| By Author | [ A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z | Other Symbols ] |
| By Title | [ A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z | Other Symbols ] |
| By Language |
|
Download this book: [ ASCII ] Look for this book on Amazon Tweet |
Title: Dingaansdag
Author: Leipoldt, C. Louis (Christiaan Louis)
Language: Afrikaans
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.
*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Dingaansdag" ***
DINGAANSDAG
DINGAANSDAG
DEUR
C. LOUIS LEIPOLDT
TWEDE UITGAAF
[Illustration]
UITGEWERS: J. L. VAN SCHAIK, BEPK, PRETORIA
1925
AAN MY VRINDE JOHANNES J. SMITH en W. M. R. MALHERBE.
Neem wat ek hier bring, as ’n blyk
Van vrindskap aan; want ek erken
Met dankbaarheid dat wat ek wen
Uit vrindedaad, my siel verryk.
VOORWOORD.
_Die bundeltjie maak geen aanspraak op geskiedkundige juistheid nie, en
net so min op dramatiese samehang. Dit is ’n aaneenskakeling van los
gedagtes wat in die oorpeinsing van ons volkstoestande by my ontstaan
het, en as sodanig bied ek dit die leser aan._
_Ek is opregte dank verskuldig aan dr. Malherbe, die redakteur van „Die
Brandwag,” vir sy hulp en bystand in die voltooiing van die bundeltjie
vir die pers._
_C. L. L._
_Pretoria, Desember 1919._
BY DIE TWEDE DRUK.
_Die twede druk verskil aanmerklik van die eerste. Nie alleen is die
taal en spelling op ingrypende wyse hersien en in ooreenstemming met
die gebruik van vandag gebring nie, maar ook is daar op verskeie plekke
toevoeginge en verduidelikinge ingelas. Hier en daar het ek ook versreëls
en strofes wat my minder goed voorgekom het, weggelaat. My hartlike dank
aan my vrind professor J. J. Smith, wat my baie nuttige wenke gegee het,
en wat hom ook belas het met die nasien van die drukproewe._
_C. L. L._
_Pretoria, Julie 1925._
DIE AANROEPING.
O land, my Moederland, my Afrika,
Diep smart-verwonde Moeder, steun my stem,
En met jou liefde en guns besiel my lied,
As ek die diepste diepte wens te peil!
Bevoorreg deur die feit ek is jou kind,
Vonk van jou vlam wat in jou vlam verskiet,
Stof van jou stof wat weer jou stof sal wees,
Leen my die mag om met gewyde hand
’n Bousteen by te sit by wat alreeds
Gestapel is vir onse volkspaleis.
Skenk my die sterkte wat uit liefde spruit—
Aan my wat in my siel diep vir jou voel—
Een van jou volk, verlore en alleen,
Wat in die wêreld waar hy omdool, weet
Hoe groot sy land, hoe klein sy kragte is.
O maak my magtig om die tranevloed
Deur snode onreg of versmoorde smart
En bitter jammerly gewek, te stil
Met taal wat aantoon waar die skuld betaal
In toekomsjare groter wins sal win.
Wys my die weg om tussen haat en nyd,
Dwarsoor my die pronk van patriotsgevoel,
Vooroordeel en onwaardig, onwaar spog,
En louter liefde vir my eie land,
Oorheen te stap en onverdwaal daardeur
Die hoë heiligdomme te bereik
Waar eie liefde tot in niks verkwyn.
Verlig my, Moeder, deur jou liefdeglans
Wat veld en bult en koppie en krans bestraal,
Wat geil die saad laat opskiet tot die groen
Wat in die eerste somer oor die land
’n Golwende see van teer smarag verwek,
Wat met rooi prag die kafferboom belaai,
En met ’n suiwer goud die aalwynblom.
Verstrek my moed om agtertoe te sien
En afgedane werk te vergelyk
Met wat nog wag vir hande as liefdewerk—
Die moed om sonder skroom en sonder skimp
Waar skuld was, skuld te vind; te eer wat eer,
Deur eerlik doen of late, waardig is—
Dat ek die treurgekied’nis wat ek sing,
Opreg, met al sy smart en al sy leed,
Met al sy wonderglans van wondermoed,
Uiteen kan sit. En laat jou liefde wek
Gevoel van vaste hoop en vurige trou,
Geloof in groeikrag wat die kiem besit
Nog sluim’rend in ons harte en ons volk,
En kennis van wat nog ontbreek om klaar
En vol-kompleet te maak die werk wat wag.
Gee bystand, Moeder, as die taak te hard
En te ondankbaar skyn, en met jou lig
Bestraal wat in my lied verligting eis.
Hy, digter, wat in duister vir sy volk
Besing ’t die helde-heer van Ilion,
Die toornende Achilles en die dood
Van Hektor, en die doolweg van Ulisses—
Hy het vertrou sy volk sal groter wins
Uit ongebore jare ryklik haal,
Om met vereende kragte voort te gaan
Op paaie deur die helde vroeër betree.
En ek, wat t’rugdink aan dié worsteltyd,
Gun, as ek dink, myself die hoop ons wen
Deur broederlik-vergaarde nasievlyt
Die reg om volk te wees, as volk te staan,
In dae wat nog verder voor ons lê.
Gedwarsboom deur die daagliks-drukkende las,
Wat moeg maak en wat afmat, kan dit wees
Dat verder peil vir ons onmoontlik is,
En laer lot as skamel deel genoeg?
So mag dit wees, miskien, dat Afrika,
Soos eenmaal ou Italië, slaaf moet staan—
’n Smartekroeg, ’n stuurmanlose skip,
Ontmeester van sy eie, ’n bordeel.
So mag dit wees as ons hiernamaals kom
Diep in die dodeland waar geeste woon
Wat eenmaal vleis en been op aarde was,
Dat één ons aantref—één wat bloed van ons
Op aarde was en vir sy lewensland
Nog liefde oorhou: „Wat gebeur daarbo?
Hoe staat dit met my land?” En ons moet sê:
„Só staat dit met ons land: Verdeel, verspil
Die kragte wat, verenig, seë bring;
Vermink die mannemoed, verbreek die mag
Wat eens die wilde woestheid kon bedwing.”
En hy wat hoor, sal, soos Sordello, roep:
„O wee my land, wat tot ’n slaaf versink!”
So mag dit wees as kind se kinders vra
Vertelsels uit die jare lank verby
En luisterend roep: „Hoekom het ons vandag
Nie wat ons vroeër had nie?”
Tyd vergeet
Nie en vergewe nie. Wat Nou vereis,
Moet Nou geskied; en wie op Later wag,
Wag op ’n skim wat skaduloos versmelt.
O, Moeder, ryk aan smarte, ryk aan moed,
En ryk beloon deur wat Natuur verspil,
Skenk elke seun vir wie jou weelde gee
Om rykelik die lewe te geniet,
Die krag om wat geniet word, te betaal
Met loon wat deur betaling liefde wek.
Skenk hom die krag wanneer verdeeldheid skei
Wat vroeër een was, om sy steun te gee
Om wat verdeel is, weer tot een te maak.
Tas met jou hand sy onsiende oë aan,
Dat hy, soos Saul van Tarsus, weer kan sien
Die doel wat dieper as die skynsel lê.
Jy, Moeder, jy besit die mag! Jy hou
Hier in jou skoot ’n weelde wat oortref
Die glorie eens aan Salomo se hof
Getoon aan verre Skeba se vorstin—
Wat groter is as al die skatte-prag
Weleer gehaal deur fabel-genius
Vanuit die diep smarag-gekleurde see
En voor die meester neergelê wat hy,
Gebonde deur sy eed, as slaaf moes dien.
Wie het die reg, as hier die lente leer
Hoe kort die winter-slaaptyd eintlik is—
Wie het die reg, as hier die daeraad breek
In pêrelgrys bevlek met rooi robyn,
Om t’rug te dink aan winter en aan nag,
Aan gisteraand se sterre en skemergroen?
O glorie-songloed, wat jou goud verspil
Die ooste oor, en van die bergrand maak
’n Kroon wat skitter met besielde prag,
Wie durf die donker aanroep en verbeel
Dat duister en dood oorwinning sal behaal?
Die dag breek aan. In doringbosstruik en riet,
En slanke wilger wat oor water treur,
Ontwaak die koor van vinke in môrevreug.
Die blom voel op die veld sy lewenssap
En werp sy geur uit om die dag te groet.
Hier is ’n tuin van weelde, wierook-vol—
Wilde skildpadbossies in bloei, en geel slangwortel.
En rooi rabas, en goudgeel stekeltee,
En rankende bitterappels in die sand,
En droedaskruid wat op die droogte teer,
Met sieketroos en wilde kamomille,
Graweelkruid, roosmaryn, en ramenas,
Bospeper, velskoenblaar, en in die vlei
Die maerman sonder blomme, en boesmangras.
Nou punt op punt en streek op streek verloor
Die veld sy grys; en waar die skadu was,
Daar skyn die son, en deur sy glans gelok
Kom koggelman en geitjie uit hul skeur
Om op die goud-bestraalde klip te speel;
En elke bos word lewendig met die lied
Van duisend sangertjies wat tjilp en fluit
’n Welkom vir die dag wat hier begin.
’n Somer-daeraad! Waar die berge skerp
Die lang gelykte van die ooste breek
Met bult en kop en wind-gekerfde tand,
Daar straal ’n gloed van grys en perlemoen,
Met hiasintpunte en vlekke van vermiljoen,
Wat lewe en bewe en skitter en skyn van kleur,
En breek tot laaiende vlamme van rooi goud,
Waarteen die donker purper van die rand
In somber glorie-prag as skadu staan.
En in die voorgrond, pêrelgrys en groen,
Lê leegte en laagland, dou-benat en dof,
Gesluier deur bewende môremis wat rys,
Uit slaap gewek en vogtige drome-rus,
Half sku die hemel in, om daar te kry
Hulp van die wolke wat die klowe dek,
En nuwe vog wat, vrugbaar vir die reën,
Die laagland en die leegte later voed
Met nuwe lewe vir ’n nuwe tyd.
O swanger grond en moeder-liewe turf,
Wat in jou skoot die tere kiem bewaar
Met warme liefde, tot die wonderwerk
Verrig is en die groen spriet son-toe worstel—
O Moeder, oud en wys deur wat die tyd
Vrygéwend gee in rykste owerskot
Deur ondervinding eeue deur geleer
En eeue deur herhaal, gee lig, en lag
’n Welkomsgroet wat hoop en sterkte bring,
En tot geduld en nuwe werkkrag spoor!
I.
Die môreson bestraal die plaas;
In goue glans lê veld en tuin;
Die leë kraaltjie op die kruin
Glim silwer in die môrewaas.
En op die stoep, en om die stoep,
Daar draai ’n mensehoop omheen;
En een staan op ’n stoel alleen,
En algar hoor hom as hy roep:
„Kom, kêrels, kom! ’n Kandelaar
Van eerste-klas ou silwerwerk—
’n Ouderwetse sieraad, sterk
En sierlik, van die beste waar!
Hoeveel nou vir die sieraad? Kom,
Gee my ’n bod! Die hoogste win.
Ag dalers? Man, jy dink te min:
Dis silwer dit—nie waboomgom!”
Met mooipraat en met skerts vergaan
Die treurig-lang vandiesiedag;
En eind’lik daal die skemernag,
En vredevol bestraal die maan
Die half verkoopte plaas en dal,
Die treurige uitverkoopte huis—
En deur die ope vensters druis
Die wind, wat sag oor alles val.
Die wa staan klaar-gepak, gelaai;
En twee span osse wag hul taak—
En in die leë kamers waak
’n Huisgesin tot hanekraai,
Om met die eerste môregrou
Die vaderplaas vaarwel te wens,
En voort te struikel oor die grens
Tot waar die verte vryheid hou.
II.
Ons vra geen klaaglied,
Geen roubetoon nie;
Geen meely-woord van afskeid gee vir ons
Om ons te hoon nie!
Ons het ons lot met albei hande beet,
En gaan die wêreld in.
Ondank en onreg—laat ons dit vergeet:
Ons gaan ’n nuwe land win—
Nie deur onreg nie, nie deur geweld—
’n Nuwe land, waar ons die son kan vat
As in die vroeë môre op die veld
Sy lig in spranke spat.
„Goeiendag, en God sy met jou!” Dit is al
Wat ons verwag.
So gaan ons rustig in die donker dal,
Tot in die nag—
’n Nag waarin gesternte helder fonkel,
Elkeen omraam met fynste groen ferweel;
Waarin die melkstraat kronkel
En met planete speel;
’n Nag wat lei tot vlammende daeraad
Om ons steeds voor te lig.
Kom, vrind’lik handgegee—die laaste daad!
En noord-toe ons gesig!
III.
Die swart pondokke staan in kring;
En om die vuur sit man en vrou
Om ernstig same raad te hou
Oor watter lot die môre bring.
Weemoedig praat daar een en knik,
En gee sy stem vir gaan of bly;
Wat eenmaal slaaf was, is nou vry
En kan na wens sy wandel skik.
„Die Oubaas trek oormôre voort—
Die hele huis met Oubaas mee—
Die hele huis en al die vee,
En alles wat aan Oubaas hoort.
En ek wat slaaf van jongs-af was,
Onthou oorlede Oubaas sê—
Oorlede Oubaas, wat dáár lê,
Dáár onder die begrafnis-gras:
‚Pas goed op kleinbaas Jan, en hou
Jou eerlik, Malie, as jy kan;
Jou tate was ’n goeie man:
Hy was vir my en myne trou’.
En ekke hier, wat kleinbaas Jan
Geabba het en perdgery—
Sal ek as vuilgoed agterbly,
Om hier te lewe soos ek kan?
Oorlede Oubaas het gegee
Sy woord aan hier ou Malie: ‚Hou
Jou soos jou pa-goed, eerlik, trou,
En pas op kleinbaas.’—Ek trek mee!
En hier’s Regina, wat kan staan
Getuie van die waarheid! Sê
Vir ons wat wil die Oubaas hê:
Ons swartgoed—moet ons bly of gaan?”
En ou Regina antwoord: „Nee,
Wat Malie sê, is eerlik waar.
Ek werk vir Ounooi twintig jaar—
Ek bly nie agter: ek trek mee.”
. . . . . . . . . . .
Die pòndok-vuur is uitgebrand;
En oud en jong lê vas aan slaap
As teen die maan die honde gaap
En duisendpote roer die sand.
O Liefdetrou, wat stand nòg kleur
Tot enge kleinheid wil beperk,
Maar wat, deur weldaadsmag gesterk,
In offerande plig bespeur,
Nie minste teken van jou mag
Is hierdie swartvolk wat jou eer,
En, slawe vroeër, nou vry, begeer
’n Deel van wat die Trekkers wag.
IV.
Die donker in!
O het jy vrees om in die bange nag
Die toekoms tegemoet te gaan? te wag
Die lang smartvolle ure deur, tot lig,
Die môreskyn, sy troos op jou gesig
Laat val, Voortrekker? Sê my, is jy bang
Om in die donker in te gaan? Verlang
Jy om die lig wat sloer, terug te win?
Die donker in!
Die donker in!
En vorentoe, wat lê daar? Smart en sorg,
En kil berou en kommer! Wie’s jou borg
Dat uit die blinde worstelstryd sal skiet
Iets werd die helfte van verspilde verdriet,
Van trane, sugte, weemoed, hoop’loosheid,
Verpand vir niks in al die sware stryd
En met die laaste oorwinning nog te win?
Die donker in!
Die donker in!
Die langste nag moet eind’lik daeraad gee;
Die swaarste onweer eind’lik rus en vree.
Wie aanhou vol vertroue, hy moet win,
Al gaan hy ook die diepste donker in.
Die sterre lewe nog; die son sal skyn;
Die maan se glans is nog nie dood verkwyn.
Die lendene omgord, wie moed bemin!
Die donker in!
V.
O vaderland, verlate vaderland!
O akkerboom en ranke wit pop’lier
Wat my ou plaas versier,
Daar deur die voorgeslag geplant,
Nou lommerryk oor my vaderhuis—
Koel skadu-takke oor die sluis,
Waar ná die oes die meulstroom bruis—
Vaarwel o akkerboom en wit pop’lier!
Vaarwel, verlate vaderland!
O blomtuin vol met tiemie en blou violet!
O vrugboom-oord en stinkhoutpaal-priëel,
Waarom die bye speel
En heuning haal en brom uit blote pret,
Waar druiwerank geklouter pryk,
En boontoe teen die gewel reik,
En tussen klimop-rose kyk—
Vaarwel, o vrugboom-oord en ou priëel!
Vaarwel, o tiemie en blou violet!
O ouershuis met kafhok en met kraal!
O platklip-stoep en gras-begroeide brug,
Waar saans die paddas sug
As in die skemerlig vuurvliegies dwaal,
En die aandblomme oopgaan, en die nag
Sy sluier werp oor hierdie plaas se prag,
En oor die wêreld bo die sterre wag—
Vaarwel, o platklip-stoep en biesiebrug!
Vaarwel, o huis en kraal!
Ons gaan die wêreld in
Om ’n nuwe oord te win—
Om ’n nuwe land te kry,
Waar ons kan lewe vry.
Vaarwel, vaarwel, al is geen weersien meer!
Vaarwel, en nog ’n keer,
Vaarwel!
VI.
Die blou rook borrel uit die pyp,
Die kostelike Kango smelt—
Rookofferande vir die veld
Wat wit lê onder môreryp.
En oom en neef drink om die vuur
Die môre-kommetjie koffie uit.
Vóór nog die eerste bergswaal fluit,
En vóór die son sy strale stuur.
Die vierde skof lê agter ver—
Ver agter lê die ouersplaas
Versluier in ’n newelwaas
En van die vryheid afgesper.
Gedagte brug die ruimte oor
En kruip eergister-toe terug,
Toe in die môreskemer-lug
Die daggroet van die vinkekoor
Nog borrelend verkondig het
Dat daar ’n huisplek was en plaas
Nog half gehul in newelwaas
En nog nie van sy troon ontset.
Die ou, ou woonplaas met sy skuur,
In huislike eenvoud, sedig, stil,
Waaroor die leweriksdeuntjie tril,
Waarop die glorie-veldson gluur;
Met hier en daar ’n os wat wei,
’n Perd wat in die rondte kyk,
Met weilandveld in weelde ryk,
En klompies skape in die vlei.
En stil, bedaard was alles daar;
En rustig, vreedsaam elke nag,
En sonder voorval was die dag,
Om al die vrede op te spaar.
En hier, wat bied die toekoms aan?
Wat môre of oormôre? wat
Die dag daarna? die dae sat
Van droefnis tot die tyd vergaan?
Wat lê daar vóór, waar teen die blou
Die bulte hulle eind’loos strek?
Wat verder as die laerplek
Waar oom en neef vergadering hou?
Wie kan dit sê? Wie weet hoe wyd
Die Noodlot met sy vlerke klap,
As teken van sy koningskap,
Vir elke ding en daad bereid?
VII.
Van die lotosland waar die lelies groei
En die koningsblom op die boomstam bloei;
Waar jare deur die somer woon
En elke dag met glorie kroon;
Waar sag die koel suidoostewind
Die geil-groen veld begroet as vrind;
En sagter teen die wit strand slaan
Die branders van die oseaan—
Daarvandaan, daarvandaan
Kom ek wat Malie heet!
Vry was ek waar die lotos groei—
Vry waar die koningsblomme bloei;
Waar elke middag sag die reën
Sy gloed ontel’bre trane ween
Oor atap-hut en silwerstrand,
Oor fyn-bewerkte sawaland;
Waar oor die statige vulkaan
Die rookwolk in die môre staan—
Daarvandaan, daarvandaan
Kom ek wat Malie heet!
VIII.
Dit is begin Septembermaand.
Nog oor die bulte ruis die wind
Wat met sy stof die land verblind
Tot in die sagte skemeraand.
En lang-gestrek lê kaal en hard
Die afgebrande veld, soos lyk
Waardeur die nuwe grassies pryk
In geil-groen glorie teen die swart.
En rondom word die voorjaar wees
As winterse geroggel dreun;
Die laaste windbui slaak sy kreun
En gee in woede dan die gees.
En warm en weeld’rig wek die son,
Wat teen die veld sy kleure sprei,
Weer lewe uit die dorre klei,
Met bo ’n suiwer blou blafon.
Die gompou stap in sedigheid,
Die flap trek aan sy somerdrag
En fladder rond in fiere prag,
Vir wat die somer bring bereid.
IX.
Die Toekoms werp sy skadu op die Hede
Soos wolke van die hemel op die grond;
Die vooruit-skitter van die skemer-vrede
Maak sag die awendstond.
Kan ons dit sien—die son wat diep hieronder
Die anderkant verlig?
Hierna sal ons sy heerlikheid bewonder
Vol in ons aangesig.
Profeet, wat fier die toekoms wil spioen
En wil voorspel wat kan of sal gebeur,
Tuur in die duister van die skemergroen,
Die nag so bont-gekleur:
Sê wat sal worde in die ver woestyn,
Waar kommer lê, en sorg, en louter smart!
Voorspel!—Soos wind-speel in die lug verdwyn
Die vrede uit ons hart.
Dood en berou en smarte lê hier voor,
En magtelose moed wat net kan ly
Om mart’laarskroon te kry.
Bloed op die pad, en bloed-bevlek die spoor
Wat lê die vlakte oor,
Die bosse en die berge op, en deur
Die onbewoonde, woeste, nuwe land,
Waar nog geen mensehand
Vir huis of herberg, klip op klipsteen bou;
Waar net die gousblom-geur
Jaar uit, jaar in, sy eerste rang behou.
Maak dit ons bang, voorspelde rou en bloed
En worst’ling wat die wins hierna vergoed?
Ons wag die dood. Nou ja, ons wag hom lang.
Verwelkom hom met vreugde en gesang!
X.
Ek wag hom in my kamer waar ek woon
Met smart, wat siekte seerder maak, as maat;
Ek wag hom sonder haat,
En sonder afguns, want ek weet my loon
Sal hy betaal tot op die laaste toe;
En hoe
Sal loon my toekom—doodsloon wat ek win
Deur harde lewenswerk, dag uit, dag in,
En deur die bange nagte—as ek nie
Vooruit akkoord gemaak het met sy mag
Vir dit of dat?
Is gans my siel van lig en lewe sat
En smagtend na sy rus,
Wat droomloos, ongestoor, my siel sal kus—
Soos ’n groot, stil, swart seekoegat wat sag
Die droë, dooie blare van die boom
Wat oor die water droom,
Op sy deur-wind-gerimpelde vlakte sus,
Oneindig op en neer,
Oneindig heen en weer,
Totdat die droë, dooie blare sink,
Verrot, vergaan, vermink,
Weg in die water, wat hul krag sal los
Om krag opnuut te skenk aan struik en bos
Wat deur die water nuwe lewe kry?
Ook so met my.
Die dood sal my beloning gun. Sy krag
Sal myne insluk om daarvan te gee
Hernude krag en onbereikb’re vree,
Waarteen die donker van die swartste nag,
Die sterkste vyand, en die stoutste vrees,
Nie meer kan seëvier nie; en my gees
Sal amen sê as eind’lik ek moet hoor
Die oproep: „Dit is tyd! Kom, eer jou siel versmoor!”
Ek wag hom op die veld waar lente pryk
In volle rykdom van verdubbelde groen;
Waar koel die môre-wind die vlaktes soen,
Voordat die blou bereik
Sy dagtriomf van teerste malagiet,
Waardeur die strale skiet
Tot op die suiwer prag van blomme en gras.
Dit was vir my—dit was
’n Koningsland belaai met koningsprag.
Die blye sonskyn en die louter lig
Wat vlam op my gesig;
Die liewe, wilde, opgesnuifde krag
Van geure-wierook oor die hele vlei;
Die ruik van heuning orals uitgesprei;
Die argloos-weeld’rig lewe-worst’ling hier
Waar alles hoogty vier;
Die bor’lend-propvol kleurgevlekte glans
Teen elke bult en krans,
Was myne, myne! Wat my siel kon hou,
Was vir my! En ek wou
Dit alles herberg gee hier in my hart,
In kamers toe nog net bewoon deur smart.
Ek wou dit burgerreg verleen—
Òf alles òf maar een
Daarvan, sover ek kon; en dan tevrede
Was ek met gister en met hede—
Tevrede om te wag totdat hy sê:
„Jy het genoeg geniet. Wat hierso lê,
Is maar die skadu van wat ginds verrys.
Ek sal jou wondere wys
Waarby jou hede niks is. Kom met my
En proe die rykdom wat jou siel hiernamaals kry.”
Ek wag hom waar nòg vrind nòg vyand vra
My siel om liefde of liefdelose haat;
Waar, wat ek ook moet dra—
Òf haat òf liefde—, net maar woorde is
Waarmee my hart nie twis
Of oorlog maak nie, as van goed en kwaad
Ek onbewus en onverskillig neem
Wat ek as mens geregtig is te erf
Van lewenslus voordat my siel versterf—
Voordat, van vreug vervreem,
Wat siel is in my sugtend, eensaam staan,
En huiwerig vir ’n onheil onbekend
Ver in ’n sterlose, onbegrensde nag,
Waar kille koue slaan
Teen my van elke kant waar ek my wend
Om steun te vinde vir verstikte krag.
Groet God, en gee die lewe wat verleng
Word tot daar nie meer lewe is nie, prys
Vir iets wat groter skyn—die gees wat meng
Met elke gees, onskuldig, of bedek
Met vuilnis wat die fierste roem bevlek,
Tot liefde volle vergifnis eis.
So wag ek hom totdat hy eenmaal wink
En vrindelik, of met vyandskap, my hand
In syne gryp, en, as my son versink,
My wegruk na die veraf dodeland,
En langs die pad my aflei waar voorheen
Kind, koningskind, en koning, op sy tyd
Gewandel het, en leen
My sterkte as ek stap; en ek, gewy
Aan hom, sal seën vinde as ek staan
Omring deur algar wat voorheen gegaan,
Voorheen geworstel het, en aan hom gee
Alles wat hier op aard my siel ontroof van vree.
Ek wag hom waar die vreedsame gesin
Sy dagelikse gang geduldig gaan;
Waar huiselike vlyt en deugde win
’n Vrede ruim genoeg vir een
Wat wyer roem versmaad
En bo oorwinning kies ’n vredeseën.
En waar die liefde wat nòg woord nòg daad
Verag om louter liefde te betoon
Aan wat hy liefhet, woon.
Hier voor die ope huisdeur, waar die wind
Die vrolike weergalm bring
Van veraf veldkanaries, bly-gesind,
Wat met die klaaglied van die kwê-voël ming
En met die dowwe gons wat brombye maak,
Hier besig met hul taak
Van blom tot blom, waar die seringboom strooi
’n Bont tapyt die grond oor, en die hooi
Sy heuninggeur die wêreld vrylik skink—
Hier waar die sonskyn blink
Op wasige druiwe wat die ou priëel
Se rankende wynstokstamme jaarliks teel—
Hier wag ek hom, vergrys, miskien, en lam,
My lewensvonk verdoof, om nooit tot vlam
Weer op te vlieg nie; of nog sterk en fris,
Met liggaam en gees wat niks nie mis,
Met planne vir die toekoms, fondamente
Waarop paleise nog gebou moet word,
Met liefde en genot nog uit op rente,
En meer daarby, ryk as ’n man kan wees,
Strydlustig, met die lendene omgord.
Weet ek hy kom, of weet ek nie—dis een.
Vir kennis of geen kennis, sal ek vrees?
Vir iets wat welkom is, en wat as seën
My voorkop kus as in die skemerlig
Die Dood my eind’lik groet, gesig teen my gesig?
XI.
En sawends om die uitspan-vuur
Ná al die dagwerk afgedaan
En die seiltente opgeslaan,
Sit oom en neef in babbeluur.
Bo skyn die blink suidsterreskaar;
En rondomheen is swart en sag
Ons liewe Afrikanernag,
Wat met die dag in pronk kan paar.
Die vuurtjies flikker rook-bekroon,
En vonkies fladder oor die rook;
En in die lewende skadu’s spook
Die honde wat die naglug hoon.
En eensaam in sy wa apart
Daar sit ’n man en droom en dink,
Totdat gedagte in droom versink,
En tot in pure vreugde-smart.
Want in die flikker van die vuur
Bespeur hy prentjies wat hom steun—
Pilare waar hy teen kan leun—,
Al dreig die Noodlot nog so suur.
Profete-hande in sy droom
Wys waar die toekoms weemoed paar
Aan groot genot onrekenbaar,
Wat Tyd, nog Tyd se terge, toom.
Gun, droewige Snyers van die Draad
Wat stel die voorgeskrewe uur—
Gun hom sy drome by die vuur
Waar ander droom en dink versmaad!
XII.
Hy wat alléén ’n deurtog soek
Waar nog geen mens se voetstap was,
Voortsukkelend met sy eie las,
Beroof van hulp, deur hoop gevloek;
Wat skimp nòg swaar verdrukking my
En werk nòg harte-smarte spaar
Om in sy skure jaar ná jaar
Die stadig-rypende oes te kry;
Wat, waar die sterre oor hom skyn
Snags in die stille duister-groen,
Volhardingsvol sy arbeid doen
As hoop op seë kleiner kwyn,
En, met die sterre van die nag
Getuie van sy lydenswee,
Sy siel en wat hy liefhet, gee
Vir alles wat hy heilig ag—
Net soos in middeleeuse tyd
Die kloostermonnik wank’lend staan,
Nog onbeslis om voort te gaan
Met smartvol, angstige sielestryd:
Daar lok die wêreld met sy prag
Wat hom wat seëvier, bekrans
Met roem, met rykdom, en met glans
En op die kloeke vegter wag,
En daar hang Hy wat boontoe wys
En bowe aardse rykdom troon,
Die Heiland met die doringkroon,
Wat driemaal heilig eerbied eis—
Hy sal vergelding ryklik smaak
In ruime mate in sy hart,
Want lang-verduurde sielesmart
Is wat die sielskrag sterker maak.
XIII.
Worstel en wen as jy kan;
Of stoei en verloor, as jy moet, soos ’n man—
Soos ’n mens wat kan ly en verdra
As met eeue-ou terge die droefnis pla—
Soos ’n mens wat kan wen en geniet
Wat die guns van die Lot in genade bied,
Oorvloeiend vandag, in brokkies oormôre,
Te min vir jaloersheid, te veel vir sôre.
Worstel en wen as jy kan,
Of stoei en verloor soos ’n man!
Al trek oor die blou lug tesaam
Wolke wat sterlig en sonlig beskaam—
Skadu’s wat skadu’s baar,
Donker, bedwelmend, swaar—
Skadu’s wat statig kwyn
En voor sterre en sonlig verdwyn—
Skadu’s wat kom en gaan,
Soos maand ná maand die maan—
Al trek oor die blou lug tesaam
Wolke wat lig beskaam,
Weet as die skadu’s kom
En die ligvolle wêreld lyk skeef en krom—
Weet dat die skadu’s vergaan,
Soos maand ná maand die maan;
En niks bly oor vir ’n man
As te dra en geniet wat hy kan—
En die nag is swart ferweel,
En die sterre soos goud so geel.
XIV.
Nie vir die loon wat mense ag,
En wat die veld en berg versmaad,
Tevrede met hul groen gewaad,
Wat loon genoeg is vir die dag;
Nie vir die woord wat sê: „Dis reg
Wat jy gedoen het in jou krag”,
Maar, soos die wilde blomme, wag
Sonder besef van goed of sleg;
Nie vir toejuiging wat bely
Die waarheid van wat ewig waar
Sal wees, tot eens die laaste snaar
Breek voor die lied sy einde kry:
Net vir die lus en die genot
Deur krag gegee om krag te win,
Om van die stof wat is, te spin
’n Sieraad vir jouself en God.
Vir Hom hierna om, as Hy wil,
Te prys of laak: net doen vir jou,
En dan die hande saamgevou,
Ootmoedig as ’n kind en stil.
Neem wat die lewe vir jou gee
En vra nie wat hiernamaals kom;
Wat Hy beskik, laat dit aan Hom;
En vou jou hande saam in vree.
Gedenk die dae van genot
Van kindsgebeente af verloop;
En kom daar donker tye, hoop
Jy heers uiteind’lik oor jou lot.
Sag bewe oor die bos die wind,
En sagter roer die wilgerblaar
Wat deur die lente word gespaar,
En dan sy sagte einde vind.
XV.
Teen die blou van die jakarandas is die blou van die lug maar bleek;
Teen die rooi van kafferboom-blomme is bloed maar skyn van kleur;
En die pyn van na-herinnering in ’n hart wat kraaken breek,
Is seerder, harder, skerper as die smart wat senu’sskeur.
XVI.
Die druppel reën wat neerval, versmelt in droogte weg;
Die traan wat droefnis van ons eis, verwasem in die lug;
Maar somerreën en droefnis-traan kry op hùl tyd hul reg,
En uitgestorte seën en smart keer tot sy gewer t’rug.
XVII.
Dis winter, en die boom verblaar;
In bruin hou al die bulte rou;
Die môremis lê vou op vou
Oor pan en plat land opgegaar;
En rustig waai die môrewind,
Wat skaars die ruigte-halme roer
En oor die kaal veldwêreld voer
Sy groetnis aan sy berge-vrind.
Die lewe wat die lente kroon,
Lê slaperig in sy rougewaad,
En in die harde sooi die saad
Wat later hoog in groen sal troon;
En wat nog, ná die stryd verduur,
Ná smart-geworstel, roggelkreun,
As pragpilaar die bou sal steun—
Dit sluimer nog en wag sy uur.
Gun ook ’n volk sy wintertyd
Om rus te neem en krag te win,
Voordat die somerson begin,
Met groen en sap, sy somertyd.
XVIII.
Ek stem nie saam met hom wat sê
Op klaerige, half weemoedige toon,
As wil hy wat hy sê, verskoon:
„Ons volk mis wat ons volk moet hê;
„Ons het te min; ons hou te min.
Om reg te vorder wettige eis,
Wie is daar wat die weg kan wys
Waar ons kan haal wat ons moet win?
„Ons het geen reg op selfbestaan
Waar volle vryheid nog ontbreek,
Waar nòg talent nòg ywer steek
In burgers wat al slent’rend gaan.
„Wys my, waar vryheid pronk met vlyt,
Waar vlyt vanself sy wins behaal!
Ons oes—as oes daar is—is skraal;
En hy wat mors, is kragte kwyt.”
Ek stem nie saam—want ek besef
Die land gesaai is weelde-grond,
Wat ná die koue oggendstond
Verryk word as die son hom tref.
En ek weet ook benutte krag
Word nêrens vrugteloos verspil:
Nòg Toeval toor ons lot, nòg gril
Van Iets wat in die duister lag.
Wat om my omgaan, sê vir my
Dat Wet ons groot heelal bestier,
Meedoënloos vir mens en dier,
Wat op sy tyd vergelding kry.
XIX.
Wat vra ons vir ons kinders en onsselwe?
Wat eis ons in die toekoms vir ons land?
’n Ongestoorde lewe, stil en rustig,
In vrede, môre en aand, die jare deur;
Om stil wat ons gegee word, aan te neem,
En stil wat ons geweier word, te laat staan;
Met innerlike ingebore vryheid
Die wêreld rondom as ons vrind te hou;
Nie vyand van ons buurman ooit te wees nie,
Maar vrind sover ons moontlik vrind kan wees.
Dìt is ons eis!—nie meer en ook nie minder—
En hoog gegryp!—want hy wat hoog wil reik,
Kan laer iets met albei hande vat.
XX.
Elke nasie het sy martelare,
Elke trots ’n traan.
Voor jy goud kan kry uit klipsteen-are,
Moet jy eers die steen tot gruis verslaan,
Bange worst’ling in die droewe nagte
Baar die sterkste krag,
Wat kan stryd voer teen die wildste magte
Misgebore uit die middernag.
Gun die lang-verduurde skimp en skande,
Gun die smart en wee:
Land en volk neem aan die offerande,
En die Toekoms bring waardering mee.
XXI.
Agteros, beur teen die bulte op,
Die droë sand deur en die holtes af!
Draf oor die krom klein paadjies, draf,
Vlaktes oor in jou gou galop!
Agteros, beur dat die trektou kraak,
Dat buikplank kreun en wa-rem sing,
En elke boutjie en skroefie bring
’n Deel aan die koorgesang as taak—
Drifte deur en vlaktes oor,
Berge, bulte op en af,
Waar die lang tamboekiegras versmoor
Hoë land, lae land—agteros, draf!
Voort op jou reis na die noorde—voort
Na ’n betere tuiste, ’n mooiere oord!
Draf deur die mollige, sagte sand,
Die stowwerige dons van ’n nuwe land!
Agteros, beur as die wiele raak
Vas in die modder—’n martelwerk!
Beur en trek dat die rieme kraak—
Rieme en wiele is baie sterk;
Vas en stewig en goed beproef
Spyker en bout en gedraaide skroef;
Beste hart van die beste hout,
Sonder kraak en sonder fout,
Sterk genoeg om deur te staan
Knikspoor-skok en bulte-stamp,
Somerbars en winterkramp,
Wind se terge, hael se slaan—
Beur maar, agteros, beur maar op,
Die opdraand boontoe, die afdraand af!
Draf waar daar glad nie ’n pad is nie, draf
Die wêreld oor in jou gou galop,
Noord-toe, oos-toe, na die blou
Wat skitter en skyn nog myle ver,
Waar wilde bosse die weg versper,
En wilde gedierte die poorte hou!
Draf deur die stowwerige, sagte sand
Na ’n nuwe land, ’n vrye land!
XXII.
Dis gevoed deur ’n gloed van sonneskyn,
En verwarm deur die strale van goud;
Dit was nimmer jonk, maar al oud en oud
In sy dag van geboortepyn.
Dit was sterk vir die werk, was daar werk voor die hand;
Dit was stadig, bestendig en vas;
Dit was dapper genoeg om die swaarste las
Te dra met geduld en verstand.
As die droefnis te straf was, die donker te swart,
Was dit hoopvol, vertrouend en taai.
Met die os ingespan en die voorkis gelaai,
Was daar moed in die Voortrekker-hart.
Die veld is oneindig, die vlakte só wyd,
En die Toekoms lê duister daarvoor;
Op die veld en die vlakte, daar gaan sy spoor
Getrap in die dae van stryd.
En die worstel en woel het hom taaier gemaak,
Om te ly, om te beur en te dra,
Om nimmer te huil nie, om nimmer te kla,
Om hoopvol te werk en te waak.
Maar die yster het diep in die hart ingeslaan
En sy merke daar agtergelaat—
En die diepste merk is ’n merk van haat
Wat die Liefde alleen verstaan.
XXIII.
In kring staan al die waens gelaer—
’n Kraalmuur teen die vuur se lig,
Met elke tussen-opening dig
Met doringboomtakke aan mekaar.
En Ouma, wit gerimpel, gee
’n Knikkie teen die duister: „Kyk,
Die maanlig op die wolke lyk
Amper soos maanlig op die see.”
Die kleinspan het vir Oupa beet
En soebat: „Oupa, toe, vertel!”
Maar Ouma: „Kinders, moet nie kwel
Vir Oupa, want hy wil vergeet.”
En hy, die langbaard halfpad wit,
Sê: „Nee, vrou, ek sal nooit vergeet!
Kom, kinders, julle wat wil weet
Iets van die see, hier om my sit.”
En klein en groot skuif nader voor
Te luister na wat Oupa sê;
En soos die osse en veetjies lê,
Lê half die laer om aan te hoor,
As af en toe die rooibos-hout
Vooruitgestoot word dieper in,
Om groter vuur en vlam te win,
En boontoe skiet sy vonke goud.
XXIV.
In die outyd vertel hul ’n storie
Van Glaukus, die visserman,
Wat eenmaal ’n vis gevang het
In sy net tussen kurke gespan.
Die vis was so groot soos ’n walvis,
En die net het geskeur met die vang;
Maar Glaukus het dapper geworstel
Vir ure en ure lang
En eind’lik die vis op die wit strand
Gebring waar die bossies staan,
Waar die glans van die skemer-sterre
Meng met die skyn van die maan.
En die vis, wat half dood en half flou was,
Het vinnig ’n bossie gekou;
En die bossie se krag het hom só versterk
Dat niemand hom meer kon hou.
’n Klap met sy stert en ’n sy-spring,
En weg was die vis in die see,
En Glaukus staan vrywe sy oë,
Jammerlik ontevree!
Hy dink by homselwe: „Die bossie
Moet wrintig die sterkste wees,
Om somar ’n halfdooie haaivis
Van bloedverlies te genees.
Wat goed is vir visse, kan mense
Miskien ook wel deeglik baat;
Probeer maar ’n blaar van die bossie,
En kyk hoe dit daarmee gaat.”
Hy vat van die bossie se blare,
En kou dit langsaam fyn;
En toe hy dit kou, toe voel hy
Sy moegheid en matheid verdwyn.
Hy voel die trek van die branders,
Die vleiende streel van die see;
En die blou-swart water lok hom,
En die visse roep: „Kom mee!
Kom saam in die waterwêreld,
Waar kraalgeraamtes staan,
Verlig deur die glans van die ondergloed
En die dowwe skyn van die maan,
Waar die wrakke van ou skepe lê
Met pêrelskulpe oorgroei,
En die slingerende seegras bande maak
Wat die dooie vissers boei,
Waar die seevrou waak in groen gewaad,
En die seeperd galoppeer,
Waar die krap en kabeljou vergaar
Om op ’n lyk te teer.
Kom ondertoe! Kom ondertoe,
Waar alles jou welkom heet,
Jy wat vanaand van die wonderbos
Jou eerste blaartjie eet.”
En Glaukus voel sy lede word
Gerek tot vinne, en voel
Sy vel word skobberig as dié van ’n vis;
En sy bloed word naar en koel.
En hy spring met ’n wilde haaivis-spring
Diep, onder die branders in,
En swem na die silwer-ondergloed
Om die visseryk te win.
XXV.
’n ander oom sê plegtig: „Nee!”
En klop sy pyp uit teen die wiel;
„Dis maar ’n fabel sonder siel:
Ek kan jul iets veel beter gee.”
En toe sy tabak plesierig brand
En blou-grys kringe boontoe stoot,
Toe hurk tesame klein en groot
Om toe te luister op die sand—
Want hy is uit die Boland; hy
Het eenmaal daar ’n held aanskou
In kinderjare en onthou
Die storie wat ’n naam moet kry.
XXVI.
WOLRAAD WOLTEMADE.
Nou ja, jul wil ’n storie hê!
Wees stil dan, kinders—tjoepstil, hoor!
Ek sal vir julle ’n storie sê—
’n Ware storie van ons land.
Julle is al groot en het verstand
En sal Oom nie met gekskeer stoor.
Want luister! Wat ek nou vertel,
Is iets wat ons geslag moet weet—
Iets waarop nooit ’n mens kan skel,
Wat julle kinders moet onthou—
Veral in so’n tyd soos nou
As alles somar word vergeet.
Sy naam was Woltemade—ja,
Onthou die man se naam maar goed!
As iemand later vir jou vra:
„Hoe heet dié kêrel weer, ou boet?”
Sê: „Wolraad Woltemade, man,
Het so sy lewe uitgespan.”
Ek het op daardie strand gestaan
Waarteen die see so gulsig stry;
En bowe het die dowwe maan
Sy half verstikte glans versprei
Oor geel en goud en perlemoen—
Daar het ’n held sy plig gedoen.
Ons het so baie helde nie
Dat ons daar een van op kan gee—
Veral ’n man so groot as dié,
Wat deur sy lewe daardie see
Gekoop het en homself as pand
Gegee het vir ons váderstrand.
As oor jou kop die koeëls gons
En om jou heen die slagveld kraak,
En kruit en stof en rook ’n dons
Oor jou en al jou maters maak,
Dan kan jy lig die bobaas speel
En jou ’n egte held verbeel.
Wat dink jy aan die Toekoms dan?
Wat steur jy jou aan Klaas of Piet?
Jan Rap se maat staan selfs sy man
As Kaffers blaas en Finghoes skiet.
Met Kaffers, Finghoes, Makketees—
Dis maklik om ’n held te wees.
Maar as dit in jou rustyd kom,
As oor die see ’n stormwind waai,
As teen die strand die branders brom
En selfs die vaste rotse swaai,
’n Pikswart nag die wêreld oor—
Dan is die saak wat anders, hoor!
Dan moet jy waarlik dapper wees,
Tot in jou murg, tot in jou siel,
Om sonder sidder, sonder vrees,
Jou eie skouers teen die wiel
Wat in die modder sit, te beur
En sonder hulp te trek daardeur.
Dan gaat dit amper net so hard,
So opdraand as ’n mens dit kry
Wat in die wêreld staan apart
En moedersiel alleen opsy
Die skorriemorrie teen hom het—
Dan is om held te wees geen pret.
Maar tog, ek stel die mens daarbo—
Ja bo Jan Rap se maat of Piet
Wat net aan heldedade glo
As Kaffers blaas en Finghoes skiet;
Hy is ’n egte held wat weet
Gevare wat Jan Rap vergeet.
Dis lankal gelede, al lank, en die jaar en die dag—nou ja
Dis tog nie so veel van belang, die datum, die dag en die jaar—
Maar goed, dit was voor jou geboorte, Jan Spens; en as jy my nou vra
Hoe lank vóór, dan sê ek ek weet nie—jy moet my maar glo, want dis waar.
Jan Kompanjie was toe ons bobaas; die Engelsman was nog nie hier;
En Soutrivier—ag dis so lankal—was regtig ’n waterrivier.
En bo in ou Papendorpstrate het deftige ooms geflankeer
En sedig en statig gesanik oor handel, die huis, en die weer.
Hoe bont was dit in die ou dae! Jou broek was van blougroen ferweel,
Jou hoed was so groot soos ’n emmer; jou baadjie soos kerrie so geel;
Die aias was algar uit Indië; die tee was ’n egte Sjinees;
En Malie se volkies was algar, soos Malie, nog slafies gewees;
En oor die ou driemaste-skepe het nog die ou driekleur gewaai.
Net een is nou nog soos hy toe was—dit is die ou blouwaterbaai.
Genoeg dat jul weet dit was anders.—Nou goed. Op ’n aand in die jaar
Toe het dit geblits en gedonder—’n mens word daar amper van naar.
En daar in die baai het die branders, so hoog soos ’n mied ná die oes,
Die hele boel skepe en skuitjies getakel en byna verwoes.
En vlak in die see was ’n seilskip—Jong Thomas, ek glo, was sy naam—
Gestrand op ’n rots onder water, deur kranse van water omraam.
Toe was daar ’n nare bohasie; die mense die maak ’n lawaai—
En reg ook: die ou Jong Thomas was propvol met mense gelaai.
En groot was die skeur in sy voorkant—so groot dat hy netnou moes sink;
En kom daar geen hulp vir die mense, dan moet man en muis maar verdrink.
Die Jong Thomas was ’n skip
Solied van bou, met elke rib
Gespyker vas en dig geteer
Om see se terge te trotseer,
Wat sonder skroom van oos na wes,
Van noord tot suid deur elke bres
Van brander of van seegolf spring
En al sy mense veilig bring
Net na die plek waar hul moet wees—
’n Skip wat sonder sku of vrees
Al baie male deur die see
Geseil het met sy mense mee.
’n Skip is soos ’n mens: sy lewe
Is hom vir ewig nie gegewe,
En eenmaal kom ’n dag of nag
Wanneer die dood sy aandeel wag.
Ons is nie op die wêreld hier
Net soos ’n muggie of ’n mier,
Waarop geen mens ooit agting stel,
Waaroor geen siel hom ooit sal kwel.
Die mier of muggie is vir ons
Net maar ’n goggatjie wat gons—
’n Korreltjie wat lewendig
Rondspartel in die skemerlig
En oorkruip oor die steilste rand—
Die afgrond van ’n greintjie sand.
En vir die see is elke skip
’n Kleinigheid; en elke klip—
Die kleinste ook—kan in die see
Vir elke skip ’n doodsteek gee.
Hoor hoe die donder kraak
En die weerklank dreun oor die see!
Hoor, daar’s ’n stem tussen hael en reën!
Hoor hoe die mense skree!
Help! Daar is vyftig meer—
Help! En ’n kind daarby!
Is dit ’n vrou se stem wat klink,
Of net die gekreun van die wind wat drink
Water en hael as ’n blitsstraal blink
As dit wolke en water sny?
Hoor jy nie, man, hoe die mense kerm
En hoe die arm goed gaan te keer?
Wie van ons, wie, sal hul nou beskerm?
Hier op die strand waar die see so stoom—
Hier, wie is hier wat sy hand sal reik?
Algar die mense die staan en kyk.
Daardie een bidde, want hy is vroom;
Hierdie een vloek, want hy weet nie raad.
Wie sal gaan help? Daar’s kans vir jou—
Jy wat so dapper is, jy wat hou
So baie oordag van ’n heldedaad.
Niemand.. Dit is mos die Heer se wil....
Wat kan ons maak? Daar’s niemand klaar.
Hoog slaat die see, en ons weet dis waar:
Iemand wat waag, dié loop gevaar
Nooit weer t’rug na die strand te kom
Anders as lyk as die see weer stil
Blou en groen en slaperig is.
Nou is dit steeks, en dit gaap en gis.
’n Man is ’n mens en mos nie ’n vis—
En ’n vis moet hy wees of ’n voël wat vlie,
Om deur te kom na die mense daar.
Wie sal dit waag? Kom sê dit, wie?
Wie is vir doodgaan kant en klaar?
Jy nie wat bidde, al is jy vroom;
Jy nie wat vloek nie: jy is te laf.
Ja, as dit mooi weer is, dan blaf
Al die keffertjies rondom oom.
Nou is dit storm, en ’n mens moet dink
Nie aan homself, maar aan kind en vrou.
Jy is nie klaar nie: dis niks vir jou
As hier in die water ’n mens verdrink!
Niemand sal gaan nie.. Maar wag, daar links
Kom Wolraad aan op sy skimmelhings.
Vorentoe, vorentoe, strand-toe, strand-toe,
Bollemakiesie die branders oor!
Vorentoe, vorentoe, land-toe, land-toe,
Amper verdrink, en half versmoor!
Die water suis, en gis en bruis,
Die blits vlam oor die see,
Die lang seebamboes buie en breek,
Die wilde branders slaat en steek,
Die woeste wind speel mee.
Groen, donkergroen soos skemergroen
Nog voor die sterre blink,
Of soos die varkblomloof geboen
Deur dou wat dagbreek skink—
Blou donkerblou, soos wolke-blou
Waarin die donder stoom,
Of soos diep water in ’n kloof
Waar nag nog altyd droom—
Só is die see tot aan die lyn
Waar see en lug kom trou,
Hieronder donkerblou en groen,
Daarbowe groen en blou.
En as die wolke swig, dan breek
Die slinger-bliksem los,
En see en hemel word ineens
In goud en glans gedos.
En oor die kraak van branders knal
Die donder oor die see,
Tot Tafelberg se kranse dreun
En Duiwelskop dreun mee.
Die laaste af! Die mense roep:
„Daar is nog ander daar!”
Die water dreig, die skimmel hyg—
Wie trots die doodsgevaar?
Nie jy wat praat, nie jy wat bid,
Nie jy wat staan en bewe!
Dis Wolraad weer wat nog ’n keer
Die Dood se woeste mag trotseer
Met wat hy het—sy lewe.
Kom op, ou skimmelhings, kom op!
Nog eenmaal deur die see!
Nog een gered, dan kan jy rus!
Nog eenmaal deur die see!
Die buikgord vaster vasgetrek—
Dan weer die branders in,
Die skuim en seegras deurgeswem
Om vorentoe te win.
Die hoë branders deur, ou maat,
Swem skip-toe, skimmel, swem!
Daar in die verte by die skip,
Daar klink ’n vrou se stem.
Dis pikswart donker oor die see;
Die wind die gaan te keer;
’n Bliksemstraal maak silwer-blink
Die bokant—daar ’s hy weer!—
En dan weer in die donker weg.
Ons hou ons asem; ag,
Van hings en ruiter niks te sien,
En orals net die nag!
Maar weer ’n bliksemstraal se lig
Wys Wolraad by die skip:
Ons hoor hom roep: „Net een maar, een!”
Nog voor die lig verglip.
’n Sarsie uit die wolke bars
En dreun die wêreld deur;
Die weerlig verf die hele baai
Met goud- en silwerkleur.
’n Tikkie tyd wat ure skyn,
Genoeg om te gewaar
Hoe om die held die mense woel,
Hoe oor die skip die branders spoel,
Hoe ná die doodsgevaar.
Maar ag, die dof lantêrenskyn
Word deur die see geblus,
En skip en skimmelhings verdwyn
In duister nag gesus.
’n Nare tyd voor weer die blits
Die oog ’n kans kan gee—
En ag, dan wys dit net die skip
En net die woeste see!
Daar is geen spoor van held of hings:
Die Dood het weer gewin,
En lewe-gulsig oor die strand
Bruis weer die branders in.
XXVII.
Dis later, en die kruisster daal;
Die maan sink oor die randjie neer;
Die naggroen, helder sag en teer,
Bly oor om oor die waens te straal.
En oom en neef sit nog en praat
En haal nog uit die ou doos uit
Die beste wat geheue omsluit,
Voordat die uur van rustyd slaat.
Die een vertel van hoe ’n spook
’n Ou Franshoekse plaas kon terg;
Die ander van ’n Boesman-dwerg
Wat hout aan brand maak sonder rook.
En een wat van die weste weet,
Waar sout geraap word in die pan,
Waar boer nog werk as visserman
En met ’n lyn die water meet,
Vertel, as deur die groen lug skiet
So af en toe ’n ster wat val
In goue strale lank en smal,
Die storie van ou Koenraad Fiet.
XXVIII.
Ver in die Troe-troe-vlakte, waar die skildpadbossies groei
En heuningsoet die boesmangras laat in die voorjaar bloei;
Waar, as die winter halfpad wild die wit-gerypte land
Bedek het met ’n harde kors van half gevriesde sand,
Die mistige môre, wasemryk, die son se glorie steel,
En skemeraande, ster-gestrooi, die hemel bo ferweel;
Op uitspanplekke langs die pad wat deur Jan-Dissels loop,
Tot waar sy vuil-geel gruis-tapyt hom in diep water doop,
As met die Olifantsrivier die blouberg-stroompie ming
En waboombos en boegoebos tesaam hul geure bring;
Op Sederberg se plase, waar die winter-koue skok
Die kweperlanings by die huis belaai met wit kapok;
Waar teen die purperswarte rots die sederreuse pryk,
Die oerou konings van die berg en van sy sederryk;
Waar tussen ruie slingergras die afrikaner strooi
Sy wierookgeure oor die land en spog in helder rooi,
En bontgeverfde klossies met die grys kalkoentjies paar
In kleure-pronk en -skitter tussen donker groen geskaar;
En in die dorpie op die vlak waarteen Karoberg lag,
Waar glorie-groen met glorie-goud die skemeraande wag—
Daar orals, as die mense praat op ouderwetse wys,
Vertel hul nog die storie van Piet Ryneveld se reis—
Piet Ryneveld die beeste-smous, wat, soos die mense sê,
Vermoor deur ou Koen Fiet se mes daar in die duine lê.
En in die aande as dit reën en winterbuie waai,
As vir die blits daarbuite op die werf die hane kraai,
Dan word die kinders bang gemaak met Eenoog, wat staan treur,
En met die spook van Koenraad Fiet, wat dwaal die duine deur.
„O, glinster-wit die bergkapok, nog gisternag geval,
En silwer skitter op die gras die wit ryp teen die wal.
O, goudgeel teen die donkergroen daar bokant op die bank
Die ryp lemoene aan die boom waarteen die klimop rank.
O, pragtig rooi die môrerooi eerdat die son verskyn,
En rooier nog sonsondergang gekleur soos rooi robyn!
O, woedend woes die oostewind wat deur die denne kreun
As wild sy woeste weemoedslied deur al die takke dreun!
Maar witter as die môreryp is Ryneveld se hand,
En geler as die goudste goud die vuur wat voor my brand,
En rooier as die môrerooi is Ryneveld se bloed,
En baie woester as die wind die angs wat in my woed.
Want as ek saans my oë sluit, dan sien ek voor my stryk
’n Lang lykstasie; elke man dra Ryneveld se lyk!
Ek voel hy ’s hier: ek ruik sy bloed; dis op die misvloer dáár;
Ek sien hom wink; ek hoor hom roep: ‚Kom same, moordenaar!’
Koppel die perde aanmekaar en laat hul bokant wei:
Niemand is baas van die weiveld hier, en niemand spook met my!
En skeer jou weg, dooi Ryneveld, want wie is bang vir jou?
Daar in jou rooi-geel duinegraf kan jy jou rus behou.”
O, hard is die taak van die beeste-smous wat oos en wes moet reis,
En oos en wes en noord en suid sy vee die pad moet wys—
’n Pad wat nog nie klaar is nie, ’n voetpad hard getrap,
Waar vers en bul en os en koei moet struikel as hy stap,
Die laagland in, die bergland op, die diepste drifte deur,
Die vlaktes oor, die klowe af waar jy geen pad bespeur;
Want hy moet waak, en hy moet werk van dagbreek tot die dag
Uit puur vermoeienis vir die son „Tot siens” sê vir die nag;
En harder nog die taak van hom wat met sy geldsak reis,
En oos en wes en noord en suid sy rykdom algar wys—
Want mens is mens, en gierigheid is iets wat algar byt,
En vrind vandag is môreaand jou vyand tot jou spyt.
O, oos en wes en noord en suid het Ryneveld gereis;
En orals waar hy kom, het hy sy geldsakkie gewys.
„Ek was begerig na die geld, en Ryneveld was ryk.
Koddig hoe soms ’n mens se kanse met sy wense stryk!”
Die nag was donker; donderweer was in die hemel swart;
En Ryneveld was bang vir blits—’n bangkat in sy hart.
’n Kwaai ou oom was Koenraad Fiet, sy daad was op sy dreig,
En dreig en daad was een by hom, want hy was kwaad-geneig;
En nors en steeks was Koenraad Fiet net soos ’n perdeby,
En gretig soos ’n wildekat na wat hy maar kon kry.
Ja, mislik-gierig was ou Koen: sy huis was nooit gewit;
Sy gewel vol met spinnerak waarin die duinsand sit—
Inhalig soos ’n ystervark, vrygewig glad nie—nee.
Oom Koen het nooit uit eie gier vir iemand iets gegee.
En op ’n aand het Ryneveld by Koenraad aangeland
Met al sy osse, en sy vee daar bo op Rodesand;
En Koen was klaar vir Ryneveld—klaar om sy geld te steel;
En Ryneveld was regtig bly om met ou Koen te speel.
„Jy kan vannag nie verder nie, ou boet; jy moet maar bly,
En neem verlief met wat ek het en wat jy hier kan kry.
Ek is alleen: my vrou is weg; die sout kors in die pan,
En al my mense raap nou hard die beste laag daarvan.
Sê vir jou jong hy moet probeer vanaand Patrysvlei haal:
Dit is die beste skuilte daar; die veld is hier maar skraal,
Maar daar is weiveld groot genoeg vir amper dertig span.
Bly jy maar hier vanaand by my, en speel kasino, man.”
Dit donderweer verskriklik sterk; die blits was een aan een;
En blits en donder by mekaar—daar waag geen mens hom teen—
Veral as hy, soos Ryneveld, swaarweer ’n pes beskou,
En liewers onder dak sy kop in sulke tye hou.
Piet Ryneveld was kant en klaar om by ou Koen te bly,
En kaart te speel en geld te wen as hy dit reg kon kry.
Want in sy buurt—hy was voorheen ’n boer uit Bot’lary—
Was hy geroem as slim neef Piet, na wie Fortuin kom vry;
En hy kon speel—ja hy kon speel, selfs met die duiwel teen,
En kaarte was sy lieflingspel, kasino hom ’n seën.
Hy het sy jong bevel gegee die beeste saam te kraal,
Daaronder by die Mieliedraai, waar osse nooit verdwaal;
En by die warm kombuis se vuur het Koen en hy sit speel
Tot middernag en later nog—jy kan jou hoe verbeel.
Geluk was Piet se beste vrind, en Koen het geld verloor;
En elke nuwe geldverlies het Koen weer aangespoor
Vir groter geld om roekeloos nog groter geld te wa,
En elke kans Geluk se kans om Koenraad weer te pla,
Tot eind’lik nyd en gulsigheid hul toppunt het behaal—
En Koenraad Fiet is woedend bleek, bankrot om te betaal.
„My mes was by die hand vir my—’n perdemes, half krom,
Gepunt en skerp; ’n steek daarvan was steek genoeg vir hom.
En op die mis-gesmeerde vloer het Ryneveld geland
Met skaars ’n roggel in sy keel, en bloed was op my hand.
Sy bloed was net soos ossebloed, blou-rooi soos donderweer,
Rooi harte-aas was rooi daarteen, rooi ruite-aas nog meer.
Die stroom het oor die stoel gespat, die kaarte vuil gevlek.
Sy val het van die tafel af die tafelkleed getrek.
O, langsaam rek die lewe uit, en jaar ná jaar vergaan,
En blare val en bloeisels kom in boord en eikelaan;
Die gloeiende somer spil sy krag in geilste groenste loof,
En najaar kom met wind en stof wat somerglorie doof,
En winter volg met kou kapok wat Sneeubergsrand bekroon,
En voorjaar huppel vrolik in en eis sy weelde-loon.
Jaar uit en in verandering, want lewe staan nie stil;
En hy wat agtertoe wil kyk ’n uurtjie te verspil,
Hy loop verdwaal en vind geen rus nòg wins in wat hy kry.
En ek alleen bly stilstaan as die jare hol verby,
Want as ek vorentoe wil trap, hou Ryneveld my vas—
En struikel moet ek, want ek dra sy dooi lyk as ’n las.”
XXIX.
As my asem uit is,
En my oog soos glas,
My gesig soos dooie skulpe op die strand,
En my lyf so koud soos druppels winterdou,
Lê my op die randjie
Waar die son die aalwyn groet
En goeienmôre vir die suurvyblomme sê.
Dek my oor met klippe—
Roes-rooi klippe van die randjie,
Lang verskroei deur somerhitte,
Skoon gewas deur somerreën,
Weer vervuil deur winterstof
Met ’n laag van vuil-geel gruis.
Stapel klippe op my, oor my;
Maak ’n vestingwerk daarvan,
Waar die wapad-sand kan skuil kry
As die warrelwind hom slaan;
Waar die bossie-saad beskut word
Tot die kiemtyd—as dit kom.
XXX.
Nee huil maar, want die droefnis-traan
Deur diepste, seerste smart gestort
Raak nimmermeer verdwaal en word
’n Aalmoes wat die siel verstaan—
’n Aalmoes wat die liefde hou
En wat die smartvol siel verryk—
’n Gulde God-geseënde blyk
Van eerbied en van broedertrou.
XXXI.
Waar die koorsboom sy geel aan die wêreld vertoon,
O wyd is die vlakte, die vlakte!
En geil is die groei van sy katdoring-kroon
Wat groei op die vlakte, die vlakte.
Dis wilde bos-lommer, berank en geboei,
Met geilste klimop in geen jare gesnoei,
Waaronder die blou-apies klouter en knoei—
Die volk van die vlakte, die vlakte!
Die rooi-geel suurknolle pryk somermaand daar—
O mooi is die vlakte, die vlakte!
Die trotse rooi aalwyne, deftig geblaar,
Wat waak oor die vlakte, die vlakte!
Die heuningsoet peuldoring, die varings so slank,
Die bontblom wat orals die bosse oor rank,
Die moepel waarin die vaal koringboer tjank—
Hul waak oor die vlakte, die vlakte!
O plat is die pad wat hier slinger en sluip,
Dwarsdeur hierdie vlakte, die vlakte,
En sag is die mos wat met reënwater druip
Hier neer op die vlakte, die vlakte!
O pragtig die kleur wat die skemeraand sprei
Oor bosveld en grasveld, oor bulte en vlei,
En pragtig die groen wat die wêreld hier kry
By nag op die vlakte, die vlakte!
Die klowe is steil, en die berg is hoog:
O gee my die vlakte, die vlakte—
Al is dit ook winter en alles is droog,
En geel op die vlakte, die vlakte!
O hier is dit vry, en die wêreld is stil,
Met nêrens ’n weerklank, met nêrens ’n gil,
En weelde van kleure so veel as jy wil—
Hier op my ou vlakte, die vlakte!
XXXII.
Lang braakland-arbeid, voor die grond kan teel
Die weelde wat sy diepste heimlik hou;
Lang smartvol werk, voordat die veld ontvou
Sy groen en goud en geel;
Eers doodgaan, voor die lewe wat besiel
Die ongespruite saad,
Ootmoedig in die sonskynstraal kan kniel
In geilste groen gewaad;
Eers sukkel deur die smart wat eind’lik baar
Plesier en rein geluk;
Eers ruwe trekke aan die teerste snaar;
Eers sug en buk—
En dan die diadeem, die vol koraal
Wat weerklank gee tot in die sterreryk,
Om nimmer tot ’n klaaglied weg te daal
Voordat die siel beswyk!
XXXIII.
Die Opperwese wat ons lot beskik
En heel ons gang bestier,
Sal krag gee sterk te maak en te verkwik
Ook hier.
Hy wat vir Isrel deur die dor woestyn
Gelei het Kanaan in,
Sal ons tot seë deur die droef en pyn
Laat win.
Hy wat die dooie mossie gadeslaan,
Sal ons erbarmend lei
En van die smarte wat ons teëstaan,
Bevry.
XXXIV.
Kyk t’rug in die verlede! Laat jou gewete kies
Tussen wat oorlog aanbied, wat vrede kan behaal.
Wat is die batig saldo? Wat wins en wat verlies?
Wat is die skuld wat eind’lik die wêreld moet betaal
Vir haat wat harder woeker hoe laer die mensdom sink,
Vir kleinlike jaloersheid wat nyd en bangheid baar
Waarin die mense-liefde meedoënloos verdrink
In diere-hartstog duister aan diere-moed gepaar?
Praat nie van patriotisme; tel nie jou helde oor;
Sus nie jou siel met woorde wat waarheid net verbloem;
Kyk raak, tot in sy hart toe, die onding wat versmoor
Die beste wat die mensdom het om eer te gee of roem—
Verdraagsaamheid en liefde, begrip van egte reg,
En broedertrou en buurmansplig teen elkeen wat bestaan.
Vra dan vir jou gewete waarom jou helde veg!
Vir watter doel, uit watter plig, neem jy jou wapens aan?
XXXV.
Raak nooit jou hoop op uitkoms kwyt,
O broer en suster in jou wee,
As skel die wilde branders skree
En teen die smart jou weerstand slyt.
Die wapens wat jou siel besit,
Is sterk om droefnis af te weer;
Die hefboom wat jou hart hanteer,
Druk self die Noodlot half uit lit.
Hy wat die helm van Liefde dra,
Die harnas van Geloof behou,
En met die skild van Broedertrou
Die ongelykste worst’ling wae—
Hy is gewapen kern en spits
Teen wat ook al sy lot voorspel,
Al is die donker rondom Hel,
Waarin die veraf weerlig blits.
XXXVI.
Die son spat splinters goud en louter lig,
Die hemel pronk met kleureprag, en dig
Lê weelde oor die wêreld in glans van goud en kleur;
En orals in die rondte is rykdom te bespeur:
Natuur se geil-gegewe buit;
Die veld se bont-geverfde geruit;
Die koor van voëls wat sing;
Die blye pret van alles wat huppel, en juig, en spring;
Van visse in die kuile wat bo die water stoot;
Van spreeus wat hul neste bou daar in die droë sloot;
Van bokke wat die gras verdeel
In paaie wat die meerkat steel;
Van loerie-voëls wat, pragtig blou,
Met trots-gekuifde hoogmoed die laeveld aanskou.
Dit is ’n nuwe wêreld hier,
En anderste as tuis die veld die mooiste maande vier.
Hier is nog net belofte van wat nog later kom:
Groen grasskeutjies bo die grond; boom nog sonder blom;
Vinkeneste, halfpad nat, nog maar halfpad klaar;
Kafferboom al aan die bot, skoon nog sonder blaar—
Groot belofte vir die Toekoms, wat so baie hou,
Soos die wolke vol met reën drywend teen die blou;
Groot belofte vir die Toekoms, wat so veel voorspel,
Ryker oes wat later kom as die veld vervel.
En hy staan teen sy perd geleun en kyk
Noordooste-toe, waar hemel en veld as een
Skyn in die middaglig—’n wêreldryk
Met afdraand-vlaktes, opdraand-hellings, pryk
Daar voor hom. Waar die son se strale teen
Die Draak se kettings val, daar vlam die rooi
Met lyne wit daartussen—stukkies goud
Wat staan as eilande daar in die woud,
En silwerdrade waar die laaste reën
Die vlak riviere met hul waterprooi
Belaai het. Waar die berg se skadu val
Op kloof en sloot en dig-begroeide dal,
Daar swewe donkerpurper, donkergroen,
Die swart vernis van blare nuut-geboen,
En skadu-kleure wat nog naam moet kry—
So baie, so verskillend. Hier opsy
Val weg die wêreld in ’n afgrond af,
Om daar weer op te rys en hoog te styg
Tot kranse, klip-gehak, wat rusplek skaf
Vir aalwyn en vir naboom ingelyf
Tussen die skeure waar daar skaars ’n steun
Skyn vir die statige reuse wat daar leun.
Lang doringtoue slinger daar, en vas
Klou koningblomme op die varingbas,
En rooi en blou klooflelies geur die lug,
As van die see die seewind sukkel en sug
Om deur die diep-gekloofde wêreld heen
Te dring, en dal en vlakte met sy seën,
Sy koel sag „Vrede bly met jou”, te sus
Voor op die middag hier die wêreld rus.
Dis weelde hier—’n wêreld stil met vree....
En veraf lê die blou lyn van die see.
XXXVII.
Die see! die see!
Mens is hy nie wat op die strand kan staan,
Onder die skyn van dagson of die maan,
Sy voete deur die brander-water nat,
Sy siel tot in sy diepste dieptes sat
Van vrede en van vreugde, en nie gee
Eerbied en eer en liefde aan die see.
Die magtige, die woeste, wilde see,
Die sagte, strelende, spelende moeder-see.
Die see wat ongebore is,
Die see wat onvergaanbaar is,
Die see wat alles wen en hou,
Die see wat met sy strande trou,
En ewig, ewig, ewigdeur
Die wêreld wat hy spoel, vergeur.
O see, o trotse oseaan, wat woel
Van Yslands ys-verdedigde berge af,
Om met lou water oor die strand te spoel
Waar silwerwit die skulpe-sand
Die vloer maak vir die silwerstrand
Waarteen die sagte branders bruis
Eentonig op en af die rotse teen,
Gelaai met bamboesgras
Waaroor die seeskuim reën.
O see, wat lok en trek
En in jou kinders liefde wek—
Hartstogtelike liefde, sterker in sy mag
As liefde vir die roem, vir plig, vir eer—
’n Liefde groter, reiner, meer
As die aantrekkingskrag
Wat die Natuur aan al wat lewe hou,
Gegee het, een vir een,
Tot mense-vloek of -seën,
Om jaar op jaar nuwe lewe te ontvou.
O see, o moeder, teer en sterk en trou,
Groet t’rug vir hom wat bring sy eerste groet aan jou!
XXXVIII.
O prag-gebergte van die Draak,
Diep kloof-gekerfde graat en rand,
Wat skitter oor die nuwe land
En Nátals kroon en sieraad maak!
O keiserryk van blomtuingrond,
Van weelde groen en lommerprag
Wat in ’n gloed van sonskyn wag
Sy sagte rus in awendstond!
XXXIX.
Dit is die lang-beloofde land,
Die Kanaan wat ons welkom heet.
Kom laat ons same, hand aan hand
’n Eed sweer dat ons nooit vergeet
Wat ons gebring het in die land—
Die Kanaan wat ons welkom heet.
Om vry te lewe is ons wens,
Om vry te sterwe is ons hoop.
Wat voor lê—daarvan kan geen mens
Die swart skuil-sluierdoeke stroop.
Om vry te lewe is ons wens,
Om vry te sterwe is ons hoop.
Gevare het ons deur gekom:
Daar lê nog smart en droefnis voor.
Vir ons is dit ’n heiligdom
Wat tot hernude poging spoor.
Gevare het ons deur gekom:
Daar lê nog smart en droefnis voor.
Hy het tot hiertoe ons gelei
En sal nog verder uitkoms skenk.
Dit is ons Kanaan, waar ons vry
Kan lewe en Sy naam gedenk.
Hy het tot hiertoe ons gelei
En sal nog verder uitkoms skenk.
Loof, loof Sy naam, verheerlik Hom,
In ootmoed biddend voor Sy troon.
Hier in die nuwe land gekom,
Wil ons Hom prys en liefde toon.
Loof, loof Sy naam, verheerlik Hom,
In ootmoed biddend voor Sy troon!
XL.
Soos ’n slang wat daar kronkel
En gly en verdwyn
As die son op hom fonkel
En die goud oor hom skyn,
So skitter en bewe die blits,
en die donder gee luid ’n refrein.
Almagtige winde
Dwaal rond op die vlei—
Hul vreet wat hul vinde
En breek wat hul kry,
Op wilde verwoesting gerig,
van die skuld van vergelding bevry.
Dof donkerblou bande
Versluier die nag;
Die berg se ver rande
Is swart in hul prag,
En swarter die stormswanger wolke
belaai met die onweer se mag.
Dit bars en dit kraak,
En die hemel skiet vuur:
Die wolke neem wraak
Op die middernag-uur—
En die wêreld is moeg van die worstel,
en sat van die stryd die Natuur.
XLI.
Swart, sonder ster, is die nag; gou goud waar die weerlig skiet;
Bliksem blink soos die gloed wat die môreskemer oes;
Rondom die kriekie-koor, en die groot bulpaddas blaf
Bokant die slingerpad waar die veld die vlei begroet—
Eentonige staatsie-sang geërwe die jare deur,
Geleer van wind en reën, van die donder wat dreun en kraak,
Gesing in die donker nag as die sterre slaap, versluier
Deur die dik gordyn van wolke waaronder die weerlig skuil;
Nog donkerder die berge en die klowe groen en swart,
Met die digte groei van bosse, waaronder die mamba woon;
En donker-swart die veld wat boontoe loop en af,
Eentonig op en af, in sagte bult en kloof;
En nêrens ’n ster wat glim, en nêrens die maan wat skyn!
’n Harde donkernag, ’n somernag vol reën,
En swanger tot barensnood met die onweer wat moet kom,
Met die blits wat breek en spat en skitter en skok en skuim,
Van wolk tot wolk loop speel, en orals die wolke spoel
Met ligtelaaie vlam en vonke van ligter goud.
Die harde donder kraak met bulderende, bewende stoot,
En rond omringende klank wat ver in die verte klink.
En doodgaan soos ’n man wat hard sy dood beveg
Met roggel en sug en klag wat eind’lik sag verkwyn,
In swarte sagte vree wat die stilte stiller maak.
XLII.
Lommeryk oor die watersloot hang die wilgertak;
Waggelend op die watervlak dryf die lelieblaar;
Donserig in die waenhuishoek hang die spinnerak;
Vreedsaam oor die ruigte-vlei stap die ooievaar;
Skommelend oor die seekoegat tjilp die vinkeheer:
Louter vreug hou bidstond hier waar die nessies swaai;
Sedig op die plaas se werf—sedig heen en weer—
Kuier, kopknik-slenterwys, in sy skik, ’n kraai.
XLIII.
Die osse loop die laagland plat,
En uit en in die bossies deur—
’n Nuwe selfgemaakte pad
Belaai met blom-vertrapte geur.
In rye in, in rye uit
As hier en daar ’n herder fluit,
Soos geil, gevlegte berg-klimop
Wat tussen trotse stamme pryk,
So loop die osse kop aan kop
Ry uit, ry in, totdat dit lyk
Die hele wêreld het sy vee
Hier vir die Soeloevolk gegee.
Rooi beeste hier, wit beeste daar—
Wit beeste, spierwit elke haar;
Swart beeste en bont beeste hou
Elk in sy eie klompie trou,
Soos in die blomtuin elke bed
Sy eie kleur-karakter het
En nie met ander kleure ming
Maar elk sy eie blomme bring,
So staan hier elke klomp alleen
In suiwer kleur die ander teen,
En elke klomp ’n duisendtal,
En vyftien klompe teen die wal—
Soos resjimente wat daar staan
Geduldig sonder oog te slaan
Op wat hier omgaan rondomheen,
En elke klomp apart alleen.
Die trotse rykdom van die ryk
Wat hierso voor die vreemd’ling pryk
Om hom te toon—wat hy al gis—
Hoe ryk die Soeloekoning is,
Wat soveel osse eienaar noem,
Wat soveel kleure-klompe roem.
XLIV.
Die koning sit en kyk dit aan,
Onstuimig, nydig in sy hart.
Hy sit daar somber en apart—
Daar waar hy alles gadeslaan.
En niks toon onraad in sy siel;
En niks die nyd wat ontrou baar
Hier in sy swarte leërskaar—
Hier waar sy mense rondom kniel.
Hy klou sy kierie in sy nyd
Krampagtig met sy vingers vas;
Sy oog gewaar geen groen van gras—
Want wat hy sien, is bloedrooi stryd.
En in sy ore dreun sy haat
Soos bier wat borrel in die vat,
En om hom lê sy koningstad
En al die rykdom van sy staat.
En nyd en vrees bespeur net nood.
Sy hand gryp aan sy prag-karos
En plots’ling brul sy wreedheid los:
„Slaan dood die towenaars, slaan dood!”
XLV.
„Slaan dood die towernaars! Slaan algar dood,
En trek hul buite, dat die koningstad
Nie deur hul bloed bevuil word nie en skuld
Van bloed hier op die Olifant se stad
In later jare rus nie.” En die woord—
Die vonnis oor wie gister vrinde was—
Was skaars uit, of die moord’naars gryp hul prooi;
En mes en vuis en hand teen assegaai
En wrede kierie veg, soos wanhoop kan,
Of heldemoed wat sonder houvas kamp.
So moet hy voel wat in ’n see-spelonk
Deur towersoete water wat hom streel
In rimp’lende liefkosing om sy lyf,
Genotvol swem, en plots’ling word omhels
Deur slym-gesmeerde, klouende seekat-bande
Wat bloed en krag met elke krimp verdruk
En worsteling hoop’loos maak. So moet hy voel
Wat wanhoopvol die sneeu-lawiene sien kom,
En links nòg regs kan uitweg kry vir vlug.
Verskeur, vermink, onmagtig meer te stry,
Word een vir een die kraalstad uitgesleep
En heuwel-toe geruk, om daar te smaak
Die laaste teug wat wrede mart’ling bied—
’n Beker bitter soos die bitter gal
En hiesop wat die Heiland in sy tyd
Op Golgotha geproe het aan die kruis.
Die heuwel toe, en op die heuweltop,
As laaste snik gesnik is, laaste teug
Van die blou suiwer lug is ingehaal,
En laaste hartkrimp laaste polsslag baar,
En die verminkte liggaam sonder voelte
Genadeloos gemartel en ontsiel is,
Die lyke neergelê as aasvoël-prooi
En teken van die lang-oorpeinsde wraak—
Soos Saul se lyk wat teen die hoë muur
Gehang het vir die wraaksug van Beth-San.
XLVI.
’n stroompie bloed soek uitweg deur die gras
Na laer lande, waar sy nattigheid
Die tingerige halmpies lawend was
Met lewensvog van fierste heldestryd—
’n Kronkelende stroompie, afdraand af,
Wat oor die klippe stadig weg moet kruip
Om by die aalwynblomme in ’n graf
Van dorstig-droë veldsand te versuip.
XLVII.
Bowe in die blou-gekleurde hemel
Swewe statig rond ’n arendvoël.
Met sy sterk verkyker-oog spioen hy
Orals, as hy bowe statig dool.
En hy sien die lyke op die koppie,
Rustig, stil, en weet dis lyke daar—
Dooie lyke wat sy vrind die aasvoël
Vóór vanaand nog kom om te vergaar.
XLVIII.
O Dodeland se koningin,
Perséfone!
Wat met blou-swarte oë uit die swartheid staar
En „Welkom, welkom!” roep
Aan elkeen wat die dodeland betree—
O droewige koningin,
O smart-gelouterde, geliefde vrou
Strek uit jou arme, hou
Vir algar hier ’n skuiloord uit en win
Die edele geeste wat geskaar
Tesame aankom om met jou gesin
Van stille rustige dode saam te woon.
Bekroon hul, koningin, bekroon
Elkeen met rus, met vrede ongestoor!
Smart en wat smart nog bitterder kan maak,
Skimp en die skyn van skande was hul deel
Hier op hul eie wêreld. Gee hul rus;
Gun, onder dié wat, toe die tyd nog jonk was,
Moeg van die stryd en radeloos jou ryk
As nuwe dooie burgers, eerbaar, eerlik,
Met roem wat dooie helde hou, bereik het—
Gun onder dié ’n plaas vir hulle. Groet,
Hul met ’n welkomsgroet, en reik die hand—
Jou sagte hand, o koningin—aan elk
Wat hier vanaand jou doderyk besoek.
En jy, ou Charon, roeier van die boot
Wat dooie siele afvoer oor die stroom,
Wees vrindelik met hul en versag jou haat
Teen alles wat ooit lewenslig gesien het.
Dink aan die helde wat jy vroeër vervoer het,
Aan martelare en aan wie vir plig
Eie belang en lewe afgegee het,
En groet hul vrind’lik—almal wat hier kom—
En voer hul veilig oor jou donker stroom.
XLIX.
Son, wat rooi die ooste welkom bied,
Groet met laaiende strale wat jy sien—
Pyn-gemartelde lyke bont bevlek
Met ’n rooier kleur as môrerooi;
Styf-wit hande met verrekte spiere,
Glas-verstyfde oë ewig blind.
Son, wat in ’n kermisgloed van kleure
Heel die wêreld wek tot lewe hier,
Groet met silwer, rooi en perlemoenskyn
Elke mart’laar hier op Golgotha.
Gee jou lig wat luisterryk eenmaal lyke,
Helde-lyke, elders kon bestraal;
Gee jou warmte, strelend soos die sagte
Liefdevolle handdruk van ’n kind,
Sag om hier die laaste plig van liefde
Uit te voer voordat die duister kom.
Sê vir die winde wat die wêreld plat waai,
Sê vir die sterre wat die hemel steun,
Sê vir die vaste rotse van die aarde
Waar nag en dag die wêreld onder kreun,
Sê vir die lug wat blou is,
Die see wat groen en wit is,
Die verste eilande wat palm-versier
Oor stil en oor onstuimige waters pronk,
Sê vir die noord- en suidpool met hul ys,
Die oerwoud-bosse om die ewenaar—
Sê vir hul algar dat hul weet die waarheid,
En dat hul rou dra vir ons heldedood.
L.
O ligkomeet wat links van Achernar
Jou blink vuursabel swaai,
En jarelang geduldig
Rondom die son moet draai!
O ster wat maan speel vir ou Jupiter,
Geketting maar nog vry,
En as trawant jou plig doen
Om lig as loon te kry!
O melkstraat saamgevleg uit silwerdraad
Soos wit ryp nuut-gesaai,
Wat deur die hemel kronkel
Met stukkies ster belaai!
O melkstraat, ligkomeet, en o trawant,
Verkondig hemelrond
Dit, wat die donker duister maak
Op Golgotha se grond!
LI.
Vinnige strale wat fonkel en skiet
Deur ’n waas van pers en perlemoen
As die môregoud sy glorie giet
Oor ’n wêreld bont met dou geboen.
Eerste straal van die grootste mag,
Vonk van die vors wat oor alles regeer,
Koning met meer as ’n wêreldgesag,
Vader van alles, van algar Heer,
Eerste oorsaak van ons bestaan,
Bron van alles wat lewe en lig,
Wat was, wat is, en wat nooit vergaan,
Waarheen wat siel het, sy siel moet rig,
Eerste God van ons mensdom, spaar
Goud van jou glorie genoeg vandag
Hier vir ’n kroon vir ’n martelaar—
Pragtige gloed vir sy heldeprag.
LII.
Maan, ou maan, wat jare deur
Met jou lang-geleende lig,
Met jou bleek gesig,
In nagte deur blomme vergeur
Oor die wêreld waak en wag,
Baie het jy, ou maan, bespeur
In die jare lankal afgeloop,
Van mense-trots en van mense-hoop,
Van bloed verspil en van twis gestry,
Van dade wat nooit vergelding kry,
Van moedeloosheid soos middernag.
En jy merk, ou maan, wat die mensdom dra,
Maan, ou maan, met jou bleek gesig,
Met jou blink geleende sonnelig.
Maan, ou maan, wat nooit nie treur
Maar sedig orals rondom speur,
Kyk hier neer op Golgotha
En sê die son wat hier gebeur!
LIII.
Wee wie sy hand bebloed
Met lewensrooi van sy onskuldige broer,
Wie haat met haat vergoed,
En vrederus beroer
Met wilde oorlogskreet en krygsgeskal!
Hy wat die swaard uit die skede trek,
Sal deur die swaard vergaan;
Wie eers die skot in die lug laat knal
En eerste oorlog wek,
Wie eers die blinde woestheid sal laat slaan
Op ’n onskuldige volk wat onbedek,
Bloot voor die aanval staan—
Hy sal vergelding vinde in sy skand’,
In bitter jammer en gewetenssmart—
Hy wat die eerste staan met bloed-bevlekte hand
En broederhaat onstuimig in sy hart.
LIV.
O Golgotha, in Godsnaam dek jou droef
Met rou van winterse wind-verwoeste gras
Waardeur die son-vergrysde bene was
Tot wit ivoor wat skitter teen die grys—
Dooi bene soos die ou profeet
Bespeur het in die doodsvallei,
Wat eens miskien weer lewe kry
En krag om smarte te vergeet.
Pronk nie daarmee, maar dek jou droef
Teen daglig wat geheime wys,
Teen sterreskyn wat moord ontdek,
En teen die wind wat wraak kan wek—
Teen lewendige oë wat bespeur,
O Golgotha, bedek jou treur!
LV.
O aandblom, aandblom, maak oop jou gesig.
Voor nog die skemer kom!
Die hele dag was jou ogies dig,
En jou blaartjies krom:
Nou is dit tyd om jou geur te sprei—
’n Wierook vir hom
Wat as lyk daar lê op die rooi-geel klei,
Vermink en stom.
Waai na die koppie ’n wolk van geur,
O liewe aandblom!
Miskien sal sy veraf gees bespeur
Van wie dit kom,
En jou korte lewe sal lieflik wees,
Aandblom, aandblom,
As jy weet die geur van jou lewensgees
Was geur vir hom.
LVI.
Die koperkapel kom uit sy gat
En sluip die randjie rond:
„Dit het gereën; die veld is nat,
En nat is die rooi-geel grond.”
Die meerkat kom, en sy ogies blink,
En hy staan orent en wag.
En die stokou ystervark sê: „Ek dink
Die reën kom weer vannag.”
Maar die geitjie piep: „Dis glad nie reën!
Dis klewerig, swart en rooi:
Kom jy sulke reën in jou lewe teen—
So glad, so styf, so mooi?”
En die wyse steenuil waag sy woord:
„Dis bloed, dis mensebloed!
Dis lewensbloed wat hierdie oord
Se bossie-wortels voed.”
LVII.
Nie vir hom ’n graf te win,
Nie vir hom ’n kis te kry!
Spinnerak oor die grond gespin
Waar die môreson na vry,
Deur die oggenddou bemin,
Met ys-pêrels aangery—
Dis die lykkleed wat hy win,
Hy wat nooit ’n kis sal kry.
Soos ’n stokou steenbok sterwe,
Eensaam op die veld alleen,
As die son die vlakte verwe
Ná die reine somerreën—
Sal hy so sy dood beërwe
As die laaste liefdeseën?
Is sy lot so uitgekerwe
Deur die Noodlot, lang voorheen?
Of is syne harder einde,
Blits-bestraal—met donderdreun?
Ting’rig, brok’lig, smart-verfynde
Lewe wat versink in kreun,
Soos ’n warrelwind-gepynde
Lelie wat sy kop moet leun,
En sy alte lang verkwynde
Mooiheid opgee sonder steun?
Graf nòg kelder uitgekerwe
Dek die helde waar hul slaap;
Stofkleed van die wind geërwe
Is hul lykkleed waar hul slaap—
Stof van dit, hul eie wêreld,
Kanaan waar hul nooit sal bly,
Bloedstof wat hom in hul sluimer
As ’n sluier oor hul sprei.
LVIII.
Ek droom van ’n land waar die geeste woon
In ’n skadu van donkergroen ferweel,
Omraam met ’n glorie van goud en geel,
En ’n boog diamant-kristal as kroon;
Van ’n lang wit eensame kronkelpad,
Wat slinger die klowe en kranse deur,
Met die sikkeldoring se ruik vergeur,
Na ’n seeskuim-wit mooi marmerstad—
Na ’n koningstad waar gewels rys
Deur suil en pragpilaar gesteun,
Waaroor die veraf seegons dreun
As teen die strand die branders slaan;
Waar die hoë torings boontoe rys—
Kristal wat skitter teen die maan,
Te fyn gefonkel om stil te staan
In die gloeiende glans van die goudpaleis.
En ’n vywer is daar, met die water blou
Met die skyn soos die skyn van ’n blou diamant,
En die rooi, rooi lotos is daar geplant,
Wat in die môre sy knop ontvou;
En onder die blare swem daar vis,
Seewater-groen met bloed bevlek,
Deur die waaierpalm se blaar bedek,
As die môreson met die koelte twis.
En ’n koning is daar met ’n koningskroon,
Smarag-, sardoniks-, robyn-bester.
En die koning se oë die sien so ver,
Tot diep in die duister waar spoke woon.
Die dae wat nog sal kom, ken hy;
Hy weet van die jare wat nog sal wees;
En sy oë kyk vorentoe sonder vrees
Om te sien of wat mooi is en waar is, bly!
Die veraf jare die gaan verby;
Die dae wat nog sal wees, sluip weg;
En die koning bly stil, want hy weet dis reg
Dat net wat mooi is en waar is, bly.
En die koningstad is altyd daar,
Met lotosvywer en goudpaleis,
En hoë torings wat boontoe rys
En die eerste skyn van die dag gewaar.
LIX.
O glorie van die nag,
O donker prag
Van wat die dag
Verskuil het vir ons aangesig,
Wat eers ’n wolkgordyn
Verhinder het te skyn—
Ster met jou statige lig,
Wat voor die swart moet swig
Maar tog onsterflik wag
Om weer te glim en lag
As wolk en wind verwarrel sterwe
Of doelloos oor die hemel swerwe.
O ster en donker nag,
Leen, as ons hier vandag
Geduldig toef en wag
Op nuwe lig, op nuwe krag
Vir wat die Toekoms hou—
Smart, kommer of berou,
Eervolle worsteldood,
Hoop in die grootste nood—
Leen ons geduld om rond te swerwe
Die moed om sonder wins te sterwe.
LX.
As die skemer kwyn
En die maanlig skyn
Op die grastapyt om die klooffontein,
Kom die klein kabouterjantjies saam,
Soos dit klein kaboutertjies betaam.
Hulle dans en spring,
Hulle praat en sing,
Tot die dagster dag in die ooste bring.
Waar die water bruis
Oor geslepe gruis
En die koel aandwind deur die keurbos suis
Met ’n sedige, slaperige, sag refrein,
Is ’n gras-omgorde klooffontein,
Wat slinger en daal
Om die kloof te haal
Eer sy water tussen die gras verdwaal.
In ’n kermisdrag
Met juwele-prag
Is die skaar gedos, en die vliegies wag
Om hul lig te gee vir die dansparty,
Waar die mooiste dans in die voorste ry.
En die sterre skyn,
En die maan verfyn
Met ’n silwer-skitter die klooffontein.
LXI.
Nader die lig van die Dood, wat die oë laat fonkel
In ’n laaste geglim eer die lig van die lewe verdwyn—
Net soos die skyn
Van die sinkende son op die see as sy goudstrale kronkel
Oor rollende golwe en branders wat strand-toe lei,
Oorskuimend om sag op die sand hulle lykbed te kry;
Net soos die vuurstraal daarbo—waar die ster, as hy gly,
Saggies verglip van sy hemelse anker, verdwaal
Voordat hy aarde bereik as hy aarde-toe daal—
Goudglans en skitter en weelde kry.
LXII.
Stil lê die dooie moederlyk
In sederkis met swart beslag,
Geraam in blink groen mirteprag
Waarteen die katjiepierings pryk.
Die lig val saggies op die vloer—
Lynregte strepe stof-belaai,
Waarin die fyne donsies draai
As iets in die doodskamer roer.
Dis stil hier by die moederlyk,
Hier om haar swart getooide kis,
Hier waar dit alles rustig is
En waar die katjiepierings pryk.
En by die dodekamer staan
Die rou-gedoste huisgesin,
Wat steeds die moedergees bemin
En smart sy reg gee op ’n traan.
Dit was haar reg om so te wees
Ná sag die Dood haar slaaptyd gee,
Te win ’n rus, ’n stille vree,
Hier vir haar liggaam sonder gees;
Maar nie haar lot nie. Op die sooi,
Vermink, vertrap, met bloed bevlek,
Dáár lê haar lyk, en bo haar trek
Die aasvoëls nader by hul prooi;
En rondom is nòg rou nòg wee,
Maar net die eensame, ewige veld,
En niks vereer die moederheld—
Net maar die milde middag-vree.
LXIII.
Hulle het gespeel in die môreskyn
Met die son se goud en die grond se groen;
Hulle het gedrink van die wind se wyn,
En die sagte dou het hul koel gesoen.
Onder die bome, in die gras,
Nat met môrevog gewas,
Waar alles rondomheen hul wys
Dit is ’n nuwe paradys,
Het hulle gespeel in die môreskyn
En die wierook geruik van die wind se wyn.
Hulle lê nou stil in die skemergroen,
So aaklig stil as die lig verdwyn.
Die Dood, nie dou nie, het hulle gesoen,
Om verlossing te gee van hul martelpyn.
Tingerige lykies, ru vermink,
Waaroor die nag se duister sink,
Om in die donker die pad te wys
Na ’n betere, nuwere paradys—
Eensaam, stil in die skemergroen,
Deur die barmhartige Dood gesoen.
LXIV.
Die beste wat Natuur ons skink,
Die grootste wat ’n mens verdien,
Is dat sy oog die rykdom sien
Van gras wat bloei, van son wat blink.
Die swaarste wat die mens moet dra,
Is dat sy oog sy werk vergeet,
En hoe om reg te sien nie weet,
En hulp van hand en harsings vra.
Maar hy kan wens sy oog is blind
Wat so ’n gruwel-ding moet skou—
Die naarste wat die waarheid hou—
Die lyk van ’n vermoorde kind.
O slanke wese, rein as reën
Wat van die winter-wolke stort,
Onskuldig, vóór die wêreld word
Jou bank waarvan jy skuld kan leen!
O skitterende ogies lig geverf
Met wat van siel ons oorhou van
Gods groter siel, waarvan die man
Maar min behou voordat hy sterf!
Daarin was liefde, louter, rein,
Omhelsend soos die moedersee,
Of soos die engel Gabriël gee
Aan sondaars wat voor hom verskyn.
Daarin was lewe, laggende laai,
Die perd se draf, die bok se spring,
Die voël se vreug wat juigend sing,
Die vis se duik, die slang se swaai.
Die reinste onskuld, skaamteloos—
As skaamte skuld is—was daarin;
Die krag om skoonheid te bemin
Sonder om vir dié krag te bloos.
Daarin was wete onbewus
Van wat nog vóór die lewe lê—
Die kennis wat vir kinders sê
Genoeg om twyfel-angs te sus.
LXV.
O God der Leërskare help
Ons volk in noute vasgeklem,
Stroef deur die heidenmag oorstelp
Hier in ons nood verhoor ons stem,
O God der Leërskare help!
O Abrams God, U sterke hand
Het eenmaal Isrel uitgelei
Na die beloofde Kanaanland:
Help ons vandag as ons hier stry,
O Abrams God met sterke hand!
Verlosser, Vrind, hier in ons nood
Verhoor, en help, en gee ons krag!
Versag die droefnis van die dood,
Verlig die duister van die nag,
Verlosser, Vrind, hier in ons nood!
LXVI.
In sy geel-gepleisterde koningspondok
Lê die koning op sy karos;
Sy oë is swaar met die las van slaap,
En sy hand laat sy kierie los.
En die vonke van die vuur verspring
In die koel sag aandlug rond,
En die flikkerende skadu’s van die vlam
Dans voor hom op die grond.
En onder sy slaap-swaar ooglid deur
Gewaar hy die skadu’s dans—
Net soos ’n verwilderde vlermuis klap
In die skemer teen ’n krans.
En hy sien hoe die skadu’s groter word
En neem gedaantes aan—
Net soos verstrooide wolke vorm
Gestaltes teen die maan.
En die koning skrik, en sy hande klem
Om die kierie weer te gryp—
Maar sy hand is styf, soos die môredou
Verstywe deur die ryp.
En die skadu’s fladder oor die grond,
En stadig groei hul groot,
En die swaarte druk op die koning se bors
So swaar soos swaarste lood.
En die koning wil roep, maar sy stem is stom,
Sy verhemelte lam en droog—
En hy lê daar roerloos soos ’n lyk
Met wyd-geopende oog.
Die skadu’s kom al naderby
En neem gedaantes aan—
Net soos die môremis eerdat
Die son sy krag verslaan.
Dis manne, vroues, kinders dié
Wat uit die skadu’s tree—
Dis spookgedaantes van die nag
Wat om die koning skree.
Met wolwekloue tas hul hom aan,
En streel sy yskoue lyf—
Met hande kouer as die ys
En as die dou so styf.
Hulle algar kom die pòndok in,
Dosyne, een vir een;
En oor hul flikker die vuur se vlam
Sy skadu’s net soos reën.
En die oudste skadu-gedaante strek
Oor die koning sy dooie hand,
En sy oë fonkel soos vonke vuur
As die rooibos-hout verbrand.
„Ek kom uit die nag en die duister uit
Waar die geeste doelloos dwaal—
Die vermoorde skaar wat op jou bevel
In die duister neer moes daal.
Daar is baie van ons wat jou weer wil sien,
Dingaan, eer die laaste dag;
Daar is baie van ons wat vergelding eis
En moeg is om langer te wag—
Want die bloed wat swart in die son verdroog,
Gekors soos die opstoot-klei
Wat die spruit laat staan as hy vleiwaarts daal,
Roep wraak om jou dwinglandy,
En die wedevrou en die wewenaar
En die weeskind sit en wag,
En ’n opgevrete iempie-swerm
Verlang na jou dag en nag.
Ek kom om die koning bevel te gee
Van ’n groter Koning as hy—
Van ’n Koning wat diep in die duister wag
Om Sy reg en Sy wraak te kry.
Dingaan, eer die maan tot twaalfmaal groot
Gegroei het en weer verklein,
Eer die sikkeldoring tweemaal sy blom laat val
En sy blare weer verdwyn,
Daag dié Koning jou voor Sy koningstoel,
In Sy donker, duister saal,
Waar die lang-vermoorde mense dool
En die vader-geeste dwaal;
En Hy roep jou daar om reg te gee
Vir alles hier gedaan,
Waar ’n lange ry van klaers wag,
En die ewige regters staan.”
Die vonke fladder weer in die lug,
En die skadu’s oor die grond,
En die koning skrik, en hy rek hom uit
En staar in die duister rond.
En die vlammetjies flikker oor die vuur,
Want die hout is half verbrand—
En die skadu’s dans weer halfpad wit
Oor die koue grysvaal sand.
LXVII.
Dink, duiwelskind, wat mense noem Dingaan—
Dink as die donker oor jou hoofstad daal—
Dink as die sterreglans jou land bestraal
En in die môreskemerskyn vergaan—
Dink agtertoe en vorentoe as jy droom
Van wat die Toekoms in vergelding hou,
Van liefde wat tot haat ontaard, en trou
Wat afdaal tot verraad wat sonder skroom
Jou afgod-kapiteinskap inmekaar
Tot duisend flenters in ’n oomblik slaan
As in die duister van die nag vergaan
Jou land, jou troon, en hier jou heidenskaar
Van krygsgeoefende manskap ring-bekroon,
Van veelgekleurde, uitgesoekte vee,
Van roof en buit wat elke krygstog gee,
Van al wat in jou heiden-hoofstad woon!
Dink agtertoe, waar in die newelgrys,
Nòg ster-verlig nòg maan-bestraal, maar grou
En barensswanger met die môredou,
Die stemme van vermoorde mense rys—
Elkeen om aanklag teen jou aard te maak—
Elkeen om teen jou siel te protesteer,
Met duisend tonge wat jy nie kan keer—
Elkeen om skuld te eis, geregte wraak!
En, duiwelskind, wat mense noem Dingaan,
Bewe as jy dink, en sidder in jou hart,
En klem jou kierie vaster in jou smart,
En smeek genade van die blinde maan—
Die maan wat neergesien het op jou spel
Met mense-hartstog en met mense-pyn,
Blind en genadeloos met silwerskyn—
’n Blinde, blink lantêren in jou hel!
LXVIII.
Wraak—wat is wraak?
As die goue basuine blaas
En die lang, lang dooie lyke met nuwe lewe raas,
En vyand staan naas vrind
In die laaste glorie, blind,
Sonder herinnering of onthou
Van haat en smart wat die dood verflou,
Met net die oë stram gerek
Op wat die dooie lyke wek
Uit hul eeue-oue dodesluimer
Tot ’n nuwe lewe, groter, ruimer
As ooit gelewe was op aarde—
Wat is die waarde
Van lang-gebergde wraak?
Wraak—wat is wraak?
Is dit wraak wat t’rug vir die mensdom gee
Plesier en genot en rus en vree,
Soos die koel sag wind aan die worstelende see?
Is dit wraak wat die moeder se trane droog?
Wraak wat blind maak die vader se oog?
Wraak wat vertroos as geen trooster is?
Wraak wat weet hoe om uit te wis
Alles gely en alles gedra?
Wraak wat nooit vergelding vra?
Wraak—wat is wraak?
In die lange nagte, stil alleen,
As jy nie meer ’n traan het om uit te ween,
Nie meer ’n sug het om uit te sug,
As jy staan in jou droef tot sout versteen—
Soos Lot se vrou in Sodoms lug—,
Met nêrens ’n pad om mee uit te vlug,
Stok-alleen,
Jou tong verstom, jou oë blind,
In jou ore die suis van die skemerwind,
Onmagtig, lam—soos ’n klein, klein kind
Wat, weg van sy moeder se skoot verdwaal,
Uit angs vergeet het sy eie taal—,
Jou hande styf gekrom met pyn,
Jou haat gestil as jou hoop verkwyn,
En in jou ore die dof refrein
Van die skemerwind wat sing en skree:
„Jy het alles vir niks en niks gegee—
Afgegee en opgegee
Vir niks en weer niks! Laat maar bly:
Die dood sal alles wat doodgaan, kry!”
As jy nié meer vertroue het om te vertrou,
Wat is jou wraak dan werd vir jou?
LXIX.
Die vlag wat eenmaal oor ons was,
Is nou nie meer ons vlag:
Verskroei verlede maand se gras—
Daar ’s nuwe groen wat wag.
Die Spinnekop se wimpels stroom
Daar waar die seewind waai;
Die ou nag met sy donker droom
Het tot die lig gedraai.
Rooi, wit en blou en kruise drie—
Dis niks vir ons vandag!
Net maar herinnering wat ons nie
Wil ruil vir wat ons wag.
Sint-Joors, Sint-Andries en die Ier
Is niks vir my en jou!
Kom saam ’n nuwe feesdag vier,
’n Nuwe vlag ontvou.
Die groen van wat God om ons rond
Gesaai het wêreldwyd,
Die tint wat hier tapyt die grond
Deur al die somertyd—
Laat dit ons eerste vlagkleur wees:
Die groen wat Hoop voorspel,
Wat voorbeeld is van al die gees
Wat nimmer tart nòg kwel.
En rooi, die kleur van lewensbloed—
Laat dit as twede pryk,
Herinnering aan die Heldemoed
Wat land en volk verryk.
Die derde blou, die donkerblou
Wat berg en laagland verf,
Tot teken ons geslag bly Trou
Aan wat ons eind’lik erf.
As laaste kies die witste wit—
Die kleur van Reinste goed—,
En vleg dit same in gelid
Met groen en blou en bloed.
Die kleur van Hoop, die kleur van Trou,
Die kleur van lewensbloed,
Die spierwit Reinheid wat behou
Die krag van Heldemoed—
Meng al dié vier en maak vandag
’n Vierkleur-vlag daarmee—
’n Nuwe vlag, ’n reine vlag,
Vir vryheid en vir vree!
LXX.
Ek kyk deur skadu-lane na die dae wat nog sal wees,
En my oë is vol met trane, en my siel is siek van vrees.
Ek sien ’n veld vol lyke; ek hoor ’n donder dreun—
Die arme teen die ryke, wat worstel, stoei en steun.
Die goud wink oor die velde, die sonskyn laat hom glim;
Wat afstam van die helde, verdwaal en volg ’n skim.
Die wit-gevlerkte engel soek angstig na ’n skuil
Deur swarte rawe omsingel, wat tier en kraai en huil;
Die reuse van die aarde met salwende woord bedrieg;
En waarheid ken geen waarde waar elkeen veins en lieg;
Geregtigheid belaster en onreg opgekraam,
En ridderplig verbaster onder ’n nuwe naam.
Ek sien in broedertwiste ’n trotse huis verdeel,
En snode heidenliste waarmee die mensdom speel;
Verraad en ontrou wemel, en mense-trou is weg,
En elkeen roep die hemel getuie dat hy veg
Vir reinste, skoonste doele, vir vryheid, God en land,
As in die modderpoele hy worstel met verstand.
Die sterre skyn in vrede en kyk op aarde neer,
Die woelige ou Verlede sien laggend alles weer—
Sy skande en sy smarte, sy haat van mens teen mens,
Sy boos-besielde harte vol wreedheid onbegrens.
Ek sien die land in puine, die volk van vreug gespeen,
Lang grafte op die duine waar sag die seewind ween,
Die koningvelde gragte, die veld ’n Golgotha,
Onmenselike kragte wat offerande vra.
LXXI.
Kom dra wat oorbly van die man,
En lê dit in sy graf alleen—
En gee jou rustyd as jy kan,
Totdat die tyd van droefnis speen.
Sê: „Hy het mart’laar hier gespeel;
As held sy land en volk geëer—
En ek, en wat ek het, kan deel
In roem waarop die toekoms teer.”
Maar weet: Herinnering stok-alleen
Doen land nòg nasie blywend goed!
Oorerfde roem is regtig seën,
En ryke skat is heldebloed:
Navolging van die voorbeeld wag
Op louter eer en lofgeskal;
Bid om dieselfde mart’laarskrag
In tyd van struikel en verval.
Roem, soos jy moet, die marteldaad;
Eer, soos jy moet, die heldedood—
Maar sorge dat jy nooit versmaad
Die voorbeeld in die dag van nood.
LXXII.
O Leier en Held, wat jou lewe gegee het om hierdie land wat ons hou,
Ons syn te maak deur werk en daad, en as voorbeeld te staan vir jou
stam,
Wat is jou wens vandag, as jy magtig is neer te skou
Hier op ’n land verenig—hier op ’n grond nog klam
Met broederbloed verspil deur vyandige broederhand—
Hier op ’n volk verdeel deur meer as misverstand?
Sê, o dooie Held, is jou lewe gegee verniet?
Is jou voorbeeld niks vandag, jou naam maar net ’n naam?
Jou geloof in land en volk, jou smart en jou verdriet,
Niks om ons hoop te gee nie, niks om ons trots te skaam?
O jy was leier en held—laaste en eerste jy—,
Wys in die mensekennis wat weet waar die gespe hou,
Al lyk die gordel los en die bande deurgesny
Deur broedertwis wat breek maar nimmer op kan bou.
Leen vir ons volk en land, o dooie Leier—leen
’n Greintjie van jou kennis, ’n handvol van jou hoop,
Om wat verenig was, weer op te bou tot een,
Om weer die broederbande vir altyd vas te knoop.
Roep tot jou volk, o Held—roep tot jou stem weerklink,
Van ou wit Kaapstad onder, tot waar die ewenaar
Onsigbaar loop oor berge waarop die sneeu-skyn blink—
Roep met jou volle heldekrag, jou roem as martelaar:
„Verbreek die swaarste kettings van wreedste dwinglandy!
Maak, waar jy kan, die wêreld en al sy kinders vry!
Stik heidendom wat hinder, dood in sy eie slyk!
Stoei, tot die kroon van vryheid oor al die berge pryk!
Gee vir die nuwe Kanaan, die duurgekogte land,
Die vrede van genade, die vryheid van verstand,
Die lig van nuwe kennis, die wins van beter wet—
Die leidraad van geregtigheid, wat mens en mensdom red!
Maak pad deur wildernisse; brug diep riviere oor;
Laat vir die nageslagte ’n rein-getrapte spoor;
Bou en beplant die velde; bewerk met mannemoed
Die duurgekogte Kanaan besproei met heldebloed!
Wees broeder met jou broeder; sien af van skimp; versmoor
Wat haat of nyd kan uitlok, wat rus en vrede stoor;
Gaan hand aan hand tesame! Die toekoms staan en wag
Geduldig, tot die tyd hom wink met onweerstaanb’re krag.
Wees eensgesind in alles! In eendragsryk alleen
Heers skeppingskrag en nuttige mag en hoop op volle seën.
Niks bly deur stilstand lewe: wat is, beweeg en woel;
Die see spoor aan tot strewe wat al ons strande spoel—
Die see wat ewig bewe, wat ewig wyk en vloei
As winde oor hom swewe en met sy branders stoei.
Vooruit, vooruit, vooruit,
Tot waar die reënboog spruit—
Tot waar die eerste sonstraal sy barensnood verwag
Welaan, welaan, welaan,
Tot sterre, son en maan
Verdowe in die duister van God se laaste nag!”
LXXIII.
Wees vrinde en bou op
Wat lank verwoes lê, uit die puin.
Die daglig glinster god’lik op die kruin
Van elke berg en kloofrand; op die top,
Daar groet die rots die eerste lewensstraal,
Wat lewe bring en haal;
En elke wind basuin
Die nuwe leus: „Bou op, maak reg, en win
Uit afgebreekte puinehope weer
Wat half verloor was; en vereer
Wat klein is van begin
Maar groot sal worde as met werk en vlyt
Eenparig algar, elkeen van sy taak
Hom naarstig, ernstig kwyt,
Om eind’lik in ’n nuwe, beter dag
Voldoening vol te smaak,
As om hom wêreld-rond die weelde-prag
Van nuut-gesaaide winste pryk,
En land en nasie trots die hoof kan hou,
Sonder verdriet of berou,
En fier kan voorgee: Ons is ryk—
Ryk in herinnering van deurstane smarte,
Ryk in besit van droef-gelouterde harte,
In moed, in trou, in werk,
In deug wat aangroei en versterk,
Totdat die jare ophou, en tyd vergaan—
Totdat die son geen lig meer leen nie aan die ou afgeleefde maan!”
*** End of this LibraryBlog Digital Book "Dingaansdag" ***
Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.