Title: De francicae linguae recta pronuntiatione
Author: Bèze, Théodore de
Language: Latin
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.


*** Start of this LibraryBlog Digital Book "De francicae linguae recta pronuntiatione" ***


produced from images generously made available by the
Bibliothèque nationale de France (BnF/Gallica) at
http://gallica.bnf.fr)



                                   DE
                                FRANCICÆ
                              LINGVÆ RECTA
                            PRONVNTIATIONE.

                        _THEODORO BEZA auctore._



                   _GENEVÆ,_ Apud Eustathium Vignon.

                           _M. D. LXXXIIII._



                 ILLVSTRI et in primis generoso Domino,
                    Domino Carolo, Baroni à Zerotin,
                 Namestij, Rosicij, Brandaïsij, Domino,
                     Theodorus Beza S.P. in Domino.

_Tuorumne magis in te instituendo sapientiam, an tuam in discendo
diligentiam admirer nescio, Illustris Domine Baro. Nam illi profectò
sapientissimè iudicarunt nobilibus præsertim viris necessariam esse
exterarum quoque rerum cognitionem, quæ neque certiore vlla ratione,
neque gratiore vllo labore, quàm ipsarum regionum ac gentium inspectione
comparatur, modò sanum quidem iudicium adhibeatur, tum in ijs fugiendis
quæ nunquam vidisse præstiterit, tum in ijs obseruandis quorum notitia
pietas, cæteræque virtutes cum ætate adolescant. Tum verò vicissim,
diuino quodam beneficio, & præstantissimi viri tuíque monitoris
Venceslai Lauinij consilijs fretus, vsque adeò tibi non defuisti, vt
paucissimos esse arbitrer, vel ex majoribus etiam natu, tecum in hac
adhuc tenera ætate, siue peregrinarum linguarum peritia, siue variarum
terra maríque gentium notitia conferendos. Quòd sit reducem in patriam
tam preciosis vndique conuectis mercibus locupletem cernere vel illi
nunquam satis laudato viro illustri tuo parenti, Domino Iohanni procerum
Marchionatus Morauiæ præcipuo, vel omni virtute multo etiam magis quàm
genere nobilitate patruo itidem tuo D. Iohanni conspicere licuisset,
Deus bone, quanta illi te lætitia, tota ipsis congratulante patria,
excepissent? At illos Deus Opt. Max. in meliore nunc quiete collocauit.
Patria verò te, sat scio, & in ea quidem imprimis illustris ille
Dominus, Dominus Fridericus, alter ex tuis duobus patruis adhuc per Dei
gratiam superstes, velut intentis in te oculis, expectat: illud nimirum
sperans, in quo spem illius (fauente Deo) non modo sustinebis, sed etiam
longè latéque superabis: fore nimirum vt, peracta tandem vsque adeò
diuturna peregrinatione, majores illos tuos, splendida Morauiæ &
vicinarum regionum lumina, præsertim quod ad pietatem, cæterásque veras
virtutes, attinet, re diuiuos in te conspiciat: & reipsa, magno cum
ornamento & emolumento suo, donis in te singulari Dei beneficio collatis
aliquando perfruatur. Et hæc quidem Deus Opt. Max. vtinam rata & firma
esse velit. Cæterùm cùm hanc quoque Ciuitatem & Ecclesiam tum præsentia
tua cohonestaris, tum etiam plurimis honestissimis exemplis illustraris,
putaui tibi minimè fore ingratum, si te à nobis discedentem aliquo
genere officij prosequerer. Præbuit autem mihi argumentum tua in
Franciam suscepta profectio, cuius occasione cùm multa mihi à multis jam
annis de Francico idiomate meditata in mentem venissent, & te
cognoscendæ quoque illius linguæ summo teneri desiderio animaduertissem:
hisce ferijs vindemialibus illa tibi & alijs aliquot nobilibus Germanis
priuatim exposui, quæ nunc ad te recognita & emendata mitto, vt quum in
Franciam veneris, vsu ipso agnoscas, quæ quibusdam regulis à me non
temerè obseruata comperies.  Quòd si quis erit qui scriptiunculam istam,
vt neque professioni neque personæ meæ conuenientem reprehendat, illum
cogitare velim, aliud esse, animi gratia, nonnihil exspatiari, quàm
extra viam aberrare. Et præterquàm quòd in homine Franco probandum etiam
videtur ruentis Francicæ linguæ fulciendæ studium, possum ego me tum
Platonis de literarum elementis in Cratylo tam subtiliter disputantis,
tum etiam Cæsaris maximi viri exemplo tueri, cui in maximis etiam
occupationibus tantum fuit ocij, vt de recta Latine loquendi ratione
accuratissimè scriberet. Sed vtcunque ista veluti ludibundi animi
commentatio à cæteris accipiatur, augurari libet, futurum vt tibi, cui
propriè scripta est, totíque adeò Germanorum genti non improbetur. Bene
vale Illustris Domine Baro. Iesus ille seruator tuæ /eugenei kai exochô/
iuuentuti magis ac magis benedicat, téque spiritu Sancto suo foris ac
domi tueatur. Ex musæo nostro, Calendis Septembris anno vltimæ Domini
Deíque nostri patientiæ, 1584._



DE FRANCICÆ LINGVÆ RECTA PRONVNTIATIONE.


Quam vulgo Gallicam linguam appellant, ego in hoc scripto Francicam
voco, non à Francis Germaniæ populis ortam, sed ex quo Galliæ regnum,
omnium gentium velut commune emporium, in Franciæ nomen vltro concessit,
ex cæterorum penè idiomatum commixtione satam, ac tandem sic excultam &
auctam, vt à plurimis eius cognitio, tum propter sermonis elegantiam,
tum etiam propter commercij vtilitatem hodie expetatur. Eius autem
rectam pronuntiationem duo præcipuè reddunt exteris hominibus
difficilem. Vnum, quòd vnaquæque gens in natiuo suo idiomate peculiare
quiddam obseruet, ad cuius normam dum peregrinas etiam linguas vitiosè
inflectit, ita fit vt Germani Germanicè, Angli Anglicè, Franci Francicè,
Latinas voces enuntient tam variè, vt eruditæ quidem aures, quarum
superbissimum est iudicium, grauiter offendantur: vulgus autem imperitum
totidem linguas audire sibi meritò videatur. Alterum, quòd ita Francica
lingua scribi consueuit, vt quanuis exprimendis suis sonis singulæ sint
propriè in omnibus linguis excogitatæ literæ, tamen pronuntiatio
scriptioni in plerisq. vocibus minimè respondeat. Nam & plurimæ sunt
prorsus omittendæ, & vnius eiusdémque literæ non idem vbique sonus
auditur, cuius rei conabimur suo loco rationem & vsum ostendere. Hæ verò
difficultates aliquatenus quidem regulis quibusdam obseruatis quas mox
trademus, sed vsu potissimùm ipso superantur, qua in re tamen maximo
iudicio & delectu opus est. Etsi enim ex Francici regni prouinciis aliæ
aliis minus impurè loquuntur, nullam tamen in iis ne vrbem quidem
inueneris quæ suis quibusdam pronuntiationis næuis non laboret, quos
passim etiam deinceps annotabimus. Ac fuit quidem tempus, sub Francisco
videlicet illo Rege, quem meritò liceat bonarum literarum parentem
vocare, quum puram Francicæ linguæ pronuntiationem ex ipsius aula petere
licuit. Ab eius autem obitu sic paulatim vnà cum moribus immutatam
fuisse Francicam totam linguam constat, vt vix ac ne vix quidem appareat
vbi tandem ipsius puritas delitescat. Illius certè quidquid hodie
superest, partim pauculæ seruant antiquum obtinentes familiæ, & homines
bonis literis exculti: partim adhuc Senatus Parisiensis subsellia
sonant, quanuis eò quoque paulatim serpat illa vitiosæ pronuntiationis
contagio: vsque adeò nihil est in rebus humanis quod non sit mutationi,
ac tandem interitui, necessitate quadam ineuitabili, obnoxium. Me verò,
quomodo purè & eleganter loquentes maiores ab ineunte iuuentute audiui &
attentè obseruaui, hac etiam in re iuuerit meam in Francos meos pietatem
fuisse pro viribus testatum. Rem igitur ipsam aggrediamur.



Regulæ quædam generales Francicæ discendæ pronuntiationis.


Primùm igitur cognito vero pronuntiandarum literarum sono, reliquæ
literæ scriptæ quidem ac minimè proferendæ, quas quiescentes voco,
accuratè sunt cognoscendæ, & à pronuntiandis dignoscendæ, Deinde non
modò verus singularum literarum tenendus est sonus, sed etiam curandum
ne qua putidè & duriter sonet, imò vt omnes molliter & quasi negligenter
efferantur: omnem pronuntiationis asperitatem vsque adeò refugiente
Francica lingua, vt exceptis *cc* vt *acces*, accessus: *m m*, vt
*somme*: *n n*, vt *Annee*, annus: *r r*, vt *Terre*, terra: nullam
geminatam consonantem pronuntiet. Postremò Italis quidem vt Francicam
linguam rectè sonent, cauenda est illa in pronuntiando grauitas quæ in
penultimarum præsertim syllabarum productione sentitur: Germanis autem
multo etiam magis fugienda est tum illa tarditas in singulis penè
dictionibus vocem sistens, & tandem in extrema periodo quasi pondere
quodam delassatam præcipitans, tum etiam in literis nimium fortiter
exprimendis asperitas summopere vitanda. Francorum enim vt ingenia valde
mobilia sunt, ita quoque pronuntiatio celerrima est, nullo consonantium
concursu confragosa paucissimis longis syllabis retardata: eodem tenore
denique volubilis: consonantibus, si dictionem aliquam terminarint, sic
cohærentibus cum proximis vocibus à vocali incipientibus, vt integra
interdum sententia haud secus quàm si vnicum esset vocabulum efferatur.
Exempli gratia, tota hæc sententia, *Ie parleray demain à vous à bon
escient à huict heures du matin*, etsi syllabis nouendecim, tamen
breuibus omnibus constat, éstque vno ac eodem tenore quasi connexis
inter se pro celeumaticis enuntianda, in qua linguæ volubilitate vt
plurimis aliis in rebus mira quædam est inter Grecum & Francicum
sermonem similitudo. Hoc igitur imprimis est Germanis prouidendum &
attentissimè obseruandum, vt sese huic volubilitati quàm studiosissimè
assuefaciant.

Sunt autem Francis literæ viginti & vna. Nam duarum quæ à nonnullis
adiiciuntur vna quidem nempe k, nullius est vsus, vt scribi quidem
Francica lingua ab omni penè æuo consueuit: altera verò nempe *y* quam
*i* Græcum appellant per inscitiam irrepsit, quum sit duplex *ii*
vocale, vt suo loco ostendemus. Harum autem characteres, non ij quibus
Typographi vtuntur siue Romani, siue Italici, siue Gotthici quos vocant,
sed hi sunt verè Francici quos subieci cum Græcis, à quibus manifestè
sunt plerique desumpti, vt mirari nonnulli desinant repertas à Cæsare in
Heluetiorum castris tabulas Græcis literis exaratas.


    Græci          Verè Francici
    characteres.   characteres.

    /A a/          *A a a*
    /B b/          *B b b*
    /K k/          *C c c*
    /D d/          *D d d d d*
    /E e/          *E e e e*
    /Ph ph/        *F f*
                   *G g g*
                   *H h h*
    /I i/          *I i*

    /L l/          *L l l*
    /M m/          *M m m m*
    /N n/          *N n n n*
    /O o/          *O o*
                   *P p*
                   *Q q*
                   *R r r*
    /S s/          *S s*
    /T t/          *T t tt*
                   *V v v u u*
    /X x/          *X x*

    /Z z/          *Z z*.



De vocalium Francicarum pronuntiatione.


In his literis vocales Franci quinque numerant, vt Græci & Latini, de
quarum pronuntiatione sic ego quidem, nullo cuiusquam præiudicio,
existimo.


*A a a*.

Hæc vocalis sono in radice linguæ solis faucibus formato, ore hiante
clarè & sonorè à Francia effertur, quum illam Germani obscurius & sono
quodam ad quartam vocalem o accedente pronuntient, in eo etiam interdum
peccantes quòd illam intra dictiones quasdam expungant, vt quum
*Ieruslem* dicunt tribus syllabis pro *Ierusalem* quatuor syllabarum.


*E e e e*.

Altera hæc vocalis proprium & vnicum verum habere sonum debuit quem
efficit linguæ mucro dentibus mediocriter hiantibus, vocem articulatam
plectri vice moderans, vt in his vocibus Latinis legere, viuere, docere
propriè sonat. Franci Grammatici eruditiores *e* clausum vocant alij *e*
productum, sed perperam. Nam interdum quoque corripitur vt in penultima
dictionis *Alteré* siticulosus: quæ dictio est Dactylica, & in aliis
quamplurimis. Alter tamen eius sonus est is propriè qui est diphthongi
*ae* sono ex *a* & *e* temperato: quo modo vsus obtinuit vt Latinè quoq.
pronuntietur, nescio tamen quam rectè, quoties hæc vocalis cum *l* vel
*r*, vel *s*, vel *t* cohæret, vt in prima syllaba dictionum Tellus,
Fel, Mel, Terra, Ter, Quater, teres, &c. itémque ante *ct* vt Tectum: &
*gm* vt Tegmen, quem sonum Franci *e* apertum vocant, & eodem sono atque
diphthongum *aï* exprimunt, vt *Estre, Feste, terre, elle*, perinde ac
si scriptum sit, *Aistre, Faiste, Tairre, Aille*, vt scribitur &
pronuntiatur *maistre, faiste, aise*.

Tertius huius vocalis sonus Græcis & Latinis ignotus, is ipse est qui ab
Hebræis tribuitur puncto quod Seua raptum vocant: Galli verò *E*
foemineum propter imbecillam & vix sonoram vocem appellant, quæ litera
propterea neque in pentametris quarto loco, neque sexto loco in
hexametris versibus admittitur, & versus omnes in illam desinentes
hypermetri habentur. Itaque dictionem nunquam hic sonus inchoare potest,
vtpote qui semper vel à consonante præcedente pendeat, vel si nulli
consonanti subiiciatur, præcedentis vocalis sit veluti productio quædam:
vt *amie* amica: *aimee* amata, *ioue* gena. Dicemus autem in litera *n*
& diphthongorum tractatu de peculari quodam huius vocalis vsu in tertiis
pluralibus verborum personis. Sunt verò tres isti huius literæ soni
accuratè dignoscendi, ne cum Aquitanis vel actiua verba infiniti modi vt
*Aimer* amare: *Disner*, prandere: *parler*, loqui: vel pluralis numeri
seu nomina, vt *Bont[e]s* bonitates: seu participia passiua, vt
*Lass[e]s*, lassati, quæ omnia per *e* clausum non autem apertum
efferenda sunt, vnde isti duri & Francicis purgatis auribus
intolerabiles rythmi à doctissimis etiam poëtis Aquitanis vsurpati,
quibus inter se conferunt *disputer*, & *Iupitèr*: *hiuer* & *arrivèr*:
*parler* & *par lair, lasses* & *Vlissès*: *asses* & *accès*. Quod si
obtineri possit vt huic triplici sono triplex hic character attribuatur,
nempe *e* pro hac litera clauso sono & masculo efferenda: *e* pro
infracto & lenissimo huius literæ sono: *e* denique pro diphtongo *æ*,
magnopere tum ipsis Francis plerisque tum in primis peregrinis cautum
esset. Alij præterea duo sunt soni huius literæ sed prorsus adulterini,
& paulatim mutata quidem pronuntiatione, sed eadem manente scriptura, in
Francicam linguam inuecti. Coalescens enim *e* in eandem syllabam cum
*m*, vt *temporèl* temporalis, vel *n*, siue sola & sonora vt *i'enten*,
ego intelligo: siue adiuncto *d* vt *entend*, intelligit: vel vt
*content*, contentus: pronuntiatur vt *a*. Itaque in his vocibus
*constant*, constans: & *content*, contentus, *An*, annus, & *en*, in,
diuersa est scriptura, pronuntiatio verò recta, vel eadem, vel
tenuissimi discriminis, & quod vix auribus percipi possit. Excipe
quatuor has voculas, *ancien* trissyllabum, antiquus: *lien* vinculum, &
*moiien*, medium, *fi[e]nt* fimus, dissyllaba: & *quotidien*
quotidianus, quatuor syllabarum: denique omnia gentilia nomina, vt
*Parisien* Parisiensis: *Sauoïsien* Sabaudiensis: in quibus *e* clausum
scribitur & distinctè auditur, *i* & *e* nequaquam in diphthongum
conuenientibus. Sed & Picardi veterem hîc quoque tum scripturam tum
pronuntiationem retinuerunt, adeò quidem vt etiam scribant & pronuntient
*ceens*, hic intus: *dedens*, intus: *leens*, illic intus: quum reliqui
Franci scribamus & pronuntiemus *ceans, dedans, leans*: Alter huius
literæ sonus adulterinus est idem atque literæ *i*  geminatæ duplicis,
in vnam tamen syllabam coalescentis, quanuis scribatur *i[e]*, litera
*n* sequente atque dictionem finiente. Sic in his monosyllabis rectè
pronuntiatis accidit, *bien* bonum, vel benè: *chien* canis: *Chrestien*
Christianus dissyllabum: *mien* meus, *rien* nihil: *sien* suus: *tien*
tuus vel tene, cum compositis: *vien* venio, vel veni cum compositis:
quæ omnia vocabula sic à purè pronuntiantibus efferuntur ac si scriptum
esset *i* duplici *biien, chiien*, &c. Pictones tamen veterem
pronuntiationem per *e* clausum retinuisse videri possent, nisi *e* in
*a* mutarent, vt *ils disant, ils parlant*. Sed in earundem vocum
foemininis *e* clausum restituitur: scribimus enim & efferimus
*chi[e]ne*, canis foemina, *Chrestiené*, Christiana: quanuis
*Chrestienté* Christianitas, pronuntiemus *Chrestient[e]: miené*, mea,
*siené* sua: *tiene*, tua & teneat, *viene* veniat.


*I i i*.

Hæc litera vt apud Hebræos & Latinos, sic apud Francos interdum vocalis
est, interdum consonans: quanuis illam Hebræi ante reperta puncta quæ
vocant, non inter vocales, sed inter palatinas consonantes non temerè
recensuerint. Cæterum quum hæc litera vocalis est natiuum illum
tenuissimum sonum retinet cæteris linguis vsitatum. Quum autem est
consonans, idem valet atque *g* nunc solet in Latinis istis vocibus lege
& legi (& quidem vitiosè) pronuntiari. Neque mihi displicet eorum
commentum qui hanc consonantem à vocali, inferiore illius patre producta
& hami instar recurua distinguit, sic nimirum illam consonantem
pingentes, *ja, je, ji, jo, ju*.


*O*.

Hæc vocalis in ipsa palati testudine quasi echo quædam resonat, minus
quidem clarè quam *a*, non tamen ita obscurè vt *ou* diphthongus, qua in
re à Bituricensibus & Lugdunensibus, aliísque non paucis populis
peccatur, qui pro *nostre* noster, *vostre*, vester: *le dos* dorsum,
pronuntiant *noustre, voustre, le dous*. Quasdam tamen similes voces
vsus obtinuit vt ita proferamus, veluti *col* & *cou*, collum: *fol* &
*fou*, stultus: *mol* & *mou*, mollis, licet semper scribamus *col, fol,
mol*, vnde *colet* ceruicula, *folle*, stulta & *molle* hæc mollis. At
illis contrarij Delphinates & Prouinciales quos vocant, sublata *u*
vocali ex diphthongo *ou*, scribunt & legunt *cop*, ictus: *beaucop*
multum: *doleur* dolor: *torment* tormentum, pro *coup, beaucoup,
douleur, tourment*. Sic Sabaudi pro *oui*, ita pronuntiant *oï* per
dialysin. Occitani verò, nomen etiam inde adepti, ex negante Græca
particula /ouk/, à vicinis fortasse Massiliensibus Græcis accepta,
fecerunt (quod mirum est) affirmantem particulam *oc*, pro *oui*, ita:
quæ omnes pronuntiationes vitiosæ sunt, & aures Francorum vehementer
offendunt.


*V v v u*.

Hæc litera, quum est vocalis, est Græcorum ypsilon, quod ipsa quoque
figura testatur, effertúrque veluti sibilo constrictis labris efflato,
vnde factum vt Hebræi non inter vocales siue Gutturales quas appellant,
sed inter labiales consonantes hanc quoque alteram, ante reperta quæ
vocant puncta, non immeritò numerarint. Sonus autem illius proximè ad
tenuitatem *i* vocalis accedit: quamobrem etiam promiscuè veteres Romani
optimus & optumus, Maximus & Maxumus, non illo pingui sono quo Romanum
suum *u*, & Græci vetustiores suum /o mikron/ efferebant, sed altero
illo tenui scribebant & pronuntiabant. Germani propterea hanc literam
solent *u* Gallicum, ab illo crassiore quem Galli per *ou* diphthongum
scribunt, distinctum appellare: & à litera *u* in suis minutis
characteribus hac imposita nota distinguunt, *[)u]*.

Cæterùm Franci Latinos grammaticos sequuti ad hanc literam retulerunt
etiam Æolici digammatis sonum, sic vocati quòd à solis Græcorum
populorum Æolibus vsurparetur, medium videlicet inter *ba* & *pha*,
sicut hodie Latini pronuntiant primam syllabam in vado, vetus, vita,
volo, vultus. In huius autem literæ pronuntiatione cauendum est tum
Vasconum vitium qui *b* pro *u* efferunt, vt *bin* pro *vin*: *bache*
pro *vache*: *beau* pro *veau*, & contrà, *u* pro *b*: qui error passim
in veteribus manuscriptis libris occurrit: tum etiam alterum Germanis
proprium, quo hanc consonantem pro *ph* siue *f*, & contrà *u* pro *ph*
siue *f* vsurpant: vt qui pro *vino, viuo, vitulo, vacca* pronuntient
*finum, fifo, fitulus, facca*, & contrà pro *fallere, valleré* &
similia: qui maximus error quanto est ipsis familiarior, tanto
diligentius est illis vitandus. At nostri maiores Franci peculiarem
habuerunt characterem Æolico digammati scribendo tam acutè excogitatam,
quàm est imperitè à posteris, in mediis syllabis neglectus, & initio
dictionum pro *u* consonnante vsurpatus, vt quum scribunt *vu* & *vue*.
Quum igitur hos sonos viderent maximè affines *ba* & *va*, à plerisque
confundi, figura vsi sunt quæ hanc affinitatem simul & ostenderet &
distingueret, charactere videlicet literæ *b* leuiter in sinistram nempe
v & *v* ad digammatis Æolici pronuntiationem significandam inflexo,
ídque non tantùm initio dictionum, vt à Francicè scribentibus adhuc
hodie obseruatur, vt *vie, vertu, vertueux*, sed etiam intra ipsas
dictiones, vt *vivré, recevoir, avoir, pouvoir*, qua de re suo rursum
loco à nobis dicetur. P. Ramus nostra memoria diligens multarum rerum
inquisitor, vt hanc literam vocalem à consonante distingueret, hunc
quidem characterem v, consonanti, istum verò *u*, vocali attribuit.
Laudo institutum, factum probare non possum. Nam illa quidem nota est
verum Græcorum /u psilôn/, id est, hæc ipsa vocalis. At *u* character
est, vt ex veteribus etiam manuscriptis codicibus apparet, antiquus
Græcus literæ betha, non autem digammatis solis Æolibus noti: quam notam
postea librorum descriptores perperam ad hanc literam tum vocalem tum
consonantem designandam accommodarunt: hoc tamen discrimine seruato,
quòd illa priore vsi sunt in dictionum initiis, ista verò intra ipsius
dictiones, aut in earum fine.



De consonantium literarum Francicarum pronuntiatione.


*B b*.

Hæc consonans eundem quidem sonum in Francica lingua retinet, quem &
Græci emendatè pronuntiantes & Latini obseruant, sed suauitate quadam
siccitatem ipsius temperante, quo magis cauendum est Germanis ne hanc
cum *p* sicciore etiam litera suo quodam more confundant, vt quum pro
scribere & bibere pronuntiant, & quidem non sine densiore quoque flatu
scrippere & pippere. De Vasconibus autem hanc literam in Æolicum digamma
transferentibus, paulò antè est à nobis dictum.


*C c c*.

Hæc consonans, orto proculdubio à vitiosa Latinæ linguæ pronuntiatione
errore, duplicem habet sonum, qui tamen fallere neminem nisi falli
volentem possit. Nam ante *a* & diphthongum *au*. Item ante *o*, & *ou*
diphthongum, & *u*, & *ui* diphthongum, sonum suum natiuum, paucissimis
exceptis vocabulis seruat, vt *cas*, casus: *cause*, causa: *columne*,
columna: *couler*, colare: *curer*, curare: *cuir*, corium. At ante
vocales *e* & *i* pronuntiatur sicut, *s* Latinum, vt *cé* & *ci*, ac si
scriptum esset *sé* & *si*.

Dixi excipi quasdam paucas dictiones in quibus itidem vt *s* Latinum
profertur tum ante *a* tum ante *o*, cuiusmodi sunt *ca, deca, façon,
façonner, glaçon, maçon, maçonner, limaçon, poinçon, poinçonner*, &
actiua tum præterita tum participia ab infinitis quæ in *cer* desinunt,
vt à *commençer*, fit *commençant* & *commençons, commença*: & si qua
sunt eiusmodi *s* Latino pronuntianda: quarum dictionum nonnulli quasdam
inserta *e* vocali quiescente scribunt, vt *commençea commençeons*, alij
verò, quos omnino sequendos arbitror, litera *s* tanquam cauda quadam
literæ *e* subiecta notant, & hanc literam *c* caudatum, Hispanorum more
vocant, vt *ça deça, façon, façonner*: *maçon maçonner*: *poinçon
poinçonner*: *commençay commença*: *commençons commençent*.

Quoties autem huic literæ adhæret sequens aspiratio, quæcunque vocalis
sequatur, tum solet crasso quodam & pingui sono proferri, cuiusmodi est
apud Hebræos literæ Schin in dextro latere signatæ, non vt Græcorum chi,
quod sonant Germani in verbo *machen*, sed vt *ch* pronuntiant in voce
*chelme*. Sic igitur Francicè sonant *chat*, catus: *chair*, caro:
*chaud*, calidus: *chez*, apud: *cheut*, lapsus: *riche*, diues:
*chose*, res: *chou*, brassica. At contrà Picardi pleraque à cæteris
Francis per *ch* pingue prolata, per *c* siccum efferunt, vt *cat,
cauld, cose, rigue*, & plurima è contrario per *ch*, proferunt, quæ per
*s* Latinum cæteri pronuntiant, vt *chechi, chela*, tanta est
dialectorum non modò varietas, sed etiam repugnantia.


*D d d d*.

Hæc consonans pronuntiata nullam syllabam claudit in Francica lingua
præter vltimam in quibusdam dictionibus, in quibus perinde pronuntiatur
vt *t*, sed ita vt siccitas eius aliquatenus  liquefiat.  Quod si quis
roget, cur non igitur *t* potius quàm *d* scribatur, respondeo id fieri
propter deriuatorum analogiam. Itaque scribimus *gaillard*, hilaris:
*paillard*, scortator: *lard*, lardum propter deriuata, *gaillardise,
paillarder, larder*, quum alioqui haud secus illa propriè efferamus,
quàm si per *t* scriberentur. Sic quamuis tertiæ personæ singulares
præsentis indicandi modi verborum actiuorum *t* literam regulariter
requirant in secunda & tertia coniugationibus, scribimus tamen *entend*,
intelligit: *fend, defend, fond, respond*, propter infinita, *entendre,
fendre, defendré, fondré, respondre*, quibus etiam nonnulli addunt
*pleind, peind, craind, feind, estraind, ioind, poind*, sed immeritò.
Nec enim in eorum infinitis modis, *plaindre, pendre, craindré, feindre,
estraindre, ioindre, poindre*, litera *d* inuenitur vt in illis ex
analogia, sed euphoniæ causa inseritur, vt in Græca dictione /andros/
pro /anros/, & in Francica *tendre*, pro *tenre*, à Latina voce tener.
Sed nullam excusationem admittit eorum error qui inter *quand* pro
quando & *quant* pro quantum nullum discrimen in scriptura statuunt. Et
hîc admonendi sunt Germani ne *t* pro *d* pronuntient, vt suum *das* &
*dag*, efferre solent *tas* & *tag*, & Latinè pro Doctore Toctorem aut
etiam Tocthorem proferre.


*F f*.

Hanc literam initio fuisse Æolici digammatis, siue *u* consonantis
notam, ipsa figura à Latinis vsurpata, demonstrat, ex vno gammate alteri
imposito constructa vt ex Ciceronis etiam quodam loco in oratione pro
Flacco manifestè liquet. Postea verò pro /ph/ Græcorum, id est pro ph
vsurpari coepit, vt & à Francis hodie pronuntiatur. Sicut autem dixi de
*u* consonante, magnoperè cauendum esse Germanis ne illam cum *f*
confundant, ita vicissim summoperè studeant oportet ne *f* pro *v*
consonante vsurpent: quanuis hæc litera dictionem finiens à Francis loco
digammatis scribatur, & vt *f* pronuntietur, vt *beuf, bref, cerf, gref,
naïf, nef, nerf, serf, suif, vif*, à Latinis vocibus, bouis, breuis,
ceruus, grauis, natiuus, nauis, neruus, seruus, seuum, viuus: restituto
in illorum deriuatis digammate, vt *bovine, breveré, cerve, grever,
navire, nerveux, servitude, vivacit[e], naiveté*.


*G g g*.

Hæc consonans ante *a, o*, & *u*, verum suum sonum seruat proximum
Cliteræ, vt *gale*, scabies: *gaule*, Gallia: *gosier*, guttur:
*goutte*, gutta: *aigu*, acutus. At ante *e* & *i*, errore à Latina
vitiosa pronuntiatione propagato, idem prorsus plerunque sonat atque *i*
consonans in Latinis vocibus, vt à plerisque etiamnum enuntiatur Regere
& Regis, vt *gager, regir*, ac si scriptum *gaier et rejir*. Sed neque
illud neque istud exceptione caret. Nam & ante *a* & ante *o* interdum
vt *j* consonans, & contrà ante *e* & ante *i* natiuo suo sono
profertur, quæ tamen varietas facilè discernitur. Quoties enim ante *a*
& *o* pro *j* consonante vsurpatur, illi subiici solet *[e]*, non vt
proferatur, sed vt silens ostendat *g* in iis dictionibus non aliter
efferendum quàm ante *[e]* consueuit, id est pro *j* consonante, vt
*mangeons* comedimus, item *ié mangeay, tu mangeas, il mangea, nous
mangeasmes, vous mangeastes, ils mangearent*, comedi, disti, dit, dimus,
distis, derunt, perinde ac si scriberetur *manions, manjay, manias*, &c.
Sic Germani nonnulli pro Ego perperam pronuntiant Eio, & pro Gallus
Iallus. Vnde Bituricenses *Iau* pro Gallo & *Aiacé* pro *Agacé*, id est
pica. Sic etiam ante *o* vt *flageol*, fistula pastoritia. At quoties
ante *e* vel *i* natiuum suum sonum retinet, solet illi adiici *u*
itidem quiescens, & hoc vnum ostendens, quanuis sequatur *e* vel *i*,
tamen natiuo suo sono hanc literam esse proferendum vt *langue* &
*languir*, in quibus nusquam auditur *u*, sed indicat non esse
proferendas istas voces vt si scriberetur *lanje* & *lanjir*. Itali verò
nescio qua ratione hunc sonum per *gh* scribunt, vt *stringhié,
ghiotto*, & similia.


*H h h*.

Aspirationem Franci quantum fieri potest emolliunt, sic tamen vt omnino
audiatur, at non asperè ex imo gutture efflata, quod est magnoperè
Germanis & Italis præsertim Tuscis, obseruandum. Deinde cauendum
accuratè, ne vel vbi quiescit efferatur, (quibus autem in vocabulis
quiescat, partim vsus docet, partim etiam suo loco dicemus) vel vbi
pronuntianda est prætermittatur, quo vitio purgatis auribus
molestissimo, Burgundi, Bituricenses, Lugdunenses, & Aquitani penè omnes
laborant, pronuntiantes *en ault, l'autesse, l'acguenee, l'azard, les
ouseaux*, pro *en hault, la haultesse, la hacquenee, le hazard, les
houseaux*. Quibus autem in vocibus sonet exquiescentium recensione etsi
facilè fuerit iudicare, placuit tamen illorum in quibus auditur,
plerasque enumerare, quò faciliùs sibi quisque ab illo vitio cauere
possit. In harum igitur dictionum initiis aspiratio pronuntiatur.


*H* ante *a*.

    *Ha* Interiectio exclamantis & imitantis.
    *Hache*, hasta.
    *Halier*, dumetum.
    *Haïr*, odisse, cum omnibus deriuatis.
    *Haire*, cilicium.
    *Hairon*, ardea.
    *Hait*, vetus verbum Gallicum quo animi acquiescentis
      alacritas significatur, vnde *souhait*
      & *souhaitter*.
    *Halé*, forum tectum rerum venalium.
    *Halecret*, thorax ferreus.
    *Haler*, sursum funibus onus attollere.
    *Haleter*, anhelare.
    *Hameau*, viculus.
    *Hanap*, patera, vetus Gallicum verbum.
    *Hanche*, coxa.
    *Hante*, hastile.
    *Hanter*, frequentare, cum deriuatis.
    *Haquebute*, gestatoria bombarda.
    *Haquenee*, gradarius equus.
    *Hacquet*, species vehiculi.
    *Harangue*, oratio publicè habita.
    *Haras*, equorum grex.
    *Harceler*, incessere.
    *Hardes*, sarcinæ.
    *Hardi*, Audax, cum deriuatis.
    *Haren*, halec, pro pisciculo marino.
    *Harer*, incitare, fictitia vox ab interiectione ha.
    *Harnie*, hernia, cum deriuatis.
    *Harier*, vrgere, ab eadem interiectione ha.
    *Harnois*, lorica.
    *Harpe*, Cithara, cum deriuatis.
    *Hart*, Laqueus.
    *Hazard*, periculum incertum, cum deriuatis.
    *Hasle*, torrens solis æstus, cum deriuatis.
    *Haste*, veru, pro quo purius loquentes Franci dicunt *vne broche*.
    *Haubert, haubergeon*, thorax.
    *Haute*, quantum aliquis potest semel arripere.
    *Hauet*, vncus.
    *Hauir*, retorrere.
    *Hault*, altus, cum deriuatis.
    *Haye*, sepes.
    *Haure*, nauale.

*H* ante *e e e*.

    *He*, interiectio vocantis.
    *Heaume*, galea.
    *Hector*, nomen proprium.
    *Hennir*, hinnire.
    *Herault*, fecialis.
    *Henri*, nomen proprium.
    *Herisson*, herinaceus.
    *Herse*, occa.
    *Hestoudeau*, pullaster.
    *Hestre*, cerrus.
    *Heurt*, Illisio, cum deriuatis.

*H* ante *i*.

    *Hibou*, bubo.
    *Hideux*, horridus.
    *Hie*, fistuca.

*H* ante *o*.

    *Ho*, interiectio vocantis.
    *Hobin*, equus tolutarius.
    *Hocher*, quatere.
    *Hochet*, infantile crepitaculum.
    *Hoguiner*, contrectatione lacessere.
    *Hola*, Interiectio sistentis.
    *Hon*, Interiectio cum indignatione recusantis, vnde *hongner*.
    *Hongre*, Hungarus, Cantherius.
    *Hongrie*, Hungaria.
    *Honnir*, dedecorare.
    *Honte*, pudor, ignominia, cum deriuatis.
    *Hoquet*, singultus.
    *Hoqueton*, tunicæ species.
    *Horion*, ictus fuste impactus, vox Picardis peculiaris.
    *Hors*, foris.
    *Hote*, corbis dossuaria.
    *Hou*, interiectio abigentis cum ignominia.
    *Houbelon*, lupulus.
    *Houe*, bipalum cum deriuatis.
    *Houlette*, pedum.
    *Houppe*, floccus.
    *Houseau*, ocrea.
    *Housse*, stragula sellæ equestri imposita.
    *Housser*, pertica abstergere.
    *Houssine*, virga arbustea.
    *Houx*, aquifolia.

*H* ante *V*.

    *Huer*, inclamare, fictitia vox.
    *Huche*, mactra.
    *Hucher*, voce accersere, dictio Picardis præsertim
      familiaris, cum deriuatis.
    *Hulote*, vlula.
    *Humer*, sorbere cum deriuatis.
    *Hupe*, vpupa.
    *Hurler*, vlulare.


*L l l*.

*L* natiuum suum sonum singularis retinet tum dictionem inchoans vt *la,
le, li, lo, lu*, tum finiens, vt *al, el, il, ol, ul*. Sin verò
geminetur ídque ante *a, e*, vel *o* (quod fieri solet consuetudine
potius quàm necessaria ratione) tum nihilominus pronuntiatur vt simplex,
vt *aller, belle, telle, querelle, folle, molle*. Ante *i* verò vocalem
edit mollem quendam sonum Hebreæ, Græcæ, & Latinæ linguæ prorsus
insuetum, proximè accedentem ad sonum syllabæ *li* cum proxima vocali
coalescentis, quem Itali quidem per *gl* scribunt, tum in initio, vt in
*gli* articulo, tum intra ipsam dictionem, vt *figliuolo*: Hispani verò
per duplex *ll* initio quoque vocabulorum notant, vt *llamado* quasi
*liamado* trissyllaba dictione. Francis autem hic sonus nullam dictionem
incohat, præterquam Bituricensibus qui *gloire* & *glorieux*, & similia
efferunt quasi *lioire* dissyllabum, & *liorieux* trissyllabum
scribatur. Sic ergo duplex *ll* à Francis enuntiatur, proximè præcedente
*i*, quæ vocalis si sola fuerit, sonum suum seruat, vt *bille*,
globulus, *fondrillé*, sordes in fundo hærentes: *fille*, filia:
*grille*, craticula: *fourmiller*, formicarum instar pullulare:
*chenille*, eruca: *piller*, populari: *quille*, lignum paruulum
pyramidis instar effictum: *siller*, nictare: *sillon*, sulcus in re
rustica, siue merges. Excipe dictionem vnicam *ville* pro vrbe, in qua
sonat *l* singulare, sic scripta, vt à foeminino adiectiuo *vile*, vilis
discernatur. Sin autem vocalem *i* præcedat alia quæcunque siue simplex,
siue in diphthongo, tum *i* quiescit, & indicat duplex illud *ll* illo
molli sono efferendum, vt ante *a bailler*, tradere, *paille*, palea:
*saillir*, salire: ante *e, veiller*, vigilare, *treillis*, clathra:
ante *ou, mouiller*, madefacere: *grenouille*, rana: *bouillir*,
bullire. ante *eu, feuille*, folium: *veuille*, velim. Sic enim hæc
arbitror scribenda non vt vulgo solent, *fueille, vueille*. Quod autem
Aquitani & eos imitati nonnulli hunc sonum scribunt per *lh* vt *balher,
moulher*, & similia, ipsi viderint qua ratione faciant.


*M m m*.

*M* syllabam inchoans vero & omnibus linguis vsitato sono compressis
labiis effertur, vt *ma, me, mi, mo, mu*: syllabam autem finiens siue
intra ipsam dictionem, siue in vltima vocabulorum, perinde prorsus
pronuntiatur vt *n*, de qua mox dicemus, ita videlicet vt non modò labia
non occludantur, sed etiam linguæ mucro dentium radicem non feriat, vt
*temporel*, temporalis, *hymne*, hymnus, *dommage*, damnum, *dam*,
damnum, *nom*, nomen, *haim*, hamus, *faim*, fames, *temps*, tempus,
perinde efferenda acsi scriptum esset, *tanporel, hinne, donmage, dan,
non, hin, fin, tans*.


*N n n*.

Hæc quoque consonans syllabam inchoans natiuum sonum retinet, vt, *na,
ne, ni, no, nu*: intra dictionem autem, vel vltimam dictionis syllabam
incipiens, sæpe sonum quendam edit mollem admodum, tum Hebræis tum
Græcis, tum etiam fortasse Latinis ignotum, quamuis Italis quoque &
Hispanis familiarem: quem illi quidem vt & Franci per *gn*, isti verò
per *n* superinducta lineola signatum scribunt, hoc charactere
videlicet, *ñ*, vt post *a, gagna*, post *e* clausum *gagner*: post *e*
foemineum, *rongne*: post *i, ignorer, guigner*: post *o, rognon*: post
*eu, gaigneur*: quæ pronuntiatio eadem penè est, atque si hæc ita
scribas & pronunties vt dissyllaba, *gania, ganier, guinier, ronion,
ganieur, et iniorer* trissyllabum. Hinc factum vt nonnulli ante *on* in
huiusmodi vocibus *i* quiescens inserant, quod ego quidem non probo,
quum potius si occurrerit sit expungendum. Sic enim à nominibus *coin,
tesmoin, et besoin*, deducuntur verba, *cogner, tesmogner, et besogner*:
quæ nonnulli, interiecto altero *n*, scribunt *congner, tesmongner,
besongner*. Neque sanè temerè id faciunt, quum sæpissimè sic geminentur
*m*, vt pro *home*, homo, vsus obtinuit vt scribatur & pronuntietur
*hommé*, & *n* quoque in *bonne, sonner, honneur, honneste* à Latinis
vocibus Bona, Sonare, Honor, Honestas: licet dicamus simplici *n honorer
& honorable*, ab Honorare & Honorabilis. Sic etiam vel *g* expuncto
scribendum est *conoistre, & conoissance* vel in *n* mutato, *connoistre
et connoissance*, pro quibus vitiosè scribi solet *cognoistre* &
*cognoissance*: Cuiusmodi *n* Hebræi non scriberent geminum, sed per
daghes forte quod vocant, aptissimo compendio notarent, cuius exemplum
nobis accommodatissimum nostra hæc Francica lingua suppeditat in
diuersis dictionibus, quarum prior in *n*, posterior verò incipit à
vocali: Exempli gratia, Francicè sic rectè scripseris, *Pierre s'en est
alle*, quod tamen sic efferendum est, *Pierre s'en nest alle*. Sic, *on
m'en a parle*, ac si scriptum esset, *on m'en na parle*, illo videlicet
prioris dictionis *n* daghessato, & cum vocali sequentem vocem
incipiente coniuncta, pro eo quod Parisiensium vulgus pronuntiat, *il sé
nest alle, on me na parle*, per *e* foemineum vt in pronominibus *sé* &
*mé*. Sed hoc in primis curandum est peregrinis omnibus quod antea in
litera *m* monui, nempe hanc literam quoties syllabam finit, quasi
dimidiato sono pronuntiandam esse, mucrone videlicet linguæ minimè
illiso superiorum dentium radici, alioqui futura molestissima
pronuntiatione: quo vitio inter Francos laborant etiamnum hodie
Nortmanni. Græcos autem haud aliter hanc literam ante /k, g, ch/,
pronuntiare consueuisse annotat ex Nigidio Figulo Agellius.


*P p*.

Sicca est admodum huius literæ pronuntiatio vt in reliquis linguis, sed
in Francico idiomate quantum fieri potest emollitur, syllabam in paucis
finiens, vt in interiectionibus *hip* quæ saltantis alacritatem indicat,
& *hop* aliquem inclamantis, vt apud Aristophanem /batrachois/, & vetere
voce iam obsoleta *hanap* pro calice: *cap* promontorium: *coup* ictus:
vnde aduerbium *beaucoup*: *sep*, vitis. Germanis verò danda est opera
ne illam cum *b* confundant, veluti cum bræceptor dicunt pro præceptor.


*Q q*.

Hæc consonans syllabam inchoans semper habet *v* vocalem adiunctam, sed
quiescentem vt suo loco dicemus, & hoc vnum indicantem, hanc
consonantem, quæcunque sequatur vocalis, idem valere atque K id est
Græcorum Cappa, siue Hebræorum Coph, vt *quand*, quando: *quant*,
quantum: *que*, quod: *qui*, quis: *quotidien* quotidianus: quasi
scriptum sit *kand, kant, ke, ki*. Redundat igitur litera C illi à
quibusdam præposita in nonnullis vocabulis, vt *auecques, picquer*,
nullo prorsus vsu, quum sufficiat scribere *aueques & piquer*. Syllabam
finit quantum possum meminisse in hac vnica dictione *Coq*, gallus
gallinaceus: sed desinentia in *c* plurima vocabula scribuntur per *qu*
in deriuatis, vt *rebequer, bequer, claquer, choquer, defroquer, greque,
fantastique, publique, croquer*, à *rebec, bec, clac, choc, froc, grec,
fantastic, public, croc*. Quædam tamen eiusmodi formant deriuata non in
*qu*, sed in *ch*, vt, *duché, sachet, seche, rocher, deiucher,
acrocher*, à nominibus *duc, sac, sec, roc, desiuc, croc*.


*R r r*.

HÆc litera siue inchoet siue finiat syllabam, natiuo suo sono profertur.
Immò quamuis sit omnium literarum asperrima, ideóque apud Hebræos
nunquam daghessetur, & Francicam linguam constet molitiem
pronuntiationis in primis captare, tamen quum geminatur, fortiter est
efferenda, vna quidem priorem syllabam finiente, altera verò sequentem
inchoante, vt *barre, beurre, courre, errer, ferrer, fourrer, quarre,
verre*. Itaque cauendum est Cenomanorum, Pictonum & Lotharingorum vitium
qui duplicem vt simplicem enuntiant: quum tamen contrà iidem Cenomani
simplicem vt duplicem efferant, vt *fairre*, facere, & *voirre*, verè.
Parisienses autem, ac multo etiam magis Altissiodorenses & mei Vezelij
simplicem etiam in s vertunt, vt *courin, Masie, pese, mese, Theodose*
pro *cousin, Marie, pere, mere, Theodore*: quomodo etiam Romani
promiscue scripserunt Valesius & Valerius: honos & honor: & flos & mos
retinuerunt pro flor & mor, vt ex obliquis floris & moris apparet. Imo
etiam veteres honosem pro honorem scribebant, vt Festus testatur. Sed
hoc vitium in Francica lingua nullus mos excusat.


*S s s*.

Hæc consonans suo natiuo sibilo semper profertur dictionem incipiens,
vt, *sage, semer, signe, songe, surmonter*. Intra ipsam autem dictionem,
si inter duas vocales deprehendatur, vnam videlicet quæ syllabam
præcedentem finiat, & alteram quæ ipsi sigmati adhæreat, tunc lenissimo
sibilo vt Zain Hebræorum & Francorum Zeta, de quo mox dicemus, non autem
vt Græcorum /z/, quod respondet Hebræorum Tsade, pronuntiatur, vt
*cause, desir, plaisir, raison, baiser, creuser, priser, chose, oser,
vser, excuser*, quæ sic efferuntur ac si scriberetur, *cauze, dezir,
plaizir, raizon, baizer, creuzer, prizer, choze, ozer, vzer, excuzer*:
ídque vsque adeò perpetuum est, vt etiam hæc litera dictionem finiens, &
inter duas vocales deprehensa similiter pronuntietur vt *les ames, les
asnes, les engins, les instrumens, les ordures, les vsages,* acsi
scriberetur *lez ames, lez asnes, lez engins, lez instrumens, lez
ordures, les vsages*. Quod si inter duas vocales duplex scripta
comperiatur, tunc prior quidem quiescit, posterior autem perfecto
natiuóque suo sibilo profertur, vt *aussi, baisser, laisser, chausse,
chasser, dessus, dessoubs, glisser, grossir, toussir*, & similia. Idem
statuendum quoties inter consonantem præcedentem & vocalem adhærentem
occurrit, vt *ainsi, transi, apprehension*. Itaque perperam nonnulli
*prinse, entreprinse, peinson*, scribunt & pronuntiant. Quibus autem in
syllabis quæ pluribus consonantibus constant, hæc litera sileat, suo
loco dicemus.


*T t*.

Hæc consonans syllabam inchoans, siue sola vt *ta, te, ti, to, tu*: siue
cum *r*, vt *tra, tre, tri, tro, tru*, (nam in Francica lingua vix aliam
sibi consonantem adsciscit) natiuum suum sonum retinet à litera *d*
distinctum. Hoc obseruandum est Germanis, quibus mos est has duas
literas sæpissimè permutare. Syllabam verò nunquam finit intra
dictiones, nisi geminata ac proinde quiescens, vel aliâs superuacanea,
vt *lettre, mettre*. Cæterùm in Francicis vocibus à Latinis in *tio*
desinentibus desumptis, (in quibus hæc consonans scribitur) nulla certè
ratione, sed communi errore ab iis qui vitiosè Latina pronuntiant, in
peregrinas quoque linguas propagato, hæc litera pronuntiatur per *c*
siue solum vt *interrogation, disposition*, & similia plurima: siue cum
*c*, vt *affection*, affectio, quasi scriptum sit *interrogacïon,
disposicion, affeccion*: præcedente tamen *s*, suum natiuum sonum
seruat, vt *combustion*. Quòd si dictionem finiat, sequente quacunque
consonante, quiescit, vt suo loco dicemus. Sed huic literæ mirum quiddam
accidit, nempe vt, vbi nusquam apparet, tamen euphoniæ causa
pronuntietur, vt si scribas *parle-il*, loquitúrne? pronuntiandum erit
interposito *t*, etiam seruato *e* foemineo, *parlet-il*. Sic in tertiis
personis singularibus futuri indicatiui *ira-il, parlera-il*, &
præsentis etiam indicandi in quibusdam verbis, vt *va-il*, scribitur
quidem, sed pronuntiatur *irat-il, parlerat-il*, quam pronuntiationem
recentiores quidam ad normam scripturæ exigunt: sed hoc certè facere
saltem non possunt in tertia persona singulari præsentis temporis
indicatiui primæ coniugationis vt *aime il*? Veteres autem maiores
nostros tertias personas singulares desinentes in a, vt *va* vadit, &
tertias singulares tum præteritorum perfectorum, vt *aima* amauit, tum
futurorum vt *aimera*, scripsisse & pronuntiasse addito, *t* quod scribi
paulatim desierit, indicat Burgundorum dialectus, qui adhuc hodie
scribunt & pronuntiant, *Ié va, tu vas, il vat*, & *i'aima, tu aimas, il
aimat*, & *ié parlera, tu parleras, il parlerat*.


*X x*.

Hæc litera in peregrinis dictionibus, necessitate quadam Francicæ linguæ
suauitati veluti vim afferente, pronuntiatur pro duplici *cc* vt
*xerxes, Artaxerxes*, sic tamen vt in posteriore istorum nominum syllaba
audiatur alterum *c* duntaxat, quasi scribatur *xerces Artaxerces*. Sic
etiam syllabam finiens effertur, vt *exercer, exemplé, executer*, etiam
vbi *c* redundat, vt *exces, excessif*. In extremis verò dictionibus
idem sonat prorsus atque s, & partim vsu potius quàm firma ratione
vsurpatur, vt in dictionibus *noix*, nux: *paix*, pax: *poix*, pix: & in
nominibus numeralibus *six*, sex, & *dix*, decem, & eorum deriuatis, vt
*sixiesme, dixiesme*: partim etiam ratione. Quum enim in litera
quotidiana & verè Francica quam manu scriptam cursiuam vocant, vix ac ne
vix quidem discerni possent *n* & *u*, (quæ causa etiamnum hodie cogit
Germanos literam *u* ab *n* imposito quodam apice distinguere) vsurpari
cæpit x pro s præcedente diphthongo *au* vel *eu*, ne in pronuntiatione
hallucinaretur, vt *ceux, dieux, lieux, mieux*, ne quis si s adhibitum
esset, legeret *cens, diens, liens, miens*. Itidémque vsus obtinuit vt
scriberetur *cheuaux, maux*, & similia, ne quis legeret *cheuans et
mans*.


De *y* quod u Græcum falsò vocant.

Quum hanc literam viderem non modò promiscuè & nulla prorsus ratione
inscribenda Francica lingua vsurpari, sed etiam falsò *i* Græcum vocari,
quum /u/ Græcorum non sit *i*, sed *u* illud exile crassæ diphthongo
*ou* oppositum, videor mihi tandem comperisse quod res est: nunquam
videlicet maiores illos nostros de isto *i* Græco cogitasse, sed duplex
/i/ vocale scripsisse, vt nunc quoque Germani scribunt, hac nimirum
forma *ij*: quæ facilè postea in *y* degenerarit, & *u* Græcum vocari
coepit, quod eius formam, Latinis descriptoribus familiarem, imitaretur.
Sic etiam corrupta iampridem Græca pronuntiatione factum vt /u/ cum iota
confundatur. Vsus autem istius duplicis *ij* fuit duntaxat post *ai* &
*oi* diphthongos occurentibus diphthongis aliis ab *i* incipientibus,
puta *ia*, vel *ie*, aut triphtongis *iau* vel *ieu*, vt *plaije*:
*aije*: *loijal: roijal: loijauté: ioije: ioijeux: loijaux*: in
cuiusmodi dictionibus vitio scripturæ tripliciter vitiata fuit
pronuntiatio. Nam alij sic ista efferunt posteriore *i* eliso, acsi
scriptum esset *joi,eux: loi,al: moi,en: plai,e*. Alij, vt Aurelij,
corruptissimè posterius *i* pronuntiant, vt consonantem, priore *i*
expuncto, *a,ié: jo,je: io,jeux: lo,jal*: quas prolationes omnes constat
vitiosas esse, & illam veram prolationem retinendam in qua diphthongus
gemina, aut diphthongus & triphthongus distinctè audiuntur, nempe
*plai,ié: ai,ié: pai,ier: pai,iement: ioi,ié: ioi,ieux: moi,ien:
loi,ial: loi,iauté: roi,ial: monnoi,ieur*. Sic maiores nostri primas
personas singulares præt. imper. tum indicatiui modi, vt *ai,moi,ie*,
tum optandi, vt *ai,me,roi,ié*, enuntiabant, quod vsurpauit etiam
Marotus Psalmo 23. nempe *vien,droi,ie*, & *craindroi,ie*, trissyllaba:
pro quibus postea vsus obtinuit, vt, extrita diphthongo *ie*, scribamus
& efferamus *aimoi, aimeroi, viendroi, craindroi*: sæpe etiam addito
*s*, quæ tamen est propria, Græcorum more, secundæ personæ singularis
nota, nempe *aimois, aimerois, viendrois, craindrois*. Sic enim etiam
Marotus in quadam Epistola vsum potius quàm rationem sequutus,

    *O noble Roy François,
    Pardonné moi, car ailleurs ié pensois.*

Sed & iidem nostri maiores eandem rationem olim sequebantur in tertiis
pluralibus personis, per *e* tantum foemininum in vltima syllaba
efferendis, puta *aimoi,ent: ai,me,roi,ent*: quæ pronuntiatio dupliciter
postea corrumpi coepit. Quidam enim expuncto *i* pronuntiant, *aimoent*:
& *aimeroent*, per *[e]* clausum, sicut Pictones adhuc hodie tertias
personas plurales, *aiment, disent*, sic efferunt vt participia *aimant,
disant*. Aliquj verò, vt Tholosates & alij plerique Aquitani, extrito
*e* pronuntiant *ai,moint*, & *ai,me,roint*, diphthongo *oi* suo natiuo
sono prolata vt in his vocibus, *soin, besoin, tesmoin*. At nunc Franci
rectè pronuntiantes: quanuis verere manente scriptura, sic ista
efferunt, vt plures personæ, *aimoïent, aimeroïent*, non sono sed solo
accentu circumflexo differant à singularibus, *aimoit, aimeroit*, vt si
scribatur, *aimôit, aimerôit*.

Leuis autem erit huius literæ emendatio, charactere minimè immutato, sed
duplici tantum apice huic formæ *ij* imposito, vt iam omnes nullum hic
esse Græcum /u/ norint, sed duplex iJ, nusquam alibi scribendum quàm
post diphthongos *ai* vel *oi*, sequentibus quas dixi, vel diphthongis
vel triphthongis.


*z*.

Hæc litera respondens Hebræorum zain, non autem eorundem Tsade, nec
Latinorum Zetæ, dictiones aliquas peregrinas inchoat vt *zephire,
zacinthe*. Vsus etiam obtinuit necessitate quadam vt in nomine numerali
*vnze*, scribatur, quia si *s* scriberetur, tum integro sibilo
pronuntiaretur *vnsse*, nempe *s* inter consonantem præcedentem &
vocalem sequentem deprehensa, sicuti in sigmate diximus. At vsus postea,
non eadem ratio, effecit vt similiter scribatur, *douze, trezé,
quatorze, quinze, seze*, sicut etiam scribimus *ozeille*, oxalis.
Commodè verò mihi facere videntur qui personas secundas plurales
verborum, vt à pluralibus rectis nominum substantiuorum distinguantur,
hac litera finiunt in *[e]* clausum desinentes, vt *aimez, aimerez*.



De diphthongis Francicis.


Hactenus de simplicium literarum pronuntiatione disseruimus. Nunc de
syllabis quæ ex duabus vocalibus coalescentibus conficiuntur dicemus,
quas diphthongos, id est, geminisonas appellant. Sunt autem eæ in
duplici differentia. Nam in vnis neutra vocalis auditur, sed tertius
quidem sonus ex vtraque conflatus: in aliis verò vtraque profertur, sed
in vnicam syllabam coïens. Sunt autem nouem numero, nempe, *ai, au, ao,
ei, eu, oi, ou, ue, ui*.


*Ai*.

Hanc diphthongum maiores nostri, vt & Græci omnes, quibus nulla est
diphthongus ex *a* & *e* constituta, & veteres Latini sic efferebant vt
*a* & *i*, raptim tamen & vno vocis tractu prolatam, quomodo efferimus
interiectionem incitantis *hai, hai*, non dissyllabam, vt in participio
*hai*, exosus, sed vt monosyllabam sicut Picardi interiores hodie quoque
hanc vocem *aimer*, pronuntiant. Sicut autem posteriores Latini Aulai &
Pictai dissyllaba, quæ poetæ per /dialysin/ trissyllaba fecerunt,
mutarunt in Aulæ & Pictæ, ita etiam Franci, licet seruata vetere
scriptura, coeperunt hanc diphthongum per *ae* pronuntiare: sic tamen vt
in eius prolatione neque *a* neque *[e]* audiatur, sed mixtus ex hac
vtraque vocali tertius sonus, is videlicet quem *e* aperto attribuimus.
Quum enim vocalis *[e]* propriè penè coniunctis dentibus enuntietur,
(qui sonus est *[e]* quem clausum vocauimus) in hac diphthongo adiectum
*a* prohibet dentes occludi, & vicissim *e* vetat ne *a* claro illo &
sonoro suo proferatur. Exemplo sunt hæ voces, *parfaite* & *Prophete*,
quarum penultimæ non vno modo scribuntur, sed eodem penitus sono
enuntientur. Sic prior syllaba in *maistre* & media in *permettre*, non
sono sed sola quantitate differunt. Nam in illa quidem longa est per *s*
quiescens notata, ista verò breuis est, in qua prius *t* quiescit,
ostendens *e*, non esse clausum, sed apertum. Sed duo sunt præterea in
hac diphthongo notanda. Vnum, interdum per /dialysin/ esse
pronuntiandam: vt in verbo *hair*, odisse, dissyllabo, & aliquot huius
verbi personis, vt *haïsse*, odissem: *haissoie*, oderam: quum tamen in
themate dicamus *hai, hais, hait*, monosyllaba, & in nomine verbali
*haine*, dissyllabum: quæ vsu discuntur. Alterum, in hac diphthongo
nonnunquam *a* penitus quiescere, & solùm *i* audiri, sicut dicemus in
literarum quiescentium tractatu. Neque hîc mihi dissimulandum videtur
vulgi Parisiensium vitium, qui *faisant*, |--| participium pronuntiant
*fesant*, |u-| Spondæo in Iambum mutato. Denique & illud notandum est,
hanc diphthongum interdum scribi quidem, sed pronuntiatione cum
diphthongo *ei* confundi. Nam scribimus quidem *bain*, balneum: &
*gain*, lucrum: & *plain*, planus: quæ tamen sic efferimus vt si
scriptum esset *bein, guein, plein*: integra tamen in deriuatis
restituta diphthongo, vt *plaine*, plana: *baigner*, balneare, pro quo
tamen extrito *i* multi pronuntiant *bagner*. Sic etiam à voce *gain*
deducitur verbum *gaigner*, vt à Picardis adhuc hodie profertur. Purius
autem loquentes hodie, eliso *i* pronuntiant *gagner*. Idem contigit in
his vocibus *guairir*, & *guairison*, quas plerique extrito *i*
proferunt, *guarir* & *guarison*. Mihi tamen illa vetustior pronuntiatio
magis probatur.


*Au* & *ao*.

Hæc quoque diphthongus aliter pronuntiatur quàm scribatur: sic nimirum
vt vel parum vel nihil admodum differat ab *o* vocali, vt, *aux*, allia:
*paux*, pali: *vaux*, valles: quæ vix aliter mihi videntur sonare quàm
in *os*, ossa: *vos*, vestri: *propos*, propositum. Normanni verò sic
illa sonorè pronuntiant vt *a* & *o* audiatur, vt qui dicant *autant*,
perinde penè acsi scriptum esset *a, o, tant*: fiúntque fortasse antiqua
& vera huius diphthongi tum prolatio tum scriptura quæ in pauculis adhuc
dictionibus à nonnullis seruatur, nempe in *paon*, pauo: *faon*, foetus,
in quibus nunc *o* quiescit. Pronuntiamus enim *pan*, & *fan*. At in
verbo *faonner*, quod de ceruarum partu dicitur, mansit & scriptura &
pronuntiatio huius diphthongi integra. Sic veteres Franci scribebant &
pronuntiabant *paour*, pauor. At nunc sic quidem plerunque hæc dictio
scribitur, sed tamen effertur per *eu* diphthongum, acsi scriberemus
*peur*. In duobus autem istis vocabulis *paoure*, pauper, & *paovreté*,
paupertas, videtur *o* insertum ne quis pronuntiare *pou,ré*, &
*pou,rè,té*, per *ou*, diphthongum. Sed vitari facilius hoc potuit, si
vel vt maiores nostri vsurpato charactere *v* consonantis scriberetur,
*povre*, & *povreté*, vel per *au* diphthongum *pauvre* & *pauvreté*, vt
hodie nonnulli scribunt. Itaque vt ad diphthongum *au* reuertar, quum
initio scriberetur & efferretur per *ao*, quam prolationem Normanni
retinent, *o* paulatim in *u* mutatum fuit: vnde tandem tertia hodie
vsitata prolatio nata est, *a* extrito, & hac diphthongo vt *o* simplex
pronuntiata. Sed hîc obseruandum est si hanc scripturam proximè sequatur
aliqua vocalis, tunc nullum esse huic diphthongo locum, sed *v* esse
consonans quam digamma Æolicum vocauimus, & eum illa proximè sequente
vocali cohærere, vt *avare*, auarus: *avanture*, euentus fortuitus:
*aviron*, remus: *avorter*, abortire: *avoir*, habere: *Auvergné*,
Aluernia. Præterea istud quoque prætereundum non est, hanc diphthongum
sæpissimè nasci ex *al* syllaba in deriuatis à Latino sermone deductis,
vt *aultre*, ab alter: *hault*, ab altus, & alia plurima: sic tamen vt
si occurrerit in vltima syllaba, seruetur in recto singulari, mutetur
autem in *au* in plurali, vt *mal*, malum: *maux*, mala: *cheual*,
caballus: *cheuaux*, caballi. Postremò & illud est obseruandum, errore
factum vt in futuro indicatiui, præterito imperfecto coniunctiui, ab
infinito modo verbi habere, *u* consonans, tanquam vocalis in hanc
diphthongum *au* coiens, pronuntiari coeperit, nempe vt *au,rai:
au,ras: au,ra: au,rons: au,rez: au,ront*: quum & infinitus modus à quo
futurum indicandi modi formari consueuit, nempe *avoir*, & ipsum etymon
Latinæ dictionis, manifestè conuincant *v* consonantem esse in hoc toto
verbo, in quam *b* litera fuit mutata: sicut *p* mutata etiam est in
eandem consonantem in verbo Recipere, *recevoir*, vnde deducitur futurum
*recevrai*. Itaq. non dubium est quin maiores nostri pronuntiarent
*a,vrai: a,vras*: & sic deinceps, vt Itali hauero, hauerai, hauera,
haueremo, hauerete, haueranto. Vsus autem postea obtinuit vt extrito *u*
dici coeperit, *arai, aras, ara, arons, arez, aront*, quod quidem illi
per manifestam inscitiam inuectæ pronuntiationi anteposuerim.


*Ei*.

Hæc diphthongus non profertur nisi mox sequente *n*, & ita pronuntiatur
vt paululum prorsus ab *i* simplici differat, vt *gueine*, vagina:
*plein*, plenus: cuius tamen foemininum *plene*, vsus obtinuit vt absque
*i* scribatur & efferatur, Picardis exceptis, qui vt sunt vetustatis
tenaces, scribunt & integro sono pronuntiant *pleine*. Idem autem vsus
effecit, vt in Francicis non paucis dictionibus à Latinis per *i*
simplex scriptis deductæ, hæc diphthongus scribatur expresso etiam
*[e]*, sed vsque adeò obscurè & correptè, vt vix eius sonus sentiatur,
vt *sein*, sinus: *ceindre*, cingere: *feindré*, fingere: *peindre*,
pingere: *teindre*, tingere: *veincre*, vincere: cum deriuatis. Præterea
obseruandæ sunt dictiones quæ nonnisi per /dialysin/ scribuntur &
efferuntur, vt *reiterer*, reiterare, quatuor syllabarum: & *obeir*,
trissyllabum, cum suis deriuatis. Denique ante duplex *ll* scribitur
quidem *ei* sed *i* quiescente, & solo *e*, aperto pronuntiato, vt
*treillé*, pergula: *treillis*, cancelli: *corneille*, cornix:
*corbeille*, corbis: *veille*, vigilia: *veiller*, vigilare.


*Eu*.

In hac diphthongo neutra vocalis distinctè, sed sonus quidem ex *e* &
*u* temperatus auditur, quem & Græcis & Latinis ignotum vix liceat vlla
descriptione peregrinis exprimere, vt *beuf, ceux, eux, feu, ieu, ieux,
ioiieux, alleu*, allodium: *neuf*, nouem: *peu*, paucum: *seur*, soror:
*veu*, votum: & similia, in quorum nonnullis Picardi nescio quo modo
elidunt *e*, vt quum pronuntiant *diu*, & *iu*, pro *Dieu* & *ieu*. Sic
apud eos qui purius Francicè loqui existimantur vsus obtinuit vt *e*
exteratur, primum in quibusdam nominibus & verbis quæ vsu potius quàm
vllis regulis dignoscuntur, vt *seur*, securus. (Nam in *seur* pro
sorore diphthongus integra auditur: *sur* verò pro austero gustu, & pro
Super, simplici *u* scribitur) vnde *seurté*, securitas: *asseurer*, &
*asseurance*, quasi assecurare, & assecurationem dicas: *meureté*,
maturitas: *meur*, maturus. Et in genere per *u* vocalem simplicem à
rectè pronuntiantibus efferuntur quæcunque verbalia desinunt in *eure*,
longum, vt *blesseure*, læsura: *casseure*, fractura: *naureure*,
vulneratio: *rompeure*, ruptura ab infinitis, *blesser, casser, naurer,
rompre*. Idem obseruandum est in omnibus participiis præteriti temporis
passiuis, tum masculinis tum foemininis in hanc diphthongum terminatis,
vt *eu*, habitus, *eue*, habita, (quas voces Aurelij & vicini Carnutes,
vitiosissimè efferunt per /dialysin/ eü, vt dissyllabum) *beu, beue*,
bibitus, ta: *receu, receue*, receptus, ta: *creu, creue*, creditus, ta:
*deu, deue*, debitus, bita: *leu, leue*, lectus, lecta: *meu, meue*,
motus, mota: *seu, seue*, scitus, scita: *teu, teue*, tacitus, ta: *veu,
veue*, visus, visa, & alia eiusmodi. Idem obseruandum in subiunctiui
modi tempore imperfecto, vt *seusse*, scirem: *eusse*, haberem: quæ
tamen omnia tum nomina tum participia, Carnutes, (vt dixi) & Normanni
hac integra diphthongo proferunt vt & Aquitani interiores apud quos
poetas sæpe inuenias falsa /homoiteleuta/ hac diphthongo, vt *heur* &
*dur*: *engrauure* & *figure*: *heure*, & *nature*.

Quod autem diximus de diphthongo *au*, est etiam in ista obseruandum,
nempe vocali proximè sequente nullum esse huic diphthongo locum: sed *v*
consonantem esse, & cum illa vocali cohærere, vt *severité*, seueritas
quatuor syllabarum: *rece,vrai*, recipiam: *aperce,vrai*, percipiam.


*Oi*.

Hæc diphthongus natiuo suo sono, id est, vtraq. correptè prolata vocali
profertur, quoties cum illa cohæret *n*, vt *moins*, minus: *moindre*,
minor: *soin*, sollicitudo: *loin*, longè: *besoin*, necessitas:
*tesmoin*, testis, quibus dictionibus extremis imperitè nonnulli *g*
adiiciunt. Sin minùs, id est, nisi *n* habeat adiunctum, non amplius
diphthongi, sed triphthongi sono pronuntiatur, nempe vt *oai*, &
diphthongus *ai*, pro æ siue pro *e* aperto, vt *loi*, lex: *loix*,
leges: *moi*, ego: *mois*, mensis: *roi*, rex: *soi*, se: *toi*, tu:
*voi*, video, quas dictiones vulgo vitiosè per falsum *y* Græcum
scribunt, vt suo loco diximus. Huius autem diphthongi piguiorem &
latiorem sonum nonnulli vitantes, expungunt *o*, & solam diphthongum
*ai*, id est *e* apertum retinuerunt, vt Normanni, qui pro *foi*, fides,
scribunt & pronuntiant *fai*: & vulgus Parisiensum *parlet*, loquebatur:
*allet*, ibat: *venet*, veniebat, pro *parloit, alloit, venoit*, &
Italo-franci pro *Anglois, François, Escossois*, pronuntiant, *Anglès,
Francès, Escossès*, per *e* apertum ab Italis nominibus Inglese,
Francese, Scosese. Nam ab hac triphthongo sic abhorret Italica lingua vt
*toi, moi*, & similia per dialysin, producto etiam *o* pronuntient
*fo,i*, & *mo,i* dissyllaba.

Corruptissimè verò Parisiensum vulgus Dores /plataizontas/ imitati, pro,
*voirre*, vitrum: siue vt alij scribunt, *verre, foirre*, palea
farracea: scribunt & pronuntiant *voarre*, & *foarre*: itidémque pro
*trois*, tres, *troas*, & *tras*.


*Ou*.

In hac diphthongo neque *o* sonorum neque *u* exile, sed mixtus ex
vtroque sonus auditur, quo Græci quidem veteres suum /ou/ Romani verò
suum v vocale, vt & nunc Germani, efferebant: vnde illud accidit, vt
nunquam in Latina lingua hæc diphthongus scriberetur. Sed hîc, vt antè
admonui cauendum est, ne vel Lugdunensium qui *ou* pro *o*, vt *noustré,
voustre*, pro *nostre, vostre*, vel Delphinatum & Sabaudorum vitium
sequamur, qui errore contrario *o* pro *ou* proferunt, vt *cop, beaucop,
oi, torment, dolour*, pro *coup, beaucoup, oui, tourment, douleur*.


*Ie*.

Hæc etiam vtraque vocalis raptim pronuntiata coalescit in vnicam
syllabam, vt *biere*, zytum vel sandapila: *tiede*, tepidus dissyllaba:
& foeminina omnia adiectiua à masculinis in *ier*, vt *entiere,
merciere, chambriere*: tum post diphthongos *ai*, vt *plaije, joi*, vt
*ioije, eu*, vt *ioijeux, ui*, vt *Essuijer, ennuijer*: tum ante *u*
simplex, vt *ieux*, oculi, *vieux*, veteres, monosyllaba: tum ante *d*,
in vnico nomine *pied*, pes, vt scribunt & pronuntiant integrè Picardi:
tum ante *l*, vt, *ciel, fiel, miel, viel*. Itidem ante *n* vel cum ipsa
diphthongo coalescens, vt *bien, chien*, in quibus tamen vocibus diximus
*[e]* vt *i* proferri acsi scriptum sit *biin, chiin*, vel separatim vt
*chiene, miene*, dissyllaba: *Estienne*, trissyllabum. Item ante *r*,
siue in prima syllaba, vt *tiercement*, trissyllabum: siue in fine, vt
*acier* chalybs, *cordier*, & *fier, hier*, monosyllaba, *cheualier*,
trissyllabum: *premier, panier, tripier*: *requier*, requiro: *brasier*,
prunæ: *chaussetier*. Excipe infinitos omnes modos verborum actiuorum in
*ier* desinentes, qui omnes per /dialysin/ proferuntur, vt *fier*,
fidere: *nier*, negare, dissyllaba: quod valet etiam in verbalibus inde
deductis, vt *renieur, ennvieux*, ab infinitis *renier, ennuier*, &
nominibus in *ieux*, quæ à Latinis in osus oriuntur, vt *curieux*,
curiosus: trissyllabum, & similia.


*ui.*

In hac quoque diphthongo merè Græca vtraque auditur vocalis vno tractu
pronuntiata, vt *buis*, buxus, *huis*, hostium: *lui*, ipse: *mui*,
modius: *nuict*, nox: *nui*, noceo: *puis*, post: *sui*, sequor: *suis*,
sum: *ruis*, antiquum Francicum nomen pro riuo, vnde *ruisseau*,
riuulus: quæ omnes dictiones, vt & similes aliæ, sunt monosyllabæ. Sic
*huistre*, ostrea dissyllabum est, *destruire*, trissyllabum
*reconduire*, tetrassyllabo: & alia quamplurima. Sed obseruanda est
syllaba *vi* per digamma Æolicum efferenda, & ab hac diphthongo prorsus
diuersa, vt *vivre, vie, victoire, vin*. Nam ab hac diphthongo nulla
Francica dictio inchoatur. Sic etiam *envie* & *envieux*, & alia similia
non hac diphthongo, sed Æolico digammate siue *v* consonante
pronuntiantur.



De falsis diphthongis duabus *ea* & *eo*.


Falsò inter diphthongos à grammaticis nostris nonnullis istæ vocalium
coniunctiones refertur quum *e* in vtraque quiescat, sicut in *g* litera
diximus: nec aliam ob causam adhibeatur, quàm vt significet *g* in his
dictionibus non sicut ante *a* & *o* consueuit, suo natiuo sono, sed pro
*j* consonante proferendum, vt *mangea* & *flageolet*, quasi scribatur
*manja* & *flajolet*. Species tamen quædam est prioris diphthongi in
*oui dea*, vt maiores nostri loquebantur, pro eo quod nunc dicimus *oui
da*, affirmationem augentes: quam particulam subtiliter nonnulli volunt
esse Græcorum /dê/ Doricè mutatum. Hoc verò ne cui videri possit inane
commentum, sciat adhuc apud Aurelios vsitatissimum esse iurisiurandi
speciem *ma dia*, id est /ma dia/, & *ni da*, quod est manifestè
Græcorum /nê dia/.



De Francicis triphthongis.


Habent etiam triphthongos Franci, alias quidem veras & legitimas, nempe
*eau*, & *ieu*, alias vero falsò sic appellatas, nempe *iei veu, oui*:
alias denique mutata pronuntiatione non modò iam superfluas, sed etiam
noxias, ac meritò, si pati posset linguæ consuetudo, expungendas,
cuiusmodi sunt *iei, ueu, oui*.


*Eau*.

In hac triphthongo auditur *[e]* clausum cum diphthongo *au*, quasi
scribas *eo*, vt *eau*, aqua: (quam vocem maiores nostri scribebant &
proferebant addito *e* foeminino *eaue*) *seau*, situla: *ruisseau*,
riuulus: *veau*, vitulus: *beau*, bellus, sequente consonante, vt *vn
beau manteau, vn beau garçon*. Nam sequente vocali dicimus *bel*, vt *vn
bel homme, vn bel accord*: vnde oritur foemininum *belle*, bella.
Vitanda est autem vitiosissima vulgi Parisiensis pronuntiatio in hac
triphthongo, nempe *liaue*, & *liau*, pro *leau, beau, ruisseau*, &
similia.


*Ieu*.

Auditur etiam in hac triphthongo *i* vocalis cum diphthongo *eu*, raptim
pronuntiata, vt *cieux*, coeli: *Dieu*, Deus: *dieux*, dij: *lieu*,
locus: *lieux*, loci: *ieux*, oculi, à singulari obsoleto, *ieul*, quo
vulgus Parisiensum adhuc vtitur. Est autem hæc dictio à vocabulo *jeux*,
ioci, discernenda, in qua *i* non est vocalis, sed consonans. Et hîc
monendi sunt Germani vt paulatim huic triphthongo raptim pronuntiandæ
assuefiant, vtpote qui *Dieu* quasi dissyllabum, & quidem priore *e*
producta, proferre consueuerint. Et hæ quidem sunt veræ diphthongi: quæ
verò sequuntur sunt adulterinæ, nempe, *iei, ueu*, & *oui*.


*Iei*.

Sic scribitur hæc vox *vieille*, vetula, in qua vocalis *i* apponitur,
non vt proferatur, sed vt ostendat duplex *ll* esse molliter
enuntiandum, sicut in *l* litera docuimus. Nam alioqui pronuntiaremus
*viele* per simplex *l*, & prius *e* apertum, quod est instrumenti
cuiusdam musici nomen.


*ueu*.

Ne hæc quidem est triphthongus, quum in hac trium vocalium congerie,
sola *eu* diphthongus audiatur: *u* vocali præposita, non vt efferatur,
sed vt ostendat, *c* vel *g* literam, quum ante *e* soleat, illa quidem
vt *s*, ista verò vt *j* consonans pronuntiari, natiuo suo sono vbi hæc
diphthongus occurrit esse proferendam: vt *cueur*, quasi, *keur*
scribas: *gueule*, gula: *gueux*, mendicabulum. Sic etiam scribitur
vetus Gallicum vocabulum, *queux*, coquus.


*Oui*.

Scribi solent hæ tres vocales in quibusdam dictionibus ante *ll* molle,
ideoque triphthongum non constituunt, quum *i* non sit adiecta vt
pronuntietur, sed vt mollem sonum illum duplicis *ll* significet, vt
*mouiller*, madefacere: *rouille*, ærugo: qua etiam ratione, nempe &
situ & pronuntiatione, hæc syllaba differt ab *oui* dissyllabo, vt
*oui*, ita, & auditus: *iouir*, frui: *esiouir*, lætari, & similia.


*Oeu*.

Huius triphthongi vt & duarum sequentium vsus planè nullus est in
pronuntiatione, quæ tamen peregrinos torquere possit. Nam scribimus
quidem *oeuvre*, opus: *voeu*, votum: *oeuf*, ouum. Sic etiam adhuc
nonnulli scribunt *boeuf*, bos: in quibus tamen omnibus *o* penitus
quiescit. Pronuntiamus enim, *euure, euf, beuf*: neque video cur *o*
adscribatur, nisi fortasse propter Latinas voces à quibus deducuntur,
nempe opus, votum, ouum, bos: vel quoniam in horum deriuatis *e* mutatur
in *o*, vt *ouvrier*, operarius: *over*, oua parere per *v* consonans:
*bouvier*, bubulcus. Sed neutra hæc ratio vllius est momenti: neque
causam iustam huius scribendæ triphthongi video, nisi fortassis in hoc
vnico verbo *coeuure* & *coeurre*, quibus vtebantur veteres pro
*couure*, cooperit: & *courir*, currere: in quo vocalis *o* quiescens
ostendit *c* literam esse non pro *s*, sed natiuo suo sono efferendam,
quo modo etiam plurimi hodie scribunt *coeur*, cor.


*Oei*.

Hæ tres voces sic scribi plerunque solent in vnica voce *oeil* oculus,
quæ scriptura si est germana, ostendit maiores nostros pronuntiasse
*oel* pro oculo, singulari numero. Sed suspicor potius *u* alteram *eu*
diphthongi vocalem fuisse ab imperitis extritam, & veteres scripsisse
*oeul*, præposito *o* quiescente, sicut in proximè præcedente
triphthongo diximus, ad ostendendum Latinæ vocis, oculus, etymon. Eadem
autem inscitia factum est, vt *i* vocalis quiescens, huic dictioni
insereretur, nempe propter deriuatum *oeuillade*, quo significatur
oculorum in rem aliquam coniectio: in qua dictione *i* adiicitur de
more: non vt proferatur, sed vt mollem illum sonum duplicis *ll*
designet, sicut aliquoties iam repetiuimus. Vtcunq. sit, oculum vocamus
*eul, eu*, diphthongo purè & integrè prolata.


*Vei*.

Hæ tres vocales nusquam nisi ante duplex *ll* scribuntur, inserta rursus
vocali *i* non vt proferatur, sed vt mollis ille duplicis *ll* sonus
ostendatur. Nec tamen in *ue*, auditur *u* & *e*, sed diphthongus *eu*
plenè & sonorè prolata. Sic enim pronuntiamus *cueillir*, colligere, cum
deriuatis & compositis: *fueillé*, cum deriuatis, folium: *vueille*,
velim, ac si *i* quiescente, & duplex illud molle *ll* designante,
scribatur *feuille, veuille*: & *o* quiescente, & natiuum sonum *c*
literæ indicante, scribatur *coeuille*. Cur igitur, inquies, non sic
scribitur, & pronuntiatur? certè propter characterum inopiam, quoniam
maiores nostri solis Latinis literis siue potiùs Græcogallicis contenti,
exprimere tamen illos peculiare quosdam suos sonos nequiuerunt, veluti
*e* foeminini, & *e* aperti, duplicis *ll*, & *n* mollis. Itaque
necessitas quædam huc eos adegit, vt vocales *eu* diphthongi ad hunc de
quo nunc agimus in illis vocibus exprimendum sonum transponerent, ne
quis nimirum per *v* consonantem pro *fueille*, pronuntiaret
*fe,vi,llé*: pro *veuillé, ve,vi,llé*: pro *cueuillé, cue,vi,llé*. Sed
haud scio an hæc ratio satis magni fuerit momenti. Scribimus enim
*fouiller*, scrutari: *mouiller*, madefacere: *grenouille*, rana:
*quenouille*, colus: & similia: neq. veremur nequis ista pronuntiet
*fo,vi,ller*: *mo,vi,ller*: *gre,no,ville*: *que,noville*. Sed ego
quidem videre me non posse profiteor, cur scribendum sit *dueuil*,
luctus: & *vueil*, volitum: quum nullus hîc sit prorsus locus, *i*
vocali, neque vt prolatæ, neque vt quiescenti. Nam clarè ac sonorè
pronuntiamus *deul* & *veul*: in quibus *eu* diphthongus vsitatè mutatur
in *ou* in deriuatis, vt *douloir, vouloir*, sicut à *douleur* &
*langueur* formamus *douloureux*, & *langoureux*. Sic imperitè scribitur
*orgueil*, superbia, pro *orgueul, u* quiescente & duntaxat ostendente
*g* literam esse natiuo suo sono (non autem pro *j* consonante)
pronuntiandam, vt in *langueur, rigueur*, & similibus. Inserta autem
fuit illi voci, *orgueil*, per inscitiam litera *i*, propter eius
deriuatum *orgueilleux*, vbi tamen quiescit, & mollem sonum illum
duplicis *ll* demonstrat.



De literis quiescentibus.


Literas quiescentes habet Gallica lingua Hebræorum more, quarum
plerasque tamen probabile est olim fuisse pronunciatas, & paulatim vsu
quodam veluti attritas, vt ex eo liquet quòd vix vlla est Galliæ
prouincia cuius dialecto nonnullæ literæ non sileant, quæ in aliis
efferuntur. Quiescentes autem istæ in nonnullis vocibus idcirco
retinentur, vt discrimen aliquod constituatur inter voces alioquin
similiter prorsus enunciatas, vt quum scribimus *fust*, esset: vt
distinguatur à *fut*, fuit: itidémque *fist*, faceret: vt discernatur à
*fit* fecit, in quibus tamen vtrisque eadem prorsus auditur
pronunciatio, eo excepto quòd in *fust* & *fist* auditur tonus
circumflexus: aliorum verò duorum puta *fut* & *fit*, breuis est
pronunciatio: quod discrimen typographi imperiti non obseruant.
Subseruiunt etiam litteræ quiescentes indicandæ etymologiæ, vt quum
scribimus *pètits*, inserta litera *t*, quod tamen quiescit: nempe vt
sciamus hunc numerum pluralem non deduci à nominatiuo *peti*, sicut
dicimus *ami* num. singulari, & numero plur. *amis*: sed à nominatiuo
*pètit*: & vt moneamur foemininum adiectiuum non esse *pètie*, sicut à
masculino *ami* deducitur foemininum *amie*: sed *pètite*. Verùm vt hæc
ratio in nonnullis dictionibus valeat, sítque diligenter obseruanda, non
tamen consequitur tantam esse habendam etymologiæ rationem, vt necesse
sit temere quasuis literas ad illam declarandam requiri: vt interim non
dissimulem plus hîc sæpe valuisse infelicissimam seculorum barbariem
quàm rationem. Itaque fatendum est multas hodie in Gallico scribendo
sermone literas quiescentes scribi, quas omitti præstiterit, si modò
posset istud ab imperitis, quorum longè maximus est numerus, impetrari.
Dicemus autem priore loco de quiescentibus vocalibus.


De *A*, quiescente.

*A* si occurrat geminatum, prius quiescit, quod in paucissimis vocabulis
euenit, vt *baailler*, oscitare, vt distinguatur à *bailler*, tradere.
Item in hac voce *aage*, ætas, quàm nonnulli scribunt *eage*, & videntur
Galli veteres hac in re imitati veteres Romanos, quos ait Fabius,
consueuisse productas vocales scribere geminas, sicut etiam Græcorum /ê/
duo epsila, & /ô/ duplex /o/ refert. Voces autem istæ Isaac, Aaron,
Baal, vt Hebræa sunt, sic etiam integro suo duplicis vocali sono
Hebraico pronunciari debent.

II. Quiescit coniunctum cum *o*, vt nonnulli scribunt *saoul*, satur,
quum pronunciemus *soul*, immò etiam *sou*, quiescente litera *l*. Sic
quoque scribitur *paoure*, pro quo pronunciamus *povré*, digammate
videlicet Æolico, cuius characteris neglectus vsus Francicæ linguæ
scripturam multis literis alioqui minimè necessariis onerarunt.

III. Quiescit coeunte vocali *i* & *u*, ad constituendam syllabam
eandem, vt *pain*, panis: *ainsi*, ita: *sainct*, sanctus: in quibus *a*
non auditur. Campanorum verò istud est proprium, quòd in his vocabulis
pronuntiant diphthongum *ai*, id est *è*, quod apertum vocauimus: vt
*pèn, mèn*, pro quo Itali per *a, pan*, & *man*. Sed si *n* sese
adiungat sequenti vocali, tunc diphthongus *ai* tota pronunciatur. Sic
dicimus in adiectiuo masculino *vain*, quasi scriptum sit *vin, a*
vocali vel prorsus quiescente, vel exiliter admodum sonante: at in
foeminino dicimus *vaine*: & similiter *serain*, serenus quiescente *a*,
in foeminino verò *seraine*, serena: sic *sain*, sanus: in foem:
*saine*, sana.


De *E*.

*E* quiescit similiter in diphthongo *ei*, sequente *n*, in eadem
syllaba, vt *plein*, plenus, quasi scriptum sit *plin*: contrà verò in
foem. exteritur *i*. Pronunciamus enim & scribimus, *plene*.

II. Superflua est hæc litera meritò, si ratio vsui dominaretur,
expungenda in quibusdam vocabulis vt *sein*, sinus: *peindre*, pingere:
*ceindre*, cingere: *veincre*, vincere: *feindre*, fingere. Docente
etymo temere & per abusum litera *e* in hæc vocabula irrepsisse.

III. Quiescit sequente *a*, vel *o*, post *g*, vt *mangea*, manducauit:
*gagea*, pignus deposuit: *flageol*, calamus agrestis: in quibus vocibus
scribitur *e*, non vt proferatur, sed vt ostendat *g* in illis non
retinere natiuum suum sonum, ante *a*, & *o*, sed pronunciandum esse vt
*j*, consonantem.

IIII. Quiescit præcedente *c*, & sequente *o*, vel *a*, vt *commançea*,
incoepit: vel *o*, vt *commanceons* incipiamus, vbi rursus scribitur
*e*, vt significet literam *c*, non retinere suum natiuum sonum ante
*a*, & *o*, in illis dictionibus, quasi scriptum esset *commenka,
commenkons*, sed pronunciari per duplex *s*, sicuti diximus in *s*,
litera, vt si scriptum sit *commanssa*, & *commanssons*.

V. Quiescit sæpe in diphthongo *eu*, in qua auditur tantum *u*. Huius
rei exemplum habemus duplex in hac voce *heureux*, in cuius priore
syllaba Galli rectè pronunciantes, omittunt literam *e*, quasi scriptum
sit *hureux*: in posteriore verò totam diphthongum sonant, quamuis hæc
vox oriatur à monosyllaba dictione *heur*, in qua diphthongo *eu* tota
auditur. Locum autem habet hæc regula sine exceptione in participiis
omnibus passiuis hac diphthongo terminatis, vt *eu*, habitum: *sceu*,
scitum: *receu*, receptum: *veu*, visum, & similibus, quasi scriptum
sit, *u, su, ressu, vu*, vitiosè totam in his diphthongum efferentibus
Aureliis, & Carnutibus, atque adeò Normanis.


De *I*.

*I* quiescit ante duplex *l*, quod molle vocauimus, præcedente vel *a*,
vt *caille*, coturnix: vel *e*, vt *oreille*, auris: vel diphthongo
*eu*, vt *feuille* folium: (sic enim scribendum arbitror hanc vocem &
alias similes, non vt vulgo solent, *fueille, vueille*,) vel *ou*, vt
*mouiller*. Non quiescit autem etiam ante duplex *ll* molle quando finit
præcedentem syllabam, vt *bille, fille, famille, chenille, piller*, cum
deriuatis.


De *O*.

Hæc vocalis quiescit in diphthongo *ao*, vt *paon*, pauo, *faon*,
foetus. Est enim Gallis molestissimus concursus vocalium *o* & *a*,
etiam extra diphthongum, & interposito *n*, vt *on a dit*, quod
pronunciamus quasi daghessata *n*, Hebræorum more scribatur *on na dit*.
Bituricensium certè mos in hoc sono efferendo per simplex *n*,
molestissimus est Francorum purè loquentium auribus. Sed & quum præcedit
*a* finiens dictionem, si sequens dictio incipiat ab *o*, interponitur
*t*, quamuis non scribatur. Scribunt enim Galli *dira-on*, dicetúrne: &
*ira on*, ibitúrne: pronunciant autem *dirat-on: irat-on*, nisi malimus
dicere *dira-lon, ira-lon*. Sed de hoc dicemus in litera *t*.

Item quiescit in triphthongo *oeu*, vt *oeuure*, opus: *boeuf*, bos:
*oeuf*, ouum, quæ pronuntiantur vt si scriptum esset *euvre, beuf, euf*,
in quibus certè scribendis vocibus *o*, prætermitti potuit, vt suo loco
diximus.


De *V*.

*V* vocalis quiescit post *g* sequente *e*, vt *langue*, lingua: vel
diphthongo *eu*, vt *gueule*, gula: vel *i*, vt *languir*, languere:
idcirco tantum adscriptam, vt significetur *g*, quod ante *e*, & *i*,
pronunciari solet vt *i*, consonans, natiuum suum sonum in illis vocibus
retinere.

Item quiescit post *c*, sequente *eu*, vt *cueur*, cor: quomodo etiam
scribunt *cueuillir*, & *recueul*, sic pronunciato, acsi per *k*,
scriberetur *keur, keuillir, rekeul*.

Item quiescit post *q*, quæcunque vocalis sequatur, nempe vel *a* vt
*Quand*, vel *e*, vt *que*: vel *i*, vt *qui*.

Postremò quiescit in quibusdam temporibus verbi Habeo, nempe in futuro
modi indicandi, & imperfecto modi subiunctiui. Nam hæc tempora incipiunt
à vocali *a* & *u* consonante, quæ consonans *v* paulatim est extrita,
ac proinde perperam à nonnullis pro *u* vocali accipitur, ad
constituendam dipht. *au*. Itaque sic quidem scribitur futurum
*i'aurai*, habebo: *tu auras*, habebis: *il aura*, habebit: *nous
aurons*, habebimus: *vous aurez*, habebitis: *ils auront*, habebunt:
imperfectum verò subiunctiui *i'auroi*, haberem: *tu aurois*, haberes:
*il auroit*, haberet: *nous aurions*, haberemus: *vous auriez*,
haberetis: *ils auroient*, haberent, quæ omnia extrita, vt vsus
obtinuit, consonante *v*, pronuntianda sunt per simplex *a*, ac si
scriptum esset, *arai, aras, ara*, non autem per diphthongum *au*. Nam
*v* esse in his vocibus consonantem siue digamma, non autem vocalem,
ostendit infinitus modus *avoir*, habere, & analogia. Mutatur enim *b*
in *v* digamma, non in *u* vocalem: ac proinde dubium non est veteres
Gallos pronuntiasse *i'auroi*, & cæteras personas, per *v* consonantem
*i'avrai*, & *iavroi*. Sicut Itali pronuntiant hauero, & hauerei.



De consonantibus quiescentibus.


Regulæ generales duæ.

I. Nulla consonans quiescit inchoans syllabam, præter *g*, ante *n*,
molle, sicut in *h*, dicemus, & *s* in plurimis vocibus, sicut suo loco
declarabimus.

II. Quoties scribitur duplex consonans, prior quiescit, exceptis *cc:
mm: nn: rr*: quarum neutra quiescit, sed prior syllabam præcedentem
terminat, posterior verò syllabam inchoat: vt *acces*, accessus:
*homme*, homo: *bonne*, bona: *guerre*, bellum. Duplex enim *ll* non
pronunciatur vt duplex: sed vel vt simplex, vt *femelle*, foemina:
*belle*, bella: vel molli illo sono, de quo sæpissimè iam à nobis dictum
est. Itidémque duplex *s*, non pronunciatur vt duplex, sed vt simplex
natiuo suo sono, vt *chausse*, caliga. Seruanda autem est in primis hæc
regula in adiectiuis pluralibus, in quibus formatiua litera numeri sing.
seruata, asperiorem redderet pronunciationem, vt *cs*, in *secs*, à
singulari *sec*: *fs*, in *griefs*, à *grief*: *ls*, in *tels*, à *tel*:
*ps*, in *seps*, à *sep*: *ts*, in *petits*, à *petit*: in quibus
omnibus aut prior consonans quiescit, aut ita molliter pronuntiatur, vt
vix sentiatur.


De *B*.

*B* nullam Gallicam dictionem claudit, vt neque Græcam neque Latinam,
excepta vnica Latina propositione AB, quæ est à Græcorum /apo/ deducta:
vt Græca rursus ab Hebræa voce AB, quæ originem notat. Sed Hebræas
duntaxat aliquot voces finiens, vt Iacob, Nadab. Finiens autem syllabam
intra ipsam dictionem, nunquam scribitur nisi vel ante *s* simplex, vt
*absent*, absens: *obseques*, exequiæ, & tunc non quiescit: vel ante
*sc* & tunc pronuntiatur quidem, sed ita vt eius literæ siccitas
mitigetur, quantum fieri potest, vt *obscur*, obscurus, cum deriuatis:
perinde penè ac si scriptum sit *oscur*. Vel antè *st*, & tunc vel
quiescit prorsus, vt in his vocibus *obstiné*, obstinatus: &
*obstination*, obstinatio: quæ pronuntiamus *ostiné, ostination*: vel
quantum fieri potest lenitur, vt *abstenir*, abstinere, *abstinencé*,
abstinentia: vel antè *j* consonantem, vt *object*, obiectum, & tunc
pleno suo sono effertur. Ante digamma verò aliquantulum lenitur vt in
*obuier*, occurrere: sic ferè efferendo vt si scriberetur *ovier*. Inde
hemistichion illud Gallico-latinum, _Omnia malo vie_, *on i a mal
obuié*. Postremò quiescit in propositione *soubs*, & *dessoubs*, quæ
pronuntiantur *sous* & *dessous*.


De *C*.

*C* quiescit antè q vt *acquerir, acquest, acquiter*, & similia, in
quibus & si propter etymon scribitur, potuit tamen optima ratione
prætermitti. Item ante *t* proximè sequens in fine dictionis, vt *ject*,
iactus: *object*, obiectum: *faict*, factum: quæ perinde pronunciantur
ac si scriptum esset, *jet, objet, fait*, &c. Sic etiam scribuntur &
pronunciantur participia passiua, vt *dict*, dictum: *faict*, factum:
nempe vt distinguantur à tertiis personis singularibus *dit*, dicit:
*fait*, facit. Intra dictionem autem hæc syllaba *ct*, integra
pronunciatur vt *acté*, actus: *action*, actio: *actif*, actiuus:
*affèction*, affectio: *detracteur* detractor. Excipe *traicter*,
tractare, cum deriuatis: & *dicton*, dictum siue sententia iudicis, in
quibus *c* quiescit. Finiens autem dictionem hæc litera, quæcunque vel
vocalis vel consonans sequatur, integra pronunciatur, vt in his vocibus
*broc, froc, soc, sec, suc*, & similibus.


De *D*.

*D* quiescit in hac voce *pied*, quamuis à Picardis exprimatur quasi per
*t*, scribatur: vnde *pieton*, pedester: Item quiescit *d*, litera ante
*j*, consonantem, vt *adjuger*, adiudicare: *adjurer*, adigere
iureiurando: *adjourner*, diem dicere: *adjouster*, addere, &c. cum
deriuatis. Item ante *m*, vt *admonester*, cum deriuatis. Excipe
*admirer*, admirari, cum deriuatis. Item ante *v*, consonantem, vt
*adviser*, deliberare: *advis*, sententia. Finiens autem dictionem
quiescit quæcunque consonans sequatur, vt ante *b*, vt *quand bon temps
viendra*: & ante *c*, vt *quand cela se fèra*: ante *f*, vt *quand
faudra le monde*, sic pronunciantis ac si scriptum esset, *quan bon
temps: quan cela: quan faudra*: quod in cæteris consonantibus sine
exceptione seruatur.


De *F*.

Diximus antea hanc literam apud Gallos idem valere atque /PH/ Græcorum,
& PH, Latinorum. Ideo in Gallicis dictionibus quæ desinunt propriè in
Digamma Æolicum, id est *v*, consonantem, scribitur hæc litera vt
pronuntianda, vt *bref*, breuis: *gref*, grauis: *nef*, nauis. Sed in
foemininis quæ ab illis masculinis adiectiuis formantur restituitur
Digamma, vt *breve, greve*: Sic etiam à *vif*, viuus, deducitur foemin.
*vive*, & à *naif*, natiuus, formatur foem. *naive*. Vsus autem
obtinuit, vt in quibusdam eiusmodi vocabulis *s*, seruetur cum ipso
Digammate. Scribunt enim vulgo non pauci *brefue, grefue*, ne videlicet
hæ voces per diphthongum *eu* pronuncientur, nempe *greu,e: breu,e*. Sed
omnino vitiosa est hæc scriptura, cui vitio mederetur restitutus vetus
ille character Digammatis Gallici, nempe *v*, tam initio dictionum, quàm
intra ipsas dictiones, vt *vive, naïve, grevé, brevé, neuve*.


De *G*.

*G* quiescit ante *n* molle vt *gagner*, lucrari. Vsus tamen obtinuit,
vt excipiantur quædam, vt *signe*, signum, cum deriuatis: vt *signer*
signare: *resigner*, resignare: *regne*, regnum: & *regner*, regnare: in
quibus *g*, quiescit, & *n*, natiuo suo sono, & non illo molli effertur,
quasi scriptum sit *siné: siner: resiner: rèné: rener*. Quod autem
nonnulli imperiti hanc literam scribunt in his vocibus *vng*, vnus:
*tesmoing*, testis: *soing*, cura: *besoing*, opus: vitiosè scribitur.
Nam quòd in deriuatis *tesmoigner*, testari: *soigner*, curam habere:
*besongner*, laborare: adscribitur *g*, id fit propter *n* molle, ac
proinde in illis thematibus nullus est ei locus. Imò etiam non debuit
etymologia efficere vt scribatur *cognoistre* & *cognoissance*, vt alibi
diximus. Scribitur autem meritò & quiescit in voce *hareng*, pro halece,
à quo deriuatur *harengere*, & *harengerie*.


De *H*.

Aspirationis nota in vocibus Græcis & Latinis aspiratis, & in Francicam
linguam traductis, scribitur quidem sed quiescit. Vt *habiter*,
habitare, cum deriuatis: *habit*, habitus, pro veste, cum deriuatis:
*habitude*, consuetudo: *habituer*, consuefacere: *halene*, halitus:
*halener*, afflare: *heresie*, hæresis, cum deriuatis: *Hebrieu*,
Hebræus, cum deriuatis: *Hercules*: *Helas*, heu: *Helene*: *Helicon*:
*Heleboré*: *heur*, sors prospera: *heureux*, foelix: *heure*, hora:
*heriter*, consequi hæreditatem, cum deriuatis: *Herodes*: *Hilaire,
histoire, hoir*, hæres cum deriuatis: *homme*, homo, cum deriuatis:
*honneur*, honor, cum deriuatis: *horologe*, cum deriuatis: *horoscope*:
*horreur*, horror, cum deriuatis: *enhorter*, cum deriuatis: *hoste*,
hospes: *Hospital*, Nosodochium, cum deriuatis: *humble*, humilis, cum
deriuatis: *humeur*, humor, cum deriuatis: *hiuer*, hyems: *hydromel*:
*hydropisie*, &c. quæ omnes voces partim à Latinis, partim à Græcis
vocibus aspiratis oriuntur, in quibus tamen aspiratio quiescit.
Excipiuntur autem ab hac regula *haché*, à Latina voce hasta: Item
*hareng*, à voce hales cum deriuatis. Item *Hector* & *Henri*. Item
*harpe*, à Græca voce /harpê/. Similiter etiam aspiratio quiescit in his
dictionibus, *huis*, ostium cum deriuatis: *huile*, oleum cum deriuatis:
*huict*, octo: *huistre*, ostrea: sed aliam ob causam nempe quoniam
alioqui legi sic possent hæ dictiones, quasi *v*, esset digamma non
vocalis, nempe pro *huis, vis*: sic etiam pro *huile, vile*, &c. Contrà
verò in vernaculis Gallicis scribitur simul & pronunciatur aspiratio, vt
in illis quæ à Latinis non aspiratis deducuntur. Sic ab altus deducuntur
Gallicæ voces aspiratæ *hault, haultain, haultesse, haulteur,
haultement, hausser*. Hæc autem vocabula vernacula Gallica obseruaui in
quibus aspiratio & scribitur & auditur: *halier*, vepretum: *hair*,
odisse, cum deriuatis: *hait*, animi inclinatio, gratum aliquid habens:
vnde compositum *souhait*, & *souhaiter*: item, *halbarde, hasle,
hasler, haleter*, crebrum anhelitum ducere: *hameau, hameçon, hanche,
hanter, hantise, hacqueboute, haquenee, hardi, hardiesse, harnieux,
honte, hotee, hober, harier, hazard, hibou, huer, hucher, huche, honte,
hocher, hochepot, hacquet, hocquet, hocqueter, haster, haste, hastif*:
*hauet*, fuscina: *haure*, nauale: *haye*, sepes: *heaume*, galea:
*houe*, ligo: *houer*, fodere: *humer*, sorbere. Quiescit autem post *c*
sequente *r*, vt *Iesus Christ, Chrestien, Chrestienté, Sepulchre*. Item
in *Iehan*, & *Iohan*, à Iohane.


De *L l l l*.

*L* quiescit post diphthongum *eu* sequente *x*, vt *mieulx, ceulx*: &
sequente *t*, vt *peult*. Item post diphthongum, *au*, sequente *t*, vt
*aultre*, alius: *espeaultre*, spelta: in quibus dictionibus
interseritur ne *u*, pro *n* legatur. Item quiescit in dictione *sould*,
pro solido siue asse, quod pronunciatur à Picardis acsi scriberetur
*sout*. Item in dictione *saoul*, satur, quam pronunciamus *sou*.
Additur autem *l* quamuis non pronuncietur, propter deriuata, vt
*saouler*. Item in his duabus dictionibus *fol*, & *col*, quas
pronunciamus per *ou*, diphthongum *fou* & *cou*. Sed finiens dictionem
hæc litera, quæcunque consonans sequentem vocem inchoet, sonum suum
seruat.


De *M*.

*M* nunquam quiescit, sed vt suo loco diximus, finiens syllabam vel
dictionem, non aliter pronunciatur quàm *m*, illo de quo diximus sono
imperfecto.


De *N*.

*N* quiescit in tertiis personis verborum desinentibus in *e*,
foemininum cum *nt*, vt *aimènt, aimerènt, aimeroiènt, aimassènt*.


De *P*.

*P* quiescit in his duabus dictionibus *temps* & *compte*, computum, vt
differat à *conte*, comes. Item in *sept*, septem: & *loup*, lupus: &
eius plurali *loups*, lupi: quas voces pronunciamus *lou* & *lous*.
Contrà non quiescit in *coup*, ictus: & *sep*, vitis: singularibus.
Verùm in earundem vocum plur. nempe *coups*, & *seps*, quiescit, quas
dictiones pronunciamus *cous* & *ses*. Cæterùm scribi etiam consueuit à
nonnullis, inter *e*, & *v*, consonantem ne confundantur cum *eu*
diphthongo: vt *ensepvelir*, sepelire, pro *ensevelir*, in quibus
vocibus si scribatur, quiescet: verùm præstiterit expungi vt
superuacaneum: sicut in hac voce *escripre*, scribere, vt ineptè aliqui
olim scribebant.


De *Q* & *R*.

Hæ literæ nunquam quiescunt.


De *S*.

Hæc litera finiens dictionem, quæcunque consonans proximè sequentem
dictionem incipiat, quiescit, vt ante *b, lès bons hommès*: ante *c, lès
cas*: ante *d, lès damès*: ante *g, lès gens*: ante *l, lès lunès*: ante
*m, lès mechants*: ante *n, lès nouuèllès*: ante *p, lès partiès*: ante
*q, lès questions*: ante *r, les rois*: ante *t, lès tèstès*: ante *v*,
consonantem *lès vieillès*: in quibus omnibus in hac dictione *lès, s*
litera quiescit. Intra ipsam autem dictionem nunquam iungitur hæc litera
cum *b*, vel *d*, vel *f*, vel *g*, vel *l*, vel *r*, vel *v*,
consonante. Supersunt autem *sl, sm, sn, sp, sq*, & *st*, quas literas
antecedens interdum quiescit, interdum pronuntiatur, quod vsu potius
discitur quàm vlla regula. Possumus tamen aliquid de his quoque syllabis
tradere, sed ita intelligendum vt exceptiones ab vsu petantur.

Ergo *s* in *sc* quiescit, vt *escu, sçauoir*, vt nonnulli scribunt. Nec
enim desunt qui *s* omittant. Sic etiam pronuntiamus *sciencé, s*
quiescente.

In *sm* etiam quiescit, vt *blèsme, quarèsme, blasme*: in quibus videtur
*s* scribi ad producendam duntaxat syllabam, ídque non paruo abusu, quum
literæ non sint inuentæ vt pronuntiationis quantitatem significent. Sic
pronuntiamus correptè *creme* pro cremore lactis: pro chrismate verò
longa penultima scribimus *crèsme*.

In *sn* itidem quiescit, vt *chèsne*, quercus. Sic nonnulli scribunt
*Rosne* pro Rhodono. Veteres scribebant, & integrè sonabant *isnèl*,
velox.

In *sp* plerunque non quiescit, vt *esperer, esperance, esprit, especé,
respirer*: imò nunquam quiescit dictionem inchoans, vt *specialement
spirituel*. Dicimus tamen *s* quiescente, *espee, espèron, escrire*, cum
deriuatis: *espouser*, vxorem ducere, cum deriuatis: *respondre*,
respondere, cum deriuatis, quæ ipso vsu discuntur.

In *sq* aut semper aut certè plerunque pronuntiatur, vt *jusques,
morisque*, præcedente *i* vel *v* vocalib. Præcedente verò *e* quiescit,
vt *euèsque*.

In *st*, præcedente *a* quiescit: aut semper aut plerunque, vt *gaster*,
vastare, *gasteau*, libum: *rasteau*, rastrum: *paste, paticier,
empaster, bast*, clitellæ asini, *bastir*, ædificare (vnde vox
Prouincialium *bastide*, expressa litera *s*) *baston*, vnde vocabulum
Italico Gallicum *bastonade*, in qua *s* sonat.

Præcedente vero dipht. *ai* quiescit, vt *maistre, paistre*. Sed tamen
dicimus *pasteur, s* expresso, pro quo in Aluernia dicunt, *s*
quiescente, *pastre*. Sic quiescit in *pastoureau*, & in *pastorelle*
auditur. Præcedente *e s* quiescit, vt *èstre, esté, bèste, fèste,
arrèste*, spina piscis, *arrèster, prèste, apprèster, tèste*. Excipe
*gèste, pèste, rèste, molèste*.

Præcedente *i* pronuntiatur, vt *miste*, homo elegans, lautus,
concinnus, *mistere, mistion, histoire, Legiste, Sophiste*, & similia.
Excipe *ils* pronomen plurale, in quo semper quiescit, siue sequatur
vocalis seu consonans, vt *ils ont droit, ils disènt*, quæ sic
efferuntur ac si scriptum esset *il on dit*, & *i disènt*, etiam *l*
quiescente. Excipe itidem *giste*, quod dicitur propriè de loco vbi
iacet lepus seu cubile leporis. Item excipiuntur omnes secundæ personæ
plurales præteriti perfecti simplicis, desinentis in *istès*, vt
*fistès, ouistès*, & similia.

Præcedente *o* quiescit, vt *oster, hoste, coste, nostre, vostre*.
Excipe *poste, poster, postillon, ostade*, quæ est species texturæ. Item
quiescit præcedente *ou*, vt *couster, crouste, gouster*.

Præcedente *u* pronuntiatur, vt *iuste, iustice, iustifier, rustre*, quæ
vox est vetus Gallica, & significat hominem temerè ruentem, vagum &
temerarium.


De *T*.

Hæc litera finiens dictionem, à quacunque consonante incipiat sequens
dictio, semper quiescit. Sed videndum imprimis vt si sequens dictio
incipiat à vocali, hæc litera præcedentem finiens cum illa vocali
coniungatur, quasi ad illam dictionem sequentem pertinens, vt *ils sont
à moi*, quod pronuntiandum est quasi scriptum sit *i son ta moi*. Sed in
copula *et* sicut alibi diximus, *t* semper quiescit, siue consonans
siue vocalis sequatur.



De Francicæ linguæ accentibus.


Franci nullos accentus notant, nec veteres etiam Græci notabant, ac ne
nunc quidem Latini. Est igitur mos iste à Grammaticis Græcis, Hebræorum,
opinor, imitatione excogitatus, maximo certè cum fructu, ex quo disci à
nutricibus illæ linguæ desierunt: si modò verus illius consuetudinis
vsus seruaretur. Sed de hoc longè maximo abusu aliâs. Sunt qui
contendant in Francica lingua nullum esse accentibus locum. Sunt contrà
qui in Francica lingua tonos perinde vt in Græca lingua constituant.
Magnus est vtrorumque error quod mihi facilè concessuros arbitror
quicunque aures suas attentè consuluerint. Dico igitur Francicæ linguæ,
vt & Græcæ & Latinæ, duo esse tempora, longum vnum, alterum breue:
itidémq. tres tonos, nempe, acutum, grauem, circunflexum, non ita tamen
vt in illis linguis obseruatos. Acuunt enim Græci syllabas tum longas
tum breues, & Latinos idem facere magno consensu volunt Grammatici,
quibus planè non assentior. Sed hac de re aliâs. Illud autem certò
dixerim, sic concurrere in Francica lingua tonum acutum cum tempore
longo, vt nulla syllaba producatur quæ itidem non attollatur: nec
attollatur vlla quæ non itidem acuatur, ac proinde sit eadem syllaba
acuta quæ producta, & eadem grauis quæ correpta. Sed tonus vocis
intentionem, tempus productionem vocalis indicat. Nihil autem accidere
potest auribus magis ingratum quàm si breuem producas, longam corripias,
quod ij experiuntur qui peregrinos, aut Galliæ populos Francicè minus
purè loquentes audiunt: veluti quum Turonenses aut Pictones audimus
pronuntiantes *mestrèsse* |u-u| pro *maistrèsse* |-uu| aut *mèsse* |-u|
pro *mèsse* |uu| vel Sabaudos pro *faicte*, |uu|, proferentes *fèste*,
|-u| pro *Prophete* |uuu|, *prophèste* |u-u| pro *misericorde* quinque
syllabarum natura breuium *misericorde* penultima longa: vel Italos
proferentes *parole* |u-u| pro *parole* |uuu| quoniam suum *parola* sic
pronuntiant. Illa verò productio in Francica lingua etiam in
monosyllabis animaduertitur, quæ est propria vis accentus circunflexi.
Sic productè circunflectuntur: *ie veu, tu veux, il veut*, volo, vis,
vult, quod deprehenditur si prioribus illis opponas *ve[)u]*, votum: &
*veux*, vota: quæ corripiuntur. Sic corripitur *beuf* & *neuf* singulari
numero: quorum recti plurales, *beûfs* & *neufs*, quiescente *f* litera,
circunflectuntur: vt *eûlx* & *ceûlx*. Item *fit*, fecit, & *fut*, fuit:
& *eut*, habuit: corripiuntur: *fist*, faceret, & *fûst*, esset: &
*eûst*, haberet, circunflectuntur, vt planè pudendus sit error tum
scriptorum tum typographorum qui hoc discrimen scripturæ &
pronuntiationis non obseruant. Sic etiam *êst, rôst, tôst*,
circunflectuntur itidémque *plâist*, placet: *plûst*, plueret, quibus
opponuntur correpta *et* coniunctio copulatiua: *plaid*, contentio
iudicialis, *pleut*, placuit: *plut*, pluit. Itidémque circunflectuntur
*je meûr*, morior: *tu meûrs*, moreris: corripiuntur autem *meur*,
maturus: & *meurs*, maturi: foemininum autem *meûre*, matura, est
trochaïcum: quæ vsu non regulis discuntur. Cæteræ verò syllabæ, id est
quæ neque acuuntur neque circunflectuntur, natura breues censentur,
exceptis monosyllabis, quæ quoties enclitica secum trahunt, producuntur,
vt *si ie di* dactylum sonat: |-uu| *qui est ce*, amphibrachum |u-u|,
qua de re in encliticis. Sunt autem hoc loco mihi admonendi peregrini
paucissimas esse longas syllabas in Francica lingua, præ innumerali
breuium multitudine: ac proinde verendum illis esse potius ne breues
producant, quàm ne longas corripiant, præsertim vbi falli possunt Latinæ
linguæ quantitate: sic exempli gratia, Natura, Vectura, Fortuna,
Persona, & similia, Latinè penultimam producunt: at Francicæ voces,
*nature, voiture, fortune, personne*, eandem corripiunt. Operæ pretium
etiam fecerint, si hoc quoque diligenter obseruarint, maximum esse in
Francica lingua vitium penultimam natura breuem producere, quotcunque &
quæcunque consonantes illius pronuntiationem remorentur. Sic in
*desordre, rètordre, discorde, misericorde, noblèsse, parèsse, aborder,
dormir, endormir, porte, apporter, enhorter, exhorter*, & infinitis
aliis penultimæ positione longæ, natura tamen corripiuntur. Sic etiam
breues priores in *comme, sommeil*: *dormir, endormir*: *bonné, donne,
belle*, nunquam nisi vitiosissimè producuntur, ne in metris quidem: qua
in re grauiter ab iis peccari video qui Francicos versus non tantùm
syllabarum numero, & /homoioteleutois/, quæ rythmos vocamus, æstimant,
sed etiam pedibus Græcorum & Latinorum more metiuntur: audax & nobile
certè inuentum, sed quod maxima difficultate non caret, tum propter
longarum syllabarum penuriam, tum quòd, vt modò dixi, in Francica lingua
nulla positio penultimam natura breuem sine maxima aurium offensione
producat. Etsi verò breuium & longarum discrimen vsu potius quàm arte
discitur, tamen paucas istas regulas mihi libuit in  peregrinorum
gratiam à me obseruatas subiicere.

Prima Regula. Non paucæ dictiones Francicæ solis breuibus constant, vt
*misericorde*, quæ vox quinque breuibus natura syllabis constat. At
nulla constat pluribus productis: minimè id quidem quasi non inueniantur
voces in quibus plures sint syllabæ natura longæ: sed quoniam, vel
antepenultima longa, si penultima sequens breuis fuerit: vel penultima
longa sic dominatur, vt reliquæ præcedentes syllabæ, quanuis natura
longæ, nec acuantur tamen, nec verè producantur. Exempli gratia, Hæc
dictio *[e]nt[e]ndèment* constat ex duabus prioribus natura longis, vt
in proxima regula ostendemus, prior tamen est æquali tenore proferenda,
tono & quantitate in syllabam antepenultimam reiectis. Quod si huic
dictioni subieceris enclyticam, vt *entendèment bon*, tunc sola eius
vltima acuetur, reliquis velut in ordinem redactis. Sic in hac voce
*entendre*, quanuis tres priores sint natura longæ, sola tamen penultima
acuitur & producitur, ex tertia regula quam mox trademus. Sic in hac
voce *envie*, inuidia, etiam diuisa, vt, *en, vie*, in vita, auditur
amphibrachus |u-u|, propter penultimam longam: at in nomine *envieux*,
propter penultimam breuem auditur amphimacrus |-u-| producta
antepenultima quæ in *envie* corripitur.

Secunda Regula. Omnis syllaba desinens in literam *m* vel *n*, non
geminatam, sed sequente alia consonante, est natura longa. Est igitur
*endormir* dactylica vox |-uu| *feindre, teindre* trochaicæ, |-u|
*bonté*, spondaica: |--|: *temporel*, dactylica |-uu| quod etiam in
diuersis dictionibus accidit, vt *bon pais* |-uu|. Sed quid si *m* vel
*n* geminetur? tunc syllaba corripitur, vt *somme, comme, donne, bonne,
sonne, tonne,* |uu| *consomme, ordonne, resonne, estonne* |-uu|:
quamobrem etiam *songer, besongne*, & similia penultima breui
proferuntur, quoniam videlicet in illis quidem dictionibus non tam est
*n* duplex quàm vnicum daghessatum, vt apparet ex dictionibus Latinis
vnde deducuntur, dono, bona, sono, tono, ordino, resono. In istis verò
*gn* ponitur pro altero *n*, quod molle vocauimus. Excipe *ennemi*
|-uu|.

Tertia Regula. Omnes dictiones terminatæ per *e* foemininum, proximè
præcedente vocali, producunt penultimam, vt *aimee, fondue, velue* |uu-|
*mue, nue, due, fie, lie, amie, joue, loue, moue, noue, aije, plaije,
ioije, voije* |-u| *enuoie* |u-u|. Quod si illud *e* foemininum mutetur
in *e* masculinum, tunc eædem illæ penultimæ corripiuntur, vt *nuer,
muer, fier, lier, iouer, louer, nouer, enuoijer* |-uu|.

Quarta Regula. Diphthongus *au* semper producitur siue in penultima, vt
*aultre* |-u|, *autant* |--| *haultain* |-u|: siue in antepenultima, vt
*haultement* |-u-|, *haultaine* |-uu|: siue in vltima trahente secum
sequentem dictionem, vt *hault et droict* |-uu|.

Quinta Regula. *S* inter duas vocales deprehensa, ac proinde, sicut suo
loco diximus, per *z* pronuntiata, & vocalem singularem & diphthongum
antecedentem producit, vt *iaser, braise, saison, plaisir, cause,
bise, mise, prise, oser, chose, poser, choisir, loisir, noise, toise,
vser, ruse, muse, cuise, frise*, |-u|: & in antepenultima, vt *causera,
osera, embrasera, reposera, choisira, prisera, cuisine, vsera, accusera,
excusera, vsage, visage* |-uu| *camuse* |u-u|: nisi obstet penultima
alia ratione longa. Tunc enim penultima dominatur, vt *prisee* |u-u|,
*accusee, excusée* |u--u|. Excipe *e* foemininum occurrens, quod nunquam
producitur, vt *peser, gesir*, |uu|: *gesine*, |uuu|. Item *treze* |uu|.
*quatorze*, |uuu| *moisi* |u-|, *cramoisi* |uu-| *voisin, cousin* |uu|:
*voisine, cousine*, |uuu|.

Quinta Regula. A cum *i* quiescente ante duplex *ll* molle cum *e*
foeminino dictionem finiente est longum, vt *aille, baille, caille,
faille, maille, paille, saille, taille, vaille* |-u|.

Sexta Regula. Personæ verborum desinentes in *asse* vel *isse*
producuntur, vt *passe, aimasse, ouisse*.

Septima Regula. Omne *s* sequente consonante quiescens (quibus autem in
syllabis quiescat suo loco diximus) vocalem præcedentem producit, vt
ante *sl, hasle, isle* |-u|: ante *sm blasme* |-u|, *aimasmes*, |u-u|,
*esmeuté, esmouuoir*, |-uu|: *blesme, mesme* |-u|, *caresme, baptesme*,
|u-u| *escriuismes* |uu-u|: *seusmes* |-u|: *receusmes* |u-u|: *vismes,
fismes*, |-u|: *entendismes* |uu-u|: *cosme* |-u|: ante *sn*, vt *asne*
|-u|: *alésne* |u-u|: *rosne* |-u|: ante *sp*, vt *esperon* |-uu|:
*esperonné* |-uu|: *espier*, |-uu|: ante *st*, vt *ost, rost, tost,
fust, fist, eust*, circunflexa *haste, taste, tèste, bèste: èstre,
maistre, naistre: fèste, giste, viste, crouste, vouste* |-u|: etiam in
polysyllabis, vt *desuoijer*, |-uu|. Excipe *esté* pro verbo esse, & pro
æstate |u-u|: *rotir, roti*, contra naturam sui primitiui *rost*.
Pronomina verò *nostre* & *vostre* ancipitem habent priorem: breuem
videlicet si nomini cui adhærent præponantur, vt *nostre maison, vostre
raison*, |uu-u|: sin postponantur, longam, vt *ié suis vostré,
patenostre* |uu-u|.

Octaua Regula. Omnis syllaba ante geminatum *rr*, producitur, vt
*catairre*, |u-u| *catairrèux* |u--|: *fèrrer, guerre, tèrre, pourrir*
|-u| *entèrrer* |u-u|.



De encliticis dictionibus.


Encliticæ dictiones vocantur, quæ à præcedentis dictionis tono pendent,
de quibus hæc regula certissima est.

Omnis dictio monosyllaba longa vel polysyllaba in longam desinens
acuitur, & breuem proximè sequentem dictionem, siue monosyllabam siue
etiam dissyllabam suo tono subiicit, quasi cum ea coiens: quod valde
optarim in peregrinorum gratiam notari accentu acuto, sicut Græci
consueuerunt. Exemplum monosyllabarum, *c'èst´ moi, c'èst´ vous: c'èst´
lui: cela èst´ bon, c'èst bién dict: sera bién faict: on s'én va*.
Exemplum dissyllaborum, *vn bón païs: vne chose bién dicte, vne chose
bién faicte: on s'én ira*.



De accentu interrogante.


Accentus interrogans eo differt à dictione enclitica quod ipsa vltima
syllaba orationis per interrogationem conceptæ, quæcunque & quantacunque
illa sit natura, in Francico sermone acuitur, vt *que dites vous?
ferez-vous cela? ne vous repentirez-vous iamais?* cuius pronuntiationis
vsque adeò sunt obseruantes Normanni, vt etiam si nihil interrogent, sed
duntaxat negent aut affirment aliquid, sermonis finem acutè, non sine
aurium offensione pronuntient.



De Subunione.


Subunionem coeperunt accuratiores typographi notare linea diuersas
dictiones interiungente quam Hebræi Raphe appellant, vt *di-ie, dit-il,
fit-il, sais-ié, diras-tu*, quibus sic vtuntur Galli, vt Latini suis
illis inquam & inquit, & aliquantulum ab encliticis ista differunt.



De Apostropho.


Apostrophon, id est, aduersæ siue elisæ vocalis notam coeperunt vtiliter
iidem Typographi Græcos imitati adscribere, at non vbique, quod tamen
factum velim, eorundem Græcorum exemplo. De hac autem nota certæ sunt
sequentes regulæ.

Prima Regula. Omne *e* foemininum sequente quacunque vocali, eliditur in
pronuntiatione, vt *l'auaritieux, l'espee, l'ingrat, l'ouurier*, &
sequente *h* quiescente *l'homme: l'huis: la femm'auaritieuse, la
fauls'obeissance, la mauuais'inuention, ce qu'on dit*. Magnum igitur
vitium est istam elisionem non obseruare, quod in versibus inprimis sine
exceptione obseruatur: in quibus nullus est *e* foemineo locus, vel in
quarta syllaba, si versus decem fuerint syllabarum, vel in sexta si
fuerint Hexametri, quos vulgo Alexandrinos appellant. Et generaliter in
omni Francicorum carminum genere *e* foemineum in vltima versus syllaba
pro nihilo habetur.

Secunda Regula. *a* in articulo *la* ante eandem vel aliam vocalem
eliditur, vt *l'auarice, l'espee, l'ignorance, l'auenture, l'vmbre,
l'hostèsse*. Idem maiores nostri faciebant in possessiuis pronominibus
*ma, ta, sa*, vt *m'espee, s'espee*, vt adhuc loquuntur Sabaudi. Sic in
veteribus sepulchris sæpissimè legitur *s'ame*. Immò adhuc hodie dicitur
*m'amie, s'amie, m'amour*. Sed vsus obtinuit vt in cæteris dictionibus
potius vsurpetur solæcismus, substitutis pronominibus masculinis, *mon,
ton, son*, vt *mon espee, mon hostèsse, son auarice, son ignorance*.

Tertia Regula. *i* nunquam eliditur nisi ante pronomen *il*, vt *s'il
vient* pro *si il*. Malè igitur Lugdunenses *ce qu'est*, pro *ce qui
est, s'on* pro *si on*, quo tamen abusus sum ego licentia poëtica in
Psalmorum interpretatione. V verò & *u* nunquam eliduntur. Sic Marotus,
*s'ainsi* pro *si ainsi*.

Obseruandum est autem peculiariter foemininum adiectiuum *grande*, in
quo *e*, consueuit etiam ante consonantes elidi, vt *vne grand besongne,
vne grand' chose, vne grand' femme, vne grand' meschanceté*.



De Aphæresi, Syncopa & Apocopa.


Aphæresi non vtuntur Franci, quantum nunc quidem possum meminisse. Illam
enim Prouincialium Aphæresim *Dieu nous pelle, s* quoque putidè
pronuntiata pro *Dieu nous appelle*, nemo Francus emendatè loquens
patienter tulerit.

Syncopa in nonnullis vocabulis est vsitata, vt *donra*, pro *donnera,
amèrra* pro *amènera*: *emprise* pro *entreprise*: *ouent*, pro
*osteuent*. Sed *baurra* pro *baillera*, proprium est Parisiensium
vulgo. Sic in quibusdam futuris verborum exteritur *e*, vt *envoîrai,
ennuîrai, essuîrai, loûrai,* pro integris *enuoijerai, ennuijerai,
essuijerai, louerai*, quæ regularia sunt ab infinitis, *envoier,
ennuier, essuier, louer*. Neque mihi dubium est quin futura *recevrai,
apercevrai, aurai*, ab infinitis *recevoir, apercevoir, avoir*, fuerint
initio *recevrai, appercevrai, averai*, et siqua sunt alia huiusmodi.

Apocopa verò vtimur etiam vulgo in quibusdam, vt *a'vous*, pro
*auez-vous? sa'vous*, pro *savez-vous?* Illud autem *aga* pro *regarde*,
& *agardez* pro *regardez* Parisiensum vulgo relinquitur. Sed de istis
hactenus.


--------------------------
NOTES SUR LA TRANSCRIPTION

Conventions

On a indiqué entre signes _ le texte en italiques, entre / les caractères
grecs, entre | les indications de rythme (sillabes brèves et longues),
et entre signes * le texte composé en «lettres françoises» (police cursive
dite aussi «Civilité»). On a résolu les abréviations par symboles
conventionnels. Les e caudata et ligatures ae sont représentés par le
même caractère æ.

On a utilisé les conventions suivantes pour les cursives:

Pour les e:
  Normalement en Civilité la lettre e a une forme différente (e final)
  lorsqu'elle figure en fin de mot.
  Cet e final placé en fin de mot est transcrit simplement par 'e'.
  L'auteur a également utilisé cet e final en début ou milieu de mot comme
  une convention (pour représenter un son 'e' ouvert?), et dans ce cas
  il est transcrit par 'è'.
  À l'inverse, on a transcrit par 'é' le e ordinaire placé en fin
  de mot, y compris dans les rares cas (inattention de l'imprimeur?)
  où ce 'e' ne correspond probablement pas à un 'e' fermé.
  Enfin un troisième 'e' a été représenté par [e].

Convention pour les i/j:
  On a transcrit par 'i' les deux variantes de i cursif (i court
  et i long) utilisées apparemment indifféremment. On a réservé
  le 'j' pour représenter le «i consonne» noté dans l'original
  par un 'j' en caractère romain.

Les autres variantes de la police Civilité, qui nous ont semblé purement
esthétiques, sont transcrites toutes par la même lettre (ce qui explique
les répétitions figurant dans la transcription, l'original comportant
différentes variantes pour la même lettre).

Corrections

On a corrigé les coquilles probables suivantes:

  p.  9: inuentute > iuuentute
         PPrimùm > Primùm
  p. 13: *gn* > *gm*
         aperrum > apertum
  p. 15: *Ceens* > *leens*
  p. 20: *commeneça* > *commençea*
  p. 24: *langiir* > *lanjir*
  p. 29: natium > natiuum
         articuculo > articulo
  p. 32: cousueuisse > consueuisse
         interiectioninibus > interiectionibus
  p. 34: veré > verè
         floc > flor
  p. 42: nonosyllaba > monosyllaba
  p. 47: *len* > *leu*
  p. 48: ante *i* > ante *u*
  p. 53: *biele* > *viele*
  p. 55: *g* > *c*
  p. 62: sciptum > scriptum
         verteres > veteres
  p. 66: scribunt > Scribunt
  p. 67: *herologe* > *horologe*
         *horocospe* > *horoscope*
  p. 72: Italibo > Italico
         *bastonrde* (peu lisible) > *bastonade*
         uua > qua
         sinat > sonat
  p. 76: /homoiotleutois/ > /homoioteleutois/
  p. 77: untc > tunc
  p. 78: *consomue* > *consomme*
         *iotter* > *iouer*
  p. 79: *su* > *sn*
         *alésne* |u-u-u| > *alésne* |u-u|
  p. 83: Lud unenses > Lugdunenses
  p. 84: sa'vez-vous > savez-vous

Les problèmes de ponctuation et de lettres imprimées à l'envers ont été
corrigés sans mention particulière.

Par ailleurs on signale que les mots suivants, très peu lisibles, sont
d'une reconstitution hypothétique.

  p. 22: *rigue*
  p. 68: *hotee*
  p. 69: une lettre illisible (t?) après *sou*
  p. 82: *son auarice*





*** End of this LibraryBlog Digital Book "De francicae linguae recta pronuntiatione" ***

Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.