Title: Encomium Artis Medicae - De Lof Der Geneeskunde
Author: Erasmus, Desiderius, 1469-1536
Language: Dutch
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.


*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Encomium Artis Medicae - De Lof Der Geneeskunde" ***


[Transcriber’s Note:

This text is given in three independent versions, separated by triple
rows of asterisks:

  Latin alone
  Dutch alone
  Latin and Dutch interlocked

Sidenotes to the Latin text have been collected at the beginning to
act as a table of contents. Those that appear at the beginning of a
paragraph, along with a few others that function as explanatory notes,
have also been kept in their original places.

Footnotes to the Latin text were added by the transcriber, using
information in the parallel Dutch text.]



  [Illustration/Illustratie:

  IMAGO·ERASMI·ROTERODA
  MI·AB·ALBERTO·DVRERO·AD
  VIVAM·EFFIGIEM·DELINIATA·

  ΤΗΝ·ΚΡΕΙΤΤΩ·ΤΑ·ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ·ΔΕΙΞΕΙ

  ·MDXXVI·

   A/D]



             ENCOMIUM ARTIS MEDICÆ

      Desiderio Erasmo Roterodamo Autore.


            DE LOF DER GENEESKUNDE

                     van

              Desiderius Erasmus.


       *       *       *       *       *
           *       *       *       *
       *       *       *       *       *


_Erasmus Roterodamus_
_D. Henrico Afinio Lyrano_
            _insigni Medico_
                _S.D._

Nuper dum bibliothecam recenseo, doctissime Afini, venit in manus
oratio quaedam olim mihi nihil non experienti, in laudem artis medicae
declamata; continuo visum est orationem non optimam optimo dicare
medico, ut vel tui nominis lenocinio studiosorum centuriis commendetur.

Erit hoc interim mei in te animi qualecunque documentum, dum dabitur
aliud nostra necessitudine dignius.

Bene vale.

Lovanii tertio Idus Martias Anno MDXVIII.



[Sidenotes:

_Attentio._
_Propositio._
_Laudandi ratio per comparationem._
_Dignitas et autoritas medicinae._
  _Inventio artis._
  _Torquet exemplum in suum commodum._
_A difficultate._
  _Longum hyperbaton._
  _Divina res medicina._
  _Laus ab effectu._
  _Ars medicorum et mortuos excitare credita est._
  _Initium vitae medicis debetur._
  _Ab utilitate perpetua._
_Senectam remoratur ars medicorum._
_Totum hominem curat medicus._
  _Temperaturam corporis emendat medicus._
  _A simili._
  _Plato._
_Principibus maxime necessarius medicus._
  _Ab exemplo._
  _Honos habitus medicinae._
  _Honora medicum._
_A similibus._
_Sanitatis custos medicus._
  _Exempla._
  _Christus non aegrotavit._
  _Confutatio._
  _Donum curationis._
_Exemplum._
  _Detorquet._
_Quibus culta medicina._
  _Moses._
  _Orpheus._
  _Homerus._
  _Moly._
  _Nepenthes._
  _Machaon._
  _Paeon._
  _Chiron._
_Christus ipse medicus._
  _Paulus medicus._
  _Raphael._
_A simili._
  _Seleucides._
_A quaestu._
_Confutatio._
  _Ex Aristophane._
  _Proverbium._
_Epilogus._ ]



         DECLAMATIO ERASMI ROTERODAMI
            IN LAUDEM ARTIS MEDICÆ.


  [Sidenote: _Attentio._]

Quo saepius est ars medicinae, meditatis et elaboratis orationibus,
hoc ex loco, apud plerosque vestrum praedicata, idque a viris singulari
facundia praeditis, auditores celeberrimi, hoc mihi sane minus est
fiduciae, me vel tantae rei, vel aurium vestrarum expectationi
satisfacturum. Neque enim rem prope divinam nostra facile assequetur
infantia, neque vulgaris oratio de re toties audita taedium possit
effugere.

  [Sidenote: _Propositio._]

Verumtamen ne salutari maiorum instituto videar deesse, qui solenni
encomio juventutis animos ad huius praeclarae scientiae studium,
admirationem, amorem, excitandos, accendendos, inflammandosque
censuerunt, experiar et ipse pro mea virili (siquidem me dicentem
adjutabit vestra tum attentio, tum humanitas, favore candido prosequens,
quem ad hoc muneris vestra adegit autoritas) medicae facultatis
dignitatem, autoritatem, usum, necessitatem, non dicam explicare, quod
prorsus infiniti fuerit negotii, sed summatim modo perstringere, ac
veluti confertissimas locupletissimae cujuspiam reginae opes, per
transennam (ut aiunt) studiosorum exhibere conspectibus.

  [Sidenote: _Laudandi ratio per comparationem._]

Cuius quidem ea vel praecipua laus est, primum quod nullis omnino
praeconiis indiget, ipsa abunde per se vel utilitate, vel necessitate
commendata mortalibus. Deinde quod toties iam a tam praeclaris ingeniis
praedicata, semper tamen novam laudum suarum materiam, ingeniis etiam
parum foecundis ex sese suppeditat, ut nihil necesse sit, eam vulgato
more invidiosis illis contentionibus, non sine caeterarum disciplinarum
contumelia depraedicare. Quin illud magis metuendum, ne domesticas
illius dotes, ne germanam ac nativam amplitudinem, ne majestatem humana
conditione maiorem, mortalis oratio non assequatur. Tantum abest, ut vel
aliena contumelia, vel asciticiis Rhetorum fucis, aut amplificationum
praestigiis sit attollenda. [Sidenote: γνώμη.] Mediocrium est
formarum, deformiorum comparatione, aut cultus lenociniis commendari;
res per se vereque praeclaras, satis est vel nudas oculis ostendisse.

  [Sidenote: _Dignitas et autoritas medicinae._]

Iam primum enim (ut ad rem festinemus) reliquae artes quoniam nulla non
magnam aliquam vitae commoditatem attulit, summo quidem in pretio fuere.
Verum medicinae quondam tam admirabilis fuit humano generi inventio, tam
dulcis experientia, ut eius autores, aut plane pro diis habiti sint,
velut Apollo, et huius filius Aesculapius, imo (quod ait Plinius)
singula quosdam inventa deorum numero addiderunt, aut certe divinis
honoribus digni sint existimati, velut Asclepiades, quem Illyrici
numinis instar receptum Herculi in honoribus aequarunt. Non equidem
probo quod fecit antiquitas, affectum sane ac iudicium laudo, quippe
quae recte et senserit et declararit, docto fidoque medico nullum satis
dignum praemium persolvi posse.

  [Sidenote: _A difficultate._]

Etenim si quis secum reputet, quam multiplex in corporibus humanis
diversitas, quanta ex aetatibus, sexu, regionibus, coelo, educatione,
studiis, usu varietas, quam infinita in tot milibus herbarum (ne
quid interim dicam de caeteris remediis) quae alibi aliae nascuntur,
discrimina. Tum quot sint morborum genera, quae trecenta nominatim
fuisse prodita scribit Plinius, exceptis generum partibus, quarum omnium
quam nullus sit numerus, facile perpendet, qui tantum norit, quot formas
in se febris vocabulum complectatur, ut ex uno caetera aestimentur;
exceptis his, qui quotidie novi accrescunt, neque secus accrescunt,
quam si de composito cum arte nostra bellum suscepisse videantur.
Exceptis venenorum plus mille periculis, quorum quot species sunt,
tot sunt mortis genera, totidem remediorum differentias flagitantia.
Exceptis casibus quotidianis lapsuum, ruinarum, ruptionum, adustionum,
luxationum, vulnerum, atque his consimilium, quae prope cum ipso
morborum agmine ex aequo certant. Denique qui cogitet, quanta sit
in corporum coelestium observatione difficultas, quae nisi cognoris,
saepenumero venenum erit, quod in remedium datur. Ne quid interim
commemorem saepe fallaces morborum notas, sive coloris habitum spectes,
sive lotii signa rimeris, sive pulsus harmoniam observes, velut hoc
agentibus malis, ut hostem medicum fallant et imponant. Tantum undique
sese offundit difficultatum, ut mihi difficile sit omnes vel oratione
prosequi.

Sed ut dicere coeperam, has omnes rerum varietates studio persequi,
obscuritates ingenio assequi, difficultates industria pervincere, ac
penetratis terrae fibris, excussis undique totius naturae arcanis, ex
omnibus herbis, fruticibus, arboribus, animantibus, gemmis, ex ipsis
denique venenis, cunctis humanae vitae malis efficacia quaerere remedia,
atque horum opportunum usum ex tot autoribus, tot disciplinis, imo et ab
ipsis sideribus petere. Haec inquam, tam abdita rimari cura, tam ardua
viribus animi adipisci, tam multa memoria complecti, tam necessaria ad
salutem universi mortalium generis in commune proferre, nonne prorsus
homine maius ac plane divinum quiddam fuisse videtur? Absit invidia
verbis. Liceat id quod vero verius est ingenue praedicare. Non me jacto,
sed artem ipsam effero. Etenim si dare vitam proprium dei munus est,
certe datam tueri, jamque fugientem retinere, deo proximum fateamur
oportet. Quamquam ne prius quidem illud, quod nos soli deo proprium esse
volumus, medicorum arti detraxit antiquitas, ut credula, ita gratissima.
Nam Aesculapii quidem ope Tyndaridam, et post eum complures ab Orco
in lucem redisse credidit. Asclepiades hominem exanimatum, elatum,
comploratumque ab rogo domum vivum reduxisse legitur. Xanthus historicus
catulum leonis occisum, praeterea et hominem, quem Draco occiderat,
vitae redditum fuisse, posteris prodidit, herba quam halin[*] nominant.
Ad haec Juba, in Africa quendam herba revocatum ad vitam, testis est.
Neque vero laboraverim, si sint apud quos haec fide careant. Certe
(quod agimus) admirationem artis tanto magis implent, quanto magis supra
fidem veri sunt, et immensum esse fateri cogunt id quod vero supersit.
Quamquam quantum ad eum attinet, qui vitae redditur, quid refert utrum
anima denuo in artus relictos divinitus reponatur, an penitus in corpore
sepulta, morbique victoris oppressa viribus, arte curaque medici
suscitetur atque eliciatur, iamque certo migratura retineatur? An non
pene paria sunt mortuum restituere, et mox moriturum servare? Atqui
permultos nominatim recenset Plinius libro historiae mundanae septimo,
qui iam elati partim in ipso rogo, partim post dies complusculos
revixerint.

  [Footnote: The Dutch translation notes that the word in Pliny is
  “balis”.]

Miraculum est, quod paucis dedit casus. Et non magis mirandum, quod
quotidie multis largitur ars nostra? Etiamsi hanc deo Opt. Max. debemus,
cui nihil non debemus, ne quis haec a me putet arrogantius dicta quam
verius. Complurium morborum ea vis est, ut certa mors sint, nisi
praesens adsit medicus, veluti stupor is, qui mulieribus potissimum
solet accidere, veluti syncopis profunda, paralysis, apoplexia. Neque
desunt ulli vel seculo, vel genti sua in hanc rem exempla. Hic qui
mortem ingruentem arte sua depellit, qui vitam subito oppressam revocat,
nonne ceu numen quoddam dextrum ac propitium semper habendus est? Quot
censes homines ante diem sepultos fuisse priusquam medicorum solertia
morborum vires, et remediorum naturas deprehenderat? Quot hodie
mortalium milia vivunt, valentque, qui ne nati quidem essent, nisi eadem
haec ars, et tot nascendi discriminibus remedia, et obstetricandi
rationem reperisset? Adeo statim in ipso vitae limine, et pariens simul
et nascens salutarem medicorum opem miserabili voce implorat. Horum
arti vitam debet, et qui nondum vitam accepit, dum per eam prohibentur
abortus, dum mulieri seminis recipiendi retinendique vis confertur, dum
pariendi facultas datur. [Sidenote: παροιμία] Quod si vere dictum est
illud Deus est juvare mortalem, profecto mea sententia aut nusquam locum
habebit illud nobile Graecorum adagium ἄνθρωπος άνθρώπου δαιμόνιον,
aut in medico fido proboque locum habebit, qui non juvat modo verum
etiam servat. An non igitur ingratitudine ipsa videatur ingratior, ac
ipse prope vita indignus, qui medicinam alteram secundum deum, vitae
parentem, tutricem, servatricem, vindicem non amet, non honoret, non
suspiciat, non veneretur? Cuius praesidiis nunquam ulli non est opus.
Nam reliquis quidem artibus nec semper nec omnes egemus. Huius utilitate
mortalium omnis vita constat. Nam fac abesse morbos, fac omnibus
prosperam adesse valetudinem, tamen hanc qui poterimus tueri, nisi
medicus ciborum salutarium ac noxiorum discrimen, nisi totius victus,
quam Graeci diaetam vocant, rationem doceat?

  [Sidenote: _Senectam remoratur ars medicorum._]

Grave mortalibus est onus senecta, quam non magis licet effugere quam
mortem ipsam. Atque ea medicorum opera multis contingit, tum serius, tum
multo etiam levior. Neque enim fabula est, quinta, quam vocant, essentia
senio depulso hominem velut abjecto exuvio rejuvenescere, cum extent
aliquot huius rei testes.

  [Sidenote: _Totum hominem curat medicus._]

Neque vero corporis tantum, quae vilior hominis pars est, curam gerit,
imo totius hominis curam agit, etiamsi Theologus ab animo, medicus a
corpore sumat initium. Siquidem propter arctissimam amborum intet se
cognationem et copulam, ut animi vitia redundant in corpus, ita vicissim
corporis morbi animae vigorem aut impediunt, aut etiam extinguunt.
Quis aeque pertinax suasor abstinentiae, sobrietatis, moderandae irae,
fugiendae tristitiae, vitandae crapulae, amoris abjiciendi, temperandae
Veneris, atque medicus? Quis efficacius suadet aegroto, ut si vivere
velit, et salutarem experiri medici opem, prius animum a vitiorum
colluvie repurget? Idem quoties vel diaetetica ratione, vel ope
pharmaceutica bilem atram minuit, labantes cordis vires reficit, cerebri
spiritus fulcit, mentis organa purgat, ingenium emendat, memoriae
domicilium sarcit, totumque animi habitum commutat in melius, nonne per
exteriorem, ut vocant, hominem, et interiorem servat? Qui phreneticum,
lethargicum, maniacum, sideratum, lymphatum restituit, nonne totum
restituit hominem? Theologus efficit ut homines a vitiis resipiscant, at
medicus efficit, ut sit qui possit resipiscere. Frustra ille medicus sit
animae, si jam fugerit anima, cui paratur antidotus. Cum impium hominem
subito corripuit paralysis, apoplexia, aut alia quaedam praesentanea
pestis, quae vitam prius adimat, quam vacet de castiganda cogitare vita,
hunc qui restituit, alioquin infeliciter in suis sceleribus sepeliendum,
nonne quodammodo tum corpus, tum animum ab inferis revocat? In eum certe
locum reponit hominem, ut ei in manu jam sit, si velit, aeternam mortem
fugere. Quid suadebit lethargico Theologus, qui suadentem non audiat?
Quid movebit phreneticum, nisi medicus prius atram bilem repurgarit?

Pietas caeteraeque virtutes, quibus Christiana constat felicitas, ab
animo potissimum pendent, haud infitior. Caeterum quoniam is corpori
illigatus, corporeis organis velit nolit utitur, fit ut bona pars bonae
mentis a corporis habitu pendeat. Permultos homines infelix corporis
temperatura, quam Graeci modo κρᾶσιν modo σύστημα vocant, velut
invitos ac reclamantes, ad peccandum pertrahit, dum animus insessor
frustra moderatur habenas, frustra subdit calcaria, sed equum
ferocientem in praecipitium sequi cogitur. Animus videt, animus audit
sed si oculos occuparit glaucoma, si aurium meatus crassus humor
obsederit, frustra vim suam habet animus. Odit animus, irascitur animus,
at vitiosus humor mentis organa obsidens in causa est, ut oderis, quem
amore dignum judices, irasceris cui nolis irasci. Philosophiae summam in
hoc sitam esse fatetur Plato, si rationi pareant affectus, atque ad eam
rem praecipuus est adjutor medicus, hoc agens ut ea pars hominis vigeat
sapiatque, cuius arbitrio geruntur, quaecunque cum laude geruntur.
Si hominis vocabulo censentur indigni, qui pecudum ritu rapiuntur
cupiditatibus, huius nominis dignitatem bona ex parte debemus medicis.

  [Sidenote: _Principibus maxime necessarius medicus._]

Id cum maximum sit in singulis ac privatis, quanto praeclarius est
beneficium, cum id praestatur in principe? Nulla fortuna magis est
obnoxia malis huiusmodi, quam felicissimorum regum. Quos autem rerum
tumultus ciet unius homunculi vitiatum cerebrum? Frustra reclament qui
sunt a consiliis, furis o princeps, ad te redi, ni medicus arte sua
neque volenti, neque sentienti suam mentem reddiderit. Si Caligulae
fidus adfuisset medicus, non usque ad pugionum ac venenorum scrinia in
perniciem humani generis insanisset. Atque ob eam sane causam publica
consuetudine receptum est apud omnes orbis nationes, ne princeps usquam
gentium agat absque medicis. Proinde cordati principes nulli unquam arti
plus honoris habuerunt, quam medicinae. Quandoquidem Erasistratus (ut
reliquos taceam) Aristotelis ex filia nepos, ob Antiochum regem sanatum,
centum talentis donatus est a Ptolemaeo huius filio. Quin et divinae
literae jubent medico suum haberi honorem, non tantum ob utilitatem,
verum etiam ob necessitatem, ut in caeteros benemeritos ingratitudo sit,
in medicum impietas, quippe qui tamquam beneficii divini adjutor, id
arte sua tuetur, quod optimum nobis et carissimum largitus est deus,
videlicet vitam.

  [Sidenote: _A similibus._]

Parentibus nihil non debemus, quod per hos vitae munus accepisse
quodammodo videmur. Plus mea sententia debetur medico, cui toties
debemus, quod parentibus semel dumtaxat debemus, si tamen illis debemus.
Pietatem debemus ei, qui hostem a cervicibus depulit, et medico non
magis debemus, qui pro nobis servandis cum tot capitalibus vitae
hostibus quotidie depugnat? Reges ceu deos suspicimus, quia vitae
necisque jus habere creduntur, qui tamen ut possint occidere, certe
vitam non aliter dare possunt, nisi quatenus non eripiunt, quemadmodum
servare dicuntur latrones, si quem non jugulent, nec aliam tamen vitam
dare possunt, quam corporis. At quanto propius ad divinam benignitatem
accedit medici beneficium, hominem iam inferis destinatum arte, ingenio,
cura, fideque sua, velut ex ipsis mortis faucibus retrahentis? Aliis
in rebus profuisse sit officium, caeterum in certo corporis animique
periculo servasse, plus quam pietas est. Adde his quod quicquid in
homine magnum est, eruditio, virtus, naturae dotes, aut si quid aliud,
id omne medicorum arti acceptum feramus oportet, quatenus id servat,
sine quo ne reliqua quidem queant subsistere. Si omnia propter hominem,
et hominem ipsum servat medicus, nimirum omnium nomine gratia debetur
medico.

  [Sidenote: _Sanitatis custos medicus._]

Si non vivit, qui vivit morbis obnoxius, et vitam salubrem aut reddit
aut tuetur medicus, an non convenit hunc ceu vitae parentem agnoscere?
Si res exoptanda est immortalitas, hanc medicorum industria, quoad
licet, meditatur, quae vitam in longum prorogat. Quid enim hic notissima
referam exempla, Pythagoram, Chrysippum, Platonem, Catonem censorium,
Antonium, Castorem, cumque his innumerabiles, quorum plerique medicinae
observatione, vitam ab omni morbo liberam neque fatiscente ingenii
vigore, neque concussa memoriae soliditate, neque fractis aut
labefactatis sensibus, ultra centesimum annum prorogarunt? An non
istuc est immortalitatis, quam speramus, hic iam nunc imaginem quandam
exhibere? Christus ipse immortalitatis autor ac vindex unicus corpus
assumpsit, mortale quidem illud, sed tamen nullis morbis obnoxium.
Crucem non horruit, morbos horruit. An non pulcherrimum fuerit, nos
principem nostrum in hoc quoque pro viribus imitari? Apostolos, quorum
nemo fere non multam vixit aetatem, caesos legimus, interfectos legimus,
aegrotasse non legimus. Quocunque pacto hoc illis contigit, certe
praestat idem ars medicorum, quod illis praestitit sua felicitas. Nec
enim audiendos arbitror, qui nobis non minus indocte, quam impudenter
solent illud objicere: Virtus in infirmitate perficitur, somniantes
Paulum gravi capitis dolori fuisse obnoxium, cum ille infirmitatem
vel animi tentationem, vel quod vero propius est, improborum hominum
molestam insectationem appellet. Atque idem ille Paulus, inter
apostolicas dotes, donum curationis recensuit.

Iam auget et illud non levi argumento medicinae gloriam, quod et
Caesarearum legum majestas, et pontificiarum autoritas sese ultro
medicorum judicio submittit, velut in quaestionibus pubertatum,
partuum ac veneficiorum. Item in quaestionibus aliquot ad matrimonium
facientibus. O nova dignitas medicinae. Agitur de capite hominis, et
judicis sententia pendet ex medici praejudicio. Summi pontificis pietas,
si quid indulget, in nonnullis non aliter indulget, nisi medicorum
accedat calculus. Atque in decretis Romanus pontifex episcopum eum, qui
delatus fuerat tamquam foedo immanique morbo obnoxius, ex medicae rei
judicio censet aut amovendum episcopatu, aut suo loco restituendum.
Divus item Augustinus ex medicorum consilio fieri jubet, quod faciendum
est, etiamsi nolit aegrotus. Idem honorem medico debitum, hoc est artis
et industriae praemium, recte eripi scribit ab eo qui detinet, velut
ab injusto possessore et quod alienum est mala fide occupante. Quin ii
quoque, qui conceptis precaminibus, daemones impios e corporibus humanis
exigunt, non raro in consilium adhibent, velut in his morbis, qui
secretis rationibus quaedam sensuum organa spiritusque vitiant, et adeo
daemoniacam speciem imitantur, ut nisi a peritissimis medicis discerni
non queant, sive sunt crassiores aliqui daemones, ut fertur illorum
varia natura, qui medicam etiam opem sentiant, sive morbus adeo penitus
intimis animi recessibus insidet, ut a corpore videatur alienus. In
cuius rei fidem, dum ex innumeris mihi compertum exemplum refero,
quaeso ut me patienter audiatis.

  [Sidenote: _Exemplum._]

Panaceum celeberrimi nominis medicum adolescens colui, is me teste
quendam restituit, nomine Phlyarium, patria Spoletanum, qui ex vermibus
in novum maniae genus inciderat, ita ut in morbo probe teutonice
loqueretur, quod (uti constabat) sanus nunquam potuerat. Quis imperitus
rei medicae non hunc daemoniacum vel dejerasset etiam? At is hominem
facili paratoque remedio menti reddidit. Redditus sibi, teutonice nec
loquebatur, nec intelligebat. Quod si quis hunc vere daemoniacum fuisse
contendat, ea sane res vel maxime medicorum illustrat artem, cui
compertum est et daemones impios parere, quemadmodum in restituenda
vita, ita et in exigendis spiritibus divinae virtutis tum ministrae, tum
aemulae. Neque vero deerant, qui factum hoc magicis artibus tribuebant,
quorum ego calumniam arti nostrae gloriae laudique verto, per quam ea
praestantur, quae vulgus hominum humanis viribus praestari posse non
credit.

  [Sidenote: _Quibus culta medicina._]

Optimo igitur jure priscis seculis, cum nondum sordidi quaestus et
spurcae voluptates vitiassent omnia, medendi ars inter omnes una divinis
ac summatibus viris, opulentissimis regibus, clarissimis senatoribus
praecipue cordi fuit, nec alia mortalium generi gratior. Siquidem Moses
ille magnus, non alia ratione quam artis medicae, cibos suos distinxisse
creditur. Orpheus, Graecorum vetustissimus, de viribus herbarum nonnulla
prodidisse legitur. Homerus ipse, citra controversiam, unicus ingeniorum
fons, plurimus est et in herbarum commemoratione, et in laude medicorum.
Is et Moly nobis depinxit, herbarum omnium (teste Plinio) laudatissimam,
efficacem adversus veneficia, cuius inventionem Mercurio tribuit, hac
Ulyssem suum adversus Circes pocula praemuniens. Idem nepenthes indicat
in conviviis adhibendum, quod moerorem tristitiamque discutiat. Porro
Machaonem, Paeonem, Chironem, Podalirium, ut hac arte praestantes,
saepicule non sine honore commemorat, quorum arte non solum heroibus,
verum ipsis etiam diis subventum esse fingit, illud videlicet
subindicans, summis etiam principibus medicorum praesidiis opus esse,
atque horum vitam medicis in manu esse, qui in caeteros omnes jus vitae
ac necis habere videntur. Quid quod idem Poeta libro Iliados undecimo,
huius artis professionem longe pulcherrimo nobilitavit elogio, cum ait:
[Sidenote: ἰατρὸς γὰρ ἀνὴρ πολλῶν ἀντάξιος ἄλλων] Unum medicum pluris
habendum, quam caeterorum hominum permultos. Rursum alibi medicum ita
notat, ut dicat eum eruditum in omnibus, palam testans id quod res est,
hanc artem non una aut altera disciplina, sed omnium artium cognitione
circuloque, tum praeter exactum ingenium, multo etiam rerum usu
constare. Pythagoras ille Samius, cui divinitatem quandam tribuebat
antiquitas, de naturis herbarum nobile volumen reliquisse legitur. Atque
ut Platonem, Aristotelem, Theophrastum, Chrysippum, Catonem censorium,
Varronem praeteream, quibus studio fuit hanc artem suis vel studiis, vel
negotiis admiscere, Mithridatem Ponti regem, non perinde regnum, alioqui
locupletissimum, non tam unius et viginti linguarum miraculum, quam rei
medicae peritia nobilitavit, vereque magnum virum declaravit, qui artis
huius commentationes, et exemplaria, effectusque in arcanis reliquit,
ut autor est Plinius. Cuius et hodie nobile theriacae genus nomine
celebratur. Nunc fere regium habetur, aleam ludere, venari, nugas agere.
At olim populi Romani principibus nihil magis erat curae, quam ut ex
longinquo novis importandis herbis, rem medicam adjuvarent, neque populo
illi tum orbis domino aliud erat munus gratius.

  [Sidenote: _Christus ipse medicus._]

Quid quod Christus ipse, disciplinarum omnium et autor et princeps, sese
non Iureconsultum, non Rhetorem, non Philosophum, sed Medicum professus
est, dum de se loquens negat opus esse medico iis, qui bene habeant, dum
Samaritanus vulneribus oleum ac vinum infundit, dum sputum terrae mixtum
illinit oculis caeci. Quid quod idem hac potissimum commendatione, cum
adhuc orbi esset ignotus, sese paulatim in animos atque affectus hominum
insinuavit, non auro, non imperiis, sed morborum remediis? Quod ille
nutu fecit, nempe deus, hoc medicus pro virili sua cura imitatur. Neque
deest his quoque divina vis, nimirum medendi viribus in hunc usum rebus
a deo inditis. Nec alio viatico magis instruxit Apostolos, mandans ut
hoc protinus officio sibi devincirent hospitem, medentes inquit, morbis
illorum, et ungentes oleo. Paulus ille magnus dum Timetheo suo modicum
vini praescribit usum, ad fulciendam stomachi imbecillitatem, nonne
palam medici partibus utitur? Sed quid hoc mirum in Apostolo, cum
Raphael angelus Tobiae caecitati medicans hinc nomen etiam invenerit
apud arcanarum rerum studiosos? O coelestem vereque sacram disciplinam,
cuius cognomento divinae illae mentes insigniuntur.

Inter mortales alii alias artes vel discunt, vel profitentur, hanc unam
oportebat ab omnibus disci, quae nulli non est necessaria. Sed o heu
perversissima hominum judicia.

Nemo nescire sustinet, quis nummus legitimus sit, quis adulterinus, ne
quid fallatur in re vilissima, nec scire studio est, quibus modis id
quod habet optimum tueatur. In numismate non credit alienis oculis,
in negotio vitae ac sanitatis, clausis quod dicitur oculis, sequitur
alienum judicium. Quod si totius artis absoluta cognitio non potest nisi
paucis contingere, qui totam vitam huic uni studio dedicarunt, certe
partem eam, quae ad tuendam valetudinem pertinet, non conveniebat
quemquam nescire. Etiam si bona pars difficultatis, non ab ipsa arte,
sed ab improborum medicorum vel inscitia, vel ambitione proficiscatur.

  [Sidenote: _A simili._]

Semper apud efferas etiam ac barbaras nationes sanctum ac venerabile
fuit amicitiae nomen. Atque is egregius habetur amicus, qui se fortunae
utriusque comitem sociumque praebeat, quod vulgus amicorum velut
hirundines aestate, rebus secundis adsunt, rebus adversis, quemadmodum
illae ingruente bruma devolant. At quanto sincerior amicus medicus, qui
Seleucidum avium exemplo, quas narrant nusquam a Casii montis incolis
conspici, nisi cum illarum praesidio est opus, adversus vim locustarum
fruges vastantium, rebus integris ac laetis nusquam sese ingerit, in
periculis, in his casibus, in quibus uxor ac liberi saepe deserunt
hominem, velut in phrenesi, phthiriasi, in peste solus medicus
constanter adest, et adest non inutili officio, quemadmodum plerique
caeterorum, sed adest opitulaturus, adest pro capite periclitantis cum
morbo dimicans, nonnunquam suo quoque periculo. Et o plus quam ingratos,
qui talis amici officio servati, jam depulso periculo medicum odisse
possunt, ac non potius parentis vice colunt ac venerantur. Vulgarem
amicum, qui subinde salutat obvium, ad coenam rogant, qui latus claudit,
officio pensant, et talem amicum ubi desierint egere, aversantur? Et ob
hoc ipsum aversantur, quod intelligant illius officio nullam meritis
parem gratiam rependi posse.

Quod si is optimus vir est, qui maxime prodest Reipublicae, ars haec
optimo cuique viro discenda est.

[*][Siquidem inter munia profani magistratus non minima portio est, et
haud scio an praecipua, dare operam, ut corpora civium bene habeant.
Quid prodest depulisse hostem a moenibus, si pestilentia intus grassans,
plures tollit quam sublaturus erat gladius? Quid refert curasse ne cui
pereat census, si perit prospera corporis valetudo? Prisci qui bonorum
ordines digesserunt, primas tribuunt bonae valetudini. Quid enim prodest
incolumis possessio, nisi valet possessor? Proinde leges priscorum, cum
nondum quaestus et ambitio corrupisset omnia, potissimum huc spectabant,
ut corpora civium essent valida, robusta, beneque temperata. Ea
res partim pendet a nativitate, partim ab educatione, partim ab
exercitamentis, et victus ratione, nonnihil etiam ab aedificiorum modo.
Nimirum medici fungebantur officio, qui bene temperata corpora jungebant
matrimonio, qui nutrices adhibebant integrae valetudinis, qui balnea
publica, qui publica gymnasmata instituebant, qui ferebant leges
sumptuarias, qui mutatis aedificiis, qui siccatis paludibus pestilentiam
excludebant, qui in hoc vigilabant, ne quid esculentum aut poculentum
venderetur, quod laederet corporum incolumitatem. Et hodie principes
fere nihil ad se pertinere credunt, si pro vinis vendantur venena, si
tritico vitiato, si putribus piscibus tot morbi invehantur in publicum.

Adeo nulla vitae pars est, quae citra medicinae praesidia recte possit
administrari.]

  [Footnote to this passage in Dutch translation (paraphrased):

  The text printed in brackets does not appear in the editions of
  Frobenius (Basel 1518), Hillenius (Antwerp 1523), or Petrejus
  (Nuremberg 1525). It does appear in the first collected edition of
  Erasmus’ works by Rhenanus (Basel 1540) and in the best collected
  edition by Clericus (Leiden 1703).]

  [Sidenote: _A quaestu._]

Iam vero si qui sint, qui rerum pretia malint utilitate quaestuque
metiri (licet haec ars divinior est, quam ut huiusmodi rationibus sit
aestimanda) ne hac quidem parte cuiquam aliarum cedit artium. Neque enim
ulla magis fuit frugifera, et ad rem subito parandam aeque praesentanea.
Erasistratus cuius ante memini, a rege Ptolemaeo, Critobolus ab
Alexandro magno, praemiis ingentibus ac vix credendis donati leguntur.
Quamquam quod tandem praemium non exiguum videatur, repensum servatori
capitis, pro cuius unius salute tot hominum millia depugnabant? Quid ego
nunc commemorem Cassios, Carpitanos, Aruncios, Albutios, quibus Romae
tum apud principem, tum apud populum immodicum quaestum fuisse refert
Plinius? Quanquam quid nos haec ex priscis aetatibus repetimus, quasi
non hodie cuique complures succurrant, quos haec ars ad Croesi opes
evexerit?

Rhetorica aut Poetica non alit nisi insignem. Musicus ni praecellat,
esurit. Iureconsulto tenuis proventus est, ni sit eximius. Sola medicina
quomodocunque doctum alit ac tuetur. Innumeris disciplinis, infinita
rerum cognitione constat res medica, et tamen frequenter unum aut
alterum remedium alit idiotam. Tantum abest, ut haec ars sterilitatis
damnari possit.

Adde quod caeterarum artium non ubique paratus est quaestus. Rhetor
frigebit apud Sarmatas, juris Caesarei peritus apud Britannos. Medicum
quoquo terrarum sese contulerit suus comitatur honos, suum sequitur
viaticum, ut in nullam disciplinam verius competat vulgatissimum illud
Graecorum proverbium, τὸ τέχνιον ἡ πᾶσα γῆ τρέφει.

  [Sidenote: _Confutatio._]

Sed hoc ipsum indignatur Plinius, aut certe apud hunc alii, quaestum
esse medicinae professionem. Maior est, fateor, haec facultas quam ut
quaestui lucroque serviat, sordidarum id est artium. Sed nimis ingratum
est, eam solam sua fraudare gratia, cui nulla par gratia rependitur.
Egregius medicus ceu numen quoddam, servat gratis, servat et invitos.
Sed impietas est, non agnoscere numinis beneficium. Nihil ille
moratur mercedem, tu tamen dignus qui legibus mulcteris ob insignem
ingratitudinem.

Iam haudquaquam me fugit, hanc egregiam artem et olim apud veteres
audisse male, et hodie apud indoctos quosdam male audire. Catoni
non placuit, non quod rem damnaret, sed quod ambitiosam Graecorum
professionem non ferret homo mere Romanus. Isque tantum tribuit
experientiae, ut artem esse noluerit, sed idem universam Graecorum
philosophiam ex urbe pellendam censuit. Existimabat homo durus, ad
purgandum hominis corpus sufficere brassicam et crebros vomitus, et
tamen ille ipse medicorum hostis observatione medicinae, in extremam
usque senectutem robur infractum tutatus scribitur.

Solis, inquiunt, medicis summa occidendi impunitas est. At hoc nomine
magis suspiciendi boni medici, quibus cum in manu sit, non solum
impune, verum etiam mercede occidere, tamen servare malunt. Quod possunt
facultatis est, quod nolunt probitatis. Decantatur iam passim inter
pocula temulentorum adagium, Qui medice vivit, misere vivit. Quasi vero
felicitas sit, distendi crapula, rumpi Venere, turgescere cervisia,
sepeliri somno. Sed istos Sycophantas quid opus est oratione refellere,
cum ipsi petulantiae suae satis magnas poenas dant arti, mox podagra
contorti, paralysi stupidi, desipiscentes ante tempus, caecutientes ante
senectutem, iamque prius vituperatae medicinae, exemplo Stesichori,
seram canunt palinodiam miseri. Et tamen his licet indignissimis, artis
bonitas non gravatur esse praesidio, quantum licet. Sunt qui, mutuato ex
vetere comoedia scommate, vocent medicos σκατοφάγους. Quasi vero non
isto nomine vel praecipue laudari mereantur, qui quo subveniant hominum
calamitatibus, ex illa sua sublimitate sese ad haec sordida dejiciant.
Quod si medicis tantum esset supercilii, quantum istis est procacitatis,
liceret passim impune mori. Verum habet hoc ars nostra cum bonis regibus
commune, ut bene faciat ac male audiat.

Quod si maxime sunt, ut sunt in hoc ordine, qui se pro medicis gerunt,
cum nihil minus sint quam medici. Si sunt qui pro remediis venena
ministrant, si sunt qui ob quaestum et ambitionem aegrotis male
consulunt, quid iniquius est, quam hominum vitia in artis calumniam
detorquere? Sunt et inter sacerdotes adulteri, inter monachos homicidae
ac piratae, sed quid hoc ad religionem per se optimam? Nulla tam sancta
professio est, quae non alat sceleratos aliquot. Votis quidem omnibus
optandum, omnes principes eiusmodi esse, cuiusmodi decet esse, qui
censeantur hoc digni nomine. Nec tamen ideo damnandus est principatus,
quod nonnulli sub eo titulo praedones reique publicae hostes agant.
Optarim et ipse medicos omnes vere medicos esse, nec in his locum dari
Graecorum proverbio, πολλοὶ βουκένται παῦροι δέ τε γῆς ἀροτῆρες.
Optarim ab omnibus eam praestari sanctimoniam, quam Hippocrates
sacramento verbis solennibus concepto a professoribus exigit. Neque
tamen huc non enitendum est nobis, si id a plerisque negligi
conspicimus.

Sed quoniam huius argumenti tanta est ubertas, viri praestantissimi, ut
difficillimum sit in eo dicendi finem invenire, ne non praestem quod
initio sum pollicitus, tempestivum arbitror, universas eius laudes
summatim complecti.

  [Sidenote: _Epilogus._]

Etenim si permultas res sola commendat antiquitas, hanc artem primam
omnium reperit necessitas. Si scientiam autores illustrant, huius
inventio semper diis attributa est. Si quid autoritatis addit honos, non
alia tam passim ac tam diu divinos honores meruit. Si magni fiunt, quae
summis viris probantur, haec summos reges, haec primates non solum
delectavit, verum etiam illustravit. Si difficilia quae sunt, ea sunt
et pulchra, nihil hac operosius, quae tot disciplinis, tantarum rerum
pervestigatione usuque constat. Si dignitate rem aestimamus, quid
excellentius, quam ad dei benignitatem proxime accedere? Si facultate,
quid potentius aut efficacius quam totum hominem certo exitio periturum
sibi posse restituere? Si necessitate, quid aeque necessarium atque id
sine quo nec vivere, nec nasci licet? Si virtute, quid honestius, quam
servare genus humanum? Si utilitate, nullius usus neque maior est, neque
latius patet. Si compendio, aut haec in primis frugifera sit oportet,
aut ingratissimi mortales.

Vobis igitur magnopere gratulor, eximii viri, quibus contingit in hoc
pulcherrimo genere professionis excellere.

Vos adhortor, optimi juvenes, hanc toto pectore complectimini, in hanc
nervis omnibus incumbite, quae vobis decus, gloriam, autoritatem, opes
est conciliatura, per quam vos vicissim amicis, patriae, atque adeo
mortalium generi non mediocrem utilitatem estis allaturi.


                     Dixi.


[Errata noted by Transcriber:

[Sidenote]
Laudandi ratio
  _text reads_ Laudandiratio
propter arctissimam amborum inter se cognationem
  _text reads_ intet se
[Sidenote]
Honora medicum.
  _text reads_ honara
[Sidenote]
ἰατρὸς γὰρ ἀνὴρ πολλῶν ἀντάξιος ἄλλων
  _spelling as in original_
Timetheo suo
  _spelling as in original_
qui mutatis aedificiis
  _text reads_ aedifiiciis ]


       *       *       *       *       *
           *       *       *       *
       *       *       *       *       *


  _Erasmus van Rotterdam
  aan Dr. Henricus Afinius van Lier,[1]
            den voortreffelijken medicus._


Toen ik onlangs mijne bibliotheek nazag, zeer geleerde AFINIUS, kwam
mij eene redevoering in handen, die lang geleden door mij, toen ik
mijne krachten nog aan allerlei beproefde, vervaardigd was over
„den lof der geneeskunde“. Terstond besloot ik de niet zeer goede
redevoering aan den zeer goeden medicus op te dragen, opdat zij, door
Uwen naam versierd, in de gelederen der studenten haren weg moge
vinden.

Aanvaard intusschen dit blijk, hoe gering ook, van mijne genegenheid
jegens U, totdat U een ander, onze vriendschap meer waardig, zal
gegeven worden.

Het ga U wel.

LEUVEN, den 13den Maart, 1518.

  [Voetnoot 1: Een stad in Brabant (Vertaler).]



REDEVOERING VAN ERASMUS VAN ROTTERDAM OVER DEN LOF DER GENEESKUNDE.


Hoe vaker de lof der geneeskunde van deze plaats in doorwrochte en
zorgvuldig bewerkte redevoeringen ten aanhoore van de meesten Uwer
verkondigd is, en wel door mannen met buitengewone welsprekendheid
begaafd, des te meer, hoogaanzienlijke toehoorders, vrees ik, dat ik
noch door mijne voordracht aan een zoo gewichtig onderwerp recht zal
weten te doen, noch aan Uwe verwachting van hetgeen Gij te hooren
zult krijgen zal kunnen beantwoorden. Want aan den eenen kant zal
ons gebrekkig redenaarstalent niet licht de hoogte van dit bijna
goddelijke onderwerp bereiken, aan den anderen kant zal een
alledaagsche redevoering over iets, dat reeds zoo dikwijls gehoord
is, niet kunnen nalaten bij het auditorium verveling op te wekken.

Desniettegenstaande zal ook ik, om een heilzame gewoonte onzer
voorouders niet te verzaken, die van oordeel waren, dat door een
jaarlijks uit te spreken lofrede de gemoederen der jeugd tot de studie
van en bewondering en liefde voor deze wetenschap opgewekt, aangevuurd
en ontvlamd moesten worden, indien Gij mijne voordracht met Uwe
aandacht en welwillendheid wilt steunen, indien Gij hem, wien Uw
gezag deze eervolle taak heeft opgedragen, met oprechte toewijding
wilt volgen, zal ook ik naar mijne zwakke krachten beproeven, de
waardigheid, den invloed, het nut en de noodwendigheid der medische
wetenschap, wel niet in alle onderdeelen voor U te ontwikkelen, wat
een oneindig werk zou zijn, maar, slechts de hoofdzaken aanrakende, in
het kort te behandelen, en, evenals de dicht opeengehoopte schatten
van een zeer rijke koningin, slechts vluchtigjes, als het ware achter
traliën, aan de blikken der studenten te vertoonen.

Haar grootste lof bestaat nu in de eerste plaats daarin, dat zij in
het geheel geen lofspraken noodig heeft, daar zij zich zelve meer dan
voldoende den menschen door haar nut en onmisbaarheid aanbeveelt.
Vervolgens, dat zij, hoewel reeds zoovele malen door zoo
voortreffelijke geesten geprezen, toch ook aan minder vruchtbare
vernuften steeds weer nieuwe stof tot prijzen biedt, zoodat men bij
het zingen van haar lof volstrekt niet zijn toevlucht behoeft te nemen
tot het gewone hatelijke middel, door dit namelijk op die wijze te
doen, dat men de overige wetenschappen in een minder gunstig daglicht
plaatst. Veeleer is dit te vreezen, dat de mensch geen woorden genoeg
zal kunnen vinden, om de haar eigene gaven, hare natuurlijke en
aangeboren grootheid, hare verhevenheid, die het menschelijke ver
achter zich laat, voldoende weer te geven. Zooverre is het ervan
verwijderd, dat zij òf door vernedering van andere wetenschappen, òf
door gekunstelde rhetorische opsmukking of valsche overdrijving moet
opgevijzeld worden. Slechts gestalten van middelmatige schoonheid
kunnen alleen door vergelijking met leelijke of door den opschik harer
kleeding indruk op ons maken; dingen, die door zich zelve en in
waarheid uitblinken, mag men ook bloot aan aller blikken prijsgeven.

In de eerste plaats dan (om ter zake te komen) waren wel ook de andere
wetenschappen, daar alle de eene of andere geriefelijkheid aan ons
leven bezorgden, oudtijds in hooge eere. Maar de uitvinding der
geneeskunde werd in den ouden tijd door het menschdom zóó bewonderd,
hare toepassing als een zóó groote weldaad ondervonden, dat hare
uitvinders òf geheel en al voor goden werden gehouden, zooals Apollo
en diens zoon Aesculapius en zelfs, naar Plinius zegt, sommigen ten
gevolge van één enkele uitvinding onder de goden werden geplaatst,
òf ten minste goddelijke vereering zijn waardig gekeurd, zooals bij
voorbeeld Asclepiades, dien de Illyriers als een god opnamen en op
dezelfde wijze als Hercules vereerden. Nu keur ik natuurlijk niet
goed, wat de ouden ten dezen gedaan hebben, toch prijs ik hun gevoel
en hun oordeel. Zij hebben immers terecht begrepen en op die wijze tot
uiting gebracht, dat aan een kundigen en betrouwbaren geneesheer nooit
te groote belooning geschonken kan worden.

Immers, wanneer men nagaat, een hoe veelvuldige verscheidenheid
van menschelijke lichamen er is, veroorzaakt door het verschil
in leeftijd, geslacht, landstreek, klimaat, opvoeding, bedrijf en
levenswijze; welke oneindige verschillen er zijn in zooveel duizenden
kruiden, die elk op een andere plaats groeien, om nog maar te zwijgen
van de overige geneesmiddelen; vervolgens, hoevele soorten van ziekten
er bestaan, waarvan er volgens Plinius driehonderd met name zijn
overgeleverd, nog daargelaten de onderverdeelingen dier soorten,
waarvan hij het oneindige aantal licht zal bevroeden, die, om maar
eens een voorbeeld te noemen, weet, hoeveel variëteiten de naam koorts
alleen inhoudt; en zonder te letten op de nieuwe ziekten, die er
dagelijks bijkomen, en wel in zulke mate, alsof zij volgens onderlinge
afspraak den strijd met onze wetenschap hadden aangebonden, om
nog niet eens te spreken van de meer dan duizend gevallen van
vergiftiging, waarvan iedere soort een bijzonderen dood ten gevolge
heeft en dus een afzonderlijk geneesmiddel vereischt; nog niet eens
medegerekend de dagelijks voorkomende gevallen van struikeling, val,
fractuur, brandwonde, verstuiking, verwonding en dergelijke, welke
gevallen bijna even sterk in aantal zijn als de menigte der ziekten;
indien men eindelijk overweegt, hoe groote moeielijkheid er verbonden
is met het waarnemen der hemellichamen, die men noodzakelijk
moet kennen, daar anders dikwijls vergift zal zijn, wat men als
geneesmiddel toedient; terwijl ik maar met stilzwijgen voorbijga de
dikwijls bedriegelijke symptomen van ziekten, hetzij men de kleur
beschouwt of de teekens der urine onderzoekt of den polsslag
waarneemt, daar het den schijn heeft, alsof de ziekten er zich op
toeleggen, om haar vijand, den arts, te bedriegen en te misleiden;
als men dit alles nagaat, dan doen zich van alle kanten zooveel
moeielijkheden op, dat ik die zelfs bezwaarlijk alle zou kunnen
opsommen.

Maar, om voort te gaan, al deze verschillende zaken ijverig
te bestudeeren, de duistere punten daarin met het verstand te
onderzoeken, de moeielijkheden door vlijt te overwinnen en, na
doorgedrongen te zijn in de ingewanden der aarde en van alle kanten
de geheimen der geheele natuur doorzocht te hebben, uit alle kruiden,
struiken, boomen, dieren, edelgesteenten, ten slotte zelfs uit de
vergiften voor alle kwalen van het menschelijk leven werkzame
geneesmiddelen te verkrijgen en de kennis van hun passend gebruik aan
zooveel schrijvers, zooveel wetenschappen, ja zelfs ook aan de sterren
te ontleenen; deze zoo verborgen dingen met zorg uit te vorschen, zoo
moeielijke onderwerpen door de kracht van het verstand te begrijpen
en zoo talrijke zaken met het geheugen te omvatten; die voor het heil
van het menschelijk geslacht zoo onmisbare zaken tot bezit van het
algemeen te maken; schijnt dat niet het werk van een god geweest te
zijn, te grootsch dan dat het door menschen had kunnen tot stand
gebracht worden? Men duide mijne woorden niet euvel; het zij mij
geoorloofd dat, wat zoo onweersprekelijk waar is, ronduit te
verkondigen. Ik verhef mijzelf niet, maar alleen de wetenschap.
Immers, hoewel het schenken van het leven slechts een voorrecht
van de godheid is, zoo moet men toch toegeven, dat dit leven te
kunnen beschermen en vast te houden, als het ons wil ontvlieden,
de goddelijke macht zeer nabij komt. Ofschoon zelfs niet het
eerstgenoemde, hetwelk wij uitsluitend aan God toeschrijven, door de
ouden aan het gebied der geneeskunde onttrokken werd, die daardoor wel
hun lichtgeloovigheid, maar toch ook hun groote dankbaarheid toonden.
Zoo meenden zij, dat door de hulp van Aesculapius Castor, de zoon van
Tyndareus, en verscheidenen na hem uit de onderwereld in het leven
teruggekeerd zijn. Wij lezen, dat Asclepiades een persoon, die
gestorven, ter begrafenis uit zijn huis gedragen was en over
wien reeds de gebruikelijke lijkklachten waren uitgesproken,
van den brandstapel weg levend naar huis teruggevoerd heeft. De
geschiedschrijver Xanthus verhaalt, dat een gedood jong van een
leeuw en een man, dien Draco had laten ombrengen, weder tot het leven
teruggebracht zijn door een kruid, dat „halis“[2] heet. Ook getuigt
Juba, dat in Afrika door middel van een kruid iemand weer in het
leven teruggeroepen is. Nu zou ik mij er weinig om bekommeren, als
er menschen waren, die aan deze verhalen geen geloof sloegen; toch
vervullen zij ons met des te meer bewondering voor de geneeskunde,
hoemeer zij ons, niettegenstaande hun ongeloofwaardigheid, tot
de erkentenis dwingen, dat wat er waars aan overblijft toch nog
buitengewoon is. Hoewel, wat voor onderscheid is er voor hem, die aan
het leven teruggegeven wordt, of de levensgeesten door werking van de
godheid opnieuw in de ledematen, die zij reeds verlaten hadden, worden
teruggebracht, dan wel of zij, diep in het lichaam begraven en door de
kracht der overweldigende ziekte onderdrukt, door de kunst en de zorg
van den geneesheer ondersteund en voor den dag gebracht worden en,
reeds op het punt te wijken, op hun plaats worden gehouden? Of komt
het niet ongeveer op hetzelfde neer, een doode te doen herleven of
iemand, die weldra zal sterven, in het leven te houden? En toch noemt
Plinius in het zevende boek van zijn „Historia Naturalis“ zeer velen
met name op, die, na reeds ter begrafenis uit hun huis gedragen te
zijn, deels op den brandstapel zelf, deels eerst na verscheidene
dagen, weder herleefden.

  [Voetnoot 2: In Plinius staat „balis“ (Vertaler).]

Een wonder noemt men datgene, wat het toeval aan weinigen gegeven
heeft. Maar is dan niet veeleer een wonder te noemen, wat onze
wetenschap dagelijks aan velen verleent? En ofschoon wij deze aan den
Algoede te danken hebben, Wien wij alles verschuldigd zijn, meene toch
niemand, dat mijne woorden meer aanmatiging dan waarheid bevatten.
Verscheidene ziekten zijn van dien aard, dat er een wisse dood volgt,
als niet de geneesheer onmiddellijk hulp verleent, zooals bij
voorbeeld de verdooving, die vooral vrouwen pleegt te overvallen,
diepe onmacht, verlamming en beroerte. In iederen tijd en bij ieder
volk zijn hier voorbeelden van te vinden. Moet nu niet hij, die
den overrompelenden dood door zijn kunst verdrijft, die het
leven, plotseling overmeesterd, terugroept, te allen tijde als een
welwillende en genadige godheid beschouwd worden? Hoeveel menschen
zijn niet vóór hun tijd ten grave gedaald, toen nog niet door de
schranderheid der geneeskundigen de werkingen der ziekten en de aard
der geneesmiddelen doorgrond waren? Hoeveel duizenden leven niet heden
ten dage en bevinden zich lichamelijk wel, die zelfs niet geboren
zouden zijn, als niet diezelfde wetenschap zoovele middelen tegen de
gevaren der geboorte en de verloskunde had uitgevonden. Ja, reeds
aanstonds op den drempel des levens roept de barende tegelijk met
het wicht, dat geboren wordt, met klagende stem de heilzame hulp
der geneeskundigen in. Aan hunne kunst heeft ook het leven te danken
hij, die het leven nog niet eens ontvangen heeft, daar door haar een
ontijdige bevalling verhinderd wordt, en zoodoende der vrouw de kracht
om het zaad te ontvangen en bij zich te houden verleend en gelegenheid
tot baren gegeven wordt. En hoewel er terecht gezegd is: „slechts God
kan den mensch helpen“, vindt toch voorzeker mijns inziens de bekende
Grieksche spreuk „de eene mensch is de god van den anderen“, zoo
ergens, hare toepassing bij den betrouwbaren en deugdelijken
geneesheer, die niet alleen helpt, maar ook behoudt. Of schijnt hij
dan niet ondankbaarder dan de ondankbaarheid zelve en bijna het leven
niet waard, die de geneeskunde, welke naast God de voortbrengster,
beschermster, behoudster en verdedigster van ons leven is, niet lief
heeft, hoogacht en met bewondering en eerbied tot haar opziet? Wier
hulp allen immers te allen tijde noodig hebben? Want van alle overige
wetenschappen behoeven wij niet allen, noch ook te allen tijde,
gebruik te maken. Op de toepassing van deze wetenschap echter berust
het geheele leven der stervelingen. Want gesteld eens, dat er geen
ziekten waren, dat allen zich in een goede gezondheid mochten
verheugen, hoe zouden wij desniettegenstaande deze in goeden staat
kunnen houden, indien niet de geneesheer ons het onderscheid tusschen
heilzame en schadelijke voedingsmiddelen en de juiste inrichting van
onze geheele levenswijze, die de Grieken dieet noemen, leerde?

Een zware last voor de menschen is de ouderdom, dien men evenmin kan
ontloopen als den dood zelf. Maar door de hulp der geneeskundigen komt
hij voor velen later en veel dragelijker dan zonder deze het geval
geweest ware. Want het is geen legende, dat de mensch door de
zoogenaamde „quinta essentia“ de gebreken des ouderdoms, als een
kleed, dat afgelegd wordt, kan verdrijven en zijn jeugd herkrijgen;
er zijn eenigen, die dat door hun getuigenis staven.

Maar niet alleen voor het lichaam, hetwelk het geringste deel des
menschen is, draagt de geneesheer zorg, neen, voor den geheelen
mensch, al neemt de geneesheer niet zooals de godgeleerde de ziel maar
het lichaam als uitgangspunt. Evenals immers wegens beider zeer nauwe
verwantschap en verbinding de gebreken der ziel hun invloed doen
gelden op het lichaam, zoo belemmeren de ziekten des lichaams op haar
beurt de kracht der ziel of vernietigen die zelfs geheel. Wie spoort
den mensch zoo hardnekkig als de geneesheer aan tot onthouding,
soberheid, het matigen van den toorn, het ontvluchten van droefheid,
het vermijden van dronkenschap, het laten varen van de liefde en het
maat houden in geslachtelijken omgang? Wie raadt met beter gevolg den
zieke aan, als hij wil blijven leven en bij de medische hulp baat
vinden, eerst zijne ziel te zuiveren van den poel harer ondeugden? Hoe
dikwijls niet vermindert hij ook de zwartgalligheid, hetzij door het
voorschrijven van een bepaald dieet of geneesmiddelen, versterkt de
verslappende krachten van het hart, ondersteunt de functies der
hersenen, zuivert de organen van den geest, verbetert den
verstandelijken aanleg, herstelt den zetel van het geheugen en brengt
in de geheele zielsgesteldheid eene verandering ten goede teweeg?
Behoudt hij niet door wat men noemt den uiterlijken mensen tegelijk
ook den innerlijken? Hij, die een lijder aan waanzin, slaapziekte,
razernij, apoplexie of tijdelijke verstandsverbijstering geneest,
geeft hij niet den geheelen mensch weder aan de maatschappij terug?
De theoloog bewerkt, dat de menschen van hunne misdrijven weder tot
bezinning komen, maar de geneesheer zorgt er voor, dat zij physiek
daartoe in staat zijn. Gene kan als geneesheer der ziel geen nut meer
stichten, als de ziel, voor welke een tegengift bereid wordt, reeds
ontvloden is. Wanneer een goddeloos mensch plotseling door een
verlamming, beroerte of ander ongeval getroffen wordt, dat
onmiddellijk den dood ten gevolge kan hebben, die hem het leven kan
benemen nog vóórdat hij den tijd heeft, om aan verbetering van zijn
levensgedrag te denken, kan men dan niet van hem, die dezen geneest,
welke anders ellendig onder den last zijner misdaden moest begraven
worden, eenigermate zeggen, dat hij zoowel zijn lichaam als zijn ziel
uit het schimmenrijk teruggebracht heeft? In ieder geval plaatst hij
hem toch in zulk een toestand, dat hij het nu zelf in zijn macht
heeft, indien hij wil, den eeuwigen dood te ontkomen. Wat zal de
theoloog den slaapzieke kunnen aanraden, als deze hem niet hooren kan?
Hoe zal hij den waanzinnige tot iets kunnen bewegen, indien niet eerst
de geneesheer hem van zwartgalligheid gezuiverd heeft?

Ik loochen volstrekt niet, dat de barmhartigheid en de overige
deugden, waarop de Christelijke zaligheid berust, hoofdzakelijk van
de ziel afhangen, maar aangezien deze aan het lichaam gebonden is en
zich goed- of kwaadschiks van de lichaamsorganen bedient, is een goede
geestestoestand voor een zeer groot deel van de lichaamsgesteldheid
afhankelijk. Zeer vele menschen drijft een ongelukkige menging der
lichaamsvochten, die de Grieken nu eens crasis (menging), dan weer
systema (samenstelling) noemen, als het ware tegen hunnen wil en
terwijl zij zich verzetten, tot zonde voort, terwijl de daarbinnen
wonende ziel, tevergeefs de teugels aantrekkend en de sporen in de
zijden drukkend, gedwongen wordt, het hollende paard in den afgrond te
volgen. De ziel ziet en hoort wel, maar wanneer de oogen door de staar
verduisterd of de toegangen van het gehoor door een dik vocht verstopt
zijn, dan baat de ziel het bezit dier vermogens niet. De ziel haat, de
ziel is toornig, maar het bedorven vocht, dat zich op de organen van
den geest gezeteld heeft, is oorzaak, dat gij hem haat, dien ge uw
liefde waardig moest keuren, en vertoornd zijt op hem, op wien gij
niet zoudt willen vertoornd zijn. Plato erkent, dat de gansche
philosophie eigenlijk daarop neerkomt, dat de gemoedsaandoeningen aan
de rede moeten gehoorzamen. En nu is het voornamelijk de geneesheer,
die daartoe medewerkt, zich hierop toeleggend, dat dit deel van den
mensch krachtig en vol inzicht zij, naar welks goedvinden alles
geschiedt, wat op lofwaardige wijze verricht wordt. Terwijl zij den
naam van mensch onwaardig geacht worden, die zich evenals de dieren
door hun begeerten laten meesleepen, hebben wij het voor een goed deel
aan de geneeskundigen te danken, zoo wij dien naam wel waardig zijn.

Als dit nu reeds van het grootste belang is voor ieder in het
bijzonder, ook indien men slechts een particulier persoon is, een hoe
grooter weldaad is het dan niet, wanneer dit resultaat verkregen wordt
bij een vorst. Geen maatschappelijke positie is zoozeer aan rampen van
dien aard blootgesteld als die van machtige koningen. Een hoe groote
verwarring wordt niet gesticht door de abnormale hersenen van één
zoo’n mensch. Tevergeefs zullen zijne raadslieden hem toeroepen: „Gij
raast, o vorst, kom tot bezinning!“, als hem niet de arts door zijn
kunst, zonder dat hij het wil of merkt, zijn verstand teruggegeven
heeft. Als Caligula een betrouwbaren arts bezeten had, dan ware hij in
zijn waanzin niet gekomen tot het gebruik van kastjes met dolken en
vergiften tot verderf van het menschelijke geslacht. Ongetwijfeld is
het om die reden bij alle volken der aarde tot een algemeen gebruik
geworden, dat ieder vorst zijn lijfarts heeft. Daarom hebben
verstandige vorsten aan geen wetenschap ooit meer eer bewezen dan aan
de geneeskunde. Zoo werd Erasistratus (om van de overigen te zwijgen),
een kleinzoon van Aristoteles, wegens het genezen van koning Antiochus
door diens zoon Ptolemeus met honderd talenten beloond. Ja, ook de
Heilige Schrift schrijft ons voor, den geneesheer de hem toekomende
eer te bewijzen, niet alleen wegens zijn nut, maar ook wegens zijne
onmisbaarheid, zoodat wat tegenover anderen, die zich jegens ons
verdienstelijk gemaakt hebben, ondankbaarheid heet, namelijk het
niet erkentelijk zijn voor hunne weldaden, tegenover den geneesheer
goddeloosheid genoemd mag worden. Hij immers beschermt, als het ware
God bijstand verleenende bij het schenken Zijner genade, het beste en
dierbaarste, dat God ons gegeven heeft, d.i. het leven.

Aan onze ouders hebben wij alles te danken, daar wij in zekeren zin
van hen het geschenk des levens ontvangen hebben. Veel meer zijn wij,
mijns inziens, den geneesheer verplicht, wien wij zoovele malen
verschuldigd zijn, wat wij onzen ouders hoogstens éénmaal verschuldigd
zijn. Wij behooren met kinderlijke liefde hem aan te hangen, die den
vijand van onzen hals weert, maar zijn wij dat dan niet in veel hooger
mate verplicht tegenover den geneesheer, die met zoovele doodvijanden
van ons leven dagelijks een hardnekkigen strijd voert? Wij zien tot
koningen op als tot goden, omdat wij meenen, dat zij willekeurig
kunnen beschikken over leven en dood; maar ofschoon zij wel kunnen
dooden, kan men toch van hen op geen andere wijze beweren, dat zij het
leven schenken, dan in dien zin, dat zij het niet ontnemen, zooals wij
ook van roovers zeggen, dat zij iemand het leven geschonken hebben,
wanneer zij hem niet hebben vermoord. En zelfs in dien zin kunnen zij
toch niet anders schenken dan het leven des lichaams. Hoeveel dichter
bij de goddelijke mildheid komt dan niet de weldaad van den
geneesheer, die een mensch, reeds voor de onderwereld bestemd, door
zijn kunst, vernuft, zorg en trouw als het ware uit den muil des doods
terugtrekt? Iemand in andere zaken bijstaan is hulpvaardigheid, maar
hem, wanneer hij in dreigend gevaar voor ziel en lichaam verkeert,
in het leven houden, is meer dan genade. Voeg daarbij, dat al wat er
groots in den mensch is, zijn kennis, deugd, natuurlijke gaven en
dergelijke, op rekening der geneeskunde dient geschreven te worden,
aangezien zij datgene beschermt, zonder hetwelk de overige dingen
zelfs niet kunnen bestaan. Als alles er voor den mensch is en de
mensch zelf door den geneesheer behouden blijft, dan moet den
geneesheer voor alles dank geweten worden.

Als men van hem, die door ziekten geteisterd wordt, eigenlijk niet kan
zeggen, dat hij leeft, en de geneesheer het is, die de gezondheid òf
herstelt òf beschut, past het ons dan niet, hem als den oorsprong van
ons leven te erkennen? Indien de onsterfelijkheid iets begeerlijks is,
zoo wordt zij toch zooveel mogelijk nagestreefd door den ijver der
geneeskundigen, die het leven een langen duur verschaft. Want waartoe
behoef ik de algemeen bekende voorbeelden te noemen van Pythagoras,
Chrysippus, Plato, Cato den Ouden, Antonius, Castor[3] en talloozen
met hen, van wie de meesten door hun eerbied voor de geneeskunde
zonder eenige ziekte, zonder verzwakking hunner geestvermogens en
zonder dat de sterkte van hun geheugen geschokt werd of zij het
gebruik hunner zintuigen geheel of gedeeltelijk verloren, meer dan
honderd jaar geleefd hebben? Of is dat niet ons nog op deze wereld een
beeld vertoonen van de onsterfelijkheid, die wij hiernamaals hopen?
Christus zelf, de hoogverheven bewerker en redder van onze
onsterfelijkheid, nam een lichamelijk hulsel aan, dat, ofschoon
sterfelijk, toch aan geen ziekten was blootgesteld. Het kruis schuwde
Hij niet, wel ziekten. Is het nu niet iets heerlijks, onzen Heer ook
in dezen, naar vermogen, na te volgen? Van de apostelen, die bijna
allen een lang leven gehad hebben, lezen wij wel, dat zij vermoord,
gedood zijn, niet dat zij ziek zijn geweest. Hoe hun dat nu ook te
beurt gevallen is, de geneeskunde bewerkt voor ons hetzelfde als wat
zij door hunne gelukzaligheid bereikt hebben. Want men moet, naar
ik meen, naar hen niet luisteren, die ons even dom als onbeschaamd
tegenwerpen, dat deugd gewoonlijk in ziekte wordt uitgeoefend, waar
zij zonder eenigen grond gelooven, dat Paulus aan zware hoofdpijnen
leed, terwijl hij toch juist de ziekte eene beproeving van de ziel of,
wat juister is, eene kwelling der boozen noemt. En diezelfde Paulus
heeft onder de gaven, die aan de Apostelen geschonken waren, ook de
gave der genezing geteld.

  [Voetnoot 3: IJverig botanicus uit de eerste eeuw vóór Christus,
  onder wiens leiding Plinius botanische studiën maakte. (Vert.).]

Ook wordt de roem der geneeskunde in geen geringe mate hierdoor
verhoogd, dat het verheven keizerlijk en pontificaal recht zich
vrijwillig aan het oordeel der geneeskundigen onderwerpt, zooals in
quaesties van manbaarheid, geboorte en vergiftiging, eveneens in
eenige huwelijksquaesties. O nieuwe waardigheid der geneeskunde! Een
menschenleven staat op het spel en het oordeel des rechters hangt af
van de voorafgaande uitspraak van den geneesheer! De pauselijke genade
verleent in enkele gevallen slechts kwijtschelding na een geneesheer
gehoord te hebben. Zoo besluit de paus, in geval een bisschop
beschuldigd wordt, aan eene afschuwelijke en vreeselijke ziekte te
lijden, eerst na een geneeskundig advies ingewonnen te hebben, tot
verwijdering of handhaving van den bisschop. Eveneens schrijft de
goddelijke Augustinus voor, dat de zieke, ook tegen zijn wil, naar den
raad van den geneesheer behandeld moet worden. Ook zegt hij terecht,
dat het den geneesheer verschuldigde eerbewijs, dat is het loon voor
zijn kunst en inspanning, met geweld moet ontnomen worden aan hem, die
het weigert te voldoen, daar hij beschouwd moet worden als iemand, die
wederrechtelijk eens anders eigendom in bezit houdt. Ja zelfs ook zij,
die door tooverformulieren booze duivels uit menschelijke lichamen
drijven, raadplegen den geneesheer niet zelden, bij voorbeeld bij
die ziekten, die op geheime wijze de werking van het eene of
andere zintuig verstoren en zoozeer den schijn wekken van door de
aanwezigheid van duivels veroorzaakt te zijn, dat zij slechts door
zeer bekwame geneeskundigen kunnen onderscheiden worden, hetzij het
duivelen van grover soort zijn (men weet immers, dat er verschillende
soorten van duivelen bestaan), die ook door medische behandeling
kunnen aangetast worden, of dat de ziekte zich zoo diep in de
schuilhoeken der ziel heeft ingedrongen, dat zij op het lichaam geen
betrekking schijnt te hebben. Terwijl ik U tot staving dezer bewering
uit de tallooze voorbeelden één, dat ik zelf beleefd heb, verhaal,
verzoek ik U, mij geduldig te willen aanhooren.

In mijn jeugd heb ik omgang gehad met Panaceus, een wijd en zijd
beroemd geneesheer; deze heeft in mijn tegenwoordigheid een man,
Phlyarius genaamd, afkomstig uit Spoleto, genezen, die ten gevolge van
wormen in een geheel nieuwe soort van waanzin vervallen was, daarin
bestaande, dat hij gedurende zijn ziekte goed Duitsch sprak, welke
taal hij, naar met zekerheid vaststond, in normalen toestand nooit
gekend had. Wie, die onervaren was in de geneeskunde, zou er zelfs
niet een eed op hebben durven doen, dat deze man door duivelen bezeten
was? En toch gaf deze arts hem door een eenvoudig en gemakkelijk te
verkrijgen geneesmiddel weer het verstand terug; tot bezinning gekomen
sprak noch verstond de man meer Duitsch. Indien men nu beweert, dat
hij inderdaad bezeten was, dan strekt dit geval der geneeskunde tot
nog grooter roem, daar het dan bewezen zou zijn, dat ook de booze
duivels haar gehoorzaamden en zij derhalve niet alleen in het doen
terugkeeren van het leven, maar ook in het uitdrijven van booze
geesten zoowel de dienares als de mededingster der goddelijke macht
ware. En inderdaad waren er toen ook, die deze daad aan tooverkunsten
toeschreven; maar juist dien laster beschouw ik als een roem en eer
voor onze wetenschap, welke op resultaten te wijzen heeft, die door
het meerendeel der menschheid buiten het bereik der menschelijke
krachten geacht worden.

Met het volste recht derhalve lieten zich in den ouden tijd, toen
nog niet alles door lage gewinzucht en vuile lusten bezoedeld was,
goddelijke en hoogverheven mannen, machtige koningen en doorluchte
raadsheeren het meest van alle wetenschappen aan de geneeskunde
gelegen liggen en geene andere was den menschen welkomer. Men neemt
immers aan, dat de groote Mozes naar geen anderen maatstaf dan
naar dien der medische wetenschap de spijzen in geoorloofde en
ongeoorloofde heeft ingedeeld. Wij lezen, dat Orpheus, uit de grijze
Grieksche oudheid, het een en ander heeft overgeleverd omtrent de
geneeskracht der kruiden. Homerus zelf, zonder tegenspraak de
voortreffelijkste bron voor alle geesten, maakt herhaaldelijk
melding van kruiden en prijst zeer vaak de geneeskunde. Hij heeft
ons immers ook het kruid „moly“ beschreven, dat volgens Plinius
het voortreffelijkste van alle kruiden en een afdoend middel tegen
vergiftiging is, welks ontdekking de dichter aan Mercurius toeschrijft
en waarmee hij zijn Ulysses beschermt tegen den hem door Circe
gereikten tooverdrank. Hij duidt ook aan, dat „nepenthes“ (letterl.
„smarteloos“) bij den maaltijd moet gebruikt worden, dat het vermogen
heeft, leed en droefenis te verdrijven. Voorts noemt hij dikwijls met
eere Machaon, Paeon, Chiron en Podalirius als uitmuntende in deze
kunst, waardoor zij niet alleen de helden maar ook de goden, naar
zijn dichterlijke voorstelling, hulp verleenden. Hij wil er dit mee
aanduiden, dat ook de grootste vorsten den bijstand der geneesheeren
behoeven en dat zelfs het leven van hen, die over leven en dood van
alle overigen beschikken, in hunne macht is. Ja, diezelfde dichter
heeft in het elfde boek van de Ilias de uitoefening van dit beroep
door verreweg de schoonste lofspraak verheerlijkt, waar hij zegt, dat
één arts meer waard is dan vele andere menschen tezamen. Elders
wederom noemt hij den geneesheer iemand, die in alles onderricht is,
hiermede openlijk getuigende, wat ook werkelijk het geval is, dat de
geneeskunde niet berust op de eene of andere wetenschap, maar op den
geheelen kring van alle wetenschappen en niet alleen op theoretische
kennis maar ook op practische ervaring in vele zaken. De beroemde
Pythagoras van Samos, wien de oudheid een zekere mate van
goddelijkheid toekende, heeft, naar wij vermeld vinden, een bekend
boek over den aard der kruiden achtergelaten. Nu wil ik Plato,
Aristoteles, Theophrastus, Chrysippus, Cato den Ouden en Varro maar
met stilzwijgen voorbijgaan, die allen deze wetenschap ijverig
bestudeerd of ook practisch beoefend hebben, doch ik zal slechts
spreken over Mithridates, koning van Pontus, die niet zoozeer
door zijn, overigens zeer machtige, heerschappij of door zijn
wonderbaarlijke kennis van één en twintig talen als wel door zijn
geneeskundige bekwaamheid beroemd is geworden, welke hem tot een
waarlijk groot man stempelde, daar medische verhandelingen,
voorbeelden en beschrijvingen van de werking van verschillende
kruiden, naar Plinius ons meedeelt, in zijn geheime nalatenschap
gevonden zijn. Nog heden ten dage draagt een bekend tegengift
zijn naam. Tegenwoordig beschouwt men algemeen als koninklijke
eigenschappen: spelen, jagen en zich met beuzelingen ophouden. Maar
oudtijds legden zich de bestuurders van het Romeinsche rijk op niets
zoozeer toe als op de bevordering der geneeskunde door het invoeren
van kruiden uit ver verwijderde streken, en dit volk, dat toen de
wereld beheerschte, was geen geschenk aangenamer.

Ja, Christus zelf, de grondlegger en vorst van alle wetenschappen,
geeft zich niet uit voor rechtsgeleerde, noch voor rhetor, noch voor
wijsgeer, maar voor geneesheer, daar Hij, van Zichzelf sprekende,
zegt, dat „zij geenen medicijnmeester van noode hebben, die zich wel
bevinden“, terwijl Hij den Samaritaan olie en wijn op wonden laat
gieten en met speeksel, met aarde vermengd, de oogen van een blinde
bestrijkt. Juist door dit middel won Hij langzamerhand, toen Hij nog
aan de wereld onbekend was, de genegenheid en de liefde der menschen;
niet door goud, noch door heerschappij, maar door het genezen van
ziekten. Wat Hij door Zijnen wil deed, immers een God, volgt de
geneesheer naar vermogen na. Bovendien bezitten ook zij eene
goddelijke macht, namelijk die van genezing aan te brengen door middel
van krachten, die tot dit doel door God den dingen ingeschapen zijn.
In hoofdzaak bestond ook daarin het reisgeld, waarmede Hij de
apostelen voorzag, hun opdragend, terstond door dezen liefdedienst
hunne gastheeren aan zich te verplichten „door“, zoo luiden Zijne
woorden, „hunne ziekten te genezen en hen met olie te zalven“.
Als de groote Paulus zijnen Timotheus een matig gebruik van wijn
voorschrijft, om zijn zwakke maag te versterken, is dat geen openlijke
uitoefening van de geneeskunde? Maar waarom zouden wij ons daarover
verwonderen bij een apostel, als volgens de beoefenaars der mystiek
de engel Raphael zijn naam ontleend heeft aan het genezen van de
blindheid van Tobias?[4] O hemelsche en in waarheid gewijde
wetenschap, naar welke goddelijke geesten genoemd worden!

  [Voetnoot 4: De Hebreeuwsche naam Raphael bestaat uit twee woorden,
  waarvan het eerste rapha, „genezen“ en het tweede el, „goddelijk
  wezen“ beteekent. (Vert.)]

De eene mensen leert dit, de ander dat vak of oefent het uit; deze
wetenschap diende door allen gekend te worden, daar zij voor ieder
onmisbaar is. Maar ach! allerverkeerdst oordeel der stervelingen!

Er is niemand, die het niet vreeselijk zou vinden, als hij geen
valsche van echte munt kon onderscheiden, terwijl hij in dit geval
toch slechts in iets zeer minderwaardigs zou kunnen bedrogen worden;
hij streeft er echter niet naar, te weten te komen, hoe hij het beste,
wat hij heeft, kan beschermen. Bij het beoordeelen van geldstukken
vertrouwt hij anderer oogen niet, doch waar het om leven en gezondheid
gaat, volgt hij, zooals men dat noemt, blindelings het oordeel van
anderen. En ofschoon nu de volmaakte kennis van die geheele wetenschap
slechts aan de weinigen kan ten deel vallen, die daaraan alleen hun
geheele leven gewijd hebben, zoo behoorde toch ten minste dat
gedeelte, hetwelk over het behoud der gezondheid handelt, door
iedereen gekend te worden. Hoewel het niet te ontkennen valt, dat de
moeielijkheid hierbij voor een groot deel voortspruit, niet uit de
kunst zelve maar uit de onwetendheid of eerzucht van slechte
geneesheeren.

Te allen tijde, zelfs bij wilde en barbaarsche volken, werd de
vriendschap voor iets verhevens en eerbiedwaardigs gehouden. En
diegene wordt als een uitstekend vriend beschouwd, die evenmin in
tegen- als in voorspoed zijn vrienden in den steek laat, terwijl
het gros der vrienden in gelukkige omstandigheden trouw blijft, in
ongelukkige verdwijnt, evenals de zwaluwen gedurende den zomer in het
land zijn, maar bij het invallen van den winter wegvliegen. Een hoe
oprechter vriend is echter niet de geneesheer. Evenals de „Seleucides“
genaamde vogels, naar verhaald wordt, door de bewoners van het
Casische gebergte nooit anders gezien worden, dan wanneer zij hunne
hulp noodig hebben tegen de zwermen van sprinkhanen, die hun gewassen
vernielen, zoo vertoont ook hij zich nooit in normale en gelukkige
omstandigheden, maar in tijden van gevaar, in die gevallen, waarin
vrouw en kinderen dikwijls den man verlaten, bij voorbeeld bij
waanzin, luizenziekte of pest, staat hij alleen hem voortdurend bij,
en niet alleen, zooals de meeste anderen, met onnuttige diensten, maar
als redder, om het leven van den in gevaar verkeerende met de ziekte
kampend, soms ook met gevaar voor zijn eigen leven. Zijn zij dan niet
meer dan ondankbaar, die, door de dienstvaardigheid van zulk een
vriend gered, al aanstonds nadat het gevaar geweken is, den geneesheer
kunnen haten en hem niet veeleer als een vader vereeren en hoogachten?
Een alledaagsch vriend, die hen van tijd tot tijd bij een toevallige
ontmoeting groet, noodigen zij ter maaltijd, hem, die hen wel eens
vergezelt, overladen zij met hoffelijkheid, maar een zoodanig vriend
wordt, zoodra zij hem niet meer noodig hebben, versmaad? Terwijl deze
afkeer eigenlijk juist daaruit voortspruit, dat zij inzien, dat geen
belooning ooit groot genoeg kan zijn, om tegen hun diensten op te
wegen.

Daar hij de voortreffelijkste genoemd kan worden, die den staat het
meest ten nutte is, zoo moest deze wetenschap eigenlijk door alle
uitstekende mannen geleerd worden.

[5][Het is immers niet de geringste, en misschien wel de voornaamste,
plicht der wereldlijke overheid te zorgen, dat de burgers gezond zijn.
Wat baat het, den vijand van de muren verdreven te hebben, wanneer de
daarbinnen heerschende epidemie meer personen wegmaait dan het zwaard
der vijanden zou gedood hebben? Wat geeft het, er voor te zorgen,
dat niemand zijn vermogen verliest, als de gezondheid des lichaams
gesloopt wordt? De ouden, die een rangorde der goederen hebben
vastgesteld, plaatsten bovenaan op de lijst een goede gezondheid. Want
wat nut is het, dat het bezit in ongeschonden staat verkeert, als de
bezitter niet wel is? Daarom lette de wetgeving bij de ouden, toen
heb- en eerzucht nog niet alles bedorven hadden, vooral daarop, dat de
lichamen der burgers gezond, krachtig en evenredig ontwikkeld waren.
Dit hangt deels af van de aangeboren lichaamsgesteldheid, deels van
de opvoeding, lichaamsoefeningen, voedingswijze en ook eenigszins van
de inrichting der woningen. De taak van den geneesheer vervulden de
wetgevers, die slechts goed gebouwde personen met elkander lieten
huwen, die eischten, dat men alleen volkomen gezonde minnen in dienst
nam, die openbare baden en turnplaatsen instelden, wetten tegen de
weelde maakten, door het doen verbouwen van huizen en het droogleggen
van moerassen, epidemieën voorkwamen en er voor waakten, dat geen
spijzen of dranken, die voor de gezondheid gevaar opleverden, verkocht
werden. Maar heden ten dage meenen de vorsten, dat zij er niet mee te
maken hebben, of voor wijnen vergiften verkocht worden, of er door
aangestoken graan of bedorven visch zoovele ziekten onder het volk
verspreid worden.

Er is letterlijk geen deel van het leven, dat zonder de hulp der
geneeskunde behoorlijk kan geregeld worden.]

  [Voetnoot 5: De woorden, die nu volgen en tusschen haakjes []
  geplaatst zijn, komen niet voor in de uitgave van Frobenius Bazel
  1518, noch in die van Mich. Hillenius (Antwerpen 1523), noch ook
  in die van Joannes Petrejus (Neurenberg 1525), maar wel in de
  eerste gezamenlijke uitgave van Erasmus’ werken van Beatus
  Rhenanus (Bazel 1540) en in de beste gezamenlijke uitgave van
  Joannes Clericus (Leiden 1703). (Vert.)]

Indien er eindelijk menschen zijn, die de waarde der dingen liever
afmeten naar het voordeel en de winst, die zij opleveren, dan zullen
zij bevinden, dat ook in dit opzicht de geneeskunde, ofschoon te
verheven om naar dergelijke overwegingen beoordeeld te worden, bij
geen der andere wetenschappen ten achter staat. Want geen andere was
ooit meer winstgevend en stelde hare beoefenaars zoo snel in staat,
zich een vermogen te verwerven. Wij lezen, dat Erasistratus, dien ik
reeds vroeger vermeld heb, door koning Ptolemeus, en Critobolus door
Alexander den Grooten met buitengewone, nauwelijks te gelooven
belooningen begiftigd zijn. Doch welke belooning is dan ten slotte
niet gering te noemen, betaald aan den redder van een leven, voor
welks behoud zooveel duizenden soldaten voortdurend streden? Waartoe
nog te noemen de Cassii, Carpitani, Aruncii en Albutii, van wie
Plinius vertelt, dat zij te Rome zoowel aan het keizerlijk hof als
onder de burgers ontzaglijk veel geld verdienden? Doch waarom behoeven
wij nog die voorbeelden uit het grijze verleden weder op te halen,
alsof niet ieder uit zijn eigen tijd verscheidenen voor den geest
staan, die door dit beroep ware Croesussen zijn geworden.

Van de rhetoriek en de dichtkunst kan slechts hij leven, die er in
uitmunt. Een musicus, die het niet tot een groote hoogte in zijn kunst
gebracht heeft, lijdt honger. Een rechtsgeleerde heeft maar een mager
inkomen, als hij niet voortreffelijk is. Slechts de geneeskunde
onderhoudt en beschermt haren beoefenaar, hoe weinig bedreven hij
er ook in moge zijn. De medische wetenschap berust wel is waar op
ontelbare kundigheden en de kennis van een oneindig aantal zaken; toch
helpt dikwijls één enkel geneesmiddel een stumper in het vak aan den
kost. Het is er dus verre vandaan, dat dit beroep als onwinstgevend
kan veroordeeld worden.

Daar komt nog bij, dat met de overige beroepen niet overal geld
te verdienen is. Een rhetor zal een koele ontvangst vinden bij de
Sarmaten, een kenner van het keizerlijk recht bij de Britten. De
medicus is overal, waar ter wereld hij zich ook heen begeve, vergezeld
door zijn waardigheid en van reisgeld voorzien, zoodat op geen beroep
meer van toepassing is het alom bekende Grieksche spreekwoord: „de
geheele aarde voedt het ambacht.“

Maar juist daarover spreekt Plinius (ik weet niet zeker of hij hier
zelf aan het woord is of de meening van anderen weergeeft) zijn
verontwaardiging uit, dat het uitoefenen der geneeskunde een
broodwinning is. Ik stem toe, dat deze wetenschap te hoog staat, om
tot kostwinning te dienen of tot middel om zich te verrijken. Dit
hoort thuis bij de alledaagsche beroepen. Maar het ware al te
ondankbaar, haar alleen van den haar toekomenden dank te berooven,
aan welke nooit genoeg dank vergolden kan worden. Een uitstekend
geneesheer helpt als een god kosteloos, desnoods tegen den wil van den
patiënt. Maar het is goddeloosheid, voor de weldaad van een god niet
erkentelijk te zijn. Hij geeft wel niet om loon, maar gij behoort
volgens de wet gestraft te worden wegens uw buitengewone
ondankbaarheid, als gij het hem niet voldoet.

Het is mij volstrekt niet onbekend, dat deze uitmuntende wetenschap
zoowel voorheen bij de ouden in een kwaden roep stond, als ook
tegenwoordig door sommige onwetende lieden gehoond wordt. Cato beviel
de geneeskunde niet, niet omdat hij haar op zich zelve veroordeelde,
maar omdat een onvervalscht Romein als hij de aanmatigende wijze,
waarop de Grieken haar in zijn dagen uitoefenden, niet kon verdragen.
Hij kende aan de ervaring op dat gebied zulk een hooge waarde toe,
dat hij der geneeskunde den naam van wetenschap ontzegde. Dat kan
ons van hem te minder verwonderen, daar hij het ook was, die in den
Romeinschen senaat het voorstel deed, de geheele Grieksche philosophie
uit Rome te verbannen. De stoere man meende, dat tot zuivering van het
menschelijk lichaam kool en menigvuldige brakingen voldoende waren. En
toch lezen wij van dien vijand der artsen, dat hij door inachtneming
der medische voorschriften tot het einde van zijn lang leven zijn
krachten onverzwakt behouden heeft.

Alleen de geneesheeren, zegt men, hebben het onbeperkte recht van
straffeloos te dooden. Maar juist uit dien hoofde moeten goede
geneesheeren geëerd worden, daar zij, terwijl het hun vrijstaat, niet
alleen ongestraft maar zelfs tegen belooning te dooden, toch liever
de menschen willen redden. Dat zij kunnen dooden, bewijst hun groote
macht, dat zij het niet willen, getuigt voor hun rechtschapenheid.
Tot vervelens toe hoort men overal in dronken gezelschappen het
spreekwoord: „wie medisch leeft, leeft ellendig“. Alsof het een groot
geluk is, door een wijnroes geradbraakt te worden, zich uit te putten
door ontucht, op te zwellen van onmatig biergebruik of ten gevolge van
uitspattingen door den slaap overmand te worden. Wat behoeven wij nog
deze lasteraars met woorden te bestrijden, die zelf door het verzaken
van de voorschriften der geneeskunde voldoende gestraft worden, daar
zij weldra door podagra worden gekweld, door verlamming getroffen,
vroegtijdig het verstand verliezen, vóór den ouderdom zwak van gezicht
worden en dan eindelijk, maar te laat, in hunne ellende op de wijze
van Stesichorus hunnen laster herroepen[6]. En toch maakt die goede
wetenschap geen bezwaar ook dezen, ofschoon zij het volstrekt niet
waard zijn, zooveel mogelijk te helpen. Sommigen noemen, met een
scheldwoord aan de oude comedie ontleend, de geneesheeren „dreketers“.
Verdienen zij dan niet juist daarom geprezen te worden, dat zij, om de
wonden der menschheid te heelen, zich verwaardigen, uit hun verheven
sfeer tot het vuil af te dalen? Als de hoogmoed van de geneeskundigen
eens zoo groot was als de onbeschoftheid, waarmee die lieden hen
vervolgen, dan zouden zij, zoo maar straffeloos, de menschen kunnen
laten omkomen. Doch ons beroep heeft dit met goede vorsten gemeen, dat
het goed handelt, maar een slechten naam heeft.

  [Voetnoot 6: De lyrische dichter Stesichorus zou namelijk, doordien
  hij Helena gesmaad had, van het gezicht beroofd zijn en later door
  het dichten van een palinodie het weer teruggekregen hebben. (Vert.)]

Al zijn er nu ook lieden, zooals zij er inderdaad zijn, die zich voor
geneeskundigen uitgeven, terwijl zij niets minder dan dat zijn; als er
zijn, die vergiften voor geneesmiddelen toedienen; als er zijn, die
uit gewin- of eerzucht zieken slechten raad geven, wat is onbillijker
dan op grond van fouten van enkele individuen het geheele beroep te
lasteren? Ook onder de priesters zijn echtbrekers, onder de monniken
moordenaars en roovers; maar wat heeft dit te maken met den
godsdienst, die op zich zelf zoo voortreffelijk is? Geen beroep is zoo
heilig, of er zijn eenige misdadigers die het uitoefenen. Het is zeker
dringend te wenschen, dat alle vorsten van dien aard zijn, dat zij
dien naam ook ten volle verdienen. Maar toch moet daarom de monarchie
niet veroordeeld worden, omdat er onder den vorstelijken titel eenige
plunderaars en vijanden van den staat rondloopen. Ook ik wenschte,
dat alle geneesheeren met recht dien naam konden dragen en dat onder
hen geen toepassing kon vinden de Grieksche spreuk: „velen zijn
ossendrijvers, maar weinigen landbeploegers“. Ik wenschte, dat allen
die angstvallige nauwgezetheid in de uitoefening van hun beroep
vertoonden, tot welke Hippocrates de artsen door een in plechtige
woorden vervatten eed verplichtte. Toch is er voor ons geen reden, om
niet met alle macht naar de bereiking van deze hoogte te streven, al
zien wij ook, dat dit door zeer velen wordt nagelaten.

Maar daar dit onderwerp, hoogaanzienlijke vergadering, van zulk een
grooten omvang is, dat het moeilijk zou zijn, hierover ooit uitgeput
te raken, acht ik, om de belofte, in den aanhef mijner rede gedaan,
gestand te doen, nu den tijd gekomen, om den geheelen lof der
geneeskunde in het kort samen te vatten.

Immers, terwijl zeer vele zaken zich alleen door hare oudheid
aanbevelen, is deze wetenschap het allereerst ontdekt door de
noodwendigheid. Als eene wetenschap door haar grondleggers roem
erlangt, de uitvinding van deze is altijd aan de goden toegeschreven.
Als de eer, die een zaak te beurt valt, haar aanzien verhoogt, aan
geene andere is zoo algemeen en zoo lang goddelijke eer bewezen.
Indien die dingen op hoogen prijs gesteld worden, die de goedkeuring
van aanzienlijke mannen wegdragen, het bestudeeren dezer wetenschap
strekte den machtigsten vorsten, den voornaamsten personen niet alleen
tot genoegen maar ook tot roem. Als de moeilijkheid, welke iets
oplevert, maatstaf is voor de schoonheid ervan, niets gaat met meer
moeite gepaard dan de beoefening der geneeskunde, die op zooveel
kennis, op het onderzoek van en ervaring in zoovele zaken berust. Als
wij een zaak naar hare waarde beoordeelen, wat staat hooger dan de
goddelijke genade het dichtst nabij te komen? Naar haar vermogen, wat
is machtiger of rijker aan resultaten dan een geheelen mensch, wien
een zekere dood te wachten staat, aan zich zelf terug te geven? Naar
hare noodwendigheid, wat is zoo onmisbaar als de wetenschap, zonder
welke noch leven, noch geboorte mogelijk is? Indien wij een zaak naar
hare zedelijke deugd beoordeelen, wat staat moreel hooger dan het
menschelijk geslacht in het leven te houden? Naar haar nut, geen
zaak sticht grooter nut en in wijder kring. Indien wij eindelijk het
financiëel voordeel tot maatstaf nemen, dan is zij wel het allermeest
winstgevend, indien de menschheid niet alle dankbaarheid verloren
heeft.

U wensch ik dus ten zeerste geluk, voortreffelijke mannen, die het
voorrecht hebt, in dat allerschoonste vak uit te munten.

U, beste jongelingen, geef ik den raad: legt u hierop met volle borst
toe, wijdt U met al uwe krachten aan deze wetenschap, die U eer, roem,
aanzien en vermogen zal doen verwerven en door welke gij op Uw beurt
uwen vrienden, uw vaderland, ja, het geheele menschelijke geslacht op
meer dan gewone wijze ten heil zult strekken.

                Ik heb gezegd.


       *       *       *       *       *
           *       *       *       *
       *       *       *       *       *


_Erasmus Roterodamus
D. Henrico Afinio Lyrano
            insigni Medico
                S. D._

  _Erasmus van Rotterdam
  aan Dr. Henricus Afinius van Lier,[1]
            den voortreffelijken medicus._

      [Voetnoot 1: Een stad in Brabant (Vertaler).]

Nuper dum bibliothecam recenseo, doctissime Afini, venit in manus
oratio quaedam olim mihi nihil non experienti, in laudem artis medicae
declamata; continuo visum est orationem non optimam optimo dicare
medico, ut vel tui nominis lenocinio studiosorum centuriis commendetur.

  Toen ik onlangs mijne bibliotheek nazag, zeer geleerde AFINIUS, kwam
  mij eene redevoering in handen, die lang geleden door mij, toen ik
  mijne krachten nog aan allerlei beproefde, vervaardigd was over
  „den lof der geneeskunde“. Terstond besloot ik de niet zeer goede
  redevoering aan den zeer goeden medicus op te dragen, opdat zij, door
  Uwen naam versierd, in de gelederen der studenten haren weg moge
  vinden.

Erit hoc interim mei in te animi qualecunque documentum, dum dabitur
aliud nostra necessitudine dignius.

  Aanvaard intusschen dit blijk, hoe gering ook, van mijne genegenheid
  jegens U, totdat U een ander, onze vriendschap meer waardig, zal
  gegeven worden.

Bene vale.

  Het ga U wel.

Lovanii tertio Idus Martias Anno MDXVIII.

  LEUVEN, den 13den Maart, 1518.



DECLAMATIO ERASMI ROTERODAMI IN LAUDEM ARTIS MEDICÆ.

  REDEVOERING VAN ERASMUS VAN ROTTERDAM OVER DEN LOF DER GENEESKUNDE.


[_Attentio._]

Quo saepius est ars medicinae, meditatis et elaboratis orationibus,
hoc ex loco, apud plerosque vestrum praedicata, idque a viris singulari
facundia praeditis, auditores celeberrimi, hoc mihi sane minus est
fiduciae, me vel tantae rei, vel aurium vestrarum expectationi
satisfacturum. Neque enim rem prope divinam nostra facile assequetur
infantia, neque vulgaris oratio de re toties audita taedium possit
effugere.

  Hoe vaker de lof der geneeskunde van deze plaats in doorwrochte en
  zorgvuldig bewerkte redevoeringen ten aanhoore van de meesten Uwer
  verkondigd is, en wel door mannen met buitengewone welsprekendheid
  begaafd, des te meer, hoogaanzienlijke toehoorders, vrees ik, dat ik
  noch door mijne voordracht aan een zoo gewichtig onderwerp recht zal
  weten te doen, noch aan Uwe verwachting van hetgeen Gij te hooren
  zult krijgen zal kunnen beantwoorden. Want aan den eenen kant zal
  ons gebrekkig redenaarstalent niet licht de hoogte van dit bijna
  goddelijke onderwerp bereiken, aan den anderen kant zal een
  alledaagsche redevoering over iets, dat reeds zoo dikwijls gehoord
  is, niet kunnen nalaten bij het auditorium verveling op te wekken.

[_Propositio._]

Verumtamen ne salutari maiorum instituto videar deesse, qui solenni
encomio juventutis animos ad huius praeclarae scientiae studium,
admirationem, amorem, excitandos, accendendos, inflammandosque
censuerunt, experiar et ipse pro mea virili (siquidem me dicentem
adjutabit vestra tum attentio, tum humanitas, favore candido prosequens,
quem ad hoc muneris vestra adegit autoritas)

  Desniettegenstaande zal ook ik, om een heilzame gewoonte onzer
  voorouders niet te verzaken, die van oordeel waren, dat door een
  jaarlijks uit te spreken lofrede de gemoederen der jeugd tot de studie
  van en bewondering en liefde voor deze wetenschap opgewekt, aangevuurd
  en ontvlamd moesten worden, indien Gij mijne voordracht met Uwe
  aandacht en welwillendheid wilt steunen, indien Gij hem, wien Uw
  gezag deze eervolle taak heeft opgedragen, met oprechte toewijding
  wilt volgen, zal ook ik naar mijne zwakke krachten beproeven,

      medicae facultatis dignitatem, autoritatem, usum, necessitatem,
non dicam explicare, quod prorsus infiniti fuerit negotii, sed summatim
modo perstringere, ac veluti confertissimas locupletissimae cujuspiam
reginae opes, per transennam (ut aiunt) studiosorum exhibere
conspectibus.

        de waardigheid, den invloed, het nut en de noodwendigheid der
  medische wetenschap, wel niet in alle onderdeelen voor U te
  ontwikkelen, wat een oneindig werk zou zijn, maar, slechts de
  hoofdzaken aanrakende, in het kort te behandelen, en, evenals de dicht
  opeengehoopte schatten van een zeer rijke koningin, slechts
  vluchtigjes, als het ware achter traliën, aan de blikken der studenten
  te vertoonen.

[_Laudandi ratio per comparationem._]

Cuius quidem ea vel praecipua laus est, primum quod nullis omnino
praeconiis indiget, ipsa abunde per se vel utilitate, vel necessitate
commendata mortalibus. Deinde quod toties iam a tam praeclaris ingeniis
praedicata, semper tamen novam laudum suarum materiam, ingeniis etiam
parum foecundis ex sese suppeditat, ut nihil necesse sit, eam vulgato
more invidiosis illis contentionibus, non sine caeterarum disciplinarum
contumelia depraedicare.

  Haar grootste lof bestaat nu in de eerste plaats daarin, dat zij in
  het geheel geen lofspraken noodig heeft, daar zij zich zelve meer dan
  voldoende den menschen door haar nut en onmisbaarheid aanbeveelt.
  Vervolgens, dat zij, hoewel reeds zoovele malen door zoo
  voortreffelijke geesten geprezen, toch ook aan minder vruchtbare
  vernuften steeds weer nieuwe stof tot prijzen biedt, zoodat men bij
  het zingen van haar lof volstrekt niet zijn toevlucht behoeft te nemen
  tot het gewone hatelijke middel, door dit namelijk op die wijze te
  doen, dat men de overige wetenschappen in een minder gunstig daglicht
  plaatst.

      Quin illud magis metuendum, ne domesticas illius dotes, ne
germanam ac nativam amplitudinem, ne majestatem humana conditione
maiorem, mortalis oratio non assequatur. Tantum abest, ut vel aliena
contumelia, vel asciticiis Rhetorum fucis, aut amplificationum
praestigiis sit attollenda. [Sidenote: γνώμη.] Mediocrium est formarum,
deformiorum comparatione, aut cultus lenociniis commendari; res per se
vereque praeclaras, satis est vel nudas oculis ostendisse.

        Veeleer is dit te vreezen, dat de mensch geen woorden genoeg
  zal kunnen vinden, om de haar eigene gaven, hare natuurlijke en
  aangeboren grootheid, hare verhevenheid, die het menschelijke ver
  achter zich laat, voldoende weer te geven. Zooverre is het ervan
  verwijderd, dat zij òf door vernedering van andere wetenschappen, òf
  door gekunstelde rhetorische opsmukking of valsche overdrijving moet
  opgevijzeld worden. Slechts gestalten van middelmatige schoonheid
  kunnen alleen door vergelijking met leelijke of door den opschik harer
  kleeding indruk op ons maken; dingen, die door zich zelve en in
  waarheid uitblinken, mag men ook bloot aan aller blikken prijsgeven.

[_Dignitas et autoritas medicinae._]

Iam primum enim (ut ad rem festinemus) reliquae artes quoniam nulla non
magnam aliquam vitae commoditatem attulit, summo quidem in pretio fuere.
Verum medicinae quondam tam admirabilis fuit humano generi inventio, tam
dulcis experientia, ut eius autores, aut plane pro diis habiti sint,
velut Apollo, et huius filius Aesculapius, imo (quod ait Plinius)
singula quosdam inventa deorum numero addiderunt,

  In de eerste plaats dan (om ter zake te komen) waren wel ook de andere
  wetenschappen, daar alle de eene of andere geriefelijkheid aan ons
  leven bezorgden, oudtijds in hooge eere. Maar de uitvinding der
  geneeskunde werd in den ouden tijd door het menschdom zóó bewonderd,
  hare toepassing als een zóó groote weldaad ondervonden, dat hare
  uitvinders òf geheel en al voor goden werden gehouden, zooals Apollo
  en diens zoon Aesculapius en zelfs, naar Plinius zegt, sommigen ten
  gevolge van één enkele uitvinding onder de goden werden geplaatst,

      aut certe divinis honoribus digni sint existimati, velut
Asclepiades, quem Illyrici numinis instar receptum Herculi in honoribus
aequarunt. Non equidem probo quod fecit antiquitas, affectum sane ac
iudicium laudo, quippe quae recte et senserit et declararit, docto
fidoque medico nullum satis dignum praemium persolvi posse.

        òf ten minste goddelijke vereering zijn waardig gekeurd,
  zooals bij voorbeeld Asclepiades, dien de Illyriers als een god
  opnamen en op dezelfde wijze als Hercules vereerden. Nu keur ik
  natuurlijk niet goed, wat de ouden ten dezen gedaan hebben, toch prijs
  ik hun gevoel en hun oordeel. Zij hebben immers terecht begrepen en op
  die wijze tot uiting gebracht, dat aan een kundigen en betrouwbaren
  geneesheer nooit te groote belooning geschonken kan worden.

[_A difficultate._]

Etenim si quis secum reputet, quam multiplex in corporibus humanis
diversitas, quanta ex aetatibus, sexu, regionibus, coelo, educatione,
studiis, usu varietas, quam infinita in tot milibus herbarum (ne
quid interim dicam de caeteris remediis) quae alibi aliae nascuntur,
discrimina.

  Immers, wanneer men nagaat, een hoe veelvuldige verscheidenheid
  van menschelijke lichamen er is, veroorzaakt door het verschil
  in leeftijd, geslacht, landstreek, klimaat, opvoeding, bedrijf en
  levenswijze; welke oneindige verschillen er zijn in zooveel duizenden
  kruiden, die elk op een andere plaats groeien, om nog maar te zwijgen
  van de overige geneesmiddelen;

      Tum quot sint morborum genera, quae trecenta nominatim fuisse
prodita scribit Plinius, exceptis generum partibus, quarum omnium quam
nullus sit numerus, facile perpendet, qui tantum norit, quot formas in
se febris vocabulum complectatur, ut ex uno caetera aestimentur;
exceptis his, qui quotidie novi accrescunt, neque secus accrescunt, quam
si de composito cum arte nostra bellum suscepisse videantur.

        vervolgens, hoevele soorten van ziekten er bestaan, waarvan er
  volgens Plinius driehonderd met name zijn overgeleverd, nog
  daargelaten de onderverdeelingen dier soorten, waarvan hij het
  oneindige aantal licht zal bevroeden, die, om maar eens een voorbeeld
  te noemen, weet, hoeveel variëteiten de naam koorts alleen inhoudt; en
  zonder te letten op de nieuwe ziekten, die er dagelijks bijkomen, en
  wel in zulke mate, alsof zij volgens onderlinge afspraak den strijd
  met onze wetenschap hadden aangebonden,

      Exceptis venenorum plus mille periculis, quorum quot species sunt,
tot sunt mortis genera, totidem remediorum differentias flagitantia.
Exceptis casibus quotidianis lapsuum, ruinarum, ruptionum, adustionum,
luxationum, vulnerum, atque his consimilium, quae prope cum ipso
morborum agmine ex aequo certant. Denique qui cogitet, quanta sit in
corporum coelestium observatione difficultas, quae nisi cognoris,
saepenumero venenum erit, quod in remedium datur.

        om nog niet eens te spreken van de meer dan duizend gevallen
  van vergiftiging, waarvan iedere soort een bijzonderen dood ten
  gevolge heeft en dus een afzonderlijk geneesmiddel vereischt; nog niet
  eens medegerekend de dagelijks voorkomende gevallen van struikeling,
  val, fractuur, brandwonde, verstuiking, verwonding en dergelijke,
  welke gevallen bijna even sterk in aantal zijn als de menigte der
  ziekten; indien men eindelijk overweegt, hoe groote moeielijkheid er
  verbonden is met het waarnemen der hemellichamen, die men noodzakelijk
  moet kennen, daar anders dikwijls vergift zal zijn, wat men als
  geneesmiddel toedient;

      Ne quid interim commemorem saepe fallaces morborum notas, sive
coloris habitum spectes, sive lotii signa rimeris, sive pulsus harmoniam
observes, velut hoc agentibus malis, ut hostem medicum fallant et
imponant. Tantum undique sese offundit difficultatum, ut mihi difficile
sit omnes vel oratione prosequi.

        terwijl ik maar met stilzwijgen voorbijga de dikwijls
  bedriegelijke symptomen van ziekten, hetzij men de kleur beschouwt of
  de teekens der urine onderzoekt of den polsslag waarneemt, daar het
  den schijn heeft, alsof de ziekten er zich op toeleggen, om haar
  vijand, den arts, te bedriegen en te misleiden; als men dit alles
  nagaat, dan doen zich van alle kanten zooveel moeielijkheden op, dat
  ik die zelfs bezwaarlijk alle zou kunnen opsommen.

Sed ut dicere coeperam, has omnes rerum varietates studio persequi,
obscuritates ingenio assequi, difficultates industria pervincere, ac
penetratis terrae fibris, excussis undique totius naturae arcanis, ex
omnibus herbis, fruticibus, arboribus, animantibus, gemmis, ex ipsis
denique venenis, cunctis humanae vitae malis efficacia quaerere remedia,
atque horum opportunum usum ex tot autoribus, tot disciplinis, imo et ab
ipsis sideribus petere.

  Maar, om voort te gaan, al deze verschillende zaken ijverig
  te bestudeeren, de duistere punten daarin met het verstand te
  onderzoeken, de moeielijkheden door vlijt te overwinnen en, na
  doorgedrongen te zijn in de ingewanden der aarde en van alle kanten
  de geheimen der geheele natuur doorzocht te hebben, uit alle kruiden,
  struiken, boomen, dieren, edelgesteenten, ten slotte zelfs uit de
  vergiften voor alle kwalen van het menschelijk leven werkzame
  geneesmiddelen te verkrijgen en de kennis van hun passend gebruik aan
  zooveel schrijvers, zooveel wetenschappen, ja zelfs ook aan de sterren
  te ontleenen;

      Haec inquam, tam abdita rimari cura, tam ardua viribus animi
adipisci, tam multa memoria complecti, tam necessaria ad salutem
universi mortalium generis in commune proferre, nonne prorsus homine
maius ac plane divinum quiddam fuisse videtur?

        deze zoo verborgen dingen met zorg uit te vorschen, zoo
  moeielijke onderwerpen door de kracht van het verstand te begrijpen en
  zoo talrijke zaken met het geheugen te omvatten; die voor het heil van
  het menschelijk geslacht zoo onmisbare zaken tot bezit van het
  algemeen te maken; schijnt dat niet het werk van een god geweest te
  zijn, te grootsch dan dat het door menschen had kunnen tot stand
  gebracht worden?

      Absit invidia verbis. Liceat id quod vero verius est ingenue
praedicare. Non me jacto, sed artem ipsam effero. Etenim si dare vitam
proprium dei munus est, certe datam tueri, jamque fugientem retinere,
deo proximum fateamur oportet. Quamquam ne prius quidem illud, quod nos
soli deo proprium esse volumus, medicorum arti detraxit antiquitas, ut
credula, ita gratissima.

        Men duide mijne woorden niet euvel; het zij mij geoorloofd
  dat, wat zoo onweersprekelijk waar is, ronduit te verkondigen. Ik
  verhef mijzelf niet, maar alleen de wetenschap. Immers, hoewel het
  schenken van het leven slechts een voorrecht van de godheid is, zoo
  moet men toch toegeven, dat dit leven te kunnen beschermen en vast te
  houden, als het ons wil ontvlieden, de goddelijke macht zeer nabij
  komt. Ofschoon zelfs niet het eerstgenoemde, hetwelk wij uitsluitend
  aan God toeschrijven, door de ouden aan het gebied der geneeskunde
  onttrokken werd, die daardoor wel hun lichtgeloovigheid, maar toch ook
  hun groote dankbaarheid toonden.

      Nam Aesculapii quidem ope Tyndaridam, et post eum complures ab
Orco in lucem redisse credidit. Asclepiades hominem exanimatum, elatum,
comploratumque ab rogo domum vivum reduxisse legitur. Xanthus historicus
catulum leonis occisum, praeterea et hominem, quem Draco occiderat,
vitae redditum fuisse, posteris prodidit, herba quam halin[*] nominant.

    [Footnote: The Dutch translation notes that the word in Pliny is
    “balis”.]

        Zoo meenden zij, dat door de hulp van Aesculapius Castor, de
  zoon van Tyndareus, en verscheidenen na hem uit de onderwereld in het
  leven teruggekeerd zijn. Wij lezen, dat Asclepiades een persoon, die
  gestorven, ter begrafenis uit zijn huis gedragen was en over wien
  reeds de gebruikelijke lijkklachten waren uitgesproken, van den
  brandstapel weg levend naar huis teruggevoerd heeft. De
  geschiedschrijver Xanthus verhaalt, dat een gedood jong van een leeuw
  en een man, dien Draco had laten ombrengen, weder tot het leven
  teruggebracht zijn door een kruid, dat „halis“[2] heet.

      [Voetnoot 2: In Plinius staat „balis“ (Vertaler).]

      Ad haec Juba, in Africa quendam herba revocatum ad vitam, testis
est. Neque vero laboraverim, si sint apud quos haec fide careant. Certe
(quod agimus) admirationem artis tanto magis implent, quanto magis supra
fidem veri sunt, et immensum esse fateri cogunt id quod vero supersit.

        Ook getuigt Juba, dat in Afrika door middel van een kruid
  iemand weer in het leven teruggeroepen is. Nu zou ik mij er weinig om
  bekommeren, als er menschen waren, die aan deze verhalen geen geloof
  sloegen; toch vervullen zij ons met des te meer bewondering voor de
  geneeskunde, hoemeer zij ons, niettegenstaande hun ongeloofwaardigheid,
  tot de erkentenis dwingen, dat wat er waars aan overblijft toch nog
  buitengewoon is.

      Quamquam quantum ad eum attinet, qui vitae redditur, quid refert
utrum anima denuo in artus relictos divinitus reponatur, an penitus in
corpore sepulta, morbique victoris oppressa viribus, arte curaque medici
suscitetur atque eliciatur, iamque certo migratura retineatur?

        Hoewel, wat voor onderscheid is er voor hem, die aan het leven
  teruggegeven wordt, of de levensgeesten door werking van de godheid
  opnieuw in de ledematen, die zij reeds verlaten hadden, worden
  teruggebracht, dan wel of zij, diep in het lichaam begraven en door de
  kracht der overweldigende ziekte onderdrukt, door de kunst en de zorg
  van den geneesheer ondersteund en voor den dag gebracht worden en,
  reeds op het punt te wijken, op hun plaats worden gehouden?

      An non pene paria sunt mortuum restituere, et mox moriturum
servare? Atqui permultos nominatim recenset Plinius libro historiae
mundanae septimo, qui iam elati partim in ipso rogo, partim post dies
complusculos revixerint.

        Of komt het niet ongeveer op hetzelfde neer, een doode te doen
  herleven of iemand, die weldra zal sterven, in het leven te houden? En
  toch noemt Plinius in het zevende boek van zijn „Historia Naturalis“
  zeer velen met name op, die, na reeds ter begrafenis uit hun huis
  gedragen te zijn, deels op den brandstapel zelf, deels eerst na
  verscheidene dagen, weder herleefden.

Miraculum est, quod paucis dedit casus. Et non magis mirandum, quod
quotidie multis largitur ars nostra? Etiamsi hanc deo Opt. Max. debemus,
cui nihil non debemus, ne quis haec a me putet arrogantius dicta quam
verius. Complurium morborum ea vis est, ut certa mors sint, nisi
praesens adsit medicus, veluti stupor is, qui mulieribus potissimum
solet accidere, veluti syncopis profunda, paralysis, apoplexia.

  Een wonder noemt men datgene, wat het toeval aan weinigen gegeven
  heeft. Maar is dan niet veeleer een wonder te noemen, wat onze
  wetenschap dagelijks aan velen verleent? En ofschoon wij deze aan den
  Algoede te danken hebben, Wien wij alles verschuldigd zijn, meene toch
  niemand, dat mijne woorden meer aanmatiging dan waarheid bevatten.
  Verscheidene ziekten zijn van dien aard, dat er een wisse dood volgt,
  als niet de geneesheer onmiddellijk hulp verleent, zooals bij
  voorbeeld de verdooving, die vooral vrouwen pleegt te overvallen,
  diepe onmacht, verlamming en beroerte.

      Neque desunt ulli vel seculo, vel genti sua in hanc rem exempla.
Hic qui mortem ingruentem arte sua depellit, qui vitam subito oppressam
revocat, nonne ceu numen quoddam dextrum ac propitium semper habendus
est? Quot censes homines ante diem sepultos fuisse priusquam medicorum
solertia morborum vires, et remediorum naturas deprehenderat? Quot hodie
mortalium milia vivunt, valentque, qui ne nati quidem essent, nisi eadem
haec ars, et tot nascendi discriminibus remedia, et obstetricandi
rationem reperisset?

        In iederen tijd en bij ieder volk zijn hier voorbeelden van te
  vinden. Moet nu niet hij, die den overrompelenden dood door zijn kunst
  verdrijft, die het leven, plotseling overmeesterd, terugroept, te
  allen tijde als een welwillende en genadige godheid beschouwd worden?
  Hoeveel menschen zijn niet vóór hun tijd ten grave gedaald, toen nog
  niet door de schranderheid der geneeskundigen de werkingen der ziekten
  en de aard der geneesmiddelen doorgrond waren? Hoeveel duizenden leven
  niet heden ten dage en bevinden zich lichamelijk wel, die zelfs niet
  geboren zouden zijn, als niet diezelfde wetenschap zoovele middelen
  tegen de gevaren der geboorte en de verloskunde had uitgevonden.

      Adeo statim in ipso vitae limine, et pariens simul et nascens
salutarem medicorum opem miserabili voce implorat. Horum arti vitam
debet, et qui nondum vitam accepit, dum per eam prohibentur abortus, dum
mulieri seminis recipiendi retinendique vis confertur, dum pariendi
facultas datur.

        Ja, reeds aanstonds op den drempel des levens roept de barende
  tegelijk met het wicht, dat geboren wordt, met klagende stem de
  heilzame hulp der geneeskundigen in. Aan hunne kunst heeft ook het
  leven te danken hij, die het leven nog niet eens ontvangen heeft, daar
  door haar een ontijdige bevalling verhinderd wordt, en zoodoende der
  vrouw de kracht om het zaad te ontvangen en bij zich te houden
  verleend en gelegenheid tot baren gegeven wordt.

[Sidenote: παροιμία]

      Quod si vere dictum est illud Deus est juvare mortalem, profecto
mea sententia aut nusquam locum habebit illud nobile Graecorum adagium
ἄνθρωπος άνθρώπου δαιμόνιον, aut in medico fido proboque locum habebit,
qui non juvat modo verum etiam servat. An non igitur ingratitudine ipsa
videatur ingratior, ac ipse prope vita indignus, qui medicinam alteram
secundum deum, vitae parentem, tutricem, servatricem, vindicem non amet,
non honoret, non suspiciat, non veneretur?

        En hoewel er terecht gezegd is: „slechts God kan den mensch
  helpen“, vindt toch voorzeker mijns inziens de bekende Grieksche
  spreuk „de eene mensch is de god van den anderen“, zoo ergens, hare
  toepassing bij den betrouwbaren en deugdelijken geneesheer, die niet
  alleen helpt, maar ook behoudt. Of schijnt hij dan niet ondankbaarder
  dan de ondankbaarheid zelve en bijna het leven niet waard, die de
  geneeskunde, welke naast God de voortbrengster, beschermster,
  behoudster en verdedigster van ons leven is, niet lief heeft, hoogacht
  en met bewondering en eerbied tot haar opziet?

      Cuius praesidiis nunquam ulli non est opus. Nam reliquis quidem
artibus nec semper nec omnes egemus. Huius utilitate mortalium omnis
vita constat. Nam fac abesse morbos, fac omnibus prosperam adesse
valetudinem, tamen hanc qui poterimus tueri, nisi medicus ciborum
salutarium ac noxiorum discrimen, nisi totius victus, quam Graeci
diaetam vocant, rationem doceat?

        Wier hulp allen immers te allen tijde noodig hebben? Want van
  alle overige wetenschappen behoeven wij niet allen, noch ook te allen
  tijde, gebruik te maken. Op de toepassing van deze wetenschap echter
  berust het geheele leven der stervelingen. Want gesteld eens, dat er
  geen ziekten waren, dat allen zich in een goede gezondheid mochten
  verheugen, hoe zouden wij desniettegenstaande deze in goeden staat
  kunnen houden, indien niet de geneesheer ons het onderscheid tusschen
  heilzame en schadelijke voedingsmiddelen en de juiste inrichting van
  onze geheele levenswijze, die de Grieken dieet noemen, leerde?

[_Senectam remoratur ars medicorum._]

Grave mortalibus est onus senecta, quam non magis licet effugere quam
mortem ipsam. Atque ea medicorum opera multis contingit, tum serius, tum
multo etiam levior. Neque enim fabula est, quinta, quam vocant, essentia
senio depulso hominem velut abjecto exuvio rejuvenescere, cum extent
aliquot huius rei testes.

  Een zware last voor de menschen is de ouderdom, dien men evenmin kan
  ontloopen als den dood zelf. Maar door de hulp der geneeskundigen komt
  hij voor velen later en veel dragelijker dan zonder deze het geval
  geweest ware. Want het is geen legende, dat de mensch door de
  zoogenaamde „quinta essentia“ de gebreken des ouderdoms, als een
  kleed, dat afgelegd wordt, kan verdrijven en zijn jeugd herkrijgen;
  er zijn eenigen, die dat door hun getuigenis staven.

[_Totum hominem curat medicus._]

Neque vero corporis tantum, quae vilior hominis pars est, curam gerit,
imo totius hominis curam agit, etiamsi Theologus ab animo, medicus a
corpore sumat initium. Siquidem propter arctissimam amborum intet se
cognationem et copulam, ut animi vitia redundant in corpus, ita vicissim
corporis morbi animae vigorem aut impediunt, aut etiam extinguunt.

  Maar niet alleen voor het lichaam, hetwelk het geringste deel des
  menschen is, draagt de geneesheer zorg, neen, voor den geheelen
  mensch, al neemt de geneesheer niet zooals de godgeleerde de ziel maar
  het lichaam als uitgangspunt. Evenals immers wegens beider zeer nauwe
  verwantschap en verbinding de gebreken der ziel hun invloed doen
  gelden op het lichaam, zoo belemmeren de ziekten des lichaams op haar
  beurt de kracht der ziel of vernietigen die zelfs geheel.

      Quis aeque pertinax suasor abstinentiae, sobrietatis, moderandae
irae, fugiendae tristitiae, vitandae crapulae, amoris abjiciendi,
temperandae Veneris, atque medicus? Quis efficacius suadet aegroto, ut
si vivere velit, et salutarem experiri medici opem, prius animum a
vitiorum colluvie repurget?

        Wie spoort den mensch zoo hardnekkig als de geneesheer aan tot
  onthouding, soberheid, het matigen van den toorn, het ontvluchten van
  droefheid, het vermijden van dronkenschap, het laten varen van de
  liefde en het maat houden in geslachtelijken omgang? Wie raadt met
  beter gevolg den zieke aan, als hij wil blijven leven en bij de
  medische hulp baat vinden, eerst zijne ziel te zuiveren van den poel
  harer ondeugden?

      Idem quoties vel diaetetica ratione, vel ope pharmaceutica bilem
atram minuit, labantes cordis vires reficit, cerebri spiritus fulcit,
mentis organa purgat, ingenium emendat, memoriae domicilium sarcit,
totumque animi habitum commutat in melius, nonne per exteriorem, ut
vocant, hominem, et interiorem servat?

        Hoe dikwijls niet vermindert hij ook de zwartgalligheid,
  hetzij door het voorschrijven van een bepaald dieet of geneesmiddelen,
  versterkt de verslappende krachten van het hart, ondersteunt de
  functies der hersenen, zuivert de organen van den geest, verbetert den
  verstandelijken aanleg, herstelt den zetel van het geheugen en brengt
  in de geheele zielsgesteldheid eene verandering ten goede teweeg?
  Behoudt hij niet door wat men noemt den uiterlijken mensen tegelijk
  ook den innerlijken?

      Qui phreneticum, lethargicum, maniacum, sideratum, lymphatum
restituit, nonne totum restituit hominem? Theologus efficit ut homines a
vitiis resipiscant, at medicus efficit, ut sit qui possit resipiscere.
Frustra ille medicus sit animae, si jam fugerit anima, cui paratur
antidotus.

        Hij, die een lijder aan waanzin, slaapziekte, razernij,
  apoplexie of tijdelijke verstandsverbijstering geneest, geeft hij
  niet den geheelen mensch weder aan de maatschappij terug? De theoloog
  bewerkt, dat de menschen van hunne misdrijven weder tot bezinning
  komen, maar de geneesheer zorgt er voor, dat zij physiek daartoe in
  staat zijn. Gene kan als geneesheer der ziel geen nut meer stichten,
  als de ziel, voor welke een tegengift bereid wordt, reeds ontvloden
  is.

      Cum impium hominem subito corripuit paralysis, apoplexia, aut alia
quaedam praesentanea pestis, quae vitam prius adimat, quam vacet de
castiganda cogitare vita, hunc qui restituit, alioquin infeliciter in
suis sceleribus sepeliendum, nonne quodammodo tum corpus, tum animum ab
inferis revocat?

        Wanneer een goddeloos mensch plotseling door een verlamming,
  beroerte of ander ongeval getroffen wordt, dat onmiddellijk den dood
  ten gevolge kan hebben, die hem het leven kan benemen nog vóórdat hij
  den tijd heeft, om aan verbetering van zijn levensgedrag te denken,
  kan men dan niet van hem, die dezen geneest, welke anders ellendig
  onder den last zijner misdaden moest begraven worden, eenigermate
  zeggen, dat hij zoowel zijn lichaam als zijn ziel uit het schimmenrijk
  teruggebracht heeft?

      In eum certe locum reponit hominem, ut ei in manu jam sit, si
velit, aeternam mortem fugere. Quid suadebit lethargico Theologus, qui
suadentem non audiat? Quid movebit phreneticum, nisi medicus prius atram
bilem repurgarit?

        In ieder geval plaatst hij hem toch in zulk een toestand, dat
  hij het nu zelf in zijn macht heeft, indien hij wil, den eeuwigen dood
  te ontkomen. Wat zal de theoloog den slaapzieke kunnen aanraden, als
  deze hem niet hooren kan? Hoe zal hij den waanzinnige tot iets kunnen
  bewegen, indien niet eerst de geneesheer hem van zwartgalligheid
  gezuiverd heeft?

Pietas caeteraeque virtutes, quibus Christiana constat felicitas, ab
animo potissimum pendent, haud infitior. Caeterum quoniam is corpori
illigatus, corporeis organis velit nolit utitur, fit ut bona pars bonae
mentis a corporis habitu pendeat.

  Ik loochen volstrekt niet, dat de barmhartigheid en de overige
  deugden, waarop de Christelijke zaligheid berust, hoofdzakelijk van
  de ziel afhangen, maar aangezien deze aan het lichaam gebonden is en
  zich goed- of kwaadschiks van de lichaamsorganen bedient, is een goede
  geestestoestand voor een zeer groot deel van de lichaamsgesteldheid
  afhankelijk.

      Permultos homines infelix corporis temperatura, quam Graeci modo
κρᾶσιν modo σύστημα vocant, velut invitos ac reclamantes, ad peccandum
pertrahit, dum animus insessor frustra moderatur habenas, frustra subdit
calcaria, sed equum ferocientem in praecipitium sequi cogitur.

        Zeer vele menschen drijft een ongelukkige menging der
  lichaamsvochten, die de Grieken nu eens crasis (menging), dan weer
  systema (samenstelling) noemen, als het ware tegen hunnen wil en
  terwijl zij zich verzetten, tot zonde voort, terwijl de daarbinnen
  wonende ziel, tevergeefs de teugels aantrekkend en de sporen in de
  zijden drukkend, gedwongen wordt, het hollende paard in den afgrond te
  volgen.

      Animus videt, animus audit sed si oculos occuparit glaucoma, si
aurium meatus crassus humor obsederit, frustra vim suam habet animus.
Odit animus, irascitur animus, at vitiosus humor mentis organa obsidens
in causa est, ut oderis, quem amore dignum judices, irasceris cui nolis
irasci.

        De ziel ziet en hoort wel, maar wanneer de oogen door de staar
  verduisterd of de toegangen van het gehoor door een dik vocht verstopt
  zijn, dan baat de ziel het bezit dier vermogens niet. De ziel haat, de
  ziel is toornig, maar het bedorven vocht, dat zich op de organen van
  den geest gezeteld heeft, is oorzaak, dat gij hem haat, dien ge uw
  liefde waardig moest keuren, en vertoornd zijt op hem, op wien gij
  niet zoudt willen vertoornd zijn.

      Philosophiae summam in hoc sitam esse fatetur Plato, si rationi
pareant affectus, atque ad eam rem praecipuus est adjutor medicus, hoc
agens ut ea pars hominis vigeat sapiatque, cuius arbitrio geruntur,
quaecunque cum laude geruntur. Si hominis vocabulo censentur indigni,
qui pecudum ritu rapiuntur cupiditatibus, huius nominis dignitatem bona
ex parte debemus medicis.

        Plato erkent, dat de gansche philosophie eigenlijk daarop
  neerkomt, dat de gemoedsaandoeningen aan de rede moeten gehoorzamen.
  En nu is het voornamelijk de geneesheer, die daartoe medewerkt, zich
  hierop toeleggend, dat dit deel van den mensch krachtig en vol inzicht
  zij, naar welks goedvinden alles geschiedt, wat op lofwaardige wijze
  verricht wordt. Terwijl zij den naam van mensch onwaardig geacht
  worden, die zich evenals de dieren door hun begeerten laten
  meesleepen, hebben wij het voor een goed deel aan de geneeskundigen te
  danken, zoo wij dien naam wel waardig zijn.

[_Principibus maxime necessarius medicus._]

Id cum maximum sit in singulis ac privatis, quanto praeclarius est
beneficium, cum id praestatur in principe? Nulla fortuna magis est
obnoxia malis huiusmodi, quam felicissimorum regum. Quos autem rerum
tumultus ciet unius homunculi vitiatum cerebrum? Frustra reclament qui
sunt a consiliis, furis o princeps, ad te redi, ni medicus arte sua
neque volenti, neque sentienti suam mentem reddiderit.

  Als dit nu reeds van het grootste belang is voor ieder in het
  bijzonder, ook indien men slechts een particulier persoon is, een hoe
  grooter weldaad is het dan niet, wanneer dit resultaat verkregen wordt
  bij een vorst. Geen maatschappelijke positie is zoozeer aan rampen van
  dien aard blootgesteld als die van machtige koningen. Een hoe groote
  verwarring wordt niet gesticht door de abnormale hersenen van één
  zoo’n mensch. Tevergeefs zullen zijne raadslieden hem toeroepen: „Gij
  raast, o vorst, kom tot bezinning!“, als hem niet de arts door zijn
  kunst, zonder dat hij het wil of merkt, zijn verstand teruggegeven
  heeft.

      Si Caligulae fidus adfuisset medicus, non usque ad pugionum ac
venenorum scrinia in perniciem humani generis insanisset. Atque ob eam
sane causam publica consuetudine receptum est apud omnes orbis nationes,
ne princeps usquam gentium agat absque medicis. Proinde cordati
principes nulli unquam arti plus honoris habuerunt, quam medicinae.
Quandoquidem Erasistratus (ut reliquos taceam) Aristotelis ex filia
nepos, ob Antiochum regem sanatum, centum talentis donatus est a
Ptolemaeo huius filio.

        Als Caligula een betrouwbaren arts bezeten had, dan ware hij
  in zijn waanzin niet gekomen tot het gebruik van kastjes met dolken en
  vergiften tot verderf van het menschelijke geslacht. Ongetwijfeld is
  het om die reden bij alle volken der aarde tot een algemeen gebruik
  geworden, dat ieder vorst zijn lijfarts heeft. Daarom hebben
  verstandige vorsten aan geen wetenschap ooit meer eer bewezen dan aan
  de geneeskunde. Zoo werd Erasistratus (om van de overigen te zwijgen),
  een kleinzoon van Aristoteles, wegens het genezen van koning Antiochus
  door diens zoon Ptolemeus met honderd talenten beloond.

      Quin et divinae literae jubent medico suum haberi honorem, non
tantum ob utilitatem, verum etiam ob necessitatem, ut in caeteros
benemeritos ingratitudo sit, in medicum impietas, quippe qui tamquam
beneficii divini adjutor, id arte sua tuetur, quod optimum nobis et
carissimum largitus est deus, videlicet vitam.

        Ja, ook de Heilige Schrift schrijft ons voor, den geneesheer
  de hem toekomende eer te bewijzen, niet alleen wegens zijn nut, maar
  ook wegens zijne onmisbaarheid, zoodat wat tegenover anderen, die zich
  jegens ons verdienstelijk gemaakt hebben, ondankbaarheid heet,
  namelijk het niet erkentelijk zijn voor hunne weldaden, tegenover den
  geneesheer goddeloosheid genoemd mag worden. Hij immers beschermt, als
  het ware God bijstand verleenende bij het schenken Zijner genade, het
  beste en dierbaarste, dat God ons gegeven heeft, d.i. het leven.

[_A similibus._]

Parentibus nihil non debemus, quod per hos vitae munus accepisse
quodammodo videmur. Plus mea sententia debetur medico, cui toties
debemus, quod parentibus semel dumtaxat debemus, si tamen illis debemus.
Pietatem debemus ei, qui hostem a cervicibus depulit, et medico non
magis debemus, qui pro nobis servandis cum tot capitalibus vitae
hostibus quotidie depugnat?

  Aan onze ouders hebben wij alles te danken, daar wij in zekeren zin
  van hen het geschenk des levens ontvangen hebben. Veel meer zijn wij,
  mijns inziens, den geneesheer verplicht, wien wij zoovele malen
  verschuldigd zijn, wat wij onzen ouders hoogstens éénmaal verschuldigd
  zijn. Wij behooren met kinderlijke liefde hem aan te hangen, die den
  vijand van onzen hals weert, maar zijn wij dat dan niet in veel hooger
  mate verplicht tegenover den geneesheer, die met zoovele doodvijanden
  van ons leven dagelijks een hardnekkigen strijd voert?

      Reges ceu deos suspicimus, quia vitae necisque jus habere
creduntur, qui tamen ut possint occidere, certe vitam non aliter dare
possunt, nisi quatenus non eripiunt, quemadmodum servare dicuntur
latrones, si quem non jugulent, nec aliam tamen vitam dare possunt, quam
corporis. At quanto propius ad divinam benignitatem accedit medici
beneficium, hominem iam inferis destinatum arte, ingenio, cura, fideque
sua, velut ex ipsis mortis faucibus retrahentis?

        Wij zien tot koningen op als tot goden, omdat wij meenen, dat
  zij willekeurig kunnen beschikken over leven en dood; maar ofschoon
  zij wel kunnen dooden, kan men toch van hen op geen andere wijze
  beweren, dat zij het leven schenken, dan in dien zin, dat zij het niet
  ontnemen, zooals wij ook van roovers zeggen, dat zij iemand het leven
  geschonken hebben, wanneer zij hem niet hebben vermoord. En zelfs in
  dien zin kunnen zij toch niet anders schenken dan het leven des
  lichaams. Hoeveel dichter bij de goddelijke mildheid komt dan niet de
  weldaad van den geneesheer, die een mensch, reeds voor de onderwereld
  bestemd, door zijn kunst, vernuft, zorg en trouw als het ware uit den
  muil des doods terugtrekt?

      Aliis in rebus profuisse sit officium, caeterum in certo corporis
animique periculo servasse, plus quam pietas est. Adde his quod quicquid
in homine magnum est, eruditio, virtus, naturae dotes, aut si quid
aliud, id omne medicorum arti acceptum feramus oportet, quatenus id
servat, sine quo ne reliqua quidem queant subsistere. Si omnia propter
hominem, et hominem ipsum servat medicus, nimirum omnium nomine gratia
debetur medico.

        Iemand in andere zaken bijstaan is hulpvaardigheid, maar hem,
  wanneer hij in dreigend gevaar voor ziel en lichaam verkeert, in het
  leven houden, is meer dan genade. Voeg daarbij, dat al wat er groots
  in den mensch is, zijn kennis, deugd, natuurlijke gaven en dergelijke,
  op rekening der geneeskunde dient geschreven te worden, aangezien zij
  datgene beschermt, zonder hetwelk de overige dingen zelfs niet kunnen
  bestaan. Als alles er voor den mensch is en de mensch zelf door den
  geneesheer behouden blijft, dan moet den geneesheer voor alles dank
  geweten worden.

[_Sanitatis custos medicus._]

Si non vivit, qui vivit morbis obnoxius, et vitam salubrem aut reddit
aut tuetur medicus, an non convenit hunc ceu vitae parentem agnoscere?
Si res exoptanda est immortalitas, hanc medicorum industria, quoad
licet, meditatur, quae vitam in longum prorogat.

  Als men van hem, die door ziekten geteisterd wordt, eigenlijk niet kan
  zeggen, dat hij leeft, en de geneesheer het is, die de gezondheid òf
  herstelt òf beschut, past het ons dan niet, hem als den oorsprong van
  ons leven te erkennen? Indien de onsterfelijkheid iets begeerlijks is,
  zoo wordt zij toch zooveel mogelijk nagestreefd door den ijver der
  geneeskundigen, die het leven een langen duur verschaft.

      Quid enim hic notissima referam exempla, Pythagoram, Chrysippum,
Platonem, Catonem censorium, Antonium, Castorem, cumque his
innumerabiles, quorum plerique medicinae observatione, vitam ab omni
morbo liberam neque fatiscente ingenii vigore, neque concussa memoriae
soliditate, neque fractis aut labefactatis sensibus, ultra centesimum
annum prorogarunt? An non istuc est immortalitatis, quam speramus, hic
iam nunc imaginem quandam exhibere?

        Want waartoe behoef ik de algemeen bekende voorbeelden te
  noemen van Pythagoras, Chrysippus, Plato, Cato den Ouden, Antonius,
  Castor[3] en talloozen met hen, van wie de meesten door hun eerbied
  voor de geneeskunde zonder eenige ziekte, zonder verzwakking hunner
  geestvermogens en zonder dat de sterkte van hun geheugen geschokt werd
  of zij het gebruik hunner zintuigen geheel of gedeeltelijk verloren,
  meer dan honderd jaar geleefd hebben? Of is dat niet ons nog op deze
  wereld een beeld vertoonen van de onsterfelijkheid, die wij
  hiernamaals hopen?

      [Voetnoot 3: IJverig botanicus uit de eerste eeuw vóór Christus,
      onder wiens leiding Plinius botanische studiën maakte. (Vert.).]

      Christus ipse immortalitatis autor ac vindex unicus corpus
assumpsit, mortale quidem illud, sed tamen nullis morbis obnoxium.
Crucem non horruit, morbos horruit. An non pulcherrimum fuerit, nos
principem nostrum in hoc quoque pro viribus imitari? Apostolos, quorum
nemo fere non multam vixit aetatem, caesos legimus, interfectos legimus,
aegrotasse non legimus. Quocunque pacto hoc illis contigit, certe
praestat idem ars medicorum, quod illis praestitit sua felicitas.

        Christus zelf, de hoogverheven bewerker en redder van onze
  onsterfelijkheid, nam een lichamelijk hulsel aan, dat, ofschoon
  sterfelijk, toch aan geen ziekten was blootgesteld. Het kruis schuwde
  Hij niet, wel ziekten. Is het nu niet iets heerlijks, onzen Heer ook
  in dezen, naar vermogen, na te volgen? Van de apostelen, die bijna
  allen een lang leven gehad hebben, lezen wij wel, dat zij vermoord,
  gedood zijn, niet dat zij ziek zijn geweest. Hoe hun dat nu ook te
  beurt gevallen is, de geneeskunde bewerkt voor ons hetzelfde als wat
  zij door hunne gelukzaligheid bereikt hebben.

      Nec enim audiendos arbitror, qui nobis non minus indocte, quam
impudenter solent illud objicere: Virtus in infirmitate perficitur,
somniantes Paulum gravi capitis dolori fuisse obnoxium, cum ille
infirmitatem vel animi tentationem, vel quod vero propius est,
improborum hominum molestam insectationem appellet. Atque idem ille
Paulus, inter apostolicas dotes, donum curationis recensuit.

        Want men moet, naar ik meen, naar hen niet luisteren, die ons
  even dom als onbeschaamd tegenwerpen, dat deugd gewoonlijk in ziekte
  wordt uitgeoefend, waar zij zonder eenigen grond gelooven, dat Paulus
  aan zware hoofdpijnen leed, terwijl hij toch juist de ziekte eene
  beproeving van de ziel of, wat juister is, eene kwelling der boozen
  noemt. En diezelfde Paulus heeft onder de gaven, die aan de Apostelen
  geschonken waren, ook de gave der genezing geteld.

Iam auget et illud non levi argumento medicinae gloriam, quod et
Caesarearum legum majestas, et pontificiarum autoritas sese ultro
medicorum judicio submittit, velut in quaestionibus pubertatum,
partuum ac veneficiorum. Item in quaestionibus aliquot ad matrimonium
facientibus. O nova dignitas medicinae.

  Ook wordt de roem der geneeskunde in geen geringe mate hierdoor
  verhoogd, dat het verheven keizerlijk en pontificaal recht zich
  vrijwillig aan het oordeel der geneeskundigen onderwerpt, zooals in
  quaesties van manbaarheid, geboorte en vergiftiging, eveneens in
  eenige huwelijksquaesties. O nieuwe waardigheid der geneeskunde!

      Agitur de capite hominis, et judicis sententia pendet ex medici
praejudicio. Summi pontificis pietas, si quid indulget, in nonnullis non
aliter indulget, nisi medicorum accedat calculus. Atque in decretis
Romanus pontifex episcopum eum, qui delatus fuerat tamquam foedo
immanique morbo obnoxius, ex medicae rei judicio censet aut amovendum
episcopatu, aut suo loco restituendum.

        Een menschenleven staat op het spel en het oordeel des
  rechters hangt af van de voorafgaande uitspraak van den geneesheer! De
  pauselijke genade verleent in enkele gevallen slechts kwijtschelding
  na een geneesheer gehoord te hebben. Zoo besluit de paus, in geval een
  bisschop beschuldigd wordt, aan eene afschuwelijke en vreeselijke
  ziekte te lijden, eerst na een geneeskundig advies ingewonnen te
  hebben, tot verwijdering of handhaving van den bisschop.

      Divus item Augustinus ex medicorum consilio fieri jubet, quod
faciendum est, etiamsi nolit aegrotus. Idem honorem medico debitum, hoc
est artis et industriae praemium, recte eripi scribit ab eo qui detinet,
velut ab injusto possessore et quod alienum est mala fide occupante.

        Eveneens schrijft de goddelijke Augustinus voor, dat de zieke,
  ook tegen zijn wil, naar den raad van den geneesheer behandeld moet
  worden. Ook zegt hij terecht, dat het den geneesheer verschuldigde
  eerbewijs, dat is het loon voor zijn kunst en inspanning, met geweld
  moet ontnomen worden aan hem, die het weigert te voldoen, daar hij
  beschouwd moet worden als iemand, die wederrechtelijk eens anders
  eigendom in bezit houdt.

      Quin ii quoque, qui conceptis precaminibus, daemones impios e
corporibus humanis exigunt, non raro in consilium adhibent, velut in his
morbis, qui secretis rationibus quaedam sensuum organa spiritusque
vitiant, et adeo daemoniacam speciem imitantur, ut nisi a peritissimis
medicis discerni non queant, sive sunt crassiores aliqui daemones, ut
fertur illorum varia natura,

        Ja zelfs ook zij, die door tooverformulieren booze duivels uit
  menschelijke lichamen drijven, raadplegen den geneesheer niet zelden,
  bij voorbeeld bij die ziekten, die op geheime wijze de werking van het
  eene of andere zintuig verstoren en zoozeer den schijn wekken van door
  de aanwezigheid van duivels veroorzaakt te zijn, dat zij slechts door
  zeer bekwame geneeskundigen kunnen onderscheiden worden, hetzij het
  duivelen van grover soort zijn (men weet immers, dat er verschillende
  soorten van duivelen bestaan),

      qui medicam etiam opem sentiant, sive morbus adeo penitus intimis
animi recessibus insidet, ut a corpore videatur alienus. In cuius rei
fidem, dum ex innumeris mihi compertum exemplum refero, quaeso ut me
patienter audiatis.

        die ook door medische behandeling kunnen aangetast worden, of
  dat de ziekte zich zoo diep in de schuilhoeken der ziel heeft
  ingedrongen, dat zij op het lichaam geen betrekking schijnt te hebben.
  Terwijl ik U tot staving dezer bewering uit de tallooze voorbeelden
  één, dat ik zelf beleefd heb, verhaal, verzoek ik U, mij geduldig te
  willen aanhooren.

[_Exemplum._]

Panaceum celeberrimi nominis medicum adolescens colui, is me teste
quendam restituit, nomine Phlyarium, patria Spoletanum, qui ex vermibus
in novum maniae genus inciderat, ita ut in morbo probe teutonice
loqueretur, quod (uti constabat) sanus nunquam potuerat. Quis imperitus
rei medicae non hunc daemoniacum vel dejerasset etiam?

  In mijn jeugd heb ik omgang gehad met Panaceus, een wijd en zijd
  beroemd geneesheer; deze heeft in mijn tegenwoordigheid een man,
  Phlyarius genaamd, afkomstig uit Spoleto, genezen, die ten gevolge van
  wormen in een geheel nieuwe soort van waanzin vervallen was, daarin
  bestaande, dat hij gedurende zijn ziekte goed Duitsch sprak, welke
  taal hij, naar met zekerheid vaststond, in normalen toestand nooit
  gekend had. Wie, die onervaren was in de geneeskunde, zou er zelfs
  niet een eed op hebben durven doen, dat deze man door duivelen bezeten
  was?

      At is hominem facili paratoque remedio menti reddidit. Redditus
sibi, teutonice nec loquebatur, nec intelligebat. Quod si quis hunc vere
daemoniacum fuisse contendat, ea sane res vel maxime medicorum illustrat
artem, cui compertum est et daemones impios parere, quemadmodum in
restituenda vita, ita et in exigendis spiritibus divinae virtutis tum
ministrae, tum aemulae.

        En toch gaf deze arts hem door een eenvoudig en gemakkelijk te
  verkrijgen geneesmiddel weer het verstand terug; tot bezinning gekomen
  sprak noch verstond de man meer Duitsch. Indien men nu beweert, dat
  hij inderdaad bezeten was, dan strekt dit geval der geneeskunde tot
  nog grooter roem, daar het dan bewezen zou zijn, dat ook de booze
  duivels haar gehoorzaamden en zij derhalve niet alleen in het doen
  terugkeeren van het leven, maar ook in het uitdrijven van booze
  geesten zoowel de dienares als de mededingster der goddelijke macht
  ware.

      Neque vero deerant, qui factum hoc magicis artibus tribuebant,
quorum ego calumniam arti nostrae gloriae laudique verto, per quam ea
praestantur, quae vulgus hominum humanis viribus praestari posse non
credit.

        En inderdaad waren er toen ook, die deze daad aan
  tooverkunsten toeschreven; maar juist dien laster beschouw ik als een
  roem en eer voor onze wetenschap, welke op resultaten te wijzen heeft,
  die door het meerendeel der menschheid buiten het bereik der
  menschelijke krachten geacht worden.

[_Quibus culta medicina._]

Optimo igitur jure priscis seculis, cum nondum sordidi quaestus et
spurcae voluptates vitiassent omnia, medendi ars inter omnes una divinis
ac summatibus viris, opulentissimis regibus, clarissimis senatoribus
praecipue cordi fuit, nec alia mortalium generi gratior. Siquidem Moses
ille magnus, non alia ratione quam artis medicae, cibos suos distinxisse
creditur. Orpheus, Graecorum vetustissimus, de viribus herbarum nonnulla
prodidisse legitur.

  Met het volste recht derhalve lieten zich in den ouden tijd, toen
  nog niet alles door lage gewinzucht en vuile lusten bezoedeld was,
  goddelijke en hoogverheven mannen, machtige koningen en doorluchte
  raadsheeren het meest van alle wetenschappen aan de geneeskunde
  gelegen liggen en geene andere was den menschen welkomer. Men neemt
  immers aan, dat de groote Mozes naar geen anderen maatstaf dan
  naar dien der medische wetenschap de spijzen in geoorloofde en
  ongeoorloofde heeft ingedeeld. Wij lezen, dat Orpheus, uit de grijze
  Grieksche oudheid, het een en ander heeft overgeleverd omtrent de
  geneeskracht der kruiden.

      Homerus ipse, citra controversiam, unicus ingeniorum fons,
plurimus est et in herbarum commemoratione, et in laude medicorum. Is et
Moly nobis depinxit, herbarum omnium (teste Plinio) laudatissimam,
efficacem adversus veneficia, cuius inventionem Mercurio tribuit, hac
Ulyssem suum adversus Circes pocula praemuniens. Idem nepenthes indicat
in conviviis adhibendum, quod moerorem tristitiamque discutiat.

        Homerus zelf, zonder tegenspraak de voortreffelijkste bron
  voor alle geesten, maakt herhaaldelijk melding van kruiden en prijst
  zeer vaak de geneeskunde. Hij heeft ons immers ook het kruid „moly“
  beschreven, dat volgens Plinius het voortreffelijkste van alle kruiden
  en een afdoend middel tegen vergiftiging is, welks ontdekking de
  dichter aan Mercurius toeschrijft en waarmee hij zijn Ulysses
  beschermt tegen den hem door Circe gereikten tooverdrank. Hij duidt
  ook aan, dat „nepenthes“ (letterl. „smarteloos“) bij den maaltijd moet
  gebruikt worden, dat het vermogen heeft, leed en droefenis te
  verdrijven.

      Porro Machaonem, Paeonem, Chironem, Podalirium, ut hac arte
praestantes, saepicule non sine honore commemorat, quorum arte non solum
heroibus, verum ipsis etiam diis subventum esse fingit, illud videlicet
subindicans, summis etiam principibus medicorum praesidiis opus esse,
atque horum vitam medicis in manu esse, qui in caeteros omnes jus vitae
ac necis habere videntur. Quid quod idem Poeta libro Iliados undecimo,
huius artis professionem longe pulcherrimo nobilitavit elogio, cum ait:
[Sidenote: ἰατρὸς γὰρ ἀνὴρ πολλῶν ἀντάξιος ἄλλων] Unum medicum pluris
habendum, quam caeterorum hominum permultos.

        Voorts noemt hij dikwijls met eere Machaon, Paeon, Chiron en
  Podalirius als uitmuntende in deze kunst, waardoor zij niet alleen de
  helden maar ook de goden, naar zijn dichterlijke voorstelling, hulp
  verleenden. Hij wil er dit mee aanduiden, dat ook de grootste vorsten
  den bijstand der geneesheeren behoeven en dat zelfs het leven van hen,
  die over leven en dood van alle overigen beschikken, in hunne macht
  is. Ja, diezelfde dichter heeft in het elfde boek van de Ilias de
  uitoefening van dit beroep door verreweg de schoonste lofspraak
  verheerlijkt, waar hij zegt, dat één arts meer waard is dan vele
  andere menschen tezamen.

      Rursum alibi medicum ita notat, ut dicat eum eruditum in omnibus,
palam testans id quod res est, hanc artem non una aut altera disciplina,
sed omnium artium cognitione circuloque, tum praeter exactum ingenium,
multo etiam rerum usu constare. Pythagoras ille Samius, cui divinitatem
quandam tribuebat antiquitas, de naturis herbarum nobile volumen
reliquisse legitur.

        Elders wederom noemt hij den geneesheer iemand, die in alles
  onderricht is, hiermede openlijk getuigende, wat ook werkelijk het
  geval is, dat de geneeskunde niet berust op de eene of andere
  wetenschap, maar op den geheelen kring van alle wetenschappen en niet
  alleen op theoretische kennis maar ook op practische ervaring in vele
  zaken. De beroemde Pythagoras van Samos, wien de oudheid een zekere
  mate van goddelijkheid toekende, heeft, naar wij vermeld vinden, een
  bekend boek over den aard der kruiden achtergelaten.

      Atque ut Platonem, Aristotelem, Theophrastum, Chrysippum, Catonem
censorium, Varronem praeteream, quibus studio fuit hanc artem suis vel
studiis, vel negotiis admiscere, Mithridatem Ponti regem, non perinde
regnum, alioqui locupletissimum, non tam unius et viginti linguarum
miraculum, quam rei medicae peritia nobilitavit, vereque magnum virum
declaravit, qui artis huius commentationes, et exemplaria, effectusque
in arcanis reliquit, ut autor est Plinius.

        Nu wil ik Plato, Aristoteles, Theophrastus, Chrysippus, Cato
  den Ouden en Varro maar met stilzwijgen voorbijgaan, die allen deze
  wetenschap ijverig bestudeerd of ook practisch beoefend hebben, doch
  ik zal slechts spreken over Mithridates, koning van Pontus, die niet
  zoozeer door zijn, overigens zeer machtige, heerschappij of door zijn
  wonderbaarlijke kennis van één en twintig talen als wel door zijn
  geneeskundige bekwaamheid beroemd is geworden, welke hem tot een
  waarlijk groot man stempelde, daar medische verhandelingen,
  voorbeelden en beschrijvingen van de werking van verschillende
  kruiden, naar Plinius ons meedeelt, in zijn geheime nalatenschap
  gevonden zijn.

      Cuius et hodie nobile theriacae genus nomine celebratur. Nunc fere
regium habetur, aleam ludere, venari, nugas agere. At olim populi Romani
principibus nihil magis erat curae, quam ut ex longinquo novis
importandis herbis, rem medicam adjuvarent, neque populo illi tum orbis
domino aliud erat munus gratius.

        Nog heden ten dage draagt een bekend tegengift zijn naam.
  Tegenwoordig beschouwt men algemeen als koninklijke eigenschappen:
  spelen, jagen en zich met beuzelingen ophouden. Maar oudtijds legden
  zich de bestuurders van het Romeinsche rijk op niets zoozeer toe als
  op de bevordering der geneeskunde door het invoeren van kruiden uit
  ver verwijderde streken, en dit volk, dat toen de wereld beheerschte,
  was geen geschenk aangenamer.

[_Christus ipse medicus._]

Quid quod Christus ipse, disciplinarum omnium et autor et princeps, sese
non Iureconsultum, non Rhetorem, non Philosophum, sed Medicum professus
est, dum de se loquens negat opus esse medico iis, qui bene habeant, dum
Samaritanus vulneribus oleum ac vinum infundit, dum sputum terrae mixtum
illinit oculis caeci. Quid quod idem hac potissimum commendatione, cum
adhuc orbi esset ignotus, sese paulatim in animos atque affectus hominum
insinuavit, non auro, non imperiis, sed morborum remediis? Quod ille
nutu fecit, nempe deus, hoc medicus pro virili sua cura imitatur.

  Ja, Christus zelf, de grondlegger en vorst van alle wetenschappen,
  geeft zich niet uit voor rechtsgeleerde, noch voor rhetor, noch voor
  wijsgeer, maar voor geneesheer, daar Hij, van Zichzelf sprekende,
  zegt, dat „zij geenen medicijnmeester van noode hebben, die zich wel
  bevinden“, terwijl Hij den Samaritaan olie en wijn op wonden laat
  gieten en met speeksel, met aarde vermengd, de oogen van een blinde
  bestrijkt. Juist door dit middel won Hij langzamerhand, toen Hij nog
  aan de wereld onbekend was, de genegenheid en de liefde der menschen;
  niet door goud, noch door heerschappij, maar door het genezen van
  ziekten. Wat Hij door Zijnen wil deed, immers een God, volgt de
  geneesheer naar vermogen na.

      Neque deest his quoque divina vis, nimirum medendi viribus in hunc
usum rebus a deo inditis. Nec alio viatico magis instruxit Apostolos,
mandans ut hoc protinus officio sibi devincirent hospitem, medentes
inquit, morbis illorum, et ungentes oleo.

        Bovendien bezitten ook zij eene goddelijke macht, namelijk die
  van genezing aan te brengen door middel van krachten, die tot dit doel
  door God den dingen ingeschapen zijn. In hoofdzaak bestond ook daarin
  het reisgeld, waarmede Hij de apostelen voorzag, hun opdragend,
  terstond door dezen liefdedienst hunne gastheeren aan zich te
  verplichten „door“, zoo luiden Zijne woorden, „hunne ziekten te
  genezen en hen met olie te zalven“.

      Paulus ille magnus dum Timetheo suo modicum vini praescribit usum,
ad fulciendam stomachi imbecillitatem, nonne palam medici partibus
utitur? Sed quid hoc mirum in Apostolo, cum Raphael angelus Tobiae
caecitati medicans hinc nomen etiam invenerit apud arcanarum rerum
studiosos? O coelestem vereque sacram disciplinam, cuius cognomento
divinae illae mentes insigniuntur.

        Als de groote Paulus zijnen Timotheus een matig gebruik van
  wijn voorschrijft, om zijn zwakke maag te versterken, is dat geen
  openlijke uitoefening van de geneeskunde? Maar waarom zouden wij ons
  daarover verwonderen bij een apostel, als volgens de beoefenaars der
  mystiek de engel Raphael zijn naam ontleend heeft aan het genezen van
  de blindheid van Tobias?[4] O hemelsche en in waarheid gewijde
  wetenschap, naar welke goddelijke geesten genoemd worden!

      [Voetnoot 4: De Hebreeuwsche naam Raphael bestaat uit twee
      woorden, waarvan het eerste rapha, „genezen“ en het tweede el,
      „goddelijkwezen“ beteekent. (Vert.)]

Inter mortales alii alias artes vel discunt, vel profitentur, hanc unam
oportebat ab omnibus disci, quae nulli non est necessaria. Sed o heu
perversissima hominum judicia.

  De eene mensen leert dit, de ander dat vak of oefent het uit; deze
  wetenschap diende door allen gekend te worden, daar zij voor ieder
  onmisbaar is. Maar ach! allerverkeerdst oordeel der stervelingen!

Nemo nescire sustinet, quis nummus legitimus sit, quis adulterinus, ne
quid fallatur in re vilissima, nec scire studio est, quibus modis id
quod habet optimum tueatur. In numismate non credit alienis oculis,
in negotio vitae ac sanitatis, clausis quod dicitur oculis, sequitur
alienum judicium.

  Er is niemand, die het niet vreeselijk zou vinden, als hij geen
  valsche van echte munt kon onderscheiden, terwijl hij in dit geval
  toch slechts in iets zeer minderwaardigs zou kunnen bedrogen worden;
  hij streeft er echter niet naar, te weten te komen, hoe hij het beste,
  wat hij heeft, kan beschermen. Bij het beoordeelen van geldstukken
  vertrouwt hij anderer oogen niet, doch waar het om leven en gezondheid
  gaat, volgt hij, zooals men dat noemt, blindelings het oordeel van
  anderen.

      Quod si totius artis absoluta cognitio non potest nisi paucis
contingere, qui totam vitam huic uni studio dedicarunt, certe partem
eam, quae ad tuendam valetudinem pertinet, non conveniebat quemquam
nescire. Etiam si bona pars difficultatis, non ab ipsa arte, sed ab
improborum medicorum vel inscitia, vel ambitione proficiscatur.

        En ofschoon nu de volmaakte kennis van die geheele wetenschap
  slechts aan de weinigen kan ten deel vallen, die daaraan alleen hun
  geheele leven gewijd hebben, zoo behoorde toch ten minste dat
  gedeelte, hetwelk over het behoud der gezondheid handelt, door
  iedereen gekend te worden. Hoewel het niet te ontkennen valt, dat de
  moeielijkheid hierbij voor een groot deel voortspruit, niet uit de
  kunst zelve maar uit de onwetendheid of eerzucht van slechte
  geneesheeren.

[_A simili._]

Semper apud efferas etiam ac barbaras nationes sanctum ac venerabile
fuit amicitiae nomen. Atque is egregius habetur amicus, qui se fortunae
utriusque comitem sociumque praebeat, quod vulgus amicorum velut
hirundines aestate, rebus secundis adsunt, rebus adversis, quemadmodum
illae ingruente bruma devolant.

  Te allen tijde, zelfs bij wilde en barbaarsche volken, werd de
  vriendschap voor iets verhevens en eerbiedwaardigs gehouden. En
  diegene wordt als een uitstekend vriend beschouwd, die evenmin in
  tegen- als in voorspoed zijn vrienden in den steek laat, terwijl
  het gros der vrienden in gelukkige omstandigheden trouw blijft, in
  ongelukkige verdwijnt, evenals de zwaluwen gedurende den zomer in het
  land zijn, maar bij het invallen van den winter wegvliegen. Een hoe
  oprechter vriend is echter niet de geneesheer.

      At quanto sincerior amicus medicus, qui Seleucidum avium exemplo,
quas narrant nusquam a Casii montis incolis conspici, nisi cum illarum
praesidio est opus, adversus vim locustarum fruges vastantium, rebus
integris ac laetis nusquam sese ingerit, in periculis, in his casibus,
in quibus uxor ac liberi saepe deserunt hominem, velut in phrenesi,
phthiriasi, in peste solus medicus constanter adest, et adest non
inutili officio, quemadmodum plerique caeterorum, sed adest
opitulaturus, adest pro capite periclitantis cum morbo dimicans,
nonnunquam suo quoque periculo.

        Evenals de „Seleucides“ genaamde vogels, naar verhaald wordt,
  door de bewoners van het Casische gebergte nooit anders gezien worden,
  dan wanneer zij hunne hulp noodig hebben tegen de zwermen van
  sprinkhanen, die hun gewassen vernielen, zoo vertoont ook hij zich
  nooit in normale en gelukkige omstandigheden, maar in tijden van
  gevaar, in die gevallen, waarin vrouw en kinderen dikwijls den man
  verlaten, bij voorbeeld bij waanzin, luizenziekte of pest, staat hij
  alleen hem voortdurend bij, en niet alleen, zooals de meeste anderen,
  met onnuttige diensten, maar als redder, om het leven van den in
  gevaar verkeerende met de ziekte kampend, soms ook met gevaar voor
  zijn eigen leven.

      Et o plus quam ingratos, qui talis amici officio servati, jam
depulso periculo medicum odisse possunt, ac non potius parentis vice
colunt ac venerantur. Vulgarem amicum, qui subinde salutat obvium,
ad coenam rogant, qui latus claudit, officio pensant, et talem amicum
ubi desierint egere, aversantur? Et ob hoc ipsum aversantur, quod
intelligant illius officio nullam meritis parem gratiam rependi posse.

        Zijn zij dan niet meer dan ondankbaar, die, door de
  dienstvaardigheid van zulk een vriend gered, al aanstonds nadat het
  gevaar geweken is, den geneesheer kunnen haten en hem niet veeleer als
  een vader vereeren en hoogachten? Een alledaagsch vriend, die hen van
  tijd tot tijd bij een toevallige ontmoeting groet, noodigen zij ter
  maaltijd, hem, die hen wel eens vergezelt, overladen zij met
  hoffelijkheid, maar een zoodanig vriend wordt, zoodra zij hem niet
  meer noodig hebben, versmaad? Terwijl deze afkeer eigenlijk juist
  daaruit voortspruit, dat zij inzien, dat geen belooning ooit groot
  genoeg kan zijn, om tegen hun diensten op te wegen.

Quod si is optimus vir est, qui maxime prodest Reipublicae, ars haec
optimo cuique viro discenda est.

  Daar hij de voortreffelijkste genoemd kan worden, die den staat het
  meest ten nutte is, zoo moest deze wetenschap eigenlijk door alle
  uitstekende mannen geleerd worden.

[*][Siquidem inter munia profani magistratus non minima portio est, et
haud scio an praecipua, dare operam, ut corpora civium bene habeant.
Quid prodest depulisse hostem a moenibus, si pestilentia intus grassans,
plures tollit quam sublaturus erat gladius? Quid refert curasse ne cui
pereat census, si perit prospera corporis valetudo? Prisci qui bonorum
ordines digesserunt, primas tribuunt bonae valetudini. Quid enim prodest
incolumis possessio, nisi valet possessor?

  [5][Het is immers niet de geringste, en misschien wel de voornaamste,
  plicht der wereldlijke overheid te zorgen, dat de burgers gezond zijn.
  Wat baat het, den vijand van de muren verdreven te hebben, wanneer de
  daarbinnen heerschende epidemie meer personen wegmaait dan het zwaard
  der vijanden zou gedood hebben? Wat geeft het, er voor te zorgen,
  dat niemand zijn vermogen verliest, als de gezondheid des lichaams
  gesloopt wordt? De ouden, die een rangorde der goederen hebben
  vastgesteld, plaatsten bovenaan op de lijst een goede gezondheid. Want
  wat nut is het, dat het bezit in ongeschonden staat verkeert, als de
  bezitter niet wel is?

      Proinde leges priscorum, cum nondum quaestus et ambitio
corrupisset omnia, potissimum huc spectabant, ut corpora civium essent
valida, robusta, beneque temperata. Ea res partim pendet a nativitate,
partim ab educatione, partim ab exercitamentis, et victus ratione,
nonnihil etiam ab aedificiorum modo.

        Daarom lette de wetgeving bij de ouden, toen heb- en eerzucht
  nog niet alles bedorven hadden, vooral daarop, dat de lichamen der
  burgers gezond, krachtig en evenredig ontwikkeld waren. Dit hangt
  deels af van de aangeboren lichaamsgesteldheid, deels van de
  opvoeding, lichaamsoefeningen, voedingswijze en ook eenigszins van de
  inrichting der woningen.

      Nimirum medici fungebantur officio, qui bene temperata corpora
jungebant matrimonio, qui nutrices adhibebant integrae valetudinis, qui
balnea publica, qui publica gymnasmata instituebant, qui ferebant leges
sumptuarias, qui mutatis aedificiis, qui siccatis paludibus pestilentiam
excludebant, qui in hoc vigilabant, ne quid esculentum aut poculentum
venderetur, quod laederet corporum incolumitatem. Et hodie principes
fere nihil ad se pertinere credunt, si pro vinis vendantur venena, si
tritico vitiato, si putribus piscibus tot morbi invehantur in publicum.

        De taak van den geneesheer vervulden de wetgevers, die slechts
  goed gebouwde personen met elkander lieten huwen, die eischten, dat
  men alleen volkomen gezonde minnen in dienst nam, die openbare baden
  en turnplaatsen instelden, wetten tegen de weelde maakten, door het
  doen verbouwen van huizen en het droogleggen van moerassen, epidemieën
  voorkwamen en er voor waakten, dat geen spijzen of dranken, die voor
  de gezondheid gevaar opleverden, verkocht werden. Maar heden ten dage
  meenen de vorsten, dat zij er niet mee te maken hebben, of voor wijnen
  vergiften verkocht worden, of er door aangestoken graan of bedorven
  visch zoovele ziekten onder het volk verspreid worden.

Adeo nulla vitae pars est, quae citra medicinae praesidia recte possit
administrari.]

  Er is letterlijk geen deel van het leven, dat zonder de hulp der
  geneeskunde behoorlijk kan geregeld worden.]

    [Footnote to this passage in Dutch translation (paraphrased):
    The text printed in brackets does not appear in the editions of
    Frobenius (Basel 1518), Hillenius (Antwerp 1523), or Petrejus
    (Nuremberg 1525). It does appear in the first collected edition of
    Erasmus’ works by Rhenanus (Basel 1540) and in the best collected
    edition by Clericus (Leiden 1703).]

      [Voetnoot 5: De woorden, die nu volgen en tusschen haakjes []
      geplaatst zijn, komen niet voor in de uitgave van Frobenius Bazel
      1518, noch in die van Mich. Hillenius (Antwerpen 1523), noch ook
      in die van Joannes Petrejus (Neurenberg 1525), maar wel in de
      eerste gezamenlijke uitgave van Erasmus’ werken van Beatus
      Rhenanus (Bazel 1540) en in de beste gezamenlijke uitgave van
      Joannes Clericus (Leiden 1703). (Vert.)]

[_A quaestu._]

Iam vero si qui sint, qui rerum pretia malint utilitate quaestuque
metiri (licet haec ars divinior est, quam ut huiusmodi rationibus sit
aestimanda) ne hac quidem parte cuiquam aliarum cedit artium. Neque enim
ulla magis fuit frugifera, et ad rem subito parandam aeque praesentanea.
Erasistratus cuius ante memini, a rege Ptolemaeo, Critobolus ab
Alexandro magno, praemiis ingentibus ac vix credendis donati leguntur.

  Indien er eindelijk menschen zijn, die de waarde der dingen liever
  afmeten naar het voordeel en de winst, die zij opleveren, dan zullen
  zij bevinden, dat ook in dit opzicht de geneeskunde, ofschoon te
  verheven om naar dergelijke overwegingen beoordeeld te worden, bij
  geen der andere wetenschappen ten achter staat. Want geen andere was
  ooit meer winstgevend en stelde hare beoefenaars zoo snel in staat,
  zich een vermogen te verwerven. Wij lezen, dat Erasistratus, dien ik
  reeds vroeger vermeld heb, door koning Ptolemeus, en Critobolus door
  Alexander den Grooten met buitengewone, nauwelijks te gelooven
  belooningen begiftigd zijn.

      Quamquam quod tandem praemium non exiguum videatur, repensum
servatori capitis, pro cuius unius salute tot hominum millia
depugnabant? Quid ego nunc commemorem Cassios, Carpitanos, Aruncios,
Albutios, quibus Romae tum apud principem, tum apud populum immodicum
quaestum fuisse refert Plinius? Quanquam quid nos haec ex priscis
aetatibus repetimus, quasi non hodie cuique complures succurrant, quos
haec ars ad Croesi opes evexerit?

        Doch welke belooning is dan ten slotte niet gering te noemen,
  betaald aan den redder van een leven, voor welks behoud zooveel
  duizenden soldaten voortdurend streden? Waartoe nog te noemen de
  Cassii, Carpitani, Aruncii en Albutii, van wie Plinius vertelt, dat
  zij te Rome zoowel aan het keizerlijk hof als onder de burgers
  ontzaglijk veel geld verdienden? Doch waarom behoeven wij nog die
  voorbeelden uit het grijze verleden weder op te halen, alsof niet
  ieder uit zijn eigen tijd verscheidenen voor den geest staan, die door
  dit beroep ware Croesussen zijn geworden.

Rhetorica aut Poetica non alit nisi insignem. Musicus ni praecellat,
esurit. Iureconsulto tenuis proventus est, ni sit eximius. Sola medicina
quomodocunque doctum alit ac tuetur. Innumeris disciplinis, infinita
rerum cognitione constat res medica, et tamen frequenter unum aut
alterum remedium alit idiotam. Tantum abest, ut haec ars sterilitatis
damnari possit.

  Van de rhetoriek en de dichtkunst kan slechts hij leven, die er in
  uitmunt. Een musicus, die het niet tot een groote hoogte in zijn kunst
  gebracht heeft, lijdt honger. Een rechtsgeleerde heeft maar een mager
  inkomen, als hij niet voortreffelijk is. Slechts de geneeskunde
  onderhoudt en beschermt haren beoefenaar, hoe weinig bedreven hij
  er ook in moge zijn. De medische wetenschap berust wel is waar op
  ontelbare kundigheden en de kennis van een oneindig aantal zaken; toch
  helpt dikwijls één enkel geneesmiddel een stumper in het vak aan den
  kost. Het is er dus verre vandaan, dat dit beroep als onwinstgevend
  kan veroordeeld worden.

Adde quod caeterarum artium non ubique paratus est quaestus. Rhetor
frigebit apud Sarmatas, juris Caesarei peritus apud Britannos. Medicum
quoquo terrarum sese contulerit suus comitatur honos, suum sequitur
viaticum, ut in nullam disciplinam verius competat vulgatissimum illud
Graecorum proverbium, τὸ τέχνιον ἡ πᾶσα γῆ τρέφει.

  Daar komt nog bij, dat met de overige beroepen niet overal geld
  te verdienen is. Een rhetor zal een koele ontvangst vinden bij de
  Sarmaten, een kenner van het keizerlijk recht bij de Britten. De
  medicus is overal, waar ter wereld hij zich ook heen begeve, vergezeld
  door zijn waardigheid en van reisgeld voorzien, zoodat op geen beroep
  meer van toepassing is het alom bekende Grieksche spreekwoord: „de
  geheele aarde voedt het ambacht.“

[_Confutatio._]

Sed hoc ipsum indignatur Plinius, aut certe apud hunc alii, quaestum
esse medicinae professionem. Maior est, fateor, haec facultas quam ut
quaestui lucroque serviat, sordidarum id est artium. Sed nimis ingratum
est, eam solam sua fraudare gratia, cui nulla par gratia rependitur.

  Maar juist daarover spreekt Plinius (ik weet niet zeker of hij hier
  zelf aan het woord is of de meening van anderen weergeeft) zijn
  verontwaardiging uit, dat het uitoefenen der geneeskunde een
  broodwinning is. Ik stem toe, dat deze wetenschap te hoog staat,
  om tot kostwinning te dienen of tot middel om zich te verrijken.
  Dit hoort thuis bij de alledaagsche beroepen. Maar het ware al te
  ondankbaar, haar alleen van den haar toekomenden dank te berooven,
  aan welke nooit genoeg dank vergolden kan worden.

      Egregius medicus ceu numen quoddam, servat gratis, servat et
invitos. Sed impietas est, non agnoscere numinis beneficium. Nihil ille
moratur mercedem, tu tamen dignus qui legibus mulcteris ob insignem
ingratitudinem.

        Een uitstekend geneesheer helpt als een god kosteloos,
  desnoods tegen den wil van den patiënt. Maar het is goddeloosheid,
  voor de weldaad van een god niet erkentelijk te zijn. Hij geeft wel
  niet om loon, maar gij behoort volgens de wet gestraft te worden
  wegens uw buitengewone ondankbaarheid, als gij het hem niet voldoet.

Iam haudquaquam me fugit, hanc egregiam artem et olim apud veteres
audisse male, et hodie apud indoctos quosdam male audire. Catoni
non placuit, non quod rem damnaret, sed quod ambitiosam Graecorum
professionem non ferret homo mere Romanus.

  Het is mij volstrekt niet onbekend, dat deze uitmuntende wetenschap
  zoowel voorheen bij de ouden in een kwaden roep stond, als ook
  tegenwoordig door sommige onwetende lieden gehoond wordt. Cato beviel
  de geneeskunde niet, niet omdat hij haar op zich zelve veroordeelde,
  maar omdat een onvervalscht Romein als hij de aanmatigende wijze,
  waarop de Grieken haar in zijn dagen uitoefenden, niet kon verdragen.

      Isque tantum tribuit experientiae, ut artem esse noluerit, sed
idem universam Graecorum philosophiam ex urbe pellendam censuit.
Existimabat homo durus, ad purgandum hominis corpus sufficere brassicam
et crebros vomitus, et tamen ille ipse medicorum hostis observatione
medicinae, in extremam usque senectutem robur infractum tutatus
scribitur.

        Hij kende aan de ervaring op dat gebied zulk een hooge waarde
  toe, dat hij der geneeskunde den naam van wetenschap ontzegde. Dat kan
  ons van hem te minder verwonderen, daar hij het ook was, die in den
  Romeinschen senaat het voorstel deed, de geheele Grieksche philosophie
  uit Rome te verbannen. De stoere man meende, dat tot zuivering van het
  menschelijk lichaam kool en menigvuldige brakingen voldoende waren. En
  toch lezen wij van dien vijand der artsen, dat hij door inachtneming
  der medische voorschriften tot het einde van zijn lang leven zijn
  krachten onverzwakt behouden heeft.

Solis, inquiunt, medicis summa occidendi impunitas est. At hoc nomine
magis suspiciendi boni medici, quibus cum in manu sit, non solum
impune, verum etiam mercede occidere, tamen servare malunt. Quod possunt
facultatis est, quod nolunt probitatis. Decantatur iam passim inter
pocula temulentorum adagium, Qui medice vivit, misere vivit.

  Alleen de geneesheeren, zegt men, hebben het onbeperkte recht van
  straffeloos te dooden. Maar juist uit dien hoofde moeten goede
  geneesheeren geëerd worden, daar zij, terwijl het hun vrijstaat, niet
  alleen ongestraft maar zelfs tegen belooning te dooden, toch liever
  de menschen willen redden. Dat zij kunnen dooden, bewijst hun groote
  macht, dat zij het niet willen, getuigt voor hun rechtschapenheid.
  Tot vervelens toe hoort men overal in dronken gezelschappen het
  spreekwoord: „wie medisch leeft, leeft ellendig“.

      Quasi vero felicitas sit, distendi crapula, rumpi Venere,
turgescere cervisia, sepeliri somno. Sed istos Sycophantas quid opus est
oratione refellere, cum ipsi petulantiae suae satis magnas poenas dant
arti, mox podagra contorti, paralysi stupidi, desipiscentes ante tempus,
caecutientes ante senectutem, iamque prius vituperatae medicinae,
exemplo Stesichori, seram canunt palinodiam miseri.

        Alsof het een groot geluk is, door een wijnroes geradbraakt te
  worden, zich uit te putten door ontucht, op te zwellen van onmatig
  biergebruik of ten gevolge van uitspattingen door den slaap overmand
  te worden. Wat behoeven wij nog deze lasteraars met woorden te
  bestrijden, die zelf door het verzaken van de voorschriften der
  geneeskunde voldoende gestraft worden, daar zij weldra door podagra
  worden gekweld, door verlamming getroffen, vroegtijdig het verstand
  verliezen, vóór den ouderdom zwak van gezicht worden en dan eindelijk,
  maar te laat, in hunne ellende op de wijze van Stesichorus hunnen
  laster herroepen[6].

      [Voetnoot 6: De lyrische dichter Stesichorus zou namelijk,
      doordien hij Helena gesmaad had, van het gezicht beroofd zijn en
      later doorhet dichten van een palinodie het weer teruggekregen
      hebben. (Vert).]

      Et tamen his licet indignissimis, artis bonitas non gravatur esse
praesidio, quantum licet. Sunt qui, mutuato ex vetere comoedia scommate,
vocent medicos σκατοφάγους. Quasi vero non isto nomine vel praecipue
laudari mereantur, qui quo subveniant hominum calamitatibus, ex illa sua
sublimitate sese ad haec sordida dejiciant. Quod si medicis tantum esset
supercilii, quantum istis est procacitatis, liceret passim impune mori.
Verum habet hoc ars nostra cum bonis regibus commune, ut bene faciat ac
male audiat.

        En toch maakt die goede wetenschap geen bezwaar ook dezen,
  ofschoon zij het volstrekt niet waard zijn, zooveel mogelijk te
  helpen. Sommigen noemen, met een scheldwoord aan de oude comedie
  ontleend, de geneesheeren „dreketers“. Verdienen zij dan niet juist
  daarom geprezen te worden, dat zij, om de wonden der menschheid te
  heelen, zich verwaardigen, uit hun verheven sfeer tot het vuil af te
  dalen? Als de hoogmoed van de geneeskundigen eens zoo groot was als de
  onbeschoftheid, waarmee die lieden hen vervolgen, dan zouden zij, zoo
  maar straffeloos, de menschen kunnen laten omkomen. Doch ons beroep
  heeft dit met goede vorsten gemeen, dat het goed handelt, maar een
  slechten naam heeft.

Quod si maxime sunt, ut sunt in hoc ordine, qui se pro medicis gerunt,
cum nihil minus sint quam medici. Si sunt qui pro remediis venena
ministrant, si sunt qui ob quaestum et ambitionem aegrotis male
consulunt, quid iniquius est, quam hominum vitia in artis calumniam
detorquere?

  Al zijn er nu ook lieden, zooals zij er inderdaad zijn, die zich voor
  geneeskundigen uitgeven, terwijl zij niets minder dan dat zijn; als er
  zijn, die vergiften voor geneesmiddelen toedienen; als er zijn, die
  uit gewin- of eerzucht zieken slechten raad geven, wat is onbillijker
  dan op grond van fouten van enkele individuen het geheele beroep te
  lasteren?

      Sunt et inter sacerdotes adulteri, inter monachos homicidae ac
piratae, sed quid hoc ad religionem per se optimam? Nulla tam sancta
professio est, quae non alat sceleratos aliquot. Votis quidem omnibus
optandum, omnes principes eiusmodi esse, cuiusmodi decet esse, qui
censeantur hoc digni nomine. Nec tamen ideo damnandus est principatus,
quod nonnulli sub eo titulo praedones reique publicae hostes agant.

        Ook onder de priesters zijn echtbrekers, onder de monniken
  moordenaars en roovers; maar wat heeft dit te maken met den
  godsdienst, die op zich zelf zoo voortreffelijk is? Geen beroep is zoo
  heilig, of er zijn eenige misdadigers die het uitoefenen. Het is zeker
  dringend te wenschen, dat alle vorsten van dien aard zijn, dat zij
  dien naam ook ten volle verdienen. Maar toch moet daarom de monarchie
  niet veroordeeld worden, omdat er onder den vorstelijken titel eenige
  plunderaars en vijanden van den staat rondloopen.

      Optarim et ipse medicos omnes vere medicos esse, nec in his locum
dari Graecorum proverbio, πολλοὶ βουκένται παῦροι δέ τε γῆς ἀροτῆρες.
Optarim ab omnibus eam praestari sanctimoniam, quam Hippocrates
sacramento verbis solennibus concepto a professoribus exigit. Neque
tamen huc non enitendum est nobis, si id a plerisque negligi
conspicimus.

        Ook ik wenschte, dat alle geneesheeren met recht dien naam
  konden dragen en dat onder hen geen toepassing kon vinden de Grieksche
  spreuk: „velen zijn ossendrijvers, maar weinigen landbeploegers“. Ik
  wenschte, dat allen die angstvallige nauwgezetheid in de uitoefening
  van hun beroep vertoonden, tot welke Hippocrates de artsen door een in
  plechtige woorden vervatten eed verplichtte. Toch is er voor ons geen
  reden, om niet met alle macht naar de bereiking van deze hoogte te
  streven, al zien wij ook, dat dit door zeer velen wordt nagelaten.

Sed quoniam huius argumenti tanta est ubertas, viri praestantissimi, ut
difficillimum sit in eo dicendi finem invenire, ne non praestem quod
initio sum pollicitus, tempestivum arbitror, universas eius laudes
summatim complecti.

  Maar daar dit onderwerp, hoogaanzienlijke vergadering, van zulk een
  grooten omvang is, dat het moeilijk zou zijn, hierover ooit uitgeput
  te raken, acht ik, om de belofte, in den aanhef mijner rede gedaan,
  gestand te doen, nu den tijd gekomen, om den geheelen lof der
  geneeskunde in het kort samen te vatten.

[_Epilogus._]

Etenim si permultas res sola commendat antiquitas, hanc artem primam
omnium reperit necessitas. Si scientiam autores illustrant, huius
inventio semper diis attributa est. Si quid autoritatis addit honos, non
alia tam passim ac tam diu divinos honores meruit.

  Immers, terwijl zeer vele zaken zich alleen door hare oudheid
  aanbevelen, is deze wetenschap het allereerst ontdekt door de
  noodwendigheid. Als eene wetenschap door haar grondleggers roem
  erlangt, de uitvinding van deze is altijd aan de goden toegeschreven.
  Als de eer, die een zaak te beurt valt, haar aanzien verhoogt, aan
  geene andere is zoo algemeen en zoo lang goddelijke eer bewezen.

      Si magni fiunt, quae summis viris probantur, haec summos reges,
haec primates non solum delectavit, verum etiam illustravit. Si
difficilia quae sunt, ea sunt et pulchra, nihil hac operosius, quae tot
disciplinis, tantarum rerum pervestigatione usuque constat. Si dignitate
rem aestimamus, quid excellentius, quam ad dei benignitatem proxime
accedere?

        Indien die dingen op hoogen prijs gesteld worden, die de
  goedkeuring van aanzienlijke mannen wegdragen, het bestudeeren dezer
  wetenschap strekte den machtigsten vorsten, den voornaamsten personen
  niet alleen tot genoegen maar ook tot roem. Als de moeilijkheid, welke
  iets oplevert, maatstaf is voor de schoonheid ervan, niets gaat met
  meer moeite gepaard dan de beoefening der geneeskunde, die op zooveel
  kennis, op het onderzoek van en ervaring in zoovele zaken berust. Als
  wij een zaak naar hare waarde beoordeelen, wat staat hooger dan de
  goddelijke genade het dichtst nabij te komen?

      Si facultate, quid potentius aut efficacius quam totum hominem
certo exitio periturum sibi posse restituere? Si necessitate, quid aeque
necessarium atque id sine quo nec vivere, nec nasci licet? Si virtute,
quid honestius, quam servare genus humanum? Si utilitate, nullius usus
neque maior est, neque latius patet. Si compendio, aut haec in primis
frugifera sit oportet, aut ingratissimi mortales.

        Naar haar vermogen, wat is machtiger of rijker aan resultaten
  dan een geheelen mensch, wien een zekere dood te wachten staat, aan
  zich zelf terug te geven? Naar hare noodwendigheid, wat is zoo
  onmisbaar als de wetenschap, zonder welke noch leven, noch geboorte
  mogelijk is? Indien wij een zaak naar hare zedelijke deugd
  beoordeelen, wat staat moreel hooger dan het menschelijk geslacht in
  het leven te houden? Naar haar nut, geen zaak sticht grooter nut en in
  wijder kring. Indien wij eindelijk het financiëel voordeel tot
  maatstaf nemen, dan is zij wel het allermeest winstgevend, indien de
  menschheid niet alle dankbaarheid verloren heeft.

Vobis igitur magnopere gratulor, eximii viri, quibus contingit in hoc
pulcherrimo genere professionis excellere.

  U wensch ik dus ten zeerste geluk, voortreffelijke mannen, die het
  voorrecht hebt, in dat allerschoonste vak uit te munten.

Vos adhortor, optimi juvenes, hanc toto pectore complectimini, in hanc
nervis omnibus incumbite, quae vobis decus, gloriam, autoritatem, opes
est conciliatura, per quam vos vicissim amicis, patriae, atque adeo
mortalium generi non mediocrem utilitatem estis allaturi.

  U, beste jongelingen, geef ik den raad: legt u hierop met volle borst
  toe, wijdt U met al uwe krachten aan deze wetenschap, die U eer, roem,
  aanzien en vermogen zal doen verwerven en door welke gij op Uw beurt
  uwen vrienden, uw vaderland, ja, het geheele menschelijke geslacht op
  meer dan gewone wijze ten heil zult strekken.


                    Dixi.

                      Ik heb gezegd.


[Errata in Latin text noted by Transcriber:

[Sidenote]
Laudandi ratio
  _text reads “Laudandiratio”_
propter arctissimam amborum inter se cognationem
  _text reads “intet se”_
[Sidenote]
Honora medicum.
  _text reads “Honara”_
[Sidenote]
ἰατρὸς γὰρ ἀνὴρ πολλῶν ἀντάξιος ἄλλων
  _spelling ἰατρὸς as in original_
Timetheo suo
  _spelling as in original_
qui mutatis aedificiis
  _text reads “aedifiiciis”_]





*** End of this LibraryBlog Digital Book "Encomium Artis Medicae - De Lof Der Geneeskunde" ***

Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.