagus, VIII, 7, 4.

Nesti Lysimachi imperio subjecti, I, 10, 2.

Nestor Nelei f. Gereniæ educatus, II, 26, 8. Messenico regno potitur,
IV, 3, 1. ejus regia, IV, 3, 7. posteri ejecti, II, 18, 8. filii, IV 31,
11. domus et bubile, IV, 36, 2. simulacrum, V, 25, 8; X, 25, 11.

Nestus fl., VI, 5, 4.

νήτη ab Amphione inventa, IX, 8, 4.

Nicagora Sicyonia Echetimi uxor, mater Agesiclis, II, 10, 3.

Nicander Charilli f. rex Spartæ, II, 36, 4; III, 7, 4.

Nicander Eleus Olympionica, VI, 16, 5.

Nicasipolis Thessalonices e Philippo mater, IX, 7, 3.

Nicasylus Rhodius Olympionica, VI, 14, 1.

Niciæ duci Athen. monumentum Athenis negatum, I, 29, 12.

Nicias pictor Nicomedis f. I, 29, 15; III, 19, 4; IV, 31, 12; VII, 22,
6.

Nicias Scotussæus Polydamantis pater, VI, 5, 1.

Nicippe Paseæ f., VIII, 9, 6.

Nicocles Acriata Olympionica, III, 22, 4.

Nicocles Sicyoniorum tyrannus, II, 8, 3.

Nicocles Tarentinus citharœdus, II, 37, 2.

Nicodamus Mænalius statuarius, V, 25, 7; V, 26, 6; VI, 3, 9; VI, 6, 1 et
2.

Nicolaidas Tarentinus Icci pater, VI, 10, 5.

Nicomachus Machaonis et Anticleæ f., IV, 3, 10; 30, 3.

Nicomedes Aristomenis pater, IV, 14, 8.

Nicomedes Bithyniæ rex, V, 12, 7.

Nicomedes Niciæ pater, pictor, I, 29, 12; IV, 31, 12.

Nicomedia Bithyniæ urbs, antea Astacus, V, 12, 7. ibi Æsculapii templum
et Memnonis ensis, III, 3, 8.

Nicopolis ab Augusto condita, V, 23, 3; VII, 18, 8; X, 38, 4. Nicopolitæ
Amphictyones, X, 8, 3 et 5.

Nicostratus Argivus, II, 22, 3.

Nicostratus Cilix Olympionica, V, 21, 10.

Nicostratus Menelai nothus, II, 18, 6; III, 18, 13, cum fratre
Megapenthe Helenam expellit, III, 19, 9.

Nicostratus Xenoclidæ f. luctator, VI, 3, 11.

Nicotelea Aristomenis mater, IV, 14, 7.

Nileus s. Neleus Codri f. Asiaticæ coloniæ dux, VII, 2, 1 et 6.

Nili fl. origo, I, 33, 6; II, 5, 3. incrementum, X, 32, 18. cursus
mirus, V, 7, 4. belluæ, IV 34, 2—3. περσεία, V, 14, 3. simulacra e nigro
lapide, VIII, 24, 12.

Ninus Assyriæ regia eversa, VIII, 33, 2.

Niobe Phoronei f., II, 22, 5.

Niobe Tantali f. in saxum mutata, VIII, 2, 5. ejus saxum in Sipylo
monte, I, 21, 3. plorare dicitur, VIII, 2, 6. Niobes liberorum
interitus, II, 21, 9; V, 11, 2. superstites qui, V, 16, 4.

Nisa olim quæ postea Megara, I, 39, 5.

Nisæa navale Megarensium et arx, I, 19, 4; II, 34, 7; I, 39, 4; I, 44,
3; X, 15, 1.

Nisus Pandionis f. Megaridis rex, I, 39, 4; II, 34, 7. ejus capillus
purpureus, I, 19, 4.

Nomia montes Arcad., VIII, 38, 11.

Nomia nympha, VIII, 38, 11; Delphis picta, X, 31, 9.

nomina eadem sæpe claris et obscuris hominibus, VIII, 15, 7. vetusta
poetis usitatiora, VII, 17, 7. Græcorum et Romanorum diversa ratio, VII,
7, 8.

Νόμος carminis genus, VIII, 50, 3.

Νομοφύλαχες Lacedæm., III, 11, 2.

Nonacris Arcad. opp., VIII, 17, 6, VIII, 27, 4.

Nonacris Lycaonis uxor, VIII, 17, 6.

Nora opp. Sardiniæ, X, 17, 5.

Norax Iber Mercurii f. coloniam deducit in Sardiniam, X, 17, 5.

nosce te ipsum, X, 24, 1.

Νόστοι, X, 28, 7; X, 29, 6; X, 30, 5.

Nox somni et mortis nutrix, V, 18, 1. Nemesium mater, VII, 5, 3. ejus
simulacrum, X, 38, 6; oraculum, I, 40, 6.

nummi olim ignoti, III, 12, 3. Trœzenii, II, 30, 6.

Nus fl. Arcadiæ, VIII, 38, 9.

Nycteus Antiopes pater, II, 6, 1 et 2; IX, 5, 4.

Nyctimus Lycaonis f., VIII, 3, 1. ejus posteri, VIII, 24, 1.

Nymbæum stagnum (portus?), III, 23, 2.

Nymphæ altera globum altera clavem tenens, V, 20, 3. nymphæ longævæ, non
immortales, X, 31, 10. nympharum ædes et lucus, IX, 24, 4. nymphis sacer
vicus, III, 10, 7. nympharum afflatu vaticinatur Bacis, IV, 27, 4. —
νύμφαι ἀχμηναὶ, V, 15, 6. Ἀνιγρίδες, V, 5, 11. Arcadicæ, VIII, 31, 4.
χαλλιστέφανοι, V, 15, 3. Κιθαιρωνίδες, IX, 3, 9. Κωρύχιαι, X, 32, 7.
Ἰσμηνίδες, I, 31, 4. Ἰωνίδες, VI, 22, 7. Λιβήθριαι, IX, 34, 4. Σιθνίδες,
I, 40, 1.

Νυμφάδες πύλαι, I, 44, 3.

Nymphas Arcadiæ, VIII, 34, 6.

Nymphasia fons, VIII, 36, 4.

Νυμφών, II, 11, 3.



                                   O.


ὀβελοὶ χαλχοῖ, IX, 39, 9.

Oceanus mare, non fluvius, I, 33, 4. Oceani filia Styx, VIII, 18, 1 — 2.
filiæ cum Proserpina ludentes, IV, 30, 4.

ὄχνος avis, X, 29, 2.

Ὄχνου τὴν θώμιγγα συνάγειν, X, 29, 2.

Ocnus cum fune et asello, X, 29, 1.

Octaviæ templum Corinthi, II, 3, 1.

Ocyrhoe Oceani filia, IV, 30, 4.

Odeum Athen., I, 8, 6; I, 14, 1; VII, 20, 6. Corinth., II, 3, 6.
Patrensium, VII, 20, 6.

ᾠδοὶ χρυσαῖ, X, 5, 12.

Odrysæ a Lysimacho oppugnantur, I, 9, 6.

Odrysias s. Odrysis mulier, I, 10, 4—5.

Œanthea opp. Locrorum, X, 38, 9.

Œatæ demus Tegeat., VIII, 45, 1.

Œbalus Cynortæ f. rex Spartæ, III, 1, 3. ejus filius ib. 4; uxor et
filiæ, II, 2, 3, et IV, 2, 4; heroum, III, 15, 10.

Œbalus Laced. Messenios decipit, IV, 12, 9.

Œbotas Dymæus Olympionica, VI, 3, 8; VII, 17, 6 et. 13.

Œchalia Eubœæ opp., IV, 2, 2.

Œchalia Melanei uxor, IX, 2, 2.

Œchalia Messeniæ opp., IV, 3, 10. postea Carnasium dicta, IV, 2, 2; IV,
26, 6; IV, 33, 4.

Œchalia Thessaliæ opp., IV, 2, 3.

Œcles, Mantii f., Amphiarai pater, III, 12, 5; VI, 17, 6; VIII, 36, 6.

Œdipus ubi expositus sit, IX, 2, 4. patrem ubi occiderit, X, 5, 3.
sphingem ut exciderit, IX, 26, 2. ex Iocasta liberos non suscepit, IX,
5, 10. in Atticamne venerit, I, 28, 7; I, 30, 4. ejus filii, V, 19, 6;
IX, 5, 12; IX, 18, 3; IX, 25, 2.

Œdipodia poesis, IX, 5, 11.

Οἰδιποδία χρήνη, IX, 18, 5 et 6.

Œneus Pandionis f. nothus, I, 5, 2.

Œneus Porthaonis f. Ætoliæ rex, II, 25, 2; IV, 35, 1. Herculis socer,
II, 13, 8.

Œniadæ pop. Acarnanum, I, 11, 4. a Messeniis invaduntur et expugnantur,
IV, 25, 1; V, 26, 1.

Œnias Œbotæ pater, VII, 17, 6.

Œnobius Thucydidem revocat, I, 23, 9.

Œnoe Argolicus vicus, II, 25, 2. pugna ibi commissa, I, 15, 1; X, 10, 4.

Œnoe demo Attico nomen dedit, I, 33, 8.

Œnoe fons Pheneat., VIII, 15, 6.

Œnoe nympha, VIII, 47, 2.

Œnomaus Alxionis vel Martis f., V, 1, 6; V, 22, 6; Pisæ rex, VIII, 20,
2; Harpinam condit, VI, 21, 8; cum procis filiæ certat, VI, 21, 7—11; V,
10, 6; V, 14, 6; V, 17, 4; Myrtili dolo vincitur, VIII, 14, 10.
ταράξιππος, VI, 20, 17. ejus domus, V, 14, 7; V, 20, 6; VI, 18, 7.
sepulcrum, VI, 21, 3.

Œnone ins. postea Ægina, II, 29, 2.

Œnopion Cretensis coloniæ dux, VII, 4, 8; VII, 5, 13.

Œnotria Italiæ regio, VIII, 3, 5.

Œnotrus Lycaonis f. Œnotriæ rex, VIII, 3, 5.

Œnusæ ins., IV, 34, 12.

Œoclus Neptuni et Ascræ f., IX, 29, 1.

Œolycus Theræ f., Ægei pater, III, 15, 8; IV, 7, 8.

Œonus Herculis consobrinus, III, 15, 4 et 5.

οἰωνοσχοπεῖον Tiresiæ, IX, 16, 1.

Oeroe fl., IX, 4, 4.

Œtæ montis trames, III, 4, 8; X, 22, 1. duplex ib. 8. ad Œtam mare
cœnosum, VII, 15, 4.

Œtolinus, IX, 29, 8.

Œtylus Argivus Amphianactis f., III, 25, 10.

Œtylus Lacon. opp., III, 21, 7; III, 25, 10.

Ogoa deus Carum, VIII, 10, 4.

Ogryle Sardiniæ opp., X, 17, 5.

Ogrylus, Ogrylæ conditor, X, 17, 5.

Ogygiæ Thebæ, IX, 5, 1. Ogygia porta, IX, 8, 5.

Ogygus Eleusinis pater, I, 38, 7. αὐτόχθων, IX, 5, 1.

Olaidas Thebanus Pythyonica, X, 7, 8.

Olaidas Eleus, VI, 15, 2.

Olbia opp. Sardiniæ, X, 17, 5.

Olbiades pictor, I, 3, 5.

Olbius fl. Pheneat., VIII, 14, 3.

olea Minervæ renata, I, 27, 2. χαλλιστέφανος, V, 15, 3. στρεπτή, II, 28,
2. oleæ duæ antiquissimæ, I, 30, 2; VIII, 23, 5. olea et ilex ex eadem
radice nascentes, VIII, 37, 10. oleagina facies, X, 19, 3.

oleaster, II, 31, 10; II, 32, 10; V, 7, 7; V, 14, 3; V, 15, 3; VIII, 48,
2.

Olen Lycius hymnum in Achæiam scripsit, V, 7, 8; in Mithyiam, I, 18, 5;
VIII, 21, 3; IX, 27, 2: in Junonem, II, 13, 3. ejus vaticinia, X, 5,
7—8.

Olenia petra, VI, 20, 16.

Olenius Eleus αὐτόχθων, VI, 20, 16.

Olenus Achæorum urbs, VII, 18, 1; VII, 22, 1.

olei genera laudata, X, 32, 19. oleo perunguntur qui Trophonium
consulunt, IX, 39, 7. oleo lapis perfunditur, X, 24, 6.

Olmones Bœotiæ opp., IX, 24, 3. olim Halmones, IX, 34, 10.

Olmus s. Halmus Sisyphi f., IX, 24, 3; IX, 34, 10.

Olus opp. Cretæ, IX, 40, 3.

Olympia dea, I, 18, 7. Ilithyia, VI, 20, 2.

Olympia lucus Olympii Jovis in Elide, III, 8, 4—5. Pisææ finitima, V, 1,
7. Olympiæ et Lacedæmonis distantia, VI, 16, 8. gymnasia, VI, 6, 3; VI,
23, 1 — 7. stadium, VI, 20, 8. stadii carceres, VI, 20, 10. hippodromus
et Taraxippus, VI, 20, 15.

Olympici ludi vetustissimi, V, 7, 9; VIII, 2, 2. cur quinto quoque anno
agitati, V, 7, 9. eorum origo, V, 7, 6 — 9. intermissorum instauratio,
V, 4, 5—6; V, 8, 5. eorum varia genera et ordo, V, 8, 6—11. quædam
abrogata, V, 9, 1—2. eorum præsides, V, 9, 4. athletarum et judicum
juramentum, V, 24, 9. athletarum habitacula, VI, 21, 2; fraus graviter
vindicata, V, 21, 2—17; VI, 6, 6. victorum ex oleastro coronæ, V, 15, 3.
victorum tabulæ, III, 21, 1; V, 21, 9; VI, 2, 3; VI, 8, 1; VI, 13, 10.
statuæ, VI, 1—18. victoriæ reportatæ a mulieribus, III, 8, 1 ludis
spectandis interdictum mulieribus, V, 6, 7.

Olympicus senatus, VI, 3, 7. Olympicum templum, V, 10. Olympii Jovis
simulacrum et thronus, V, 11. Olympicæ aræ, V, 13, 8—14, 1; V, 14, 4—10.
sacrorum ligna, V, 13, 3; V, 14, 2. thesauri, VI, 19. donaria, V, 21—27.

Olympias prima, V, 8, 6; quarta, IV, 4, 5; sexta, VI, 3, 8; VII, 17, 6;
octava, VI, 22, 2; nona, IV, 5, 10; decima quarta, IV, 13, 7; V, 8, 6;
vicesima tertia, IV, 15, 1; V, 8, 7; vicesima quinta, V, 8, 7; vicesima
octava, IV, 23, 4; V, 8, 7; vicesima nona, IV, 23, 10; tricesima, VIII,
39, 3; tricesima tertia, V, 8, 8; tricesima quarta, VI, 22, 2; tricesima
septima, V, 8, 9; tricesima octava, V, 9, 1; VI, 15, 8; quadragesima
prima, V, 8, 9; quadragesima octava, VI, 22, 3; X, 7, 4; quinquagesima,
V, 9, 4; quinquagesima quarta, VIII, 40, 1; quinquagesima octava, X, 5,
13; quinquagesima nona, VI, 18, 7; sexagesima prima, VI, 18, 7;
sexagesima quinta, V, 8, 10; VI, 10, 4; sexagesima sexta, VI, 10, 6;
sexagesima octava, VI, 13, 10; septuagesima, V, 9, 1; septuagesima
prima, V, 9, 1; VI, 9, 6; septuagesima secunda, VI, 9, 5; septuagesima
tertia, VI, 9, 4; septuagesima quarta, VI, 6, 5; septuagesima quinta,
VI, 3, 8; septuagesima sexta, VI, 6, 6; septuagesima septima, V, 9, 3;
VI, 6, 6; septuagesima octava, VI, 14, 1; septuagesima nona, IV, 24, 5;
VI, 14, 1; octogesima, VI, 3, 8; VII, 17, 6; octogesima quarta, V, 9, 1;
octogesima sexta, V, 11, 3; octogesima nona, VI, 7, 8; nonagesima, VI,
7, 8, nonagesima tertia, V, 8, 10; nonagesima sexta, VIII, 45, 4;
nonagesima nona, V, 8, 10; VI, 18, 6; centesima prima, VII, 25, 4;
centesima secunda, IV, 27, 9; VI, 5, 3; VIII, 27, 8; centesima tertia,
V, 9, 5; centesima quarta, V, 9, 6; VI, 22, 3; centesima quinta, X, 2,
3; centesima octava, V, 8, 11; centesima tricesima prima, V, 8, 11;
centesima quadragesima quinta, V, 8, 11; centesima sexagesima, VII, 17,
1; centesima septuagesima octava, V, 21, 9; centesima nonagesima
secunda, V, 21, 16; ducentesima prima, V, 21, 18; ducentesima decima
octava, V, 21, 12; ducentesima vicesima sexta, V, 21, 15.

Olympiades in tabulis Eleorum omissæ, VI, 4, 2; VI, 8, 3; X, 36, 9.
Ἀνολυμπιάδες, VI, 22, 3.

Olympias fons, VIII, 29, 1.

Olympias Neoptolemi filia, Alexandri M. mater, I, 11, 1. cum dracone
concumbit, IV, 14, 7. in Philippi liberos sævit, VIII, 7, 7. punitur, I,
11, 4; I, 25, 6; IX, 7, 2.

Ὀλυμπιεῖον Megar., I, 40, 4; 41, 1. Ephes., VII, 2, 9. Sicyon., II, 7,
3.

Olympiodorus, I, 25, 2; I, 29, 13; X, 18, 7; X, 34, 3.

Olympiosthenes statuarius, IX, 30, 1.

Olympus Arcadiæ mons, VIII, 38, 2; Thessaliæ, VI, 5, 5.

Olympus Marsyæ discipulus, X, 30, 9.

Olympus statuarius, VI, 3, 13.

ὀλύνθη, arbor, IV, 20, 2.

Olynthus urbs oppugnatur ab Agesipolide, III, 5, 9.

Omphace opp. Siciliæ, VIII, 46, 2; IX, 40, 4.

Omphalion pictor, Niciæ disc., IV, 31, 12.

Omphalion Pisæus, VI, 21, 1; VI, 22, 2.

Onæthus statuarius, Thylaci fr., V, 23, 5.

Onasias pictor, (Argivus?), IX, 4, 2; IX, 5, 11.

Onasimedes statuarius, IX, 12, 4.

Onatas Ægineta statuarius, Miconis f., V, 25, 10 et 13; V, 27, 8; VI,
12, 1; VIII, 42, 7 et 9; X, 13, 10. conf. Onasias.

Onga Minerva apud Phœices, IX, 12, 2.

Onceum locus Arcad., VIII, 25, 4.

Onchestus Neptuni f., IX, 26, 6.

Onchestus opp. Bœot., I, 39, 5; IX, 26, 6.

Oncus Apollinis f., VIII, 25, 4 et 10.

Onetor Phrontidis pater, X, 25, 2.

Onomarchus Phocensium dux, X, 2, 5.

Onomacritus de Gratiis, IX, 35, 1; de Hercule Idæo, VIII, 31, 3; de
Titanibus, VIII, 37, 5. carmina ejus Musæo supposita, I, 22, 7.

Onomastus Smyrnæus Ol., V, 8, 7.

ὄνοματα v. festum.

Ὄνου γνάθος promontor., III, 22, 10; II, 23, 1.

Opheltes Lycurgi, f., II, 15, 2.

Opheltes Penelei f., IX, 5, 16.

Ophioneus vates, IV, 10, 5. cæcus natus ib. 6. visum repente recuperat,
IV, 12, 10; recuperatum amittit, IV, 13, 3.

ὄφις i. q. δράχων, VIII, 8, 5.

Ὄφεως χεφαλή Bœotiæ, IX, 19, 3.

Ophis fl. Mantineæ, VIII, 8, 4 et 7.

Ophitea urbs Phocidis, X, 33, 9.

Opici pop, Italiæ, VIII, 24, 5.

Opis Hyperborea, I, 43, 4; V, 7, 8.

Opis Iapygum rex, X, 13, 10.

Ops Melanis pater, VIII, 28, 5.

Opuntii, II, 19, 8.

Opus opp., X, 35, 1.

oraculum singulare, VII, 22, 3. barbaro barbare respondet, IX, 23, 6.
synonymis fallit, VIII, 11, 10. oracula quæ mulier ediderit prima, X,
12, 1. oraculum de Æsculapii matre, II, 26, 7. de Alcmæone, VIII, 24, 8.
de Arcadia a Lacedæmoniis non invadenda, VIII, 1, 6. de Arcadis ossibus,
VIII, 9, 4; VIII, 36, 8. de Argivarum mulierum fortitudine, II, 20, 10.
de Aristomenis scuto, IV, 32, 5. de bove cædis reo, V, 27, 10. de
Callirrhoe immolanda, VII, 21, 3. de Caphyensium pueris, VIII, 23, 7. de
Cereris cultu neglecto, VIII, 42, 6. de Cirrha expugnanda, X, 37, 6. de
Cleomede ultimo heroum, VI, 9, 8. de Codro, VII, 25, 3. de Comætho, VII,
19, 4. de Delphis Apollinis cura, V, 3, 1; X, 6, 7, de dæmone a Temesæis
expiando, VI, 6, 8. de duce a Doriensibus quærendo, V, 2, 5. de
Epaminondæ morte, VIII, 11, 10. Ergino de liberis procreandis non esse
desperandum, IX, 37, 4. de Eubota victuro, VI, 8, 3. de Eurypylo, VII,
19, 6 et 8. de Glauci perjurio, II, 18, 2. de Hannibalis morte, VIII,
11, 10. de Hectoris ossibus, IX, 18, 5. de Homeri patria, VIII, 24, 14
et X, 24, 2. de Jove Ithomata tripodibus donando, IV, 12, 7. de
Leuctrica pugna, IV, 26, 4 et IX, 14, 3. de Mantinea alio loco condenda,
VIII, 8, 4. de Medonte, VII, 2, 1. de Messene dolo capienda, lV, 12, 1
et 4. de virgine a Messeniis immolanda, IV, 9, 4. bellum Messenium
quando sit finem habiturum, IV, 20, 1. de Œbota ornando, VI, 3, 8; VII,
17, 6 et 13. de Orestis in Arcadiam migratione, VIII, 5, 4, ossibus,
III, 3, 6. de Oronte Indo, VIII, 29, 4. de Phigalensium reditu, VIII,
39, 4, de Philippi Macedonis morte, VIII, 7, 6. de Phocensium et
Thessalorum prœlio, X, 1, 4. Pisam Jovi curæ esse, V, 3, 1. de Scephro
lugendo, VIII, 53, 3. de Sicilia condenda, VIII, 11, 12. de Smyrna
condenda, VII, 5, 3. Spartanis ab avaritia periculum esse, IX, 32, 10; a
rege claudo, III, 8, 9. de supplicibus venerandis, VIII, 25, 1. de
Syracusis condendis, V, 7, 3. de Theagene restituendo, VI, 11, 8. de
Themistoclis spoliis Persicis, IV, 32, 5. de Tisameni ossibus, VII, 1,
8. cf. Bacis, Euclus, Phaennis, Phemonoe, Sibylla.

Oræa Trœzeniorum regio, II, 30, 5.

oratoria ars a Gorgia restituta, VI, 17, 8.

Orchomenius campus, VIII, 13, 4.

Orchomenus Arcadiæ urbs, VIII, 12, 9; VIII, 13, 6; IX, 36, 6. πολύμηλος,
VIII, 3, 8. urbs vetus, VIII, 13, 2. oppidula ejus, VIII, 27, 4.
Orchomenii Arcades, VII, 14. 1.

Orchomenus Lycaonis f., VIII, 3, 3; VIII, 36, 1.

Orchomenus Minyæ f., IX, 36, 6.

Orchomenus Minyieus, IX, 36, 6. Orchomenii peste vexati, I, 44, 7. a
Thebanis sedibus pulsi, IX, 15, 3 et IX, 17, 1, a Philippo restituti,
IV, 27, 10 et IX, 37, 8. divites, I, 9, 3; VIII, 33, 2; IX, 34, 6; IX,
38, 8. cum Codri filiis in Asiam migrant, VII, 2, 3; IX, 37, 8. signo
Apollinis spoliantur a Sylla, IX, 30, 1.

Orcus a Plutone clauditur, V, 20, 3.

Oreatæ, III, 24, 4.

Oresteum Arcad. opp., antea Oresthasium, VIII, 3, 2.

Orestes Agamemnonis f. Argorum et Spartæ rex, II, 18, 5 — 6; III, 1, 5;
III, 16, 7; Achæorum, VIII, 5, 1. in Arcadiam demigrat, VIII, 5, 4.
matricidii reus, I, 28, 5; II, 31, 4 et 8; VIII, 34, 4. insanit, III,
22, 1; VIII, 34, 1—4. Dianæ Tauricæ signum affert, III, 16, 7, Eumenidum
templum condit, VII, 25, 7. ejus filius et uxor, I, 33, 8; II, 18, 6;
III, 1, 5: ossa, III, 3, 6; III, 11, 10; VIII, 54, 4: σχηνή, II, 31, 8:
statua, II, 17, 3.

_L. Aurelius_ Orestes, VII, 14, 1; VII, 16, 1.

Oresthasium v. Oresteum. ejus situs et rudera, VIII, 27, 3; VIII, 44, 2.
Oresthasiorum fortitudo, VIII, 39, 4. polyandrium, VIII, 40, 5.

Orestheus Deucalionis f. Locridis rex, X, 38, 1.

Orestheus Lycaonis f., VIII, 3, 1.

Oreus Centaurus cum Hercule pugnat, III, 18, 15.

Oreus Eubœæ opp. olim Hestiæa, VII, 26, 4.

ὀργἀς deabus Eleusiniis sacra, III, 4, 2.

ὄργια δρᾶν, IV, 15, 7. Orgia magnarum dearum, IV, 1, 5; IV, 2, 6.
Bacchi, VIII, 26, 2; IX, 20, 4.

Oristorius, Gallorum dux, X, 22, 2. 3.

Orithyia a Borea rapta, I, 19, 5; V, 19, 1.

Orichalcinum cor, II, 37, 3.

Orionis monumentum, IX, 20, 3.

Orneæ opp., II, 25, 5. Orneatæ Argos translati, VIII, 27, 1. Orneatarum
donarium Delph., X, 18, 5.

Orneus Erechthei f. Petei pater, II, 25, 5; X, 35, 8.

Ornytion Sisyphi f., Phoci et Thoantis pater, II, 4, 3; IX, 17, 6.

Ornytus Arcas, VIII, 28, 4.

Orontes fl. Syriæ, VI, 2, 7; VIII, 20, 2; VIII, 33, 3; X, 20, 5. Orontem
navibus pervium efficit imperator Romanus, VIII, 29, 3.

Orontes Syrus, VIII, 29, 4.

Oropus urbs a Philippo Atheniensibus data, I, 34, 1. ab Atheniensibus
direpta, VII, 11, 4 et 6.

Orpheus Thrax Calliopes f., IX, 30, 4. Olene junior, IX, 27, 2. Cereris
Chthoniæ sacra instituit, III, 14, 5; Hecates, II, 30, 2; Κόρης
σωτείρας, III, 13, 2. magiæ peritus, VI, 20, 18. citharæ cantu feras
ducit, IX, 17, 7. Pythiis certare non vult, X, 7, 2. ad inferos
descendit, IX, 30, 4. ejus interitus, IX, 30, 5—6; ossa ib. 7;
simulacra, III, 20, 5; V, 26, 3; X, 29, 6; carmina, I, 14, 3; IX, 30,
12. τὰ χαλούμενα Ὀρφιχά, I, 37, 4.

Orphondas Thebanus Pythionica, X, 7, 7.

Orsippus Olympionica, I, 44, 1.

Orsobia Deiphontis filia, uxor Pamphili, II, 28, 6.

Orthia demus Elidis, V, 15, 6.

Orthopolis Plemnæi f., II, 5, 8.

Ortilochus Alphei f. e Telegone pater Dioclis, IV, 30, 2.

Ortilochus Dioclis f., IV, 30, 2. ejus domus, IV, 1, 4.

Ortygia ins. prope Syracusas, V, 7, 2; VIII, 54, 3.

Orus primus Trœzeniorum rex; ejus filia Leis, II, 30, 5.

Oryx locus Arcadiæ, VIII, 25, 2.

Oryxis locus Arcadiæ, VIII, 14, 1.

Os Pelopis, V, 13, 4. ossa ingenti magnitudine, II, 10, 2; III, 22, 9.

Osiris ab Iside lugetur, X, 32, 16.

Osogo vid. sub Ogoa.

Osroes rex Parthorum, V, 12, 6.

Ostracina mons, VIII, 12, 2.

Othryades Spartanus, II, 20, 7.

ὠτίδες aves ad Cephisum, X, 34, 1.

Otilius cos. cum exercitu in Græciam mittitur, VII, 7, 8—9; X, 36, 6.

Otus et Ephialtes Musis primi sacra fecerunt, IX, 29, 1.

Ovium gregem Spartani secum in expeditionibus ducebant, IX, 13, 4.

Ovum Ledæ, III, 16, 1.

Oxyartes Rhoxanes pater, I, 6, 3.

Oxydracæ, I, 6, 2.

Oxylus Hæmonis f. Heraclidarum dux et socius, V, 3, 6; V, 18, 6; Elidem
obtinet, V, 4, 1; Ætolia cur exularit, V, 3, 7; ludos Olympios edit, V,
8, 5; ejus uxor et liberi, V, 4, 4; exploratores VI, 23, 8; monumentum,
VI, 24, 9.

Oxyntes Thymœtæ pater, II, 18, 9.

Ozolæ v. Locri.



                                   P.


Pachynum promontor. Sicil., V, 25, 5; X, 11, 3.

Pactye Chersonesi, I, 10, 5.

Pactyes Lydus, IV, 35, 10.

Pæanius Eleus Olympionica, VI, 15, 10; VI, 16, 9.

παιδέρως herba, II, 10, 5.

Παιδιξή, II, 10, 1.

Pæon Antilochi f., II, 18, 8.

Pæon Endymionis f. alias sedes quærit, V, 1, 4—5.

Pæonæus Cures, V, 7, 6. ejus ara, V, 14, 7.

Pæonia a Pæone dicta, V, 1, 5. a Gallis invaditur, X, 19, 7.

Pæonidæ, II, 18, 9.

Pæonii tauri, IX, 21, 2. bisontes dicti, X, 13, 1.

Pæonius Mendæus statuarius, V, 10, 8; V, 26, 1.

Pagæ v. Pegæ.

Pagasus Hyperboreus, X, 5, 7.

Pagondas Theban. Ol., V, 8, 7.

Pagus mons, VII, 5, 2.

Παλαιὰ χώμη, III, 22, 6.

Palæmon Melicertes, I, 44, 7; II, 2, 1; VIII, 48, 2.

Palæpaphus, VIII, 5, 2.

Palæstinicæ palmæ, IX, 19, 8.

palæstræ Olympicæ, VI, 21, 2; VI, 23, 4. palæstrarum dii, IV, 32, 1.

palæstrice a Theseo inventa, I, 39, 3.

Palamedes tesseras a se inventas Fortunæ dicat, II, 20, 3. ejus
interitus, X, 31, 1.

Palatium Romæ a quo denominatum, VIII, 43, 2.

Palea Achæorum urbs, postea Dyme, VII, 17, 6.

Palenses qui olim Dulichii, VII, 15, 7.

Παλίσχιος Arcad., VIII, 36, 7,

Palladium ab Ænea in Italiam translatum, II, 23, 5. Argivis ereptum, I,
28, 9. ἐπὶ παλλαδίῳ dicasterium Athen., I, 28, 8.

Pallantium urbs Arcad., V, 1, 8; VIII, 3, 1; VIII, 27, 3 et VII, 8, 43,
1—2. Παλλαντιχὸν πεδίον, VIII, 44, 5.

Pallas Lycaonis f. Pallantii conditor, VIII, 3, 1. ejus statua, VIII,
44, 5.

Pallas a Theseo cæsus, I, 22, 2; I, 28, 10.

Pallas Titan, VII, 26, 12; Stygis maritus, VIII, 18, 1.

Pallene Thraciæ, I, 25, 2; VIII, 29, 1.

palmæ victorum in certaminibus, VIII, 48, 2. palma Delia, VIII, 48, 3.
ænea Athen. donarium, X, 15, 4. palmæ Bœoticæ Palæstinicæ Ionicæ, IX,
19, 8.

palus ex hiatu terræ, VII, 24, 13. ingens uno die exsiccata, VIII, 22,
9.

Pamenes Thebanus, VIII, 27, 2.

Pamisus fl., IV, 31, 4; IV, 34, 1—2. ejus sacra, IV, 3, 10.

Pammerope Celei f., I, 38, 3.

Pamphos hymnographus antiquissimus, VII, 21, 9; IX, 27, 2; IX, 29, 8. de
Celei filiabus, I, 28, 3; de Diana Calliste, VIII, 35, 8. de Gratiis,
IX, 35, 4; de Prosperinæ raptu, I, 39, 1; VIII, 37, 9; IX, 31, 8.

Pamphylus Ægimii f., II, 28, 6.

Pamphyli Græcis cognati Erythrarum incolæ, VII, 3, 7.

Pan deus Arcadiæ, VIII, 26, 2. venatur in montibus, VIII, 42, 3.
syringem invenit, VIII, 31, 3; VIII, 36, 8; VIII, 38, 11. Philippidi
obvius, I, 28, 4; VIII, 54, 6: ejus αἰπόλιον, I, 32, 7; antrum, X, 32,
7; aræ, I, 34, 3; mons, VIII, 24, 4; quercus, VIII, 54, 4; sacra cum
Baccho communia, II, 24, 6; simulacra, I, 36, 2 et II, 10, 2. templa,
VIII, 36, 7; VIII, 37, 11; VIII, 38, 5. Πὰν λυτήριος, II, 36, 6. νόμιος,
VIII, 38, 11. Σινόεις, VIII, 30, 3. Σχολείτας, VIII, 30, 6. Panes, VIII,
37, 2.

Panaceæ ara, I, 34, 3.

Panactum, I, 25, 6.

Panænus pictor, Phidiæ frater, V, 11, 5 et 6.

Panathenæa antea Athena, VIII, 2, 1.

Pancratium qua Olympiade institutum, V, 8, 8. quis primus vicerit
ἀχονιτί, VI, 11, 4.

Pandareus e Mileto Cretæ urbe oriundus, X 30, 1—2.

Pandiones duo, I, 5, 3; I, 39, 4; I, 41, 6; VIII, 53, 7; X, 10, 1.

Pandora, I, 24, 7.

Pandrosus Cecropis filia, I, 2, 6; I, 18, 2. cum Thallo culta, IX, 35,
2. ejus templum Athenis, I, 27, 2.

πανήγυρις Ὀλυμπιχή, V, 4, 5; Isidis, X, 32, 14.

Panhellenium, II, 30, 3 et 4.

Πανιχὸς φόβος, X, 23, 7.

Panificii inventor, 4, 1, III.

Panionium, VII, 3, 10; VII, 4, 10; VII, 5, 1.

Παννυχίς, VI, 22, 9.

Panopeus Phoci f. pater Epei, II, 29, 4,

Panopeus urbs Phocica, X, 3, 1; X, 4, 1.

Panormus Achaiæ portus, VII, 22, 10; Ioniæ, V, 7, 5.

Panormus Andaniensis, IV, 27, 1.

Pantaleon Omphalionis. f. Pisæ tyrannus, VI, 21, 1. Olympia edit; ejus
filii, VI, 22, 3.

Pantarces Eleus Phidiæ amasius Olympionica, V, 11, 3; VI, 10, 6; VI, 15,
2.

Panthalis Helenæ famula picta, X, 25, 4.

Pantheon Athen., I, 18, 9.

Panthias Chius statuarius, Sostrati f., Aristoclis disc., VI, 3, 11; VI,
9, 3; VI, 14, 12.

Panyasis Polyarchi f., IX, 11, 2; X, 29, 9; X, 8, 9.

papaver æneum, V, 20, 9.

Paphia Thalamatarum numen, III, 26, 1.

Paphos Cypri urbs, VIII, 5, 2. Venerem Uraniam colit, I, 14, 7; VIII,
53, 7.

Paraballon Eleus Olympionica, VI, 6, 3.

Παράβυστον dicasterium Athen., I, 28, 8.

Paracyparissii, III, 22, 9.

Παραιβάσιον, VIII, 28, 7.

Parammon Mercurii cognomen, V, 15, 11.

Parapotamii urbs Phocidis, X, 33, 7—8. eversa, X, 3, 1.

Parathemidas (_?_) Laced. IX, 13, 5.

Parcæ Cererem mitigant, VIII, 42, 3. Jovis capiti impositæ, I, 40, 4.
earum ædes, III, 11, 1; IX, 25, 4. ara, II, 11, 4; V, 15, 3. simulacra,
X, 24, 4. Parcarum natu maxima Venus Urania, I, 19, 2.

pardorum maculæ, VIII, 2, 7.

Παρήγορος dea, I, 43, 6.

in parentes pietas, X, 28, 4.

parere intra limites Æsculapii vetitum, II, 27, 1 et 6.

Pariani Hellespontii Cupidinem colunt, IX, 27, 1.

Paris judex dearum, V, 19, 5. cum Helena ubi primum congressus, III, 22,
1. Penthesileam vocat, X, 31, 8.

Parium marmor, I, 14, 7; I, 33, 2; I, 43, 5; V, 11, 10; V, 12, 6; VIII,
25, 6.

Parnassus Cleodoræ f., X, 6, 1.

Parnassus mons, X, 6, 1. nivalis, X, 8, 9; X, 33, 5. ejus orgia, X, 4,
3. ad verticem via, X, 32, 2 — 7.

Παρνασσία νάπη, X, 6, 1.

Parnes mons, I, 32, 1.

πάρνοπες, I, 24, 8.

Paroreus Tricoloni f., VIII, 35, 6.

Paroria Arcadiæ urbs, VIII, 27, 3; VIII, 35, 6 — 7.

Parphorus Colophonius, coloniæ dux, VII, 3, 8.

Parrhasii Arcades, VI, 8, 2.

Parrhasium, VIII, 27, 4.

Parrhasius pictor Euenoris f., I, 28, 2.

Parthaon Periphetæ f., Aristæ pater, VIII, 24, 1.

Parthenia Marmacis equa, VI, 21, 7.

Parthenia fl., VI, 21, 7.

Parthenium mons, I, 28, 4; VIII, 6, 4; VIII, 54, 6.

Parthenius Laco cum Phrudarchida filias Scedasi stuprat, IX, 13, 5.

παρθένοι, cupressi, VIII, 24, 7.

Παρθενών Athen., I, 25, 5. ejus architectus, VIII, 41, 9.

Parthenopæus Melanionis f., III, 12, 9.

Parthenopæus Talai f. Promachi pater, II, 20, 5; IX, 18, 6; IX, 19, 2.

Parthenope Ancæi f., VII, 4, 1.

Παρθένος v. Minerva.

Partus septem mensium, III, 7, 7.

Parus ins. a Miltiade frustra oppugnata, I, 32, 4.

Paseas Nicippes pater, VIII, 9, 6.

Paseas Sicyoniorum tyrannus, II, 8, 2.

Pasicrates vid. sub Possicr.

Pasiphae Solis filia, V, 25, 9.

Pasiteles plastes, V, 20, 2.

Pasithea Gratia, IX, 35, 4.

Patæcus Achæus Olympionica, V, 9, 1.

Patara Lyciæ urbs, IX, 41, 1.

pater hominum Cyrus, VIII, 43, 6.

Patræ opp. Achaiæ, III, 2, 1, VIII, 6, 2. ejus situs, nomen vetus,
conditor, fata et memoranda, VII, 18, 2 — 21, 14. mulieres ibi duplo
plures quam viri, VII, 21, 14. Patrenses ab Augusto aucti, X, 38, 9.
Eleos Satrapæ nomen docent, VI, 25, 6. Laphriam colunt, VII, 18, 8.
Ætolis contra Gallos opem ferunt, VII, 18, 6; VII, 20, 9; X, 22, 6.
Patrensium de Eurypyli cista fabula, VII, 19, 6; IX, 41, 1.

Patreus Preugenis f., Patras condit, III, 2, 1; VII, 6, 2; VII, 18, 5.
ejus sepulcrum, VII, 20, 5; statua ib. 7.

Patrocles Crotoniata statuarius, Catylli f., VI, 3, 5; VI, 19, 6; X, 9,
10.

Patroclus Helenæ procus, III, 24, 10. Achillis arma induit, IV, 28, 7.
redivivus, III, 19, 13. sculptus, X, 13, 5. pictus, X, 26, 6; X, 30, 3.

Patroclus a Ptolemæo Atheniensibus auxilio missus, I, 1, 1; III, 6, 4.

Πατρόχλου νῆσος, I, 1, 1; I, 35, 1.

Patron Lilæam a Macedonibus liberat, X, 33, 3.

πατρονόμοι, II, 9, 1.

pavo Junoni sacer, II, 17, 6.

Pavoris effigies, II, 3, 7.

Paus vicus Arcad., VIII, 23, 9.

Pausanias Apolloniata statuarius, X, 9, 6.

Pausanias Cleombroti f. Plistarchi tutor, III, 4, 9. dux Laced. ad
Platæam, I, 13, 4; III, 14, 1; III, 17, 7; VIII, 52, 2.

Pausanias Macedo Harpalum interficit, II, 33, 4.

Pausanias Plistoanactis f. rex Spartæ, I, 13, 4; III, 5, 1 — 7.

Pausias pictor, II, 27, 3.

Pax Plutum ferens, I, 8, 2; IX, 16, 2. Pacis templum Romæ, VI, 9, 3;
simulacrum, I, 18, 3.

Pedæum opp. Messen. postea Mothone, IV, 35, 1.

Pedicularis morbus v. φθειρίασις

Pedion locus Arcad., VIII, 25, 12.

Pegæ locus Arcad., VIII, 44, 4; VIII, 54, 3.

Pegæ opp. Megar., I, 41, 8; I, 44, 4.

Pegæa nympha, VI, 22, 7.

Pegasus Eleutherensis Bacchi cultum Athenis infert, I, 2, 5.

Pegasus a Minerva domitus et Bellerophonti traditus, II, 4, 1. ungula
terram effodit et aquam elicit, II, 31, 9; IX, 31, 3.

Pelagon Hippodamiæ procus, VI, 21, 11.

Pelagontis bubulci, IX, 12, 1.

Pelagus locus silvosus Arcadiæ, VIII, 11, 1. et 5. ambiguo oraculi
effato locum dat, VIII, 11, 10.

πέλανοι Atheniensibus τὰ πέμματα, VIII, 2, 3.

Pelarge Potnei filia, Isthmiadis uxor, IX, 25, 7.

Pelasgi ex Iolco, IV, 36, 1. sub arce Athen. II, 8, 3. Minyas e Lemno
ejiciunt, VII, 2, 2.

Pelasgia, VIII, 1, 6.

Pelasgus Arcas, II, 14, 4. primus Arcadiæ homo et rex, VIII, 1, 4.

Pelasgus Triopæ f., II, 22, 1. Cererem hospitio excipit, I, 14, 2.

πέλειαι fatidicæ, VII, 21, 2; X, 12, 10.

Peleus Æaci f. Phocum fratrem occidit, II, 29, 9; X, 30, 4. aprum
Calydonium venatur, VIII, 45, 6. Thetin prensat, V, 18, 5. Achillem
Chironi tradit, III, 18, 12. ejus votum pro Achille, I, 37, 3. posteri
reges Epiri, II, 29, 4.

Pelias Æginetæ f., VII, 18, 5.

Pelias Iolci rex Neleum pellit, IV, 2, 5. Olympia edit, V, 8, 2. pictus,
X, 30, 8. recoctus, VIII, 11, 1. ejus ludi funebres, V, 17, 9.

Pelion mons, X, 19, 2.

Pelis pictus, X, 27, 1.

Pella urbs, I, 16, 1.

Pellana urbs, III, 21, 2. eo fugit Tyndareus, III, 1, 4.

Pellanis fons, III, 21, 2.

Pellen Phorbantis f., VII, 26, 12.

Pellene urbs Achaiæ, VII, 26, 12 — 27, 8. a Lacedæmoniis occupata, VII,
7, 3. tyrannis obnoxia, VII, 7, 1. Pellenes et Sicyonis confinia, VII,
27, 12. Pellenensium navale, II, 12, 2; VII, 26, 14. donarium Olymp.,
VI, 13, 11.

pelles pro vestimentis, VIII, 1, 5; X, 38, 3. pro thoracibus, IV, 11, 3.

Pelopidas ab Epaminonda servatur, IX, 13, 1; liberatur, IX, 15, 1.

Πελοπίδην imperii socium adsciscere jubetur Oxylus, V, 4, 3.

Πελόπιον τέμενος, V, 13, 1.

Peloponnesi boni equites, IV, 8, 12. Athenas invadunt Codro regnante,
VII, 25, 2. Athenienses contra Macedones sequuntur, I, 25, 4. Dorica
dialecto utuntur, IV, 27, 11.

Peloponnesium bellum, III, 7, 11; IV, 6, 1; VIII, 41, 9; VIII, 52, 3.

Peloponnesus, VIII, 1, 1 — 3. mari cincta, III, 21, 6. prope insula, II,
1, 6. Heraclidarum reditu turbata, II, 13, 1. ejus partes quinque, V, 1,
1. gentes sex ib. 1—3. templum præstantissimum, VIII, 41, 8, specula,
VIII, 38, 7.

Pelops Agamemnonis e Cassandra f., II, 16, 6.

Pelops Lydus Epidauri pater, II, 26, 7; ab Ilo fugatus, II, 22, 3, cum
Œnomao certat, V, 10, 6; V, 17; VI, 20, 18; VI, 21, 6— 7. Myrtilo
perjurus, II, 18, 2; VIII, 14, 11. a Mercurio sceptrum accipit, IX, 40,
11. Pisam obtinet, V, 1, 6. ludos Olympicos edit, V, 8, 2. Mercurio
sacra facit, V, 1, 7, Minervæ Cydoniæ, VI, 21, 6; Veneri, V, 13, 7.
Hippodamiæ procis parentat, VI, 21, 9 et 11. summo inter heroas loco
est, V, 13, 1. ab Hercule colitur, ib. 2. ejus currus, II, 14, 4; ensis,
VI, 19, 6; equi, V, 17, 7; fanum, V, 27, 1; liberi per Peloponnesum
dispersi, V, 8, 2; ossa, V, 13, 4 et 5; VI, 24, 1.

Πέλοπος νησίδες, II, 34, 3.

Pelorus Spartus, IX, 5, 3.

Pelusium, I, 6, 6.

Pencalas fl. Phrygiæ, VIII, 4, 3; X, 32, 3.

Penelcos Thebanus, VII, 2, 3. Thebanorum ad Trojam dux, IX, 5, 15.
Opheltæ pater, ib. 16.

Penelope Icarii filia cursu petita, III, 12, 1; III, 13, 6. maritum quam
patrem sequi mavult, III, 20, 10. ejus filius Ptoliporthes, VIII, 12, 6.

Peneus Thessaliæ fl., VI, 5, 5. Andrei pater, IX, 34, 6.

Peneus Pyli fl., VI, 22, 5.

πένταθλον qua Olympiade institutum, V, 8, 7. ejus exercitatio salutaris,
III, 6, 10.

Pentathlus Cnidius Liparam deducit coloniam, X, 11, 3.

Pentelicus mons Atticæ, I, 32, 1. ejus λιθοτομίαι, I, 19, 6;
Πεντελήσιος, VII, 23, 6; VII, 25, 9; VII, 26, 4 et 7; VIII, 30, 10;
VIII, 47, 1.

Penthesilea, V, 11, 6; X, 31, 8.

Pentheus Echionis f. Baccho pœnas dat, I, 20, 3; II, 2, 7; IX, 2, 45;
IX, 5, 4.

Penthilus Orestis nothus, II, 18, 6; III, 2, 1; V, 4, 3.

Penthilus Periclymeni f., II, 18, 8.

Pephnus ins. et opp., III, 26, 2.

peplus Junonis, V, 16, 2; VI, 24, 10. purpureus, II, 17, 6. peplus
Eriphyles, II, 1, 8.

Πεπρωμένη, VIII, 21, 3.

Peræthus Lycaonis f., VIII, 3, 4.

Peræthenses opp. VIII, 3, 4; VIII, 27, 3; VIII, 36, 7.

Perantas, II, 4, 4.

Peratus Neptuni f. ex Calchinia, II, 5, 8.

Perdiccas Ptolemæo insidiatur, II, 6, 3.

Pereus Elati f., VIII, 4, 4.

Pergamus Neoptolemi f., I, 11, 1; III, 20, 8.

Pergamus urbs supra Caicum, olim Teuthrania, I, 4, 4 et 6; I, 11, 2; II,
11, 7; II, 6, 9; III, 26, 10; V, 13, 3 et 8; VII, 16, 1 et 8; VIII, 4,
9; VIII, 42, 7; IX, 35, 6; X, 18, 6; X, 26, 10.

Periander Cypseli f. sapiens, I, 23, 1; X, 24, 1. Corinthi tyrannus, II,
28, 8.

Peribœa Alcathoi f. cum Theseo in Cretam missa, I, 42, 2. a Minoe amata,
I, 17, 3. Telamoni nupta, I, 42, 4.

Pericles Xanthippi f., I, 25, 1; VIII, 41, 9. ejus statua, I, 28, 2;
sepulcrum, I, 29, 3.

Periclus e Codri genere, VII, 3, 10.

Periclymenus, Parthenopæi interfector, IX, 18, 6.

Periclymenus Penthili pater, II, 18, 8.

Periclytus Euthymachi f. Tenedius; ejus donarium Delphicum, X, 14, 1.

Periclytus Polycleti disc., V, 17, 4.

Perieres Æoli f., II, 21, 7; VI, 22, 2. Messeniorum rex, IV, 2, 2. ejus
uxor et filii, III, 1, 4; IV, 2, 4. regia, IV, 3, 7.

Perieres Chalcidensis prædonum dux, IV, 23, 7.

Perilaus, Argivus Alcenoris f. Othryadem necat, II, 20, 7.

Perilaus Ancæi et Samiæ f., VII, 4, 1.

Perilaus Argivorum tyrannus, II, 23, 7.

Perilaus Icarii f. Orestem accusat, VIII, 34, 4.

Perimede Œnei f. Phœnicis uxor, VII, 4, 1.

Perimedes Ulyssis socius, X, 29, 1.

Perinthus a Philippo oppugnata, I, 29, 10.

περίοιχοι Spartanorum, III, 2, 3 et 5 et 6; III, 8, 3 et 5; IX, 13, 2.
Eleorum, VI, 22, 4.

Periphetes Nyctimi f., Parthaonis pater, VIII, 24, 1.

Periphetes Vulcani f. a Theseo interfectus, II, 1, 4.

perjurium punitur, II, 1, 4; II, 18, 2; IV, 22, 7; V, 25, 11.

περίζωμα, I, 44, 1.

Permesus fl. Bœot, IX, 29, 2.

permutationibus contrahebant veteres, III, 12, 3.

Pero Nelei f., Delphis picta, X, 31, 9.

Persæ marmor tropæo faciendo Marathonem advehunt, I, 33, 2. cæsi ab
Atheniensibus sepeliuntur, I, 32, 5; IX, 32, 9. arcem Athen. qua
escenderint, I, 18, 2. ab Agesilao magna clade afficiuntur, III, 9, 6.
eorum γέρῥα, VIII, 50, 1; X, 19, 4. lex, IX, 32, 10. victimæ, III, 20,
4. Περσιχὴ στοά, III, 11, 3. Persæ Timothei νόμος, VIII, 50, 3.

Persæus Antigoni dux Zenonis discipulus opprimitur, II, 8, 4; VII, 8, 2.

persea arbor, V, 14, 3.

Persea fons Mycenarum, II, 16, 6.

Perseus discum invenit, II, 16, 2. a nymphis accipit galeam et talaria,
III, 17, 3. Medusam cædit, I, 22, 7; II, 21, 5; II, 27, 3; V, 18, 5.
cetus interimit, IV, 35, 9. Bacchum vincit, II, 20, 4; II, 22, 1.
Mycenas condit, II, 15, 4; II, 16, 3. Jovi Apesantio primus sacra facit,
II, 15, 3. ejus filia Gorgophone, IV, 2, 4; statua, X, 10, 5; σωτῆρες,
II, 18, 1.

Perseus Philippi f. fratrem veneno necat, II, 9, 5. fœdifragus a Romanis
expugnatur, VII, 10, 6. captivus Romam ducitur, I, 36, 6.

Pessinus urbs a Galatis occupata, I, 4, 1: VII, 17, 10.

pestilentia a Mercurio sedatur, IX, 22, 1, ab Apolline, I, 3, 4.
Athenienses et Phigalienses simul vexat, VIII, 41, 8.

Peteus Ornei f. Menesthei pater, II, 25, 6; X, 35, 8.

Petra Elidis olim δῆμος, VI, 24, 5.

Petrachos rupes Bœot., IX, 41, 6.

Πέτρωμα Pheneatarum, VIII, 15, 1.

Petrosaca locus Arcad., VIII, 12, 4.

Peucellas fl. Phrygiæ, cf. Pencalas.

Peucetii barbari, X, 13, 10.

Phæaces Cyclopibus et Gigantibus similes, VIII, 29, 2. Phæacum chorus,
III, 18, 11.

Phædimus Æolensis Olympionica, V, 8, 11.

Phædra Thesei uxor, Hippolyti amore capta, I, 22, 1; II, 32, 3; IX, 16,
4. laqueo suspensa, X, 29, 3. ejus sepulcrum, II, 32, 4.

Phædria seu Phædrion locus Arcad., VIII, 35, 1.

φαιδρυνταὶ Phidiæ posteri, V, 14, 5.

Phaenna et Clyta Gratiæ, III, 18, 6; IX, 35, 1.

Phaennis fatidica, X, 12, 10; X, 15, 2.

Phæstus Herculis f. Sicyone in Cretam migrat, II, 6, 7. Herculi sacra
instituit, II, 10, 1.

Phaethon Cephali et Auroræ f., I, 3, 1, Phaethontis casum lamentantur
Solis filiæ, I, 3, 6.

Phalæcus Phaylli f. in Cretam transmittit, X, 2, 7.

Phalæsiæ opp. Arcad., VIII, 35, 3.

Phalanthus Agelai f. Arcas, VIII, 35, 9.

Phalanthus mons Arcad., VIII, 35, 9.

Phalanthus opp. Arcadiæ, VIII, 35, 9.

Phalanthus Spartanus coloniam Tarentum deducit, X, 10, 6. naufragus a
delphino in Italiam transvehitur, X, 13, 10. ejus uxor Æthra, X, 10, 8.

Phalanx Lacedæmoniorum, VIII, 10, 6.

Phalareus cursu certat, V, 17, 10.

Phalarus fl. Bœotiæ, IX, 34, 5.

Phalces Temni f., II, 13, 1. Sicyonem occupat, II, 6, 7, Junoni templum
statuit, II, 11, 2, sororem interficit, II, 28, 5.

Phalerum navale Athen., I, 1, 2 et 4; I, 28, 9; VIII, 10, 4; X, 35, 2.

Phalerus Argonauta, I, 1, 4.

Phalysius visu recepto Æsculapio templum condit, X, 38, 13.

Phamenoph heros Ægyptius, I, 42, 3.

Phana Ætoliæ opp. ab Achæis capitur, X, 18, 1.

Phanas Messenius Olympionica, IV, 17, 9.

Phanes Thebanus, I, 7, 6.

Phanostratus Demetrii pater, I, 25, 6.

Pharæ Achaiæ opp., VII, 22, 1—5.

Pharæ Laconiæ opp. olim Pharis, IV, 16, 8. Messeniæ opp. Spartanis ab
Augusto attribuitur, IV, 3, 2 et 10; IV, 30, 2. Pharæatæ, IV, 30, 4.
Pharitæ, III, 2, 6.

Pharandates Persa Teaspidis f., III, 4, 9.

Pharax Laced.; ejus statua, VI, 3, 15.

Pharis seu Phares Mercurii et Philodamiæ f., IV, 30, 2; VII, 22, 5.

Pharis urbs Lac., III, 20, 3.

φαρμαχίδες, IX, 11, 3.

Pharsalus opp. Thessaliæ, X, 13, 5.

Pharus ins., V, 7, 4.

Phaselide templum Minervæ et Achillis hasta, III, 3, 8.

Phasis fl. belluas alit, IV, 34, 2.

Phayllus vid. sub Phaylus.

Phaylus Crotoniata, X, 9, 2.

Phaylus Phocensium dux, X, 2, 6.

Phea, vid. sub Phia.

Phegeus rex Phegiæ, VIII, 24, 2 et 10. ejus liberi, VI, 17, 6; VIII, 24,
8; IX, 41, 2.

Phegia opp. Arcad. olim Erymanthus, VIII, 24, 2 et 8.

φηγός δρυὸς species, VIII, 1, 6; VIII, 12, 1.

Phellia fl. Laconiæ, III, 20, 3.

Phelloe opp. Achaiæ, VII, 26, 10.

φελλός quercus apud Iones, VIII, 12, 1.

Phemonoe prima Delphica vates, X, 5, 7; X, 12, 10. ejus oraculum, X, 6,
7.

Pheneos Arcas αὐτόχθων, VIII, 14, 4.

Pheneos Arcadiæ opp., V, 27, 8; VI, 1, 3. ejus situs, conditor,
memoranda, VIII, 14, 4—8. veteris Phenei situs, VIII, 14, 1. Pheneatarum
fines, VIII, 13, 6; VIII, 15, 8; VIII, 16, 1; VIII, 17, 5. campi, VIII,
14, 1. donarium, V, 27, 8.

Pheno Lamedontis uxor, II, 6, 5.

Pheræ Messen. opp. Ortilochi domus, IV, 1, 4.

Pheræ Thessaliæ opp., I, 13, 2; II, 23, 5. Pheræorum donarium, X, 15, 4.

Pherecydes Syrius quo morbo perierit, I, 20, 7.

Pherenice eadem quæ Callipatira, V, 6, 7.

Pherenicus Eleus Olympionica, VI, 16, 1.

Φερέπολις Τύχη, IV, 30, 6.

Pheres Medeæ f., II, 3, 6 et 9.

Pherias Ægineta Olympionica, VI, 14, 1.

Phia, Elidis urbs, V, 18, 6.

Phialia urbs Arcad. olim Phigalia, VIII, 3, 2; VIII, 5, 7; VIII, 39, 2.

Phialo Alcimedontis f. cum Hercule concumbit, VIII, 12, 3.

Phialus Bucolionis f., VIII, 3, 2; VIII, 5, 7; VIII, 39, 2.

Phidias Athen. statuarius, Charmidæ f., I, 3, 5; I, 4, 7; I, 24, 8; I,
28, 2; I, 33, 3 et 8; I, 40, 4; V, 10, 2; V, 11, 3; VI, 4, 5; VI, 25, 1;
VI, 26, 3; VII, 27, 2; IX, 4, 1; IX, 10, 2; X, 10, 2. ejus officina, V,
15, 1. posteri φαιδρυνταὶ, V, 14, 5.

Phidippides Athen. Pani obviam fit, I, 28, 4; VIII, 54, 6.

Φειδίτια, VII, 1, 8.

Phidolas Corinthius Olympionica, VI, 13, 9. Olympionicarum pater, ib.
10.

Phidon Argivorum tyrannus, VI, 22, 2.

Phigalia nympha, VIII, 39, 2.

Phigalia opp. Arcadiæ, IV, 24, 1. postea Phialia, VIII, 3, 2; VIII, 39,
2. ejus situs, ib. 1. ψυχαγωγοί, III, 17, 9.

Phigalus Lycaonis f., VIII, 3, 1. αὺτόχθων, VIII, 39, 2.

Philabrus Cyneæ f. Eretriam prodit, VII, 10, 2.

Philæus Eurysacis f., I, 35, 2. Pater Rhœci, VIII, 14, 8. _aliis_
Phileas.

Philammon hymnis certat, X, 7, 2. τελετῆς apud Lernæos auctor, II, 37,
2. ejus filius Thamyris, IV, 33, 3.

Philammon Delphis opem fert, IX, 36, 2.

Philandrides Xenarchæ pater, VI, 2, 1.

Philanor Ergotelis pater, VI, 4, 11.

Philanorion locus, II, 36, 3.

Philanthus Prolai f. Eleus, V, 2, 4.

Phileas vid. Philæus.

Philesius Eretriensis statuarius, V, 27, 9.

Philetærus eunuchus Pergami rex, I, 8, 1. Lysimachi pecuniæ custos, I,
10, 4.

Philetas Sybarita Olympionica, V, 8, 10.

Philinus Cous Olympionica, VI, 17, 2.

Philippeum, V, 17, 4; V, 20, 9.

Φιλίππειος στοά, VIII, 30, 6.

Φιλίππιος πηγή, VIII, 7, 4.

Philippi opp. Macedoniæ recentissimum, VI, 4, 10.

Philippi duo, alter Macedonici imperii fundator, alter eversor, VII, 8,
9.

Philippus Amyntæ f, perfidus et perjurus, VII, 7, 5; VIII, 7, 5.
mulierosus, I, 6, 8. tam vi quam per proditores totam prope Græciam
subigit, I, 25, 3; III, 7, 11; IV, 28, 4; VII, 10, 3. Phocicum bellum
conficit, X, 2, 5; X, 3, 1, Medeonem evertit, X, 36, 6. Platæam
restituit, IX, 1, 8; Orchomenum, IX, 37, 8. litem Lacedæmoniorum et
Argivorum dirimit, II, 20, 1; VII, 11, 2. Laconiam invadit, III, 24, 6;
V, 4, 9. castra ad Mantineam metatur, VIII, 7, 4; potentiam ejus quid
auxerit, VIII, 27, 10. quot annis vixerit, VIII, 7, 6. ejus filia
Thessalonice, IX, 7, 3. statua, I, 9, 4; V, 20, 10; VI, 11, 1. in
liberos ejus sævit Olympias, VIII, 7, 7.

Philippus Azan Olympionica, VI, 8, 5.

Philippus Cassandri f., IX, 7, 3.

Philippus Cassandri frater, I, 11, 4.

Philippus Demetrii f. Antigono tutore usus, VI, 16, 3; VIII, 8, 11.
Philippum Amyntæ f. æmulatur, VII, 7, 5. veneficus, II, 9, 4; VIII, 50,
4. Lilæam expugnat, X, 33, 3. Elatenses terret, X, 34, 3. a Romanis
superatur, I, 36, 5. VII, 8, 7. moritur, II, 9, 5.

Philistus Archomenidis f. de Demosthene, I, 29, 12; de Hyblæis, V, 23,
6. Dionysii flagitia dissimulavit, I, 13, 9.

Philles v. Philys.

Philocles Athen. ad Ægospotamos dux, IX, 32, 9.

Philoctetes in Lemno a Græcis relictus, VIII, 8, 5. ubi morsus ab hydro,
VIII, 33, 4. a Græcis arcessitus, V, 13, 4, Admetum interficit, X, 27,
1.

Philogenis Athen. Euctemonis f., VII, 2, 4; VII, 3, 10.

Philomela a Tereo vitiata, I, 5, 4; I, 41, 8. Ægei soror, I, 14, 7. ejus
metamorphosis, ib. 9; X, 4, 9.

Philomelus Ætolorum dux, X, 22, 13.

Philomelus Theotimi f. Phocenses ad bellum sacrum concitat, X, 2, 2. se
præcipitat, ib. 4. sacrilegus, X, 8, 7; X, 33, 2.

Philon f. Corcyræus Olympionica, VI, 9, 9; VI, 14, 13.

Philonides Zoti f. ἡμεροδρόμος Alexandri M., VI, 16, 5.

Philonome vid. sub Phylonome.

Philopœmen Attalicorum auxiliorum dux, VII, 16, 1 et 8.

Philopœmen Craugidis f., VIII, 49 — 51. cum civibus in Messeniam
profugit, IV, 29, 8; VIII, 27, 15. Messeniis auxilium fert, IV, 29, 10.
ab iisdem captus veneno interficitur, ib. 12; VII, 9, 6; VIII, 51, 5. in
eum epigramma, VIII, 52, 6.

Philostratus Rhodius, V, 21, 9.

Philotas Penelei nepos Thebanus, VII, 2, 3 et 10.

Philotimus Ægineta statuarius, VI, 14, 12.

Philoxenus Macedo, II, 33, 4.

Philoxenus poeta Dionysio familiaris, I, 2, 3.

Philys Eleus Olympionica, VI, 9, 4; VI, 14, 11.

Phineus rex Thraciæ, V, 17, 11.

Phintas ex Androclis posteris Messen., IV, 16, 2; IV, 17, 9.

Phintas Sybotæ f., IV, 4, 1.

Phlegya opp. Bœot., IX, 36, 2.

Phlegyæ Minyadis incolæ Thebanis auxilium ferunt, IX, 9, 2. Phocenses
opprimunt, VIII, 4, 4; X, 4, 1. Delphos adoriuntur, IX, 36, 2; X, 7, 1.

Phlegyantis quæ antea Andreis, IX, 36, 1.

Phlegyas Martis et Chryses f., X, 36, 1. cum filia gravida in
Peloponnesum venit, II, 26, 3.

Φλεγυηῖς Coronis, II, 26, 7.

Phlias Bacchi f. Argonauta, II, 12, 6.; ejus mater, uxor, proles, II, 6,
6.

Phliasia Sicyoniæ finitima, II, 12, 3.

Phliasii, II, 12, 3 — 13, 2. Clazomenas condunt, VII, 3, 9. eorum de
Asopo fabulæ, II, 5, 2 — 3. donaria, V, 22, 6; X, 13, 6.

Phlius Dameonis pater, VI, 20, 16.

Phlius opp., II, 13, 3 — 8.

Φλυεῖς demus Atticus, I, 31, 4.

Phlygonion urbs Phocid., X, 3, 2.

Phlyus Telluris f., IV, 1, 5.

Phobus loci nomen, II, 7, 7.

Phobus Martis f., IX, 36, 3. leonino capite, V, 19, 4.

Phocæa Ionica, X, 8, 6. ibi Minervæ templum antiquum, II, 31, 6; VII, 5,
4. Phocæenses unde in Asiam migrarint, VII, 3, 10. Gennaidas colunt, I,
1, 5.

Phocenses Amphictyones, X, 8, 2 — 3. pellibus amicti, VIII, 1, 5.
sacrilegi, IV, 5, 4; X, 7, 1; X, 15, 1. Spartanorum socii, III, 5, 3;
III, 9, 9; III, 10, 3. Phocensium fines, X, 13, 4; res bello gestæ, X,
1, 3 — 3, 4; adversus Gallos alacritas, X, 3, 4; X, 8, 3; X, 23, 5 et 9;
numerus, X, 20, 3; donaria, X, 13, 4 et 6 et 7. χοινόν, VI, 6, 2.
σύλλογος χοινός, X, 33, 1. σύνθημα, X, 1, 10.

Phocicum synedrii Phocici locus, X, 5, 1.

Phocicum bellum, IV, 28, 1; IX, 6, 4; X, 3, 1.

Phocis ab Ornytionis f. denominata, II, 29, 3; ab Æaci, X, 1, 1.
Phocidis optima pars, X, 33, 7, urbes maximæ, X, 34, 1. urbes bello
Phocico eversæ, X, 3, 1. fines, X, 1, 1; X, 37, 2; X, 38, 1. colonia,
VII, 3, 10.

Phocus Æaci f. Iasei amicus, X, 30, 4; in Phocidem migrat, X, 1, 1;
Drymæam condit, X, 33, 12; occiditur, II, 29, 2 et 9.

Phocus Ornytionis vel Neptuni f., II, 4, 3. in Phocidem venit, II, 29,
3. Antiopen ducit, IX, 17, 6; Phocidi nomen dat, X, 1, 1. ejus heroum,
X, 4, 10, monumentum, X, 32, 10.

Phœbæa palus postea Saronis, II, 30, 7.

Phœbæum, III, 14, 9; III, 20, 2.

Phœbe et Hilaira Leucippi filiæ Dioscurorum uxores, II, 22, 5. Apollinis
filiæ, III, 16, 1. earum simulacra, IV, 31, 9 et 12.

Phœbia Sicyoniorum opp., IX, 15, 4.

Phœnice montana serpentes alit, IX, 28, 2.

Phœnices rerum divinarum peritiores quam Græci, VII, 23, 7. coloniam in
Siciliam mittunt, V, 25, 6. Phœnicii maris conchylia, III, 21, 6.
purpura, V, 12, 4.

Φοινιχιοῦν dicasterium Athen., I, 28, 8.

Φοινιχοῦς portus, IV, 34, 12.

Phœnix Achaiæ fl, VII, 3, 5.

Phœnix Colophonius ἰαμβοποιός, I, 9, 7.

Phœnix, equus Cleosthenis, VI, 10, 7.

Phœnix Europæ pater, VII, 4, 1.

Phœnix Pyrrho Neoptolemi nomen dat, X, 26, 4.

Phœzon locus et monumentum, VIII, 11, 4.

Pholoe mons Arcad., VI, 21, 5; VIII, 24, 4; VIII, 27, 17.

Pholus ubi Centaurorum pugna, III, 18, 10.

Phorbas, Argi f., Triopæ pater, I, 2, 1.

Phorbas Athen. archon per totam vitam, VI, 16, 13.

Phorbas Lapithæ f. Actoris pater, V, 1, 11.

Phorbas Triopæ f. Pellenis pater, VII, 26, 12.

Phorcus Medusæ pater, II, 21, 5.

Phorcys Phryx γυαλοφώραξ, X, 26, 6.

Phormio Asopichi f. Pæaniensis, I, 23, 10; I, 29, 3; X, 11, 6.

Phormio Erythræus piscator, VII, 5, 7.

Phormio Halicarnass. Olympionica mulctatur, V, 21, 3.

Phormio Spartanus inhospitalitatis pœnas dat Dioscuris, III, 16, 2 — 3.

Phormis Mænalius, V, 27, 1—2 et 7.

φορμός pro veste, X, 29, 8.

Phoroneus Caris pater, I, 39, 5 et 6. Inachi fluvii f. arbiter inter
Neptunum et Junonem, II, 15, 5. ignis inventor, II, 19, 5. ejus uxor
Cerdo, II, 21, 1. sepulcrum et parentatio, II, 20, 3.

Phoronicum ἄστυ, II, 15, 5.

Phoronidæ Amphiaraus et Adrastus, VII, 17, 7.

Phradmon Argivus statuarius, VI, 8, 1.

Phraortes rex Mediæ, IV, 24, 2.

Phrasiclides archon Athen., VI, 5, 3; VIII, 27, 8.

Phreattys dicasterium Athen., I, 28, 11.

Phrixa nympha, VIII, 47, 3.

Phrixa opp., VI, 21, 6.

Prixus Athamantis f., I, 44, 7; IX, 34, 6. cum Helle aufugit, IX, 34, 5.
e Colchis redit, IX, 34, 8. arietem immolat, I, 24, 2.

Phrixus fl., II, 36, 6; II, 38, 1.

Phrontis Menelai gubernator, X, 25, 2.

Phrudarchidas vid. sub Phrurarchidas.

Phrurarchidas Laco, IX, 13, 5. Vid. Parthenius.

Phruria Spart., III, 12, 8.

Phryges in Siciliam migrant, V, 25, 6. cum Ægyptiis de antiquitate
contendunt, I, 14, 2.

Phrygia ἁρμονία, IX, 12, 5.

Phrygium marmor, I, 18, 8 et 9.

Phryne Praxiteli amata, I, 20, 1; IX, 27, 3; X, 15, 1.

Phrynichi fabula Πλευρώνιαι, X, 31, 4.

Phrynon Leontinus, V, 22, 7.

φθειριάσει Pherecydes et Sylla pereunt, I, 20, 7; IX, 33, 6.

Phthia, VI, 11. 5.

Phthiotæ Amphictyones, X, 8, 2.

Phylace locus Arcad., VIII, 54, 1.

Φυλαχεῖς demus Tegeat., VIII, 45, 1.

Phylacides Apollinis et Acacallidis nymphæ f., X, 16, 5.

Phylactris collis Arcad., VIII, 48, 4.

Phylacus heros Delphis opem fert, X, 23, 2. ejus heroum, X, 8, 7.

Phylander Apollinis et Acacallidis f., X, 16, 5.

Phylas Antiochi avus, I, 5, 2; X, 10, 1.

Phylas Antiochi f., II, 4, 3; IX, 40, 5.

Phylas Dryopum rex, IV, 34, 9.

Phylei Athen. statua Delphis, X, 10, 1.

Phyleus Augeæ f. a patre ejectus, V, 1, 10. Elidem ab Hercule dono
accipit, V, 3, 1. Dulichium abit ib. 3.

Phyleus Messeniorum dux, IV, 13, 5.

φυλία oleæ species, II, 32, 10.

Phylodamia Danai f., IV, 30, 2; VII, 22, 5.

Phylonome Craugasi f., X, 14, 2.

Physcoæ chorus, V, 16, 6.

Phytalus Cererem domo excipit, I, 37, 2.

piacula in fluvium abjecta, V, 5, 10.

pica vagitum infantis imitatur, VIII, 12, 3.

Pielus Pyrrhi et Andromachæ f., I, 11, 1.

Piera fons Elidis, V, 15, 8.

Piera Oxyli uxor, V, 4, 4.

Pieria mons Maced. a Piero denominatur, IX, 29, 3; X, 13, 5.

Pierus fl. etiam Πεῖρος dictus, VII, 18, 1; VII, 22, 1.

Pierus Macedo Musis numerum et nomina constituit, IX, 29, 3.

pietas veterum in deos, X, 28, 1; in parentes, X, 28, 4.

Pileus Dioscurorum, III, 24, 5; IV, 27, 2.

Pindarus ad poesin quo præsagio accensus, IX, 23, 2. a Corinna victus,
IX, 22, 3. honor ejus e Delphici Apollinis responso, IX, 23, 3. sella in
templo Delphico, X, 24, 5. somnium ante obitum, IX, 23, 2. statua, I, 8,
4. donaria, IX, 16, 1; IX, 17, 2. domus rudera, IX, 25, 3. canticum in
Aphæam, II, 30, 3. hymnus in Ammonem, IX, 16, 1; in Proserpinam post
mortem dictatus, IX, 23, 4. proœmium in Sacadam, IX, 30, 2. loci de
ἄλτει, V, 10, 2, de Aloei filiis, IX, 22, 6, de Alpheo et Diana una
colendis, V, 14, 6, de Antiopa Amazone, I, 2, 1, de χηληδόσι, X, 5, 12,
de Delphico umbilico, X, 16, 3, de Ephesii templi conditoribus, VII, 2,
7, de Fortuna, IV, 30, 6 et VII, 26, 8, de Glauco marino, IX, 22, 7, de
Iamo, VI, 2, 5, de Jovis et Thebes amoribus, V, 22, 6, de Lynceo, IV, 2,
7, de Sileno, III, 25, 2, de Theseo Dioscurorum affini, I, 41, 5.

Pindasus mons ad Epidaurum, II, 26, 8.

Pinea serta Isthmionicis data, VIII, 48, 2.

Pion (vel Prion) mons Ephes., VII, 5, 10.

Pioniæ opp. Mysiæ, IX, 18, 4.

Pionis ex Hereulis posteris, IX, 18, 4.

Piræ opp., VII, 18, 1.

Piræeus olim demus Attic., I, 1, 2—3.

Piras e Styge Echidnam gignit, VIII, 18, 2.

Pirasus Argi f., II, 16, 1; II, 17, 5.

Pirene Acheloi vel Œbali f., II, 2, 3. in fontem mutata, II, 3, 2; II,
5, 1.

Pirithous Jovis f., V, 10, 8. Thesei amicus, X, 29, 10. Thesprotiam
invadit, I, 17, 4; II, 22, 6. aprum Calydonium venatur, VIII, 45, 7,
ejus nuptiæ, V, 10, 8; effigies, X, 29, 9; heroum, I, 30, 4.

Pirus fl., VII, 18, 1. i. q. Pierus, VII, 22, 1.

Pisa Jovi curæ, V, 3, 1. capitur ab Eleis, V, 10, 2. Pisæ fines, VI, 21,
3; conditor, VI, 22, 2; tyrannus, VI, 21, 1.

Pisæa regio, V, 1, 6; VI, 21, 4.

Pisæi cum Eleis de Olympicis ludis contendunt, VI, 22, 2.

Pisander Camirensis poeta, II, 37, 4; VIII, 22, 4.

Pisander Homericus, III, 3, 8.

Pisander Spartanæ classis profectus, III, 9, 6.

Pisces marini aquas fluviales subeunt, IV, 34, 1. Mercurio sacri, VII,
22, 4. vocales, VIII, 21, 2.

Pisias statuarius, I, 3, 5.

Pisidorus vid. sub Pisirrhodus.

Pisirrhodus Diagoræ nepos Olympionica, VI, 7, 2 et 3 et 4; V, 6, 8.

Pisis Troas Delphis picta, X, 26, 1.

Pisistratus ἄρχων, II, 24, 7.

Pisistratus Nestoris f., IV, 1, 4.

Pisistratus tyrannus Athen., I, 3, 3; I, 23, 1; IX, 6, 2. Homeri carmina
colligit, VII, 26, 13. adversus Pisistratidas expeditio Cleomenis, III,
4, 2.

Pisistratus Pisistrati f. e Messenia ejectus, II, 18, 8.

Pison Calaur. statuarius Amphionis discip., VI, 3, 5; X, 9, 8.

Pistocrates Pyrrhonis pater, VI, 24, 5.

Piston vid. sub Pison.

Pisus Perieris f., V, 17, 9; VI, 22, 2.

Pitane pagus Lacon., III, 16, 9. Pitanatæ, III, 14, 2.

Pittacus Mitylen. sapiens, I, 23, 1; X, 24, 1.

Pittheus Pelopis f. rex Trœzen., I, 2, 22; I, 27, 7; II, 30, 8. ejus
monumentum et tribunal, II, 31, 1; libellus de arte dicendi, II, 31, 3.

Pityreus Ionis nepus, II, 26, 1; Proclis pater, VII, 4, 2.

Pityusa ins., II, 34, 8.

Pius cur dictus sit Antoninus, VIII, 43, 5.

pix scuta a temporis injuria defendit, I, 15, 4.

planetarum simulacra, III, 20, 9.

plantæ fluviis quibusdam peculiares, V, 14, 3.

Plastena mater ejusque templum, V, 13, 7.

Platæa Asopi f., IX, 1, 1; IX, 3, 1. ejus heroum, IX, 2, 7.

Platæa Bœotiæ urbs bis eversa et restituta, III, 7, 10; IX, 1, 1—43;
Platæidis fines, I, 38, 8; II, 6, 1; IX, 4, 4. Platæense prœlium, V, 23,
1—2; VI, 3, 8; IX, 2, 5—6; X, 15, 1. rerum Platæensium scriptores, V,
23, 3.

Platæenses Atheniensium in pugna Marathonia socii, I, 15, 3; I, 29, 12;
I, 32, 3. eorum origo reges varia fortuna, IX, 1, 1—8, exsilium et
restitutio, IV, 27, 9—10, donarium, X, 15, 1.

Πλατανιστᾶς Spartæ, III, 11, 2; III, 14, 7.

Plataniston Arcadiæ fl., III, 34, 4; VIII, 39, 1.

Πλατανιστοῦς promont., III, 23, 1.

Platanius fl. Bœot., IX, 24, 5.

platanus Aulidensis, IX, 19, 7; Menelais, VIII, 23, 4. platani in quarum
cavernis epulari possis, IV, 34, 4; VII, 22, 1.

Plato Aristonis f., I, 30, 3; IV, 32, 4; VII, 17, 3; X, 24, 1.

πλατύφυλλος δρῦς, VIII, 12, 1.

Plaustrum astrum, VIII, 3, 7.

Plemnæus Perati f., II, 5, 8. Cereri Orthopolis filii nutrici templum
exstruit, II, 11, 2.

plenilunium a Spartanis ad pugnam exituris observatur, I, 28, 4.

Plethra ennea, Panopensium regio, X, 4, 5.

Πλέθριον gymnasii Elei, VI, 23, 2.

Pleuroniæ Phrynichi fabula, X, 31, 4.

Pleuronii Ætoli ab Achaico concilio sejunguntur, VII, 11, 3.

Pleuronis heroum et posteri, III, 13, 8.

πλίνθος ὠμὴ, VIII, 8, 8.

πλίνθῳ similis forma fori Tegeatici, VIII, 48, 1. Ἀφροδίτη ἐν πλίνθῳ,
ib.

Plistænus Eurydami f., Ætolorum dux contra Gallos, VI, 16, 1.

Plistarchus Cassandri frater, I, 15, 1.

Plistarchus Leonidæ f. rex Spartæ, III, 4, 9.

Plistoanax, Pausaniæ f., rex Spartæ, I, 13, 4; III, 3, 5.

Plistus fl. Cirrhæ seu Delphidis, X, 8, 8; X, 37, 7.

plumbeis tabulis inscripta Hesiodi ἔργα, IX, 31, 4. plumbei tubuli aquæ
fervore liquescunt, IV, 35, 12.

Plutarchus Eretriensis, I, 36, 4.

Pluto χρυσήνιος, IX, 23, 4. ubi rapta Proserpina ad inferos descenderit,
I, 38, 5; II, 36, 7. clave inferorum sedem claudit, V, 20, 3. Pylios
contra Herculem adjuvat, VI, 25, 2. ejus canis, III, 25, 5; IX, 34, 5.
χωρίον, II, 35, 10. simulacrum, I, 28, 6.

Pluto Tantali mater ex Jove, II, 22, 3.

Plutus puer gestatur a Fortuna, IX, 16, 2; a Pace, I, 8, 2. Minervæ
Ἐργάνη adstat, IX, 26, 8.

pluviæ expers insula, II, 34, 3. pluviam ciens fons, VIII, 38, 4.

Podalirius Æsculapii f., III, 26, 10. ejus effigies picta, IV, 31, 12.

Podares Mantinensis in pugna contra Epaminondam cadit, VIII, 9, 9.

Podares Podaris nepos, VIII, 9, 9; VIII, 10, 5.

Pœcile porticus Athen., I, 1, 5. Olympiæ, V, 21, 17. ποιχίλη λέσχη
Spart., III, 15, 8.

ποιχιλίαι pisces, VIII, 21, 2.

Pœcilum mons Atticæ, I, 37, 6.

Pœmander Chæresilai f., ejus uxor Tanagra, IX, 20, 1.

Pœna ab Apolline Argivis immissa, a Corœbo occisa, I, 43, 7.

Ποιναί veteribus αἱ τιμωρίαι, III, 15, 6.

Poesis a Spartanis neglecta, III, 8, 2.

Poetæ regibus familiares, I, 2, 3. antiqua nomina recentioribus
præferunt, VII, 17, 7. poetarum nobilium in Helicone statuæ, IX, 30, 2.

Polemarchus Lacedæm. Polydorum interficit, III, 3, 3.

Polemocrates Machaonis f., ejus frater, sepulcrum, honores, II, 38, 6.

Polichne, Messeniæ oppidum, IV, 33, 6.

Πόλις Mantin., VIII, 8, 4. cf. VIII, 12, 7 et I, 26, 6.

Polites Ceramensis Olympionica, VI, 13, 3.

Polites Menelai socius, X, 25, 3.

Pollis, Dialli pater, Smyrnæus, VI, 13, 6.

Pollux aprum Calydonium venatur, VIII, 45, 6. Idam interficit, IV, 3, 1.
cum fratre inter deos refertur, VIII, 2, 4. ejus tropæum, III, 14, 7;
templum, III, 20, 1.

Πόλος Fortunæ, IV, 30, 6; Minervæ, VII, 5, 9.

Polus Megalopolitanis τελετὴν constituit, VIII, 30, 7. Poli campus,
VIII, 35, 10.

Polus locus Bœotiæ, IX, 20, 3.

πολυάνδρια Argivorum, II, 22, 9; II, 24, 7; II, 25, 7; II, 38, 5.
Athen., I, 29, 4 et 6—8 et 11—13. Colophoniorum, VII, 3, 4.

Polyanthes Corinth., argentum a Persis accipit, III, 9, 8.

Polyarchius Ætolorum dux, X, 20, 4.

Polyarchus Panyasis pater, X, 8, 9.

Polybius Lycortæ f., VIII, 9, 1; VIII, 30, 8—9; VIII, 37, 2; VIII, 44,
5; VIII, 48, 8.

Polybœa Hyacinthi soror, III, 19, 4.

Polybotes gigas, I, 2, 4.

Polybus Mercurii et Chthonophyles f., II, 6, 6.

Polycaon Butæ f. ejusque uxor, IV, 2, 1.

Polycaon Lelegis f. Messenes maritus, III, 1, 1; IV, 1, 1—5; IV, 2, 1.

Polychares Messenius Olympionica, IV, 4, 5.

Polycles Athen. plastes, Stadiei disc., VI, 4, 5. ejus filii, VI, 12, 9;
X, 34, 8.

Polycles Cyrenæus Olympionica, X, 3, 1.

Polycles Polychalcus Laced. Olympionica, VI, 1, 7.

Polycleti Argivi statuarii duo, VI, 6, 2.

Polycletus Argivus statuarius, II, 17, 4; II, 20, 1; II, 22, 7; II, 24,
5; II, 27, 5; VI, 2, 7; VI, 4, 11; VI, 7, 10; VI, 9, 2; VI, 13, 6; VIII,
31, 4.

Polycletus Argivus statuarius, Naucydis f., VI, 6, 2.

Polycrates Athen. rhetor, VI, 17, 9.

Polycrates Sami tyrannus, I, 2, 3; VIII, 14, 8.

Polyctor Damonici f. luctator, V, 21, 16. ejus mulcta, VI, 23, 4.

Polydectes Eunomi f. rex Spartæ, III, 7, 2.

Polydectes Seriphius, I, 22, 7.

Polydeucea fons, III, 20, 1.

Polydora Protesilai uxor, Meleagri filia, IV, 2, 7.

Polydorus Alcamenis f. rex Spartæ, III, 3, 1; IV, 7, 7. a Polemarcho
occiditur, III, 3, 3; VIII, 52, 1. ejus honor, III, 11, 11; domus, III,
12, 3.

Polydorus Cadmi f., II, 6, 2. rex Thebarum, IX, 5, 3.

Polydorus Hippomedontis f. inter Epigonos, II, 20, 5.

Polygnotus Thasius pictor, Aglaophontis f., I, 18, 1; I, 22, 6; IX, 4,
2; X, 25—31.

Polyidus Cœrani f., I, 43, 5.

Polymestor Æginetæ f. Arcadiæ rex, VIII, 5, 9.

Polymnasti Colophonii de Thalete ἔπη, I, 14, 4.

Polymnis Epaminondæ pater, VIII, 52, 4; IX, 12, 6. cf. Cleommis.

Polymnus Baccho viam ad inferos monstrat, II, 37, 5.

Polynices Eleus Olympionica, V, 8, 9.

Polynices Milesius Butæ pater, VI, 17, 3.

Polynices Œdipodis f., II, 19, 8; II, 20, 5; II, 25, 1; IV, 8, 8; IX, 5,
12; X, 10, 3.

Polypemon Procrustes, I, 38, 5.

Polyphradmon Phrynichi pater, X, 31, 4.

Polyphron Ætolorum dux, X, 20, 4.

Polypithes Callitelis f., Laco, Olympionica, VI, 16, 6.

Polypœtes Pirithoi f. pictus, X, 26, 2.

Polysperchon Ætolus, V, 6, 1.

Polytichides locus Colophon., VII, 3, 3.

Polyxena ad Achillis tumulum mactatur, I, 22, 6; X, 25, 10.

Polyxenus Agasthenis f. Amphimachi pater, V, 3, 4.

Polyxenus Iasonis et Medeæ f., II, 3, 8.

Polyxo Argiva Tlepolemi uxor, III, 19, 9.

pompa Cereris, II, 35, 5; Dianæ, VII, 18, 12. ænea, X, 18, 4.
Panathenæorum, I, 29, 1. Atheniensium, I, 2, 4.

πομπιχὴ ὁδός Ol., V, 15, 2 et 7.

Pompus Simi f., pater Æginetæ, Arcadiæ rex, VIII, 5, 8.

Pontinus mons et fl. Argolidis, II, 36, 8.

Pontis Cleosthenis pater, VI, 10, 7.

populi Athen. statua, I, 1, 3 et I, 3, 5, pictura, I, 3, 3. Spartani
simulacrum, III, 11, 10.

populus alba (λεύχη), II, 10, 6; V, 13, 3; V, 14, 2. nigra (αἴγειρος),
V, 14, 3.

porcus lustralis, V, 16, 8.

Porinas locus in finibus Pheneatarum et Achæorum, VIII, 15, 8.

πώρινος λίθος, VI, 19, 1.

Poroselene ins., III, 25, 7.

Porphyrion ante Actæum regnasse fertur, I, 14, 7.

portentorum et somniorum interpretes, V, 23, 6.

Porthaon Alcathoi pater, VI, 20, 17 et VI, 21, 10; Œnei, IV, 35, 1.

porticus βασίλειος, I, 3, 1; I, 14, 6. Περαιχὴ, III, 11, 3. Ἠχοῦς, II,
35, 10. columnis trifariam divisa, VI, 24, 2. quadratæ, III, 13, 6. Vid.
et Pœcile.

portus χρυπτός, II, 29, 11.

Porus Indiæ rex, I, 12, 3.

Porus vid. sub Prorus.

Ποσείδιον Neptuni templum, II, 34, 9. demus Pellenensium, VII, 27, 8.

Posidonias opp. Trœzen., II, 30, 8.

Ποσειδώνιον Neptuni τέμενος, X, 38, 8.

Possicrates Parrhasius, VIII, 27, 2.

Πωταχίδαι demus Tegeaticus, VIII, 45, 1.

Ποταμοί demus Atticus, I, 31, 3; VII, 1, 5.

Pothæus architectus, VI, 19, 7.

Πόθος, I, 43, 6.

Potidæatæ bis eversi, a Cassandro restituti, V, 23, 3. eorum thesaurus
Delph., X, 11, 5.

Potneus Pelargæ pater, IX, 25, 7.

Potniarum Bœot. rudera, IX, 8, 1.

præconum certamina, V, 22, 1. præconum cædes nefaria, I, 36, 3; III, 12,
7.

præsagia v. divinatio.

præsepia lapidea, I, 32, 7.

Prasiæ demus Atticus, I, 31, 2.

Pratinas σατύρους scripsit, II, 13, 6.

Prax e posteris Pergami, III, 20, 8.

Praxias Athen. statuarius, Calamidis disc., X, 19, 4.

Praxidamas Ægineta Olympionica, VI, 18, 7.

Praxidice dea, III, 22, 2. Praxidicarum ædes et ara, IX, 33, 3.

Praxilla poetria, III, 13, 5.

Praxiteles Alcamene junior, Phrynes amator, I, 2, 4; I, 20, 1—2; I, 23,
7; I, 40, 3; I, 43, 5 et 6; I, 44, 2; II, 21, 8; V, 17, 3; VI, 26, 1;
VIII, 9, 1 et 3; IX, 2, 7; IX, 11, 6; IX, 27, 3 et 5; IX, 39, 4; X, 15,
1; X, 37, 1. ejus filii, I, 8, 4; IX, 12, 4.

Praxonides Iphiti pater, V, 4, 6.

Presbon Phryxi f., IX, 34, 8.

Presboniades Clymenus, IX, 37, 4.

Preugenes Agenoris f. Patrei pater, III, 2, 1; VII, 6, 2; VII, 18, 5;
VII, 20, 7 — 9.

Priamus ad aram occiditur, II, 24, 3; IV, 17, 4; X, 27, 2. ejus filiæ
nothæ, X, 25, 9.

Priapus Bacchi et Veneris f., IX, 31, 2.

Prias Hippodamiæ procus, VI, 21, 11.

Priene urbs Asiæ ab Ionibus adv. Cares defensa, VII, 2, 9. Prienensium
conditores et casus, _ib._ 10. inter Prienen et Miletum mare a Mæandro
fluvio in continentem versum, VIII, 24, 11.

Prinus locus, VIII, 6, 4.

Prion v. Pion.

procellis et tonitribus sacra fiunt ab Arcadibus, VIII, 29, 2.

Proclea Clytii f., X, 14, 2.

Procles et Eurysthenes Aristodemi filii gemini, III, 1, 7.

Procles Andrius Olympionica, VI, 14, 13.

Procles Eucratis f. Carthag. de Alexandro M. cum Pyrrho collato, IV, 35,
4; de Medusa, II, 21, 6.

Proecles Melissæ pater, II, 28, 8.

Procles Pityrei f. Ionum dux, VII, 4, 2.

Proclidæ, III, 7, 1.

Procne Pandionis filia, Terei uxor, I, 24, 3; I, 41, 8—9. simulacrum
Minervæ secum asportat, X, 4, 9.

Proconnesii Cyzicenis vi adjuncti, VIII, 46, 4.

Procris Erechthei filia canem a Minerva dono accipit, IX, 19, 1. a
Cephalo marito occiditur, I, 37, 6; X, 29, 6.

Procrustes v. Polypemon.

Prodicus Phocæensis Minyadis auctor, IV, 33, 7.

proditores variarum Græciæ civitatum, VII, 10, 1—5.

προδομεῖς, I, 42, 1.

προεδρία Olympic, V, 15, 4.

Protides portæ Theb., IX, 8, 4; IX, 16, 6; IX, 23, 1.

Prœtus Abantis f. rex Tirynthiorum, II, 16, 2. Hipponoi et Iphios pater,
X, 10, 3. Junoni templum struit, II, 12, 2. cum Acrisio de regno pugnat,
II, 25, 7. in muris exstruendis Cyclopum opera utitur, II, 16, 5. filiæ
ejus furore concitæ a Melampode sanantur, II, 7, 8; VIII, 18, 7. earum
thalami, II, 25, 9. signa, II, 9, 8.

Prœtus Thebanus, IX, 8, 4.

Prœtus Thersandri f. pater Mæræ, X, 30, 5.

Prolaus Eleus, V, 2, 4.

Promachus Dryonis f. Pellenensis pancratiastes, VI, 8, 5; VII, 27, 5.

Promachus Herculis et Psophidis f., VIII, 24, 2 et 7.

Promachus Parthenopæi f. Epigonus, II, 20, 5; IX, 19, 2; X, 10, 4.

Promedon pictus, X, 30, 7.

Prometheus Aranti æqualis, II, 14, 4. ab Hercule vinculis liberatus, V,
10, 6. hominibus ignem dedit, II, 19, 5. ejus ara in Academia, I, 30, 2.
sepulcrum, II, 19, 8. signum ambiguum, X, 4, 4. luti, ex quo homines
finxit, reliquiæ, X, 4, 4.

Prometheus Cabiræus Ætnæi pater, IX, 25, 6.

Promethus Codri f. Ionum in Asiam dux, VII, 3, 3.

Promne Buphagi uxor, VIII, 14, 9.

Pron mons prope Hermionen, II, 34, 11; II, 36, 1—2.

πρόναοι dii, IX, 10, 2.

Pronax Lycurgi pater, III, 18, 12.

Pronomus tibicen, IX, 12, 5. ejus μέλη, IV, 27, 7. προσόδιον ἐς Δῆλον,
IX, 12, 6.

Propodas Damophontis f., II, 4, 3.

προπύλαια Corinthi, II, 3, 2.

Prorus Cyren. Olympionica, X, 2, 3.

Προσεῖς civitas Arcad., VIII, 27, 4.

Proserpina flores legit, VIII, 31, 2; VIII, 42, 2; IX, 31, 8; cum
Hercyna ludit, IX, 39, 2; cum Oceani filiabus, IV, 30, 4, a Plutone
rapitur, I, 38, 5; II, 36, 7; cum Pindaro per somnium expostulat, IX,
23, 3. ejus ara, VIII, 53, 7. lucus, IX, 25, 5. templum, I, 31, 1.
venatio, IX, 39, 4. faces ei in foveam mittuntur ardentes, II, 22, 3.
Κόρη, VIII, 37, 9. ἁγνή, IV, 33, 4. χαρποφόρος θεός, VIII, 53, 7. μεγάλη
θεός, VIII, 31, 1. πρωτογόνη, I, 31, 4. πρωτόγονος, IV, 1, 8. σώτειρα,
III, 13, 1; VIII, 31, 1.

προσόδιον ᾆσμα Apollinis Delii, IV, 4, 1; IX, 12, 6.

Prospaltii demus Atticus, I, 31, 1.

Prosymna Asterionis fl. f. Junonis nutrix, II, 17, 1.

Prosymna Argolidis regio, II, 17, 1.

Protarchus Leocriti pater, I, 26, 2.

Protesilaus Iphicli, f. IV, 36, 3. heros divino honore colitur, I, 34,
2; III, 4, 6. ejus uxor Polydora, IV, 2, 7. imago X, 30, 3. navis
incensa, X, 14, 2.

Proteus Homericus, III, 18, 16; VIII, 53, 5.

Prothus Thestii f., VIII, 45, 6.

πρόθυσις aræ pars, V, 13, 9.

Protogenes Caunius pictor, I, 3, 5.

Protogenia Deucalionis, f., mater Aethlii, V, 1, 3.

Protolaus Dialcis f. Mantinensis, Olympionica, VI, 6, 1.

Protophanes Magnesius Olympionica, I, 35, 6; V, 21, 10.

proverbia, VII, 12, 2; IX, 3, 1; X, 29, 2; VI, 3, 16, (15).

Proxenus Tegeates, VIII, 27, 2.

Prumnis Bacchidis pater, II, 4, 4.

Prusias rex, VIII, 11, 11.

Prymnesus urbs Phrygiæ, V, 21, 1.

prytaneum Athen., I, 18, 3. τὸ ἐν πρυτανεῖῳ διχαστήριον, I, 28, 10.
Eleorum, V, 15, 8. Megar., I, 43, 2.

Prytanis Cyzicenus pugil, V, 21, 3.

Prytanis Eurypontis f., II, 36, 4; III, 7, 2.

Prytanes Athen., I, 5, 1. Corinthiorum, II, 4, 4.

Psamathe Crotopi filia ex Apolline Linum parit, I, 43, 7. ejus
monumentum, II, 19, 8.

Psamathus portus, III, 25, 4.

ψηφῖδες magna figuræ et coloris varietate, III, 23, 11. ἀντὶ ὀλῶν, I,
41, 9.

ψίλα Doriensibus τὰ πτερά, III, 19, 6.

psittaci aves, II, 28, 1.

Psophis Arcad. opp., VIII, 23, 9; VIII, 24, 1 et 6. Psophidiorum donaria
Olymp., V, 24, 2; VI, 16, 5 et 7.

Psophis Arrhonis f. ejusque majores, VIII, 24, 1.

Psophis Erycis Sicani f. ex Hercule gravida, VIII, 24, 2.

Psophis Xanthi f., VIII, 24, 1.

Psophis Zacynthi arx, VIII, 24, 3.

ψυχαγωγοὶ Phigalienses, III, 17, 9.

ψύλλοι Libyes serpentum morsui medentur, IX, 28, 1.

Psyttalea ins. ante Salaminem sita, I, 36, 2. ibi Persæ deleti, IV, 36,
6.

Pteras Delphus, X, 5, 10.

πτέρις herba, X, 5, 10.

Ptolederma opp. Arcadiæ, VIII, 27, 3.

Ptolemæi Ægypti reges cognomine diversi, I, 8, 6. sese Macedonas scribi
et appellari gaudent, VI, 3, 1; X, 7, 8.

Ptolemæum gymnasium Althen., I, 17, 2.

Ptolemæus Alexandri f. Pyrrhi nepos, IV, 35, 3.

Ptolemæus Ceraunus, I, 16, 2; X, 19, 7.

Plolemæus Damasichthonis f., rex Thebanorum, IX, 5, 16.

Ptolemæus Lagi vel Philippi f., I, 6, 2—8. Ægypti rex, VI, 3, 1; X, 7,
8. Pyrrhum restituit, f., I, 11, 5. σωτήρ, I, 8, 6. ejus donarium, IX,
16, 1, statua, VI, 15, 10; VI, 16, 3; X, 10, 2.

Ptolemæus φιλάδελφος Ptolemæi Lagi f., I, 6, 8—7, 3. inter Eponymos
Atheniens., I, 5, 5; I, 8, 6; IX, 31, 1. Atheniensibus classem auxilio
mittit, I, 1, 1; I, 7, 3. ejus gymnasium et statua ænea Athenis, I, 17,
2. statua Olympiæ, VI, 17, 2. victoria Pythica, X, 7, 8.

Ptolemæus φιλομήτωρ, I, 9, 1—3.

Ptolichus Ægineta statuarius, VI, 9, 1; VI, 10, 9.

Ptolichus Corcyræus statuarius, Critiæ disc., VI, 3, 5.

Ptoliporthes Ulyssis ex Penelope f., VIII, 12, 6.

Ptolis ubi vetus Mantinea sita, VIII, 12, 7.

Ptoum mons Bœot., IX, 23, 5—6.

Ptous Athamantis et Themistus f., IX, 23, 6.

Pudoris simulacrum, III, 20, 10, ara, I, 17, 1.

puer in draconem versus, VI, 20, 5. puer et virgo quotannis Dianæ
immolantur, VII, 19, 4. pueri insigne robur, VI, 11, 2. mors notabilis,
V, 27, 10. tænia redimiti statua, VI, 4, 5. pueri pulcritudine
excellentes Jovis sacerdotes, VII, 24, 4. lx tecti ruina pereunt, VI, 9,
6. ob violatum Dianæ numen lapidantur, VIII, 23, 7. puerorum certamina
Olympica, V, 8, 9.

pugilum certamen, V, 8, 7; VIII, 40, 1—2. ἱμάντες, V, 21, 14; VIII, 40,
3.

pullorum equorum certamina, V, 8, 10—11.

Pulydamas Leocriti pater, X, 27, 1.

Pulydamas Scotussæus pancratiastes, VI, 5, 7; VII, 27, 6.

Pulytionis domus, I, 2, 5.

Punicum bellum, VI, 12, 3.

Punicum malum, II, 17, 4; VI, 14, 6; VIII, 37, 7; IX, 25, 1.

purpuræ nobilissimæ, III, 21, 6. purpurarum piscatores, X, 37, 3.

Pylades Megalopolitanus citharœdus, VIII, 50, 3.

Pylades Strophii et Anaxibiæ f., II, 29, 4. Nauplii filios interficit,
I, 22, 6. Neoptolemo exitium conciliat, II, 29, 9. Pyladis ex Electra
filii, II, 16, 7. Aristodemum interficiunt, III, 1, 6.

Πύλαι i. q. Θερμόπυλαι, X, 21, 3; IX, 15, 2.

Pylas vel Pylus vel Pylon Clesonis f., I, 39, 6. Megarensium rex, I, 5,
3; I, 39, 4, Pyli conditor, IV, 36, 1; VI, 22, 5.

Pylenor Centaurus, V, 5, 10.

Pyleus Clymeni f., IX, 37, 1.

Pylus Elidis opp., IV, 36, 1; VI, 22, 5. Pylii Eleos adjuvant, V, 3, 1;
Messenios, IV, 18, 1. cum Arcadibus confligunt, V, 18, 6. emigrant, IV,
23, 1.

Pylus Messeniæ urbs, IV, 36, 1—3. Nelei regia, IV, 2, 5; IV, 3, 7; IV,
31, 11. ab Hercule capta, II, 18, 7, arenosa IV, 36, 5.

Pyræa lucus, II, 11, 3.

Pyræchmes funda superat, V, 4, 2.

pyramides Ægyptiæ, IX, 36, 5.

Pyrcon Neptuni interpres oraculorum, X, 5, 6.

Pyrgeus Leprei et Lepreæ pater, V, 5, 4.

Pyrgo Alcathoi uxor, I, 43, 4.

Pyrias Phocensis, X, 9, 10.

Pyrias Tegeatarum legislator, VIII, 48, 1.

Pyrilampes Ephesius Olympionica, VI, 3, 13.

Pyrilampes Messenius plastes, VI, 3, 13; VI, 15, 1; VI, 16, 5.

Pyrrha Creontis f., IX, 10, 3.

Pyrrhichus Cures vel Silenus, III, 25, 2.

Pyrrhichus opp. Eleutherolaconum, III, 21, 7; III, 25, 1.

Pyrrhon Pistocratis f., philosophus, VI, 24, 5.

Pyrrhus s. Neoptolemus Achillis f., I, 11, 1; X, 26, 4. Pergami pater,
III, 20, 8. Priamum occidit, IV, 17, 4, in posteros ejus sævit, X, 25,
9. Scyrum tenet, III, 25, 1. Hermionen ducit, III, 26, 7. in Epirum
migrat, II, 23, 6. templum Delphicum invadit, X, 7, 1. jussu Pythiæ
occiditur, I, 13, 9; IV, 17, 4; X, 24, 4. contra Gallos pugnat, I, 4, 4;
X, 23, 2.

Pyrrhus Æacidæ f. Epiri rex, I, 6, 8; I, 9, 7; I, 10, 2; I, 11—13.
elephantis utitur, IX, 21, 4. Spartam invadit, IV, 29, 6. Hieroni
affinis, VI, 12, 3. cum Alexandro M. comparatur, IV, 35, 4. ejus
posteri, IV, 35, 3, monumentum, II, 21, 4, statua, VI, 14, 9.

Pyrrhus architectus, VI, 19, 8.

Pyrrhus Aristomenis pater, IV, 14, 8.

Pyrrhus Dinolochi pater, VI, 1, 4.

Pyrrhus Pantaleontis f. Pisæ rex, VI, 22, 4.

Pyrrhus Ptolemæi f., IV, 35, 3.

Pyrrhus pastor, VII, 5, 11.

Pythæus Apollinis f., II, 24, 1; II, 35, 2.

Pythagoras Parius pictor, IX, 35, 7.

Pythagoras Rheginus plastes, Clearchi disc., VI, 4, 4; VI, 6, 1 et 7;
VI, 7, 10; VI, 13, 1 et 7; VI, 18, 1.

Pythagoras Samius, IX, 13, 1. Mnesarchi f., II, 13, 2.

Pytharatus Messeniorum dux, IV, 7, 4; IV, 8, 10.

Pytharchus Mantinensis Olympionica, VI, 7, 1.

Pytheas Bœotarcha, VII, 14, 6. occiditur, VII, 15, 9.

Pythes Andromachi f. Abderita dux militum, VI, 14, 12.

πύθεσθαι i. q. σήπεσθαι, X, 6, 5.

Pythes Charonis pater, X, 38, 11.

Pythia s. Pythici ludi a Diomede instituti, II, 32, 2, ab Amphictyonibus
editi, VIII, 18, 8. eorum varia certamina, X, 7, 2—8; X, 37, 4. Pythicum
αὔλημα, V, 7, 10.

Pythias prima, X, 7, 2; secunda et octava, _ibid._ § 5; undecima, VIII,
13, 8; vicesima tertia, quadragesima octava, quinquagesima tertia, X, 7,
7; sexagesima prima, sexagesima tertia, sexagesima nona, X, 7, 8.

Pythionice meretrix Harpalo nupta, I, 37, 5.

Pythis Delphi f., X, 6, 5.

Pythium Pergamenorum, IX, 35, 7.

Pytho et Delphi eadem urbs, X, 6, 5. Apollini curæ, V, 3, 1, vid.
Delphi.

Pythocles, II, 7, 9.

Pythocles Eleus quinquertio, VI, 7, 10.

Pythocritus Sicyonius tibicen, VI, 14, 10.

Pythodorus Thebanus statuarius, IX, 34, 3.

Pythodotus Corinthius, X, 9, 10.

Pyttalus Eleus Olympionica, VI, 16, 8.

Pyttius Thessalus Amaryncei pater, V, 1, 11.



                                   Q.


quercus species tres, VIII, 12, 1. e quercu simulacra, VIII, 17, 2.
quercus antiquissima Dodonæ, VIII, 23, 5.

quingentorum curia, I, 3, 5.

quinquertium, V, 8, 7; V, 17, 10; VI, 3, 10.



                                   R.


ρ transponi solet, III, 13, 5.

ἐπὶ ῥάβδου δάφνης cecinisse Hesiodum, IX, 30, 3.

rabies canum, VIII, 19, 3.

rex annuus apud Athenienses, I, 3, 1. regis cadaver in hostium potestate
sinere probrosum Spartanis, IX, 13, 10. regnum Argis triplex, II, 18, 4.
de regno cursus certamen propositum, V, 1, 4.

ῥάχος Trœzeniis quid, II, 32, 10.

Rhacius Cretensium coloniam in Asiam ducit, VII, 3, 1; IX, 33, 2.

Rhacotis opp. Ægypti, V, 21, 9.

Rhadamanthys Erythri pater, VII, 3, 7; Gortynis, VIII, 53, 4. Vulcani
f., ib. 5.

Rhadines et Leontichi monumentum, VII, 5, 13.

Rhætæ ubi Alpheus et Gortynius confluunt, VIII, 28, 3.

Rhamnus demus Atticus, ejusque memoranda, I, 33, 2. ἡ ἐν Ῥαμνοῦντι θεός,
VII, 5, 3.

Rarius campus, I, 38, 6.

Rarus Triptolemi pater, I, 14, 3.

Rhea Saturnum decipit, VIII, 8, 2; VIII, 36, 3; IX, 2, 7; IX, 41, 6. a
Gigantibus adjuvatur, VIII, 36, 2; a nymphis lustratur, VIII, 41, 2.
Jovem Idæis Dactylis custodiendum committit, V, 7, 6. errores ejus,
VIII, 10, 1; ministræ nymphæ, VIII, 47, 3; templum, I, 18, 7.

Rhegina regio Locris contermina, VI, 6, 4.

Rhegium urbs, IV, 23, 6; IV, 26, 2; V, 25, 2.

Rhegnidas Phalcis f. Phliuntem occupat, II, 13, 1.

Rhenea ins., IV, 36, 6.

Rhenus fl. χειμέριος, VIII, 28, 2, ejus belluæ, IV, 34, 2. marini
pisces, IV, 34, 1.

Rhetorum schola Athen., VI, 17, 9.

Rheunus locus Arcad., VIII, 24, 2.

Rhexibius Opuntius Olympionica, VI, 18, 7.

Rhianus Benæus Messenicum bellum versibus conscripsit, IV, 1, 6; IV, 6,
1; IV, 15, 2; IV, 17, 11.

Rhinoceros vel Æthiopicus taurus, V, 12, 1; IX, 21, 2.

Rhion promont., VII, 22, 10; VIII, 5, 6; X, 11, 6.

Rhipe ins., VIII, 25, 12.

Rhiti f. marinæ aquæ, I, 38, 1; II, 24, 6.

ῥίνη ἰχθύς, IX, 21, 1.

Rhodus ins. terræ motu quassata, II, 7, 1; VIII, 43, 4. Rhodi muri, IV,
31, 5. Rhodii Olympio Jovi multam solvunt, V, 21, 8. a Lacedæmoniis ad
Athenienses deficiunt, VI, 7, 6. Demetrium fortiter propulsant, I, 6, 6.
Rhodiorum donarium Delph., X, 18, 4. Rhodiorum athletarum statuæ, VI, 7,
1.

Rhodus locus Machaoni sacer, III, 26, 9.

Rhœcus Samius Phileæ f. primus æs conflavit, VIII, 14, 8; IX, 41, 1; X,
38, 6.

Rhœcus Ambrosensis vid. sub Rhœus.

Rhœus Ambrosensis Phocensium dux, X, 1, 8.

Rhopalus Phæsti f., II, 6, 7.

Rhoxane Oxyartæ f., Alexandri uxor, I, 6, 3; IX, 7, 2.

Rhus locus Megaridis, I, 42, 2.

Rhypes Achaiæ urbs, VII, 6, 1. eversa ab Augusto, VII, 18, 7. ejus
rudera, VII, 23, 4.

robur sacris Apollini hominibus mirificum, X, 32, 6. robur insigne
Pulydamantis, VI, 5, Milonis, VI, 14, 5—8.

Romæ initia, VIII, 43, 2. forum ab Augusto structum, VIII, 46, 5. fori
magnificentia, X, 5, 11.

Romani Atheniensibus et Ætolis auxilia mittunt, I, 36, 6. Achæis
suspecti et iniqui, VII, 8, 2; VII, 10, 10; VII, 11, 1. Græcas urbes
armis et muris nudant, II, 1, 2. Romanorum primus Mummius dona misit
Olympio Jovi, V, 24, 4. Romanorum Græciæ præsidum domicilium, V, 15, 2.
Romanorum θαύματα, IX, 21, 2. nominum ratio, VII, 7, 7. imperatorum
templa et statuæ v. Imperatores.

Romanus senator Olympionica, V, 20, 8.

rosa Veneri sacra, VI, 24, 6. e rosis μύρον lignum a putredine defendit,
IX, 41, 7.

rubrica pictæ simulacrorum facies, II, 2, 6; VII, 26, 4; VIII, 39, 6.

rupes sponte in hostes delapsæ, X, 23, 4.



                                   S.


Sabbe Berosi et Erymanthes f. Sibylla, X, 12, 9.

Sacadas Argivus tibicen, II, 22, 8. ejus μέλη, IV, 27, 7. victoriæ
Pyth., VI, 14, 10; X, 7, 4. statua, IX, 30, 2.

Sacæa ins. Æthiop., II, 26, 9.

sacerdos βουφόνος, I, 24, 4; I, 28, 10. puer, VIII, 47, 3; X, 34, 8.
virgo, II, 33, 2; VII, 18, 12; VII, 19, 1; VII, 26, 5. nupta, VIII, 5,
12. velata, VI, 20, 3. sacerdotum castitas, VII, 25, 13; VIII, 13, 1.

sacerdotii Messenici lex, IV, 12, 6.

sacrificia divitum et tenuiorum, X, 32. sacrifiicorum ritus varii, VIII,
37, 8; VIII, 38, 8. sacrificia sine victima et vino, I, 26, 5.
sacrificia singularia, III, 14, 9; VII, 18, 12; VII, 19, 4; VIII, 19, 1.
sacrificii et pompæ simulacrum æneum, X, 18, 5.

sacrilegia divinitus punita, IX, 39, 12; X, 2, 4—6.

Sæsara Celei f. Croconis uxor, I, 38, 2.

sagittæ felle serpentino tinctæ, II, 37, 4. sagittarii soli Cretenses,
I, 23, 4.

Sais Ægyptiis Minerva, IX, 12, 2.

Salagus Œnopionis f. e Creta in Chium migrat, VII, 4, 8.

Salamis Asopi f., I, 35, 2

Salamis ins., I, 35, 2—36, 1. ab Atheniensibus recuperata, I, 40, 5.
vastata, I, 35, 2. ejus simulacrum, V, 11, 5.

Salmonei filia, X, 29, 7

Saloe palus, VII, 24, 13.

Salutis signum, VII, 21, 7; VII, 24, 3.

Samia Mæandri f. Ancæi uxor, VII, 4, 1.

Samia opp. Elidis, V, 6, 1.

Samicum regio Elidis, V, 5, 3 et VI, 25, 6.

Samolas Arcas statuarius, X, 9, 6.

Samothrace ins. olim Dardania, VII, 4, 3.

σαμψοῦχον herba, IX, 28, 3.

Samus ab Ionibus condita, VII, 4, 1—7. templum ibi Apollinis Pythii
antiquum, II, 31, 6. Sibyllæ sedes, X, 12, 5. Samii sua recuperant, VII,
2, 8; VII, 4, 3. statuam ponunt Alcibiadi, VI, 3, 15, Lysandro, ib. 14.
Samiorum laudes, VI, 2, 9, proditio, VII, 10, 1.

Samus Ancæi et Samiæ f., VII, 4, 1.

Samus equus Cleosthenis, VI, 10, 7.

Sandion Hyperionem occidit, I, 43, 3.

Sangarius fl., I, 4, 5; VII, 17, 11; VIII, 9, 7.

sanguis in sepulcrum effunditur, X, 4, 10. sanguine agni gustato
vaticinatur mulier, II, 24, 1.

Saon Acræphniensis Trophonii oraculum reperit, IX, 40, 2.

Sapæi a Perseo oppugnati, VII, 10, 6.

σαφηγορίς, X, 12, 6.

sapientes Græcorum per ænigmata locuti, VIII, 8, 2. sapientes septem, I,
23, 1; X, 24, 1. Sappho Lesbia, I, 25, 1; I, 29, 2; VIII, 18, 5; IX, 27,
3; IX, 29, 8.

Sapyselatlon mons, postea Arachnæum, II, 25, 10.

Sarapion Alexandrinus pancratiasta, V, 21, 18.

Sarapion Alex. pugil, VI, 23, 6.

Sarapis, I, 18, 4; II, 4, 6; II, 34, 10; III, 14, 5; III, 22, 13; III,
25, 10; IV, 32, 6; VII, 21, 13; IX, 24, 1.

Σαρδάνιος γέλως, X, 17, 13.

Sardes Lydiæ regia, III, 9, 5; IV, 24, 2.

Sardinia, IV, 23, 5; X, 17. ab Iolao et Atheniensibus occupata, I, 29,
5; VII, 2, 2; IX, 23, 1. provincia Cæsaris, mox populi, VII, 17, 3.

Sardus Maceridis f., X, 17, 2.

Sarmatæ v. Sauromatæ.

Saron rex Trœzen., II, 30, 7.

Saronia festum Dianæ, II, 32, 10.

Saronis palus, antea Phœbæa, II, 30, 7.

Sarpedon cum Cretensibus in Lyciam profugit, VII, 3, 7. Memnoni assidet,
X, 31, 5.

Satrapa Corybantis cognomen, VI, 25, 6.

Saturnus Ilithyia natu minor, VIII, 21, 3. Cælum exsecat, VII, 23, 4.
liberos devorat, VIII, 8, 2; VIII, 36, 2; IX, 2, 7; IX, 41, 6; X, 24, 6.
cum Jove luctatur, VIII, 2, 2. ejus regnum aurea ætas, V, 7, 6. signum,
IX, 39, 4. templum cum Rhea commune, I, 18, 7.

Satyri, I, 23, 5. Satyrus Praxitelis, I, 20, 1; I, 43, 5.

Satyrides insulæ, I, 23, 6.

Satyrus Eleus Lysianactis f. Olympionica, VI, 4, 5.

Saunium fons, X, 37, 3.

Saurus latro ab Hercule interfectus, VI, 21, 3.

Σαύρου δειράς, VI, 21, 3.

Sauromatæ ab Antonino domiti, VIII, 43, 6. eorum thoraces, arcus,
sagittæ, victimæ, I, 21, 5.

saxum rude pro simulacro, IX, 24, 3; IX, 27, 1; IX, 38, 1. musicum, I,
42, 2. jaculis confossum, I, 44, 4. saxa luteo colore, humani corporis
odore, X, 4, 4. sponte in Gallos delapsa, X, 23, 4. cantu Amphionis
ducta, IX, 17, 7.

Scæa Danai f. Archandri uxor, VII, 1, 6.

Scæus, Duridis f., VI, 13, 5.

Scamander fl. Troadis, V, 25, 6.

Scambonidæ demus Attic., I, 38, 2.

Scandea Cytherorum navale, III, 23, 1.

Scarphea Locrorum, II, 29, 3; VII, 15, 3; X, 1, 2.

Scedasi diræ, IX, 13, 5.

σχήνωμα, III, 17, 6.

Scephrus Tegeatæ f. a fratre interfectus, VIII, 53, 2.

sceptrum Agamemnonis a Chæronensibus cultum, IX, 40, 1. sceptrum Jovis
Olympii, V, 11, 1.

Schedius Iphiti f. rex Phocensium, X, 4, 2; X, 30, 8; X, 36, 10.

Scheria ins. postea Corcyra, II, 5, 2.

σχιστὴ όδός, IX, 2, 4; X, 5, 3.

Schœneus Bœotus, VIII, 35, 10.

Schœnus Arcadiæ, VIII, 35, 10.

σχιάδιον matronarum, VII, 22, 6.

σχιαμαχοῦντος habitu statua, VI, 10, 3.

Scias Arcad. locus, VIII, 35, 5.

Scias Spartana, III, 12, 10.

Sciathis mons Arcad., VIII, 14, 1.

Scillus urbs Triphyliæ, V, 6, 3 et 4. Scilluntii, V, 16, 1. ab Eleis
deficiunt, VI, 22, 4.

Scionæi, I, 15, 4.

Scios vel Scion Eretriæ pars, IV, 2, 3.

Scipio Καρχηδονιαχός, VIII, 30, 9.

Sciron latro a Theseo punitus, I, 3, 1; I, 44, 8.

Sciron Pylæ f., I, 39, 6. Megarensium polemarchus, I, 44, 6. Æaci socer,
II, 29, 9.

Scirtonium opp. Arcad., VIII, 27, 4.

Scirum regio, I, 36, 4.

Scirus fl., I, 36, 4.

Scirus vates, I, 36, 4.

Scoli rudera, IX, 4, 4.

Scolitas collis Megalopolit., VIII, 30, 7.

Scopas Parius statuarius, I, 43, 6; II, 10, 1; II, 22, 7; VI, 25, 1;
VIII, 28, 1; VIII, 45, 5; VIII, 47, 1; IX, 10, 2; IX, 17, 1.

Σχοπὴ Epaminondæ, VIII, 11, 7.

Scopius pater Alcidoci, V, 3, 7.

Scorpius alatus, IX, 21, 6.

Scotane locus Arcad., VIII, 23, 8.

Scotitas vel Scotina, III, 10, 6.

Scotussa urbs, VII, 27, 6. ab Alexandro Pheræo eversa, VI, 5, 2.

scutum aureum cum Medusæ capite, V, 10, 4; VI, 19, 4. scuta inaurata xxi
a Mummio dicata, V, 10, 5. Argolica, II, 25, 7, Gallica, X, 19, 4. scuti
insigne gallus gallinaceus, V, 25, 9. aquila, IV, 16, 7. draco, X, 26,
3, scutorum insignia Laconica, IV, 28, 5. cum scutis cursus, V, 8, 10;
V, 12, 8. v. et Clypeus.

Scylla Nisi f. Minoi Megara prodit, II, 34, 7.

Scyllæum promont., II, 34, 7.

Scyllis Scionæus urinator, X, 19, 2.

Scyllis statuarius v. Dipœnus.

Scyppion opp. Colophon., VII, 3, 8.

Scyras Laconiæ fl., III, 25, 1.

Scyrus fl., VIII, 35, 1.

Scyrus ins. ab Achille capta, I, 22, 6. a Cimone, III, 3, 7. Theseus ibi
interfectus, I, 17, 6. Neoptolemus inde Spartam profectus, III, 25, 1.

Scythæ, VIII, 43, 3. Indis permixti, VI, 26, 9. Hyperboreorum primitias
Sinopen ferunt, I, 31, 2.

Σχυθιχὰ τόξα, X, 31, 8.

Σεβαστὸς Augustus, III, 11, 4.

Sebrium locus, III, 15, 2.

Sebrus Hippocoontis f.; ejus monumentum, III, 15, 1.

securis Pisandri ænea, III, 3, 8. securis in judicium vocata, I, 24, 4;
I, 28, 10. secures Delphis dicatæ, X, 14, 1.

sedecim mulieres apud Eleos Junoni peplum contexunt, V, 16, 2. v. et
Mulieres.

Seleadas Lacedæm. Olympionica, VI, 16, 6.

Selemnus a Venere in fluvium mutatus, VII, 23, 2.

Selemnus Achaiæ fluv., VII, 23, 1.

Seleucia urbs, I, 16, 3; VIII, 33, 3.

Seleucus Antiochi f., I, 6, 4; I, 16, 1—3; VI, 11, 1; VI, 16, 2; VIII,
33, 3; VIII, 46, 3; X, 19, 7.

Seleucus Nicator, VIII, 50, 4.

Σελήνης ὕδωρ, III, 26, 1.

Selinuntii ab Carthaginiensibus pulsi, VI, 19, 10.

Selinus fl. Achaiæ, V, 6, 6; VII, 24, 5.

Selinus pagus Lacon., III, 22, 8.

Selinus rex Ægiali, VII, 1, 3.

Sellasia ab Achæis in servitutem redacta, II, 9, 2, ejus rudera, III,
10, 7. ad Sellasiam pugna et clades, IV, 29, 9; VII, 7, 4; VIII, 49, 5.

Semele Cadmi f. ab Jove compressa, IX, 5, 2. a Baccho ex inferis
reducta, II, 31, 2; II, 37, 5. ejus partus, interitus, sepultura, III,
24, 3. connubium Actæoni præripitur, IX, 2, 3. monumentum et simulacrum,
IX, 16, 6—7. thalamus, IX, 12, 3 et 4.

Σεμναὶ θεαί Hesiodo Ἐρινύες, I, 28, 6, Sicyoniis Εὐμενίδες, II, 11, 4.
earum aræ, I, 31, 4; VII, 25, 2.

senes viginti octo Spartanorum, III, 5, 2; III, 11, 2.

senex apud Gytheatas Nereus, III, 21, 9.

Sepia mons, VIII, 16, 2.

Sepiades petræ, VIII, 27, 14.

seps serpentum species, VIII, 4, 7; VIII, 16, 2.

sepulcra insignia, VII, 22, 6; VIII, 16, 4 — 5. sepulcra regum Epiri a
Lysimacho diruta, I, 9, 8.

sepultura cæsis ad Ægospotamos Atheniensibus a Lysandro negata, IX, 32,
9. sepulturæ ratio apud Sicyonios, II, 7, 2.

Ser fl., VI, 26, 9.

Ser insectum, VI, 26, 6—9.

Serambus Ægineta statuarius, VI, 10, 9.

Serapis v. Sarapis.

Seres Æthiopes vel Indis commixti Scythæ, VI, 26, 6— 9.

Seria ins., VI, 26, 8.

Seriphus ins., I, 22, 7.

serpens viæ dux, VIII, 8, 4. serpentes xxx cubitorum, II, 28, 1. alati,
IX, 21, 6. in Sardinia nulli, X, 17, 12. serpentum caudæ pro pedibus
sunt Boreæ, V, 19, 6. serpentibus pastus venenum vel auget vel imminuit,
IX, 28, 1— 2. cf. seps.

servi ad bellica munia obeunda in libertatem vindicantur, I, 32, 3; VII,
15, 7. vallum muniunt, IV, 7, 3. monomachia Dianæ sacerdotium impetrant,
II, 27, 4. manumissi rursus sub hasta veneunt, VII, 16, 8. strenui
publice sepeliuntur, I, 29, 7.

Sesostris, I, 42, 3.

Sestus opp., III, 9, 12.

Sibylla Ægyptia, X, 12, 9. Babylonia, ib. Cumana, ib. 8, Erythræa, ib.
7, Hebræa, ib. 9.

Sibyllæ vaticinium de terræ motu Rhodi, II, 7, 1. de duobus Macedoniæ
Philippis, VII, 8, 8. de clade Atheniensium ad Ægospotamos, X, 9, 11. de
pugna Thyreensi, ib. 12.

Sicani ex Italia in Siciliam transgressi, V, 25, 6.

siccitas Græciam premit, I, 44, 9; II, 29, 7.

Sicilia collis Atticæ, VIII, 11, 12.

Sicilia ins., V, 25, 6.

Siculi ex Italia in Siciliam transgressi, V, 25, 6.

Sicyon Marathonis f., II, 1, 1. aliis Metionis, aliis Erechthei, aliis
Pelopis f., II, 6, 5.

Sicyon urbs, II, 1, 1; II, 6, 5 et 7; II, 7, 2 — 11, 2; VIII, 1, 2.

Sicyonia a Tolmide vastatur, I, 27, 5.

Sicyonii Messeniis auxilia mittunt, IV, 11, 1. ab Ægiratis dolo
repelluntur, VI, 26, 2 ab Orneatis prœlio, X, 18, 5. in Achæorum
synedrium cooptantur, II, 8, 4; VII, 7, 2. litis inter Athenienses et
Oropios judices, VII, 11, 4. ludos Isthm. edunt, II, 2, 2. Sicyoniorum
reges, II, 5, 6 — 7, tyranni, II, 8, 1. oleum, X, 32, 19. portus, II,
12, 2. sepulturæ ratio, II, 7, 2. thesaurus Olymp., V, 14, 9 et VI, 19,
1, Delph., X, 11, 1.

Side Danai f., III, 22, 11.

Side Laconiæ, opp., III, 22, 11.

Side Pamphyliæ opp., VIII, 28, 3.

siderum insolitæ species, VII, 24, 8.

Sidonii cujusdam de Æsculapio fabula, VII, 23, 7.

Silanion Athen. statuarius, VI, 4, 5; VI, 14, 4 et 11.

Silenus a Mida captus, I, 4, 5. Sileni nomen, patria, sedes, uxor, III,
25, 2. cum Apolline certamen, II, 22, 9. templum, VI, 24, 8. Sileni
Satyri seniores, I, 23, 5.

Silenus Eleus, VI, 1, 4.

Sillus Thrasymedis f., Alcmæonis pater, II, 18, 8.

σίλφιον planta, III, 16, 3.

Simangelus Bœotarcha, IX, 13, 6.

Simon Ægineta statuarius, V, 27, 2.

Simonides Leoprepis f, VI, 6, 9, Hieroni familiaris, I, 2, 3,
epigrammatum poeta, III, 8, 2; IX, 2, 5; X, 27, 4.

simulacrum de cælo delapsum, I, 26, 6, nuda et vestita, II, 30, 1.
simulacrorum veterum materies, VIII, 17, 2. simulacro apponitur mensa
cibis et bellariis referta, IX, 40, 12.

Simus Phiali f., rex Arcadiæ, VIII, 5, 8.

Simylus Messenius, VII, 22, 2.

Sinis latro a Theseo occisus, I, 37, 4.πιτυοχάμπτης, II, 1, 4. nepos
ejus Melanippus, X, 25, 7.

Sinoe nympha Panis nutrix, VIII, 30, 3.

Sinon Ulyssis socius, X, 27, 3.

Sinope urbs, I, 31, 2.

Σιωπή via Elidis, VI, 23, 8.

Siphnus ins. aurifodinis nobilis, X, 11, 2.

Sipte Thraciæ urbs, V, 27, 12.

Sipylus mons, I, 20, 5; I, 24, 8; II, 22, 3; III, 22, 4; V, 13, 7; VI,
22, 1; VII, 24, 13; VII, 27, 12; VIII, 17, 3; VIII, 38, 10.

Σεῖραι inter Clitorios et Psophidios, VIII, 23, 6. Siræi, VIII, 24, 3.

Sirenes Acheloi f., a Musis victæ, IX, 34, 3. Sirenum insula ossibus
plena, X, 6, 5. Siren nova Sophocles, I, 21, 1.

Sisyphus Æoli f., X, 31, 10. a Medea regnum Corinthi accipit, II, 3, 11.
apud inferos punitur, II, 5, 1. Isthmia instituit, II, 1, 3. ejus filii,
II, 4, 3; frater, IX, 34, 8; sepulcrum, II, 2, 2.

Sithnides nymphæ, I, 40, 1.

smaragdinum signaculum, VIII, 14, 8.

Smenus Laconiæ fl., III, 24, 6.

Smicythus Chœri f., Rheginus, vid. sub Micythus.

σμῖλαξ (μῖλαξ), IV, 26, 7; VIII, 17, 2.

Smilis Ægineta statuarius, Euclidis f., Dædalo æqualis, V, 17, 1; VII,
4, 4.

Smyrna Æolensium, mox Ionum urbs, V, 8, 7; VII, 5, 1. fluvius ibi Meles,
VII, 5, 12, ludi, VI, 14, 3, μαντιχὴ ἀπὸ χληδόνων, IX, 11, 7, odeum, IX,
35, 6, pugna cum Gyge, IV, 21, 5 et IX, 29, 4, sanctissima signa alata,
I, 33, 7, statua Fortunæ, IV, 30, 6, templum Æsculapii, II, 26, 9 et
VII, 5, 9, Nemesium, IX, 35, 6.

Socrates Pellenensis Olympionica, VI, 8, 1.

Socrates Sophronisci f. Gratias Atheniensibus fecit, I, 22, 8; IX, 35,
7. ejus de Platone somnium, I, 30, 3.

Socrates Thebanus statuarius, IX, 25, 3.

Sodamas Argivus, III, 9, 8.

Sodamas ex Asso Olympionica, VI, 4, 9.

Sogdianus Artaxerxis f., VI, 5, 7.

Soidas Naupactius statuarius, VIII, 18, 10.

Sol Augeæ pater, V, 1, 9, Gratiarum, IX, 35, 5, Heliadum, I, 3, 6,
Pasiphaes, V, 25, 9. curru vehitur, V, 11, 8, taurum permeat, IX, 17, 4,
occidit, X, 19, 4. Solis ara, II, 4, 6; II, 18, 3; VIII, 9, 4; mensa, I,
33, 4; VI, 26, 2; signa, II, 11, 1; III, 26, 1; VI, 24, 6; templum, II,
34, 10. Soli mactantur equi, III, 20, 14; sacer ei gallus gallinaceus,
V, 25, 9. Ἤλιος ἐλευθέριος, II, 31, 5; Ἡραχλῆς, VIII, 31, 7; σωτήρ, ib.

Solon Athen. legumlator, I, 16, 1; I, 18, 3. sapiens, X, 24, 1.
Athenienses ad Salaminem armis repetendam instigat, I, 40, 5. Cirrham
capit, X, 37, 6 et 7.

Solyma urbs Hebræorum ab Imperat. Rom. diruta, VIII, 16, 5.

Somis plastes, VI, 14, 13,

Somnii simulacrum, II, 10, 2. visiones eventu comprobatæ, X, 2, 6; X,
38, 13. somniorum interpretes, I, 34, 4; V, 23, 6.

somnium Preugenis, VII, 20, 8, Phormionis, VII, 5, 7.

Somnus musis amicus, II, 31, 3. ἐπιδώτης, II, 10, 2. Somni nutrix, V,
18, 1, frater, III, 18, 1.

Sophanes Decelensis Eurybatem interficit, I, 29, 5.

Sophius Messenius, Olympionica, VI, 3, 2.

Sophocles Leontidis f., δᾳδοῦχος, I, 37, 1.

Sophocles tragicus, I, 21, 1; I, 28, 7.

σωφρονιστὴρ λίθος, IX, 11, 2 et 7.

Soron Arcadiæ silva, VIII, 23, 8.

soror eadem et conjux, IV, 2, 4. soror amata a fratre, IX, 31, 1.
sororem ducere Ægyptiis licitum, I, 7, 1.

sortes in galeam conjiciuntur, V, 25, 8. dolosæ, IV, 3, 5.

Sosander Sosandri f. Smyrnæus Olympiæ multatur, V, 21, 16; VI, 23, 4.

Sosigenes Megalopolitanis τελετὴν magnarum dearum instituit, VIII, 31,
7.

Sosipolis dæmon patrius Eleorum, VI, 20, 2; VI, 25, 4.

Sostratus Chius statuarius, Pantiæ pater, VI, 9, 3.

Sostratus Herculis amasius, VII, 17, 8.

Sostratus Pellenensis Olympionica, VII, 17, 14.

Sostratus Sicyonius pancratiastes ὰχροχερσίτης, VI, 4, 1.

Sotades Cretensis Olympionica, VI, 18, 6.

Sous Proclis f., III, 7, 1.

Sparta Eurotæ f., Lacedæmonis uxor, II, 16, 4; III, 1, 2; III, 18, 8.

Sparta urbs, III, 11, 1—18, 5, a quo condita, III, 1, 2; III, 11, 1.
terræ motu concussa, I, 29, 8; IV, 24, 6; VII, 25, 3. a Pyrrho
oppugnata, I, 13, 6, ab Arato capta, II, 9, 2; IV, 29, 9. Spartæ fossæ
et vallum, I, 13, 6. muri dejecti, VI, 8, 5 et VIII, 51, 3, restituti,
VII, 9, 5.

Σπαρτοί, VIII, 11, 8; IX, 5, 2; IX, 10, 1.

Sparton Phoronei f., II, 16, 4.

Sparton Tisameni f., VII, 6, 2.

spasma ab Æsculapio sanatum, II, 26, 8.

spectrum Actæonis, IX, 38, 5, Herculis, VI, 11, 2, Taurosthenis, VI, 9,
3.

speculum mirum, VIII, 37, 7. fatidicum, VII, 21, 12.

Σπηλαῖται dii, X, 32, 5.

speluncæ ruinam fulcit Pulydamas, VI, 6, 9. speluncæ memorabiles, X, 32,
3—7.

Sperchius fl., I, 37, 3; X, 20, 6.

Sphacteria ins., IV, 36, 6; VI, 22, 6. Lacedæmoniorum clade nobilis, I,
13, 5; I, 15, 4; III, 5, 5; V, 26, 1.

Σφαιρεῖς apud Lacedæm., III, 14, 6.

Sphæria ins. postea Hiera, II, 33, 1.

Sphærus Pelopis auriga, II, 33, 1; V, 10, 7.

Sphettus Trœzenis f., Attici demi conditor, II, 30, 9.

Sphinx, IX, 26, 2. sphinges, III, 18, 14.

Sphragidium antrum, IX, 3, 9.

Sphyrus Machaonis f., Alexanoris frater, II, 23, 4.

spicis coronati pueri, VII, 20, 1.

Spintharus Corinthius architectus, X, 5, 13.

Spintharus Eubuli pater, I, 29, 10.

σπονδοφόροι, V, 15, 10.

Σπουδαίων δαίμων, I, 24, 3.

Stadieus Athen. plastes, VI, 4, 5.

stadium e terra aggesta, II, 27, 5; VI, 20, 8; IX, 23 1. stadia centum
octoginta hiberni diei iter, X, 33, 3.

σταδιοδρόμων ἄφεσις Olymp., VI, 20, 9.

stanneæ laminæ, IV, 26, 8.

statua cubitalis, VIII, 31, 3, triginta cubitûm, III, 19, 2, triginta
quinque, X, 5, 2, trium pedum, VIII, 31, 5; septem, VIII, 25, 3,
duodecim, V, 24, 3 et 8; VIII, 30, 3, quindecim, VIII, 31, 2, viginti
septem, V, 24, 4; ænea omnium antiquissima, III, 17, 6. ferreæ, III, 12,
10; X, 18, 6. fictiles, I, 2, 5 et I, 3, 1. ligneæ facie manibus pedibus
eburneis, VII, 26, 4; marmoreis, VII, 21, 10; VIII, 25, 6; VIII, 31, 2.
quadrangulæ, VIII, 31, 7; VIII, 32, 1, VIII, 48, 6. ad solis ortum
resonans, I, 42, 3. titulis mutatis, I, 18, 3; suam portat Milon, VI,
14, 6. v. et Simulacrum.

statura portentosa, I, 35, 5—8; VIII, 29, 4; X, 4, 5—6.

Stazusa fons, II, 7, 4.

στενωπός Atheniensibus i. q. Eleis ἀγυιά, V, 15, 2.

Stenyclerus heros, IV, 33, 4.

Stenyclerus regia Messeniæ, IV, 3, 7; IV, 15, 8. Stenyclericus campus,
IV, 33, 4.

στεφανῖται ἀγῶνες, VI, 14, 10; X, 7, 5.

Sterope Atlantis f., Œnomai uxor, V, 10, 6.

στήθεον vel γήθαιον, III, 24, 2.

Stesichori Himeræi Γηρυονηίς, VIII, 3, 2; Ἰλίου πέρσις, X, 26, 1; et V,
27, 2, ᾠδή, X, 26, 9, loci de Actæone, IX, 2, 3, de Iphigenia Thesei
filia, II, 22, 7, de Herculis e Megara liberis, IX, 11, 2.

Steunos antrum Phryg., VIII, 4, 3; X, 32, 3.

Sthenelaidas Ephorus belli Peloponnesiaci auctor, III, 7, 11.

Sthenelas Crotopi f., II, 16, 1; Gelanoris pater, II, 19, 3.

Sthenelus Capanei f., Cyllarabæ pater, II, 18, 5; II, 22, 8. ab
Anaxagoridis oriundus, II, 30, 10. Thebas oppugnat, II, 20, 5. Jovem
trioculum Argos deportat, II, 24, 3, ἔρχειον, VIII, 46, 2. ejus
sepulcrum, II, 22, 9, statua, X, 10, 4.

Sthenis Olynthius statuarius, VI, 16, 8; VI, 17, 5.

Stirienses demus Atticus, X, 35, 8.

Stiris Phocensium opp., X, 3, 2; X, 35, 8—10.

στόμιον Olymp., V, 14, 10.

Stomius Eleus Ol., VI, 3, 2.

Stomius plastes, VI, 14, 13.

storea vestis nautica, X, 29, 8.

strategema Agesipolidis, VIII, 8, 7; Arati, VIII, 10, 7; Brenni, X, 28,
6; Cimonis, VIII, 8, 9; Demetrii Philippi filii, IV, 29, 2; Diæi
Achæorum ducis, VII, 13, 6; Epaminondæ, IX, 13, 11; Hyperesiensium, VII,
26, 2; Illyriorum, IV, 35, 6; Lacedæmoniorum, IV, 12, 2 et 9;
Messeniorum, IV, 28, 4; Neoclis Thebani, IX, 1, 6; Panormi et Gonippi,
IV, 27, 1; Phocensium, X, 1, 3 et 11; Pyrrhi, I, 13, 1; Solonis X, 37, 6
et 7; virginis Messeniæ, IV, 19, 6. strategema amatorium Leucippi, VIII,
20, 2; politicum Anaximenis, VI, 18, 2; nauticum Scyllidis, X, 19, 1.
strategemata Homerica, IV, 28, 7.

Stratia ins. in Ladone fl., VIII, 25, 12.

Stratius Clymeni f., IX, 37, 1.

Straton Ægiensis Olympionica, VII, 23, 5.

Straton Alexandrinus Olympionica, V, 21, 9.

Straton statuarius, II, 23, 4.

Stratonicea urbs quæ antea Chrysaoris, VI, 21, 10.

Stratus Acarnanum urbs, VI, 2, 1.

στρεπτὴ ἐλαία, II, 28, 2. στρεπτὸς ῥαχος, II, 32, 10.

strigil epheborum, IX, 22, 2.

Strongyle ins. ignivoma, X, 11, 4.

Strongylion statuarius, I, 40, 3; IX, 30, 1.

Strophius, X, 25, 3.

Strophius Crisi f., Pyladis pater, II, 29, 4.

Strophius Pyladis ex Electra f., II, 16, 7.

στρουθὸς τῶν ἀπτήνων. (h. e. struthiocamelus), IX, 31, 1.

Struthus promont., II, 36, 3.

στρύχνος planta, X, 36, 2.

Stymphelus Elati f., VIII, 4, 4. Arcadis nepos, VIII, 22, 1.

Stymphelus fl., palus, urbs, II, 3, 5; II, 24, 6; VIII, 4, 6; VIII, 22,
2 et 3 et 6. Stymphelæ aves, V, 10, 9; VIII, 22, 4; IX, 11, 6.

Styrenses pop. EubϾ, V, 23, 2. a Dryopibus oriundi, IV, 34, 11.

Styx Oceani f., VIII, 18, 1.

Styx fl. apud inferos, VIII, 18, 3.

Stygis aqua ex altissimo vertice destillat, VIII, 17, 6; VIII, 18, 4.
ejus veneno Alexander perit, ib. 6.

Suada Gratia, IX, 35, 5. a Theseo coli cœpta, I, 22, 3. apud Sicyonios,
II, 7, 7. statua, I, 43, 6. Venerem coronat, V, 11, 8.

subligaculorum usus in stadio, I, 44, 1.

subterranea regna, III, 25, 5.

P. Sulpicius _Galba_, VII, 17, 5.

Sumateum opp. Arcad., VIII, 27, 3.

Sumateus Lycaonis f., VIII, 3, 4.

Sumatia vel Sumetia opp. Arcad., VIII, 3, 4; VIII, 36, 8.

Sunium promont., I, 1, 1; I, 28, 2.

Supplices non impune violati, III, 4, 1 et 5; IV, 24, 06; VII, 24, 6;
VII, 25, 3. supplicum venia soli Pausaniæ negata, III, 17, 9.

Suibus ad vaticinia Cyprii utuntur, VI, 2, 5.

Susa Persarum regia, I, 42, 3; III, 9, 5; III, 16, 8; IV, 31, 5; VI, 5,
7.

Syadras Spartanus plastes, Euchiri magister, VI, 4, 4.

Sybariades (_?_) Lacedæm. Olympionica, V, 8, 10.

Sybaris adolescentulus, VI, 6, 11.

Sybaris Italiæ opp. postea Lupia, VI, 19, 9.

Sybotas Dotadæ f., Messeniorum rex, IV, 3, 10.

Syene Æthiopiæ finitima, umbræ expers, VIII, 38, 6. qui supra Syenen
habitant, I, 33, 4; VI, 26, 2.

Συλχοί opp. Sardiniæ, X, 17, 9.

Sylla Athenas capit, I, 20, 4. ejus crudelitas et sacrilegia, IX, 7, 5;
IX, 33, 6; X, 20, 6. morbus teterrimus, IX, 33, 6. donaria, IX, 30 1.
tropæa de Taxilo, IX, 40, 7.

Syllis (Hyllis?) nympha ejusque ex Apolline f., II, 6, 7.

Symbola locus Arcad., VIII, 54, 1.

Symmachus Æschyli f. luctator, VI, 1, 2.

Symmachus Messen. Olympionica, VI, 2, 10.

συμπαθὴς pater quidam, VI, 26, 9.

synedrium Achaicum, VII, 7, 1. synedria Græcorum a Romanis sublata et
restituta, VII, 16, 9 et 10.

Synnoon statuarius, Ptolichi pater, VI, 9, 1.

συνωρίς in ludis Olympicis, V, 8, 10. τελεία, VI, 1, 4, πωλιχή, X, 7, 8.

Syracusæ a Carthaginiensibus oppugnatæ, I, 12, 5; ab Atheniensibus, II,
22, 9. Syracusanorum thesaurus Delph., X, 11, 5. lautumiæ, V, 8, 8.

Syracusani Leontinos evertunt, VI, 17, 9.

Syri ad Orontem; VI, 2, 7; VIII, 20, 2; VIII, 23, 5; X, 20, 5.

Syria dea, IV, 31, 2; VII, 26, 7.

Syringes Ægypti locus, I, 42, 3.

syringis cantus a Pane inventus, VIII, 38, 11.

Σύρμα Ἀντιγόνης, IX, 25, 2.

Syrnus Cariæ opp., III, 26, 10.

Sys fl., ad Olympum, IX, 30, 11.

Sythas fl., II, 7, 8; II, 12, 2; VII, 27, 12.



                                   T.


Tabules Persa, VII, 2, 10.

Tænarum opp. postea Καινὴ πόλις, III, 25, 9.

Tænarum promont., III, 25, 4 et 9; IV, 24, 5. unde denominatum, III, 14,
2.

Tænarus heros, III, 14, 2.

tænia victoriæ signum, VI, 20, 19; IX, 22, 3. tæniæ et flores
injiciuntur Aristomeni, IV, 16, 6. tæniis incincta basis, VIII, 31, 8;
tunica, IX, 39, 8.

ταλασίας inventor, VIII, 4, 1.

Talaus Biantis f., II, 6, 6. ejus sepulcrum, II, 21, 2.

Talaus Crethei f., VIII, 25, 9.

Taleton Taygeti montis vertex, III, 20, 4.

tali adolescentiæ ludicrum, VI, 24, 7; X, 30, 2. fatidici, VII, 25, 10.

Talos Cretis f., VIII, 53, 5. vid. etiam sub Calos.

Talus Œnopionis f., VII, 4, 8.

Talthybii ira, III, 12, 7; sepulcra, VII, 24, 1.

Tanagra Æoli vel Asopi f., IX, 20, 1.

Tanagra Bœotiæ opp., IX, 20 et 22. prœlium ibi commissum, III, 11, 8; V,
10, 4.

Tanagræi Heracleam Ponticam condunt cum Megarensibus, V, 26, 7. eorum
Delium, v. Delium.

Tanaus fl., II, 38, 7.

Tantalus Jovis et Plutus f., II, 22, 3. cum Pelope in Asia habitat, V,
13, 7. ejus furtum, X, 30, 2. pœna apud inferos, X, 31, 12. sepulcrum,
II, 22, 2.

Tantalus Thyestæ vel Broteæ f., II, 22, 3. Clytæmnestræ maritus, II, 18,
2.

Tantali lacus, V, 13, 7; VIII, 17, 3.

Τάφρος ἡ μεγάλη, IV, 6, 2; IV, 17, 2.

Taras fl. Italiæ, X, 10, 8.

Taras Neptuni f., X, 10, 8; X, 13, 10.

Taraxippus Olympicus, VI, 20, 15. Isthmicus et Nemeaticus, ib. 19;
Delphicus, X, 37, 4.

Tarentum Lacedæm. colonia, III, 12, 5; X, 10, 6; X, 13, 10. Tarentini ab
Archidamo adjuti, III, 10, 5; a Pyrrho, I, 12, 2.

Tarrha opp. Cretæ, X, 16, 5.

Tarsus urbs, VIII, 28, 3.

Tartarus ejusque dii Titanes, VIII, 37, 5.

Tartesus fl. et opp. Iberiæ, VI, 19, 3. Tartesium æs, ib. 2.

Tauri Scythiæ gens, I, 43, 1.

Tauricæ deæ simulacrum et sacra, III, 16, 7.

Taurius fl. postea Hylicus, II, 32, 7.

Ταυρόχερως et ταύρου παῖς Attalus, X, 15, 3.

Tauropolis Clesonis f., I, 42, 7.

Taurosthenes Ægineta Olympionica, VI, 9, 3.

Taurus Cnosius s. Cretensis, I, 37, 9; V, 10, 9. cælestis, IX, 17, 4.
æneus Corcyræorum, X, 9, 3. tauri Æthiopici, V, 12, 1, et IX, 21, 2;
Pæonii, X, 13, 1. taurinus sanguis, VII, 25, 13.

Taxilus Mithridatis dux, I, 20, 6; IX, 40, 7; X, 34, 2.

Taygete Atlantis f. a Neptuno et Jove rapitur, III, 18, 10. Lacedæmonis
mater, III, 1, 2; III, 20, 2; IX, 35, 1.

Taygetus mons, III, 1, 2; III, 20, 2. ejus arva, IV, 7, 2.

Teaspis Persa, III, 4, 9.

Tectæus, v. Angelion.

Tectoreni (_?_), X, 27, 8.

Tegea, VIII, 45; VIII, 47—48; VIII, 53, 1—10. condita a Tegeate, VIII,
3, 4.

Tegeatæ oppugnantur a Spartanis, III, 3, 5; III, 7, 3, VIII, 53, 10. ad
Thermopylas quot pugnaverint, X, 20, 1. Tegeatarum et Lacedæmoniorum
fines, VIII, 54, 1. Tegeatarum asylum, II, 17, 7; III, 5, 6. de
Lacedæmoniorum manubiis donaria, X, 9, 5.

Tegeates Lycaonis f., VIII, 3, 4; VIII, 45, 1. ejus filii et uxor Mæra,
VIII, 53, 2—4; VIII, 48, 6.

Telamones duo, VIII, 15, 6.

Telamon Æaci f. ob fratris cædem exulat, II, 29, 2; judicium subit ib.
10. Peribœam ducit, I, 42, 4. aprum Calydonium venatur, VIII, 45, 6.
Telamonis saxum, I, 35, 3.

Telchin Europis f., II, 5, 6.

Telchines Cyprum tenent, IX, 19, 1.

Teleboæ ab Amphitryone excisi, I, 37, 6.

Telecles Samius, VIII, 14, 7; X, 38, 6.

Teleclus Archelai f. rex Spartæ, III, 2, 6; III, 7, 4; IV, 4, 2—3; IV,
31, 3. ejus heroum, III, 15, 10.

Telecrates Leucadius, vid. sub Telycrates.

Teledamus Agamemnonis et Cassandræ f., II, 16, 6.

Telegone Pharidis filia, IV, 30, 2.

Telemachus Eleus Olympionica, VI, 13, 11.

Telephanis Samii tibicinis sepulcrum a Cleopatra exstructum, I, 44, 6.

Telephus Herculis ex Auge f., VIII, 48, 7. a cerva altus, VIII, 54, 6;
IX, 31, 2. cum Arcadibus in Asiam trajicit, I, 4, 6. cum Græcis ad
bellum Trojanum proficiscentibus confligit, ib.; VIII, 45, 7; IX, 5, 14.
colitur Pergami, III, 26, 10; V, 13, 3. ejus donarium, IX, 41, 1.

Telesarchus Syrorum dux, X, 20, 5; X, 22, 1.

Telesilla poetria, II, 20, 8; II, 28, 2; II, 35, 2.

Telestas Laced. Aristonis frater, V, 23, 7.

Telestas Messenius Olympionica, VI, 14, 4.

Telestes Aristodemi f. e Bacchiadarum genere, II, 4, 4.

Τελετῆς simulacrum, IX, 30, 4.

Tellias Eleus vates Phocensium, X, 1, 8 et 11; X, 1, 10; X, 13, 7.

Tellis Archilochi proavus, X, 28, 3.

Tellis Brasidæ pater, III, 14, 1.

Tellis Tisameni f., Achæorum princeps, VII, 6, 1.

Tellon Oresthasius Olympionica, VI, 10, 9.

Tellus εὐρύστερνος, VII, 25, 13; χουροτρόφος, I, 22, 3; magna dea, I,
31, 4. Telluris ædes, III, 11, 9; III, 12, 8; ara, VIII, 48, 8; filii,
I, 35, 6 et 8; oraculum, V, 14, 10; X, 5, 5 et 6; signa, I, 24, 3; VII,
21, 11.

Telondes Cabiræus, IX, 25, 8.

Telycrates Leucadius, X, 9, 10.

Temenium castellum Argivorum, II, 36, 6; II, 38, 1.

Τημένου θύραι Lydiæ urbs, I, 35, 7.

Temenus Aristomachi f., II, 18, 7, Phalcæ pater, II, 6, 7 et II, 13, 1;
Cisi, Cerynæ, Agræi, II, 28, 3. sorte fallit fratris filios, IV, 3, 5.
genero nimis studet, II, 19, 1. ejus monumentum, II, 38, 1.

Temenus Pelasgi f.. Junonem educat, VIII, 22, 2.

Temenus Phegei f., VIII, 24, 10.

Temesa urbs Italiæ ab Heroe diu vexata, VI, 6, 7—11.

Temnus opp., V, 13, 7.

templum æreum, X, 5, 11, cereum, ib. 9, filiceum, ib. 10; frondeum, ib.
59; commune omnium deorum, I, 5, 5; I, 18, 9. inaccessum, VIII, 10, 2;
VIII, 30, 2. geminum, II, 25, 1; VI, 20, 3; VIII, 9, 1. forma insolita,
VI, 24, 9. περίστυλον, VI, 24, 10. speluncæ simile, III, 25, 4. sine
tecto, I, 40, 6. vetus novo circumdatum, VIII, 10, 2. semel quotannis
aperiendum, VI, 25, 2; VIII, 41, 5. templa a profanis ædibus sejuncta,
IX, 22, 2. vetustissima, II, 31, 6; X, 5, 9. Peloponnesi præstantissima,
VIII, 41, 8 et VIII, 45, 5; Ionum, VII, 5, 1.

Temulentia a Pausia picta, II, 27, 3; alia ejus imago, VI, 24, 8.

Tenea opp. II, 5, 4.

Teneæ fons, VIII, 13, 5.

Teneatica porta, II, 5, 4.

Tenedus ins. antea Leucophrys, X, 14, 3. Tenedii Alexandrinis se
adjungunt, X, 14, 4.

Τενεδίῳ πελέχει ἀποχόπτειν proverb., X, 14, 4.

Tenerus Apollinis et Meliæ f. vates, IX, 10, 6; IX, 26, 1.

Tennes Cyeni f., X, 14, 1.

Tenus Ægæi maris insula, V, 23, 2.

Teos urbs, VII, 3, 6. Teii Neptunum colunt Heliconium, VII, 24, 5. eorum
thermæ, VII, 5, 11.

Tereus Thrax, IX, 16, 4. Procnes maritus Philomelæ vitium infert, I, 5,
4; I, 41, 8. ejus pœna et metamorphosis, X, 4, 8.

Termesus, vid. sub Permesus.

Termilæ postea Lycii, I, 19, 3.

Terra mater, X, 12, 10. primos homines edidit, VIII, 29, 4. terram et
aquam poscit Darius, III, 12, 7.

Terræ motus, II, 7, 1; VII, 24, 9 — 13.

tessera bellica, IV, 21, 4; IX, 27, 4; X, 1, 10. lusoriarum inventor,
II, 20, 3; X, 31, 1.

testudo Indica, VIII, 23, 9. marmorea, VIII, 30, 6. marinæ et
terrestres, I, 44, 8. ingentes in Arcadiæ silvis, VIII, 23, 9. e
testudinibus lyræ, II, 19, 7; VIII, 17, 5; VIII, 54, 7.

Tethrin fl. Cretæ, I, 27, 9.

Tethronium, v. Tithronium.

Teucer Telamonis f. patri se de cæde Ajacis purgat, I, 28, 11. Salaminem
Cypriam condit, VIII, 15, 7. Teucridæ, reges Cypriorum usque ad
Euagoram, I, 3, 2; II, 29, 4.

Teumessus, IX, 19, 1. Teumessia vulpes, ib.

Teuthis Arcad. opp., VIII, 27, 4 et 7; VIII, 28, 4.

Teuthis ad Trojam dux, VIII, 28, 4.

Teuthrania postea Pergamus, I, 4, 5; I, 11, 2.

Teuthras Athen. Teuthronen condit, III, 25, 4.

Teuthras ad Caicum regnat, VIII, 4, 9.

Teuthrone urbs Lacon. a Teuthrante condita, III, 21, 7; III, 25, 4.

texturæ et lanificii inventor, VIII, 4, 1.

Thalamæ opp. Lacon., III, 21, 7; III, 26, 1.

Thalamæ opp. Messen., III, 1, 4.

thalamus æneus Acrisii, II, 23, 7; X, 5, 11. thalami thesaurorum, VI,
19, 2.

Thales Gortynius Lacedæmonios morbo liberat, I, 14, 4.

Thales Milesius sapiens, V, 24, 1.

Thalia Gratia, IX, 35, 5.

Thaliades Arcad., VIII, 25, 2.

Thallo altera Horarum una cum Pandroso culta, IX, 35, 2.

Thalpius Euryti et Therophones f., V, 3, 8.

θάμνος, v. χόχχος.

Thamyris Philammonis et Argiopes f. Thrax, IV, 33, 3 et 7; IX, 5, 9; IX,
30, 2; X, 7, 2; X, 30, 8.

Tharypus ejusque stirps, I, 11, 1.

Tharyx Phigalensis Aristomenis affinis, IV, 24, 1.

Thasiorum origo et donaria, V, 25, 12. Thasiis sterilitas qua ratione
levata, VI, 11, 7.

Thasium marmor, I, 18, 6.

Thasus Agenoris f. Europam quærit, V, 25, 12.

Thaumasium mons Arcad., VIII, 36, 2.

θαύματα, VIII, 46, 5.

Theagenes Megar. tyrannus, I, 28, 1; I, 40, 1; I, 41, 2.

Theages Thasius Olympionica, VI, 11, 2—9. multatur, VI, 6, 5—6. ei
secundus Clitomachus, VI, 15, 3.

Theano Antenoris uxor ejusque filii, X, 27, 3.

Theantus Alcæneti pater, VI, 7, 8.

Theantus Lepreata Olympionica, VI, 7, 8.

Theares Hermionensis, Lysandri ad Ægospotamos socius, X, 9, 10.

Thearidas Bœotarcha, X, 20, 3.

theatra insignia, II, 27, 5; II, 29, 11. Græcorum maximum, VIII, 32, 1.

Thebæ Ægypt. a Ptolemæo Philometore vastatæ, I, 9, 3; VIII, 33, 3.
colossus ibi sonorus, I, 42, 3.

Thebæ Bœot. a quibus conditæ, II, 6, 4; IX, 5, 6. ab Alexandro eversæ,
VII, 17, 2 et IX, 6, 7, a Cassandro restitutæ, IV, 27, 10; IX, 3, 6; IX,
7, 1. a Metello captæ, VII, 15, 9. Thebarum post regium imperium fortuna
varia, IX, 6 et 7, potentia, VIII, 33, 2. portæ septem, IX, 8, 4.
simulacrum, IV, 31, 40. ad Thebas septem, II, 20, 5.

Thebaidis et Plazæensis regionis fines, II, 6, 1. Thebaidis primi incolæ
et reges, IX, 5.

Thebais poesis, VIII, 25, 9; IX, 9, 5; IX, 18, 6.

Thebani cum Minyis bellum gerunt, IX, 9, 1 et IX, 37, 2, cum
Megarensibus, VIII, 50, 4. Agesilaum sacra facientem adoriuntur, III, 9,
4. ad principatum evecti ab Epaminonda, VIII, 11, 9. Leuctris vincunt,
IV, 13, 11. Mantineam instaurant, VIII, 8, 10. agrorum partem a Sylla
ademtam recipiunt, IX, 7, 6. exsules captivos supplicio afficiunt, IX,
15, 4. thesaurus eorum Delphis, X, 11, 5, donarium Delph., X, 13, 6.

Thebe Asopi, f., II, 5, 2; V, 22, 6.

θεηχολεών, V, 15, 8.

θεηχόλος sacerdos, V, 15, 10.

Theganusa ins., IV, 34, 12.

Thelpusa Arcad. opp. VIII, 24, 4; VIII, 25, 1—3.

Thelpusa nympha Ladonis, fl. f., VIII, 25, 2.

Thelpusa regio, VIII, 24, 4.

Thelxion Apidis f., II, 5, 7.

Themis Horarum mater, V, 17, 1. suam oraculi Delphici partem Apollini
donat, X, 5, 6; VIII, 25, 7. ejus templum I, 22, 1; IX, 25, 4; II, 27,
5. ara, V, 14, 10; IX, 22, 1. Themidum ara, II, 31, 5.

Themiscyra ad Thermodontem ab Hercule obsessa et capta, I, 2, 1; I, 15,
2. Amazonum sedes, I, 41, 7.

Themisonium Phrygiæ opp. antrum habet, X, 32, 4.

Themisto Homeri mater, X, 24, 3.

Themisto Athamantis uxor, Ptoi mater, IX, 23, 6.

Themistocles Neoclis f., I, 1, 2; I, 36, 1; VIII, 52, 2. navale et muros
Athen. exstruit, I, 2. honor ei Olympiæ habitus, VIII, 50, 3. donum ejus
de Persicis manubiis ab Apolline repudiatur, X, 14, 5. Themistoclis
statua, I, 18, 3. filiorum ejus donarium, I, 26, 4.

Themistocles Poliarchi f., illius Themistoclis pronepos, I, 37, 1.

Theochrestus Cyrenæus Theochresti avus ἱπποτρόφος Olympionica, VI, 12,
7.

Theochrestus Theochresti nepos, VI, 12, 7.

Theocles Crii pater, III, 13, 3.

Theocles Laced. statuarius, Hegyli f., V, 17, 2; VI, 19, 8.

Theoclus vates Messen., IV, 16, 1 et 5; IV, 20, 1—3; IV, 21, 2 et 10.

Theocosmus Megar. statuarius, Calliclis pater, I, 40, 4; X, 9, 8.

Theodamus Cnidius, Lysandri socius ad Ægospotamos, X, 9, 9.

Theodectes Phaselita, I, 37, 4.

Theodorus Eleus Olympionica, VI, 16, 8.

Theodorus pastor Herophiles Sibyllæ pater, X, 12, 7.

Theodorus Samius Teleclis f., æs primus conflat, III, 12, 10; VIII, 14,
7; IX, 41, 1; X, 38, 6.

Theodorus tragœdus, I, 37, 3.

Theognetus Ægineta Olympionica, VI, 9, 1.

Theogonus Eleus, VI, 17, 5.

Θεομηλίδα χωρίον Spartæ, III, 14, 2.

Theomnestus Sardianus statuarius, VI, 15, 2.

Theophiles Epidaurius, VI, 13, 6.

Theophilus archon Athen., X, 3, 1.

Theophrastus Themistoclis f., I, 37, 1.

Theopompus Agenoris pater, VI, 6, 2.

Theopompus Damareti f. Olympionica, VI, 14, 4.

Theopompus Damareti nepos, VI, 10, 4.

Theopompus Damasistrati f., historicus, III, 10, 3; VI, 18, 5.

Theopompus Heræensis Aristomenis gener, IV, 24, 1.

Theopompus Myndius, Lysandri socius ad Ægospotamos; X, 9, 10.

Theopompus Nicandri f. rex Spartæ, III, 7, 5. in Messeniaco bello dux,
III, 3, 2; IV, 4, 4; IV, 7, 7. non ab Aristomene occisus, IV, 6, 4. ejus
posteri, IV, 15, 3, monumentum, III, 16, 6.

Theopompus (_?_) Ægineta statuarius, v. sub Theopropus.

Theopropus Ægineta statuarius, X, 9, 3.

θεωρία, Delia, I, 31, 2.

θεωρὸς Delphos missus ad consulendum oraculum, IV, 9, 3.

Theotimus Eleus Olympionica, VI, 17, 5.

Theotimus Phocensis, X, 2, 2.

Theoxenia Apollinis ludi, VII, 27, 4.

Theoxenus Parrhasius, VIII, 27, 2.

Thera ins. antea Calliste, III, 1, 7; III, 15, 6; VII, 2, 2.

Theræ Taygeti locus, III, 20, 5.

Theraphone Dexameni f., V, 3, 3.

Therapne Lelegis f., III, 19, 9.

Therapne vicus Lacon., III, 14, 9; III, 19, 9.

Theras Autesionis f. Thebanus, III, 1, 7. Aristodemi filiorum tutor, ib.
et IV, 3, 4. coloniam deducit in insulam Callisten, III, 1, 7; III, 15,
5; VII, 2, 2.

Theridas Achæus Romam missus, VII, 14, 3.

thermæ in Atarneo, IV, 35, 10; Lebedi, VII, 3, 5; Methanis, II, 34, 1.

Thermius Hæmonis f, Oxyli frater, V, 3, 7.

Thermodon fl., I, 2, 1; III, 25, 3.

Thermodon fl. Bœot., IX, 19, 3.

Thermopylæ vel Pylæ, VII, 15, 3; X, 20, 9; X, 21, 1, Amphictyonum sedes,
VII, 24, 4. ibi adversus Persas et Gallos quantis copiis pugnatum sit,
X, 20, 1—5; Lacedæmonii a Xerxe sepulti, IX, 32, 9; aqua γλαυχοτάτη, IV,
35, 8.

Thero Martis nutrix, III, 19, 8.

Thero Phylantis filia, Chæronis mater, IX, 40, 4.

Thoron Bœotus statuarius, VI, 14, 11.

Theronice Dexameni f., V, 3, 3,

Thersander Agamedidæ f., III, 16, 6.

Thersander Polynicis f., Tisameni pater, II, 20, 5; III, 15, 6; VII, 3,
1; IX, 8, 7. in Mysia occumbit, IX, 5, 14.

Thersander Sisyphi f., II, 4, 3; X, 30, 5. ejus filii, IX, 34, 7.

Thersilion curia Arcadum, VIII, 32, 1.

Thersilochus Corcyræus Olympionica, VI, 13, 6.

Thersites cum Palamede tesseris ludit, X, 31, 1.

Thersius (—ias) Thessalus Olympionica, V, 9, 1.

Thesaurus Hyriei, IX, 37, 5, Minyæ, IX, 36, 4—5; IX, 38, 2. thesauri
Olympici, VI, 19; Delphici, X, 11, 1 et 2 et 5.

Thesidæ quousque regnaverint, I, 3, 3. Thesidarum ultimus, II, 18, 9.

Theseus Neptuni f., I, 17, 3; Erechthida, VII, 17, 7; Pitthei nepos, II,
30, 9; Pelopis pronepos, I, 41, 5 et V, 10, 8, natus ad Celenderim, II,
32, 9, puer robustus et impavidus, I, 19, 1 et I, 27, 7. patris
depositum tollit, I, 27, 8 et II, 32, 7, aprum Calydonium venatur, VIII,
45, 6, taurum Marathonium immolat, I, 27, 10; latrones punit, I, 37, 4;
I, 44, 8. in Cretam proficiscitur, I, 1, 2; I, 22, 5; Ariadnen abducit,
IX, 40, 4. Apollini ludos dedicat, VIII, 48, 3; Dianæ templum, II, 31,
1. Antiopen rapit, I, 2, 1; II, 32, 9; V, 11, 7, Helenam, I, 18, 4; II,
22, 6 et 7; II, 32, 7; III, 18, 15; III, 24, 11, Proserpinam, I, 17, 4;
I, 41, 5; II, 22, 6; III, 18, 5; X, 29, 9. ad inferos descendit, IX, 31,
5. cum Centauris pugnat, I, 17, 2; V, 10, 8. palæstricam invenit, I, 39,
3. lyram tenet, V, 19, 1. Panathenæa instituit, VIII, 2, 1. ad Thebas
cæsos sepelit, I, 39, 2. democratiæ auctor, I, 3, 3. occiditur, I, 17, 4
— 6. ejus ossa, III, 3, 7; sacra X, 11, 6; saxum, II, 32, 7; statua, X,
10, 1, templum, I, 17, 2; I, 30, 4.

Thesmia, v. Ceres.

Thesmophoria, v. Festum.

Thesmothetæ Athen., I, 3, 5.

Thespia Asopi f., IX, 26, 6.

Thespiæ urbs Bœot., IX, 26, 6. Thespienses Iolaum in Sardiniam
sequuntur, VII, 2, 2; IX, 23, 1; X, 17, 5. a Thebano agmine secessionem
faciunt, IX, 13, 8. Ceressi expugnantur, IX, 14, 2—4. Amorem colunt, IX,
27, 1. eorum festum et ludi, IX, 31, 3, donarium, VI, 15, 1.

Thespius ab Erechtheo oriundus, IX, 26, 6.

Thesprotis Epirus, I, 17, 5; IV, 34, 3; V, 22, 3; 23, 2; VI, 14, 9;
anarchia laborat, IV, 35, 3. Thesprotorum rex Theseum in vinculis tenet,
I, 17, 4.

Thesprotis poesis, VIII, 12, 5.

Thessali Amphictyones, X, 8, 2. a Phocensibus dolis circumveniuntur, X,
1, 3 et 11. Agesilao adversantur, III, 9, 12. Ceressum oppugnant, IX,
14, 2. Gallis instant, X, 23, 13. Œchaliam sibi tribuunt, IV, 2, 3.
eorum boves, IV, 36, 3; donarium, V, 24, 2; monumentum Athen., I, 29, 6.

Thessalonice Philippi f., Cassandri uxor, VIII, 7, 7. ab Antipatro filio
occisa, IX, 7, 3.

Thestius Agenoris f., Ledæ pater, III, 13, 8. ejus filiæ, III, 19, 5;
IX, 27, 6.

Thetis in Peleum anguem immittit, V, 18, 5. pro filio intercedit, V, 22,
2. a Vulcano arma accipit, V, 19, 8. ejus templum, III, 14, 4; statua,
III, 22, 2. soror Æaci uxor, II, 29, 9.

Thisbe nympha Bœot., IX, 32, 3.

Thisbe urbs Bœot., IX, 32, 2; X, 37, 2.

Thisoa nympha Jovis nutrix, VIII, 38, 3 et 9; VIII, 47, 3.

Thisoa Lycæatis, VIII, 27, 4; VIII, 38, 3 et 9.

Thisoa Orchomenia, VIII, 27, 4 et 7; VIII, 28, 3.

Thoas Andræmonis f., V, 3, 6. Minervæ signum Troja aufert, X, 38, 5.

Thoas Ornytionis f., II, 4, 3.

Thocnenses Arcad., VIII, 27, 4.

Thocnia opp. Arcad., VIII, 3, 2; VIII, 29, 5.

Thocnus Lycaonis f., VIII, 3, 2; VIII, 29, 5.

θόλος Athenis, I, 5, 1; Epidauri, II, 27, 3.

thorax et hasta ab Alexandro M. dedicata, VIII, 28, 1. thorax hamatus,
IX, 26, 8. cf. Loricæ.

Thornax Buphagi mater, VIII, 27, 17.

Thornax mons postea Coccygius, II, 36, 1; III, 10, 8.

Thorsus fl. Sardiniæ, X, 17, 6.

Thraces ingenio et pietate Macedonibus præstant, IX, 29, 3, mercede
conducuntur, I, 23, 3. Bacchi ope cæduntur a Thebanis, IX, 16, 6. cur
ebrii prœlia ineant, IX, 30, 5.

Thracia populosa, I, 9, 5; montana, VI, 5, 4.

θρανίον Atticis quod aliis ὑπόθημα, V, 11, 7.

Thrassarum facinus in Orpheum, IX, 30, 5. privilegium apud Erythræos,
VII, 5, 8.

Thrasis Aristodemi pater, VI, 3, 4.

Thrasyanor Ctesippi f., II, 19, 1.

Thrasybulus Eleus Mantinensium vates, VI, 2, 4, et VIII, 10, 5; Agathini
pater, VI, 13, 11. Pyrrho statuam ponit, VI, 14, 9.

Thrasybulus Lyci f. Athenas tyrannis liberat, I, 29, 3; III, 5, 1; IX,
11, 6. Thebanis opem fert, III, 5, 4.

Thrasydæus Eleus hostes ex urbe ejicit, III, 8, 4.

Thrasyllus Athen. dux, VI, 7, 7.

Thrasymedes Nestoris f., II, 18, 8; IV, 31, 11; IV, 36, 2.

Thrasymedes Parius statuarius, Arignoti f., II, 27, 2.

Thronium opp. Abantidis, V, 22, 3.

Thronium opp. ad Boagrium fluvium, V, 22, 4.

Thucydides Œnobii beneficio ex exsilio redit, I, 23, 9. locus ejus, VI,
19, 5.

Thuria opp., Homero Anthea, IV, 31, 1.

Thurimachus Ægyri f., pater Leucippi, II, 5, 7.

Thurios confugiunt Diagoridæ, VI, 7, 4.

Thurius gigas pugnat cum Hercule, III, 18, 11.

Thyamis fl., I, 11, 2.

Thyestæ aureus agnus, II, 18, 2, sceptrum Vulcani, IX, 40, 11. filius
Tantalus, II, 18, 2; II, 22, 3.

Thyia Bacchi festum, VI, 26, 1.

Thyia Castalii f., Bacchi sacrifica, X, 6, 4. Neptuni concubina, X, 29,
5.

Thyiades Baccho operantur, X, 4, 3; X, 19, 4; X, 32, 7.

Thylacus statuarius Onæthi fr., V, 23, 5.

θυμιάμασιν ἀλλοτρίοις τὸ θεῖον σέβεσθαι, IX, 30, 1.

Thymilus statuarius, I, 20, 2.

Thymœtes Oxyntæ f. regno Athen. exuitur, II, 18, 9.

θύννοι pisces, X, 9, 3.

e θύῳ simulacrum, VIII, 17, 2.

Thyræum Arcad. opp., VIII, 3, 3; VIII, 35, 7.

Thyræus Lycaonis f., VIII, 3, 3; VIII, 35, 7.

Thyrea Argolidis locus unde nomen traxerit, VIII, 3, 3. pugna ibi
Lacedæmon. et Argivorum, II, 38, 5; X, 9, 12. Thyreatis regio, III, 7,
5; Æginetis a Lacedæmoniis data, II, 29, 5; II, 38, 5.

Thyreates sinus, II, 38, 7; VIII, 3, 3.

θυρεοὶ Κελτιχοί, X, 20, 8.

Thyrides vertex Tænari promont., III, 25, 9.

thyrsus aquilifer, VIII, 31, 4. thyrso aquam elicit Bacchus, IV, 36, 7.

tiara magi, V, 27, 6.

Tiasa Eurotæ f., III, 18, 6.

Tiasa fl., III, 18, 6.

Tiberias palus, V, 7, 4.

Tiberis fl., VIII, 43, 2.

tibia præcinitur pentathlis, V, 17, 10; in prœlia exeuntibus, III, 17,
5. tibiæ inventor, II, 31, 3. tibiarum certamina, V, 22, 1; X, 7, 4.
genera olim tria, IX, 12, 5. tibiæ Græcæ, V, 17, 9; Phrygiæ, ib.; Argivæ
et Bœotiæ, IV, 27, 7. a Minerva abjectas Marsyas tollit, I, 24, 1.

tibicines Apollini reconciliati, II, 22, 9. Olympiæ ubi certent, V, 22,
1.

tigris bestia, IX, 21, 4.

Tigris fl., I, 16, 3.

Tilphusa fons, IX, 33, 1.

Tilphusium mons, IX, 33, 1.

Timænetus Phliasius Pythionica, X, 7, 7.

Timænetus pictor, I, 22, 7.

Timagoræ amor et interitus, I, 30, 1.

Timalcus Megarei f. a Theseo interfectus, I, 41, 3; ejus sepulcrum, I,
42, 4.

Timandra Tyndarei f., VIII, 5, 1.

Timanthes Cleonæus Olympionica, VI, 8, 4.

Timarchides (Polyclis f.?) Athen. statuarius, X, 34, 6.

Timarchus Rhodius Lysandri ad Ægospotamos socius, X, 9, 9.

Timasitheus Crotoniates a Milone non victus, VI, 14, 5.

Timasitheus Delphus Olympionica belli gloria insignis, VI, 8, 6.

Timeas Polynicis f., II, 20, 5.

Timegenidas Thebanus patriam Xerxi prodit, VII, 10, 2.

Timocles (Polyclis f.?) Athen. statuarius, X, 34, 6.

Timoclidas Sicyonis tyrannus, II, 8, 2.

Timocrates Rhodius a Tissapherne missus in Græciam, III, 9, 8.

Timolaus Achæorum princeps, VIII, 51, 2.

Timolaus Corinthius a Persis corrumpitur, III, 9, 8.

Timonis Athen. turris, I, 30, 4.

Timon Eleus, Olympionica, V, 2, 5; VI, 16, 2.

Timon, Ægypti (Æsypi) f. Eleus, Olympionica, VI, 12, 6.

Timon, Æsypi pat. Olympionica, VI, 2, 8.

Timon Tegeates, VIII, 27, 2.

Timoptolis Eleus Lampidis f., VI, 15, 7.

Timosthenes Eleus Olympionica, VI, 2, 6.

Timosthenes Thasius Herculis sacerdos, VI, 11, 2.

Timotheus citharœdus et poeta, III, 12, 10; VIII, 50, 3.

Timotheus Cononis f., I, 3, 2; I, 24, 3; I, 29, 15; VI, 3, 16.

Timotheus Cononis pater, VIII, 52, 4.

Timotheus Iphicratis pater, IX, 14, 6.

Timotheus statuarius, II, 32, 4.

Tipha (aliis Sipha) Bœotiæ opp., IX, 32, 4.

Tiphys Argûs gubernator, IX, 32, 4.

Tiresias vates, X, 29, 8. serpentem obtruncat, IX, 19, 3. mors ejus et
sepulcrum, VII, 3, 1; IX, 18, 4; IX, 33, 1. longævitas, metamorphosis,
sapientia, IX, 33, 2. filia Manto, VII, 3, 1; IX, 33, 2. οὶωνοσχοπεῖον,
IX, 16, 1; X, 29, 8.

Tiryns heros Argi f., II, 25, 8.

Tiryns urbs, II, 25, 8; Prœti sedes, II, 16, 2; ab Argivis excisa, II,
17, 5; II, 25, 8; V, 23, 3; VIII, 2, 7; VIII, 33, 3. signa inde Argos
translata, II, 17, 5; VIII, 46, 3. muri Cyclopii, II, 16, 5; II, 25, 8;
VII, 25, 5; IX, 36, 5.

Tisagoras statuarius, X, 18, 6.

Tisamenus Eleus Iamides quinque certaminum victor, III, 11, 6—8; VI, 14,
13. ejus filius, III, 11, 5.

Tisamenus Orestis et Hermiones f. Spartæ et Argorum rex, II, 18, 6. a
Temeno oppugnatur, III, 1, 5. ejectus Achaiam petit, II, 18, 8; II, 38,
1. ab Ionibus occiditur, VII, 1, 7. ejus sepulcrum, VII, 1, 8. filii,
VII, 2, 5; consobrini, III, 1, 6.

Tisamenus Thersandri et Demonassæ f., III, 15, 6. Thebarum rex, IX, 5,
15.

Tisander Cleocriti f. Naxius, Olympionica, VI, 13, 8.

Tisias rhetor cum Gorgia ad Athenienses legatus, VI, 17, 8.

Tisicrates Crotoniata Olympionica, VI, 9, 5.

Tisis Alcidis f. a Messeniis Delphos missus, IV, 9, 3.

Tissaphernes Ioniæ satrapa, III, 9, 6 et 7.

Titan Solis frater, II, 11, 5.

Titane regio, II, 11, 3; II, 27, 1.

Titanes dii Tartari, VIII, 37, 5. Baccho insidiantur, VII, 18, 4.

Titaresius fl., VIII, 18, 2.

Tithorea nympha, X, 32, 9.

Tithorea Phocidis opp., X, 32, 8. Tithorenses de Amphionis et Zethi
monumento terram asportant, IX, 17, 4. Tithorense oleum, X, 32, 19.

Tithraustes Artaxerxis dux, III, 9, 7.

Tithronium s. Tethronium Phocidis opp., X, 3, 2; X, 33, 12.

Titihium mons Argolidis, II, 26, 4; II, 27, 7.

Titus v. Flamininus.

Tityus ab Apolline et Diana sagittis confixus, III, 18, 15; X, 11, 1.
ejus proceritas, X, 4, 5; effigies, X, 29, 3.

Tlepolemus Herculis f. ob cædem Argis exsul, II, 22, 8. Rhodum obtinet,
III, 19, 9.

Tlepolemus Lycius Olympionica, V, 8, 11.

Tlesias (al. Lysias) archon Athen., IV, 15, 1.

Tlesimenses Aulonis pater, III, 12, 9.

Tolmidis statua et res gestæ, I, 27, 5. sepulcrum, ib. 14.

Tonitribus sacra fiunt, VIII, 29, 2.

torris Meleagro fatalis, X, 31, 4.

Trachis Phocidis opp., X, 3, 2. ejus rudera, X, 22, 1. supra Trachinem
trames per Œtam, ib. et 8.

Trachy mons, VIII, 13, 4.

tragicorum poetarum statuæ, I, 21, 1.

Tragasus vid. sub Cragasus.

τράγος Messeniis ὁ ἐρινεός, IV, 20, 2.

Tragus fl. Arcad., VIII, 23, 2.

_Imp._ Trajanus Mothonæis libertatem reddit, IV, 35, 3. ejus res gestæ
et opera, V, 12, 6.

Trapezeus Lycaonis f., VIII, 3, 2.

Trapezus Arcad. opp., VIII, 3, 3. Hippothoi regia, VIII, 5, 4. ejus
rudera, VIII, 29, 1. signa Megalopolin translata, VIII, 31, 6.
Trapezuntii e Peloponneso abeunt, VIII, 27, 4, et 5.

Trapezus in Euxini ora, VIII, 27, 6.

Tretus locus, II, 15, 2, et 4.

triangulus cippus, IX, 16, 1.

Triballi a Gallis oppugnantur, X, 19, 7.

tribus Athen. quattuor, mox decem, I, 5, 1.

Tricca regio Messeniæ deserta, IV, 3, 2.

Tricoloni urbs Arcad., VIII, 3, 4; VIII, 27, 3; VIII, 35, 6. incolæ
Megalopolin transferuntur, VIII, 27, 3 et 5.

Tricolonus Hippodamiæ procus, VI, 21, 10.

Tricolonus Lycaonis f., VI, 21, 10; VIII, 3, 4.

Triconienses Ætoli, II, 37, 3.

Tricrana Pelopon. ins., II, 34, 8.

Tricrena locus in Pheneatarum finibus, VIII, 16, 1.

tridentis figura in saxo, I, 26, 5.

Triginta tyranni a Thrasybulo sublati, I, 29, 3.

Τρίγωνον dicasterium Athen., I, 28, 8.

Trimarisia Gallorum, X, 19, 11.

Trinacia ins., V, 7, 3.

Trinasus castellum, III, 22, 3.

Trioculus dux, V, 3, 5.

Triodi locus Arcad., VIII, 36, 8.

Triopas Cnidi conditor, X, 11, 1.

Triopas Pelasgi pater, II, 22, 1.

Triopas Phorbantis f., II, 16, 1. ejus filia, IV, 1, 1.

Triphylia regio, V, 5, 3.

Triphylus Arcadis et Laodamiæ f., X, 9, 5.

Tripodes via Athen., I, 20, 1.

Tripodisci vicus, I, 43, 7.

Tripolis Arcadiæ, VIII, 27, 4.

Triptolemus Cereris mystes, I, 14, 2; II, 14, 4. frumenti serendi
auctor, I, 14, 3; VIII, 4, 1. ejus currus draconibus junctus, VII, 18,
3; simulacrum, I, 14, 1; templum area et ara, I, 38, 6.

tripus aureus super æneo dracone, X, 13, 9. ἐπίχαλχος, V, 12, 5.
tripodes victoriæ et virtutis præmia, V, 17, 11; VII, 4, 10. ærei
Amyclis, III, 18, 7; IV, 14, 2. ἄπυροι, IV, 32, 1. lignei, IV, 12, 8.
lutei, IV, 12, 9.

triremis rostrum æneum de Athen. clade, I, 40, 5.

Trisaules, VIII, 15, 4.

Tritæa Achæorum urbs, VI, 12, 8; VII, 22, 6.

Tritæa Tritonis f., VII, 22, 8.

Tritæus Megalopolitanus, VIII, 27, 11.

Triton Africæ fl., VIII, 26, 6; IX, 33, 7.

Triton Bœot. fl., IX, 33, 7.

Tritonis cujusdam insolentia et cædes, IX, 20, 4. Tritones ærei, II, 1,
7; aurei, ib. 8. Tritonum forma, IX, 21, 1; vox et cantus, VIII, 2, 7.

Tritonis fons, VIII, 26, 6.

Tritonis palus, I, 14, 6; II, 21, 5—6; IX, 33, 7.

Troades captivæ, X, 25, 9.

Trochilus hierophantes Triptolemi pater, I, 14, 2.

Τροχὸς Argivorum, II, 24, 7.

Trœzen Pelopis f., II, 30, 8.

Trœzen urbs, II, 30, 5—34, 1.

Trœzenii Argivis et Diomedi olim subditi, II, 30, 10. Epidauriis
finitimi, II, 30, 5. in Achæorum synedrium cooptantur, II, 8, 5.
Trœzeniorum insulæ, II, 33.

Trœzenii numismatis insigne, II, 30, 6.

Trœzenius Isthmus, II, 34, 1.

Trojani in Sardinia, X, 17, 6 et 7.

Trojanum bellum, IV, 6, 1.

Troilus Eleus Olympionica, VI, 1, 4.

Tronis regio Daulidis, X, 4, 10,

Tropæa Arcad., VIII, 25, 1.

tropæum Eleorum, V, 27, 11. Pollucis, III, 14. 7. Macedonum nulla, IX,
40, 7—8.

Trophonius Anchasius, IX, 11, 1; Ergini vel Apollinis f., IX, 37, 5.
Alcmenæ thalamum struit, IX, 11, 1; Apollini et Neptuno templa, VIII,
10, 2, et X, 5, 13; Hyrieo thesaurum, IX, 37, 5. ejus nutrix et filii,
IX, 39, 5; fanum Lebadiæ, IV, 16, 7, et IV, 32, 5; oraculum, IX, 39,
5—14: id quo casu repertum sit, IX, 40, 1.

Tros pro Ganymede equas accipit, V, 24, 5.

Trygon (_?_) Æsculapii nutrix, VIII, 25, 11.

tubæ inventor Tyrsenus, II, 21, 3. tubicinum et præconum certamina, V,
22, 1.

tuguria primus excogitavit Pelasgus, VIII, 1, 5.

tunicæ ad talos demissæ, VIII, 31, 2. ex pellibus suillis confectæ,
VIII, 1, 5.

Tuthoa Arcadiæ fl., VIII, 25, 12.

Tyche Oceani filia, Parca, I, 43, 6; II, 20, 3; II, 35, 3; IV, 30, 4 et
6; IV, 31, 10; VI, 2, 7; VI, 25, 4; VII, 26, 8; VIII, 30, 7; IX, 16, 2;
IX, 26, 8. τύχη ἀγαθή, V, 15, 6; IX, 39, 5. ἀχραία, II, 7, 5. φερέπολις,
IV, 30, 6.

Tydeus dux Athen. a Lysandro corruptus, X, 9, 11.

Tydeus Eleus, VI, 16, 2.

Tydeus Œnei f. a Melanippo occisus, IX, 18, 1—2; X, 10, 3.

Tyndareus Œbali et Gorgophones f., III, 1, 4, ab Hippocoonte regno
pellitur, ab Hercule restituitur, II, 18, 7; III, 1, 4; III, 21, 2. cum
Euryto pugnat, III, 18, 11. Helenæ procos jure jurando adstringit, III,
20, 9. Chalciœco templum exstruit, III, 17, 2. Veneri compedes injicit,
III, 15, 11. Orestem accusat, VIII, 34, 4. ejus monumentum, III, 17, 4;
filiæ adulteriis pollutæ, III, 15, 11. filii v. Dioscuri.

Typæum mons Elidis, V, 6, 7.

Typhon Ægiensis Cauloniæ conditor, VI, 3, 12.

Typhos et Echidna, III, 18, 10.

Tyranni triginta a Lysandro Atheniensibus impositi, a Thrasybulo ejecti,
III, 5, 1; IX, 11, 6.

Τύρβη festum Bacchi, II, 24, 6.

Tyrii Herculem Idæum colunt, IX, 27, 8.

Tyronidas Tegeatis leges dat, VIII, 48, 1.

Tyrseni a Liparæis victi, X, 11, 3. eorum rex Arimnus, V, 12, 5.

Τυρσηνὸν πέλαγος, V, 25, 3.

Tyrsenus Herculis et Omphales f., II, 21, 3.

Tyrtæus Athen. Spartanis auxilio missus, IV, 15, 6. collapsos eorum
animos firmat, IV, 16, 2, et 6; dissidium sedat, IV, 8, 3. elegorum
loci, IV, 6, 5; IV, 13, 6; IV, 14, 5; IV, 15, 2.



                                 U. V.


vasa murrhina, VIII, 18, 5.

vates ante pugnam sacrificant, pugnantium animos erigunt, IV, 15.

vaticinium e columna mota, IV, 32, 3; ex agni sanguine, II, 24, 1. v.
etiam Μάντεις et Divinatio.

Udæus Spartus, IX, 5, 3.

velum laneum, V, 12, 4, vela nautica invenit Dædalus, IX, 11, 4.

venarum robur, VI, 14, 7.

venatica indago, IX, 21, 3; X, 13, 1. venatorius habitus, IV, 12, 9;
VII, 22, 7; X, 30, 5.

venenum serpentum pro pabuli diversitate et augetur et minuitur, IX, 28,
1. veneni pocula, VII, 7, 5.

ventum Africum ut avertant Methanenses, II, 34, 2. venti precibus
Diomedis profligati, IV, 35, 8. Ventorum ara et sacra, II, 12, 1.

Venus e mari nata, II, 1, 8; V, 11, 8. Priapi mater, IX, 31, 1. nuptiis
præest, IV, 30, 5. a Cnidiis maxime colitur, I, 1, 3. templum cum
Adonide commune habet, IX, 41, 2; cum Marte, I, 8, 4; II, 25, 1, (cf. V,
18, 5). sacra ei fiunt a virginibus et viduis, II, 34, 10; X, 38, 12.
signum ejus Dædaleum, IX, 40, 3: e myrtho virente, V, 13, 7, (cf. VI,
24, 7): compedibus constrictum, III, 15, 11: armatum, II, 5, 1; III, 15,
10: polo capiti imposito, II, 10, 5: testudini insistens, VI, 25, 1:
hirco insidens ib. νεωχόρος Veneris, II, 10, 4. Ἀφροδίτη ἀχραία, I, 1,
3; II, 32, 6. ἀμβολογήρα, III, 18, 1, παρὰ Ἀμυχλαίῳ, III, 18, 8.
ἀποστροφία, IX, 16, 3. ἀρεία, III, 17, 5. δωρῖτις, I, 1, 3. ἐπιστροφία,
I, 40, 6. Ἐρυχίνη, VIII, 24, 6. εὔπλοια, I, 1, 3. Ἥρα, III, 13, 9.
χατασχοπία, II, 32, 3. ἐν χήποις, I, 29, 2; I, 27, 3. Κνιδία, I, 1, 3.
χωλιάς, I, 1, 5. ἐν χωτίλῳ, VIII, 41, 10. λιμενία, II, 34, 11. μελαινίς,
II, 2, 4; VIII, 6, 5; IX, 27, 5. μηχανῖτις, VIII, 31, 6. μιγωνῖτις, III,
22, 1. μορφώ, III, 15, 10. νιχηφόρος, II, 19, 6. νυμφία, II, 32, 7.
Ὀλυμπία, III, 12, 11. οὐρανία, I, 14, 7; I, 19, 2; II, 23, 8; III, 15,
10; III, 23, 1; VI, 20, 6; VI, 25, 1; VII, 7; VIII, 32, 2; IX, 16, 3.
πάνδημος, I, 22, 3; VIII, 31, 2; IX, 16, 3. Παφία, VIII, 24, 6; VIII,
53, 7. ἐν πλίνθῳ, VIII, 47, 1. ποντία, II, 34, 11. πρᾶξις, I, 43, 6.
συμμαχία, VIII, 9, 6.

Vespasianus Græciæ conditionem mutat, VII, 17, 4.

Vestæ templum et sacra, II, 35, 1. simulacrum, I, 18, 3. sacra Olymp.
primaria, V, 14, 4.

vestis corticea, VIII, 22, 5; pellicea, X, 38, 3.

via sacra, I, 36, 3; V, 25, 7.

victimæ lineis et byssinis vinculis colligantur, X, 32, 16.

Victoria ænea, IV, 36, 6; IX, 27, 5. inaurata, V, 10, 4. in Jovis
Olympii manu, V, 11, 1. currui insistens, VI, 12, 6; VI, 18, 1. alata,
V, 17, 3. ἄπτερος, I, 22, 4; II, 30, 2; III, 15, 7; V, 26, 6. victoriæ
IV saltantium habitu, V, 11, 2. Theagenis MCCCC, VI, 11, 5.

vidua quæ primum alteri viro nupserit, XXI, 7. viduarum vota, X, 38, 12.

_P._ Villius _Tappulus_ vid. Otilius.

vincula dedicata, II, 13, 4.

vinum e Bacchi templo sponte profluit, VI, 26, 1— 2. vini crateres per
urbem Bacchi festo, VII, 27, 3.

virgo Herculis sacerdos, IX, 27, 6. turpis in pulchram mulierem versa,
III, 7, 7. virgines ludos Olymp. spectant, VI, 20, 9. virgines avium
cruribus, VIII, 22, 7. virginum certamen curule, V, 16, 2; ornatus et
habitus, IV, 4, 2; VIII, 20, 3; X, 25, 10. pudor, III, 20, 11; VIII, 47,
6.

visus subito amissus et recuperatus, IV, 10, 6; IV, 12, 10; X, 38, 13.

vitex antiquissima, VII, 4, 4; VIII, 23, 5.

vitiliginis sanatio, V, 5, 11.

vitis e ligno, X, 38, 1. prima apud Thebanos, IX, 25, 1. vitium germina
quomodo ab Africi injuria defendantur, II, 34, 2. vitium putatio ab
asino monstrata, II, 38, 3.

Ulysses Anticleæ f., X, 29, 8. Penelope quomodo potitus, III, 12, 1.
apud socerum manere non vult, III, 20, 10. ab apro vulneratur, X, 8, 8.
Minervæ templum condit, VIII, 44, 4. equas quærit, VIII, 14, 5. ejus ad
Trojam dolus, IV, 12, 2; pugna cum Heleno, V, 22, 2; Palladii furtum, I,
22, 6; naufragium, I, 35, 4, el V, 25, 3, errores, VI, 6, 7; ἀνάπλους a
Calypso, VIII, 3, 7; ad inferos descensus, X, 28, 1; inimici, X, 31, 2;
imago, X, 26, 3.

umbilicus Delphicus, X, 16, 3. Peloponnesi, II, 13, 7.

umbris carentia loca, VIII, 13, 6.

unguentum Cyzicenum, IV, 35, 8. unguenta Charonensium, IX, 41, 7.

ungues argentei, I, 24, 3.

ungula equina Stygis veneno non cedit, VIII, 18, 6.

uniones v. Margaritæ.

vocis vitium fortuito casu emendatum, X, 15, 7.

voracitatis certamen, V, 5, 4.

upupa avis, I, 41, 9; X, 4, 8.

Urania Musa Lini mater, IX, 29, 6.

urbs quid, X, 4, 1. urbs omnium antiquissima, VIII, 38, 1. urbes condere
quis docuerit, VII, 18, 2. urbis designatio, IV, 27, 5. urbium vices,
VIII, 33. urbium sub aquis rudera, VII, 24, 12—13.

urinandi peritia singularis, X, 19, 1; certamen, II, 35, 1.

Ursa sidus, VIII, 3, 7.

Ursi in Parnethe, I, 32, 1. in Taygeto multi, III, 20, 4. immolantur
Dianæ Laphriæ, VII, 18, 13. ursæ albæ Thraciæ, VIII, 17, 3. ursina
pellis pro veste stragula, X, 31, 10.

Vulcanus Tali f., Rhadamanthi pater, VIII, 53, 5, Ardali, II, 31, 3. a
Baccho in cælum reducitur, I, 20, 3. matrem vinculis liberat, III, 17,
3. Thetidi arma præbet, V, 19, 8. opera ejus quæ supersint, IX, 41, 1:
Bacchi signum VII, 19, 6; Jovis sceptrum, IX, 40, 11. templum Athen. I,
14, 6; Delph., X, 5, 2.

vulpes in saxum versa, IX, 19, 1.

uxoris et mariti monumentum insigne, VII, 22, 7. uxores duas simul habet
Anaxandrides rex Spartæ, III, 3, 9.



                                   X.


Xanthippus Ariphronis f. Periclis pater ad Mycalen vincit, I, 25, 1;
III, 7, 9; VIII, 52, 3.

Xanthippus Deiphontis et Hyrnethûs f., II, 28, 6.

Xanthippus Phocensis heros; ejus monumentum, X, 4, 10.

Xanthus Erymanthi f., pater Psophidis, III, 24, 1.

Xanthus Thebanorum rex ab Andropompo occisus, IX, 5, 16.

Xenarces Laced. Olympionica, VI, 2, 1.

Xenarces Philandridæ f., VI, 2, 1.

Xenias Eleus proditor, III, 8, 4; V, 4, 7; VII, 10, 2.

Xenoclea Delphica πρόμαντις ab Hercule coacta vaticinatur, X, 13, 8.

Xenocles Mænalius Olympionica, VI, 9, 2.

Xenocles Sophoclis f., Alcestii pater, I, 37, 1.

Xenoclides Heræensis Nicostrati pater, VI, 3, 11.

Xenocrates Bœotarcha, IX, 13, 6. Epaminondæ scutum Aristomenis concedit,
IV, 32, 6.

Xenocritus Thebanus statuarius, IX, 11, 4.

Xenodamus Anticyrensis Olympionica, X, 36, 9.

Xenodice Trojana, X, 26, 1. alia, II, 7, 3.

Xenodicus Olympionica, VI, 14, 12.

Xenodocus Messenius Olympionica, IV, 5, 10.

Xenombrotus Cous Olympionica, VI, 14, 12.

Xenon Achæus, VII, 10, 9.

Xenon Callitelis f., Lepreata Olympionica, VI, 15, 1.

Xenophanes Antiochi Syracusani pater, X, 11, 3.

Xenophilus statuarius, II, 23, 4.

Xenophon Ægiensis Menephyli f., Olympionica, VI, 3, 13.

Xenophon Athen. statuarius, VIII, 30, 10; IX, 16, 2.

Xenophon Corinthius Olympionica, IV, 24, 5.

Xenophon Grylli f., V, 6, 5; pater, IX, 15, 5 exsul, V, 6, 5. ejus
monumentum et statua, V, 6, 6. bellum Mantinense scripsit, I, 3, 4.

Xenophontis filii, I, 22, 4.

Xerxes Græciam invadit, III, 4, 8; VI, 5, 4; VIII, 42, 8. simulacra
deorum aufert, I, 8, 5; VIII, 46, 3. Hyampolin comburit, X, 35, 6.
templum Delphicum aggreditur, X, 7, 1. Abæum comburit, X, 35, 2. ejus
tabernaculum, I, 20, 4. numerus Græcorum adversus eum pugnantium, X, 20,
1 — 3.

ξόανα olim usitatissima, II, 19, 3. ξοάνων materia, VIII, 17, 2.

Xuthus Hellenis f.; ejus uxor, exsilium, mors, VII, 1, 2.

Ξυλεύς Jovis famulus, V, 13, 3.

Ξυστός Elidis, VI, 23, 1.



                                   Z.


Zacynthus Dardani f., VIII, 24, 3.

Zacynthus ins., IV, 23, 5. ejus arx Psophis, VIII, 24, 3.

Zancle opp. Siciliæ, IV, 23, 6. a Messentis occupata, ib. 8.

Ζᾶνες Olymp., V, 21, 2.

Zarax opp. Lacon. maritimum, I, 38, 4; III, 21, 7; III, 24, 1.

Zarex heros Athen., I, 38, 4.

Zenon Mnaseæ f; ejus discipulus Perseus, I, 29, 15; ejus sepulcrum, II,
8, 4.

Zenon, Callitelis f., Lepreata, vid. sub Zenon.

Zephyrus Hyacinthum interficit, III, 19, 5. ejus ara, I, 37, 2.

Zetes et Calais Harpyias fugant, III, 18, 15.

Zethus Antiopes f. cum Amphione Thebas condit, II, 6, 4. ejus filius
Neis, IX, 8, 4; mors, IX, 5, 9; monumentum cum Amphione commune, IX, 17,
4.

Zeugma urbs ad Euphratem, X, 29, 4.

Zeuxidamus Archidami f. Spartæ rex, III, 7, 6; IV, 15, 3.

Zeuxidamus Leotychidæ f., III, 7, 10.

Zeuxippe Lamedontis f., Sicyonis uxor, II, 6, 5.

Zeuxippus Apollinis e Syllide (Hyllide? ) nympha f., II, 6, 7.

Zœteus Tricoloni f., VIII, 35, 6.

Zœtia et Zœtium opp. Arcadiæ, VIII, 27, 3; VIII, 35, 6— 7.

zona Amazoni a Theseo eripitur, V, 10, 9. zonas Minervæ dedicant sponsæ
Trœzeniæ, II, 33, 1.

ζώνη pro armatura, IX, 17, 3. ζώνη ὑπὲρ τῶν χιὁνων περιθέουσα, V, 10, 5.
ζῶναι ὀβελοὺς συνέχουσαι, IX, 39, 9. ζῶναι σιδήρου πλάγιαι, X, 16, 2.

ζώσασθαι i. q. ἐνδῦναι τὰ ὅπλα, IX, 17, 3.

Zoster demus Atticus, I, 31, 1.

Zotus Chersonesius Cret., pater Philonidis, VI, 16, 5.

Zypœtes Thrax Nicomediam condit, V, 12, 7.



                          TABULA CONTENTORUM.


 ● Liber I: Attica
     ○ Caput I: De Sunio, Laurio promontoriis — Piræeo, templis ac
       signis in eo — de Munychio et Phalero portubus — Veneris cultu
       apud Gnidios — aris Deorum ignotorum, aliisque signis et templis.
     ○ Caput II: De Antiope Amazone — muris portus Piræei — poetis, qui
       cum regibus familiariter vixerunt — templis, porticibus et
       simulacris in urbe — regibus Atticis.
     ○ Caput III: De Ceramico ejusque porticibus, statuis, picturis et
       templis — de Gallis.
     ○ Caput IV: De Gallorum expeditione in Græciam facta — in Asiam
       trajectu — de Pergamenis.
     ○ Caput V: De Tholo — Heroibus Eponymis — Adriani donariis.
     ○ Caput VI: De Ptolemæo Lagi ejusque rebus gestis.
     ○ Caput VII: De Ptolemæo Philadelpho et Maga.
     ○ Caput VIII: De Attalo — variis signis — Demosthene — templis et
       signis deorum ac hominum — theatro Odeo dicto.
     ○ Caput IX: De Ptolemæo Philometore et matre Cleopatra — Lysimacho
       et Thracibus — Hieronymo Cardiano.
     ○ Caput X: De Lysimachi bellis cum Demetrio et Pyrrho gestis — de
       Lysimachi infelici matrimonio et morte.
     ○ Caput XI: De Pyrrhi genere — Epirotarum regno — Pyrrhi
       expeditionibus.
     ○ Caput XII: De Pyrrhi bello contra Romanos — de elephantis et
       ebore — de Pyrrhi bello contra Carthaginienses.
     ○ Caput XIII: De Pyrrhi expeditione contra Antigonum, et duce
       Cleonymo contra Spartanos — de Pyrrhi morte — de simili vitæ
       Æacidarum exitu.
     ○ Caput XIV: De memorandis artis operibus in Odeo — Triptolemo —
       Epimenide et Thalete — Æschyli epitaphio — Minerva — cultu
       Veneris Cœlestis.
     ○ Caput XV: De porticu Pœcile dicta et de picturis in ea.
     ○ Caput XVI: De signis ante porticum Pœcilen dictam — Seleuci
       signo, rebus gestis ac morte.
     ○ Caput XVII: De Misericordiæ ara in foro — aliis hujusmodi
       virtutum aris — gymnasio Ptolemæi et signis in eo — Thesei templo
       et picturis in eo — Minoe et Theseo — varia de Thesei morte
       narratione.
     ○ Caput XVIII: De templo Castoris et Pollucis — Aglauro ejusque
       sororibus — Prytaneo — templo Serapidis, Lucinæ (Εἰλειθυίας) —
       Adriani imperatoris aliorumque signis ante templum Jovis Olympii
       — Isocrate — templo Jovis Olympii — Adriani operibus Athenis
       exstructis.
     ○ Caput XIX: De templo Apollinis Delphinii — Venere in Hortis —
       Cynosarge — Lyceo — de Niso rege — de Ilisso et Eridano fluviis —
       de Diana Agrotera — de stadio Herodis.
     ○ Caput XX: De via quæ Tripodes dicta est — Praxitele et Phryne —
       Bacchi templo ejusque in altera æde picturis — excidio Athenarum
       et Sulla.
     ○ Caput XXI: De comicorum et tragicorum poetarum imaginibus in
       Theatro — Niobe saxo — Calo et Dædalo — Æsculapii templo —
       Sarmatarum armis — Gryneo Apollinis templo.
     ○ Caput XXII: De Hippolyto et Phædra — Telluris et Cereris Chloes
       templis — memorandis in vestibulo arcis — Ægei morte — æde variis
       picturis exornata — Musæo poeta — Mercurio et Gratiis a Socrate
       factis.
     ○ Caput XXIII: De septem sapientibus Græciæ — Hippia et Leæna —
       Diitrephe — Silenis et Satyrorum insulis — memorandis in arce
       Athenarum et inter ea equo ligneo — Thucydide — Phormione.
     ○ Caput XXIV: De Minerva Silenum Marsyam cædente, aliisque signis
       deorum et hominum in Acropoli — cultu Jovis Poliei — templo
       Parthenone — Grypibus et Arimaspis — Minervæ simulacro in
       Parthenone — Apolline Parnopio.
     ○ Caput XXV: De aliis signis in Acropoli, inter ea Anacreontis —
       Olympiodoro — Græcorum clade ad Chæroneam — bello post Alexandri
       mortem cum Antipatro, Cassandro et Demetrio gesto, Athenisque
       expugnatis.
     ○ Caput XXVI: De Olympiodori felici contra Macedones expeditione —
       honore Leocrito et Olympiodoro habito — Diana Leucophryene — æde
       Erechthei ejusque memorandis — Minervæ simulacro e cœlo delapso
       in Acropoli — Callimacho χαχιζοτέχνῳ.
     ○ Caput XXVII: De donariis in templo Poliadis Minervæ — de ejus
       olea — virginibus Canephoris in sacris Minervæ — Tolmidis signo
       ejusque rebus gestis — aliis signis — de quibusdam ad Herculem et
       Theseum pertinentibus — de Minoe et Minotauro.
     ○ Caput XXVIII: De Cylone — Minervæ signo ex bellica præda — muris
       Acropolis — Panis cultu — Areopago et memorandis in eo — aliis
       dicasteriis Atheniensium eorumque originibus.
     ○ Caput XXIX: De nave ad Panathenæorum pompam ducendam constructa —
       Deliæ navis magnitudine — templis et sepulcris extra urbem in
       pagis et viis — Academia et Dianæ templo prope illam — sepulchris
       fortium et illustrium virorum in via ad Academiam.
     ○ Caput XXX: De dæmonis ᾿Aντέρως dicti ara in urbe — cursu cum
       facibus ad aram Promethei — aliis aris in Academia — Platonis
       monumento — Cycno — turri Timonis — aliis memorandis in hac urbis
       regione.
     ○ Caput XXXI: De memorandis in parvis Atticæ pagis — Hyperboreorum
       primitiis — Diana, unde Colænis et Amarysia dicta.
     ○ Caput XXXII: De montibus Atticæ ac signis arisque deorum in iis —
       Marathone pago et memorandis in eo — fonte ibi Macaria.
     ○ Caput XXXIII: De pago Braurone et Dianæ Tauricæ signo — pago
       Rhamnunte et Nemesi Rhamnusia — Æthiopum variis gentibus et
       Atlante monte — Nemesis signo non alato et reliquis in ejus basi
       signis.
     ○ Caput XXXIV: De Oropo urbe — Amphiarai templo, cultu et aliis ad
       eum pertinentibus.
     ○ Caput XXXV: De insulis Atticæ, Patrocli, Helena, Salamine —
       memorandis in Salamine — Ajace ejusque corporis magnitudine —
       aliis grandium corporum ossibus — Geryone et Hyllo.
     ○ Caput XXXVI: De aliis in Salamine memorandis — insula Psyttalia —
       monumentis in via sacra versus Eleusinem — Anthemocrito — Sciro
       vate — Cephisodoro — bello Atheniensium contra Philippum Demetrii
       filium.
     ○ Caput XXXVII: De aliis monumentis clarorum virorum ad Viam sacram
       — Acestio — Phytalo — de memorandis trans Cephisum — templo
       Cyamitæ — Harpalo — Apollinis templo — Cephalo ejusque posteris.
     ○ Caput XXXVIII: De Rhitis alveis — Crocone — Eumolpo — Celeo
       ejusque filiabus — Ceryce — Zarece — memorandis apud Eleusinios —
       Rario campo — Eleusine heroe — Platæensi agro et Eleutherensibus
       — Antiope ejusque liberis.
     ○ Caput XXXIX: De memorandis in via ex urbe Eleusine Megara versus
       — puteo Anthino — Metaniræ templo — sepulcris ad Thebas occisorum
       — Alope et Cercyone — Theseo luctandi artis inventore — de
       Megarici agri et urbis originibus ac fatis narratio.
     ○ Caput XL: De memorandis in urbe Megaris — Sithnidibus Nymphis —
       signis Imperatorum Romanorum et Dianæ Sospitæ — signis duodecim
       deorum — Olympieo et templo Jovis — Megarensium certamine cum
       Atheniensibus de Salamine — memorandis in via ad Megarensium
       arcem Cariam dictam.
     ○ Caput XLI: De Alcmenæ sepulcro — loco Rhun dicto — aliis
       sepulcris et templis — Alcathoo et leone Cithæronio — Pandionis
       heroo — Hippolyte Amazone — Tereo, Procne et Philomela.
     ○ Caput XLII: De altera Megarensium arce et de memorandis prope
       illam — Apolline in muris exstruendis Alcathoo operam præstante —
       lapide citharæ instar sonante — simili in Ægypto Memnonis
       simulacro sonante — templis Minervæ in vertice arcis, inprimis
       Minervæ Æantidis — Apollinis templo et signis — ebeni ligni
       natura — Alcathoi filiorum occasu — heroo Inus, et quæ de ea
       referunt Megarenses.
     ○ Caput XLIII: De Iphigenia — Adrasto — sepulcris in prytaneo
       Megarensium et petra prope illud Anaclethra dicta — sepulcris in
       urbe — Æsymnio — Iphinoes cultu — sepulcris ad Bacchi templum —
       Bacchi templo et signis — Veneris templo et signis in eo —
       Fortunæ templo et aliis signis — Corœbo ejusque sepulcro in foro
       Megarensium.
     ○ Caput XLIV: De Orsippo — Apollinis Prostaterii templo et signis
       in eo — memorandis in gymnasio Megarensium — memorandis in navali
       Megarensium dicto Nisæa — arce Nisæa — urbe Pagis et memorandis
       in ea — Ægialei sepulcro — Melampodis cultu — Antonoes sepulcro
       in vico Erinea — sepulcro Telephanis tibicinis — lapide conchite
       — via Scirone et petra Moluride — Ino et Melicerte — Scirone
       latrone a Theseo in mare dejecto — templo Jovis Aphesii et aliis
       signis — Eurysthei sepulcro — templo Apollinis Latoi.

 ● Liber II: Corinthiaca
     ○ Caput I: De terræ Corinthiacæ appellatione et originibus —
       incolis Corinthi — Achæorum bello contra Romanos — Corintho a
       Mummio eversa et a Cæsare restituta — Cromyone vico et memorandis
       in eo — Isthmo — Sini, Pityocampte — Isthmi perfodiendi
       conaminibus factis — certamine Neptuni cum Sole de Corintho —
       memorandis in Isthmo — templo Neptuni et signis in eo.
     ○ Caput II: De templo Palæmonis — ara Cyclopum — sepulcris Sisyphi
       et Nelei — Isthmicis ludis — Cenchreis et Lechæo, navibus
       Corinthiorum — Helenæ balneo — sepulcris prope viam — Craneo et
       memorandis in eo — Laide — memorandis in urbe Corintho — Pentheo.
     ○ Caput III: De memorandis in urbe Corintho continuatio — Octaviæ
       templo — Pirene fonte — ære Corinthio — balneis Corinthiorum et
       fontibus — Medeæ liberorum sepulcro — Medea et Iasone, et primis
       Corinthi regibus.
     ○ Caput IV: De templo Minervæ Chalinitidis — Bellerophonte —
       Sisyphi posteris Corinthi regibus — Bacchidis Corinthi regnum
       obtinentibus et a Cypselo expulsis — Cypseli stirpe — Dædali
       artis operibus — templo Jovis Capitolini seu Coryphæi — fonte
       Lerna ac templis et signis prope illum — templis et signis in via
       ad Corinthi arcem.
     ○ Caput V: De Sisyphi indicio de Ægina a Jove rapta et illius pœna
       apud inferos — Asopo fluvio ejusque progenie — Mæandro, Inopo,
       Nilo fluviis — Tenea urbe — templo Apollinis incenso — Sicyonia
       terra — Ægialeo ejusque posteris, Ægialeæ imperium obtinentibus.
     ○ Caput VI: De Epopei adventu e Thessalia — Antiopes raptu et
       Epopei bello cum Nycteo gesto — Lamedonte — Sicyone ejusque
       natalibus et posteris — reliquis Sicyoniorum regibus et rebus.
     ○ Caput VII: De Demetrio Sicyonis arci urbem adstruente — terræ
       motu Sicyonem vastante — Sicyoniorum sepulcris et mortuos humandi
       more — Eupolidis, comici poetæ, et aliorum sepulcris — memorandis
       in arce Sicyoniorum — theatro sub arce — templo Bacchi ejusque
       signis Baccheo et Lysio — templo Dianæ Limnæ — templo Suadæ
       ejusque cultus origine — templo Apollinis et Marsyæ tibiis ibi
       conditis.
     ○ Caput VIII: De templo Imperatoribus Romanis consecrato, antea
       Cleonis domo — Sicyoniorum tyrannis et republica ab Arato
       restituta — Arato Achæorum duce ejusque magnis rebus gestis.
     ○ Caput IX: De Cleomene Lacedæmoniorum rege Achæis bellum inferente
       — cum Antigono societatem ineunte — Cleomenis fuga et morte —
       Arati cæde a Philippo facta — Philippi morte — de memorandis in
       foro Sicyoniorum continuatio — Apolline Lycæo.
     ○ Caput X: De templo Herculis ejusque sacrorum ratione — templo
       Æsculapii cum duplici æde et signis in iis Somni et Somnii —
       signis in Æsculapii delubro — templo Veneris, signis in eo,
       mulieribus sacerdotibus et sacris — herba Pæderote — gymnasio
       Sicyoniorum.
     ○ Caput XI: De memorandis ad portam sacram — templo Minervæ — diis
       Apotropæis — aliis templis ad viam versus Phliuntem et Titanen —
       templo Eumenidum earumque festo annuo — Titane — Æsculapii templo
       in Titane ejusque et Hygieæ signo — Alexanore et Euamerione —
       reliquis signis in templo Æsculapii — Minervæ templo.
     ○ Caput XII: De ventorum ara eorumque sacris — Helissone et Sytha
       fluminibus — Phliasia — Arante, urbis Arantiæ conditore — Asopo —
       Aræthyrea — Phliante.
     ○ Caput XIII: De Phliuntis statu Heraclidarum adventu turbato —
       Pythagoræ majoribus — Ganymedis vel Hebes luco et cultu — templis
       et signis in arce Phliasiorum — capræ sacræ cultu — Aristia et
       Pratina, dramatum satyricorum scriptoribus — domo fatidica
       Amphiarai — umbilico Peloponnesi — de Hercule et Cyatho narratio.
     ○ Caput XIV: De vico Celeæ dicto — Cereris initiis — Dysaule —
       Arante.
     ○ Caput XV: De urbe Cleonæ appellata, in via versus Argos, et
       memorandis in ea — vico Nemea et templo Jovis Nemei — Opheltæ
       sepulcro et Nemea Asopi filia — urbis Mycenarum reliquiis — de
       Phoroneo et Inacho fluvio narratio.
     ○ Caput XVI: De denominatione regionis Argivæ et primis ejus
       regibus — Prœto, Acrisio et Perseo — urbis Mycenarum ejusque
       nominis origine — Mycenarum excidio et reliquiis memorandis.
     ○ Caput XVII: De Heræo (Junonis templo) prope Mycenas — monte Eubœa
       et Asterione fluvio — ornamentis Heræi et signis ante illud —
       Junonis et Hebes signis in illo — Chryseide sacerdote Junonis.
     ○ Caput XVIII: De Persei heroo — Thyeste et Atreo — templo Cereris
       Mysiæ — tribus Argivorum regnis eorumque regibus — Oreste ejusque
       sobole — Heraclidarum adventu in Peloponnesum et Argorum,
       Lacedæmonis ac Messeniæ expugnatione.
     ○ Caput XIX: De Temeno et Deiphonte — Argivis regnum cum republica
       mutantibus — templo Apollinis Lycii a Danao exstructo — Bitone —
       Phoroneo ignis inventore — Hypermnestra et Venere Nicephoro —
       Linorum sepulcris — aliis memorandis.
     ○ Caput XX: De signo Jovis Milichii ejusque origine — Cleobi et
       Bitone — templo Jovis Nemei et Fortunæ — Choriæ Mænadis sepulcro
       — Horarum templo — Polynicis et septem ad Thebas ducum aliorumque
       signis — templo Jovis Servatoris et templo Cephisi — theatro ac
       signis in eo — templo Veneris ac Telesillæ signo — Telesillæ
       fortibus factis.
     ○ Caput XXI: De memorandis ad forum Argivorum — Æneæ signo et loco
       Delta dicto — sepulcris memorandis — templo Minervæ Salpingos —
       Epimenide — Pyrrhi monumento — de Medusa Gorgone et Perseo variæ
       narrationes — de Gorgophone — Laphae — Latonæ templo et Chlori
       Niobes filia.
     ○ Caput XXII: De templo Junonis Antheæ et sepulcro feminarum, quæ
       cum Baccho contra Perseum pugnarunt — templo Cereris Pelasgidis —
       Jovis Mechanei signo — duobus Tantalis — templo Neptuni
       Prosclystii — templo Castoris et Pollucis — templo Lucinæ ab
       Helena condito — templo Hecates — Sacada — gymnasio Cylarabi et
       signo Minervæ Paniæ in eo.
     ○ Caput XXIII: De templo Bacchi ejusque signo — aliis memorandis et
       Batonis templo inter illa — Hyrnethûs sepulcro — nobilissimo
       Æsculapii templo et signo — Dianæ Pherææ signo et Argivis
       Palladium sibi vindicantibus — Heleno Priami filio — Acrisii æneo
       thalamo — templo Bacchi Cresii (Cretici) et Veneris Cœlestis —
       arce Argivorum Larisa.
     ○ Caput XXIV: De memorandis in via ad arcem Argivorum, templo
       Junonis Acrææ Apollinis Diradiotæ, ejusque oraculo — Minervæ
       Perspicacis templo et stadio — sepulcro Ægypti filiorum —
       memorandis in arce — templo Jovis Larisæi in summa arce et
       Minervæ templo — ligneo signo Jovis tres oculos habente —
       memorandis in via ad Tegeam — templo Dianæ Orthiæ et signis in
       vertice montis Lycones — monte Chaone, Erasini fluvii emersu in
       montis radice et Bacchi festo Tyrba dicto — Cenchræis — reliquiis
       urbis Hysiarum.
     ○ Caput XXV: De templo cum duplici aditu in via, quæ Argis
       Mantineam ducit — vico Œnoe ab Œneo nominato — monte Artemisio et
       fontibus Inachi — vico Lyrcea et facium festo — vico Orneæ dicto
       ejusque memorandis — memorandis in via Epidaurum versus et Prœti
       cum Acrisio pugna — Tirynthis reliquiis, muris a Cyclopibus
       exstructis — vico Midea — vico Lessa et monte Arachnæo.
     ○ Caput XXVI: De Epidauriorum et Argivorum finibus — primis
       Epidauri dominis — Epidauro, a quo Epidauria regio nomen accepit
       — de Epidauria terra Æsculapio sacra et Æsculapii natalibus varia
       narratio — de Epidauro, Æsculapii patria, et variis locis, ubi
       Æsculapius colitur.
     ○ Caput XXVII: De Æsculapii sacro apud Epidaurios — Æsculapii signo
       — æde Tholo et picturis in ea, ac pilis, quibus morbi et nomina
       sanatorum inscripta sunt — Hippolyto ab Æsculapio in vitam
       revocato — theatro Epidauriorum — aliis templis et memorandis in
       luco Æsculapii — templis et operibus ab Antonino senatore
       Epidauri exstructis — montibus luco imminentibus et memorandis
       ibi.
     ○ Caput XXVIII: De draconibus, quum iis, quos regio Epidauria alit,
       tum aliis Æsculapio sacris — monte Coryphæo et templo Dianæ
       Coryphææ — loco Hyrnethio dicto, ac de Deiphonte et Hyrnetho —
       sepulcris Melissæ et Proclis.
     ○ Caput XXIX: De memorandis in urbe Epidauro templis et signis —
       Ægina insula e regione Epidauri, antea Œnone dicta — Phocide —
       Æacidis — Æginetarum fatis — Æginæ memorandis — Æaceo et
       siccitate Græciæ Æaci precibus sublata — Phoci certamine cum
       Telamone et Peleo ejusque nece — theatro et stadio Æginæ.
     ○ Caput XXX: De templo et signis deorum apud Æginetas — cultu
       Hecates et Hecate tribus corporibus apud Athenienses, Epipyrgidia
       dicta — Aphææ seu Britomartis cultu — Panhellenio — Auxesia et
       Damia — Trœzeniorum terra, Oro et primis Trœzeniorum regibus —
       Sarone, Diana et lacu Saronide — Trœzene et Pittheo —
       Heraclidarum regno et Diomede.
     ○ Caput XXXI: De templo et signis Dianæ Sospitæ in foro Trœzeniorum
       a Theseo post Asterionis cædem dedicatis — aris deûm inferorum —
       Pitthei monumento — templo Musarum et Ardalidis (Musis) — Musei
       ara ac somno Musis amico — templo Dianæ Lyceæ — sacro lapide et
       Oreste ibi a cæde purgato — aris Bacchi Saotæ, Themidum et Solis
       Eleutherii — templo Apollinis Thearii — signis mulierum
       Atheniensium — Orestis tabernaculo ejusque lustratione —
       Hippocrene — signo Mercurii Polygii et Herculis clava — templo
       Jovis Servatoris et fonte Chrysorrhoa.
     ○ Caput XXXII: De Hippolyti cultu et sacris apud Trœzenios. —
       templo Apollinis Epibaterii — Damia et Auxesia, virginibus
       Creticis — templo Veneris Speculatricis ac Phædræ Hippolytique
       sepulcris — templo Minervæ Stheniadis in arce — templo Panis
       Lyterii — templo Isidis in urbe Trœzeniorum. — memorandis in via
       Hermionem versus, in via ad portum Celenderis et in via ad mare
       Psephæum.
     ○ Caput XXXIII: De insulis Trœzeniorum, Hiera, ante Sphæria dicta —
       Calauria et memorandis in ea — Demosthenis monumento et Homeri
       cæcitate ac paupertate — Demosthene et Harpalo.
     ○ Caput XXXIV: De oppido Methanis in isthmo Trœzeniorum — balneis
       calidis — remedio contra Africi venti noxios flatus — parvis
       insulis, quæ Pelopis insulæ dicuntur — urbe Hermione et
       memorandis in via ad illam — promontorio Scyllæo — promontorio
       Bucephala et insulis Haliussa, Pityussa, Aristeris, Tricrana, et
       monte Buporthmo — insulis Aperopia et Hydrea — reliquiis priscæ
       urbis Hermionensium — monte Prone et templis Veneris ejusque
       cultu in urbe Hermione.
     ○ Caput XXXV: De musico ac navigandi urinandique certamine in
       honorem Bacchi Melanægidis ab Hermionensibus instituto — aliis
       templis et signis deorum in urbe Hermione — templo Cereris
       (Chthoniæ) in monte Prone — sacrorum, quæ Chthonia dicuntur,
       ratione — templo Clymeni — Echus porticu — locis Clymeni,
       Plutonis, et palude Acherusia — templo Lucinæ in via Masetem
       versus.
     ○ Caput XXXVI: De Halice urbe — monte Coccygio, antea Thornace —
       Masete navali — Didymis — Asine urbe, Asinæorum cum Argivis
       certamine et Asines excidio — Lerna, ac fluviis Erasino et Phrixo
       — loco, ubi Pluto rapta Proserpina ad inferos descendisse fertur
       — monte et fluvio Pontino.
     ○ Caput XXXVII: De luco platanis consito ad montem Pontinum et
       Amymone fluvio — signis et templis in hoc luco — Philammone
       initiorum Lernæorum auctore — hydra Lernæa — lacu Alcyonia, ubi
       Bacchus ad inferos descendit, ejusque profunditate immensa.
     ○ Caput XXXVIII: De Temenio, urbe Argivorum — urbe Nauplia et fonte
       Canatho — de asino palmitum amputationem monstrante — Genesio et
       Apobathmis — Thyrea, et pugna Argivorum cum Spartanis ibi
       commissa — Athene, Neri, Eva, vicis, et Polemocrate — monte
       Parnone et Tano fluvio.

 ● Liber III: Laconica
     ○ Caput I: De Lelege, rege Spartanorum indigena, et reliquis priscæ
       ætatis regibus eorum — Eurota — Lacedæmone et Sparta — Tyndareo
       ejusque propinquis regnum Laced. obtinentibus — duplicis regiæ
       domus apud Laced. origine et Aristodemi morte — de Aristodemi
       filiis, Procle et Eurysthene, ac Thera eorum tutore — colonia in
       insulam Theram deducta.
     ○ Caput II: De Eurysthenis domo et Agidis — Echestrato regnante
       Lacedæmonii ejiciunt Cynurenses — Labota regnante primum bellum
       Argivis inferunt — de Lycurgo et Minoe legislatoribus —
       Lacedæmonii Archelao regnante Ægyn urbem subigunt — Teleclo
       regnante finitimas urbes Pharin, Amyclas et Geranthras expugnant
       — Alcamene regnante Charmidan in Cretam mittunt, urbem Helos
       evertunt et Argivos vincunt.
     ○ Caput III: Polydoro regnante Lacedæmonii colonias in Italiam
       deducunt — bellum Messeniacum acriter geritur — Eurycrate
       regnante Messenii Lacedæmoniorum imperio parent — Anaxandro
       regnante Messenii a Lacedæmoniis deficiunt et denuo opprimuntur —
       Eurycrate minore et Leonte regnantibus Lacedæmonii bellum cum
       Tegeatis infeliciter gerunt, Anaxandrida vero regnante superiores
       evadunt — Orestis ossa a Spartanis reperiuntur et ab
       Atheniensibus Thesei ossa — de Anaxandrida digamo — Cleomene rege
       et Dorieo.
     ○ Caput IV: Cleomenes cum Lacedæmoniis et sociis fines Argivorum
       invadit, eosque vincit — contra Athenas exercitum ducit et
       Orgadem, terram diis Eleusiniis sacram, devastat — in Æginam
       trajicit — Demaratum fraude regno privat — furore correptus
       mortem sibi infert — Leonidas rex Xerxi Græciam invadenti ad
       Thermopylas occurrit — de Pausania, Plistarchi, Leonidæ filii,
       tutore, ejusque honeste factis.
     ○ Caput V: Pausanias minor, Atheniensibus ad Piræeum victis,
       triginta tyrannorum imperium non adjuvare vult, sed domum redit —
       ideo ab inimicis accusatur, et judicio absolvitur — Lacedæmonii
       Lysandro duce Thebanos invadunt — Lysandro cæso, Pausanias
       supervenit et cum Thebanis paciscitur — Pausanias denuo accusatus
       a Tegeatis in templo Minervæ Aleæ supplex recipitur — de
       Aristodemo, Pausaniæ filiorum tutore — Agesipolis, rex
       Lacedæmoniorum, Argivis bellum infert, sed terræ motu et tonitru
       recedere cogitur — contra Olynthios exercitum ducit et subito
       moritur.
     ○ Caput VI: Cleombrotus rex in prœlio cum Bœotis ad Leuctra
       commisso cadit — Cleonymus cum Areo de regno certat, eoque
       privatus Pyrrhum in patriam inducit — Areo regnante Antigonus
       Demetrii fil. Atheniensibus bellum infert, quibus Lacedæmonii
       Areo duce opem ferunt — Leonidas senex, cui regnum Lacedæm.
       obtigit, a Cleombroto illo privatur, et iterum rex creatur — de
       Cleomene Leonidæ filio, ultimo Eurysthenis domus rege.
     ○ Caput VII: De altera regum Lacedæmoniorum domo, Proclidarum, dein
       Eurypontidarum — Prytanide regnante inter Lacedæmonios et Argivos
       primæ inimicitiæ exoriuntur — Charillo regnante Lacedæmonii fines
       Argivorum devastant et Tegeatas invadunt — Nicandro regnante
       iterum vastatur Argolis — Theopompo regnante Lacedæmonii cum
       Argivis pugnant de Thyreatide — Anaxidama rege Messenii denuo
       victi ex Peloponneso ejiciuntur — de Aristone rege, ejusque
       septem mensium filio Demarato — Leotychide rege — Archidamo rege
       Atheniensibus maxima mala inferente — Sthenelaida belli
       Peloponnesiaci præcipuo auctore.
     ○ Caput VIII: De Cynisca, Archidami filia — Agide regnante
       Lacedæmonii ab Eleis Olympicis ludis prohibiti iis bellum
       inferunt, quod tertio anno componitur — Athenienses invadunt et
       ad Ægospotamos vincunt — Agis Leotychiden non agnoscit filium —
       Agesilaus regno privat Leotychiden.
     ○ Caput IX: Agesilao regnante Lacedæmonii in Asiam contra
       Artaxerxem trajicere decernunt, et ceteras Græciæ civitates in
       societatem belli vocant — Agesilaus Aulidem devehitur, dein
       Lydiam invadit ac Persas prœlio vincit — Artaxerxes Timocratem in
       Græciam cum pecunia mittit, ut Græcos ad bellum contra
       Lacedæmonios suscipiendum sollicitet — Lacedæmonii bellum contra
       Thebanos decernunt — bellum Corinthiacum geritur et Agesilaus
       exercitum ex Asia reducit — Thebanos ad Coroneam vincit.
     ○ Caput X: Agesilaus denuo cum exercitu Corinthum venit, et
       Amyclæenses dimissi ad Hyacinthia celebranda ab Iphicrate
       opprimuntur in itinere — Agesilaus Ætolis opem fert — in Ægyptum
       trajicit et in itinere moritur — Archidamo regnante Phocenses
       Delphici Apollinis templum occupant et a Lacedæmoniis contra
       Thebanos adjuvantur — Archidamus Tarentinis auxilio proficiscitur
       et ibi in pugna interficitur — Agis, rex, contra Antipatrum
       pugnans occumbit — Laconici agri descriptio incipit a regione
       Scotitas dicta — de vico Caryæ dicto et Dianæ Caryatidis cultu —
       reliquiis Sellasiæ — Apollinis Pythaei signo in monte Thornace.
     ○ Caput XI: De urbe Sparta seu Lacedæmone — memorandis in foro
       Spartæ, ædibus senatorum et magistratuum in eo, senatu, Ephoris
       et Bidiæis — porticu Persica — templo Cæsaris et Augusti
       Imperatoris — Agia vate et Tisameno ejusque de quinque victoriis
       vaticinio — regione fori Choro dicta — reliquis templis, signis
       ac memorandis in foro.
     ○ Caput XII: De via Aphetais dicta — Icarii et Danai cursus
       certamine filiarum procis proposito — domo Polydori Booneta dicta
       — templo et signo Dianæ Celeutheæ et memorandis herois — luco
       Neptuni Tænarii, Dianæ signo et regione Hellenium dicta —
       Talthybii monumento — aliis memorandis sepulcris et templis etc.
       in hac urbis regione — Sciade, ubi conciones habentur — signis
       Jovis et Veneris Olympiæ.
     ○ Caput XIII: De memorandis prope Sciadem: templo Proserpinæ
       Sospitæ et Carneo domestico dicto — Apolline Carneo — signo
       Aphetæ et aris deorum Ambuliorum — templis Jovis Coloniatæ et
       Euanemi ac Pleuronis heroo — templis Junonis Argivæ et
       Hyperchiriæ ac signo Junonis Veneris — Hetœmocle et Hipposthene.
     ○ Caput XIV: De memorandis in via a foro solis occasum versus,
       theatro ac Pausaniæ et Leonidæ sepulcris — regione Theomelida
       dicta et memorandis ad eam — Anchione — templo Thetidis — Cerere
       Chthonia — loco Dromo dicto et memorandis ad eum — templo
       Æsculapii Agnitæ, et Dioscurorum Apheteriorum signis — de loco
       Platanista dicto et certaminibus epheborum ibi institutis —
       Phœbæo et sacris, quæ ibi sunt.
     ○ Caput XV: De Cyniscæ heroo ad Platanistam — aliis herois, fonte
       Dorcea, Sebrio vico et Alcmanis poetæ monumento — templo Helenæ
       et Herculis ejusque odii in Hippocoontis domum causis —
       memorandis in viis a Dromo ducentibus, templo Minervæ Axiopœnæ —
       Hipposthenis luctatoris templo, et Martis signo compedibus vincto
       — lesche, Pœcile dicta, et memorandis ad eam — Junonis Ægophagæ
       et Neptuni Genethlii templo — Veneris Morphûs dictæ templo,
       ejusque signo compedibus vincto.
     ○ Caput XVI: De templo ac signis Hilairæ et Phœbes, earumque
       sacerdotibus, quæ Leucippides dicuntur — ovo, quod Leda peperit,
       ibi servato, atque ædificio Chitone — domo Tyndarei filiorum —
       herois nonnullis et Herculis lucta cum Eryce — Lycurgi
       legislatoris templo et sepulcris quibusdam — vico Limnæo, templo
       Dianæ Orthiæ ac signo Dianæ Tauricæ — Dianæ cultu sanguineo et
       puberum Lacedæmoniorum flagellatione.
     ○ Caput XVII: De templo Ilithyiæ — arce Lacedæmoniorum — templo
       Minervæ Poliuchi seu Chalciœci ejusque signo in arce — templo
       Minervæ Erganes ibidem, ac Jovis Cosmetæ — Musarum et Veneris
       Areæ templis — Jovis antiquissimo signo æneo — Pausaniæ binis
       signis, ejus proditione ac Cleonices cæde ab eo facta.
     ○ Caput XVIII: De signo Veneris Ambologeræ et templo Minervæ
       Ophthalmitidis — templo Ammonis — Diana Cnagia — via Amyclas
       versus, Tiasa fluvio et templo Gratiarum, Phaennæ et Cletæ —
       memorandis Amyclarum — throni Amyclæi descriptio.
     ○ Caput XIX: Descriptio signi Amyclæi et eorum quæ in illius basi
       expressa sunt — de memorandis Amyclarum — Dionyso Psila dicto —
       via quæ Therapnen ducit, et templo Æsculapii Cotylei — Marte
       Therita dicto — Therapne, et Menelai templo — de Helenæ nece
       Rhodiorum narratio — Crotoniatarum narratio de Helena.
     ○ Caput XX: De memorandis Therapnes, fonte Messeide et Polydeucea —
       templo Neptuni Gæaochi et vico Alesiis — urbe Phari — urbe
       Bryseis — Taygeti montis verticibus, Taleto, Euora, Theris et
       templo Cereris Eleusiniæ — urbe Helo ad mare et Helotis —
       Lapithæo, Derrhio et Harpleis — memorandis in via Arcadiam
       versus, templo Achillis — equi monumento et planetarum signis —
       Pudoris signo.
     ○ Caput XXI: De Eurota fluvio et Ladæ cursoris monumento — urbe
       Pellana et memorandis in ea — agro Belbina dicto — vico Croceis —
       oppido Ægiis et stagno Neptuni — Gytheo et Eleutherolaconibus
       eorumque urbibus — memorandis in Gytheatarum urbe — Sene (Nereo).
     ○ Caput XXII: De Argo lapide — insula Cranae et memorandis in ea —
       Trinasi muris et reliquiis urbis Helus — urbe Acriis ejusque
       memorandis — Geronthris et ibi memorandis — Mario urbe — Asopo
       urbe ejusque memorandis — promontorio Asini maxilla dicto — urbe
       Bœis, ejusque origine et memorandis.
     ○ Caput XXIII: De insula Cytheris, ejus navali Scandea, Veneris
       Cœlestis templo et aliis memoraridis — Apolline Epidelio et Delo
       insula a Menophane Mithridatis duce funditus eversa — Menophanis
       et Mithridatis morte — Epidauro Limera dicta — Inûs aquæ
       portendendi vi, eademque Ætnæ crateris — memorandis in urbe
       Epidauro — promontorio Minoa.
     ○ Caput XXIV: De Zarace — Cyphantum reliquiis, et Brasiis —
       Brasiatarum de Semele, Baccho et Ino narratio — de Achillis
       templo et festo — urbe La, ejusque reliquiis et memorandis, Dianæ
       Asiæ templo et fonte Galacone — regione Hypsis et fluvio Smeno —
       regione Araino, La urbis conditore et Achille Helenæ proco.
     ○ Caput XXV: De fluvio Scyra — Pyrrhicho oppido, Sileno, Diana
       Astratea — Teuthrone Oppido, Diana Issoria — promontorio Tænaro,
       portu Achilleo et Psamatho, atque inferorum cane ab Hercule
       protracto — Arionis delphino insidentis signo et fonte olim miro
       — Cænopoli — Messa oppido et portu, atque Œtylo urbe.
     ○ Caput XXVI: De Inûs fano et oraculo in via ad Thalamas, signis
       Pasiphaes et Solis — Pephno ad mare, et insula hujus nominis,
       solo natali Dioscurorum — Leuctris et memorandis ibi — signo
       Jovis Ithomatæ — Cardamyle et Nereidum templo — Enope oppido,
       postea Gerenia dicto, Nestoris sede, ejusque memorandis —
       Machaone ejusque cultu ac Podalirio — monte Calathio et Alagonia
       urbe.

 ● Liber IV: Messeniaca
     ○ Caput I: De Messeniorum finibus, saltu Chœrio — Messene Triopæ
       filia, quæ regioni nomen dedit — regia Messeniorum urbe Andania —
       primis Messeniæ regibus et magnarum dearum initiis a Caucone
       allatis et a Lyco, Pandionis filio, perfectis — Methapo, omnis
       generis sacrorum auctore.
     ○ Caput II: Polycaonis filiorum nulla a veteribus fit mentio — de
       Periere, Melaneo et Œchalia — Perieris filiis Messeniæ imperium
       obtinentibus et Arene urbe — Lyco, qui magnarum dearum initia
       tradidit, et Apharei filiis — tribus feminis, quæ ad tumulos
       maritorum sese interfecerunt.
     ○ Caput III: Apharei domo exstincta, Messeniorum regnum ad Nestorem
       pervenit — de Æsculapii filiorum expeditione contra Ilium — Nelei
       posteri ab Heraclidis ejiciuntur et Cresphontes cum Aristodemi
       filiis de Messenia sortitus fraude illa potitur — de Cresphontis
       et ceterorum regum urbibus regiis, atque illius nece —
       Cresphontis filius superstes, Æpytus, ab Arcadibus in regnum
       restituitur, ejusque posteri Æpytidæ appellantur — de Glauco,
       Æpyti filio, ejusque posteris regnum Messeniæ obtinentibus.
     ○ Caput IV: Phinta regnante Messenii primum chorum in Delum mittunt
       et prima inter Messenios et Lacedæmonios discordia exoritur —
       ejus causa narratur — Phintæ filiis regnantibus primum bellum
       Messeniacum suscipitur — de bubus Polycharis ab Euæphno venditis,
       causa belli, narratio.
     ○ Caput V: De iis, quæ Messenii contradicentes narrant et quibus
       Lacedæmoniorum avaritiam coarguunt — Messenii de Polychare
       tradendo deliberantes in partes et pugnam discedunt, in qua
       Androcles interficitur — Euphae Messeniorum regnum obtinente
       Lacedæmonii, bello haud indicto, clam Ampheam, Messeniorum urbem,
       oppugnant et capiunt — de Atheniensium illius temporis
       magistratibus.
     ○ Caput VI: De belli Messeniaci denominatione ejusque scriptoribus
       — de Aristomene ejusque ætate — Messenii, Amphea capta, ad
       Stenyclerum concionem populi habent, et bellum parant.
     ○ Caput VII: Lacedæmonii in Messeniam incursiones faciunt, et
       prædam agunt — Euphaes, rex Messeniorum, exercitum una cum servis
       contra hostes educit, et prœlium conseritur — anno proximo
       Lacedæmonii denuo exercitum contra Messenios ducunt, et hi
       adversa acie in hostes contendunt — utriusque exercitus duces
       oratione suos exhortantur.
     ○ Caput VIII: De prœlio a Messeniis cum Lacedæmoniis commisso et
       fortiter utrinque factis narratio.
     ○ Caput IX: Messenii post hanc pugnam calamitatibus afflicti in
       montem et urbem Ithomen secedunt — Delphos mittunt ad oraculum
       consulendum — ad oraculi effatum exsequendum virginem ex
       Æpytidarum genere quærunt — Aristodemus filiam immolandam tradit,
       ac dein ipse illam interficit.
     ○ Caput X: Sexto anno post Lacedæmonii contra Ithomen exercitum
       ducunt — cum Messeniis æquo Marte pugnant — in hac pugna Euphaes
       rex vulneribus confectus moritur — Aristodemus rex a Messeniis
       electus bellum continuat.
     ○ Caput XI: Quinto anno regni Aristodemi Lacedæmoniis et Messeniis
       socii auxilio veniunt, et sic prœlium committitur — de hoc
       prœlio, quo Lacedæmonii fugantur, narratio.
     ○ Caput XII: Lacedæmonii hac pugna perculsi oraculum Delphicum
       consulunt — a Messeniis socios abducere student — Messenii quoque
       Delphicum oraculum consulunt — Lyciscus, qui Spartam aufugerat,
       ab Arcadibus capitur, et absolvitur — Messenii denuo Delphos
       mittunt ad Pythiam de belli eventu consulendam — Pythiæ effatum
       Spartanis indicatur, qui Œbalo auctore fraudulenter in illo
       exsequendo prævertunt — Ophioneus, vates cæcus, visum recipit.
     ○ Caput XIII: De iis quæ Messeniorum exitium portenderunt —
       Aristodemus de patriæ salute desperans sese ipsum ad filiæ
       tumulum interficit — Messenii non regem, sed Damin summum
       prætorem deligunt — obsidione et fame coacti Ithomen relinquunt —
       de tempore hujus belli Messenici finiti.
     ○ Caput XIV: Messenii emigrantes in varias regiones discedunt —
       Lacedæmonii urbem Ithomen funditus evertunt, et terram
       Messeniorum distribuunt — de iis quæ Messeniis ipsis a
       Lacedæmoniis acciderunt — Messenii his malis vexati defectionis
       consilia ineunt — de Aristomene ejusque natalibus.
     ○ Caput XV: De tempore belli Messeniaci secundi — prœlium
       committitur æquo Marte ad Deras et Aristomenes prætor cum summa
       potestate eligitur — Lacedæmoniis ex oraculo ab Atheniensibus
       belli ducem petentibus Tyrtæus mittitur — Messeniis et
       Lacedæmoniis socii auxilio veniunt et prœlium paratur.
     ○ Caput XVI: Sacris utrinque a vatibus factis, prœlium initur — de
       Aristomenis rebus in hac pugna gestis — Spartanos clade perculsos
       Tyrtæus elegos canendo excitat — de honore Aristomeni a feminis
       habito, et illius clypeo — Aristomenes urbem Pharin expugnat et
       vulneratur — Caryatides virgines comprehendit, et magna accepta
       pecunia reddit.
     ○ Caput XVII: Aristomenes, qui feminas Cereris sacra facientes
       comprehendere tentat, ab iis capitur, sed eadem nocte salvus
       evadit — tertio belli anno Lacedæmonii ad Magnam Fossam pugnaturi
       Aristocratem, regem Arcadum, pecunia corrumpunt — de vindicta
       Neoptolemea dicta, qua Lacedæmonii postea afficiuntur —
       Aristocrates prœlii initio Arcades ex acie subducit, et per
       medios Messenios cum iis aufugit — Messenii magna clade funduntur
       et fugantur — Aristomenes fugientes colligit, et cum iis in
       montem Iram sese recipit, ubi per undecim annos Lacedæmoniorum
       obsidionem sustinet.
     ○ Caput XVIII: Messenii, Ira occupata, ex Laconico agro omnis
       generis prædas agunt — de frugum inopia et seditione inde Spartæ
       orta — Aristomenes Amyclas capit, vulneratur et vivus captus in
       Cæadam conjicitur — inde miro modo evadit et in Iram redit.
     ○ Caput XIX: Aristomenes Corinthios Lacedæmoniis opem laturos noctu
       opprimit — sacra, quæ Hecatomphonia vocantur, facit — Lacedæmonii
       inducias quadraginta dierum pangunt, per quos sagittarii
       Cretenses Aristomenem incautum capiunt — Aristomenes a virgine
       quadam vinculis liberatur.
     ○ Caput XX: Ira undecimo post obsessionem anno expugnatur, et
       oraculi effatum sic exitum habet — Aristomenes quoddam
       Messeniorum arcanum defodit in monte Ithome — de exitio Messeniis
       adulterio et proditione importato.
     ○ Caput XXI: De Ira proditione expugnata narratio.
     ○ Caput XXII: Arcades Messenios Ira expulsos ad Lycæum montem
       benevole excipiunt — Aristomenes, qui Spartæ invadendæ consilium
       capit et perficere parat, ab Aristocrate denuo proditur —
       Aristocratis proditione indicata, Arcades illum lapidibus
       conficiunt.
     ○ Caput XXIII: Messeniorum superatorum alii in Helotarum numerum
       referuntur, alii Cyllenen se recipiunt, et coloniæ deducendæ
       consilium capiunt — de tempore secundi belli Messeniaci finiti —
       Anaxilas, Rhegii in Italia tyrannus, Messenios arcessit et in
       Siciliam traducit — Messenii cum Rheginis Zanclæos superant, et
       cum his juncti urbem Zanclen incolunt quam Messenen appellant —
       de Hercule Manticle.
     ○ Caput XXIV: Aristomenes, sorore et filiabus in matrimonium datis,
       Rhodum concedit et ibi moritur — Messenii inter Helotas relati
       deficiunt et in montem Ithomen secedunt — Messeniis certis
       conditionibus ex Ithome abire jussis Athenienses Naupactum
       inhabitandam dant.
     ○ Caput XXV: Messenii Naupactum incolentes Œniadis in Acarnania
       bellum inferunt, eorumque urbem capiunt — proximo anno Acarnanes
       omnes aggrediuntur Messenios qui Œniadis sunt — Messenii prœlium
       committunt cum Acarnanibus — obsidentur et urbe relicta Naupactum
       se recipiunt.
     ○ Caput XXVI: Messenii odium in Lacedæmonios præcipue in bello
       Peloponnesiaco exserunt — a Lacedæmoniis Naupacto ejiciuntur et
       in Siciliam ac Rhegium, plurimi ad Euesperitas Libyæ abeunt —
       Messeniis reditus in Peloponnesum portenditur — post pugnam ad
       Leuctra Messenii a Thebanis in Peloponnesum revocantur —
       Epaminondæ somnium de regione Messeniis revocatis assignanda —
       Epiteles somnio monitus Aristomenis depositum reperit.
     ○ Caput XXVII: De causa iræ Dioscurorum in Messenios — Bacidis
       vaticiniis et initiorum ratione a sacerdotibus literis consignata
       — Epaminondas ad urbem Messeniis condendam omnia parat — sacris
       solenniter factis urbs exstruitur et Messene vocatur, aliaque
       oppida a Messeniis restituuntur — de tempore reditus Messeniorum
       in Peloponnesum eorumque exilii diuturnitate cum aliarum gentium
       exilio collata.
     ○ Caput XXVIII: Lacedæmonii, Thebanis in bello Phocico occupatis,
       Messeniis denuo bellum inferunt — Messenii cum sociis resistunt
       et tandem cum Philippo Macedonum rege societatem jungunt —
       Messenii Elidem dolo occupant — de simili et aliis in Homero
       strategematibus.
     ○ Caput XXIX: Demetrius, Philippi filius, cum Macedonibus Messenen
       invadit — cur Messenii Achæorum concilio sese non junxerint —
       Megalopoli a Cleomene capta, Messenii Philopœmenem cum Arcadibus
       excipiunt ac dein Spartam cum sociis expugnant — Nabis,
       Lacedæmoniorum tyrannus, Messenen occupat et certis conditionibus
       discedit — Achæi de Messeniis questi iis bellum inferunt —
       Philopœmenem vivum capiunt Messenii et iterum Achæorum communi
       annumerantur.
     ○ Caput XXX: Descriptio Messeniacæ regionis et urbium — Abia urbs —
       Pharæ et quæ ad ejus conditoris, Pharis, genus pertinent — de
       Fortunæ nomine primum ab Homero commemorato — de primo Fortunæ
       signo, polo capiti imposito et Amaltheæ cornu exornato.
     ○ Caput XXXI: De Apollinis luco Carnio — urbe Thuriatarum — vico
       Calamæ, loco Limnæ dicto ac fontibus Pamisi fluvii — urbe
       Messeniorum sub Ithome sita — Messenes muri cum aliarum urbium
       muris comparati, aliaque memoranda — de Laphriæ Dianæ cultu et
       Diana Ephesia — Curetum æde — signis memorandis in Æsculapii
       templo — Messenes templo et picturis in eo.
     ○ Caput XXXII: De signis Hierothysii ita dicti a Messeniis ac
       gymnasio et signis in eo — Æthida a Messeniis ut heroe culto —
       Aristomenis sepulcro et sacris, quæ ibi fiunt — Aristomene mortuo
       ad Leuctra pugnante — Thebanorum de Aristomenis clypeo narratio.
     ○ Caput XXXIII: De acropoli Messeniorum et fonte Clepsydra —
       Messeniis incunabula Jovis sibi vindicantibus, et Ithome ac Neda,
       nutricibus Jovis — signo et cultu Jovis Ithomatæ — Mercurii signo
       Atticæ formæ, fluvio Balyra et Thamyride — campis Stenyclericis,
       luco Carnasio et signis in eo — reliquiis Andaniæ et Electra ac
       Cœo fluviis — reliquiis urbis Dorii Thamyridis calamitate.
     ○ Caput XXXIV: De Pamiso fluvio et piscibus animalibusque variis
       fluviis peculiaribus — urbe Corone, agro Inûs sacro, Biante
       fluvio et Plataneti fonte — urbis Corones denominatione et
       memorandis — de prisco Apollinis Corinthi templo ad mare — oppido
       Colonides dicto — Asinæis et Dryopibus — Asine urbe et aliis
       locis.
     ○ Caput XXXV: De Mothone, ejusque denominatione — Naupliensibus
       Mothonen incolentibus et libertate a Trajano Mothonæis concessa —
       Epirotarum imperio populari — calamitate Mothonæis ab Illyriis
       illata — memorandis in urbe Mothone, templo Minervæ Anemotidis —
       de diverso aquarum colore et natura.
     ○ Caput XXXVI: De promontorio Coryphasio et urbe Pylo — memorandis
       in urbe Pylo — Nestoris bobus et priscorum hominum pecoris et
       gregis studio — Sphacteria insula — memorandis Cyparissiarum et
       Neda fluvio.

 ● Liber V: Eliaca Priora
     ○ Caput I: De quinque Peloponnesi partibus — Eleorum origine,
       primis regibus, et Endymione — Epeo et Epeis — Endymionis morte —
       Œnomao ac Dolope — Ætolo, unde Ætoli, et Eleo, unde Elei dicti —
       Augea et Hercule — Amarynceo et Actore ejusque filiis.
     ○ Caput II: De Herculis expeditione adversus Augeam et Actoris
       filiorum cæde — Elei hujus cædis pœnas expetunt ab Argivis —
       Molione Eleos ab Isthmicis ludis diris arcet — de causis, cur
       Elei Isthmicos ludos non frequentaverint, duplex narratio.
     ○ Caput III: Hercules cum sociis Elidem capit — Eleam terram Phyleo
       tradit — Eleorum feminæ quam ob causam Minervæ cognomine Matri
       templum dedicaverint — de Eleorum regibus post Augeæ mortem —
       Dores Eleo regnante in Peloponnesum redeunt Oxylo duce.
     ○ Caput IV: De Oxylo alia narratio — varia quæ ad Oxylum pertinent
       — post Oxylum Laias regnum obtinet — dein Iphitus, qui Olympicum
       certamen restituit — de bellis, quibus interfuerunt Elei.
     ○ Caput V: Aristotimus, qui postea Elidis regnum obtinet, a Cylone
       interficitur — de bysso, quæ in Eleo agro gignitur — regione
       Samico dicta, Triphylia et urbe Lepreo — urbis Leprei conditore,
       nominis origine et memorandis — fluvio Anigro ejusque malo odore
       — antro Anigridum Nympharum.
     ○ Caput VI: De urbe Samia et de Samico — Arene — Scilluntis
       reliquiis — Xenophontis fuga et exilio in Scillunte — monte Typæo
       ad viam Olympiam versus, et Callipatira seu Pherenice, femina in
       Olympico certamine deprehensa.
     ○ Caput VII: De Alpheo et fluviis in eum influentibus — de Alpheo
       et Arethusa fabula — de aliis fluviis paludem vel mare
       perlabentibus ac Maris mortui mira ratione — Olympicorum ludorum
       origine et denominatione — Hyperboreis.
     ○ Caput VIII: De variis regibus, qui post Herculem ludos Olympicos
       celebrarunt — ludis Olympicis post Oxylum usque ad Iphitum
       cessantibus — primo cursus certamine, reliquisque certaminis
       generibus institutis.
     ○ Caput IX: Nonnulla Olympica certamina ab Eleis abolentur — de
       Calpes et Anabatarum cursu — Olympicorum ludorum ordine — ludorum
       præfectis (Agonothetis) — Hellanodicis.
     ○ Caput X: De Jovis luco, Alti dicto — templi Jovis Olympici
       descriptio.
     ○ Caput XI: Simulacri Jovis Olympii ejusque throni in templo
       Olympico accuratior descriptio.
     ○ Caput XII: De ebore, elephanti cornu, non dente — velo laneo in
       templo Jovis Olympii — donariis et signis hujus templi — Adriani
       et Trajani Imperatorum statuis operibusque Trajani insignibus —
       Augusti Imperatoris signo ex electro et Nicomedis ex ebore
       confecto — de electro — Neronis et aliis donariis.
     ○ Caput XIII: De Pelopio in Alti — sacris Pelopis in illo — Pelopis
       ossibus narratio — Pelopis et Tantali sede in Asia 	 — ara Jovis
       Olympii e cinere congesta et sacrificiis, quæ in ea fiunt — ara e
       sanguine constructa.
     ○ Caput XIV: De Jove Ἀπομυίῳ — cur Olympica sacra albæ duntaxat
       populi lignis adoleantur — de arboribus, quas varii fluvii
       potissimum alunt — reliquis Olympiæ aris et diis, quibus sacra
       ibi fiunt — ara ignotorum deorum — Καιροῦ, Jovis filii — Telluris
       ejusque oraculo, aliisque.
     ○ Caput XV: De reliquis memorandis in Alti, ædificio, Phidiæ
       officina dicto — Leonidæo — Oleastro Callistephano — Mœragetæ et
       Jovis ὑψίστου aliisque aris — Prytaneo — Eleorum prisco
       sacrificandi ritu — sacris Junonis Ammoniæ et Parammonis —
       Doricis quæ in Prytaneo canuntur carminibus.
     ○ Caput XVI: De Junonis templo — virginum cursus certamine, Heræa
       dicto — hujus certaminis origine — sedecim feminarum collegio —
       Physcoa et Narcæo.
     ○ Caput XVII: De multis signis in templo Junonis — arca Cypseli —
       scribendi ratione βουστροφηδὸν dicta — arcæ Cypseli accurata
       descriptio.
     ○ Caput XVIII: Descriptionis arcæ Cypseli continuatio.
     ○ Caput XIX: Descriptionis arcæ Cypseli continuatio.
     ○ Caput XX: De aliis donariis in æde Junonis Olympiæ, Iphiti disco,
       et mensa, in qua coronæ victoribus positæ — de cadavere militis
       saucii reperto narratio — de Œnomai columna — templo Matris
       Deorum, Matroo dicto, et Philippeo.
     ○ Caput XXI: Recensio donariorum Olympiæ positorum et signorum —
       Jovis signa sex, Zanes dicta, et ex pecunia multatitia ob
       largitionem in certaminibus Olympicis erecta — alia sex de
       Callippi mulcta — alia duo — memorantur alii, qui in ludis
       Olympicis largitionibus usi multati sunt, Philostratus —
       Apollonius — Didas et Garapammon — Damonicus — de Echus porticu
       et Sarapione ob timiditatem multato.
     ○ Caput XXII: De aliis Jovis signis Olympiæ positis — signis in
       basi quadam lapidea — Abantide regione — signo Jovis a
       Metapontinis erecto — signo Jovis a Phliasiis et alio a quibusdam
       Leontinis posito.
     ○ Caput XXIII: De Jovis signo a Græcis posito, qui ad Platæas
       pugnarunt, cum civitatum nominibus inscriptis — ex his illæ
       recensentur, quæ Pausaniæ tempore deletæ erant — de ænea columna,
       in qua fœdus Atheniensium cum Lacedæmoniis in triginta annos
       incisum — signo Jovis a Megarensibus — ab Hyblæis — a Clitoriis
       Olympiæ posito.
     ○ Caput XXIV: Multa alia Jovis signa a populis et singulis
       hominibus in Alti posita recensentur — de signo Jovis Horcii in
       curia posito, ad quod athletæ jurare solent — signo Alexandri
       Magni Jovis habitu.
     ○ Caput XXV: Alia præter Jovis signa recensentur, signa chori
       puerorum a Messaniis naufragis Olympiæ posita — puerorum ab
       Agrigentinis in muro Altis posita — de populis qui Siciliam
       incolunt — binis Herculis signis — signis eorum, qui ad certamen
       cum Hectore ineundum sorte ducti sunt — signo Herculis de cingulo
       cum Amazone certantis - signo Herculis a Thasiis posito.
     ○ Caput XXVI: De signo Victoriæ a Doribus Messeniis Olympiæ posito
       — Micythi donaria recensentur — inter ea signum Agonis
       (Certaminis) halteres portantis — de Micytho — Minervæ et
       Victoriæ non alatæ signo — signis Herculis quorundam laborum ab
       Heracleotis positis et de Heraclea ipsa.
     ○ Caput XXVII: Donaria Phormidis Olympiæ — inter ea equus, cui
       hippomanes inest — de muro cinere in duobus Lydiæ templis — signo
       Phormidis — signis Mercurii arietem portantis et Mercurii cum
       caduceo — bobus æneis a Corcyræis et Eretriensibus Olympiæ
       positis — tropæo æneo ab Eleis erecto — Pentathli signo,
       Mendæorum donario.

 ● Liber VI: Eliaca Posteriora
     ○ Caput I: Post exordium recensentur signa et donaria insigniorum
       in ludis Olympicis victorum Olympiæ posita.
     ○ Caput II: Statuæ Lacedæmoniorum equis alendis inclitorum — de
       statua Thrasybuli vatis et prisca ex animalium extis vaticinandi
       ratione — Iamidis vatibus — Timosthenis et Antipatri aliorumque
       statuis — Messenii e Peloponneso ejecti victoriarum in ludis
       Olympicis expertes sunt et reducti illarum participes evadunt.
     ○ Caput III: Recensio signorum athletarum Olympiæ positorum
       continuata — de tempore expeditionis Eleorum et Thebanorum contra
       Sicyonios — statua Cratini ex Ægira, illius ætatis hominum
       pulcherrimi — statua Œbotæ, quem pugnæ ad Platæas non interesse
       potuisse ex temporum ratione patet — statua Diconis Cauloniatæ et
       de Cauloniæ urbis fatis — statua Lysandri Lacedæmonii.
     ○ Caput IV: Recensionis signorum athletarum Olympiæ positorum pars
       reliqua — statua Sostrati Sicyonii cognomine Acrochersitæ et
       Leontisci — Olympias CIV ab Eleis non notata, quia Pisæi et
       Arcades tunc ludos celebrarunt — puer tænia redimitus, unicum
       Olympiæ signum a Phidia confectum — Chilonis Patrensis signum —
       Aristotelis Stagiritæ — Archidami, regis Lacedæmoniorum —
       Ergotelis Cretensis.
     ○ Caput V: Signum Pulydamantis, qui statura corporis omnes
       superavit, heroibus exceptis — de Scotussæ, Pulydamantis patriæ,
       fatis — Pulydamantis alia, præter victoriam Olympicam, fortiter
       facta narrantur — de Pulydamantis interitu.
     ○ Caput VI: Pergit recensio signorum athletarum Olympiæ positorum —
       de Euthymo pugili — Herois dæmonis cultu Temesæ instituto, eoque
       ab Euthymo superato — pictura huc pertinente.
     ○ Caput VII: Statua Diagoræ et Diagoridarum — de Dorieo ejusque
       morte — porro recensentur athletarum signa Olympiæ posita.
     ○ Caput VIII: Athletarum signa Olympiæ posita porro enumerantur —
       de Damarchi mutatione in lupum narratio — de Timanthe ejusque
       vitæ exitu — Timasithei rebus gestis et morte.
     ○ Caput IX: Theogneti aliorumque signa — de Gelone ejusque curru
       Olympiæ posito — Cleomede et iis quæ ei acciderunt.
     ○ Caput X: Glauci Carystii statua et de eo narratio — porro
       athletarum signa recensentur.
     ○ Caput XI: Signa regum Macedoniæ, Philippi, Alexandri, etc. — de
       Theagene varia narrantur — Theagenis signa in multis Græciæ locis
       posita et culta.
     ○ Caput XII: Dinomenis, Hieronis filii, donaria Olympiæ — de
       Hierone, Hieroclis filio, et Dinomene — Arei, Lacedæmoniorum
       regis, et Arati aliorumque donariis et signis.
     ○ Caput XIII: Pila Chionidis victorias enumerans — Hermogenes Equus
       dictus, et Polites cursu insignis — Leonidas cursu
       celebratissimus — aliorum athletarum signa recensentur — de
       Phidolæ equa — equo pilæ insistente, victoriæ Lyci monumento.
     ○ Caput XIV: Athletarum signa, et qui ad illos pertinent, porro
       recensentur — signum Milonis Crotoniatæ, de cujus ingenti robore
       varia narrantur — Milonis mors — Pyrrhi regis signum — pila
       Pythocrito tibicini erecta et aliorum signa.
     ○ Caput XV: Athletarum signa Olympiæ porro recensentur — Pantarcis
       signum — Clitomachi signum ejusque facta — Archidami, Agesilai
       filii, ac Demetrii ejusque filii, Antigoni, signa — Arei,
       Lacedæmoniorum regis — Ptolemæi, Lagi filii, Capri Elei signa.
     ○ Caput XVI: Athletarum signa Olympiæ — Timonis — Hellados et
       Elidis signa — de equestri curriculo — curru Polypithis et signis
       Eleorum, qui athletæ non fuerunt — pila Dinosthenis, quæ viam ex
       Olympia Lacedæmonem metitur — aliorum athletarum signis.
     ○ Caput XVII: Athletarum signa ab alia Altis parte posita —
       Ptolemæi, nepotis Ptolemæi Lagi, signum — Hermesianactis —
       Eperasti vatis — Gorgiæ rhetoris signum et de eo memoranda.
     ○ Caput XVIII: Cratisthenis Cyrenæi currus Olympiæ positus —
       Anaximenis rhetoris et historici signum, ac de ejus ad Alexandrum
       Magnum legatione — de ejus cum Theopompo simultate — Sotadæ
       signum — primorum athletarum signa.
     ○ Caput XIX: De thesauris in Alti super crepidine porina exstructis
       — Sicyoniorum thesauro — Tartessio flumine et urbe — de
       Carthaginiensium thesauro — Epidamniorum binis thesauris —
       Sybaritarum thesauro — Libyum in Cyrene ac Selinuntiorum —
       Metapontinorum — Megarensium — Geloorum thesauro.
     ○ Caput XX: De monte Cronio et Saturni sacris in ejus vertice —
       templo Lucinæ Olympiæ et dæmonis Sosipolidis sacris in eo —
       Sosipolide ejusque cultus origine — Hippodamio, templo
       Hippodamiæ, ejusque cultu — occulto in stadium introitu et de
       ipso stadio — sacerdote Cereris Chamynes et Endymionis monumento
       — carceribus equorum (ἄφερις), et quæ ad illorum formam et
       rationem pertinent — ara rotunda, Taraxippo dicta, et variis quæ
       de eo narrantur — alio Taraxippo in Isthmo et simili petra in
       Nemea — Hippodamiæ signo ad unam metarum.
     ○ Caput XXI: De templo Cereris Chamynæ et varia hujus cognominis
       ratione — gymnasio Olympiæ et signis in eo — variis memorandis
       trans fluvium Cladeum et Erymanthum — fluvio Diagone, templo
       Æsculapii Demæneti et Apollinis Leucyanitæ — templo Minervæ
       Cydoniæ in Pisæorum finibus — fluvio Parthenia et Harpinate —
       sepulcro procorum Hippodamiæ quorum nomina recensentur.
     ○ Caput XXII: De templo Dianæ Cordaces et cognominis origine — Pisæ
       conditore, Pisæorum certaminibus cum Eleis et Anolympiadibus —
       urbe Pylo ejusque reliquiis — vico Heraclea, fluvio Cythero ac
       Nympharum Ionidum templo et nominibus — oppidulo Letrinis ac
       Diana Alpheæa — Diana Elaphiæa.
     ○ Caput XXIII: De gymnasio in urbe Elide ejusque septo, Xysto dicto
       — memorandis in hoc gymnasio — alio minore gymnasii septo —
       tertio gymnasii septo, Maltho dicto, et memorandis in eo — curia
       Eleorum, Lalichmio dicta — via Siopes dicta et templo Dianæ
       Philomiracis.
     ○ Caput XXIV: De foro Eleorum, Hippodromo dicto — Hellanodiceone,
       domicilio præfectorum ludorum — porticu Corcyraica, Pyrrhonis
       sophistæ signo et monumento — templis et signis in foro,
       Apollinis Acesii, Solis et Lunæ, Gratiarum, Amoris — Sileni
       templo et Silenis — prisco templo, quod quernis columnis
       sustinetur — domo sedecim feminarum.
     ○ Caput XXV: De templo Elide Imperatoribus Romanis dedicato —
       Veneris Cœlestis et Vulgivagæ templo ac signis — Orci (Ἅδου)
       templo ejusque cultus apud Eleos origine — Fortunæ templo et
       Sosipolidis cultu atque imagine picta — viri, Satrapæ dicti,
       signo et cultu.
     ○ Caput XXVI: De prisco theatro et Bacchi templo, de festo Thyiis
       dicto — templo Minervæ in arce Eleorum — Cyllene, Eleorum navali,
       et Mercurii signo, fascino arrecto — gignentibus Eleorum agri,
       cultura serici apud Seres et Seria insula — Elidis et Achaiæ
       finibus.

 ● Liber VII: Achaica
     ○ Caput I: De Achaiæ situ et prisco nomine Ægialo — Ægiali primis
       regibus, Xutho, Ione — Achæi, a Doribus ejecti, Tisameno duce in
       Ægialum profecti Ionas expellunt — Iones ab Atheniensibus
       recipiuntur.
     ○ Caput II: Codri filii cum Ionibus et aliis Græcis coloniam in
       Asiam deducunt — de tribus coloniis e Græcia deductis — Nelei in
       Miletum adventu et de Milesiis — templo Apollinis Didymis et
       Diana Ephesia — Androclus, Codri filius, Ephesum venit — de ejus
       nece et sepulcro — Priene et Myunte ab Ionibus occupatis.
     ○ Caput III: De Claro et Colophoniis — Lebediis — Teo ejusque
       incolis — Erythræis — Clazomeniis et Phocæensibus.
     ○ Caput IV: De Ionum urbibus in insulis Samo et Chio — Sami et
       Samiæ stemma — de Sami incolis et Samothracia — de Junone Samia —
       Dædalo — Chii nominis origine et incolis.
     ○ Caput V: De Smyrnæ recentioris conditore Alexandro M. et Nemesum
       cultu — Ionum regionis cœli clementia et claris templis —
       Herculis templo Erythris — Minervæ Poliadis templo Erythris —
       Ioniæ urbium variis memorandis ac balneis — antro Homeri.
     ○ Caput VI: Post Ionum discessum in Asiam Achæi illorum regionem
       sortiuntur, et duodecim urbes incolunt — de Achæorum principibus
       et urbe Patris — bellis, quibus interfuerunt Achæi — Chilone
       palæstrita et Adrasto Lydo — rerum Græcarum conditione post
       Gallorum abitum in Asiam.
     ○ Caput VII: De Achæorum potentia et concilio Achaico —
       Lacedæmoniorum bello contra Achæos suscepto — Philippi, Demetrii
       filii, sceleribus — ejus bello cum Atheniensibus gesto et Romanis
       Atheniensibus opem ferentibus.
     ○ Caput VIII: Romani, duce Flaminio, cum Achæis Corinthum expugnant
       — Achæi Romanorum socii — Achæi Spartæ muros demoliuntur et
       Lacedæmoniis graviter imperant — Lacedæmonii ad Metellum et
       legatos Romanos confugiunt — de Macedonum rebus a Romanis eversis
       et Sibyllæ oraculo illud significante.
     ○ Caput IX: Metellus de Achæis dicto non audientibus querelas ad
       senatum defert — Lacedæmonii in senatu Achæos criminantur —
       Romani mittunt qui inter Achæos et Lacedæmonios disceptent — muri
       Spartæ reficiuntur — Romani Lacedæmoniis faventes Achæis varie
       adversantur.
     ○ Caput X: Proditionis patriæ varia exempla apud plures gentes
       enumerantur — Achæi per Callicratem proditi Romanis obnoxii
       redduntur.
     ○ Caput XI: Gallus a Romanis judex in Græciam missus plures
       civitates a conventu Achæorum disjungit — de Atheniensium et
       Oropiorum contentionibus — Achæi Oropiis opem ferre decernunt.
     ○ Caput XII: Menalcidas Lacedæmonius perfidia superat Callicratem —
       Diæi fraude bellum inter Lacedæmonios et Achæos conflatur, ad
       quod componendum senatus Romanorum legatos mittit.
     ○ Caput XIII: Achæi exercitum conscribunt contra Spartam Damocrito
       duce — Lacedæmonii pugnam conserunt cum Achæis et fugantur —
       Damocritus proditionis accusatus aufugit — Diæi, ducis Achæorum,
       callidum facinus in Lacedæmonios — Menalcidas, dux
       Lacedæmoniorum, urbe Iaso capta, odium civium incurrit et vitam
       veneno finit.
     ○ Caput XIV: Ex legatis Romanis Orestes Achæis senatus mandata
       denuntiat — Achæi his permoti Spartanos Corinthi degentes
       hostiliter comprehendunt — Critolaus, Achæorum dux, Romanis
       bellum inferre cupiens eorum legatos eludit — Critolaus et
       Pytheas sollicitant Achæos ad bellum contra Spartam et Romanos
       suscipiendum — Romani Mummium consulem contra Achæos mittunt.
     ○ Caput XV: Metellus Achæis veniæ et pacis conditiones fert —
       Critolaus et Achæi, illis repudiatis, bellum capessunt — Achæi
       prœlio superantur et Critolaus perit — Diæus, Achæorum dux,
       bellum continuat — Metellus Thebas et Megaram capit.
     ○ Caput XVI: Mummii cum Oreste adventus ad Isthmum — Achæi Romanos
       aggressi fugantur — Diæi factum dissimile facto Callistrati —
       Diæus se veneno conficit — Mummius Corinthum capit et evertit —
       civitatum Græcarum magistratus constituit — illis Romani postea
       pristinum statum reddunt et Achaiæ præsidem mittunt.
     ○ Caput XVII: Græcia tunc temporis ad summam inopiam redacta —
       Græciæ sors sub Nerone et Vespasiano — Achaiæ finium et urbium
       descriptio, primum Dymes — de memorandis Dymes — Atte dæmone —
       Œbota cursore.
     ○ Caput XVIII: De Piro amne et urbe Oleno — Patrensium urbe et
       Glauco amne — Patrensium de Baccho narratio — Patrei stemma —
       urbs Patræ relicta et ab Augusto Imperatore restituta — de
       memorandis urbis Patrensium, templo et signo Dianæ Laphriæ —
       sacris anniversariis Dianæ Laphriæ.
     ○ Caput XIX: De Eurypyli monumento et Diana Triclaria — Comætho et
       Melanippo — Eurypyli arca.
     ○ Caput XX: De deo Æsymnete dicto ejusque cultu — Minerva
       Panachaide ac templis signisque deorum in urbe Patrensium — Odeo
       Patrensium et Atheniensium — templo Dianæ Limnatidis — aliis
       templis et signis.
     ○ Caput XXI: De Baccho Calydonio ac Coresi erga Callirrhoen amore —
       tribus Bacchi signis eorumque nominibus — Neptuni cognominibus
       templa et signa in urbe Patrensium porro recensentur — de miro
       Patrensium oraculo prope fontem — oraculo Apollinis — Thyrxei in
       Cyaneis et Sarapidis templis Patris — feminis Patrensium.
     ○ Caput XXII: De Pharis urbe, fluvio Piero et platanis miræ
       magnitudinis — Mercurio Agoræo ejusque oraculo — lapidibus
       quadrangulis a Pharensibus cultis et Phararum conditore — Tritæa
       urbe et monumento picturis Niciæ exornato. — Tritææ conditore —
       summorum deorum templo — itinere Ægium versus — mira amnis
       Charadri vi.
     ○ Caput XXIII: Reliquiæ urbis Argyræ — de Selemno amne et Argyra
       fonte narratio — de Bolinæo amne et urbe Bolina — promontorio
       Drepano et reliquiis urbis Rhypum — Ægio urbe, Lucinæ (Ilithyiæ)
       templo ac signo — de Æsculapio disputatio — Ægii urbis memoranda.
     ○ Caput XXIV: Ægii urbi memoranda porro enumerantur — Jovis
       Homagyrii signum et Cereris Panachææ — synedrium Achæorum in urbe
       Ægio — de Helice urbe et Neptuno Heliconio — Helice terræ motu
       funditus eversa — de variis signis, quæ terræ motus præcedunt, et
       horum varia ratione — Sipyli eversio.
     ○ Caput XXV: Pietatis in supplices exhibitæ et læsæ exempla
       memorantur — de tempore Helices excidii — oppido Cerynea —
       memorandis Ceryneæ — oppido Bura — Herculis Buraici oraculo, quod
       talis editur — amne Crathide et Ægis oppido — Gæo, Telluris
       templo.
     ○ Caput XXVI: De urbe Ægira ejusque navali — prisco urbis nomine
       Hyperesia et recentioris origine — templis et signis Ægiræ
       memorandis — Phelloe oppido ejusque memorandis — Pellene urbe —
       Donussa oppido — Aristonautis, Pelleneorum navali.
     ○ Caput XXVII: Memoranda in via Pellenen versus, Mercurius Dolius —
       templum et festum Bacchi Lampteris et Apollinis Theoxenii — de
       Pellenæorum gymnasio et de Promacho — Posidio, Neptuni templo, et
       Mysæo, templo Cereris Mysiæ — Cyro, templo Æsculapii.

 ● Liber VIII: Arcadica
     ○ Caput I: Arcadas mediterraneam Peloponnesi partem tenere, ex
       reliquarum civitatum finium summa breviter repetita ostenditur —
       de Pelasgo.
     ○ Caput II: De Lycaone, Jove Lycæo, ludis Lycæis et Panathenæis —
       hominibus deorum hospitibus et convivis — hominibus in deos
       relatis — fabulis vero superstructis.
     ○ Caput III: De Nyctimo ac reliquis Lycaonis filiis, urbibusque ab
       iis conditis — Œnotrus natu minimus in Italiam trajicit — de
       Callisto Lycaonis filia.
     ○ Caput IV: De Arcade et regione inde dicta — ejus uxore Erato,
       filiis et regno iis diviso — eorum posteris — Æpyto a serpente
       sepe confecto — Aleo rege — Auge, Alei filia — Lycurgo rege
       ejusque prole.
     ○ Caput V: Echemo Arcadiæ regnum obtinente Dores Peloponnesum
       ingrediuntur et fugantur — Agapenor rex Arcadas ad Trojam ducit
       et Paphum condit — de Hippothoo et Æpyto, Arcadiæ regibus —
       Cypselo regnante Dores Peloponnesum navibus invadunt — de Cypseli
       posteris — Polymestore regnante Lacedæmonii Tegeatarum fines
       invadunt — Æchmide regnante bellum Messeniacum geritur —
       Aristocratis regis nefandum facinus — de Aristocrate, prioris
       Aristocratis nepote.
     ○ Caput VI: Arcadum res bellis gestæ memorantur — de vario ad
       Arcadiam aditu.
     ○ Caput VII: De campo Argo dicto — Dine, aqua maris dulci — aquis
       ferventibus — Philippo, Macedonum rege — Olympiadis crudelitate
       et Cassandri stirpe exstincta.
     ○ Caput VIII: Chorus Mæræ — de fonte Arne narratio — de
       Mantinensium urbe ejusque conditore et amne Ophi — Mantinensium
       rebus bello gestis — Mantinea a Lacedæmoniis capta — reliquis
       Mantinensium fatis usque ad Adriani imperatoris tempora.
     ○ Caput IX: De Mantineæ urbis templis et signis memorandis —
       Arcadis sepulcro et aliis monumentis — templo Veneris Symmachiæ
       et Minerva Alea — Antinoi templo, cultu et imaginibus — Podaris
       heroo.
     ○ Caput X: De memorandis ad vias, quæ ab Mantinea in reliquam
       Arcadiam ducunt — monte Alesio et Neptuni Hippii templo — undæ
       marinæ scatebris in variis templis — tropæo de Lacedæmoniis
       victis erecto et hujus pugnæ ratione — diis in prœliis opem
       ferentibus — cervi cujusdam sacri longævitate.
     ○ Caput XI: De loco Pelagos dicto — Peliæ filiarum tumulis et Peliæ
       nece — loco Phœzôn dicto — Epaminondæ morte — Epaminondæ sepulcro
       — fraudis ex nominum similitudine enatæ exempla proferuntur.
     ○ Caput XII: De templo Jovis Charmonis, vario quercuum genere in
       saltibus Arcadum et vico Methydrio — campo Alcimedonte et
       Alcimedonte heroe ejusque filia Phialo — loco Petrosaca dicto —
       viis Orchomenum versus, Ladæ stadio et Penelopes tumulo — priscæ
       Mantineæ et vici Mæræ reliquiis — monte Anchisia et Anchisæ
       monumento.
     ○ Caput XIII: De memorandis in Orchomeniorum finibus, templo Dianæ
       Hymniæ — Orchomeniorum priscæ urbis reliquiis et memorandis —
       monte Trachy, et urbe Caphia — Aristocratis monumento, fontibus
       Teneis et vico Amilo — via Stymphelum versus et Pheneum, ac Carya
       vico.
     ○ Caput XIV: De priscæ urbis Phenei reliquiis — Laonome,
       Amphitryonis matre — alveo Olbii fluvii ab Hercule ducto — urbe
       Pheneo, memorandis in ejus arce et Neptuni Hippii signo ab Ulysse
       posito — primis æris conflandi inventoribus — Iphiclis monumento
       et Iolao — Mercurio a Pheneatis imprimis culto, ludis Hermæis et
       Myrtilo — maris Myrtoi denominatione, sacris Eleusiniis a
       Pheneatis factis et Nao.
     ○ Caput XV: De Petromate apud Pheneatas et persona Cereris Cidariæ
       Cererisque Thesmiæ fano — memorandis in via Pellenen et Ægiram
       versus — Telamone et Chalcodonte Herculis contra Eleos sociis —
       Pheneatarum et Achæorum finibus, monte Crathide ot Dianæ Pyroniæ
       templo.
     ○ Caput XVI: De monte Geronteo et tribus fontibus Tricrena dictis —
       monte Sepia et Æpyti sepulcro — aliis memorandis sepulcris,
       Mausoleo et Helenæ, Hebrææ mulieris, sepulcro.
     ○ Caput XVII: De monte Cyllene et Mercurio Cyllenio — vario materiæ
       genere, qua ad lignea simulacra usi sunt veteres — variorum
       animalium candido colore — monte Chelydorea — urbe Nonacri et
       Stygis aqua.
     ○ Caput XVIII: De Styge varia a poetis memoriæ prodita — Stygis
       aquæ vi mortifera, frangente et dissolvente — montibus Aoraniis,
       vico Lusis et Prœti filiabus a Melampode ibi sanatis.
     ○ Caput XIX: De Cynæthaensibus et memorandis apud illos — fontis
       Alyssi sanandi vi — via Clitorem versus.
     ○ Caput XX: De Ladonis fluvii fontibus et Ladone ipso — de Daphne
       et Leucippo narratio.
     ○ Caput XXI: De fluvio Clitore et Aroanii fluvii piscibus Pœciliæ
       dictis — Clitoriorum urbe, ejusque memorandis — templo et signo
       Minervæ Coriæ.
     ○ Caput XXII: De Stymphelo urbe — Stympheliorum de Junone narratio
       — de Stympheli fonte et amne Stymphelo — volucribus
       Stymphelidibus — Diana Stymphelia et signis virginum cum avium
       cruribus — miraculo a Diana Stymphelia patrato.
     ○ Caput XXIII: De Alea urbe, Bacchi festo Scieria dicto et feminas
       flagellandi ritu — fluvio Trago — Caphyensium urbe, monte Cnacalo
       et fonte Menelaide — arboribus vetustate insignibus — vico
       Condylea et Dianæ cognominis Apanchomenes origine — Sorone
       querceto, Arcadiæ feris et Siris inter Clitorios et Psophidios
       finibus.
     ○ Caput XXIV: De Psophide urbe ejusque conditore — Psophide,
       Zacynthiorum arce, fluviis Aroanio et Erymantho, monte Lampea
       atque apro Erymanthio — memorandis urbis Psophidis, templo
       Veneris Erycinæ — Alcmæone, Amphiarai filio, et Eriphyles monili
       — insulis Echinadibus — Erymanthi fluvii templo et signo, ac Nili
       signis e nigro lapide — de Aglai Psophidii felicitate narratio.
     ○ Caput XXV: Memoranda ad viam a Psophide Thelpusam versus, Tropæa,
       Aphrodisium — de urbe Thelpusa, et fluvii Ladonis meatu ac
       memorandis ad illum — templo duodecim deorum Thelpusæ et templo
       Cereris Erinyos in Oncio — origine cognominum Cereris Erinyos et
       Lusiæ, ac Neptuni Hippii — Arione equo — de Trygone, Æsculapii
       nutrice, narratio — de amne Tuthoa et insulis Ladonis.
     ○ Caput XXVI: De Heræa urbe ejusque memorandis — templis Bacchi
       Politæ et Auxitæ — Corœbi sepulcro — urbe Aliphera ejusque
       memorandis — Jovis Lecheatæ ara, fonte Tritonide et Myiagri
       herois sacris — urbe Melæneis et Buphagio.
     ○ Caput XXVII: De Megalopoli urbe — Megalopolis conditore — nomina
       civitatum enumerantur, quarum incolæ Megalopolin migrarunt — de
       Trapezuntiis emigrantibus — Megalopolitanorum vicis — tempore
       Megalopolis conditæ — Megalopolitani a Lacedæmoniis ejiciuntur —
       Aristodemo Megalopolitanorum imperium obtinente Lacedæmonii
       Megalopolin invadunt et superantur — Lydiade Megalopolitanis
       imperante Lacedæmonii Megalopolin obsident — Cleomenes
       Megalopolin expugnat — de Buphago amne et heroe.
     ○ Caput XXVIII: De Gortyne vico ejusque memorandis — fluvio Lusio
       seu Gortynio frigore reliquos amnes superante — Teuthide vico, et
       de Theutide, Arcadum duce ad Trojam, narratio — monumento
       Paræbasio dicto et Brenthes urbis reliquiis.
     ○ Caput XXIX: De Trapezuntis urbis reliquiis, loco Bathos dicto et
       fonte Olympiade — Gigantum pugna cum diis — de Orontis cadavere
       reperto narratio — de urbis Basilidis reliquiis et Thocnia urbe.
     ○ Caput XXX: De Helissontis fluvii meatu, Neptuni Epoptæ templo —
       Megalopolis ab Helissonte in duas partes divisæ memoranda, Jovis
       Lycæi templum, Panis Sinoentis, Apollinis Bassæi vel Epicurii
       signum — porticus Philippea, sex conclavia ἀρχεῖα dicta, et
       porticus Myropolis dicta — de Polybio, Lycortæ filio — templo et
       signo Jovis Servatoris.
     ○ Caput XXXI: Memoranda Megalopolis porro recensentur, templum et
       signa Magnarum Dearum, Cereris et Proserpinæ Sospitæ, cum aliis
       signis additis — Nympharum Arcadicarum signa ac templum et signum
       Jovis Philii — templum Veneris machinatricis — signa eorum, qui
       primi Megalopolitanis initia instituerunt, et deorum signa
       quadrangula forma — templum Proserpinæ — templum Minervæ Poliadis
       et Junonis Teleæ ac fonte Bathyllo.
     ○ Caput XXXII: Memoranda alterius urbis Megalopolis partis,
       theatrum in Græcia maximum, curia Thersilium dicta et Ammonis
       signum cornutum — Martis ara et stadium — templum Dianæ Agroteræ,
       et deorum, qui Ergatæ dicuntur, signa quadrangula forma — ossa
       Gigantis.
     ○ Caput XXXIII: De Megalopoli diruta aliisque nobilibus urbibus
       fortunæ arbitrio eversis — insula Chryse fluctibus hausta et
       insula Hiera.
     ○ Caput XXXIV: Memoranda in via a Megalopoli Messeniam versus,
       templum dearum Maniarum — Dactyli monumentum, locus Ace dictus,
       et de Orestis insania narratio — via ex Mantinensi agro ad
       Alpheum, Nymphas, Hermæum.
     ○ Caput XXXV: Via Megalopoli Carnasium versus oppidum Messeniorum.
       — Hermæum et termini Megalopolitanorum et Messeniorum, ibique
       signa deorum posita — via a Megalopoli Lacedæmonem versus — de
       Belbina — viæ a Megalopoli in interiorem Arcadiam, Scias vicus —
       Tricolonorum, Zœtiæ aliarumque urbium reliquiæ — Callistûs
       sepulcrum et templum Dianæ Callistæ — campus Schœnus, et Atalantæ
       curricula.
     ○ Caput XXXVI: De Methydrio urbe ejusque memorandis — monte
       Thaumasio, ubi Rhea Jovem peperisse fertur — memorandis in via ad
       Mænalum, templo Boni Dei — Boreæ venti sacris — memorandis ad
       Mænalium montem — colle, urbe et Mercurio Acacesio — templo
       Despœnæ.
     ○ Caput XXXVII: Sacri Despœnæ septi memoranda — Despœnæ et Cereris
       earumque solii signa — de Anyto et Titanibus — speculo miro —
       Megaro et sacris Despœnæ — de Despœna — luco Despœnæ — Panis
       templo — Pane et Eratone nympha vaticinantibus.
     ○ Caput XXXVIII: De Lycosura omnium urbium prima et vetustissima —
       monte Lycæo ejusque parte Cretea dicta — Nymphis, quæ Jovem
       nutriverunt, et fonte Hagno — Panis templo in Lycæo — Lycæi
       montis admirandis, Jovis Lycæi sacro luco — templo et sacris
       Apollinis Parrhasii — agro Thisoensi et pluribus fluviis Achelois
       — montibus Nomiis et Panis templo.
     ○ Caput XXXIX: De fluvio Platanistone in via ad Phigaliam urbem —
       Phigalo et Phigalensium discessu ac reditu — Phigaliæ urbis situs
       et memoranda — Bacchi Acratophori templum et signum.
     ○ Caput XL: In Arrhichionis signo priscæ formæ ratio memoratur — de
       Arrhichione pancratiasta ob victoriam post mortem ab Eleis
       coronato — de eodem honore Creugæ habito, et cæstibus μειλίχαι
       dicuntur.
     ○ Caput XLI: Polyandrium in Phigalensium foro — fluvius Lymax unde
       dictus — de Neda fluvio — Eurynome ejusque sacris — montibus
       Phigaliæ, Cotylio et Elaio, vico Bassis et templo Apollinis
       Epicurii — Lymacis fluvii fonte et loco Cotylo dicto.
     ○ Caput XLII: De monte Elaio et Cereris Nigræ antro — de Cereris
       luctu et secessu Phigalensium narratio — de Cereris Nigræ prisco
       signo — illius recentiori signo ab Onata confecto — Cereris Nigræ
       sacris.
     ○ Caput XLIII: De urbe Pallantio — Evandro Pallantii ad Tiberim
       conditore — Antonini Pii rebus bello gestis et beneficiis in
       Græcas et alias gentes collatis — illius filii Antonini rebus
       gestis.
     ○ Caput XLIV: Via a Megalopoli Pallantium et Tegeam versus — urbs
       Hæmoniæ, Oresthasii atque Aseæ urbis reliquiæ — Alphei et Eurotæ
       fluviorum fontes et conjunctio — mons Boreum et locus Choma
       dictus — memoranda Pallantii, templum Deorum Purorum — campus
       Manthyricus, mons Cresium et templum Aphnei in eo — fons
       Leuconius.
     ○ Caput XLV: De Tegeatarum regione et urbe — Tegeatarum rebus bello
       gestis et Ancæi Echemique fortiter factis — templo Minervæ Aleæ —
       ejus recentioris templi uberior descriptio.
     ○ Caput XLVI: Minervæ Aleæ priscum signum et apri Calydonii dentes
       ab Imperatore Augusto ablati — plura deorum signa diversis in
       locis bello ablata memorantur.
     ○ Caput XLVII: De recentiori Minervæ Aleæ signo — donaria et
       memoranda templi Aleæ Minervæ recensentur — de ludis, qui Aleæ et
       Halotia dicebantur — templo Minervæ Poliatidos et Dianæ
       Hegemones.
     ○ Caput XLVIII: In foro Tegeatarum legislatorum signa pilis
       sustinentur — de variis coronis victoriæ insignibus — Martis
       signo Gynæcothœna dicto — Jovis Telii ara et signo quadrangulo —
       Ilithyia dicta Auge Ingenicula (ἐν γόνασι), ac de Auges partu
       varia narratio — de reliquis in Tegeatarum foro memorandis.
     ○ Caput XLIX: De Philopœmene ejusque rebus gestis.
     ○ Caput L: Philopœmen arma Achæorum cum aliis mutat — in pugna ad
       Mantineam bene rem gerit — in ludis Nemeis plausu excipitur — ad
       eum occidendum a Philippo Demetrii filio percussores mittuntur —
       de Philopœmenis rebus contra Nabin et Lacedæmonios gestis.
     ○ Caput LI: Philopœmenis res gestæ porro enumerantur — de
       Philopœmenis morte.
     ○ Caput LII: De fortium virorum Græciæ proventu in Philopœmene
       exstincto — viri fortes Græciæ breviter recensentur — versus
       Philopœmenis signo inscripti memorantur.
     ○ Caput LIII: Cur Tegeatæ Apollini Agyieo signa dedicaverint,
       enarratur — de Cydone, Gortyne et Catreo Tegeatarum et Cretensium
       diversa narratio — de Rhadamantho — quattuor signis Apollinis
       Agyiei et aliis templis ac signis Tegeæ — cultu Jovis Clarii —
       reliquis Tegeæ memorandis.
     ○ Caput LIV: De Alpheo flumine Lacedæmoniorum et Tegeatarum fines
       constituente — Alphei singulari cursu — Orestis sepulcro et
       fluvio Garate — memorandis in via quæ a Tegea Argos ducit, templo
       Bacchi Mystæ — monte Parthenio.

 ● Liber IX: Bœotica
     ○ Caput I: Bœotia Atticæ finitima a Bœoto nomen accepit — de
       Platæensibus eorumque regibus ac rebus contra Xerxem gestis —
       Platæenses bis ejecti et restituti.
     ○ Caput II: Hysiarum et Erythrarum urbium reliquiæ — Mardonii
       sepulcrum — Actæonis petra et de Actæone narratio — tumuli
       occisorum in pugna Platæensi et ludi Eleutheria dicti — de
       memorandis urbis Platææ, Junonis Τελείας templo et signo.
     ○ Caput III: De Junone Nympheuomene dicta narratio — quænam signa
       antiquitus Dædala dicta, et inde Dædalum artificem nomen
       accepisse asseritur — de festi Dædalorum ratione — de festis
       Dædalorum minorum et majorum — antrum Nympharum Cithæronidum,
       Sphragidium dictum.
     ○ Caput IV: De templo et signo Minervæ Areæ — reliquis Platææ
       memorandis — fluvio Oeroe et de Scoli reliquiis.
     ○ Caput V: De primis Thebaidis incolis et regibus, Ogygo, Cadmo —
       Polydoro, Pentheo — Amphione et Zetho — de Amphionis musica arte
       varia narratio — de Laio et Œdipode — Polynice et Eteocle —
       Thebis ab Argivis captis et de Thersandro — de Tisameno et
       reliquis Thebanorum regibus.
     ○ Caput VI: De Thebanorum rebus bello gestis — calamitatibus
       quibusdam divinitus significatis.
     ○ Caput VII: Thebani ejecti a Cassandro restituuntur — de Cassandri
       odio in Alexandri domum ejusque morte — Cassandri liberorum
       factis — Thebanis in bello Mithridatico a Sylla multatis.
     ○ Caput VIII: De Potniarum reliquiis, memorandis et templo Bacchi
       Ægoboli — loco, ubi Amphiaraus terræ hiatu absorptus — septem
       Thebarum portis, earumque nominibus.
     ○ Caput IX: De Argivorum primo bello contra Thebas suscepto —
       Thersandri et Epigonorum bello contra Thebanos — carmine de hoc
       bello composito.
     ○ Caput X: De memorandis prope Thebas — Apolline Ismenio, Minerva
       ac Mercurio Pronais — Mantûs sella — Apollinis Ismenii annuo
       sacerdote — Marlis fonte et Caantho.
     ○ Caput XI: Memoranda Thebarum, Amphitryonis domus — imagines
       mulierum, quæ Pharmacides dicuntur, et Herculis templum — de
       Dædalo et Icaro — signis et ornamentis templi Herculis — ara
       Apollinis Spodii.
     ○ Caput XII: Apollinis Polii cultus apud Thebanos — de Cadmo
       Phœnice, non Ægyptio, et Minervæ Phœnicio et Ægyptio nomme —
       varia quæ de Harmoniæ nuptiis ac de Semele narrantur — de Pronomo
       tibicine et variis modorum generibus.
     ○ Caput XIII: De Epaminonda ejusque rebus bello gestis — bello
       Lacedæmoniorum cum Thebanis — Scedaso ejusque filiabus — pugna
       apud Leuctra cum Lacedæmoniis commissa.
     ○ Caput XIV: De iis, quæ Leuctricam pugnam consecuta sunt —
       Epaminondas Thespienses, qui Ceressum confugerant, ejicit —
       Epaminondas ab Arcadibus arcessitur, Megalopolin condit et
       Messenen restituit — Epaminondas Iphicratem fugat — capitis
       arcessitur.
     ○ Caput XV: Thebani Alexandro, Thessalorum tyranno, Pelopidam in
       vinculis tenenti bellum inferunt — Orchomenios expellunt —
       Epaminondas ad Mantineam a Gryllo Atheniensi occiditur — quæ
       signo Epaminondæ inscripta fuerunt, memorantur.
     ○ Caput XVI: Reliqua Thebarum memoranda, Ammonis delubrum a Pindaro
       dedicatum — de tribus Veneris cognominibus ab Harmonia inditis —
       Cereris Θεσμοφόρου templum et signum — Bacchi Lysii delubrum.
     ○ Caput XVII: De aliis Thebarum memorandis, Dianæ Eucleæ delubro et
       Antipœni filiabus pro patria mortem sponte oppetentibus — Minervæ
       Zosteriæ signis — Zethi et Amphionis sepulcro — de Phoco et
       Antiope narratio — de saxis quæ Amphionis cantum secuta sunt.
     ○ Caput XVIII: Memoranda sepulcra in via a Thebis Chalcidem versus,
       Menalippi — Tydei — sepulcra Œdipi filiorum et sacra, quæ ibi
       fiunt — sepulcrum Hectoris et Œdipodius fons.
     ○ Caput XIX: De loco Teumeso et Minervæ Telchiniæ templo —
       Glisantis reliquiis et loco Serpentis Caput dicto — monte et Jove
       Hypato — Harmatis et Mycalessi urbium reliquiis ac Cereris
       Mycalessiæ templo — Aulide et memorandis ibi.
     ○ Caput XX: De Delio, Apollinis templo — Tanagræ conditore,
       denominatione et memorandis — de Tritone et Baccho narratio.
     ○ Caput XXI: Tritonum forma describitur — de tauris Æthiopicis —
       alce — martichora seu androphago, et serpentibus volucribus.
     ○ Caput XXII: De templis et signis, qui Tanagræ sunt — Mercurio
       Criophoro et Promacho — Corinnæ monumento — gallinaceorum duobus
       generibus — monte Messapio, urbe Anthedone ejusque memorandis,
       Cabirorum templo — loco, qui Glauci saltus appellatur.
     ○ Caput XXIII: Memoranda ad Thebarum portas Prœtides — Pindari
       monumentum et varia de Pindaro — de urbe Acræphnio et monte Ptoo
       — urbe Larymna.
     ○ Caput XXIV: Lacus Cephisis seu Copais et campus Athamantius —
       urbs Copæ — Olmones et Hyettus urbes — urbs Cyrtones vel Cyrtone
       — Corsea et Halæ urbes.
     ○ Caput XXV: Prope Thebarum portas Neistas monumentum Menœcei —
       locus, ubi Œdipi filii singulari certamine ceciderunt, et locus
       Syrma Antigones dictus — trans fluvium Dircen Pindari domus
       reliquiæ et matris Dindymenes templum — Themidis templum et
       signum — lucus Cereris Cabiriæ et Cabirorum templum — de origine
       arcanorum sacrorum apud Thebanos et de Cabiræis — de Cabirorum
       sacris violatis.
     ○ Caput XXVI: Campus Teneri et templum Herculis Hippodetæ — de
       Sphinge varia narratio — Onchesti reliquiæ — urbs Thespia —
       signum Jovis Saotæ et alia deorum signa Thespiæ posita.
     ○ Caput XXVII: De præcipuo Cupidinis cultu apud Thespienses — de
       Cupidinis natalibus varia narratio — de Cupidinis signis a
       Lysippo et Praxitele confectis ejusque recentiore signo — Venere
       et Phryne Praxitelis, aliisque memorandis Thespiæ — Herculis
       templum et de Thestii filiabus narratio.
     ○ Caput XXVIII: De monte Helicone — serpentum veneni varia natura.
     ○ Caput XXIX: De Ephialte, Oto et urbe Ascra — Musis, earum
       nominibus numeroque, ac de Piero — memorandis Heliconis, fonte
       Aganippe, Eupheme Musarum nutrice, et de Lino.
     ○ Caput XXX: De Musarum aliorumque signis in Helicone — poetarum
       musicæ laude celebratorum signis — de Orpheo varia narratio — de
       fluvio Helicone — urbe Libethra et Orphei monumento — Lycomidis.
     ○ Caput XXXI: Arsinoes signum in Helicone — Priapi signum et cultus
       — tripodes in Helicone positi, festum Musea dictum, Hippocrene —
       de Hesiodi carminibus — Hesiodi morte — fluvio Lamo, Narcissi
       fonte et de ipso Narcisso varia narratio.
     ○ Caput XXXII: De Creuside navali Thespiensium — urbe Thisbe — urbe
       Tipha — urbe Haliarto — Lysandri præclare factis — de Lysandri
       flagitiose factis.
     ○ Caput XXXIII: De monte Tilphusio, fonte Tilphusa ac de Tiresia —
       memorandis Haliartiorum templo dearum Praxidicarum — fluvio Lophi
       — vico Alalcomenis — Syllæ flagitiose factis ac morte — fluvio
       Tritone.
     ○ Caput XXXIV: De templo Minervæ Itoniæ — memorandis Coroneæ,
       Junonis signo Sirenas manu tenente — monte Libethrio — monte
       Laphystio, Hercule Charope et fluvio Phalaro — Orchomeno urbe
       ejusque conditoribus.
     ○ Caput XXXV: De Gratiarum vario numero et nominibus — Gratiarum
       imaginibus et signis.
     ○ Caput XXXVI: De reliquis Orchomeni regibus, Almo, Phlegya —
       Phlegyarum bello contra Delphos et exitio — Minya et Minyis —
       Orchomeno et Hyetto.
     ○ Caput XXXVII: Almi genere exstincto, regnum Orchomeni ad Clymenum
       transit — dein ad Erginum — de Trophonio et Agamede narratio —
       Ascalapho et Ialmeno regnantibus Minyæ ad Trojam tendunt —
       Orchomenii a Thebanis ejecti a Philippo Amyntæ filio
       restituuntur.
     ○ Caput XXXVIII: Memoranda apud Orchomenios — Minyæ thesaurus —
       Minyæ et Hesiodi sepulcra — de Actæonis cultu — Melane et
       Cephisso fluviis — Orchomeniorum divitiis et urbe Aspledone.
     ○ Caput XXXIX: De Lebadia, olim Midea dicta — Hercyna puella et
       fluvio ejusque antro — Trophonii templo ac signo aliisque
       memorandis — Trophonii oraculum consulendi ratione — Trophonii
       oraculo.
     ○ Caput XL: Unde Bœotiis oraculum Trophonii innotuerit, memoratur —
       de Dædali operibus — urbe Chæronea, olim Arne dicta — binis
       tropæis in regione Chæronensium ac de Macedonibus tropæa non
       admittentibus — polyandrio Thebanorum prope urbem Chæroneam —
       Chæronensium cultu sceptri Agamemnonis, quod hastam vocant.
     ○ Caput XLI: De Vulcani artis operibus — Eriphyles monili —
       præcipitio supra Chæroneam, quod Petrachus appellatur.

 ● Liber X: Phocica
     ○ Caput I: Phocidis nominis origo et situs — Phocensium res contra
       Thessalos gestæ — Phocensium clades, et Phocica desperatio —
       Phocensium victoria de Thessalis — Phocensium alia victoria de
       Thessalis astutia parta — Phocensium a Persarum partibus
       defectio.
     ○ Caput II: Phocensibus, mulcta ab Amphictyonibus irrogata,
       Philomelus, ut Delphici Apollinis templum occupent, suadet —
       Phocenses Delphici Apollinis templum spoliant, et per decem annos
       cum Thebanis bellum gerunt ducibus Philomelo — Onomarcho —
       Phayllo — Phalæco.
     ○ Caput III: Belli Phocici vel Sacri finis — nomina urbium
       Phocicarum eversarum ac restitutarum — de aliis bellis, quibus
       Phocenses interfuerunt.
     ○ Caput IV: De Panopeo urbe — Thyiadibus feminis — reliquiis luti,
       ex quo Prometheus homines confecit — de Tityo — urbe Daulide —
       memorandis Daulidis — regione Tronis dicta.
     ○ Caput V: Memoranda in via Delphos versus, ædes Phocicum dicta —
       via Schiste dicta et Œdipi fata — de Delphis et oraculo Delphico
       — Phemonoe, prima Apollinis sacerdote; et Bœo poetria — Apollinis
       Delphici quinque templis paulatim exstructis.
     ○ Caput VI: De vetustissimæ urbis Delphorum conditore Parnasso — de
       urbis Lycoreæ nomine varia narratio et de Delpho — cur Delphi
       Pytho appellati fuerint, varie narratur.
     ○ Caput VII: Templi Delphici spoliatores varii memorantur — de
       antiquissimi certaminis Pythici ratione et victoribus — tempore
       et ratione certaminum ab Amphictyonibus institutorum — corona
       laurea victoriæ Pythicæ præmio.
     ○ Caput VIII: De Amphictyonum consessus origine et denominatione —
       populis ab Amphictyone in commune consilium vocatis, et de
       Nicopolitanis ab Augusto adjectis — triginta Amphictyonibus, qui
       Pausaniæ tempore fuerunt — memorandis urbis Delphorum, templo
       Minervæ Pronœæ et Massaliotarum gente — fluvio Plisto et aqua
       Castaliæ — sacro Apollinis septo.
     ○ Caput IX: Donaria inprimis memoranda Delphis posita enumerantur —
       tauri æneum signum et de eo narratio — Tegeatarum donaria —
       Lacedæmoniorum donaria — cladem Atheniensium ad Ægospotamos ducum
       proditione accidisse, oraculis firmatur — equi Durii signum æneum
       ab Argivis dedicatum.
     ○ Caput X: Signa ex decima Marathoniæ pugnæ dedicata — donaria
       Argivorum — Tarentinorum donaria et de urbe Tarento ex oraculo
       condita narratio — de Tarante.
     ○ Caput XI: De Sicyoniorum thesauro Delphis et Cnidiorum donariis —
       Siphniorum thesauro — de Liparæis — Thebanorum, Atheniensium et
       Potidæatarum thesauris — porticu ab Atheniensibus exstructa et
       aliis donariis.
     ○ Caput XII: De Herophile Sibylla ejusque carminibus et oraculis —
       Marpesso urbe — continuatur de Herophile narratio — de Sibylla
       Cumana, Demo dicta — Hebræorum femina fatidica, Sabba, et Phaenni
       ac Peleadibus fatidicis — viris fatidicis.
     ○ Caput XIII: Donaria Delphis posita porro enumerantur — de
       bisontum, Pæonicorum taurorum, venatione — de Andriorum,
       Phocensium, Pharsaliorum, Macedonum, Corinthiorum, Thebanorum et
       Phliasiorum donariis — Mantinensium donarium et de Herculis cum
       Apolline pugna de Tripode narratio — de Græcorum ob pugnam
       Platæensem et Tarentinorum donario.
     ○ Caput XIV: Bipennes Delphis dedicatæ — de Cycno et Tene narratio
       — de Græcorum, qui contra Persas pugnarunt, donariis ac de
       Themistoclis donariis a Pythia repudiatis — Delphorum donario —
       Phrynes signo.
     ○ Caput XV: Varia donaria Delphis dedicata porro enumerantur —
       oraculum, quod Phaennis de Gallorum expeditione protulit —
       Atheniensium donarium — Cyrenæorum donarium, et de Batto loquelam
       recuperante.
     ○ Caput XVI: Reliquiæ donariorum regum Lydiæ, Alyattis crater — de
       umbilico Delphico orbis terrarum medio, et Lacedæmoniorum atque
       Ætolorum donariis — Elyriorum aliorumque — Liparæorum donariis —
       primo omnium donario Delphico.
     ○ Caput XVII: Donarium Sardorum — de insula Sardinia, ejusque
       denominatione et incolis — de Aristæo — urbibus in Sardinia
       conditis — insula Cyrno seu Corsica — insulæ Sardiniæ natura,
       cœlo et animalibus — de risu Sardonio.
     ○ Caput XVIII: Calliæ Atheniensis et Achæorum donarium — urbis
       Phanæ obsidio et expugnatio — Rhodiorum et Ambraciotarum —
       Orneatarum — Tisagoræ donarium e ferro elaboratum — Elatensium et
       Massaliotarum donaria — Ætoliæ signum, Ætolorum et Gorgiæ
       Leontini donarium.
     ○ Caput XIX: Scyllidis urinandi arte insignis signum, Amphictyonum
       donarium, et Hydnæ signum a Nerone ablatum — narratio Lesbia de
       Baccho Phallene — signa in pinnaculis fastigatis templi Delphici
       — Gallorum expeditiones — Gallorum Brenno duce in Græciam
       irruptio uberius exponitur — numerus exercitus Gallorum et
       equitatus singularis ratio, cum Persarum Immortalibus comparata.
     ○ Caput XX: Græci ad Gallos propulsandos consilia capiunt et coeunt
       — de Græcorum exercitu contra Persas ad Thermopylas congregato —
       exercitu Græcorum contra Gallos collecto — Gallorum pars
       Sperchium fluvium nando superat.
     ○ Caput XXI: Brennus totum Gallorum exercitum Sperchio ponte juncto
       trajicit et Heracleensium agros depopulatur — Brennus ulterius
       progreditur, cum Græcis prœlium committit et fugatur — de Cydia
       inter Athenienses virtute insigni — Gallis nulla occisorum
       humandorum cura.
     ○ Caput XXII: Galli Œtam ascendere conati superantur — Brennus
       Ætoliam invadit, et illius duces in Callienses atrocissima edunt
       facinora — Ætoli contra Gallos arma parant — Ætoli Gallos cædunt
       — quæ Græcis ad Thermopylas propter Gallos acciderunt,
       enarrantur.
     ○ Caput XXIII: Brennus Delphos recta contendit — Græcorum copiæ,
       quæ ad hostem a Delphis propulsandum convenerunt, recensentur —
       prodigia, quæ in Gallos exstiterunt, memorantur — prœlium
       committitur in quo Brennus vulneratur — Galli Panico terrore
       turbantur et a Phocensibus omni commeatu privantur — numerus
       Gallorum, qui varia ratione ibi perierunt — Athenienses cum
       Bœotis Gallos insectantur et cædunt — Brennus ultro mortem
       oppetit, et reliquæ Gallorum copiæ prorsus delentur — de tempore
       Gallorum cladis.
     ○ Caput XXIV: Memoranda in templi Delphici vestibulo, septem
       Sapientum Græciæ nomina et sententiæ templo inscriptæ — Homeri
       signum cum inscriptione — de Homeri et Clymenes sepulcro et
       Homeri matre — memoranda in templo Delphico, Jovis Mœragetæ et
       Apollinis Mœragetæ signum, Pindari sella e ferro fabricata —
       memoranda extra templum Delphicum, Neoptolemi sepulcrum; lapis
       Saturni, fons Cassotis.
     ○ Caput XXV: Lesche Delphorum, Polygnoti picturis exornata — dextræ
       partis picturæ, quæ Trojam captam et Græcorum classem domum
       solventem exhibet, descriptio.
     ○ Caput XXVI: Picturæ dextræ partis Lesches Delphicæ descriptio
       continuatur — loricæ antiquæ descriptio.
     ○ Caput XXVII: Picturæ dextræ partis Lesches Delphicæ descriptio
       continuatur et absolvitur.
     ○ Caput XXVIII: Picturæ lævæ partis Lesches Delphicæ, Ulyssis
       descensum ad inferos exprimentis, descriptio — fratrum
       Catinensium pietas in parentes — pietatis in deos nonnulla
       exempla — de Eurynomo Inferorum dæmone.
     ○ Caput XXIX: Picturæ lævæ partis Lesches Delphicæ descriptio
       continuatur — de Ocno et Ionum proverbio inde petito.
     ○ Caput XXX: Pictura lævæ partis Lesches Delphicæ porro
       describitur: de Pandarei filiabus, de Phoco et Iaseo narratio.
     ○ Caput XXXI: Descriptio picturæ lævæ partis Lesches Delphicæ
       continuatur et finitur — de Meleagri morte varia narratio.
     ○ Caput XXXII: Reliqua memoranda Delphorum — memoranda in via
       Parnassum versus, antrum Corycium — antra maxime memoranda in
       orbe terrarum, antrum Steunos — Apollini sacrum et Apollinis
       signum corporis robur augens — antri Corycii descriptio — de urbe
       Tithorea — Antiope et Phoco ac fluvio Cachali — templo et signo
       Æsculapii cognomine Archagetæ — sanctissimo Isidis adyto et cultu
       — simili Isidis apud Ægyptios cultu — eximio Tithoreæ regionis
       oleo.
     ○ Caput XXXIII: Urbs Ledon — Lilæa ejusque memoranda — Charadra et
       fluvius Charadros — regio ad Cephisum fertilissima et de
       Parapotamiis — urbs Amphiclea seu Amphicæa seu Ophitea et Dionysi
       sacra — Tithronium et Drymæa.
     ○ Caput XXXIV: De Elatea — Elateensium rebus bello gestis et
       calamitatibus — Elateæ memorandis — templo Minervæ Cranææ ejusque
       cultu.
     ○ Caput XXXV: Urbs Abæ — Abæ Apollini sacræ et oraculo antiquitus
       inclytæ — Abarum memoranda — urbs Hyampolis ejusque memoranda —
       urbs Stiris et templum Cereris Stiritidis.
     ○ Caput XXXVI: Fruticis cocci descriptio — urbs Ambrossus ejusque
       memoranda — urbs Anticyra, Diana Dictynnæa, Anticyræ calamitates
       — de elleboro et Anticyræ memorandis.
     ○ Caput XXXVII: Memoranda extra urbem Anticyram — Bulis urbs
       Phocidi finitima — fluvius Heracleus et memoranda Bulidis —
       Cirrha navale Delphorum et Pythiorum circus, qui equos territare
       ferebatur — Solonis strategemata in Cirrhæos — memoranda Cirrhæ.
     ○ Caput XXXVIII: De Locris confinibus Phocensium et de eorum
       denominatione mira et varia narratio — Amphissa urbs — memoranda
       Amphissæ et initia celebrata pueris qui Ἄναχες appellantur —
       Locrorum urbes, Myonia ejusque memoranda — Œanthea ejusque
       memoranda ac Naupactus — carmina Naupactia et memoranda Naupacti
       — templi Æsculapii rudera.



------------------------------------------------------------------------



                          TRANSCRIBER'S NOTES

For this transcription of the Latin translation of the _Descriptio
Græciæ_, the following bilingual edition was used:

 "Pausaniæ Descriptio Græciæ" (Parisiis, Editore Ambrosio Firmin Didot,
                                 1845)

Any changes applied by the transcriber to the main text (only
typographical errors) and major changes in the index are noted in the
subjoined list of changes.

In the index many minor changes (e. g. adding missing commas in
references; adding dots at the end of an index entry; changing lowercase
to uppercase characters in references) were silently corrected. The
numbers at the beginning of each entry in the list of changes represent
the page numbers in the original book. References were left as is,
without checking where they lead to. An exception to this rule were
entirely invalid references. Three instances of such invalid references
were left as is, because the correct passages they were pointing to,
could not be ascertained:

  593: "Metrana opp. Trœzeniorum, III, 34, 1."

  586: "Juno nata ad Imbrasum [...] signa, VII, 39, 9"

  604: "Plataniston Arcadiæ fl., III, 34, 4"

List of changes:

  18: "ab Antigono veru utrum que" (2 lines) → "ab Antigono veru
  utrumque"

  18: "ea, ec quæ consuta est, nocte" → "ea, quæ consuta est, nocte"

  19: "is qui in Leutrica" → "is qui in Leuctrica"

  19: "a muliere dejectæ, interiise" → "a muliere dejectæ, interiisse"

  23: "abduceret, amore Peribœae" → "abduceret, amore Peribœæ"

  23: "tempestate in Scyron insultam" → "tempestate in Scyron insulam"

  29: "pardorum dentes retunduntnr" → "pardorum dentes retunduntur"

  33: "etiam Durius ex aere" → "etiam Durius ex ære"

  39: "eodem die in duûm cubitum" → "eodem die in duûm cubitûm"

  45: "dum reipublicæ præsset" → "dum reipublicæ præesset"

  46: "canoran" → "canoram"

  47: "aras ostendunt, Bacchi Anthii (_Floridi_)" → "aras ostendunt,
  Bacchi Anthii (_Floridi_),"

  50: "tangere dicatur: inacces sus" (2 lines) → "tangere dicatur:
  inaccessus"

  56: "e Scambonidarum sunt, pago" → "e Scambonidarum sunt pago"

  56: "in quadam tantum carmiuum" → "in quadam tantum carminum"

  57: "sed posteaquam Eleuthe renses" (2 lines) → "sed posteaquam
  Eleutherenses"

  64: "ib" → "ibi"

  71: "vehi videtur. Ultra propylaea" → "vehi videtur. Ultra propylæa"

  86: "filio Hippasi nepote procreatus" → "filio Hippasi nepote
  procreatus."

  87: "Deam, cui id est dedicacatum" → "Deam, cui id est dedicatum"

  100: "mortem oppetissent. Allii" → "mortem oppetissent. Alii"

  102: "cadaver ibi conditum eredunt" → "cadaver ibi conditum credunt"

  102: "Habent Argivi alia quo que" (2 lines) → "Habent Argivi alia
  quoque"

  102: "in quo templum, Diras _Jugum_)" → "in quo templum, Diras
  (_Jugum_)"

  106: "I quum jam Peloponnesum" → "Is quum jam Peloponnesum"

  117: "aquam illam ab Hercule in- entam" (2 lines) → "aquam illam ab
  Hercule inventam"

  118: "natu exilii experiundi et conciscendæ" → "natu exilii experiundi
  et consciscendæ"

  120: "est Hermione. Priscæ ubis" → "est Hermione. Priscæ urbis"

  124: "hujusmodi: aquam illam, ets" → "hujusmodi: aquam illam, etsi"

  125: "alter vicus, Neris: terties" → "alter vicus, Neris: tertius"

  125: "Tanaus qui dicitur fluvius, Unus" → "Tanaus qui dicitur fluvius,
  unus"

  132: "regia item domo, insti gat" (2 lines) → "regia item domo,
  instigat"

  144: "Artemisiæ, Lygdamidis filiæ, Halicarnasi" → "Artemisiæ,
  Lygdamidis filiæ, Halicarnassi"

  144: "infantem portans. Sunt ibi dem" (2 lines) → "infantem portans.
  Sunt ibidem"

  144: "domo Polydori Booneta dicta templo" → "domo Polydori Booneta
  dicta — templo"

  149: "Est autem Phæbœum" → "Est autem Phœbæum"

  158: "supra ripam Jovis Plusii (_Opulenti_" → "supra ripam Jovis
  Plusii (_Opulenti_)"

  164: "Templum quidem Alexandum" → "Templum quidem Alexandrum"

  171: "Distat a Thalamis stadi" → "Distat a Thalamis stadia"

  171: "Gereniæ Machaonis Æculapii" → " Gereniæ MachaonisÆsculapii"

  182: "gradu origines suas refebat" → "gradu origines suas referebat"

  184: "Delphos mittunt ad oraculem" → "Delphos mittunt ad oraculum"

  194: "Archidamo Theopompi filio- ante" → "Archidamo Theopompi filio
  ante"

  195: "genere Iamidarum, Messenen Cresphonfes" → "genere Iamidarum,
  Messenen Cresphontes"

  195: "significationec" → "significationes"

  204: "opibus fructum capietis læti." → "opibus fructum capietis
  læti.»"

  219: "steterunt, levius alios, alius" → "steterunt, levius alios,
  alios"

  224: "olim fuit Argolica illa vestutior" → "olim fuit Argolica illa
  vetustior"

  236: "nuptias recusasset, in Insulam" → "nuptias recusasset, in
  insulam"

  242: "de cervo et Gnos io" → "de cervo et Gnosio"

  255: "At lteras duas feminas" → "At alteras duas feminas"

  259: "quæ ædibus Oenomai" → "quæ ædibus Œnomai"

  260: "relinquere vellet monuumentum" → "relinquere vellet monumentum"

  263: "adstat torque cinctus mpuber" → "adstat torque cinctus impuber"

  263: "semicirculi extremo, accinti" → "semicirculi extremo, accincti"

  265: "ex insulis Cii, Melii" → "ex insulis Cii, Melii,"

  271: "Minervæ Victoria, quam Mantinenses," → "Minervæ Victoria, quam
  Mantinenses"

  281: "verum ad Pulydamantis titulos periculiaris" → "verum ad
  Pulydamantis titulos peculiaris"

  290: "Fuerunt numero coronæ eju" → "Fuerunt numero coronæ ejus"

  296: "Æschines Eleus pancratio Olympionica, VI, 64, 13." → "Æschines
  Eleus quinquertio Olympionica, VI, 14, 13."

  299: "erat de curuli ce tamine" → "erat de curuli certamine"

  303: "quidem sententia non allii" → "quidem sententia non alii"

  305: "ugeri spatio maceria circumsepta" → "ugeri spatio maceria
  circumsepta."

  312: "certamen meditantes decurrnnt" → "certamen meditantes decurrunt"

  328: "contra eos arma ceperunt," → "contra eos arma ceperunt."

  344: "pars putresceret aut tabesceret" → "pars putresceret aut
  tabesceret."

  353: "enim ex ipsa vestutate" → "enim ex ipsa vetustate"

  355: "Selemnus fluvius in mare exit" → "Selemnus fluvius in mare
  exit."

  357: "quædam divinitus præsigia" → "quædam divinitus præsagia"

  357: "effecere in ejus varoginis" → "effecere in ejus voraginis"

  361: "præ se fert, Sacer dotio" (2 lines) → "præ se fert, Sacerdotio"

  363: "creditur; figura est quadragula" → "creditur; figura est
  quadrangula"

  374: "decantatum imitatus est Agesipolis" → "decantatum imitatus est
  Agesipolis."

  379: "honores habiti sunt. (7) Epaminon das" (2 lines) → "honores
  habiti sunt. (7) Epaminondas"

  381: "periret, expositam una um" → "periret, expositam una cum"

  381: "a Ptoli Yero stdia" → "a Ptoli Yero stadia"

  388: "(6) At enim abjectissimiis" → "(6) At enim abjectissimis"

  390: "ab fontibus Ladonis se cundum" (2 lines) → "ab fontibus Ladonis
  secundum"

  391: "accipitrum et aquilarum facile," → "accipitrum et aquilarum
  facile"

  391: "non est facile inter noscere" → "non est facile internoscere"

  397: "a læva Apollinis On cæatæ templum"→ "a læva Apollinis Oncæatæ
  templum"

  401: "Spartanorum omnium regum jam percensuimus," → "Spartanorum
  omnium regum jam percensuimus)"

  401: "Ejus certe Magalopolitanorum" → "Ejus certe Megalopolitanorum"

  412: "et dimidia quidem viæ pans" → "et dimidia quidem viæ pars"

  414: "victimas plurimas et peropimas" → "victimas plurimas et
  peroptimas"

  414: "templo et sacris Apoliinis" → "templo et sacris Apollinis"

  424: "alterum belluæ latus Æncæum" → "alterum belluæ latus Ancæum"

  426: "nunc Tegeæ signum est e," → "nunc Tegeæ signum est e"

  428: "in Arcadum fines invassiset" → "in Arcadum fines invasisset"

  429: "peditatus armaturam immutavit" → "peditatus armaturam
  immutavit."

  440: "aliis nihil est eis ne gotii" (2 lines) → "aliis nihil est eis
  negotii"

  442: "carmina et elegos scripit" → "carmina et elegos scripsit"

  446: "carmine de noc" → "carmine de hoc"

  452: "e castris domum concedendi" → "e castris domum concedendi."

  457: "Serpentis Caput dicto monte" → "Serpentis Caput dicto — monte"

  464: "consititiæ" in "in quo omnes arbores consititiæ" probably
  incorrect.

  468: "solebat, tantopere excerbavit" → "solebat, tantopere
  exacerbavit"

  468: "OEoclum natis olim qui" → "Œoclum natis olim qui"

  485: "in cavernulam illam immitit" → "in cavernulam illam immittit"

  498: "æneus tripus Hercuculi" → "æneus tripus Herculi"

  504: "Sunt pone Potidætatarum" → "Sunt pone Potidæatarum"

  514: "socii sive Libye sives" → "socii sive Libye sive"

  515: "donum est Amphictyonum Scionæ us" → "donum est Amphictyonum
  Scionæus"

  515: "fuerant _infra aquas_ navium" → "fuerant _infra aquas_ navium)"

  535: "fuisse hominem, cu præcipuum" → "fuisse hominem, cui præcipuum"

  551: "Acacallis, Minois f., VII, 53, 4." → "Acacallis, Minois f.,
  VIII, 53, 4."

  551: "Acræphnium urbs [...] IV, 40, 2" → ""Acræphnium urbs [...] IX,
  40, 2""

  552: "Adrianus imp. eponymus [...] VIII, 3" → ""Adrianus imp. eponymus
  [...] VIII, 22, 3""

  552: "Æchmeas Parapotamius [...] X, 43, 8." → "Æchmeas Parapotamius
  [...] X, 33, 8."

  552: "Ægiæ opp. Lacon., III, 31, 5." → ""Ægiæ opp. Lacon., III, 21,
  5.""

  552: "Ægimius Pamphyli pater, III, 28, 6." → "Ægimius Pamphyli pater,
  II, 28, 6."

  553: "t prudentia clarus, IV, 3, 8;" → "et prudentia clarus, IV, 3,
  8;"

  554: "Agis Eudamidæ [...] VIII, 7, 7, 3" → "Agis Eudamidæ [...] VII,
  7, 3"

  555: "Alexander Magnus materno [...] VII, 51." → "Alexander Magnus
  materno [...] VII, 5."

  555: "Alexander Magnus materno [...] VII, 32, 1." → "Alexander Magnus
  materno [...] VIII, 32, 1."

  555: "ejus lontes et meatus" → "ejus fontes et meatus"

  556: "Amoris natales, IX, 57, 2" → "Amoris natales, IX, 27, 2"

  556: "Amphio et Zethus [...] XI, 17, 4" → "Amphio et Zethus [...] IX,
  17, 4"

  556: "Anactoriam condit, VII, 2," → "Anactoriam condit, VII, 2, 5."

  557: "Anticyra opp. Phocidis [...] VI, 36, 6." → "Anticyra opp.
  Phocidis [...] X, 36, 6."

  557: "apro Calydonio; ab aprio" → "apro Calydonio; ab apro"

  558: "Antipœni filiæ [...] XI, 17, 1." → "Antipœni filiæ [...] IX, 17,
  1."

  558: "4, 3, 4. ejus filii ib. interemti" → "IV, 3, 7. ejus filii ib.
  interemti"

  559: "in Asiam transeunt, 7, 4, 6" → "in Asiam transeunt, I, 4, 6"

  559: "Archidamia Cerceris" → "Archidamia Cereris"

  560: "Aristodemus Messeniorum rex [...] devovet, IV, 8, 5" →
  "Aristodemus Messeniorum rex [...] devovet, IV, 9, 5"

  560: Missing word between "pro" and "filiam" in "Aristodemus
  Messeniorum rex [...] filiam pro devovet"

  561: "Ariston Agasiclis [...] III, 37, 7." → "Ariston Agasiclis [...]
  III, 7, 7."

  561: "Astyoche Actoris f., III, 37, 7." → "Astyoche Actoris f., IX,
  37, 7."

  562: "Aulis portus [...] XI, 19, 7" → "Aulis portus [...] IX, 19, 7"

  563: "Bacchi filii Ceramus [...] XI, 31, 2" → "Bacchi filii Ceramus
  [...] IX, 31, 2"

  563: "Bellerophontes Glauci [...] III, 27, 2" → "Bellerophontes Glauci
  [...] II, 27, 2"

  564: "Byzantii muri, VI, 31, 5." → "Byzantii muri, IV, 31, 5."

  565: "Cares ab Ionibus [...] VII, 43, 4." → "Cares ab Ionibus [...]
  VIII, 43, 4."

  566: "Catanensium fratrum pietas, V, 28, 4." → "Catanensium fratrum
  pietas, X, 28, 4."

  570: "Corœbus Argivus; ejus rex" → "Corœbus Argivus; ejus res"

  573: "Delphinium dicasterium Athen., XXVIII, 10." → "Delphinium
  dicasterium Athen., I, 28, 10."

  574: "Diana Cereris filia [...] III, 34, 9" → "Diana Cereris filia
  [...] III, 24, 9"

  574: "Diana Cereris filia [...] VIII, 41, 4" → "Diana Cereris filia
  [...] VIII, 41, 4"

  574: "Dinomenes Hieronis rex" → "Dinomenes Hieronis f., rex"

  574: "Dinomenes Hieronis [...] VI, 42, 8." → "Dinomenes Hieronis [...]
  VIII, 42, 8."

  575: "divitiæ olim in [...] IV, 63, 3." → "divitiæ olim in [...] IV,
  36, 3."

  577: "Eriopis Iasonis et Medeæ f., II, 2," → "Eriopis Iasonis et Medeæ
  f., II, 3."

  579: "Euthydemus Sicyonis tyrannus, II, 8, I" → "Euthydemus Sicyonis
  tyrannus, II, 8, 2"

  580: "Glaucon Athen. Olimpyonica" → "Glaucon Athen. Olympionica"

  581: "Gythium Lacedæmoniorum navale, I, 27" → "Gytheum Lacedæmoniorum
  navale, I, 27"

  581: "Gythium [...] I, 27; V, III, 21, 4 et 6." → "Gythium [...] I,
  27, 5; III, 21, 4 et 6."

  581: "Ἁγνὴ Libera, IV, 53, 4." → "Ἁγνὴ Libera, IV, 33, 4."

  581: "Harpina ubs" → "Harpina urbs"

  582: "Helicon Bœotiæ mons [...] plantæ et et" → "Helicon Bœotiæ mons
  [...] plantæ et"

  583: "Hercules Alcmenæ [...] cubitum x, V, 25, II" → "Hercules Alcmenæ
  [...] cubitum x, V, 25, 12"

  584: "Hydrus opp. Italiæ, VI, 19," → "Hydrus opp. Italiæ, VI, 19, 9."

  584: "Euæchmæ pater, VI, 2, I." → "Euæchmæ pater, IV, 2, 1."

  585: "Hyrnetho Temeni [...] VI; 2, 23, 3." → "Hyrnetho Temeni [...]
  VI, 2, 23; 3."

  585: "Marpessam uxorem ad" → "Marpessam uxorem ab"

  586: "Istri fl. ostia [...] VIII, 28, 2" → "Istri fl. ostia [...]
  VIII, 28, 2"

  587: "Juppiter deorum summus [...] Amphitruonem" → "Juppiter deorum
  summus [...] Amphitryonem"

  591: "Manto Polyidi f., 43, 5." → "Manto Polyidi f., I, 43, 5."

  591: "Medon Doriclidis f. statuarius, V," → "Medon Doriclidis f.
  statuarius, V, 17, 2."

  591: "Megalopolis Arcadiæ [...] VII, 33, 1" → "Megalopolis Arcadiæ
  [...] VIII, 33, 1"

  592: "Mercurius Autolyci pater [...] VI, 32, 4" → "Mercurius Autolyci
  pater [...] VIII, 32, 4"

  592: "Susis Trojam profectus, X, 31," → "Susis Trojam profectus, X,
  31, 7,"

  593: "dii tutelares et heroes, IV, 14; 7;" → "dii tutelares et heroes,
  IV, 14, 7;"

  593: "Messeniorum arx, IV, 38, 1" → "Messeniorum arx, IV, 33, 1"

  593: "Minerva e cerebro [...] colosus" → "Minerva e cerebro [...]
  colossus"

  595: "Nabis Spartæ tyrannus [...] VII, 50, 5." → "Nabis Spartæ
  tyrannus [...] VIII, 50, 5."

  595: "Nacis Spartæ..." → "Nabis Spartæ..."

  595: "Nemesis [...] VII, 7, 5, 3" → "Nemesis [...] VII, 5, 3"

  595: "Neptunus Ageli et [...] IV, 42, 6" → "Neptunus Ageli et [...]
  IV, 24, 6"

  595: "Neptunus Ageli et [...] III, 31, 8" → "Neptunus Ageli et [...]
  III, 21, 8"

  596: "Nisæa navale Megarensium [...] IV, 39, 4" → "Nisæa navale
  Megarensium [...] I, 39, 4"

  596: "Nisæa navale Megarensium [...] IV, 44, 3" → "Nisæa navale
  Megarensium [...] I, 44, 3"

  597: "Olympias Neoptolemi filia [...] I, 2 , 6" → "Olympias Neoptolemi
  filia [...] I, 25, 6"

  598: "Orestheus Deucalionis f. Locridis rex, X, 88, 1" → "Orestheus
  Deucalionis f. Locridis rex, X, 38, 1"

  599: "Πανιχὸς φόβος, VIII, 23, 7." → "Πανιχὸς φόβος, X, 23, 7."

  599: "Panyasis Polyarchi f., II, 29, 9; 11, 2" → "Panyasis Polyarchi
  f., IX, 11, 2; X, 29, 9"

  600: "Laphriam colunt, 43, 1, 7" → "Laphriam colunt, VII, 18, 8"

  601: "Perimede Œnei [...] VII, 41." → "Perimede Œnei [...] VII, 4, 1."

  602: "Philogenis Athen. Euctemonis f., VII, 7, 2, 4" → "Philogenis
  Athen. Euctemonis f., VII, 2, 4"

  603: "Phocæa Ionica [...] Phocænses" → "Phocæa Ionica [...]
  Phocæenses"

  607: "Pulydamas Scotussæus [...] VI, 5, 7, 27, 6." → "Pulydamas
  Scotussæus [...] VI, 5, 7; VII, 27, 6."

  610: "Sol Augeæ pater [...] II, 51, 1" → "Sol Augeæ pater [...] II,
  11, 1"

  613: "templum æreum [...] I, 5, I, 18, 9." → "templum æreum [...] I,
  5, 5; I, 18, 9."

  613: "Temulentia a Pausia picta, II, 72, 3" → "Temulentia a Pausia
  picta, II, 27, 3"

  614: "Themisycra ad Thermodontem" → "Themiscyra ad Thermodontem"

  614: "Theocosmus Megar. [...] VI, X, 9, 8." → "Theocosmus Megar. [...]
  X, 9, 8."

  617: "Ulysses [...] equas puærit" → "Ulysses [...] equas quærit"



*** End of this LibraryBlog Digital Book "Descriptio Graeciae" ***

Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.