Title: Ars grammaticae Iaponicae linguae
Author: Collado, Diego, -1638
Language: Latin
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.


*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Ars grammaticae Iaponicae linguae" ***


[Transcriber’s Note:
This e-text contains some letters with unusual diacritics:
  ã ẽ ĩ õ ũ (tilde on any vowel)
  ǒ ǔ (hacek / “caron”)
  ę (“e caudata” = æ)
  œ (oe ligature)
If any of these characters do not display properly--in particular, if
the diacritic does not appear directly above or below the letter--you
may have better results with the Latin-1 version of this file.]


         *       *       *       *       *

                        ARS
                    GRAMMATICAE
                     IAPONICAE
                      LINGVAE.


             IN GRATIAM ET ADIVTORIVM
      eorum, qui prædicandi Euangelij causa ad
       Iaponiæ Regnum se voluerint conferre.


Composita, & Sacræ de Propaganda Fide Congregationi
 dicata à Fr. Didaco Collado Ordinis Prædicatorum
        per aliquot annos in prædicto Regno
           Fidei Catholicæ propagationis
                      Ministro.


    [Illustration:
    EVNTES IN VNIVERSVM MVNDVM
    PRÆDICATE EVANGELIVM OMNI CREATVRÆ]


                       ROMÆ,
   Typis & impensis Sac. Congr. de Propag. Fide.
                     MDCXXXII.
                SVPERIORVM PERMISSV.



Imprimatur si placet Reuerendiss. P. M. S.
Pal. Apost. A. Episc. Vmbriaticen. Vicesg.

Imprimatur

Fr. Nicolaus Riccardius S. Pal. Apost. Magister,
Ordinis Prædicatorum.


       *       *       *       *       *

[Transcriber’s Note:
The book contains no Contents or Index. Instead, the full chapter titles
are listed here.]

PROLOGVS AD LECTOREM.
De nomine & eius declinatione, & genere.
De pronomine.
  De pronomine secundæ personæ scilicet ego &c.
  De pronomine secundæ personę: scilicet Tu, tui, tibi, &c.
  De pronomine tertiæ personæ, scilicet ille, illa, illud.
  De pronominibus relatiuis.
De formatione verborum, & coniugationibus.
  De Pręterito imperfecto, perfecto, & plusquam perfecto.
  De futuro primæ coniugationis.
  Imperatiuum primæ coniugationis.
  Optatiuum primæ coniugationis.
  Subiunctiuum primæ coniugationis affirmatiuæ.
  Infinitiuum.
  Prima coniugatio negatiua.
  Secunda coniugatio affirmatiua.
  Secunda coniugatio negatiua.
  Tertia coniugatio affirmatiua.
  Tertia coniugatio negatiua.
  Coniugatio verbi substantiui negatiui.
  De Particulis conditionalibus.
  De verbo potentiali.
  Verba irregularia quo ad coniugationes.
  De verbo adhuc, & de eius formatione & differentijs.
  De aliquibus verbis quæ de se habent honorem determinatum.
  Aduertentiæ circa coniugationes verborum.
De Adverbiis.
  Caput primum.
  De aduerbijs locorum.
  Aduerbia ad causam interrogandum & responendum.
  Aduerbia temporis.
  Aduerbia negandi.
  Aduerbia affirmandi.
  Adverbia comparatiua.
  Aduerbia superlatiua.
  Aduerbia intensionis & exaggerationis.
  Aduerbia congregandi.
  Aduerbia concludendi, & aduertendi.
De Præpositionibus casuum.
De coniunctionibus & diuisionibus.
De interiectione.
De sintaxi, & casibus, quos regunt verba.
De Arithmetica Iaponiæ & materia numerorum,
    in quibus hoc opus hic labor.
Aliquæ regulæ coniugationum in scriptura librorum.
ERRATA SIC CORRIGE.


       *       *       *       *       *

PROLOGVS AD LECTOREM.

Et aduertentiæ aliquæ pro Iaponicæ linguæ perfecta pronuntiatione.


Etsi quondam à principio plantationis Orthodoxæ fidei nostræ in Regno
Iaponico, composita fuerit quædam ars grãmaticæ linguæ prædictæ a
P. Ioanne Rodriguez Societatis Iesu; quia tamen raro res in sua prima
conditione perfectæ lumen aspiciunt, & aliàs, ob temporum diuturnitatem,
vix aliquam copiam prædictæ artis est iam inuenire: Visum est mihi,
aliquale Deo, & ministris fidei propagationis (quæ sine linguæ
instrumento non potest esse) obsequium præstiturum, si extractis ab
arte prædicta necessarijs (sunt enim multa) & relictis, quæ peritis in
prædicta lingua talia non probantur; additis etiam ijs, quæ experientia,
& vsu, lectioneque continua librorum, Deo largiente (qui dat verbum
Euangelizantibus) sum adeptus, in compendium alarè, & sub breuitate
redigerem præcepta omnia quæ ad eruditè vtendum lingua Iaponica,
prædicatoribus (pro quibus labor est assumptus) sunt necessaria. Quia
verò simul cum præceptis, & regulis, expedit exempla, in quibus prædicta
regulæ verificantur ponere; libuit etiam ad maiorem discipulorum
consolationem & iuuamen non solum hoc; sed etiam exemplorum omnium
declarationem in lingua Latina (quæ inter Theologos est cõmunior)
adiungere, quo nihil a magistro restet amplius desiderandum. Et si verò
ea omnia, quæ tam in hac arte; quàm in Dictionario (quod, Deo dante,
quanto citius in lucem edere gestio) continentur meo iuditio sint satis
limata, & secura, quibus fiducialiter quiuis vti potest; Examini tamen,
& iuditio melius sentientium subiecta esse volo, vt fidei prædicatio ab
eruditiore lingua, fructuosior euadat.

Quando duæ vocales immediate coniunguntur in aliquo vocabulo linguæ
Iaponicæ; non pronunciantur sicut in Latina valeo, aut in Hispanica
_vaca_, sed vtraque integra per se profertur, _v,a_; _v,o_; _v,i_.

Litera, _s_, pronuntiatur sicut, _sç_, v.g. _susumùru_, _sçusçumùru_.

Litera, _j_, pronunciatur blande, sicut in lingua Lusitanica _joaõ_, &,
_judeo_.

Litera _x_, pronunciatur etiam blande sicut in lingua Lusitanica
_queixumes_.

Quando supra literam, _o_, fuerit hoc signum _^_ pronunciatur, _ô_, ac
si esset, _ou_, labijs quasi iunctis, & ore penè clauso: v.g. _búppô_.

Quando verò supra _o_, fuerit hoc signum, _v_, vel, _ó_, pronunciatur
ore aperto, & ac si essent duæ literae, _oo_, v.g. _tènxó_, vel
_gacuxǒ_.

Si vero prædicta signa, fuerint supra _ú_, pronuntiatur _ǔ_, detentum,
ac si essent duo, v.g. _Tàifú_, _Aiaǔ_.

Quando fuerit hoc signum _~_ super aliquã literam ex vocalibus debet
proferri sicut, _n_; sed non in integrum, sed cursim & leniter v.g.
_vãga_.

_Qe_, &, _qi_, scribuntur absque, _u_, quia quando, _u_, sequitur post,
_q_, vel post, _c_, utraque integrè pronunciatur absque sinalepha v.g.
_quõdai_, _quàinìn_:

Quando post, _g_, sequitur, _u_, & postea immediatè alia vocalis _e_,
vel, _i_, pronunciatur sicut in lingua Hispanica, v.g. _guenin_; si vero
litera, _i_, ponatur immediate post, _g_, absque, _v_, pronunciatur
sicut Italicè, giorno, v.g. _Xitãgi_.

Litera, _z_, pronunciatur ea vi, qua in lingua Hispaniæ, Zumbar, v.g.
_mizu_.

Si verò fuerint duo, _zz_, violentiùs feriuntur, v.g. _mizzu_.

Quando fuerint duo, _tt_, _xx_, _zz_, _qq_, _cq_, _ij_, _pp_; vtrumque
opportet ferire vt fit perfecta pronunciatio, & vis significationis
percipiatur: nam v.g. _mizu_, significat mel; & _mizzu_, significat
aquam: vnde si eadem, vel violentia, aut lenitate vtrumque pronunties
vel aquam tantum, vel mel solùm tibi proferent.

Quando, _ch_, anteponitur vocali, pronunciatur sicut Hispanice,
chimenea: v.g. _fochó_.

Si vero, _nh_, anteponatur vocali, pronunciatur sicut Hispanicè, maña,
v.g. _nhuva_.

Litera, _f_, in aliquibus Iaponiæ prouincijs pronunciatur sicut in
lingua Latina; in alijs autem ac si esset, _h_, non perfectum: sed
quodam medium inter, _f_, &, _h_, os & labia plicando, & claudendo, sed
non integrum, quod vsu facilè compertum erit: v.g. _fito_.

Quando, _tç_, in aliquo vocabulo fuerit (quod est valde frequens) orare
debet discipulus Deum, vt ei venas pronuntiationis aperiat quia est
difficilis, & in nulla lingua alia, est talem pronuntiationem inuenire:
non enim pronunciatur vt _tç_, aut ut _t_, uel, _c_, solùm, sed
uiolenter percutiendo lingua dentes, ita ut utraque litera, &, _t_, &,
_ç_, & plus, _ç_, quàm, _t_, feriri uideantur: u.g. _tçùtçùmu_.

Litera, _r_, pronunciatur blandè & leniter ubicumque inueniatur, siue
sit in principio, siue in medio uocabuli; u.g., _ranguió_, _cutabirùru_.

_Ya_, _ye_, _yo_, _yu_, pronunciantur sicut in lingua Hispanica.

Quando à Iaponijs pronunciantur uocabula finita in, _i_, uel _v_, uix
percipitur litera finalis a tyronibus: u.g. qui audit, _gozàru_, putat
se audiuisse, _gozàr_, & qui audiuit _fitòtçu_, credit se solum
audiuisse, _fitòtç_, & cum audit, _àxi no fàra_, percipit solum,
_àx no fàra_.

Quando uocabulo finito in uocali subsequitur incipiens in consonanti,
præcipuè si sit, _b_, uel, _s_, inter ipsam uocalem, & consonantem,
pronunciatur litera _n_, sed non perfecta; sed lenis: u.g. _sònõ
gotòqu_.

Circa uocabulorum accentus magnam adhibui curam, ut illos signis suis
proprijs locis supra literas in quibus accentus fieri debent, adaptatis,
sensus & sententia loquentis percipiatur: u.g. _qèi xèi_, habet accentum
in utroque, _èè_. _fibicàxi_, habet in prima, _i_, & in, _a_, & idem in
dictionario seruabitur ordo, notando accentus ea perfectione, qua summa
cum diligentia potui percipere, si in aliquo sum deceptus, paratus sum
corrigi; ea uerò quæ diminute fuerint dicta, uel desuerint, tam in arte;
quàm in dictionario; cum facile sit addere; à doctiore supplebuntur, qui
tertiam artem, & secundum dictionarium aggredietur: ego enim ne à patre
familias & Domino Deo nostro reprehenderer, talentum nolui habere
repositum in sudario, sed duobus, alia saltim duo superlucrari, &
cooperari saluti Iaponiorum; non solùm prædicando, sed præhendo
prædicatoribus, si possem instrumenta linguæ, & præcipuè modo ut possint
illam extra Iaponiam addiscere: cum propter instantem persequutionem in
Iaponia uix sit hoc possibile. Vale & uiue felix lector. Matriti die 30
Aug. Ann. 1631.


       *       *       *       *       *

In hac arte Grammaticæ seruauimus ordinem, quem peritus Antonius
Nebrissensis, & alij seruarunt in suis linguæ Latinæ, per partes,
videlicet Orationis, nempe Nomen, Pronomen, &c.


_De nomine & eius declinatione, & genere._

In lingua Iaponica non sunt declinationes per casus sicut in Latina,
sed sunt quædam particulæ, quæ postpositæ nominibus, casuum;
differentias constituunt in omnibus nominibus, tam appellatiuis, quàm
proprijs. Quæ constituunt nominatiuũ, sunt quinque, _va_, _ga_, _càra_,
_no_, _iòri_. Particula, _va_, postponitur quando quasi reduplicatiue,
seu specificatiue volumus explicare rem vel personam significatam per
tale nomen; siue sit primæ, siue secundaæ, vel tertiæ personæ: v.g.
_Vàtacùxi và mairànu_, ego, vel, quod ad me attinet, non ibo. Particula,
_no_, postponitur secundis & tertijs personis, & præcipuè si sint
inferioris ordinis; & quando in oratione est aliquod relatiuum, quod non
denotat actionem transitiuam: v.g. _Sònàta no mǒxita còto_, id quod tu
dixisti. Postponitur etiam particula, _no_: quando aliquid indefinitum
dicitur: v.g. _iiè no àrucà mìió_, vide si sint domus. Particula, _ga_,
postponitur regulariter primis & tertijs personis inferioribus, & etiam
secundis quando sunt etiam infimæ vel humiliantur: v.g. _Pedrõga qita_,
Petrus venit. Solent etiã hanc particulam postponere quando aliquid
indefinitè volunt dicere, sicut dictum est de particula, _no_: v.g.
_còco nì và iiẽgà naicà?_ non sunt hic domus? & si in oratione sit
relatiuum non dicens actionem transitiuam, si referat rem inferioris &
humilis ordinis, postponitur etiam particula, _ga_: v.g. _sorẽgàxĩ ga
càita fumi_, Epistola, quam ego scripsi, _sòchĩ ga iúta còto_, quod tu
dixisti. Particulæ, _càra_, & _iòri_, postponuntur & faciunt nominatiuum
quando oratio dicit actionem transitiuam, & præcipuè si est oratio
relatiui. v.g. _Deus iòri cùdasàrèta gracia_, gratia, quam Deus dedit.
_Tòno càra còre vo vôxe tçuqerarèta_, Dominus hoc præcepit. Aliquando
etiam nomina sunt in casu Nominatiuo absque aliqua particula: v.g.
_Pedro Ioaõ vo iòbarèta_, Petrus uocauit Ioannem. Genitiuo sunt duæ
particulæ, videlicet _no_, & _ga_. Particula, _no_, seruit omnibus
personis superioris ordinis: v.g. _Padre no võ qirumòno_, Patris vestis
seu habitus: _ga_, postponitur omnibus personis inferioris ordinis: v.g.
_Pedrõ ga fùmi_, Epistola Petri. _so chĩga mòno_, res tua, _àrẽ ga
càne_, argentum illius, _Tòno vàio cũ ga fucài fito già_, Dominus est
magnæ cupiditatis, idest valde cupidus. Aliquando etiam prædictis
particulis genitiuum constituentibus postponitur particula, _to_, v.g.
_Pedro no to degozàru_, est Petri. Sed non est modus loquendi perfectus,
unde melius est illo non uti; ponitur tamen ut auditus intelligatur.
Quando uerò coniunguntur duo nomina substantiua ad faciẽdum unum quasi
connotatiuum, non est necessaria particula genitiui, u.g. _còcuxu_,
dominus regni. Secundum regulam tamen ordinariam deberemus dicere _còcu
no xù_, & hic modus faciendi connotatiua absque particula genitiui, est
regularis in lingua Iaponica: u.g. _Maria còto_, res Mariæ.

Datiuum constituunt duæ particulæ scilicet, _ni_ & _ie_, u.g. _Pedro ni
móxita_, dixi Petro. _Padre ie ãgue maraxita_, Patri dedi, uel obtuli.

Accusatiuum constituunt quinque particulæ, _vo_, _võba_, _va_, _ie_,
_ga_, Prima uidelicet, _vo_, est usitatior: u.g. _Pedro voiòbe_, uoca
Petrum, _va_, utuntur quando uolunt in particulari explicare rem
significatam per nomen in accusatiuo, u.g. _niffon guchi và Xiranu_,
linguam Iaponicam nescio. Particula, _võba_, est idem quod, _vo va_,
conuertendo secundam literam, _u_, in, _b_, ea uero utuntur sicut, _va_,
u.g. _fune võba nòri sutète_; _cane bacàri tòri maràxità_, relinquens
nauigium: argentum seu pecunias tantùm accepi; _ie_, utuntur ad
significandum locum ad quem: u.g._ Roma ie mairǒ_, ibo Romam, _ga_,
postponitur nominibus significantibus res inanimatas, seu humiles: u.g.,
_àre iẽ gozàre, mònõ ga móxitaĩ_, accedas illuc, habeo enim tibi aliquid
dicere, fit etiam accusatiuum absque aliqua particula ut in exemplo
antepenultimo in quo secundum accusatiuum est sine particula.

Vocatiuum constituit particula, _icàni_, sed non postposita nominibus
sicut & reliquæ, sed anteposita: u.g. _icàni qimi còre vò gorònjerarei_,
uideas hoc domine. Regularius uerò fit uocatiuum absque aliqua
particula: u.g. _Padre sàma qicàxerarèio_, audias reuerende pater.

Ablatiuo sunt tres particulæ, _iori_, _càra_, _ni_, tertia scilicet
_ni_, facit locum in quo: v.g. _iglesia nĩgozaru_, est in ecclesia:
aliquando vtuntur, _ni_, anteposito, _no_, v.g. _sònàtà nò nì Xiàru cà?_
facis hoc tuum? vel accipis tibi? sed hic magis videtur datiuum, quam
ablatiuum. Particulæ _càra_, &, _iòri_, sunt communiores ad ablatiuum
constituendum: v.g. _Madrid càra màitta_, ex Matrito veni, _Pedro iòri
coròsarèta_, occisus fuit à Petro.

Ad constituenda pluralia sunt etiam quatuor particulæ, quæ postpositæ
immediatè nominibus, illa pluralia constituunt, postea verò, sequuntur
particulæ positæ casus constituentes. Prædictæ autem quatuor particulæ
sunt, _tàchi_, _xu_, _dòmo_, _ra_. Prima particula scilicet, _tachi_,
facit pluralia nomina significantia res nobilis ordinis, & quas volumus
honore afficere; v.g. _Tòno tàchi_, domini. Particula, _xu_, constituit
pluralia nomina significantia res nobiles quidem; sed non ita supremi
ordinis: v.g. _samurài xu_, nobiles; qui non sunt domini. Particula,
_dòmo_, postponitur nominibus significantibus res humiles, siue
rationales siue viuentes sensibiles, siue inanimatas: v.g. _fiàcuxõ
dòmo_, agricolæ, _ixĩ dòmo_, petræ, _mmã dòmo_, equi. Particula, _ra_,
facit pluralia nomina significantia res vilissimas, vel quæ despectui
habentur: v.g. _Iudeora_, Iudæi. Pluralibus sic iam per istas particulas
constitutis, postponuntur particulæ casus constituentes secundum
orationum exigentiam: v.g. _tòno tàchi no còtõ dòmo vo varú iúnà_, ne
maledicas res dominorum.

Aliqua etiam sunt vocabula, quæ de se pluralitatem important: v.g. _tòmõ
gàra_, significat homines, _Nàn bàn mòno_, res Europeas, _Nàn bàn mòno
vo fomùru nà_, ne laudes res Europæ.

Particula verò _icàni_, quæ, vt supra dictum est, facit uocatiuũ non
postponitur pronominibus pluralibus iam factis; sed semper anteponitur,
particulæ autem facientes plurale postponuntur: u.g. _icàni Padre tàchi
vo qiqì nasarèio_, audite reuerendi patres.

Duæ uerò particulæ ex quatuor suprapositis, quæ faciunt plurale,
scilicet _domo_, & _rà_ aliquoties sunt singulariũ uerbi gratia. _vare
rà_, uel, _midòmo_, ego: aliquando etiam utraque simul inuenitur in
singulari: u.g. _midomo ra_, ego, _midomo rã ga_ meum vel mei:
postponuntur etiam prædictæ particulæ, _domo_, vel, _ra_, singularibus,
vel quando volumus humiliare res significatas aut de successu
significati per orationem non sumus ita certi; sed quasi dubitamus: v.g.
_sarã dòmõ ga itài_, dolet mihi venter, _àsũ dòmó và àru mài_, crastina
die non erit, _àsu rà và narõ mòde_, crastina die forsitan ita erit.

Particula, _va_, postponitur nominibus tam singularibus; quàm pluralibus
iam per particulas articulatis: v.g. _còcoie va mairànu_, huc non
veniat, _còco càra va dènu_, hinc non exiuit, _còco ni và iru mài_, huc
non intrabit: aliquando etiam particula, _va_, supplet particulas
articulares: v.g. _funè de sàie ióĩó tçùita ni, cachi va nàcanaca nàru
mài_, si nauigio vix perueni; pedibus, vel pedes, absque dubio non
peruenissem. Hic particula, _va_, supplet particulam, _càra_.

In ista lingua Iaponica non sunt etiam genera, masculinum videlicet,
femininum, & neutrum, sicut sunt in Latina; sunt tamen aliqua nomina,
quæ ex se sunt, vel masculina, vel feminina, quia ex sua significatione
dicunt vel masculum, vel feminam determinatè; sunt etiã aliqua nomina ex
se cõmunia duobus. Particula, _vo_, ante posita nominibus significat
masculum. Particula verò, _me_, ante posita significat feminam in rebus,
quæ non habent genera propria: v.g. _vo ì vo_, significat piscem
masculum, _mè i vo_ significat piscem feminam: _vojica_, significat
caprum siluestrem, _mè lìca_, significat capream, _còma_, significat
equum; _zoiacu_, equam; _xô_, significat accipitrem masculum; _dài_,
feminam, _cotòi_, significat taurum, _meùxi_, vaccam. _votòco_,
significat virum, _vonãgo_, vel _nhóbó_, vel, _vònna_, significat
mulierem. In dictionario omnia expressè ponentur, quæ ad memoriam
venerint.

In nominibus etiam adiectiuis, non sunt genera, aut declinationes; sed
eædem particulæ illa constituunt, quae substantiua. Sunt autem adiectiua
multa, & diuersa. Aliqua enim finiuntur in, _ai_, alia in, _oi_, alia
in, _ei_, alia in, _vi_, alia in, _ij_, alia verò, & quæ propriùs sunt
adiectiua, fiunt postposita particula, _no_, substantiuis. Quando
quinque prima genera adiectiuorum ante ponuntur substantiuis, tunc
videntur propriè adiectiua, & nihil mutant ad orationem componendam;
quando verò postponuntur substantiuis, potiùs sunt verba, & verborum
coniungationes sequuntur: v.g. _tacài iàma_, mons altus, _xĩ guei
ĩdeiri_, frequens introitus & exitus, _caxicòi fito_, homo prudens,
_càvaij mòno_, res miserabilis, _Aiaùi còto_, res periculosa, _Vmàre
tçùqi nocùchi_, lingua naturalis seu materna. Sunt etiam alia adiectiua
finita in _na_, quæ etiam ante posita substantiuis, nihil mutant: v.g.
_qĩrèi na còto_, res munda. Omnia verò adiectiua præter finita in, _no_,
quando verbis præponuntur, mutant aliquid: finita in, _ai_, illud mutant
in, _ó_, v.g. _còno iàma và tacõ gozaru_, hic mons altus est, &
excelsus: finita in, _ei_, illud mutant in, _eô_, v.g. _còno iama va
xĩgueô gozàru_, hic mons est densus: finita in, _oi_, illud mutant in,
_ô_, v.g. _caxicô gozàru_, est prudens: finita in, _vi_, illud mutant
in, _ú_, v.g. _xei no ficú gozàru_, statura pusillus: finita in, _ii_,
illud mutant in, _iú_, v.g. _caiũ gozaru_, est pruriens, uel prurit,
inter ista uerò adiectiua finita in, _ij_, sunt multa quæ ex uerbis
procedunt: u.g. _nozòmi_, _u_, significat desiderare: ex illo uerò exit,
_nozòmaxij_, quod significat idem quod desiderabilis, e; alia etiam
procedunt ex nominibus: u.g. _varàmbe_, significat puerum seu infantem:
ex quo procedit _varàmberaxij_, quod significat id quod puerilis, e:
alia reperiuntur in dictionario.

Adiectiua uerò finita in, _na_, quando anteponuntur uerbis, mutant,
_na_, in, _ni_, u.g. _fuxìn ni zònzuru_, dubium reputo uel pro dubio
habeo. Adiectiua uero finita in, _no_, conuertunt aliquando, _no_, in,
_na_, u.g. _bèchi no fito_, conuertitur in, _bechina fito_, differens
homo: & tunc si uerbum subsequatur, mutat, _na_, in, _ni_, u.g. _bechinĩ
gozàru_, est differens. Sensus uero est idem siue finiatur in, _no_,
siue in _na_, u.g. _bechi no fito no cùhi càra qijta_, est idem quod
_bechina fito nocùchi càra qijta_, ex ore, uel ab ore distincti uel
differentis hominis audiui. Et tantùm est differentia; quod finitum in,
_no_, nihil mutat, quid quid illi subsequatur; finitum uerò in, _na_,
mutat, _na_, in, _ni_, ut dictum est, si uerbum subsequitur. Si ad alia
uero adiectiua sequatur uerbum substantiuum, oratio est elegans: u.g.
_còno iàma và tacõ gozàru_, hic mons est altus; si uerò uerbum huiusmodi
non sequatur, eundem facit sensum, quia adiectiuum includit in se uerbum
substantiuum; sed illo non utemur coram superioribus, non enim illis
audientibus, dicemus, _còno iàmà và tacài_, sed dicemus, _còno iamà và
tacõ gozàru_. & sic in alijs adiectiuis.

Adiectiua uerò finita in, _i_, aliquando; & si rarò, illud conuertunt
in, _xi_, uel _qu_, u.g. _ioi_, quod significat, bonus, a, um: finitur
in, _iòqu_, vel, _ioxi_, v.g. _iòqu_, _dancó xitè_, faciendo bonam
consultationem. Aliqua, & non pauca, sunt nomina substantiua, quibus, si
postponatur, _na_, fiunt adiectiua: v.g. _afó_, significat inscitiam, ex
quo deducitur, _afóna_, quod significat id quod fatuus, a, um. _Iiiú_,
significat libertatem: &, _Iiiuna_, significat id quod liber, a, um: quæ
occurrerint alia in dictionario reperiuntur.

Aliqua sunt nomina abstracta substantiua quæ anteposita vocabulis quæ ex
se significant homines, fiunt adiectiua: v.g. _Iĩfi_, significat
misericordiam: si uerò illi _Iin_ postponatur, resultat, _Ii fi jin_,
quod significat idem, quod misericors, dis, _fin_, significat
paupertatem, & postposito _nin_, fit, _fin nin_, quod significat
pauperem: idem est si postponatur, _ja_, fit enim, _finja_, quod etiam
pauperem significat, _bàn_, significat vigiliam; & si postponatur, _xu_,
fit, _banxu_, quod significat idem quod uigilans, tis: multa inuenientur
in dictionario.

Aliquando duo nomina substantiua, ex ijs, quæ remanserunt in lingua
Iaponica ex Chinensi (& hæc, _cobita_, vel, _coie_, vocant) simul
posita, faciunt adiectiuum, quod ex duobus substantiuis conflatur, seu
resultat: v.g. _ten_, significat cælum: &, _xu_, significat dominum:
_tèn xu_ verò, significat dominum cælestem, seu cælorum dominum.

Præterita etiam verborum (de quibus suo loco) adiuncta substantiuis, vim
& sensum videntur habere adiectiuorum: v.g. _iõgorèta tè_, manus
sordida, _iõgorèta_, est præteritum verbi _iõgore vru_, quod significat
idem quod sordesco, is, _càita qió_, liber scriptus, _càita_, est
præteritum verbi _càqi_, _u_, quod significat idem quod scribo, is.
Abstracta, seu radices ex quibus verba componuntur, sunt nomina quasi
verbalia significantia actionem in abstracto: v.g. _facàri_, significat
mensuram: ex quo resultat verbum, _facàri_, _u_, pro eo quo est metior,
ris, _fajime_, significat principium, _fajime_, _uru_, est verbum, &
significat id quod incipio, is: & sic in alijs de quibus in dictionario.
Anteposita particula, _mòno_, prædictis abstractis seu nominibus
verbalibus fiunt nomina significantia eum qui actionem verbi facit: v.g.
ex, _càqi_, præposito, _monoi_, fit _mòno càqi_, quod significat idem
quod scribens, tis: postposita vero eadem particula, _mòno_, eisdem
radicibus, fiunt nomina significantia effectum actionis: v.g.
_càqimono_, significat scripturam.

Postposita verò particula, _gòto_, eisdem radicibus verbalibus fiunt
nomina significantia res dignas actionibus quæ per verba, quorum sunt
radices, significantur: v.g. _mi_, est radix, ex qua prodit verbum,
_mi_, _iru_, pro eo quod video, es &, _mĩgoto_, est res visibilis, seu
digna visu, _qìqi_, est radix verbi, _qiqĩ_, _u_, pro eo quod video, es:
& _qĩqì gòto_, significat rem audibilem, seu dignam auditu.

Postpositis aliquibus nominibus substantiuis nominibus verbalibus
prædictis fit nomen iam inconcreto significans talem actionem: v.g.
_foxi_, est radix verbi, _fòxi_, _u_, pro eo quod sole vel ad solem
siccare: postposito verò, _ivo_, v.g. quod significat piscem: fiet,
_foxiì vo_, quo significabit, pisces ad solem vel vi solis siccos &c.

Postposita verò particula, _dõgu_, quæ instrumentũ significat radicibus
verborum, fiunt nomina significantia materiam seu instrumentum actionis
per verbum significatæ: v.g. _varài dõgu_, materia seu instrumentum
visus, _càqi dõgu_, instrumentum scribendi vel ad scribendum.

Postposita autem particula, _me_, radicibus verbalibus fiunt nomina
significantia terminum actionis: v.g. _a vàxe_, est radix verbi, _a
vàxe_, _uru_, pro eo quod est aliqua iungere aut copulare, _a vàxe me_
vero significat iuncturam: & sic in alijs.

Ex adiectiuis suprapositis finitis in _i_, fiunt nomina abstracta
mutato, _i_, in, _sa_, v.g. _nãgài_, significat id quod longus, a, um: &
_nãgàsa_, significabit longitudinẽ. Adiectiua finita in, _na_, mutant
etiam, _na_, in, _sa_, ad abstracta nomina facienda: v.g. ex
_àqiracàna_, quod significat id quod clarus, a, um: fiet, _àqiracàsa_,
quod significabit claritatem.

_Aliquando ex duobus substantiuis simul sumptis, & præcipuè si aliquod
illorum aliquam literam in principio feu in fine in aliã mutet, resultat
tertium nomen quasi connotatiuum, & quasi adiectiuum seu genitiuũ
includens: v.g. ex, _qi_, quod significat, lignum, &, _fotoqe_, quod
significat idolum: fit, _qĩ botòqe_ mutato, _f_, in, _p_, quod
significat idolum ligneum. Si verò nomina quæ præponuntur, finiuntur in,
_e_, ipsum mutant in _a_, ad prædictam compositionem nominis
connotatiui: v.g. _tçumà sàqi_, extremitates unguium, _càna cũgui_,
clauus ferreus. Si uerò nomina, quæ postponuntur ad eamdem formationem,
primam literam debeant mutare, si sit, _f_, mutabunt in, _b_, uel, _p_,
si, _s_, mutabunt in, _z_, si _c_, mutabunt in, _g_, si, _tç_, mutabunt
in, _zz_, si, _x_, mutabunt in, _j_, u.g. _càri bunè_, _bùppô_, _nĩgori
zàqe sorá goto_, _qizzumári_, _sòra jèi mòn_. Vide in dictionario._


_De pronomine._

Non sunt in lingua Iaponica pronomina deriuatiua u.g. meus, a, um. &c.
sed utuntur primitiuis, scilicet mei, tui, &c. Hæc autem primitiua non
habent declinationes per casus; sed hæ differentiæ casuum fiunt per
particulas supra positas quæ omnibus sunt communes, tam nominibus; quàm
pronominibus.

Particulæ aliquæ (de quibus infra) quæ adiunctæ uocabulis honorem
indicant, faciunt pronomen, uel illius uim habent secundum occasionem &
circumstantias in quibus illis utuntur: si enim ego dicam, _von fùmi_;
loquendo cum alio: ipso facto intelligitur me de eius epistola: & non de
mea loqui: si enim de mea loquerer; non dicerem, _von fùmi_, sed, _fumi_
tantum: unde, _von fumi_, ratione particulæ, _von_, quæ est honoris,
significat uestram epistolam. Et idem est de particula, _mi_, & alijs
quæ honorem indicant in significatis nominum quibus adijciuntur.


_De pronomine secundæ personæ scilicet ego &c._

Octo sunt particulæ significantes idem quod Ego, mei, mihi, &c.
_vátacuxi_, _sòrẽgaxi_, _váre_, _mi_, _várerá_, _mìdòmo_, _midòmo rá_,
_váre_. Quatuor primæ denotant aliquam superioritatem in eo qui illis
utitur, reliquæ uero sunt humiliores. Mulieres utuntur tribus alijs
particulis aliquando quaæ sunt, _mĩzzu cára_, _vãrauá vãgami_, & his non
utuntur uiri: rustici solent uti duabus uidelicet, _vára vòrará_,
religiosus uero quando de se loquitur solet dicere, _gusô_, ac si
diceret: ego uilis religiosus; senex uerò de se loquẽs: dicit, _gurǒ_,
ego uilis & despectibilis senex. Rex uerò, dicet, _chin_, uel, _máru_,
quod significat: ego Rex.

Ad facienda autem pluralia ista pronomina, postponuntur illis particulæ
supra positæ constituentes pluralia, scilicet, _dòmo_, _ra_, v.g.
_midòmõ ga máitta tòqi_, quando nos iuimus: ad casuum verò differentiã
postponuntur illis iam formatis pluralibus, particulæ constituentes
casus vt supra.


_De pronomine secundæ personę: scilicet Tu, tui, tibi, &c._

Multæ sunt particulæ, quæ constituunt pronomen secundæ personæ secundum
differentiam personarum, quæ vel nullum vel aliqualem, aut mediocrem,
magnum, aut maximum merentur honorem & reuerentiam: ad loquendum enim
cum inferiori, sunt tres particulæ quæ faciunt pronomen tu: scilicet,
_váre_, _vonòre_, _sòchi_, si àutem illis superaddatur, _me_, vel,
_mẽgá_, & dicatur, _váremè_, vel, _váremẽgá_, personam cum qua, loquimur
ampliùs deijcimus. Si autem loquamur cum æqualibus vel aliquantulum
inferioribus, vtemur vna ex tribus particulis videlicet, _sònata_, _sòno
fò_, _váre sama_. Si verò sit persona superior vel omnino æqualis cum
qua vrbanè debemus loqui vtemur vna ex septem particulis scilicet,
_cònatá_, _qixò_, _qifó_, _gòfen_, _qĩden_, _cònatá sama_, _sònata
sáma_. Si autem loquamur cum personis in dignitatibus constitutis, nomen
dignitatis, si illi super addatur particula, _sama_, supplet vicem
pronominis: v.g. _Padre samã gozare_, veniat vestra paternitas.
Aliquando etiam particulæ quæ nomina honorant, supplent vicem
pronominis: v.g. _vòn qirumòno_, vestræ dominationis vestis.

_Cònata_, _cõchi_, _cõnofo_, significant idem quod ego, mei, &c. sed in
modo loquendi quasi distributiuo: ex parte mea, vel quantum ad me
attinet, quibus correspondent, _sõchi_, _sonofó_, _sõnatá_ quæ
significant, tu &c. & ex parte tua, seu, quod ad te pertinet.

Pluralia istorum pronominum fiunt per particulas supra positas secundum
honoris differentiam, _võnórẽ domo_, _váre ra_, _sóchi ra_, significant
vos loquendo cum vilibus, _vare tachi_, _sonatà domo_, significat vos
cum æqualibus, _qìfótachi_, _vócatãgata_, _vóno vóno_, significat vos
cum honore: declinationes verò horum fiunt etiam per particulas communes
declinationum.


_De pronomine tertiæ personæ, scilicet ille, illa, illud._

Duæ particulæ scilicet, _cáre cáre_, _are are_, significant ille, illa,
illud, loquendo de rebus inferioribus: quatuor uerò uidelicet, _áitçu_,
_áitçumè_, _áremè_, _cáitçume_, significant ille, illa, illud,
humiliando & despiciendo res de quibus loquimur, & quæ præcipuæ
finiuntur in, _me_, sunt deiectiuæ, maxime si illis superaddatur, _ga_,
u.g. _áitçũga_, _áitçumẽgá_, ille uilis: _cóno_, significat hic, hæc,
hoc, _sóno_ significat, iste, ista, istud, _áno_, significat ille, illa,
illud; sed necessario requirunt post se substantiuum ut illis utamur:
u.g. _cóno fito_, iste homo: idem significat, _cóno mono_, sed non est
uerbum honorificum, _sóno cóto_, ista res, _ano fito_, ille homo,
_cónátá_, uel _cónofó_, significant hic, _sónata_, vel, _sono fó_,
isthic, _ánatá_, uel, _ánofó_, illic. _córe_, significat hoc, _sóre_,
significat istud, _áre_ significat illud, sed neutraliter, ita quod
substantiuis, seu suppositis non iunguntur: horum pluralia sunt,
_córerá_, _sorerá_, _arerá_, cæterorum uerò pluralia sunt per regulas
communes _cáno_, significat rem de qua facta fuit mentio: u.g. _cano
fito_, ille homo &c. Pronomen quidam, facit particula, _àru_, u.g. _aru
fito_, quidam homo, _áru tocóro ni_, in quodam loco.

Pronomen unusquisque faciunt particulæ, _mèn mèn_, _sóre sóre_.

Pronomen uniuersi & singuli &c. facit particula, _tare mo mina_.

Pronomen quicumque &c faciunt particulæ, _Tare nite mõ_, _tare
nitemoare_, _tare nari tómó_.

Ante posita particula, _tare mo_, negatiuis facit pronomen nemo uel
nullus: u.g. _tare mó mairananda_, nemo iuit. Particula _nani taru cóto
nari tómo_, significat: quidquid sit, vel quæcumque res sit. Particula,
_mèi mèi_, significat: singuli, uel unusquisque in particulari.

Particula, _góto_, facit pronomen seu signum distributiuum omnis, e. Si
postponatur substantiuis ex proprijs uocabulis linguæ Iaponicæ quæ
uocantur, _iomis_: idem etiam facit particula, _mai_, anteposita
substantiuis linguaæ Chinæ, quæ uocantur, _coies_, u.g. _fi_, significat
diem: &, _fĩgótoni_, significat quotidie, seu omnibus diebus, _nen_, in
lingua Iaponica mendicata à Chinensi, significat annum: &, _mainen_,
significabit singulis annis uel omnibus annis; idem ferè facit
reduplicatio aliquorum nominum, uel saltim facit illa pluralia: u.g.
_fito_, significat hominem: &, _fitõbito_, significabit omnes homines,
uel multos homines, _fi_, significat diem: & _fĩbi ni_, significabit,
omnibus, uel multis diebus.

Pronomen diuisiuum, aliqui &c. facit particula, _niiótte_, u.g. _tóqi
niiotte_, aliquibus temporibus, _fito niiotte_, aliqui homines.

Pronomen, idem &c. facit particula, _vonaji_, u.g. _vonaji tocóro cara_,
ex eodem loco. Particula uerò, _dôjen_, significat idem, sed
neutraliter: v.g., _dôjen degozàru_, idem est: & hoc uerbo respondent
quando gratulantur; absque eo quod rem accipiant: ac si dicant, gratulor
ac si accepissem: uel idem est, ac si accepissem.

Pronomen ipse &c. faciunt particulæ, _nùxi_, _sóno mi_, _vãga_,
particulæ uero, _vareto mi_, faciunt pronomen ipsemet &c. u.g. _vareto
mi ni ata vo nasu_, ipsemet sibimet damnum infert, _mi vo vasurète; ta
vo tasùqùru_, sui met oblitus, alios saluos facit. Particula,
_vatacùxi_, significat rem propriam in particulari: u.g. _vatacuxi no
còto_, res propria, _vatacùxi ni iuarẽta_, pro se loquutus est.

Pronomen aliquis &c. faciunt particulæ, _tare zo_, _taso_, u.g. _tare zo
maittaraba_, si aliquis iuisset, _taso sacanãga aruca tói ni iqe_, eat
aliquis interrogatum si sit aliquid cibi.

Aliquid neutraliter faciunt particulæ, _nan zo_, _nanica_, u.g. _nanzõga
arãba cùuózu_, comedam aliquid si sit, _ima faia tẽ ga jiiú nĩ gozaru
fõdoni nanica caqi maraxô_, scribam aliquid, si quidem habeo manus iam
solutas seu liberas.

Quis? fit tribus particulis scilicet, _Tare_, _Tãga_ _Taso_, particulæ
_tãga_, uel, _tare nõ_, utuntur etiam pro genitiuo cuius: u.g. _Tãga
móno ca?_ cuius est res? Et quando aliquis ad ostium uocat, & pulsat
dicit: _móno mó_, qui intus respondent, _taso_, uel, _tagá_, uel,
_tare_, quis es? Particula _nani_, significat quid &c. u.g. _nani vo
sùru cá_, uel, _nanĩgoto vosùru ca?_ quid facis? _nani ni sòre vo tòtte
ĩquca?_ ad quid hoc portas tecum?


_De pronominibus relatiuis._

Pronomen relatiuum fit postponẽdo verbo nomen de quo fit relatio: v.g.
_tèn ni màximàsu vàrerága vòn vòia_, Pater noster qui est in cælis,
_dèta tocòro va_, locus ex quo exiuit, _tèni sùmi no tçuíta fito_, homo
cuius manui adhæsit atramentum. Si oratio petit nominatiuum ante verbum,
tale nominatiuum debet esse cum aliqua ex particulis nominatiui, _ga_,
_no_, uel, _iòri_, v.g. _vatacùxĩga càita fùmi_, epistola, quam ego
scripsi, _cònàtà no vôxerarèta coto_, res quam uestra dominatio dixit.
Tertia verò particula scilicet, _iori_, vtimur quando est actio in
oratione, v.g. _Deus iòri atàie cudasarèta gracia_, gratia, quam Deus
contulit seu donauit, _àno tocòro ni amàta no qió àtta vò torarèta_,
tulit multos libros, qui erant in illo loco. Si concurrant verò duæ
orationes relatiuum continentes, prima erit secundum positam regulam;
secunda verò per participium præsens, præteritum, seu futurum, secũdum
quod sensus orationis postulauerit: v.g. _qèsa Oracio vo móxita qióga
tçucuie no vie ni àru vo mòtte coi_, affer librum illum qui est supra
sedile, in quo isto mane recitaui vel dixi officium diuinum. In ista
oratione _qióga_, quod est vnum relatiuum, est post verbum, _móxita_, &
_vo_, quod agit vices secundi relatiui, est post verbum, _àru_. Quando
verò volumus ampliùs specificare rem quæ refertur, ponimus inter rem
ipsam & verbum, particulam _tocòro no_, v.g. _vàreto dôxin xìta tocòro
no mònõ dòmo va mina buguèn ni nàtta_, omnes quotquot mecum
consenserunt, diuites facti sunt. Aliquando oratio relatiui propter suam
difficultatem explicatur per exponentes: v.g. loco huius, _ima
còrosarèta Pedro nò cò và sonàta nó chijn gia_, quæ significat, filius
Petri, qui modo fuit occisus, est tuus amicus: dicimus, _ìma Pedro
corosarèta sonó co va sonatà no chijn de gozàru_.

Aliquando solent simul poni duæ particulæ ex casus consituẽtibus, &
faciunt quasi relatiuum cui anteponuntur: v.g. _sòno_ _tocòró deno
dancó_, istius locis consultatio. _Marsella ieno fùne_, nauigium quod
tendit Marsiliam: _màire to no móxi gòtó dearu_ est dicere, quòd eam.

_Màiru mai to no dancó ni qivamatta_, habita est resolutio quod non
pergat, _màitte nòchi no dancó_, consultatio postea quam perrexit facta,
_varambe càra no catãgui_, est consuetudo ab infantia, _xô tameno chôgui
gia_, est ars ad illud faciendum: _àno fito no vo toró_, accipiam id,
quod est illius hominis: nota hæc de relatiuo valde.


_De formatione verborum, & coniugationibus._

Verba in lingua Iaponica neque habent numeros, neque personas; faciunt
tamen has differentias particulæ suprapositæ ad pluralia &
declinationes. Coniugationes sunt tres affirmatiuæ, & totidem negatiuæ.

Radices verborum, de se non dicunt tempus: vnde vt illud dicant debent
formari verba & coniugari.

Omnes radices verborum secundæ coniugationis finiuntur in _e_, _gi_,
vel, _ji_, præter _xi_, &, _maraxì_, quæ etsi finiãtur in, _i_, sunt
tamen primæ coniugationis. Si verò radices finiuntur in, _de_, vel,
_gi_, fit verbum præsentis temporis conuertendo prædictas in, _zzuru_,
v.g. _fãgi_, facit præsens, _fãzzuru_, & significat erubesco: _de
zzuru_, quod significat exeo, is: si radices finiuntur in, _je_, vel,
_ji_, mutantur ad præsens in, _zuru_, v.g. _màje_: _mãzuru_, idem quod
misceo, es, _anji anzuru_, quod est considero, as, si finiuntur in,
_xe_, illud mutant in, _suru_, v.g. _a vaxe: auasùru_, idem quod
coniungo, is: _xi_, verò, & _maraxi_, quæ (vt dictum est) sunt secundæ
coniugationis, etiam mutant, _xi_, in _suru_, v.g. _xi sùru_, idem quod
facio, is, _maraxi marasuru_, etiam est, facio facis. Si radices
finiuntur in, _te_, convertunt illud in _tçuru_, v.g. _sodàte;
sodàtçùru_, idem quod alo, is, vel sustento, as: reliqua quæ tantum
finiuntur in, _e_, alio modo; illud ad præsens conuertunt in, _uru_,
v.g. _ãgue_: _ãgùru_, offero, rs, _nĩgue, nĩgùru_, fugio, is.

Aliqua sunt præterita verborum, quæ faciunt sensum præsentis, & sunt
illa quorum fieri consistit in facto esse: v.g. _cocòroièta_ intelligo,
is, _qìcoieta_, audio, is, _voboièta_, recordor, aris, _qi qi ièta_,
intelligo, is, _zonjita_, scio, is, & alia præter ista forsan erunt:
verba quæ sequũtur sunt primæ cõiugationis etiam si eorum radices non
finiantur modo antea dicto. Si præsens alicuius ex illis non fuerit
mutato, _i_, in _uru_, explicabitur in particulari, _àbi_, _uru_, aquæ
balneo se, abluo, is, _fotòbi_, _uru_, mollificor, aris: _focoròbi_,
_uru_, dissuor, eris: _càbi_, fucore afficior, eris, _sàbi_, rubiginor,
aris, _deqi_, finior, ris, vel perficior, ris: _cùchi_, _cutçuru_,
putresco, is: _mìchi_, _mitçuru_, mare adimpleor, ris, _ini_, _uru_,
abeo, is: _nòbi_, _nobiru_, vel _noburu_, dilator, aris, _tçuqi_, _uru_,
consumor, eris, _vòri_, _uru_, ab alto descendo, is: _xij_, _xijru_, ad
prandium vel cibum compellendo, inuito, as, _nì niru_, assimilor, aris:
_mochij: mochi iùru_, æstimo, as:_ni_, _niru_, ad ignem coquo, is:
_mi_,_miru_, aspicio, is: _còri_, _uru_, corrigor, eris, _vochi
vòtçuru_, cado, is: _i_, _iru_ sum, es, fui: vel adsum, es, _fũgui_,
_uru_, transeo, is, sicut tempus transit: _vàbi_, _uru_, misericordiam
peto, is, _carabi_,_uru_, siccor, aris, _iqi iqùru_, viuo, is, _fi
firu_, aresco, is, _qi qùra_, venio, is, _qi qùru_, vestio, is, _vòqi
uru_, è lecto surgo: quatuor verò verba quæ sequũtur habent præter
præsentia ordinaria, alia etiam extraordinaria, _atàie_, habet _atóru_,
pro dono, as: _vàqimaie_, _vaqimòru_, discerno, is, _tonàie tonóru_,
benedico, is, _sonaie sonóru_ in loco sublimi colloco, as.


_De Pręterito imperfecto, perfecto, & plusquam perfecto._

Non est in lingua ista Iaponica præteritum imperfectum: Vnde loco illius
vtuntur perfecto, quod fit duobus modis: primũ est addendo, _ta_,
radicibus verborum: v.g. _ãguèta_, est praeteritum verbi, _ãgue_, _uru_,
quod est offero, rs; secundo modo fit præteritum perfectum postponendo,
_te_, radicibus, & addendo postea verbum, _gozari_, _u_, vel _ari_, _u_,
in præsenti vel in præterito de quo in secunda coniugatione, v.g.
_ãguete gozàru_, vel _aguètẽ gozàtta_, vel _ãguete aru_, vel _ãguete
atta_, obtuli, uel obtuleram, as, &c. si autem ad prædicta anteponatur
particula _fãia_, explicatur magis: u.g. _faia ãguètè gozàtta_, iam
obtulerã, quando postponitur uerbum, _ari_, _u_, ad præteritum, non est
modus loquendi ita nobilis sicut quando postponitur, _gozari_, _u_, unde
ad hoc debemus aduertere quando loquimur, ut notemus de quo loquimur, &
coram quibus, ut cui honorem, honorem debitum in modo loquendi
tribuamus.


_De futuro primæ coniugationis._

Si radix uerborum finitur in, _te_, fit futurum conuertendo istam
syllabam in _teô_, uel _chô_: u.g. _tàte_, _uru_, eius futurum est
_tàteô_, uel _tàchô_, erigam. Si radix finitur in, _ji_, fit futurum
mutato in _jô_: u.g. _xenji_, _xenjô_, medicinas condiam uel coquam. Si
radix finiatur in _xe_, mutatur in _xô_, u.g. _xi_, _xô_: _maraxi_,
_maraxô_, faciam. Si finiatur in, _ie_, mutatur in, _io_ ut, _voxiie_,
_vòxiio_, docebo. Reliquis uerò radicibus quæ finiuntur in _e_,
postponuntur ad futurum faciendum, _ô ôzu_, uel _ôzuru_ u.g. _ãgueô_,
uel, _ãgueôzu_, uel _ãgueôzurù_, offeram. Hæ etiam particulæ
postponuntur ad facienda futura uerborum de quibus supra diximus esse
secundæ coniugationis, etiam si eorum radices finiantur in, _i_, u.g.
_dequiôzu_, finietur.

Fit etiam futurum, tollendo à præsenti negatiuo (de quo infra) syllaba
_nu_, in qua finitur, & loco eius ponendo particulam _bàià_, u.g.
tollendo, _nu_, ab _ãguènu_, & loco eius addendo, _baià_, fit,
_ãguèbaià_, offeram, _mĩnu_, si auferas, _nu_, & loco eius ponas,
_baia_, fiet, _mĩbaia_, uidebo uel aspiciam.

Futurum perfectum fit postpositis particulis, _tearózu_, uel _tarózu_,
eisdem: u.g. _ãguète arózu_, uel, _ãguetárózu_, iam obtulero. Etiam fit
anteposito _fàia_, futuro ordinario: u.g. _fàia ãgueôzu_.


_Imperatiuum primæ coniugationis._

Imperatiuum primæ coniugationis est ipsa sola radix verbi, vel
postposita particula _io_, v.g. _ãgue_, vel _ãgueio_, offer: futurum
autem imperatiui est futurum absolutum, _ãgueô_, vel _ãgueôzu_, & est
honoratior modus loquendi & vrbanior ad imperandum in omni coniugatione,
quàm per imperatiuum absolutum. Fit etiam imperatiuum, si auferas, _nu_,
à præsenti negatiuo (de quo postea) & loco eius ponas _sai_, v.g. si ab
_ãgue nu_, tollas _nu_, & addas, _sai_, fit _ãgue sai_, quod est, offer:
non tamen dicit tantum imperium sicut absolutum. Postposita etiam
particula, _tai_, radicibus, fit quodã genus futuri seu optatiui quo
desiderium loquentis explicatur, & est imperatiuum; vrbanum tamen,
_mizzu fitòtçu nomi tai_, vellem parum aquæ bibere: est idem quod da
mihi bibere. Quando verò fit relatio alicuius præcepti, legis, consilij,
ordinis, aut prohibitionis, in omni verbo cuiuscumque coniugationis siue
affirmatiuæ, siue negatiuæ: tale præceptum ponitur ad literam: v.g.
_chrĩstiani naru nà to no xõgun no fattõga àru_, est lex Imperatoris,
quòd non fiat quis Christianus, _Padre core vo còxiraièio to voxerarèta
niiòtte_, quia pater præcipit mihi vt hoc componerem.


_Optatiuum primæ coniugationis._

Præsens & futurum optatiui est præsens imperatiui, antepositis
particulis, _nẽgauacu uà_, vel, _auare_ & postposita, _gàna_, vel
_caxĩ_, fit etiam postposita particula, _gàna_, absque aliqua
anteposita: v.g. _nẽgavàcu va ãgueio càxi?_ vel _auàre agueigàna_, si
offeres? _auàre icanaru tèngu, bangue mòno nari tomò, vare vo tòtte,
fiie no iama ni noboxèio caxi!_ o si esset aliquis vel diabolus vel
aruspex qui me ascendere faceret ad montem qui vocatur, _fiie!_
postposita particula _gana_, nominibus, significatur desiderium rei
significatæ per nomen: v.g. _saqẽ gana_, ò vinum! ac si diceret: quis
illud haberet ad bibendum! _nanĩ gana!_ si aliquid haberem!

Præteritum optatiui est secunda vox futuri postposita particula _mono
vo!_ v.g. _nĩgueo zu mono vo!_ o si fugissem! idem fit hoc modo _nĩguẽta
raba iocaró mòno vo_, aliquando solum dicunt, _nĩguè taróni va!_ etiam
dicunt, _nĩguete aró ni ua iocarómòno vo!_


_Subiunctiuum primæ coniugationis affirmatiuæ._

Præsens subiunctiui fit ex præsenti indicatiui mutato, _u_, in quo
finitur in _ẽba_, v.g. ex, _ãguru_, fit _ãgurẽba_ cum offerem: fit etiam
ex præsenti addita particula, _tocoro_, super addita _ni_, _de_, _uo_,
vel, _ua_, secundum exigentiam declinationis verbi quod sequitur; primum
enim subit munus nominis: v.g. _arutoqi Pedro chinsui xitè iraruru
tocoro ie fitõ gaqìte_, cum venisset quidã homo ad locum vbi erat Petrus
quando erat ebrius _nhõbõ ni tachi vacarète iru tocòro ni_, cum essent
divisi, & diuortium fecissent coniugati, _có aru tòcorõ de_, cum hæc ita
sint, _iòto ie zzuru tocòrouà fito ni corosarèta_, occisus est a quodam
homine cum exiret foras, _go misa vo asobasarùru tocò ro vo uchi
coroita_, occidit illũ cum actualiter missam celebraret, & est regula
generalis in omni coniugatione.

Præteritum perfectum & plusquam perfectum subiunctiui fit ex præterito
perfecto indicatiui postposita particula, _rẽba_, v.g. _ãguèta rẽba_,
cum obtulisset: fit etiam ablato verbo _gozaru_, à præterito plusquam
perfecto; & posito loco eius, _attarẽba_, vel _atta_, quando vero
ponitur, _atta_, debet superaddi vel, _ni_, aut, _uo_, _ua_, vel, _ie_,
secundum quòd petit subsequens verbum; ad modum supra positum de
præsenti subiunctiui cum particula, _tocòro_, v.g. _ãguète atta rẽba_,
vel _ãguete atta_, _ni_, _uo_, _ua_, vel, _ie_, cum iam obtulisset.

Futurum subiunctiui fit addendo futuro indicatiui particulã, _tòqi_,
v.g. _ãgueô tòqi_, cum postea offerat.

Præteritum plusquam perfectum subiunctiui, vel quomodocumque illud
voces, denique ad significandum hoc quod est, postquam fecissem actionem
verbi, fit postpositis particulis, _cara_, _nòchi_, vel _ĩgo_: præterito
plusquam perfecto; ablato tamen verbo, _gozaru_, v.g. _aguète cara_,
_nohi_, vel, _igo_, _mairó_, postquam obtulerit proficiscar: idem quasi
est, _aguètarǒ toqi mairó_, proficiscar quando iam obtulerit, _ãgueôzurù
ni_, vel, _ãgueozuru tocoroni_, significat, cum iam esset paratus ad
offerendum: vel vt offerret, _ãgueôzuru còto no saqini_, significat
paululum antequam offeret.

Præsens permissiuum subiunctiui fit duobus modis: primus est
conuertendo, _v_, in quo finitur præsens indicatiui, in, _ẽdomo_, v.g.
_ãgurẽdõmò_ etiam si offerat.

Præteritum verò permissiui fit postposito, _redomo_, præterito
indicatiui: v.g. _ãguetarẽdomo_, quamuis obtulisset: futurum autem
permissiuum est addendo, _redomo_ secundæ voci futuri indicatiui: v.g.
_ãgueôzurẽdomo_, quamuis offerat. Secundus modus subiunctiui permissiui
est efficacior & fit præsens postposita particula, _tomo_, præsenti
Indicatiui: v.g. _ãguru tomò_, quãuis offerat: solent etiam præsenti
postponi particulæ, _mamaiò_, vel, _madeiò_, v.g. _soreuo voxiiùru
mamaio_, vel, _sòre vo voxiiùru mãdeio_, etiam si hoc doceat.

Præteritum autem huius secundi permissiui fit postposito, _rìtomò_,
præterito indicatiui: v.g. _ãguèta ritomo_, quamuis obtulerit: fit etiam
hoc præteritum postposito, _mamaiò_ vel _madeio_, præterito indicatiui:
u.g. _ãgueta mamaio_, uel, _ãgueta madeio_ idem fit postposito, _tòte_,
præterito subiunctiui: u.g. _ãguetarẽba tòte_.

Futurum permissiuum fit postposito, _tomo_, secundæ uoci futuri
indicatiui: u.g. _ãgucozutomo_, fit etiam postpositis, _mamaio_, uel
_madeio_ eidem futuro: si uerò prædicto permissiuo in omnibus temporibus
anteponatur, _tatòi_, additur magna uis orationi: u.g. _tatoi vôxerarùru
tomo_, quamuis hoc præcipias: eumdem sensum facit præteritum plusquam
perfectum Indicatiui ablato uerbo, _gozaru_, &, _aru_, & constituendo
loco eius particulam, _mo_, u.g. _ãguete mo_, quamuis offerat: eadem
particula, _mo_, postposita præsenti indicatiui facit eumdem sensum:
u.g. _dòcõ de qiqi marasùru mo, sòno sata va mõsanu_, quamuis audiatur
de hoc ubicumque; nihil tale auditur: eumdem sensum solent facere modi
loquendi, qui sequũtur, _ãguemo xèio caxi?_ _ãguetemo xô madeio_. _nanto
mo ãgue caxi?_ quod fere significat, quamuis offerat: eundem etiam
sensum faciunt prædicta, _ãguruni saxerarei ãgu etani saxerarei_, uel
_ãgueò ni saxerarei_, etiam si offerat, obtulerit, uel etiam si offeret:
ac si dicat: ponamus, uel demus quòd ita sit.


_Infinitiuum._

Præsens infinitiui fit ex præsenti indicatiui, postposito _còto_, uel,
_to_, u.g. _ãgùru còto_, uel _ãguruto_, offerre.

Præteritum infinitiui fit postpositis eisdem particulis præterito
indicatiui, u.g. _ãgueta còto_, uel, _ãguetato_, obtulisse. Futurum
infinitiui fit eisdem postpositis futuro indicatiui: u.g. _ãgueeô còto_,
uel _ãgueôto_, oblaturum. Eundem sensum faciunt præsens, præteritum, &
futurum indicatiui postposita illis particula, _ióni_, u.g. _nai nai
guioi ni caqerareô ióni va vare mo zònzuru fitõ bìto mo zonjita_, sæpe
credidi & alij etiam putarunt me à te beneficijs esse afficiendum,
_qèccu vare ni voxiie marasùru ióni gozaru_, potius ille potest me
docere, _ãgueta ióni gozaru_, dicitur illum obtulisse.

Ad interrogandum & responendum utuntur sæpissime infinitiuo quod est
suppositum uerbi quod subsequitur: u.g. _nhõbõgata ni vòchita cotó gaata
ca?_ incidisti ne in peccatum luxuriæ cum muliere? fuit ne hoc quod est
incidisse &c. & hoc modo loquendi utuntur in omni tempore infinitiui.

Aliquando supplet infinitiuum præteritum plusquam perfectũ ablato uerbo,
_gozaru_, & _aru_: u.g. _Deus no minòri vo firomète iòcaró_, bonum est
legem Dei propagari: aliquando supplet præsens & præteritum infinitui,
præsens & præteritum indicatiui postposita, _ga_, u.g. _sore vo
vôxeraruru ga varú gozaró_, malum erit hoc dicere, _maittãgamaxi gia_,
uenisse est melius, aut esset melius.

Quando uerò infinitiuo subsequitur uerbum substantiuum, non indiget
particula, _còto_, u.g. _còsacazzuqĩ dè và sàqe vo nòmu deuanai_, bibere
uinum calice paruo non est bibere, _còre còso caqu degozare_, hoc
possumus dicere esse uerè scribere, _caqu de gozatte còso_, hoc nullo
modo est scribere, _sòre ua ãgùru deuanai_, istud non est offerre:
aliqua ex exemplis positis sunt ex uerbis aliarum coniugationum; sed
regula est generalis in omnibus: facit etiam sensum quasi infinitiui
modus hic loquendi, _ãgue va_, _ãgurẽ domò_, quamuis offeram vel etsi
faciam hoc, quod est offerre: est etiam regula generalis in omnibus
coniugationibus: unde dicunt, _qìqi va tçucamatçure dòmò gàtten xenu_,
quamuis audiam uel faciam hoc quod est audire; non intelligo: dicitur
etiam, _ãgùru vomotte_, offerendo, uel cum hoc quod est offerre, _ãgùru
iori_, ex hoc quod est offerre, _ãguru nitçuite_, circa hoc quod est
offerre.

Gerundium in, Di, es præsens uel futurum indicatiui, & præcipue si
adiungatur, _jibùn_, aut aliqua particula significans tempus: u.g.
_ãguru jibùn_, tempus offerendi, _ãgueô ni qiuamàtta_, accepit
resolutionem offerendi, _nĩguru jibun gia_, tempus est fugiendi, _coròsa
rẽôzúru ni aisadamàtte arozu_, erit resolutus occisu, aut quod erit
occidendus.

Gerundiũ in, Do, fit duobus modis: primus, postponendo, præsenti
indicatiui particulas, _ni_, uel, _tòte_, u.g. _ãguru ni_, uel,
_ãgùrutote iurusareta_, offerendo fui solutus: secundus est auferendo
uerbum, _gozàru_, præterito plusquam perfecto: u.g. _ãguète cutabireta_,
offerendo, vel erigendo sum defessus: idest ex erectione uel actione
offerendi, resultauit esse defessum: est etiam alius modus elegans
gerundij in do, & ualde communis, anteponendo radices uerborum alijs
uerbis compositis: u.g. _fiqi iosùru_, approximare trahendo; radices
autem sic uerbis adiunctæ numquã mutãtur in passiuis, neutris, aut
negatiuis. In isto sensu gerundij in do, uidentur vti his modis loquendi
_taixõ to xite_, cum esset dux: uel ducis munus gerendo, _võn rei to
xitè_, gratias agendo, _ròtai nòmi ni xitè_, cum sit senex, _tçùcài xite
iuaruru_, dicit ut nuncius.

Gerundium in dum, fit postpositis particulis, _tàme_, vel, _tòte_,
præsenti vel futuro indicatiui: v.g. _ãgùru tàme_, vel, _ãgueo tòte_ ad
offerendum, ad eundem sensum reducitur hic modus loquẽdi, _ãguru ni
fàttõga àru_, est lex circa offerendum, nisi dicamus hoc vltimum esse
gerundium in ni.

Supinum in Tum, fit duobus modis, primus est postponendo _ni_,
radicibus: secundus postposito, _tameni_, præsenti indicatiui: v.g.
_tàzzunè ni maitta_, vel, _tàzzunùru tameni màittá_, veni oblatum.

Supinum in Tu, est sola radix verbi. in hoc etiam sensu videntur vti
isto modo loquendi, _mósu ni vòiobànu_, non est necessarium dictu.

Participia præsentis, præteriti, & futuri sunt præsens præteritum, &
futurum postpositis particulis, _fito_, vel, _mõno_, sed quando
postponitur, _fito_, est modus loquendi honoratior: v.g. _ãgùru fito_,
vel, _ãgùru mòno_, offerẽs, _ãgueta fito_, qui obtulit, _ãgueô mòno_,
qui offeret, _Buppô gacu suru tòmõgara ni voite ua_, vacantes studio
legis idolorum, _von vo xiru vo fito to va iũzo_; _von vo xiranu võba
chicuxõ to còso iie_, in ista oratione particula, _uo_, supplet vocem
participij & dat suppositum verbo significatque: meritò vocant homines
beneficium cognoscentes; ignorantes verò beneficia iure vocant belluas:
est regula generalis in omni coniugatione, vnde exemplum est in verbo
secundæ coniugationis: fit etiam participium postposita _te_, radicibus
verborum: v.g. _ãguete_, offerens.


_Prima coniugatio negatiua._

Radices sunt postposita, _zu_, radicibus affirmatiuis: v.g. _ãguezu_.

Præsens verò est constituendo, _nu_, loco, _zu_, v.g. _ãguènu_, non
offerro, & est regula generalis quomodocumque finiantur eorum radices,
sola, _xi_, &, _maraxi_, faciunt præsentia negatiua, _xènu maraxenu_,
non facio, ea verò quorum radices finiuntur in _ji_, mutant _ji_, in
_je_, & postponitur illis particula, _nu_, ad præsens: v.g. _zonji_, fit
præsens negatiuum, _zoniènu_, nescio: alicubi in Iaponia faciunt
negatiua auferendo vltimum, _v_, à radicibus negatiuis & superaddendo
illis verbum, _ari_, _u_, coniugatum per secundam secundum tempus: v.g.
_ãguezàru_, non offero, _ãgue zàtta_, non obtuli, _ãgue zatta rẽba_, cum
non obtulisset, etiam dicunt, _ãguezu xite_, non offerendo.

Præteritum negatiuum fit ad modum præsentis ponendo loco, _nu_,
particulam _nanda_, v.g. _ãguenànda_, non obtuli, _zonjenanda_, nesciui,
_vori nànda_, non descendi.

Præteritum plusquam perfectum fit mutando vltimam _a_, præteriti in,
_e_, & postponendo verbum, _gozàru_, in præsenti, vel, _gozàtta_, in
præterito: v.g. _ãguenandẽ gozàru_, vel _ãguenànde_ _gozàtta_, non
obtuleram: fit etiam ponendo, _ĩdẽ gozàru_, vel, _idẽ gozatta_, loco
_nandẽ gozaru_, v.g. _ãguèi de gozaru_, vel, _ãgueidẽ gozàtta_, non
obtuleram, _zonzeĩdẽ gozaru_, nesciueram, _vochiĩdẽ gozatta_, non
cecideram.

Futurum negatiuum est addendo, _mài_, vel, _màji_, radicibus, vel
præsentibus affirmatiuis: v.g. _ãgue mai_, vel _ãgùru maji_, non
offeres.

Imperatiuum fit postposito, _na_, præsenti indicatiui: v.g. _ãgùruna_,
ne offeras.

Fit etiam anteposito, _na_, & postposito, _so_, radicibus affirmatiuis:
v.g. _na ãgue so_, ne offeras.

Fit etiam postposito, _na_, radicibus: v.g. _ãgue na_, ne offeras, _mixè
na_, ne ostendas, _mesare na_, ne faciatis: radices, quæ finiuntur in,
_xi_, vel, _ji_, & sunt secundæ coniugationis mutant illud in, _e_, ad
istud imperatiuum: v.g. _so xè na_, vel _só maraxe na_, ne facias istud,
_so zonzena_, ne istud cogites.

Optatiuum fit anteponendo, _negauacùua_, vel _auare_, & postponendo,
_caxi_, _gana_, imperatiuo negatiuo: v.g. _auare ãguru nacaxi_, o si non
offerres: vel, _nẽgauacù ua na ãgue sõ gana_, idem.

Præteritum optatiui fit postposito, _mòno vò_, futuro negatiuo: v.g.
_ãguru mai mono vo!_ o si non obtulisset!

Subiunctiuum verò negatiuum est conuertendo, _v_, in qua finitur præsens
negatiuum in _ẽba_, v.g. _ãguenẽba_, cum non offerret.

Præteritum subiunctiui est postposito, _rẽba_, præterito negatiuo
indicatiui: v.g. _ãguenanda rẽba_, cum non obtulisset.

Futurum est postposito, _qerẽba_, futuro negatiuo: v.g. _niguru mai
qerẽba_, cum non sit fugiturus.

Subiunctiuum permissiuum fit postposita particula, _dòmò_, præsenti
negatiuo, sed mutato _u_, in quo finitur in, _e_, v.g. _ãguenẽ dòmò_,
quamuis non offerat: dicunt etiam & melius _ãguenaĩdemo_, vel,
_ãgueĩdemo_.

Præteritum permissiuum est postposito, _redomo_, præterito negatiuo:
v.g. _ãguenanda rẽdomò_, quamuis non obtulerat, dicunt etiam,
_ãguenaĩdemo_, vel, _agùeĩdemo_, & si non obtulerit.

Futurum permissiuum est postposito, _qerẽdòmò_, futuro negatiuo: v.g.
_ãgùru mai qerẽdòmò_, & si non offeret.

Aliud autem permissiuum cum particula, _tomò_, fit postposita prædicta
particula radicibus negatiuis: v.g. _ãguèzutomò_, & si non offert. Fit
etiam postposito, _tote_, præsenti subiunctiui: v.g. _ãguenẽba tote_,
tertio modo etiam fit postposito, _mamaio_, vel, _madeiò_, præsenti
negatiuo: v.g. _ãguènú mamaio_, vel, _ãguenu madeio_, quamuis non
offerat.

Præteritum fit postposito, _ritomò_, præterito negatiuo: v.g.
_ãguenandari tomò_, & si non obtulerit. Fit etiam postposito, _tote_,
præterito negatiuo subiunctiui: v.g. _aguenanda rẽba tote_ & melius,
_ãguenaĩdemo_, vel, _ãguèĩdemo_, quamuis non offerat, vel obtulerit.

_Futurum est postposito, _tomò_, futuro negatiuo: v.g. _ãgue mai tomò_,
&si non sit oblaturus, _vochiĩdemo_, &si non ceciderit._

Infinitiuum præsens, præteritum, & futurum, est ipsum præsens,
præteritum, & futurum negatiuum indicatiui, postpositis _còto_, vel,
_to_, v.g. _ãguenu còto_, non offerre, _ãguenanda còto_ non obtulisse,
_ãgùru mai còto_, non esse oblaturum.

Aliquando vtuntur præsenti negatiuo pro præterito in omnibus
coniugationibus: v.g. _mi maraxènu_, non vidi.

Gerundium in, Di, negatiuum, est præsens vel futurum negatiuum,
_ãguenu_, vel, _ãgùru mai_, non offerendi.

Gerundium in, Do, fit postposito, _ni_, radicibus negatiuis vel
præsentibus: v.g. _ãguèzuni_, vel, _ãguenuni_, non offerendo, idem quasi
est: _ãgueĩde_, vel, _ãguenaĩde_, vel, _ãguèzu xitè_.

Gerundium in, Dum, est postposito, _tote_, vel _tame_, præsenti aut
futuro negatiuo indicatiui: v.g. _ãguenu tame_, vel, _ãgùru mai tòte_,
ad non offerendum.

Participia negatiua præsentis, præteriti & futuri, sunt præsens
præteritum, & futurum negatiuum postposito, _fito_, vel, _mòno_ v.g.
_ãguenu fito_, non offerens, _ãguenanda mòno_, qui non obtulit, _ãguru
mai mòno_, qui non offeret, _ãguena ĩde cara_, vel, _ãgueĩde nòchi_,
post non obtulisse: vel postquam non obtulerunt, aut postquam non est
oblatum.


_Secunda coniugatio affirmatiua._

Omnes radices verborum secundæ coniugationis finiuntur in, _i_, fitque
præsens mutato, _i_, in, _u_, v.g. _iòmi_: _iomu_, lego. Si radices
finiuntur in, _chi_, mutant istam dictionem in, _tçu_ v.g. _machi_:
_matçu_, expecto. Si finiuntur in, _xi_: mutatur in _su_: v.g. _coròxi_:
_corosu_, occido.

Præteritum fit. Si radices finiuntur in, _ami_, conuertitur in, _óda_,
v.g. _cami_: _códa_, mandi vel masticaui. Si finiuntur in, _ebi_, vel,
_emi_, mutantur in, _eôda_, v.g. _saqèbi_: _saqeôda_, vociferatus sum,
_sonèmi, soneoda_, inuidi seu habui inuidiam. Si finiuntur in, _òbi_,
vel, _òmi_, conuertuntur in, _ôda_, v.g. _coròbi: corôda_, cecidit:
_còmi, côda_, se inclusit. Si finiuntur in _umi_, conuertitur in,
_únda_, v.g. _casùmi_: _casunda_, obtenebratus est, in idem conuertuntur
quæ finiuntur in, _imi_, v.g. _canaximi, canaxúnda_, tristatus est. Si
finiuntur in, _gui_, illud conuertunt in, _ĩda_, v.g. _fẽgui, feĩda_,
discissum est: _xini, uru_, facit præteritum, _xinda_, mortuus est: &,
_ini, uru_, facit præteritum, _inda_, abiuit: & quantum ad hoc sunt
sicut secundæ coniugationis; quo ad alia verò tempora sunt primæ.
Radices quæ finiuntur in, _chi_, vel, _ri_, illud conuertunt ad
præteritum in, _tta_, v.g. _mòchi_: _mòtçu_, facit præteritum, _mòtta_,
accepit, _chiri, u: chitta_, sparsum est, quæ verò finiuntur in, _xi_,
vel, _qi_, illud conuertunt in, _ita_, v.g. _coròxi, u_: _coròita_,
occidit, _qiqi, u_, _qijta_, audiuit, _xiqi, u_, _xiita_, extendit.

Futurum fit conuertendo, _i_, in quo radices finiuntur in, _ó_, _ozu_,
vel _ózuru_, v.g. _iomó_, _iomozu_, vel, _iomózuru_, leges. Si verò
radices finiuntur in, _chi_, mutatur ista dictio in, _tó_, v.g. _machi_:
_mató_, expectabo, quæ finiuntur autem in, _xi_, illud conuertunt in,
_só_, v.g. _móxi: u_: _mósó_, dicam, aut loquar.

Imperatiuum fit conuertendo, _i_, in quo radices finiuntur in, _e_, v.g.
_iomi_: _ióme_, lege vel legas. Si vero radices finiantur in, _chi_,
conuertitur in, _te_, v.g. _machi_: _mate_, expecta. Fit etiam
imperatiuum conuertendo, _nu_, in quo præsens negatiuum finitur in,
_ai_, v.g. ex, _iomanu_, constituendo, _ai_, loco, _nu_, fit, _iomai_,
lege, & est modus communis etiam tertiæ coniugationis; sed isto
imperatiuo vtuntur solum loquendo cum inferioribus.

Futurum imperatiui est futurum absolutum: v.g. _iòmõ_, leges, & illo
vtuntur loquendo cum abiectis personis.

Reliqua tempora optatiui, subiunctiui, gerundij, infinitiui &c. fiunt
eodem modo & eisdem particulis quibus in prima coniugatione applicando
singula singulis etiam in modis loquendi.


_Secunda coniugatio negatiua._

Radix negatiua secundæ coniugationis est conuerso, _i_, in quo radix
absoluta finitur, in _azu_, v.g. _iòmi_: _iomazu_, radix, non legendi.

Præsens fit, si radix affirmatiua finitur in, _chi_, illud conuertendo
in, _tanu_, vt, _machi_: _matanu_, non expecto. Si finitur in, _xi_,
mutatur in, _sanu_, vt _coròxi_: _corosanu_, non occido. Si alio quouis
modo finiuntur in, _i_, illud conuertunt in, _anu_, v.g. _coròbi_:
_corobanu_, non cado.

Præteritum est conuertendo, _nu_, præsentis in, _nanda_, v.g.
_corobanu_: _corobananda_, non cecidi, _iomananda_, non legi, reliqua
verò tempora proportionaliter sicut in prima coniugatione negatiua.


_Tertia coniugatio affirmatiua._

Radices verborum tertiæ coniugationis finiuntur in, _ai_, _oi_, vel,
_vi_, quæ finiuntur in, _ai_, conuertunt illud in, _ó_, ad faciendum
præsens: v.g. _narai_: _naró_, disco: quæ finiuntur in, _oi_, vertunt
illud in, _ô_, v.g. _vomoi_, _vomô_, cogito, quæ verò finiuntur in,
_vi_, illud mutant in, _ú_, v.g. _cui_: _cú_, comedo.

Præteritum fit postposito, _ta_, præsenti: v.g. _naróta_, didici,
_vomôta_, cogitaui, _cúta_, manducaui.

Præteritum plusquam perfectum fit conuertendo vltimum, _a_, præteriti
perfecti in _e_, & addito verbo, _gozaru_, in præsenti vel, _gozatta_,
in præterito, vt supra dictum est in prima coniugatione: v.g. _naró tẽ
gozaru_, vel, _narotẽ gozatta_, iam didiceram.

Futurum fit conuertendo, _i_, in quo radix finitur in, _vó_, _vózu_,
vel: _vózuru_, v.g. _narauó narauozu_, vel, _narauózuru_ discam. Si verò
radix finiatur in, _oi_: conuertitur in, _vô_, _vôzu_, vel, _vô_,
_zuru_, v.g. _vomoi_, _vomouô_: _vomouozu_, vel, _vomouôzuru_ cogitabo.

Imperatiuum fit postponendo radicibus, _e_, v.g. _naraie_, disce,
_tòie_, interroga, _cùie_, comede. Fit etiam auferendo à præsenti
negatiuo, de quo statim, dictionem, _nu_, & constituendo loco eius
literam, _i_, v.g. _narauai_, disce, _touai_, interroga, _cuvai_,
comede, hoc modo vtimur cum inferioribus, cætera sicut in alijs
coniugationibus.


_Tertia coniugatio negatiua._

Radix negatiua tertiæ coniugationis est conuertendo, _i_, in quo radix
affirmatiua finitur, in _vazu_, v.g. _narauazu_, _touazu_, _cuvazu_, fit
vero præsens conuertendo, _i_, in, _vanu_: v.g. _narauanu_, non disco,
_touanù_, non interrogo, _cuvanu_, non comedo.

Præteritum fit conuertendo, _i_, radicis, in, _vananda_, v.g.
_narauananda_, non didici, _tòuananda_, non interrogaui, _cuuananda_,
non comedi.

Præteritum plusquam perfectum est conuertendo, _a_, vltimum perfecti in,
_e_, & addito verbo, _gozaru_, vel, _gozatta_, v.g. _cù uanandẽ
gozatta_, vel _narauana dẽ gozaru_, non comederam, vel non didiceram,
cætera vt in alijs coniugationibus.

Postpositis verbis substantiuis gerundijs in, _Do_, omnium coniugationum
tam affirmatiuarum; quam negatiuarum: fit sensus, est, vel non est
factum, quod per gerundium significatur: v.g. _ãguete aró_, iam erit
oblatum, _còno qiõga caitẽ gozaranu_, hic liber non est scriptus,
_ãgueĩde arõzu_, nondum obtulerit. Verba verò substantiua sunt,
_gozaru_, _gozaranu_, _voru_, _uori nai_, _dea_ vel _gia_: _deuanai_,
_aru_: _aranu_, vel, _gozaranu uoru ùòrinai_, & vnumquodque, ex illis
sequitur regulas communes suæ coniugationis.

Postpositis etiam verbis substantiuis infinitiuis omnium coniugationum
fit sensus quòd est, fuit, erit; vel non, id quod per infinitiuum
significatur: v.g. _ãguru còto arõ_, erit hoc quod est offerre: idest
offeret, _naróta còto gozarumai_, non addiscet, & dicta verba
substantiua habent omnia sua tempora iuxta secundam coniugationem ad
quam pertinent, quia eorum radices finiuntur in _i_, _ari_, _u_:
_gozari, u._


_Coniugatio verbi substantiui negatiui._

Verbum substantiuum negatiuum est, _nai_, vel, _gozanai_, vel,
_uorinai_, quod significat non esse, eius radix est, _naqu_ vel,
_gozanaqu_, aut, _uorinaqu._

Præteritum est conuertendo, _i_, in quo præsens finitur, in, _c_, &
postponendo illi præteritum, _ari_, _u_, quod est, _atta_, v.g.
_nacatta_, vel, _gozanacatta_, non fuit, cætera tempora sunt coniugando,
_ari_, _u_, per secundam secundum temporum exigentiam.

Imperatiuum est, _nacare_, vel, _nanaiso_, vel, _naina_, ne sis.

Subiunctiuum est conuertendo, _i_, præsentis in, _qerẽba_, v.g.
_naqerẽba_, vel, _gozana qerẽba_, cum non esset vel sit.

Subiunctiuum permissiuum est conuertendo, _i_, præsens in, _qerẽdòmò_,
v.g. _gozana qerẽdòmò_, etiam si non sit.

Præteritum huius subiunctiui est postposito, _rẽdomo_, præterito
indicatiui: v.g. _nacatta rẽdomo_, quamuis non fuit.

Substantiuum cum particula, _tomo_, est illam potponendo radici: v.g.
_naqutomo_, etiam si non sit. Gerundium est, _nó_, _nóte_, vel, _naqu
xitè_, vel, _nacatte_, cum non sit. Cætera vt supra cum verbo, _ari_,
_u_: superaddito, & coniugato per secundam.

Nomina adiectiua quando non antecedunt verbis, coniugantur per se sicut
verbum substantiuum negatiuum: illa inquam nomina adiectiua, quaæ supra
dictum est finiri in, _ai_, _ei_, _oi_, _ui_, _ij_, eorum radices sunt
conuersa, _i_, vltima in, _qu_, v.g. _fucacu_, radix profundi, æ,
_iòqu_, radix boni, æ, _xĩguequ_: radix densi, æ, _uarùqu_, radix mali,
æ, mali, _uonajiqu_: radix eiusdem &c.

Præsens est ipsa vox adiectiui: v.g. _ioi_, bonus, a, um, _fucai_,
profundus, a, um, _uarui_, malus, a, um, _uonaji_, idem, eadem, idem.

Præteritum est conuertendo, _i_, adiectiui in, _c_, vel, _q_, &
postposito verbo, _ari_, _u_, illud coniugando secundum exigentiam
orationis in omnibus temporibus.

Permissiuum cum, _tomò fucàqu tomò_, vel, _fucài tomò_, quamuis
profundum.

Gerundium in, do, _fucóte_, cum esset profundum, _ióte_, cum sit bonum,
_varúte_, cum sit malum, _càna xiúte_, cum sit triste, _xingueo te_, cum
sit densum. Sunt etiam, _fucó xite fucaqu xite_, vel, _fucacàtte_, & sic
in alijs: v.g. _iôxite_, _iòqu xite_, _iocatte_.

Adiectiua finita in na, non coniugantur; gerundia tamen in do, solent
habere: v.g. _aqiracana_, pro gerundio, _aqirãcani xite_, cùm esset
clarum; idem, _aqiraca de_, _arisóna_, habet _arisoni xite_, cum sit
apparens vel verisimile, _iónà_, habet, _ìóni_, v.g. _iòi yóni xitè_,
cum sit boni modi, vel habeat bonum modum, _càvãga fucóte vatarananda_,
quia stauius erat profundus non transuadaui, _xebòte irarènu_, quia
strictum, non est intrabile, _varúte cu varenu_, non est comestibile vel
non potest comedi, quia malum. Cætera tempora adiectiuorum sunt vt
dictum est, cum verbo, _ari_, _u_, coniugato secundum exigentiam
orationis. Coniugatio etiam negatiua est cum eodem, _ari_, _u_, v.g.
radix est, _fucàcaràzu_, præsens verò est, _fucàcarà nu_, non est
profundum. Præteritum, _fucacarananda_, non fuit &c.


_De Particulis conditionalibus._

Quinque sunt particulæ facientes orationem conditionalem, _naraba_, _ni
vòite va_, _ràba_, _va_, _ba_, duæ secundæ postponuntur omni verbo tam
affirmatiuo, quàm negatiuo in præsenti, præterito, & futuro, & cum illis
remanet verbum conditionale: v.g. _nĩgùru naraba_, si fugis, _iôda ni
uòite va_, si legistis, _nara võ naraba_, si disces, _cu vazu ni vòite
va_, si non comedis, aliquando tollitur _voi_, à, _ni voite_, v.g.
_ãgueô ni va_, si offeres, _ãgueta ró ni va_, si obtuleris. Tollitur
etiam aliquando, _voite_, & remanet solum, _ni_, v.g. _mairó ni còso_,
_nèn gòrò ni mòsõzure_, si ibo vel ierim significabo illi amicabiliter,
_xitaró ni còso_, _faisòcu tçùqu maji qerè_, si fecissem; non habuisset
effectum, diligentia & persuasio.

Particula, _raba_, postponitur præteritis: v.g. _narǒta raba_, si
didicissem, _narauananda raba_, si non didicissem.

Particula, _va_, postponitur radicibus negatiuis omnium trium
coniugationum; v.g. _ãguèzu va_, si non offero, _iomazu va_, si non
lego, _narauazu va_, si non disco, _naqu va_, si non est, _fucacarazu
va_, si non esset profundum.

Particula verò, _ba_, habet eumdem effectum & iungitur etiam radicibus,
quibus, _va ãguezũba_, _iomazũba_ _narauazũba_, si vero dicta particula,
_ba_, ponatur loco, _zu_, radicibus negatiuis, fit conditionalis
affirmatiua oratio: v.g. _ãguẽba_, si offero, _iomãba_ si lego,
_narauãba_, si disco, _iocaraba_, si est bonum: particula verò, _ua_,
non solum postponitur radicibus negatiuis adiectiuorum: sed etiam
affirmatiuis: v.g. _fucaqu ua_, si es profundum, _uonajiqu ua_, si est
idem: aliquando hoc verbo vtuntur ac si dicant: si non est valde
molestum: facias hoc: dicunt etiam, _ãgue majiqù ua_, si non offeres.

Particula, _ni uòite ua_, supra posita iungitur etiam aliquando
nominibus, & quasi supplet verbum substantiuum: v.g. _jó jó nì uoite ua
uqe toró_, accipiam si est valde bonum vel optimum, _curùxicarazaru guì
ni uòite ua_, si non fuerit molestum vel res molesta.

Particula, _saie_, posita in oratione, vbi est aliqua particula ex
conditionalibus sensui orationis addit virtutem: v.g. _fune saie mairu
naraba_, si venerit aliquod nauigium, _sonata saie uocutabire naqu ua_,
si non est defessus, ac si diceret: ex mea parte, vel quod ad me attinet
ego non sum defessus.

Supplet etiam aliquando particula, _saie_, conditionalem: v.g. _Niffon
no xôco cu ni saie caióna còtò gozaru fõdonì_, si ergo in regno paruo
Iaponiæ inueniuntur & sunt res huiusmodi, ac si dicat; quanto magis
erunt in magnis, _còco mòto no tocai nì saie mei uacu itasu iónĩ gozaru
fõdoni &c._ si ergo in nauigationibus, quæ hic fiunt, valde patior &c.
_fito saie côquai suru mòno uò iurusu ni iuan ia, Deus ni uoite uoia?_
si ergo homo ingnoscit homini pœnitenti, quanto magis Deus? _còre fõdo
xei uo iru ru saie còto naricanùru ni; ucato xite ua, icãdeca banji
canauozo?_ si tot adhibendo vires vix potui fieri; si leuiter fuisset
factum quomodo potuisset fieri seu finiri? _còre saie xinicui ni_, si
ergo hoc est difficile, _fune de saie ioio tçuita ni_, _cachi ua
nananaca naru mai_, si nauigio vix perueni; pedes absque dubio non
potuissem.


_De verbo potentiali._

Postposita particula, _ro_, præsentibus & futuris verborum illa facit
potentialia: v.g. _ãguru ro_, forsan offert, _nĩgueozuru_, fortassis
fugiet.

Præterita fiunt conuertendo, _ta_, in, _tçu_, & addito, _ro_, v.g.
_ãguetçuro_, fortassis obtulit. Si verò postponatur præteritis
negatiuis, _da_, in quo finiuntur, debet mutari in, _zzu_, v.g.
_ãguenanzzuro_, possibile est non obtulisse, vel quod non obtulerit, vel
obtulit.

Fit etiam potentiale præsens postposito, _arozu_, vel alio futuro,
infinitiuo: v.g. _ãgùru còto mò aròzu_, vel, _ãgue mò xôzu_, forsan
offert.

Præteritum est postposito futuro præterito: v.g. _ãgueta còto mo arozu_,
forsitan obtulit.

Futurum, _ãgueô còto mo arozu_, forsan offeret, idem etiam est in
negatiuis: v.g. _ãguenu_, vel, _ãguenanda_, vel, _ãguru mai còto mo
arozu_, possibile est quod non offert, obtulit, vel offeret, & quando
volumus dicere, ita erit: loco, _còto_, ponimus, _mono_, v.g. _noxenanda
mono dearózu_, fortassis non introduxerunt in nauigium, _iqi chĩgota
mono dearozu_, non se obuiauerunt in via, _moreqicoieta mono de gozaro
ca to zonzurù_, credo si forsan est diuulgatum.

Ad significandum fieri significatum nominum adiectiuorum postponitur
verbum, _nari_, _u_, coniugatum secundum exigentiam temporis ipsis
adiectiuis aduerbialiter sumptis: v.g. _fuco naru_, fit profundum, _uaru
natta_, factum est malum: dicitur etiam _fuco aru_, est profundum,
aliquando etiam dicunt, _fuco nai_, non est profundum, & hoc modo
loquendi vtuntur etiam coniugando _nai_, modo supra dicto secundum
exigentiam temporis, iuxta sensum orationis: etiam dicunt potentialiter,
_fuco nai coto mo arozu_, forsan erit hoc, quod est, non esse profundum.


_Verba irregularia quo ad coniugationes._

Verbum, _qi_, _uru_, quod est venio, is: habet præsens, _qùru_, venio,
_qita_, veni, _côzu_, veniam, _coi_, vel, _coio_, veni, _qitarẽba_, cum
venerit, vel si venisset, _qitarẽdomo_, quãuis venit, & radicem
negatiuam, _côzu_, & præsens negatiuum, _conu_, non venio, _mède_ radix
verbi delector, aris, habet præsens _mẽzzùru_, & gerundium in do,
_medete_, delectando se, _cui_, radix verbi pœniteo, es, vel tristor,
aris, habet præsens, _cuiuru_, & gerundium in do, _cuite_, pœnitendo, &
radicem negatiuam, _cuizu_, & præsens negatiuum, _cuinu_, non pœnitet,
_araie_, radix verbi sum, est, fui: habet præsens, _araiùru_, siue,
_aroru_, est: _furi_ radix verbi veterasco: habet præteritum, _furita_,
inueteratus est, & gerundium in do, _fùrite_, inueterando, _fe_, radix
verbi transeo, is, habet præsens, _furu_, transit; & præteritum, _feta_,
transit, _Tari_, _u_, est verbum significans rem esse completam &
integram: habet præsens, _taru_, sufficit, præteritum, _tatta_,
completum fuit, & futurum, _tari maraxo_, erit perfectum vel sufficiet:
& radicem negatiuam, _tarazu_, præsens negatiuum, _taranu_, præteritum,
_tarananda_, non fuit sufficiens, futurum, _taru mai_, non erit
sufficiens, imperfectum subiunctiui _taranẽba_, cum non sufficeret.

Permissiuum, _taranẽ domo_, infinitiuum negatiuum, _taranu coto_,
gerundium verò in do, _taraĩde_, vel, _Tarazu xite_, verbum _taxi_,
_tasu_, quod significat adimplere, seu perficere, habet futurum, _taxi
marãxô_, perficiam, _tasanu_, vero est eius præsens negatiuum. _Tari_,
autem radix verbi, _taro_, quod significat esse perfectum, habet
præteritum negatiuum, _tara uananda_, non fuit perfectum, & subiũctiuum,
_tara uanẽba_, cum non esset perfectum, & permissiuum, _tara uanẽ domo_,
& infinitiuum, _tarauanu còto_, & gerundium in do, _Tarauaĩde_, vel
_Tarauaxu xitè_: _uocotari_, vero est radix verbi, _uocotaru_, pro eo
quod est deficere: habet infinitiuum, _uòcotaru coto_, & radicem
negatiuam, _uocotarazu_, & præsens negatiuum, _vo cotaranu_, _voi_, est
radix verbi quod habet præteritum, _uoita_, inueteratus est: &,
_uoitaru_, quod est idem. Et præsens negatiuum quod est, _uoinu_, &
gerundium in do, _uoite_: _urei_, radix verbi tristor, aris, habet
præsens, _vreô_, & imperatiuum, _vreio_, & infinitiuum, _vreoru coto_, &
gerundium in do, _vreite_: _Tomi_, radix verbi, _tomu_, vel, _tomeru_
quod est ditor, aris, vel diues fieri, habet præteritum, _tonda_,
gerundium in do, _tonde_, & radicem negatiuam, _tomàzú_, _saĩ guiri_,
_u_, significat idem quod præeo, is, vel anticipor, aris, habet
præteritum, _saĩ guitta_, & gerundium in do, _saĩ guitte_.


_De verbo adhuc, & de eius formatione & differentijs._

In ista lingua sunt verba actiua simplicia; & actiua etiam faciendi
facere, passiua etiam, neutra, & impersonalia. Omnia verò coniugantur
per tres coniugationes supra positas secundum quod eorum radices iam
dispositæ & ex illis verba formata, terminantur.

Ex aliquibus nominibus adiectiuis aliqua procedunt verba: v.g. _catài_,
est durus, a, um, ex quo exeunt, _catàme_, _uru_, induro, as, actiuum,
_catamari_, _u_, induresco, is, neutrum, & _catameràre_, _uru_, induror,
aris, passiuum, ex _canaxij_, adiectiuo quod est tristis, e, exit,
_canaximi_, _u_, quod est tristor, aris.

Verba faciendi facere, formantur istis particulis, _sàxe_, vel, _xe_,
prima postponitur radicibus secundæ coniugationis; secunda verò
radicibus secundæ, & tertiæ, fiunt autem postpositis præsentibus
negatiuis, auferendo _nu_, in quo finiuntur & ponendo loco eius
prædictas particulas: v.g. _ãguesaxe_, _uru_, offere facio, is,
_iomaxe_, _uru_, legere facio, is: _narauàxe_, _uru_, discere facio, is,
& omnia remanent secundæ cõiugationis quia particulæ finiuntur in, _e_;
aliquando etiam, &si raro, solet postponi particula, _saxe_, verbis
secundæ, & tertiæ coniugationis, sed tunc ornantur seu honorantur
prædicta verba cum particula, _rare_, v.g. _iomasàxe rare_, _uru_,
_Padre ua dòjucùni cathecismo vo narauasaxeraruru_, Pater iubet suo
ministro vt discat catechismum, _mòno no fòn vo fito ni iòmasaxerarùru_,
facit legere originale.

Verba passiua fiunt particulis, _rare_, & _re_, particula, _rare_,
iungitur actiuis secundæ coniugationis modo iam dicto tollendo scilicet,
_nu_, a negatiuo: v.g. _ãguerare_, _uru_, offeror, eris, _iomare_,
_uru_, legor, eris, _naravare_, _uru_, discor, eris, his vtuntur in
sensu passiuo legi ab alio, vel esse, aut non esse legibile: v.g. sunt
etiam alia passiua quæ procedunt ex neutris vel ex habentibus
significationem neutralem, quæ quidem formantur cum particulis, _rare_,
&, _re_, formata tamen non regunt casus cõmunes passiuorum (de quibus
infra) sed verborum ex quibus procedunt: v.g. ex, _ãgari_, _u_,
procedit, _ãgarare_, _uru_, & quia, _ãgari_, _u_, quod significat
ascendo, is, regit accusatiuum, etiam illum regit, _ãgarare_, _uru_,
v.g. _còno iamaie ãgararenu_, non potest ascendi ad istum montem vel
iste mons non est ascendibilis, _xiròcara derarenu_, non potest exiri ex
castello, _Xebóte irarènu_, nõ potest intrari quia strictum seu
angustum, _còno michi va arucarenu_, non potest ambulari hæc via, _natçu
vacòco ni irare mai_, non erit hoc habitabile tempore veris, _còno fũdẽ
de va cacarenu_, non potest scribi isto calamo, _fimãga nóte
cacarenanda_, non potuit scribi ex defectu temporis, _cònobùn ni còso
cacaruru mòno de gozare_, hoc sane modo bene scribitur, _axĩga itóte aru
carenu_, non potest ambulari dolentibus pedibus: omnia ergo verba
passiua sunt secundæ: verba neutra sunt quæ habent significationem
neutralem: v.g. aperiri per se & non ab alio: v.g. _ivõgatoruru_, pisces
capiuntur, _cajẽga torùru_, ventus cessat, _itõga qiruru_, filum
rumpitur, _jĩga iomùru_, litera benè legitur, _aqi_, _u_, aperior, iris,
_qiri_, _u_, est scindo, is, actiuum, _qirare_, _uru_, est scindor,
eris, passiuum, _qire_, _uru_, est scindor, eris, neutraliter est etiam
quando gladius bene scindit quia est acutus, _qiraxe_, _uru_, est verbum
faciendi facere quod significat scindere facio, is, _ãgue_, _uru_, est
leuo, as, _ãguerare_, _uru_, leuor, aris, passiuum, _ãgue saxe_, _uru_,
leuare facio, is, _ãgari_, _u_, leuor, aris, neutrum, _ãgarare_, _uru_,
esse ascendibile, _ãgaraxe_, _uru_, leuari facio, is, vel quod se leuet
facio, facis: si verò illis adiungantur particulæ honoris (de quibus
infra) faciunt alias combinationes: adiectiua verò quando coniungantur
habent significationem neutralem: v.g. _fidarui_, esurio, is,
_fucacatta_, fuit profundum.

Verba impersonalia non nominant, neque exprimunt personam: v.g. _mi uo
fatasu tomò itçuvari vo iuanu mono gia_, etiam si quis moriatur non
debet mendacium dicere, _mòno mò tabezu saqe mo nomaĩde ichinichi
fataraqu mòno ca?_ potest ne laborari per totum diem integrum nihil
comedendo & non bibendo vinum? _Xujin nò maiẽ de sòno ióna còto vò iú
mono ca?_ possunt ne dici huiusmodi coram Domino? Quoad coniugationes
verò sequuntur regulas radicum quibus efficiuntur.

Radices omnium verborum cuiuscumque sint coniugationis, possunt adhuc
extrahi & deduci ad alias coniugationes si illis superaddantur particulæ
honoris, secundum literas, in quibus prædictæ particulæ honoris
finiuntur, particulæ verò sunt _maraxi_, _uru ari_, _u saxerare uru_,
_xerare uru_, _nasare uru_, _saxemaxi u_, _tamai ó_, _rare_, _re_.

Particula, _maraxi_, non addit honorem rei de qua loquimur; sed loquimur
honorate attendendo ad personam coram qua loquimur: v.g. _cui_ _ú_,
significat id quod comedo, is, seruus autem coram Domino non dicet,
_nèzumi gacúta_, mures comederunt caseum: v.g. sed, _nèzumĩga cùi
maraxita_, notandum etiam quod _cui_ _ú_, secundum se est tertiæ
coniugationis quia finitur radix in, _vi_, addito verò, _maraxi_,
redditur primæ: quando referimus aliquid de aliqua natione verbum non
honoramus; sed solùm attendimus ad personam cum qua loquimur ad addendum
illi vel non particulam seu verbum, _maraxi_, _uru_, v.g. coram
inferiori dicemus, _Nan ban jin va còre vo cuvanu_, coram persona verò
nobili dicemus, _Nan ban jin va core vo cui maraxenu_, Europei hoc non
manducant, _Ari_, _u_, postponitur radicibus omnium verborum; & illa
honore afficit mediocri: v.g. _mõdorarió ca?_ reuerteris ne? Si verò
anteponatur illis sic constitutis, _vo_, honorantur verba satis: v.g.
_vomõdori arõca?_ reuertetur ne vestra dominatio? _Tono sama vo xini
atta toqi_, quando dominus mortuus est, _Deus cono xecai uo gosacu
atta_, Deus creauit hunc mundum, his particulis vtimur loquendo cum
personis honoratis quas diligimus, & cum quibus habemus amicitiam.

Particula, _nasare uru_, honorem supremum, aut satis magnũ dat verbis;
postponitur verò eorum radicibus: v.g. _Deus cono xecai uo go sacu
nasareta_, Deus creauit hunc mundum.

Particulæ, _rare_, & _re_, honorem quidem præstant significatis,
verborum, quibus adduntur; sed mediocrem; & non magnum: postponitur
autem, _rare_, & præcipuè si loquamur de absentibus, præsentibus
negatiuis ablato, _nu_, & constituendo particulam prædictam eius loco:
v.g. _ãgue rare_, _uru_, est offero, rs, quando offerens est persona
mediocris honoris & reuerentiæ coincidũt cum passiuis in literis; sed
casibus quos regunt, distinguuntur: particula, _re_, postponitur verbis
secundæ & tertiæ eodem modo: v.g. _iomàre_, _uru_, _naravàre_, _uru_,
legere & discere personam boni nominis, hoc modo loquimur de æqualibus &
seruus etiam de domino suo, non cum conseruis; sed cum gente nobili.

Particulæ, _sàxe maxi_, &, _xemaxi_, eundem tribuunt honorem quem,
_àri_, _u_, & quem, _rare_, & _re_, postponitur, _saxe màxi_, _u_,
radicibus secundæ, vel præsenti negatiuo, ablato _nu_, & constituto,
_saxe màxi_, _u_, loco eius: v.g. _ãguesaxe màsu_, offert, _maxi_, _u_,
vero postponitur negatiuis secundæ & tertiæ, ablato, _nu_, v.g.
_iomaxemàsu_, legit, _naravaxe màsu_, discit.

Particulæ, _saxe rare_, _uru_, _xeràre_, _uru_, magnum tribuunt honorem,
prima postponitur præsenti negatiuo verborum secundæ coniugationis,
ablato, _nu_, secunda verò postponitur negatiuis secundæ & tertiae eodem
modo: v.g. _ãgue saxe raruru_, offero, rs, _iomaxe rarùru_, lego, is,
_naravaxe rarùru_, disco, is, quia vero hæc coincidunt in literis cum
verbis faciendi facere honoratis; ad tollendam æquiuocationem, vtimur
particula, _ari_, _u_, anteposita, _vo_, verbis: v.g. _yomaxe aru_,
lego, is, _nara vaxe aru_, disco.

Verba passiua, de quibus infra, possunt admittere particulam, _saxe
rare_, _uru_, v.g. _via mavare saxe raruru_, honoror, aris.

Particula, _tamai_, _ó_, tribuit supremum honorem: illa vtimur loquendo
de Deo, sanctis, regibus, & imperatoribus: postponitur vero radicibus
verborum, quæ efficit tertiæ coniugationis: postponitur etiam radicibus
passiuorum loquendo de Deo: v.g. _Deus filio, vmare tamò tòqi_, quando
Dei filius natus est, _Deus ãgamerare tamo_, Deus honoratur.

Particula, _tate matçuri_, _u_, humiliat significatum verbi cui
adiungitur: postponitur autem radicibus verborum affirmatiuorum: v.g.
_Deus vo gotaixetni zonji tate matçuru còtova ichi sũgureta jèn gia_,
amare Deum est suprema virtus: admittit tamen hæc particula honorem à
particula, _re_, mutato _e_, in quo finitur in, _a_, v.g. loquendo de
sanctis respectu Dei dicemus _Sancto_ _Domingo, Deus vo gotaixèt ni
zonji tatematçurareta_, Sanctus Dominicus dilexit Deum.

Particula etiam, _màráxi_, potest ad honorem eleuari particula, _rare_,
v.g. _tòno iòri cònó còto vo Padre ni vatàxi mai raxerareta_, Dominus
tradidit hanc rem patri.


_De aliquibus verbis quæ de se habent honorem determinatum._

_Mesare_, _uru_, significat facere quamcumque actionem quam potest, &
est decens facere personam nobilem, vt est comedere, bibere, nauigare,
equum ascendere &c. _vôxerare_, _uru_, significat loqui personam
nobilem, _uomaraxi_, _uru_, _vomaraxi_, _ari_, _u_, significat dare
personam nobilem, _uoxe_, _uru_, &, _uôxe arĩ_, _u_, significat loqui
vel præcipere personam mediocrem.

Verba quibus anteponuntur, _uôxe_, vel, _mexi_, eundem habent honorem
cum illis; & absque illis: v.g. _uôxe tçuqerare_, _uru_, quod est
præcipio, is, &, _mèxi tçuca uare_, _uru_, quod est seruio, is, est idem
quod, _tçuqerare_, _uru_, &, _tçuca uare_, _uru_, ad vocandum imperatiue
dicimus, _coi_, seruo vel inferiori, _iòrài_, dicitur non tam inferiori,
_uaxèi_, est aliquantulum melius, _úogiare_, est superior modus vocandi,
_gòzare_, veniat vestra dominatio, _gozaro_, vero in tempore futuri est
honorabilior modus quia est sine imperio, _uoĩde nasarei_, vel, _uoĩde
nasareô_, vel, _uoĩde nasarei caxi!_ est veniat vestra dominatio: vel, ò
si veniat vestra dominatio! _cudasare_, _uru_, significat dare personam
nobilem, _tamauari_, _u_, dare personam nobilem inferiori, _tamóri_,
_u_, dare personam mediocrem, _mizzu uo nomaxète tamore_, da mihi bibere
aquam, _cudasare_, _uru_, & _tamóri_, _u_, significat comedere personam
humilem cibum honorando: _còxi mexi_, _u_, &, _qicoximexi_, _u_, est
comedere, vel audire personam nobilem, _uoboxi mexi_, _u_, &, _uoboxi
mesare_, _uru_, cogitare personam nobilem, _saxerare_, _uru_, facere
personam nobilem & idem _nasare_, _uru_, _asobaxi_, _u_, &, _asobasare_,
_ĩuru_, significat facere personam nobilem quidquid illi est decens:
v.g. venari, scribere legere, recitare, _ii_, _ú_, est loqui humiliando
loquentem, & rem de qua loquitur, &, _mexi_, _u_, significat etiam loqui
honorando personam, & rem de qua: vnde non recte dicam _mi ni móxe_, dic
mihi; sed, _mi ni iie_, neque dicam, _tono ni iie_ dic domino, sed,
_tòno ni mòxe_: _mairi_, _u_, significat ire ad locum cui honor debetur:
v.g. _iglesia ie maire_, eas Ecclesiam, _cùre_, _uru_, &, _toràxe_,
_uru_, significat dare, humiliando personam cui datur, _cui_, _ǔ_, est
comedere sine aliquo respectu, _mexi_, _u_, est etiam comedere; sed est
vrbanum: v.g. coram honestis non dicam, _mèxi uo cùi maraxita_; sed,
_mèxi uo tabe maraxità_, comedi, _mairi_, _u_, vel, _uomairari_ _u_, est
comedere personam nobilem vel mediocrem, _ãgara xerare_, _uru_, &,
_uoãgari ari_, _u_, est modus nobilior, _qiqi_, _u_, est audire vt
cumque; _uqe tama uari_, _u_, vero &, _uqetamóri_, _u_, est audire
honorando personam à qua auditur: v.g. _goiqen uo uqetamòtta_, vestra
consilia audiui, _móxi ãgue_, _uru_, est loqui humiliando se loquentem,
& honorando personam cui dicitur, _móxi ire_, _uru_, loqui inter
æquales, _chómon xi_, _uru_, audire sermones Dei, _gorànji_, _zuru_.
vel, _goranjerare_, _uru_, est aspicere rem nobilem, _xi_, _uru_, est
facere in communi, _itaxi_, _u_, est facere; sed dicitur modo vrbano,
_tçucamatçuri_, _u_, est facere, humiliando se qui facit.


_Aduertentiæ circa coniugationes verborum._

Anteposita particula, _nama_, omnibus verbis inquocumque tempore;
significant actionem màle & non perfectè: v.g. _nàma aró_, màle lauo,
_namaiaqu_, male asso.

Antepositis particulis, _tçui_, _cai_, _uchi_, _fàxe_, _uoi_, _ai_,
_tòri_, verbis; non mutant significationem; aliquam tamen energiam, &
efficaciam significatis tribuunt: v.g. idem est, _uchi còbosu_, quod,
_cõbòsu_, effundo, _faxe noboru_, quod, _noboru_, ascendo, is, _uòxi
còmi_, _u_: quod, _còmi_, _u_, includo, is, _ai ca uari_, _u_, idẽ est,
quod, _cauaru_, transmutor, aris, _tçuimauari_, _u_, idem est quod, _ma
uari_, _u_, circuo, is, &, _tòri firõgue_, _uru_, idem quod _firõgue_,
_uru_, extendo, is.

Particula, _qitte_, est gerundium in, _do_, verbi, _qiri_, _u_, &
postposita aliquibus radicibus verborum, magnam efficaciam illis
tribuit: v.g. _tanomiqitte_, magnis præcibus obsecrando, _uomòi qìtte_,
magnam assumendo resolutionẽ: vtimur etiam verbis, _tanomi qiri_, _u_,
&, _uomoiqiri_, _u_.

Anteposita particula, _ma_, aliquibus nominibus seu verbis dat
significato vigorem: v.g. _mamucài_, valde præsens, _macuròi_, valde
nigrum.

Particula seu radix verbi, _macàri_, _u_, anteposita verbis
significantibus motum facit verba modesta, & vrbana satis: v.g. _macari
noboru_, ascendo, is, _macari cũdari_, _u_, descendo, is, _macari i_,
_iru_, ad sum: es.

Postposita particula _va_, in oratione confirmat id quod antea dixerat
quasi gloriando se illud prædixisse: v.g. _fune ua cuchi notçu ie iru
uà_, nauigium intrat, _cuchinotçu_, ac si dicat, nonne ego bene dicebam?
_aru ua_, vide si est sicut ego dixi!

Particula, _aĩdani_, significat inter, idest tempus quod in aliqua
actione consumitur: v.g. _ãgura aĩdani_, inter offerendum, vel dum
offert, _iôda aĩdani_, dum legit, _narauózuru aĩdani_, dum discet.

Particula, _ga_, significat, sed: v.g. _sóiú ga; nanto aró ca?_ sic
dicunt; sed quomodo erit vel si erit nescio certe, _fùri ua fùru maĩga,
fune uo dasu còto naró ca xiranu_, profecto non pluet; sed nescio vtrum
poterit extrahi nauigium, _sono qinpenni ua gozaru maĩga; dòco cara
toraxerarùru zo?_ non erunt apud vicinos vel in circuitu, vnde ergo
afferunt?

Particula, _gotòqu_, postposita præsentibus, præteritis & futuris
significat, eo modo quo: v.g. _coxiraiùrũ gotòqu_, sicut, vel eo modo,
quo ornas vel perficis, _qiita gotòqu_, sicut audiui, aliquando est, _gã
gotòqu_, v.g. _móxitã gã gotoqu_, sicut dixit, _caraca uózú gotòqu_,
comodo quo contendam vel rixabor idem facit particula, _ioni_, v.g.
_Nifon no catãgui uo xirareta ioni, uôxerarùru_, loquitur sicut qui scit
consuetudines Iaponiæ, _mósu ióni_, sicut dico, vtuntur etiam particula,
_furi_, ad eundem finem v.g. _Toza no chijòcu uo nogareô zuru tameni
catana uo saita fùri uo mixerareta_, ostendit se accinctum gladio, vt
euaderet imminens infamiæ periculum, _minu furi uo saxerareta_, ostendit
se non vidisse.

Particula, _saie_, vtuntur ad significandum nec dum: v.g. _mma saie
nacatta_, equi nec dum fuerũt, _cotõba saie xiranu mòno_, neque loqui
scit, _ji saie mixiranu mòno_, nec dum literas cognoscit vtuntur etiam
eadem particula ad exaggerandum aliquid v.g. _qĩden to saie moxẽba_,
sufficeret si diceres te esse, _Padre no tçucauarùru to saie, móxẽba_,
si dixisset solùm quod patri seruiebat: ac si diceret: hoc sufficeret
vt &c.

Particula, _qere_, est confirmatio & terminatio orationis, & significat;
itaque: v.g. _maitta qere_, venit itaque, _sate sóáru qere_, res denique
sic se habet.

Particula, _còso_, est magni momenti inter Iapones vtuntur enim illa in
primis in sensu aduersatiuo: v.g. _còre còso ió gozare_, hoc est verè
bonum: si oratio inqua inuenitur prædicta particula finiatur in verbo,
tale verbum finitur in, _e_, vt in oratione posita: si autem verbum sit
in tempore præterito additur illi, _re_, v.g. _iô còso gozatta re!_ bene
veneris! deficit hæc regula vel quando oratio non finitur in verbo aut
adiectiuo: v.g. _còre còso xixó yô_, hic est verus magister: vel quando
post particulam, _còso_, est in oratione gerundium finitum in, _te_, vel
permissiuum cum particula, _tomò_, aut præterita potentialia finita in,
_tçurǒ_, vel, _zzuró_, v.g. _uare coso iro iro xinro tçùcamatçùtte
cutatireba tòxiiórini nari maraxita_, patiendo multos & diuersos labores
vere factus sum senex defessus, & lassus, _uare còso corosarùru tomo_,
ego enim & si occidar &c. _fara còso tattçuro_ forsan fuit iratus, _sato
chicaqerẽba coso fĩga miiure_, videtur iam ignis quia prope est vicus:
hæc oratio finitur in _e_, quia non est in ea regulæ exceptio,
_uôxerarèta coto domo uo go côquaĩ de cosõ gozarózure_, absque dubio
facietis pœnitentiam de ijs quæ dixistis, _cataji qenò cosõ gozare_,
tibi valde congratulor & gratias ago: quando aliquis interrogat quis
fecit hoc? respondent: v.g. _Patre coso_, Pater fecit: ac si dicant:
videte si est persona quæcumque, quæ illud fecit? & quando quis
responsum non audiuit aut percepit, & iterum interrogat, dicit qui
loquutus est, _juan coso_, iam dixi, quod Ioannes &c.

Quando non curat quis de ijs quæ illi dixerunt, vel habet se ac si non
audisset vel iterum interrogat, solent respondere: v.g. _touoru na
toiiẽba_, iam dixi tibi ne transeas, _iome to iiẽba_, iam dixi tibi quòd
legas, _Padre coso to iieba_, iam dixi quod pater est qui &c.

_Maieni_, vel, _saqini_, postpositum præsentibus negatiuis, facit illa
affirmatiua: v.g. _iglesiaie mairanu maie ni_, antequam eat Ecclesiam:
etiam solet postponi futuris affirmatiuis: v.g. _maìrozuru tote nosaqi
ni_, tantisper antequam veniret.

Particula, _tocoro_, significat tempus in quo fit actio significata per
uerbũ cui postponitur: _taburu tocoro ni_, quãdo comedebã, _tabeta
tocoroni_, post prandium, _tabeôzuru tocorõ ni_, vel, _tabeôzuru ni_,
quando eram comesturus: facit etiam eadem particula reduplicatiua
denotando reduplicationem in quantum: v.g. _jesu christo humanidad no
uon tocoro ua_, Iesus Christus in quantum homo, _uonorẽga foxxezaru
tocoro uo fõdocosu coto nacare_, quod tibi non vis, alteri ne facias,
_fũdai no tocoro uo uo iurùsu_, dono illi libertatem, _fito no acu no
tocoro ni ua dôxin xenu_, non consentio hominum peccatis, _utagǒ tocoro
mo nai_, non remanet locus dubij vel dubitandi, _nocoru tocoro mo nai_,
nihil amplius restat, _tçuini, sòno tocòro ie mairózu_, denique ad hoc
peruenit, _fùmbet ni voiobanu tocoro gia_, res sunt quæ non
intelliguntur, vel ad quas intellectus non peruenit, _nani mo naì tocoro
vo iô qìcòximexe_, comedat vestra dominatio ex hac paruitate, quæ est
nihil: exemplis cognoscetur vis significationis.

Particulæ, _tocòro_, _Made_, vel, _made de gozaru_, solent postponi ad
cadentiam; absque aliqua significatione, & idem est, _còto de gozaru_,
v.g. _naranu made_, vel _naranu còto de gozaru_, est idem quod,
_naranu_, non est possibile, _guijèt tçucamatçuro to zonzuru còto va
cacũgo ita sanu coto gia_, amicitiam frangere neque in mentem mihi
venit, hic, _itasanu coto gia_, est idem quod, _itasanu_, solum.

Particula verò, _madeiò_, vtuntur aliquando ad confirmationem eorum, quæ
dicunt: v.g. _caita madeio_, quod scripsi scripsi.

Particula, _toqi_, postposita præsentibus, illa facit præterita
imperfecta: v.g. _jennìn tachi va saĩgo ni voiobi tamó tòqi va buji nĩ
gozatta_, quando sancti perueniebant ad mortis horam erãt pacifici &
quieti.

Conuertendo, _ta_, præteritorum in, _tçu_; &, _da_, negatiuorum in,
_zzu_, fit sensus; modo facio hoc; modo illud: v.g. _mòno vo caitçu,
iôzzu, nando xite curasu bacari gia_, legendo, & scribendo, & alia
faciendo, transigo vitam, _tattçu itçu vocu iori zaxiqi ie ĩde zaxiqi
iori vocu ie iri xitten battò xeraruru_, stando & sedendo: intrando, &
exeundo, surgit & cadit: eumdem sensum facit particula, _ri_, postposita
præteritis: v.g. _xeqen nò mòno va netari voqitari nôdari curasu bacari
gia_, homines mũdi, vitam agunt dormiendo, surgendo, & bibendo, _mazzu
ite ni ua uo mo facaxetari, cusa vo mo ficaxetari iroiro no xĩgoto vo
atẽgote cosó mairozure_, ibo & atrium verrere faciam, & herbas euellere,
& denique ibo ad multa disponenda, _ima còno io fuqe iuqẽba nome ia,
vtaie ia fitó bìbo mõtçu, vtotçu sacamori suru_, cum iam sit alta nox
prouocando se ad bibendum & cantandum lætantur homines saltando &
cantando &c.

Particula, _ie_, quæ est radix verbi, _ie iuru_, quod est possum, es,
anteposita negatiuis significat non posse facere actionem significatam
per verbum: v.g. _ie iomanu_, non possum legere, infinitiuis vero
postponitur: v.g. _iomu còto voienu_, non possum legere: dicitur etiã
_iomi va ieĩde_, vel _iomi mò ieĩde_, cum legere non possim aut legere
non valendo. Infinitiuum gerit vices aliquando suppositi verbi: v.g.
_xinuru cotova vosoròxij_, terribile est mori.

Particula, _tai_, quæ significat volo, is, postposita radicibus verborum
significat velle facere actionem significatam per verbum: v.g. _mizzu vo
nòmi tai_, desidero aquam bibere, idem, _mizzu uo nomi tõ gozaru_, vel,
_mizzu uo nomi tõ zonzuru_, sed istæ duæ vltimæ sunt nobiliores, &
quibus coram nobilibus vtimur negatiui exemplũ est, _tomo nai_, v.g.
_mizzu uo nòmi tòmo nai_, nolo aquam bibere idem est, _mizzu uo nomi
tomo gozaranu, mairi tó mo zonjenu_, non habeo animum eundi. Si verò
particula, _tai_, postponitur adiectiuis vel verbis significantibus
actionem sensitiuam in secunda persona, conuertit, _i_, in, _c_, &
postponitur verbum, _ari_, _u_, coniugatum secundum orationis
exigentiam: v.g. _cui tacatta_, volui comedere. Si vero verbum loquatur
de secunda, & tertia persona conuertit particula, _i_, in, _g_, &
postponitur etiam, _ari_, _u_, vel cum honore secundum quòd persona
meretur; vel sine particula honoris; sed absolute. Si vero sit persona
inferior etiam si sit secunda vel tertia, _i_, conuertitur in, _c_,
sicut dictum est de prima.

Particula, _de_, aliquando facit subiunctiui sensum adiuncta aliquibus
nominibus substantiuis: v.g. _uarãbẽ de xinda_, mortuus est puer vel cum
adhuc esset puer, _uarẽga buchó fóde tofo mo gozanai_, cum ego sim
negligens, & non curiosus, nihil erit, eo modo quo conueniebat, aptatum.

Particula, _iǒ_, quæ significat modum, potest poni radicibus verborum, &
ipsis etiam verbis: quando radicibus, regit genitiuum; quando vero
verbis regit eorum casus: v.g. _cono qio uo iomi iǒv a_, modus loquendi
hunc librum, vel, _cono qió uo iomu io ua_, in prima oratione, _qio_,
est in genitiuo cum particula, _no_, in secunda autem est in accusatiuo
cum, _uo_, quia illud regit, _iomu_: _tei_, significat modum
extraordinarium & admirationem causantem: v.g. _machicanuru tei uo goron
jerarei_, videat vestra dominatio modum expectandi idest quo modo
expectant: _arisama_, significat etiam modum: v.g. _me mo aterare nu
arisama gia_, est modus & figura quæ nec prospici potest.

_Sama_, significat tempus quo fit actio verbi cui postponitur, regitque
casum, quem verbum ex se petit, postponitur verò radicibus: v.g. _saqe
uo nomi sama ni_, quando actualiter bibebat vinum, _iado ie caieri sama
ni_, quando domum reuertebatur, _fùne iori ãgari sama ni_, quando
actualiter exibat e nauigio, _funè ni nori sama ni_, quando actualiter
conscendebat nauim.

Quando in oratione fuerint duo verba quorum actio per modum vnius fit,
primum verbum debet esse in gerundio in do: v.g. _mizzu uo motte coi_,
porta aquam, vel veni aquam portans, _funè uo uoite coi_, affer hic
nauim, vel remis nauim trahendo veni, _core uo totte iqe_, porta hoc,
vel tollendo hoc vade.

Gerundium in, _do_, adiunctum verbis, rogandi, dandi, aut gratiam
faciendi significat rogare, vel petere rem significatam per verba quibus
anteponitur: v.g. _nifon guchi uo uoxiiète cureio_, doce me linguam
Iaponicam, _so uoxerarete cudasaruru na_, ne dicat hoc vestra dominatio,
_Deus no coto uo catatte tamore_, facias mihi gratiam referendi res quæ
ad deum pertinent.

Particula, _mo_, postposita gerundijs in, _do_, quæ in, _te_, vel, _de_,
finiuntur significant, quamuis: v.g. _so moxite mo_, quamuis hoc dicas,
_so iuaĩde mo_, quamuis hoc non dicas, _ica fõdo susu mẽte mo, corobu
mai_, quantumcumque mihi persuadeas; fidem non abnegabo; etiam vtuntur
hoc modo, _so moxẽba attemo_, etiam si hoc dicas, & _doxitemo co
xitemo_, quodcumque facias &c.

Si particula, _coso_, de qua supra, postponatur gerundio in, _do_,
affirmatiuo, & finiatur oratio in prædicta particula fit oratio
negatiua: v.g. _mite coso_, nulla tenus vidi, _atte coso_, nullo modo
est. Si vero oratio non finitur in, _coso_, est affirmatiua & emphatica:
v.g. _mite coso gozare_, vidi profecto: finitur verbum in, _e_, secundum
regulam supra positam quando egimus de particula, _coso_.

Quando verò gerundio in do negatiuo finito in, _e_, subsequuntur vel,
_ua_, vel, _naranu_, aut, _cana uanu_, dicit necessitatem, &
impossibilitatem ad contrarium: v.g. _mairaĩde cana uanu_, est
necessarium ire, _iuaĩde uà nò còto narẽdomo, nànto xô ca?_ & si sit res
quæ necessario debet dici; quid faciam? _xitãgauaĩde naranu_, est
necessarium obedire; eundem etiam sensum, &si non cum tanta vi, facit
futurum infinitiui; tam affirmatiuum: quam negatiuum, adiuncto tamen
illi subiunctiuo permissiuo cum, _dòmo_: v.g. _mairo còto de gozatta
rẽdomò_, quamuis ire debuissem, _mairu mài querẽdomo_, quãuis non essem
iturus, _mairo còto de gozanacattarẽdomò_, quamuis non debuissem ire:
vtuntur etiam gerundio in do negatiuo ad significandum, nisi: v.g.
_òracio uo mosaĩde cúna_, ne comedas nisi prius orationem feceris.

Gerundium verò finitum in, _e_, significat actionem iam esse factam:
v.g. _mèxi cúte còi_, venias post prandium, _còno qiõga caitẽ gozàru_,
hic liber est scriptus, _chichi ni fùmi uo cacaĩde cuiaxiũgozaru_,
pœnitet me non misisse Epistolam patri tuo, _còno qiõga caitẽ gozaranu_,
non est scriptus hic liber.

Postposita particula, _nagàra_, radicibus verborum, quando subsequitur
verbum significans actionem repugnantem aut aduersatiuam, facit
gerundium in, do: v.g. _Tõganin Deus iòri bàcutài no go uon, ò uqetate
matçuri nagara; caiette somùqi tatematçuru_, peccatores recipiendo vel
etiam si à Deo accipiant benefitia maxima, loco gratitudinis; ipsum
potius offendunt, _jesu Cristo Deus de gozàri nagàrà, fito ni tàixitè
cruzni càcaraxerareta_, Iesus Christus cũ esset Deus crucifixus est
propter hominem: postponitur etiam, _nagàrà_, nominibus: v.g. _quantai
nagarà_, quamuis sit inurbanitas, _sannin nagara_, tres simul, vel etiam
si sintres, _aqiraca nagara_, quamuis sit clarum, hic, _aqiracana_
amittit, _na_, & sic in adiectiuis quæ finiuntur in _na_.

Postposita particula, _iàsui_, radicibus verborum tam actiuorum; quam
passiuorum facit illas supinum in, _tu_, v.g. _iòmi iasui_, facile
lectu, _còrosare iasui_, facilis occisu, ad idem tendunt hi modi
loquendi, _iúte uà uosoroxij_, est dictu tremendum, _mite ua fuxĩguina_,
est res admirabilis visu, _iú uo mò uosoroxij_, est dictu tremendum.



DE ADVERBIIS.


_Caput primum._

Ex adiectiuis finitis in, _ai_, fiunt aduerbia conuertendo, _ai_, in,
_ó_, v.g. _fucǒ, _profundè, ex finitis in _oi_, conuertendo illud in,
_ô_, v.g. _caxico_, prudenter, ex finitis in, _ei_, conuertendo illud
in, _eô_, v.g. _xĩgueo_, frequenter, ex finitis in, _vi_, conuertendo
illud in, _ú_, v.g. _aiau_, periculose, ex finitis in, _ij_, conuertendo
illud in, _iú_, v.g. _cauaiú_, miserabiliter.

Fiunt etiam alia aduerbia postposito, _te_, radicibus verborum v.g.
_sàdamète_, determinate, vel probabiliter, _aràvarete_, manifeste &c.


_De aduerbijs locorum._

Octo sunt aduerbia interrogandi, _ĩzzucu_, _ĩzzucàta_, _donata_, _doco?_
_dochi?_ _dòchira?_ _dòno tocòro_, _dòno fo?_ & significant quem locum?
postponuntur autem illis particulæ, _va_, _no_, _ni_, _ĩe_, _vo_,
_cara_, & _iori_, secundum casuum exigentiam: v.g. vnde? quo? quam? qua?
vbi, &c. postponi etiam illis potest, _màde_, quod significat terminum
vsque: v.g. _docomade ie iqóca_, vsque quo ibis? & quando vtcumque
interrogatur, ponitur particula, _ca?_ vel _zo_, & melius, _zo_, quàm,
_ca_, si in oratione sit aliqua particula interrogatiua: v.g. _ĩzzucu ie
maitta zo_, quo iuisti, _dòno tocòro uo to uòtta zo_, quem locum
transiuisti, _doco iori itta zo_, quà intrasti? _dòchi càra qita zo?_
vnde venit? _donata uà Pedro no iãdo zo_, vbi est domus Petri? _dòconi
uòru zo?_ vbi vel in quo loco est? Respondetur multipliciter, _còno
tòcoro_, _còto mòto_, _còre_, _conàta_, _còchi_, _còchira_, _còco_,
_còco ra_, _còno cata_, _còno fò_, hic, _sòno tòcoro_, _soco moto_,
_sòre_, _sònata_, _sòchi_, _sochira_, _sòco_, _socora_, _sòno càta_,
_sono fo_ istic, _ano tocòro_, _aso co mòto_, _are_, _anata_, _achi_,
_àchira_, _asocò_, _àsocora_, _àno càta_, _ano fó_, significat: illic,
postponuntur his aduerbijs particulæ casuales. Aduerbia interrogandi cum
particulis casualibus & postposito, _mo_, significant vbicumque: v.g.
vel quacumque, vel quocumque: v.g. _donotocòro ièmò tòuoro_, transibo
quocumque, _doconimo_ vbicumque, _dòco cara mo_, vndequaque. Si verò
loco, _mo_, postponatur, _nàri tomo_, significat quemcumque locum
diuisiue: v.g. _dòcoie nàri tomò mairo_, ibo ad quemcumque locum
diuisiue: idem significat, _coco zo_, cum eisdem particulis casualibus &
possunt poni inter, _doco_, &, _zo_, v.g. _dòco ni zo àru fõdonĩ_, si
quidem est in aliquo loco, _còco caxicò_, significat hic & illic, _doco
mo caxico mo_, significat omnem locum: particulæ casuales solent poni
ante _mo_, v.g. _do còni mo caxico ni mo_, in omni loco, aduerbio verò
antecedenti postponuntur v.g. _còco càxico ni_, hic & illic, _còco
caxico ie dòco_, _caxico iori_ &c.

Particula, _vie_, significat supra; petit ante se suppositum in
genitiuo: v.g. _fàndai no uie ni uoqe_, pone supra mensam, _còno uie uà
gozàru mai_, non erit supra hoc: idest melius, _sono uie ni_, circa
istud, _sòno, uie no sàta uo catàriare_, narra quæ circa hoc sunt, _còre
ua ĩzzure iori mò uie de gozaru_, non inuenietur, quid hoc superius:
idest hoc est supremum, _xita_, significat: infra: & regit eosdem casus,
quos præcedens: v.g. _fandai no xitani uòqe_, pone sub mensa, _micotõba
no xita iori_, quando rex: v.g. finiuit loqui, _uoxita uo cudasarei_,
det mihi vestra dominatio reliquias sui potus, quæ superauerunt.

Particula, _sòba_, significat, latus & regit ante se genitiuum: v.g.
_fito no sòba uò fanaruru_, separat se à latere alicuius.

_Maie_, significat ante: & regit ante se genitiuum: v.g. _fito no maie
uo touoru_, transeo coram alio, _cacũgò no maie_, secundum
dispositionem, _funbet no maie_, sicut credo vel cogito, vel iuxta
sensum.

_Mauari_, significat circum circa in giro: & regit ante se genitiuum:
v.g. _iglẽsia no ma uari ni tçuchi uo nãgue sutçuru na_, ne proijcias
terram in circuitu Ecclesiæ.

_Vchi_, significat intra, & si ante se habet substantiuum debet esse in
genitiuo: v.g. _iglesia no uchi_, intra Ecclesiam, _ano fito ua; fito no
uchi de uanai_, ille homo non est inter homines, idest non est homo,
_fùtacùchi cúta còto ua, cúta uchi deuanai_, comedisse duas buccellas,
non est comedisse.

_Foca_, significat foras, vel extra: & petit ante se genitiuum: v.g.
_iglesiano foca ni_, extra Ecclesiam, _fòcaie iqe_, exi vel eas foras:
aliquando loco particulæ genitiui, ponitur _iori_, v.g. _Deus uonãgo
ichinin iori foca tçucùri tamauànu_, Deus non creauit nisi vnam
mulierem; idest nullam formauit extra vnam, _Tèngu fito ni àcu uo
susumùru iòri fòca uà, nài_, Dæmon nihil facit nisi persuadere peccata
hominibus, _goxo uo tàsucàru tàme baptismo uo sazzucàru iòri fòca bechi
no michĩ ga nai_, non est alia via ad saluandum hominem extra baptismum;
idest, absque baptismo nemo potest saluari, _Deus no gracia iori foca_,
absque dei gratia.

_Naca_, significat medium in quantitatibus continuis vel discretis v.g.
_qinò nàca ni_, in medio ligni, _fito no nàca ni_, in medio hominum.

_Nacaba_, significat medium in rebus successiuis: & vtrumque petit ante
se genitiuum: v.g. _dangui no nàcaba ni_, in medio sermonis, _sòre uo
qijte, nacabà uà uosore; nacàba ua aqirete ita_ audiens istud, & metuit
& expauit, idest medium tempus consumpsit timendo &c.

_Ato_, significat retro, & regit ante se genitiuum: v.g. _sonatà no àto
càra mairo_, veniam post te, idest, te sequar.

_Vàqi_, significat latus: et petit ante se genitiuum: v.g. _Pedro no
uaqi_, ad latus Petri, _misa no uaqi_, finita missa, _còno uaqi_ his
diebus præteritis, omnia prædicta aduerbia requirunt post se casus quos
petunt verba quibus subsequuntur.


_Aduerbia ad causam interrogandum & responendum._

Quare? vel qua de causa interrogatur multipliciter: v.g. _nàjeni_,
_nàjoni_, _nàni xini?_ _nàni tote cà?_ _nàni no iuie ni?_ _nànto xita
coto ni?_ _nani nò xisài ni iotte?_ quomodo? dicitur, _nànto xite?_
_nànto ioni icàni to xite?_ Respondetur autem, quia vel ratio est: v.g.
_sono iuie ua, nà jeni to iúni_, Quia, vero, etiam dicitur, _tocorõ de,
fodoni, ni iotte, sacàini_, primum ex his tribus dicit multam
causalitatem, secundum verò non tantam: tertium autem minorem.

_Vie va_, significat: cum vel siquidem: v.g. _tõganai vie ua qĩzzucaĩ ga
nai_, non timeo, quia, vel siquidem non habeo culpam, eundem sensum
facit particula, _cara_, v.g. _caiõni irò vo misùru càra va; càcusu còto
va irànu_, in vanum illud abscondere tentas, siquidem talem colorem
ostendisti. Si quidem, quasi illatiuum significat, _tòqi va_, &, _xicaru
tòqi va_: _sari na garà_, significat, sed; _sàri tòte va_, significat,
adhuc: _sàru tòte ua_, significat, siquidem res ita se habet: _sàrú tòte
ua_, _qicoienu còto gja_, si ita est, intollerabile videtur.


_Aduerbia temporis._

Quando interrogatur per, _itçu_, vel, _itçũgoro_, a quot diebus?
interrogatur per, _icca sàqi_, vel, _icca maie_, a quot mensibus?
interrogatur per, _icutçuqi saqi?_ a quot annis interrogatur per _nànnèn
maie_, solet addi, _ni_, quando verbum illud petit, & semper in fine
interrogationis ponitur, _ca_, vel, _zo_, & melius, _zo?_

Respondetur: nunc, _ima_, vel, _tãda ima_, iam, _mo_, v.g. _moiqe_, eas
iam, aliquoties dicitur, _tòqi ni iotte_, vel, _jibùn ni iotte_, postea
dicitur, _nochi_, _sòre cara_, vel, _sòre iòri_, post istud, _còre
càra_, vel, _còre iòri_, post hoc, _àre iòri_, vel, _àre càra_, post
illud. Statim dicitur, _iãgate_, postea, vel deinceps dicitur, _ĩma iòri
nóchi_, vel, _ima iori xite uà_, vel, _ima iori ĩgo_, vel, _jĩgònĩgo_:
isto mane, dicitur _qèsa_, _connichi_, vel, _qio_ hodie, _àsu_, vel,
_miônichi_, cras, cras manè, _asa_, _àxitatô_, vel, _àsatòcu_, cras
nocte, _miònia_, antea, _ijen_, vel _saqini_, heri _qinô_, vel,
_sàcujit_, nudius tertius, _uototoi_, vel _fùtçuca sàqĩ ni_, diebus
præteritis _còno giu_, _còno fõdo_, vel, _xenjìt_, vice præterita: idem
_xendo_: vice futura, _còndo_, ab hinc duobus diebus, _asàtte_, vel
_miõgo nichi_, post tres dies, _xiasàtte_, vel _mió mió gonichi_,
_qiônen_, vel, _còzo_, anno præterito, hoc anno, _còto xi_, a tribus iam
annis, _vòto tòxi_, vel, _uotõdoxi_, ab hinc vero quatuor annis.
_sanuruuotõdoxi_ statim, _tàchi màqĩ_ vel, _socuij ni_, _sunauàchi_,
statim profecto, _tànteqi_, in illo momento.

_Itçumade?_ vsque quando? _itçu mademo_; semper, _itçu càra_ a quo
tempore, _itçu iori_, ex quo tempore?


_Aduerbia negandi._

_Iia_, vel, _iia_, significat non, _só deuanai_, non est ita, _iccana_
vel, _iccanàgueni_, nullatenus, _iùme iùme_, neque per somnium,
_sàrani_, vel, _ichiien_, _càtçutè_, vel, _càtçute mòtte_, nullo modo,
_iò_, _iòmo_, vel, _iòmo iòmo_, neque cogitatione: v.g. _càtçute màiru
mài_, nullatenus ibo, _iòmo sõ uà gozàru mài_ neque in mentem venit quod
ita erit; & quando prædicta iunguntur affirmatiuis faciunt etiam sensum
negatiuum, v.g. _iomo iòmo to mòxitarẽba uo màiri atta_, cum dixisses te
non iturum: iuisti tamen, _io mairõ_, nullo modo ibo.


_Aduerbia affirmandi._

_Nacanàca_, significat: ita est, _uõ_, significat: sic, assentiendo,
_gueni_, vel, _gueni gueni_, sic se habet: v.g. _guèni guèni só mo aró_,
absque dubio sic se habebit res, _chõdo_, significat, omnino, _saiòni_,
_sòno bùn_, _sòno gotòqu_, _so de gozaru_, _sò re sóre_, _màsso gia_,
_xicato_, significat: ita est, _mòttomò_, significat rationabiliter
loquitur, _guioi nõ gotoqu_, sicut vestra credit vel dicit dominatio,
_mòchi ron_, non cadit sub dubio seu disputatione, _nàcanàca nàru còto
de gozaranu_, verè non est possibile, _nàcanàca no còto_, res est cui
potest assentiri seu fides adhiberi, _ma còtoni_, verè, & idem
significat, _xinjit_, vel, _xinjit ni_, _xei mon_, iuramento confirmo,
_isasàca_, vel, _isasàca mòtte_ nec parum quidem, _issai_, vel _ixxet_
nulla via, nullo modo, & quando iunguntur affirmatiuis significant
prorsus in omni euentu.


_Adverbia comparatiua._

_Iori_, _iòri mò_, _iòri mo nà uo_, significat magis comparatiuè,
persona quæ comparatur est in Nominatiuo; cui comparatur verò in
ablatiuo cum aliqua ex prædictis particulis: v.g. _Pedro ua juan iòri mò
gàcuxõ de gozaru_, Petrus est doctior Ioanne, _sòcoie nobòru iòri ua;
mairanũgà màxi gia_, melius est non ire; quam ascendere isthuc:
_gotòqu_, _màma_, _ioni_, sunt aduerbia similitudinis, & petunt ante se
genitiuum rei cui fit assimilatio: v.g. _Pedro nõ gotòqu_, sicut Petrus.
Si verò antecedit verbum, non petunt genitiuum; v.g. _no iama ìe nari
tomò qi tài màmani qite, nururẽba, nũgui suteraruru_, etiam si eant ad
campum, & montes se induunt, si volunt tali veste, & illam exuunt quando
aqua madefit, _uomô màma ni_, vel, _uomô gotoqu_ vel, _uomô ioni_, sicut
cogito, _conòmi no màma ni_, secundum desiderium & ad eius mensuram,
_fõdo_, significat, tantum, vel quasi; & proportionem: v.g. _qifèn ano
fito fõdo no gacuxõ de gozaru_, tam doctus es sicut ille, _farãga cũdàru
fòdo iòi_, in tantum erit sanus in quantum habuerit ventris purgationem,
_mĩchi uò arùqu fõdo cutabituru_, sicut ambulo, sic deficio, _acai fõdo
ioi_, dum est rubicundius, tanto melius, _xinùru fõdo no vazzurai de
uanai_, infirmitas hæc non est ad mortem idest mortis causatiua, _funè
ni mesaruru fõdo narãba uare mo norǒzu_, si vestra dominatio tantum vult
assumere laborem vt nauim ascendat; ego etiam, _tamèxi mo naĩ fõdo ni
atta to mosu_, dicunt fuisse sicut numquam, _uoqùru fòdo arãba sòre ĩe
mairozu_, si ad statum perueniam quod possim è lecto surgere conferam me
ad vos, _chicara no fõdo uo mite_, videns virium proportionem _fõdo nǒ
tçuita_, peruenit in istanti, _core fõdo_, sicut hoc, _sòre fõdo_, sicut
istud, _are fõdo_, sicut illud, _uouoi fõdo_ dum magis vel plus,
_sucunai fõdo_, dum minus.


_Aduerbia superlatiua._

_Vie_, significat rem supremam: v.g. _christianno voxiie ua izzure iori
mo vie de gozaru_, doctrina & fides Christiana est suprema & super
omnes, _còno saqe no uie ua nai_, non est melius vinum isto, _ichi_:
vel, _daiichi_, est supremum & vnicum: v.g. _gacuxo no uchi ni Sancto
Thomas daiichi de gòzatta_, inter doctores Sanctus Thomas est supremus,
_còre ua are iori vie_, hoc est superius illo: particula _xita_, est
contraria, _uie_, significat verò inferius: v.g. _xiqitai ua anima iori
xita de gozaru_, corpus est inferius anima.


_Aduerbia intensionis & exaggerationis._

_Ichidan_, _chicãgoro_, _icco_, significant valde: v.g. _chicãgoro no uo
cocorõ gaqe de gozaru_, est maxima cura & diligentia, &c. _sòre ua icco
uarui còto gia_, istud est valde malum, _bexxite_, significat præcipue,
_tòri uaqe_, significat in particulari vel specialiter, _coto no foca_,
raro, & extraordinarie, _icanimo_, significat, valde, _amari ni_,
significat nimis, & denique ex adiectiuis formantur aduerbia modo supra
dicto, quæ significant aduerbialiter quod adiectiua absolute: v.g. ex
_fucai_, quod est, profundus, a, um, _fuco_, quòd est profundè, _icani
mo xizzucani_ valde quietè, _tani coto ni_, extraordinariè,
_xitàtacani_, vel, _guiǒ sanni_, formidabiliter idest, nimis: vide in
dictionario.


_Aduerbia congregandi._

_Voxinabete_, significat vniuersaliter, _sôbet_, communiter, idem
significant, _tçune ni_, vel, _sojite_, _feijeini_, regulariter,
_voioso_, _tabùn_, _vòcata_, _ioppõdoni_, significant: maiori ex parte,
_qèccu_, vel, _caiette_, significant, quin potius, vel, _tènnèn_,
significat forsan, & idem significant, _xijen_, _icasama_, _sadamete_,
significãt probabiliter, _canarazu_, absque dubio indefectibiliter,
_moxi xjien_, si forte, _xotocu_, naturaliter, _jinen_, casu, _xĩdai
xĩdai ni_, vel, _jèn jenni_, vel, _xĩdai ni_, successiue leniter,
_vonozzu cara_, per se absque alio.


_Aduerbia concludendi, & aduertendi._

_Ficqio_, &, _tçuini_, denique, significant vel resolutorie, _tçũgo_,
summatim, _no no_, non est ita? v.g. _nòno icani qicaxeraruru ca?_ heus
audis ne? _moxi_, significat etiam; heus; sed est vocabulum vrbanum:
v.g. _moxi Padre sama_, heus reuerende pater, _iare_, est etiam heus,
cum inferioribus: v.g. _iare taro quaja to iiẽba_ dicens heus, _taro
quaja_: _iai_ significat etiam heus sed vilius: v.g. _iai sochi ga mòtta
mono ua nanĩzo?_ heus tu quid est quod portas? idem significat, _ia_,
v.g. _ia uo tòno barã domo ùa nani uo sauãgu zo?_ heus vos milites &
boni homines quid turbamini? ad eundem sensum tendit particula _ai_,
postposita v.g. _izzure mo mina iô qiqe ai_, heus vos omnes audite.

Particula, _ca_, &, _zo_, vt supra dictum est, sunt ad interrogandum,
idem habent munus particulæ _ia_, vel _caia_, sed sunt humiliores: v.g.
_are ua tare caia?_ quis est ille? _còre ia_, istud? _io suqète tare ca
ua tazzuneô zo?_ cum sit alta nox, quis potest interrogare, & querere?
_sòre de aro ca toiú còto gia_, dico, si erit istud?

_No?_ petit consensum: v.g. _gozaro ca no?_ veniet? nonne? _mairo to
uoxerareta no?_ non ne dixit quod veniet? _no Pedro dono?_ non est ita
domine Petre? _na_, significat idem; sed est inferius: v.g. _soqiita
na_, nonne sic audisti? aliquando in oratione vbi est _zo_, solet poni;
_baxi_; quæ est particula dubitandi: v.g. _nanto xita xisaĩ de baxi
gozaru zo?_ qua de causa accidit hoc? _sate nanto iú uoqiacu de baxi
gozaru zo_, quomodo vocatur vester iste hospes? _goiô baxĩ gozaruca?_
est ne tibi aliquid necessarum?

_Io_, vel, _zo_; affirmant & faciunt cadentiam orationis: v.g. _caita
zo_, vere scripsit, _maitta io_, venit profecto, _sono tòqi vare va ichi
dan varui tçucai vo xiraruite gozaru io_, tunc profecto mala nuntia seu
missiones sum exequutus & feci, _bacari_, significat, tantum vel
solummodo, _sóre ni cãguitte_, istud solum, _còre ni cãguirazu_, non hoc
solùm: aliquando, _bacari_, significat magis vel minus: v.g. _fiacu
bacari_, erunt centum, _fiacunin bacari corosareta_, centum vsque
homines occisi sunt, _nó_, _nóte_, _naqu xite_, _naqute_, significant
sine vel absque: v.g. _raxximo nó_, absque ratione, & ordine, _cacũgò
nó_, absque præparatione.

Aduerbia sonus sunt multiplicia secundum diuersitatem quam Iapones in
sonus terminatione percipiunt, & illis, _to_, solent postponere: v.g.
_ua ua to xite_, vociferando dicentes, _ua ua_, & si illis postponitur
_meqi_, _u_, significat talem strepitum facere: v.g. _ua meqi_, _u_, va
dicendo vociferor, aris, &c.


_De Præpositionibus casuum._

_Tame_, significat ni vel erga: v.g. _sonata no tame_, tibi, regit ante
se genitiuum, _nanno tame_, ad quid, _nanini naru ca?_ ad quid est?
_nani ni xô ca?_ ad quid faciendum habes illud? _nani no iô ni tatçu
ca?_ ad quid est necessarium vel proficuum? _maitte no iô ua?_ quæ ne
necessitas est eundi?

_Tai xite_, significat propter, vel contra, v.g. _tèngu ni tai xite te
qito_, pugnare contra dæmonem & ei resistere, _Deus ni tai xite cũguio
uo coraiuru_, suffero labores propter Deum, _uie iori_, significat
etiam, propter: v.g. _uon jifi no uie iori_, propter suam misericordiam.

_Ni iotte_, significat etiam causam quare: v.g. _Deus iori fito
no jento acu ni iotte go fempô uo ataie saxerareozu_, deus tribuet
hominibus secundum opera eorum vel vitij vel virtutis, deriuatur
a verbo, _ìori_, _u_.

_Nitçuite_, significat circa, & deriuatur a verbo, _tçuqi_, _u_, v.g.
_còre ni tçuite_, vel _còre ni tçuqi_, vel, _còre ni tçuqete_, circa
hoc, _sono gui ni uoite ua zonjenu_, nihil circa hoc negotium scio,
_vôxe uamottomo narẽdomo uãgami ni totte ua canaĩ gatai_, bene dicit
vestra dominatio; sed quod ad me attinet est factu difficile, _Dai quan
ni itatte ua ichinin bacari sadameio_, quod ad economum seu maiordomum
attinet, vnum tantum constitue, hæc omnia, _itatte_, v.g. _tòtte_, sunt
gerundia verborum sicut & præcedentia, etiam solent dicere, _Padre còto
ua_ quod at patrem attinet, _uarera còto ua_, circa meas res, vel quod
ad me attinet, _xitãgatte_, vel, _xitãgote_, significãt iuxta, & sunt
gerundia verborum, _xitãgari_: _u_, &, _xitãgai_: _ó_, vnde ante se
regunt datiuum sicut eorum verba: v.g. _guioi ni xitãgatte_, vel
_xitãgote_, secundum quod vestra præcipit dominatio, _xĩdai_ significat
idem: v.g. _conata xĩdai_, sicut volueris, aliquando etiam iungitur
radicibus verborum: v.g. _mairi xĩdai_, secundum quod venerit vel eius
aduentum.

_Ni_, significat locum in quo: idem significat, _ni uoite_, sed
permanentius: v.g. _go fatto ua fuximi ni uoite uôxeĩdasareta_, hanc
legem posuit dum esset in ciuitate, _fuximi Bungo funai ni itatte_, in
ciuitate Funairegni de Bungo: _iglesia ni uoru_, est in Ecclesia.

_De_, significat locum in quo fit actio: v.g. _michĩde Pedro ni uota_,
obuium habui Petrum in via; eædem particulæ, _de_, & _uomotte_,
significant instrumentum quo fit actio, _bo uomotte Pedro uo uchi
coròita_, ligno Petrum cecidit, _Padre sama catararetãde nauo qicoieta_,
ex quo pater reuerendus illud narrauit melius fuit intellectum, _necqi
de xinda_, mortuus est febri.

_Cara_, vel _iori_, significat locum e quo vel vnde: v.g. _iglesia
cara_, ex Ecclesia, etiam dicunt, _fune cara maitta_, nauigio venit,
_cachi cara maitta_, pedes venit, _funẽ de maitta_, est idem quod, _fune
cara maitta_, & _fune ninotte maitta_: _fana cara me cara mĩguruxij mòno
gia_, est indecorus oculis & naribus, _iori_, significat locum per quem:
v.g. _sama iori faitta_, intrauit per fenestram.

_Tomoni_, significat; simul: v.g. _sonata to tomoni mairozu_ ibo simul
tecum, _mosu to tomoni_, simul ac dixit.

_Ie_, significat locum ad quem: v.g. _achiie mairo_, ibo illuc, _mi aco
ni saite mairo_, vel _miiaco ni muqete mairo_, ibo directe ad curiam,
_miiaco no cataie noboru_, ascendit ad curiam idem, _miiaco no foie
noboru_, aliqui dicunt, _miiaco no iori_, vel _miiaco sana_, vel _miiaco
no gotoqu noboru_, sed non est bonus loquendi modus; sed rusticorum.

_De_, significat materiam ex qua: v.g. _tçuchĩ de ca uàra uo tçuquru_,
regulas ex terra vel limo construere, _nànde còre uo tçuqùru ca?_ ex quo
hoc facis?

_Vie_, significat erga: v.g. _zuĩbun cõdomo no vie uo fito ni mo nàxi
marasuru ioni to cocòrõ gaqe marasuru_; omni cum diligentia curo circa
vel erga vel de meis filijs, quomodo illos faciam homines.

_Sònata no fiquànno vo saiban mesarèio_, habeto curam de tuis seruis?

_Made_, significat vsque: v.g. _àsumade_, vsque mane, _inòchi vo vxino
màde aru mai_, non ammittet vitam vel vsque ad vitæ amissionem non
perueniet, _sore made vomoi mo ioranu gui gia_, non peruenit ad mentem
meam vsque adhuc, _cocòro zaxi arẽba canauanumàde mo xei uo iruru_,
quando aliquid desideratur, adhibentur vires vsque ad impossibile, _mosu
màde mo nai_, non est necessarium dicere, _còno tocòro made maitta_,
hucusque veni.


_De coniunctionibus & diuisionibus._

_To_, significat, &, copulatiue: v.g. _Pedro to juanto Nagasaqi ie ita_,
Petrus & Ioannes ierunt Nagasaquim, _còreto, àreto uò tòru_, accipio hoc
& illud: idem significat, _mo_, v.g. _Pedro mo juan mo Nãgasaqi càra
mõdotta_, Petrus & Ioannes redierunt e Nagasaqui, _naqu mono mo ari,
uaró mòno mo aru_, sunt qui flent, & sunt etiam qui rident, _mo_,
anteponitur multoties negatiuis: v.g. _nanĩgoto mo gozaranu ca?_ non est
aliquid noui?

_Mata_, significat, &, vbicumque inueniatur siue inter nomina siue
verba, _ca_, significat vel: v.g. _Pedro ca; juan ca coi to iie_, dic
quod veniat Petrus vel Ioannes, _arui ua_, significat etiam vel: v.g.
_arui ua Pedro, arui ua juan_, vel Petrus, vel Ioannes, _arui ua iomu,
arui uamono uo caqu_, vel lego vel scribo, _moxi ua_, significat si vero
in medio orationis: v.g. _móxi ua cànẽga nai naraba_, &c. si vero non
habeas argentum.

Ad orationum contexturam vtuntur, _mata ua_, & præter hoc vel præterea:
v.g. _arui ua iamaĩga uocoru ca, mata na isõgui no fumi qita ruca &c._
vel accidit aliqua infirmitas, præter hoc si venit aliqua epistola.

_Xicarẽba_, significat: cum res ita se habeant, _sari nagara_, sed, _so
aru tocorõde_, cum hoc ita sit, _saraba_, cum hoc ita se habeat, _sarẽba
sareba_, cum ergo &c. _ca?_ significat si? v.g. _maitta camiio_, vide si
venit vel iuit, _maitta ca xiranu_, nescio si venit, _iara_, significat
si diuisiue: v.g. _fito iara chicuxo iara xiranu_, nescio vtrum sit homo
vel animal, _nani iara to moxita_, nescio quod dixerit.

Ex particulis, _nanica_, & _tòcàcu_, intromissis alijs particulis fiunt
quædam quasi disiunctiua seu exageratiua: v.g. _nani ia ca ia?_ quæ res?
idem est, _nani iara ca iara?_ & _nànto iara cato iara?_ _nanto xite_,
_ca toxite_, quomodo? _nanto mo ca tòmo_, nullo modo, _nanimo camo_,
nihil, _nanĩgoto mo cãgotomo, mina içtuuari naruzo_, denique omnia sunt
mendacia, _nanino cano_ vel _nanto, xite cato xite_, modus excusandi se,
_nanino cano to iúte_, dicens hoc & illud, _domo como_, quomodocumque
sit idem, _doxitema co xitemo doxite coxite_, faciendo diuersa hoc &
illud, _do xôcô xô_, faciam hoc & illud.

_Tòmo cacumo_, in omnibus, idem, _toni cacuni_, idem etiam _tonimo
cacuni mo_, vel _totemo cacutemo_, _còre to ij_; _care to ij_, hoc &
illud dicens: idest excusationes, _care core_, illud & hoc _coco
caxico_, hic & illuc, _conata canata_, istic & illic, _uomo xirô,
uocaxu_, accommodando se quasi adulari.

Si particula, _mòtte_, postponatur particulis, _catçute_, _isasaca_,
_tomoni_, _nani_, _nani nani iori_, adiungitur illis efficacia &
energia: v.g. _catçute motte so aru mai_, nullo modo erit talis res.


_De interiectione._

_Sate_, _satesate_, _satemo satemo_, sunt interiectiones admirantis:
v.g. _satemo Deus no uôqinaru uonjificana_, o magna misericordia Dei!

_Auare_, est interiectio miserentis: v.g. _auare mutçucaxij iò no naca
cana_, o mundus repletus miserijs.

_Ha!_ est interiectio pœnitentis: v.g. _Ha faxĩ demo uomoxiroĩga; tocoro
niiote qi coie canuru_, o labor sonus & cantus harmonia est valde
gracilis; sed non bene omnia percipiuntur!

_Iara!_ est interiectio tam lætitiæ; quam tristitiæ: v.g. _iara iara
medetaia_, o quantum gaudeo &c. idem, _ia_, v.g. _satemo iiaxii
iatçũbaraia!_ o quam vilis & abiectus! _gongo dodan fuxĩguina xisai
cana!_ o quam rara & ridicula ratio, _iei_, est interiectio mirantis:
v.g. _iei Padre sama cochĩ gozaru io_, hic est pater!

_Hat_, est interiectio eius qui repente terretur: v.g. _Benqei core uo
mite hat coto naxi to zonjite, sono màma niuani bo uo voroxi &c._ videns
hoc benquei &c.


_De sintaxi, & casibus, quos regunt verba._

Nominatiuum ponitur in principio orationis, verbum vero in fine, reliqua
vero secundum cadentiam: v.g. _Pedro ua Nagasaqĩ de xutrai xita iqi iqi
nitçuite juan uo coroita_, Petrus occidit Ioannem circa vel in quadam
differentia quæ fuit vel accidit Nagasaqui: in aliquibus orationibus
grauibus verbi suppositum ipsi postponitur; sed raro: v.g. _tare mo cana
uanu futari noqimi ni tçucoro còto ua_, nemo potest duobus dominis
seruire hic, _tçucoru coto ua_, est verbi suppositum, _core niiote
tanomi tatematçuru itçumo uirgen_, ideo præcor Beatam Mariam semper
Virginem.

Orationes subiunctiui absoluti vel permissiui, & infinitiui, &
conditionales, & causales semper anteponuntur orationibus de indicatiuo
aut imperatiuo; etiam si in linguis Latina aut Europæis non fiat sic
sensus: v.g. _achi cara tomeraruru tomo; tomaru na_, ne remaneas etiam
si illinc detinere te velint, _sòre uo qiitarẽba, fara uotatete
mõdotta_; cum hæc audisset, iratus reuersus est, _taxicani uqetamotta
niiotte coso, móxi ãgue maraxitare_, fideliter audiui, ideo retuli &
dixi, _faio gozatta raba uo mexi uo xinjô mono uo_, si cito venisses
dedissem tibi manducare.

Quando sunt duo verba eiusdem temporis in eadem oratione, primum erit in
gerundio in, _e_, & alterum in tempore quod orationis sensus exiget:
v.g. _còre uo tòtte giqini mĩga como no ni uataxe_, accipe hoc & trade
seruitori meo.

Quando vero fuerint duæ vel plures orationes quæ loquuntur de eodem
subiecto vel tempore, solum vltimum verbum erit in tempore, quod
orationis sensus petierit, reliquorum vero aliqua erunt in radicibus:
alia autem in gerundio in, _e_, v.g. _touazunba cotaiezu, voxe arãba
tçuxxinde qiqe_, si te non interrogant ne respondeas, si loquantur
audias attente, _Deus no uo còto uo macotoni uqe, go uoqite mo cama
uaĩde, sono mama inferno ni uochita_, neque in Deum credidit, neque eius
mandata seruauit: vnde cecidit in infernum.

Verbum semper sequitur in honore tertiam personam; nullus enim se
honorat nisi sit rex qui de se loquens dicit, _iorocõbi ni nòboximesu_,
gaudeo plane.

Quando fuerint multa adiectiua omnia erunt aduerbialiter præter vltimum:
v.g. _qe nango, iro curô, icanimo vtçucuxij mono_, erat speciosus valde,
habens pilos longos & colorem nigrum &c.

Anteposita particula, _to_, verbis significantibus intelligere, credere,
audire &c. supplet verbum sumes fui, & significat: quod v.g. _fito
tozonjita_, credidi vel putaui quòd esset hommo, _qixó uo jennin to vomo
uô ca?_ credam te esse sanctum? _amata no fito xini no fonouo ni moiuru
uo misaxerareô_, videbis multos homines iræ flammis ardentes: hic
suppletur particula _to_, a _moiuru uo_ quod est verbi suppositum.
quando verò postponunt, _mo_, ad _to_, tunc tenaciter affirmant quod
dicunt: v.g. _mairõ tomo_, omnino ibo vel iturus sum.

Particula, _to_, in primo sensu suppletur aliquando per, _ioni_, v.g.
_ãgueta ioni gozaru_, dicunt quod obtulit, _ica iona fito to ua xiranu_,
nescio quis homo sit ille. aliquando verbum substantiuum supplet
particulam, _to_ v.g. _mairó de gozatta_, dixit quod veniet, _xô de ua
naqerẽdomo_, quamuis non dico quod faciam &c.

_Qiuzo còre uo mite, ima uo saĩgo no coto dearẽba_, videns hoc,
_quiuzo_, credensque horam mortis iam adesse, hic verbum substantiuum
supplet, _to_ & fit quasi verbum actiuum regens accusatiuum, _ima uo_,
supplet etiam, _to_, particulæ, _sona_ & _guena_ significat, videtur,
_sona_, postponitur radicibus verborum: v.g. _dèqi sona_, videtur quod
finietur, si verò illi postponatur aliquod verbum substantiuum mutat,
_a_, in, _i_, v.g. _dèqisonigozaru_ videtur quod perficietur, _deqi soni
mo zonjenu_, credo quod non finietur: postponitur etiam, _sona_,
adiectiuis finitis in, _i_, & illud amittunt: v.g. _io sona_, videtur
bonus vel quod sit bonus, _xĩguè sona_, videtur frequens, _a iau sona_,
videtur periculosum, si vero postponatur adiectiuis finitis in, _na_,
illud amittunt, v.g. _aqi raca sona_, videtur quod sit clarum.

Particula, _guèna_, postponitur nominibus & verbis iam formatis: v.g.
_maittã guena_, credo quod venit: si autem illi postponatur verbum
substantiuum, mutat, _a_, in, _i_, v.g. _maittã guenĩ gozaru_, credo
quod venit, _sona_, significat, videtur, & _guena_, credo; sed vtraque
vtuntur in occasionibus in exemplis expressis.

Quando in oratione fuerint duo præterita, primum erit in tali voce;
secundum vero in voce futuri: v.g. _qesa càra so uôxerareta raba mo faia
de maraxô_, si hoc dixisses isto mane; iam recessissem.

Quando refertur id quod alius dixit, dicitur hoc modo, _Padre mósàruru
ua: iãgate sonatàie mairó to mosaruru_, Pater dixit se statim huc
venturum, aliquando quando se excusant, solet suppleri, _to_, per _no_,
v.g. _asu no_, _raĩguàt no_, _nàndo to noburu na_ ne differas dicendo
quod cras; vel mense venturo &c.

Quando post, _n_, sequitur, _uo_, amittitur, _u_, v.g. _go uono uqe
tatema tçutta_, benefitia accepi.

Aduerbia semper anteponuntur verbis; præter aduerbia temporis, quæ in
principio orationis constituuntur: v.g. _sore uo qijte iccó xicàri
maràxita_, audiens istud iratus est valde, _qiô nen espana carà uatàttà
tòqi_, quando anno præterito ex Hispania transfretaui: omne verbum
requirit ante se nominatiuum expressum aut sub intellectum: v.g. _uare
iqe_, uel, _iqe_, in quo subintelligitur, _uare_, vade, in aliquibus
autem orationibus uidetur hæc regula deficere: u.g. _xisai uõba core ni
uà mósàre maràxozu_, hic causam & rationem refert seu dabit: hic nullum
uidetur nominatiuum, quin potius, _are ni ua_, est datiuum aut
ablatiuum, _àre ni uà, nauo uoixri atta_, ille melius scit: in ista
etiam oratione, _àre ni ua_, deberet esse nominatiuum, _cacàru uo ni uà
cõganeno cusari uo icusũgi mo tcuqeta dõgu de gozàru_, pro torque
habebat catenam auream multos habentem anulos.

_Core ni ua gozonji aru mài_, non cognoscet de hoc uestra dominatio,
hic, _còre ni ua_, uidetur supplere accusatiuum quod regit, _zonji_:
_uru_.

Verbum impersonale aut infinitum petit ante se nominatiuum; u.g. _Pedro
ua màitta to mósu_, dicunt quod Petrus uenit.

Verbum, _iri_: _u_, pro indigeo, es, regit duo nominatiua, _rei_, &
personæ indigentis: u.g. _uatacuxi uà còno cànẽga iru_, ego indigeo uel
habeo necessitatem huius argenti: etiam regit datiuum de persona: u.g.
_sono tame ni ua cànẽga iranu_, non indiget argento seu nummis.

Verbum actiuum petit ante se accusatiuum pro supposito: u.g. _càne uo
motànu_, non habeo pecunias.

Aliqua nomina, _cobita_ seu _coie_, quæ ut supra dictum est, sunt
mẽdicata a lingua Chinensi: regunt eosdem casus quos verba Iaponica quæ
illis correspondent; v.g. _ni ua uo qenbut noaĩdani mèxi uo coxiraie
io_, præpara cibum dum hortum videmus, hic nomen _qenbut_, regit
accusatiuum, _ni ua uo_, quia, _mi_: _ru_, quod est video, es, regit
accusatiuum, _fito ni guenzan suru_, est idem quod _fito ni uó_, obuium
video hominem, & regit, _guenzan_, datiuum sicut, _ai_, _ó_.

Quando vocabulum cobitum ex duobus componitur, cognoscetur esse verbum,
si primum, verbi significationem habeat: v.g. _jóten_, est verbum, &
significat in cælum ascendere, quia _jo_, est ascẽdo, is, _tenjo_, vero
est nomen, quia, _jo_, postponitur & anteponitur, _ten_, quod significat
cælum.

Verba passiua petunt ablatiuum pro persona agente: v.g. _Pedro carà
còròsàreta_, occisus est a Petro, sed melius regunt datiuum: v.g. _Pedro
ni corosareta_, _Pedro ua nusu bito ni càne uo torareta_, latrones
furati sunt pecunias Petri.

Sunt etiam aliqua neutra, quæ accusatiuum regunt sicut actiua: v.g.
_xiqitai uo fanaruru_, discedere a corpore, seu mori _axi uo uãzzuró_,
dolere pedes, &, _nĩgue uru_, pro eo quod est fugio, is, _nogàre_,
_uru_, euado, is: _de_, _uru_, exeo, is: _nòqe_, _uru_, recedo, is:
_touorì_, _u_: transeo, is: _nori_, _u_, nauigo, as, v.g. _caixo uo
noru_, nauigo mare, _iuqi_: _u_, ambulo, as, _michi uo iuqu_, viam
ambulo, _uo uari_: _u_ finior, iris, _mairi_: _u_; _xǒgui uo mairu_ ad
tabulam latrũculariam ludo, _iorocobi_, _u_: _cocoro uo iorocòbu_:
lætifico cor: _abi_, _uru_, _mizzu uo abiru_, lauo me aqua vel aquam
supra infundo, _auàremi_, _u_, misereor, eris, _canàximi_, _u_, tristor,
aris, _còie_, _uru_, transeo, is, _fabacari_, _u_, verecundor, aris,
_facarai_, _o_, prouideo, es, _faxiri_, _u_, velo nauigo, as, v.g.
_caixo_, vo, _faxiru_, velo mare nauigo; _fãgi_, _zzuru_, verecundor,
aris, _fedate_, _tçuru_, secedo, is, _fe_, _uru_, transigo, is, v.g.
_ficazu vo furu_, multos dies transigo, _dori uo fumaiuru_, fundari in
ratione vel rationem pro fundamento habere, _itàmi_, _u_, doleo, es, _ma
vari_, _u_, circuo, is: v.g. _còno còto vàri uo mǒxi mauattà_, multoties
& per circuitum dixit nuntium, hic & ibi: idem significat & regit,
_mẽguri_, _u_, _nãgusami_, _u_, recreo, as, _cocoro vò nãgusamu_, cor
lætifico, as, _naqì_, _u_, ploro, as, _tasucàri_, _u_, saluo, as,
_inochi vo tasucaru_, periculum vitæ euado, _goxo vo tasu caru_, saluari
in uita futura, _tachi tçu_, recedo, is, v.g. _tocòro vo tatçu_, de sero
locum vel a loco recedo, _tomurai_, _ó_, defunctis exequias facio, is,
_vcãgai_, _õ_ dubitando inquiro, is, _voximi_, _u_, æstimo, as, _vràmi_,
_u_, quæror, eris, _xinobi_, _u_, occulte expecto quasi insidiose: v.g.
_fito nò mè vò xinòbu_, attendo siquis me videt, aliqua ex prædictis quæ
requirunt accusatiuum loci, admittunt etiam ablatiuum cum particulis,
_cara_, vel, _iori_, v.g. _tocòro vo tatçu_, est idem quod, _tocòro iori
tatçu_, a loco recedo.

Aliqua etiam sunt actiua verba quæ duos casus accusatiuos petunt: v.g.
_fori_, _u_, _daxi_, _u_, _fanaxi_, _u_, _tate_, _tçuru_, v.g. _Pedro vo
socò vo voi idaita_, Petrum eduxerunt ab isto loco: potest etiam regere
ablatiuum loci: v.g. _Pedro vo socò cara voi daita_, aliqua petunt vel
Datiuum vel accusatiuum v.g. _fito vo_, vel, _fito ni sanare_, _uru_ ab
hominibus recedo, is, _Deus vo_, vel _Deus ni somùqi_, _u_, Deum
offendok is, verba huiusmodi sunt, quæ significant timere, offendere, &
recedere.

Multa vero verba quæ significant auxilium præstare, commodum, damnum,
obedientiam, superioritatem, subiectionem, seruitutem, victoriam, &
similia, regunt Datiuum: v.g. _chiie saicacu ioni coieta_, excedit alios
sapientia & industria.

Verba verò dandi, & promittendi regunt accusatiuum rei & datiuum
personæ: v.g. _fito ni càne vo curùru_, dare pecunias alicui.

Multa sunt verba, quæ admittunt ante se radices aliorũ verborum
immutatas; & tunc prædictæ radices habent sensum quasi infinitiui: v.g.
_qiqi faji me_, _uru_, audire incipio, is, verba vero sunt, _nare_,
_urù_, assuefio, is, seu assuesco, is, & idem, _tçuqe_, _uru_, _fate_,
_tçuru_, finior, iris, _narai_, _ó_, disco, is, _sòme_, _uru_, incipio,
is, _tõdoqe_, _uru_, perseuero, as, vel prosequor, eris, _ate tçuru_,
dirigo, is, _atàri_, _u_, casu reperio, is, _vaqe uru_, diuido, is,
_càne_, _uru_, dificile possum, es, _soconai_, _o_, erro, as, _sumaxi_,
_u_, perficio; is, _sũgoxi_, _u_, excedo, is, _fãgue maxi_, _u_, multum
& intense laboro, as, _àqi_, _u_, fastidio, is, _tai_, volo, is, &
_tomonai_, nollo, is, si vero radices verborum anteponantur adiectiuis
finitis in _i_, faciunt quasi supinum in _tu_, v.g. _iòmi iasui_, facile
lectu &c.

Nomina numeralia si subsequatur illis nomen substantiuum debent esse in
genitiuo: v.g. _fito tçu no tõga_, vnum peccatum, idem petit particula,
_fõdo_, quando significat omnis, e, v.g. _àru fõdo no fito_, quotquot
sunt homines, idem petit particula, _iori_ v.g. _Nanban iòri no mono_,
res Europæ; sed hic est relatiuum: petunt etiam genitiuum numeralia, seu
nomina quæ dicunt multitudinem vel paucitatem: v.g. _amàta no fito_,
multi homines, sunt autem nomina prædicta, _bechi_, alter, a, um, _fon_,
proprius a, um, _cazucazu_, multi, æ, a, _sama zama_, multi modus, a,
um, _iro iro_, multus, a, _iorõzzu_, quilibet &c. _ĩzzure_, quis, æ,
_issai_, omnis, e, idem, _vòno vòno_, & _cotõgotoqu_, _reqi reqi_,
personæ nobiles, _igue_, quod subsequitur, _nocori_, quod remanet,
_itçumo_, semper: v.g. _itçumo no coto_, id quod semper: _tçune_,
ordinarius, a, um, _ima_, mòdo, _isasaca_, parum: idem, _sòto_, vel
_sucoxi_, _xótocu_, naturaliter, _sòno fòca_, extra: prædicta petunt
ante se genitiuum si illis subsequatur nomen substantiuum, & tunc
adiectiua debent reputari si verò non subsequatur substantiuum nomen;
sed verbum; tale genitiuum non petunt: v.g. _iorõzzu danco xite iocaro_,
bonum erit si omnes faciatis consilium.


_De Arithmetica Iaponiæ & materia numerorum, in quibus hoc opus hic
labor._

Duo sunt modi numerandi in lingua ista Iaponica primus est per numeralia
communia propria ipsius linguæ, quæ vocant, _iomi_, & hæc perueniunt
solum vsque ad decem: v.g. _fitòtçu_ vnum, & solent hoc vti ad dicendum
parum: v.g. _sàqe fitotçu nòmaxete tamóre_, da mihi bibere parum vini,
_futatçu_, duo, _mitçu_, tria, _iòtcu_, quatuor, _itçutçu_, quinque,
_mutçu_, sex, _nanatçu_, septem, _iàtçu_, octo, _coco notçu_, nouem, _to
vo_, decem, _icutçu_, significat, quot? in rebus quæ non habent propriam
numerationem.

Secundus modus numerandi est per vocabula, _coie_, idest mẽdicata a
lingua Chinensi, hoc verò non vtuntur vsque ad decem per se; nisi rebus
numeratis adiungantur, quæ quidem res debent significari vocabulis etiam
Chinẽsibus; & non Iaponijs: termini numerales sunt, _ichi_, vnum, _ni_,
duo, _san_, tria, _xi_, quatuor, _go_, quinque, _ròcu_, sex, _xichi_,
septem, _sachi_, octo, _cù_, nouem, _jǔ_, decem vtuntur per se istis a
numero vndecimo & supra, est autem vndecim, _juich_, _juni_, duodecim,
_jusan_, tredecim, _júcù_, decem & nouem, & numeris denarijs
anteponuntur numeri vsque ad decem: v.g. _nijǔ_, viginti, _sànju_,
triginta, _sanju ichi_, triginta vnum, _cùju_, nonaginta, _fiacu_, vero
significat centum, _fiacu ichi_ centum & vnum _fiacu ju_, centum &
decem, _fiacu sanju_, centum & triginta, _ni fiacu_, ducenta,
_sàmbiàcu_, trecentum, _xen_, autem significat mille, _xen ichi_, mille
& vnum, _xen roppiacu sànju ichi_, mille sexcenti triginta vnum.

Numeri vero Iaponij antepositi vocabulis Iaponiæ, quæ vocant _iomi_, et
ablato, _tçu_, a numeralibus prædictis, siue sint nomina siue radices
verborum quibus iunguntur numerãt res significatas per talia vocabula:
v.g. _fito cotõba_, vnum verbum, _futa coto vari_, duæ rationes,
_miàmi_, tria retia vel tres retis missiones, _iocama_, coquere quatuor
vicibus in caldaria, _itçucàqe_, quinque aggressiones, _mùcasàne_, sex
vestes seu cooperturæ, _nànà catana_ septem vulnerationes gladio: _ià
catãgue_, octo onera, _cùca vari_ novem transmutationes, _tò cusa_,
decem differentiæ: post numerum vero decimum, hoc modo numerandi non
vtuntur; sed dicunt, _iro jǔichi_, vel _júichi no iro_, vndecim colores:
ad interrogandum vero est verbum, _icùtçu_, si verò res de qua
interrogatur postponatur, debet addi numeralibus particula, _no_, v.g.
_itçucu no qi zo_ quot ligna sunt? idem, _qi icutçu zo?_ et respondetur,
_futatçu_, duo, _mitçu_, tria etc: interrogatur etiam per, _icutçu_
ablato, _tçu_ posita vero re numerata de qua interrogatur: v.g. _icù
tocoro_, quot loca? _icu toqi_, quot horæ? _fito fanaxi_, vnus sermo vel
conversatio, _futasugi_, duæ lineæ, _iote_, quatuor manus inter
digladiatores: v.g. _itçutçu bu_, quinque grana, _mu tocoro_, sex loca,
_iamavari_, sex circuitiones, _cuninai_, nouem onera eo modo quo Iapones
onus portant ante & retro in ligno, _tò vatari_, decem transitiones:
v.g. & alia omnia quæ numerari possunt, idem autem est dicere, _mu
tocoro_ quòd, _mutçu notocoro_ & quod, _tocoro mutçu_, sex loca, _fito
ie_, significat rem simplicem, _futa ie_, duplicem seu duplicatam,
_miie_, triplicatam &c. idem fit cum numeralibus chinensibus seu,
_coye_, adiunctis vocabulis etiam chinẽsibus: & aliquando in ista
numeratione nihil ammittunt numeri aut res numeratæ; aliquoties autem
vel alterum vel vtrumque aliquid ammittit vel mutat, & præcipuè in
numeris primo, secundo, tertio, sexto, decimo, & centesimo: & aliæ sunt
mutationes: hic autem ponentur communiores; quando verò in particulari
nihil fuerit adnotatum, est signum quod nulla est transmutatio.

Interrogatio de hominibus fit per, _icutari?_ quot homines? Responsio
verò fit postponendo, _nin_, numeralibus chinensibus: v.g. _ichi nin_,
vnus homo, _ninin_, duo, _iottari_, vero significat quatuor: quia,
_xinin_, significat hominem mortuum.

Interrogatio de diebus fit per, _icca_, quot dies? & vnus dicitur, _fi
fitoi_, quia, _ichinichì_, significat diem solarem integrum, _futçuca_,
duo dies, _micca_, tres, _iocca_, quatuor, _itçuca_, quinque, _muìca_,
sex, _nànucà_, septem, _iòca_, octo, _còconoca_, nouem, _toca_, decem,
_fatçuca_, viginti reliqui numeri dierum sunt per numeralia, _coie_.

Numerus noctium, est postponendo, _ìa_ numeralibus, _coie_, v.g. _ichi
ia_, vna nox, _ni ia_, duæ &c. fit etiam postposito, _io_, quod
significat Iaponice noctem numeralibus, _iomi_, _icuio_, quot noctes?
_futaio_, duæ, _nanàio_, septem noctes &c.

Numeratio mensium anni fit postposito, _guat_, numeralibus, _coie_, sed
prima luna vocatur, _xõguat_, secunda vero, _nĩguat_, tertia, _sãguat_,
quarta, _xĩguat_, vndecima verò dicitur, _ximò tçuqi_, duodecima verò &
vltima dicitur, _xi vàsu_, si autem velimus numerare menses absolutè
postponimus, _tçuqĩ_, quod lunam significat numeralibus, _iomi_, ablato,
_tçu_, interrogamus vero, _icutçuqi?_ quot menses? & respondetur, _fito
tçuqi_, vnus, vsque ad decem, quod est, _totçuqi_, post decem verò fit
numeratio per numeralia, _coie_, v.g. _jú ichĩguat_, vndecim menses, ad
interrogandum verò de mense quisnam sit; Ianuarius ne an Februarius? fit
per, _nànguat_, Primus autem mensis anni Iaponensis est luna Martij.

Annumeratio annorum fit postposito, _nen_, numeralibus, _coie_:
interrogatio fit anteposito, _nen_, v.g. _nànnèn_, quot anni?
Respondetur autem, _ichinen_, vnus, _ionen_, quatuor, _sanganen_, tres,
_sò ionèn_, tres vel quatuor, _sò xi júnèn_, triginta vel quadraginta
anni, _fatàchi_, significat viginti annos in hominibus, idẽ _ni junen_,
vel, _ni ju no toxi_, vel _tòxi ni jú_, interrogant autem, _icutoxi_,
vel _tòxi icùtçu_, quot annos habet? numerant etiam annos hominum &
animalium perfectorum, boum scilicet, & equorum &c. postponendo, _sai_,
numeralibus, _coie_, v.g. _issai_, vnus, _ni sai_ duo, _san zài_, tres
anni.

Annumeratio vicium fit postposito, _do_, numeralibus, _coie_, v.g.
_nàndo_, quot vices? _ichĩdo_, vna _iõdo_, quatuor, _gõdo_, quinquies,
_sai san_, bis vel ter.

Annumeratio nauium fit postposito, _sô_, numeralibus, _coie_, v.g.
_nànzo_, quot naues? Respondetur: _issô_, vna, _nisò_, duæ, _san zô_,
tres _fassô_, octo, _jússô_, decem.

_Ichiren, _vna linea, duæ _niren_, _saren_ tres lineæ v.g. ficorum,
margaritarum, &c.

Annumeratio orationum, tractatuum, vel repetitionum eiusdẽ rei fit
postposito, _fen_, numeralibus: v.g. _ippen_, vna, _nifen_, duæ,
_sanben_, tres _aue maria fiàcu gojippèn_, centum quinquaginta aue
maria.

Annumeratio argenteorum fit postponendo, _momme_, numeralibus v.g. _ichi
mòmme_, vnus, _ni mòmme_, duo, _san mòme_, tres: vnus autem argenteus
diuiditur in decem quæ vocant _ippùn_ itaque, _ippùn_, significat
decimam partem argentei, _nifùn_, duæ ex prædictis partibus, _gofùn_,
media dragma, _roppun_, sex ex prædictis decem partibus.

Decima quoque verò pars argentei diuiditur adhuc in alijs decem quarum
vnam vocant, _ichirin_, _nirin_, _farin_, _iòrin_, _gorin_, _rocurin_,
_xichirin_, _fachirin_, _curin_, & statim est, _ippun_, quod est
argentei decima pars, _fiacu me_, sunt centum argenteos, _fiacu ichi
momme_, centum & vnus, _icquan me_, mille, _jicquanme_ decem mille: sunt
etiam aliæ monetæ ex ære, quarum annumeratio, fit postposito, _mai_, vel
_mon_, numeralibus: v.g. _ichi mon_, vna ex illis monetis, _nì mon_, duæ
_san mai_, tres centum vero ex istis monetis faciunt nondum dimidium
argenteum; mille vero ex prædictis monetis vocant, _icquan_, _jicquan_,
verò decem mille &c.

_Còreua ica fõdo ni suru_, quantum valet hoc vel, _ica fõdo ni vru_,
quanti pretij est & venditur? _ni momme suru_, decem argenteos valet,
_ni mòmme ni iàsui_, plus duabus dragmis vendi potest: vel duabus
dragmis si vendatur est vile.

Annumeratio mensurarum tam rerum liquidarum, quam non fit postposito,
_xô_, numeralibus ad faciendam mensuram modij: v.g. _ixxo_, vna, _nixo_,
duæ, _sango_, tres: decem verò dicunt, _itto_, postposito, _to_, _nitò_,
viginti, _sando_, triginta. vnam vero dicunt, _ittò_, quã diuidunt adhuc
in decem partes, qùarum annumeratio fit postposito _go_, numeralibus
v.g. _ichĩgo_, vna, _nĩgo_, duæ, _sango_ tres, _ixxô gõgo_, una mensura
& dimidia ex mensura, _fatto_, octoginta mensuræ existis: centum verò
dicunt, _ichi cocu_, postposito _còcu_, numeralibus, _ni còcu_, ducentæ,
_sangocu_, trecentæ _jiccòcu_, mille, _xèngocu_, decem mille, _ichi
mangocu_, centum mille.

Annumeratio mensuræ statuum hominis fit postposito, _fitò_, numeralibus,
_iomi_, v.g. _fitò firò_, vna: _futa firò_, duæ, _jippiro_, decem:
mensuram verò palmorum faciunt postposito, _xacu_, numeralibus, _coie_,
v.g. _ìxxacu_, vnus palmus seu tertia quam Hispani vocant _sanjacu_,
tres, _goxacu_, vero facit vnum statum qui vocatur vt dictum est, _fito
firo_, sex vero ex mensuris quæ vocatur, _xàcu_, & est tertia, faciunt
mensuram unam quæ uocatur, _ìcqen_, una, _nicqen_, duæ, _jicqen_, decem,
_sanguen_, tres: ex sexaginta uero ex istis fit alia mensura quam
uocant, _icchó_, idest unus callis, _niccho_ duo, _jicchio_ decem,
_sangio_, tres: ex sexaginta uerò tribus ex istis fit una leuca seu
miliare ex miliaribus partis superioris Iaponiæ, quod uocant, _ichiri_,
postposito, _ri_, numeralibus, _coie_: _niri_, duo miliaria, _sanri_,
tria, _gòri_, quinque, _júri_, decem, _iori_, quatuor: quia _xiri_,
significat anum, _fan michi_, dimidiam leucam dicunt: u.g. _iòco fan
miqi tate ichirì_, uia recta habet una leucam; ex transuerso uero
dimidiam _faba icqen_, latitudo est sex tertiarum _io fo futa firo_,
habet duos status in quadro.

Numeri cardinales primus secundus &c. fiunt postposito, _ban_
numeralibus, _coie_, u.g. _ichi ban_, primus, _niban_ secundus ad
significandum uerò terminum additur, _me_, prædictis: u.g. _xiban me_,
quartus: fit etiam numerus cardinalis anteponendo, _dai_, numeris,
_coie_: u.g. _daiichi_, primus, _daini_, secundus, &c.

Annumeratio duplicium sit postposito, _bai_, numeralibus: u.g. _ichi
bai_, duplum, _nibai_ triplum, _sanbài_, quadruplum, _fiàcuzõbai_,
centuplum.

Annumeratio partium ex tot una, fit anteponendo numeralia ad, _buichi_,
u.g. _ni buichi_, ex duabus partibus una, _san buichi_ ex tribus una.

Ad decimandum uerò postponitur, _vàri_, numeralibus: u.g. _ichi vàri_;
ex decem partibus una, _xi vàri gobu_, ex decem partibus quatuor &
dimidiam, _ju buichi_, autem coincidit cum, _ichi vàri_.

Numeratio remorum arcabusiorum & eorum quæ sunt longa ut ligna fit
postposito, _chõ_, numeralibus: u.g. _icchó_ unum, _nichó_, duo,
_sangio_, tria, _jichió_, decem.

Annumeratia piscium & lignorum ad comburendum &c. fit postposito _con_,
numeralibus: u.g. _ìccon_, unus _sangon_ tres _jiccon_, decem,
_fiaccon_, centum, _fiacu go ju sangon_, centum quinquaginta tres: tot
prendidit Sãnctus Petrus & cum tanti essent non est scissum rete.

Annumeratio foliorum papiri, uittarum argenti &c. fit postposito _mai_,
numeralibus: u.g. _ichi mai_, una, _cami gomai_ quinque folia papiri.

Annumeratio tabulatorum quæ sunt pauimenta domus fit postposito, _cai_,
numeralibus: u.g. _nicai_, unus, _sangai_ duo, _xicai_ tres, _gocai_
quatuor sicut habent domus Matriti.

Annumeratio uerò uasorum et calicum quibus bibunt fit postposito, _fai_,
numeralibus: u.g. _ippai_, unus potus, uel unum haustum, _ni fai_ duo,
_sanbai_ tria, _jippai_, decem etc.

Annumeratio telarum ex sericis: u.g. et aliorum similium fit postposito,
_tan_, numeralibus: u.g. _irtàn_, unum, _ni tan_, duo, _sandan_ tres,
_jittan_ decem, _xichitan bunè_, uocant nauigium quod uelo petit septem.

Dicitur etiam postposito, _mai_, numeralibus: u.g. _gomai_, quinque,
_gomai bunè_, nauicula quæ pro uelo petit quinque.

Annumeratio animalium quadrupedum fit postposito, _fiqi_, numeralibus.
u.g. _ippiqi_, unum _nifiqi_, duo _sanbiqi_, tria _roppiqi_, sex
_jippiqi_, decem, _fiappiqi_, centum, _xenbiqi_, mille.

Annumeratio imaginum, picturarum, & medicinarum fit postposito, _fucu_,
numeralibus: v.g. _ippùcu_, vna, _nifucu_, duæ _sànbucu_, tres,
_roppucu_, sex, _jippucu_, decem; ita annumerãtur etiam acus.

Annumeratio librarum fit postposito _qin_, numeralibus: v.g. _icqin_,
vna libra, _niqin_, duæ, _sanguin_, tres, _ròcqin_, sex, _jicqin_ decem,
_fiàcqin_, centum: _xenguin_, mille.

Annumeratio missarum, & congregationum hominum fit postposito, _za_,
numeralibus: v.g. _ichi za_, vna _niza_, duæ, _sanza_, tres; _juza_, &
melius, _tòza_, decem.

Annumeratio saccorum orizæ, aut tritici etc. fit postposito, _fiô_,
numeralibus: v.g. _ippiô_, vnus, _ni fiô_, duo _sanbiô_, tres, _xi fio_,
quatuor, _roppio_, sex, _jippio_, decem, _fiappio_, centum, _xenbiô_,
mille.

Annumeratio lignorum, arundinum, acuum, fit postposito _fon_,
numeralibus: v.g. _ippon_, vnum, _ni fon_, duo, _sanbon_, tria,
_roppon_, sex, _jippon_, decem, _fiàppon_, centum, _xenbòn_, mille.

Annumeratio fasciculorum fit postposito _va_, numeralibus: v.g. _ichi
va_, vnus; _ni ua_, duo, _sanba_, tres, _jippa_; decem _júichi va_;
vndecim; _ni jippa_; uiginti.

Annumeratio onerum seu sarcinarum; quas equi portant; fit postposito;
_só_; numeralibus: u.g. _issó_ unum; _niso_ duo; _sanzó_ tria; _jisso_;
decem: eodem modo numerantur illa instrumenta quæ uocantur; _biobu_; duo
enim seu par ex illis uocatur; _issó_; etc.

Annumeratio uero eius quod uulgo dicimus mano de papel fit postposito,
_giô_; numeralibus: u.g. _ichi gio_; una _nigio_; duæ, _sangiô_ tres;
usque ad decem quæ sit postposito; _socu_, numeralibus: u.g. _issocu_
decem, seu vna quæ uulgo uocatur media resma, _ni socu_; viginti quæ
erit resma integra cum ista particula; _socu_ postposita numeralibus
annumerant etiam par calceorum: u.g. _issô cu_, par calceorum.

Annumeratio substantiarum fit postposito, _tai_, numeralibus: u.g.
_ittai_, una; _nitai_ duæ; _sandai_; tres; _Deus no von tocoro va
goittai de gozaru_; Deus in quantum Deus est vna substantia et essentia.

Annumeratio capitulorum fit postposita _cagiô_, numeralibus: v.g.
_iccagiô_ vnum, _nicagio_ duo, _sangagio_ tria, _roccagio_ sex,
_fiaccagìo_, centum.

Annumeratio guttarum fit postposito, _tèqi_, numeralibus: v.g. _ittèqi_,
vna gutta, _jitteqi_, decem: idem fit postposito, _xizzucu_ numeralibus,
_iomi_; v.g. _fito xizzucu_, vna &c. debet auferri, _tçu_, a numero vt
videtur.

Annumeratio paxillorum quibus comedunt, & eorum quæ bina & bina
portantur, fit postposito, _tçui_, numeralibus: v.g. _itçui_, vnum par,
_jittçui_, decem.

Annumeratio sarcinarum hominum fit postposita, _ca_, numeralibus: v.g.
_icca_ vna, _nica_ duæ, _sànga_, tres.

Annumeratio librorum fit postposito, _quan_, numeralibus: v.g. _icquan_
vnus, _niquan_ duo, _sanguàn_ tres, _ròquan_ sex, _jiquan_ decem.

Ad interrogandum verò anteponitur, _nan_, nominibus mutatis vel non
literis sicut in numero tertio: v.g. _àno mmadòmo va nanbiqi zo?_ quot
sunt illi equi?

Annumeratio regnorum fit postposito, _cacocu_, numeralibus: v.g. _icca
cocu_, vnum, _ni cacocu_ duo, _sangacocu_ tria, _jiccacocu_, decem:
regna verò diuiduntur in prouincias seu districtus quos vocant
postposito, _gun_, numeralibus: v.g. _ichigun_, vna prouincia, _nigun_,
duæ, _sangun_, tres &c.

Sermones vero & exhortationes annumerantur postposito, _dan_
numeralibus: v.g. _ichi dan_, vnus sermo vel concio, verba vero
annumerantur postposito, _gon_, vel _guen_, numeralibus: v.g. _ichĩgon_
vnum, _sanguen_ tria verba.

Postposita particula, _zzutçu_, numeralibus tam, _coie_, quam _iomi_,
fit sensus binus, a, um, v.g. _ichinin ni vxi sanbiqi zzutçu vo
toraxeta_, vni dedit tres vaccas, _ichinin zzutçu saqe sànbài zzutçu vo
nomarèta_, vnusquisque bibit tria hausta vini.

Ad loquendum diuisiue duo vel tria: v.g. copulant duo numeralia: v.g.
_xĩgonin_, quatuor vel quinque homines, cætera ex his elicies.

Particulæ honoris sunt quatuor, _vo_, _von_, _go_, _mi_, duæ primæ
iunguntur vocabulis, _iomi_, vltimæ verò iunguntur vocabulis, _coie_,
siue chinensibus: vltima est honoratior & illa vtimur ad loquendum de
rebus diuinis: v.g. _midexi tachi_, discipuli Christi Domini, _goichi
nin vocoite cudasarei_, mittatis obsecro vnum ex dominis.

Verba verò quæ sequũtur etiam si habeant particulas honoris; habent se
tamen ex parte loquentis; honorem verò important inquantum personam cum
qua loquimur vel de qua loquimur attingunt: v.g. _go focô_, quod
significat seruitium, _von furu mài_, quod est conuiuium, _von cotõba_,
quod est verbum seu sermo, _von monõ gatàri_, quod est conuersatio, _von
natçucaxij_, vel _von nocori vo voi_, habere quod Lusitani vocant
saudades vel Hispani cariño, _von tòri auaxe_, quod est intercessio,
_von mi mai_, quod est visitatio, _von chà_, quod est quidam potus quo
inuitant, _go dancó_, quod est consultatio seu congregatio ad consilium
capiendum, _von rei_, quod est gratiarum actio, _von busata_, quod est
defectus in vrbanitate, _vomòtenaxi_, quod est bene & laute tractare,
_go chiso_, quod est æstimatio, _go iqen_, quod est consilium v.g.
_fabacari nagara go iqen vo moxitài_, & si sit inuerecundum & indecens
volo tamen consilium tibi dare &c.


_Aliquæ regulæ coniugationum in scriptura librorum._

Aliquando fit verbum affirmatiuum cum præsenti negatiuo supra posito;
ablato _u_, in quo finitur: v.g. _oracio vo tçutomen tòqi va_, quãdo
habeo orationem, _xòsa vo tçutotmèn tàme ni va_, ad exequendum opus,
_michĩ biqi tama van to voboxi mexi_, ad illum deducendum &c.

Ad futurum affirmatiuum additur particula, _bèqi_, affirmatiuo
supraposito ablato, _ru_, & ad futurum negatiuum additur, _bècarazu_,
affirmatiuo: v.g. _mòsu beqi_, dices, _mòsu beqarazu_, non dices: si
vero oratio finitur in futuro, _bèqi_, conuertitur in _bexi_.

Infinitiuum futuri fit addito, _còto_, futuro: v.g. _iòmu bèqi coto_,
subiunctiuum fit postposito, _qerẽba_, radicibus verborum v.g. _sugure
qerẽba_.

Gerundium in do fit postposito, _te_, radicibus: v.g. _qiqi tamaite_.

Verbum substantiuum in scriptura librorum est, _nàri u_ & _qeri u_, & si
in illo finitur oratio est in radice: v.g. _sadàme naqi io no ixei
nari_, est dignitas mundi qui non habet stabilitatem.

Præteritum est postposito, _ari_, _u_, radicibus: v.g. _sũguretaru_, si
verò oratio in illo finitur remanet, _ari_, _u_, in radice: v.g.
_sũguretari_.

Præteritum plusquam perfectum est postposito _nari_, præsenti: v.g.
_ãgue tamo nari_, adorauerant.

Si forte fuerint aliquæ aliæ regulæ in librorum scriptura erunt ita
faciles quod facillimo negotio illas consequentur qui in lingua Iaponica
fuerint tam prouecti, vt iam eius librorum lectioni possint vacare.



LAVS DEO.


_ERRATA SIC CORRIGE._

Primus numerus paginam, secundus lineam indicat.

[Transcriber’s Note:
The listed changes have been made without further comment, except where
the Errata list itself contains an error. For each word, the context is
given in brackets.]

pag. 3. linea 2. iu. lege in.
  [plantationis Orthodoxæ fidei nostræ in Regno Iaponico]
7.25. _niffion._ l. _niffon._
  [u.g. _niffon guchi và Xiranu_]
10.7. _goraru_. l. _gozaru_.
  [_còno iàma và tacõ gozaru_, hic mons altus est, & excelsus]
14. & 15. accentus supra, _o_, sunt acuti & debent esse graues.
  [_passage could not be identified_]
16.5. _mainnen_. l. _mainen_.
  [_mainen_, significabit singulis annis uel omnibus annis]
19.24. loca. l. loco.
  [_sonaie sonóru_ in loco sublimi colloco, as]
24. antepenultima. _de gozate_. l. _de gozatte_.
  [_caqu de gozatte còso_, hoc nullo modo est scribere]
28.12. _ẽgue_ l. _ãgue_.
  [_ãgue mai tomò_, &si non sit oblaturus]
33.22. _fucacaranda._ l. _fucacarananda_.
  [Præteritum, _fucacarananda_, non fuit &c.]
33.28. _cuuaav_ l. _cuvazu_.
  [_cu vazu ni vòite va_, si non comedis]
34. antepenultima. _incadeca_. l. _icãdeca_.
  [_còre fõdo xei uo iru ru saie còto naricanùru ni; ucato xite ua,
  icãdeca banji canauozo?_]
36. penultima. _voi cotaranu_. l. _vo cotaranu_.
  [& præsens negatiuum, _vo cotaranu_]
39.25. _cu vanu_. l. _cui maraxenu_.
  [_Nan ban jin va core vo cui maraxenu_, Europei hoc non manducant]
40. antepenultima amittit. l. admittit.
  [admittit tamen hæc particula honorem à particula]
43.10. anteposita particula. _na_. l. postposita particula. _va_.
  [Postposita particula _va_]
42.32. _nobrou_. l. _noboru_.
  [_noboru_, ascendo, is]
42.11. _vqetaam vari_. l. _vqe tamavari_.
  [_uqe tamauari_, _u_, vero]
48. vltima. _vosorozij_. l. _vosoroxij_.
49.1. _vosoroxi_. l. _vosoroxij_.
  [_uosoroxij_, est dictu tremendum, _mite ua fuxĩguina_, est res
  admirabilis visu, _iú uo mò uosoroxij_, est dictu tremendum]
49.26. significat. l. significant.
  [significant quem locum?]
50.10. _doco._ l. _coco_.
  [idem significat, _coco zo_]
51.3. _Poca_. l. _foca_.
  [_Foca_, significat foras, vel extra]
57.26. _teugu_. l. _tengu_.
  [_tengu ni tai xite te qito_, pugnare contra dæmonem & ei resistere]
60.5. _tocude_. l. _tocorõde_.
  [_so aru tocorõde_, cum hoc ita sit]
60.19. _vo xite_. l. _coxite_.
  [_doxitema co xitemo doxite coxite_, faciendo diuersa hoc & illud]
60.26. _mate._ ommittatur et non legatur.
  [Si particula, _mòtte_, postponatur particulis, _catçute_, _mate_,
  _isasaca_]
61.34. _ãgne_. l. _ãgue_.
  [_taxicani uqetamotta niiotte coso, móxi ãgue maraxitare_, fideliter
  audiui, ideo retuli & dixi]
64.15. _ni va qenbut_. l. _ni va vo qenbut_.
  [_ni ua uo qenbut noaĩdani mèxi uo coxiraie io_, præpara cibum dum
  hortum videmus]
64.19. _genzan_. l. _guenzan_.
  [regit, _guenzan_, datiuum sicut, _ai_, _ó_]
67.14. _iiuni_, _iusan_. l. _juni_, _jusan_.
  [_juich_, _juni_, duodecim, _jusan_, tredecim]
70.31. _culum_. l. _anum_.
  [_xiri_, significat anum]

       *       *       *       *       *
           *       *       *       *
       *       *       *       *       *

Errors and Anomalies

Latin:

Punctuation and capitalization are as in the original _except_:
  “.” (period/full stop) followed by a lower-case letter was changed
    to : (colon) unless a comma was clearly called for.
  Missing or inappropriate punctuation at paragraph-end was changed
    to “.”
In “potest ne” and similar forms, “ne” is always printed as a separate
word. Conversely, “idest” is printed as a single word.

Japanese:

The translation of this text is currently in preparation at Project
Gutenberg. It was consulted to clarify long-s ambiguities and to resolve
some uncertainties in accentuation, primarily ô : õ. There was no
attempt to make the forms consistent or correct, or to regularize
word/morpheme breaks.

Typographical Errors, grouped thematically:

The errata listed by the author have been corrected in the text.
In addition, the following errors have been corrected, with the original
form in brackets:

n for u, u for n:

_varàmberaxij_, quod significat [siguificat] id quod puerilis, e tunc
  si uerbum subsequatur [subsequatnr], mutat, _na_, in, _ni_
Litera, _j_, pronunciatur [prouunciatur] blande
Si vero prædicta signa, fuerint supra _ú_, pronuntiatur [pronnntiatur]
_ii_, _ú_, est loqui humiliando [hnmiliando] loquentem
_mairi_, _u_, significat [siguificat] ire ad locum cui honor debetur
homines mũdi, vitam agunt [agnut] dormiendo, surgendo, & bibendo
_To_, significat, [siguificat] &, copulatiue
nihil ammittunt [ammittnnt] numeri aut res numeratæ;

-qu- for -quu-:

equum [equm] ascendere &c
& iterum interrogat, dicit qui loquutus [loqutus] est
subsequuntur [subsequntur] vel, _ua_, vel, _naranu_
tunc profecto mala nuntia seu missiones sum exequutus [exequtus]
duæ vel plures orationes quæ loquuntur [loquntur] de eodem subiecto

Missing -n- or tilde in Latin:

_quæ verò finiuntur in, _xi_, vel, _qi_, illud conuertunt [couertunt]
illam exuunt quando [quado] aqua madefit

f for (long) s:

Sensus uero est idem siue finiatur in, _no_, siue [fiue] in _na_
_saqẽ gana_, ò vinum! ac si [ac fi] diceret:
_Vie, _significat [fignificat] rem supremam

Word breaks or spacing:

ex parte mea, vel quantum [quan-,/tum _at line break_] ad me attinet
Pronomen aliquis &c. faciunt particulæ [faciun tparticulæ]
_uqetamóri_, _u_, est audire honorando personam à qua [àqua] auditur
_uarãbẽ de xinda_, mortuus est puer vel cum adhuc [ad huc] esset puer
quando actualiter exibat e nauigio, [enauigio]
Quando non curat quis de ijs [deijs] quæ illi dixerunt
_mosu to tomoni_, [tomon,i] simul ac dixit
habeto curam de tuis [de-/tuis _at line break_] seruis?
v.g. _Pedro to juanto [toj uanto] Nagasaqi ie ita_
aliquando in ista [inista] numeratione
bis vel ter [velter]
_aue maria [auema ria] fiàcu gojippèn_, centum quinquaginta aue maria
tres centum vero ex istis [existis] monetis faciunt nondum dimidium
mille vero ex prædictis [exprædictis] monetis vocant
ex sexaginta [sex aginta] uero ex istis fit alia mensura

Other Errors:

non enim pronunciatur vt _tç_, aut ut _t_ [_s_], uel, _c_
_Padre no võ qirumòno_, Patris vestis seu habitus [habibitus]
_Nàn bàn mòno vo fomùru nà_, ne laudes res Europæ [Eropæ]
_cùchi_, _cutçuru_ [cutcuru], putresco, is
_ãguenanzzuro_, possibile [posibile] est non obtulisse
_ãguru mai còto mo arozu_, possibile [posibile] est quod non offert
_saxerare_, _uru_, facere personam [persoram] nobilem
Ased quomodo erit vel si erit nescio [næscio] certe
sed nescio [næscio] vtrum poterit extrahi nauigium
forsan [forsam] fuit iratus
quando actualiter [astualiter] conscendebat nauim
_isasàca_ [_i asàca_], vel, _isasàca mòtte_ nec parum quidem
inter doctores Sanctus Thomas [Themas] est supremus
successiue leniter [lenter]
ideo præcor Beatam Mariam semper Virginem [Virgitem]
aliquoties autem vel alterum vel [vol] vtrumque aliquid ammittit

Inappropriate typesetting (emphatic for non-emphatic or the reverse):

De pronomine.
De pronomine secundæ personæ scilicet ego &c.
Aduerbia interrogandi cum particulis casualibus & postposito, mo,
  significant vbicumque
Ha! est interiectio pœnitentis
Aliqua nomina, _cobita seu coie_
decem verò dicunt, _itto_, postposito, to,
_jippiro_, decem [_printed at line break as _jippi_-/ro]
vnus palmus seu tertia quam Hispani vocant sanjacu, tres

Not Changed:

_De pronomine secundæ personæ scilicet ego &c._ [_sic_ “secundæ”]
_sannin nagara_, tres simul, vel etiam si sintres [_sic_ “sintres”]
_qinô_, vel, _sàcujit_, nudius tertius [_sic_ “nudius”: dies?]
regulas ex terra vel limo construere [_sic_ “regulas”: tegulas?]

Errors in Errata:

42.32. _nobrou_ [_uobrou_]. l. _noboru_.
43.10. anteposita [antepenultima] particula. _na_.
42.11. _vqetaam vari_. [_vqetm vari_]
49.1. _vosoroxi_. [_missing “l.”] _vosoroxij_.
60.26. [24] _mate._ ommittatur et non legatur.
64.19. _genzan_ [_geuzan_]. l. _guenzan_.
67.14. _iiuni_ [iuni], _iusan_.





*** End of this LibraryBlog Digital Book "Ars grammaticae Iaponicae linguae" ***

Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.