Title: Ang Tunay na Buhay ni P. Dr. Jose Burgos
Author: López, Honorio, 1875-1958
Language: Tagalog
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.


*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Ang Tunay na Buhay ni P. Dr. Jose Burgos" ***


University of Michigan.



[Transcriber's note: Tilde g in old Tagalog which is no longer used is
marked as ~g.]
[Paalala ng nagsalin: May kilay ang mga salitang "ng, mga," at iba pa
upang ipakita ang dating estilo sa pag-sulat ng Tagalog na sa ngayon ay
hindi na ginagamit.]



ANG TUNAY NA BÚHAY

NI

P. Dr. JOSÉ BURGOS
=at nang man~ga nacasama niya=
=na sina P. Jacinto Zamora,=
=P. Mariano Gómez at ang=
=nadayang Miguel=
=Zaldua=


SINULAT NI HONORIO LÓPEZ
Periodistang tagalog, Director artístico sa _Kapisanan_ nang man~ga
autores lírico-dramático _La Juventud Filipina_ at Autor nang maraming
casulatan: Kalendario, istoria, biografia, etc., etc.


=ICALÁUANG PAGCAHAYAG.=

MAYNILA: 1912.



=IMPRENTA, LIBRERIA AT PAPELERIA=
NI
=J. MARTINEZ.=
_Plaza Moraga 34-36, Plaza Calderón 108 at Estraude 7, Binundok._



=Ang ala-alang handóg=


_Sa cay P. Dr. José Burgós (30 taon), P. Jacinto Zamora (35 taón),
P. Mariano Gómez (85 taón) at sa nadamay na si Miguel Zaldua, lubós
na dinaya nang man~ga fraile, inihahandóg co itong abang ala-ala,
sa canilang pagcamatay sa bibitayáng itinayó sa pooc nang Espaldon ó
Bagumbayan nang icá 28 nang Febrero nang 1872._

_HONORIO LÓPEZ_.


[Larawan: P. DR. JOSÉ BURGOS.]



=Sa man~ga nanasang liyag=

PASIMULA


    Sa tapát n~g nasang namuco sa dibdib,
  tapát na pagsintang namahay sa isip
  na maipahayag canilang sinapit,
  tanang guni-guni'y linupig na tiquís.

    Cusang pinatuloy tumiim sa hagap
  ang pinanghauacan ang nanasang liag
  may ganáp na bait camahalang in~gat,
  macapagpupuno sa caculan~gang lahat.

    Ito n~ga't hindi iba tunay dinaanan
  n~g canilang «búhay» sa Mundong ibabao,
  na cusang natapos sa abang bitayan,
  sa pagsintang lubós sa tinubuang bayan.

    Sila't hindi iba m~ga sacsing tapat,
  unang «monumento» ng pagpapahamac
  niyong m~ga fraile sa cainguitang caguiat
  n~g dunong at yaman tubong Filipinas.

    Sila namang tunay ang unang larauan
  na dapat tularan nating calahatan
  sa pag-uusig n~ga n~g caguinhauahan
  nitong ating bayang lagui sa ligamgam.

    Caya ang marapat, oh m~ga capatid:
  silang m~ga «Martir» alalahaning tiquís,
  huag lilimutin laguing isa-isip
  alang-alang baga sa m~ga sinapit.

    Gayon din naman sa cailan pa man
  dapat casuclaman ... m~ga fraileng tanan
  na nagcucunuari «Ministrong» maran~gal
  «n~g Dios na Poon», bago'y m~ga hunghang.

    Caya ang mabuti ay tularang lubós
  m~ga halimbaua ni na Padre Burgos,
  Gómez at Zamora na pauang tagalog
  sa tinubuang bayan marunong umirog.

    Sa baua't may nasang ibig na bumatid
  n~g canilang búhay tunay na sinapit
  basahing tuluyan pagtiagaang tiquís
  cusang ipatuloy itong natititic.

    Bahala na sana inyong camahalan
  mag lapat nang ganap sa labis at culang
  sa baua't talatang inyong matagpuan
  uari'y nalilihis doon sa catuiran.

    N~guni't ang samo co bago mo punahín
  ang lihís sa uari, maiguing linin~gin
  maca ca sacali naman na malinsil
  sa daang casamaan malagos na tambing.

    Cung magcacagayon ang pasasalamat
  sa camahalan mo aquing iguinagauad
  at mag-utos naman sa lahat nang oras
  sa laang capatid na casuyong tapat.


=Honorio López.=



=ANG TUNAY NA BÚHAY

NI

Dr. JOSÉ BURGOS, Pbro.=

AT NANG MAN~GA CASAMA.


PÚNO NANG SALITÁ



    Sa bayan n~g Vigan daraquilang ciudad
  Fernandinang sacdál sagana sa galác
  sa buong Iloco na ualang catulad
  doon naguing tauo si Burgos na hayág.

    Taóng isang libo ualong daang tunay
  apat na puo't dalua siyang cabilan~gan
  nang siya'y ianác nang ináng hinirang
  may tacot sa Dios, mabuting magmahal.

    Siya'y na-uucol sa isang «familia»
  na iguinagalang natatan~gi baga
  sa buting ugali at gauang maganda
  sa ciudad na yaong mayaman sa sayá.

    Mulang camusmusan nitong ating Burgos
  sa bait na taglay uala nang aayos
  gayon din sa talas nang isip na impóc,
  caya't maaga siyang pinaturuang lubós.

    Hindi nalaunan caniyang pag-aaral
  naisipan n~gani nang m~ga magulang
  dito sa Maynila iluas na tunay
  upang pag-aralin sa San Juan de Letran.

    Caya iniluas itinuloy muna
  sa bahay nang canyang tióng sinisinta
  teniente práctico nang artilleria
  Juan Antonio Aelle ang pan~galan baga.

    Siya'y itinirá na hindi naluatan
  sa Letrang colegio, ang nacacabagay
  ay duc-hang ulila sa m~ga magulang,
  sa loob nang Dios tinangap din naman.

    Sisiyám na taón cabilan~gang edad
  nang siya'y parito at masoc na cagyat
  sa colegiong yaong hinahan~gad-han~gad
  nang caniyang budhi at loob na in~gat.

    Doon n~ga nag-aral na hindi nagtahan
  hangan sa sinapit at cusang nacamtan
  ang gradong "bachiller" gayong pag-aaral
  sa "artes" nahayág ang siyang pan~galan.

    Nang ito'y macamtan nitong Burgos natin
  gumising sa caniyang puso ang tun~guhin
  yaong "Pagpapari Sacerdociong" tambing
  sa "eclesiásticong carrerang" mahinhin.

    At hindi na niya tinuloy na lubós
  "carrerang derechong" sinisintang puspus
  nang m~ga magulang, ang cusang sinunod
  ang buco nang dibdib gumising sa loob.

    Caya n~ga't pagdaca ay pinag-aralan
  Teologiang mahal sa isang maalam
  na fray Ceferino Gonzalez ang n~galan
  na hindi nalaon ay naguing Cardenal.

    Dito na tinamó yaong mantong azúl
  at belang mapula na ualang caucol,
  caya ang caniyang familia n~ga noon
  ang toua nang dibdib ay hindi gagayon.

    Madali't salita nang ito'y malaman
  na sa Pagpapari ang pag-aaralan
  nang caniyang magulang cusang binayaan
  tanang hanap buhay sa ciudad nang Vigan.

    Dito sa Maynila sila'y tumahan na
  dahil sa pagsunod sa anác na sinta
  na di man nangyari caibigán nila
  ano mang pamanhic di nangyari baga.

    Ang luhang tumulo sa man~ga magulang
  hindi man pinansin at pinagpilitan
  ang hilig n~ga niya na mag-paring tunay
  Ministro nang Dios sa lupang ibabao.

    Baga ma't gayon ang nangyaring lubós
  pag-ibig nang Ama'y lumalalong puspos
  sa naquiquita niya't napapanuod
  sa caniyang anác carunun~gang impóc.

    Mula sa hindi n~ga na nahuhulog man
  sa tanang "exameng" pinagdadaanan,
  at caya't baga man may lungcot na taglay
  ang galác sa puso'y siyang gumiguitao.

    Gayong pag-aaral ay hindi nagluat
  "órdenes menores" ay quinamtang cagyat
  caya lalo na n~ga ang "familiang" lahat
  toua'y mago't mago sa dibdib namugad.

    N~guni't uala pa siya na apat na buan
  n~g pagca tangap niya n~g "órden" quinamtan
  nagcaroon nang gulo sa tinatahanan
  Colegio nang Letran sa fraileng casaman.

    Mula baga ito sa pagpapasunod
  "sa m~ga colegial" pauang filipinos
  nang m~ga Fraileng sa samá ay supot
  n~g m~ga _abuso_ at gauang pag-ayop.

    Caya nacaisip ang tanang Colegial
  gayong pag-aalsá sa pacanáng tunay
  binabago nila ang caugalian
  na dating paquita sa canilang tanan.

    Oras n~g hapunan n~g mangyari ito
  na aquing sinabi na pagcacaguló
  caya ang guinaua n~g Fraileng pan~gulo
  sa justiciang bayan ay napasaclolo.

    Dahil sa marami ang Fraileng nasactan
  may bali ang butó at may nasugatan;
  caya yaong habla umano sila rao
  ibig na patain nang tanang colegial.

    Naparatan~gan pa na naguing pan~gulo
  itong ating Burgos sa nangyaring guló,
  datapua uala rin naguing hanga ito
  cundi ang pasia iuan ang Colegio.

    Silang calahatan paalisin lamang
  sa Colegiong yaon sa iba'y mag-aral
  n~guni't di nangyari pagca silang tanang
  sa m~ga Fraile curang namanhican.

    Dahil sa marami di nacatapos pa
  n~g canicanilang tun~guhing carrera
  caya't napilitan nagtiis din sila
  sa m~ga pasunód n~g Fraileng lahat na.

    Lalong lalo na n~ga itong ating Burgos
  dahil sa _Derecho Cómicong_ lubos
  siya'y hindi pa na nacacatapos
  caya nagtiaga rin sa iba'y umayos.

    Hindi rin naluatan ang pagca _Decano_
  sa laong panahón cusa ring tinamó
  sa aua n~g Dios at dusang totoo
  na tinitiis niya sa Fraileng abuso.

    Caya di nalaon siya ay lumipat
  n~g hindi na siya tumagal sa hirap
  sa m~ga pasunod niyong Fraileng lahat
  Colegiong S. José, ang tinun~gong agad.

    Ang namamatnugot sa colegiong itó
  ang quilalang doctor si Padre Mariano
  García ang caniyang dalang apellido
  tunay na tagalog tauong filipino.

    Nang siya'y matira at dito mag-aral
  ay hindi nagtagal siya'y inordinan
  nang pagca «Diácono» gayong cabataan
  mulá sa talino nang isip na tagláy.

    Hindi nacaraan ang ilang panahón
  sa madaling sabi nama, i, nagcataon
  nagcaron nang isang noong "oposición"
  sa tanang Diácono mag "cura" ang layon.

    Noon ay "vacante" yaong catungculan
  segundo curato sa sagrariong mahal
  nang bunying S. Pedro balitang Catedral
  sa sangcapuluan nang Maynilang bayan.

    Sa guinauang ito: "oposicióng" tiquís
  nan~guna sa lahat si Burgos na ibig,
  caya tinamó niya sa talas nang isip
  gayong "Pagcucurang" caloob nang Lan~git.

    Ang tungcol na ito hindi matatamó
  nang sino't alin mang cahit may "empeño",
  cungdi ang may taglay pagca Presbítero
  ay siyang marapat na magcamit nito.

    N~guni at sa dunong nitong ating Burgos
  baga ma't Diácono ay quinamtang lubós
  palibhasa dising naasa sa Dios
  matalinong lubha maganda ang loob.

    Maca ilang buan ay quinamtang cagyat
  pagca licenciado sa bunying «faculcad»
  niyaong filosofía sa gayong capahat,
  gayong pag-aaral na lubhang mahirap.

    Hindi nacaraan ang malaong arao
  nahalal na mulí siya, i, maguing "fiscal"
  sa "juzgadong" sacdal "eclesiásticong" hirang
  at sa "ceremonias" ay "maestro" din naman.

    Ito ay caloob nang daquilang Rector
  sa Sto. Tomás n~ga, mula sa di gayong
  carunun~gan niya na ualang caucol
  na napagquiquita nang tanang naroon.

    Nang ito'y matamó dito na nagcamit
  nang dan~gal na lalong ualang cahulilip
  caya ang bala na n~ga nagalang na tiquis
  baga ma't matanda't caniyang cauan~gis.

    Ang boong Maynila dito na nagtaca
  sa dunong na in~gat ualang macapara
  nitong ating Burgos na caaya-aya
  pati n~g ugali at loob na dala.

    Di pa nagluluat ang panahong ito
  n~g caniyang pagtangap ng lahat n~g «grado»,
  ano't nagcataon sa Españang reino
  nagcaron n~g isang malaqui n~gang gulo.

    Ito'y noong taóng isang libong ganap
  ualong daan anim na puo't ualong singcad
  buan n~g Septiembre sa istoriang saad
  n~g ito'y mangyari caguluhang cagyat.

    Dalauang binata ang naguing pan~gulo
  na taga Maynila, Manuel at Antonio
  Regidor ang n~galan sa nangyaring gulo
  sa bayang España niyaong unang daco.

    Caguluhang ito ay ualang ano man,
  na hindi n~ga gulo n~g pagpapatayan,
  cung di isa lamang na pag-uusapan
  n~g Fraile't Tagalog sa Gobiernong mahal.

    Pagtatalong ito ay di nai-iba
  cung di yaong gustó nito n~gang dalaua
  ang magcaron dito mabuting reforma
  n~g pamamahala tayong lahat baga.

    Ang tanang clérigo, ang dapat n~ga lamang
  mag cura sa lahat m~ga bayan bayan
  nitong Filipinas, at magcaron naman
  n~g representacion de Cortes ang n~galan.

    At cusang baguhin, pag-ayusing cagyat
  ang escuelang bayan at colegiong lahat,
  at ito'y ibigay ang siyang marapat
  sa Paring tagalog tubong Filipinas.

    Ang gayong usapín ay lumaquing tunay
  ang lahat nang Fraile'y pauang naguluhan,
  caya't napilitang sila ay naghalal
  n~g Procuradores na Fraile rin naman.

    Si Fray José Checa at Fray Joaquin Coria
  ang naguing defensor taga usig baga
  ng usapíng ito sa dalaua'y habla
  na taga Maynila sa baya'y may sinta.

    Sa lahat n~g «diario» ang usapíng ito
  sa Corte n~g Madrid nalagdang totoo't
  pauang naaayon tanang artículo
  sa tanang tagalog, Fraile siyang talo.

    Baquit ang isa pa naquiayong tunay
  isang tubo rito na naguing general
  D. José Orosco Zuñiga ang n~galan
  at iba pa n~gani na may catungculan.

    Na sina D. Juan Záenz de Vismanos[1]
  José Ochoteco[2], Rafael[3] na bantog
  García López n~gani ang pan~galang lubós
  n~g m~ga nag-usig na pauang tagalog.

    Sa pagtulong nito na lubhang malihim,
  ang lahat n~g Fraile ay di napatiguil,
  lalong inululan n~g galit na tambing
  sa dalauang ito na Regidor natin.

    Lalong lalo na n~ga n~g sila'y lantacan
  sa diariong «Discución»[4] halos arao arao
  n~g binatang Manuel, Fraileng calahatan
  lalong nan~gag-usig panalo'y macamtan.

    Dito na si Burgos cusang sumulat na
  ilang «artículong» casagutan baga
  sa lagdang sinulat n~g Fraileng si Coriang
  naquiquipagtalo mag-uagui ang pita.

    Sa usapíng ito n~g cusang malaman,
  ang ating si Burgos dito ay capisan,
  ang lahat n~g Fraile lubós n~g tumahan,
  tinimpi sa loob yaong cagalitan.

    Dito na umusbong sa canilang dibdib
  si José Burgos n~ga ay sinumpang tiquís
  at paghigantihan gauan niyaong pan~git
  lihim na pacaná na asal balauis.

    Baga ma't gayon na ay cusang tumiguil
  ang lahat n~g Fraile sa gayong usapín,
  di rin naampat at napatuloy rin
  sapagca't tumauid sa lupain natin.

    Sa boong lauigan nitong Filipinas
  caguluhang ito cusang lumaganap
  dahil sa ang lahat na Fraileng dulin~gás
  ay pauang nagbago n~g ugaling in~gat.

    Yaong pan~gan~gamcam siyang natutuhan
  nang lupa at buquid sa catagaluga't
  cusang pataasin ang dating cabuisan
  n~g m~ga hacienda na atin di't tunay.

    Caya siyang mula n~g panghihimagsíc
  niyaong si Eduardo Camerinong sulit
  na taga Caviteng nahalal na tiquís
  pan~gulo sa hocbo na pauang nilupig.

    Isa pang casama ni Eduardong hirang
  ay yaong si Luis Parang ang pan~galan
  na siyang namuno sa bayan n~g Tan~guay
  n~g paghihimagsic sa Fraileng sucaban.

    Ang bayan n~g Imus noo'y gulongulo
  sapagca't nacuha nitong si Eduardo
  caya't n~g mahuli ang dalauang "lego"
  sa "casa hacienda" binitay n~ga nito.

    N~g ito'y matanto n~g bunying general
  nagulo ang diua caya't naisipan
  tumauag n~g pulong sa lahat n~g mahal
  na m~ga tagalog n~g ito'y mahusay.

    Pagca't yaong guló lubhang malaqui na
  di na naapula ano mang gauin niya,
  hangang sa inabot ang «casa hacienda»
  sinilabang tunay n~g nag si pag alsá.

    Caya naisipan n~g upang tumahan
  caguluhang ito nasabing general,
  ang tanang tagalog na may carunun~gan
  at caunting yaman bigyang catungculan.

    Caya n~ga't inipon si Roxas, Vismanos,
  Ascarraga't Tuáson, González na lubós,
  Padilla't Esquivel, si Calderóng bantog
  saca si Icasa pauang filipinos.

    Sila hindi iba ay cusang nahalal
  «vocales civiles» na puno sa bayan,
  saca n~ga sinunod ang ilang cabanghay
  niyong cay Regidor «reformas» na tanan.

    Dito na naghalal sa corte n~g Madrid
  n~g isang Comisión sa nag-uusig
  nitong si Regidor na di naiidlip
  tayong calahatan mapaiguing tiquís.

    Caya ang Ministro de Ultramar noon
  ay siyang namuno gayong pagpupulong,
  at ang m~ga vocal sa ganitong layon
  m~ga generales na ualang caucol.

    Na sina Orosco, Saportillang tunay
  Gandara at sina Ochoteco naman,
  Coballes na pauang coroneles lamang
  Rodriguez, Bona't Pillon iba pang capisan.

    Ang pulong na ito pauang nag caisa
  at pinaayunan ang tanang "reforma"
  nitong si Regidor na capisan nila
  gayong pag-uusap sa guinauang junta.

    Caya n~g matapos itong pag-uusap
  dito sa Maynila'y pinahatid agad
  niyaong capulun~gan sa Madrid na hayag
  ang naguing pasiya n~g upang malutas.

    N~guni sa samá din n~g pamamahala
  n~g Gobierno rito'y isinalamuha
  sa "junta" n~ga rito yaong fraileng madla
  uala n~g inimbot cundi ang masamá.

    Dina naalala itong ating Burgos
  doo'y isinama't cusang inilahóc
  caya sa uala rin dito'y napanuod
  na "caliuanagan" tanang filipinos.

    Sa gayong nangyari yaong caguluhan
  dito sa Maynila, Bulacan at Tan~guay
  Silan~ga't iba pang m~ga lalauigan
  ay lalong lumubha apuy ang cabagay.

    Ang man~ga pinuno't tanang autoridad
  dito sa Maynila'y nagulong cagyat
  caya napatulong sa loob na tapat
  n~g m~ga tagalog may dunong na in~gat.

    N~g upang maampat cusang mapatiguil
  caguluhang ito na ualang cahambing
  caya sinunod na ang lahat n~g hilíng
  n~g tanang tagalog may dunong na tambing.

    Si Padre Gómez n~ga ang siyang guinaua
  comisióng nahalal cusang papayapa
  sa cay Camerino na naghimagsic n~ga
  sa bayan n~g Tan~guay, Imus na daquila.

    N~g ito'y parunan niyaong Padre Gómez
  ay hindi nalaon ang paghihimagsic,
  dahil sa pan~gaco n~g autoridades
  sa tanang tagalog na nag-alsang tiquís.

    Caya ang "tratado" biglang pinirmahan
  sa bayang Navotas n~g bunying general
  sa pinamansagang balitang tulisan
  na si Camerino at si Luis Parang.

    Ang lahat n~g Fraile noo'y nan~gag-galác
  pagca't napayapa caguluhang cagyat,
  at tanang «hacienda» nilang ini-in~gat,
  ay muling babalic na di magluluat.

    Baga ma't sila'y cusang nagastahan
  nag-gugol n~g pilac na hindi mabilang,
  di na alumana humusay n~ga lamang
  lacad n~g panahong man~ga caguluhan.

    Ang general noong balitang D. Cárlos
  de la Torre n~gani ang pan~galang lubós
  na naguing mabuti sa man~ga tagalog
  at sa tanang Fraileng nag-asal balaquiot.

    Nabalita naman sa panahong yaon
  ang ating si Gómez cura sa Bacoor
  dahil sa guinaua at pag dedefensor
  sa tanang tagalog na piniit noon.

    At gayon din naman sa pagpapahusay
  sa nangyaring guló sa bayan n~g Tan~guay,
  caya yaong puri at uagás na dan~gal
  ay tinamó niya sa catagalugan.

    Dahil sa mahiguit na tatlong libong ganap
  ang napi-it noon tagalog na lahat
  na napacaualan cay Gómez nagbuhat
  sa cárcel n~g dusa na dilang bagabag.

    At pati ni Parang sampuo ni Eduardo
  cusa ring nagcamit n~g mabuting trato
  sa man~ga castila tumirá pa rito
  sa bayang Maalat may «pencióng» totoo.

    Saca sinunod pa ang pinag-usapan
  niyaong caayusang magcura sa bayan
  at yaong "reforma" niyaong pag-aaral
  ay pinaghusay din na hindi naluatan.

    Nagcaroon pa noon n~g carrera civil
  lahat n~g tagalog may dunong na tambing
  caya si Vivencio del Rosario natin
  sa Lagunang bayan ay nag alcalde rin.

    At si D. Mariano Villafranca naman
  sa bayang Misamis alcaldeng nahalal
  na pauang tagalog may dunong na taglay
  nagcamit n~g tungcol sa cacastilaan.

    Nagcaroon pa rito n~g m~ga Jueces
  pauang filipino't man~ga Relatores,
  at lahat pa disin n~g m~ga napiit
  dito nacauala't cusang nacaalis.

    Pinatiguil pa n~ga ang pag-eembargo
  sa tanang lupain n~g naramay rito,
  at pinagalang pa man~ga bahay dito
  sa tanang justicia nagalang totoo.

    Sa madali't sabi ating pagbalican:
  ang cusang sinapit nitong si Luis Parang
  sampuo ni Eduardo Camerinong hirang
  niyaong macaraan yaong ilang arao.

    Pagca't di nalaon sila ay piniit
  pinatay sa bitay, sa namucong galit
  sa dibdib n~g tanang Fraileng m~ga ganid
  uala n~g inimbot cung di gauang pan~git.

    Sila'y nag-gasta rin n~g lubhang malihim
  sa general ditong lumabo ang tin~gin
  sa saganang pilac canilang inyahin
  mapapatay lamang dalauang butihin.

    Naualang halaga ang pinag-usapan
  tratadong guinaua sa Malabóng bayan
  at cusang naniniig lubos na guinitao
  pagtin~gin sa yaman nasabing general.

    Nagn~git-n~git na naman n~g ito'y matalós
  ang lahat n~g dibdib n~g m~ga tagalog,
  n~guni't sa uala rin dito ay inabot
  caguluhan baga gaya n~g natapus.

    Sa panahóng ito siyang pagcacamit
  nitong ating Burgos «ordeng» ninanais
  niyaong Pagcapari sa tanang tiniis
  man~ga cahirapan na ualang cauan~gis.

    Hindi n~ga nalaon na nagcantamisa,
  sa ating Catedral nahalal na cura,
  at siyang pagtamó n~g mahal na «borla»
  niyaong pagca "Doctor" sa Santa Teología.

    Saca sa Derecho Canónicong mahal
  ay gayon din naman "Doctor" na mahusay
  caya sa Tribunal n~g exameng tunay
  naquiquialam na sa colegiong tanan.

    Caya bala noong ibig na cumuha
  magcamit n~g grado sa facultad baga
  sa Santa Teologia't bunying Filosofía
  at sa Canónico daraan sa caniya.

    Sapagca't n~ga siya nahalal na cagyat
  na "Examinador" at una sa lahat
  cusang "eexamen" estudiong facultad
  na sino ma't aling ibig macalabas.

    Sa caniyang pagsunod sa tungcol na dala
  naguing masamá siya sa fraileng lahat na;
  datapua gayon man di cumibo sila
  uari hindi pansin tanang naquiquita.

    Cusang nagsaloob higantihan lamang
  putulin ang gayong man~ga cahigpitan
  n~g pag-eexamen sa sino't alin man
  sa Fraileng capua lipós n~g casam-an.

    Caya ang nangyari n~g lumubhang tiquís
  yaong pag n~gin~gitn~git cay Burgos na ibig
  dito na ang lahat; ang Fraile'y lumupít
  sa Paring tagalog na casanib-sanib.

    N~g ito'y malaman nitong Burgos natin.
  lahat n~g capua ay inipong tambing
  pinaquipagtalo lahat n~g inilíng
  na Paring tagalog n~g Fraileng butihin.

    Sa nangyaring ito, dito na inusig
  sa Arzobispado ang leyes ni Moret
  ay sundin totoo pagca't natititic
  sa pinag-usapan ito'y susunding pilit.

    N~g ito'y matanto n~g fraileng si Roxas
  Cornejo, Ariaga, Cabrerang dulin~gás,
  Pardo, Gala't ibang lumahóc na cagyat
  si Padre Burgos n~ga cusang pinaghanap.

    At ipinaglaban canilang catuiran
  cahit nalilicó sa magandang daan;
  n~guni't sa uala rin silang hinanganan
  cung di yaong hiyá na ualang cabagay.

    Sapagca't n~ga sila'y nan~gabilangó pa,
  ang canilang ari enembargong sadiya
  sa nangyaring ito na usapín nila
  sa bunying Juzgado Eclesiástico baga.

    N~g ito'y masapit nilang calahatan
  sila'y nacaisip pasaclolong tunay
  sa cay P. Burgos at paquiusapan,
  n~g sa pagcapiit macalabas lamang.

    Gayon din ang tanang man~ga Presbítero
  na pauang linupig man~ga fraileng ito
  sampuo niyaong ibang man~ga filipino,
  cay P. Burgos din ay napasaclolo.

    Sa nangyaring ito itong ating Burgos
  hindi nagmalaqui't pinaquingang lubós,
  ang sa tanang Fraile at man~ga tagalog
  man~ga paquiusap sa gayong inabot.

    Siya n~ga'y naggugol lubos nagcagasta
  na hindi sinin~gil capaguran niya,
  sa fraile't tagalog n~g macamtan nila
  ang pagcacauala sa cárcel n~g dusa.

    Itong si Fray Galan recoletong hirang
  si Fray Ariaga franciscano naman
  at si Fray Cornejo Domenicong tunay:
  si Padre Burgos n~ga siyang nagsangalang.

    Sila'y napabalic at cusang nagcura
  sa bayang tagalog dating lagay nila
  at ang ari nila na enembago baga
  ay cusang nagbalic na caracaraca.

    Sa panahóng íto lubos nagcaroon din
  n~g isang sumbong n~ga taga S. Rafael
  sacop n~g Bulacan mula baga't dahil
  sa canilang cura na nag-asal suail.

    Caya ang guinaua dagling pinatauag
  ni Padre Burgos n~ga't inaralang cagyat
  na sa uli't uli ang guinauang lahat
  huag n~g gagauin sapagca't di tapat.

    Ito hindi iba ay si Fray Antonio
  Piernavieja n~gani bunying agustino
  totoong nasinsay, cusang umabuso
  sa ipinag-uutos n~g Eclesiástico.

    Macaraan ito ay hindi naluatan
  sa Corte n~g Madrid may isang lumitao
  diariong casang-ayon n~g catagalugan
  «Eco Filipino» ang siyang pan~galan.

    Dito n~ga si Burgos ay cusang tumulong
  naggugol n~g yaman at sampuo n~g dunong
  upan n~g lumauig at cusang yumabong
  magcaroon n~g madla na m~ga suscritor.

    Nagtayó rin naman isang capisanan
  dito sa Maynila sa nagpapaaral
  sa reinong España filipinong tanan
  ibig na dumunong lahat ay malaman.

    Caya sa dalauang Regidor na tiquís
  nangyaring lumagda n~g usiguing pilit
  tanang filipinos may dunong sa Madrid
  magcamit título't condecoraciones.

    At gayon din naman ang catagalugan
  cusang natatan~gi't may in~gat na yaman
  nagcarón nang uagás bunying catungculan
  sa lahat nang poóc nang sangcapuluan.

    Saca isinunod na caniyang inusig
  yaong pagcucura nang fraileng balauís
  sa bayang tagalog sila'y mapaalis
  at pauang clérigo ang siyang mapalit.

    Dito pinasunod utos sa "Concilio
  ni Trento" ang tauag at biling totoo
  marapat na sundin nang simbahan dito
  nang man~ga castila sa silan~ganang daco.

    At sinabi pa niyang ipinagmatigás
  sa lahat nang fraile cun ang caniyang han~gad
  ay hindi susundin arao'y di lilipas
  sila'y pasasacop sa inglés na cagyat.

    Caya ang nangyari lumagdá pagcuan
  nang isang "escrito't" inihaying tunay
  sa Ministrong hayág nang bunying Ultramar
  sa reinong España na cabalitaan.

    N~guni't bago ito ipinadalang lubós
  cay Izquierdong hirang general na bantóg
  ay nuhang sanguni't bilang pahintulot
  nang huag masinsay sa catouirang puspos.

    Ang escritong ito'y pinaayunan niya
  at pinapirmahan bago ipinadala
  cay Padre Mendoza[5] Lasa[6] at Sevilla[7]
  Danda't[8] del Rosario[9] Guevara't[10] Zamora[11].

    Napisang parito sina Desiderio,[12]
  Hilario del Pilar, Gainsa't Gimeno[13]
  Roxas,[14] Regidor,[15] Ramirez[16] parito
  Calderó't[17] Esquivel[18] iba pang totoo.

    Gaya ni na Tisca[19] at sina de la Rosa[20]
  Acuelle[21] at Agustin[22] pauang nagsipirma
  sa escritong yaon cusang pinadala
  sa Corte nang Madrid nang caracaraca.

    Parang naligalig fraileng calahatan
  sa nangyaring itong man~ga caisipan
  nitong Burgos natin caya silang tanan
  sinilaban n~gani niyaong cagalitan.

    Dito na isinumpá nag-isip nang cagyat
  na paghigantihán, caya silang lahat
  cusang nagpupulong halos oras-oras
  cung anong magaling nang ito'y maampat.

    Lalong-lalo na n~ga fraileng recoleto
  at ang dominico siyang gulóng-guló
  dito sa nangyaring hindi mamagcano
  caya silang tunay ang mausig dito.

    Caya niyaong minsang sila ay magjunta
  Prior sa convento nang Recoletos baga
  sa bayan nang Tan~guay na ang n~galang dala
  Fray Mariano Gómez dito naquisama.

    At gayon din naman ang castilang uldóg
  Fray Antonio Rufian órden S. Juan de Dios
  ay nacasama rin at silang tibobos
  nan~gacong gagauang higanti cay Burgos.

    Sa pan~gacong ito dito nan~gagalac
  ang lahat n~g fraileng may galit na in~gat
  sa cay Dr. José at maipahahamac
  nang dalauang ito na magcapua oslac.

    Hindi na naglicat nang magcahiualay
  itong man~ga fraile na aquing sinaysay
  mabuting paraan mapapatay lamang
  ang naguing catotong quinagagalitan.

    Caya ang na-isip nitong si Fray Gómez
  si Miguel Zaldua[23] at ang casing ibig
  cusang hinicayat na sulsulang pilit
  tanang sa Arcenal jornalerong tiquís.

    Upang silang tanang tumutol na cagyat
  sa upahang dati cung hindi itaas
  at siyang bahala cusang magliligtas
  cung ito'y umabot sa di hinahagap.

    Sa paquiquinyig n~ga ni Miguel Zaldua
  sa aral nang fraile'y cusang inaquit na
  tanang jornalero sa Arcenal baga
  na sila'y tumutol sa ugaling upa.

    Cung sacasacaling ayao na itaas
  sila'y man~gag-alsa huag na magulat
  sapagca't tutulong ang caual na lahat
  sa Maynila't Tan~guay at pauang casabuat.

    Napahinuhod n~ga, ang lahat nang jornal
  sa mabuting aquit ni Zalduang nasinsáy
  caya ang guinaua nitong Fray Rufian
  umisip naman siya nang ibang paraan.

    Caya ang sumagui sa caniyang acala
  sina Montesino't Morquechong daquila
  pinaquiusapan na tulun~gang sadiya
  ang lahat nang jornal sa pag-aalsa n~ga.

    Ang dalauang ito ay castilang taal
  na capua tenienteng napipiit lamang
  sa Castillong sacdal sa bayan nang Tan~guay
  n~gala'y San Felipe lipós cahirapan.

    Sa sabing matamis sa dalauang ito
  ay hindi tumangui sumagot nang oo
  upang sila lamang macalabas dito
  sa pagcacapiit doon sa Castillo.

    Ang lihim na ito ay hindi nagdaan
  arao nang sábado dumating na tunay
  nang pagbabayaran sa lahat nang jornal
  na nagsisigaua doon sa Arcenal.

    Icadalauang puo buan nang Enero
  siyang cabilan~gan nang arao na ito
  caya nagsitutol, sinunod ang trato
  nang sila'y bayaran sa di nila gusto.

    Nang ito'y matanto nang coronel Buttler
  bunying Gobernador nang caual na tambing
  sa lalauigang Tan~guay ay hindi pinansin
  reclamo nang jornal na ualang cahambing.

    Ang caniyang guinaua umaga nang lingo
  humin~gi nang "fuerza" sa General dito
  hayág na Izquierdo pagca't natanto nito
  ang lahat nang jornal ibig na mangulo.

    Naisipang isa pahaliling tunay
  nang oras ding ito sa isang capantay
  nang coronel Roxas nang di niya camtan
  yaong caguluhan naramdamang tunay.

    Saca pinaglirip sa sariling isip
  magcaroon man siya nang caual na cabig,
  cung uala naman siyang escuadra sa tubig
  ay uala rin anyang tunay masasapit.

    Pagca't ang nangyari guinaua ni Mac-Rohon
  contra-almirante sa escuadra noon
  tanang cañonero nang panahong yaon
  ay pauang dinala sa Isla del Sur[24].

    Sucat na natira dito ay iisa
  caya't si Buttler nagpumilit baga
  ang lupa nang Tan~guay iuan muna niya
  nang huag nang datnin caguluhang sadya.

    Capagdaca naman caniyang cahilin~gan
  ay agad inamin biglang pinayagan
  nang caniyang general Izquierdong maran~gal
  nang umagang yaon na hindi lumiban.

    N~guni't bago siya sa Tan~guay umalis
  sina Montesino't Morquechong nasambit
  ay caniyang hini~ging dito na mapiit
  sa Maynilang Ciudad na sacdal nang diquit.

    Cahilin~gang ito ay di na nahintay
  sapagca't guló na ang lahat nang jornal
  sa hindi pagpayag sa ibinibigay
  dating caupahán, caya binayaan.

    Ugali't salita madaling malutas
  nang ito'y matanto ni Rufiang dulin~gás
  lalong sinulsulan jornal na alin~gas
  sila'y maghimagsic sa castilang lahat.

    Sinabi pa nito huag mag-alaala
  sila'y tutulun~gan tanang caual baga
  dito sa Maynila Infantería't Guía
  sampuong artillero na ualang pagsala.

    At hindi dadaan dugtong na sinambit
  ang mamayang gabi mag-aalsang pilit
  ang taga Maynila cung inyong marin~gig
  ang putucan doon sumabay na tiquís.

    Aco ma'y castila muli pang uinica
  nitong si Fray Rufian uldóg na cuhilá,
  n~guni't sa aua co sa inyo n~gang paua
  dugó co'y naculo sa tanang castila.

    Caya sa hatol co cayo ay sumunod
  nang cayo'y lumaya na man~ga tagalog
  huag naman cayong magcaroong lubós
  niyaong «desconfianza» sa ipinatalós.

    Sapagca n~ga't aco'y catotong mahigpit
  ni Burgos n~ga ninyo at caisang isip
  sa nilalayon niya na lubhang mapilit
  ang pananarili ay macamtang tiquís.

    Caya cun sacali cayo'y man~gagdiuang
  ay inyong ihiyao si Burgos mabuhay
  at ang Filipinas guilio ninyong bayan
  España'y mamatay, mamatay na tunay.

    Sa «enga~nong» ito sa hina nang isip
  niyaong man~ga jornal sila ay naquinyig
  sa hicayat nitong lalaquing mabait
  uala nang inimbot cundi gauang lihis.

    Sa madaling tacbo nang panaho't oras
  yaong cagabihan sumapit na cagyat
  ano't nagcataon parang pinagtiyap
  pista sa San Anton[25] guinauang magalac.

    Nagcaroon nang putoc castillo at bomba
  cuites saca luces na ualang capara
  sa boong magdamag at iba pang sayá
  na nacauiuili sa guinauang pista.

    Caya n~ga't maraming tauong nagsidaló
  taga ibang pooc na di mamagcano
  sa canilang toua sa pistang ganito
  na sa cailan man di naquiquita ito.

    Baquit nasabay pa ang pistá n~g Calmén
  na pinagsasayá na ualang cahambing,
  fraileng recoleto pauang nahihimpil
  sa San Sebastian n~ga pooc na maalio.

    Sa sabing matulin itong casayahan
  dito sa Maynila nang cusang malaman
  jornales sa Tan~guay paua nang gumalao
  hindi naapula nang sino't alin man.

    Sapagca't acala nitong nan~ga-aquit
  nang fraileng si Rufian putóc na narin~gig
  dito sa Maynila ay paghihimagsic
  man~ga taga rito cay Burgos na cabig.

    Ang man~ga marino sampuong infanteria
  man~ga artillerong nasa sa muralla
  na pauang tagalog dito sumunod na
  na naquigalao din sa jornal sumama.

    Dito si Lamadrid sargentong ilongo
  hindi nagpabaya't agad sumaclolo
  pinatáy ang púno pauang castellano
  ang gradong teniente nilagay na rito.

    Sina Montesino at Morquecho naman
  lumagay sa lugar sumanib sa caual
  caya't pinaghati ang fuerzas na tanan
  saca namiyapis nang ualang cabagay.

    Caya ang putucan nang cañón at baríl
  sa boong magdamag hindi nagtitiguil
  natalacsáng bangcay di maipagturing
  nang man~ga castila't tagalog na tambing.

    Gobernador Roxas mabuti na lamang
  agad nacatacas at hindi napatáy
  caya't nacuha pa sa acay na caual
  ni coronel Sawa cusang naquipisan.

    Sila'y nagsihanay hangang umumaga
  sa calle principal niyaong Porto Vaga
  na naquiquisagót sa putucan baga
  nang naghihimagsic na aquing binadya.

    At caracaraca siya'y nagpa-atas
  cay Izquierdong hayág n~g isang calatas
  ang bagay na ito'y ipinatalastas
  upang sila doon abuluyang cagyat.

    Nang ito'y matanto nitong si Izquierdo
  sumubó ang galit na di mamagcano
  caya capagdaca ang tanang sundalo
  dito sa Maynila ay pinasaclolo.

    Ang segundo cabong general Espinar
  ay siyang umacay sa dinalang caual
  pauang voluntario cubano n~gang tunay
  ang iba'y castila't tagalog din naman.

    Silang calahatan nagsilulang cagyat
  sa man~ga vapores na hindi nagluat
  at doon huminto na cusang sumadsad
  sa Puerto nang Tan~guay na ualang bagabag.

    Nang sa Kabite n~ga sila'y magsidating
  general Espinar nag-utos na tambing
  na aniya't panhiqui't agad salacayin
  ang muog na yaong ualang macahambing.

    At ang baua't doo'y inyong maabutan
  babaye ma't báta ay pataying tanán
  huag paligtasin ang sino't alin man
  tungcól filipino naguing cautusán.

    Ang utos na ito ay biglang sinunod
  nang lahat nang caual na pauang cubanos
  caya naman dito ang man~ga tagalog
  cusang nagpaquita nang tapang na impoc.

    Ang pagpapatayan sabihin pa baga
  dugó'y umaagos batis ang capara
  bangcay natalacsán sa guitna nang plaza
  niyaong Porto Vaga gayong pagbabaca.

    N~guni't sa dayucdóc at quinamtang puyat
  nang man~ga tagalog sa boong magdamag
  quinulang nang palad caya't napahamac
  sila ay nagapi nang man~ga calamas.

    Baquit quinulang pa nang polvora't bala
  lalong cailan~gan sa paquiquibaca
  caya di mangyaring tumagal pa sila
  sa paghihimagsic nilang lahat baga.

    Utos ni Espinar dito na sinunód
  militar ma't hindi ay cusang tinapos
  sargento Lamadrid at si Montesinos
  siyang unang unang namatáy na lubós.

    Yaong si Morquecho ang quinana naman
  nang caniyang maquita na uala nang daan
  nirevolver niya caniyang palipisan
  sa nasang matapos ang in~gat na búhay.

    Dapoua't di nangyaring namatáy na tiquís
  cung di nang icatlong arao nang sumapit
  siyang pagcatapos nang búhay na quipquip
  nitong si Morquecho na aquing sinambit.

    Lahat nang naculong na di nacalabás
  sa muog nang Tan~guay ay pauang nautás
  parang hinocoman ang nacacatulad
  canilang sinapit gayong paglalamas.

    Ang iba'y sa tacot sa dagat nagtalón
  nasang mailigtas ang búhay sa lan~góy
  n~guni't nahuli rin nang cañonero roon
  cusang nagtatanod na ualang caucol.

    Ang ibang nagtago at hindi gumalao
  sa sariling bahay tinacas na tanan
  at pinagbabaril yaong iba naman
  dito sa Maynila ay dinalang tunay.

    Hindi n~ga nalao't binitay na cagyat
  nang icadalauang puo't isa ang saad
  nang buang Enero't ualang nacaligtas
  ni isa man lamang sa canilang lahat.

    Tanang man~ga presong cusang nagdudusa
  doon sa Arcenal di nacalabas baga
  sa paghihimagsic ay biglang dinala
  cusang dinestierro doon sa Paragua.

    Ang fraileng si Rufian na umaquit dito
  sa nan~gapahamac doon sa Castillo
  nang magcagulo na'y nagtagong totoo
  ang toua'y malaqui na di mamagcano.

    Pagca't inacala'y cusang masusunod
  ang bumucong nais nang capua balaquiot
  fraileng solopicá caisa nang suot
  na maipabitay ang ating si Burgos.

    Caya nang maquita at siya'y matuclás
  nang capua castila inalpasang agad
  pagca't quinatuiran siya rao'y nalalabas
  sa alsahang yaon nang nan~gapahamac.

    Dito sa Maynila ay hindi nagtagal
  sa Reinong España'y omoui pagcuan
  sapagca't inisip maca pa macunan
  niyaong _declaración_ gayong caguluhan.

    Sa nangyaring ito ang lahat nang fraile
  pauang nan~gagalac hindi mapacali
  at cusang nilacad lihim sa sarili
  si P. Burgos n~ga'y cusang ipaputi.

    Ugali't salita caguluhang ito
  ipagpatuloy co sa man~ga marino
  na nasa Arcenal nang matanto ito
  dito nagsilaban nang di mamagcano.

    Halos patay na n~ga nagsisilaban pa
  sa man~ga castilang canilang cabaca
  at isinusumpa fraileng lahat baga
  hangang ipiniquit yaong man~ga matá.

    Ang ibang nahuli doon sa Arcenal
  babaye at bata matanda't hindi man
  sa cañonero n~ga'y pauang isinacay
  saca ipiniit na pinarusahan.

    Hindi naluata't sa corte nang Madrid
  ibinigay alam ang paghihimagsic
  nang taga Kabite ni Izquierdong tiquís
  general na hayag na sacdal nang lupít.

    Sa bunying Ministro n~g Guerra't Marina
  doon n~ga dumatal bigay alam niya
  caya capagdaca ay sinagót siya
  maghalál nang Fiscal taga usig baga.

    Dito na inusig at cusang hinusay
  nang naturang Fiscal ang tanang nadamay
  sa nan~gaghimagsic sa lauigang Tan~guay
  at pinarusahan ang may casalanan.

    Binigyang _indulto_ iba naman dito
  ualang man~ga malay sa nangyaring guló
  n~guni't yaong ibang may salang totoo
  lalong nahigpitan sa pagcaca-preso.

    Dito na hinuli si Miguel Zaldua
  naguing artillero nang panahóng una,
  na nan~gan~galacal nang talacsang baga
  doon sa Kañacaw, sa Udiong ang cuha.

    Caya nang piniit siya'y cabubuhat
  sa pan~gan~galacal na dati niyang hanap
  nasa _lorcha_ pa n~ga nang dacping cagyat
  pati nang asauang pinacaliliyag.

    Sila'y itinuloy nang caracaraca
  doon sa Bilibid na piitang sadiya
  na di man quinunan declaración baga
  at caagad-agad sila'y pinagdusa.

    Yaong diligencia'y cusang itinuloy
  nang nasabing Fiscal nahalál n~ga noon,
  upang mapag-usig nan~gulo sa gayong
  man~ga caguluhan na ualang caucol.

    Nang maliuanagan dito lumabas na
  sa declaraciones na guinaua nila
  ang cusang nan~gulo sa caguluhan baga
  na nangyari noon na ualang capara.

    Ang unang lumabas di umano'y _Imperio_
  ang nasang itayó tanang filipino,
  at ang Emperador na lumabas dito
  si D. Joaquin Pardo de Taverang totoo.

    Ang man~ga ministros si Burgos at Basa
  Antonio Regidor, Paraiso't iba
  dito ay nadamay ualang malay baga
  caya nang dinaquip pauang napataca.

    Nang ito'y matanto man~ga fraileng lahat
  pauang nan~gaguló ang isip na in~gat
  caya ang guinaua'y canilang nilacad
  upang nang mabago ang sa unang hagap.

    Dito na n~ga sila gumaua nang pulong
  anila'y mabuti magcontribución
  nang ang ating nasang nilalayon-layon
  ay cusang matupad sa habang panahón.

    Sa pasiyang ito'y pauang nagsi-amin
  ni isa'y uala mang tumutol na tambing
  caya't nan~gag-gugol nang lubhang malihim
  sambuntong salapi cay Izquierdong saquím.

    Ipinagpilitan ang nan~gulo dito
  ang bunying si Burgos sa nangyaring guló
  caya ang marapat baguhing totoo
  ang sa diligenciang guinaua nang daco.

    Caya sa pagdin~gig at cusang pagtitig
  niyong si Izquierdo sa salaping tiquís
  yaong diligencia ay binagong pilit
  sinunod ang nasa nang fraileng balauis.

    Dito na lumabas nang ito'y mabago
  caya nan~gag-alsá man~ga filipino
  sa lalauigang Tan~guay ang nasang totoo
  maguing República ang lupaing itó.

    At cusang nahalál Presidenteng lubós
  ang ating marunong na si Dr. Burgos
  at ang man~ga hayag na m~ga Ministros
  ay ang natatalá dito ay casunod.

    Si Pardo Tavera siyang sa Estado
  sa Hacienda naman ay si Paraiso
  si A. Regidor siyang sa Gobierno
  si María Basa nama'y siyang sa Fomento.

    At si Maurante siyang sa Marina
  at si Mauricio siyang sa de Guerra
  marami pang iba dito ay nasama
  cusang idinamay binigyan nang sala.

    Caya n~ga pagdaca ang lahat nang ito
  sa lacás nang cuarta ay pauang napreso
  ang abang catuiran nalugmoc na rito
  sa abáng candun~gan nang dusang totoo.

    Bucód pa sa rito ay pauang nadamay
  sina Padre Lara, Sevilla at Dandan,
  Rosario, Guevarra, Hilario del Pilar,
  Tuason, Desiderio tagalog na tanán.

    Saca sina Sánchez, León at Carrillo,
  Enriquez at Serra, Máximo Paterno
  ay pauang natapon cusang dinestierro
  sa iba't iba n~gang bahagui nang Mundo.

    Natan~gi n~ga lamang sina Padre Burgos,
  Gómez at Zamora at si Zalduang puspos
  ang hindi natapon at cusang násunod
  sa nan~ga destierrong balót nang himutóc.

    Palibhasa disin sa salaping lacás
  sa diligencia n~ga pilit na lumabas
  ang apat na ito sa castillong cagyat
  sila ay mapasoc na cusang maghirap.

    Madali't salita ay hindi nagdaan
  yaong isang buan apat na tinuran
  sa sadyang _Consejo de Guerra_ ang n~galan
  sila'y ipinasoc nang pinunong tanán.

    Lahat nang matouid ni na Padre Burgos,
  Gómez at Zamora ay pauang naayop
  nang lacás at bisa nang salaping handóg
  niyong man~ga fraileng asal ay balaquiot.

    Ang Consejong ito nang cusang minulán
  icadalauang puo't anim yaong bilang
  nang buang Febrero hapon yaong lagay
  nang panahóng lubós na lubhang mapanglao.

    Baquit ang nahalal Presidenteng tiquís
  sa gayong Consejo ang sacdal nang lupít
  Coronel nang hocbó, ang n~galan at sambit
  Francisco Moscoso na ualang cauan~gis.

    Fiscal instructor si Manuel Boscasa
  Comandante naman catungculan niya
  na isa sa man~ga caututan bagá
  nang dila nang fraileng man~ga palamara.

    A las cuatro n~gani nang ito'y minulán,
  si Padre Burgos n~ga ang una sa tanán
  sacá isinunod si Zamorang hirang
  at sacá si Gómez na casamang tunay.

    Anopa't ang lahat na man~ga defensor
  ay ualang nagaua sa Consejong yaon
  palibhasa disin caalam nang pusóng
  na fraileng sucaban caya-napagayón.

    Pagca't ang lumabás ó hatol na tunay
  ang _Pena de Muerte_ ang siyang cacamtán
  nang apat na ito sa pagcacadamay
  na parang namuno sa gulóng nagdaan.

    Ang hatol na ito matanto ni Burgos
  ay cusang tumugón sa Consejong bantóg
  siya'y di papayag sa defensang lubós
  nang caniyang defensor sa fraileng caumpóc.

    Pagca't aniya siya'y hindi umaamin
  na siyang namuno sa bintang na tambing
  caya't ang tutol niya sa tanáng casalio
  siya'y ualang malay niyaong pagtatacsil.

    Ang bagay na itó di rin pinaquingán
  nang tanáng doroon cay Burgos na saysay
  palibhasa n~gani sila'y binayaran
  niyong man~ga fraileng higuít sa halimao.

    Uala ring nangyari cundi ang maghari
  sa canilang dibdib ang masamáng budhi
  na maipapatáy si Burgos na bunyi
  at pati nang tatló na casamang tan~gi.

    Caya n~ga't ang hatol n~g Consejong hirang
  apat na may sala alisán nang búhay
  dalhin sa Capilla doon ay ilagay
  hangáng may panahón macapan~gumpisál.

    Sumunód na arao nang pagca-umaga
  ang plaza de armas pinatanuran na
  isang regimiento hocbóng infantería
  sacá ang escuadrón niyaong caballería.

    Caramihang tauo ang siyang casunód
  na pauang nagtaglay n~g muc-hang malungcot
  sa pagcacaabá nang palad na capós
  niyaong tatlóng paring bibitaying lubós.

    Si padre Burgos n~ga siyang unang una
  at si padre Gómez at padre Zamora
  pauang ualang malay sa atáng na sala
  saca ang dinayang Francisco Zaldua.

    Ang apat na ito't pauang filipinos
  sa bayang tinubua'y maalam umirog
  lalong lalo na n~ga ang daquilang Burgos
  na anác na tunay tubo sa Ilocos.

    Si padre Zamora tagalog na tunay
  at tubong Maynila sa dacong Pandacan
  na naguing Rector n~ga't Cura sa Catedral
  niyaong nacaraang panahón at arao.

    Si P. Gómez naman ay tauong Sta. Crúz
  sacop nang Maynila sa diquít ay puspós
  sa lahing mabuti nagbuhat na lubós
  ang amá at iná mabuti ang loob.

    Sa gremiong Mestizo nang m~ga Sangleyes
  siyang nasasacop cusang natititic
  pagca't siya'y ancán nang man~ga japonés
  sa unang daco pa dito'y nagsi-alís.

    Nang ito'y mag-aral camusmusang edad
  dahil sa naquita sa gayong capahát
  man~ga catalasan nang isip na in~gat
  at bait na tan~gi na ualang catulad.

    Caya sa talino at dunong na taglay
  siya ay nagpari at nagcurang tunay
  saca nag Vicario Foráneo naman
  sa bayang Bacoor na sacop n~g Tan~guay.

    Cahulihulihan nacamtáng tibobos
  pagca Examinador Sinodal na lubós
  sa Arzobispado na ualang caayos
  m~ga carunun~gan na caniyang inimpóc.

    At siya rin naman naguing sugong tunay
  nang m~ga castila sa cay Luis Parang
  cusang naghimagsic niyaong dacong arao
  caya siyang mula nang capayapaan.

    Tumulong din naman sa m~ga pag-usig
  nang m~ga tagalog sa córte nang Madrid
  ang lahat nang fraile dito'y mapa-alis
  siyang naguing dahil caniyang pagcapiit.

    Ang naguing sundalong si Miguel Zaldua
  taga Camarines Vicol na talagá
  cusang naguing quintos na nahulog bagá
  sa batallóng hayág niyaong Artilleria.

    Ito'y nadestino sa lauigang Tan~guay
  naguing asistente nang tenienteng hirang
  na si Faustino Villabrilleng tunay
  saca nag-asaua sa isang timtiman.

    Ang timtimang ito na naguing asaua
  ay isang babaye lubós caquilala
  nang fraileng si Gómez Recoleto baga
  na Prior sa Tan~guay sa simbahan nila.

    Ito't hindi iba siyang humicayat
  na masamáng fraile sa magcasing liyag
  na paghimagsiquin jornalerong lahat
  doon sa Arsenal cusang napahamac.

    Ito'y siyang mula nang pagcacasama
  at pagcacadamay nang cauauang Zaldua
  na cusang nadaya pati nang asaua
  nitong m~ga fraileng lilo't palamara.

    Sa sabi at saad nang m~ga nagsulit
  ang babayeng ito ay cusang napiit
  sa cárcel nang dusa n~galan ay Bilibid
  siya ay napasoc nagtiis nang sáquit.

    Bayaang co ito ang ipagtuturing
  ang oras nang gabi nang cusang dumating
  may isang dalaga na lubhang mahinhing
  nag-isip ang tatlo ay cusang agauin.

    Ang n~gala'y Clarita na sacdál nang gandá
  cusang nagmasaquit nagnasang iadyá
  si na P. Burgos, Gómez at Zamora
  nang gabí ring yaon doon sa Capilla.

    Caya n~ga humanap nang macacatulong
  at may anim na puo ang caniyang naipon
  pauang sandatahan nang m~ga talibóng
  ang iba'y revolver pistola't remington.

    A las doce n~gani canilang tiapan
  ang lahat nang cuartel cusang lolooban
  n~guni't di nangyari pagca't piniguilan
  nang iláng clérigo cusang nacaalám.

    Caya pa n~ga ito nang maalamang lubós
  nang m~ga clérigong nasabi cong puspós
  suot lalaqui na sa bay-uang may sucsoc
  nang isang magara't mainam na guloc.

    Ang bagay na ito dapat n~gang pagmasdán
  at tularan sana nang babayeng tanán
  man~ga filipinang aquing cababayan
  marunong umibig sa tinubuang bayan.

    Ang bagay na itó ay iiuan co na
  at ang sasabihin madaling umaga
  nang arao nang sáquit binatbát nang dusa
  ang apat n~gang itó bibitaing sadya.

    Ito't hindi ibá di dapat limutin
  mapanglao na arao na calaguim-laguim
  dalauang puo't ualó ang bilang na tambing
  nang Febrerong buan sa sabi at turing.

    Nang mag á las seis ang lahat n~g caual
  nang man~ga castila cusang pinatahán
  sa Santa Lucía n~ga at sa Bagumbayan
  na pauang barilán at may cañóng tagláy.

    Sacá sa muralla nang Fuerza Santiago
  ang hocbóng castilang man~ga artillero
  pauang naca-abáng sa maguiguing guló
  na nababalita sa panahóng ito.

    Nang cusang sumapit á las sieteng oras
  yaong bibitayáng binacod na cagyat
  nang man~ga sundalo na dalá't aquibat
  nang Segundo Cabo Espinar na hayag.

    Bitayáng nasabi itinayóng tunay
  doon sa Espaldón pooc na malumbay
  at may sampuong metro yaong cataasan
  sa lupang tuntun~gan sa sabi at saysay.

    Ang tugtóg nang tambor at m~ga corneta
  dito na minulán na hinipan baga
  casabáy ang ayos nang man~ga música
  sa tinig nang marcha ang pagcacabadyá.

    Dito na quinuha ang na sa Capilla
  apat na taan na namamatáy bagá,
  ang man~ga sundalo nagbihis de gala
  saca n~ga barilán na may bayoneta.

    Casama sa lacad ang m~ga Cofradía
  nang Misericordia na caacbáy bagá
  tanang Comunidad nang Religión Santa
  nang Poong si Cristong sumacop sa sala.

    Si Miguel Zaldua ang una sa lahat
  cusang inalacad balót niyaong posas
  isang Franciscano at Recoletong cagyat
  siyang caagapay na cumacausap.

    Sacá ang casunod yaong isang lupong
  sari-saring órden nang fraileng pulutóng
  dalauang Jesuita na capulong-pulong
  ni Padre Zamora na nagcura Rector.

    Isang Agustino at Recoleto naman
  ang siyang casunód cusang umaacbay
  sa cay Padre Gómez na nagcura naman
  at Examinador Vicario sa Tan~guay.

    Cahuli-hulihan ay si padre Burgos
  na ina-acbayán nang dalauang puspós
  na m~ga Jesuitang natauag sa Dios
  na nananalan~gin nang lubhang tibobos.

    Baua't isa n~gani sa apat na ito
  ay binabantayán apat na sundalo
  at isang oficial sacá isang cabo
  at may m~ga hauac isang crucifijo.

    Nang sila'y dumating sa laang bitayán
  sila'y inahintó sacá binasahan
  nang bunying sentenciang sila'y mamamatay
  cusang bibitayin sa salang quinamtan.

    Matapos mabasa ang sentenciang titic
  ang nadayang Zaldua unang ipinanhic
  doon sa bitayán at inaupong tiquís
  sacá yaong liig ay cusang inipit.

    Si Padre Zamora ang siyang sumunód
  si Padre Gómez naman ang icatlong puspós
  na cusang tumutol hangang sa matapos
  ang hinin~gang ibig sa m~ga balaquiot.

    Bilang na icapat at huling binitay
  ay si Doctor Burgos na di nagulat man
  nagturing sa haráp nang caniyang calaban
  aniya; _¡Miserables!_ cayong fraileng tanán.

    Saca nang maupo sa uupang cagyat
  tumin~gin sa lan~git sa Dios tumauag
  _¡Poon co, Iná co, caloloua co'y tangáp
  nang camahalan mo't ito'y di co tatap!_

    Nang masabi ito panaho'y nagdilím
  at parang naglucsa ang lan~git na tabing
  sucat isang sinag sa Arao na ningning
  ang siyang tumitig sa apat na MARTIR.

    Ang tanang nanood na m~ga tagalog
  pauang lumuluha sa quinamtang lungcót
  caya ang iba n~ga naglucsang tibobos
  bilang na pagdamay sa m~ga natapos.

    Nang ito'y mangyari ay nagsi-ouing lahat
  yaong m~ga fraile masayá't magalác
  baga ma't ang sindác sa dibdib namugad
  hindi ini-inó niyaong man~ga sucáb.

    Di naman nalaon ang apat na bangcay
  nitong ualang palad ay quinuhang tunay
  nang carro fúnebre nang bunying Hospital
  ni San Juan de Dios cusang nalalaan.

    Saca n~ga dinalá tunay inihatid
  niyaong sa Hermandad Misericordiang tiquís
  sa Pacong libin~gan cusang nalilibid
  nang Caballería't sundalong maquisig.

    Hangáng nilalacad nagsunod-sunoran
  ang maraming tauo hangang sa libin~gan
  at ualang usapan na bulong-bulon~gan
  cundi ang sa fraile na man~ga casamán.

    Sucat hangáng dito ititiguil co na
  itong pag-aauit nang abá cong _Musa_
  yamang natanto na guilio cong nanasa
  ang abáng sinapit nitong apat baga.

    Ang hiling co lamang huag lilimutin
  sa cailan pa man ualang pagmamalio
  n~g m~ga KAPATID abáng m~ga MARTIR
  sa tinubuang lupa (PATRIANG) guiniguilio.

    At cung mangyayari atin pang alayan
  sa taón-taón n~ga isang capistahan
  bilang pa ala-ala sa canilang tanán
  touing 28 N~G FEBRERONG buan.

    Para baga naman ating guinagaua
  cung cusang nadating arao na mistula
  n~g _pagcacabaril_ sa MAPAGPALAYA
  nitong FILIPINAS, RIZAL na daquila.

    Cung magcacagayón cusang nalalaan
  sa m~ga Capatid pag-utusang tunay
  acong inyong lingcód, magpacailan man
  at HONORIO LÓPEZ ang aquing pan~galan.


Katapusán



Mga Talababa:

[1] Isang mayaman.

[2] Coronel.

[3] Naguing alcalde sa Kagayan.

[4] Periódicong castila na inihayag sa Madrid.

[5] Si P. Agustin Mendoza, nagcura sa Sta. Cruz sa Maynila.

[6] Si P. Miguel Lasa, Prbro.

[7] Si Dr. Mariano Sevilla, Prbro.

[8] Si P. Pedro-Dandan, Prbro.

[9] Si P. Vicente del Rosario, Capellan Militar.

[10] Si P. José Guevara, cura sa Kiapo.

[11] Si P. Jacinto Zamora, Prbro.

[12] Si P. Anacleto Desiderio, Prbro.

[13] Man~ga castilang obispo.

[14] Si D. José Bonifacio Roxas, Alcalde na icalauang halál sa
Ayuntamiento.

[15] Si D. Antonio Regidor.

[16] Si D. Ramón Ramirez, Provisor.

[17] Si D. Ramón González Calderón, Concejero sa Administración.

[18] Si D. José Gabriel González Esquivel na Naguing-Alcalde na unang
halal sa Ayuntamiento.

[19] Si D. Javier Tiscar, castila.

[20] Si D. José de la Rosa.

[21] Si D. Juan Antonio Aenlle, amain ni Burgos coronel retirado.

[22] D. Gimeno Agustin, Intendente de Hacienda.

[23] Hindi _Francisco_ gaya nang hula ni Eulogio Julian Tandiama.

[24] Isla del Sur: ang man~ga pulong cabisayaan at camorohan.

[25] San Anton ay isang nayon nang bayang Sampaloc (Maynila).


[Patalastas: Imprenta at Librería ni J. Martinez]





*** End of this LibraryBlog Digital Book "Ang Tunay na Buhay ni P. Dr. Jose Burgos" ***

Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.