| By Author | [ A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z | Other Symbols ] |
| By Title | [ A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z | Other Symbols ] |
| By Language |
|
Download this book: [ ASCII | PDF ] Look for this book on Amazon Tweet |
Title: Alaska
Author: Jón Ólafsson, 1850-1916
Language: Icelandic
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.
*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Alaska" ***
ALASKA.
* * * * *
LÝSING
A LANDI OG LANDS-KOSTUM,
ÁSAMT SKÝRSLU INNAR ÍSLENZKU SENDINEFNDAR.
* * * * *
UM
STOFNUN ÍSLENZKRAR NÝLENDU.
* * * * *
EFTIR
JÓN ÓLAFSSON,
FORMANN ALASKA-FARARINNAR 1874, M.M.
* * * * *
WASHINGTON, D.C.
1875.
* * * * *
TIL LANDA MINNA.
Langan formála fyrir lítilli bók skal ég ekki rita.
Það, sem ég vildi sérlega taka fram hér, er það: að það er EKKI tilgangr
minn með riti þessu, að hvetja fólk til útflutninga af Íslandi alment, eins
og hver og einn getr séð, er les síðari hlut kvers þessa; heldr AÐ EINS: að
benda þeim, ER Á ANNAÐ BORÐ ÆTLA að flytja vestr, á þann stað, er ég ætla
ÞEIM SJÁLFUM og ÞJÓÐERNI voru bezt hentan. Hins vegar hefi ég álitið það
skylt að verja réttmæti útflutninga.--Það er, ef til vill, eins hentugt
fyrir lesandann, að lesa FYRST síðari hlut kversins: "Um stofnun ísl.
nýlendu."
Höfuðrit það, er ég hefi við stuðzt, er: "ALASKA, and its resources. By Wm.
H. Dall, Director of the Scientific Corps of the late W.U. Telegraph
Expedition. Boston. 1870." (xii + 628 bls. stórt 8º með myndum og korti.)
Auk þessa hefi ég yfir farið og lesið í vetr yfir 100 bœklinga, rit og blöð
um Alaska eða að því lútandi meira og minna.
Ég kann öllum þakkir, er hafa stutt mig í samningi bœklingsins, um fram alt
mínum ógleymanlega vini Marston Niles, Esq., lögfrœðingi í New York, fyrrum
foringja í sjóhernum; þar næst inum ágæta vísinda-manni og frœga Alaska-
fara W.H. Dall, og eins yfirstjóra strandmælinga-skrifstofunnar, og öllum
öðrum, er mér hafa lið og aðstoð sýnt,--að ég ekki nefni hér sérstaklega,
hve þakklátan ég finn mig við Forseta Banda-ríkjanna og sjóliðs-ráðherrann
og ráðherra inna innlendu mála.
Ef nokkuð gott leiðir af bók þessari, þá er það mest öðrum að þakka, en
mér, og hefi ég þó lagt í sölurnar fyrir mál þetta það lítið, er mér var
unnt. En guð veit ég hefi gjört það í góðum tilgangi, og að ég tel mér þá
fullu launað, ef árangrinn mætti svo blessast löndum mínum sem ég ann þeim
bezt.
Ritað í febrúar-mán. 1875,
_Washington, D.C._
JÓN ÓLAFSSON.
* * * * *
TIL MINNIS.
1 fet enskt = 135.115 Parísarlínur.
1 fet danskt = 139.13 Parísarlínur.
1 míla ensk = 5280 ensk (= 5127 dönsk) fet.
1 míla dönsk = 4-1164/1709 enskar mílur.
1 jarðmíla = 1 dönsk míla = 1/15 mælistigs (af miðbaugi).
1 "knútr" (_knot_) = 1 míla, 885 fet, 6 þuml. enskir. ["Knútr" = sjómíla
ensk.]
30 knútar (hér um) = 34.75 mílur enskar.
1 samfella (_league_) = 3 knútar.
1 □ jarðmíla = 21.16 □ mílur enskar.
→ Lesarinn ætti jafnan að hafa í hug, að HÉRUMBIL er:
1 míla dönsk = 4-2/3 enskar mílur.
6 knútar = 7 enskar mílur.
1 samfella = 3 knútar.
1 □ míla dönsk = 20 □ mílur enskar (liðugar).
1 dollar ($1.00) er 100 cent. þá er punktr sker tvo stafi aftan af tölunni,
táknar það dollara fyrir framan, en cent fyrir aftan punktinn; t.d.:
$175.50 þýðir 175 doll. og 50 cent; $10.00 þýðir tíu dollara og engin cent.
$1.00 í gulli gengr oftast um 3 krónur, 67 aura (þ.e.: 11 mörk); en pappírs
dollar um 3 krón. 33 aura (þ.e.: 10 mörk) í dönskum peningum.
→ Grœnuvíkr-baugr liggr 18° 9' 23" austar, en Ferró-baugr. (Grœnavík =
_Greenwich_.)
* * * * *
EFNI.
ALASKA. bls.
I. KAFLI: LANDLÝSING [1. Takmörk.--2. Höf.--3. Firðir og flóar.-- 1.--8.
4. Eyjar og eyja-klasar.--5. Strendr og hafnir.--6. Fljót og ár.-
-7. Hafstraumar.--8. Fjallgarðar.--9. Stœrð Alaska.]
II. KAFLI: UM SÖGU LANDSINS 8.--9.
III. KAFLI: INNLENDAR ÞJÓÐIR 9.--10.
IV. KAFLI: LOFTSLAG OG GRÓÐR [Inngangr.--1. Yukon-fylki.--2. 10.--21.
Aleuta-fylki.--3. Sitka-fylki.--Ályktar orð.]
V. KAFLI: STEINA OG MÁLMA TEGUNDIR [Um jarðar-frœði.--Steinar og 22.--24.
málmar o.s.frv.]
VI. KAFLI: FISKIVEIÐAR 25.--26.
VII. KAFLI: LOÐSKINN, DÝRAVEIÐAR O. FL. [Inngangs-orð.--1. Sæ-otr 26.--27.
og þelselr.--2. Land-dýr.--3. Fleira bjargræði.]
VIII. KAFLI: SKÝRSLA INNAR ÍSLENZKU SENDINEFNDAR [Cooks-flói.-- 28.--33.
Kadíak.--Niðrlag.]
* * * * *
UM STOFNUN ÍSLENZKRAR NÝLENDU.
I. SIÐFERÐISLEGT RÉTTMÆTI VESTRFARA [Frá sérstaklegu (íslenzku) 37.--42.
sjónarmiði.--Frá almennu sjónarmiði.]
II. NAUÐSYN ÍSLENZKRAR NÝLENDU [Tvens konar vestrfarar.--Ytri og 42.--43.
innri (andleg) nauðsyn nýlendu.--Þjóðernisást.]
III. LANDVAL [Kröfur, er gjöra verðr til nýlendu-stœðis.-- 44.--46.
Heimfærsla þeirra.]
IV. NIÐRLAG [_Praeteritum_: Hvað gjörzt hefir í máli þeu.-- 46.--48.
_Praesens_: Annmarkar á Alaska.--_Futurum_: Hvað verða má.]
* * * * *
ALASKA.
* * * * *
I. KAFLI.
LANDLÝSING.
1. _Takmörk._
Alaska nefnist vestasti og nyrzti hluti meginlands Norðr-Ameríku; er það
skagi allmikill og gengr til vestrs frá landareign Breta.--Banda-ríkin eiga
nú landið.--Norðan að Alaska liggr Íshafið nyrðra, en að vestan liggr
Bærings-sund (Bering Strait) og Bærings-haf (Bering Sea), en að sunnan
Norðrhafið Kyrra (North Pacific Ocean); að austan er Alaska áfast við
meginlandið og taka þar að eignir Breta. Landið er þannig girt sævi á þrjá
vegu.
Þar sem mœtist Alaska og eignir Breta, eru in nákvæmari takmörk þannig:
Alaska nær svo langt suðr að austan, sem nemr til syðsta tanga eyjar
þeirrar, er nefnist Vala-prinz-ey (Prince of Wales Island), en það er á 54°
40' norðrbreiddar og nær 132° vestrlengdar (frá Grœnuvík); felli svo beina
línu til austrs í mynni fjarðar þess, er Portlands-fjörðr (Portland
Channel) nefnist, en svo norðr á við þaðan inn eftir miðjum firði miðmunda
milli beggja landa, á fram til 56° norðrbreiddar; en þaðan skal línu draga
til norðrs og vestrs samfara ströndinni (_parallel_ með ströndinni fram),
svo að hvergi sé skemra né lengra en 10 samfellur (30 sjómílur) til sjávar,
og mælt frá fjarða-botnum; skal þessari línu þannig fram halda unz hún kemr
á Elías-tind (Mount St. Elias); skér hún þar 141. mælistigslínu
vestrlengdar (frá Gr.) og skal hún þaðan af falla saman við þessa
mælistigslínu í hánorðr alt í Íshaf út--og er þetta takmarkalína Alaska-
lands og Bretlands-eigna.
Takmörkin í hafi að vestanverðu milli Asíu og Alaska eru þannig: Stinga
skal mælipunkt í Bærings-sundi á 65° 30' norðrbreiddar og 169° vestrlengdar
(frá Gr.) og verðr það miðvega milli Ratmanoff-eyjar og Krúsenstern-eyjar,
láti svo línu fylgja hádegisbaug til norðrs í Íshaf út; dragi svo beina
línu í suðr og vestr frá þeim inum sama punkti, þá er falli miðvega milli
Lafranz-eyjar (St. Lawrence Island) og suðr-höfða Chukotski-skaga í
Síberíu, og sker hún þar 172° vestrlengdar (fr. Gr.); en frá þeim punkti,
þar sem in síðast nefnda lína sker 172°, skal enn hefja nýja línu og stefna
meira í vestr en suðr, svo að hún falli miðvega milli eyjanna Attou og
Kopar-eyjar (Copper Island) unz hún sker 193. mælistigalínu vestrlengdar
(fr. Gr.), og mynda þá línur þær, er svo eru dregnar, sem nú hefir fyrir
sagt verið, endimörk heimsálfanna á þessu svæði, svo að Asía á land alt
fyrir vestan, en Alaska fyrir austan.
2. _Höf._
Af þeim höfum, er að Alaska liggja, er miklu stœrst haf það, er kallað er
Norðrhafið Kyrra (North Pacific Ocean), en það er norðrhlutr úthafs þess
ins mikla, er liggr milli Austrálfu og Vestrheims, og nefnist það einu
nafni Kyrra-Hafið (Pacific Ocean; The Pacific).
Sá hlutr hafs þessa, er liggr fyrir norðan 56° n. br. milli Kadíak-eyjanna
að vestan og Alexanders-eyja að austan, nefnist Alaska-flói (Gulf of
Alaska).--Fyrir vestan Kadíak-eyjar er talið að Norðrhafið Kyrra nái að
Alíaska-skaga og að eyja-kraga þeim inum mikla, er gengr í boga frá suðrtá
Alíaska-skaga alt vestr undir Asíu-strendr og nefnist einu nafni Aleuta-
eyjar.
Bærings-haf (Bering Sea) liggr milli Alaska og Asíu fyrir norðan Aleuta-
eyjar.
Þaðan má sigla gegn um Bærings-sund (Bering Strait) norðr í Íshafið nyrðra
(Arctic Ocean).
3. _Firðir og flóar._
Alaska er alt mjög vogskorið; segir nokkuð gjörr frá því hér á eftir, er
lýst er ströndunum. Hér skal að eins nefna ina stœrstu flóa.
Þar sem saman kemr landsuðrhorn Alaska og Bretlands-eignir gengr Portlands-
fjörðr (Portland Channel) inn í landið til landnorðrs; eiga Bretar land
fyrir austan og sunnan, en Alaska fyrir vestan. Þessi fjörðr gengr inn úr
Norðrhafinu Kyrra.
Norðr af Kadíak-eyjum gengr skagi mikill í sjó suðr og heitir Kenai-skagi.
Fyrir austan hann er breiðr flói, og nefnist Chugāch-flói (Ch. Gulf)[1] en
öðru nafni Vilhjálms-flói (Prince William Sound), og er það hentara nafn.
Cooks-flói (Cooks Inlet) gengr í landnorðr fyrir vestan Kenai-skaga. Það er
geysi-mikill flói: 180 knúta langr eða 200 knúta, ef með er talinn fjöðr
sá, er gengr austr úr botni hans; mynnið er 50 knúta breitt; en breiðastr
er hann þar, sem Chugāchik-fjörðr gengr austr úr honum, en Kamishak-vík
vestr; það er skamt fyrir innan mynnið; þar verðr hann 150 knúta breiðr.
Þessir flóar ganga inn úr Alaska-flóa.
Fyrir vestan Alíaska-skaga gengr inn úr Bærings-hafi mikill flói og stór,
og heitir Bristol-flói (B. Bay). Þar fyrir norðan gengr Kouloulak-vík (K.
Bay); þar fyrir norðan Kuskoquim-fjörðr (K. Bay); út í hann fellr
Kuskoquim-fljót. Austr af Lafranz-ey gengr stórmikill flói inn í landið og
kallast Nortons-grunn (Norton Sound); norðr og austr úr því gengr annar
flói minni og heitir Nortons-flói (N. Bay). Þessir eru stœrstir flóar, er
skerast inn í landið úr Bærings-hafi.
Úr Íshafinu skerst inn í útnorðrhorn landsins flói sá, er Kotzebue-grunn
(K. Sound) nefnist. Suðr úr því gengr Góðrarvonar-flói (Good Hope Bay) og
nokkrir smærri firðir.
[Um firði og flóa sbr. "5. Strendr og hafnir" hér á eftir.]
4. _Eyjar og eyja-klasar._
Út af Portlandsfirði liggr allstór eyja sunnan við fjarðar-mynnið; heitir
sú Karlottu-ey og eiga hana Bretar; þá ey eiga þeir nyrzta við Kyrra-Hafs-
strendr. Norðr af henni liggr Valaprinz-ey (Prince of Wales Island); milli
þeirra er sund það, er Dixons-sund heitir. Þar norðr af liggr klasi mikill
eyja, og heita Alexanders-eyjar einu nafni; til þeirra telst Valaprinz-ey.
Auk hennar má af þeim nefna Baranoff-ey og Chichagoff-ey; fyrir norðan
Chichagoff-ey, milli hennar og meginlands, gengr Cross-sund.
Austr af Alíaska-skaga milli 151° og 158° vestrlengdar (fr. Gr.) er
eyja-klasi, og heita Kadíak-eyjar (Kadiak Archipelago) eftir stœrstu
eyjunni, Kadíak. Um þá ey mun síðar gjörr talað í bœklingi þessum, því
þessar eyjar verða að nokkru leyti höfuðinntakið í miklum hlut hans. Milli
Kadíak og Alíaska-skaga gengr Shelikoff-sund. Norðr af Kadíak liggr
Afognak; hún er nokkru minni.--Eyjaklasi nokkur minni liggr í suðr og vestr
frá Kadíak-eyjum, en austr af suðrtá Alíaska-skaga, og heita Shumagin-
eyjar. Þar er fiskafli beztr í heimi.
Fram af Alíaska-skaga liggr Unimak-ey, og Ófœru-sund (Fals Pass) milli
hennar og meginlands, og eyja-klasi þar vestr og suðr af, suðr að
Amukhta-sundi (172° vestrl. fr. Gr.), og eru kallaðar Fox-eyjar; eru meðal
þeirra Unalaska og Umnak-ey. Eldfjöll eru á sumum af eyjum þessum. Gegn um
sundið fyrir sunnan Unimak-ey er bezt leið fyrir skip að sigla inn í
Bærings-haf.--Vestr frá Amukhta-sundi og vestr að 180° vestrlengdar eru
eyjar þær, er nefnast Andreanoffski-eyjar; þær eru um 30 talsins.--Frá 180°
til 185° vestrl. er enn eyja-klasi, og heita þær eyjar Rottu-eyjar eðr
Völsku-eyjar (Kreési); þeirra er stœrst Rotta eðr Rottu-ey (Kreésa).--Fyrir
vestan 185° og vestr fyrir 187° vestrl. liggja eyjar þær, er Blijnie-eða
Blizhni-eyjar heita.
Þessir 4 eyja-flokkar: Fox-eyjar, Andreanoffski-eyjar, Rottu-eyjar og
Blizhni-eyjar, nefnast allar saman einu nafni Aleuta-eyjar.
Fyrir vestan Aleuta-eyjar, í norðr og vestr frá Blizhni-eyjum, eru
Formanns-eyjar (Kommandórski Islands). Þær liggja nær 193° vestrl. og á 55°
norðrbreiddar. Þeirra austust er Kopar-ey (Copper Island); en Attou er
vestust af Blizhni-eyjum; falla takmörk Alaska og Asíu miðvega milli eyja
þessara, svo að Kopar-ey og inar aðrar Formanns-eyjar teljast með
Asíu.--Formanns-eyjar og Aleuta-eyjar og Shumagin-eyjar, það er: alt
eyja-beltið frá 158° til 195° (vestrl. fr. Gr.) kallaði Forster ferðalangr
(1786) einu nafni Katrínar-eyjar (Catherina Archipelago) eftir Katríni
annari Rússa-drotning. Eru þær stundum svo nefndar á eldri bókum.
Í Bærings-hafi verða fyrst fyrir Pribyloff-eyjar; þær eru fjórar; tvær inar
stœrri heita Páls-ey (St. Paul Island) og Girgis-ey (St. George Island).
Þar er þelselr mikill[2].--Norðr af Pribyloff-eyjum eru Maþeifs-eyjar, og
eru þrjár, en Maþeifs-ey (St. Mathew's Island) stœrst. Allar eru þær
fjöllóttar og óbygðar hrjóstugar og óbjörgulegar. Nokkrir Rússar voru þar
eftir skildir 1816, til að safna selskinnum um vetrinn; fórust þeir úr
harðrétti. Hinseginn segja þó hvalveiða-menn, og leggja trúnað á, að
Maþeifs-ey sé full af hvítabjörnum. Fyrir því kalla sjómenn hana Bjarney
(Bear Island). Eigi rekr hafís að mörkum suðr fyrir Maþeifs-eyjar, og
aldrei svo mikið, að nokkurn tálma gjöri siglingum, enda eigi um hávetr.--
Væri lína dregin frá Thaddeus-höfða (á Kamchatka-ströndum) til Maþeifs-
eyja, og þaðan austr og suðr í tangann norðan við Bristol-flóa, þá markar
sú lína fyrir því sviði, er hafís rekr lengst í suðr.--Austr frá Maþeifs-
eyjum er Núnivak-ey; gengr Etolin-sund milli hennar og megin lands. Núnivak
er allstór eyja, en eigi er hún könnuð enn.--Í norðr frá henni er
Lafranz-ey (St. Lawrence Island) og er vestr af Nortons-grunni.--Í
Bærings-sund miðju liggja eyjar þær tvær, er Diomedes eru kallaðar.
Takmarka-lína Asíu og Alaska liggr miðvega milli þeirra. Heitir sú eyjan,
er Asíu heyrir og Rússar eiga, Ratmānoff eðr Imāklit, en hin, er Alaska
heyrir, heitir Krúsenstern eðr Ingāliuk.
5. _Strendr og hafnir._
Alaska er land mjög vogskorið og eyjum þakið hafið með ströndum fram
umhverfis landið. Hér er ekki rúm til að rita neitt það, er lýsing megi
heita, hve stutt sem vera skyldi, á ströndum landsins, höfnum og sundum;
heldr verðr hér að drepa að eins á fátt eina á svæðinu umhverfis Alaska-
flóa, einkum á það, er þýðing getr haft að þekkja fyrir þá, er vilja gjöra
sér hugmynd um Kadíak-eyjar sem nýlendu-stað; en allr Alaska-flói liggr
bezt við siglingum og samgöngum frá Kadíak á sjó.
Það eru eitthvað 1100 eyjar í klasa þeim, er ber nafnið Alexanders-eyjar.
Nokkrar hafnir eru á landinu upp af Alexanders-eyjum og eru þar Bandaríkja-
vígi (Forts; United States military posts). Sund eru óteljandi milli
eyjanna og flest skipgeng, svo að aðalsamgönguvegr af náttúrunnar hendi er
þar sjórinn; kvað mega koma við hvar sem vill á ströndum eyjanna og
landsins og fara frá einum stað til annars innan um þær allar án þess að
stíga fœti á land. Syðsta og austasta höfn í Alaska er á 54° 46' n. br. og
130° 35' v.l. fr. Gr.; heitir hún Tayakhōnsiti Harbour; þar er þorp eitt og
búa þar Tongas-Indíánar; þar er og Bandaríkja-vígi, er Tongas heitir
(United States military post of Fort Tōngas); það var reist 1867.--Þá er
skógr var höggvinn til að fá timbr til virkis-gjörðarinnar, voru þar feld
gul Sedrus-viðar-tré (yellow cedar), átta feta að þvermáli. Eyjar þessar
eru fjöllóttar og hálendar, og hlíðarnar þaktar inum ágætasta viði, þeim er
beztan getr, frá sjávar-máli og upp eftir alt að 1500 fetum yfir sjávar-
mál.--Á 55° 27' n. br. og 132° 01' er sögð höfn góð og innsigling auðveld.
Þar eru gnœgtir of inum bezta viði.--Norðan og vestan til á Wrangel-ey er
höfn sú, er nefnist Etolin Harbour á 56° 31' 30"; þar er Banda-ríkja vígi
og heitir Fort Wrangel; þar eru kola-námar og gnœgð timbrs.--Á Baranoff-ey
er þorp það, er Sitka heitir. Þar var landstjóri Rússa meðan þeir áttu
landið. Þar eru hafnir góðar, önnur vestanvert, en hin austanvert á eynni,
báðar góðar, en in eystri þó betri. Sitka stendr undir fjalli því, er
Vostōvia heitir; það er 3216 feta hátt og er á 57° 03' 23" n.-br. og 135°
12' 57" v.-l. fr. Gr. 1867 voru þar 968 íbúar í bœnum, og voru 349 þeirra
Rússar, en hinir Indíánar og kynblendingar eðr Kreólar; svo nefnast afkvœmi
þau, er Rússar gátu við innlendum konum í Alaska. Þar var þá stjörnu-hús,
kyrkja og spítali. Hús eru flest öll bjálka-hús (log-houses) og steind
daufgulum lit. Kyrkjuturninn er steindr grœnum farfa og svo á lit sem
steinn sá, er emeraldus heitir, (það er fémætr steinn). Svo segir Dall
Alaska-fari, að þá er hlíðarnar þaktar myrkgrœnum skógi og grösugar eru í
framsýni, en bœrinn í násýni, að sjá úr vestrhöfninni, þá sé þar fagrt yfir
að líta og svo einkennilegt, að hvergi muni neitt sviplíkt geta annars
staðar í Ameríku.--Sögunarmylla var í nánd við bœinn og gekk með eimkrafti.
Baranoff-ey má heita ókönnuð enn að mestu; er jarðvegr svo mýrlendr og
skógar svo þykkir, að torveldlegt þykir og eigi háskalaust að kanna eyna.
1867 var um 1000 manns á eynni, þriðjungr Rússar, en hitt kreólar og
Indíánar. Mjög er vætusamt á öllum eyjum þessum; en þá er sól sér og
góðviðris-dagar eru, kvað land vera ið fegrsta á að líta og alþakið þéttum
skógi milli fjalls og fjöru; er útsýni og landslag víða ið yndislegasta.[3]
Hafströndin vestr frá Cross-sundi og vestr að Vilhjálms-grunni (eðr
Chugāch-flóa) er sæbrött og öll viði vaxin, vogskorin mjög, smáfirðir og
fjöllótt að, en samstaðar langir firðir, mjóir og þröngir. Eigi er þorskr í
þeim öllum, en nóg heilagfiski (fliðrur 10 fjórðunga og yfir það) og als
konar tegundir af laxi og silungi, svo öll vötn eru af þeim krök og kvik.
Fjöllin eru 5 til 6 þúsund feta há og alþakin þéttum skógi; en skógarnir
eru fullir af als konar berjum. Þar eru fjölmargir birnir, refir, íkorn,
merðir og margt annara dýra.
Vilhjálms-grunn er áðr nefnt; það skerst inn fyrir vestan 146° v.-l. fr.
Gr. og nær botninn vestr að 149°. Milli þess að austan og Cooks-flóa að
vestan liggr nes eitt breitt og mikið og fjöllótt, og heitir Kenai-skagi.
Vilhjálms-grunn er þakið eyjum stórum og smám, en firðir skerast úr því í
landið inn á alla vegu. Merkastar eyjanna eru: Montagu, Hinchinbrook,
Knight og Hawkin. Eyjarnar í Vilhjálms-grunni og strendrnar umhverfis það
eru þaktar ágætum skógi. Rússar höfðu þar skipgjörðar-stœði, þá er þeir
áttu landið, og gjörðu þar mikinn fjölda skipa. Veðrátta er þar óblíðari á
vetrum og kaldari, en á ströndunum suðr og austr af. Þó er ávalt allr snjór
upp tekinn í júní. Fiskr kvað þar nœgr og timbr ið ágætasta; ber vaxa þar
margvísleg og korntegund þarlend, Elymus (melr?), og gnœgð bauna vex þar af
sjálfu sér vilt.--Innuit-ar eru þar víða; það fólk er sama ætternis sem
Grœnlendingar, og segir gjörr frá því síðar.
Kenai-skagi er vogskorinn mjög á allar síður. Sumstaðar eru þar hafnir
góðar. Fjöll eru há á skaganum og sumstaðar jökull efst; en þar fyrir
neðan, niðr fjalshlíðarnar og undirlendið slétta fyrir neðan, er alt þakið
þéttum skógum og stórum, og er viðr þar góðr. Eyjar eru nokkrar með
ströndum fram. Syðsti höfði skagans og vestasti heitir Elizabetar-höfði;
gagnvart honum að vestan er Douglas-höfði. Í mynni flóans milli höfðanna
eru eyjar þær, er Bersvæðis-eyjar (Barren Islands) heita, klettóttar og
gróðrlausar; má inn sigla beggja vegna eyjanna. Austanmegin skerst inn úr
Cooks-flóa Port Chatham rétt fyrir norðan Elizabetar-höfða; þar upp af er
bygð sú, er Alexāndrowsk heitir; norðar skerst inn Grahams-fjörðr (Port
Graham) eðr öðru nafni Engla-höfn (English Harbor); þar fyrir norðan er
Chugāchik Bay; þar er höfn góð undir Kolhöfða (Coal Point). Þar er gnœgð
steinkola; þau eru með inum beztu að gœðum og lagið 7 feta þykt. Kola-lag
þetta hygg ég að liggi í jörðinni með allri austrströnd Cooks-flóa. Það
kemr fram aftr við Akkerishöfða (Anchor Point), og enn aftr fyrir norðan
hann. Ég sá hvervetna kol í jörð í bökkunum norðr af Nikulásar-vígi, er ég
skoðaði og tók sýnishorn af. Lagið var þunt þar, en ég hefi ástœðu til að
ætla að það verði þykkvara, er fjær dregr; en við höfðum engin föng né tíma
til að kanna það. Undan Nikulásar-vígi er höfn og kölluð St. Chrysostom
Harbour, en það þýðir Gullmunns-höfn; þar lág skip vort, er vér dvöldum að
Nikulásar-vígi. Höfnin er rétt undan mynni Kaknu-fljóts, og er gullsandr í
fljótinu; er því réttnefni þó höfnin sé kölluð Gullmynnis-höfn. Þessa megin
Cooks-flóa er graslendi mikið, einkum er upp undir fjöllin dregr, en skógar
ágætir á undirlendinu. Víðast er útfiri mikið við strendr.--Að vestan er
undirlendi minna, en land gott; þar eru færri hafnir.
þá er Cooks-flóa sleppir, er suð-austr-ströndin á Alíaska-skaga hlykkjótt,
óslétt, sumstaðar hálf-hrjóstrug, en víðast, einkum syðst, frjólend, vaxin
grasi og viltum korntegundum, mestan part skóglaus, nema smákjarr, skorin
óteljnadi fjörðum, víkum, vogum og þrongum sundum, meiri og minni. Víða er
hún klettótt, einkum nyrzt Helzti fjörðr, er ég hirði hér að greina frá, er
Katmai-fjörðr í beint vestr að kalla frá norðrhöfða Kadíak-eyjar. Á vatni
einu skamt þar frá finst steinolía, og flýtr hún sem þykk brá á vatninu.
Sýnishorn af henni var fœrt efnafrœðingunum við SMITHSONIAN INSTITUTION og
rannsökuðu þeir hana. Hafi sýnishornið verið trútt, þá er olía þessi betri
en öll sú olía, er finst í austr-ríkjunum, með því hún logar fult eins vel,
er eins drjúg, en hefir þann eiginleik, að hún er eigi hraðkveyk
(_explosiv_); en þann eiginleik fær in venjulega steinolía fyrst við
hreinsun af mannavöldum.
Milli Kadíak-eyja og meginlands liggr Shélikoff-sund. Svo er að sjá, sem
eyjar þessar sé að jarðmyndun til framhald fjall-beltis þess, er myndar
Kenai-skaga, enda þótt breitt hafsund liggi þar á milli. Klettarnir eru
líkir, og lögunin, jarðmyndunin og stefnan yfir höfuð sú sama. Hvervetna
þar, sem heldr er í skjóli fyrir veðrum, eru eyjarnar vaxnar miklum, fríðum
og ágætum skógi. Og á þessum eyjum og ströndum Cooks-fjarðar er mikið af
inu bezta yrkingarlandi; haglendi er ei unt betra að kjósa, en það er hér
getr. Á dögum Rússa var bygð hér eigi all-lítil og var í rauninni á
Kadíak-ey aðalaðsetr allrar Alaska-verzlunarinnar. Höfuð-þorp eyjarinnar er
nefnt St. Paul eðr Páls-borg, en stundum _City of Kadíak_ þ.e. Kadíaks-
borg. Páls-borg er að flestöllu merkari miklu, en Sitka, eða var það að
minsta kosti meðan Rússar áttu landið; enda liggr Kadíak betr en nokkur
annar staðr við verzlun og hefir flesta hluti til þess að verða höfuðból
als lífs í Alaska, er stundir líða, þótt nú sé þar fátt um að vera. það
voru eingöngu pólitiskar ástœður, er leiddu Rússa til að hafa höfuðbœinn
sem syðst og einkum sem austast og setja hann því í Sitka. Viðey (Woody
Island) liggr rétt við bœinn á Kadíak. Þar er ísgeymslu-hús og
sögunarmylla. Norðr af Kadíak liggr Afognak, stór eyja og að öllu lík
Kadíak, nema að sínu leyti enn fjöllóttari, og skógr er þar stœrri. Austr
af Afognak er Marmot-ey. Milli Afognak og Kadíak er Skógey (Spruce Island);
þar er viðr meiri og betri en á nokkurri annari af Kadíak-eyjum. Margar
eyjar stórar og smár liggja kring um Kadíak á alla vega; nefni ég meðal
annara Þrenningar-eyjar (Trinity Islands) fyrir sunnan suðrtána. Ukamok-
eðr Chirikoff-ey telst og með Kadíak-eyjum; hún liggr til suðrs og lítið
eitt til vestrs frá Þrenningar-eyjum. Á Ukamok hafði rússneska kompaníið
sölubúðir; þangað flutti það á eyjuna dýr það, er á ensku nefnist _marmot_,
en á lærðra manna máli SPERMOPHILUS PARRYI (Danir kalla það "murmeldyr");
það er eins og bjórinn [bifrinn] af flokki þeim, er SCIURIDAE nefnast af
kyni gnagdýra (RODENTIA). Mætti kalla það bjórbróðr (eða fjallrottu). Skinn
þess er ágætt og er fémætt. Þetta dýr fjölgaði svo ótt á eyjunni, að það
varð atvinna fyrir fjölda fólks að verka skinn þeirra.
Sémidi-eyjar liggja í suðr og vestr frá Kadíak, en í norðr og vestr frá
Ukamok.--Meðal Shumagin-eyja eru tvær eyjar bygðar, Pópoff og Únga. Á Unga
eru tvær góðar hafnir; heitir in nyrðri Kola-höfn (Coal Harbour); þar er in
mesta ofrgnœgð af þorski. Þar er almennr samkomustað fiskimanna. Sunnan á
eyjunni er Delaroff fjörðr; þar er bygð. Nálega vestr beint frá Únga er á
landi í Alíaska bygð sú, er heitir Belkōfski eðr Íkornssveit (Squirrel
Settlement). Það er enginn staðr hér til að lýsa þeim aragrúa eyja smárra
og stórra, kletta og skerja, er þekr hafið við strendr Alíaska-skaga.--
Vestr af syðsta odda skagans liggr Únimak-ey. Milli hennar og meginlands
liggr Rif-sund (False Pass); frakkneskir siglingamenn höfðu lengi sagt það
skipgengt, en það reyndist lygi, og eru tómir boðar og rif.
Það eru fyrr nefndir inir helztu flokkar af Aleuta-eyjum. Bygð er þar helzt
á eyjunum Unalāshka, Akhūn, Tigālda, Úmnak, Amlia, Atka, Adākh og
Attū.--Helztar hafnir eru á Unalashka: Iliuliuk eðr Formanns-höfn
(Captain's Harbour), Bjórfjöðr (Beaver Bay) og Mākushin-fjörðr.
Í Formanns-höfn (á Unalashka) er þriðja bygð merkust í Alaska og stœrst,
næst Páls-borg (á Kadíak-ey) og Sitka. Síðan Banda-ríkin keyptu landið
hefir kviknað þar verzlun töluverð; leggja skip þar tíðum að, til að skipta
vöru, fá vatn, við og nýja ávexti og kálmeti.
Á Attū er höfn, er heitir Chichagoff Harbour. Sé sögum að trúa, þá er þar
leyni-verzlun eigi all-lítil (_smuggling_). Safalaskinn frá Síberíu og
ópíum frá Kína eru hátt tollaðar vörur, er þær eru fluttar inn í Banda-ríki
frá útlöndum, en ótollaðar eftir að þær eru komnar inn í landar-eign
Banda-ríkja. Því eru safala-skinn og ópíum flutt á laun til Chichagoff
Harbour, en seldar þaðan aftr með stórum hagnaði til ýmsra staða í
Banda-ríkjum.
Þess er áðr getið, að þelselr veiðist í Bærings-hafi. En sakir rúmleysis
hér og fyrir því, að það þykir minna um vert, að minsta kosti í bráð, verðr
hér að sleppa að lýsa nákvæmara vestrströndinni fyrir vestan Alíaska-skaga
og eyjunum í Bærings-hafi. Það verðr hœgt að rita langa lýsing og nákvæma á
þeim eins og hverjum öðrum parti af Alaska, er þörfin sýnist þess að
krefja.
6. _Fljót og ár._
Vötn þau, er falla út í Alaska-flóa, eru miklu minni, en hin, sem í
Bærings-haf falla. Fjöllin taka víðast svo að segja fast að sjó fram að
sunnan; en vatnsmegin það, er fær afrás í ánum, dregst saman langt uppi í
meginlandinu og ryðr sér þaðan veg til sjávar gegn um fjöllin um þröng
gljúfr og í fallháum fossum. Mikið af regnvatninu frýs á inum afarháu
fjöllum og nær fyrst til sjávar sem jökulvatn þegar þýður eru.
Austast vil ég nefna Stikine-fljót. Það er af því kunnugt, að gull hefir
grafið verið á bökkum þess; eigi eru þó gullnámar þessir allríkir og liggja
þeir ofarla við fljótið í Bretlands-eignum, áðr en það rennr inn í
Alaska.--
Á 60° 17' n. br. og 145° 20' vestrlengdar frá Grœnuvík liggr mynni fljóts
þess, er heitir Atna eðr Koparfljót (Copper River); það fellr í tveim
kvíslum í sjó út og verðr eyri allmikil í milli kvíslanna þrjátíu mílur á
lengd, en 4-5 mílur á breidd; eyri þessi er alþakin pílviðar-skógi
(_willow_). Í norðvestr-kvíslinni er aðal-vatnsmeginið; þar nærri er
Innuita-þorp, og heitir Alāganik. Fljótið fellr nokkurn veg um slétt
undirlendi áðr það fellr í sæ út; á því undirlendi er fjöldi stöðuvatna.
Lítið er kunnugt um farveg fljóts þessa, það er víst sé; er sagt það falli
um gljúfr og fjöll lengra uppi í landinu og sé stórir skógar beggja vegna.
Eigi vita menn með fullri vissu, HVAR það er, sem koparnámr sá er, sem
fljótið tekr nafn af. Koparinn finst þar í ávölum, vatnsleiktum klumpum,
líkt og á sér stað við Lake Supirior; en það þykjast menn fara nærri un, að
koparinn sé innan 100 mílna (enskra) frá sjó. Indíánar selja hann, en leyna
náma-stöðvunum. 1741 fann Bæringr eðr fylgdarmenn hans brýnistein, er
koparknífar höfðu vorið á hvattir. Eigi þektu inir þarlendu menn járn
fyrri, en erlendir menn tóku að verzla við þá; en leiknir voru þeir í að
gjöra ónetta knífa úr kopar.
Í Vilhjálms-grunn falla engar ár að marki, en í Cooks-flóa innanverðan
fellr mikil á, er heitir Knik eðr Eldvatn (Fire River). Það fljót er
skipgengt 12 mílur frá sæ upp; en úr því breikkar það og grynnist. Rússar
kváðu hafa farið á skinnbátum upp eftir því, unz þeir komu að vatni því, er
Plavējno heitir. Þaðan er vegr eigi langr til Kopar-fljóts. Tvær ár stórar
falla að austanverðu í Cooks-flóa. Í annari þeirra er gull, og mun þess
getið síðar í skýrslu vorri. Margar eru minni ár og lœkir með Cooks-flóa;
og er alt bókstaflega spriklandi og á iði af laxi og silungi.
Alíaska-skagí er fjöllótr, einkum nyrzt; þau fjöll eru þó eigi samföst og
lækka eftir því sem suðr eftir dregr; þau eru framhald af Alaska-fjöllum.
Frá norðvestr-hlut skagans renna nokkrar ár út í Bristol-flóa. Milli inna
háu fjalla, er mynda framhald af Alaska-fjöllum, og eins þar sem þeim
sleppir, er landið lágt og votlent. Víða eru þar stöðuvötn og mörg allstór.
Liggja sum svo lágt yfir sjávarflöt, að vatn þeirra er salt. Úr þeim renna
ár og lœkir til beggja hliða í haf út. Aleutar ferðast svo á lœkjum og ám,
að þeir róa léttum skinnbát, það sem áin endist, taka svo bátinn, er vatn
þrýtr, og bera hann með sér þar til, er önnur á tekr við; því bátarnir eru
fisléttir. Þannig getr maðr róið sumstaðar yfir þveran Alíaska-skaga, frá
Kyrra Hafi yfir í Bærings-haf, nálega án þess að stíga fœti á land.--Eitt
af inum stœrstu stöðuvötnum er Iliāmna. Það er enn ókannað að mestu; ætla
menn það muni fremr grunt eftir stœrð; en það vita menn, að það er yfir 80
mílur á lengd og um 24 mílur á breidd, og er það meira en hálft Ontario-
vatn.
Ár þær, er falla í Bærings-haf, eru bæði meiri og fleiri, en þær, sem falla
í Alaska-flóa. En sakir þess, að mér þykir hér mest undir komið, að lýsa
þeim hlut landsins, er liggr að Alaska-flóa, en rúmið hinsvegar lítið, þá
verðr hér að sinni að eins drepið á tvö in helztu af þessum vatnsföllum.
Fyrir norðan Bristol-flóa fellr í sjó fljótið Kuskoquim; það er annað mest
fljót í Alaska, næst Yukon-fljóti, og stœrst allra þeirra vatnsfalla, er
upp spretta í Alaska; er það kallað að vera frá 500 til 600 mílur á lengd;
það er straumhart. Uppi í landi langt, fyrir sunnan Kuskoquim, kvað geta
Zeolít, brennistein og blátt kopar-_carbonate_;[4] hefir það verið keypt að
þarlendum mönnum. Þar kvað og vera ofrgnœgð af gáshauk (_gosehawk_--fálka-
tegund, er svo nefnist). Indíánar eru um þetta svæði, en aldrei hefir neinn
hvítr maðr þangað fœti stigið enn. Þar kváðu vera eldfjöll og náttúra in
hrikalegasta.
Yukon-fljótið fellr í tveim aðal-kvíslum í sjó, og verðr stór eyri í milli;
tekr sú eyri frá 62° 21' til 62° 50' n. br. og er 60 mílna á lengd að ensku
máli. Aðal-áin fellr út í kvísl þeirri, er Kúsilvak heitir; sú er kvísl in
dýpri; en Kwikhpak heitir nyrðri kvíslin, og er breiðari. Lengd als
Yukon-fljóts, frá Kennicott-vatni (57° 45' n. br. og l30° 45' v. l.) og til
þess er Kúsilvak-kvíslin fellr í sjó, er 1800 mílur; þó er þetta líkl. of
lítið í lagt, og sé bugður fljótsins teknar með í reikninginn, sem eigi var
hér gjört, þá er ekki ýkt að kalla það 2000 mílna langt, og er það
skipgengt frá sjó þrjá fjórðunga af lengd þess upp eftir.--Sakir stœrðar
sinnar og þýðingar á Yukon-fljót skilið að nefnast eitt af inum stœrstu og
merkustu vatnsföllum í heiminum. Það er stœrra en Ganges og Orinoco, og
áþekt að stœrð sem Danube eðr La Plata-fljótið. Það heyrir til innar sömu
ættkvíslar af norðrheims-fljótum, sem in nafnkunnu fljót Obi, Lena,
Saskatchewan og Mackenzie.
7. _Hafstraumar._
Eigi hlýðir annað en að minnast stuttlega á ina miklu strauma í Kyrra
Hafinu og Bærings-hafi; því að þeim er það að þakka, hve milt og blítt
loftslagið er í suðrhlut Alaska og yfir höfuð á öllum norðvestr-ströndum
Ameríku, í samanburði við norð-austr-strendrnar.
Inn mikla hita-straum í Kyrra Hafinu, þennan annan Gulf-straum, kalla
Japans-menn Kuro Siwo þ.e. dökkva straum; því í honum er vatn dekkra, en
ella er í Kyrra Hafi. Nýrri landa-frœðingar og allir lagar-frœðingar nú á
tímum nefna hann Japans-straum. Straumr þessi klofnar á vestrhorni
Aleuta-eybeltisins; gengr þá annar straumrinn austr fyrir sunnan Aleuta-
eyjar og beygist alt af með ströndinni unz er kemr austr fyrir Alíaska-
skaga; þar klofnar straumrinn aftr; gengr þá aðalstraumrinn norðr og austr
með ströndinni og fylgir henni, beygir suðr með henni austan við Alaska-
flóa og gengr suðr með Alexanders-eyjum og svo suðr með ströndum Bretlands-
eigna, Washington-fylkis, Oregon-ríkis og Kaliforníu-ríkis; hin kvíslin, er
klofnar úr strauminum fyrir austan Alíaska-skaga, slær sér beint austr, og
kemr saman við nyrðra strauminn við Alexanders-eyjar og sameinast honum þar
aftr. Með þessum straumum streymir heitt og blítt loft frá suðri; dregst
það saman og þykknar á fjallatindunum fyrir ofan strendrnar og veldr inu
mikla regnfalli, sem einkennir alla ströndina suðr fyrir Oregon.--Inn
nyrðri og minni aðal-armr straumsins, eftir að hann klofnar fyrst, streymir
norðr sundið milli Formanns-eyja og Aleuta-eyja og norðr alt Bærings-haf,
norðr um Bærings-sund og út í Íshaf. Fyrir því kemst eigi hafís suðr um
sundið. Aftr á móti segja hvalarar að oft sjáist stórir ísjakar hrönnum
saman sigla norðr um sundið, geta þeir farið alt að hálfum öðrum knút á
klukkustund móti allströngu norðanveðri. Það er ís, er leysir frá
ströndunum við Bærings-haf. Á sumrin kemr lítill kaldr straumr að norðan og
gengr suðr að austan fram með Kamchatka-ströndum í Asíu. Fyrir því er
kaldara miklu að tiltölu á Asíu-ströndum, en jafn-norðarlega á Alaska- eðr
Ameríku-ströndum.--Nálægt Shumagin-eyjum var í ágúst 1865 stríðr straumr
til norðrs og austrs, og var hitinn í sjónum þar +56° Fahrenheit (þ.e.
10.7° Réaumur).--Í sundunum í Aleuta-eybeltinu eru ýmislegir straumar, og
breytast með sjávar-föllum; þó eru ríkari straumar til norðrs en suðrs.
Sakir breytileika straumanna er varasamt fyrir ókunnug skip að leggja í
sund þessi nema með varúð.
8. _Fjallgarðar._
Öll in hæstu fjöll í Alaska liggja fyrir sunnan 65° n. br.--Stranda-fjöll
(Coast Range) eðr Elíasar-fjallgarðr (St. Elias Range) ganga með ströndinni
fram; í þeim fjallgarði eru hæst fjöll og hnjúkar, og spúa sum eldi. Stefna
þessa fjallgarðs er norð-vestr. Þá er kemr vestr fyrir 142° (v.-l. fr. Gr.)
er það eigi lengr samanhangandi fjallgarðr; klofnar þá á ýmsa vega eftir
það, og ná sumar álmurnar saman við Alaska-fjöll; en Alaska-fjöll eru
framhald af Steina-fjöllum (Rocky Mountains). Annars er lítt kunnugt um
fjöllin uppi í meginlandi, og eru þau sett vitlaust út í bláinn á öllum
kortum Evrópu-manna, nema inum síðustu þýzku kortum frá Gotha; þar eru þau
löguð eftir kortum Dalls; en hans kort eru in fyrstu áreiðanlegu kort yfir
Alaska.
Fjallgarðarnir hlífa við öllum norðanveðrum, og er það munr eða í
Mississippí-dalnum, er blasir opinn við öllum norðanveðrum og kulda úr
þeirri átt. Eiga fjöllin í Alaska vafalaust næst eftir straumunum mestan
þátt í því að gjöra vetrinn svo mildan og blíðan á suðrströndinni og
eyjunum í Alaska-flóa.
Hæstu fjöll, er mæld hafa verið, eru 14000 feta há (Mount Fairweather--
Góðviðris-fjall); en gizkað er á, að Elías-tindr muni vera 16000 feta.
Iliāmna, eldfjall á Alíaska-skaga, er 12066 feta, en Redoubt 11270 feta. Á
Valaprinz-ey er Mount Calder 9000 feta hátt.
9. _Stœrð Alaska._
Eftir því, sem Fr. Hahnemann í Gotha hefir reiknað, skal hér skýrt frá
stœrð Alaska. Þess ber að gæta að inu þýzka ferhyrnings-mílna-tali er
breytt í enskar ferhyrnings-jarðmílur eftir hlutfallinu 1 á móti 21.16.
Stœrðin verðr þá þannig:
Eyjar í Bærings-hafi 3 963.0584
Aleuta-eyjar 6 391.5896
Kadíak-eyjar og Shumagin-eyjar 5 676.3816
Chúgach- og aðrar eyjar 1 031.7616
Alexanders-eyjar 14 142.9208
----------------
Flatarmál eyjanna samtals 31 205.7100
Meginlandið 548 901.6148
--------------------
Als 580 107.3248
enskar □ jarðmílur.
* * * * *
II. KAFLI.
UM SÖGU LANDSINS.
Saga norðvestr-hluta Ameríku er því nær undantekningarlaust saga um verzlun
og landa-könnun. Þrældómrinn af verzlunar-ánauð þeirri, er eitt eínokunar-
félag lagði á landið, stóð svo lengi yfir, að það er fyrst á síðustu árum,
síðan frelsið létti okinu af, að pólitík á nokkurn þátt í sögu landsins.
Jafnvel þótt sagan um slíkt sé að vísu eigi uppbyggileg að sumu leyti, tel
ég þó mein, að rúmið leyfir eigi að skýra neitt frá sögu landsins að sinni,
því hún er þó ekki að öllu ómerkileg í sjálfri sér.
Eignarréttr Rússa til Alaska var bygðr á því, að þeir höfðu fyrstir fundið
landið. Pétr mikli Rússa-czar var sjálfr skipasmiðr og kunni til sjómensku;
honum var forvitni á að vita, hvort Asía og Ameríka væri áfastar að norðan;
því þá var ekki um það kunnugt, hvort svo væri eðr eigi. Einhvern dag
ritaði karlinn með eigin hendi á blað þessi fyrirmæli:
"Að byggja einn eða tvo báta, með þiljum, á Kamchatka eðr öðrum hentugum
stað; á þeim ætti að gjöra eftirleit um norðrstrendrnar, til að sjá, hvort
þær ná eigi saman við Ameríku, þar sem endimörk þeirra eru ókunn; því næst
skyldu þeir að því huga, hvort þeir gætu ekki einhvers staðar fundið höfn,
sem heyrði til Evrópu-mönnum eðr Evrópu-skip. Einnig ættu þeir að dreifa
nokkrum mönnum um, sem skyldu spyrjast fyrir um nafn og legu þeirrar
strandar, er þeir finna; halda skyldi nákvæma dagbók yfir alt þetta, og
skyldu þeir koma með hana til Pétrsborgar." Þetta blað fékk Pétr í hendr
œzta aðmírál sínum, og bauð honum að sjá svo um, að þessu yrði
framgengt.[5] En Pétr czar inn mikli dó vetrinn 1725; en Katrín drotning
lagði ástundun á, að framkvæma vilja haus. Maðr er nefndr Bæringr (Veit eðr
Vitus Bering) og var danskr, fœddr á Hrossanesi í Jótlandi, enda virðist
hafa verið í honum hvorki dáð né dugr. Hann var gjör formaðr (_Commander_)
fararinnar og lagði upp frá Pétrsborg 5. febr. 1725 yfir Síberíu og
Norðr-Asíu til Kamchatka; var hann yfir 3 ár á leiðinni. 20. júlí 1728
lagði hann í haf og sigldi norðr og austr; hann sigldi all-raglega og hélt
sér undir ströndum Asíu; fann hann ey þá, er hann nefndi Lafranz-ey eftir
heilögum Lafranzi; það var á Lafranz-messu. Eigi sá hann neitt af Ameríku,
og eigi hætti hann sér lengra norðr en á 67° 30' n. br.--Þóttist hann þess
nú fullvís orðinn, að Asía væri eigi áföst Ameríku; snéri síðan heim aftr.
Minnir þetta ferðalag á það, er Sigurðr Pétrsson kvað um inar dönsku
hetjur, er fóru að leita Grœnlands:
"Þeirra' af ferðum rómur rís
fyrir rausnar-verkin stóru;
þeir sigldu burt og sáu ís,
og svo til baka fóru."
Bæringr kom til Pétrsborgar aftr í marz 1730 eftir 5 ára útivist, og þótti
garpr mikill orðinn af ferðinni. Eftir Bæringi danska er nefnt Bærings-haf
og Bærings-sund.[6] Gwosdew, rússneskr maðr, fann vestr-strönd Alaska
1730.--1741 fór Bæringr enn að leita Ameríku, og komst hann nú í Alaska-
flóa og sá Elías-tind. En hann dó úr vesöld á einni eyjunni í flóanum og
hvíla þar bein hans. Eyja sú heitir Bærings-ey. Rússar eignuðu sér landið;
en eigi var það mikið, er fyrst fanst. En smátt og smátt fanst meira og
meira og jukust farir til Alaska til verzlunar. Þó var lítið um að Rússar
hefði neina stjórn á verzluninni fyrri, en 1799. Var verzlunin alla tíð
síðan seld í hendr einokunar-félagi með einka-leyfi, unz Rússar létu landið
af hendi.
Árið 1867 seldu Rússar landið Banda-ríkjunum, en þau gáfu fyrir sjö
miljónir og tvö hundruð þúsundir gullpenninga ($7 200 000 í gulli), en það
lætr nærri 28 miljónum danskra króna. Kaupsamningrinn er gjör í Washington,
D.C., höfuðborg Bandaríkjanna, 30. dag marz-mánaðar 1867, en síðan
staðfestr af Rússa-czar.
* * * * *
III. KAFLI.
INNLENDAR ÞJÓÐIR.
Innlendum þjóðum í Norðr-Ameríka eðr frumbyggjum landsins (ef svo má kalla)
er eðlilegast að skipta í tvær meginþjóðir. Önnur er sú þjóð, er kallast
Indíánar eðr rauðir menn. Á hina hefir lengi vantað hœfilegt eitt nafn. Á
fundi í inu ameríska vísinda-félagi (_American Association for Advancement
of Science_) stakk Dall Alaska-fari upp á nafni, er félagið félst á, en það
er, að kalla þá Órāríána (þ.e.: Stranda-menn), fyrir því að þeir búa
hvervetna með sjó fram, en hvergi langt uppi í landi (að því frá skildu, að
þeir byggja œði-langt upp með Yukon-fljóti, en þó að eins með bökkunum
fram). Verðr það ljósast, hve vel heiti þetta er valið, ef lesarim vill
líta á landkortið, og mun hann þá skjótt gæta þess, að flokkar af þessari
þjóð hafa svo bygð sína, að hún er sem belti umhverfis allar strendr
Ameríku að norðan og vestan, og aðeins örsjaldan lítið eitt upp í land fram
með stórfljótum, t.d. Yukon, en slitnar að eins á sárfáum stöðum, svo sem
t.a.m. á norðrströnd Kenai-höfða, þar sem Indíánar hafa bygð á ströndinni;
annars byggja Indíánar upplandið, en Órāríánar strendrnar milli Indíána og
sjóarins.
Órāríánar deilast í þrjá kynflokka, sem allir eru nokkuð mismunandi.
Fyrst er flokkr sá er nefnist Innuit; af þeim flokki eru Grœnlendingar og
Eskimóar þeir, er byggja norðrströnd Ameríku og eyjarnar þar í kring, og
sömuleiðis eyjarnar í Bærings-hafi og strendrnar á Alaska að vestan, alt
suðr að Elías-fjalli.
Annar flokkrinn er Aleutar; þeir byggja Aleuta-eyjar og Alíaska-skaga austr
að 160° v.-l. (fr. Gr.).
Þriðji flokkrinn eru þeir menn, er Túski eru kallaðir. Þeir byggja
norðaustr-skagann á Síberíu og eyjar í Bærings-sundi; en annars koma þeir
eigi við þetta mál.
Aleutar eru menn friðsamir, svo að undrum má sæta þykja, greindir og fremr
námfúsir en latari eru þeir en frá megi segja. Þó mun mest á því bera, þar
sem in svo kallaða menning (_civilization_) hefir spilt þeim. Góðmenni eru
þeir in mestu, fámálugir og orðheldnir að náttúrufari, þar sem uppeldi
hvítra manna á þeim er eigi orðið náttúrunni yfirsterkara. Flestir eru þeir
kristnir að nafni (grísk-kaþólskir). Þeim er flest vel gefið af náttúrunnar
hendi. Þeir eru veiðimen góðir og fiskimenn, en forsjálausir, lifa í sukki
og als gnœgtum meðan nokkuð er til, en svelta svo þolinmóðir heilu hungrinu
þegar harðnar í búi. Útlendir verzlunarmenn hafa náttúrlega spilt siðum
þeirra sumra, og drykkjumenn eru þeir nálega allir, er þeir fá nokkurn
dropa. Tóbak þykir þeim og sælgæti mikið og borga það dýrum dómum. Það er
jafnan svo í heiminum, að spillingin verðr menningunni samfara; syndin grœr
á skilnings-trénu.--Aleutar eru hvergi nærri ment þjóð, en þó geta þeir enn
síðr heitið vilt þjóð; þeir hafa fasta bústaði og öll þeirra háttsemi er
svo, að þeir mega vel kallast að hafa hálf-menningu eðr meira.
Innuit eru sams konar menn sem Grœnlendingar. Standa þeir Aleutum nokkuð á
baki bæði að líkamans og sálarinnar atgjörfi. En af því lesendr munn
flestir hafa einhverja hugmynd um Grœnlendinga, þá þykir minni þörf á að
lýsa þessum kynflokki hér, þó þeir byggi mest það pláss, er ég helzt vil
lýsa hér.
Indíánar eru hér líkir því, sem þeir víðast eru; en þeir koma eigi mjög til
máls hér, með því þeir byggja lítið sem ekki strendrnar, og byggja als eigi
það svæði, er ég einkum vil hér lýsa, en það eru Kadíak-eyjar. Indíánar
þeir, sem eru á litlu svæði við Cooks-flóa, eru friðsamir, meinlausir og
eigi ógreindir, sumir dáfríðir í sjón.
Aleutar eru ljósir á hörund og sumir dáfríðir menn. Eigi eru þeir skírlífir
svo orð verði á gjört. Margir eru því kynblendingar komnir af Rússum í
föðurætt; eru sumir kynblendingar fríðir sýnum, og margir þeirra hafa aftr
gengið að eiga rússneskar persónur. Margir þeirra eru hagir menn til smíða.
* * * * *
IV. KAFLI.
LOFTSLAG OG GRÓÐR.
Alaska er feyki-stórt land svo sem þegar hefir sýnt verið. Það er því
háskalegr, en, því miðr, almennr misskilningr að gjöra sér eina og sömn
hugmynd um alt Alaska, gætandi eigi þess, að Alaska er eins stórt og hálf
Norðrálfan. Menn verða að minnast þess, að nyrzti höfði í Alaska (Point
Barrow) liggr á 71° 27' 0" n. br. og að syðsta eyjan í Alaska liggr á 51°
10' 0" (að því er Gibson segir; Salāmatoff segir 51° 12' 0"). Frá nyrzta
höfða í Alaska til ins syðsta er því eins langr vegr og frá Reykjavík á
Íslandi til Florenz á Italíu. Nyrzti tangi í Alaska liggr álíka norðarlega
og Norðr-höfði (Nord Cap) í Noregi; en syðsti tanginn á Aleuta-eyjum liggr
sunnar en Leipzig á Þýzkalandi. Má vera þetta hjálpi upp á skilninginn hjá
þeim, er ætla að Alaska sé öll einn sífrosinn Niflheimr eða jökulkaldir
tröllheimar. Ég ætla að lesaranum mundi þykja það eigi all-vitrlega mælt,
ef einhver fœri að lýsa Evrópu, og lýsti henni svo, að þar væri ólifandi
nokkurri mentaðri þjóð; hafnir allar væru þar íslagðar mikinn hlut árs,
dögum saman á vetrum sæi enga sól, o.s.frv., o.s.frv.--og þó á þessi lýsing
jafn-vel eða jafn-illa við Evrópu einsog við Alaska. Það á jafn-vel við
norðrstrendr Noregs, Finnlands og Rússlands eins og það á við norðrstrendr
Alaska. Það á jafnilla við suðrstrendr Alaska eins og við Holland, Belgíu,
England og Þýzkaland o.s. frv. Og þó hefi ég orðið að heyra, að Alaska væri
"verra en Ísland," "skrælingja-land," o.s.fr. Já, "Alaska" og "Alaska" er
ekki það sama! Alaska er verra en Ísland, en Alaska er líka betra en
Skotland--alt kemr undir, hvaða héröð af Alaska um er talað. Já, Alaska er
"skrælingja-land"--en öll Ameríka, þetta dýrðlega land, er líka skrælingja-
land; það var alt bygt skrælingjum, og það verri skrælingjum, en nú eru í
Alaska, áðr hvítir menn námu þar bólfestu; en nú er víst skrælingjaskaprinn
meiri orðinn á inu mentaða Íslandi, en í skrælingja-landinu Ameríku. Ég
skal svo ekki eyða fleirum orðum að þessu, en að eins láta í ljósi þá von,
að skynsamr lesandi láti eigi blekkjast af því hrekkvíslegu orða-gjálfri,
sem ætlar að slá sandi í augu manna með því að fela stórmikið höfuðland
undir einu nafni, og lýsa því svo öllu með þeim eiginleikum, sem að eins
eiga við lítinn hluta þess. Sé nokkur svo andlega starblindr að láta
blekkjast af slíku, þá liggr mér við að segja sá inn sami sé eigi þess
verðr að leggja hann á hné sér til að sýna honum sannleikann.
Alaska er svo stórt land, að eigi er unt að lysa loftslagi og gróðri
landsins als í einu; svo ólíkt er loftslagið og gróðrinn á ýmsum stöðum.
Náttúran sjálf bendir til að deila Alaska í þrjú aðalfylki eðr héröð, hvað
maðr vill kalla það; hvert fyrir sig af fylkjum þessum er ólíkt hinum að
loftslagi, gróðri og landsháttum.
Hér skal haldið þeim nöfnum á fylkjum Alaska-lands, er Dall Alaska-fari
hefir gefið þeim í sinni bók.
Þessi fylki Alaska-lands eru:
1. _Yukon-fylki_,
2. _Aleuta-fylki_, og
3. _Sitka-fylki_.
_Yukon-fylki_ er nyrzt; að austan nær það að takmarka-línu Bretlands-eigna,
og að sunnan að Alaska-fjöllum, að vestan að Bærings-hafi og að norðan að
Íshafinu.
_Aleuta-fylki_ tekr yfir þann hlut Alíaska-skaga, er liggr fyrir vestan
155° vestrlengdar og eyjar þær, sem eru vestr af þeirri línu.
_Sitka-fylki_ tekr yfir meginlandið og eyjarnar fyrir sunnan Yukon-fylki og
austan Aleuta-fylki.
Nú skal lýst stuttlega hverju þessu fylki fyrir sig, en lesarinn verðr að
gæta þess, að Yukon-fylki varðar minstu fyrir tilgang þessa ritlings, og
verðr það að vera afsökun þess, að því er stuttlegar lýst, en hinn, er
meira varðar.
1. _Yukon-fylki._
Landslagið fram með Yukon-fljóti er svo lagað, að fyrst er landið lágt,
öldumyndað og hólótt, sumstaðar grýtt, en víðast hvar greitt yfirferðar; þá
er fjær dregr fljótinu, koma breiðar sléttur oftast meira eða minna
mýrlendar, og taka yfir margar mílur á breidd, beggja vegna fljótsins;
breiðastar eru þessar sléttur þó næst mynninu. Engir eru samgöngu-vegir í
fylki þessu, nema gangstigir á stöku stað, óglöggvir sem fjárgötur á
Íslandi, og verða varla aðrir þeirra varir, en Indíánar og þeir, sem vanir
eru að lesa sig fram eftir Indíána-stigum í óbygðum. Yukon-fljótið og ár
þær inar minni, er í það renna, eru þjóðvegir fylkisins.
Steinategundirnar eru ýmislegar; mestr partr er þó _conglomerate_
(ávala-grjót) _syenite_ (samsetningr af brunagrjóti og kvarz), _quartzite_
(kvarz eðr steypu-grjót) og _sandstone_ (móberg?). Vikrkol, skúrsteinn og
bruna-grjót ("lava," hraun) er gnœgt á sumum stöðum. Yfirborðs-jarðvegrinn
er og ýmislegr, sumstaðar sand-kendr, á öðrum stöðum aftr meir leir-kendr
og mó-kendr. Þar sem jarðvegr er leir-kendr, er oft vætu-mosi vaxinn yfir
yfirborðið og þekr það; spillir það mjög jarðveginum undir; kemr þetta af
skurða-leysi, af því vatninu er eigi framrás veitt. Á mjög miklu svæði er
jarðvegrinn frjósamr og _alluvial_ (myndaðr við vatna-gang), er það sandr
ofr-smágjör, mold og fúið jurta-efni (_vegetable matter_); hefir fljótið
borið þetta með sér og hefir það safnast í lög svo djúp, að eigi hefir mæld
orðið dýpt þeirra. Nývetnis-frjóleir (_fresh-water marl_) er ofr-gnógr á
slíkum stöðum víða hvar.
Víða helzt ís í jörð árið um í kring, þrem fetum undir yfirborði; er þetta
einkum þar, sem yfirborðið er mosa þakið. Þar sem skurðir eru og vatninu er
vel veitt afrás, liggr ísinn dýpra eðr hverfr með öllu; er enginn efi á, að
ísinn hverfr með tímanum þar sem jörðin er vel plœgð og vatn-ræst.--Það er
fróðlegt að bera hér saman við það, sem Aiton segir í sinni "Treatise on
Peat moss," &c., í Edinb. Encyclop., Vol. XVI, p. 738, þar sem hann eignar
að talsverðu leyti mosa-vextinum ið kalda og vætusama loftslag Skotlands.
Segir hann: "32½ únsa af þurrum mosa heldr í sér 18 únsum af vatni, án þess
að láta það drjúpa; þar sem 39 únsur af inni frjóustu garðmold halda að
eins 18½ únsu. Mosi heldr og meiri kulda í sér, en nokkur önnur
jarðvegstegund. Þar sem mosi er þykkr (í Skotlandi) helzt oft frost í jörð
fram yfir miðsumar. Af þessu verðr ljóst hver áhrif mosinn hefir á
loftslagið til að kœla það." [1 únsa er nærfelt 2 lóð.]
Það er svo í Yukon-fylki sem hvervetna í Alaska, að loftslagið uppi í
landinu er mjög frábrugðíð því, sem það er á ströndunum, og það á stöðum,
setti eigi eru fjarlægir hvor frá öðrum. Ið mikla megin af nálega volgu
vatni, sem er í Bærings-hafi, og inir mörgu hita-straumar frá Kyrra Hafinu,
gjöra loftslagið á ströndinni miklu mildara heldr en uppi í landinu; svo að
munrinn er fjarska-mikill þegar 30 mílur (liðl. sex danskar mílur) frá
ströndinni; því þó eigi að há fjöll á ströndinni, þá er þó hálendi nœgt til
þess að bœgja heitum vindum frá að blása inn yfir meginlandið. En sakir
regns og votviðra er sumarið miklu kaldara og óskemtilegra á ströndunum
heldr en uppi í landinu. Þó eru mánuðirnir maí, júní og mikill partr af
júlí yndislega veðrblíðir--sólríkir, heitir og heiðir. Svo segir Seemann í
sinni bók:[7] "Allr gróðr er þar (þ.e.: á norðr-ströndinni) gífrlega
bráðþroska; og naumast hefir snjóinn tekið upp fyrr en alt er þakið kafi af
grösum og jurtum í fullum gróðri, og þar sem alt var fyrir fám dögum undir
fanna-blæju, grúir nú alt í gróðri, og blöð, blóm og ávextir springa út
hvað á eftir öðru á örstuttum tíma."
Taflan, sem hér fylgir á eftir, sýnir meðalhita árstíðanna að St. Michael's
(á austr-ströndinni við Nortons-grunn, 63° 28' n. br.) og að Fort Yukon
(1200 mílur frá mynni fljótsins, á 66° 34' n. br.)
------------------------------------------------------------------------
Meðalhiti. | St. Michael's. | Fort Yukon. |
|Fahrenheit. | Réaumur. |Fahrenheit. | Réaumur. |
------------------------------------------------------------------------
Vor | +29° 3 | -1° 1 | +14° 22 | -7° 9 |
Sumar | +53° 0 | +9° 3 | +59° 67 | +12° 3 |
Haust | +26° 3 | -2° 2 | +17° 37 | -6° 5 |
Vetr | + 8° 6 | -10° 4 | -23° 80 | -24° 7 |
------------------------------------------------------------------------
Alt árið | +29° 3 | +1° 1 | +16° 92 | -6° 7 |
------------------------------------------------------------------------
Meðalhiti ársins í Yukon-fylki öllu, sem heild skoðað, má ætla að fari
nærri 0 +25° á Fahrenheit (= -3° 1 á Réaumur). Hér við má bera saman ýmsa
staði, sem nefndir eru í Almanakinu íslenzka (þó þar sé hvorki nákvæmt né
alskostar áreiðanlega frá skýrt). Inn mesti kuldi, sem menn vita komið hafa
í Yukon-héraði, er -70° á Fahrenheit (= -45° 3 Réaumur). Þó frjósa fljót og
stórár eigi í inum mestu grimdum. En meðalhiti ársins er engan veginn
mælikvarði fyrir því, hvað gróið og þroskazt getr í einu landi; heldr kemr
það undir hita og lengd sumarsins; þannig er meðalhiti ársins sami í
þrándheimi (Niðar-ósi) og í Reykjavík; þó er kornyrkja og epla-rœkt í
Þrándheimi; en sumarhitinn í Fort Yukon er þó heldr meiri en í Þrándheimi.
"Ég hefi í Fort Yukon séð hitamælinn sýna +112° Fahr. (+35° 5 Réaum.) um
sumarhádegi, en þó í skugga, og foringinn í víginu skýrði mér frá, að það
hefði oft til borið, að hitamælar, er fyltir voru vínanda og merktir +120°
Fahr. (39° 1 Réaum.), hefðu brostið undir inum brennandi geislum
heimskauts-sólarinnar; og fær sá einn þeim hita nærri getið, er hann hefir
reynt" (Dall). "Gróðrinn fram með efra hlut Yukon-fljótsins verðr svo
blómlegr, að maðr mætti ætla að maðr væri í hitabeltinu, er maðr sér það
blómskrúð alt um sumartímann" (Sami).
Nálega alstaðar í Yukon-fylki er gnœgð af timbri. Ið stœrsta og mest um
verða tré, er finst í þessu fylki, er hvíta skrúðfuran (_white spruce_;
_ABIES ALBA_). Þetta fagra tré finst hvervetna í fylki þessu, en stœrst og
þroska-mest í námunda við rennandi vatn. Vðr þess er hvítr, þéttr og beinn;
auðunninn, léttr og þó seigfastr í sér. Eigi getr betra sperruvið; en
oftari hverju eru trén heldr grönn í siglur á stórskip, eins og þau (trén)
eru í þessu fylki; sunnar eru þau enn stœrri. Skrúðfuran verðr hér
jafnaðarlega 50 til 100 feta há og 3 fet að þvermáli (_diameter_); en
almennasta stœrð má þó heita 30 til 40 feta hæð, og 12 til 18 þuml.
þvermál.--Þar næst má telja birkið (_Betula glandulosa_). Eigi verðr það
jafnaðarlega yfir 40 feta á hæð og 18 þuml. að þvermáli. Einnig vex víðast
blakka-birki eða krœklu-birki, en það er til fárra hluta nýtt, þar eð það
er svo smávaxið. Til allrar óhamingju fyrir ina upp vaxandi kynslóð eru
engir skólameistarar í þessu fylki, til að neyta birkihríslnanna til þess,
sem þær eru hœfastar til!
Ýmsar tegundir af poplar-viði (_Populus balsamifera_ og _P. tremuloides_)
vaxa hér kynstrum saman, og oftast vel vaxin. In fyrr nefnda tegund vex með
vötnum fram, en in síðar nefnda á harðvelli. In fyrr nefnda tegund verðr 40
til 60 feta á hæð, og 2 til 3 fet að þvermáli. En mjög er viðr þessi mjúkr
og linr.
Pílviðr (_Salix_) og öln (_Alnus_) eru þau trén, sem mest gnœgð er af; vaxa
hér ýmsar tegundir þeirra, svo sem _Salix speciosa_; _Sal. Richardisonii_,
og _Sal. villosa_; _Alnus viridis_, _Aln. incana_, og _Aln. rubra_.
Margar aðrar trjá-tegundir vaxa hér þótt eigi sé nú rúm né ráð til að telja
það alt hér.
Það yrði með öllu ofverk að fara að reyna að telja hér upp nokkuru fjölda
af inum mörgu og margvíslegu grasa-tegundum, er vaxa í fylki þessu. Þess
skal að eins geta, að gras-vöxtr er þar mikill og góðr hvervetna; má nefna
meðal inna almennustu grasa alkunna blágresis-tegund, er Kentucky-blágresi
kallast (_Poa pratensis_); enn fremr _Poa nemoralís_, _Calamagrostis
Canadensis_, og ótal aðrar grasa-tegundir. Meðal-gras er eigi lægra en 3
feta, en oft 4 til 5 feta hátt.--Tvær tegundir af _Elymus_ (mel, rúg-grasi)
gróa svo ríkulega sumstaðar, að ferðamaðrinn freistast til að halda hann
sjái sána kornakra, þar sem þær vaxa viltar; þær bera þroskað korn.
Kornyrkja má kalla sé óreynd í þessu fylki. Tvisvar hefir bygg-grjónum
verið sáð í Fort Yukon og hepnaðist vel í hvortveggja skipti; grasið varð
smávaxið, en kornið þroskaðist vel. En sakir þess að skinnaverzlunin krafði
allan vinnukraft þeirra hvítra manna, sem þar voru, hefir því eigi verið
fram haldið. Næpur, rófur og redikur og salat og aðrir garðávextir þrífast
vel; Dall segir, að næpur þær, er hann hafi smakkað að St. Michael's hafi
verið þær beztu er hann hafi nokkru sinni séð á æfi sinni. Ávaxtatré eru
engin í þessu fylki, en óteljandi fjöldi berja; Dall nefnir um 20 tegundir,
sem hann segir sé "nokkrar af inum almennari tegundum, er þar vaxa."
Fyrir nauta-rœkt og fjárrœkt er víða ágætt land í fylki þessu. Enginn er
skortr beitilands og slægna; en góða vetrar-hirðing þyrftu gripir að hafa.
Hefir það verið reynt og hepnazt í Fort Yukon, og er það þó fyrir norðan
hvarfbaug (það er talið að liggja á 66° 34' n. br.).
Með því þetta fylki varðar oss litlu eftir tilgangi kvers þessa, þá þykir
þetta nóg um það sagt að sinni.
2. _Aleuta-fylki._
Þetta fylki tekr yfir Aleuta-eyjarnar og Alíaska-skaga austr að 155° v.-l.
Sakir þess að Kadíak-eyjar eru skógi vaxnar þykja þær heldr heyra til
Sitka-fylki. Flestar eru eyjar þessar fjöllóttar, og eru sum þeirra fjalla
eldfjöll, og rjúka nokkur þeirra gufu eðr eim; milli fjallanna og sjávar
eru aflíðandi öldóttar hæðir og engi-vellir. Jarðvegrinn er feitr og frjór,
er það mold jurtakends efnis og dökkleitr eðr blakkr leir og hér og hvar
kalkkendr frjóleir (_mergel_). Sumstaðar hefir mosi gróið yfir, vætukendr,
og spillir jörðinni, "en það liggr hverjum í augum uppi, hversu auðvelt er
að útrýma honum" segir Dall. Sumstaðar er jarðvegrinn myndaðr af ösku og
affalli frá eldfjöllunum og er mest af þeim jarðvegi mjög frjósamt.
Loftslag er saggasamt, en milt. Chamisso segir að snjólínan liggi 3510
fetum yfir sjávar-flöt. Mesti kuldi, er menn þekkja til að komið hafi (á
eyjunni Unalāshka) segir faðir Veniamínoff sé 0° á Fahrenheit (= -14° 2
Réaumur), en mestr hiti +77 Fahr. (= +20° Réaum.)--Taflan, sem hér kemr,
sýnir hita á Unalāshka um 4 ár (1830, 31, 32, 33) og meðaltals-hita fimm
ára (1834 talið með):
Kl. 7 f.m. Kl. 1 e.m. Kl. 9 e.m.
Fahr. Réaum. Fahr. Réaum. Fahr. Réaum.
Ár:
1830 +35 +1.3 +38 +2.7 +34 +0.9
1831 +36 +1.8 +40 +3.5 +34 +0.9
1832 +39 +3.1 +42 +4.4 +38 +2.7
1833 +38 +2.7 +41 +4.0 +36 +1.8
Meðaltal um 5 ár +37 +2.2 +40.5 +3.7 +36 +1.8
Mestr hiti. Mestr kuldi.
Fahr. Réaum. Fahr. Réaum.
Ár:
1830 +77 +20.0 0 -14.2
1831 +64 +14.2 +7 -11.1
1832 +77 +20.0 +7 -11.1
1833 +76 +19.5 +5 -12.0
Meðaltal um 5 ár +77 +20.0 0 -14.2
Veðrlag, meðaltala um 7 ár:
Dagar
Jan. Febr. Marz. Apr. Maí. Júní.
Alheiðir, skýlausir (1) 11 9 3 4 2 6
Hálf-heiðríkir (2) 111 86 112 104 105 95
Alskýja (3) 95 103 102 102 104 109
Júlí. Ág. Sept. Okt. Nóv. Des. Als.
(1) 0 5 2 2 3 6 53
(2) 118 106 107 115 88 116 1263
(3) 99 106 101 100 119 95 1235
Þessar athuganir eru gjörðar að Iliúluk, Unalāshka, af inum velæruverða
föðr Innocentius Veniamínoff. Frá Október til Apríl segir hann vindar blási
mest frá norðri og vestri. Hitamælir stendr lægst í janúar og marz, en hæst
í júlí og ágúst. Loftþunga-mælir fellr og stígr milli 27.415 og 29.437
þumlunga, stígr með norðanátt, en fellr með sunnan-átt, stendr jafn-hæst í
desember og jafn-lægst í júlí.
Það er eigi ófróðlegt að bera hér saman þetta fylki af Alaska og annað
land, sem er því í öllu mjög líkt, en hefir nú verið undir rœkt um margar
aldir. Það sýnir, hvað mannleg elja með tilstyrk þeirrar mentunar, er
reynsla og þekking veitir, getr framkvæmt og til leiðar komið í landi, sem
er nálega jafn-kalt, fult svo rigningasamt og miklu gróðrlausara og
ófrjórra en Aleuta-fylkið í Alaska. Ég á við Hálöndin í Skotlandi og
eyjarnar í kring um Skotland, sem er svo þokusamt, að "skozk þoka" er að
orðtaki höfð um heim allan.
Dr. Graham af Aberfoyle segir (í Edinb. Encyclop., art. "Scotland," Vol.
XVI, p. 733 & seqq.) um vestrhlut Skotlands, að í Ayreshire sé mjög
vætusamt og saggasamt loftslag, en milt og temprað. I Renfrewshire eru
stór-rigningar tíðar; svo er og í Dumbartonshire. Argyllshire er
rigningasamasta pláss í Skotlandi.
"Fjalla-tindarnir háu," segir Dr. Graham, "draga eðlilega að sér gufuna,
sem stígr upp frá sjónum, og skýin þykna þangað til þau falla í straumum
niðr yfir dalina. Vetrnir eru mildir að mestu og tempraðir, en sumrin
einatt vætusöm og köld. Loftslag á Hjaltlandseyjum er líkt og á Orkneyjum.
Þó loftið sé hráslagalegt og saggasamt, fer þó mjög fjarri að það sé
óheilnæmt. Það rignír þar ekki stundum saman, heldr dögum og vikum saman,
þá er vindr blæs frá vestri," &c.
Þessi lýsing passar einmitt nákvæmlega uppá rigningasamasta plássið í
Aleuta-fylki.
Meðalhiti ársins í Norðr-Skotlandi er frá 42° til 48° á Fahrenheit (+ 4° 4
til 7° 1 á Réaumur). Í Aleuta-fylkinu í Alaska er meðalhiti ársins frá 36°
til 40° Fahr. (+ 1° 8 til + 3° 5 Réaum.). Á Hjaltlands-eyjum og Orkneyjum
er loftslag óblíðara talsvert og vætusamara.
Regnfall í Orkneyjum er 36.66 þuml; í Glasgow á Skotlandi er regnfallið 40
þuml.; í Ayreshire 42 þuml.; í Hvíthöfn 48 þuml.; í Restwick 67 þuml.; og í
Easthwaite 86 þuml. (_Encyclopædia Brittannica._) Ef mig minnir rétt, er
regnfallið í Reykjavík 34 þuml. Í Drymen í Sterlingshire á vestrströnd
Skotlands hafa dagar þeir, er regn fellr, verið taldir um 14 ár, og verðr
meðaltalan 205 regndagar á ári. Í Unalashka hefir þetta verið talið um 7
ár, og meðaltala regndaga þar er 150 dagar á ári (hver sá dagr, þá er regn
fellr, þótt lítið sé, er talinn regndagr). Séra Veniamínoff segir
regnfallið sé þar 27 þuml. Þetta ætlar Dall sé ef lítið, og gizkar á 40
þuml. í bók sinni; en síðar hefir hann sagt mér munnlega, að hann álíti nú,
að séra Veniamínoff muni hafa rétt að mæla.
Vér skulum nú stuttlega líta yfir afrakstr þessa lands, sem hefir loftslag
og regnfall svo líkt Aleuta-fylkinu; það getr bent á, hvers vænta megi með
tímanum af Aleuta-fylki, er það byggist, og það því fremr, sem jarðvegr er
þar frjórri en á Skotlandi.
Á næstu síðu er tafla sem sýnir afrakstr Hálanda á Skotlandi og eyjanna í
kring; er hún gjörð eftir opinberum skýrslum í "_Transactions of the
Highland and Agricultural Society of Scotland_," Vol. XV, 1856.--Það er
óþarfi að fara um töfluna mörgum orðum; tölur mæla oftast sjálfar máli sínu
furðu-vel.
Tafla yfir afrakstr og búnað á Hálöndum í Skotlandi og eyjunum í nánd.
|Fólkstal|Hveiti,bushel| Bygg | Hafrar |
| 1855 |1854 | 1855 | 1854 | 1855 | 1854 | 1855 |
-----------------------------------------------------------------------
Argyll | 1620 | 7315| 13394| 56795| 46819| 806395| 705375|
Arran | 152 | 4373| 4688| 1974| 619| 49139| 42154|
Caithness | 504 | 4644| 5607| 9549| 7609| 748215| 613799|
Inverness | 749 | 47573| 37814| 93100| 54957| 437584| 363176|
Orkneyjar og | 262 | 180| 393| 5727| 2746| 238728| 258789|
Zetland | 39 | | | | | | |
Ross og Cromatry | 873 |220179|233018|264112|204417| 620035| 493042|
Sutherland | 141 | 10183| 8885| 51936| 35759| 93637| 80136|
-----------------------------------------------------------------------
Alsendis | 4340 |294447|303799|483193|362726|2993733|2557871|
| Rúgr |Baunir og ertur| Næpur |
| 1854 | 1855 | 1854 | 1855 | 1854 | 1855 |
------------------------------------------------------------------
Argyll | 65144| 59093| 15147| 21641| 84907| 103444|
Arran | 7086| 4655| 4403| 3523| 6497| 4344|
Caithness | 98924| 56292|.......|.......| 143416| 120787|
Inverness | 23068| 22206| 2572| 5227| 84984| 73948|
Orkneyjar og | 108168| 105525| 342|.......| 39230| 42536|
Zetland | | | | | | |
Ross og Cromatry | 4104| 6167| 8273| 21834| 160145| 163834|
Sutherland | 1065| 2693|.......| 114| 32052| 29707|
------------------------------------------------------------------
Alsendis | 308059| 256631| 30737| 52339| 551231| 528600|
| Sœnskar | Kartöflur | Gulrófur,| Hvítkál,|
| næp., ekr. | | ekrur | ekr. |
|1854 | 1855 | 1854 | 1855 | 1854 |1855|1854|1855|
-------------------------------------------------------------------
Argyll | 28| 33| 10504| 26412| 24| 17| 23| 28|
Arran | 22| 10| 671| 1493| 4½| 4| 7| 5|
Caithness | 28|......| 8310| 5931| 0¼|....| 10| 9|
Inverness | 10| 17| 6519| 12176| 4| 2| 35| 26|
Orkneyjar og |.....| 2| 6532| 6261| 4| 4| 30| 35|
Zetland | | | | | 1| 1| 6| 7|
Ross og Cromatry | 23| 15| 17281| 20876| 4| 1| 9| 5|
Sutherland |.....|......| 1540| 1633| 2| 4| 3| 2|
-------------------------------------------------------------------
Alsendis | 111| 77| 51357| 74782| 43¾| 33| 123| 117|
|Hör, ekrur| Gras, ekrur |Hross |Nautfé| Sauðfé| Svín|
| 1854|1855| 1854 | 1855 | 1855 | 1855 | 1855 | 1855|
-----------------------------------------------------------------------
Argyll | 26| 15| 36151| 40303| 8512| 60378| 814029| 3458|
Arran | 12½|....| 3002| 2588| 2367| 3010| 25630| 360|
Caithness | 7| 15| 19043| 18076| 801| 14659| 60447| 1149|
Inverness | 2| 3| 15313| 14226| 3485| 24061| 567694| 1667|
Orkneyjar og | 1| 1| 4954| 8297| 2437| 8128| 10815| 1337|
Zetland |.....|....| 232| 535| | 1250| 5845| 50|
Ross og Cromatry | 3| 1| 19641| 20491| 4414| 16190| 288015| 4557|
Sutherland |.....|...1| 3936| 4446| 914| 3642| 200553| 550|
-----------------------------------------------------------------------
Alsendis | 49½| 36|102272|108962| 22930|131318|1973028|13128|
| Gripir als......2 140 404 |
Loftslagið á Skotlandi er svo líkt því, sem það er í Aleuta-fylkinu í
Alaska, að tvö lönd svo fjarlæg á hnettinum geta trauðlega líkari verið.
Austrströnd Skotlands er í skjóli fyrir vindunum og hafgufunni frá
Atlantshafi, þar eð fjöllin skýla fyrir að vestan; því er þar eigi svo
vætusamt sem á vestrströndinni, og meiri munr hita og kulda; að þessu leyti
svarar austrströndin á Cooks-flóa til austrstrandar Skotlands.
Íbúar þessa fylkis eru Aleutar, tryggir og námfúsir, en latir og
fyrirhyggjulausir. Þeir eru sjómenn góðir, en búslóðar; enda hafa Rússar
verið einu lærifeðr þeirra í búskap, og þá er nú ekki á verra von!
Eigi er timbr í fylki þessu annað en kjarr eitt; en allir ljúka upp um það
einum munni, að eigi sé annað að sjá, en að skógr hljóti að geta vaxið þar,
ef hann er gróðrsettr og hirtr. En í sumum inna beztu ríkja í álfu þessari
vex lítill sem engi skógr nema gróðrsettr sé. Mikill hluti Nebraska-ríkis
er skóglaus af náttúrunnar hendi; en mönnum verðr hér eigi svo mikið fyrir
að grœða skóga, og þáð enda svo, að muni til bóta á loftslagi í heilum
landsplássum.--Með því loftslag í þessu fylki er miklu mildara en í
Yukon-fylkinu, og þurrara en í mestum hlut Sitka-fylkis, þá blómgast grös
hér svo, að grasvöxtr verðr nærri meiri, en maðr óskar eftir, ef svo mætti
segja, þar sem maðr sumstaðar veðr alt að hæð sinni í grasi.
Svo er t.a.m. sagt um Unalāshka, að í nánd við Formanns-höfn (Captain's
Harbour) sé in mesta ofrgnœgð af grasi, en loftslag miklu betr fallið til
heyskapar en, á ströndum Oregon-ríkis. Naut á útigangi verða spikfeit, og
kjötið svo mjúkt og bragðgott, að fágæti er ef aligripir annarstaðar taka
því fram. Jörðin liggr af náttúrunnar hendi albúin undir plóginn. Þar sem
melr (_elymus_) grœr og þroskast, sem þar, af sjálfu sér þar er bágt að sjá
hví aðrar korntegundir skyldu eigi geta gróið og þroskazt, ef þær væru
yrktar umhyggjusamlega og haustsánar. Þess ber að gæta, að engin korntegund
ber nema hálfan ávöxt, og hann rýran, nokkurstaðar á ströndum Kyrra-
Hafsins, hvorki norðarlega né sunnarlega; nema sáð sé að haustinu til.[8]
Ertur vaxa viltar nálægt Unalāshka-firði, segir Davidson; er þar mesta
gnœgð af þeim. Það er sú tegund, er grasafrœðingar kalla _Lathyrus
maritimus_. Hún grœr hvervetna á syðri hlut austrstrandanna á Alíaska-
skaga, að því er Dall hefir munnlega sagt mér. Þess er í ritum getið að
talsvert grói af þessari tegund á einum stað á Kenai-skaga. Það liggr í
augum uppi að sú tegund sem grœr þannig vilt og umhirðingarlaus mundi gróa
eigi síðr í vel yrktri jörð með góðri pössun. Hún kvað gróa í Alaska víða
norðr að 64° n. br.
Það, sem sagt er um Unalāshka, gildir í engu síðr, nema fremr sé, um
eyjarnar fyrir vestan. Ymsar rófu-tegundir vaxa viltar á öllum þessum
eyjum; er gnœgð af þeim, og þær eru góðar átu. Svín, geitr og enda naut og
sauðir geta gengið sjálfala árið um í kring.
Það virðist óþarfi að fara orðum um, hvort kvikfjárrœkt muni hepnast í
þessu fylki, eða að bera það saman við Ísland; það getr hver gjört sjálfr
eftir að hann hefir þetta lesið.
3. _Sitka-fylki._
Þetta fylki nær frá takmarka-línu Alaska að sunnan, og nær yfir meginlandið
og eyjarnar norðr að Yukon-fylki og vestr að Aleuta-fylki; inni lykr það
því í sér Kadíak-eyjarnar og landið umhverfis Cooks-flóa.
Yfirborð landsins í þessu fylki er svo óslétt og fjöllótt sem framast má
verða. Að eins norðvestr-hluti þess inni lykr yrkjandi land að nokkrum mun.
Það eru reyndar blettir og blettir hér og hvar um syðra hlut þess, er vel
eru lagaðir til yrkingar. En mestmegnis er þó sá hluti fjöllóttr, og
fjöllin sæbrött mjög og undirlendislaus, en þakin skógum svo þykkum, að
varla er fœrt í gegn um þá, og ná þeir skógar frá ströndunum og upp eftir
fjöllunum 1500 fet yfir sjávarmál.
Sundin og djúpin milli Alexanders-eyjanna mynda þjóðvegi fylkisins, enda
eru það beztu þjóðvegirnir, sem orðið geta í fjöllóttu landi. Ekki þarf að
ryðja blessaðan sjóinn, ekki þarf að kosta stórfé í járnbrautir á hann, og
ekkert kostar að halda honum við. Alstaðar í þessu fylki er timbr svo
gnógt, sem nokkurstaðar ella á hnetti þessum, svo eldiviðrinn er eigi
kostbær fyrir gufubáta; enda eru kol nœg í fylkinu og kosta ekki annað en
að taka þau upp; ekki þarf að flytja þau né timbrið langt til skips; alt er
í flœðarmálinu.
Jarðvegrinn er mestmegnis frjómold af jurta-efni með undirlagi af sandleir
eða dökkleitam deigulmó. Jarðvegrinn umhverfis Cooks-flóa og á Kadíak-eyjum
er þessa eðlis; en þar er þó jarðvegrinn blandinn ösku-brunnum sandi, er
sjórinn hefir borið upp, og þykk sandleirs-lög undir, svo jarðvegrinn verðr
þar léttari, þurrari og enn frjóvari, og þannig betr lagaðr til yrkingar en
ella. Loftslagið í suðrhlut fylkísíns er mjög milt, en ótœklega vætusamt.
Regnfallið í Sitka er frá 60 til 95 þuml. árlega; og tala regndaga er frá
190 til 235. Á Kadíak og við Cooks-flóa mun regnfallið vera litið yfir 30
þuml. að meðallagi, ef það er svo hátt.
Veðrátta í Sitka frá 31. okt. 1867 til 31. okt. 1868:
Meðal-hiti. Heíðríkir Þyktloft,
Fahr. Réaum. Regnfall. dagar. dagar. Regndagar. Snjódagar.
Vor +42.6º + 4.7º 14.64 þuml 22 70 33 15
Samar +55.7º +10.6º 10.14 " 21 71 36 0
Haust +45.9º + 6.2º 28.70 " 19 72 44 5
Vetr +31.9º - 0.1º 14.59 " 44 47 21 6
Alt árið +44.07º + 5.4º 68.07 " 106 260 134 26
Mestr kuldi, sem kom það ár, var +11° Fahr. (-9° 3 Réaum.) Margra ára
rannsókn sýnir, að meðalhiti á vetrum er um +33° Fahr. (+0.4 Réaum.); er
það álíka og í Mannheimum við Rín, en heitara en í München, Vínar-borg eða
Berlinni. Það er sem næst áþekt sem í Washington, höfuðborg Banda-ríkjanna
(sem þó liggr 1095 mílum sunnar) og heitara en í New York, Philadelphia eðr
Baltimore.[9] En sagga-loftið og rigningarnar valda því að sumarið er miklu
kaldara í Sitka en á inum áðr nefndu stöðum.
Indíánar byggja á Alexanders-eyjum og ströndinni nálega norðr undir
Vilhjálms-grunn (Prince William Sound.) Þaðan af byggja Innuitar ströndina,
og Indíánar að eins upplandið. Við Cooks-flóa, á Kadíak og á suðrströnd
Alíaska-skaga hafa Innuitar dálitla viðburði til jarðrœktar.
Á Kadíak-ey og austanmegin við Cooks-flóa eru vetrar kaldari og sumur
þurrari og heitari en á Sitka. Þó eru mildari miklu vetrar á Kadíak, en við
Cooks-flóa. Sumartíðin er in bezta fyrir heyskap og gras gnœgða-gott og
mikið. Hafrar og bygg hefir yrkt verið við Cooks-flóa meðan Rússar áttu
landið. Skógar eru góðir og nœgir. I skýrslu nýlendu-nefndarinnar til
Rússa-keisara (Pétrsborg, 1863) er talið meðal afrakstrs við Cooks-flóa 180
000 pund af saltkjöti, 180 mæliker af berjum o.s.fr.; nú er lítið um yrkju
eðr afrakstr, með því fáir hvítir menn búa hér, síðan Rússar seldu landið
og drógu burt setulið sitt.--Dr. Kellogg segir um Kadíak: "Grös og grœnar
jurtir þekja fjöllin upp át hátinda. Sumarveðrið er hér ólíkt því, sem það
er í Sitka, og er vel fallið fyrir heyskap." Á vetrna er kuldinn eigi svo
hár á Kadíak, en jafn. Eftir að fer að frjósa helzt kuldinn jafnt og þétt
án snöggra veðrbreytinga. Ísinn á stöðuvatninu á Viðey (á höfninni í St.
Paul á Kadíak) er orðinn tólf þumlunga þykkr, þegar vel er, í lok desember
eðr byrjun janúar, þykknar svo í janúar og febrúar, og hefir, þegar bezt
lætr, náð 18 þuml. þykt í lok febrúarmánaðar. Mesti kuldi, sem menn vita
komið hafa á Kadíak, er -18° Fahr. (-22° Réaum.); og hefir það borið við
einu sinni, svo menn hafi sögur af: þá þyknaði ísinn um 1½ þumlung á
sólarhring, og er það inn hraðasti vöxtr, sem hann hefir haft svo menn
viti.
Lisiansky[10] getr þess, að byggi hafi sáð verið á Kadíak 1804, og hafði
það þroskazt víðast hvar. En "ið vætusama og heiðríkju-litla veðr, sem eigi
er holt akryrkju, veldr því að korntegundir þurfa hér pössunarsemi og
hirðu--en það eru kostir, sem innlendir menn hér hafa eigi til að bera."
"Hvort veðrið er bjart eðr þykt, kemr alsendis undir veðrstöðunni. Veðr er
fagrt er vindar blása frá suðri, suðvestri, vestri, norðvestri eða norðri;
en alt hvað vindar eru austanstœðari en hánorðr eðr hásuðr, veldr það þokum
og rigningum. Í desember-mánuði var veðrið fremr milt, þó vindr væri á
norðan. Hitamælir vísaði aldrei lægra en +38° Fahr. (+2° 7 Réaum.) þar til
24. desbr.; þá féll hann til +26° Fahr. (-2° 7 Réaum.). Þá féll snjór á
jörð, og hélzt hann um nokkra mánuði. Eigi er þó talið að vetr byrji
reglulega fyrri en með janúar. Meðan vetr stóð yfir var loft alt af þurt og
hreint (að frá teknum fám dögum í febrúar) og vindar léku milli suðvestrs
og vestrs. Mestr kuldi var 22. janúar, þá féll hitamælir niðr á 0° Fahr.
(-14° 2 Réaum.) Síðustu dagar í febrúar og fyrstu dagar í marz voru og svo
kaldir, að hitamælir féll niðr á milli 13° og 14° Fahr. (-8° til 8° 4
R.)--Um þessa daga mældi ég þykt íssins á vatninu í Viðey, og var hún 18
þuml.--9. marz byrjaði vorið." [Lisiansky, 171. bls.] "Vetrinn, sem ég
dvaldi hér, var þurrari en í meðallagi." (Sami, 190. bls.) "Dagana, sem vér
dvöldum á Kadíak, frá 26. til 31. ágúst (1867), var meðalhiti loftsins 49°
5 F. (+7° 8 R.), og sjóarins 45° 8 F. (+6° R.)" (Davidson: "_Coast Pilot of
Alaska_," Washington, D.C., 1869, 27. bls.)
_Veðr-tafla_, dregin saman úr dagbók, haldinni á Kadíak-ey 1/10 1872 til
30/9 1873.
| Meðalhiti | Mestr hiti. |
Mánuðir | Klukkan | Klukkan |
1872-73 |8.f.m|12.m.|6.e.m|Medaltal|8.f.m|12.m.|6.e.m|
---------------------------------------------------------
Október R|+ 2.7|+ 5.3|+ 4.4| + 4.1|+ 6.2|+ 8.0|+ 7.1|
F| 38.1| 43.9| 42.0| 41.3| 46. | 50. | 48. |
Nóvember R|+ 1.6|+ 4.4|+ 2.3| + 2.7|+ 5.3|+ 6.2|+ 6.2|
F| 35.7| 42.1| 37.2| 38.3| 44. | 46. | 46. |
Desember R|+ 0.3|+ 1.0|+ 0.8| + 0.7|+ 4.4|+ 5.3|+ 4.9|
F| 32.7| 34.3| 33.7| 33.6| 42. | 44. | 43. |
Janúar R|- 4.1|- 3.3|- 3.2| - 3.5|+ 2.7|+ 4.4|+ 6.2|
F| 22.8| 24.5| 24.7| 24.0| 38. | 42. | 46. |
Febrúar R|- 2.1|- 0.1|- 1.0| - 1.1|+ 2.7|+ 3.5|+ 5.3|
F| 27.2| 31.8| 29.8| 29.6| 38. | 40. | 44. |
Marz R|- 4.8|- 1.8|- 1.8| - 2.8| 0.0|+ 1.8|+ 1.8|
F| 21.2| 28.0| 27.9| 25.7| 32. | 36. | 36. |
Apríl R|+ 0.7|+ 3.5|+ 2.8| + 2.3|+ 3.5|+ 8.0|+ 8.9|
F| 33.5| 40.0| 38.5| 37.3| 40. | 50. | 52. |
Maí R|+ 3.4|+ 5.5|+ 4.9| + 4.6|+ 4.4|+ 9.8|+11.5|
F| 39.7| 44.5| 43.0| 42.4| 42. | 54. | 58. |
Júní R|+ 6.6|+10.4|+10.2| + 9.1|+10.7|+16.9|+16.9|
F| 46.9| 55.3| 55.1| 52.4| 56. | 70. | 70. |
Júlí R|+ 9.8|+13.0|+13.2| +12.0|+10.7|+16.9|+17.8|
F| 54.0| 61.2| 61.8| 59.0| 56. | 70. | 72. |
Ágúst R|+ 9.3|+13.5|+13.9| +12.2|+11.5|+16.0|+16.9|
F| 53.0| 62.4| 63.2| 59.5| 58. | 68. | 70. |
September R|+ 7.1|+ 9.8|+ 9.0| + 8.6|+ 8.0|+11.5|+10.7|
F| 47.9| 54.1| 52.2| 51.4| 50. | 58. | 56. |
---------------------------------------------------------
Alt árið R|+ 2.5|+ 5.1|+ 4.6| + 4.1|+11.5|+16.9|+17.8|
F| 37.7| 43.5| 42.4| 41.2| 58. | 70. | 72. |
| Minstr hiti |
Mánuðir | Klukkan |
1872-73 |8.f.m|12.m.|6.e.m|Heidríkir|
| dagar |
----------------------------------------
Október R|- 2.7| 0.0| 0.0|\ 13½ |
F| 26. | 32. | 32. |/ |
Nóvember R|- 1.8| 0.0| 0.0|\ 13 |
F| 28. | 32. | 32. |/ |
Desember R|-10.7|- 8.0|- 8.9|\ 8½ |
F| 8. | 14. | 12. |/ |
Janúar R|-10.7|- 9.8|- 9.8|\ 11½ |
F| 8. | 10. | 10. |/ |
Febrúar R|-10.7|-10.7|-11.5|\ 11 |
F| 8. | 8. | 6. |/ |
Marz R|- 9.8|- 8.0|- 7.1|\ 16½ |
F| 10. | 14. | 16. |/ |
Apríl R|- 3.5|- 1.8|- 2.2|\ 11½ |
F| 24. | 28. | 27. |/ |
Maí R|+ 0.9|+ 2.7|+ 1.8|\ 8 |
F| 34. | 38. | 36. |/ |
Júní R|+ 3.5|+ 7.1|+ 6.2|\ 16 |
F| 40. | 48. | 46. |/ |
Júlí R|+ 8.0|+ 9.8|+ 8.9|\ 15 |
F| 50. | 54. | 52. |/ |
Ágúst R|+ 7.1|+ 9.8|+ 9.8|\ 21 |
F| 48. | 54. | 54. |/ |
September R|+ 4.4|+ 8.0|+ 7.1|\ 5 |
F| 42. | 50. | 48. |/ |
Alt árið R|-10.7|-10.7|-11.5|\ 150½ |
F| 8. | 8. | 6. |/ |
1872-73 | Skýjað loft |
| Úrkoma |Urkomu-|Dagar| Meðalhiti |
|Snjór|Regn.| laust | als.| árstiða. |
------------------------------------------------------
Október R| 2 | 8 | 7½ | 31 |\ |
F| | | | | \ |
Nóvember R| 2 | 8 | 7 | 30 | Haust: 37.7 |
F| | | | | (= +2.5) |
Desember R| 4 | 11 | 7½ | 31 | / |
F| | | | |/ |
Janúar R| 8 | 1 | 10½ | 31 |\ |
F| | | | | \ |
Febrúar R| 8½ | 3½ | 5 | 28 | Vetr: 26.4 |
F| | | | | (= -2.5) |
Marz R| 7 | 0 | 7½ | 31 | / |
F| | | | |/ |
Apríl R| 2 | 6 | 10½ | 30 |\ |
F| | | | | \ |
Maí R| 1 | 16 | 6 | 31 | Vor: 44.0 |
F| | | | | (= +5.3) |
Júní R| 0 | 3 | 11 | 30 | / |
F| | | | |/ |
Júlí R| 0 | 5 | 11 | 31 |\ |
F| | | | | \ |
Ágúst R| 0 | 3 | 7 | 31 | Sumar: 56.6 |
F| | | | | (= +11.0) |
September R| 0 | 8 | 17 | 30 | / |
F| | | | |/ |
------------------------------------------------------
Alt árið R|34½ |72½ | 107½ | 365 |\ +4.1 |
F| | | | |/ 41.2 |
Vér sjáum af þessari töflu enn fremr, að af öllum dögum ársins eru 150½
heiðríkir, en 214½ dagr hafa skýjað eðr þykt loft (þ.e.: meira en hálfan
himin skýjaðan); af þessum 214½ skýjuðu dögum eru 107 úrkomu-dagar (regn
eða snjór), en 107½ úrkomu-lausir. Þannig verða als á árinu 107 úrkomu-
dagar, en 258 úrkomu-lausir (heiðríkir og skýjaðir). Þetta ár (1. okt. 1872
til 30. sept. 1873.) sýnir einmitt meðal-ár á Kadíak. Veðrtafla, sem þeir
Ólafr og Páll hafa sent yfir nóvember og hálfan desember 1874, sýnir mjög
áþekt veðrlag um þann tíma sem um tilsvarandi tíma hér í töflunni.
Mesta auðlegð suðrhluta þessa fylkis er falin í timbrinu. Hér skal nefna
nokkrar inar helztu trjátegundir, og eru þær taldar í þeirri röð, sem þær
hafa eftir verði sínu, inar dýrmætustu fyrst o.s.frv.
GULR SEDRUS-VIÐR (_Chamœcyparís nutkatensis_).--Þetta er inn dýrmætasti
viðr, sem vex nokkurstaðar á ströndum Kyrra Hafsins; hann er smágjör í sér
og þéttr, allharðr og frábærlega endingargóðrog hefir sœtan ylm. "Enginn
viðr jafnast við hann til skipsmíða; hann er svo léttr, þéttr, auðunninn og
dœmalaust endingargóðr." (Kellogg.) Hann vex hvergi nema í Alaska, og er in
eina viðartegund á ströndum Kyrra Hafsins, sem er góðr efniviðr í skip. Ef
menn gæta þess, að öll skip, sem nú eru bygð á Kyrra Hafs ströndum
(mestmegnis úr Oregon-greni) verða að svara talsvert hærra ábyrgðar-gjaldi
en vanalegt er, og fá að-eins ábyrgð um stuttan tíma, þá bendir það
ljóslegar, en nokkur löng rakaleiðsla, til þess, hverja þýðing þessi viðr
hlýtr að fá fyrir sjóverzlunina á öllum Kyrra Hafs ströndum, þá er menn
fara að byggja Alaska og nota viðinn. Efniviðr í skip er og verðr ávalt
mjög útgengileg og arðsöm vara til að selja í öllum ríkjum við Kyrra Hafið.
Þvermál sedrustrjánna hér er venjulega frá 3 til 5 feta, en nær þó stundum
alt að 8 fetum.
SKRÚÐFURA eða HVÍTGRENI (_SPRUCE_, _Abies Sitkensis_).--Þessi viðr er vel
kunnr í timbrverzluninni á Kyrra Hafs ströndunum nú; hann er hár og bolrinn
þráðbeinn. Það er góðr viðr, þó eigi jafnist hann við sedrusviðinn.
FURA (_HEMLOCK_, _Abies mertensiana_).--Þessum viði er oft blandað saman
við inn siðast nefnda. Sumir grasafrœðingar álíta það sé aðeins afbrigði af
sömu tegund. Timbrkaupmenn blanda þeim oft saman; og er þó skrúðfuran
endingar-betri.
BALSAM-FURA (_Abies Canadensis_).--Viðrinn sjálfr er lélegr, en börkrinn af
honum og inum síðast nefnda við er hafðr til að barka (garfa) leðr með.
Balsamið hafa læknar til meðala, og listamenn nota það einnig.
SKRUBB-GRENI (_SCRUB PINE_, _Pinus contorta_).--Þessi viðr verðr sjaldan
hærri en 40 fet af heilvöxnum bol, og 18 fet að gagnmáli.
Júníper og ýms önnur tré, er minna þykir um vert, vaxa og í þessu fylki.
(Um Kadíak er meira sagt í skýrslu sendi-nefndarinnar.)
Flestallar þær berja-tegundir, sem vaxa í Yukon-fylkinu, eru og algengar í
Aleuta-fylkinu og norðvestr-hlut Sitka-fylkis.
Um syðri hlut Sitka-fylkis segir Dall: "Það er eigi unt að hugsa sér betra
skógland; alstaðar eru samgöngur og flutningsvegir auðveldir á sjónum, og
fjöllinn svo brött, að eigi þarf annað, en að slá bjálkum úr lélegasta
timbrinu undir viðar-flekana og setja þá á stað (um vetrartímann), og renna
þeir þá sjálfkrafa niðr fannirnar til sjóar."
"Margt hefir verið ritað um Alaska af mönnum, sem ekkert þektu til, og eru
því rit þeirra þar eftir--hégóminn einber."
"Þar sem ríkið Massachusetts[11] hefir frá upphafi sínu til þessa dags
ALDREI FLUTT ÚT til annara ríkja ANNAN AFRAKSTR AF LANDI SÍNU, EN ÍS OG
GRJÓT,[12] þá getum vér vænzt með tímanum að fá inn flutt frá Alaska
skipavið, smjör, ost, ull og alskonar kjötmeti; og þar sem ýmsar berja-
tegundir eru nú fluttar þaðan til San Francisco, þá má ætla að fleiri
ávextir bœtist þar við." [Dall.]
* * * * *
V. KAFLI.
STEINA OG MALMA TEGUNDIR.
Því er miðr, að hvorki er hér rúm til að skýra frá jarðarfrœði Alaska, enda
mun mentun flestallra lesenda þessa kvers vera á því stigi, að þeir hefðu
þess lítil not; ég verð líka að játa vankunnáttu mína í þessu efni svo
mikla, að þó ég hafi rit annara til að fara eftir í þessu efni, þá er svo
margt, sem mönnum ber eigi saman um í inni vísindalegu kennig um uppruna
jarðlaganna, myndun þeirra og aldr, að eigi verðr skynsamlega dregið saman
úr því neitt ágrip, nema maðr hafi nœgilega þekking á jarðarfrœði
(_geology_), til þess að meta sjálfr rökin og gjöra sér glöggva hugmynd um
efnið sjálfr; en kunnátta mín í þessu efni er sára-mögr; og mér er ekki um
gefið að hætta mér staflaust á hálan ís, og reyna að kenna öðrum það, er ég
hefi eigi glögt skyn á sjálfr; hafði ég og það ætlað, að ég skyldi ekkert
það fullyrða í þessu kveri, er ég væri eigi sannfœrðr um sjálfr.
Svo mikið er víst, að endr í árdaga hefir verið miklu heitara á jörð vorri
en nú er; þá hafa grös og tré gróið í heimskauta-löndunum og dýr lifað þar,
sem nú lifa og þróast að eins í tempraða beltinu og hita-beltinu. Finnast
leifar þeirra nú steingjörðar. Þetta var áðr eignað því, að jarðhitinn
hefði þá verið meiri; en nú þykjast menn vita að sú tilgáta sé hégómi.
Sumir hafa sagt, að t.d. fílar þeir, er leifar hafa af fundizt í Síberíu,
gæti hafa borizt norðr þangað í sjóflóði, en hefðu aldrei lifað þar. En í
Alaska finst slíkr urmull af leifum fíla og annara slíkra dýra innan um
leifar af gróðri (_vegetation_) sem samsvarar eðlisháttum þeirra og að öðru
leyti á þeim stöðvum og í því ástandi, er fullkomlega sýnir, að slík dýr
hafa lifað þar, og gróðr jarðar og loftslag vorið þar eftir. Síðan hefir
komið tímabil, þá er kuldi var miklu meiri á jörðinni, en nú er; þá hefir
allr norðrhluti Ameríku verið þakinn einlægum jökli, svo sem Grœnland er
nú; síðan hefir aftr orðið mildara, og er svo nú á jörð vorri.--Vísindin
hafa enga skýlausa fullnœgjandi úrlausn enn á því, hvað valdið hafi þessum
breytingum á loftslagi. Ein in nýjasta og, að mér virðist, sennilegasta
getgáta þessu viðvíkjandi er sú, er Dr. Oswald Heer hefir fram sett. Dr.
Heer kvað hafa ransakað steingjörvinga ins heita tímabils gaumgæfilegar en
nokkur annar jarðarfrœðingur fyrr eða síðar. Hans kenning er þessi:
Það er stjörnufrœðingum kunnugt, að sólkerfi vort gengr í afarstórum hring
um einhvern fjarlægan miðpunkt, og að það kemr þannig ávalt inn í nýtt og
nýtt rúm; oss ber frá ókunnu rúmi, og oss kastar inn í ókunnugt rúm; en það
vitum vér með óyggjandi vissu, að sólkerfi vort er sem stendr í rúmi í
himingeiminum, sem er strjál-bygt af stjörnum. Það er engin ástœða til að
efast um, að sólkerfi vort hafi einhvern tíma gengið í gegn um eitthvert af
þeim héröðum himingeimsins (ef svo mætti að orði komast), sem vér sjáum í
sjónglerum að eru miklu þéttskipaðri af stjörnum, en það rúm, sem sólkerfi
vort er í nú sem stendr. En allar þessar stjörnur eru skínandi sólir, og
inn meiri eða minni fjöldi þeirra hlýtr því að hafa nokkur samsvarandi
áhrif á hita loftsins í rúminu umhverfis þær í himingeiminum. Vér getum
þannig ætlað, að á heita (_miocene_) tímabilinu hafi sólkerfi vort verið í
rúmi í himingeiminum, sem var þéttskipað stjörnum, og hafi þannig jörð vor
orðið aðnjótandi heitara loftslags, er þar af leiddi, svo að jafnvel löndin
við heimskaut hennar fengu gróðr þann, sem nú finst að eins um miðbik
hennar. En sól vor hélt á fram sinni óstöðvandi rás og fylgdi henni allr
hennar herskari af plánetum, og svo sem aldir liðu fram, bar sólkerfi vort
inn í ný héruð í himingeiminum, er voru þunnskipuð mjög af stjörnum og því
köld; það olli því, að eftir MIOCENE-tímabilið kom ísöldin eða ið kalda
tímabil; en sólkerfi vort hélt á fram, og loks kom það í rúm í
himingeiminum, er var þéttskipaðra stjörnum en ið síðasta, en þó
þunnskipaðra en það, er það hafði fyrst í verið, og þar sem hitinn því var
í meðallagi milli þess, er verið hafði á inum fyrri tveim tímabilum, og á
þessum stað er það nú sem stendr, og af því leiðir loftslag það, er nú er á
jörðinni.[13]
En hversu sem er nú um þetta alt, þá er það víst og vafalaust, að jöklarnir
í Alaska eru alt af að mínka og loftslagið að verða þurrara og heitara.
Hver sem orsökin er, þá er þetta svo ljóslega reynt og auðsætt, að það er
hafið yfir allan efa; svo þó menn gefi lítið út á allar getgátur
vísindanna, þá verða menn þó að játa, að reynslan er ólygin.
Það þykir nú engum efa bundið, að alt Alaska (og eyjarnar) fyrir vestan
150° v.-l. fr. Gr. sé að hefjast og hækka smátt og smátt; sama er að segja
um austrstrendr Síberíu; og ið sama virðist eiga sér stað að minsta kosti í
öllum austrhlut Bærings-hafs og Bærings-sunds og enda norðr í Íshaf, að
sjóinn er að smágrynna. Er það þannig eigi ósennileg spá, að sá tími geti
komið, þó fjarri sé, ef til vill, enn, að Ameríka og Asía vaxi saman að
norðan, og yrði þar þá efni í allra-fallegasta landa-þrætumál handa
einhverjum ókomnum þrándi vefara til að skera úr, því eigi mundi af veita
"tólf-kónga-viti" til þess!
Eldfjöll eru mörg í Alaska, en mörg eru nú útbrunnin, og sýnist þeim altaf
vera að fækka. Um 50 eldfjöll hafa gosið þar síðan Rússar námu landið; en
nú eru að eins 11 þeirra, er eigi eru álitin út brunnin.
Jarðskjálftar eru tíðir, en engar sögur eru af, að þeir hafi nokkru sinni
verið svo miklir að neitt hafi kveðið að þeim; þeir eru rétt svo, að þeir
merkjast. Þeir eru ávalt að verða fágætari og fágætari ár frá ári. Helzt
verða menn þeirra varir í október. Það varð vart við einn ómerkilegan í
Viðey (við Kadíak) meðan við dvöldum þar (í lok október-mánaðar 1874).
Hverar eru ótalmargir í Alaska; er hiti þeirra ýmislegr; sumir eru að eins
94° Fahr. (+27° 5 Réaum.); aðrir eru 167° F. (+60° R.) og ef til vill þar
yfir. Sumir þeirra eru sagðir "nálega jafnir inum stœrstu og merkustu
hverum annarstaðar í heiminum."
* * * * *
Kol finnast mjög víða í Alaska, en beztir eru þó námarnir við Cooks-flóa.
Kolin eru hér frá _miocene_-jarðmyndun (_tertiary_) eins og flest kol í
vestrhlut Ameríku. Flest kol af þeirri myndun eru rýrari, en þau kol, er
kölluð eru "_carboniferous_." Taflan hér á eftir sýnir gœði þeirra í
samanburði við önnur kol í Vestr-Ameríku og við beztu "_carboniferous_" kol
í Pennsylvania og á Englandi:
------------------------------------------------------------------------
Stöðvar. |Vatn- |Fast | Skjót-|Aska. |Brenni-| Einkunn.
| sefni.|kolefni, | brenn.| |steinn.|
| |(carbon.)| andi | | |
| | | efni.| | |
------------------------------------------------------------------------
CARBONIFEROUS. | | | | | |
Pittsburgh, | 2.34 | 55.82 | 34.31 | 7.16 | ? |Bituminous.
Pennsylvania | | | | | |
Ormsby, | 4.00 | 66.56 | 26.93 | 2.50 | ? |Bituminous.
Pennsylvania | | | | | |
Kentucky | 2.00 | 56.01 | 37.89 | 4.10 | ---- |Cannel.
Lehigh, | 2.34 | 88.05 | 2.94 | 6.66 | ---- |Anthracite.
Pennsylvania | | | | | |
Newcastle, | 0.99 | 61.70 | 33.55 | 3.75 | 0.23 |Bituminous.
England | | | | | |
------------------------------------------------------------------------
CRETACEOUS | | | | | |
Nanaimo, | 2.98 | 46.31 | 32.16 |18.55 | ? |Lignitic.
Vancouver Island.| | | | | |
Bellingham Bay | 8.39 | 45.69 | 33.26 |12.66 | ? |Lignitic.
Mount Diabolo, | 14.69 | 46.84 | 33.89 | 4.58 | ? |Lignitic.
California, | | | | | |
beztu svört | | | | | |
demants-kol | | | | | |
------------------------------------------------------------------------
MIOCENE TERTIARY | | | | | |
Goose Bay, | 20.09 | 41.98 | 32.59 | 5.34 | ? |Lignitic.
Oregon | | | | | |
Carbon Station } | 11.60 | 51.67 | 27.68 | 6.17 | 2.90 |Lignitic.
(Pacific-járnbr)} | | | | | |
Weber River } | 9.45 | 26.21 | 58.32 | 3.64 | 2.40 |Lignitic.
Cook's Inlet, | 1.25 | 49.89 | 39.87 | 7.82 | 1.20 |Lignitic.
Alaska | | | | | |
------------------------------------------------------------------------
Þessi tafla sýnir betr, en nokkur lýsing, að kolin við Cooks-flóa eru betri
en öll "miocene" eða "cretaceous" kolin í Vestr-Ameríku; hún sýnir og að
kolin við Cooks-flóa innihalda að eins 0.37 hundruðustu pörtum minna af
brennanlegu efni og að eins 0.66 hundruðustu pörtum meiri ösku, en góð,
"bituminous" Pittsborgar-kol, og er það meira en unnið upp aftr við það, að
Pittsborgar-kol innihalda 1.09 hundruðustu pörtum meira af vatni. Í kolunum
við Cooks-flóa er og minna af brennisteini en í beztu kolum við Kyrra-Hafs-
brautina, og vatnsefni þeirra er minna, er nokkurra annara kola í Ameríku,
sem töflur taka yfir.
En þess ber að minnast, að verð kola liggr eigi eingöngu í gœðum þeirra. Sé
kolalagið minna, en 3 feta þykt (af hreinum kolum), þá eru þau einskis
virði til verzlunar, og svarar þá að eins kostnaði að hafa þau til
heima-brúkunar. (Kolalögin við Cooks-flóa kváðu vera 3 til 7 feta þykk);
fjarlægð frá markaði, ástand og lengd flutnings-vegarins, ýptin ofan á
þeim, og margt fleira hefir áhrif á verð þeirra og verðr að taka þetta alt
til greina.
Eigi er annað auðið að sjá, en að kola-námarnir við Cooks-flóa muni vel
borga fyrirhöfnina við að vinna þá; en að hve miklu leyti, verðr reynslan
að sýna. Þeir hafa eigi verið svo kannaðir til hlítar enn, að um það verði
sagt með vissu; en vel er af þeim látið.
Rafr finst víða í kola-lögunum, saman með surtarbrandi. Það er algengt á
Alíaska-skaga, finst og á Kadíak og víða í Alaska; sumstaðar mikið af því.
Steinolía (_petroleum_) hefir fundizt í Alaska. Finst hún fljótandi í
þykkri brá ofan á vatni einu nálægt Katmai-vík á Alíaska-skaga, gagnvart
Kadíak-ey. In "specifiska" vigt hennar er 25° (Beaume); hún er alveg
lyktarlaus og ágætr áburðr á verkvéla-málm óhreinsuð, eins og hún finst.
Það er enda sagt það megi brenna henni óhreinsaðri.
Hvítr marmari finst við Sitka, góð tegund og dýrmæt.
Gull og silfr finst í Alaska, en smátt er um það, að því er menn enn þekkja
til. Silfrið er oft blandað saman við kopar. Gull hefir fundizt víða, meðal
annars í Kaknú-fljóti við Cooks-flóa og á Kadíak; en eigi hefir það þótt
vera svo mikið, að borgaði að verka það. En athugandi er að enginn
praktískr gullnemi hefir enn reynt það né ransakað; svo lítið er um það
kunnugt.--Töflugrjót, sumt með æðum af kvarz, finst á Kadíak.
Kopar finst á ýmsum stöðum; en ugglaust er mest af honum við Attu- eða
Kopar-fljót, sem fyrr er um getið í kveri þessu. Þar hlýtr að vera
fjarska-mikið af honum.
Blý hefir fundizt nálægt Sitka, og líka skamt frá St. Paul á Kadíak; en að
eins er það lítið eitt.
Járn finst víða, en hvergi svo, að menn ætli það borgi sig að vinna það.
Graphit hefir fundizt á Kadíak, á Alíaska-skaga og víðar.
Brennisteinn finst víða gnœgða-gnógur; meðal annars kvað hann hafa fundizt
á Kadíak (?). Fyrir brennistein mundi góðr markaðr í California og víðar á
Kyrra-Hafs-ströndum.--"Nitrum" finst og í Alaska.
Ýmsir aðir málmar finnast í Alaska, þótt hér sé eigi nefndir.
Landið má enn heita alveg ókannað að kalla, og enginn kann að segja, hver
óþrjótandi uppspretta af málmum þar kann að felast. Jarðlögin og myndunin
benda til, að Alaska muni auðugt land af málmum.
Ýmsir gimsteinar finnast og þar í landi; má þar til nefna amethyst, zeolit,
tourmalin, spinel, kristall o.m. fl. Sagt hefir verið að demant hafi
fundizt á Únga; en það kvað eigi satt vera. Ýmsar marmara-tegundir finnast
allvíða.
Ís hefir lengi verið verzlunarvara þaðan. Á vatni einu í Viðey (Woody
Island) við Kadíak er ís skorinn; þó er það stundum í góðum vetrum, að
ís-uppskeran bregzt. Ís hefir og tekinn verið úr jöklunum á suðr-
ströndinni. Árið 1868 var fluttr til San Francisco ís fyrir $28 000. Eigi
hefir eftirsókn eftir ís vaxið að mun síðustu árin. En enginn efi er á, að
selja má mikið af ís í Mexico og Suðr-Ameríku og eins í Asíu, ef hann væri
þangað fluttr. Eins og nú stendr er ís fluttr frá austustu ríkjunum í
Ameríku til Indlands og Sínlands í Asíu; er það vegr miklu lengri, og
lengri ferð gegn um heit lönd, og hlýtr því flutningr að verða dýrari og
meira að spillast á leiðinni, en ef flutt væri frá Alaska. Er því efalaust,
að ísverzlun getr orðið mikil auðsuppspretta fyrir landið, ef einhverjir
koma til að nota sér það.
* * * * *
VI. KAFLI.
FISKIVEIÐAR.
Meðal allra þjóða eru miklar fiskiveiðar álitnar einhver in ríkulegasta
auðs-uppspretta og velmegunar.
Fiskiveiðar Breta er mælt að séu virði 25 miljóna dollara árlega.
Fiskiveiðar Frakka eru virði $3 000 000 árlega, og fiskiveiðar Ameríku-
manna við austr-strendrnar á álfunni virði $2 000 000 árlega.
In ýkja-mikla gnœgð fiskjar við strendr Alaska vakti þegar forundran inna
fyrztu ferðamanna, er þar komu, og allra síðan til þessa dags. Billing,
Cook, La Perouse, Lütké, Lisiansky, Belcher, Sir George Simpson, Davidson
og Dall hafa allir borið vitni um inn ótrúlega aragrúa af þorski, laxi,
heilagfiski og síld, er fylli höfin umbergis Alaska. Fiskr hefir jafnan
verið aðalfœða innlendra manna. Veiðiskapr, eða tilburðir til að hagnýta
sér þessa óþrjótandi auðsuppsprettu, er þó enn í fyrstu bernsku.
Sjófiska-tegundir eru helztar: þorskr, heilagfiski, síld, "tom"-þorskr,
"úlikon" og "mullet."
Af þorski er mest, og hann er sá sjófiskr, sem mest er verðr. Hann veiðist
á 25 til 50 faðma dýpi því nær alstaðar, og víða má veiða hann af klöppum
við fjöruborðið. Beztu veiðistöðvar eru kring um Kadíak-eyjar, Shumagin-
eyjar og Aleuta-eyjar. Grunnin, þar sem fiskr veiðist hér, eru miklu stœrri
en við Nýfundna-land (New Foundland) og Ísland til samans; og
veiðistöðvarnar við Alaska eru svo langstœrstar og beztar af öllum
veiðistöðvum á hnettinum, að eigi kemr til samanburðar við neitt annað.
Beztar veiðistöðvar eru við Shumagin-eyjar.
Fram til síðustu tíma var fluttr fiskr frá veiðistöðvum í Atlantshafi til
San Francisco. Árin 1863 og 1864 var flutt um 500 "tons" hvort ár til
California frá Atlantshafi.
Fiskimenn frá California hafa veitt:
1 skip 1864, 120 "tons" eða ............ 40 000 fiska.
(6)? skip l865, 523 "tons" eða ....... 249 000 fiska.
18 skip 1866, 1614 "tons" eða ......... 706 200 fiska.
23 skip 1867, 2164 "tons" eða ........ 947 264 fiska.
Meira en helmingr þessa fiskjar veiddist við Shumagin-eyjar. 1869 veiddust
1 082 000 fiskar, og sé lítið í lagt hafa þeir vegið að minsta kosti 3½
pund (enskt) hver að meðaltali; og kalli maðr pundið eigi meira vert en 5
cent, þá gjörir þetta þó $189 350 í gulli. Nú er fiskrinn að skifta um veg
og fer nú aðra leið, er hann ferðast á þurru landi, en áðr; því nú er farið
að flytja hann FRÁ San Francisco og TIL Atlants-hafs. Í april, maí og júní
1868 voru flutt 47 000 pund af fiski og 17 tunnur af tunnu-fiski frá San
Francisco til New York. Á sömu mánuðum var fluttr frá útlöndum inn til
Ameríku fiskr fyrir $119 127, og sýnir það að nokkur markaðr er enn í
Ameríku fyrir fisk. Auk þess selst fiskr í Japan og Sínlandi og víðar í
Asíu, og firni gætu selzt í Mexico og Suðr-Ameríku, þar sem svo mikið er af
kaþólsku fólki. Engin skortr er á beitu í Alaska. Hingað til hefir verðið á
góðum fiski í California verið frá 13 til 7½ cent í gulli fyrir pundið; en
líklegt er að verðið lækki nokkúð, er aflinn vex. Þó ber þess að gæta, að
Íslendingar gætu ugglaust selt fisk þar betr en aðrir, því enginn kann í
Ameríku að verka salt-fisk hálft svo vel sem þeir. Fiskimenn frá California
eru þollausir og heimtufrekir við gjafarann allra góðra hluta; þeir vilja
grípa upp miljónir á svipstundu[14]; ef það tekst eigi, eru þeir hlœgilega
vanþakklátir. Það er einkennilegt að sjá aðra eins þráðfrétt og þessa í San
Francisco-blaði: "San Francisco. Skip komandi: Skonnortan N.N. með 35 000
þorska; lætr dauflega af aflanum!" Þorskrinn veiðist ALT ÁRIÐ UM Í KRING.
Heilagfiski er smávaxnara vestr í eyjum, heldr en við Sitka og strendrnar
þar eystra; þar vega meðal-lúður 300 til 500 pund.
Síldin er sams konar og in norska síld; kemr hún á vísum tíma ár hvert, en
stendr skamma stund við. 1. júní koma hafþök af henni, og má ausa henni á
land eins og maðr vill í hálfan mánuð. Það er kýmin aðferð, sem innlendir
menn hafa til að veiða hana, og bendir það á hver ógrynni af henni eru.
Þeir hafa aflangt skaft úr tré og reka í gegn um það þrjá nagla oddhvassa;
slá þeir skaftinu niðr í sjóinn, og er fágætt ef eigi stendr síld á hverjum
nagla. Einn maðr fyllir hœglega bát sinn á minna en klukkustund með þessum
útbúnaði!
"Mullet" er laxtegund, er í sjó lifir og að eins í norðrhöfunum.
"Tom"-þorskr heldr og til í norðrhöfum; hann er góðr til beitu.
"Úlikon" er merkilegr fiskr, lítill, silfrgljár á lit, venjulega um 14
þumlunga að meðallagi á lengd. Hann er við strendr Bretlands-eigna og
syðsta part af Alaska-ströndum. Vertíðin fyrir þennan fisk byrjar 20. til
25. marz og stendr yfir um 3 vikur. Lýsi hans er mjög ágætt. Hann er svo
feitr, að hann verðr eigi geymdr í vínanda til vísindalegrar skoðunar. Þá
er hann er þurkaðr, má hafa hann fyrir kerti; þarf ekki annað en kveykja á
sporðinum, og brennr hann þá eins og kerti. Engin lýsing getr gefið hugmynd
um þann ógrynnis-fjölda sem af honum er, þá er hann gengr upp í lœkina og
árnar; vatnið sýnist bókstaflega lifandi eins og velli í potti. Villidýr
taka nœgju sína til átu af honum þannig, að þau slæma hramminum í vatnið og
ausa honum upp á jörðina.
Af vatna-fiski í Alaska eru laxinn og hvítfiskrinn merkastir; auk þeirra er
"losh" eðr "burbot," "pike" (langa?) og "sucker."
Af laxi og silungi er ótal tegunda. Af handa-hófi má nefna _Salmo
orientalis_, _Salmo proteus_, _Salmo alpinus_ og rauðfiskinn (_Salmo
sanguineus_). Það þykir lágt í lagt, að telja að innbornir menn í Alaska
veiði tólf miljónir laxa á ári. Að eins á Kadíak og við Cooks-flóa er veidd
hálf miljón árlega. "Öll mannleg mælska þrýtr og málin vantar orð" til að
lýsa fjölda laxins í Alaska. Ógrynni laxíns eru þar svo, að ég get ekki
gefið lesandanum betri hugmynd um það með öðru, en því, að segja að það sé
meira en nokkur getr gjört sér hugmynd um, nema hann sjái það. Ég verð að
játa, að ég gat ekki ímyndað mér annað, en að sögurnar um þetta væru ýkjur,
þangað til ég sá það með eigin augum. Við Cooks-flóa er MEÐALVIGT laxins 50
til 60 pund; það eru reglulegar stórskepnur!
Hvítfiskr er, einkanlega norðan til, nærri eins gnœgr og laxinn.
Ég sleppi hér að minnast inna annara tegunda af fiski, þar ég ætla nóg sagt
til að gefa lesandanum hugmynd um auðlegð Alaska í þessu tilliti.
Skelfisks-tegundir als konar (nema ostrur), krabba og múslinga er nálega
alstaðar að finna.
Eigi skal heldr meira en að eins geta inna miklu hvala, rostunga og sela
veiða, er nemr miljónum dala árlega.
* * * * *
VII. KAFLI.
LOÐSKINN, DÝRAVEIÐAR OG FLEIRA.
Loðskinn frá Alaska hafa verið fræg um allan heim í meira en öld. Saga
loðskinna-veiðanna er saga landsins. Þau voru nálega eina orsökin til þess,
að landið hefir verið að nokkru kannað; þau hafa verið ið eina, er hingað
til dróg hvíta menn þangað, þótt fáir hafi verið. Þetta er inn eini
bjargræðisvegr, er kalla má að verið hafi að nokkru hagnýttr; og inn
feyki-mikli ágóði af loðskinnunum hefir dregið svo gjörsamlega alla
eftirtekt og ástundun til sín, að engu öðru hefir verið skeytt að neinu.
Þau hafa verið gullnámr Alaska. Skinna-takan hefir verið drifin af þeirri
áfergju og fyrirhyggjuleysi, að hún hefir stórum rýrnað, en er þó enn
gullnámum dýrmætari; en auðgefið er að vernda hana með skynsamlegri
lagasetning, og er nú verið að reyna það.
Til auðveldara yfirlits skal hér fyrst nefna þau loðskinna-dýr, er í sjó
lifa; en það er þelselrinn (_Callorhinus ursinus_) og sæ-otrinn (_Enhydra
marina_).
1. _Sæ-otr og þelselr._
Rússar nefna sæ-otrinn sæ-bjór. Sæ-otrinn er stór skepna; skinnið er mjúkt
og dökkt, en löngum hárum hvítum í broddinn skýtr út í milli og eykr það
fegrð skinnsins. Feldr af vöxnum sæ-otri er um 6 feta langr og 4 feta
breiðr.--Sæ-otrinn er rotaðr, en eigi má skjóta hann, því það fœlir hann.
Áðr var gnœgð af sæ-otrum alt frá Kamchatka og hringinn í kring með
ströndunum alt suðr að syðri hlut California. Nú veiðast fáeinir við
Kamchatka, um 5 eða 6 þúsund við Katrínar- og Alexanders-eyjar og þar á
milli, en varla neitt að ráði sunnar.
Sæ-otrskinn kostaði fyrrum $200.00 til 500.00, en þau hafa nú fallið í
verði, og kosta nú um $100.00. Aleutum eru borgaðir $20.00 í gulli eða
vörum fyrir gott skinn. Ég sá þó skinn á Kadíak, er eigandinn vildi ekki
selja fyrir $400.00 til 500.00; hann hafði gefið $20.00 fyrir það.
Þelsela-veiðin var fyrr meir minna um verð, en sæ-otra-veiðin; en nú er hún
í raunini miklu meira verð. Nú er það á Pribyloff-eyjum (Girgis-ey og
Páls-ey) að mestallr þelselr er veiddr. Þelselrinn er náskildr sæljóninu;
mynda þau til samans ættflokk þann, er _Otariidæ_ nefnist á lærðu máli, en
það þýðir eyrnaselir; þau hafa útvaxin eyru og þríklóa hreifa, og eru
þannig auðgreind frá hárselnum (_Phocida_). Aleutar veiða þelseli svo, að
þeir reka þá á land upp, og geta tveir menn rekið 4 eða 5 hundruð eins og
sauða-hjörð; jafnótt og hver þeirra þreytist, er hann rotaðr. 1868 voru
þel-skinn verð $7.00 í gulli óverkuð í Lundúnum. Meðalverðið mun vera frá
$7.00 til $5.00. Aleutar fá $0.35 fyrir hvert skinn!
Þó það sé fróðlegt í sjálfu sér, að lýsa þessum dýrum smásmuglega, þá er
hér eigi rúm til þess, enda varða þau oss hér eigi svo miklu.
2. _Land-dýr._
In helztu land-dýr, er dýrmætir feldir fást af, eru þessi: refir, merðir,
"mink," bjórar, otrar (land-otrar), "lynx," svarta-birnir og "wolverine."
Þessi dýr veiða innlendir menn í tréboga (slagboga, fellu). Auk þessa eru:
"whistler," bjórbróðir, hreindýr, villi-sauðfé, geitr, úlfar (í norðr-
Alaska), moskus-rottur og hermelín; eru skinn þeirra nokkurs virði, þó eigi
sé það að telja í samanburði við hin.
Flest af þessum dýrum finnast á Kadíak og við Cooks-flóa. Fleiri orðum skal
eigi um þau eyða.
3. _Fleira bjargræði._
Sæljónið (_Eumetopias Stelleri_) og rostungrinn eru og mikilsverð dýr. Af
þeim getr húðir, lýsi og tennr. Árlega vinnast um 100000 pund rostungs-
tanna. Bustirnar og gallið af sæljóninu er og fémætt. Sínverjar kaupa það
og gefa vel fyrir; hafa þeir bustirnar fyrir tannstöngla, en gallið er haft
til silki-tilbúnings.
Fugl og eggtekja er óþrjótandi nálega hvervetna í Alaska, sér í lagi á
öllum eyjum. Æðarvarp er víða í norðrhlut landsins; svanir, gásir og als
konar fuglar, sem nöfnum kann að nefna; eru yfir 200 ýmislegar
fuglategundir í landinu.--Hver vara æðar-dún, svana-dún, fiðr, vængir,
fuglshamir, egg, fugla-kjöt o.s.frv. sé, þarf eigi að segja. Íslendingum.
Enn mætti margt og margt til týna, og sumt merkilegt og mikilsvarðandi, er
telja mætti til bjargræðis í Alaska, t.a.m. þangtegundir, sem eru svo
miklar og góðar þar, að það er sumra manna mál, að hvergi í heimi muni
þangbrensla svo arðsöm, sem þar. En einhvern enda verðr hér á að gjöra; og
vona ég að ég hafi líklega ritað nóg til að gefa dálitla, en þótt
ófullkomna hugmynd um landið og kosti þess. Ég hefi lýst því þannig, að ég
skal ábyrgjast að ekkert verulegt sé mishermt; ég hefi lýst því svo, að
þeir gallar, sem á því kunna að vera, sjást eins ljóst og kostirnir. En ég
vona lýsingin beri með sér, hvort sé meira vert, kostir eðr ókostir.
* * * * *
VIII. KAFLI.
SKÝRSLA ÍNNAR ÍSLENZKU SENDINEFNDAR UM FERD HENNAR TIL ALASKA.
Landar góðir!
Vér[15] undirskrifaðir, er kjörnir vorum á fundi Íslendinga í Wisconsin til
að ferðast til Alaska, eðr sér í lagi Kadíak-eyja, til að skoða landið þar
og skýra frá, hvort það mundi eigi vel fallið til nýlendustaðar fyrir
Íslendinga, og hvort lýsing sú, er W.H. Dall hefir gefið á landinu, sé sönn
og rétt, fullnœgjum hér með loforði voru um, að skýra yðr frá árangri
ferðar vorrar, með því að gefa yðr fylgjandi skýrslu, er vér höfum í skyndi
samið í dag og sem við Ólafr og Páll felum Jóni að flytja ykkr og birta.
Eftir 24 daga ferð með stöðugu andviðri sáum vér land 9. október. Það var
Kadíak; og vorum við um hádegis-bil austr af St. Paul. Þá er við komum á
þiljur upp á laugardags-morguninn, inn 10. okt., vorum við komnir í mynnið
á Cooks-flóa og höfðum Barren-eyjar skáhalt að baki, en Elizabetar-höfða á
hœgri hönd. Fjöllin að austan voru þakin snjó á tindum, og var það gamall
snjór; sýndust oss þau mjög lík fjöllunum á Íslandi einkum á norðrlandi og
austrlandi. Vindr var á móti og urðum við að beita og gekk seigt. Merki
sáum vér til bygðar á austrströndinni, 3 timbrhús; þar voru skógar miklir á
land að sjá. Þó sýndust oss stœrri skógarnir á vestrströndinni; þar mœndi
við himin ið mikla eldfjall Iliāmna 12 066 feta hátt, og var skýkápa á
tindinum hæsta, líkt sem einatt er á Heklu. Miklu minni snjór var í fjöllum
þessa megin flóans; þeim megin er og undirlendi miklu minna, en
austanmegin, og sumstaðar varla neitt.
Sunnudag, 11. okt., vorum við um 40 mílur suðr af Nikulásar-vígi; var fagrt
land á hœgri hönd að sjá (sunnan og austan megin). Við urðum enn að beita
og miðaði lítið þann dag; við gátum séð yfir landið til beggja handa; var
það alt skógi þakið og meira undirlendi austan megin. Við lögðumst um
kvöldið undan bygð þeirri, er Munina heitir; þar eru nokkur býli.
Mánudag, 12. okt., var þoka og dimt uppi yfir; vér gátum því lítið á fram
haldið og lítið af landi séð. Regn um kvöldið.
Þriðjud., 13. okt. Vér höfðum austrströndina á hœgri hönd, en Kalgin-ey á
vinstri. Vér gátum lítið siglt áðr vér urðum að leggjast sakir rigningar,
myrkrs og andstreymis. Straumr er gríðar-harðr hér. Kalgin-ey er öll þakin
stórviðar-skógi.
Miðvikud., 14. okt., hélzt sama veðr. Náðum að leggjast undan Nikulásar-
vígi.
Fimtudag, 15. okt., var kalt, 32-33° Fahr. (um 0° á Réaumur) á þiljum uppi
um morguninn. Snjór féll um nóttina, en þó festi eigi á þiljum né á
jörðinni á landi. Þennan morgun var hreinviðri og fagrt haustveðr. Kl. 12,
15' e.m. fórum við frá skipi í inum litla gufubát, er við höfðum, og komum
á land í Nikulásar-vígi kl. 2. Komu skrælingjar á mót oss í skinnbátum; en
sumir biðu vor í fjörunni. Þar mœtti oss Wilson, amerískr maðr, er hefir
verzlun þar og umsjón yfir húsum þeim, er stjórnin á. Hann fylgdi oss ½
mílu austr til bygða skrælingja og útvegaði oss skrælingja einn fyrir
fylgdarmann. Buðum við honum að vera til taks næsta morgun er sól roðaði.
Wilson sagði oss að yfir undirlendið upp til fjalla væru 40 mílur, og mundi
það taka langan tíma, ef til vill hálfan mánuð, að fara þangað fram og
aftr, sakir þess að vegr væri illr og ógreiðfœr; en háskaför væri nú að
fara upp eftir Kaknu-á á skinnbát, þareð vatn væri svo lítið í ánni. Vér
höfðum tekið með oss vistir af skipinu, og fengum eitt af húsum
stjórnarinnar til íbúðar; hvorki var eldstó, ofn né stólar í húsinu; en vér
höfðum ullar-ábreiður og bjarnarfeldi nokkra, er Wilson léði oss.--Vér
hittum að máli Rússa einn; mælti hann tiltakanlega vel á enska tungu; hann
hefir verið í Alaska um nærfelt 20 ár; mest í Sitka og á Kadíak. Á yngri
árum hafði hann farið víðast um Ameríku; hann var gullnemi, og mátti það á
honum sjá. Hann sagði lítið um dýr og fugla í nágrenninu, fyrr en 10 mílur
frá; fœlast dýrin skot Vígis-manna. Þó var gnœgð þar af villigásum. Hann
sagði oss, að enginn sjófiskr gengi í Cooks-flóa; kemr það líklega til af
því, að svo mikið jökulvatn fellr í hann; svo er og botn leirugr og sjór
oftast gruggaðr af straumum eða vindi, er rótar upp sandi og gruggi frá
botninum. Lax fyllir öll vötn, ár og lœki á sumrin, og vegr frá 60 til 50
pund að meðallagi. Maðr getr staðið á bökkunum og stungið þá, og fengið svo
marga, sem maðr vill. Fyrsti lax kemr í byrjun apríl-mánaðar; er laxinn
beztr og feitastr ina fyrstu mánuði. Eigi fer hann burtu fyrri en í lok
ágúst-mánaðar. Vetr sagði hann oss væri talinn að byrja í miðjum nóvember,
eða enda 1. nóv., og endaði í miðjum marz eða í marz-mánaðar lok. Eigi kvað
hann nú annað rœktað við Nikulásar-vígi, en kartöflur, kálhöfuð og aðra
garðávexti; væri engin tilraun gjörð með annað. Naut voru þar og voru vel
útlítandi. 40 mílum sunnar sagði hann væri bygð sú, er hann nefndi
Noodshick; mun það vera Munina öðru nafni; þar kvað hann rúg yrktan.--Rússi
þessi var í húsi hjá sœnskum Finna og konu hans. Þeir eru gullnemar báðir
og eru komnir til að ransaka gullnámana í Kaknu-fljóti, er rennr rétt hjá
Nikulásar-vígi, og einkum, hvort eigi muni meira gull í legi árinnar uppi í
fjöllum. Finni þess hafði komið í haust eðr sumar, er leið. Hann hafiði
farið upp um fjöll á Kenai-skaga; hann sagði, að þá er hann fór ofan eftir
ánni á skinnbát, hefði verið svo fult af laxi í henni, að bátrinn hefði
sumstaðar mist skrið í torfunum. Áin kemr úr inu mikla stöðuvatni, er
kallað er Skillokh. Wilson, sem þó gerði sér far um, að draga úr öllum
kostum landsins, sagði oss, að hann hefði eittsinn á minna en klukkustund
stungið 63 laxa í ánni; og inn stœrsti 95 pund, en meðalvigtin upp til hópa
varð 51¼ pund. Rússinn (Tom Jones) sagði land-gœði miklu betri í Noodshik.
Finninn (Fred. Holm) sagði að uppi í fjallinu hefði gras verið víða á
brjóst upp og í öxl, og sumstaðar meira en hæð hans.--Við áttum kalda nótt
í einhýsinu. Næsta morgun kl. 6½ ,
föstud., 16. okt., var 26° á Fahr. (-2.7 R.) inni þar sem við sváfum, en
18° Fahr. (-6.2 R.) úti. Við fórum og hittum leiðsögumann vorn, og lögðum á
stað austr með ánni, en þó nokkuð frá henni. Var land fyrst stórhæðótt og
óslétt og þakið þykkum skógi; jarðvegr var mosakendr og graslítill, en
talsvert af lyngi og buska. Trén eru allhá, sum um 80 fet og yfir það og 2
fet og meira að þvermáli. Þá er við höfðum gengið 4 eða 5 mílur komum við
að mýrar-flóum skóglausum. Eigi var þar grasmikið, en þó var vatnið eigi
djúpt; jarðvegr var 8 til 12 þuml. djúpr, ef til vill sumstaðar dýpri.
Auðsætt er af landslaginu að þessar mýrar má vel skera fram allar, og mundi
þar þá grasvöxtr góðr. Við gengum nokkrar mílur út í mýrarnar og snérum þá
við; var vatn tekið að dýpka og fœrð að verða ill.--Á heimleiðinni fórum
við norðar og því um lengra veg gegn um skóginn; gjörðum við bál í skóginum
og tókum miðdegisverð. Mestr viðrinn í skóginum var skrúðfura; þó var
nokkur pílviðr og baðmr. Meiri var undirskógr þar, en verið hafði þar er
við fórum um morguninn; mosi var og minni; en þó var lítið um gras, og
gróðr allr mjög fábreyttr. Nóttin var mjög köld.
Laugardaginn, 17. okt, kl. 6½ um morguninn, var 16° Fahr. (-7.1 Réaumur)
úti. Þennan dag gengum við norðr á við, og gengum enn í gegn um skóg; hér
voru tré stœrri, undirskógr jafnmeiri, jarðvegr þurrari, mosaminni og
grasgefnari, en í austr frá víginu. Vér beygðum út úr skóginum niðr til
strandar; þar var rjóðr og gras hátt. Vér gengum niðr í fjöruna og svo inn
fjörur unz vér komum að lœk þeim eðr á, er Salamākha heitir. Eftir eitthvað
7 mílna gang gjörðum vér bál og tókum snœðing og hvíld. Þá snérum við aftr,
en eigi sama veg; gengum við upp úr fjörunni sunnan við lœkinn; var þar
stórt rjóðr og mikið gras; enda þótt grasið væri þá sölnað tók það oss í
brjóst og sumstaðar vel það. Gengum við nú gegn um skóginn nokkrar mílur,
áðr við snérum út úr til sjávar og niðr í fjörur. Bakkarnir eru hér
fjarska-háir. Skoðuðum við jarðlögin í bakkanum og var efst fúið jurta-efni
um fet eða 1½ fet á dýpt; þar undir kom svört mold og blandin ofr
smágjörðum sandi; það lag var 6 þuml. til 1 fet á dýpt; þar undir er lag af
rauðbrúnum límkendum leir, ljósari en kaffibrúnum; þar undir kemr sandr
sams konar og er í fjörunni; þar undir er oftast sandberg eða móhella, og
þar undir deigulmór; deigulmór er mjög blandaðr innan um öll lögin meira og
minna og milli þeirra. Víða fundust merki til kola og surtarbrands, en
hvervetna í mjög þunnum lögum. Bakkinn var hér margar mannhæðir. Síðan
gengum við heim yfir fjörurnar.
Sunnudag, 18 okt., var veðr kalt og ilt og snjófall talsvert; kom enginn
bátr í land. Vér héldumst eigi við í húsi voru, en gengum í ina fornu
virkisbygging. Þar var gamall ofn brotinn; og gjörðum við eld í honum,
matreiddum rjúpur handa oss, sem bezt við kunnum, og hituðum te-vatn.
Á mánudag fórum við á skip út; var þá snjóbleyta, dimt og ilt veðr. Á
sunnudags-nóttina höfðum vér mist eimbát vorn; hafði hann sokkið í
sjógangi; en eimvélin var laus í honum, og hvolfdi hann henni úr sér, svo
við héldum bátnum, en mistum vélina.
Bezta landið við Cooks-flóa virðist vera með ströndunum fram, og aftr fyrir
ofan mýrlendið, næst fjöllunum og uppi í þeim. Mýrarnar má þurka með því að
skera þær fram. Minna undirlendi er vestanmegin flóans, og er það
sameiginleg ætlun vor allra, að þar muni heldr betra land. En eigi var oss
kostr yfir um að fara eftir að vér mistum eimbátinn. Als konar dýr eru í
fjöllunum: björn, refr, land-otr, hermelín, mörðr og safali, o.s.fr.
Alit vort á landinu við Cooks-flóa er, að það mundi víðast vel fallið til
bygðar fyrir Íslendinga; en að það sé þó eigi hentugr staðr til að BYRJA
nýlendustofnun á. Byrjunin yrði þar erviðari fyrir frumbýlinginn, en á
Kadíak. Laxveiðin yrði að vera aðalbjargræði nýlendumansins, áðr hann fengi
ágróða af jörðinni; en til að hafa þeirrar veiðar full not ætti nýlendumaðr
að koma þangað í apríl eða maí. Í öðru lagi, þó að eigi sé efi á að
kvikfjárrœkt og akryrkja hljóti vel að gefast með tímanum þar, þá þarf þó
jörðin undirbúning af manna höndum áðr en mikils árangrs verðr vænzt. Sumur
verða hér afar-heit, þó stutt sé; mælt er að Fahrenheit hafi komizt yfir
100 mælistig (yfir 30° á Réaumur); en á vetrum koma grimdir miklar (alt að
-40° Fahr., þ.e. -32° Réaum.). 6 feta snjór kvað falla á láglendinu, en 12
til 14 feta á fjöllum.
Kenai-skagi og öll löndin kring um Cooks-flóa eru líka svo lítt kunn enn,
og þarf að kanna þau gaumgæfilega, til að kynnast öllum kostum og ókostum
þeirra. En þetta mundi skjótt verða, er bygð mentaðra manna kemr á Kadíak.
Suðr- og austr-strönd Kenai-skaga er metamorfisk; ströndin austanmegin
flóans fram með Chugachik-firði og norðr að Kaknu-fljóti er _tertiary_, og
eru þar kola-námar. Fyrir norðan Kaknu-fljót finst deigulmókent töflugrjót
með æðum af gullblöndnum diorit.
Eftir 3 daga ferð komum vér inn 24. október til
_Kadíak._
Eftir miðdegisverð fórum við í land og hittum tollheimtumann stjórnarinnar-
Sendi yfirforingi skipsins einn af undirforingjum í land með oss ásamt
bréfi til tollheimtumans, til að tjá honum vort erindi og biðja hann að
vera oss innan handar.
Tollheimtumaðr skýrði oss frá, að eigi væri tiltök að fara nú yfir þvera
eyna, eins og vér höfðum ætlað oss; væri hætta að ganga langt á land upp,
helzt fylgdarlaust, sakir veiði-véla inna innlendu manna. Eru það bogar
þeirra, er svo eru kœnlega faldir, að stundum falla þeir sjálfir í þá, er
lagt hafa. Bjarnar-bogar meiða menn stundum til dauðs.--Hann sýndi oss garð
sinn, og hafði hann rœktað þar hvítkál, næpur og rófur af ýmsum tegundum,
grœnkál, salat, redikur, kartöflur og margt fleira. Kartöflurnar voru
stórar og góðar. Hvítkálið var fullþroskað og væn kálhöfuðin, og hafði þó
eigi sáð verið til þeirra fyrri en í ágúst, svo líklegt er að tvær
uppskerur mætti af þeim fá á sumri.--Stjórnin á mörg hús á Kadíak; eru það
forn herforðabúr Rússa, og ýmis hús, er höfð voru til bústaðar fyrir
foringja þeirra, embættismenn og hermenn; stendr það nú autt alt. Við
fengum að velja úr þeim hvert, er við vildum, til bústaðar fyrir þá af oss,
er eftir kynnu að verða. Rússneskir hituofnar eru í flestum þeirra, en eigi
eldstó nein,--Mikið lét tollari yfir ómensku og leti innlendra manna; kvað
þá betligesti tíða, en þó versna hvívetna, er þeim væri nokkru vikið. Eigi
lofaði hann kaupmenn mikið; enda ljúka flestir upp um þá einum munni. Þó
hefir verzlunarstjóri Commercial-kompanísins reynzt oss í öllu vel. Hann
heitir Smith og er rússneskr gyðingr.[16] Þetta var á laugardag að við
komum, og fórum við til skips aftr um kvöldið.
Sunnudag, 25. okt., vórum við á skipi til kl. 3. e.m. að við fórum í land
og höfðum vistir með oss. Gengum við austr í holtin um kvöldið með axir
vorar og hjuggum við til eldsneytis. Við bjuggumst svo um í húsi voru.
Mánudag, 26., var rigning og ófœrt út að fara. Héldum vér kyrru fyrir, nema
hvað einn af oss (P.B.) gekk niðr á bryggju-sporða og dróg þorska úr sjó
til matar.--Eigi þarf annað, ef mann langar hér í fisk, en að skreppa ofan
á bryggju-sporð og sœkja hann með fœri sínu; má beita hverju því, sem rautt
er, reyktum laxi eða rauðri klæðispjötlu.
Þriðjudaginn, 27. okt., var þoka um morguninn og ýrði úr lofti með köflum
fyrra hlut dags. Við Ólafr og Páll fórum upp eftir fjallinu fyrir ofan
bœinn, en eigi þó upp á háfjallið, og inn eftir því til vestrs og suðrs uns
vér komum í dal einn, er gengr til vestrs (og norðrs). Dalrinn er eigi
allvíðr, hæðóttr og tjarnir á milli í lautum, og lœkir margir smáir. Á rann
eftir dalnum (_English River_). Birkirunnar voru hér og hvar í dalnum, en
eigi annar skógr; en grösugr er hann, og hæðir allar þaktar grasi og lyngi
og ýmsar tegundir berja á því; sunnan til í honum er vatn eigi all-lítið.
Við tókum dagverð á hól einum og nefndum Dögurðar-hól, en dalinn Dögurðar-
dal. Eigi gengum við inn í botn hans. Við gengum síðan út fjörur og komum
heim kl. 4. e.m.
Ég, Jón Ólafsson, gekk beint upp á fjallið að krossmarki því, er reist er á
hæð einni, og svo vestr eftir háfjallinu og upp á hæsta hnjúkinn, síðan
vestr og nokkuð norðr á við yfir fjallið; þar er það flatt fyrst, en svo
ýmist hæðir eða djúpar lautir; gekk ég svo unz vötn féllu til vestrs; þá
var niðaþoka; en ég hafði með mér áttavita, er Páll átti. Ég fylgdi
lœkjargili niðr af fjallinu og niðr að sjó; þá er ég gekk niðr hlíðarnar
rofaði upp í svip, og sá ég í fjörðinn og sýndist hann ganga frá norðri (og
austri) til suðrs (meira en vestrs). Þess ber að gæta við áttavita hér, að
_declination_ nálarinnar er í St. Paul á Kadíak vel 26°; er norðr þeim mun
austar, en nálin vísar til. Ég gekk lítið eitt með sjó fram til suðrs, og
kom ég því innar á fjallið er ég kom til baka aftr, en ég hafði áðr verið.
Síðan kom ég niðr af fjallinu og kom niðr í fjörur, skamt fyrir innan St.
Paul. Fjörðr þessi hefir verið Marmot-fjörðr. Þá var af nóni, er ég kom
aftr. Gekk ég því aftr upp á fjall til norðrs, og kom þar til, er ég sá
yfir fjörð og gekk þar niðr að sjó; mun það verið hafa botninn á Devils
Bay, er vér síðar nefndum Króksfjörð; síðan gekk ég sama veg til baka. Hæst
á fjallinu, er upp á það er komið, er sumstaðar bert, melar eða
klappir,[17] en þó víðast lyng, en gras, þegar er niðr dregr beggja vegna.
Skógr er minni norðanmegin á fjallinn, en birkirunnar víðast í lautum og
með giljum fram. Bláber voru svo mikil uppi á fjalls-brúnum, að eigi varð
um gengið nema troða á berja-torfum í hverju spori; einnig voru þar ýmsar
aðrar berja-tegundir. Gras var kafgnœgt hvervetna, er niðr af blá-brúnum
dróg. Þá er upp rofaði sá ég af háfjallinu austr á Skóg-ey (_Spruce
Island_) og suðr á Viðey (_Woody Island_) og eyjarnar í kring. Það hygg ég,
að þá er veðr er bjart og gott, sé þaðan af fjallinu svo fögr útsjón, sem
mannlegt auga má líta. Ég kom niðr að St. Paul laust fyrir miðaftan.
Miðvikudag, 28. okt., gengum við norðr og austr á tanga þann, er gengr út
frá bœnum. þar er alt þakið skógi stórum og víða jarðvegr grasi vaxinn
milli trjánna; gnœgð er þar og tjarna og stöðuvatna. Vér gengum út á odda
til sjóvar og snérum þá inn í skóginn aftr, en snérum til norðvestrs.
Skógrinn er hér geysi-þykkr og stórvaxinn og víða fögr rjóðr og grösug, en
hvervetna tjarnir og lœkir með köldu, svalandi, góðu vatni. Við gengum þar
til, er við komum til _Devils Bay_ (Djöfuls-fjarðar); skýrðum við hann um
og kölluðum Króks-fjörð. Vér gengum inn með firði; þar er grösugt mjög
milli skógar og sjávar, og land ið frjósamasta og fegrsta að sjá. Er það ið
björgulegasta land, er við höfum enn séð í landi hér. Vér sáum norðr yfir
Skógey. Hinu megin fjarðarins og inn með honum var lítill skógr að sjá, en
alt grösugt, fjöllin há og grasi þakin upp úr gegn; fjörðrinn er
tiltakanlega víkóttr og krókóttr.--Vér snérum svo heim yfir hálsana, og
komum heim í myrkrí að St. Paul, kl. 7½ e.m.
Fimtudag, 29. okt., var rigning mest af; en er upp rofaði um hádegisbil,
fórum við á bát út með landi svo sem mílu og höfðum eitt fœri með oss.
Drógum við á skammri stund 19 þorska, 1 grjót-þorsk (_rock-cod_) og 1
smálúðu.
Föstudag, 30. okt., fórum við Jón og Páll á báti út um eyjarnar inar
smærri, er liggja fyrir utan St. Paul; eru þær sumar þaktar smáum skógi, en
sumpart grösugar með tjörnum og lœkjum; allar eru þær byggilegar og
björgulegar. Síðast fórum við yfir á Viðey, hittum formann ísfélagsins og
höfðum tal af honum. Hann hefir 5 hesta og tvo múla; sáir hann höfrum og
þroskast þeir því sem næst; en eigi er mikil rœkt við þá lögð; eru þeir
eigi þresktir, heldr skornir sem hey handa hestunum, svo sem siðr er til að
gjöra í California. Við gengum suðr eftir eyju og þar inn í skóginn og
lengi gegn um hann, unz hann varð svo þykkr, að okkr þótti torfœrt lengra.
Undirskógr er þar meiri, en nokkurstaðar annarstaðar er vér höfum hér
komið, og skógrinn sjálfr geysi-stór. Mældum við digrð á mörgum trjám, er
voru tvo feðminga ummáls og talsvert þar yfir; hæðin gizkum við á að verið
hafi að minsta kosti 100 fet. Þetta, voru skrúðfuru-tré. Þá er við komum
aftr, skoðuðum við ísvatnið og sögunar-mylluna, er þar er; komum síðan við
í leiðinni á skipinu, og fengum vistir í viðbót við það, er vér höfðum áðr
fengið og þá var mjög upp gengið.
Ég, Ólafr Ólafsson, fór þennan dag upp á fjall og inn eftir háfjallinu til
suðvestrs. Þá var veðr bjart og útsýni ið fegrsta yfir firði, dali og
eyjar. Ég sá suðr yfir flóann, og sá, að inn úr honum ganga þrír firðir og
dalir af fram til fjalla, eigi langir, að því er ég fékk séð. Fjöll vóru há
til lands að sjá og luktu fyrir dalina; voru sum þeirra með snjósköflum í;
heldr virtust þau ógreið til yfirgöngu. Gróðr á fjöllum þeim, er ég fór
yfir, var líkr því, er áðr er lýst.
Laugardaginn, 31. októb., fengum við bát frá skipinu með sex hásetum og
einum undirforingja. Fórum við á bátnum þvert yfir allan flóann (_Chiniak
Bay_), og lentum norðan megin á nesi því eðr skaga, er gengr út fyrir
sunnan flóann (_Cape Greville_). Við komum á land kl. 10. f.m. og gengum á
land upp vestr með vatni eðr tjörn, sem þar er fyrir ofan, er vér lentum;
vorum við varaðir við, að þar væri bogar lagðir víða um nesið og urðum því
að fara varlega og þreifa fyrir oss með löngu priki. Einn af oss (P.B.)
varð viðskila við hina og gekk vestr með strönd og til híbýla innlendra
manna, er þar höfðu stöðvar skamt frá við bogveiðar. Skoðaði hann þar um
kring, og var grösug mjög ströndin; gekk hann síðan til báts aftr og beið
hinna.
Við Jón og Ólafr beygðum suðr með vestrenda vatnsins og suðr yfir
fjallhálsinn, sumpart yfir mýrar-blár alþaktar hán grasi og sumpart yfir
lyngmóa og gegnum skóga. Gengum við yfir skagann til sjávar að sunnan.
Skógr var þéttr, en eigi stórvaxinn. Við fundum þar "cranberries" auk
annara berja-tegunda. Jarðvegr var frá 1½ til 2½ fet á dýpt, feitr og
frjór. Við gengum í kring austr fyrir háls, yfir skagann nálægt ströndinni,
og komum fyrir austrenda vatnsins austan fjörur til báts. Þá var af nóni.
Héldum svo heim aftr til St. Paul, og komum þar í svarta myrkri. Hvervetna
á skaganum voru lœkir og gnœgð ins bezta vatns.
Sunnudaginn og mánudaginn, 1. og 2. nóvember, bárum við saman dagbœkr vorar
og sömdum í hasti eftir þeim skýrslu-ágrip þetta og bjuggumst á annan hátt
til skilnaðar, er það var af ráðið að við, Ólafr og Páll, yrðum eftir á
Kadíak vetrarlangt fyrir það fyrsta, en að ég, Jón Ólafsson, fœri til baka
aftr, til að skýra frá árangri ferðarinnar og reyna að vinna hvað ég gæti í
hag þeim, er fýstust að fara vestr hingað.
Laxveiði er viðlíka góð og mikil á Kadíak eins og við Cooks-flóa, nema hvað
laxinn er hér smærri. Hásetar af skipinu veiddu um 60 laxa á svipstundu með
höndunum, því þeir höfðu engin veiðarfœri, rotuðu þeir laxinn með spítum og
skutu hann með skammbyssum, er hann óð uppi í lœknum. Gnœgð er af þorski og
heilagfiski ALT ÁRIÐ UM Í KRING.--Veiðiskapr er talsverðr á Kadíak, fuglar
og dýr. Þelselr og sæ-otr kvað fást eigi langt frá eyjunni. Að dœma eftir
loftslagi og jarðvegi verðr engin ástœða séð til, að eigi geti hér þrifizt
alt, sem þrífst og grœr í Skotlandi og á Hjaltlands-eyjum og Orkneyjum.
Beitiland og heyskaparland er hér svo gnœgt og gott, að enginn efi er á, að
Íslendingar, sem fara miklu betr með skepnur, en hér er títt, mundu verða
hér inir öflugustu fjárbœndr.
Þá er vér berum saman það, er vér höfum lesið í ritum manna, sér í lagi í
bók Dalls, um Alaska, við það, er vér höfum nú sjálfir séð og á annan hátt
kynt oss og komizt að raun um, þá verðum vér að segja, að bók Dalls er í
einu og öllu verulegu sönn og rétt lýsing landsins og auðsjáanlega ritin af
inni mestu samvizkusemi. Kadíak hefir í nálega öllu STÓRA YFIRBURÐI YFIR
ÍSLAND; SÉR Í LAGI ER LOFTSLAG MILDARA Á VETRUM, EN ÞÓ EIGI HEITARA AÐ
NEINUM MUN Á SUMRUM; SUMARIÐ ER HÉR LENGRA TALSVERT OG VETR ÓLÍKU STYTTRI.
Vér hikum því eigi við, að ráða þeim löndum vorum, er þegar eru í Ameríku,
og eins þeim, er á annað borð eru einráðnir í að flytja af Íslandi, til að
koma hingað og kljúfa til þess tvítugan hamarinn; því hér er léttara að
byrja búskap með litlum eða engum efnum, en nokkurstaðar ella, er vér
þekkjum til. Og vér gefum þetta ráð eftir ná-kvæma og samvizkusamlega
íhugun á öllum málavöxtum, í þeirri fastri sannfœring, að það verði þeim
til góðs, er því fylgja. Landið sýnist beinlínis skapað handa Íslendingum
og svarar í því efni fyllilega til allra vona vorra.
Það er sannfœring vor, að Kadíak sé betr lágað land fyrir Íslendinga, enn
nokkurt annað land, er vér þekkjum, á jörðunni.
Vér svikjum þá, er oss sendu, vér svikjum sjálfa oss og vér svikjum
sannleikann, ef vér segðum annað en vér höfum sagt.
Ritað í _Saint Paul, Kadiak Island, Alaska,_
2. dag nóvember-mánaðar 1874.
JÓN ÓLAFSSON.
ÓLAFR ÓLAFSSON.
PÁLL BJÖRNSSON.
* * * * *
UM STOFNUN ÍSLENZKRAR NÝLENDU.
* * * * *
I.
SIÐFERÐISLEGT RÉTTMÆTI VESTRFARA.
Það eru eigi svo fáir enn, sem hafa á móti útflutningi fólks af Íslandi af
þeirri ástæðu, að það sé til eyðileggingar Íslandi að fólk flytjist þaðan,
og að þeir, sem fara af landi burt, drýgi því siðferðislegt afbrot gegn
fóstrjörð sinni og þjóðerni; gengr þessi skoðun svo ríkt hjá sumum, að einn
alkunnr pólitiskr klerkr fyrir austan, sem víst þykist mikill
föðrlandsvinr, kvað hafa látið það í ljósi, að réttast væri að hýða á þingi
alla vestrfara áðr en þeim væri slept út fyrir landsteinana, og láta þá svo
fara. Því er miðr, að það eru ugglaust nokkrir á Íslandi, sem eru svo
fáfróðir og andlega blindir, að þeir kunna að álíta slík heimskuleg og
illmannleg, ókristileg fjarmæli vott frelsisanda og föðrlandsástar. Þessi
heilögu orð: "frelsi" og "föðrlandsást" eru svo herfilega misbrúkuð oft af
hálfmentuðum fáfrœðlingum og ímynduðum frelsisvinum, sem ekki hafa hugmynd
um, hvað frelsi er. En svo er guði fyrir þakkandi, að hann skóp þó ekki tóm
fól og afglapa, heldr einnig skynsamar verur; og þeir, sem hafa stundað
politisk vísindi og HUGSAÐ slík málefni í þeim tilgangi einum, að leita
sannleikans, en eigi látið sér nœgja, að læra utan að orðagjálfr, sem þeir
skildu eigi sjálfir til hálfs, þeir inir sömu munu sjá, að slíkar skoðanir,
sem prests þessa, eru eigi sprotnar af sannri og réttskildri frelsisást,
heldr af inu skaðvænlegasta mentunarleysi og af inum rammasta ófrelsisanda;
þeir munu skilja, að þeir sem mest fyrirlíta þjóðerni vort, rétt og frelsi,
eru eigi hálft svo skaðvænir þjóð vorri og frelsi hennar eins og slíkir
prestar, sem þessi. Vér sjánm við þeim, er ganga skýlaust í berhögg við
oss; en síðr við þeim, er þykjast fylgja vorum merkjum, en vinna í rauninni
alt oss til meins. Þeir, sem trufla og rugla hugmyndir alþýðu um sannleik
og lygi, rétt og rangt, þeir eru vorir verstu óvinir; því þeir eyðileggja
það, sem er grundvöllr, og einasti fastr grundvöllr ALS frelsis, nl. mentun
og réttlætis eða siðferðis-tilfinningu þjóðarinnar.
En það eru líka aðrir og heiðarlegri menn, sem eru móthverfir útflutningi
fólks. Ástœður þeirra eru að mestu inar sömu; en þeir skoða þó eigi
vestrfara sem afbrota-menn, heldr að eins sem "týnda sauði." Þeir eru of
skynsamir og réttsýnir menn, til að vilja berjast móti vestrförum með öðrum
vopnum, en þeim, er ein hœfa mentuðum og ráðvöndum mönnum, nl. andans
vopnum. Þeir sjá, að laga-bann og hegningar mundu eigi stöðva útflutning,
heldr gjöra ilt verra, og að eina ráðið til að stöðva hann, er að bœta hag
fóstrjarðarinnar. En þeir álíta það þó illa gjört af mönnum, að fara úr
landi burt. Hér til liggja nú mörg andsvör. Sum þeirra hœfa bezt inum fyrr
nefndu mönnum, sum inum síðar nefndu, og sum báðum. Vona ég, að hvorir um
sig taki sitt til sín; en sér í lagi bið ég ina síðar nefndu, ina einlæegu
og heiðarlegu mótstöðumenn útflutninga fólks, að taka sér eigi til af því,
er ég kann hér að segja það sem þeir finna þeir eiga ekki, og sem því eigi
er til þeirra miðað.
Það á að sýna skort á þjóðernisrœkt, að flytja af landi, að sumir segja. En
það kemr nú undir því, hvort þeir, sem af landi flytja, leggja niðr
þjóðerni sitt, eðr þeir halda því og hasla því nýjan völl í heiminum. Það
mætti svara því, að frelsið væri meira vert, en þjóðernið. En ég vil svara
því, að ættjarðarást og þjóðernisást geta stundum komið í bága hvor við
aðra. Ef forfeðr vorir hefðu elskað ættjörð sína (Noreg) meira, en frelsi
og þjóðerni, þá væri þeirra þjóðerni dautt og dottið úr sögunni fyrir
löngu; þá væri tunga þeirra og þjóðerni, sem nú lifir hvergi nema á Íslandi
(því Norðmenn týndu því fyrir konungsvaldinu og útlendri kúgun), afmáð úr
sögu heimsins.
Því spyr ég: hvort munu feðr vorir hafa elskað meir, jörðina, er þeir
fœddust á, ættjörðina, eðr þjóðerni sitt og frelsi, er þeir flýðu eignir og
óðul, til að firrast yfir-gang konungsvalds og harð stjórnar, en endrreisa
eitt fagrt musteri frelsisins í fjalldölum Íslands? Eigi var Ísland þá
fóstrjörð þeirra, heldr var það Noregr. En fóstrjörðina flýðu þeir, til að
sjá því borgið, er meiru varðaði og þeir unnu öllu öðru fremr, en það var
frelsið og þjóðernið. En eigi hefi ég enn vitað neinn slá þann pústr á
nasir sjálfum sér, að leggja landnámsmönnum ámælisorð á bak fyrir þetta, að
þeir fluttu þjóðerni sitt og frelsi í þann reit, þar er það mátti bezt
blómgvast og sem því varð þeim sann-nefndr "sælunnar reitr."
Eigi þótti það heldr í þá tíð "óþjóðlegt" né óálitlegt fyrir einstaka menn
að fara utan. Í þann tíð voru það inir göfugustu menn af inu bezta kyni,
menn með lifandi tilfinning fyrir frelsi og óhá, með fjörugri lífsterkri
löngun á að kynnast háttum og hugum heimsins þjóða, og með brennandi áhuga,
þori og þreki til frægðar og frama, er leituðu ungir úr foreldra-húsum til
að freista hamingju sinnar og afla sér frama víða um lönd; þóttu þeir af
því ágætir drengir, en sá "heimskr,"[18] er heima ólst. En nú virðist svo,
sem sumum af prestunum í inu pólitiska kreddu-musteri Íslands þyki það
órækastr vottr um föðrlands-ást og ágætast einkenni ungra efnismanna heima,
að leggjast í öskustó og draga annað auga í pung, svo ekkert megi þeir sjá
né vita af heiminum í kring um sig, en einblína hinu auganu á golþorskinn,
er oss Íslendingum var einhverju sinni settr til virðingar í danska
ríkismerkinu, og kyrja svo í sælli sjálfs-aðdáun: "Ísland er það bezta
land, sem sólin skín upp á!" með eins dogmatískri trú, eins og uglan hefir
á því, að tunglið sé bjartara en sólin. Og eigi er þetta undarlegt, því svo
mun láta nærri, sem nokkrir Íslendingar muni síðan 2. ágúst í fyrra verða
allnæmir á að falla fram og tilbiðja inn pólitiska, hvíta, danska kross á
rauða grunninum; og skyldi mig eigi undra þótt slíkir klerkar, sem sá, er
áðr var getið, hefði þá það prédikað, að eigi mundi hann síðr ljúfr og
léttbær, en krossinn Kristí, eigi sízt þeim, er þá auðnaðist, að hljóta
annan á brjóst til að halda jafnvæginu.--Nú þykir mér það þó einsætt, að
eigi verði með rökum móti því borið, að í því sé fróðleikr nokkur og
lífsreynsla, að fara víða með þjóðum, sjá margt og reyna lífið í sem
flestum myndum, nema rit og mál merkismanna, dauðra og lifendra, kynnast
því, er merkt er og mikils vert á ýmsum stöðum heimsins, og, ef svo mætti
segja, "mæla við Míms höfuð." Þykir enn mega sannast ið fornkveðna, að "sá
einn veit, er víða ratar og hefir fjöld um farið," hafi hann greind og gáfu
til slíkt að nýta. Er og eigi því að leyna, að Íslandi má sómi verða og
gagn í góðum sonum erlendis, er flytja hróðr þess til fjarra landa. Þetta
sýna bezt in útendu blöð, og sá sómi, er ýmsar erlendar þjóðir sýndu landi
voru á þúsund-ára-hátíð þess.--Eftirtektavert er það og, að þessir miklu
"föðrlandsvinir" heima ámæla aldrei þeim löndum vorum, er flytja til
Danmerkr og lifa þar alla æfi, svo sem vorum merka og fræga þjóðhöfðingja
Jóni Sigurðssyni! En ef hann og aðrir ágætismenn breyta eigi "óþjóðlega" í
því, að flýja fóstrjörð sína, hví skal þá leggja vestrförum ámæli á bak?
Eða munu þeir, þessir heima-öldu föðrlandsvinir, ætla Danmörku fóstrjörð
Íslendinga eins vel og Ísland? Eðr mun göfugra að ala aldr sinn hjá kotþjóð
einni lítilli og vesallegri og ómerkri, sem Danir eru, en að dvelja með
inum göfugustu og merkilegustu höfuðþjóðum? Sumir munu nú svara, að þeir
hafi eigi á móti því, að einstakir fáir menn flytji úr landi; en það sé
útflutningr FJÖLDA manna, er þeir hafa á móti; það sé slíkir útflutningar,
er Íslandi verði mein að. En ég sé eigi það bœti málstað þeirra. Ef þeir
viðrkenna siðferðislegan rétt einstaklingsins, til að flytja af landi, þá
hafa þeir engan rétt til að ámæla fjöldanum. Ef EINN einstaklingr hefir
þennan rétt, þá hefir HVER EINN einstaklingur, þ.e. ALLIR einstaklingar
þann sama rétt; hér er um PRINSÍP að tala! Það er ranglátt að gjöra einum
hærra undir höfði en öðrum.--En um það, hvort Íslandi verði skaði að
útflutningi, er annað mál. Ég ætla það liggi í augum uppi að svo geti eigi
verið. Enginn sá, sem getr jafnauðveldlega unnið sér brauð heima, eins og
erlendis, mun þaðan fara, ef hana á undir frelsi og réttlæti að búa. En
geti Ísland eigi veitt öllum börnum sínum það (--og það gjörir það
eigi!--), þá er það eigi skaði þess, að þau börn, er útundan verða, létti á
því ómegðinni; þá rýmkar um hina, sem eftir eru. Meðan Íslendingar hafa ráð
á að myrða mikinn fjölda ungbarna sinna árlega, eins og þeir vitanlega
gjöra með vanhirðu og óþrifum, þá hafa þeir hvorki ástœðu né rétt til, að
hafa á móti, þó nokkrir fari burt úr landinu á annan hátt, þ.e. ómyrtir.--
Norðrlánda-þjóðir eru annars svo frjósamar, sér í lagi Íslendingar, að
þjóðin getr tvöfaldazt á hálfri öld, þrátt fýrir það þó mörg hundruð flytti
úr landi árlega, EF BJARGRŒÐISVEGIR LANDSINS EFLAST SVO, að þeir HVETJI TIL
slíkrar fjölgunar og LEYFI hana. Það sýnir Noregr, sem sendir um 13 000
manna árlega til Ameríku, og þó hefir fólkið meira en tvöfaldazt heima í
Noregi á 50 árum. 1814 voru Norðmenn 800 000 að tölu; nú eru þeir 1 800
000, og þó um 500 000 að auki í Ameríku.--En svo er um suma þessa
stokkhörðu föðrlandsvini, að vísi maðr þeim til dœma annara þjóða, t.d.
Noregs, þá leggja þeir augun aftr og vilja eigi sjáandi sjá né heyrandi
heyra, hversu útflutningar hafa einmitt eflt og styrkt framfarir og frelsi
þess lands, í stað þess að veikja það. Að vísa slíkum mönnum til rita inna
merkustu nútíðar-vitringa og þjóðmegunar-frœðinga, er til einskis, því svo
er várið pólitískri mentun þeirra, að þeir hafa numið þá frœði, er í gildum
stóð 1836 til 1848, en hafa aldrei lengra komizt, þótzt hafa gleypt allan
heimsins vísdóm, og dagað svo uppi sein steingjörvingar eða nátt-tröll, er
blinduðust af uppruna þeirrar saltvíkr-týru, er brá döpru skini yfir
danskar sálir 1848. Þeir þekkja eigi og vilja eigi um vita neitt það, er
síðan hefir gjörzt í stjórnvísindum, þjóðmegunarfrœði eðr öðrum
heimspekilegum frœðum.
Ég vil enn framar spyrja: Ef Íslendingar geta flutt til þess lands, þar sem
þeir og niðjar þeirra um ókomnar aldir geta haldið tungu og þjóðerni, og
orðið einir íbúar landsins, sett sjálfir rétt með sér og ráðið lögum og
lofum, þ.e. myndað frjálst íslenzkt þjóðveldi, frjálst og fullmyndugt og
engum háð, að eins frjálst sambandsríki í voldugu og merku ríkja-sambandi,
eins og þeir geta, ef þeir vilja, í Alaska, svo að þeir missi einskis
annars í, við að fyrirláta fóstrjörð sína, en að leggja þar af sér hlekki
fornrar ánauðar,--ef þeir gera þetta, segi ég, ef út fluttir Íslendingar
geta endrreist þjóðveldi Íslands í nýrri og betri mynd í framandi og nýju
landi, er með tímanum gæti, ef til vill, orðið sakir landrýmis og landgœða
aðalaðsetr íslenzks þjóðernis í heiminum--eins og óneitanlega má verða í
Alaska--hvaða ástœðu munduð þér þá fœra móti útflutningi fólks frá Íslandi
til slíks lands, þér miklu þjóðernis og frelsis-vinir?--Hvers er þá í mist
við útflutninginn, ef vér höldum öllu því, er oss er kært og dýrmætt og
mikilsvert í andlegu tilliti, og flytjum það með oss þangað, er það má betr
þroskast, dafna og blómgast? Hvers er þá í mist, segi ég?--Jú, nokkurs er í
mist, segið þér; það er eitthvað óljóst, einhver töfrandi draummynd,
eitthvert lokkandi yndi og andans unaðr, er heillar vorar gagn-íslenzku
sálir, og sem þær mega hvergi finna nema á Íslandi--og í Kaupmannahöfn! Jú,
þar kom það! Þér sjáið ekki gegn um glámskygnis-gleraugu yðar ímynduðu
föðrlands-ástar, hvað það er? Ég skal segja ykkr það, dúfurnar mínar! Það
er: ekki flatti golþorskrinn; því hann getið þér flutt með yðr, ef yðr er
all-annt!--en það er ... danski krossin á rauða grunninum! Það er DANSKAN
og KONUNGS-VALDIÐ! Það eru hlekkirnir, sem rakkinn er orðinn svo vanr að
bera, að hann kann eigi við sig án þeirra. Þessi eru þau súrdeig, sem hafa
gagnsýrt yðar íslenzku sálir og gjört þær að illa dönskum súrmjólkr-sálum,
svo að alt, sem þér vitið og skynjið, er danskt. Þér kunnið ekki annað en
dönsku, og hana lélega. Þér kunnið ekki einu sinni að elska fóstrjörð yðar
nema upp á dönsku! Föðrlandsást yðar og frelsis-ást er ekki annað, en
pólitísk kredda, er þér lærðuð utan að af Dönum 1848; af frelsi þekkið þér
ekki annað, en danskt frelsi. Stjórnarskrá Dana er yðar œzta hugsjón, já
afgoð yðar, það vesala pappírsblað! Og þá má nærri geta, hvílíkir garpar
frelsisins þér séuð, þar sem þér hafið læert að elska frelsið af þeirri
þjóð, er aldrei þekti frelsi og aldrei vissi hvað það var, því Danir hafa
ávalt verið þrælar í anda. Það játa inir vitrustu og beztu menn sjálfrá
þeirra.[19] En óþarfi er um það að þreyta! Þeir, sem heima verða eftir, og
það yrði þó ávalt mestr hlutinn, að líkindum, þeir halda flagginu danska!
Það eru að eins þeir, er út flytja, sem segja við það skilið; en hinum, er
eigi fá slitið það frá hjartarótum sínum, er vænst að fara hvergi; enginn
óskar eftir þeim!
En það er eigi nóg með þetta. Það má sýna það frá víðsýnna sjónarmiði, en
frá sjónarmiði Íslands eins, nefnilega frásjónarmiði mannkynssögannar og
mannfrœðinnar (anþropologia), að útflutningar fólks sé í sjálfu sér
réttmætir og sé als herjar heimsnauðsyn. Verðr það þá ljóst, að ef þeir eru
það (eins og þegar skal sýnt), þá VERÐR eigi við þeim spornað. Er því bæði
illmannlegt, ókristilegt og heimskulegt, að leggja ámæli á vestrfara. Það
er illmannlegt og ókristilegt af því að þeir hafa, eins og vér höfum sagt,
siðferðislegan rétt á, að flytja út; og enginn meiri réttr er til að hamla
þeim frá því, heldr en til þess að innleiða ættstétta-skipun ("kasta"-
skipun) eðr átthaga-band (_"stavnsbaand"_); en það er ókristilegt að ámæla
meðbrœðrum sínum að sakleysi. Það er heimskulegt, að ætla að stöðva þá rás,
sem er bundin lögmáli mannlegs eðlis, eins og það opinberast í sögunni; það
er eins heimskulegt, eins og að ætla að stöðva flóð og fjöru:
_"Rusticus exspectat dum defluat amnis; at ille labitur, et labetur in
omne volubilis aevum!"_
Þar að auki er það óhyggilegt; ást vestrfara til ættjarðar sinnar er
ugglaust svo sterk, að slík ámæli geta eigi komið inn hjá þeim kala til
hennar; en það er ugglaust, að hver sá pólitiskr flokkr heima, sem gjörir
sig sekan í þeirri heimsku og því ranglæti, að leggja ámæli á vestrfara,
hann ætti eigi að búast við samhuga eðr styrk frá þeim, hvorki
siðferðislegum né öðruvísi; og er það óhyggilega gjört að hrinda þannig frá
sér með ranglæti og hranaskap miklum flokki landa sinna, er í mörgu tilliti
geta verið til beinlínis og óbeinlínis styrktar og aðstoðar. Þetta vildi ég
óska að allir hefðu í huga heima; það er ómögulegt að neitt gott geti leitt
af því, að leggja ámæli á bak vestrförum; það sjá allir. En margt getr ilt
af því leitt, og ætti það að vera nœg ástœða til, að unna þeim réttlætis og
sannmælis. Vér erum svo fámennir, Íslendingar, að inn sterkasti flokkr má
eigi við því, að hrinda neinum frá sér, er ætti og vildi flokkinn fylla og
styðja. Þetta hefir höfðingi ins frjálslynda flokks vors séð, og þó hann
hafi eigi mikinn gáning á útflutningi fólks, þá hefir hann varazt í ritum
sínum að leggja ið minsta áfellis eða rýrðar-orð á vestrfara; væri vel, að
allir þeir, sem þykjast frelsismenn heima, vildu vera eins samvizkusamir og
réttsýnir í þessu efni; þeir hafa, því miðr, eigi allir verið það hingað
til.
* * * *
Veraldarsagan og mannfrœðin sýna oss, að inar norrœnu þjóðir eru inir
eiginlegu ERFINGJAR JARÐRÍKISINS, ef svo mætti segja.
Þetta er eigi nein tilviljun; það má meðal annars telja sér í lagi þrjár
aðal-ástœður til þess:
I.--Maðrinn þarf að eiga í stöðugri baráttu við náttúruna, ef hann á að
halda þrótti sínum og manndómi óskerðum; alveg á sama hátt, eins og
heljarmennið þarf aflraunir af og til, ef hann á að halda fimleika og
hraustleika sínum óskerðum. Hjá meira eða minna mentuðum þjóðum eða hjá
þjóðum, er meðtœkilegar eru fyrir mentun, er atorku-semi og dugnaðr
fólksins oftast í öfugri tiltölu við frjósemi jarðarinnar í þeim löndum er
þær byggja. Því betra sem landið er, því daufari, latari og ónýtari er
þjóðin; því hrjóstrugra sem það er, því atorkusamari og harðsnúnari er
þjóðin. Berum saman Holland og Ítaliu, Ísland og Spán. Í norðlægu löndunum
er loftslag óblíðara og harðara, jarðvegrinn er ófrjórri, en í heitu
löndunum. Þessi óblíða náttúrunnar REKR manninn til að vinna meira og hafa
forsjá á efnum sínum. Þetta styrkir þrótt hans og íhugunar-semi.[20] Í
hitabeltis-löndunum og öðrum heitum löndum, þar á móti, leggr náttúran
nærri því alla hluti upp í hendrnar á manninum; hann vinnr lítið erviði
þar, af því að þörfin rekr hann eigi til þess og því úrættist hann og
veiklast. Þess vegna er öll veraldarsagan saga um innhlaup frá norðri.
II.--Óblíða náttúrunnar í norðrlöndum heimsins neyðir manninn til að sjá
fyrir vetrar-híbýlum; menn verða að lifa meira innan-húss og saman;
samlífið innanhúss vekr og elr tilfinningar hjartans; það tengir
heimilisfólkið nánari böndum og eykr ást hjóna og ættfólks og allra
skyldmenna. Þetta ásamt góðri heilsu og þrótti, sem norðrbúinn nýtr sem
afleiðingar af einfaldri, nærandi fœðu og svölu, hreinu og hollu loftslagi,
veldr því, að þessar þjóðir eru frjósamari, en suðrlanda-búar; börnin verða
fleiri að tölu að jafnaði. Því vex íbúa-talan skjótlegar þar, en meðal
annara þjóða, er sunnar byggja.
III.--Samfara þessu rekr löngunin eftir léttu lífi og hœgu stöðuglega fólk
að norðan suðr eftir; og þannig er stöðugr straumr í mannkyninu frá norði
til suðrs. Þetta hefir ávalt svo verið; þannig óð inn ariski kynflokkr inn
á Indland í myrkri fornöld, áðr en sögur hófust og lagði undir sig ina
innlendu þjóð.--Þannig átti ið sama sér stað í Norðrálfunni, áðr sögur
hófust; og frá því innhlaupi er að rekja orsakirnar til ins tevtónska
eðlis, sem er svo ríkt í grísku og latnesku.--Þannig lögðu hjarðkonungar
frá norðri Egiptaland undir sig.--Þannig lögðu Makedónar undir sig Grikki,
er sunnar bjuggu.--Þannig kollvörpuðu inar norrœnu tevtónsku þjóðir inum
rómversku ríkjum.--Þannig steyptu fylgismenn Genghis Khans sér yfir þjóðir,
er suðlægari vóru.--Þannig lögðu Tartarar undir sig Sínland.--Þannig leggja
Englar undir sig Indland.--Þannig í Ameríku leggja norðr-ríkin suðr-ríkin
undir sig.--Og þannig mætti telja upp alla veraldarsöguna.
Það sýnist að vera ráðstöfun og regla guðlegrar forsjónar, að jafnskjótt
sem þjóðflokkr fer að úrættast og veslast upp sakir langvarandi aðsetrs í
suðrœnu loftslagi, skuli inn streyma nýtt fjör, táp og manndáð frá norðri.
Hingað til hefir þetta oftast orðið fyrir blóðugar styrjaldir og ófrið. En
hvað er eðlilegra, en að hugsa sér, að það megi eftirleiðis verða á
friðsamlegan hátt fyrir innflutning fólks? En að það verði á EINHVERN hátt,
virðist óumflýjanlega nauðsynlegt fyrir velferð inna suðrœnu þjóða.
Í inum siðferðislega heimi eða andans ríki svarar þetta til innhlaups
SKILNINGSINS eða skynseminnar í VILJANS ríki. Skilningrinn eða skynsemin
kemr og leggr viljann undir sig; þar við sefast og kœlast ástríðurnar, og
maðrinn verðr settari og íhugunarsamari í eftirsókn sinni að uppfylla óskir
sínar. Því inar norðlægu þjóðir hafa meira af SKYNSEMI eðr íhugun í
eðlisfari sínu; og inar suðrœnu þjóðir hafa meira af VILJA eðr girnd í sínu
eðli.
Sæl er því sú þjóð, er á að minsta kosti RŒTR sínar í inu fjarlæga norðri;
því þá getr in nauðsynlega endrfœðing eða uppynging þess hluta, er sunnar
er, átt sér stað smátt og smátt á friðsamlegan hátt og án þess að kollvarpa
þurfi með ofríki stjórnarháttum eðr konungs-stólum, ef alt er undir einni
og sömu stjórn. Fyrir því er það mjög svo œskilegt fyrir Banda-ríkin, að ið
nyrzta land þeirra byggist mentaðri þjóð. Þörfin á þessu er, ef til vill,
eigi svo brýn, rétt NÚ sem stendr, meðan innflutnings-straumrinn heldr enn
á fram frá Evrópu og þjóðin er enn svo ung og blönduð; en eftir fá hundruð
ára verðr þörfin komin; og ef norrœnn og mentaðr kynflokkr er gróðrsettr
þar NÚ, þá eykst hann og margfaldast; en alt það, er um of verðr af þeim
kynflokki, mun smám saman streyma suðr og fœra DÁÐ, ÞRÓTT OG KALT BLÓÐ eðr
STILLINGU til inna suðlægari íbúa.
Í þessum skilningi virðast því inir norrœnu (þ.e. norðlægu) kynflokkar (að
minsta kosti inir mentuðu) að vera LÖGARFAR þessa heims. Þeir eru eigi svo
mjög óðalsbœndr hans, eins og ERFINGJAR; þeir ná umráðum arf síns eða verðá
handahafar hans, setjast á óðal sitt, þá er þeir flytja suðr; en þá eru
þeir eigi lengr NORRŒNIR úr því; og eftir nokkra mannsaldra þarf nýjan
lífstraum norðan að aftr, og svo framvegis.
Ef Íslendingar næmu nú land í Alaska--segjum 10 þúsundir á 15 árum, og
fjöldi þeirra tvöfaldaðist þar t.d. á hverjum 25 árum, sem vel mætti verða
og ugglaust yrði í svo hagfeldu landi, þá væru þeir eftir 3 til 4 aldir
orðnir 100 miljónir, og mundu þá þekja alt meginlandið frá Hudson-flóa til
Kyrra-Hafs. Þeir gætu geymt tungu sína, aukið hana og auðgað af hennar
eigin óþrjótandi rótum, og, hver veit, ef til vill sem erfingjar ins mikla
lands fyrir sunnan sig, smátt og smátt útbreitt hana með sér yfir þessa
álfu, og endrfœtt ina afskræmdu ensku tungu.
Já, þetta sýnist ráðleysu rugl og viltir draumórar; og ég segi heldr eigi
að svo verði; en ég segi svo MEGI VERÐA. Það er ALSENDIS MÖGULEGT! Meira
segi ég eigi. Íslenzka og enska eru af sömu rótum runnar; og þó enskan sé
mannsterkari NÚ, þá höfum vér hvergi lesið það drottins lögmál, að hún
skuli svo verða að eilífu. Og, ef svo mættí um tungur segja, þá hefir sú
fagra íslenzka mær meira siðferðislegt afl, en in enska portkona, er lagt
hefir lag sitt við allar skrælingja- og skrípa-tungur þessa heims.--En svo
að enginn bregði mér um ópraktiskar skálda-grillur í svo mikilsverðu máli,
skal ég þess geta, að hugmyndin um þennan mögulegleika á sigri íslenzkunnar
er ekki mín, heldr heyrir til amerískum vísindamanni, er stundað hefir bæði
engil-saxnesku og norrœnu, þótt eigi sé málfrœði aðal-iðn hans.
Ég þykist nú hafa réttlætt vestrfarirnar bæði frá sérstaklegu og almennu
sjónarmiði. En sé svo, að vér hvorki höfum siðferðislegan rétt á að hindra
né GETUM hindrað vestrfarirnar, hvað er þá annað til, en að reyna að beina
straumnum í sem bezt horf, svo að sem bezt megi af leiða bæði fyrir þá, er
út flytja, og fyrir ina íslenzku þjóð yfir höfuð og fyrir mannkynið alt?
* * * * *
II.
NAUÐSYN ÍSLENZKRAR NÝLENDU.
Þegar á alt er litið, má segja, að til sé TVENS KONAR VESTRFARAR. Það eru
nl. fyrst og fremst einslyppir menn, karlar og konur, menn, sem fara úr
landi til að leita sér betri atvinnu, eða til að leita sér frama og
mentunar í framandi landi; menn, sem eigi eru öðrum böndum bundnir, en að
dvelja þar, sem þeim vegnar bezt, þar sem atvinna er nœgust og hentust
fyrir þá, eða þar, sem þeir af einhverjum orsökum una bezt lífi sínu og
högum; það eru "guðs og kóngsins lausamenn" í veröldinni, eins og ég og
mínir líkar. Slíkir farfuglar eru eigi bundnir við stað né stund, en flögra
hingað og þangað til að baða sig í sólskininu eða svala svala sér í
forsœlunni, rétt eftir því hvernig veðrið er og á þeim liggr. Það liggr í
augum uppi, að það er næsta torvelt að gefa margar almennar reglur um slíka
menn. Þó má þess geta, að fyrir karlmenn, er ætla að lifa sem daglaunamenn
í annara þjónustu, annað hvort við útivinnu eða iðnað, er útlitið til
atvinnu miklu lélegra nú, en verið hefir nokkru sinni áðr í Ameriku yfir
höfuð; og er því eigi ýkja-fýsilegt hingað í því tilliti; en þó er hér enn
betra yfir höfuð, en víðast í Evrópu. Fyrir námsmenn, er eigi geta eða
vilja unnið líkamlegu vinnu, að minsta kosti í byrjuninni, er alveg
óálitlegt hingað að koma. Ameríka hefir nóg af slíkum mönnum sjálf, og þarf
eigi að sœkja þá til Norðrálfu; enda hafa innlendir námsmenn það fram yfir
aðkomendr, að vera fœrir í málinu. Það er varla einn af hundraði, sem getr
brotið sér hér braut á þennan hátt; þar með vil ég eigi segja, að þeir sem
á einn eða annan hátt eru sérlegt afbragð að þekking eða gáfum geti ekki
fundið hér rúm fyrir sig við sitt hœfi. Slíkir menn eru alstaðar velkomnir;
en þeir eru svo--fáir! Hending, atvik og "hamingja," er vér köllum, geta
líka gjört á þessu undantekningar; en á það er valt að stóla.
Hinn hlutr vestrfara verðr fjölmennastr; það eru kvæntir menn og barna-
menn, menn með fjölskyldu. Það verðr ávalt valt líf og magrt til lengdar
fyrir þá, að ætla að lifa sem annara þjónar. Tilgangr slíkra manna er yfir
höfuð ugglaust sá, að verða sjálfum sér ráðandi, sjálfra sín menn í óháðum
kjörum; en það verðr yfir höfuð að eins með því, að taka sér land og byrja
búskap.
Það er eðlilegt, að menn frá sama landi, aldir upp í sama loftslagi, við
sömu störf og lífs-kjör, með sama máli og þjóðerni og venjum, þurfi sömu
skilyrði fyrir vellíðan og velvegnan á sál og líkama. Krafir nattúrunnar
neyða þá alla til að velja sér bólfestu í plássum með líku ytra
ásigkomulagi; en krafir andans vekja hjá þeim löngun og þörf til að búa
fremr saman við þá, er sömu andlegum skilyrðum eru bundnir, sem hafa sömu
endrminningar, sömu vini, kunningja og skyldmenni, sömu ættjörð kæra og
sama innihald andlegs lífs, heldr en að búa fjarri öllum, er skilja
minningar þeira, langanir og þrá, skilja sorg og gleði þeirra. Þetta veldr
nauðsyninni til að halda saman fyrir Íslendinga í framanda landi, myndar
nauðsynina á að finna stað, þar sem þeir geti búið nálægt hver öðrum, en
eigi á dreif innan um útlendinga--veldr í einu orði nauðsyninni á íslenzkri
nýlendu. Þetta á sér því fremr stað um Íslendinga, en aðra, sem fjall-
landa-búar unna ávalt, meir en aðrir, frelsi og fóstrjörð.[21] Og ástin á
fóstrjörðinni heimtar fullnœgju, eins og hver önnur eðileg og réttmæt
tilfinning í brjósti mannanna. En vestrfarinn, er eigi getr fullnœgt henni
beinlínis, fullnœgir henni bezt og eðlilegast með því að elska þeim mun
heitara þær dýrustu leyfar fóstrjarðarinnar, er hann hefr með sér flutt, en
það er þjóðernið. Þess vegna hangir fjallbúinn fastara en aðrir við
þjóðerni sitt, af því in meðfœdda ást á frelsi og óhá kemr honum til
hjálpar. Hann finnr það, að ef hann gefr upp þjóðerni sitt fyrir inu
útlenda þjóðerni, þá lætr hann það þjóðerni kúga sitt eigið. En þar rís
hugr hans og hjarta öndvert á móti. En vér erum fámennir, Íslendingarnir,
og verðum að halda saman ALLIR, ef vér viljum geyma þjógernið í framanda
landi. Þess vegna verðum vér að halda saman í EINNI nýlendu. En þjóðernið
geymist bezt í landi, sem í útliti, atvinnuvegum og loftslagi, þ.e. í öllu
eðlisfari er LÍKT voru forna fóstrlandi, þó BETRA sé. Ekkert huggar
fjallbúann eins og fjöllin hans. Hann á ekki heima á sléttunum, framar en
fiskrinn uppi á reginheiðum. Í fjöllunum finnr hann þá hvíld augans, er
andi hans þráir. Það er er ekki til neins að einsetja sér heima, að sakna
eigi fóstrjarðarinnar; slíkum góðum ásetningi þyrlar í burtu eins og reyk
fyrir vindi, þá er til þess kemr að reyna lífið á sléttunum. Það er ekki
til neins að ætla að láta skynsemina fara að rekja föðrlandsástina í sundr,
og sýna að hún sé á engu bygð. Sál vor er ekki gjörð af tómri, kaldri
skynsemi; í hjartanu býr önnur jafnborin systir hennar, sem heitir
tilfinning; hún er skörungr mikill og lætr aldrei sinn rétt að fullu. Ég
hefi reynt þetta; ég hefi eins mikið af skynsemi og fólk flest, og ég hefi
orðið að margvenjast því í lífinu, að beygja tilfinningar mínar, kann ske
stundum ofbjóða þeim. En alt á sín takmörk, þar sem á stendr: hingað, en
ekki lengra. Og ég hefi fundið það rœtast hér.--Það er enn satt, sem Óvíð
gamli segir:
Eigi veit ég hverjum
alla dregr
ættjörð unaðs-böndum
og sínum sín vera
sonum leyfir
óminnugum aldrei.[22]
Ég veit SVO mikið um þetta "Nescio quid," að það er sterkt afl og strangt,
og líklega fæstra fœri að brjóta á bak aftr.
En hví skyldu menn og reyna að pynda og plága sjálfa sig, ef þeir fá við
því gjört?
Ef vér höfum fundið land, sem samsvarar kröfum vorum og þörfum, og þar sem
vér getum fundið svo líka ímynd fóstrjarðarinnar, sem orðið getr--þá sýnist
eigi hikunarmál fyrir þá, er út vilja fyltja, að velja það allir einhuga
til nýlendustaðar.
Ég vil nú nefna hér þær kröfur, er nanðsynlegt sýnist að gjöra til íslenzks
nýlendustaðar, og getr svo hver, sem vill, borið þær saman við lýsinguna á
Alaska hér að framan, og dœmt svo um, að hverju leyti það land fullnœgir
þeim.
* * * * *
III.
UM LANDVAL.
Ég skal þá hér fyrst stuttlega nefna þær kröfur, er gjöra verðr til þess
lands, er vera ætti hentugt nýlendu-stœði fyrir Íslendinga. Síðan skal ég
fara fám orðum um hverja fyrir sig.--Kröfur þær, sem reynsla vor hefir sýnt
og skynsemin segir oss að sé ómissandi, eru þá þessar helztar:
1º Að landið hafi frjálsa stjórn og sem rýmst borgaralegt frelsi að verða
má;
2º að það sé frjórra og bjargræðissamara en Ísland;
3º að þar sé gnœgð lands, er nýkomendr geti numið ókeypis;
4º að þar sé atvinna svo nœg, eða þá land svo agnsamt, að nýkomendr þurfi
eigi að liða nauð í byrjuninni;
5º að skógr sé nœgr til húsagjörða, smíða og eldsneytis; en þó eigi eintómt
skóglendi, er torvelt sé að yrkja;
6º að loftslag sé eigi alt of ólíkt því, sem á sér stað á Íslandi; vor og
haust blíðari, sumur lengri, en eigi miklum mun heitari, en þar er;
7º að landið liggi við sjó;
8º að það sé lagað til kvikfjárrœktar, og að atvinnuvegir sé yfir höfuð
eigi gjörsamlega allir aðrir og ólíkir því, er á sér stað á Íslandi.
Eigi nokkur von að vera í framtíð íslenzkrar nýlendu, þá er ómissandi:
9º að svo hagi til, að Íslendingar geti setið einir að landinu, án þess
framandi þjóðir dreifi sér innan um þá.
Ég skal nú fara fám orðum um hvert af þessum atriðum með tilliti til þeirra
Bandaríkja og þeirra hluta af Canada, er enn hafa til tals eða reynslu
komið sem framtíðarbústaðr Íslendinga.
1. Canada er að vísu allfrjálst land, en þó eigi lýðveldi, og eigi svo
frjálst sem Banda ríkin. En það varðar mestu um Alaska, að ef Íslendingar
næmu þar land nú, þá væru þeir in eina þjóð mentuð, er þar bygði, og gæti
því gjört sér öll lög sjálfir og haft sjálfir alla stjórn sína í höndum sér
að eins undir sambands-skránni.
2. Um þetta skilyrði er fátt að tala; það á sér víðast stað; þó hefir
nýlega til tals komið um Nova Scotia í Canada; en á því er mér vafi, hvað
það land hefir fram yfir Ísland.
3. Hvað snertir gnœgð ónumins lands, þá á hún sér að vísu stað í Canada; en
það land hefir þá annmarka, er sumpart gjöra það ófýsilegt fyrir efnalitla
nýkomendr, hvaðan sem þeir eru, sumpart alveg óaðgengilegt fyrir
Íslendinga. Sumarhitar eru þar geysi-miklir, vetrar harðir og grimmir,
skógr víða ofmikill svo landið verðr torvelt að yrkja, og jörðin sjálf víða
ófrjó. Atvinna er þar og víða fremr stopul. Í Wisconsin er eigi annað eftir
ónumið, en það úrkast úr landi, er enginn hefir viljað nýta. _Shawano-
county_ eða Ljósavatns-hreppr, sem það nú er kallað meðal landa hér, er
lélegt land, og þar að auki svo lítið, að um það er ekki að tala. Atvinna
er nú orðin svo ill og lítil og stopul í Wisconsin, að innlendir menn
margir eiga fult í fangi með að hafa ofan af fyrir sér þar, og sjá þá
allir, hvers nýkomendr eiga að vænta. (Þess bes að geta um atvinnu, að
einslyppar stúlkur geta alstaðar fengið góð laun í öllum Banda-ríkjunum.)--
Til Nebraska hefir helzt þótt vert að líta í þessu efni; en þar er
heimbúðarland eigi orðið að fá nema í vestrhlutanum. Atvinna virðist þar
éigi eins torfengin og í Wisconsin; en in síðustu ár hefir ríki þetta verið
plágað af engisprettum, er öllum gróðri hafa eytt; sá ég ófögr merki þess í
haust, er leið (1874), og er eigi ólíklegt, að þó sé verra eftir enn.
Bœndr, er nýlega höfðu reist þar bú, hafa flúið ríkið ekki hundruðum, heldr
þúsundum saman.
4. Um atvinnu er það að segja, að hennar er oftast skortr þar, sem mest er
gnœgð óbygðs lands. Atvinna var góð og gnœg fram að síðustu árum í
vestrríkjunum; en er nú alstaðar í Ameríku (nema, ef til vill, í
California) rýrari miklu en áðr var. Sama er að mestu um Canada að segja. Á
sumrin má viðast eitthvað fá að gjöra fyrir einhverja borgun, og sumstaðar
góða atvinnu; en á vetrna eru þúsundir manna útlendra og innlendra
verklausir og sumpart brauðlausir. Þó þetta sé nú mest að kenna verka-mönum
sjálfum, þá er það nú svona samt; og vér skulum eigi í þessu efni ætla
Íslendingum meira en öðrum. Þeir hafa eigi sýnt sig sumir svo ófúsa að
halla sér upp á hreppinn hér og leggjast á sveit; þó býðr sannleikrinn að
segja, að þessir eru fáir. Í Nebraska er góð sumar-atvinna, en tregt verðr
þar líklega um vetrar-atvinnu nema maðr ráði sig til árs, og verðr þá lítið
úr fyrir nýbýlingnum að vinna á sjálfs síns landi. En sá, er heimbúðarland
("homestead") tekr, verðr að búa á jörð sinni minst 6 mánuði á ári; ella
missir hann rétt sinn til landsins.
5. Skóg skortir eigi í Canada; en þar er heldr mikið af honum, svo landið
verðr þungt að yrkja; svo er og í Michigan, enda er land þar ófrjótt. Aftr
er skógarhögg og viðarsala þar atvinna. Í Nebraska er víða meinlegr skortr
skógar, og verðr allan við að kaupa. Nýbyggjendr grœða þar skóg, og verðr
það bót með tímanum.
6. Loftslagið er fjarskalega áríðandi atriði. Íslendingar eru eigi
afarhitum vanir og verðr því illa vært við stritvinnu í afarhitum; enda er
lífi og heilsu af slíku hœtta búin; en í öllum þeim ríkjum, er nefnd hafa
verið (nema Alaska), eru sumarhitar fjarskalegir. Sólstunga ("sun-stroke")
er eigi neitt óvenjuleg enda í Wisconsin. Það eru langt frá ekki sælustu
löndin þar sem alt "brennr og frýs" eins og í helvíti. Í Wisconsin (og
Canada) og vestrríkjunum öllum vestr að Steinafjöllum eru vetr grimmari og
harðari miklu, en þá er verst er á Íslandi. Í Illinois, sem þó liggr suðr
af Wisconsin, hefir komið -58° á Fahrenheit (þ.e. -40° á Réaumur) og er það
meiri grimd, en Íslendingar hafi hugmynd um. Mér virðist auðsætt, að oss
verði affara-bezt sumur, er eigi sé miklum mun heitari, en heima, en
töluvert lengri, og þetta er einmitt það, sem á sér stað í Alaska; en
vetrar eru þar styttri, staðviðrasamari og mildari, en á Íslandi.--Umskifti
hita og kulda eru mjög snögg í Wisconsin og þeim ríkjum; á eftir afarheita
daga koma frostkaldar nætur; því er þar kölduhætt, ef eigi er því varlegar
farið. Á Nova Scotia koma vetrar verri miklu, en á Íslandi tíðkast.--
Loftslagið er svo þýðingarmikið, að það er ekki ástœðulaust að efa, að
nokkur talsverðr fjöldi Íslendinga geti lifað til lengdar í þessum
landsplássum.
7. Þá er þess er gætt, að ekkert land, er liggr langt frá sjó, hefir eins
temprað loftslag og hin, er við sjó liggja, og þess er enn framar gætt, að
vestrstrendr allra meginlanda eru tiltölulega miklu heitari, en
austrstrendr, þá liggr í augum uppi, eigi að eins, að œskilegt væri að hafa
nýlenduna við sjávarsíðu, heldr og að Alaska er eina land í álfu þessari,
sem um er að gjöra til þessa. Nova Scotia er verra land og harðara, en
Alaska; en í Banda-ríkjunum er eigi um neitt land að gjöra við austrsíðu
sjávar, nema Maine; og satt að segja væri Maine ugglaust langbezt fyrir
Íslendinga næst eftir Alaska. En í Maine er engi von að vér höldum þjóðerni
voru.--Íslendingar margir eru líka aldir upp við sjó og fiskiveiðar, svo að
það má kalla að sjórinn sé önnur náttúra sumra þeirra.--Maine er ið eina af
þeim ríkjum Banda-ríkjanna, er við sjó liggja, sem enn er eigi fullbygt.
Svíar margir flytja þangað árlega.--Vetrarríki er þar mikíð, en þó eigi svo
sem í Canada.
8. Öll þau landspláss í Banda-ríkjunum eða Canada, sem enn hafa til mála
komið (að Alaska undan skildu), eru svo löguð, að akryrkja er aðal-
atvinnuvegrinn, og verða því fullorðnir menn að heiman að læra hér alt af
nýju sem börn, er til verka heyrir. Alaska eitt veitir fœri á að stunda
sömu atvinnu sem heima. Í engu þessara landsplássa, nema Alaska, er
veiðiskapr svo mikill, að nýkomandi geti við það lifað í fyrstu. Í Alaska
er hverjum auðgefið að lifa, þó hann stígi fœti á land þar alslaus að öðru
öllu, ef hann hefir skotfœri og fœri og öngul, öxi og tálguhníf með sér.
Það segir sig sjálft að það sé betra, að hafa meiri útbúnað. En sá, sem
þetta hefir, ÞARF ekki að deyja úr harðrétti og hefir vísinn til komandi
velmegunar í hendi sér.
9. Nálega allar, eða enda allar þær þjóðir, er til Ameríku flytja aðrar, en
Íslendingar, eru að meiru eða minnu leyti akryrkju-þjóðir. Þannig enda
Norðmenn og Svíar; þeir hafa nokkra akryrkju heima, og gefa sig alla við
henni, er þeir koma hingað. Í Noregi og Svíþjóð eru og sumur heitari og
vetrar kaldari, en á Íslandi, og það að miklum mun. Allar þessar aðrar
þjóðir leita því akryrkju-landa hér, og þau finna þær miklu austar og munu
enn finna um langan aldr; þær hafa enga ástœðu til, að leita svo langt
vestr, sem til Alaska. Íslendingum er því anðgefið, að byggja einir landið
nú um sinn. En nái þeir þar fótfestu, þá eru þeir sjálfráðir, hvort þeir
vilja halda því einir eða ekki; þeim eru nefnilega ótal löglegir vegir
opnir til að halda öðrum þjóðum frá sér; ef þeir byggja þar nú í fyrstu, þá
fá þeir alt löggjafarvald landsins í hendr sér, því engir aðrir menn byggja
þar nú, nema ómentaðir skrælingjar, er eigi hafa borgaraleg réttindi. Þá er
þeir hafa löggjafarvaldið (og það fá þeir þegar), þá gjöra þeir íslenzku að
þjóðtungu þess ríkis, og þeir hafa rétt til að gjöra þau lög, að enginn
hafi atkvæðisrétt sem borgari í landinu, nema hann kunni íslenzku; þetta
neyddi þá hvern útlending, sem inn kœmi, til að taka upp tungu og þarmeð
þjóðerni þeirra, og verða Íslendingr. Þeir mundu líkt og önnur ríki gefa
land af eign ríkisins til eflingar skólum og mentun; þeir geta gjört alla
þessa skóla íslenzka. Þeir mundu styrkja til innflutnings fólks í landið;
en þeir gætu á kveðið að styrkja að eins íslenzka menn til innflutnings,
o.s.frv. Þeir hefðu alveg í höndum sínum að búa um sig eins og þeir vildu
eins og frjálst ríki. EKKERT ANNAÐ LAND VEITTI ÞEIM FŒRI Á ÞESSU! Og þetta
er stórmikið atriði--já, í mínum augum verðr það eigi vegið upp með neinu!
* * * * *
IV.
NIÐRLAG.
Það liggr í augum uppi, að það er nauðsynlegt, að finna einn nýlendu-stað
fyrir íslenzka vestrfara. Það þykist ég hafa sýnt að framan. Það vaknaði
fyrir mér þegar, er ég hafði skamma stund hér í landi verið. Það var
auðséð, að Wisconsin var í engan máta til þess hœft; og Ólafr Ólafsson, inn
gáfaði og mentaði landi vor, frá Espihóli, hafði ferðazt um Canada vítt og
breitt, til að leita að hentum stað. Við séra Jón Bjarnason og ég
skrifuðumst mikið á um þetta í fyrra vetr, og ráðfœrðum okkr við ýmsa
helztu landa umþað, fremst af öllum við Ólaf. Varð niðrstaðan sú, að sent
var til Nebraska. Fóru þeir þangað Sigfús Magnússon og Jón eldri
Haldórsson, báðir greindarmenn og gætnir. Ég hélt altaf fram Nebraska fram
yfir Iowa; því ég sá þetta, að því vestar sem vér nemum land, því minna
þurfum vér að blanda oss innan um aðrar þjóðir. En það varð oss þó skjótt
ljóst, að aldrei gæti íslenzkt þjóðerni geymzt í þessu ríki heldr. Svo
fréttist nú síðar um landpláguna miklu, engispretturnar; og að öðru leyti
fullnœgði Nebraska eigi öllum kröfum. Um þetta leyti vakti vinr minn einn
og vinr Íslands hérlendr athygli mína á Alaska; ég bar málið undir aðra, og
leizt öllum vel á. Ég las bók Dalls um Alaska og leitaði allra upplýsinga,
er ég gat, um landið; kvaddi síðan landa í Milwaukee á fund og skýrði fyrir
þeim málið; stakk upp á, að velja menn þrjá til að fara og skoða landið, og
skyldi þeir gjöra það á sjálfra sín kostnað. Banð ég lið mitt þeim, er
kosnir yrðu, til að reyna fyrir aðstoð vinar míns Niles í New York, að
útvega þeim að minsta kosti létti í förinni eða fría ferð að nokkru leyti.
Var ég kosinn með öllum atkvæðum til fararinnar, og Ólafr Ólafsson og Árni
Sigvaldason voru og kosnir. Árni gat síðar eigi fárið; en við Ólafr tókum
Pál Björnsson í hans stað. Íslendingar í Wisconsin sendu þá bœnarskrá
forseta Banda-ríkjanna og báðu hann styrkja og aðstoða skoðunarför vora.
Svaraði hann því máli vel og léði oss herskip albúið í San Francisco til að
sigla á til Alaska; var það seglskip, og hafði als 18 fallbyssur og yfir
200 manna. Segir skýrsla vor að framan frá árangri ferðarinnar. Þeir Ólafr
og Páll urðu eftir á Kadíak og eru þar.--Að við, sem fórum vestr, höfum
kostað fé og tíma í förina, er varla þörf að geta. Vér hefðum eigi gjört
það, ef vér hefðum eigi haft traust á því, að við gjörðum með því þarft
verk löndum vorum. En um alt fram ber mér að geta þess, að það lítið, sem
við höfum lagt í sölurnar fyrir gott málefni, þá álítum við það ekki annað
en uppfylling ljúfrar skyldu við landa vora og þjóðerni; en hitt er meira
vert, að útlendingr, sem ekkert á að rœkja við þjóð okkar, og sem eigi
hefir aðrar hvatir haft, en göfuglyndi sitt og rœkt, er hann hefir tekið
við þjóðerni vort af því að stunda mál vort og sögu, hefir lagt miklu meira
í sölurnar, en vér, til að styðja mál vort. Það er Marston Niles (frb.
Næls), lögfrœðingr í New York og fyrrum foringi í sjóher Banda-ríkjanna,
sem ég á við; það er sami maðr, sem samdi og sendi inn á banda-þingið í
fyrra laga-frumvarpið um bóka-gjöf frá þinginu til Íslands, og peninga-
veitingu til að borga flutning þeirra. Hvað gott og gagnsamlegt, sem af
þessu má leiða, þá er það honum að þakka.
* * * *
Það eru tveir agnhnúar á Alaska sem nýlendustað, er fœra má til á móti því.
Og því er ekki að leyna, að ANNAR þeirra er mjög verulegr. Ég ætla nú að
nefna hann fyrst; það er VEGALENGDIN og þar af leiðandi HÆÐ
FERÐAKOSTNAÐARINS. Það er víst, að ætti að fara á járnbraut þvert yfir
Ameríku, og svo á gufuskipi frá San Francisco til Alaska, þá yrði ferðin um
130rd til 140rd danska fyrir alla leið frá Íslandi til Alaska; þó mætti
líklega fá hana, ef til vill, nokkru ódýrari. Þetta er óneitanlega mikill
ókostr, mesti ókostrinn og eini; því væri hann eigi, þá gæti ekki verið
augnabliks áhorfsmál að velja Alaska. En ég ætla, að kostirnir sé þó svo
miklir, að þeir ætti meira en að vega upp þennan eina ókost. Að geta haldið
þjóðerni sínu og myndað sjalfstœtt íslenzkt ríki, er svo mikils vert, svo
stór hugmynd og fögr, að 20-30 danskir dalir ættu að vega létt móti því.
Auk þessa er athugandi að þeir, sem fara til Canada eðr Wisconsin eðr
annarstaðar í ríkin hér, verða altaf að búast við að fá eigi atvinnu þegar
í stað og verða því að vera út búnir með peninga til að lifa við, ef til
vill nokkrar vikur fyrst eftir að þeir koma. En á Kadíak þufa þeir eigi að
gjalda húsaleigu; húsin standa og bíða þeirra, og það, sem mest er um vert,
þeir geta unnið fyrir sér fyrsta daginn sem þeir koma í land, og það ekki
með því að gjörast daglaunamenn annara, heldr með því, að taka björgina á
sjó eða landi.
Alt um það hefi ég gjört mér alt far um, að reyna að byggja brú yfir þessa
torfœru: ferða-kostnaðinn. Ég fór því hingað til Washington (höfuðborgar
sambandsins) til að reyna að fá aðstoð löggjafarvaldsins til að létta
ferðakostnað landa minna til Alaska eða enda flytja þá frítt. Forseti
Banda-ríkjanna og ráðherrarnir eru því hlyntir mjög; en þingið hefir verið
mjög í önnum með fjölda fyrir liggjadi eldri mála, svo að óvíst er, að
þetta mál nái að komast að á þessu þingi; en ef það kemst eigi að í vetr,
þá kemr það ásamt fleiri laga-frumvörpum að Alaska lútandi, er ég hefi fram
að leggja, fyrir á næsta þingi; og ef mér auðnast að verða hér þá aftr og
fylgja málunum (sem nauðsynlegt er hér í landi að gjöra), eða einhver betr
hœfr í minn stað, þá er eigi stór efi á, að nokkuð má vinna til léttis í
þessu efni.--En vér ættum að byrja þegar í stað, ef unt er, að flytja vestr
til Alaska, allir, sem það geta, og sem á annað borð ætla að flytja úr
landi. Því ekkert styrkir eins málið á þinginu, eins og það, að geta sýnt
þó ekki sé nema lítinn vísi til nýlendu--nokkra menn!
Hinn annmarkinn, sem talinn hefir verið á Alaska, er samgönguleysi við hin
ríkin. Þessi viðbára þýðir lítið. Fyrst og fremst er, að verzlunar-skip
kaupmanna (er verzla við ina innlendu menn) ganga nú svo oft milli Kadíak
og San Francisco, að Kakíak hefir nú eins miklar samgöngur við heiminn, og
Reykjavík hefir. Í öðru lagi gengr gufuskip frá San Francieco til Sitka í
Alaska 30. hvern dag árið í kring, og mundi það verða látið ganga til
Kadíak þegar, er þar kemr bygð hvítra manna. Auk þess ber oss að minnast
þess, að í Alaska er efniviðr nógr í skipin og nœgr eldiviðr, svo efnið
kostar ekkert; það er ekki nema verkið að byggja þau; og mundum vér þar
skjótt hafa vorn eigin skipa-stól og reka sjálfir verzlun vora.
Um verzlun á Kadíak nú er það eitt að segja, að þar eru þrjár sölubúðir; má
fá þar allar nauðsynjar víð líku verði og í San Francisco. Ég hefi lagt svo
undir við eigendr einnar af þeim verzlunum, að þeir flytji salt til Kadíak
eftir þörfum og taki fisk í verzlun sína.
Ég þykist nú hér með hafa getið kosta og ókosta allra, svo sem mér er
ljósast unt. Menn geta nú metið þá og vegið.
En vér ættum að minnast þess ávalt, að vér vinnum eigi oss að eins, heldr
framtíðinni og niðjum vorum:
"Nos numerus sumus, et fruges consumere nati."
Mér virðist það samboðið ódauðlegri veru og konungi skepnunnar, sem
manneskjan er, að skygnast svo langt fram í framtíðina, sem eðli vort og
skynsemi leyfir.--Það er kunnugt, að Kyrra-Hafs verzlunin við Japan og
Sínland er einhver in ábatamesta í heimi. Það er og víst, að sá andi sem
lifði í Íslendingum, þegar Noregs-konungr sagði um ofrhugana, er sigldu svo
djarflega í ófœru veðri: að þar sigldu annað hvort vitlausir menn eða
Íslendingar,--sá sami hugrekkis og garps andi lifir enn.[23] Og þá er slík
sjómensku-þjóð sem Íslendingar festu fót í landi, þar sem timbr kostar ekki
annað, en að smíða úr því, þá mundu þeir skjótt gerast siglinga-menn og
farmenn eins og frændr þeirra í Noregi. Noregr á nú þriðja stœrstan
skipastól í heimi. Og Íslendingar, svo vel lagaðir til sjómensku, í landi
þar sem alt, er til skipasmíða heyrir, liggr við fœtr mans, í landi, sem
liggr betr, en nokkurt annað við inni arðsömustu verzlun í heimi, í landi,
sem einmitt mundi eiga ágætasta markað fyrir alla vöru sína í Japan og
Sínlandi--þeir mundu, segi ég, þar sem svo á stendr, skjótt verða ein in
frægasta siglingaþjóð heimsins, og að líkindum með tímanum ná undir sig
allri Kyrra-Hafs verzluninni; þetta væri nœg atvinna hundruðum þúsunda,
nei, miljónum manna;--og íslenzkt þjóðerni á það, ef til vill, ólifað enn,
að bera œgishjálm yfir meginþjóðir þessa heims. Það er djarfr og fallegr
draumr, þetta! En ÞAÐ ER KOMIÐ UNDIR VESTRFÖRUM ÍSLANDS SJÁLFUM, HVORT
ÞESSI DRAUMR Á AÐ RŒTAST EÐR EIGI!
Það hlæja ugglaust mörg fífl að þessu; en heilagir spádómar, vísindi, trú,
kristindómr, já, alt, sem fagrt og satt var í veröldinni, hefir sætt þeim
forlögum, og lifir þó enn! Ég held það hafi aldrei neinn stór sannleikr í
heimi þessum verið hleginn í hel!
* * * * *
[1] Eigi má blanda þessum flóa við Chugāchik-fjörð (Ch. Bay). Sjá síðar.
[2] _Fur-seal_ heitir sú tegund á ensku, en "sæ-kettir" eftir rússnesku
máli; þeir hafa hár mjúkt sem þel, og er skinnið dýrmætt.
[3] Þá er ég kom til San Francisco frá Alaska í nóvember, voru fundnir
gullnámar all-álitlegir skamt frá Sitka (fundust í október).--J. Ól.
[4] "_Carbonate_" er samsetningr er myndast, er "_carbonic acid_" sameinast
einhverju öðru grundvallar-efni (_base_).
[5] Müller's Voyages from Asia to America, p. 45; cfr. Speech of Hon. Chas.
Sumner on cession of R. Amer. to U.S., page 4.
[6] Sjálfr reit hann nafn sitt "Voit Bering" (sjá ritlíki af nafni hans í
Æfisögum rússneskra aðmírála). Beering og Behring eru afbakanir. Bæringr er
in upprunalega norrœna mynd nafnsins.
[7] "Narrative of the voyage of H.M.S. Herald, 1845-51." By Dr. Berthold
Seemann, London, 1853.
[8] Report of Dr. Kellogg, Botanist to the U.S. Coast Survey Exploring
Party. Ho. Ex. Doc. 177, XL. Congress, II. Session, p. 218.
[9] Cfr. Report of Prof. Lorin Blodgett in the Report of House Committee on
Foreign Affairs, XL. Congress, II. Session, p. 36 & seqq.
[10] Lisiansky: Voyage round the World in the ship Neva. By Urey Lisiansky,
Captain, Russian Navy. London, 1814.
[11] Ugglaust einna menta-ríkast allra ríkja í Vestrheimi, og ættríki
fjölda af inum mestu ágætismönnum Vestrálfunnar.--J. Ól.
[12] "Og ágætismenn" mætti við bœta. Þetta er bókstaflega svo.--J. Ól.
[13] Sbr. bók Hartwigs um heimskauta-löndin, á 14. bls. í inni ensku
útgáfu. Bókin er og gefin út á dönsku.
[14] Garmarnir eru frá gull-landinu.
[15] Skýrslu um þessa ferð á ensku og íslenzku til forseta Banda-ríkjanna
samdi ég í New York 15. desbr. 1874 og fœrði hana sjálfr forseta Banda-
ríkjanna Hans Tign U.S. Grant, 19. desbr. s.á.í. Washington. Ið enska
frumrit hennar lét innanríkis-ráðherrann prenta að boði forsetans: "Report
of the ICELANDIC Committee from Wisconsin on the Character and Resources of
ALASKA. Washington. Government Printing Office. 1875." (Einnig prentað í
"N.Y. Herald," 21. des. 1874.)--J.Ól.
[16] Ið annað félag, sem hefir verzlun á eyjunni, er "Sherpser & Co."; þeim
er illa við alla nýlendustofnun, óttast þeir að innlendir menn verði þá
mentir og eigi eins auð-rúnir gemlingar.--"Alaska Commercial Co." hefir
sýnt sig vingjarnlegt og velviljað og eins ís-félagið. J.Ól.
[17] Grjót á Kadíak er mestmegnis metamorfiskt, trachýtskt og chloritskt
töflugrjót með æðum af kvarzi. _Tertiary_ sandsteinn eðr móberg með
steingjörvingum í finst og. J.Ól.
[18] Uppruni orðsins bendir á þetta; af "heima" kemr "heimskr" og
"heima-alningr," þ.e.: sá, er fátt hefir séð.
[19] Sbr. "Om Friheden. Med Hensyn til danske Forhold" í "Nyt dansk
Maanedsskrift" 2. árg. (fyrirsögnin eftir minni).
[20] Gefr honum "MENTEM SANAM IN CORPORE SANO."
[21] "Montani semper liberi" = Jafnar eru fjallbúar frjálsir. Orðtak. (Haft
í skjaldmerki Vestr-Virginíu).
[22]
"Nescio qua natale solum
dulcedine cunctos
trahit et immemores
non sinit esse sui."
[23] Það var á þessari öld að Svarti-Pétr (próf. við hásk. í Höfn) sagði,
er hann sá ofrhuga leika sér á skautum á Eyrarsundi utar, en alla aðra, þar
sem ísinn var svo veikr, að díjaði undan: "Det er enten én fra gale-
anstalten, eller en islandsk regentsianer" (þ.e.: "það er annað hvort
einhver af vitlausra-spítalanum, eða íslenzkr stúdent!")
*** End of this LibraryBlog Digital Book "Alaska" ***
Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.