Title: Akbar: een oosterse roman
Author: Brouwer, P. A. S. van Limburg (Petrus Abraham Samuel van Limburg), 1829-1873
Language: Dutch
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.


*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Akbar: een oosterse roman" ***


AKBAR

EEN OOSTERSCHE ROMAN

Mr. P.A.S. van Limburg Brouwer



INLEIDING

De grootsche figuur van Keizer Akbar, den beheerscher van Indië
in het laatst der zestiende eeuw (1556-1605), scheen mij om meer
dan ééne reden zoozeer aller belangstelling te verdienen, dat ik
niet aan de verzoeking heb kunnen weerstaan, hem als hoofdpersoon
te doen optreden in eene romantische schets, welke ik hierbij ons
publiek waag aan te bieden.

Voor den lezer, die gesteld mogt zijn op eene nauwlettende
onderscheiding tusschen hetgeen er wezenlijk historisch in het
boek voorkomt en wat daarin is verdicht, strekke het volgende.

Bepaald geschiedkundige personen, behalve Akbar zelf, zijn: Selim,
zijn zoon; Aboel Fazl, zijn Vizier; diens broeder Feizi; Abdal
Kadir Badaoni; Rodolpho Aquaviva, de Jezuïet, en enkele anderen
van minder beteekenis. Parviz behoort mede tot de geschiedenis
maar droeg een anderen naam. Nandigoepta is wel geen historisch
persoon, maar toch een type, gelijk er meer dan een in de
geschiedenis van Indië, en in 't bijzonder van Kaçmir, valt aan
te wijzen. Zoo ook Gorakh en zijne Worgers. En Iravati blijft in
zeker opzigt eene historische figuur, voorzoover zij het beeld der
echt Indische vrouw moet vertegenwoordigen, gelijk die in het
drama en de legende van Indië ons wordt voorgesteld. Verscheidene
gezegden eindelijk, den personen in den mond gelegd, zijn mede
historisch.--In enkele punten is, om ligt begrijpelijke redenen
eenigszins van de werkelijke geschiedenis afgeweken: tijdens Akbar
regeerden in Kaçmir geen Hindoe-vorsten meer, hoewel het land voor
't overige volkomen Indisch bleef; de aanslag van Selim, waarvan
de bijzonderheden mede eenigszins gewijzigd zijn voorgesteld,
geschiedde gedurende den togt niet tegen Kaçmir, maar tegen
Dekkan; Feizi was ouder dan Aboel Fazl en stierf vóór diens moord;
Fattipoer ligt iets verder van Agra dan 't in het verhaal is
voorgesteld. Op de beoordeeling van het karakter der feiten en der
personen kunnen dergelijke geringe afwijkingen intusschen wel van
geen invloed zijn.

In den stijl van het werk is, in 't bijzonder bij de gesprekken,
voorzooveel zonder slaafsche navolging en zonder misbruik van
vreemde woorden doenlijk scheen, naar behoud van den Oosterschen
vorm gestreefd, en bij de spelling van eigennamen meer gelet op
gemak voor den lezer dan op de eischen eener streng wetenschappelijke
schrijfwijze. De hier en daar ingevoegde gedichten zijn allen door mij
bewerkt naar den oorspronkelijken Oosterschen tekst.

Eene uitvoerige opgave van de bronnen, die bij de zamenstelling
hebben gediend, zal men hier wel niet verlangen; en den
geschiedkenner ware daaromtrent ook niet veel nieuws mede te
deelen. Hij toch weet, dat de geschriften van Aboel Fazl en Abdal
Kadir de voornaamste oorspronkelijke bronnen voor de kennis van
Akbar's leven, instellingen en begrippen zijn, waaruit de meeste
latere, zoo Oostersche als Westersche schrijvers hebben geput, en
dat de berigten der Jezuïeten uit het Hindostan van zijn tijd,
schoon menigmaal blijkbaar onjuist, toch in vele opzigten tot
aanvulling en verklaring dienen van die der Perzische geschiedschrijvers.
Nauw ook eischt vermelding dat verscheidene nieuwere historische werken
van meer of minder uitgebreidheid, reisbeschrijvingen en plaatwerken in
dezen geraadpleegd zijn. Voor het meer bepaald Indische in den roman
dienden hoofdzakelijk de verschillende legenden, vertellingen, romans en
drama's, die uit de Sanskritlitteratuur zijn tot ons gekomen, en voor de
eigen wijsgeerig-godsdienstige begrippen van Akbar, die overigens nog 't
best uit het geschrift van zijn voornaamsten tegenstander, Abdal
Kadir, zijn op te maken, de Vedische of oud-Indische voorstellingen,
waaraan hij meerendeels zijne eigene moet hebben ontleend. Door andere
schrijvers schijnt op dit laatste te weinig acht te zijn geslagen. Eéne
bron verdient nog bijzondere vermelding, omdat ze tot heden niet bekend
werd: de velerlei mededeelingen omtrent land en volk door de kooplieden
onzer Oost-Indische Compagnie, die kort na Akbars regering te Soeratta
en te Agra waren gevestigd en wier brieven nog worden bewaard in ons
oud-koloniaal archief.

Bij alle zorg voor nauwkeurigheid blijft in eene proeve als deze
de mogelijkheid van vergissingen en onjuistheden, vooral wat
plaatsbeschrijvingen aangaat, nog altijd bestaan. In zoover die nu
hier of daar mogten zijn ingeslopen, kan de schrijver wel niet
anders dan voorloopig daaromtrent verschooning vragen en zich
aanbevolen houden voor gegronde teregtwijzing.

Den Haag, October 1872. v. L. B.



EERSTE HOOFDSTUK.

Een kluizenaar

Met rooden gloed schoten de laatste stralen der ondergaande zon,
weerkaatst door de purpergetinte sneeuwvelden van den Bhadrinâth,
langs de steile hellingen van het Himâlaya-gebergte, terwijl een
zachte zuidenwind de geuren der bosschen en bloemen uit de dalen
omhoog dreef naar de toppen der bergen. Eeuwen en eeuwen lang
hadden de stralen dierzelfde zon diezelfde hellingen dus beschenen
en waren gelijke geuren omhoog gestegen, zonder stoornis of
verandering, zoo 't schijnen mogt, dier altijd jeugdige, maar
eenzame natuur, terwijl daar omlaag in verre verte menschen
kampten en magtige rijken verrezen en vernietigd werden, en
diepdenkende vernuften zich afpijnden om doel en laatsten grond te
vinden voor het bestaan van het heelal.

Ook nu,--'t was in het laatst van de zestiende eeuw onzer
jaartelling, toen Djelal-ed-din Mohammed, bijgenaamd Akbar of de
Groote, en onder dien naam meest bekend, het magtig rijk der
Mogols in Hindostan ten toppunt verhief van glans,--ook nu bleef
dat hooge gebergte, nauw toegankelijke zetel eenmaal der Indische
Deva's, lusthof thans van Britsche aristocraten, nog een wild en
onherbergzaam, door menschenvoet weinig betreden oord. Ook thans
was 't enkel de roep van een snel voorbijtrekkenden roofvogel, die
nu en dan, of 't zacht eentoonig gegons der op en neder dansende
insectenzwermen, dat nauw hoorbaar de eindelooze stilte brak. Toch
bleef die plek niet zoo volkomen eenzaam als een min opmerkzaam
beschouwer alligt zou hebben ondersteld. Diep gedoken en als
verborgen in het hooge gras der berghelling lag, behagelijk
uitgestrekt, een groote fraai gevlekte tijger, droomend en als in
wijsgeerige rust opziend nu eens naar de hooge sneeuwkruinen, dan
weer de oogen sluitend voor het nog schelle licht, en omlaag
starend naar de liefelijke groene vallei, die daar beneden zich
uitbreidde tot waar nogmaals andere berggevaarten hunne toppen
verhieven om ten laatste zaam te smelten met den wazigen
veelkleurig getinten horizont. Waar hij aan dacht, soms dus omhoog
blikkend, soms nederziend in de diepte? Misschien wel, met
nevelachtig weer opdoemende herinnering, aan de tijden toen hij
onder eene andere gedaante als magtig Râdja nog heerschte in het
weelderig Kaçmir, en vasallen zich bogen aan zijne voeten en
schoone vrouwen dongen om de eer van zijn oogopslag. Of was dat
prachtige, koninklijke dier werkelijk niets anders dan een
reusachtige kat, een monster der wildernis en niet veeleer een
nieuw hulsel voor de verdoolde ziel van een eenmaal trotsch en
overmoedig heerscher. Ook nu nog was hij de Koning der woestijn,
waarin geen leeuw hem den voorrang kwam betwisten; ook nu nog
toonde de fiere blik waarmede hij bij wijlen in 't ronde staarde,
dat hij zijner magt zich bewust bleef, en bewezen zijne gladde
bewegingen en bevallige wendingen wanneer hij soms wisselde van
houding, dat hij even ridderlijk zich aan de voeten eener schoone
prinses had weten neer te vleijen als, trotsch zich oprichtend, te
gebieden over zijne minderen in rang. Doch eensklaps als uit zijne
mijmering opgeschrikt, sprong hij omhoog en luisterde.... Een
geluid, een klank van menschenstemmen trof uit de verte zijn
fijngeoefend oor.

En inderdaad, schoon op nog tamelijk verwijderden afstand, kwam,--wél
ongewoon verschijnsel hier!--een groep ruiters langs het eenig
begaanbare gedeelte van den bergrug afdalen naar de vlakte. Een
jong, bevallig man, wiens rijke kleeding en fiere houding hem
terstond als edelman deden herkennen, nevens een meer bejaarden in
stemmiger gewaad, en achter hem twee dienaren. De eerste op een
kleinen, maar krachtig gebouwden en vluggen schimmelhengst van
edel ras, de ander op een zwaarder, donker paard, de dienaren op
grofharige maar sterke bergpaarden. De jongeling droeg een blauw
zijden, naar onderen openhangend en met gouden knoopjes versierd
wambuis, wijde broek en roode schoenen, een ligte muts met een
hooge door een diamant vastgehouden veder op het hoofd, een korte
sabel met fraai gevest ter zijde nevens een met edelgesteenten
bezetten dolk in den rijkgestikten gordel, en een lange speer in
de rechterhand. Zijne gestalte was rijzig en van eene volmaakte
evenredigheid, zijn schoon, regelmatig gelaat was blank en slechts
even door de zon getint, terwijl zijne donkere oogen en lokken en
een fijne bruine knevel de helderheid zijner kleur, onmiskenbaar
teeken van het echt oorspronkelijk Arisch ras, nog schenen te
verhoogen. Zijn oudere medgezel, een krachtige, breedgeschouderde
figuur, vertoonde een eenigszins donkerder tint, schoon de
regelmatigheid zijner gelaatstrekken hem evenzeer als een man van
hetzelfde bloed deed herkennen. Hij had een fraaijen gekrulden
baard, die bijkans de helft van zijn gelaat mogt verbergen; een
groote witte tulband dekte zijn hoofd, en zijne gestalte hulde
zich in een lang, tot bijna aan de voeten reikend, om het midden
met een vergulden gordel vastgehouden kleed van donkere, maar
fijne stof; ook hij was gewapend met sabel en speer en om zijne
schouders hing een klein, rond schild. De dienaars droegen anders
niet dan wijde, los omgeslagen mantels over de anders weinig
bedekte bronskleurige leden; verscheiden helblinkende koperen
ringen, onder 't voortrijden een rinkelenden klank veroorzakend,
sierden hunne enkels en polsgewrichten; korte speren en ronde
schilden vormden hun wapentuig.

Uit de gesprekken hunner meesters ware spoedig op te maken
geweest, wie deze waren, van waar zij kwamen en welk het doel van
hunner reis. De jonge edelman, Siddha Rama, was de zoon van den
eersten minister van Kaçmir en door zijn vader met het overbrengen
van belangrijke brieven naar het hof van Keizer Akbar of den
Grooten Mogol, te Agra, belast, waar hij tevens het bevel zou
aanvaarden over eene afdeeling Radjpoet-ruiterij, die onder de
hulptroepen van het keizerlijk leger dienst had te doen. Hij werd
vergezeld door zijn leermeester Koelloeka, een Brahmaan van
afkomst, en deels geleerde, deels krijgsman, die hem zoowel in de
oorlogskunst en alle ridderlijke oefeningen als in de aloude
heilige taal en de daarin gestelde klassieke en gewijde schriften
had onderwezen. Alvorens echter den togt naar Agra voort te
zetten, hadden zij een bezoek te brengen aan een kluizenaar in het
gebergte, om vervolgens naar Allahabad te vertrekken, waar
Siddha's oom in naam des Keizers bevel voerde over het fort aan
het vereenigingspunt van Ganges en Djoemna, en waar ook de
verloofde van Siddha, de jeugdige Iravati, dochter van den
Goeverneur, met verlangen naar het aangekondigd bezoek van haar
toekomstigen echtgenoot uit bleef zien.

--Maar, eerwaarde Koelloeka!--sprak Siddha, na een tijdlang
stilzwijgend naast zijn leermeester te hebben gereden,--gij, die
zoo goed hier den weg kent, vertelt mij dat wij nu vlak bij de
kluizenarij van Gaurapada Bhikshoe moeten zijn, en ik zie toch
niets wat maar op een kluis of zoo iets gelijkt. Zou de heilige
man ook soms zijn verhuisd?

--Geduld maar, mijn jonge driftkop!--antwoordde de Brahmaan,--zoo
aanstonds komen wij aan een wending van den berg, die ge van hier
nog niet zien kunt, en als wij daar zijn, zult gij spoedig genoeg
het kleine bosch in de vallei zien liggen, waar Gaurapada zijn
stille woning heeft gebouwd. Maar gij mogt wel met wat meer
eerbied van den Eerwaarde spreken, naar mij dunkt. Trouwens hij
zal u dat zelf wel leeren als gij hem maar eerst ontmoet.

--Nu,--hernam Siddha vergoelijkend,--'t was zoo kwaad niet
gemeend.... Maar wat is dat?--riep hij eensklaps uit, met zijne
lans naar het hooge gras aan de zijde van den bergweg wijzend, dat
zich golvend scheen te bewegen, schoon geen wind het verschijnsel
kon veroorzaakt hebben. En eer zijn bedaarder medgezel hem kon
weerhouden was de hartstogtelijke jager met zijn paard in het gras
gesprongen, en baande hij met gevelde speer zich een weg naar de
plek waar hij de beweging in het gras had opgemerkt. Onmiddelijk
en nog vóór Koelloeka rende een der dienaren zijn jongen meester
na, toen hij dezen plotseling weer zag stilstaan en als verwonderd
om zich heen staren. Alle beweging in het gras had volkomen
opgehouden, geen sprietje bewoog zich meer en geen geluid werd
vernomen. Daar begon het golven opnieuw, maar veel verder af, en
boven de hooge grashalmen vertoonde zich bijwijlen het bruingevlekte
ligchaam van een grooten tijger, die met geweldige sprongen voortrende.
Nogmaals gaf Siddha zijn paard de sporen, maar 't volgend oogenblik lag
hij in zijne volle lengte in het gras: een dicht begroeide kuil had
paard en ruiter doen storten. In een oogwenk echter was deze weer op de
been.

--'t Is niets, Vatsa!--zeide hij tot zijn dienaar, die van zijn
paard gesprongen, op hem was toegesneld,--ik ben hier zacht genoeg
neergekomen. Als mijn beste schimmel 't er nu maar even goed heeft
afgebragt!

Bij onderzoek bleek gelukkig, dat het edele dier evenmin eenig
letsel had bekomen als zijn doldriftige berijder, maar de tijger
was weg en nergens meer te bespeuren, zoodat men niets anders te
doen had dan spoedig weer in den zadel te springen en den
gestoorden togt voort te zetten.

Zwijgend reed nu weer Siddha, over zijn dwaas avontuur niet weinig
beschaamd, nevens zijn goeroe, tot deze het stilzwijgen afbrak met
te zeggen:

--Gij hebt daar, geloof ik, een gekken streek begaan, mijn waarde!

--Ja!--bekende Siddha nederig,--ik heb ongetwijfeld een mal figuur
gemaakt met daar zoo om te rollen.

--Nu,--hernam Koelloeka,--dat kondt gij niet helpen; niemand kan
overdekte kuilen zien; maar dat bedoel ik ook niet, ik meen iets
anders.

--Wat dan?

--Gij zult het straks wel merken, indien ten minste waar is wat ik
vermoed.

De glimlach, die bij deze woorden om den mond van Koelloeka
speelde, maakte Siddha's nieuwsgierigheid natuurlijk nog meer
gaande; maar juist toen hij nadere uitlegging wilde vragen was de
straks aangeduide wending bereikt, en breidde zich een ander
gedeelte der vallei, nog even verlicht door den zonneschijn, met
zijn weelderigen plantengroei en zijne frissche stroomen en beeken
voor 't bewonderend oog der reizigers uit.

--Zie ginds!--sprak Koelloeka, met zijne lans naar een digt
bosschaadje in de diepte wijzend, waarlangs een heldere beek zich
slingerde als een zilveren lint,--daar woont Gaurapada.

En zonder verder te spreken daalden de ruiters voorzigtig langs de
steile helling naar omlaag, volgden het, half door de natuur, half
door ruwe kunst gevormde pad, dat naar het bosch leidde, en reden,
dit ingegaan, voort tot zij aan de andere grens waren gekomen,
waar opnieuw het vergezigt zich opende over de heuvelachtige
vlakte.

Daar, onder het digte lommer, verhief zich, door slanke, met
klimop en rozen begroeide bamboestijlen gesteund, en gedekt door
een eenvoudig maar bevallig overhellend rieten dak, eene nederige
woning, maar die toch wat bouwtrant en uiterlijk aanzien betrof
veeleer een aangenaam buitenverblijf dan de strenge armoedige
kluis van een boetedoend heilige mogt worden genoemd. Achter, het
donkere woud; aan de voorzijde, een honderde tinten en schakeringen
weerkaatsend smaragdgroen meer, zooals alleen eene Alpennatuur dat
kent, met witte en blauwe lotusbloemen langs de kanten, en waarin de
zilverkleurige beek, die reeds van ver het oog had getroffen, zich
uitstortte voor een wijl om straks aan de andere zijde het weer te
verlaten en haar weg te vervolgen naar steeds dieper gelegen dalen; in
't verschiet eindelijk, aan den meer en meer in de schemering
wegduikenden overkant, de verre reijen der bergkruinen, die van hier
gezien slechts onbeduidende heuvelen schenen, maar, van gindsche
vlakten beschouwd, opnieuw als hemelhooge, voor menschen voet nauw
bestijgbare rotsgevaarten zich vertoonen mogten.

Een oogenblik stonden onze reizigers, hier aangekomen, stil, en
als verloren in den aanblik van het evenzeer grootsche als
liefelijke, door een laatsten schemerschijn nog verlichte
natuurtooneel; doch, spoedig het naaste doel van hun togt zich
herinnerend, stegen zij af en vertrouwden hunne paarden aan de
beide dienaars, terwijl zich Koelloeka naar de woning begaf om
door middel van een daar aanwezige klok het teeken te geven van
hunne komst. De moeite werd hem echter bespaard, en eer hij het
woonhuis was genaderd, vertoonde zich op den drempel reeds de
bewoner, door een dienaar gevolgd, wien hij de zorg voor de
paarden der gasten aanbeval door een zwijgenden gebiedenden wenk.

Wel zonderling mogt de indruk heeten, dien de aanblik van den
kluizenaar op Siddha te weeg bragt. In zijn eigen land, in zijne
bergen en bosschen, had hij vrome boetelingen, strenge heiligen,
rondslenterende bedelmonniken in menigte en van allerlei soort
gezien: sommigen in vuile pijen, met groote bamboestokken in de
hand, en bedelnappen en rozenkransen aan de zijde; anderen in een
soort kleedij uit boomschors vervaardigd; wederom anderen met
nagenoeg in 't geheel geen kleederen aan het lijf, kaalgeschoren,
van 't hoofd tot aan de voeten met grauwe asch bedekt, en
voorhoofd en borst met witte kalk besmeerd; allen zich overgevend
aan de meest afkeer wekkende en toch vrome en lichtgeloovige
gemoederen tot milddadigheid verlokkende praktijken; walgelijke en
afzigtelijke wezens allen ook, maar steunend op de magt van een
grenzenloos fanatisme, en in vadsige luiheid terend op de
aalmoezen, hun toegeworpen door een dom, maar vastgeworteld
bijgeloof. Geen wonder dan ook zoo de jonge, aan fijner beschaving
gewende, met diepe minachting op die soort van volk neerziende
edelman, ook in weerwil van zijn eerbied voor den leermeester, die
steeds met ontzag den kluizenaar van den Bhadrinâth had genoemd,
juist geen groote verwachting had van den man, die aan de deur van
gindsche woning hem zou ontvangen, en een ligten toon van ironie
niet had weten te onderdrukken toen er van den heilige in het
Himâlaya-gebergte werd melding gemaakt. Doch te treffender dan ook
in zijn oog de hooge en statige figuur, die ginds, het woonhuis
verlatend, de beide reizigers met voorname waardigheid maar tevens
innemende vriendelijkheid te gemoet kwam.

Een oud man in blinkend wit gewaad, met nog eenige fijne lokken om
den anders kalen schedel en een langen en zwaren zilverkleurigen
baard, maar nog in 't minst niet door den last der jaren gebogen,
en wiens, bij alle vriendelijkheid toch hooghartige blik wel
getuigde, dat in vroeger dagen gebieden hem meer eigen was geweest
dan het ontvangen en opvolgen van bevelen.

--Weest welkom, vrienden!--sprak hij, elk zijner beide bezoekers,
die zich eerbiedig voor hem gebogen hadden, bij de hand vattend,--welkom
in mijne eenzaamheid! 't Is mij goed, weer eens iets te
mogen vernemen van uw--hier scheen hij een oogenblik te weifelen,
maar ging toch met vaste stem weer voort,--van uw en mijn land en
volk.

Eer Koelloeka of Siddha kon antwoorden, werd hunne opmerkzaamheid
getrokken door een dof gebrul, dat zich in de onmiddelijke
nabijheid hooren deed; en een oogenblik later trad van achter de
woning met langzame en statige schreden een geweldige tijger te
voorschijn, en naderde, met den zwaren staart zijne flanken
slaande, de drie mannen. Onwillekeurig deed Siddha een stap terug
en sloeg de hand aan den ponjaard in zijn gordel.

--Laat dat speelgoed maar zitten!--sprak Gaurapada lagchend,--
daar zoudt gij Hara niet veel kwaad mee doen.

--Hier!--sprak hij gebiedend tot den tijger, en terstond legde het
magtige dier zieh aan de voeten des meesters.

--Heb ik 't u niet gezegd?--vroeg Koelloeka aan Siddha, op den
tijger wijzend,--en begrijpt gij nu waarom gij zoo straks een
dwazen streek begingt?

--Vergeving, eerwaarde heer! vergeving!--sprak Siddha, met omhoog
geheven handen tot Gaurapada, terstond begrijpend, dat hij straks
jagt had gemaakt op den tijger van den kluizenaar,--ik wist
inderdaad niet ....

--Ik begrijp het al,--viel Gaurapada hem in de rede,--gij hebt
Hara gejaagd. Nu, dat is wel eens meer voorgekomen, maar niet
altijd zoo goed voor den jager afgeloopen, als mijn viervoetige
vriend hier soms eens boos werd. Iemand opgegeten heeft hij echter
nog nooit, en als men hem geen kwaad doet, valt hij ook niet aan.
Ik heb hem, zooals vriend Koelloeka weet, hier al lang, van jongs
af aan, en wij beiden zijn nu gansch aan elkander gewend. Niet
waar, Hara?--vroeg hij, zich half voorover buigend naar den
tijger, die, halverwege zich oprigtend, zijn breeden kop tegen de
hand van zijn meester drukte.--En mijne vrienden,--vervolgde
deze,--zijn de zijnen. Zie maar eens!

En Siddha naderend legde hij hem zacht de hand op den schouder,
waarop de tijger beurtelings beide mannen aanziend, zich vóór
Siddha nederlegde en ook diens hand met zijn kop aanraakte.
Ditmaal trad de jonge edelman geen stap terug, maar streelde
bedaard den kop van het dier, dat hem ook verder niet bleek te
verschrikken toen 't een oogenblik, als behagelijk geeuwend, zijne
breede kaken opsperde en de geweldige reijen zijner tanden liet
zien.

--Goed zoo!--sprak Gaurapada, terwijl Hara weer tot hem
terugkeerde,--goed zoo! Ik heb er menig gezien, ouder en sterker
dan gij, die niet terstond zoo rustig bleef. Doch laat ons nu aan
andere dingen denken! Reizigers zooals gijlieden, die zeker een
langen togt gemaakt en hier in de wildernis zeker niet veel op uw
weg gevonden hebt, verlangen alligt naar eenige versterking. Wilt
mij dan volgen!

En hen voorgaande trad de kluizenaar zijne woning binnen, waarvan
het inwendige geheel aan het uiterlijk beantwoordend, wel is waar
niet meer dan het noodige bevatte, maar dat alles in de meest
volmaakte orde en op sierlijke wijze gerangschikt, en mede wel
aanduidend, dat de bezitter in vroeger tijden ook het meerdere en
het overtollige gekend moest hebben. Nadat de gasten zich met hem
op de fijne, op den vloer uitgebreide matten hadden neergezet,
bragt de dienaar, die straks de paarden in bewaring had genomen,
eenige schotels met eenvoudige, maar stevige spijzen, koud wild en
visch, benevens een aantal toegevouwen boombladeren met frissche
vruchten, en toen het maal een aanvang had genomen, ook een
drietal drinkschalen waarin den gasten een krachtige, fonkelende
wijn werd aangeboden.

--Dat hadt ge hier waarschijnlijk niet verwacht, edele Siddha!--sprak
Gaurapada,--gij waart zeker in de overtuiging, dat een vrome
kluizenaar niets dan bronwater drinkt. En de meerderheid meent,
dat het ook zoo behoort. Ik voor mij denk er anders over; ik heb
nooit begrepen dat het wezen van het kluizenaarsleven in
noodelooze zelfkwelling of onthouding is gelegen, en dat een
schaal goeden wijn met mate gebruikt, aan de rust der ziel zou
behoeven te schaden. Ook is hier in de bergen iets krachtigs nu en
dan inderdaad bevorderlijk voor de gezondheid.

De eenvoudige en gemakkelijke toon van den overigens zoo statigen
kluizenaar, die hem gansch als een man van de wereld deed kennen,
gaf den jongen ministerzoon al spoedig vertrouwen, en van zijn
kant beantwoordde hij nu ook met vrijmoedigheid, schoon altijd met
dien eerbied, dien de regte Hindoe den oudere van jaren leert
betoonen, de vragen welke Gaurapada tot hem rigtte omtrent zijn
vader, omtrent Iravati zijn verloofde en zijn leven aan het hof
van Kaçmir. Tot zijne verwondering bleek de kluizenaar nauwkeurig
alles te weten wat vroeger daar was voorgevallen en toonde hij
zich zelfs met bijzonderheden bekend, die voor elk een geheim
moesten zijn, wien de toegang tot het binnenste der vorstelijke
paleizen niet geopend was geweest. Ongetwijfeld was Gaurapada in
vroeger dagen een vertrouwd raadsman van een der vorsten, die
elkaar vóór dezen in vrij snelle reeks waren opgevolgd; dan hoe
het zijn mogt, Siddha waagde geen onbescheiden vraag zoolang de
ander zijn waren stand hem niet bekend maakte. Nog merkte hij op
dat de gesprekken van Gaurapada doorgaans eene groote opgeruimdheid
ademden, en hij volkomen met zijn tegenwoordigen staat te vrede scheen,
maar dat toch bijwijlen, als er van de staatkundige gebeurtenissen in
het Noorden gesproken werd, een donkere wolk zijn edel gelaat bedekte.
Telkens echter slechts voorbijgaand; want al kon zelfs de sterke wil van
den wijsgeer soms eene vlugtige aandoening niet volkomen verbergen, een
geest als de zijne was blijkbaar te magtig om ze niet terstond weer te
onderdrukken.

Inmiddels was het laat geworden in den avond, en wierp de maan
reeds haar hellen schijn over het landsdhap, dat zich, door de
opene stijlen van het vertrek gezien, voor het oog der gasten
uitbreidde.

--En nu,--zeide eindelijk Gaurapada, terwijl hij opstond,--vergun
mij, edele Siddha! mij met uw leermeester, mijn vriend, eenige
oogenblikken aan het genoegen van uw bijzijn te onttrekken. Ik heb
met hem eenige zaken te bespreken, die vooralsnog geheim moeten
blijven, en waarin gij trouwens ook waarschijnlijk slechts matig
belang zoudt stellen. Mogt ge u straks wenschen te verfrisschen,
ginds is, naar gij ziet, het meer of de beek, en aan een bad in de
vrije natuur zijt gij zeker ook wel gewoon.

Daarop verlieten de beide oudere mannen te zamen het vertrek en
nog lang daarna zag Siddha hen arm in arm in den maneschijn
wandelen, blijkbaar in ernstige en belangrijke gesprekken
verdiept. Toen zij terugkeerden was het tijd om zich ter ruste te
begeven, en niet zonder welbehagen gingen de reizigers hunne
vermoeide leden uitstrekken op de voor hen in gereedheid gebragte,
wederom zeer eenvoudige, maar daarom nog geenszins ongeriefelijke
legersteden.

De vroege morgen van den volgenden dag vond onze reizigers na een
frisch bad en een hartig ontbijt weer tot het voortzeiten van hun
togt gereed; en terwijl nu de paarden werden opgezadeld, nam
Gaurapada voor eenige oogenblikken Siddha ter zijde, en sprak,
ditmaal buiten gehoor van Koelloeka:

--Heilige kluizenaars, mijn jonge vriend! zijn gewoon, de jongeren
die hen komen bezoeken, niet zonder eenige leering, 't zij dan
verstandige of niet, te laten vertrekken. Gij wacht misschien iets
dergelijks ook van mij. Maar dan bedriegt gij u. Ik heb voor 't
oogenblik niets te voegen bij 't geen de wijze Koelloeka, uw
verstandige goeroe, u ongetwijfeld geleerd heeft. De wereld, die
gij gaat opzoeken, en 't leven zelf moeten het verdere doen. Maar
één woord toch, waaraan ik een verzoek heb toe te voegen! Schroom
niet, wanneer gij ginds in het Zuiden in het magtig en weelderig
wereldrijk zult zijn aangekomen, uw billijk aandeel te nemen aan
geoorloofde uitspanningen en vermaken; geniet het leven, dan eerst
leert gij 't kennen en het wezenlijke van het onwezenlijke
onderscheiden: maar gedenk steeds de les, waaraan uw leeraar u
voorzeker meermalen herinnerd heeft: houd uw gemoed rein, en draag
zorg dat gij u nooit over uwe handelingen te schamen hebt, niet
enkel voor anderen, maar ook voor uzelven! Doch wanneer het mogt
gebeuren, dat gij, in weerwil van uw ijverigst streven om die les
te betrachten, toch op eene of andere wijze de gemoedsrust zaagt
gestoord, die u als elk ander mensch onmisbaar blijft, en indien
gij dan soms geen vriend mogt hebben, wien gij uw hart kunt
openleggen, denk dan eens aan een oud vriend van uw vader en van
uw leermeester, en kom tot den kluizenaar van den Bhadrinâth. Wilt
gij mij dat belooven?

--Ik beloof het! antwoordde Siddha, eenvoudig maar met mannelijken
ernst, terwijl hij de armen eerbiedig over de borst kruiste. Maar
vriendelijk als steeds vatte Gaurapada zijne beide handen en
drukte ze hartelijk.

Weldra werden de paarden voorgebragt, de ruiters zetten zich na
afscheid van den kluizenaar in den zadel en reden, door hunne
dienaren gevolgd, het bosch weer in en het bergpad op. Nog meer
dan eens zag Siddha om en wierp hij een blik op de eerbiedwekkende
gestalte van den wijze, zooals die met zijn tijger nevens zich nog
geruimen tijd tusschen de hooge boomstammen door, aan den drempel
zijner woning zigtbaar bleef. Daarna reed hij zwijgend en in
gedachten verzonken naast zijn medgezel voort.

Eensklaps, als opschrikkend uit zijne mijmering, hield hij zijn
paard met een vrij onzachten ruk in, zoodat het bijkans steigerde.

--Koelloeka!--sprak hij,--ik zag nog nooit een man als Gaurapada!

Doch bijna op 't zelfde oogenblik kleurde hij tot over de ooren,
bedenkend, maar te laat, dat zijn uitroep juist niet bijzonder
vleijend voor zijn vriend en leeraar mogt heeten. Noodeloos
evenwel maakte hij zich ongerust door te meenen, dat deze eenigen
aanstoot aan zijne woorden nam. Integendeel Koelloeka's gelaat
teekende eene ongeveinsde vreugde over de bewondering van zijn
leerling voor zijn ouden vriend.

--Inderdaad!--zeide hij,--het verheugt mij dat gij zoo over hem
denkt; dat pleit ook tevens voor uzelf. En wees niet bevreesd u
ooit in hem bedrogen te zullen zien.

--Maar,--vroeg Siddha weer even plotseling na een oogenblik
stilzwijgen,--wie is nu Gaurapada?

--Wel!--was het antwoord,--dat hebt gij immers zelf gezien: een
kluizenaar in 't Himâlaya-gebergte.

--Nu ja!--zei Siddha eenigszins ongeduldig,--dat weet ik óók wel; maar
ik meen: wat was hij vroeger, eer hij hier kwam en tijgers temde?

--Hij trachtte menschen te temmen,--antwoordde Koelloeka,--maar
't gelukte hem niet altijd. Doch waarom hebt ge hem zelf niet
gevraagd, wie hij was?

--Zou dat bescheiden zijn geweest? Zoudt gij dat hebben
goedgekeurd?

--Neen, zeker niet! Gij hebt goed gehandeld met de gastvrijheid
niet te schenden door onbescheiden nieuwsgierigheid, ook al kwam
ze voort uit wezenlijke belangstelling. Maar daarom hebt ge nu ook
verdiend, die nieuwsgierigheid te zien bevredigd. Gaurapada heeft
mij veroorloofd, indien ik dat goed achtte, u zijn voorleden en
zijn waren naam mede te deelen. Zoo luister!--Er was eens een
Koning--

--Hoe nu?--vroeg Siddha, een weinig verstoord,--gaat ge mij nu een
sprookje van Somadeva vertellen, zooals ik er zooveel van u hoorde
toen ik een kleine jongen was?

--Hoor mijn sprookje,--antwoordde Koelloeka bedaard,--of hoor
niets! Er was dan, zeg ik, eens een Koning, die gesteund door
goede raadslieden, zijn volk regeerde met wijsheid en beleid.
Kinderen had hij niet, maar wel een jongeren broeder, een jonkman
van veel bekwaamheid, dien hij zeer liefhad en ook tot zijn
opvolger had bestemd zoo hij eenmaal het land mogt ontvallen of de
last der staatszaken in 't eind te zwaar op zijne schouders
drukken mogt. Doch die jongere broeder was eerzuchtig, ondanks
vele andere, goede hoedanigheden; hij had het geduld niet, zijn
tijd af te wachten en liet zich door eene aan de bestaande
regering vijandige staatspartij verleiden, eerst heimelijk, daarna
in 't openbaar en ten slotte met de wapenen in de hand op te staan
tegen zijn broeder en wettigen Vorst, tot deze hem en de zijnen
ten laatste overwon en hem gevangen medevoerde naar de hoofdstad
van zijn rijk. Maar de beweging was daarmede niet geëindigd, de
woelingen duurden voort, en om deze te onderdrukken bleef den
Koning geen ander middel dan zijn eerzuchtigen en steeds
gevaarlijken broeder, hoe innig ook door hem geliefd, uit den weg
te ruimen, en diens vrienden en aanhangers een gelijk lot te te
doen ondergaan. Maar zoo doende zou hij zijn troon ook slechts
vesten in broeder- en burgerbloed, en welligt eindelooze veeten in
't leven roepen, waarvan het eind geen ander kon zijn dan
algeheele uitputting van zijn rijk en de volkomen onderwerping van
zijn volk aan vreemde, lang reeds op de erfenis zijner vaderen
azende overheerschers. Toch twijfelde nagenoeg niemand of de
Koning zou ten laatste overgaan tot den nu eenmaal onvermijdelijken
maatregel, toen zich eensklaps het gerucht verspreidde dat hij uit zijn
paleis verdwenen en waarschijnlijk, zoo niet zeker, door verraad gevallen
was. En inderdaad vernam men sinds dien tijd niets meer van hem; zijn
broeder, uit de gevangenis verlost, besteeg als wettig opvolger den
troon, en regeerde sedert dien tijd, verstandiglijk de beste raadslieden
van zijn broeder aan zijne zijde houdend, zoo al niet met gelijke
wijsheid, dan toch met goed geluk het weer tot rust gekomen land.

Een oogenblik zweeg Koelloeka, en brak hij zijn verhaal af om zijn
medgezel en leerling aan te zien. Maar het gelaat van dezen
teekende noch verwondering, noch bijzondere belangstelling.

--Gij verhaalt mij,--zeide hij,--eenvoudig de geschiedenis van
onzen eigen tegenwoordigen Koning en zijn voorganger en ouderen
broeder Nandigoepta. Maar die is immers iedereen bekend, mij zoo
goed als elk ander bewoner van Kaçmir.

--Ongetwijfeld,--hernam Koelloeka,--die geschiedenis, voorzoover
ik ze u in herinnering bragt, is aan ieder bekend genoeg; doch wat
niet een iegelijk weet, maar alleen zeer enkelen, is, dat de
Koning Nandigoepta niet door verraad is gevallen en niet gedood of
verdreven werd, maar uit eigen beweging zonder dat zijn broeder of
iemand anders dan een enkele vertrouwde het wist, de wijk nam naar
een afgelegen oord, en door algemeen het gerucht te doen
rondstrooien dat hij verslagen was, zijn broeder redde van een
smadelijken dood en zijn rijk van den anders onvermijdelijken,
althans waarschijnlijken ondergang.

--Zoo leeft dan Nandigoepta nog!--riep Siddha uit,--en hij is....

--Gelijk gij reeds begrepen hebt,--antwoordde Koelloeka,--de
kluizenaar, dien wij straks verlieten. Heilig blijve u zijn
geheim, het geheim van zijn rijk en van zijn geslacht! Aan uwe
riddereer wordt het door hem toevertrouwd. De zoon van uw vader,
zijn trouwsten dienaar en vriend, mogt het kennen, maar zal het
ook weten te bewaren zoo zeker hij edelman is.

--Waarom,--vroeg Siddha, een oogenblik naderhand, half ontevrede,
--waarom mij dit niet meegedeeld toen wij nog ginds waren? Ik had
dan den Vorst mogen dank zeggen voor de weldaden, in de dagen
zijner grootheid aan mijn vader bewezen en aan ons geslacht. Doch
't is waar! gij hadt geen regt te spreken, zoolang hij zelf het
niet deed; en bovendien heb ik immers nog de gelegenheid!
Gaurapada toch,--zooals hij thans genoemd wil zijn,--heeft mij
doen belooven, hem op te zoeken als ik soms in moeilijke
omstandigheden goeden raad van noode had.

--En gij hebt wél gedaan, dat te belooven,--zeide Koelloeka,--
houdt u aan dat woord! Gaurapada is wijzer en beter dan één onzer.

Maar Siddha hoorde nauwelijks meer; wederom was hij in gedachten
verzonken. De ontmoeting met den kluizenaar en de openbaring van
diens geheim had diepen indruk op hem gemaakt. Daar, bij 't eerste
begin zijner reize, had hij een vorstelijk wijsgeer aanschouwd,
een man die eenmaal bijkans onbeperkte magt bezat en gebaad had in
weelde, maar die alles, rijkdom en aanzien, vrijwillig had
opgeofferd ter liefde van zijn broeder en van zijn land, en thans,
in 't gelukkig bewustzijn wél te hebben gedaan, zich tevrede en
zelfs opgeruimd betoonde in zijn eenvoudig leven in de wildernis,
met geen ander gezelschap dan een ouden getrouwen dienaar en een
verscheurend dier. En nu was hij op weg naar het hof van den
magtigsten monarch, dien Hindostan ooit had gekend, den
gelukkigen, met roem overladen beheerscher van een wereldrijk, die
zijn volken meer nog door wijs beleid dan door kracht van wapenen
wist te onderwerpen aan zijn wil, die te beschikken had over
onmetelijke schatten, en die zich bondgenoot mogt heeten van
magtige Vorsten uit de verst verwijderde landen en beschermer van
alle bekende godsdiensten der aarde. Wat de goede Siddha, anders
gewoon zich nog al wat te laten voorstaan op zijn adel en 't
aanzien van zijn persoon, nu plotseling zich klein gevoelde bij de
gedachte aan twee zulke mannen! En wie wel de grootste dier beiden
was? 't Viel zeker moeielijk te beslissen, en wijselijk begreep
Siddha, dat hij in elk geval zijn oordeel had op te schorten tot
hijzelf ook Keizer Akbar gezien en welligt gesproken zou hebben.
Dat besluit bragt hem tevens terug tot het naaste doel der reis,
het bezoek te Allahabad, waar de geliefde bruid, de schoone
Iravati, hem verbeidde. Zijn sedert eenige oogenblikken somber
gelaat helderde op, en vrolijk sprak hij, zijn hengst de sporen
gevend, toen men een vlak terrein van belangrijke uitgestrektheid
had bereikt:

--Komaan! nu weer eens een flinken rid, meester!--En voorwaarts
ging het in snellen galop, terwijl Koelloeka hem de veerkrachtige
speer zag drillen en hem den naam hoorde uitroepen, die toch in 't
eind de zege had bevochten in zijne gedachten.--Iravati!

--Voorwaarts, voorwaarts maar!--prevelde de Brahmaan in zich
zelven, terwijl hij mede zijn paard in galop zette,--vooruit tot
het einde is bereikt! Voor mij is 't alhaast gekomen, voor hem
vangt de levensreis eerst aan. Och! of zijn weg steeds zoo glad
als deze mogt zijn! Maar ook hij zal zijn klippen wel ontmoeten en
glibberige hellingen en welligt ook--afgronden. Bleven 't maar,--voegde
hij, in zichzelf glimlagchend en denkend aan het ongeval
van den vorigen avond, er aan toe,--bleven 't maar altijd
onschadelijke kuilen!



TWEEDE HOOFDSTUK.

Iravati

Aan het digt met planten en bloemen begroeid balkon van
Allahabad's hoogen burgt, paleis en veste tevens, zat een jong
bevallig meisje, het hoofd in de hand geleund, als mijmerend naar
het uitgestrekte vergezigt te staren, dat zich aan gene zijde der
beide hier zamenvloeiende stroomen in het helle licht vertoonde
van een onbewolkte morgenzon. Ter linker zijde de rotsachtige
hoogten en wilde zandige oevers der Djoemna, ter regter de
liefelijke vallei van den Ganges; allerwege digte bosschaadjen van
mango-boomen, met tallooze papegaaijen en andere schitterend
gekleurde vogels bevolkt; hier en daar kleine eilandjes zich
verheffend boven het watervlak; en op den achtergrond, ginds in de
verte, de hooge, door pagoden bekroonde rotsgevaarten van het
tegenoverliggende land.

Enkel naar de kleedij te oordeelen, zou in de mijmerende niet
terstond eene jonkvrouw van aanzienlijk geslacht zijn te herkennen
geweest. Een eenvoudig wit gewaad, met een smallen donkerrooden
rand omzet en om 't midden door een gouden gordel vastgehouden,
een fíjne gouden haarband om de digte donkere lokken en een enkele
roos daartusschen tot eenig sieraad, ziedaar alles. Maar waartoe
ook zou die slanke, uitnemend geëvenredigde gestalte, dat ovale,
fijn besneden gelaat met het groote en donkere, door lange zijden
wimpers overschaduwde oog, nog ander siersel van noode hebben
gehad dan de natuur zelve of Kama, de minnegod, reeds daaraan had
verleend? En geen spruit ook voorzeker van verbasterden stam, geen
dochter van een lager ras, die zooveel bevalligheid aan zooveel
eenvoud tevens had weten te paren als deze.

Niet in verrukking intusschen als menigmaal anders aanschouwden
ditmaal die smachtende oogen het heerlijk natuurtooneel daar
omlaag. Ook heden als gisteren en den vorigen dag zagen ze
verlangend uit naar die verre gebergten aan de overzijde, van waar
hij komen moest, de lang maar te vergeefs gewachte.... Waar hij
toeven mogt? Wat hem kon weerhouden? En dacht hij nog wel, anders
dan vlugtig en voorbijgaand misschien aan haar, wier gedachten
dagen en maanden lang hem, en hem alleen, waren gewijd geweest?...

Een zware tred deed zich hooren in de galerij achter het vertrek,
waar het balkon op uitkwam, en voorafgegaan door een dienares, die
het tot deur strekkend gordijn ter zijde schoof, naderde een kort,
gezet man van iets meer dan middelbaren leeftijd, in engsluitend,
maar lang, bijkans tot de voeten afhangend gewaad en een kort
zwaard met fraai versierde greep in den gordel als eenig
herkenbaar teeken zijner waardigheid.

--Edele jonkvrouw!--sprak de dienares, bescheiden haar jeugdige
meesteresse uit hare mijmering wekkend,--Salhana, de Goeverneur,
uw vader, brengt u heden bezoek!

--Hij zij welkom!--antwoordde de jonkvrouw, van kindsbeen af
steeds aan dien deftigen toon gewend, en opstaand trad zij haar
vader te gemoet.

--Iravati!--sprak deze, haar aanziend met zijn doordringende
zwarte oogen, maar voor 't overige zonder eenige uitdrukking op
zijn mat bleek, met korten donkeren baard bedekt gelaat,--vóór
eenigen tijd heb ik u meegedeeld, dat ik Siddha Rama uit Kaçmir,
uw neef en verloofde, hier met Koelloeka, zijn leermeester
wachtende was. Beiden zijn thans aangekomen, en bevinden zich in
de beneden-galerij. Wij willen hen daar gaan ontvangen.

Een oogenblik scheen Iravati bij 't vernemen der tijding al de haar
ingeprente lessen van vormelijkheid, die geen haastige bewegingen
gedoogden, te vergeten, en wilde zij haar vader voorbijsnellen, om
ginds terstond den lang gewachte te verwelkomen. Maar Salhana hield
haar door een wenk en eene ligte handbeweging terug.

--Vooraf nog een woord!--zeide hij.--'t Is u bekend, dat de
belijders van den Islam, waaronder wij hier leven, het vrijer
verkeer van ongehuwde jongelingen en jonge dochters ten hoogste
afkeuren, en dat ook onze Hindoe's zich meer en meer naar die
inzigten hunner overheerschers hebben geschikt. Ik voor mij blijf,
gelijk u bekend is, aan onze aloude zeden gehecht, en, hoewel ik
voor 't overige streng alle passende vormen wensch in acht genomen
te zien, vergun ik u ook thans, als vroeger in ons eigen land, uw
neef en aanstaanden bruidegom vrijelijk te spreken. Maar laat geen
ander dan onze vertrouwden uw zamenkomsten ontwaren. 't Zou mijn
invloed hier, waar ik bevel voer, kunnen schaden, en ook uw eigen
goeden naam. Thans, kom!

En haar voorgaand leidde hij zijne dochter naar de opene, mede op
de rivier uitziende galerij, waar de beide bezoekers hun
verschijnen stonden af te wachten.

--Zijt welkom mijne heeren en vrienden!--sprak Salhana, statig op
hen toetredend,--ik zeg u dank, dat gij aan mijne uitnoodiging
hebt voldaan en terstond uw intrek ten mijnent hebt genomen, niet,
zooals velen plegen te doen, eerst ginds beneden, in de stad.

De inhoud der woorden luidde hartelijk; de toon waarop zij werden
uitgesproken was het echter evenmin als het strakke, niets
zeggende gelaat. Wie dat een en ander evenwel mogt opgemerkt
hebben, niet de ontstuimige Siddha, die ter nauwernood zijn
deftigen oom begroetend, en Koelloeka nauw den tijd latend den
eerbiedigen groet van Iravati te ontvangen, een vurigen kus drukte
op de door deze hem aangeboden hand, terwijl hij op ridderlijke
wijze zich op één knie voor zijn uitverkorene nederliet.

--Welkom!--sprak zij, terwijl ze hem tevens wenkte op te staan,
(en hoe zoet klonk hem wederom die zachte, welluidende stem!),--
welkom, vriend! Ach hoe lang hebben wij u gewacht en uitgezien
naar gindsche bergen, ongerust en haast vertwijfelend aan uw
eindelijke komst!

--Gij gelooft toch niet, lieve!--riep Siddha, haast
verontwaardigd, uit,--dat ik één oogenblik langer dan noodig was
mijne aankomst in Allahabad kon vertragen? Waarlijk, zoo ik over
bergstroomen en afgronden had kunnen springen om spoediger bij u
te zijn, en had mijn trouwe hengst maar vleugels als Vishnoe's
Garoeda bezeten, ik had, voorwaar, hem niet gespaard!

--Ik geloof u gaarne,--hernam Iravati, vriendelijk glimlagchend,--
en 't was ook waarlijk geen verwijt dat ik tot u of onzen
waardigen vriend Koelloeka rigtte. Doch verblijden we ons thans
ook in het zamenzijn, te meer omdat het, zooals ik van mijn vader
verneem, slechts kort zal mogen duren.

--Inderdaad,--zeide Salhana, na een oogenblik onderhoud met
Koelloeka het gesprek der beide gelieven afbrekend,--onze vrienden
moeten ons morgen al vroeg weer verlaten. Van langen duur acht ik
vooreerst onze ontmoeting dus niet; en toch heb ik, edele Siddha!
het zamenzijn met uwe bruid nog eenige oogenblikken te bekorten,
daar ook ik nog een enkel woord met u wenschte te spreken. En
liefst terstond, daar mijn tijd kostbaar is en ik vóór ons
middagmaal nog velerlei in mijne betrekking heb af te doen. Zoudt
gij dan, uw nader onderhoud nog een weinig uitstellend, voor eene
wijl mij willen volgen?

Eene weigering van den voorslag was natuurlijk niet denkbaar, en
hoewel schoorvoetend en met een smachtenden blik naar Iravati,
door haar volkomen verstaan en gewaardeerd, volgde Siddha zijn
beleefden maar strengen oom naar den hof, die aan de andere zijde
van het paleis op het hellend terras was aangelegd.

Daar, onder het lommer der hooge boemen, zette Salhana zich op een
rustbank neder en wenkte zijn neef naast hem plaats te nemem.

--En zoo gaat gij dan,--begon hij,--uw fortuin beproeven in de
bijna onmiddelijke dienst van onzen grooten Keizer! Inderdaad, gij
moogt van geluk spreken, dat gij een vader hebt die u eene zoo
gunstige gelegenheid weet te openen als u thans geboden wordt, en,
zoo ik 't zonder aanmatiging er bij mag voegen, een oom, die zich
toevallig door zijne betrekking bij magte zag om uwe belangen te
helpen bevorderen.

--Daarvoor ben ik u ook opregt dankbaar,--antwoordde Siddha,--en
ik hoop nooit te vergeten dat gij, werkelijk meer nog dan mijn
vader zelf vermogt, mij den eersten stap op den ladder zoo
gemakkelijk hebt gemaakt. Doch niet enkel omdat ik daardoor in de
gelegenheid kan komen om misschien eenmaal tot aanzien op te
klimmen, maar ook om ginds eens iets meer te kunnen uitrigten dan
in ons eigen, wel schoon, maar toch afgelegen land, en tevens in
persoon den grooten Keizer te midden van al de pracht zijner
hofhouding te zien, waarvan men te huis mij zoo veel heeft
verhaald.

--Voorzeker!--hernam Salhana,--dat alles is ook wel de moeite
waard. één raad inmiddels! Wacht u voor overdreven voorstellingen!
Ik zeg niet, van den rijkdom van palelzen en hoven; want daarvan
kan men bij ons in 't Noorden zich bezwaarlijk eene voorstelling
vormen; maar, van den persoon des Keizers. Die zou u wel eens
kunnen tegenvallen, en uw geestdrift zou dan al spoedig merkelijk
zijn bekoeld. Beter dus, met een weinig minder hooggespannen
verwachting te beginnen.

--Hoe?--vroeg Siddha verwonderd,--verdient dan Akbar niet in
waarheid zijn naam? Is hij niet, gelijk mijn vader en mijn
leermeester hem steeds voorstelden, een groot man zoowel als een
magtig vorst?

--Dat zeg ik niet,--luidde het antwoord,--maar ook groote mannen
kunnen hun gebreken hebben, die wel eens gevaarlijk dreigen te
worden voor de belangen van anderen.

--Luister!--ging de Goeverneur voort, voorzigtig rondziend of ook
iemand anders in de nabijheid zijne woorden mogt verstaan, terwijl
hij tevens zijne stem liet dalen tot een zacht fluisterenden
toon,--wanneer een man eenmaal zóó groote magt heeft erlangd als
Akbar, en dat door eigen kloekheid en beleid zooals hij, dan is de
lust naar meer zoo ligt niet bevredigd. De Keizer nu, die reeds
zooveel staten en volken aan zijne heerschappij onderwierp, kan
bezwaarlijk dulden dat uw en mijn vaderland op den duur zoo gansch
onafhankelijk blijve. Gij weet het voorts, niet waar? hoe in den
laatsten tijd weer nu en dan, al bleef 't nog voor de meesten een
geheim, in Kaçmir oneenigheden zijn uitgebroken tusschen onzen
Koning en zijne beide zonen, even als die vroeger ook langzaam en
haast onmerkbaar aanvingen tusschen hem en zijn broeder
Nandigoepta.

--Neen, dat wist ik niet,--zei Siddha,--het was mij tot dusver nog
niet ter ooren gekomen.

--Nu,--hernam de ander,--gij zoudt het toch bij gelegenheid wel
vernomen hebben. Dus kan ik 't u ook terstond wel zeggen. Spreek
er intusschen maar niet over met Koelloeka; dat behoeft niet, en
ware misschien ook, zoo ik wél zie, niet goed. Doch nu verder! Die
oneenigheden dan, tusschen den Koning en zijne zonen en tusschen
dezen onderling, worden aangestookt,--gij begrijpt thans, door
wien. Is dan eenmaal de open veete uitgebroken en 't land weer in
partijen verdeeld, dan is er wel een voorwendsel te vinden om ons
den oorlog te verklaren; en de Keizer, door zijne handlangers en
spionnen omtrent den toegang door onze bergpassen ingelicht, komt
dan het land met een sterk leger overvallen en het inlijven in
zijn eigen rijk. Dat neemt nu alles natuurlijk niet weg, dat ik
gaarne zijn buitengewone verdiensten erken; maar diezelfde
eerzucht, die zijn volk groot maakt, kan de ondergang zijn van
onze onafhankelijkheid.

--Doch hoe,--vroeg Siddha weder, na een oogenblik overdenkens,--
hoe kunt gij in zulke omstandigheden en als dat alles werkelijk
zoo is, nog de dienaar zijn van een man, die, hoe beteekenend ook,
toch den ondergang van ons vaderland gezworen zou hebben?

--En waarom niet?--sprak Salhana, op zijne beurt als verwonderd,--is
het dan niet goed dat een onzer, zonder hem zelf te benadeelen,
maar integendeel hem dienend in vele andere eveneens gewigtige
zaken, toch in de gelegenheid blijft, het oog op zijne plannen en
handelingen te houden? Juist daarom is 't ook nuttig dat gijzelf,
onder mijne aanbeveling en bescherming, nader met den heerscher
in aanraking komt. U zal hij voorzeker minder verdenken nog dan
mij, en gij zult alzoo, goed toeziend, ons soms nog beter op de
hoogte kunnen houden dan eenig ander.

--Maar,--vroeg nogmaals Siddha, na een oogenblik nadenken, en als
aarzelend,--is dat eerlijk?

--Jongeling!--antwoordde Salhana op hoogen toon, hoewel zijn
gelaat anders geen toorn verried,--laat mij u doen opmerken, dat
een man van mijn leeftijd en ervaring toch wel weten zal wat
eerlijk is of niet, en u, een jongmensch, die zijn loopbaan
aanvangt, toch geen raad zou geven in strijd met de regte
begrippen van eer!

--Vergeef mij, oom!--hernam Siddha verlegen,--gij weet, ik ben nog
te weinig bekend met de beginselen van hoogere staatkunde om u zoo
terstond reeds volkomen te begrijpen. Ook heeft Koelloeka, mijn
goeroe, mij steeds ingeprent in alles den regten weg te volgen,
nooit dubbelzinnig jegens iemand te handelen, en....

--Koelloeka, mijn beste vriend! viel de ander hem in de rede,--is
een voortreffelijk man en voor wien ik steeds de meeste achting
heb gehad; maar hij is een geleerde, geen man van zaken, een man
van theorie, niet van praktijk. Zie nu eens! uw land en volk,
waaraan gij gehecht zijt, wordt bedreigd door een Vorst, dien gij
overigens hoog stelt en ook gaarne dienen wilt, maar alleen niet
in dat ééne. Integendeel, daarin zoudt gij wenschen, en zou 't ook
uw pligt zijn, hem zoo doenlijk tegen te werken. Nu wordt u de
gelegenheid daartoe opengesteld; zoo niet geheel toch in zekere
mate. Zult gij nu die gelegenheid versmaden wegens 't een af ander
afgetrokken begrip van politieke eerlijkheid? En handelt hijzelf
dan zoo eerlijk door uw en mijn diensten aan te nemen en
tegelijker tijd lagen te leggen aan onzen Koning en ons land? En
zoo niet, wat aanspraak heeft hij dan op zoo bijzondere
openhartigheid van onze zijde? Daarenboven, ga maar eens tot
Akbar, en zeg hem, zoo gij durft, in zijn gezigt dat gij zijn
plannen doorgrondt en tegen hem in 't veld denkt te treden! Hij
zou u zien komen, mijn goede vriend! Eer een etmaal voorbij was,
laagt gij geboeid in den kerker of zaagt ge u heimelijk naar de
uiterste grenzen van Dekkan of Bengalen vervoerd,--zoo 't niet
erger met u afliep. Baat u en ons dus geen openlijk verzet, wat
rest dan anders dan goed gebruik te maken van de gunstige
gelegenheid, waardoor, let wel! den Vorst zelven geenerlei kwaad
wordt berokkend, terwijl wij van onzen kant er ons vaderland
misschien nog mee redden van het naderend verderf?

Niet overtuigd nog, maar toch ook niet wetend hoe dergelijke
redeneringen te wederleggen, zocht Siddha vergeefs naar een
antwoord, en--zweeg, afwachtend wat zijn oom nog verder te zeggen
had. Maar deze scheen het onderhoud voorloopig als geëindigd te
beschouwen en maakte een beweging om op te staan, toen zich in de
laan waarop de rustbank het uitzigt gaf, eene figuur vertoonde,
wél geschikt om Siddha's opmerkzaamheid te trekken en zijne
gedachten voor 't oogenblik af te leiden van het gesprokene.

't Was een lange, magere, bronskleurige gedaante, kaal geschoren
behalve één enkele lange haarvlok op het glimmend voorhoofd,
regterarm en borst ontbloot, maar omhangen met het heilig koord
der Brahmanen, en voor 't overige de knokerige leden in een eng
sluitend wit kleed zonder eenig siersel gehuld. Diep lagen de
grauwe bijna wezenloos voor zich uitstarende oogen in hunne
kassen, en de holle wangen en sterk uitstekende jukbeenderen
schenen te getuigen van strenge vasten en harde zelfkastijding.
Schoon voor mensch of dier niet ligt bevreesd, en ook voor 't
overige wel aan de verschijning van dergelijke wonderlijke
gestalten gewend, schrikte toch Siddha een oogenblik voor deze
ééne terug. Menig jongen en krachtigen tijger had hij in de
bosschen weerstaan en met speer en zwaard geveld, en meer dan één
geduchte slang had hij onverschrokken den kop afgehouwen, maar
nooit nog volkomen den afschuw kunnen overmeesteren, die hem bij
den plotselingen aanblik van een schuffelenden adder of een
eensklaps uitschietenden schorpioen beving, ook al vreesde hij
niet terstond de giftige beet.

--Gorakh, de Yogi,--verklaarde Salhana,--priester van den Doerga-
tempel, ginds op den berg. Bejegen hem met ontzag. Hij verdient
het en heeft meer te beteekenen dan gij alligt vermoedt.

Sluipend bijkans, meer nog dan gaande, de beide mannen, die
inmiddels opgestaan waren, naderend, sprak de priester, terwijl
hij de beide handen zaamgevouwen naar het voorhoofd bragt, op
langzaam sleependen toon en sommige lettergrepen op wonderlijke
wijze rekkend:--

--Om! om! U zij de gunst van den Heer der Wereld en van Doerga,
zijne glorierijke gemalin! Om!

--Wees gegroet, eerwaarde Gorakh! antwoordde Salhana op die
zonderlinge toespraak,--zie hier mijn neef, Siddha Rama uit
Kaçmir, van wien ik u vroeger reeds gesproken heb.

--Hij zij gegroet!--was Gorakh's plegtig antwoord,--en moge hij
eenmaal, den strijd der tweeheid te boven, de zegeningen
doorgronden van het ter oneindige zaligheid leidend eenheidsbewustzijn,
waarin gij, mijn leerling en vriend! reeds meer en meer den waren weg
des heils begint te herkennen!--Doch,--vervolgde hij na een oogenblik
niet minder plegtig zwijgen,--dat levenservaring hem eerst dien weg
bereide, gelijk ze u en mij dien gewezen heeft! Gunnen we hem den tijd,
dien de leerling behoeft! Trouwens, ik ken hem, en weet dat hij eenmaal
tot de onzen zal behooren.--Nog onlangs,--en hier wendde hij zich
onmiddelijk tot Siddha,--nog onlangs heb ik u ontmoet.

--Vergeef mij, Eerwaarde Heer!--zei de toegesprokene,--zoo ik 't
van mijn kant mij niet herinner....

--Dat kunt gij ook niet,--werd hem geantwoord;--ik was op dat
oogenblik onzigtbaar voor menschelijk oog.

Te wel bekend met de wonderlijke beweringen der Yoga-belijders,
dat ze bij voorkomende gelegenheden zich onzigtbaar konden maken,
en dergelijke, vergenoegde zich Siddha met stilzwijgend den
priester aan te hooren, toen deze tot zijn verbazing voortging:

--Het was op dien avond toen gij den tijger van den kluizenaar
zocht te vervolgen, en.... Maar wij spreken elkaar nog wel nader!
De edele Salhana verlangt thans mijn onderhoud. Tot later dan,
vaarwel! U zegene Doerga's magtige gemaal!

En met doffe stem zijn--Om! Om!--prevelend, verwijderde zich de
Doerga-priester met Salhana, die, zijn neef een--Tot straks!--
toeroepend, hem alleen liet in den hof.

De laatste mededeeling van den Yogi was wél geschikt om Siddha's
verwondering op te wekken. Hoe wist die man wat er ginds met hem
in 't gebergte was voorgevallen, waar hij buiten zijn eigen
reisgezelschap geen enkel menschelijk wezen had bespeurd? Het
gezigt van zijn dienaar, dien hij op eenigen afstand daar tusschen
de boomen zag dwalen, bragt hem inmiddels op eene gedachte, die,
meende hij, alligt het raadsel kon oplossen.

--Vatsa!--zeide hij, den man wenkend,--hebt gij of Koelloeka's
dienaar zoo even of daar straks met een priester gesproken?

--Neen, Heer!--antwoordde Vatsa,--wij hebben zelfs geen priester
gezien.

--Niet?--vroeg Siddha, thans wezenlijk verbaasd,--nu, goed dan!
Gij kunt gaan!--En terwijl hij met de hand wenkte, prevelde hij
half verstoord en toch ook half verschrikt, in zichzelf:--ik moet
er Koelloeka eens over spreken!

Doch hoe kon nog eenig priester of wat ook een oogenblik langer
zijne gedachten bezighouden, toen hij, een eind weegs voortgewandeld,
het wit gewaad en de slanke gestalte van Iravati gewaar werd onder het
digte lommer der mango's aan den oever van een kleinen lotusvijver,
besproeid door een zacht klaterende en aangename koelte verspreidende
fontein? Bloemen lagen om haar heen en een nog onafgewerkten krans hield
zij in de hand. Doch zoodra niet hadden voetstappen in de nabijheid hare
opmerkzaamheid getrokken en nauw had zij Siddha herkend, of zij wierp
den krans weg, en snelde haar minnaar met zaamgevoegde en ter hoogte
van het voorhoofd opgeheven handen te gemoet. Hartstogtelijk drukte
Siddha ze in de zijnen, en de geliefde terugleidend zette hij naast haar
zich neder in het mos.

--Wat uw vader toch een wreed man is,--sprak hij,--ons terstond
zoo weer te scheiden, nadat wij nauwlijks een paar woorden
gewisseld hadden!

--Wel!--zei Iravati,--gij moest hem eer bedanken, dat hij ons
toestaat, elkaar zoo alleen te spreken. Dat is hier lang niet
allen vergund, die in ons geval verkeeren.

--Nu goed!--hernam Siddha,--daarvoor wil ik hem van harte dankbaar
zijn, en te hooger waardeer ik dit gelukkig oogenblik, naar ik te
langer er op wachten moest. Doch hoe nu? Gij deelt dunkt mij niet
geheel in mijne blijdschap; wat mag de reden daarvan zijn?

--Ach!--zuchtte Iravati,--hoe ware 't geluk onverdeeld als men
weet dat hét zoo kort is van duur? Welligt of waarschijnlijk is
dit het eenige korte oogenblik dat we voor langen tijd elkander
vrijelijk mogen spreken. En morgen gaat gij weer verder, naar de
weelderige, woelige stad, waar gij een eenvoudig meisje als ik ben
alras zult vergeten....

--Vergeten!--riep Siddha uit,--heb ik dergelijk vermoeden aan u
verdiend? En wat is ook eene afwezigheid van misschien enkele
maanden? Keert dan,--vroeg hij met de woorden van Amaroe, terwijl
hij hare hand vatte, en haar nader ter zich trok,--"Keert dan wie
gaat, niet terug? Hoe dus: mijn liefste! zoo treurig? Blijft niet mijn
hart als mijn woord, scheiden we ook straks, u verpand."


--Ja,--zei Iravati lagchend,--als dichters ons troosten konden!
Maar vertel mij, Siddha! hebt gij nog nooit een vers op mij
gemaakt?

--'k Wilde dat ik het kon,--was het nederig antwoord,--en
inderdaad ik heb 't wel eens beproefd, maar wat ik ook zocht, ik
vond nooit iets uwer waardig. Daarentegen is er een andere kunst,
waarin ik misschien iets beter ben bedreven dan in poëzie, en wat
ik daarin beproefde wil ik niet voor u terughouden.--

En een klein met edelgesteenten omzet medaljon uit zijn gordel te
voorschijn halend toonde hij zijne verloofde een miniatuur
portret, waarin zij wel terstond haar eigen beeld moest herkennen.

--Siddha!--riep zij blijde uit,--maar ik ben immers lang zoo
schoon niet!

--Zoo schoon niet!--herhaalde hij,--neen, maar wel honderdmaal
schooner dan mijn penseel of dat van een ander u afbeelden kan!

En in zeker opzigt had hij gelijk. Want, naar Indischen smaak, had
hij de doorsnee der oogen en de grootte van den mond een weinig
overdreven, terwijl juist de volkomen evenredigheid van beide met
de overige trekken een van Iravati's wezenlijke schoonheden was.

--Maar hoe nu?--vroeg hij verschrikt, terwijl zijne gezellin
eensklaps was opgestaan en snel aan zijne armen ontsnapte, die
haar trachtten te omvatten,--hoe nu? gij neemt de vlugt?

--Wacht mij even!--sprak zij,--in een oogwenk ben ik bij u terug.

Met de vlugheid der gazelle zag hij tusschen de boomen haar den
weg nemen naar het paleis, als zwevend de breede marmeren trappen
bestijgen en weinige oogenblikken later terugkeeren met een niet
terstond uit de verte herkenbaar voorwerp in de hand. Toen, hem
weer genaderd, vertoonde zij hem, terwijl een blos hare wangen
overdekte en hemzelven een uitroep ontsnapte van blijde
bewondering, zijn eigen, welgelijkend, maar ditmaal werkelijk een
weinig geïdealiseerd portret.

--Liefste mijn!--sprak hij in vervoering, en eer ze zedig zich kon
terugtrekken had hij haar middel omvat en een vurigen kus op de
frissche rozeroode lippen gedrukt.

--Zie! sprak zij,--de onstuimige omhelzing zachtkens afwerend,--
nu zou mijn vader toch tevree met ons zijn! We hebben juist gedaan
zooals de prinsen en prinsessen, waarvan onze nationale
vertellingen spreken; die maakten ook elkaars portret.

--Niet volmaakt juist, lieve!--verbeterde Siddha,--ze maakten hun
eigen portret, en ruilden dan met elkaar, of als ze elkander
afbeeldden, dan ruilden ze toch. Maar ik vind onze manier toch
beter; de hunne scheen mij altijd in 't eene geval een blijk van
verregaande ijdelheid, en in 't andere heel doelloos.

--Foei!--zei Iravati bestraffend,--maakt gij aanmerkingen op de
schriften der Ouden? Wie weet of gij straks niet onze heilige
boeken zelf zoudt gaan kritiseren!

--Nu ja, en waarom niet?--vroeg Siddha,--als ze nu eenmaal hier of
daar mis hebben of smakeloos zijn, of....

--Gij zijt toch, hoop ik, geen twijfelaar?

--Twijfelaar? Aan wat?

--Aan het gezag der heilige Veden, bij voorbeeld, of aan....

--Kom, beste!--viel Siddha de schoone spreekster lagchend in de
rede,--kom! laten we nu in deze weinige oogenblikken, die ons nog
gegund zijn, niet doen als zoovelen onzer landgenooten, die elkaar
haast nooit kunnen ontmoeten of ze doen elkander allerlei
theologische en philosophische vragen.

--Gij hebt gelijk,--hernam Iravati,--en zie, ik weet ook een
spelletje dat veel aardiger is, en dat gij ook wel kent. Let op!

En zich vooroverbuigend naar den kant van den vijver, plukte zij
een donkerblauwe lotusbloem, nam een groot langwerpig boomblad dat
daar op den grond lag, en, na het vlug tot een soort van schuitje
omgebogen te hebben, den lotus daarin stekend, liet zij het blad
drijven op het zacht door de beweging der fontein bewogen
watervlak.

--Die bloem is mijn Siddha,--sprak ze half in zichzelve,--laat
ons nu zien of hij mij trouw zal blijven!

--Neen!--sprak Siddha op zijne beurt verwijtend,--dat is een gek
spel! Dat moet gij niet spelen!

Maar Iravati luisterde nauwelijks en zag met ademlooze
belangstelling naar het dobberend boomblad uit, dat daar vrolijk
op de kabbelende golfjes danste.

--Trouw! trouw!--juichte zij....

Daar streek een ligt zuchtje van den zuidenwind over het water;
het ranke vaartuig helde ter zijde, kantelde, en vertoonde weldra
niet meer dan het ondervlak, terwijl de lotus verdween.

--Helaas!--riep Iravati uit en liet het hoofd op de borst zinken,
--mijne voorgevoelens zouden mij dan niet bedriegen?

--Foei! zeg ik nu van mijn kant,--sprak Siddha,--eene edele wel
opgevoede jonkvrouw hecht aan zulke dwaasheden, die hoogstens te
vergeven zijn aan onnoozele boerenmeisjes! En zoo stelt gij dan
meer vertrouwen in een boomblad, dat van zelf wel moet omvallen
als ge 't maar lang genoeg drijven laat, dan in het eerewoord van
een Indisch edelman, die u zijne trouw heeft gezworen als gij de
uwe aan hem?

--Ach, Siddha!--zuchtte Iravati,--heb medelijden met mij als ik
mij soms wat kinderachtig aanstel! En is mijne onrust u geen blijk
hoe ik u liefheb? Mag ik niet soms, hoe groot ook mijn vertrouwen
op uw woord en uwe liefde is, met zekere onrust denken aan die
stad waar gij heengaat en waar u wie weet het welke verzoekingen
wachten? Toch had ik daareven groot ongelijk, dat erken ik; en,--
vervolgde zij, haar hoofd aan Siddha's schouder leunend,--ik weet
immers ook, dat Siddha de mijne is, nu en voor altoos en dat er
geen andere vrouw bestaat, die mij ooit zijn hart kan ontrooven!

Haar middel omvattend, zag Siddha de geliefde zwijgend aan; maar
die blik zeide meer dan de krachtigste betuigingen, en nameloos
gelukkig vleide zich Iravati aan zijne borst.

Een gerinkel van ringen in de nabijheid deed beiden opzien, en uit
Siddha's omhelzing zich loswindend, zeide Iravati:

--Ons zamenzijn, vriend! is geëindigd; daar komt Nipoenika, mijne
dienares, ons waarschuwen.

Inderdaad verscheen een oogenblik later de dienares, wier gouden,
om de bronskleurige enkels en armen sluitende ringen onder 't gaan
het zooeven vernomen geluid hadden veroorzaakt, en meldde hare
meesteres dat de Goeverneur haar uitnoodigde, naar hare vertrekken
terug te keeren en zijn neef verzocht, met hem en Koelloeka aan
den maaltijd te komen deelnemen.

Met een ligten handdruk scheidde Iravati van haar verloofde, en
begaf zich met Nipoenika terug naar het paleis. Op een afstand
volgde Siddha om zijn oom en zijn reisgezel in de benedenvertrekken
te gaan opzoeken.

Aan pracht en weelde ontbrak het niet bij het maal, aangerigt in
een der kleinere vertrekken, dat met zijn open galerij een
heerlijk uitzigt leverde op het schilderachtig landschap daar
omlaag. Zijden, fraai geborduurde kussens, waarop de gasten plaats
namen, gouden en zilveren schalen in overvloed, keur van spijzen
en wijnen, tal van dienaren van allerlei gelaatskleur en in allerlei
kostuum, in één woord al wat overeenkomstig mogt heeten met den rang
van Salhana als Goeverneur der veste en voor 't oogenblik hoogst
gestelde onder de bewoners van het vorstelijk paleis. Maar de regte
vrolijkheid ontbrak aan het deftig feest en geen vertrouwelijkheid was
denkbaar; alles bleef er vormelijk, statig, stijf; en de gesprekken,
even onbeteekenend als hoffelijk, werden blijkbaar slechts tusschen de
drie mannen gevoerd omdat stilzwijgen onbeleefd zou zijn geweest.
--Hoe anders,--kon Siddha niet nalaten te denken,--hoe anders toch dat
eenvoudige maal bij den kluizenaar in het gebergte!--En 't was of
Koelloeka ongeveer hetzelfde dacht toen zijn jonge vriend hem even
aanzag; althans de blik dien hij toen juist in 't ronde wierp en zijn
nauw zigtbare, door Salhana niet opgemerkte glimlach bewezen wel dat er
ook iets dergelijks omging in zijne gedachten.

Ten laatste inmiddels liep de lang gerekte maaltijd, waarbij in
alle deftigheid ook nog al vrij wat wijn was gedronken, ten einde.
Maar ook het overig gedeelte van den dag leverde voor Siddha geen
verder genoegen meer op. Wel dwaalde hij een tijd lang onder het
balkon der vertrekken rond, welke hem de gedienstige Nipoenika,
hem daar ontmoetend, als die harer meesteres had aangewezen, maar
Iravati vertoonde zich niet, en toen zij tegen den avond nog
eenmaal in tegenwoordigheid van haar vader en diens gasten
verscheen, was het enkel om een kort afscheid te nemen, even
vormelijk als de eerste begroeting in den morgen was geweest.

Vroegtijdig met het krieken van den dag moest den volgenden morgen
de reis worden voertgezet, om onder behoorlijke middagrust de
hitte van den dag te kunnen ontwijken, en vroeg dus begaven de
reizigers zich naar hunne vertrekken.

Doch zoo noodig de rust hem ook ware, de jongste der beiden kon
zoo terstond ze niet vinden, toen hij in 't voor hem gereed
gemaakte vertrek was aangekomen; en ongenegen dadelijk zijn
rustbed op te zoeken, begaf hij zich, na zijne wapens te hebben
afgelegd, nog voor eenige oogenblikken aan het open venster, dat,
aan de achterzijde van den burgt, het uitzigt verleende op de ook
daar aangebragte vestingwerken en de hier omheen liggende, nu in
nachtelijke schemering gehulde bosschen, waarachter zich weder
heuvelen en enkele hoogere, hier en daar met tempels en andere
heiligdommen gedekte bergen verhieven.

Niet enkel Iravati's beeld echter was het wat op dit oogenblik hem
bezig hield. Ook de staatkundige gesprekken met zijn oom en de
zonderlinge ontmoeting met den geheimzinnigen priester rezen weer
op voor zijn geest. Dat deze door een of anderen kunstgreep achter
het voorval met den tijger was gekomen, begreep hij wel, al kon
hij niet ontdekken hoe; maar waartoe moest dat alles dienen, en
wat wilde die man eigenlijk? En Salhana, de Goeverneur? Viel er
vertrouwen te stellen in diens karakter, moesten zijne aanduidingen
gevolgd en werkelijk voor Koelloeka verzwegen worden wat er dien morgen
verhandeld was? Of ware 't niet noodig hem daarover te raadplegen?

Eene onverwachte verschijning op den eersten ringmuur, waarvan de
lage borstwering scherp uitstak tegen de wel reeds nachtelijke
maar toch heldere lucht, deed Siddha een oogenblik het onderwerp
zijner overpeinzingen vergeten om spoedig zijne gedachten nogmaals
daarop terug te brengen.

Boven de borstwering namelijk vertoonden zich eensklaps halverwege
twee gestalten zonder dat hij begreep hoe zij, terwijl hij toch
juist op den muur gestaard had, er zoo in eens waren gekomen; en
spoedig herkende hij aan hunne gedaanten, schoon hij de
gelaatstrekken niet onderscheiden kon, zijn oom, den Goeverneur,
en Gorakh, den Doerga-priester. Al weer die twee te zamen en in
dit late uur! Doch het wonderlijkste van de verschijning was
misschien nog de gansch veranderde houding van beiden. Geen zweem
meer van hunne vroegere stijfheid en statigheid. De een
gesticuleerde al harder dan de andere bij het blijkbaar zeer
levendig gesprek, terwijl zij nu eens naar het kasteel, dan weer
naar het gebergte aan de overzijde wezen. Het onderhoud bleef in
vollen gang tot het eensklaps gestoord werd door de verschijning
van wederom nieuwe figuren, die één voor één achter elkaar langs
den ringmuur zich voortbewogen. Dunne, magere gestalten allen, en
bijkans geheel naakt, met uitzondering van een wit, om den hals
gewonden koord, dat ook in de schemering nog door het verschil met
hunne donkere huidskleur zigtbaar bleef. Aanstonds bij hunne komst
was Salhana, waarschijnlijk langs een uit het paleis onzigtbare
trap, even snel verdwenen als hij straks gekomen was. De priester
had onmiddelijk al zijne statigheid weer aangenomen, en met de
regterhand naar een der hoogste bergen wijzend, stelde hij zich
aan het hoofd van den stoet, en daalde met dezen langs den muur
naar het aan den voet der rots gelegen donkere woud omlaag. Een
lange reeks van gedaanten, alle nagenoeg volkomen op de eerste
gelijkend, volgde hem, en Siddha had lang opgehouden te tellen
toen hij de laatste in de duisternis van het bosch verdwijnen zag.

Eene ligte huivering had zijns ondanks hem bevangen toen hij die
zonderlinge gestalten daar voorbij zag trekken en hun uitwendig
voorkomen met den naam der godin in verband bragt, aan wier dienst
zich Gorakh heette gewijd te hebben, en wier tempel op gindschen
berg zij thans waarschijnlijk met hem gingen bezoeken. Kon het dan
waar zijn dat die sekte nog bestond, waarvan hij zoo menigmaal
gehoord had, maar die hij lang uitgeroeid of uitgestorven waande,
dat geheimzinnig verbond van daemonen in menschengedaante, dat zoo
lang de plaag en de schrik van Hindostan was geweest, het
vreeselijkst voortbrengsel welligt, dat ooit godsdienstig
fanatisme had uitgebroeid? En met een aanvoerder van dergelijke
bende zou zijn oom, de dienaar des Keizers in verstandhouding
zijn? 't Was inderdaad niet te gelooven, en lagchend om zijn eigen
dwaze voorstellingen verliet Siddha het venster, en wierp zich,
haastig ontkleed, op zijne legerstede.

Vermogt hij ook nu nog niet spoedig den slaap te vatten, en dwaalden
nog lang de tegenstrijdige beelden van Iravati en Salhana en Gorakh met
diens naakte bruine volgelingen hem door het hoofd, tot één vast
besluit was hij toch gekomen eer hij insliep: met Koelloeka zou hij
niet spreken over 't geen hij dien dag gehoord en gezien had. Dat zijn
oom in geheimen was gewikkeld, bleek hem duidelijk genoeg, maar voor
een staatsman was dat zoo onnatuurlijk niet, en niets bewees hem dat
zij iets misdadigs hadden, terwijl toch de ontdekking alligt van
nadeelige gevolgen voor Salhana en misschien ook voor diens naaste
betrekkingen kon zijn. Was dan hij, Siddha, nu geregtigd het een of
ander uit te brengen, aan wien dan ook, wat een vertrouwelijk gesprek
of een louter toeval hem daaromtrent had bekend gemaakt? Koelloeka zelf
zou ongetwijfeld de eerste zijn om dergelijke handelwijze af te keuren.



DERDE HOOFDSTUK.

Agra

Vrolijk trompetgeschal wekte Siddha uit zijne ligte
morgensluimering. Haastig opspringend, zag hij uit het venster het
groote plein van den burgt met eene menigte ruiters overdekt,
sommigen hunne paarden afzadelend, anderen bezig met op te stijgen
en zich in gelid te stellen. Voor de eene helft de ruiters, die
uit Allahabad naar Agra stonden te vertrekken en met wie onze
reizigers den togt derwaarts zouden ondernemen, voor de andere de
krijgslieden, die eerstgenoemden kwamen vervangen. Reeds zag de
jonge edelman zijn dienaar met den schimmel op hem wachten, en
vlug maakte hij zich tot het voortzetten der reize gereed. Weinig
tijds later zat hij te paard, terwijl ook eenige oogenblikken
daarna Koelloeka met den Goeverneur verscheen.

Nog even inmiddels vond Siddha, eer de stoet zich in beweging ging
stellen, de gelegenheid om langs de bastions den hoek om te rijden
tot aan het balkon, waar hij den vorigen namiddag zoo herhaaldelijk naar
had opgezien. Ditmaal werd hij niet geheel in zijne verwachting bedrogen.
Tusschen de planten die het balkon bedekten ontwaarde hij terstond eene
hem wel bekende, in 't wit gehulde gestalte, die bij zijne nadering met
een luchtig op den zachten wind fladderend doek wuifde; en toen hij
digter bij was gekomen daalde dit langzaam neder zoodat hij, met eene
vlugge wending van zijn paard, het op de punt zijner lans kon opvangen.

't Was een van die schitterend gekleurde en ragfijne weefsels van
Kaçmir, die de wanhoop van alle wevers der wereld uitmaakten en
die zich even ligt door een vingerring lieten trekken als tot
sluijer gebruiken of tot een tulband zamenvouwen. Snel kuste hij
't voor hem onwaardeerbaar afscheidsgeschenk, wond het in een
oogwenk om het gevest van zijn sabel, en toen met de hand wenkend
ten laatsten groet, was hij dra in eenige sprongen bij zijne
reisgenooten terug.

Een eind wegs begeleidde nog Salhana, mede te paard, zijne gasten
en de vertrekkende ruiters. Daarop nam hij afscheid, zijn neef nog
mededeelend dat hij spoedig hem te Agra hoopte terug te zien,
vermits hij zelf eenige dagen later zich derwaarts dacht te
begeven; en in gezelschap van den bevelvoerenden officier der
afdeeling, met wien zij intusschen kennis hadden gemaakt, trokken
onze reizigers verder.

Meer dan één dag nog duurde de togt. Voor een groot deel door
zandige, veelal met meer steenen dan boomen bedekte vlakten, soms
ook over liefelijke begroeide heuvelen, en meest langs of in de
nabijheid van den oever der Djoemna. Eindelijk werd op weinig
afstand van Agra des avonds de laatste halt gehouden, en toen nu
den volgenden morgen na een korten rid de Keizerstad zelve was
bereikt, zagen de reizigers, ook diegenen onder hen voor wien de
aanblik niet nieuw meer was, de moeite en de onvermijdelijke
verveling van den togt zich wél vergoed.

Halvemaansgewijze, langs den tegenovergestelden oever der rivier, lag
tusschen tuinen en vestingwerken van allerlei vorm de breede rei van
paleizen en moskeën, die in dezen tijd en nog lang daarna Agra of
Akbarabad tot een van de schoonste en prachtigste steden der wereld
maakten. In het midden ongeveer en uitblinkend boven allen verrees het
paleis van den Keizer zelf, waarvan het hoofdgebouw, van alle zijden
omringd door kleinere, tusschen de digte boomgroepen der lusthoven
verspreid, door de keurige voeging zijner roode en glad gepolijste
zandsteenen als uit één in het zonlicht glanzend granietblok scheen
gehouwen, en toch, in weerwil van het waarlijk kolossale zijner
afmetingen, met zijne menigte van puntig uitloopende koepeldaken en
vlugge slanke torens en als de fijnste kant tegen de lucht uitstekend
beeldhouwwerk een voorzeker niet minder bekoorlijken dan overweldigenden
invloed op den beschouwer te weeg moest brengen. En daar omheen de
paleizen en lusthoven der hofgrooten en der rijke en aanzienlijke
stadbewoners en de moskeën met hare koepels en minaretten, en hier en
daar ook nog enkele pagoden, overblijfsels en laatste getuigen van een
vroegeren, in deze streken althans, overwonnen beschavingstoestand. Wél
was die aanblik reden genoeg voor den reiziger, en in 't bijzonder ook
voor hem die de plek voor 't eerst bezocht, om den teugel in te houden,
ten einde nog eene wijl zich te verlustigen in het gezigt van zooveel
pracht, en, kon het, een oogenblik na te denken over den indruk daardoor
veroorzaakt. Eén eenig mensch, magtig veroveraar en diep ingrijpend
hervormer bovendien, was dan voor 't grootste deel de stichter van dat
alles, dat in eene voormaals nog weinig aanzienlijke plaats als
eensklaps door eene tooverroede te voorschijn was geroepen uit den
barren grond? Wat geweldig, wat veelbeteekenend man dat niet zijn moest!
En een gevoel van beklemdheid greep Siddha aan, toen hij zich
voorstelde, misschien binnen kort vóór dien man te zullen verschijnen
en welligt zelfs eenige woorden, zij 't ook slechts vormelijke, met hem
te moeten wisselen.

Weldra intusschen begaf men zich verder en, aan de overzijde der
rivier gekomen, namen Koelloeka en Siddha afscheid van hun
reisgenoot, den officier, en begaven zich met hunne dienaren naar
de woning door een van Koelloeka's vrienden voor hen gehuurd,--een
eenvoudig maar smaakvol en aangenaam ingerigt huis met een
vriendelijk uitzigt op omliggende tuinen en op den klaren, in de
morgenzon glinsterenden stroom in de laagte.

--Komaan, dat treft!--zei Koelloeka toen zij de woning waren
binnengetreden,--ik zie daar dat onze goederen al met de kameelen
zijn aangekomen. Nu behoeven wij niet stil te zitten en kunnen
straks al dadelijk, als we ons wat gekleed hebben, onze opwachting
bij Aboel Fazl, den Minister gaan maken. Eerst nu een frisch bad;
en inmiddels kan Vatsa onze zaken helpen uitpakken.

Een half uur later waren beiden tot het voorgenomen bezoek op weg;
Siddha in een tot de knieën reikend en op de met een parelsnoer
behangen borst een weinig geopend goudlakensch kleed, en gedekt
door een niet te grooten, met een veder gesierden tulband, waarin
hij Iravati's afscheidsteeken had gevlochten; Koelloeka eveneens
in ietwat sierlijker, min streng eenvoudig gewaad dan hij tot
dusver gedragen had. Sabel en dolk, meer tot tooi nu dan tot
voorkomend gebruik, strekten tot wapentuig.

De weg naar het paleis des Ministers was niet lang; en daar
aangekomen en de voorhoven doorgegaan zijnde, werden de beide
bezoekers op de vermelding hunner namen terstond naar een der
binnenvertrekken geleid om daar den Vizier af te wachten. Ook
stelde deze hun geduld niet lang op de proef. Weldra werd een der
gordijnen, die het vertrek van de overige scheidden, ter zijde
geschoven, en Aboel Fazl trad binnen.

Hij was een eenigszins gezet man van middelbare lengte en
omstreeks een goede vijfig jaar, in een wel eenvoudig, maar toch
kostbaar gewaad van gele, gebloemde zijde gekleed. Een baard droeg
hij in 't geheel niet, maar zijn glad gelaat vertoonde niettemin,
ook in weerwil van zekeren vermoeiden trek, eene uitdrukking van
mannelijke kracht en sterken, vasten wil, eene uitdrukking tevens
weer getemperd door den vriendelijken blik zijner donkere oogen.

--'t Verheugt mij, u zoo spoedig hier te zien,--sprak hij na de
gewone groeten, die van de zijde van Koelloeka en Siddha zeer
eerbiedig waren;--onze jonge vriend betoont zich daarmede, dank
zij waarschijnlijk ook uwe aansporing, wijze Koelloeka! niet
langzaam in 's Keizers dienst.

--'t Ware voorzeker ook een slecht begin,--merkte de aangesprokene
op,--indien hij een oogenblik langer dan noodig was had gedraald
om de eervolle betrekking te komen aanvaarden, die uwe gunst en
die des Keizers hem hebben toegedacht.

--Geen gunst, mijn vriend!--hernam Aboel Fazl--geen gunst, maar
verstandig beleid, zoo ik hoop. Wij achten hier geenszins nuttig,
alle betrekkingen steeds in handen te geven van onze eigene
grooten, en stellen 't ook op prijs als 's lands oorspronkelijke
edelen zich wijden aan onze dienst. Ook weet gij dat onze
Radjpoet's ongaarne hun aanvoerders uit anderen dan van hun eigen
stammen zien gekozen. En wat eindelijk kon mij aangenamer zijn dan
den zoon van een oud vriend, en van wien ik ook niet dan goede
getuigenissen vernam, tot een betrekking te roepen die zijn vader
gewenscht voor hem acht?

--Veroorloof mij niettemin, edele Heer!--sprak nu Siddha toen de
Minister zweeg--het mij toegezegde als een gunst te blijven
beschouwen en Uwe Excellentie daarvoor mijn dank en dien van mijn
vader te betuigen! Ik wil hopen dat ik mij haar niet gansch
onwaardig zal maken.

--Blijf trouw vóór alles!--zei Aboel Fazl ernstig;--'t is een
voorschrift dat u thans overbodig schijnt; maar als ge wat langer
hier zijt geweest, zult gij aldra bemerken dat het dit in 't
geheel niet is in een omgeving waar verraad menigmaal van alle
kanten loert en zich ook de besten nog wel eens tot ontrouw lieten
verleiden. Morgen inmiddels zal uw opperbevelhebber u de noodige
instructiën geven voor de dienst. Ook zal hij voorzeker niet
nalaten u te waarschuwen, wat voorzigtig met uwe Radjpoet's te
zijn. Want, gij weet het, velen hunner, al bekleeden zij geen
bepaalden militairen rang, zijn edelen als gij, en willen dus niet
zoo geheel behandeld worden als gewone soldaten. Voor 't oogenblik
zult gij, naar ik onderstel, wel eens wat meer van de residentie
willen zien dan gij tot nogtoe er van gewaar zijt geworden. Ik wil
u dus niet langer terughouden.--Doch wacht nog even,--sprak de
Minister, toen Siddha zich gereed maakte te vertrekken,--een
geleider zal u niet onwelkom zijn, en ik meen u een geschikten te
kunnen aanwijzen.--Daarop in de handen klappend, vroeg hij den
spoedig verschenen dienaar:--Is mijn neef Parviz hier?

--Ik zag hem zooeven nog in den hof gaan,--antwoordde de dienaar.

--Zeg, dat ik hem hier wensch te zien!

Weinige oogenblikken later verscheen een jongman van ongeveer
Siddha's leeftijd, rijk gekleed en met juweelen en paarlen gesierd
en van een bevallig en innemend, schoon ook in weerwil van zijn
fijnen zwarten knevel ietwat vrouwelijk voorkomen.

--Parviz!--zei Aboel Fazl,--zie hier de beide heeren uit Kaçmir,
waarvan ik u de komst gemeld heb. Den edelen Siddha zult gij hoop
ik al spoedig uw vriend mogen noemen. Thans wilt gij hem alligt
wel tot gids strekken in onze stad, die hij voor 't eerst bezoekt.

--Gaarne, oom!--antwoordde Parviz, terwijl hij Siddha beleefd en
vriendelijk tevens groette,--'t zal mij niet minder genoegen zijn
dan eer.

--Zoo gaat dan!--hernam de Minister.--Koelloeka zal misschien nog
wel enkele oogenblikken hier willen vertoeven om met mij sommige
belangen van Kaçmir te bespreken. Doch, mijne heeren!--zeide hij
nog in 't bijzonder tot Siddha en den Brahmaan,--vergeet vooral
niet nog heden mijn broeder Feizi een bezoek te brengen! Hij zou
't u erg kwalijk nemen als gij 't uitsteldet tot morgen, al werd
mij de voorrang ook gaarne door hem gegund.

En op een vriendelijken wenk van den Staatsdienaar verwijderden
zich de beide jongelieden en verlieten gezamenlijk het paleis.

--Kom!--zei Parviz, toen zij buiten waren,--'t is gelukkig nog zoo
heel warm niet, en we konden dus wel eens dadelijk het eerste gaan
zien waar een bezoeker van Agra wel vóór alles heengaat, het
paleis van den Keizer. Ten minste als de wandeling u niet te zwaar
is na uw morgenrid.

--Och!--antwoordde Siddha, spoedig gemeenzaam met zijn nieuwen
vriend,--om de warmte geef ik in den regel al even weinig als om
de kou, wij zijn er in onze bergen wel aan gewend. En ook niet om
een weinig moeite. Maar ongaarne zou ik u last veroorzaken om mij
iets te laten zien wat gij zelf natuurlijk al lang kent.

--Nu,--hernam Parviz wat spotachtig,--zoo'n ijzervreter ben ik wel niet
als gij, die daar uit de hooge bergen en wilde bosschen komt; maar een
wandelingetje kan ik toch nog wel maken, en al kreeg ik 't nu ook wat
warm, uw gezelschap zal mij de mogelijke vermoeijenis wel doen
vergeten.

Zoo al pratend en terwijl men elkander 't een en ander omtrent
eigen betrekkingen en belangen meedeelde, waarbij Parviz onder
anderen vertelde dat zijn oom, de Minister, hem voor de
krijgsdienst, waarin hij zelf ook niet veel behagen vond,
ongeschikt achtte, en hem voor een staatsambt bestemde, kwamen de
beide wandelaars al spoedig aan de groote, breede straat, die een
der hoofdtoegangen vormde tot de voorhoven der vorstelijke
paleizen. Aan het einde dier straat was een hooge, in den vorm van
een triomfboog opgerigte poort, en deze doorgegaan zijnde kwam men
op een uitgestrekt, door platanen beschaduwd plein, dat ook nog
door zes andere bogen van gelijke bouworde en even breede straten
toegankelijk werd gemaakt. In 't midden verhief zich een kolossale
steenen olifant, door den tromp bij wijze van fontein en hooge
waterkolom opspuitend; en de drie andere zijden van het plein
werden ingesloten door lange reijen van marmeren kolonaden,
waarachter als trapsgewijze de verschillende verdiepingen der
hoofdgebouwen omhoog rezen. Was de aanblik misschien minder
treffend en schilderachtig dan die van de rivierzijde, de
verbazende uitgestrektheid der paleizen en hunne bijbehoorende
gebouwen, waaronder ook vestingwerken van velerlei aard, viel
daarentegen te meer in het oog.

--Gij begrijpt wel,--zei Parviz,--dat we dat alles wat daarbinnen
is nu niet in eens zien kunnen, ook al waren we nog zoo bestand
tegen vermoeijenis; wij zouden er toch den tijd niet voor hebben.
Doch laten we nu dan voorloopig eens het een en ander er van
bekijken, dan kunt gij u ten minste eenig begrip vormen van het
geheel. Gaandeweg zult gij er later wel meer van zien.

En een der galerijen binnentredend deed Parviz zich en zijn
medgezel aan een wachter kennen, die hun terstond een geleider
medegaf naar de voor bezoekers van hun rang toegankelijke
binnengebouwen. En nu ging het door lange reeksen van grootere en
kleinere vertrekken, het eene al rijker en fraaijer gestoffeerd
dan het andere, alle opgetrokken in den luchtigen en bevalligen
Moorschen bouwtrant, en waarvan er verscheiden een bekoorlijk
uitzigt leverden op de uitgestrekte tuinen met hunne frissche
fonteinen en hun pacht van bloemen en gewassen van allerlei soort.
Hier marmeren wanden, ingelegd met sierlijke bloemen van keurig
mozaïekwerk; daar spiegels van alle kanten en fijne, haast
onzigtbare fonteinen, wier dunne stofregen een heerlijke koelte
verspreidde; allerwege goudlakensche of zijden, met goud- en
zilverdraad gestikte gordijnen en voorhangsels van velerlei naar
den aard der overige versierselen wisselende kleur, en zware
tapijten en zachte zijden kussens, waarop in die omgeving zich uit
te strekken op zich zelf reeds een genot mogt zijn geweest.

--Daar ginds, aan den anderen vleugel,--zei Parviz weder,--zou
men u nog veel meer fraais kunnen toonen; maar daar kunnen wij
natuurlijk niet binnenkomen: 't zijn de vrouwenvertekken. Ik heb
eens een kijkje gehad in een paar daarvan, toen ze pas waren
afgewerkt en nog niet bewoond werden; ja, wat daar niet al aan ten
koste moet zijn gelegd! Maar ik schenk u de beschrijving; gij hebt
al genoeg te kijken en dus zeker ook weinig lust om nog meer aan
te hooren. Is,--vroeg hij den geleider,--de groote audientie-hal
open?

--Neen, Heer!--antwoordde de ander,--voor 't oogenblik niet; maar
over een paar dagen....

--Nu, 't maakt ook niet uit,--hernam Parviz.--Binnenkort,--
vervolgde hij tot Siddha,--zal er wel openbare audientie zijn en
dan kunnen wij er heengaan. En van de vertrekken die de Keizer
zelf bewoont, zult gij later misschien wel meer gewaar worden.
Laat ons voor 't oogenblik nog wat bijzaken gaan opnemen, die het
zien toch ook nog wel waard mogen heeten.

Langs hooge en breede zuilengangen, waarbinnen zich een menigte
van dienaren en krijgslieden van allerlei rangen bewoog, soms ook
door de regte en lange lanen van het park, wandelden nu de
bezoekers voort, terwijl Parviz zijn medgezel de bestemming der
verschillende zalen en gebouwen aanduidde. Hier de Keizerlijke
bibliotheek, met hare rijk gebonden handschrfften, ginds de
werkplaatsen der goudsmeden en juweliers, de laboratoriën ter
vervaardiging van reukwerken, de uitgebreide magazijnen en
keukens, en eindelijk ook, behalve nog de arsenalen der vesting,
de stallen der paarden, olifanten en kameelen, die meer in 't
bijzonder voor den Keizer zelf en zijn gevolg waren bestemd.

Tot dusver had Siddha gemeend, toch ook nog wel begrip van
paleizen te hebben; nu echter begon hij tot de overtuiging te
komen, dat hij er eigenlijk nog nooit een gezien had. Niet weinig
vooral verbaasde hem de uitgebreidheid van die stallen, die van
boven en uit de verte beschouwd, zich als heel een afzonderlijk
dorp vertoonden te midden van de parken waarbinnen ze waren
opgerigt.

--Wat menigte van edele dieren daar niet zijn moet,--merkte hij
op.

--Ja,--antwoordde Parviz,--een goede honderd olifanten zijn er
onder anderen stellig wel hier; hoeveel er elders nog voor den
Keizer worden gehouden weet ik niet met zekerheid; naar men zegt
moet hij er nog heel wat bezitten en een evenredig aantal kameelen
en paarden en jagt-luipaarden.

--Maar,--vroeg Siddha,--wat heeft één man, al is hij ook Shah
Akbar, nu toch eigenlijk aan zooveel overdaad in alles?

--Hij voor zich zelf niet veel,--was het antwoord,--en misschien
minder nog dan gij wel meenen zoudt. Geboren in een wildernis,
toen zijn vader als balling rondzwierf, en opgevoed in een
legerkamp, hecht hij volstrekt niet aan al die inderdaad
overmatige weelde, en zou ongetwijfeld met oneindig minder tevrede
zijn; maar hij is overtuigd en, naar ik geloof, volkomen teregt,
dat een vorst als hij, in deze landen en onder al die volken en
grooten waarover hij heerscht, een indrukwekkende praal niet
minder van noode heeft dan een sterk leger en ervaren staatsmannen. Wij
allen, Perzen, Mongolen, Arabieren of Hindoe's gijlieden zoo goed als
wij, zijn nu eenmaal gewoon daartegen op te zien en te meer ontzag voor
den monarch te hebben naar hij meer uiterlijk vertoon maakt. Doch als ge
nu meent dat met al die vertooning ook verkwisting zamengaat, dan zoudt
ge u niet weinig vergissen. Ik durf u ten stelligste te verzekeren dat
er in waarheid niets wordt weggeworpen, en al wordt er soms ook
gestolen, heel veel kan 't betrekkelijk niet zijn. Want tot in de
kleinste bijzonderheden van deze ontzaggelijke hofhouding heerscht
even strenge regel en orde als in de verschillende afdeelingen van
het staatsbestuur, die bijkans overal in het rijk van den Grooten
Mogol als voorbeeld kunnen gelden van een verstandige administratie.
Mijn oom Aboel Fazl is bezig dat alles nauwkeurig te omschrijven in zijn
groote werk over de instellingen en het bestuur van den Keizer, in zijn
Aïn i Akbari, waarbij hij mij wel eens een handje laat helpen. Eene zaak
met dat al is er, waarin men Akbar soms wel eens verkwistend mogt noemen.
Als 't namelijk geldt, anderen bij te staan die zich in moeilijkheden
bevinden of behoeftig zijn, en eenige aanspraak op zijn mildheid kunnen
maken, of ook wel de bevordering van wetenschap en kunst, dan hebben
zijn schatmeesters dikwijls moeite genoeg hem binnen de redelijke
grenzen te houden. Maar nu!--vervolgde Parviz na een oogenblik
stilzwijgen,--'t wordt nu waarlijk onze tijd om naar huis te gaan;
de zon begint al te branden en ik wil u ook wel bekennen dat ik
wat vermoeid ben. Als we hier nog langer bleven ronddrentelen zou
ik veel lust hebben hier of daar op een rustbank neer te vallen en
er de koelte van den avond af te wachten; maar daar hebben we niet
veel aan, en dan verloopen we ook ons maal.

--Zoo laat ons den terugtogt dan aannemen!--antwoordde Siddha,--en
ik dank u inmiddels van harte voor uw vriendelijk geleide. Gij
hebt mij hier al haast den weg geleerd.

Langs een bijpad aan de andere zijde der tuinen en gebouwen leidde
nu Parviz zijn vriend naar diens woning terug, en daar afscheid
nemend, zeide hij:

--Gij zult het morgen waarschijnlijk wel te druk hebben met
dienstzaken om nog verder de stad te bezigtigen of uitstapjes te
maken. Doch zoo gij overmorgen of later wilt, ik ben gaarne tot uw
dienst. Laat mij 't maar eens weten, of ik kom u misschien ook wel
opzoeken.

De beide jongelieden gaven elkaar de hand, en in een koel vertrek
zijner woning ging Siddha de middagrust genieten, die ook hem op
dit oogenblik toch niet onwelkom was.

Tegen 't vallen van den avond begaf hij met zijn ouderen vriend
zich weer op weg om Feizi, den broeder des Ministers, het
voorgenomen bezoek te brengen. Eene aangenaam tusschen digte
boomgroepen gelegen en betrekkelijk niet uitgestrekte maar toch
rijk en smaakvol gebouwde villa diende Aboel Fazl's jongeren
broeder tot woning. Aanstonds werden ook hier de bezoekers
toegelaten en bij den bewoner aangediend; weinige oogenblikken
daarna verscheen een dienaar om hen binnen te leiden in Feizi's
eigen vertrek.

Daar, in de nabijheid van het balkon, dat voor een groot deel zich
uitbreidde langs het gebouw, zat aan een kunstig bewerkte tafel,
met velerlei handschriften bedekt en door menigte van anderen op
den grond liggende omringd, een man in de kracht zijns levens, met
de schrijfstift in de hand en voorover gebogen over zijne papieren
en perkamenten. Zoodra hij de bezoekers gewaar werd, stond hij op,
trad hen te gemoet, en beiden zonder verdere formaliteiten met een
eenvoudig: Welkom! de hand gevend, wenkte hij hen, op de vóór het
balkon gespreide kussens met hem plaats te nemen.

Wat Feizi vooral van zijn ouderen broeder onderscheidde, met wien
hij overigens veel gelijkenis vertoonde, was de opgeruimde,
joviale uitdrukking van zijn eveneens glad geschoren gelaat en
eene bijzondere ongedwongenheid van manieren, aan de hoffelijke
vormen van een man van de wereld gepaard. Ook kenschetste zijn
kalme en rustige blik meer nog den stillen denker dan den man van
krachtig, rusteloos handelen, schoon hij als krijgsman toch ook
menige dappere daad had bedreven en als gezant meer dan eens
netelige vragen had helpen oplossen voor zijn vorst.

--Ik wist het wel,--zeide hij, terwijl een paar dienaren den
gasten wijn en ververschingen kwamen aanbieden,--gij zoudt den dag
niet laten verloopen, waarde Koelloeka! zonder mij, zoo goed als
mijn broeder, met uw bezoek te verheugen en mij in kennis te
brengen met uw jongen vriend, dien ik spoedig ook den mijne hoop
te noemen.--En wat zegt ge nu wel van onze nieuwe stad?--vroeg hij
aan Siddha.--Gij hebt er toch zeker al 't een en ander van gezien?

--Uw neef Parviz, edele Heer!--antwoordde Siddha,--heeft dezen
morgen de vriendelijkheid gehad mij door een gedeelte van het
paleis rond te leiden. Maar om u de waarheid te zeggen, ik kan er
eigenlijk nog zoo geen oordeel over uitspreken; ik ben voor 't
oogenblik eenvoudig verbaasd over zooveel pracht en zooveel
heerlijke kunstwerken. Ik had er mij veel van voorgesteld, maar
dat alles is mij gebleken vér beneden de werkelijkheid te zijn.

--Dat geloof ik gaarne,--hernam Feizi,--het gaat iedereen zoo, die
voor 't eerst hier komt. Men mag nog zooveel beschrijvingen van
Akbar's paleizen gehoord of gelezen hebben, toch staat men nog
altijd verwonderd als men ze werkelijk ziet. Maar zeg mij,
Koelloeka! hoe gaat het u tegenwoordig in uw verre Noorden? Ik ben
benieuwd weer eens iets van uw Kaçmir te vernemen.

Gaarne beantwoordde Koelloeka de vraag, schoon in 't algemeen en
zonder thans te doelen op de weer aangevangen oneenigheden; en ook
Siddha nam spoedig een levendig deel aan het gesprek. Nooit nog
had hij met een vreemde zoo snel zich op zijn gemak gevoeld als nu
met dienzelfden veelbeteekenenden Feizi, des grooten Keizers
vriend zoowel als raadsman, tegen wiens nu reeds allerwege
beroemden naam van geleerdheid en kunde hij steeds zoo hoog had
opgezien. Al spoedig had inmiddels het gesprek het terrein der
dingen van den dag verlaten en was het overgegaan tot onderwerpen
van meer algemeenen aard. Vooral ook tot letterkundige.

--Gij bewondert onze paleizen,--sprak Feizi tot Siddha,--en gij
erkent dat zij uwe verwachting overtreffen; maar mij is 't nog
gansch anders gegaan, toen ik voor 't eerst kennis maakte met uwe
eeuwenoude klassieke en geheiligde litteratuur. Onze geloovige,
maar daarom nog niet heel kundige moellah's hadden mij altijd
verteld, dat Indische letterkunde eigenlijk niets anders was dan
een verward en smakeloos zamenraapsel van allerlei gedrogtelijkheden,
even verderfelijk voor waren kunstzin als gevaarlijk voor het geloof in
Allah en zijn Profeet. Wat er van dit laatste zijn mag, laat ik daar;
maar als mijn kunstsmaak als ook mijn zucht naar wetenschap voldaan
zullen worden dan geschiedt dit vrij wat beter door uwe dichters en
denkers dan door de onzen. Wat prachtige heldendichten de uwe, wat
verheven lyriek, wat schitterende drama's, en welke ridderlijke en
edele, wat humane en zedelijk reine gevoelens in veel van dat alles! En
welk eene diepte en omvang tevens van gedachten bij uwe wijsgeeren van
ouds! Maar wat behoef ik ulieden dat te herinneren? Gij weet en begrijpt
het natuurlijk veel beter dan ik, die niet dan met zware inspanning uwe
moeilijke, zoo gansch en al van ons Perzisch en Arabisch verschillende,
klassieke taal kon leeren verstaan.

--Nu, het Sanskrit waait ons tegenwoordigen Hindoe's, die
natuurlijk meest Hindostani spreken, ook juist niet aan,--zei
Siddha,--vraag Koelloeka maar eens, hoeveel hij met mij te doen
heeft gehad om 't mij te leeren.

--'t Ging nog al,--merkte Koelloeka goelijk aan,--maar al heeft
dan een Feizi in den aanvang zoo goed als ieder ander moeite gehad
met het leeren der taal, hij heeft wél doen vergeten dat ze
oorspronkelijk hem niet eigen was, door zijne vertaling van onze
Kaçmirsche kronijk en voorzeker niet minder door zijne treflijke
navolging van Nala en Damayanti.

--Wat heerlijk dichtwerk, niet waar?--hernam Feizi, die niet
spoedig was uitgepraat als hij eens over Hindoe-litteratuur
begon,--en hoever blijft niet elke bewerking in eene andere taal
beneden het origineel, zoo eenvoudig en toch zoo verheven schoon,
met die onovertroffen vrouwenfiguur, de edele, reine, bij alle
beproeving en miskenning, aan haar onwaardigen gemaal zoo
onwankelbaar trouwe Damayanti! Voor 't overige, als ik soms iets
navolg dan doe ik 't voornamelijk ten gerieve van Akbar, die
natuurlijk geen tijd heeft om nog eens vreemde talen te gaan
leeren en toch alles lezen wil. Zoo heeft hij mij ook al een
overzetting van de Evangeliën opgedragen.

--Van de wat?--vroeg Koelloeka.

--Van de heilige boeken dier mannen uit het Westen, die zich, naar
den stichter hunner godsdienst, Christenen heeten, en waarvan gij
toch zeker wel gehoord hebt. Nu, er staat ook veel lezenswaardigs
in die boeken, en er komen veel verheven en diepzinnige
denkbeelden in voor, nevens veel onbeduidends en ook onzinnigs,
even als in uwe theosophiën; maar over 't geheel geeft het niet
bepaald veel nieuws als men uwe theologie en wijsbegeerte eenmaal
kent. Maar wat mij ook zoo bijzonder steeds bevalt,--dus vervolgde
hij, zijne lofrede op oud-Indië's beschaving voortzettend,--dat
zijn uwe spreuken. Hoe laf en zouteloos schijnen mij wederom de
onze, die voor hooge wijsheid moeten doorgaan, als ik ze bij die
andere vergelijk! Al had ik er maar deze ééne van u geleerd, ik
zou al genoeg hebben om mij weer moed te geven als ik dien soms
verlies bij het arbeiden aan mijn manuscripten daar:

"De schat, die niet vergaat, niet wordt geroofd, maar aangroeit,
 Naar gij hem meer verkwist, die schat heet wetenschap."


--Is 't zóó goed?--vroeg hij Siddha, na de regels in 't
oorspronkelijke te hebben uitgesproken,--of maak ik soms een fout?

Een oogenblik aarzelde Siddha met zijn antwoord, maar Koelloeka
aanziend, die glimlagchend knikte, antwoordde hij met gepaste
vrijmoedigheid:

--Eene enkele, Heer! maar trouwens ook een zeer geringe.--En den
laatsten regel herhalend, verbeterde hij de uitspraak van een der
daarin voorkomende woorden.

--Nu, ik kom er nog al wél af!--riep Feizi vrolijk uit,--maar
zegt gij mij nu ook eens een spreuk van Bhartrihari voor! Gij kent
er toch zeker wel een enkele van buiten.

Siddha dacht een oogenblik na en reciteerde toen:

 "Elk werd geboren die leeft; wezenlijk echter geboren
 Heel alleen hij, die een naam nalaat aan 't komend geslacht."


--Oho!--zei Feizi lagchend,--gij hebt daar in uw Kaçmir nog wat
anders dan Sanskrit geleerd! Gij zijt al vrij wel gevorderd in de
kunst van vleijen, mijn vriend!

--Vleijen?--vroeg Siddha,--maar zou dan uw naam, als die van uw
broeder Aboel Fazl tot in de verste streken van Hindostan en zeker
ook van Perzië doorgedrongen, bestemd zijn om door volgende
geslachten weer vergeten of door hen niet gewaardeerd te worden?

--Mijns broeders naam!--sprak de ander,--ja, dien zal men niet
ligt weer vergeten! Al was 't nog niet eens om zijn daden, dan
toch zeker om zijn onsterfelijk werk, zijn Akbar-Nameh, waarin hij
bezig is de regeringsgeschiedenis van onzen grooten Keizer te
beschrijven. Dat wordt eerst een boek, mijne vrienden! waarbij al
mijn werken en tobben in 't niet verzinken. Ik heb alleen, het
inziende, hem wel eens de aanmerking gemaakt, dat hij Akbar, die
toch altijd een mensch blijft en dus ook wel zijne gebreken heeft,
wat al te zeer in de wolken steekt, en dus alligt in toekomende
tijden zich den blaam van partijdigheid of zelfs van vorstenvleijerij
op den hals zal halen. Maar hij wil er niets van hooren, iets op zijn
lof van den Keizer af te laten dingen.--Als ik,--antwoordt hij mij,
--niet alles zeggen mag wat ik wezenlijk in gemoede denk van den man,
die meer is dan mijn vorst, die mijn weldoener is en mijn trouwste
vriend, dan werp ik mijn gansche boek veel liever in 't vuur!--Nu, gij
begrijpt, daartegen valt dan niet veel te redeneren. En bovendien men
kan 't aan Akbar zelf wel merken, al zegt hij 't niet, dat het hem
gansch niet onwelkom is, zich door zijn vriend, aan wiens oordeel hij
hooge waarde hecht, zoo geprezen te zien.

--Edele Feizi!--sprak Siddha, nadat er een kort oogenblik stilte
had geheerscht,--mag ik u eens eene opregte vraag doen?

--Wel zeker!--luidde 't gulle bescheid,--en ik hoop er even
eerlijk op te kunnen antwoorden.

--Nu dan, toen wij daar van den Minister Aboel Fazl spraken, kwam
mij eene waarschuwing in de gedachte die hij mij dezen morgen gaf.
Hij waarschuwde namelijk tegen het verraad dat den Keizer hier
steeds omringt. Zoudt gij, die zoo verstandig zijt, nu wezenlijk
meenen dat hier nog lieden zijn kunnen dwaas en tevens misdadig
genoeg om tegen zoo magtig, zoo groot en zoo weldadig een vorst
als Shah Akbar zamen te spannen?--of is het werkelijk zoo?

--Och kom!--riep Feizi uit,--mijn broeder ziet ook overal verraad!
Maar dat is nu eenmaal een Minister, en vooral een eersten, een
Groot-Vizier, eigen. Maak u echter niet al te beducht; de
menschen zijn inderdaad zoo slecht niet, en in elk geval niet gek
genoeg om zich aan dergelijke kunsten te wagen, waarbij ze hun
hoofd op 't spel zetten met voor 't minst tien kansen tegen één.

--Feizi!--sprak Koelloeka ernstig en half verwijtend,--uwe
optimistische beschouwingen getuigen ongetwijfeld voor uw goed
hart; maar denkt gijzelf niet, dat ze soms gevaarlijk mogten
worden, en bijvoorbeeld jongeren, zooals onzen nog weinig ervaren
vriend hier, tot onvoorzigtigheid verleiden?

--Nu, maar ik zeg ook niet dat hij onvoorzigtig moet zijn,--
hernam de ander,--ik meen alleen dat hij nu juist niet behoeft te
beginnen met zich allerlei voorstellingen omtrent hof- en
staatsintriges in 't hoofd te halen, maar kloek en blijmoedig het
leven behoort in te gaan. Zoo begonnen wij allen, en we zijn er
immers wél bij gevaren. Met al te veel achterdocht aanvangend kon
hij op 't laatst wel eens niemand meer gaan vertrouwen, ook mijn
broeder zelf en mij niet.

--Dat in geen geval!--riep Siddha levendig uit, terwijl hij Feizi
vrijmoedig in 't vriendelijk open gelaat zag,--en zoo min ik ooit
bedekte vijandschap van uwe zijde zou vreezen, zoo min hebt gij te
eeniger tijd verraad of trouweloosheid te wachten van wien zóózeer
prijs stelt op uwe achting en vriendschap als ik.

--Gedenk dat woord!--zei nogmaals Koelloeka op ernstigen toon,--
en bedenk tevens dat de mensch nooit bij magte is vooruit alle
omstandigheden en oorzaken te kennen, die eenmaal invloed kunnen
hebben op 't geen hij gewoon is, kortzigtig, zijn vrijen wil te
noemen.

--Zie zoo!--sprak Feizi op zijn gewone luchthartige manier,--daar
zijn we nu weer aan de philosophie. Nu, gij weet, dat behoort ook
al tot mijn liefhebberijen, al ben ik er juist niet vér in; en als
mijn geleerde vriend Koelloeka wil, dan laten wij de lichten
aansteken, want het begint al donker te worden, en verdiepen wij
ons nog wat in Sankhya en Vedanta, waarin hij zelf zoo sterk is.
Jammer, dat wij Akbar zoo maar niet kunnen doen uitnoodigen om bij
ons gesprek tegenwoordig te zijn! Dat was juist weer iets voor
hem, die de droogste philosophische discussie vermakelijker vindt
dan de schitterendste feesten.

--Niets liever, geëerde Feizi!--was Koelloeka's antwoord,--dan
zamen nog menig uur, gelijk wij vroeger zoo dikwijls deden, aan de
door u bedoelde onderwerpen te wijden; maar voor 't oogenblik is
't voor ons meer dan tijd om te gaan. Siddha moet morgen in de
vroegte reeds op 't appél zijn om zijn kommando over te nemen, en
ikzelf heb te huis nog heden, al wordt het nacht, verscheiden
zaken te regelen vóór mijn vertrek, dat op overmorgen bepaald is.
Wilt gij ons dus vergunnen, thans voorloopig u dank te zeggen voor
uwe, als altijd, zoo vriendelijke ontvangst?

--Ik moet wel, waarde vriend!--antwoordde Feizi, terwijl hij een
dienaar riep om de bezoekers uitgeleide te doen,--al verzette ik
mij gaarne tegen uw besluit. Siddha!--zeide hij nog vertrouwelijk
tot dezen, na afscheid gereed den dienaar en zijn leermeester te
volgen,--wij spraken daar straks van onvoorzigtigheden.... Waak
daar tegen! Maar een jong man als gij loopt er bij ongeluk toch
wel eens in, vooral aan zoo'n hof als 't onze, en mogt dat soms
eens gebeuren en gij u in verlegenheid bevinden, kom dan gerust
bij Feizi; die kan u misschien nog wel eens uit den brand helpen.

En zonder antwoord of dank af te wachten keerde de broeder des
Ministers zich om, en ging naar zijn binnenvertrek terug....

Zoo ontbrak het dan Siddha,--de gedachte drong onder 't huiswaarts
keeren zich als van zelf bij hem op,--zoo ontbrak 't hem bij de
intree in het leven waarlijk niet aan goede raadgevers en aan
steun! Voor uiterste omstandigheden de wijze kluizenaar van het
gebergte, voor geringere moeijelijkheden de verstandige en
invloedrijke Feizi, en daarenboven de hem reeds gebleken gunst van
den eersten Minister en de toegezegde van den oppermagtigen Keizer
zelf. Wat iemand vooreerst nog meer had kunnen verlangen?



VIERDE HOOFDSTUK.

Akbar

Toen den volgenden morgen onze jeugdige krijgsman op een van de
groote pleinen der vesting het bevel over zijne afdeeling benevens
de noodige instructiën van den Hoofd-Mansabdar der Radjpoet's
ontvangen had, bleek hem al spoedig dat in vredestijd ten minste
de dienst noch lastig noch bijzonder zwaar was te achten. De boven
hem gestelde officier was een streng man en zeer gesteld op de
krijgstucht, die bij deze troepen anders wel eens te wenschen
overliet; maar daaraan was Koelloeka's leerling wel gewend,
terwijl hij ook zelf een goede tucht onmisbaar achtte; en voor 't
overige bleek diezelfde Mansabdar, die hem als teeken van zijn
rang de witte reigerveder met het daaraan bevestigd onderscheidingsteeken
overreikte, een zeer beschaafd en wellevend mensch, wien het bij al
zijne strengheid ook niet aan zekere vriendelijkheid ontbrak. Niet
minder behaagde Siddha het voorkomen zijner ondergeschikten, aan wie hij
thans vormelijk werd voorgesteld; kloeke jonge mannen bijkans allen en
uitnemende ruiters, in sierlijke, schitterende kleedij als hunne
aanvoerders, met krijgshaftige houding en gelaatstrekken stralend van
levenslust en moed.

Op uitnoodiging van den bevelhebber liet nu Siddha zijne ruiters
eenige evolutiën maken, waarbij hij zelf ook gelegenheid had zijne
rijkunst zoowel als de uitnemende dressuur van zijn hengst te doen
bewonderen; en na afloop der oefening zou Koelloeka, ware hij
tegenwoordig geweest, ongetwijfeld met zelfvoldoening de
goedkeuring hebben opgemerkt, welke zijn leerling van den kant
zijner superieuren ten deel viel. Na nog eenige gezamenlijke
bewegingen met eene andere op het plein verzamelde afdeeling, werd
de trompet gestoken ten teeken dat de exercitie voor heden was
afgeloopen, en bevel gegeven tot inrukken.

Aan Vatsa, die bij een van de toegangen tot het plein hem stond te
wachten, gaf nu Siddha zijn paard over, en rigtte daarop zijne
schreden naar een der tuinen van het paleis, waarvan het bezoek
aan officieren van zijn rang veroorloofd was. Eer hij echter den
hof bereikt had, zag hij uit een zijlaan een jonge vrouw naderen,
blijkens hare kleeding eene dienares van goeden huize, die op hem
toetredend, een oogenblik hem oplettend aanzag en toen vroeg:

--Zijt gij, Heer! niet de edele Siddha, die hier onlangs uit
Kaçmir moet zijn aangekomen?

--Die ben ik,--antwoordde de ander,--gij schijnt mij te kennen.

--Ik persoonlijk niet,--zei de dienares,--maar de edele vrouw die
mij gezonden heeft, gaf mij uwe aanduiding. Zij verlangt voor
eenige oogenblikken uw onderhoud; zoudt gij de goedheid willen
hebben haar dat te gunnen?

--Maar,--vroeg Siddha,--wie is uw meesteres?

--Vergun mij, Heer!--was het antwoord,--u den naam voor 't
oogenblik te verzwijgen; zij zelve zal u daaromtrent voorzeker
inlichten, als gij haar met een bezoek mogt willen vereeren. En
wilt gij dit, dan wacht zij u nog heden avond. Kom dan omtrent zes
uur ginds bij de moskee,--en hier wees zij naar het even prachtig
als sierlijk gebouw, dat daar op eene hoogte achter de tuinen met
zijne vergulde koepeldaken en wit marmeren minaretten in het
zonlicht glansde,--ik zal u daar wachten en u geleiden.

Siddha aarzelde en zocht naar een antwoord. Een avontuur? En hij
dacht aan Iravati. Of een komplot? En hij herinnerde zich de
waarschuwing van Aboel Fazl.

--Nu?--vroeg de dienares, eenigszins spottend hem aanziend,--weet
een ridder als gij niet wat hij doen zal, als eene aanzienlijke
vrouw hem uitnoodigt tot een kort onderhoud? Gij zijt toch, hoop
ik, niet bevreesd....

--Bevreesd!--riep Siddha toornig uit, terwijl een hoogrood zijn
gelaat overdekte,--wat geeft u 't regt....--Maar--vervolgde hij,
zich bedwingend,--'t is waar, mijne weifeling moest u zonderling
schijnen. Laat de reden u evenwel onverschillig zijn, en wacht mij
tegen den bepaalden tijd bij de moskee!

--Het is wel!--antwoordde de vrouw en verwijderde zich met een
beleefden groet door de laan waarlangs zij gekomen was.

Wel overlegde Siddha of hij niet beproeven zou haar ongemerkt te
volgen en zoo mogelijk dus te ontdekken met wie hij te doen had;
doch spoedig begreep hij dat hem dit toch niet gelukken zou, en de
dienares wel behoorlijk op hare hoede zou zijn. Schoon onvoldaan,
en met de gansche zaak en zichzelven niet erg tevrede, wandelde
hij dan maar voort in afwachting van 't geen de avond zou geven en
bereikte hij ook spoedig den eigenlijken hof.

Zoo rijk ook de aanleg van dezen, toch was er iets wat het oog eer
vermoeide dan bevredigde: de onveranderlijk regte lanen, alle met
glad gepolijste steenen van verschillende kleur bevloerd, en meer
nog tusschen een soort van lage, kunstig gebeitelde muurtjes, dan
tusschen boomen uitloopend op eveneens in marmer besloten vijvers,
in wier midden zich fonteinen van allerlei vorm verhieven. Wat
daarenboven het gezigt nog eentooniger maakte, was het volmaakt
vlakke dier regte lanen, die op verschillende plaatsen in het
ongelijke terrein waren uitgegraven. Met dat al bleef de aanblik
toch treffend en in elk geval heerschte er doorgaans eene
aangename koelte ouder de digte, hier en daar verspreide
boomgroepen, waaronder ook sierlijke marmeren banken eene
aangename rustplaats boden.

Op een dier banken zag onze wandelaar, na een tijdlang te zijn
voortgegaan zonder iemand te hebben ontmoet, een man gezeten van,
naar 't hem voorkwam, middelbaren leeftijd en eene, niet lange
maar bijzonder krachtige statuur, met breede schouders en
zwaargewelfde borst, een man wiens uiterlijk voorkomen, zonder dat
hij van de reden zich wist rekenschap te geven, op merkwaardige
wijze zijn aandacht trok. Van de hovelingen, welke Siddha tot
dusver ontmoet had, onderscheidde deze man zich door niets wat
bepaald onder woorden viel te brengen. Zijn gelaat, als dat der
meeste anderen glad geschoren, was kalm, waardig en open, maar
noch bepaald schoon, noch ook het tegendeel te noemen, en zijn
kleeding was rijk maar toch vrij eenvoudig. Een gewaad van niet
bijzonder kleurige, maar zeer fraai doorweven stof, en tot eenig
siersel, behalve de kunstig gedreven en met edelgesteenten bezette
sabelgreep, een enkele diamant van buitengewone grootte en
schitterenden glans in de plooijen van den tulband. Maar wat
sierselen noch schoonheid van gelaatstrekken konden verleenen, dat
was die eigenaardige uitdrukking van houding en blik, die Siddha
ook terstond in Gaurapada, den kluizenaar, had getroffen, maar hem
nu bij dezen nog veel meer in 't oog viel, en die nagenoeg
uitsluitend den heerscher, niet ligt een onderdaan eigen kon zijn.
Toch vermoedde hij in den onbekende niets anders dan een hoveling
of een krijgsbevelhebber; want van eenig vorst, die op dit
oogenblik zich aan Akbar's hof zou bevinden, had hij niets
gehoord, en de groote Keizer zelf zou toch zoo ligt niet voor
iedereen genaakbaar zijn, noch zoo eenzaam daar op een bank in een
der voor vreemden toegankelijke tuinen zijn gezeten. Met een
zwijgenden groet wilde hij juist voorbijgaan, toen de onbekende op
eens zijn naam uitsprak, en zonder op te staan en zonder nadere
inleiding vroeg, of hij al kennis met zijn Radjpoet's gemaakt had.

Nogal verwonderd, dat iedereen scheen te weten wie hij was,
antwoordde Siddha bevestigend, waarop de ander, terstond de zaak
verklarend, voortging:

--Ik herkende aan die reigerveder uw rang, en daar ik nu al uwe
medeofficieren persoonlijk ken en tevens wist dat gij dezer dagen
hier zoudt komen om uw betrekking te aanvaarden, was 't mij ook
niet moeilijk te weten wien ik voor mij zag. En hoe bevalt u die
betrekking? Zet u inmiddels!

--Ik zou,--antwoordde Siddha, aan de uitnoodiging gehoor gevend,
al klonk die meer als een bevel, en nauw of in 't geheel niet
opmerkend hoe die volslagen onbekende hem als een ondergeschikte
scheen te behandelen,--ik zou al erg ondankbaar jegens mijn
begunstigers en den Keizer moeten zijn als ik de eervolle en
tevens aangename betrekking niet waardeerde waarin zij mij
geplaatst hebben.

--...En den Keizer!--herhaalde de ander,--nu ja. Maar zeg mij,
komt gij nu eigenlijk om hem te dienen, of eenvoudig om deel te
hebben aan de voorregten, die uw rang aan zijn hof u verleent?

--Een lastige vraag, edele Heer!--sprak Siddha openhartig,--en die
ik mij zelf eigenlijk nog in 't geheel niet gesteld heb. Ik zou er
voor 't oogenblik alleen op kunnen antwoorden: om 't een zoowel
als om 't ander. Dat ik overigens den Keizer trouw hoop te dienen,
zoolang eer en pligt het mij veroorloven, spreekt, dunkt mij, wel
van zelf als ik eenmaal vrijwillig mij aan zijn dienst verbonden
heb.

--Voorzigtig geantwoord!--merkte de onbekende aan,--de vraag is
alleen maar, wat gij soms onder eer en pligt verstaat. Dat zijn
rekbare woorden.

--Voor velen,--hernam Siddha,--maar niet voor mij. Ik neem ze in
den strengsten zin. Maar ook in eene bepaalde beteekenis. Eer en
pligt zouden mij bijvoorbeeld verbieden in strijd te handelen met
de belangen van mijn eigen vaderland, en ik zou dat ook niet
willen doen al werd het door Akbar zelf mij bevolen, maar in dat
geval liever al de voorregten opgeven, welke zijn gunst mij zou
kunnen verzekeren.

--En gij zoudt wél doen,--sprak de ander goedkeurend, maar wat
reden hebt gij tot dergelijke onderstelling als zou de Keizer
inderdaad iets van u verlangen wat u en den uwen tot wezenlijk
nadeel kon strekken?

Een oogenblik weifelde Siddha en draalde met zijn antwoord,
terwijl hij, als reeds vroeger, aan zijn gesprek met zijn oom, den
Goeverneur van Allahabad dacht. Spoedig echter vermande hij zich
en, den vreemde met vrijmoedigheid in het rond en open gelaat
ziende, vroeg hij zonder verdere inleiding of voorbereiding:

--Is Akbar niet eerzuchtig?

--Jongmensch!--sprak de onbekende op een toon en met een blik, die
Siddha zijns ondanks eene zijdelingsche beweging deden maken op
zijn bank,--zooeven hebt gij voorzigtige uitdrukkingen gebezigd,
maar aan 't hof van Shah Akbar zelf u zoo uit te laten jegens
iemand, dien gij in 't geheel niet kent, dat dunkt mij toch al erg
gewaagd.

--Zoo mag het schijnen,--antwoordde Siddha onbevangen, ik ken u
niet, dat is waar; doch of ik uw naam en rang nu verneem of niet,
is mij voor 't oogenblik onverschillig. Ik zie u, ik zie uw
gelaat, ik hoor uw stem: dat is mij genoeg; en een edelman, jong
en nog onervaren bovendien, die openhartig en opregt met u
spreekt, zult gij en kunt gij niet verraden noch willen
benadeelen, omdat hij toont u te vertrouwen.

Een glans van genoegen, doch niet zooals gestreelde ijdelheid dat
verschaft, maar van waarlijk edele en reine voldoening, overtoog
bij die eenvoudige woorden het gelaat van den onbekende. Vleitaal
te hooren was hem niet vreemd, en hij was daarvoor ook geenszins
ongevoelig, maar hier was het een woord uit het hart, dat
ongetwijfeld belangeloos tot hem gesproken werd, en juist datgene
in hem roemde waarop hij prijs stelde boven alles....

--Dat--zeide hij, de hand op Siddha's schouder leggend, en zachter
dan anders klonk zijn stem en eene innemende vriendelijkheid blonk
uit zijn helder oog,--dat is een waar woord, dat gij gesproken
hebt! Gij vertrouwt mij, zegt gij, ook hoewel ge mij nog niet
kent. Blijf daarbij als ge mij eenmaal wél zult kennen! Maar nu
dan Akbar! Eerzuchtig is hij, naar uwe meening, en gij hebt regt.
Ik ken hem eenigszins, al is 't ook zoo goed niet als ik wel zou
verlangen, en ik stem het u toe dat hij eerzucht heeft. Een
onbegrensde, nooit voldane eerzucht zelfs. Maar welke? Zoudt gij
dan werkelijk meenen dat het enkel de zucht was om al meer en meer
rijken en volken toe te voegen aan zijn reeds zoo uitgestrekt, nu
al zoo moeijelijk te beheerschen gebied? Zou hij zich met het
verworvene niet kunnen tevrede stellen? Zie toch! alleen het
betrekkelijk kleine rijk van Agra en Delhi was bijkans zijn eenige
erfenis; weinig of niets anders had Hoemayoen, zijn veelal
ongelukkige en zwaar beproefde vader, hem nagelaten; en
tegenwoordig strekt zijn gebied zich uit van de grenzen van Perzië
tot de uiterste streken van Bengalen en de gewesten van Dekkan en
Golconda. Wat verbeeldt gij u dan, of eenige nieuwe verovering,
bijvoorbeeld van uw ver afgelegen Kaçmir, op zich zelve hem zoo
buitengemeen veel genot zou verschaffen, of ook hem zoo groote
opofferingen waard zou zijn als elke veroveringstogt steeds kosten
moet? Toch kunnen er redenen bestaan, die een vorst gebiedend
nopen de onafhankelijkheid van een naburigen staat niet langer te
eerbiedigen, wanneer deze in ernst gevaarlijk dreigt te worden
voor de rust en de veiligheid zijner eigene volken. En in zulk een
geval moet hij handelen, moet hij strijden, ook al liet hij nog
zoo gaarne het zwaard in de schede en al ware hem niets
gewenschter dan een rijk van vrede en eendragt in de staten die
hem omringen zoowel als in zijn eigen land. Maar dat neemt alles
niet weg dat de afstammeling van Baber en Tamerlan inderdaad
eerzuchtig is, hoewel in een anderen zin dan gij blijkbaar
onderstelt.--Zijne eerzucht,--vervolgde de spreker,--terwijl zijn
anders rustig oog begon te schitteren,--zijne eerzucht dan is, en
was het voorlang, sinds de eerste jaren van zijn mannelijken
leeftijd, niet enkel de stichting van een groot en magtig rijk,
maar bovenal het geluk, de welvaart en de ontwikkeling der volken,
die hem door eene hoogere, al is 't onbekende, althans nooit
begrepen en doorgronde magt zijn toevertrouwd. Hunne maatschappelijke
toestanden heeft hij getracht te regelen, hunne oneenigheden bij te
leggen, het onderscheid, of den strijd ten minste, der verschillende
rassen te doen ophouden, een einde te maken aan godsdiensttwisten, en
den overmoed en de dwingelandij te beteugelen van magtige en zelfzuchtige
grooten. Hij heeft beproefd, de nijvere klassen der burgerij te verheffen,
en rijkdom en welvaart te verspreiden onder allen, wetenschappen en
kunsten aan te moedigen, en zijne volken op te leiden tot dien staat van
beschaving en verlichting, waarvoor velen hunner zoo uitnemenden
aanleg betoonen. Zeg nu vrij, dat dit alles veel te veel is voor
één enkel eenvoudig sterveling, en ik zal u niet weerspreken; maar
laat het streven naar een ideaal niet veroordeeld worden enkel
omdat het onbereikbaar is. En wezenlijk, volkomen bereikbaar, ja!
dat beken ik gaarne, is het ideaal van Akbar niet. Dat heeft hij
zelf al genoegzaam ondervonden. Hoe vele jaren van denken en
zwoegen en onophoudelijk strijden heeft hij niet al gewijd aan het
bereiken van zijn doel, en hoe vér, hoe vér, helaas! blijft hij
daarvan ook heden nog verwijderd!

Met eerbied en ontzag had Siddha geluisterd naar den hem
onbekenden man, die inmiddels was opgestaan, en in 't vuur zijner
rede hartstogtelijk de hand had omhoog geheven, maar nu, ten einde
gekomen, ze weer mistroostig zakken liet en het diepdenkend hoofd
voorover boog op de ongetwijfeld ook een warm hart omsluitende
borst. Voor een oogenblik bestond er bij zijn, mede nu opgerezen,
toehoorder geen twijfel of hij zag niemand anders vóór zich dan
den Keizer zelf; maar toch scheen de gedachte alsof zóó een man
jegens hem, een jong en onbekend vreemdeling, zich dus zou
uitlaten, te dwaas dan dat hij wezenlijk er aan hechten kon. Met
dat al was hij nu toch voornemens rondweg te vragen met wien hij
eigenlijk gesproken had, toen zich voetstappen in de nabijheid
deden vernemen en een lang, schoon een weinig gebogen man in
stemmig gewaad, en, hier bij uitzondering, met een digten zwarten
baard, het verder onderhoud kwam afbreken en nadere vragen
onmogelijk maakte.

--Abdal Kadir!--sprak de onbekende, meer evenwel in zichzelven dan
verklarend tot Siddha, en een oogenblik dekte een donkere wolk
zijn gelaat. Niettemin ontving hij den inmiddels naderbij gekomene
met beleefdheid, hem tevens een wenk gevend waaruit de ander
genoeg begreep dat hij onbekend verlangde te blijven.

Met een trotschen blik nam Abdal Kadir den een weinig ter zijde
getreden Siddha van 't hoofd tot de voeten op, en keerde hem toen
zonder een woord te spreken den rug toe. Dat onzen Indischen
edelman het bloed naar de wangen steeg, was zeker bij dergelijke
bejegening niet te verwonderen, en juist wilde hij op den ander
toetreden om verklaring te eischen van de beleediging, toen de
onbekende hem terughield en zeide:

--Laat, edele Siddha! de eenigszins vreemde handelwijze van mijn
vriend hier u niet al te zeer vertoornen! Hij heeft het niet
persoonlijk tegen u, zelfs in 't minst niet, daar ben ik zeker
van; maar het gezigt van u, Hindoe's in 't algemeen, is hem altijd
onaangenaam, omdat hij zich verbeeldt, dat zij schade doen aan
zijn geloof.--Is het zoo niet?--vroeg hij, Abdal Kadir aanziend.

--Zoo is het inderdaad!--antwoordde deze;--en ik heb ook werkelijk
geen persoonlijke veete tegen u, jonkman!--vervolgde hij tot
Siddha,--ik ken u niet eens; maar des te beter die van uw stam en
geslacht. Hen te bestrijden blijft mij een heilige pligt. En ik
strijd tegen hen, ik haat hen met onverzoenlijken haat, niet omdat
ik niet velen hunner als menschen zou kunnen achten, maar omdat
zij ons geloof belagen en onzen Keizer zelf daarvan afkeerig
maken. Allah verloochenen zij, en bespotten Zijn Profeet; ons,
diens volgelingen, zoeken zij te verdringen en zich meester te
maken van ambten en bedieningen om hunne valsche goden en hunne
dwaalleeraars in de plaats te stellen van den God, buiten wien
geen God is, en van den eenige die in waarheid Hem verkondigd
heeft. Daarom, maar daarom ook alleen, haat ik hen en u. Ik haat u
en wil strijden tegen u ten einde toe, omdat gij óf ongodisten
zijt óf afgodendienaars, in elk geval verleiders van het volk,
verzoekers van den vorst. Genoeg! omdat gij anders niet zijt dan
ongeloovige....

Een uiterst strenge en doordringende blik van den ongenoemde hield
op de lippen van den spreker het woord terug dat blijkbaar volgen
moest, en, ware 't geuit, ook ongetwijfeld Siddha had doen
opstuiven in weerwil van al zijne pogingen om zich te bedwingen.

--Ongeloovigen dan, in één woord,--vervolgde Abdal Kadir,--en dat
is voor een opregt zoon van den grooten Profeet reeds meer dan
genoeg. Maar wat gaat het u aan, of ik, die hier niets te zeggen
of te beteekenen heb, nu al dan niet met u en uw stamgenooten ben
ingenomen? Gij zijt immers verzekerd van de gunst des Keizers, die
alles doen kan, en ook doet, wat hem gelieft. Van de voormalige
belastingen, door de ware geloovigen met het volste regt van
ulieden, verzakers der goddelijke waarheid, gevorderd, heeft hij u
vrijgesteld; hij roept u tot alle betrekkingen, stelt u aan tot
zijne officieren en legerhoofden, kiest onder u zijne raadslieden
en vrienden; wat wilt gij meer? Laat mij dan, laat ons en onzen
geregten wrok; wij kunnen u toch niet deren! Eene andere vraag zal
het zijn of de straf des hemels niet eenmaal zal nederdalen op uw
hoofd, en... welligt ook hem zal treffen, die met eer en
gunstbewijzen u overlaadde in plaats van u te tuchtigen met de
roede en met het zwaard, door Allah zelf te dien einde hem ter
hand gesteld!

--Mij dunkt,--sprak nu de onbekende na deze warme ontboezeming op
ijskouden toon,--mij dunkt, ons onderhoud, op deze wijze
voortgezet, kan voor geen onzer meer eenig nut of genoegen
leveren. Ongetwijfeld zoudt gij, vriend Siddha! ook aan 't woord
komend, nog wel 't een en ander tegen Abdal Kadir's redenen in 't
midden hebben te brengen, gelijk ik zelf ook verre ben van er mee
in te stemmen; doch, zoo ik mij niet vergis, komt hij ditmaal ons
niet opzoeken om een toch onvruchtbaren twist te voeren, maar ter
bespreking van een of ander dadelijk belang. Daarvoor sta ik hem
dan ook gaarne te woord. Vergun mij dus, u voor 't oogenblik
vaarwel te zeggen. Spoedig hopen wij elkander weer te zien....

--Abdal Kadir!--vroeg de tot dusver ongenoemde, nadat Siddha zich
verwijderd had met een eerbiedigen groet, waarvan overigens
slechts een zeer gering gedeelte was toegewijd aan den nijdigen
Islamiet,--wat verlangt gij van mij?

--Sire!--antwoordde de toegesprokene, want dat het inderdaad Akbar
zelf was met wien Siddha zich had onderhouden, zou ieder hem
gezegd hebben die niet als hij voor 't eerst aan het hof van Agra
kwam,--Sire! mijn pligt als onderdaan en als vriend, geen eigen of
bijzonder belang, noopte mij tot Uwe Majesteit te gaan....

--Ik weet het,--viel Akbar hem in de rede,--zelfzuchtig zijt gij
niet, en beschermelingen houdt gij er ook niet op na. Toch zou ik
soms wenschen dat er iets van ware; misschien kon ik u dan nog
eens voldoen; thans gelukt mij dat zelden of nooit. Ook wil ik wel
wedden, tien tegen een, dat gij mij weer over geloofszaken hebt te
spreken; uw opgewonden woorden van zooeven verkondden mij alhaast
wat er komen moet. Wees intusschen zoo goed, u thans wat te
matigen!

--Inderdaad!--antwoordde Abdal Kadir,--het geloof, ons eenig waar
en onvervalscht geloof, is het ook nu wederom wat mij herwaarts
voert. Daarover wensch ik een oogenblik onderhoud.--En,--vervolgde
hij,--nu van zijne zijde met een strengen blik,--een wezenlijk
ernstig, als het kan!

--Ik wil gaarne mijn best doen,--zei Akbar beleefd,--en ik beloof
u, volstrekt niet te lagchen, mits... gij 't ook niet al te bont
maakt.

--Het oordeel daaromtrent hangt af van de bijzondere opvatting,--
merkte de ander aan,--maar ik wil mijnerzijds streven, de zaak zoo
bedaard mogelijk te behandelen. Mijn pligt dan, zeide ik, als
onderdaan noopt mij onverholen te spreken. Te waarschuwen toch, en
met allen ernst te waarschuwen, wordt dringend noodig voor al wie
als ik het opregt met Shah Akbar meent en tevens weet wat mij is
ter ooren gekomen. Dat er al lang een hevig ongenoegen onder ons,
wezenlijke Mohammedanen, bestaat over de wijze waarop allerlei
Heiden- en Jodenvolk door u, den Keizer, wordt begunstigd, en
lauwhartigen als een Aboel Fazl, en atheïsten als een Feizi, in de
hoogste magts- en ambtsbetrekkingen zijn geplaatst, is u voldoende
bekend. Maar wat gij niet weet, is, hoe er dientengevolge in 't
midden van uw rijk en in de dadelijke nabijheid van uw hof eene
partij is ontstaan, die onherroepelijk uw val en ondergang
besloten heeft, indien gij ten einde toe weigert gehoor te geven
aan de allezins billijke eischen, waarop zij, als vertegenwoordigende
de aloude en eenig ware vrienden van het huis van Tamerlan, mag aanspraak
maken. Nog onlangs was ik in de gelegenheid eene vergadering onzer
moellah's bij te wonen, en wat ik daar vernam was mij inderdaad reeds
genoeg om mij te doen sidderen bij de gedachte, wat dergelijke onder de
Mohammedaansche bevolking zoo invloedrijke mannen niet al vermogten
zelfs tegen een Akbar, indien ze eens gesteund werden door eerzuchtige
grooten en ontevreden legerhoofden, zooals er zoovelen ook aan het hof
van Agra zelf als overal in gansch Hindostan nog gevonden worden.

--Maar,--vroeg Akbar, eenigszins ongeduldig,--wat willen dan
eigenlijk uwe moellah's en hun aanhang? Hebben ze niet genoeg aan
de meest volmaakte vrijheid om te denken en te spreken zooals zij
willen, en proselieten te maken zooveel ze maar kunnen? Heb ik hun
ooit een stroobreed in den weg gelegd?

--Zeker niet,--hernam de ander,--maar dat zou dan ook ten hemel
schreijen! Doch wat baat hun die vrijheid, indien anderen, indien
alle mogelijke soorten van ongeloovigen volmaakt dezelfde
bezitten, en hier aan uw hof, en in het leger en allerwege in
allerlei maatschappelijke betrekkingen hen komen ergeren door hun
verontreinigende tegenwoordigheid? En wat komt er dan van de
handhaving van het eenig ware geloof, waartoe boven alles de
Keizer, de vertegenwoordiger van Allah hier op aarde, geroepen is?

--Ja, daar zijn wij er weer!--riep Akbar uit,--dat is nu weer het
oude thema. Gijlieden alleen hebt de waarheid in pacht, en
daarvoor moet alles zwichten, ook ik, en wat niet buigen wil moet
breken. Maar waarom zijt gij nu eigenlijk alléén in 't bezit van
die waarheid?

--Omdat de Profeet, gezegend zij zijn naam! ze ons verkondigd
heeft, en omdat....

--Omdat hij 't wist, en niemand anders dan hij. Goed! Maar daar
hebt gij nu die Padres, die hier uit het Westen, uit de landen der
Franken komen, ook eerlijke, brave menschen zooals gij.

Die hebben ook een Profeet, dien ze, bedrieg ik mij niet, wel eens
als hun God vereeren, schoon mij dat nog niet regt duidelijk is.
En die is in elk geval ouder dan Mohammed. Dan zijn er ook nog de
Joden, die niets van dezen en ook niets van den anderen, maar
alleen van Mozes willen weten. En wat zegt gij dan wel van onze
Brahmanen hier? Die komen met zooveel oude en alle met het hoogste
gezag bekleede boeken voor den dag, boeken zoo eerwaardig oud dat
zijzelf ze haast niet meer kunnen verstaan, en beroepen zich op
zooveel zieners en heilige mannen dat Mozes met zijn Thora en
Christus met zijn Evangelie en Mohammed met zijn Koran er allen te
zamen nauw tegen op kunnen werken. En nu vraag ik u toch in
gemoede: Hoe wil ik een eenvoudig man, die van dat alles wel eens
iets gehoord heb, maar er geen honderdste part van versta, nu als
geloofsregter gaan beslissen en uitmaken of Mohammed bijvoorbeeld
meer regt dan Christus heeft?

--Maar gij zijt toch in de leer van den Islam opgevoed?

--Een weinig afdoende grond voor iemands geloof, dat toch wel op
eigen onderzoek en overtuiging dient te steunen en bezwaarlijk
alleen afhankelijk zijn kan van de omstandigheid of zijn vader hem
indertijd heeft laten doopen of besnijden! Maar 't is de vraag nu
ook niet, wat ik persoonlijk al dan niet heb te gelooven; dat gaat
niemand aan; maar alleen, wat ik als vorst, als beheerscher van
het rijk der Mogols te doen heb tegenover de belijders van al die
verschillende godsdienstsecten, die alle gelijkelijk aan mijn
heerschappij zijn onderworpen en dus ook gelijke aanspraak hebben
op mijn bescherming. En die vraag, geloof mij, beste vriend! die
zult gij nimmer kunnen oplossen zoolang gij alles van dien éénen
kant blijft bekijken en blind voor al de andere zijt.

--Maar de gevaren dan toch, waarmede uw inzigten, daargelaten
welke waarde ze hebben, uw rijk en uw troon bedreigen?

--Nu,--sprak de Keizer, met zekere minachting glimlagchend,--ik
heb wel aan andere 't hoofd geboden dan die waarmee de toorn uwer
geloofsdrijvers mij thans weer te bedreigen heet.

--Andere!--hernam Abdal Kadir met nadruk en den vorst met
ernstigen blik in de oogen ziend,--juist, andere! Namelijk die
soort van gevaren, die vreemden u bereidden. Maar als het verzet,
heimelijk eerst, daarna meer openbaar, nu eens opkwam uit uw eigen
huis, of gevoed en bevorderd werd door hen die behooren tot uw
eigen geslacht? Indien uw zoon....

--Mijn zoon! Selim!--riep Akbar uit.--En toch,--ging hij voort,--
onmogelijk schijnt zoo iets niet! Wij zagen dat meer in ons
geslacht en in dat der vorsten, die ons omringden en na eindelooze
familietwisten zich onderwierpen aan onze heerschappij. En zoo
meent gij dan dat Selim zelf zich met uwe ontevredenen tegen mij
zou kunnen verbinden? Want dat schijnt toch wel de strekking uwer
woorden.

--Zoo is het, Sire!--antwoordde Abdal Kadir,--althans ik heb
gemeend dat hij zich daartoe wel eens door geloofsijver kon laten
verleiden; maar ik zeg nog volstrekt niet dat het reeds het geval
is.

--Nu,--hernam Akbar,--als 't er dan werkelijk toe komen moest, één
ding is zeker, uit ijver voor 't geloof zou Selim dus niet
handelen; hij geeft vrij wat meer om fijnen wijn en schoone
vrouwen dan om den Koran en den Profeet. Maar dat neemt niet weg,
dat ik u dankbaar ben voor de waarschuwing. Waart gij er terstond
mee begonnen, we hadden ons vrij wat overtollige woorden kunnen
besparen. Hebt gij later weer eens meer zulke mededeelingen, we
zullen er u dank voor zeggen; zij kunnen ons leeren, een weinig op
onze hoede te zijn en onze lieden hier wat in 't oog te houden.
Voor 't oogenblik inmiddels: Vaarwel!

En met een ietwat ironieken glimlach om de lippen verwijderde zich
de Keizer en liet Abdal Kadir in de gelegenheid om over den indruk
na te denken, dien zijne toespraken hadden te weeg gebragt.

--Bij Allah!--bromde de volgeling van den Profeet tusschen zijne
tanden,--daar hebben we nu weer wat moois verrigt! Ik had gemeend
hem niet weinig te doen ontstellen toen ik Selim noemde en hem op
eens gedwee te maken door mijne mededeeling. Maar bij slot van
rekening heb ik hem nu eenvoudig gewaarschuwd; en in plaats van
ons te helpen, zal hij ons nu nog harder gaan tegenwerken, nu hij
weet of althans vermoedt dat sommigen der onzen met zijn eigen
zoon tegen hem zamenspannen, of ook, zoo hij 't misschien reeds
bevroedde, zich door mij in zijne meening bevestigd ziet. Een wijs
man acht gij u, Abdal Kadir! en toch... gij hebt weer gehandeld
als een gek!

Och, of de ijver die mij bezielt, voor ons heilig geloof, mij ook
die kalmte steeds liet bewaren, die Akbar zoo zelden verlaat! Wat
voordeel hem dat niet verschaf, boven ons!...

Of nu evenwel die bedaardheid, zooeven door Akbar betoond, ook
wezenlijk zoo opregt en natuurlijk was als de ander onderstelde,
mogt de vraag heeten voor wie hem in diep gepeins met naar den
grond geslagen oog en nu en dan het hoofd schuddend naar zijn
paleis had zien terugwandelen....

Daar, in zijne eigene, voor slechts enkelen toegankelijke
vertrekken wachtte inmiddels een man, wiens tegenwoordigheid
buiten twijfel aan Abdal Kadir, zoo hij er van geweten had,
opnieuw stof zou hebben gegeven tot hevige verontwaardiging,--
Koelloeka, de Brahmaan. In gedachten verzonken zat hij naar den
vloer te staren, en noch de prachtige versierselen van het ruim en
luchtig vertrek noch het heerlijk uitzigt over de lagchende tuinen
scheen een oogenblik zijne opmerkzaamheid te trekken. 't Was dan
trouwens ook niet voor den eersten keer dat hij dit alles
aanschouwde.

Een Keizerlijk wachter kwam weinig tijds na het straks gevoerde
gesprek hem wekken uit zijne mijmering om hem binnen te leiden bij
den Vorst.

--'t Is mij lief u weer hier te zien, Koelloeka!--sprak de Keizer,
na minzaam den groet van den Brahmaan te hebben beantwoord,--en ik
wil hopen dat gij mij goede berigten medebrengt uit uw land.

--Helaas, Sire!--antwoordde Koelloeka mistroostig,--wenschte dat
ik het kon; of ook de min gunstige voor Uwe Majesteit te mogen
verbergen, zooals ik 't nog voor anderen doe. Maar het vertrouwen
door Haar in mij gesteld, alsook het welbegrepen belang van mijn
land zelf, noopt mij, niet te verzwijgen wat ik weet.

--Ik begrijp het al,--zei Akbar,--zeker weer de oude geschiedenis!
Partijveeten en familietwisten, zonen die tegen hun vader,
broeders die onder elkander intrigeren, dáár... als elders.

--Maar al te waar!--hernam Koelloeka.--Toen eenmaal Nandigoepta,
de wettige Koning van het tooneel was afgetreden en zijn broeder
de vrije hand had gelaten, meenden wij dat nu voor goed de orde
zou zijn hersteld; en geruimen tijd was het ook zoo. Met de
bestaande regering was het volk tevrede, zooal niet ingenomen, en
aan nieuwe veranderingen werd althans niet gedacht. Ook nu is dat
onder de eigenlijke burgerij nog volstrekt niet het geval. Maar
toch begint weer factiegeest nieuwe onlusten aan te stoken, en al
wederom nieuwe omwentelingen schijnen te worden voorbereid. Wat
nog misschien het ergste is, wij weten niet te ontdekken van welke
zijde het voornamelijk komt. De zoons van den Koning, die vroeg of
laat tegen hem in opstand dreigen te geraken en onderling ook al
weer verdeeld schijnen, handelen zeer zeker niet uit eigen
beweging en worden blijkbaar opgestookt. Maar door wie? Ziedaar
wat tot dusver ons ontsnapt.

--'t Mag zijn hoe het wil,--sprak de Keizer, vast en beslissend,--of
zij zelfstandig handelen of niet, het schijnt toch dat het oude spel
weer zijn gang begint te gaan. En wat moet, indien 't niet bijtijds
wordt verhinderd het onvermijdelijk gevolg daarvan zijn? Dat, als
vroeger, de verschillende partijen zich gaan uitrusten tot openlijken
strijd, dat burgeroorlog uw land verscheurt, en dat van weerszijden
zich benden vormen, die, naarmate ze minder geluk hebben binnen de
grenzen van hun eigen landstreken het elders en wel bepaald binnen de
mijne gaan beproeven, en mijne landen en mijne onderdanen komen
plunderen en brandschatten om zich schadeloos te stellen voor wat zij
te huis verloren hebben. En nu zeg ik u zonder omwegen en eens voor
goed, opdat gij in tijds moogt gewaarschuwd zijn, ik zal dat niet
dulden. Mijn rijk, mijne volken zullen geëerbiedigd worden, en kan dit
niet anders dan door geweld, welnu, wat moeite en wat schatten 't ook
weer kosten moge, ik verzamel opnieuw mijne legers en voer ze naar het
Noorden om ook daar de rust te herstellen, die onmisbaar voor de
welvaart mijner onderdanen blijft. Liever nog het gansche rooversnest
uitgeroeid dan het tot schade der mijnen enkel om der lieve vrede wille
te laten voortbestaan! Ondanks al zijn ontzag voor den Keizer mogt ook
de bezadigde Koelloeka een opwelling van toorn niet bedwingen bij die
trotsche en als uitdagende taal, en donkerder kleurde zich, al gaf hij
geen dadelijk antwoord, zijn door de zon gebruind gelaat.

--Vergeef mij, waarde Koelloeka! hernam thans evenwel Akbar,--
indien mijne woorden u soms griefden; maar gij weet immers zoo
goed als ikzelf, dat ik, dus sprekend, de goeden onder ulieden,
zooals gijzelf of uw tegenwoordigen vorst of zijne ministers niet
bedoel, maar enkel die ellendige intriganten, die uzelven het
meeste nadeel berokkenen en ons bedreigen met de gevolgen van
hunne onzalige woelingen. Daartegen te waken is en blijft mijn
pligt, en ik zal dien weten te vervullen. Help mij voorzooveel gij
kunt om mijne tusschenkomst onnoodig te maken, en gij moogt u
verzekerd houden dat ik de laatste zijn zal om ze u op te dringen.

--Ik stel volkomen vertrouwen in uwe woorden,--sprak Koelloeka,--en
zoo ik een gevoel van wrevel niet gansch terug kon houden, 't was zeker
niet minder om de vloekwaardige lagen, die ook thans weder ons land en
onzen vorst worden gelegd, dan om de bedreigingen, waartoe ze, ik moet,
hoe ongaarne ook, het wel erkennen, aanleiding geven en het regt. Maar
schuilt nu in Kaçmir zelf en nergens anders het verraad? En is het zoo
gansch ondenkbaar dat er hier aan uw eigen hof en in uw naaste
omgeving, onder uwe verwanten zelfs, wordt zamengespannen tegen ons,
als tegen uw gezag?

--Hoe nu? Wat meent gij?

--Ik ging te ver welligt en sprak misschien voorbarig. Maar ik heb
mijn vermoedens en, zoozeer ik wenschen mogt dat zij ijdel bleken
te zijn, toch kan ik ze niet gansch en al van mij afzetten.
Selim....

--Wat? Al weder Selim? Zou die ook hier weer in betrokken kunnen
zijn?

--Wat hij verder nog uitrigt is mij onbekend, maar enkele
aanduidingen, hoewel zeker nog zeer onbestemde, geven mij toch
aanleiding Uwe majesteit in dezen te waarschuwen. Blijken zij
ongegrond, des te beter; maar goed toe te zien kan toch in elk
geval geen kwaad.

--En dat zal geschieden! Voor 't oogenblik echter berust nagenoeg alles
nog maar op onderstellingen en onbewezen mogelijkheden. Oordeelen en
handelen wij dus niet te ras! Wees echter verzekerd dat niets van 't
geen gij thans mij hebt medegedeeld mijn nauwlettend onderzoek zal
ontgaan, en als we elkander weerzien zal de tijd tot beslissing en
handeling misschien ook zijn aangebroken. Tot zoolang geen welligt
ijdele zorgen. Doch eer ge van hier gaat wil ik u nog iets mededeelen,
waarin gij meer persoonlijk wel eenig belang zult stellen. Ik heb zoo
straks uw leerling gesproken.

--Hoe, Siddha?--riep Koelloeka eenigszins verwonderd uit,--en wie
stelde hem dan nu reeds voor?

--Niemand,--antwoordde Akbar,--ik heb, in 't park hem ginds
ontmoetend en ligt begrijpend wie hij was, hem zelf maar eens
aangesproken. Gij weet dat ik wel eens meer zoo handel.

--En hij wist niet dat hij met den magtigen Keizer sprak?

--Natuurlijk niet, en 't bleek mij dat hij 't ook niet vermoedde.
Zeg 't hem ook niet als gij hem zien mogt; later zal ik hem zelf
wel inlichten. Maar gij verlangt zeker te weten wat ik van hem
zeg? Welnu, ik ben heel wel met hem tevrede; 't is een flinke,
eerlijke jongen, in wien ik vertrouwen stel. Misschien soms wat
onvoorzigtig en wat heel openhartig....

--Hij heeft immers niets gezegd wat ongepast tegenover den Keizer
kon zijn?

--Wel iets,--hernam Akbar lagchend,--ten minste indien hij geweten
had tot wien hij 't zeide. Maar stel u gerust! Toen ikzelf hem
onder 't oog bragt dat hij zich wat haastig uitliet, gaf hij mij
een verontschuldiging waartegen ik niets had in te brengen. Maar
genoeg! ik heb u gezegd dat hij mij voldeed, en 't is u bekend dat
ik anders juist niet gewoon ben zoo aanstonds gunstig over de
menschen te oordeelen die ik voor 't eerst zie. Laat hij zelf nu
maar zorgen dat de goede indruk niet verloren ga! Andere zaken
roepen mij nu voor 't oogenblik. Ik houd u dus niet langer terug!

Met eerbiedigen groet verliet Koelloeka het vertrek en met
welgevallen zag Akbar hem na,--hem, een man zoo ver van hem
verwijderd én in stand én in rang, én door uitwendige godsdienst
en nationaliteit, maar toch opregt aan hem verbonden door achting
en vriendschap, en dengene onwankelbaar trouw, wien hij eenmaal
zijn woord had verpand.

--Op dien ten minste valt te rekenen!--sprak de Keizer in
zichzelven,--in hem althans is geen bedrog.--En hij had regt. Maar
hoevelen nog die hem nader stonden en van wie hij niet met
evenveel regt hetzelfde getuigen kon!



VIJFDE HOOFDSTUK.

Een nieuwe kennis en een oude

Niet lang had Siddha, omstreeks den bepaalden tijd, in de
nabijheid van de moskee gewacht of hij zag de dienares naderen
die, digter bij gekomen, hem uitnoodigde haar te volgen. Door
verschillende lanen en zijpaden ging zij hem voor, tot zij
eindelijk aan een hoogen tuinmuur kwam en een klein in den muur
aangebragt poortje opende, dat zij ook, nadat beiden waren
binnengetreden, zorgvuldig weer sloot. Een digte laan met
cactussen en andere gewassen leidde hen tot een soort van terras
met oranjeboomen en verscheidene fonteinen, waarop de achtergevel
uitzag van een klein, maar bijzonder sierlijk en smaakvol huis,
welks overig gedeelte in zwaar geboomte verscholen bleef. Langs de
marmeren trappen en door een opene galerij werd nu Siddha door
zijn geleidster in een mede aan den voorkant gansch geopend
vertrek gevoerd; en na hem te hebben binnengebragt, verdween zij
achter een der voorhangen.

Op een divan, aan de opene zijde van het vertrek, lag daar in
bevallig achtelooze houding eene jonge, rijk en met smaak op de
Perzische wijze gekleede vrouw, die zoodra zij haar bezoeker
gewaar werd zich van het rustbed verhief en hem te gemoet kwam om
hem welkom te heeten. Of zij schoon was? Met juistheid zou Siddha
niet geweten hebben het te beslissen. Hare trekken waren niet
regelmatig, haar gestalte was klein en tenger; maar hare zachte
blauwe oogen, met lange zijden wimpers overschaduwd, hadden eene
onbeschrijfelijk vriendelijke en innemende uitdrukking; haar
alligt ietwat te groote mond scheen ook tot iets anders nog uit te
noodigen dan enkel tot het luisteren naar hare woorden; en, was
ook hare gestalte niet groot, zij bezat daarentegen de meest
volmaakte evenredigheid, terwijl het gedeeltelijk eng sluitend
gewaad de schoone ronding der vormen te duidelijker deed uitkomen.
Wat evenwel Siddha terstond meer in 't bijzonder trof, was de hier
wel buitengemeene blankheid van den hals en den half ontblooten
boezem, waarom zich een kostbaar parelsnoer wond, en niet minder
ook de rozeroode tint der wangen, gelijk hij die bij andere niet
bruin gekleurde vrouwen tot dusver nog nooit had opgemerkt.

--Edele Heer!--sprak de onbekende, en zoo de indruk, dien haar
gansche voorkomen op Siddha gemaakt had, niet reeds zoo gunstig
ware geweest, de liefelijke klank harer stem zou hem volkomen
hebben gewonnen,--ik zeg u dank dat gij zoo spoedig aan mijne
uitnoodiging hebt willen voldoen. Welligt was mijn vezoek wat
onbescheiden; maar als ik u de reden heb medegedeeld, zult gij,
hoop ik, 't mij niet al te euvel duiden.

--Aan zulk een uitnoodiging gehoor te weigeren,--antwoordde
Siddha,--ware ongetwijfeld al zeer onridderlijk geweest. Maar
gaarne wil ik u de verzekering geven, edele vrouw! dat ik niet dan
met ongeduld den tijd van het bezoek had kunnen afwachten, indien
ik vooraf in de gelegenheid was geweest om het beeld te zien van
degene die mij de uitnoodiging deed toekomen.

Met een ligte hoofdbuiging het gezegde beantwoordend, dat zij
blijkbaar als een beleefdheidsphrase opvatte, ging de jonge vrouw
voort:

--Mijne verontschuldiging dan is, dat geen eigenbelang mij tot
deze handelwijs bewoog, maar het belang van eene andere, van eene
vriendin, die ik hartelijk liefheb. Zij werd vóór eenigen tijd
genoodzaakt uit Agra te vlugten om de lagen te ontgaan, die haar
door sommige aanzienlijke en magtige personen gelegd werden, en
vér van hier, in uw land, in Kaçmir, een schuilplaats te zoeken.
Nu heb ik haar eenige mededeelingen te doen, die voor haar van
groot gewigt kunnen zijn; maar ik wist tot heden geen middel om ze
haar veilig te doen geworden, daar ik de boden, die hier tot mijne
beschikking mogten zijn, geen van allen kan vertrouwen.

Daar verneem ik toevallig,--hoe, doet nu niet af,--dat gij met uw
vroegeren leermeester Koelloeka in Agra waart gekomen, en tevens,
dat de goeroe spoedig weer naar zijn land terugkeert. Ik begreep
terstond dat ik niet beter kon doen dan mijn vertrouwen te stellen
in de eer van een edelman zooals gij, wiens naam mij ook wel
bekend was, en besloot dus u te verzoeken, uw vriend met de
overbrenging van een brief te willen belasten, waarin ik kennis
geef aan mijne vriendin van 't geen zij belang heeft te vernemen.
Zou dit verzoek nu te veel soms van u of van den waardigenen
Koelloeka gevergd zijn?

Een gevoel van verligting was Siddha's eerste gewaarwording bij
het aanhooren van deze woorden. Zoo kwam dan de gansche zaak
eenvoudig neer op het overbrengen van een blijkbaar zeer
onschuldigen brief, die hem voor 't overige ook niets aanging.
Toch mengde zich, half onbewust, een zekere teleurstelling onder
dat gevoel van tevredenheid. Dat er geen sprake was van eenige
zamenzwering mogt hem ongetwijfeld zeer verblijden, maar of zijne
ijdelheid wel zoo bijzonder gevleid kon zijn door de overtuiging
dat er ook geen zweem van een avontuurtje zich vertoonde?
Inmiddels haastte hij zich aan de onbekende de verzekering te
geven, dat hij zeer gaarne zijn leeraar met den brief zou belasten
en dat deze ook tegen de overbrenging wel geen bezwaar zou maken.

Op een teeken der jonge vrouw verscheen nu de dienares en bragt op
haar verlangen een in briefvorm zaamgevouwen en met een zijden
koord en een zegel gesloten stuk.

--Het opschrift,--sprak gene, nadat de dienares weer vertrokken
was,--luidt, zooals gij ziet, aan iemand anders dan aan mijne
vriendin zelve. De naam is u misschien bekend.

--Zeer zeker!--antwoordde Siddha,--ik ben meer dan eens met dien
jongen man op de jagt geweest.--Nu, die zal haar den brief dan
ter hand stellen. Zoo doende weet uw vriend Koelloeka niet aan wie
hij eigenlijk gerigt is, 't geen mij wenschelijk voorkomt, om niet
meer personen in 't geheim te mengen dan er nu reeds mee bekend
zijn. Ik hoop maar,--vervolgde zij na een oogenblik zwijgens,--
dat mijne vriendin haar voordeel zal kunnen doen met hetgeen ik
haar meld. Inderdaad ik heb opregt medelijden met haar in hare
ballingschap; en toch, ik kan haar soms ook benijden, dat zij in
de gelegenheid is uw heerlijk land te bezoeken, waarvan ik zooveel
prachtige beschrijvingen heb gelezen. Maar zeg mij, opregt
gesproken, zijn die beschrijvingen niet soms wat overdreven, ten
minste wat heel dichterlijk?

--Ik voor mij,--antwoordde Siddha,--zoozeer mijn leermeester mij
ook altijd gewaarschuwd heeft tegen overschrijding van de grenzen
die goede smaak en werkelijkheid ons stellen, ik heb toch steeds
als hij gevonden dat de beschrijvingen door u bedoeld nog vér
beneden de waarheid bleven. Inderdaad, ook in deze streken heeft
de natuur soms haar schoon, en bekoorlijk zijn menigmaal de
boorden uwer Djoemna, en bij de pracht en de weelde uwer paleizen
en lusthoven haalt niets in ons noordelijk land; maar wat daar
toch bergen en dalen en bosschen en lagchende velden er bieden,
zoudt gij in deze zooveel minder bevoorregte streken u bezwaarlijk
weten voor te stellen. En door de herinnering aan zijn vaderland
als door de belangstelling zijner nu waarlijk schoone toehoorderesse
medegesleept, begon zich onze Siddha in schilderingen van Hindostan's
wereldberoemd paradijs te verliezen, wier welsprekende voordragt niet
minder dan het uiterlijk van den verhaler den blik van wezenlijk
welgevallen regtvaardigde, waarmede de luisterende nu en dan den edelen,
krachtigen jongeling aanzag.

--Maar ik hield u te lang reeds bezig,--sprak zij oprijzend ten
laatste,--en heb waarschijnlijk reeds misbruik gemaakt van uwe
welwillendheid. Eén verzoek nog! Laat onze zamenkomst, ter wille
ook van de belangen mijner vriendin, een geheim blijven tusschen u
en mij. Van eenige beteekenis kan die vlugtige ontmoeting trouwens
ook niet zijn.

--Voor u zeer zeker niet,--sprak Siddha,--voor mij echter meer dan
gij schijnt te meenen.

--Ik zie,--hernam de andere lagchend,--dat gij, Hindoe's niet
minder dan de onzen de kunst verstaat om u hoffelijk jegens
vrouwen uit te drukken. Maar dat daargelaten! Een enkel woord ben
ik u echter nog verschuldigd. Ik zou mij uw vertrouwen al zeer
onwaardig toonen indien ik, zelve u kennend, mij voortdurend als
geheel onbekende jegens u bleef gedragen, en ik zie dan ook geen
bezwaar, mits onder geheimhouding altijd, u mijn naam en stand mee
te deelen. Die is voor 't overige nederig genoeg. Mijn naam is
Rezia; mijn vader was een Armeniër, die, hier gekomen om handel te
drijven, mij vroegtijdig uithuwde aan een rijk, maar reeds
tamelijk bejaard koopman hier in de stad. Sinds geruimen tijd is
deze voor zijn zaken naar Perzië en verder nog naar het Westen
getrokken; en in lang heb ik ook niets van hem vernomen. Inmiddels
woon ik hier, zooals gij ziet, eenzaam en stil, hoewel anders niet
verstoken van de aangenaamheden en de rustige genoegens van het
buitenleven. Zoo weet gij dan ten minste voor wie gij u de moeite
van een bezoek hebt getroost, al is het dat wij elkander na dezen
niet verder mogten ontmoeten.

--En waarom, edele Rezia! zou dat niet mogen zijn?--vroeg Siddha;
--niets, dunkt mij, behoeft u en mij daarin te verhinderen, en
mogelijk zou ik u soms nog 't een en ander kunnen meedeelen van
het land waar tegenwoordig uwe vriendin vertoeft, dat misschien in
staat ware uwe belangstelling op te wekken.

--Welnu!--antwoordde Rezia,--niet geheel wil ik uw vriendelijk
aanbod afslaan. Indien gij een dezer avonden soms nog een verloren
oogenblik vindt, ik houd mij dan aanbevolen voor eenig berigt of
de verzending van mijn schrijven geen bezwaar heeft gevonden en
naar gissing goede kans heeft te slagen. Mijne dienares ontmoet u
alligt hier of daar en gij hebt haar slechts een tijd te noemen om
mij nogmaals een bezoek te brengen in mijn stil verblijf.

--En voor die gelegenheid wil ik u dankbaar zijn,--antwoordde
Siddha, terwijl hij, zorgvuldig 't hem toevertrouwde stuk in zijn
gordel verbergend, zich gereed maakte om voor 't oogenblik
afscheid te nemen.

Op een hernieuwd teeken vertoonde zich nogmaals de vertrouwde
dienares en deed Siddha weer uitgeleide langs denzelfden weg, die
hem straks den toegang tot het paviljoen had verleend.

Te huis gekomen stond hij lang nog in gedachten voor de open
veranda van zijn vertrek en staarde naar de zacht daar beneden
voortstroomende rivier. Dat waren dan dezelfde wateren, die den
voet van Allahabad's burgt besproeiden en waarin ook het liefelijk
gelaat van Iravati zich weerspiegeld had! Was het niet als bragten
die golven hem den groet der teeder beminde en als fluisterden zij
hem woorden toe van liefde en van trouw? Snel nam hij het
medaljon met Iravati's portret van den wand, kuste het en zette
zich neder in de galerij. Lang nog bezag hij het beeld en
beminnelijker dan ooit schenen hem de trekken der edele en schoone
Hindoe-jonkvrouw. Maar zonderling toch ook! Als zijn blik soms
weer afdwaalde en rondzwierf langs de paleizen en tuinen aan de
boorden van den stroom, dan doemde ook weer een ander beeld in
zijn herinnering op,... de bevallige houding, de sierlijke
gestalte, de blauwe oogen, de bekoorlijke stem van Rezia, de
Armenische. Wat die vrouw hem dan aanging? Zeker niets; maar wat
kwaad ook van den anderen kant, zoo hij ze lief en innemend vond?
Hij had toch waarlijk niet aan Iravati de gelofte gedaan, alle
mogelijke andere vrouwen leelijk en onbehagelijk te zullen
noemen!...

--Hallo!--klonk het 's anderen morgens vroeg in den voorhof van
Siddha's woning,--is uw meester nog niet wakker? Ga eens en zie of
ik hem stoor met een bezoek!

Juist wilde Vatsa aan het bevel gehoorzamen toen Siddha zelf,
bezig zich gereed te maken om uit te gaan, terstond de vrolijke
stem van Parviz, den neef van Aboel Fazl, herkende, en in den
voorhof zich begevend, zijn bezoeker uitnoodigde binnen te komen.

--Hebt gij dienst?--vroeg deze.

--Een paar dagen niet.

--Nu, dat treft. Dan komt het u misschien wel gelegen eens een
uitstapje te maken?

--Zeer gaarne! Waarheen?

--Wel! naar Fattipoer Sikri natuurlijk, de buitenresidentie van
den Keizer. Daarheen zou alweer een ieder u voeren, die u voor 't
eerst een togtje in de omstreken liet doen.

--Ik geef mij geheel over aan uwe vriendelijke leiding,--hernam
Siddha,--veroorloof mij echter u een enkel oogenblik alleen te
laten. Koelloeka vertrekt straks en ik wil hem dus even vaarwel
zeggen.

Spoedig was hij, Koelloeka opgezocht hebbende, met het afscheid
gereed, waarbij zijn leermeester zonder verder navragen zich met
de overbrenging van den brief belastte; en kort daarop zat hij in
den zadel en reed met Parviz, gevolgd door den dienaar van zijn
vriend en den zijne, de stad uit.

Een breede laan, door vrij hooge boomen beschaduwd en met schoone
vergezigten over de velden en bosschaadjen aan weerszijden, maakte
den togt voor een groot deel tot een wezenlijk aangenamen
wandelrid.

--Zie,--sprak Parviz, toen men een tijdlang had voortgereden,--
zulke lanen heeft de Keizer nu ook laten aanleggen op andere en
verre wegen, waar vroeger haast geen blad groeide en waar men van
hitte verging. Een zeer nuttig werk voorzeker! En geen reiziger
trouwens die er Akbar niet dankbaar voor is.

--Ja, de Keizer doet nuttige dingen!--antwoordde Siddha; en
daarbij tevens aan den merkwaardigen man denkend met wien hij den
vorigen dag over Akbar gesproken had, deelde hij Parviz in
algemeene bewoordingen zijne ontmoeting mede en vroeg hem of hij
den persoon kende, wiens uiterlijk hij beschreef.

--Neen, die is mij niet bekend,--zei Parviz, met moeite een
glimlach bedwingend,--maar gij zult hem misschien wel eens
weerzien.

--Waarschijnlijk wel,--hernam Siddha,--hij schijnt hier thuis te
behooren. Maar vertel mij dan eens iets anders. Hoe komt het dat
er hier zooveel mannen zijn die in 't geheel geen baard dragen? Ik
dacht juist dat uwe Mohammedanen zoo bijzonder op een baard
gesteld waren.

--Dat zijn zij ook, maar Akbar zelf denkt nu juist anders over de
zaak. Zoo een kneveltje als het uwe of 't mijne kan er bij hem nog
wel door, maar liefst ziet hij in 't geheel niets op iemands
gezigt. Of dat nu enkel een gril is zooals men die ook bij de
verstandigste menschen wel eens meer ontmoet, dan of hij met opzet
de regtzinnig geloovigen wil plagen, of ook hun toonen dat hij om
hunne vooroordeelen en vormbegrippen niet geeft, ik weet het niet,
maar zeker is dat de zaak, zoo onbeduidend en kinderachtig ze
schijnen mag, al tot heel wat onaangenaamheden en gehaspel heeft
aanleiding gegeven. Doch hier naderen wij de woning van een der
dorpshoofden in den omtrek, dien ik door mijn oom den Minister
goed ken; willen we een oogenblik bij hem uitrusten en onze
paarden wat water geven? Mijn bruin ten minste zal er wel naar
verlangen; hij stond al een heelen tijd gezadeld eer ik uitreed.

Overeenkomstig het voorstel steeg men af in den binnenhof der
nette en flink van hout en steenen opgetrokken, te midden van
tamarindeboomen en acacia's gelegen boerderij; en weldra vertoonde
zich op het geroep zijner onderhoorigen de eigenaar zelf, een
Hindoe van middelbare jaren en deftig, magistraal voorkomen. Na de
gewone pligtplegingen en terwijl de gastheer frissche vruchten
nevens een kruik ijskoud kristalhelder water liet aanbrengen, kwam
het gesprek, zooals te verwachten was, al spoedig op den landbouw
en de bijzondere welvaart die er ook voor een weinig geoefend oog
reeds terstond onder de landbouwende bevolking dezer streken viel
op te merken, en die gunstig afstak bij 't geen Siddha in zijne
eigene gewoon was te zien.

--Voor een deel,--verklaarde het dorpshoofd,--is die gelukkige
toestand natuurlijk ons eigen werk; zonder arbeid en inspanning
waren wij er zeker niet gekomen; maar grooten dank ook zijn wij
den Keizer verschuldigd, wiens verstandig en bijzonder doelmatig
stelsel van bestuur ons eerst tot eigen krachtsinspanning de regte
gelegenheid gaf.

--Ik heb er van gehoord,--merkte Siddha aan,--maar om u de
waarheid te zeggen, ik ben daaromtrent nog niet geheel op de
hoogte.

--Toch is het zeer eenvoudig,--hernam de Hindoe,--en voor iemand
van uwe beschaving gemakkelijk genoeg te vatten. Het gansche
systeem toch berust in hoofdzaak op eene geschikte verdeeling der
landerijen, eene vaste, billijk geregelde opbrengst der landrente,
en bovenal op de regtszekerheid die het een en het ander den
landeigenaar en den landbouwer verschaft. Vroeger ging alles
tamelijk willekeurig, en wist niemand regt wat hem eigenlijk
toekwam en wat hij op te brengen had, terwijl aan ons dorpshoofden
meerendeels bleef overgelaten, met de regering de jaarlijksche
opbrengst der velden, naarmate die soms voor-, soms nadeelig
heette, te regelen: Thans is dat alles anders geworden. De velden
zijn behoorlijk opgemeten en de grenzen vastgesteld; de opbrengst
wordt met inachtneming van de meerdere of mindere vruchtbaarheid
der daartoe in verschillende klassen ingedeelde gronden, over een
bepaald aantal jaren geschat; en, wat niet het minste zegt, en
tevens misschien wel het moeijelijkst te regelen viel, de daarnaar
berekende landrente of belasting wordt zooveel maar doenlijk in
geld, en niet meer als vroeger in voortbrengselen voldaan. En geen
regeringsbeambten hebben meer te beslissen, wanneer daarover
geschillen ontstaan, maar de regter alleen. Het gevolg van dat een
en ander moet wel zijn, en is het ook, dat de landbouwer, eigenaar
of pachter, nu eenmaal vooruit kan weten wat zijn land hem
ongeveer zal kosten, wat hij te betalen heeft en wat zijn vrij
beschikbaar eigendom blijft. En is het dan wonder zoo hij, met
eenige energie, en goed zijn eigen belangen begrijpend, ook
wezenlijk vooruitgaat en welvarend wordt waar hij te voren nauw
zijn dagelijksche rijst kon verdienen? Trouwens gij ziet de
vruchten, en kunt dus zelf oordoelen, hoewel gij 't nog beter
zoudt kunnen indien gij onze landerijen en haar bewoners in den
vroegeren toestand gekend hadt zoo als ik.

--De vergelijking met dien van mijn eigen land,--antwoordde
Siddha,--moet wel tot gelijke uitkomst leiden als de uwe. Welk een
zegen voor een staat, een vorst als Akbar te bezitten!

--Maar zijn raadsmannen mogen wij toch ook wel dankbaar zijn,--
hernam de magistraat,--en in 't bijzonder Todar Mal, den
schatmeester, die het stelsel eigenlijk uitwerkte, en Aboel Fazl,
den Groot-Vizier, die er de laatste hand aan legt, door met de
grootste strengheid alle afpersingen en knevelarijen van de
regeringsambtenaren, met wie wij te doen hebben, tegen te gaan.
En, scheen het al in den beginne, dat de staatsinkomsten door al
deze maatregelen zouden verminderen, op den duur is juist het
tegendeel gebleken; en zelfs al waren die inkomsten iets geringer,
ze zouden toch nog in waarde gewonnen hebben, omdat ze nu zooveel
vaster en beter verzekerd dan te voren zijn.

--Maar, geachte Heer!--vroeg Siddha,--bestaat er nu geen gevaar
dat het stelsel, zoo uitnemend het zijn mag, weer in duigen valt
als een min verstandig vorst eens den troon bestijgt?

--Ik geloof het niet,--was het antwoord;--als onze gemeenten
eenmaal zekere regten verkregen hebben, kan geen despoot haar die
ligt weer ontnemen. Gij weet, dat die gemeenten bijkans geheel en
al zichzelve regeren door hare eigene overheden en daardoor tot op
zekere hoogte onafhankelijk worden van den Soeverein. Wilde nu
deze beproeven hare regten te verkorten tegen de adat in, dan zou
hij als met duizenden kleine staatjes te doen krijgen en geen
ambtenaren en geen soldaten genoeg vinden om die alle tot
gehoorzaamheid te blijven dwingen. Of zoo 't hem al gelukte, de
dorpen zouden meerendeels eenvoudig verlaten worden en de
bevolking zou zich terugtrekken in ontoegankelijke bosschen en
wildernissen. Voor 't overige laten onze dorpers den vorst ook van
hun kant volkomen vrij in zijne handelingen. Hij mag oorlogvoeren
met andere rijken zooveel hem lust en zoolang zijne schatkist het
toelaat; en om intriges en twisten van het paleis geven onze
gemeentenaren in het geheel niet; de meesten zelfs vernemen er
zelden iets van.

--Een gelukkige toestand!--zei Siddha,--en voor beide partijen
inderdaad heel gemakkelijk.

--Alleen de staats- en volkseenheid wordt er juist niet door
bevorderd,--merkte Parviz op, zich nu ook mengend in het gesprek.

--Dat wordt zij ook niet,--antwoordde de magistraat,--maar zoudt
gij dan meenen dat eene wezenlijke eenheid van den staat, anders
dan in den persoon van den vorst, op zich zelve mogelijk was in
een land als ons tegenwoordig Hindostan, waar zulk eene menigte
van allerlei meest onderscheiden rassen en volken bij en door
elkander woont?

--Ik erken dat het moeijelijk zijn zou, hoewel 't alligt zaak
ware, er wat meer naar te streven dan tot nu toe gedaan wordt.

Een tijdlang nog werd het onderhoud, waarin vooral Siddha veel
belang stelde, voortgezet; en daarop namen de beide vrienden
afscheid van het beleefde dorpshoofd en vervolgden, hun paarden
weer bestijgend, hun weg.

Een flinke, maar tamelijk lange rid, waarbij nog al eens halt
moest worden gehouden om rust te nemen, bragt hen eindelijk in 't
gezigt der hoogte, waarop het versterkt en door zware ringmuren
omsloten paleis van Fattipoer was gebouwd. Mogt de aanblik der
Agrasche paleizen indrukwekkend heeten, deze was het van zekeren
afstand niet minder. Trotsch en statig, maar als altijd bevallig
en sierlijk tevens, verhieven zich, als terrasgewijze boven
elkander geplaatst, de verschillende luchtig omhoog rijzende
gebouwen met hunne vlug opgetrokken torens en fijne kanteelen en
breede, hel in 't zonlicht glanzende marmeren trappen, afgewisseld
alles door het groen der tamarinden en andere boomen, waaruit ze
deels te voorschijn traden om ook deels weder zich daartusschen te
verbergen. Doch toen Siddha met zijn geleider, nadat zij de
paarden aan de zorg hunner dienaren hadden toevertrouwd, den
eigenlijken omkring van het paleis zelf was binnengetreden,
gevoelde hij zich schoon minder verrast, toch aangenamer aangedaan
door het vrolijker en genoegelijker voorkomen dezer, voor 't
overige met niet minder weelde en sierlijkheid ingerigte gebouwen
en vertrekken dan door het gezigt der veel meer uitgestrekte van
Agra. Ook de tuinen schenen hem bevalliger en meer bevredigend
voor het oog, daar toch hier althans geen geweld was gedaan aan de
natuur, en lanen en slingerpaden, met vermijding van de eentoonige
regtheid en het onveranderlijk waterpas, de bogten en verhevenheden
bleven volgen, door het bewogen terrein en den plantengroei zelven
aangewezen. En dan, welk een heerlijk en verkwikkelijk vergezigt over de
omliggende heuvelen en met rijken oogst beladen bouwvelden, en de als
zilver glanzende rivier daar omlaag en het, wel is waar kunstmatig
aangebragte, maar daarom niet minder schilderachtig meer in het
verschiet!--Geruimen tijd bleven de bezoekers daar ronddwalen, nu eens
langs eenzame wandelpaden, dan weer door de met wachters en dienaren
vervulde galerijen, tot eindelijk Parviz den voorslag deed, een zijner
vrienden in de lager gelegene stad te gaan opzoeken om daar hun
intrek te nemen en tevens een beter maal te gebruiken dan men
onderweg had kunnen vinden.

Natuurlijk vond ook dit voorstel gereedelijk gehoor; en nadat men
bij den gastvrijen vriend van Parviz de noodige rust had genoten,
en zich door een hartig en tevens vrolijk maal had gesterkt,
begaven onze vrienden zich weer op weg om nog 't een en ander van
de stad zelve te zien.

--Vergun mij,--sprak Parviz,--u voor weinige oogenblikken aan u
zelven over te laten. Ik heb hier nog eenige stukken op last van
mijn oom aan een van zijne ambtenaren over te brengen, en dezen
over eenige zaken te spreken waarin gij zeker geen belang zoudt
stellen. Hij woont hier in de nabijheid en ik ben zoo aanstonds
bij u terug. Inmiddels hebt gij daar tusschen de acacia's ginds
een vrij ouden tempel, dien gij misschien wel eens zult willen
bezigtigen. Des verkiezende kunt gij er ook uwe devotie verrigten.

--Wel verpligt,--antwoordde de ander lagchend,--daaraan ga ik mij
niet te buiten. Maar zeer gaarne wil ik den tempel eens bezien. Ik
zal u daar dan of in de nabijheid wachten.

Spoedig ontwaarde Siddha, toen hij de zware en flauw verlichte gewelven
was binnengetreden, aan de talrijke zinnebeeldige versieringen der
zuilen, dat hij zich in een çiva-tempel bevond; en na eenige gangen te
zijn doorgegaan, aanschouwde hij dan ook aan 't uiteinde van een soort
van hal en van boven verlicht het kolossale beeld van den God, met de
beenen kruiselings op een hoog voetstuk gezeten, de armen en enkels met
eene menigte van ringen versierd, het teeken van den drietand op het
voorhoofd en een keten van doodshoofden om den hals,--çiva, den
Oneindigen en Almagtigen Wereldheer, scheppend om te vernielen, en
vernielend om te scheppen op nieuw, het eindeloos in zijn openbaringen
zich vervormend Wezen, waaruit alle Zijn voortspruit en waartoe het Al
gestadig terug moet keeren. Zoo goed nu onze jonge Indiër de begrippen
kende, welke die beeldtenis en hare symbolen vertegenwoordigden, en
zoozeer hij daarvan ook de betrekkelijke waarde bleef erkennen, toch
stuitte hem ook nu weder, zooals het vroeger bij dergelijk schouwspel
gedaan had, niet weinig het wanstaltige en gedrogtelijke dier gedaante,
die wel is waar zekeren indruk bij den eersten aanblik kon maken, doch
wel bezien de voor 't overige inderdaad niet van schoonheid ontbloote
bouworde van den tempel op hinderlijke wijze ontsierde.

Niet lang echter duurde zijne eenzame bespiegeling over dit een en
ander; want achter zich vernam hij een oogenblik later een stem,
hoewel de stilte niet door het geluid van voetstappen was
verstoord geworden.

--Om!--klonk het,--om! U brengt de onwaardige dienaar van çiva's
heilige echtgenoote, de in hem wonende Oneindige Kracht, zijnen
groet.

En naar de plek zich keerend van waar de stem kwam, werd Siddha
den Doerga-priester Gorakh gewaar, dien hij te Allahabad in
gezelschap van zijn oom Salhana had gezien.

--Ik groet u, Eerwaarde!--sprak hij, en wachtte wat de ander hem
te zeggen zou hebben.

--Zoo! wij zijn elkander dan nog niet vergeten sinds onze laatste
ontmoeting,--hernam Gorakh;--trouwens wat mij betreft, ik heb u
wél in 't oog gehouden, sinds ik daar ginds in de nabijheid van
den Bhadrinâth u waargenomen heb.

--Nu ja,--zeide Siddha, een weinig ongeduldig,--laat dat zijn hoe
't wil. Maar ik begrijp eigenlijk niet, eerwaarde Heer! welk
belang gij in mij stellen kunt.

--En zou dan,--vroeg de ander,--de neef van mijn leerling en
vriend geen aanspraak mogen maken op mijne belangstelling? Maar
ook daarom juist schijnt mij pligt, u een waarschuwing niet te
onthouden, waar ik die noodig acht, en indien gij ze van mij wilt
aannemen. Gij weet wie Gaurapada, de kluizenaar, is, niet waar?

--Gaurapada?--vroeg Siddha,--welzeker! Hij is een kluizenaar in 't
gebergte.

--Ja, maar ik meen, wie hij was eer hij zijn tegenwoordigen naam
droeg.

--Daar weet ik niets van. Hij heeft het mij niet verteld.

--Maar uw goeroe, Koelloeka, heeft het u toch medegedeeld?

--Ik heb er hem niet eens naar gevraagd en 't kan mij ook niet
schelen.

Met een zijdelingschen, uitvorschenden blik zag Gorakh den spreker aan;
maar deze ware geen rechte Indiër geweest, indien zijn gelaat in eene
omstandigheid als deze niet de meest mogelijke onverschilligheid had
vertoond. Ietwat minder voorzigtig echter liet hij, warm wordend bij 't
indringende van den ander, er op volgen:

--En al wist ik nu ook nauwkeurig, wie en wat Gaurapada in vroeger
tijd geweest mogt zijn, gij begrijpt dat ik 't u toch niet zou
zeggen.

--Ha!--riep de Yogi uit,--gij vertrouwt mij niet! En gij meent mij
zelfs te mogen tarten? Herinner u, dat ik een vriend van den
Goeverneur van Allahabad ben!

--Ja, dat weet ik!--sprak Siddha met zekeren nadruk.

--Wat weet gij?

--Ik weet wat ik weet, en dat is genoeg!

Nijdig keek de priester Siddha aan. En tevens niet zonder
ongerustheid. Wat beteekende dat gezegde op dien toon? En wat kon
hij werkelijk weten? Doch voor 't oogenblik scheen in elk geval
wel 't veiligst het toch niet vlottend gesprek maar af te breken.

--Nu, genoeg dan!--zeide Gorakh,--voor u en voor mij.

Doch bedenk één ding, mijn jonge vriend, die mijne vriendschap
niet schijnt te begeeren!--en ik wil ze u ook niet opdringen!--
bedenk, dat de magtige Godin, aan wier dienst ik mijne geringe
krachten wijde, niet alleen behouden maar ook verdelgen kan, en
dat er geen hoop op genade en geen kans op redding bestaat voor
hem, dien zij eenmaal door hare priesters als uitverkoren offer
haren getrouwen heeft aangewezen!

En in een der zijgangen verdween zonder nader antwoord af te
wachten de geheimzinnige boeteling; en, hoe vastberaden anders
ook, toch vermogt Siddha hem niet na te staren zonder een zeker
gevoel van beklemdheid en onwillekeurigen angst. En 't scheen hem,
hoewel de Doerga-priester thans werkelijk toch alléén was, als zag
hij hem nogmaals gevolgd door dien langen stoet van naakte bruine
gestalten met de witte koorden om den nek, met welken hij in de
nachtelijke schemering hem langs den ringnmur van Allahabad had
zien verdwijnen in het bosch.

Eer hij zich inmiddels ter ruste begaf dacht hem niet onnut, nog
eene enkele vraag tot den trouwen dienaar te rigten, die hem in de
woning van den vriend van Parviz afwachtte om te vernemen of zijn
meester nog iets te bevelen had.

--Vatsa!--zeide hij,--gij hebt mij laatst in het park van
Allahabad betuigd, dat gij evenmin als Koelloeka's dienaar daar
een priester of boeteling hadt gezien. Maar herinnert gij u soms
toch met eenig ander, u onbekend persoon gesproken en dezen
misschien eene of andere bijzonderbeid van onze reis in 't
gebergte verteld te hebben?

Ik zou er niet verder aan hebben gedacht,--antwoordde Vatsa,--
maar nu ge 't mij zoo afvraagt, Heer! nu herinner ik mij wel, dat
er in den omtrek der stallen een half naakt en bruin gekleurd man
met ons kwam praten, en nadat hij ons 't een en ander omtrent de
vesting en de stad had verteld, ook naar onze reisontmoetingen
vroeg.

--En gij hebt hem toen van mijn geval met den tijger van Gaurapada
verteld?

--Ik geloof inderdaad van ja!

--En zeidet gij soms ook iets omtrent den kluizenaar en diens
uiterlijk voorkomen?

--Zeker!--antwoordde Vatsa,--juist zijn eerbiedwaardig en tegelijk
vorstelijk voorkomen had in 't bijzonder onze aandacht getrokken;
wij waren er beiden nog vol van en daar wij niet wisten dat er
kwaad in stak er van te spreken, maakten wij ook geen geheim van
onze ontmoeting tegenover den vreemde.

--Wien gij dus ook het uiterlijk van Gaurapada eenigermate zult
beschreven hebben?

--Nauwkeurig herinner ik mij dat niet meer; maar ik geloof wel dat
wij er iets van meldden.

--Bedenkelijk!--mompelde Siddha in zichzelf,--inderdaad nog al
bedenkelijk! De priester heeft natuurlijk door zijn handlanger
omtrent onze reis vernomen wat hij weten wilde om mij te
overbluffen, maar schijnt tevens tot eenig vermoeden omtrent
Gaurapada te zijn gekomen. Dat hij straks mij zocht uit te hooren,
is duidelijk genoeg. Maar wat kan hij met Gaurapada, of
Nandigoepta, hebben uit te staan? En mijn oom Salhana? Of die er
mee in betrokken zou zijn?...

--We hebben toch hoop ik geen kwaad gedaan door met dien onbekende
te praten?--vroeg Vatsa ongerust, toen hij zijn jongen meester zoo
in gedachten zag.

--Neen, neen!--antwoordde deze,--en zoo gij 't al gedaan mogt
hebben, gij deedt het onwillekeurig en hebt dus geen schuld. We
hadden ook voorzigtiger moeten zijn en u vooraf waarschuwen. Maar
let nu op één ding, Vatsa! spreek voortaan met niemand meer over
den kluizenaar, wie er ook komt om u naar hem te vragen! Hebt ge
mij begrepen?

--Volkomen, Heer!--antwoordde de ander,--van nu af heb ik dien
kluizenaar nooit gezien, of, zoo ik hem soms eens zag, ik ben
volkomen vergeten hoe hij er uitziet.--

--Met dat al,--dacht Siddha,--zal nu toch Koelloeka, of, kan het,
Nandigoepta zelf dienen gewaarschuwd te worden. Ik wil er voor
zorgen zoodra ik een veilige gelegenheid vind; Salhana moge er nu
mee te maken hebben of niet!



ZESDE HOOFDSTUK.

Selim

--Welaan, mijne heeren!--sprak de bevelhebber der Radjpoet's, die
op het plein in de vesting met eenige zijner officieren stond te
praten, terwijl de ruiters zich in gelid schaarden,--nu spoedig
opgezeten en dan naar het kamp, waar zooals gij weet de Keizer
heden wapenschouwing komt houden!

Vlug werd er aan het bevel voldaan, en weldra, nadat men buiten de
vesting was gekomen, ging het in draf naar het kamp, dat op
eenigen afstand van de stad in eene uitgestrekte vlakte was
opgerigt. Een treffend schouwspel vertoonde zich aan Siddha's oog
toen hij aan 't hoofd zijner afdeeling met de overigen eene kleine
hoogte had bestegen en vandaar het veld in 't gezigt kreeg. Daar
ter regterzijde eene gansche stad als 't ware van tenten, langs
breede straten in de meest regelmatige orde nevens elkander
gerangschikt, en in wier midden zich, roodgekleurd en met vergulde
peervormige toppen, de Keizerlijke tent verhief, zoo men althans
dien naam mogt geven aan dergelijk, schoon uit hout en doek
zamengesteld, paleis. En aan de linkerzijde het uitgestrekte veld,
waarop zich in bonte mengeling de meest verscheiden troepenkorpsen
vertoonden, gepantserde en niet-gepantserde ruiters in bonte,
veelkleurige kleederdragt, sommigen met lansen, anderen met
geweren gewapend, artillerie en strijdolifanten, en een weinig
meer in de verte ook die vrolijker uitgemonsterde, op wier rug
gemakkelijke met kussens voorziene en van boven tegen de zon
bedekte zetels tot voertuig strekten voor aanzienlijke, meest
gesluierde vrouwen, die de wapenschouwing kwamen bijwonen.

Eenigen tijd nadat ook de Radjpoet-ruiterij op de vlakte was
aangekomen rukten de verschillende troepen, voorafgegaan door hare
muziekkorpsen, op, om langs den Keizer en zijn staf te defileren,
die daar op een eenigszins meer verheven terrein hen afwachtte.
Naderbij gekomen behoefde Siddha wel niet lang in twijfel te
staan, wien hij onder die groep van schitterend uitgedoste
veldheeren, wier wapenen en paardentuigen glinsterden van goud en
edelgesteenten, nu als den Keizer zelven te beschouwen had. Wel
onmiskenbaar toch was door zijne gansche houding die forsche man,
die daar op zijn prachtig wit paard en den veldheerstaf in de
hand, een paar passen vóór de overigen, en zijn baniervoerder en
parasoldrager achter zich, de voorbijtrekkende troepen in
oogenschouw nam. Maar tevens herkende hij ook terstond in den
magtigen gebieder denzelfden persoon met wien hij in de tuinen van
het paleis gesproken had, en omtrent wiens wezenlijken rang ook
toen reeds, gelijk nu wel bleek, een inderdaad volkomen waar
vermoeden bij hem gerezen was.

Op zijne beurt nu met zijn ruiters den Keizer voorbijtrekkend,
boog hij, gelijk hij de anderen die hem vóórgingen had zien doen,
zich voorover met omlaag gerigte lanspunt, en, tevens met een
steelschen blik naar Akbar opziend, meende hij op het anders
streng gelaat van dezen een ligten glimlach te bespeuren, die hem
dra tot de overtuiging bragt dat de Keizer zijne nog al
vrijmoedige woorden toch niet euvel scheen te hebben opgenomen.
Ook herinnerde hij zich met zekere gerustheid dat Akbar, ééne
Vlugtige opwelling van toorn nu daargelaten, ook voortdurend open
en vriendelijk tot hem gesproken had. En eindelijk behoefde hij
thans zoo erg niet meer tegen een voorstelling aan den grooten
Keizer op te zien, die, naar Feizi hem had te kennen gegeven,
waarschijnlijk wel na de wapenschouwing in het legerkamp zou
kunnen plaats hebben.

Die verzekering werd ook niet gelogenstraft toen er rust voor de
troepen was bevolen, en de officieren, die hierbij gemist konden
worden, zich naar de voor hen bestemde gedeelten van het kamp
hadden begeven. Daar toch zag Siddha al spoedig zich door Feizi
wenken en op 's Keizers raadsman toetredend, werd hij door dezen
naar de uitgebreide groep der van binnen niet minder weelderig dan
de vertrekken van het paleis zelf versierde middententen geleid.
Een oogenblik later bevonden zich beide in de hooge tegenwoordigheid
van den vorst.

Niet weinig inmiddels verwonderde zich Feizi zelf toen hij Akbar
terstond een stap voorwaarts zag doen en hem tot Siddha, wiens
diepen groet hij met een genadige handbeweging beantwoordde,
zonder de officiëele voorstelling af te wachten, hoorde zeggen:

--Wel! ik zag u straks in dienst, en 't scheen mij dat er eenmaal
nog wel een geschikt officier uit u groeien kan. Zorg maar dat ge
mij niet in die goede verwachting bedriegt!

--Ik kende,--vervolgde hij tot Feizi,--uw beschermeling al een
weinig; wij hebben elkander reeds vóór eenige dagen ontmoet,
hoewel hij toen niet raadde wie ik was.

--Had ik dat geweten, Sire!--sprak Siddha eerbiedig,--ik had
daarom met geen meer ontzag tot Uwe Majesteit op kunnen zien dan
ik toch reeds tot den mij onbekende deed.

--Maar toch waarschijnlijk wat minder vrij gesproken hebben,--
vulde Akbar een weinig spotachtig het hoffelijk, maar blijkbaar
ook ernstig bedoeld gezegde aan;--doch daarin stak op zich zelf
geen kwaad, en ik hoor ook liever wat de menschen van mij denken
dan te moeten raden naar 't geen zij over mij spreken achter mijn
rug. Maar daarom dan ook, en naar aanleiding tevens van ons vorig
gesprek, een bevel of liever, want wat ik verlang laat zich niet
afdwingen, een verzoek: schenk mij ook in vervolg van tijd
hetzelfde vertrouwen, dat gij, mij niet kennend, reeds in mij
gesteld hebt! Gij ziet wel, het heeft tot heden u niet bedrogen.
Wend u tot mij, niet tot anderen, als gij meent u over mij of de
mijnen te beklagen te hebben. Klagten aan te horen weiger ik
nooit; zijn ze ongegrond, dan tracht ik ze te wederleggen; zijn ze
billijk, ik zoek naar herstel der grieven. Openhartigheid en
gepaste vrijmoedigheid, mijn vriend Feizi kan het getuigen, wekken
nooit in ernst mijn toorn; wel daarentegen valschheid en
veinzerij.

En na nog enkele vragen en gezegden omtrent Siddha's meer
bijzondere dienstbetrekking, wenkte de Keizer ten teeken dat het
gehoor was afgeloopen, en verwijderde zich Feizi met zijn jongeren
vriend, die natuurlijk niet weinig in de wolken was over zijn
tweede onderhoud met den vorst, en ook niet naliet zijn medgezel
het een en ander omtrent het eerste te verhalen.

--Nu, gij zijt wezenlijk een gelukskind,--sprak Feizi,--dat treft
iedereen maar zoo niet, hoewel Akbar overigens niet moeijelijk is
te genaken en doorgaans allen gaarne te woord staat. Gij schijnt
inmiddels een gunstigen indruk op hem gemaakt te hebben, en dat
verheugt mij van harte. Doch zie ik daar Parviz niet aankomen? Och
jawel! Maar wat die hier komt uitvoeren? Wel, wel!--vervolgde hij,
zijn neef toesprekend,--mijnheer de toekomstige staatsraad hier
onder krijgslieden tusschen de tenten!

--Even goed, dunkt mij,--antwoordde Parviz,--als mijn waarde oom,
de wijsgeer! Doch ik erken gaarne, dat ik voor 't overige evenmin
kans zie hem ooit te evenaren in zijn staatsmanswijsheid en
geleerdheid als in de wapenfeiten die hij bedreven heeft.

--Nu, geen komplimentjes, neef!--hernam de ander lagchend,--dat
komt onder ons niet te pas. Maar weet gij wat ik eigenlijk denk?
Gij zijt hier zeker gekomen om daar ginds een kijkje te nemen van
de fraai aangekleede olifanten; de schoone dochter van Todar Mal
is stellig weer niet vreemd aan uw verschijning, al moogt gij haar
eigenlijk niet eens zien.

--Oom! zeg ik op mijne beurt, geen verraden van mijn geheimen!
Hoewel ik--voegde Parviz rond en goedhartig er aan toe,--die
anders niet voor mijn vriend Siddha verborgen wil houden. Te
minder omdat ik mij verzekerd reken van zijne belangstelling,
wanneer hij van zijn kant aan zijne voorzeker niet minder
beminnelijke verloofde denkt. Maar,--zeide hij tevens, zich tot
Siddha wendend,--zoover als gij ben ik ongelukkig nog bij lange
niet. Of ik misschien al eenige gunst in de oogen der dochter zal
mogen vinden, van den vader durf ik mij gansch niet verzekerd
houden.

--Dat zal mettertijd wel teregtkomen,--merkte Feizi goelijk op,--
doch genoeg voor 't ogenblik van ons vertrouwelijk gesprek!
Ziehier anderen, voor wier ooren dat alles zeker niet bestemd kan
zijn.

--Wie is dat?--vroeg Siddha, toen hij een groep ruiters zag
naderen in wier midden zich een jongmensch, welligt enkele jaren
ouder dan hij zelf, maar toch anders van ongeveer gelijken
leeftijd, vertoonde, en wiens uiterlijk voorkomen hem om meer dan
eene reden wel opmerkelijk scheen. Vooreerst om de wezenlijk
overdadige pracht zijner kleeding. Over het fijn goudlakensch
kleed droeg hij niet minder dan vier snoeren buitengewoon groote
paarlen; de tulband was met een hooge reigerveder en drie juweelen
van onschatbare waarde getooid; en om de armen droeg hij, tot aan
de ellebogen, reijen van banden alle met edelgesteenten bezet,
terwijl aan elken vinger een ring was gestoken. Om niet eens van
de diamanten en paarlen te spreken, die zijn wapenen en het tuig
van zijn paard versierden. Maar hoe zonderling bij al dat
geflonker het bleek en vermoeid gelaat afstak, waarvan de vaalheid
nog meer scheen uit te komen door de gitzwarte oogen en de scherp
afgeteekende knevels en wenkbrauwen. Oorspronkelijk waren die
trekken ongetwijfeld schoon en edel te noemen, maar zij waren
vervallen en verouderd vóór den tijd en droegen de onmiskenbare
teekenen van menigen anders dan in wijsgeerige bespiegeling en
onthouding doorgebragten nacht.

--Hoe! kent gij dien nog niet?--vroeg Feizi,--dat is Selim de zoon
van den Keizer en zijn aangewezen opvolger.

Met een zwijgenden groet wilde de Kroonprins voorbij rijden, maar
hij bedacht zich en, zijn paard naar Feizi en Parviz wendend,
zeide hij:

--Mijne heeren! 't is mij lief u juist hier te ontmoeten; ik wacht
dezen avond eenige vrienden in mijn paleis voor een klein feest;
wilt ge mij niet 't genoegen ook van uw bijzijn schenken?

--De vraag--antwoordde Feizi,--ware mij in elke omstandigheid een
bevel, zoo ik niet heden juist door een hooger werd verhinderd er
aan te gehoorzamen, De Keizer heeft mij voor dezen avond
bescheiden.

--O zoo!--hernam Selim met een half minachtenden glimlach, hoewel
overigens naar 't scheen juist niet rouwig om de weigering;--gij
moet mijn vader zeker weer les gaan geven in uw ongeloovige
wijsbegeerte, niet waar?

--Wat ik persoonlijk doe,--was het antwoord,--blijft geheel ter
beoordeeling van Uwe Hoogheid; maar wat de Keizer goed mag vinden,
staat, dunkt mij, boven Haar oordeel en het mijne. Ook zou de
vraag nog mogen heeten wiens avond wel het nuttigst besteed zou
zijn.

--Nu maak u maar niet boos, edele Feizi!--sprak de Prins
vergoelijkend,--ik meen het zoo kwaad niet. Doch moet ik u dan uwe
avonden laten, gun mij ook de mijnen! En gij Parviz!--ging hij,
tot dezen zich keerend, voort,--hebt gij ook soms zoo zwaarwigtige
bezigheden, die u van een onschuldig genoegen moeten terughouden?

--Volstrekt niet,--antwoordde Parviz,--en al had ik die, ik zou
niets liever wenschen dan ze ter zijde te mogen stellen voor een
festijn in Selim's paleis. Maar veroorlooft mij, zoo de vraag niet
onbescheiden is, Uwe Hoogheid, een nieuwen vriend van mij voor te
stellen?

En Siddha, die achteruit was getreden, wenkend om nader te komen,
meldde hij diens naam en rang.

--O ja!--sprak Selim,--ik herinner mij zoo iets van zijne komst
hier vernomen te hebben. Wilt gij,--vroeg hij Siddha,--soms heden
avond uw vriend begeleiden, gij zult mij genoegen doen.

--Ik stel de eer op hoogen prijs,--antwoordde Siddha met een
hoffelijke buiging.

--De eer, nu ja!--zei Selim,--die geeft niet veel; ik heb niets te
beteekenen hier aan het hof; maar ik hoop dat onze bijeenkomst u
eenig genoegen mag verschaffen. Tot den avond alzoo!

En zijn paard wendend vertrok de Prins met zijn gevolg.

--Vergunt mij; geëerde vrienden!--zei hierop Siddha,--nu ook
mijn afscheid te nemen; 't wordt tijd mijn ruiters weer op te
zoeken.

--Indien gij wilt,--sprak nog Parviz vóór het scheiden,--kom dan
tegen den avond mij afhalen; mijn woning ligt in uw weg, en dan
gaan wij zamen.

--Met genoegen!--antwoordde de ander en begaf zich terug naar zijn
post.

Dat de pracht van Selim's paleis ook aan die zijner kleedij zou
beantwoorden, had Siddha natuurlijk wel vermoed; maar toch vond
hij zijne verwachting nog overtroffen door de ongehoorde weelde
toen hij, langs verscheidene voorvertrekken en tusschen reijen van
dienaren door, de zacht maar overvloedig verlichte en niet al te
groote hal was binnengetreden, waar de Kroonprins met zijn
vrienden zich bevond. De zalen van het Keizerlijk paleis hadden
met al haar uitgezochten rijkdom nog iets ernstigs en gestrengs;
maar hier ademde alles, tot zelfs de overigens steeds bevallige
Moorsche bouworde en het schitterend dekoratief, niet dan zucht
naar weelde en een jagen naar het meest onbeperkte zingenot.
Veelkleurige zijden en goudlakensche voorhangsels neergolvend van
de als fijne kanten uitgehouwen bogen, en halverwege het keurig
mozaïekwerk in de met verguldsel afgezette marmeren wanden
bedekkend; digte bloemengroepen, bedwelmende geuren verspreidend
alom; breede, de lichten weerkaatsende spiegels; mollige tapijten
van phantastische teekening; lage en tot weeke rust verlokkende
divans; als kleine heuvels opeengestapelde gouden en kristallen
drinkschalen, en marmeren en porphieren koelvaten van allerlei
vorm; en aan de breede zijde der zaal een soort van tooneel,
waarop zich straks de danseressen en speellieden zouden vertoonen;
alles door tal van in bontkleurige ballons gevatte lampen
verlicht;--ziedaar ongetwijfeld een aanblik, die ook een bezoeker
van Indische paleizen nog wel bij den eersten oogopslag kon
verbaasd doen staan.

Al spoedig had Selim, rondziende langs den kring der gasten, die,
in groepen verdeeld, hier op de divans zich hadden nedergezet,
daar met elkaar stonden te praten, de nieuw aangekomenen ontdekt,
en kort daarna op hen toetredend, sprak hij:

--Zijt welkom, mijne heeren! in mijne nederige woning! Ik wil
hopen, gelijk ik dezen morgen reeds zeide, dat de avond ons eenig
wederzijdsch genoegen mag schenken. Laat het u inmiddels gezegd
zijn, de etiquette behoort ditmaal niet tot de vermakelijkheden;
wij trachten, althans voor dit oogenblik, vrienden onder elkaar te
zijn.

De Prins wendde zich tot anderen; en op eenmaal zag Siddha eene
hem welbekende, maar hier op dit oogenblik niet verwachte figuur
naderen,--die van Salhana, den Goeverneur van Allahabad.

--Wel, neef!--sprak deze, hem de hand gevend,--dat doet mij
genoegen u hier te ontmoeten. Ik ben zoo straks aangekomen en vond
juist bij tijds in mijne woning eene uitnoodiging van den Prins,
die mij hier in Agra verwachtte.

--En,--vroeg Siddha,--hoe is het ginds, en hoe gaat het....

--Iravati? vulde Salhana aan--heel best. Zij laat u groeten. Doch
zie eens, daar komt een man met wien gij kennis moet maken, ook al
is hij voor 't oogenblik niet bijzonder gezien ten hove. Hij heeft
met dat al niet weinig te beteekenen. Een nieuwe kennismaking was
evenwel overtollig; want de naderende bleek niemand anders dan
Abdal Kadir Badaoni, de Islamietische ijveraar, te zijn, dien
Siddha reeds in het Keizerlijk park met Akbar zelf had gezien. Tot
zijne verwondering begroette diezelfde man zijn oom, schoon toch
even goed een ongeloovige als hij, nog al tamelijk beleefd,
terwijl hem zelf nu ook iets ten deel viel wat als eene soort van
hoffelijke ontvangst kon worden aangemerkt.

--Ik zag uw neef toevallig reeds vroeger,--sprak Abdal Kadir toen
Salhana hem wilde voorstellen,--en ik wil hopen,--vervolgde hij
tot Siddha,--dat gij mijne toen gesproken woorden in de beteekenis
zult willen opvatten die ik zelf er aan gaf; gij ziet nu wel dat
personen mij nog niet gehaat zijn al moet ik hen bestrijden om hun
dwalingen.

--Ik eerbiedig uwe gevoelens, edele Heer!--antwoordde Siddha,--al
betreur ik ook dat gij 't niet eveneens de onzen kunt doen.
Misschien ....

--Wat misschien?--begon Abdal Kadir opstuivend.

--Neen, neen, mijn waarde heeren!--sprak nu Salhana, tot vrede
manend,--geen getwist nu, wat ik u bidden mag, over uwe
wederzijdsche gevoelens omtrent geloofskwestiën! Bedenken wij
liever wat feitelijke gevaren ons allen, ons Indiërs zoowel als
ulieden, trouwe zonen van den Profeet, bedreigen, indien de
plannen eens verwezenlijkt werden, die ginds door hooger gestelde
magten schijnen ontworpen te worden!

Enkele andere personen, blijkbaar mede wel vertrouwde bekenden van
Salhana en den Mohammedaan, hadden zich inmiddels bij de
sprekenden aangesloten, terwijl Parviz zich met eenige jongeren
naar een ander gedeelte der zaal had begeven. Allen luisterden met
opmerkzaamheid, doch tevens een nauw gesloten kring vormend, waar
geen ander, ongenoode, zich had weten binnen te dringen.

Bedenken wij--ging Salhana voort, op wel verstaanbaren maar toch
fluisterenden toon,--wat ons gebeuren moet, indien wij eens
gedwongen werden ons allen openlijk aan de zonderlinge, tegen ons
aller begrippen en zeden strijdende eeredienst te onderwerpen, die
de anders zoo hoog geëerbiedigde Keizer ons, hoe dan ook, schijnt
te willen opdringen. Hoe nu? Zoudt gijlieden Mohammedanen, de
tegenwoordige beheerschers van het land, uw Allah verloochenend,
dan in aanbidding voor zon en sterren willen nederknielen, en
misschien....

--Bij den baard van den Profeet!--begon Abdal Kadir, de hand aan
't gevest van zijn sabel slaand,--we zouden....

--Bleef het daar nog maar bij,--hernam de ander,--doch er is nog
erger. Denkt maar eens aan de woorden: "Allahoe Akbar", die
tegenwoordig op munten en firmans gevonden worden! Die schijnen
ongetwijfeld heel onschuldig als men ze in den zin van "God is
groot" verstaat; maar zij kunnen immers ook nog iets anders
beteekenen, te weten: "Akbar is God."

--Dat gaat zeker alles te buiten!--riep Abdal Kadir nu in volle
woede uit; maar Salhana kwam weer tusschen beiden.

--Laat ons bedaard blijven!--zeide hij,--we hebben hier trouwens
nog maar te doen met onderstellingen, die mogelijk ook, zooals ik
zou hopen, ongegrond zullen blijken te zijn. Maar als het toch
eenmaal zoo eens was, dan vraag ik, zoudt gij u kunnen en mogen
onderwerpen, of ook wij, die tot heden de meest volkomen vrijheid
genoten om dat geloof te belijden, wat wij erfden van onze vaderen
en naar onze overtuiging het beste en redelijkste scheen? Beviel
de laatste vraag al iets minder aan Abdal Kadir dan de vroeger
gestelde, op Siddha maakte zij des te meer indruk. Dat Akbar aan
de stichting van een nieuwe godsdienst dacht, was hem wel reeds
eens ter ooren gekomen; maar of hij daarmede nu ook werkelijk
gewetensdwang beoogde. En als 't eens zoo zijn mogt?...

--Daarom,--besloot Salhana,--geen onderlinge twist! Maar laat ons
gezamenlijk toezien, en, moet het, ons eendragtig door geoorloofde
middelen trachten te beveiligen tegen de gevaren, waarmee het,
vrees ik, maar al te zeer door dweepers en door intriganten gevoed
idealisme van een anders voortreffelijk vorst ons dreigen mogt!
Doch ik geloof, dat de Prins reeds het teeken heeft gegeven om ons
eigenlijk festijn te doen beginnen. Breken wij dus voor 't
oogenblik ons onderhoud af! Ik blijf mij inmiddels aanbevelen,
mijne heeren! voor uw nader gevoelen over 't gesprokene. Mogelijk
verkeer ik gansch in dwaling. Ik mogt het van harte wenschen!

Terwijl de gasten bezig waren eene plaats op de verschillende
divans te zoeken, hoorde Siddha, een der groepen voorbijgaande,
een paar woorden die zijne opmerkzaamheid trokken.

--En Kaçmir?--vroeg een der sprekers,--zijn er berigten?

--Heel goede!--antwoordde de toegesprokene;--de mijn kan haast
springen.

--En de brief?

--In de beste handen!

Andere gasten scheidden Siddha van de twee wier gesprek hij daar
toevallig aanhoorde, en weldra zag hij niet ver van Selim zich
tusschen eenige hem nog onbekende jongelieden geplaatst, doch met
wie hij spoedig in gesprek was, terwijl de talrijke dienaren
verschillende ververschingen aanbragten en de wijn rijkelijk in de
gouden drinkschalen begon te vloeijen. Nu en dan kwamen hem nog
wel de straks vernomen woorden voor den geest, maar de beteekenis
bleef hem duister. Konden zij op die heimelijke twisten in zijn
vaderland slaan, die naar Salhana's zeggen, door Akbar werden
aangestookt? En die brief? Onwillekeurig maar ook slechts vlugtig
dacht hij aan den brief van Rezia, dien Koelloeka had meegenomen,
Maar wat kon die met staatkunde te maken hebben?

Weldra ook werd zijns opmerkzaamheid geheel door de danseressen
ingenomen, die, begeleid door muziekanten, van achter een der
voorhangen op het tooneel in het breede der hal waren verschenen
en aldra, den bruingetinten boezem nagenoeg gansch ontbloot, maar
daarentegen met lang, tot de voeten reikend gewaad, op de maat der
snaren-instrumenten en cymbels eenige van die dansen begonnen uit
te voeren, die ten allen tijde zoozeer in den smaak vielen beide
van Indiër en van Musulman, en vaak uren achtereen hen weten bezig
te houden. Tot afwisseling evenwel traden ook nu en dan zangers en
zangeressen op, en vergastten de toehoorders met de voordragt van
Perzische liederen, die bijzonder aan Selim en zijne vrienden
schenen te behagen, maar Siddha een weinig eentoonig en ledig van
inhoud voorkwamen.

--Waar blijft nu Rembha?--vroeg eindelijk de Prins,--ze zou ons
iets nieuws komen voorzingen, een paar vertaalde stukken uit een
oud Indisch gedicht, dat u, Siddha! zeker wel bekend zal zijn, het
Gitagovinda, meen ik.

--O ja!--antwoordde Siddha,--de pastorale van Djayadeva, waarin de
avonturen van den God Krishna met de herderinnen en zijn
hereeniging met de schoone Radha beschreven worden. Ik heb er zelf
ook wel eens een vertaling van beproefd.

--Nu,--hernam Selim,--laat ons dan eens luisteren! Daar komt
Rembha al.

En op de estrade vertoonde zich een donker gekleurde schoone jonge
vrouw, in rijk doch misschien wel wat heel weelderig kostuum, en
ving half zingend, half reciterend, onder begeleiding eener zachte
muziek aldus aan:

Nu de lieftallige atimoekta den mango doet siddren in minlijke
boeijen, Nu ook Vrindavana's woud weer der Djamoena heldere golven
besproeijen, Nu zich de lente aan de jeugd en de schoonheid, met
haar tot verleiding geboren, Paart om den kluizenaar zelf in de
rust zijner vrome overpeinzing te storen, Nu komt zich Krishna in
't voorjaar vermeijen, Droef voor verlaatnen alleen, en speelt
kozend en danst met de dartlende reijen.

"Donker in 't gele gewaad, ligt met sandel bestrooid en met
 kransen omhangen,
 De oorringen schittrend in 't licht als de dans ze beweegt om de
 lagchende wangen,
 Schertsend en kozend met dartel gebaar
 Leidt Krishna ten reidans de luchtige schaar.


 Deze, met zwellenden boezem, die digt zich daar zoekt aan zijn
 zijde te dringen,
 Neuriet een liefelijk lied, dat ze straks hem bij 't tokklen der
 luit hoorde zingen.
 De andre, wier rusteloos oog toont wat liefde en wat lust ze uit
 zijn blik heeft gedronken,
 Staat als verblind door den glans van zijn lotusgelaat in
 gedachten verzonken.


 Gene, die slanke, die haastig hem nadert, als had ze iets in 't
 oor hem te fluistren,
 Drukt snel een vlugtigen kus op zijn wang, als hij lagchend zich
 buigt om te luistren.


 Deze, door inniger hartstogt tot hem, den bekoorlijken herder
 getrokken,
 Wil hem, de hand aan zijn kleed, naar 't bosschaadje aan den
 oever der Djamoena lokken.


 Zij, die daar danst bij den klank van de fluit naar de maat der
 zacht rinklende ringen,
 Weet hem door 't blijk van haar kunst tot een uitroep van blijde
 bewondring te dwingen.


 Deze en die kussend ter vlugt, maar te vaster die innige aan 't
 harte soms prangend,
  Gene schalksch aanziend en deze, die tracht hem te ontsnappen,
 met de armen omvangend,
 Schertsend en kozend met dartel gebaar,
 Leidt Krishna ten reidans de luchtige schaar."


--De voordragt,--sprak Selim met reden, toen de zangeres een
oogenblik ophield,--laat niets te wenschen over; maar wat dunkt u,
edele Siddha! van de vertaling?

--Niet kwaad!--antwoordde de ander;--de denkbeelden zijn vrij wel
teruggegeven, al zijn de woorden ook niet overal volkomen gevolgd.
Dat is trouwens, ik erken het, ook heel moeijelijk met deze ietwat
gemaakte en gezochte poëzie van den lateren tijd. Maar is de
vertaler zelf niet bekend?

--Het is Feizi, met wien ik u dezen morgen zag spreken,--zei de Prins,
even glimlagchend om de verlegenheid, die zich op Siddha's gelaat bij
deze verklaring, in verband met zijn nog al meesterachtig oordeel,
vertoonde.--Maar wees gerust,--vervolgde hij,--Feizi zal 't u stellig
niet kwalijk nemen als gij zijn werk niet onvoorwaardelijk goedkeurt,
maar u zeker voor elke teregtwijzing dankbaar zijn. Doch laat ons,
Rembha! nog een enkel stuk hooren, en dan willen wij voor heden avond
niet meer van u vergen.

--De klagt dan--sprak de zangeres,--van de verlatene Radha tot
hare vriendin:

"Hem, die naar kussen begeerig, ginds 't landlijk vermaak zoekt
 met speelsche vriendinnen,
 Die ook zich harten zoo ligt door den lach der koraalroode lippen
 kan winnen,
 Hem, die ginds dartelt, hem blijf ik gedenken,
 Moge ook hij spot slechts voor liefde mij schenken!


 Hem, die met rankgelijke armen heel 't vrouwendom, kon het, zou
 wenschen te omvangen,
 Handen en voeten en borst met juweelen die 't duister verlichten
 omhangen;


 Hem, wiens met sandel omwolkt en hel stralende voorhoofd de maan
 doet verbleeken,
 Hem, wiens onstuimige hart te vergeefs de verloorne om genade
 doet smeeken, Hem, die ginds dartelt, hem blijf ik gedenken,
 Moge ook hij spot slechts voor liefde mij schenken!"


Een kort oogenblik zweeg Rembha, en ging toen, in eenigzins
veranderde maat, en met steeds zoetvloeijender klank harer ronde
welluidende stem en als 't ware klimmende hartstogtelijkheid in de
rol der minnende Radha voort:

"Mij, hier verscholen in 't loof, hem, die daar sluimert in 't
 nachtelijk duister,
 Mij, die klagend hem zoekt, hem, die ginds praalt in zijn
 lagchende luister,
 Ons, ach! breng spoedig weer zamen, vriendinne!
 Mij, dat ik ruste aan zijn hart, hem, dat hij trouw me als
 voorheen weer beminne!


 Mij, bij zijn naadring beschaamd, hem, die door vleitaal mijn
 zinnen verrukte,
 Mij, door zijn glimlach bekoord, hem, die mij strafloos den
 sluijer ontrukte,


 Mij, op het bed hier van mos, hem, die zich vleije als weleer aan
 mijn zijde,
 Mij, weer tot kozen bereid, hem, die den dronk zijner lippen mij
 wijde,


 Mij dan met schemerend oog, hem met van vreugde straks tintlende
 wangen,
 Mij met de leden zoo mat, hem, door den roes der verrukking
 hevangen,
 Ons, ach! breng spoedig weer zamen, vriendinne!
 Mij, dat ik ruste aan zijn hart, hem, dat hij trouw me als
 voorheen weer beminne!"


Eene uitbundige toejuiching viel der schoone zangeres ten deel,
zij het dan om den inhoud der woorden, door geen gehoor alligt
beter begrepen dan door het hare, of wel om de uitdrukking, welke
zij door stem en gebaren er aan te geven wist.

--Dat belooft iets, niet waar?--sprak Selim,--als we nu eens aan
de werkelijke hereeniging van Krishna en Radha komen! Maar dat een
andermaal!--Doch zeg ons geachte Abdal Kadir!--vroeg hij,
misschien niet geheel zonder bijoogmerk, aan dezen, die schuins
tegenover Siddha had plaats genomen,--bevalt u die Indische
dichtkunst toch niet wel zoo goed als de onze, ook al hebt gij,
als elk ander goed geloovige, een afschuw van de wanbegrippen door
het boos geslacht dezer Hindoe's verkondigd?

--Met dichters,--antwoordde Abdal Kadir, ter nauwernood zijn
inwendigen wrevel bedwingend,--heb ik over 't geheel niet veel op;
en ook onze heilige Profeet, gezegend zijn naam! vloekte met reden
den goddeloozen Amroel Kaïs, zoo hoog ook door anderen diens
Moallakah mogt zijn geroemd. Maar dat nu die Hindoe's niet alleen
zulke wulpsche verzen maken, als wij er hier vernamen, maar
bovendien zulke wellustige wezens als die Krishna en die Radha tot
voorwerpen van goddelijke vereering durven verheffen, dat dunkt
mij toch wat al te grof.

Juist dacht Siddha het woord te nemen om den ijveraar, zoo
mogelijk, eens aan 't verstand te brengen, dat er nog een
onderscheid is tusschen mythologie en godsdienst, tusschen poëzie
en geloof, toen Selim te regter tijd verdere woordenwisseling
verhinderde door uit te roepen:

--Geen theologie, mijne heeren! wat ik u verzoeken mag! Laten wij
dat over aan mijn hooggeachten vader, die, naar ik vernam, op dit
oogenblik met den geleerden Feizi, en mogelijk nog anderen, aan 't
philosopheren moet zijn. Wij voor ons, meerendeels jongeren van
jaren, kwamen hier bijeen om vrolijk den avond met elkaar door te
brengen. Welaan dan, gij zangers en speellieden ginds! Een
drinklied nu, en een levendig ook, om ons weer in den goeden toon
te brengen! En laat stroomen den wijn, die ons 't hart verheugt;
en zoo gij, edele Abdal Kadir! het wraken mogt, bedenk dan tevens
dat een dichter, dien onze groote Profeet toch niet vloekte en die
geëerd bleef onder de onzen, dat Tharafa reeds zong:

"En komt ge tot het drinkgelag,
 Ik doe u gaarn den ganschen dag
 Een trouw en kloek bescheid.


 Den beker vindt des morgens gij
 Ten boord gevuld reeds staan;
 Is 't u genoeg, straks vangen wij* Met frisschen moed weer aan!"


En waarom zouden we dat goede voorbeeld dan niet volgen?

De knorrige Mohammedaan bromde nog wel iets achter zijn baard,
maar hij begreep dat tegenspraak hier onvoorzigtig zijn zou, daar
hij Selim,--en deze wist dat ook wel,--als bondgenoot tegen
Akbar's geloofsverzaking van noode had. Hij zweeg dus, en
eindigde, om zijn leed te verzetten, met zelf dapper mee te
drinken, wat de Profeet er dan ook van gezegd mogt hebben.

De overige genooden lieten zich trouwens ook niet onbetuigd en
menigmaal werden de drinkschalen even snel geledigd als gevuld,
terwijl ook de zangeressen en bayadéres op een wenk van Selim zich
onder de gasten mengden en hier en daar op de divans nevens hen
plaats namen.

Met de schoone Rembha, die ergens in zijn nabijheid teregt kwam
had Siddha al spoedig een gesprek aangeknoopt; en weldra bleek hem
dat zij niet alleen een vrij beschaafde en ontwikkelde vrouw, maar
ook een zeer goedhartig wezen was, toen zij met medelijden van de
ongelukkige danseressen sprak, die, al waren ze geen eigenlijke
slavinnen, toch meerendeels door hare ouders op zeer vroegen
leeftijd reeds aan den meestbiedende waren verkocht en nu, door
den een aan den ander als een soort van koopwaar overgedaan, een
leven leidden, niet voel beter dan dat der wezenlijke slaverij.

--'t Is mij,--zeide zij openhartig genoeg,--in den beginne ook zoo
gegaan; maar gelukkig had ik wat aanleg tot den zang, en een
mijner begunstigers liet mij daarom een redehijke opvoeding geven,
zoodat ik nu voor mijzelve kan zorgen, en des noods van mijne
kunst alleen kan bestaan. En als ik,--voegde zij lagchend er bij,
--als ik oud en leelijk ben geworden, dan....

--Ja dan!--kon Siddha niet nalaten met een gevoel van medelijden
uit te roepen.

--Och neen!--hernam Rembha,--ik begrijp wel wat gij bedoelt; maar
gij vergist u. Als ik dan oud en leelijk word, dan behoef ik mij
nog in 't geheel niet te verlagen als zoovele om anderen aan
avonturen te helpen, maar dan vind ik ligt genoeg, daar ik eene
Indische van goede kaste ben, eene gelegenheid om hier of daar in
een tempel het toezigt te krijgen over de zangeressen en
dansmeisjes, die de priesters voor hun ceremoniën er op na houden.

Een wat meer luidruchtige muziek dan tot heden brak het gesprek
voor 't oogenblik af, en toen het weer stil werd, mengden andere
gasten en andere vrouwen zich in het onderhoud. Ook werden nu de
gesprekken al meer en meer los van aard, en menige uitdrukking
trof Siddha's oor, die hem tot heden onbekend was, maar waarvan
hij de juist niet bijzonder kiesche beteekenis al spoedig genoeg
begreep. Langzamerhand begon er ook vrij wat van het dekorum
verloren te gaan, dat tot nog toe was in acht genomen. Hier en
daar lag reeds een feestvierende achterover met de ledige schaal
in de hand en volslagen onbewust van 't geen er om hem heen
gebeurde; en op de divans zag men menige groep, wier houding alles
behalve van eerbied getuigde voor de hooge tegenwoordigheid in
welke men zich bevond. Maar al lang zag de Prins zelf niet meer
naar de anderen om. In achtelooze houding lag hij tusschen twee
nevens hem gezeten danseressen, waarvan de eene met de greep van
zijn dolk speelde, terwijl de andere aan zijn juweelen armbanden
trok. Een daarvan, dien hij loshaakte, wierp hij deze in den
schoot en gene wierp hij een paar kostbare paarlen toe, die hij
van zijn kleed rukte; daarna hief hij de drinkschaal weer op om ze
te laten vullen, en die geledigd hebbend, zonk hij met beneveld
oog in zijne kussens terug. En de gesprekken, zoo de verwarde,
elkaar kruisende uitroepingen dien naam nog verdienden, werden al
luider en luider, en de muziek bleef spelen, en de wijn bleef
stroomen, tot eindelijk ook onze Siddha, door het rumoer en de
bloemengeuren en zeer zeker niet het minst door den wijn zelf
bedwelmd, al minder en minder van 't geen hem omringde begon op te
merken.

Een krachtige hand, die eensklaps op zijn schouder werd gelegd,
schudde hem voor 't oogenblik wakker uit zijne verdooving. Het was
die van Salhana, die hem ongemerkt genaderd was.

--Komaan!--sprak deze,--'t wordt tijd voor ons om te vertrekken.
Er gebeuren bij gelegenheden als deze wel eens gevaarlijke dingen
als er soms de eene of andere twist ontstaat, en men weet dan
nooit waar men in gemengd kan worden.

--Ja, maar--vroeg Siddha met een weifelende uitspraak,--kunnen
wij zoo maar heengaan, eer de Prins het teeken van scheiden geeft?

--De Prins!--zei Salhana nog al verachtelijk,--zie maar eens of
hij er naar vragen zal of wij heengaan of niet!--En daarbij wees
hij naar Selim, die daar achterover lag op den divan met de oogen
gesloten en den arm afhangend over het kussen; terwijl de pas weer
gevulde schaal, aan zijne hand ontvallend, over het kostbaar
tapijt op den grond was gerold. Maar hoe ook Siddha zijn best
deed, hij ontwaarde geen Selim meer, of zoo hij nog iets zag dan
waren 't er twee; en gewillig liet hij zich nu buiten de zaal
leiden door zijn oom, die hem stevig onder den arm greep, op het
voorplein in een anders voor hemzelven bestemden palankijn deed
plaats nemen, en toen, na een woord aan de dragers, schoon hij
stellig niet minder gedronken had dan zijn neef, met vasten stap
zich huiswaarts begaf.

Op zijn weg door een der nauwere straten ontwaarde hij onder de
luifel van een huis eene lange magere gedaante, die, voorzigtig
rondziende, hare schuilplaats verliet, en in welke hij spoedig
Gorakh, den Yogi, herkende.

--Alles wel?--vroeg deze.

--Heel best!--was het antwoord,--onze zaken vorderen. Iets
bepaalds kan ik u echter nog niet meedeelen, maar zoodra ik wat
anders weet, en in elk geval, zoodra wij uwe hulp of die uwer
getrouwen van noode hebben, zal ik u doen waarschuwen.

--En onze jonge gek? Houd hem in 't oog! Ik geloof dat hij iets
van onze verstandhouding vermoedt. Dat maakt echter niets uit, als
hij maar eerst binnen is. Maar daarom, zeg mij, is de vogel al in
de knip?

--Nog niet,--antwoordde Salhana,--maar heel lang zal dat wel niet
duren.

Gorakh lagchte, en de beide mannen gingen langs tegenovergestelde
kanten ieder huns weegs.



ZEVENDE HOOFDSTUK.

Stille zamenkomsten

Feizi had zich niet van een voorwendsel bediend, toen hij de
uitnoodiging van den Kroonprins afsloeg. Omstreeks denzelfden
tijd, waarop Selim zijne gasten zag vergaderen, wachtte hij met
den Keizer in diens binnenvertrekken een genoode van gansch
anderen aard.

Voorafgegaan door een dienaar, die na de aanmelding terstond weer
verdween, trad daar weldra een man binnen, aan wiens gewaad ieder
Westerling terstond den Roomsch-Katholieken geestelijke herkend
zou hebben. Het was dan ook de Padre Rodolpho Aquaviva, hoofd van
de toenmalige Jezuïeten-missie, uit Goa door den Vader Provinciaal
naar het hof van Agra afgevaardigd.

--Ik heet u welkom, Eerwaarde Vader!--sprak Akbar, zijn groet
beantwoordend,--welkom in den naam van dat Hoogste Wezen, dat wij
beiden gelijkelijk, schoon op verschillende wijzen vereeren!--Ik
wil hopen,--voegde hij vragend er bij,--dat de reis u niet al te
zeer zal hebben vermoeid?

--Ik ben Uwe Majesteit dankbaar voor die belangstelling,--
antwoordde Aquaviva;--gelukkig hebben wij den togt zonder
ongevallen kunnen volbrengen, hoewel mijne gezondheid anders veel
te wenschen overlaat. Maar de nietige mensch behoort te dragen wat
de Heer over hem beschikt.

--Dat zeg ik met u!--hernam Akbar;--maar ik heb u ook nog te
bedanken voor de boekwerken, die gij sinds uwe afwezigheid de
goedheid gehad hebt mij te doen toekomen, uwe Evangeli*n en
andere schriften. Mijn vriend Feizi hier, dien gij van vroeger u
nog wel zult herinneren, heeft ze grootendeels voor mij vertaald;
en ik verzeker u, dat wij te zamen en met Aboel Fazl er trouw in
gelezen hebben.

--En,--vroeg de Padre, nauwlettend het gelaat van den Keizer
bespiedend,--mogen wij ook hopen dat het gestrooide zaad in goede
aarde is gevallen?

--Ik geloof ja!--antwoordde Akbar;--ik stel verscheidene van uw heilige
boeken bijzonder hoog, nu ik daarmede eens nader heb kennis gemaakt.
Wat schoone en verhevene waarheden zijn er niet in vervat! En dan, nevens
die hoogere, meer het onzienlijke betreffende begrippen, die ook in de
leer van den Islam niet gansch ontbreken, welk eene edele en reine
opvatting van zelfverloochening en zelfopoffering, en bovenal welk een
zuiver, aan den Koran doorgaans geheel vreemd begrip van menschenliefde
en humaniteit! Dat ik uw Christendom alzoo ver boven het Mohammedanisme
stel, behoef ik u wel niet nader te verzekeren.

--De Heere zij geloofd!--sprak de Jezuïet met ten hemel geslagen
geslagen oog en de handen zamenvouwend;--ziedaar de regte weg!
Eerst de dwaling wel begrepen door vergelijking met de waarheid;
dan is het gemoed ook ontvankelijk voor deze. En hoe zou het
trouwens ook mogelijk zijn dat een man als Akbar, niet enkel een
grootmagtig Vorst, maar, wat meer nog zegt, een zoo wijs en
geleerd man bovendien, de waarheid niet van den logen zou weten te
onderscheiden?

--Ik ben u verpligt voor die welwillende beoordeeling,--zei
Akbar,--maar ik vrees, dat ik alligt weer in uwe achting zal
dalen, indien ik aan mijne woorden van zooeven nog iets toevoeg.
En dat moet ik toch, wil ik opregt jegens u handelen. Ik gaf u
mijne warme bewondering te kennen voor veel wat er in uwe heilige
schriften wordt aangetroffen; maar dat belet niet dat ik nog een
open oog wensch te houden voor 't geen er goeds en schoons ook in
andere godsdiensten te vinden is. Daar hebt gij bijvoorbeeld
enkele der hier nog bestaande, de oorspronkelijk Indische.

--Hoe, wat?--kon Aquaviva zich niet weerhouden in de grootste
ontsteltenis uit te roepen,--die gruwelijke afgoderijen!

--Ik erken,--hernam Akbar bedaard,--dat er bij zijn, waarop die
benaming wel toepasselijk is. Maar dat is toch lang niet met alle
het geval. Niet waar, Feizi?

--Zeer zeker niet!--antwoordde deze,--en niemand weet dat beter
dan mijn Keizer zelf; en hij zal u, Eerwaarde Vader! even als ik
kunnen betuigen, dat er onder die godsdiensten zelfs meer dan een
wordt gevonden, die, wat de evengenoemde punten betreft niet voor
de uwe, voor het Christendom behoeft onder te doen.

--Onmogelijk!--zei Aquaviva met vaste stem.

--En waarom onmogelijk?--vroeg Feizi glimlagchend,--kent gij dan
wezenlijk al die stelsels zoo nauwkeurig?

--Ik ken ze niet anders,--hernam de Padre,--dan uit hetgeen ik
hier er nu en dan van zie. Maar ik begeer en ik behoef ze ook niet
nader te kennen. Waartoe zou het dienen? Er kan toch maar ééne
waarheid zijn.

--Dat spreekt wel van zelf,--viel hier Akbar in,--maar de vraag is
juist, wat waarheid is, en bij wie ze gevonden wordt; of ze enkel
gevonden wordt in één leerstelsel, dan wel in meer dan één
verspreid. Nu zult ge mij natuurlijk antwoorden, dat niemand
anders in het bezit der waarheid is dan gijlieden; maar dan vraag
ik wederom: waaruit blijkt dat?

--Wel,--hernam Aquaviva,--de waarheid is ons immers geopenbaard
door Jezus Christus, den Zoon van God.

--Zoo zegt gij!--was het antwoord; maar nu zegt mijn vriend Abdal
Kadir, de Islamiet, dat ze hem is geopenbaard door Mohammed, den
grooten Profeet. En dat uw Christus werkelijk Gods Zoon was, zoudt
gij toch eerst dienen te bewijzen, eer ge op hemzelf als zoodanig
u beroepen kunt.

--Zoo zeggen ook,--voegde Feizi er nog bij,--onze Vishnoeïeten
hier, dat de waarheid hun niet alleen door wijze en heilige mannen
is bekend geworden, maar ook geopenbaard in verschillende
incarnatiën der Godheid.

--Maar het gezag der Alleenzaligmakende kerk dan, en dat van den
Bijbel, Gods woord!--hernam de Jezuïet.

--Dat staat weer gelijk,--antwoordde Akbar,--met het gezag van den
Koran, de khaliefen en de oelema's. En met de autoriteit van de
kanonieke boeken en de leeraren der Vishnoeïeten bijvoorbeeld,
waarvan Feizi zooeven sprak.

--Maar dan toch het vast geloof! Zegt dat niets?

--Ook al weer bij allen van gelijke kracht.

--Het Christendom is in elk geval veel ouder dan de Islam.

--Ja, maar lang zoo oud niet als de Veda, op welks gezag de
zooeven genoemde godsdienstleer meerendeels steunt. En ook het
Boeddhisme is ouder dan het Christendom. En, terwijl het daarmede,
als trouwens ook andere Indische leeringen, overeenstemt wat echt
humanitaire begrippen aangaat, en op merkwaardige wijze ook vele
kerkelijke gebruiken met u gemeen heeft, het wint het, dunkt mij,
van uwe leer in geest van verdraagzaamheid.

--Wij komen op die wijze niet veel verder,--merkte de Padre,
ondanks al zijn ontzag voor den Keizer als zoodanig, een weinig
gemelijk aan.

--Neen, dat geloof ik óók niet, waarde Heer!--zei Akbar met een
ligten glimlach;--doch beter zou het misschien gaan, zooal niet
volkomen in overeenstemming met uw bijzonder doel, indien gij van
de hier nog heerschende rigtingen eens wat nader kennis wildet
nemen, en u daaromtrent dezelfde moeite getroosten, welke wij ons
niet ontzagen wat de godsdienst uwer landstreken betreft. Wij
konden dan ten minste die verschillende leeringen eens zamen
vergelijken, om dan ten slotte wel tot eene overtuiging omtrent
hare wederzijdsche inwendige waarde te geraken.

--Maar daarvoor ben ik hier niet gekomen,--hervatte de
Heidenapostel,--ik ben gezonden om het Evangelie te prediken en
zielen te redden van het verderf!

--Welnu!--sprak Akbar op zijn gewonen kalmen toon,--ik wensch u
een goeden uitslag. Maar ik twijfel of gij veel zult vorderen,
indien gij anderen eenvoudig zoekt op te dringen wat gijzelf voor
waar houdt, zonder te doorgronden of zelfs na te vragen wat zij
van hun kant gewoon zijn als waarheid te erkennen.

--Toch vertrouw ik,--sprak Aquaviva weder, door al die formele
bezwaren nog niet afgeschrikt,--op de onweerstaanbare overtuigingskracht,
welke alleen ons geloof bezit en waarvoor in 't eind ook het meest
verstokte hart moet zwichten, zij het dan van afgodendienaar of van
ongodist.

--Gij bedoelt den inhoud van uw geloof, niet waar?

--Ongetwijfeld!

--Nu, voor zoover die inhoud zich inderdaad van de leeringen der
overige belijdenissen, die we zooeven noemden, onderscheidt, zou
ik al zeer weinig geneigd zijn, uw onbepaald vertrouwen, zoozeer
ik 't anders ook eerbiedig, te deelen. En in zoover diezelfde
inhoud met dien van anderen overeenstemt, is er geen strijd en
komt uw bekeeringswerk dus ook niet te pas. Wat dunkt u, vriend
Feizi! is het niet zoo? Gij zijt een man van bedaard verstand, en
niet zulk een idealist, zoo als ik, even als onze eerwaarde
Aquaviva, mij wel eens betoon. Wij hebben dus prijs te stellen op
uw oordeel.

Of de eerwaarde Aquaviva het hiermede geheel eens was, mogt
onzeker heeten; maar in elk geval diende hij Feizi wel aan het
woord te laten, toen deze begon:

--Ik geloof niet, Sire! dat Uwe Majesteit eene bevestiging Harer
woorden mijnerzijds behoeft. Maar den Padre moet ik eveneens de
verzekering geven, al beneemt ze hem een zijner meest dierbare
illusiën, dat die bijzondere leerbegrippen, die uitsluitend aan
zijne geloofsbelijdenis eigen zijn, ook al maakt hij enkele
bekeerlingen, toch nooit wortel zullen schieten in dit land, noch
onder Mohammedanen, noch onder hen, die hij gewoon is met den naam
van Heidenen te bestempelen. Genen, boven alles aan hun dogma van
God's onverbreekbare en ononderscheiden eenheid gehecht, kunnen
nooit vrede hebben met zijn leerstelling omtrent de Drieëenheid,
of de drie personen in de Godheid; dezen, voor wie die leer
misschien minder onaanneemlijk mogt schijnen, in zoover ze toch
reeds gewoon zijn het ééne Wezen onder meer dan één vorm te
vereeren, zullen daarentegen onvermijdelijk op bezwaren stuiten
van nog gansch anderen aard. Zij zullen bijvoorbeeld, om er nu
slechts één te noemen, u, Eerwaarde Vader! nooit toegeven, dat God
den mensch geschapen heeft juist om hem te doen vallen en daarna,
ten einde hem weer te redden, zichzelf in zijn eigen zoon ten
offer heeft gebragt; of, van den anderen kant, hem scheppend zoo
als hij hem schiep, niet zou geweten hebben dat hij vallen moest
en er alzoo tot dat zonderlinge evengenoemd redmiddel moest worden
overgegaan om de goddelijke regtvaardigheid weer met de goddelijke
liefde in overeenstemming te brengen. Zij zullen, houd het mij ten
goede, zoodanige voorstelling eenvoudig onzinnig achten, en dus
ook niet geneigd zijn, hunne voorvaderlijke, veel eenvoudiger en
redelijker begrippen voor zoo iets vaarwel te zeggen. Laat gij
daarentegen uw strengere leer omtrent zondeval en verzoening
nevens vele dergelijke, maar waarvan ik nu niet wil spreken,
wederom los, en verkondigt gij anders niet dan uw Christelijke
moraal en uwe begrippen van algemeen-menschelijkheid en
verloochening der zelfzucht en opofferende menschenliefde, dan
leert gij niets nieuws en uwe prediking wordt, voor 't minst
genomen, vrij overtollig.

--Maar wij laten niets los!--viel Aquaviva uit;--wat wij
verkondigen, zullen wij volhouden, omdat het de waarheid is, en de
eenige waarheid die de verdorven menschheid kan redden en
verdoolde zielen behoeden voor de eeuwige straffen der hel; en
daarom staan wij dan ook bereid, hier als elders, ons kruis op ons
te nemen en smaadheid te lijden om Jesu Christi wille, en, moet
het zijn, ook den marteldood, als Hijzelf en zoovelen Zijner
Heiligen na Hem, te ondergaan!

--Maar daarvan, mijn waarde Heer!--sprak nu Akbar, terwijl hij
zijn hand op den arm van den verbolgen en in geestdrift ontstoken
ijveraar legde,--daarvan kan hier immers, zoolang ik Hindostan
beheersch, in 't allerminst geen sprake zijn. Smaad ook hebt gij,
voor zoover ik weet, nooit onder mijne regering ondervonden; wel,
zoo ik meen, hooge eer, een eer zelfs u door zeer velen benijd; en
daarbij geniet gij de meest mogelijke vrijheid om uwe gevoelens te
verkondigen waar en aan wie ge maar wilt. Doch wij spraken,
bedrieg ik mij niet, over uw kansen om anderen in dit land tot de
belijdenis uwer bijzondere godsdienstige begrippen over te halen.
En deze, ik moet het wel met Feizi erkennen, deze schijnen mij
vooralsnog uiterst gering.

--Doch,--waagde Aquaviva op te merken,--als Uwe Majesteit nu eens
het voorbeeld gaf?

--Dan zou ik toch zelf wel eerst overtuigd moeten zijn!--
antwoordde Akbar;--of zoudt gij willen, dat ik iets met den mond
ging belijden wat mijn hart bleef verloochenen?

--Zeer zeker,--hernam de ander,--ware zoo iets een ongerijmde
eisch. En ik mag er dan vooreerst ook niet meer op aandringen.
Maar ik had zoo gehoopt, zoo vertrouwd, dat de lezing der Schrift
reeds het edel gemoed van Hindostan's wijzen beheerscher
ontvankelijk zou hebben gemaakt voor dat éénig geloof, dat alléén
in staat is zijne ziel, als de onze, te behouden voor het eeuwig
en anders onvermijdelijk verderf! En nu zie ik mij niettemin in
die zoo dierbare verwachting weer teleurgesteld. Is het dan niet
te vergeven als ik mij zoo aanstonds in wat sterke bewoordingen
uitdrukte?

--Gij hebt geen vergiffenis van noode, mijn waardige vriend!--
antwoordde Akbar;--ik kan mij uw ijver volkomen voorstellen. Maar
ik heb immers ook niet gezegd, dat ik volstrekt niet naar u
luisteren wil. Integendeel! ik schenk u steeds gaarne de
gelegenheid om, kunt ge, mij te overreden. Doch laat ons voor 't
oogenblik afbreken, en ons onderhoud van heden avond enkel als een
voorloopig beschouwen! We spraken ditmaal ook over wat veel
onderwerpen te gelijk, een andermaal willen we wat beter bij een
bepaald punt blijven staan, en wie weet, hoever uw geleerdheid en
welsprekendheid het dan nog met mij brengt!

Of de Keizer bepaald ernstig sprak, dan of zekere ironie zich
mengde onder zijne woorden, schoon in zijn stem of gebaren daarvan
niets merkbaar was, had de Jezuïet moeilijk kunnen beslissen. Wat
er evenwel van ware, de wenk dat het onderhoud voor heden was
afgeloopen kon hem niet onduidelijk zijn; en, den Keizer dank
zeggend voor de op nieuw hem bewezen eer, verliet hij met
eerbiedigen groet het vertrek.

--Allen toch dezelfden!--sprak Akbar tot Feizi, toen de ander hem
verlaten had;--of gij nu Abdal Kadir of Aquaviva hoort, 't is
altijd weer gezag, geloof, openbaring, maar geen sprake van rede
en verstand, en van gronden aan wetenschap en ervaring ontleend.
Toch onderhoude ik mij gaarne met die dweepers. De verschillende
wijze waarop de menschen zich hunne betrekking tot den oneindigen
grond van het Al voorstellen, is meerendeels wel uit boeken te
ontdekken; maar het levend woord van de belijders zelven der
onderscheiden gezindheden leert ons menigmaal toch nog meer.

--Ongetwijfeld!--antwoordde Feizi;--maar wat nu dat voortdurend
beroep op gezag en openbaring aangaat, is het niet natuurlijk en
onvermijdelijk bij allen, die, niet te vrede met hetgeen rede en
ervaring ons leeren, de oplossing der wereldraadsels in
voortbrengselen van hun eigen verbeelding zoeken? Toont men hun nu
de ongegrondheid of ook de onzinnigheid van vele dier voorstellingen,
dan rest hun niet anders dan zich te beroepen op het gezag eener
openbaring, die hen of hun voorgangers met hunne ingebeelde waarheden
moet hebben bekend gemaakt. Doch, zonderling voorwaar! dat de
tegenspraak hen zoo zelden tot eigen onderzoek en rustige beoordeeling
hunner opgeschroefde leeringen voert. Konden ze daartoe besluiten, ze
zouden spoedig genoeg de ijlheid dier theoriën leeren inzien. Hoog en
trotsch inderdaad verheffen zich de pijlers en tinnen hunner tempels
tot in de wolken; maar onderzoek de grondvesten, en gij ontdekt aldra,
dat ze staan te waggelen op het stuifzand der phantasie.

Niet aanstonds sprak Akbar, toen Feizi zweeg. Eenige oogenblikken
dacht hij na, en zeide toen:

--Ik geloof dat gij gelijk hebt, Feizi! Maar toch, ik betrap mij
zelf wel eens op iets diergelijks als gij dien lieden verwijt, ook
al erken ik in 't eind weer geen ander gezag dan onze eigene rede.
En of ons nu, in oogenblikken van geestvervoering, de dichterlijke
verbeelding niet soms tot de ontdekking van waarheden kon leiden,
die wij later door de uitkomsten der wetenschap mogten bevestigd
zien? Doch daarover nader! Wij hebben thans nog andere zaken te
bespreken; en straks komt Aboel Fazl, om ons, naar ik verwacht,
eenige niet onbelangrijke mededeelingen te doen.

In een ander gedeelte van Agra had, een avond later, mede eene
zamenkomst plaats, maar die overigens met de zoo aanstonds
beschrevene niets anders gemeen had dan dat ze eveneens eene
heimelijke, voor onbescheiden oogen en ooren wél verborgene was.

Reeds meer dan eens had Siddha in de dagen die onmiddelijk op zijn
eerste bezoek bij Rezia volgden, naar de dienares omgezien, die
hem toenmaals naar hare woning had geleid. Ten laatste had hij de
vertrouwde nogmaals in den omtrek der Keizerlijke tuinen ontmoet,
en van haar op nieuw eene uitnoodiging van hare meesteres
ontvangen, waaraan hij ook wederom zich gehaast had te voldoen.
Sinds dien tijd herhaalden zich telkens die bezoeken en volgden al
sneller en sneller op elkaar, totdat eindelijk de dag aan Siddha
ledig scheen, waarop hij niet nevens Rezia aan de veranda was
gezeten geweest. Wat ook Agra schoons en aangenaams bieden mogt,
hoezeer hem ook de meer dan eens reeds gebleken gunst van Aboel
Fazl en later ook die des Keizers verblijdde, en hoeveel wezenlijk
genoegen hij ook in zijne gesprekken met Feizi smaakte, wiens
woning voor hem openstond en die hem wezenlijk als een vertrouwd
vriend behandelde, of zoo goed hij zich ook vermaakte met den
jongeren Parviz en zijne levenslustige kameraden, toch was er
niets wat zoo onweerstaanbaar hem trok als het stille paviljoen
der bevallige Armenische. Dat het beeld van Iravati daarbij meer
en meer op den achtergrond geraakte, was zeker niet vreemd, en
evenmin dat Rezia voor hem al spoedig iets meer dan eene aangename
en onderhoudende kennis werd, terwijl zijzelve ook gansch niet
ongevoelig voor de onverholen hulde van den jongen edelman scheen.
Wel had eensklaps een gevoel van schrik zich van hem meester
gemaakt toen hij tot het vol bewustzijn kwam, dat zij hem niet
enkel dierbaar was geworden als eene lieve vriendin, maar dat hij
met een hartstogt haar beminde geljk hij dien tot heden nog nooit
had gekend; doch al vrij spoedig ook was hij aan die gedachte
gewoon, en geen andere heheerschte ten slotte zijn gemoed dan de
voortaan door niets meer te beteugelen begeerte om haar de zijne
te mogen noemen en zijne liefde door haar beantwoord te zien.

Op den bewusten avond dan had nogmaals Siddha nevens zijne
verleidelijke gastvrouw op den divan plaats genomen, waarvoor nu
een kleine en lage, sierlijk gebeeldhouwde tafel met frissche
vruchten en gouden, met tintelenden wijn gevulde drinkschalen was
gesteld. En verlokkender scheen zij in dit oogenblik hem dan ooit,
en weelderiger hare schoone bevallige vormen, en dieper van
uitdrukking de blik harer zachte blauwe oogen, die nu eens met
weeke teederheid, dan weer met onbeschrijfelijken gloed naar hem
opzagen om haastig straks in de schaduw der donkere wimpers weer
schuil te gaan. En liefelijke geuren van rozen en jasmijn stegen
er op uit den bloemenhof en een heldere maan wierp hare stralen
als getemperd daglicht op het balkon en in het vertrek, en
overtoog met hellen zilverglans de boomgroepen en fonteinen daar
omlaag.

--Siddha!--sprak Rezia eensklaps ernstig na eenig meer
onverschillig en schertsend onderhoud,--gij hebt mij voorheen
reeds een dienst bewezen door mijn brief veilig naar Kaçmir te
doen overbrengen; zou ik nu nog een tweede van u mogen vergen,
maar die, ik zeg het u vooruit, van vrij wat meer beteekenis ook
voor uzelf kan zijn?

--Gebied, en ik gehoorzaam!--antwoordde Siddha zonder weifelen;--
wat het ook zijn mag wat gij verlangt, wees overtuigd, en gij weet
hoezeer 't mij ernst is, ik zal trachten het te volbrengen.

--Voorzigtig, mijn vriend!--hernam Rezia, den wijsvinger schalks
omhoog heffend;--gij verbindt u reeds alvorens te weten wat ik u
van zou kunnen vergen? Dat komt omdat gij, in uw wezenlijk
aanzienlijken rang, en verzekerd van uw benijdenswaardige stelling
ten hove, eigenlijk wat laag neerziet op een eenvoudige vrouw
zooals ik, en dus meent al heel gemakkelijk eene of andere mijner
grillen te kunnen bevredigen. Maar dat kon u toch wel eens
tegenvallen.

--Ik zweer u,--was het nog al driftig antwoord,--zoo iets kwam in
de verte zelfs niet bij mij op. Nogmaals dan: eisch wat gij wilt,
en ik gehoorzaam uw bevel!

--Nu dan,--hervatte Rezia, terwijl zij nog ietwat vertrouwelijker
naar de zijde van haar thans wel verklaarden aanbidder neigde,--
wat ik te verlangen zou hebben is, wél bezien, eigenlijk evenzeer
in uw belang als in het mijne. Gij verbeeldt u alligt dat ik, zoo
stil en eenzaam hier levend, niets weet van 't geen er omgaat in
de paleizen van Agra en in 's Keizers raad verhandeld wordt.
Toevallige betrekking met enkele personen, die goed op de hoogte
zijn, stelt mij evenwel in de gelegenheid er iets meer van te
weten dan gij waarschijnlijk vermoedt. Iets meer ook misschien dan
uzelf bekend is, en u toch in uw eigen belang, althans in dat van
uw land en uw geslacht, bekend behoorde te zijn.

--Ik geloof,--sprak Siddha,--dat ik u reeds begrijp. Gij bedoelt
zekere plannen die tegen de onafhankelijkheid van Kaçmir gesmeed
konden worden, indien de aldaar weer aangevangen binnenlandsche
twisten ze soms voor uitvoering vatbaar mogten maken.

--Volkomen juist!--was het antwoord,--maar wat gij toch niet
schijnt te weten is, dat diezelfde plannen al vrij wel gerijpt
zijn, dat de Keizerlijke legermagt tot den inval gereed wordt
gemaakt, en--dat gijzelf met de uwen bestemd zijt om tot hulp te
dienen tegen uw land en volk, door middel van uw invloed op de
trouw aan u gehechte Radjpoet's en van uw welklinkenden naam in
Kaçmir zelf; altijd, wel te verstaan, indien gij blindelings
blijft gehoorzamen aan 't geen u door Akbar of van zijnentwege
geboden wordt.

--Maar, lieve Rezia!--vroeg Siddha met een flauwe poging om onder
schijnbaar luchthartigen toon de onrust te verbergen, die zich van
hem meester maakte,--al mogt dat alles nu zoo zijn, wat is het u?
En wat kan u bewegen mij daarover in dit oogenblik te onderhouden?

--Mijn wezenlijk eigenbelang, maar tevens ook belangstelling in
het uwe, mijn vriend! Ik sprak u vroeger van een vriendin, gelijk
gij u zult herinneren, die hier aan zekere vervolging zou zijn
blootgesteld. Maar, nu oprecht gesproken, ik misleidde u! Niet die
vriendin gold het, maar mijzelve. Die echtgenoot, aan wien een
wreed bevel mijns vaders mij eenmaal kluisterde, en wiens tirannie
ik verfoei, keert werkelijk spoedig terug. Hem te ontvlugten, vrij
te zijn, eenmaal in veiligheid mij te kunnen verbinden met dengene
die later welligt de man mijner keuze zijn zal, blijft mijn doel.
En om dat te bereiken, zocht ik Kaçmir als toevlugtsoord en
knoopte er verbindingen met enkele uwer vrienden aan. Maar wordt
nu ook dat land aan Akbar's vér strekkende magt onderworpen, dan
ontgaat mij ook weer die mogelijkheid en weet ik niet waarheen
voortaan mij te wenden. Spoedig zie ik mij dan weder in de magt
van den man, die te beschikken heeft over mijn lot, en--met onze
genoegelijke en vrolijke zamenkomsten is het uit mijn vriend! en
Rezia heeft opgehouden voor u te bestaan, even als gij--'t werd
met een ligte zucht er aan toegevoegd,--ook voor haar!

--Dat niet!--riep Siddha hartstogtelijk uit,--dat zal niet
gebeuren! Maar wat wilt gij dan? Wat middel weet gij? Wat eischt
ge van mij?

--Anders niet--antwoordde Rezia bedaard,--dan dat ge u niet tot
werktuig laat gebruiken tegen uw eigen land, tegen uzelf, tegen
mij! Blijf uw dapperen aanvoeren als tot heden, maar leid ze, den
beslissenden dag, niet op tegen ons, en weet hen, als het
oogenblik zal gekomen zijn, op geschikte wijze te doen overgaan
tot diegenen der onzen, voor wie ze steeds bij alle uiterlijk
vertoon van trouw en onderdanigheid aan den Keizer, uit den aard
van hun stam en oud-adelijke geslachten een geheime neiging
hebben. Dan zal een magtige partij in Kaçmir zelf u bijvallen, u
steunen door haar invloed, u verheffen tot de hoogste eer; en dan
zult gij in 't eind, ook al is dat nu van minder belang, een
veilige wijkplaats hebben bereid aan mij arme, die ten allen tijde
u dankbaar zal blijven voor de bescherming haar verleend!

--Maar,--stamelde Siddha, bij al die plannen en vooruitzigten nauw
meer den draad zijner eigene gedachten vattend,--dat is toch
verraad, en verraad van de ergste soort jegens den Keizer, die mij
vertrouwt!

--Zeer zeker verraad!--antwoordde Rezia met een minachtenden
lach,--de Keizer heeft natuurlijk volkomen regt, u als werktuig te
gebruiken tegen uw eigen land en volk, onder den schijn van u
gunsten te willen bewijzen; maar gij, gij mist het regt, hem te
betalen met gelijke munt! Nu, daarvoor zijt ge dan ook onderdaan,
of--slaaf! Doch handel zooals gij verkiest! Uwe betuiging van daar
straks, dat gij alles zoudt willen doen wat ik vroeg, blijkt mij
nu eene ijdele pligtpleging te zijn geweest, zooals men die wel
eens meer jegens onnoozele vrouwen uit. Maar genoeg! En laat ons
onderhoud thans liever geëindigd zijn; niet omdat mij dat
aangenaam ware, maar omdat ik beter vind, op eens met kloek
besluit van elkaar te scheiden dan onze kennismaking nog verder
voort te zetten, en ze dan morgen of een dag later toch
onvermijdelijk en tegen onzen wil te zien afgebroken.

--Nog eens,--sprak Siddha, terwijl Rezia als gebogen onder haar
smart zich van hem afwendde,--dat nooit, dat in geen geval! En ik
loog ook niet al aarzelde ik straks een oogenblik, toen ik zeide
te willen doen wat gij zoudt eischen. Ik herhaal het: Gebied, en
ik gehoorzaam!

--Uw woord!

--Mijn woord als edelman! Doch waarom het nog verlangd? Gij weet immers
dat ik niet anders kan, dat ik toch doen zou wat gij maar eischen mogt.
En waarom ook verder nog verzwegen wat u al lang bekend is? Laat mij
dan vrij het betuigen, laat mij 't eindelijk zeggen, dat gij mij
dierbaar zijt boven alles, dierbaar boven het leven en zelfs boven de
eer, en dat ik met een hartstogt u bemin zooals ik tot nu toe nooit
mogelijk of ook maar denkbaar had geacht! Ik meende te weten wat liefde
was, maar 't was een kinderlijke genegenheid die ik er voor aanzag. Gij
hebt mij anders geleerd. Maar leer mij meer nog! Leer mij, wat het zegt,
eene liefde als de mijne te zien beantwoord! Geen slaaf kan onderdaniger
aan zijn meester zich toonen dan ik het zijn wil jegens u; nooit de
slaaf van Akbar of van wien ook, zooals gij meendet, maar wel de uwe!
Al wat ik heb en ooit nog verwerven mogt, rijkdom, aanzien, rang,
behoort u alleen, en de magt die gij over mij bezit kunt gij gebruiken
en misbruiken naar welgevallen. Maar wees de mijne, Rezia! de mijne
zoolang ons te leven rest!

--Neen, Siddha!--sprak zij zacht, terwijl zij de hand afweerde
waarmee hij de hare zocht te vatten,--neen! mij voegt het niet,
zulke taal van u aan te hooren, noch u, ze tot mij te uiten.
Bedenk het, ik ben nog niet vrij, en ook gijzelf niet; want andere
banden, gij verhaaldet 't mij zelf, houden u gevangen.

--Andere banden!--riep Siddha driftig uit,--ik verbreek ze! Of
liever, ik heb ze al lang verbroken! En kon ik dat niet, ik zou
den dag vloeken, waarop ze mij werden aangelegd. En gij! moogt ge
ook heden niet vrij zijn, ik ben het die 't weldra u maken zal!
Naar Kaçmir trekken wij heen, naar het afgelegene maar schoone
Noorden, waar Siddha Rama's naam, gelijk gij wél zegt, nog invloed
heeft, en waar niemand ligt zou wagen, die gehate echtgenoot zoo
min als een ander, haar te beleedigen, die nu eenmaal mijn
bescherming geniet.

--En zou die bescherming ook voldoende zijn tegen een Akbar en
zijn gunstelingen?--vroeg Rezia.

--Tegen hem en de zijnen, wie ook, als tegen alle anderen!--was
het overmoedig antwoord;--ook tegen hemzelf zullen wij Kaçmir
weten vrij te vechten, al ware 't alleen om het tot een wijkplaats
te behouden voor u en voor mij.

--Toch mag ik u niet blijven aanhooren,--hernam Rezia;--in
waarheid, het is mij leed dat gij tot mij gesproken hebt als dezen
avond. Gij hadt mij en uzelf dit alles moeten sparen. Dan had onze
vriendschappelijke omgang mogelijk nog kunnen voortduren, en later
misschien tot eene andere verbindtenis kunnen leiden. Thans moet
alles ophouden, zoozeer mij dat ook bedroeft. Ga nu, zeg mij
vaarwel en vergeet mij; het is beter voor u, en...ook voor mij,
die gij zegt lief te hebben!

Inderdaad!--sprak Siddha, terwijl hij opstond en, 't hoofd op de
borst gezonken, eenige passen terugtrad,--een spoedige scheiding
zal nog wel het verstandigste zijn. Ik zie het maar al te goed;
mijn liefde wordt versmaad. Wat dan nog langer hier te toeven? 't
Is waar, zonder u is er voor mij geen leven, geen geluk meer
denkbaar; en toch, de voortdurende marteling, u telkens te moeten
zien en van dag tot dag inniger lief te hebben, en dan te weten
dat gij dien gehaten, dien gevloekten vreemde blijft toebehooren,
is mij onduldbaar. Nieuwe onlusten nu zijn er, naar ik verneem, in
het Zuiden, in Dekkan, uitgebroken en de Keizer roept derwaarts
verscheiden zijner legerbenden; ik wil hem smeeken, mij daarheen
te zenden, en in den strijd met wilde bergstammen vind ik spoedig,
zoo niet vergetelheid, want die is onmogelijk, dan toch een
tijdigen, nu wel gewenschten dood.

--Ach, Siddha!--klonk het droef klagend en in den zoetsten toon
der liefelijke welluidende stem,--ach! waartoe nu een hevigheid
zooals ik ze nog nooit van u ondervond? Waartoe, indien een zwakke
vrouw, die maar al te zeer de moeijelijkheid van den strijd tegen
haarzelve en haar eigen hartstogt ondervindt, nog een oogenblik de
kracht zoekt te behouden om uw aandrang te weerstaan? Het is zoo,
gelijk gij zegt: het ware beter mij te verlaten. En toch ... ik
kan u nog niet laten gaan! Blijf al is 't maar een korte poos; zet
u nog eenmaal aan mijne zijde, en verheugen wij ons, al ware 't
ook voor het laatst, nog eenige oogenblikken in die meer rustige,
door onbedwongen hartstogt niet verstoorde gesprekken, waarin ook
gij toch als ik te voren zooveel genoegen vondt.

En eer Siddha tot bewustzijn van zijn handeling kwam was hij
nogmaals nevens de vrouw gezeten, die heel zijn verstand en zinnen
had vermeesterd; en, op haar verlangen de luit grijpend, die daar
nevens hem lag, begon hij te zoeken in zijn herinnering naar een
der liederen van zijn land, om wier voordragt zij met hare gewone
innemendheid hem gebeden had.

Maar of hij al zocht, en soms aanving en dan weer ophield, om
straks op nieuw te beginnen en nogmaals te blijven steken, zijn
geheugen faalde, en mismoedig legde hij de nuttelooze luit ter
zijde.

--Ik weet niets meer,--zeide hij,--ik kan mij niets meer
herinneren, ik denk niet meer!...

--Hoe nu, mijn zanger!--sprak Rezia lagchend,--moet ik het dan
zijn, die u voorga? Welaan! Maar drinken wij eerst elkander toe!--En
een der drinkschalen opvattend, deed zij Siddha ook de zijne
ledigen en begon toen met zachte, smeltende stem een zoetvloeiend
Perzisch minnelied, dat ook spoedig genoeg zijne verbeelding weer
te verlevendigen wist.

--Nu dan!--riep hij weer opgewonden uit toen Rezia had geëindigd,
en beschreef, naar Kalidasa's Jaargetijden, de ontvangst van den
minnaar door de, voor hem bij den terugkeer van den zomer getooide
bruid:

"In 't loofpriëel, van bloemengeur doortrokken,
 Drinkt hij den wijn, ligt door haar mond beroerd;
 Een lieflijk lied weet Kama hem te ontlokken,
 Door teedre min tot dartel spel vervoerd.


 De boezem rijk met parelen omwonden,
 Het zijden kleed om slanke heup geplooid,
 De lokken los met bloemen opgebonden,
 Ontvangt zij hem, als bruid voor hem getooid.


 Wie voelt zich niet van blijden lust doordringen
 Waar, ligt van tred, als zwanengang, een voet
 Door zachten klank der rinkelende ringen
 Aan d' enkel steeds, rooskleurig, denken doet?


 Waar 't geel saffraan den glans verhoogt der lokken,
 En gouden gordel slanke leest omsnoert,
 En luchtig gaas, van sandelgeur doortrokken,
 Den boezem dekt, dien minnelust ontroert?


 Weg dan 't gewaad, dat te eng die slanke leden,
 Met ligte dauw bepareld, nog omhult!
 Het nijdig kleed, dat, halfweg afgegleden,
 Des jonglings hart met wangunst nog vervult!...


 Zoo wekt de wind, die in de blaadren fluistert,
 En rimplend 't meer en 't murmlend beekjen kust,
 Zoo wekt ook 't lied, dat 's dichters oor beluistert,
 Den God der Liefde uit lange winterrust..."


De zanger zweeg, en zij die hem aanhoorde, en zich al digter en
digter aan zijne zijde had gevleid, sprak niet, maar zag naar hem
op met hare betooverende oogen, stralend ditmaal van een ongewonen
gloed. Toen vatte hij eensklaps hare beide handen, en trok haar
tot zich met thans bijkans onweerstaanbare kracht.

--Rezia! sprak hij,--Rezia! wees mij Kalidasa's bruid!... Voor nu
en voor altijd mijn!

En zacht fluisterde zij Siddha's naam, en hare armen om zijn hals
slaande, zonk zij magteloos aan zijne borst....

Meer dan eens sloop sinds dien avond, in 't late van den, liefst
donkeren, nacht eene mannelijke gestalte langs de cactuslaan, die
tot de woning der Armenische leidde, en spoedde zich, bedachtzaam
rondziende, voort.... De lotusbloem van Iravati was gekanteld met
het ranke vaartuig waarop hij zich bevond; een zoele windvlaag had
het omgeworpen.



ACHTSTE HOOFDSTUK.

Een verzoeker

Nogmaals was de jeugdige kasteleinesse van Allahabad aan het
balkon van den burgt gezeten, en zag uit naar de verre gebergten,
vanwaar, nu geruimen tijd reeds geleden, de toen lang verbeide
gekomen was. In het landschap daar omlaag had niets zich veranderd
sinds dien tijd; dezelfde kalme, zilveren wateren en bosschaadjen
daar beneden, en bergtoppen aan den verren overkant; en dezelfde
onbewolkte zonneschijn, die toen het landschap had verlicht. Of
ook in hem niets veranderd mogt zijn, die nu zeker een ijverig
deel nam aan de verstrooijingen van het hof en de velerlei
vermaken der groote stad? Of hij nog steeds aan haar dacht, en
dagelijks hare beeldtenis bezag, gelijk zij de zijne? De twijfel,
soms haars ondanks bij haar oprijzend, scheen Iravati niettemin
bij eenig nadenken eene beleediging jegens den man, dien zij niet
minder hoogachtte dan lief had en die nog bij zijn laatste bezoek
op zoo innige en tevens plegtige wijze zijn woord van trouw aan
haar verpandde en in zijne brieven ook daarna zijne gelofte nog
had herhaald. Maar deze hadden sinds eenigen tijd opgehouden. En
waarom keerde hij niet spoedig eens weder, al was 't dan vooreerst
maar tijdelijk? Kon hij zoolang van haar gescheiden blijven zonder
gelegenheid te zoeken, ware 't slechts voor een enkelen dag haar
weer te zien? Ongetwijfeld hield strenge dienstpligt hem terug, en
kon hem zoo aanstonds geen verlof worden gegeven tot eene
afwezigheid. Maar wat de tijd inmiddels lang viel, wat de uren en
dagen schenen voort te kruipen voor haar die eenzaam hier wachten
moest!

Als dien anderen morgen werd zij in hare mijmering ook weder
gestoord door de verschijning van haar vader, den Goeverneur.

--Iravati!--sprak deze op den gewonen afgemeten toon, dien hij
waar hem dat paste wist aan te slaan,--een gast brengt ons heden
bezoek ....

Hij was dan gekomen! hij wachtte ginds! En in zichzelve juichte de
ongeduldige, schoon zij uiterlijk het niet blijken liet.

--Een gast,--vervolgde Salhana,--dien het u zeker even aangenaam
als vereerend zal zijn te ontmoeten. Het is Selim, de Kroonprins,
die op verlangen zijns vaders eenigen tijd in Allahabad komt
vertoeven.

Niet dan met de grootste inspanning wist Iravati hare bittere
teleurstelling te verbergen; maar iets te antwoorden scheen haar
onmogelijk.

--Welnu?--vroeg Salhana,--is het berigt u niet welkom? Daar is er
menigeen, die heel wat zou geven om de eer te mogen genieten die u
wacht. Voor 't overige begeer ik natuurlijk niet dat iemand van 's
Prinsen gevolg u zien zal; maar met den aanstaanden Keizer is het
heel iets anders. Ook kan het voor mij en ook voor Siddha van
belang zijn, indien gij u zijne gunst weet te verwerven. Volg mij
nu!

Toen Iravati met haar vader de galerij binnentrad waar op dat
oogenblik Selim zich alleen bevond, ging deze haar een paar
schreden te gemoet en wilde haar op zijne gewone luchthartige
schoon hoffelijke wijze toespreken; doch eensklaps begaf hem al
zijne vrijmoedigheid, en zwijgend bleef hij staan. Eene zoo edele
houding aan zooveel bescheidenheid tevens gepaard, eene zoo
ernstige schoonheid bij zoo innemende en lieftallige uitdrukking
van gelaat, herinnerde hij zich niet bij eenige vrouw nog ooit te
hebben aanschouwd. En tegen zijne gewoonte wachtte hij met zijne
begroeting tot Salhana vormelijk zijne dochter aan hem had
voorgesteld.

--Ik ben u verpligt, edele jonkvrouw!--sprak hij toen,--dat gij u
de moeite getroost, mij als gast te komen begroeten. Ik heb reeds
meer dan eens van u gehoord, en...,--eene beleefdheidsphrase die
hem op de lippen zweefde, scheen hem te laf en te onbeduidend dan
dat ze niet moest blijven steken,--en...,--vervolgde hij, voor 't
oogenblik niets anders vindend,--het is mij aangenaam thans
persoonlijk uwe kennis te mogen maken.

--De eer, mij en mijn vader door Uwe Hoogheid bewezen, stel ik
bijzonder op prijs!--antwoordde Iravati;--en ik wil hopen dat het
stil verblijf in Allahabad u niet te zeer moge tegenvallen in
vergelijking met het leven der hofstad, dat aan afwisseling zeker
wel heel wat rijker zal zijn.

--Indien--sprak Selim,--de edele dochter van den Goeverneur mij nu
en dan het genoegen van haar bijzijn gunt, dan ben ik voorzeker
niet bevreesd dat het verblijf mij lang zal vallen. Maar ik hoor u
van de residentie spreken; gij kent die toch, wil ik hopen?

--Ik ben nog nooit in Agra geweest?--luidde het antwoord.

--Niet?--vroeg Selim;--maar, waardige Salhana!--vervolgde hij,--
het wordt dan toch waarlijk tijd dat ge uw rijkbegaafde dochter
eens wat meer van de wereld laat zien dan hier in dezen afgelegen
burgt haar vertoond kan worden!

--Die tijd,--antwoordde de Goeverneur,--zal gekomen zijn als mijne
dochter zich eenmaal ouder de hoede van haar aanstaanden
echtgenoot, mijn toekomstigen, nog onlangs door Uwe Hoogheid met
zooveel welwillendheid ontvangen schoonzoon, zal bevinden.

Waarom die herinnering den Prins niet bijzonder welkom scheen,
viel bezwaarlijk te ontdekken; maar in elk geval zweeg hij
onmiddelijk, terwijl zijn donkere wenkbrauwen zich fronsten; en
een oogenblik daarna bragt hij 't gesprek op andere onderwerpen
over. Een tijdlang werd het nog voortgezet, en daarop vroeg
Salhana voor zijne dochter verlof zich naar hare vertrekken terug
te begeven. Met een eerbiedige neiging verwijderde zich Iravati,
weltevrede dat het weinig vermakelijk onderhoud was afgeloopen, en
geen anderen indruk van den zoon des Keizers medenemend dan dat
hij verbazend prachtig was gekleed, schoon op dat oogenblik
Selim's kostuum voor hemzelf nog niets anders dan een eenvoudig
reisgewaad vertegenwoordigde.

Eenige oogenblikken later was Selim met den Goeverneur en nog een
derden persoon in een der tegen alle indringers en luisteraars wel
verzekerde vertrekken van den burgt gezeten, blijkbaar om te
beraadslagen over belangrijker vragen dan die, hoe men 't best in
Allahabad zich den tijd zou korten. Die derde was Gorakh, de
Doerga-priester.

--Het doel waarnaar wij streven, mijne vrienden!--dus begon de Prins,--
schijnt weldra door ons genaderd. Doch laat ons voorzigtig zijn vóór
alles! En niet onverstandig doen wij, naar 't mij voorkomt, als wij
thans aanvangen met den stand onzer plannen te overzien, om dan te
onderzoeken wat er nog tot verdere voorbereiding dient beraamd te
worden. Gij nu, Salhana! zijt, geloof ik, daarvan nog 't best van ons
drieën op de hoogte. Wat mij betreft, ge weet dat men aan 't hof het een
en ander is gaan vermoeden, en van daar de wensch, dat wil dan zeggen
het bevel mijns vaders om mij hierheen te begeven. Wie mij dat bezorgd
heeft, weet ik heel wel; 't is weer die Aboel Fazl, vloeke hem Allah!
Maar ik hoop 't hem bij gelegenheid wel eens betaald te zetten. En nu
gij, Salhana!

--Tot heden,--begon deze,--kan ik niet anders zien of alles gaat
naar wensch. In Agra, Delhi, Lahore en andere plaatsen zijn de
echt Mohammedaansche Omrah's en de verdere grooten ten hevigste
tegen den Keizer verbitterd, om de verachting waaraan hij nu al
lang hunne godsdienst blootstelt en het verlies der voorregten
welke hij hun ontnomen heeft. Zij zullen niets liever zien dan een
omwentellng bij de eerste gelegenheid de beste, en velen zijn
volkomen bereid daaraan mee te werken. Evenzoo meer dan één der
hoogere Mansabdar's. Abdal Kadir helpt ons in dat alles niet
weinig, maar al te zeer moet er toch niet op hem gebouwd worden;
hij zou wel openlijk willen te werk gaan, 't geen natuurlijk een
dwaasheid ware; maar hij heeft telkens weer bezwaren tegen 't geen
hij verraad noemt.

--En uw neef?--vroeg Selim.

--Die komt geheel op onze zijde; hoe we dat nu gedaan hebben
gekregen, doet niet ter zake; genoeg dat het zoo is. Ik had hem
eerst als onzen spion bij Akbar willen gebruiken; maar 't is mij
gebleken dat hij er niet voor deugt; hij is te onnoozel en te veel
in de begrippen van dien Koelloeka opgevoed om de rol behoorlijk
te spelen; en daarenboven pakt Akbar hem ook telkens op zijne
bekende manier weer in, als hij hem soms ontmoet; 't is dus maar
beter dat hij den Keizer niet al te dikwijls ziet. Daarentegen zal
hij ons geheel andere en nog betere diensten kunnen bewijzen. Nog
onlangs werd hij in rang als Mansabdar verhoogd, en spoedig heeft
hij kans op nieuwe bevordering, zoodat hij tegen den bepaalden
tijd een vrij belangrijk getal ruiters zal aanvoeren; over zijne
Radjpoet's heeft hij ook persoonlijk veel te zeggen, en in Kaçmir
heeft zijn naam grooten invloed. Wanneer wij dus het beraamde plan
uitvoeren dan wordt ons zijn medewerking van niet gering nut. Op
het gegeven oogenblik laat hij de zijnen omkeeren en zich tegen de
Keizerlijken wenden, en geen twijfel of dat voorbeeld zal door de
meerderheid der Radjpoet's en Patan's wel worden gevolgd.

--Maar nu het plan zelf, wat Kaçmir betreft?--vroeg Selim wederom.

--Wel, mij dunkt,--antwoordde Salhana,--dat het niet beter kon
staan dan thans. De binnenlandsche twisten zijn, meerendeels door
ons toedoen, tot een uiterste gekomen; de partijen staan gewapend
tegenover elkander; de stroopers loopen het land af, en, wat hier
wel 't belangrijkste is, ook Akbar's naburig gelegen rijken; zij
geven hem dus de aanleiding aan de hand om met zijn leger naar het
Noorden op te trekken, en tot herstel en blijvende verzekering der
rust de verovering van Kaçmir te beproeven. Zijn legermagt staat
dan ook al gereed; en, bedrieg ik mij niet, dan is zijn voornemen,
na de aanstaande jaarlijksche viering van zijn geboortedag den
togt te gaan ondernemen. Is nu eenmaal de strijd aan den gang, dan
valt onze Siddha even als andere aanvoerders hem plotseling af,
vereenigt zich met de onzen in het leger van Kaçmir en houdt Akbar
genoeg bezig om hem vooreerst den terugtogt te beletten. Inmiddels
hebben de onzen in Agra zelf de handen vrij, roepen Selim tot
Keizer uit, en stellen zich in 't bezit van de vesting en de
schatkist. Zoo dan Akbar ten laatste nog terugkeert, dan valt er
misschien nog wat te vechten met zijne troepen, schoon ik 't niet
onderstel; maar 't eind van de zaak moet toch zijn, dat hij ten
gunste van den Kroonprins afstand doet van den troon.

--Alles,--sprak Selim,--volkomen goed berekend, en geheel
overeenkomstig ons oorspronkelijk, en thans, naar ik met genoegen
zie, meer tot rijpheid gekomen plan! Maar eene vraag toch! Bestaat
er geen gevaar dat er iets van uitlekt? Is alles wel steeds
voorzigtig aangelegd? Zoo bijvoorbeeld die brief, die naar Kaçmir
verzonden zou worden; indien hij eens in verkeerde handen was
geraakt?

--De brief--antwoordde Salhana,--is volkomen goed aan zijne
bestemming teregtgekomen. Maar weet gij, wie hem meenam? Niemand
anders dan onze vriend Koelloeka zelf.

--Wat?--riep Selim uit,--Koelloeka! Welk onvergeeflijk waagstuk!

--In 't minst niet,--hernam de ander bedaard;--het was juist de
allerveiligste weg. De goede man wist zelf niet wat hij overbragt;
het stuk was hem door Siddha ter hand gesteld, die ook niet wist
wat er in stond; en in 't uiterste geval, indien hij bij de
overbrenging betrapt ware geweest, hijzelf zou er 't ergste zijn
ingeloopen zonder daarom nog eenige inlichting te kunnen geven; en
wij, die natuurlijk in het stuk niet bij name genoemd werden,
bleven toch buiten schot.

--Heel goed gevonden!--sprak Selim goedkeurend en hartelijk
lagchend;--maar thans verder! Wij zijn u voorloopig dankbaar voor
uwe mededeelingen, Salhana! Maar nu onze eerwaarde Gorakh! Heeft
ook hij ons niet iets nieuws te vertellen?

--Ik geloof wel van ja!--antwoordde de Yogi, die tot dusver
stilzwijgend had toegeluisterd;--althans ik heb van mijn kant ook
niet stil gezeten. Zooals ik u vroeger reeds voorzegde, maar u
toen nog onwaarschijnlijk voorkwam, heb ik mij den weg gebaand tot
het paleis niet alleen, maar ook tot de binnenvertrekken van den
Keizer. Gij weet, welke moeite hij zich geeft om alle stelsels van
godsdienst en wijsbegeerte te leeren kennen, die maar eenigermate
onder zijn bereik vallen. En zoo wilde hij dan ook volstrekt
kennis maken met die aloude Yoga-leer, waarvan hij veel gehoord,
maar weinig of niets naders vernomen had. Want hier schoot niet
enkel Feizi's, maar ook Koelloeka's geleerdheid, als die der
overige Brahmanen, wier hulp werd ingeroepen, te kort, en de
weinige ingewijden, die er nog in Hindostan te vinden zijn, wisten
zij hem niet aan te wijzen. Nu zorgde ik, door sommige vertrouwden
hem 't een en ander omtrent mijne kennis van de Yoga-geheimen te
laten verluiden; en niet lang of ik werd ten hove ontboden, en
Akbar ontving heimelijk van mij eenige eerste aanduidingen omtrent
de leer der concentratie, waardoor de sterveling zich al meer en
meer in onmiddelijke betrekking tot het oneindig Alwezen weet te
stellen, en, zijn denken en zijn in dat van het absolute
oplossend, ook het oneindig bestaan deelachtig wordt, zoodat hij
't vermogen erlangt, zich naar willekeur tot op de verste
afstanden te verplaatsen schijnbaar zonder de plek te verlaten
waar hij zich bevindt, de grootste zoowel als de kleinste vormen
aan te nemen en zich onzigtbaar of ook ligter te maken dan de
lucht. Om nu ook kracht aan de zaak bij te zetten en 't niet bij
verzekeringen te laten, bragt ik eens een mijner lieden mede, die
bijzonder ver is in allerlei toeren, en deed hem een kunst
verrigten, waarover de Keizer, niet zonder reden trouwens,
verbaasd stond. De man zette zich op een lagen houten steel,
waaraan een bamboe met een haak als van een wandelstok was
bevestigd, liet toen een wit laken vóór zich uitspreiden zoodat
men hem niet zien kon, en toen nu het laken werd weggetrokken, zat
hij letterlijk in de lucht, een paar voet boven den stoel en enkel
steunend met de eene, uitgestrekte hand op den haak van den
bamboe. Een heel merkwaardige kunst, die ik u bij gelegenheid wel
eens zal laten zien, als wij eens tijd hebben. Maar genoeg! Akbar
was niet alleen verwonderd, maar ook hoe langer hoe meer begeerig,
in onze geheimen te worden ingewijd. En hij is dat nog. Gij
begrijpt dat ik mij wel wachtte, hem iets meer te vertellen dan
noodig was om telkens sterker zijn nieuwsgierigheid te wekken; en
zoo komt het, dat ik nu altijd gelegenheid heb om bij hem, die
niets liever wenscht, te worden toegelaten. Ik maak er een
spaarzaam gebruik van, maar, dat wil ik wél verzekeren, een goed!
Met de mijnen neem ik behoorlijk steeds alles op wat voor ons en
onze zaak van eenig belang kan zijn; en Akbar's paleizen en eigen
geheime vertrekken zijn op die wijze met lieden vervuld, die alles
uitvorschen wat er omgaat, terwijl hijzelf in hen niets anders dan
volgelingen van een godsdienstig dweeper en asceet vermoedt.
Vandaar ook dat ik u, Selim! en ook onzen vriend Salhana reeds
omtrent menige zaak kon onderrigten, die anders niet zoo
gemakkelijk door u ontdekt had kunnen zijn. Over Kaçmir straks
nader!

--Inderdaad!--sprak Selim, toen de Yogi zweeg,--wij moeten
erkennen, dat gij een knap toovenaar zijt. Maar zeg mij nu eens
ronduit, ten minste als zoo iets met uwe gewoonten is overeen te
brengen, wat verlangt gij eigenlijk als belooning voor de diensten
welke gij ons bewijst? Salhana, wij weten het, wenscht eenmaal,
als ons gezag bevestigd zal zijn, tot Onderkoning van Kaçmir te
worden verheven; en dat billijk verlangen zal, gelijk hem bekend
is, als alles wel gaat ook bevredigd worden. Niets om niets! zeg
ik met hem. Maar gij nu! wat wilt gij van ons? Ik acht het nuttig,
dat te vernemen opdat wij vooraf behoorlijk onze voorwaarden
kunnen stellen.

--Grootmagtig Vorst!... vergun mij reeds bij voorbaat u zoo te
noemen!..., antwoordde Gorakh,--van u verlang ik... eenvoudig
niets! Dat verbaast u, niet waar? Welnu, ik wil trachten 't u
duidelijk te maken. Wat verlangt gij, vraag ik van mijn kant, voor
uzelven? Gij hebt reeds, zou men meenen, al wat het hart begeeren
kan. Gij hebt schatten, paleizen, schoone vrouwen die u te dienste
staan, vrolijke gastvrienden, de heerlijkste wijnen, en na den
Keizer zijt gij de eerste man van dit magtig en bloeijend rijk,
met de zekerheid zelf eenmaal de alleenheerscher te zijn. Toch
zwoegt gij bijkans zonder pozen, en roept onze hulp en die van
anderen, uwe minderen, in ter verwezenlijking van duistere,
moeijelijke en ook gevaarvolle plannen. Waarom? Omdat gij
heerschen wilt en niet kunt wachten tot de dood van uw vader den
troon voor u beschikbaar stelt. Zie nu! wat gij wilt voor uzelven,
dat verlang ik ook voor mij: te heerschen! En terwijl gij tot
heden nog zoo goed als niets te gebieden hebt, doe ik het al lang,
schoon ik nog altijd blijf streven naar steeds uitgebreider magt.
Ik, de arme, onbekende, door velen verachte priester, ik bezit een
gezag zooals gij in al uwe grootheid het niet kunt magtig worden.
Honderden, waarvan ieder in zekere omstandigheden een leger waard
zou zijn voor de grooten der aarde, gehoorzamen onvoorwaardelijk
en zonder navraag, zonder aarzeling, zonder vrees tot den
geringste mijner wenken. En door welke magt zijn ze aan mij
onderwerpen? Door die waartegen niets bestand is, en waardoor de
rede wordt uitgedoofd, en de wil verlamd, totdat de mensch een
levend en wandelend lijk wordt: de magt van het godsdienstig
fanatisme. Eén vingerwijzing van mij naar wie ik maar wil, naar u
of naar een ander, is genoeg om een of meer der hunnen te doen
begrijpen, welk nieuw offer aan de nooit verzadigde Doerga het
meest welkom zal zijn; en te meer welkom is haar dat van den
hooger gestelde onder de menschen. Laat nu ook de aangewezene zelf
vooraf zijn gewaarschuwd, laat hij voorzorgen nemen zooveel hij
wil, en zich omringen met dienaren en wachten, toch ontkomt hij
nauw anders dan door een wonder het voorbeschikte lot. Overal in
zijne nabijheid en onmiddelijke omgeving zwerven onder allerlei
vermomming mijne getrouwen om hem heen; en als het regte oogenblik
gekomen is, dan, in de stilte meest van den nacht, voelt hij
eensklaps zonder vooraf eenig geluid of geridsel vernomen te
hebben, het worgkoord om den hals, en eer hij een kreet of zucht
heeft kunnen slaken is de lange reeks der offeranden vermeerderd
met een nieuw. 't Is waar, een enkele keer, schoon zelden, vindt
de indringer zich betrapt, maar de aangevallene die hem grijpt en
tracht vast te houden, voelt een glad ligchaam, als van een slang,
door zijn handen glijden, en even snel en onhoorbaar als het kwam,
is het aanstonds weer verdwenen. En in 't uiterste geval, als een
mijner Worgers dan toch werkelijk gevat wordt, welnu, dan kan men
hem dooden en dan sterft hij met de onwrikbare overtuiging,
terstond de oneindige zaligheid deelachtig te worden; maar dan
staan er ook weer honderd anderen gereed aan wie op nieuw de proef
kan worden bevolen, en wél vreemd zoo die vroeg of laat niet
gelukken mogt.

De Yogi zweeg een oogenblik, maar geen zijner beide toehoorders
nam het woord. Salhana, met de medegedeelde bijzonderheden reeds
wel bekend, had vrij onverschillig toegeluisterd en vond geen
reden er iets aan toe te voegen. Maar Selim was onder de
beschrijving van den priester verbleekt, schoon 't hem anders niet
aan persoonlijken moed ontbrak, en peinzend bleef hij vóór zich
staren.

--Zóó dan--hervatte Gorakh,--heersch ook ik, doch op mijne wijze.
Die mij tegenstaan ruim ik onbemerkt door anderen uit den weg; en
zij die mijne magt kennen, vreezen mij en doen gemeenlijk in 't
eind, ze mogen hoog of laag geplaatst zijn, wat ik van hen begeer.
En meent gij dan dat deze wijze van magtsoefening niet evengoed
als de uwe hare behagelijkheid kan hebben? Of zou het geen
vleijend en trotsch gevoel zijn, door de menschen zich geminacht
en vernederd te zien, maar tevens te weten dat men over hen, over
hunne handelingen, over hun leven en dood naar willekeur te
beschikken heeft? En ik ben niet de eenige, die er zoo over denkt.
Ik weet het, daar zijn er ook anderen en ook in gansch andere en
vér van hier gelegen landen, die eveneens in stilte en in het
duister trachten te heerschen over hen, die het hoogste gebied
voeren in 't oog der wereld. Meer dan eens heb ik in Agra en
elders onder eene behoorlijke vermomming met die mannen gesproken,
die hier uit het verre Westen komen om volgelingen te winnen voor
hunne leer, en, onder den schijn van een gewillig oor te leenen
aan hunne prediking, hen langzamerhand uitgehoord. En uit hun
mededeelingen en die hunner landgenooten, onder anderen ook
omtrent de inrigting en werking der Orde waartoe zij behooren, heb
ik ontdekt, dat zij of althans hunne opperhoofden een gelijk doel
najagen als ik en mijns gelijken, al zoeken zij langs anderen weg
het te bereiken. Hunne middelen, zeg ik, zijn andere, hoewel
daarom nog niet altijd zachtzinniger dan de onze; wij hier laten
de menschen worgen, zij ginds laten ze levend verbranden; maar het
doel blijft in elk geval hetzelfde. En ook zij worden in hun eigen
streken dikwijls weinig opgemerkt en weinig geteld, menigmaal ook
bestreden en vervolgd, en toch weten ook zij in naam van het
zoogezegd geloof te gebieden over wereldlijke magthebbers niet
alleen, maar zelfs over het geestelijk Opperhoofd hunner eigene
kerk, terwijl zij veinzen met onvoorwaardelijke onderworpenheid
zijne bevelen te gehoorzamen! Zoo ziet gij dan, hoe vreemd het
eerst u ook scheen, dat het wezen en het genot der magt nog
geenszins voor allen, zooals voor u, in het uitwendig vertoon en
in de openlijke erkenning door anderen behoeft gelegen te zijn.

Nog bleef Selim zwijgen, nadat Gorakh geëindigd had. Maar de blik,
welken hij dezen toewierp, zeide meer dan woorden.

De priester lachte.--Ik begrijp zeer goed,--sprak hij langzaam,--
welke gedachten op dit oogenblik uwe Hoogheid bezig houden. Een
bondgenoot als ik kon wel eens een gevaarlijke worden, en zoo mogt
het dan de vraag zijn of 't niet maar zaak ware, zich terstond van
hem te ontslaan. Maar ik ben immers niet onnoozel genoeg om mij in
't hol van den tijger te wagen, als ik niet zeker was er veilig
weer uit te komen. Mijne getrouwen nu wachten mij ginds in den
tempel op den berg; keer ik vóór morgen er niet terug, dan weten
ze ook, wien de Godin als zoenoffer voor den dood van haar
gewijden priester heeft aangewezen.

--Nu, dat is met uwe gewone omzigtigheid gehandeld,--sprak thans
Selim;--maar, waarde Gorakh! uw voorzorg was toch inderdaad
overbodig. Wij hebben uwe hulp wezenlijk in menig geval van noode,
en zonder reden zou ik mij daarvan toch zelf niet gaan versteken.
Maar we zijn, geloof ik, een weinig afgedwaald van 't eigenlijk
onderwerp onzer beraadslaging. En omtrent ééne zaak nu ben ik niet
volkomen gerust. Wat staat ons, Salhana! van uw broeder, den
Minister in Kaçmir, te wachten? Zal hij onze zijde kiezen, of, zoo
niet, kan hij ons wezenlijk nadeel toebrengen?

--Het laatste vrees ik maar al te zeer,--antwoordde de
Goeverneur,--hij zal de zijde van den tegenwoordigen Koning niet
verlaten, en zoo deze ten onder wordt gebragt, zich veel liever
nog tot Akbar keeren dan tot de onzen, van wien hij niet dan
onheil voor het land en het volk voorziet.

--Laat hem in dat geval aan mij over!--zei Gorakh.

--Wat bedoelt gij?

--Vraag toch niet langer! Ik zeg u: laat hem aan mij, en hij zal u
niet lang in den weg staan. Maar er is nog een ander punt en van
veel meer gewigt. Ik heb alle reden om te vermoeden dat een zeker,
in Kaçmir bijzonder beteekenend persoon, dien wij allen lang dood
waanden, maar die, als hij 't eens niet was in zijn land
terugkeerde, al onze plannen in duigen kon doen vallen, inderdaad
nog tot de levenden behoort.

--Wie, wat?--vroeg Salhana in de uiterste ongerustheid,--gij
meent toch niet....

--Ik meen juist dengene, dien gij onderstelt. Ik bedoel
Nandigoepta.

--Nandigoepta! Maar dat kan immers niet zijn!

--En waarom niet? Hebben wij ooit eenige zekerheid gehad omtrent
zijn dood? In 't minste niet. Wij weten dat hij plotseling
verdween en dat er niets meer van hem vernomen werd, ziedaar
alles. En nu ben ik voor eenigen tijd tot de ontdekking gekomen,
dat er in het Himâlaya-gebergte, in de nabijheid van den
Bhadrinâth, een kluizenaar woont, die, wat uiterlijk voorkomen
betreft, bijzonder op den vroegeren Koning gelijken moet, en wien,
let wel! Koelloeka met Siddha Rama op zijn reis herwaarts een
bezoek heeft gebragt.

--Dat ziet er inderdaad heel bedenkelijk uit!--zei nu ook Selim.

--Ik heb inmiddels--hervatte Gorakh,--enkelen der mijnen op de
zaak afgezonden, zij zullen wel alles nasporen wat ons tot de
ontdekking der waarheid kan leiden; en, blijft mijn vermoeden
juist, dan,--en hier maakte de Yogi zeker teeken, dat zijn beide
toehoorders maar al te goed begrepen,--dan wijst hem Doerga gewis
als een dergenen aan, die haar welkom zouden zijn. Doch 't zal nu
mijn tijd worden om naar mijn getrouwen terug te keeren. Uwe
Hoogheid zal mij dus zeker wel willen veroorlooven mij te
verwijderen?

Selim knikte toestemmend, hoewel hij misschien wel gewenscht zou
hebben, dat de priester nooit meer een voet buiten 't kasteel mogt
hebben gezet. En voorloopig ging het drietal uiteen.

Avond aan avond vernam na dien eersten dag Iravati, wanneer zij
eenzaam in de lanen van het park doolde, het feestgedruisch, dat
uit de hooge en bij die gelegenheden hel verlichte zalen van den
burgt weerklonk. Daar vermaakte zich de aanstaande Keizer van
Hindostan met zijn gastvrienden en danseressen, en trachtte zich
op die wijze schadeloos te stellen voor de verveling van den dag
en voor een wijl de zorgen te vergeten, waarmede zijn eigen
eerzucht hem beladen had. En de getrouwe Nipoenika, die menigmaal,
in hare nederige betrekking weinig of niet opgemerkt en tusschen
de overige bedienden zich inmengend, het een en ander van die
festijnen zag, kwam dan niet zelden ook aan hare meesteresse
bijzonderheden daaromtrent meedeelen, die der reine en van zulke
dingen nog onkundige jonkvrouw het bloed naar de wangen deden
stijgen en het stilzwijgen opleggen aan hare dienares. Of ook
Siddha wel eens daar in Agra deelnam aan feestelijkheden van dien
aard? En die Selim, de toekomstige beheerscher van een wereldrijk
en eenmaal de nagenoeg onbeperkte gebieder over het lot zooveler
volken! Hoe laag hij niet scheen gezonken, ondanks het hooge
standpunt, waarop de fortuin hem had geplaatst!

En toch vond Iravati geen reden om den Prins te minachten wanneer zij
bij wijlen, gelijk nog al dikwijls gebeurde, 't zij dan met haar vader,
't zij ook alleen zich in zijne tegenwoordigheid bevond. De wijze
waarop hij gewoon was met haar te spreken was steeds die van een
volmaakt edelman; en wel verre van zich ooit de geringste vrijpostigheid
jegens haar te veroorlooven, bejegende hij haar met een eerbied en
ontzag gelijk de meest hooggeplaatste vorstin die niet anders had
kunnen verlangen. Geen zweem ook van vleijende doch niets zeggende
hoffelijkheid in de woorden die hij tot haar rigtte; maar alles
eenvoudig, ongedwongen, natuurlijk, terwijl ook in menig opzigt zijne
gesprekken werkelijk onderhoudend bleken te zijn en getuigden van een
lang niet gewone geestbeschaving en tamelijk uitgebreide kennis.--Och!
of die jonge, zoo hooggestelde man--zoo overlegde zij menigmaal bij
zichzelve,--wat beter van zijne velerlei gaven gebruik mogt maken, en,
het treflijk voorbeeld van zijn edelen vader voor oogen, zich op andere
wijze dan nu wist voor te bereiden tot de grootsche taak die ook hij
eenmaal te vervullen had!

Eens op een avond, terwijl Iravati in gedachten verzonken op een
der rustbanken in het park zich had nedergezet, bleef tot hare
verwondering niet alleen rondom, maar ook in den burgt zelf de
meest volkomen stilte heerschen, en geen licht bijkans vertoonde
zich aan de hooge vensters en in de galerijen van het paleis. Een
zachte en zoele wind alleen ruischte er door het gebladerte en
bewoog de toppen der boomen, en uit de vallei daar omlaag klonk nu
en dan de toon eener fluit of het ligt gerinkel van het
klokkenspel, dat eene vrolijke dorpsjeugd begeleidde bij hare
landelijke dansen.

Een geluid van voetstappen brak op eens de stilte, en in de
avondschemering werd een mannelijke gestalte zigtbaar, die de plek
naderde waar de dochter van Salhana gezeten was. Met een gevoel
van schrik rees zij, bij dergelijke hier wel ongewone verschijning
op, toen zij tot haar verwondering in den vermeenden indringer den
Prins herkende, die, naderbij gekomen, op zijn gewone eerbiedig
hoffelijke wijze haar begroette.

--Vergeef mij, edele jonkvrouw!--zeide hij,--indien ik, onbewust
van uwe tegenwoordigheid op deze plek, onwillekeurig u kom storen.
Wil mijn avondgroet ontvangen, en ik zal u niet verder lastig
vallen.

--De stoornis--antwoordde Iravati beleefd,--kan mij wel niet
anders dan aangenaam zijn. Maar inderdaad ik wil wel bekennen, dat
zij mij een weinig verrast. Ik meende dat Uwe Hoogheid gewoon was
op andere en meer vrolijke wijze den avond te korten dan met
stille en eenzame wandelingen.

--Zoo was het,--sprak Selim,--en ik gevoel volkomen dat ik u
daarmee reden genoeg heb gegeven tot billijke ergernis, en meer
eerbied had moeten betoonen voor de woning waarin gij uw verblijf
houdt. Maar laat voorbij zijn wat voorbij is! Voortaan zal geen
onpassend feestgedruisch in dit uw paleis u meer hinderen, noch de
stilte breken van den nacht.

Niet zonder verwondering hoorde Iravati den spreker aan. Waartoe
die verklaringen? En vanwaar die plotselinge omkeer?

--Eene verandering,--ging Selim voort,--en naar ik geloof een niet
geringe is er, hoewel binnen betrekkelijk korte tijd, met mij
voorgevallen. Tot heden was ik... hoor mij aan, en treed niet
terug! ik wil u alles zeggen... tot nu dan was ik een woestaard,
een wellusteling, ja een dronkaard zelfs, ik verberg u niets! Maar
ik heb opgehouden dat te zijn; ik heb gebroken met mijn voorleden,
en de Selim van thans is een andere geworden dan hij gisteren zich
misschien nog betoonde. Ik wil leven voortaan voor pligt en voor
eer, voor het heil der volken die eenmaal aan mijne zorgen mogten
zijn toevertrouwd; ik wil vaarwel zeggen aan alle eerzuchtige en
ongeoorloofde voornemens en bovenal ook aan die nietswaardige,
verlagende verstrooijingen, waarin ik tot heden wel geen wezenlijk
genoegen maar toch een soort van uitspanning vond. Ik wil dat
alles, indien... indien een wensch wordt voldaan, van welks
vervulling mijn geluk, mijne toekomst, en voor een deel welligt
ook die van mijn rijk afhankelijk zal zijn! Die vervulling is in
uwe hand!

--Ik begrijp u niet, Heer!--sprak Iravati, wie het angstig te
moede werd, en die geen vrouw ware geweest als zij niet maar al te
wel tot het besef was gekomen, waarheen de rede van den Kroonprins
strekken moest.

--Gij zult mij spoedig begrijpen,--antwoordde deze,--als ik u zeg,
wie die verandering in mijn wezen zoo plotseling heeft teweeg
gebragt. Of liever, behoeft gij nog te gissen en te raden, en hebt
gij niet lang reeds uit al mijn woorden verstaan, dat het niemand
anders zijn kon dan gij en gij alleen?--En zoo is het,--ging hij
met steeds klimmende, doch altijd binnen de grenzen eener
eerbiedige bewondering gehouden geestdrift voort;--sinds het
eerste oogenblik dat ik u aanschouwde, wist ik, althans gevoelde
ik, dat gij een invloed, en een belangrijken, moest hebben op mijn
lot. Ik, die nooit nog voor iemand, wie ook, de oogen had
neergeslagen, ik deed het onmiddelijk voor u, en gevoelde mij
klein en nietig in uwe tegenwoordigheid. En telkens, wanneer ik u
terugzag en met u sprak, en u nader leerde kennen, werd het mij
duidelijker dat gij over mijne toekomst te beslissen zoudt hebben.
Ik begon een afkeer te krijgen van mijzelf en van mijn levenswijs
en die zoogenaamde vrienden, die mij op zoo onwaardige wijze den
avond en dikwijls den nacht hielpen doorbrengen. Toch kon ik nog
niet besluiten, zoo op eens met dat alles te breken, en als dan
onze feesten weer aan den gang waren, ja, dan, ik beken het
openhartig, verdween ook menigmaal uw beeld voor mijn geest, als
de wijn dien weer begon te benevelen. Maar welk een gevoel van
schaamte en van onwil tegen mijzelven dan weder, zoodra ik 's
anderen daags u weer ontmoette! Heden dan werd mijn besluit
genomen en, gelijk gij ziet, ook volvoerd. Alles is stil, de
feestklanken zwijgen, mijne danseressen heb ik weggezonden en de
meesten mijner gasten zijn heden vertrokken of denken morgen
Allahabad te verlaten. Dat alles is uw werk; moge 't door meer en
beter nog gevolgd worden! Maar daartoe is ééne voorwaarde
onmisbaar! Wij mogen geen vreemden blijven tegenover elkander; een
nadere band dan eene toevallige en weer voorbijgaande kennismaking
moet ons vereenen. Iravati! kan het nog noodig zijn u duidelijker
te verklaren wat ik voor u gevoel? Welnu dan! ik....

--Ach neen, neen, Heer!--riep Iravati hartstogtelijk, en de handen
smeekend omhoog heffend, uit,--zwijg dat woord dat gij gereed
waart te spreken, maar dat ik niet mag aanhooren!

--Niet mag?--herhaalde Selim vragend--of niet wil? Mij dunkt dat
er van mogen niet te spreken valt, waar een bede tot u gerigt
wordt door mij!

--Beide dan,--antwoordde Iravati met vaste stem,--niet mag en niet
wil! Ik mag niet, omdat mijn woord van trouw mij aan een ander
heeft verbonden; en mogt ik, toch zou ik niet willen en ook niet
kunnen wat gij verlangt, omdat mijn hart, mijn gansche leven nu
eenmaal dien anderen toebehoort.

Gelukkig voor haar dat de toenemende duisternis haar belette de
sombere en woeste uitdrukking op te merken, die bij deze vrij
onvoorzigtige woorden op het bleek gelaat van den Prins te lezen
stond. Want had zij 't gezien, zij mogt gesidderd hebben bij de
gedachte aan dien andere en aan hetgeen hem welligt van zulk een
medeminnaar te wachten stond.

--Bedenk het wél,--sprak Selim, na een wijl gezwegen te hebben,
bedenk het wat gij roekeloos dus versmaadt ter wille van een
jonkman, die u eenmaal misschien dierbaar was en voor 't oogenblik
nog schijnt te zijn, maar die, zoo hijzelf u al trouw bleef, toch
nimmer u kan aanbieden wat de toekomstige beheerscher van het rijk
der Mogols u verzekeren wil! Ik spreek u niet van de schatten die
uw eigendom zouden zijn en van de weelde waarin ge u baden mogt,
wanneer gij eenmaal, aan mijne zijde gezeten, mogt gebieden over
de rijken en vorsten van Hindostan. Te goed is mij bekend, hoe
weinig uw edeler en boven dat alles verheven geest voor dergelijke
verlokking vatbaar ware. En toch blijft ook dit niet te verachten!
Gij meent te weten wat rijkdom en weelde is; maar wat gij tot
heden daarvan gezien hebt, is niet dan ellendig klatergoud tegen
de wezenlijke pracht, die de paleizen en lusthoven van Agra en
Delhi u eenmaal bieden konden. Doch laat dat zijn! Maar bedenk,
zeg ik, wat schitterende toekomst gij verwerpt, indien gij liever
de vrouw wordt van een onbekend en niets beteekenend edelman dan
de magtige Sultane, die den onbeperkten monarch in al zijn doen en
laten beheerscht, en alle grooten en edelen voor hare voeten ziet
buigen, en naar welgevallen over het lot van millioenen beschikt!
Want, zooals ik heden het mijne in uwe handen stel, zoo doe ik,
dat zweer ik met een duren eed! ook van heden af met dat mijner
toekomstige onderdanen. Wat gij wilt en beslist zal mij eene wet,
een gebod zijn, waaraan ik mij niet zal vermogen te onttrekken;
want dit weet ik, niets dan wat edel en goed en verstandig is zal
mij door u worden aangeraden, en geen regtvaardige en geen
onregtvaardig verdrukte ook in het gansche rijk of hij zal steun
en bescherming vinden bij u!

Te vergeefs bleef de heerscher van morgen, smeekeling nu, op een
antwoord wachten. Iravai zweeg, maar haar stilzwijgen gaf
blijkbaar genoeg geenerlei toestemming te kennen; zij had zich
afgewend en als in stille smart zich met gebogen hoofd het gelaat
met de handen bedekt. Ook het schitterend vooruitzigt haar
voorgespiegeld, had dus geen indruk gemaakt op haar gemoed.

--Iravati!--sprak Selim weder en nu met diep bewogen stem,--laat de
vrede mij niet aanstonds weer zijn geroofd, die bij uwe verschijning
zoo weldadig was neergedaald in mijne ziel! Door u ben ik een ander
mensch geworden; laat mij niet weder terugkeeren tot wat ik eenmaal was!
Heb medelijden met mij, en met die talloozen ook, die een weldoener in
mij zullen vinden als gij mij ter zijde staat, maar ook een tiran
misschien als gij mij blijft versmaden! Ik ben zwak, dat weet ik; maar
ik zou sterk, ik zou een held, ook in het zedelijke, zijn, als ik aan
uw woord, aan uw aanblik mijne kracht mogt ontleenen. Waarom mij dat
dan ontzegd? Eén woord slechts behoeft het u te kosten, en de kroon van
Indië ligt aan uwe voeten, en gij hebt de hand slechts uit te strekken
om ze te plaatsen op uw eigen hoofd!--Maar ik zie het,--ging hij
driftig voort, toen Iravati nog altijd bleef zwijgen,--mijn eerbied,
mijne bewondering, mijne tot alles bereide liefde is u niets, en gij
versmaadt den Vorst voor den onbeduidenden avonturier aan wien gij door
onbedachtzaam eenmaal gesmeede ketenen u gebonden waant! Doch bedenk
ook wel wat gij doet, wat gij waagt, welk lot u zou kunnen treffen, en
ook hem, als eenmaal de liefde van den magthebber verkeeren mogt in
toorn en in haat!... --Maar ik spreek waanzinnige woorden,--zeide hij
weder mismoedig, terwijl hij het hoofd op de borst liet zinken;--wat
reden ook en wat regt heb ik om uwe wederliefde te eischen? Ik ben, hoe
hoog ook eenmaal mijn staat, toch uwer niet meer waardig; ik ben oud en
afgeleefd vóór mijn tijd; en hij, die andere is jong en schoon en nog
onbedorven van hart. Wat reden dan voor mij tot klagten? Wat ik ben
geworden, dat heb ik mijzelf gemaakt of een ongelukkig lot dat mij in
een toestand plaatste, waarvoor ik niet berekend was. En toch, hoe
anders, anders had het kunnen zijn, indien datzelfde lot u vroeger dan
heden op mijn weg had gevoerd! Maar te laat nu, te laat!...

--Mijn Vorst!--sprak thans Iravati zacht,--gij doet uzelven
onregt! Gij hebt reden tot zelfbeschuldiging, maar niet daarom nog
tot dergelijke zelfverachting. En wees verzekerd, ik veracht en
versmaad u niet, al kan ik ook nooit de uwe zijn. Inderdaad, had
ik u vroeger leeren kennen, ook zooals gij thans zijt, maar eer
nog een ander mijne liefde wou en mijn woord van trouw erlangde,
ik had misschien uwe genegenheid kunnen beantwoorden.

Thans kan zij niet anders dan mij leed doen, ook terwijl ze mij
vereert. Gijzelf trouwens kunt in ernst niet verlangen, dat ik
mijn gegeven woord zou verbreken; en deed ik het, gij zoudt immers
de achting voor mij verliezen, waarop uwe genegenheid steunt. Maar
zelfs in dat geval, dat nu niet meer mogelijk is, had iets moeten
zijn wat toch weer niet denkbaar ware geweest: uw hooge rang had
niet moeten bestaan. Want dien zou ik nooit met u kunnen deelen.
De weelde en de pracht, in wier midden gij u beweegt, zou nooit
mijn levenselement kunnen zijn, en de geduchte verantwoordelijkheid
zou ik niet weten te dragen, die gij geneigd waart op mijne schouders te
leggen. Doch wat er ook van zijn mogt, het is nu eenmaal alles anders.
En waarom ons dus te verliezen in overdenkingen, omtrent hetgeen
misschien had kunnen gebeuren, maar toch niet is? De magtige Deva's, de
ongeziene krachten die ons lot beheerschen, hebben het blijkbaar anders
gewild; onderwerpen wij ons aan hunne voorzeker wijze beslissing, gij
zoowel als ik! En zoo laat mij dan, mijn genadige Vorst en Heer! in den
nederigen staat waarin gij mij gevonden hebt; ga en zie niet meer naar
mij om; vergeet mij voor nu en voor altijd, of zoo ge soms u mijner
nog herinnert, het zij dan om tevens aan het oogenblik te denken,
waarop gij aan edeler gevoelens en verhevener voornemens u
gewonnen gaaft dan te voren uw gemoed hadden vervuld! Wat mij
betreft, ik wil u gedenken, u volgen met mijne gedachten in al uwe
handelingen, in uwe toekomstige, zoo ik hoop en vertrouw, eenmaal
roemrijke daden en gelukkige regering, als gij den troon van den
grooten Keizer bestegen zult hebben; en wees verzekerd dat geen
uwer tallooze onderdanen met meer wezenlijke en hartelijke
belangstelling het oog op u gevestigd zal houden dan zij, die
thans u smeekt haar te verlaten en haar te ontslaan van den
moeijelijken pligt om ongehoorzaam aan uwe wenschen te zijn!

Naar een antwoord, een passend, een afdoend, overtuigend antwoord
zocht, maar vruchteloos, de voor 't eerst misschien in zijn
gansche leven zóó weersproken despoot... Zwijgend bleef hij vóór
de jonkvrouw staan, nu gereed om te spreken, dan weer zich
terughoudend, en te vergeefs naar woorden zoekend om de
tegenstrijdige gevoelens te uiten, die daar woelden en elkaar
verdrongen in zijn brein. Ten laatste trad hij op Iravati toe,
greep hare hand, en na ze even met zijne lippen te hebben
aangeraakt, keerde hij zich om en verdween, zonder een woord
verder te spreken, in de duisternis.

's Anderen daags vernam Salhana tot zijn niet geringen schrik, dat
de Prins het kasteel en Allahabad had verlaten, en met één enkelen
dienaar was heengetogen,--niemand wist te zeggen, waarheen.



NEGENDE HOOFDSTUK.

De keizerweging

Wat al gewoel daar op dien grooten bazaar, waar Siddha eens in den
morgen rondslenterde tusschen de lange reijen van winkels, die al wat
het oog in die streken maar begeerde en ruimer of beperkter beurs
betalen kon, in rijken voorraad hadden uitgestald! En wat zonderlinge
en vreemdsoortige mengeling van rassen en volken, waarvan de
verschillende vertegenwoordigers, lang reeds aan elkander gewoon, zich
daar kruisten bijkans zonder acht meer op elkaar te slaan! Hier de
oorspronkelijke bewoners des lands, de Hindoe's van meer of minder
zuiver bloed en dientengevolge ook meer of minder gebruinde tint; dáár
de menigmaal overmoedige beheerschers, de Perzen en Arabieren en
Tartaren met hun veelal blanker gelaat; elders weer Armeniërs en Joden
uit wederom westelijker streken, en ook zonen van het Hemelsch Rijk met
hunne lange staarten en wijde gebloemde japonnen; hier en daar enkele
mannen, wier aanblik in 't bijzonder Siddha's opmerkzaamheid trok,
vermits hij huns gelijken nog niet had gezien, mannen in zonderlinge
kleedij, met puntige, breedgerande met pluimen bezette hoeden, in korte
wambuizen, wijde fulpen broeken en hooge kaplaarzen, en met lange regte
degens in kleurig om den schouder hangend bandelier; eindelijk, in hun
gezelschap, een paar van die geestelijke heeren, waarvan er één niet
lang geleden bij den Keizer zelf was toegelaten geweest. En dan weer
tusschen al die mannen, velen gekomen om te koopen of hun eigen waren
van de hand te doen, anderen ook in voorname ledigheid rondwandelend en
uit de hoogte op de woelige menigte nederziend, een tal van vrouwen van
niet minder gemengde natiën en rangen; verscheidene in 't eeuwenheugend
onveranderd Indisch volkskostuum, eenvoudig maar sierlijk en bevallig
steeds, dat heupen en linkerschouder wel bedekkend, een deel van den
regter zigtbaar liet; andere in kleuriger meer opgeschikt Perzisch
gewaad; enkele ook digt gesluijerd naar streng Mohammedaansche zeden
en niets vertoonend wat aan een menschelijk wezen kon herinneren dan
een paar met roode pantoffels geschoeide voeten en een paar donkere
oogen, die overigens glinsterend genoeg door de ronde gaten van
den vormloozen alles overdekkenden sluijer gluurden; sommige
eveneens daar verschenen om huishoudelijke inkoopen te doen of
zich in 't bezit te stellen van meer overtollige snuisterijen;
maar verscheidene ook om er iets anders nog dan koopwaren te
zoeken of wel op meer of min bedekte wijze zich zelve daarvoor aan
te bieden; deze laatste de bewoonsters van dat sterk bevolkt
gedeelte der stad, dat in de wandeling onder den eigenaardigen
naam van Shaitan-poera of "Satanstad" bekend was.

Juist wilde Siddha aan een der voorbijgangers vragen, wie die hem
nog onbekende mannen waren, toen hij zijn vriend en begunstiger
Feizi zag naderen en de vraag dus aanstonds tot dezen rigten kon.

--Dat zijn Franken,--antwoordde Feizi,--of zooals ze met hun meer
bijzonderen naam zich heeten, Portugezen. Zij komen uit zeer verre
streken van het Westen om hier in Indië handel te drijven, en die
anderen, die daar met hen zijn, om ons te bekeeren tot wat zij
noemen het alléénzaligmakend geloof.

--En die twee,--vroeg Siddha,--die van de andere zijde naderen,
behooren die ook tot hen? Zij dragen nagenoeg dezelfde kleeding,
maar hun gelaat is, dunkt mij, blanker; en wat rosse haren en
baard!

--Ook wel Franken!--verklaarde Feizi,--maar toch van de anderen
onderscheiden. Het zijn Engelschen, die hier de Portugezen zoeken
te verdringen, maar tot nog toe met weinig geluk.

Ook zijn ze niet erg bij den Keizer en bij onze grooten gezien.
Eenige weinige jaren later nog, en Feizi had onder die vreemde
Westerlingen in Agra, die hij, even als zijne tijd en landgenooten
onder den algemeenen naam van Franken begreep, ook nog anderen
kunnen aanwijzen, die wederom van genen verschilden. Hij had er
dan kunnen wijzen op de forsche, schoon soms ietwat plompe
gestalte en het goedronde gezigt van Hollander en Zeeuw, die
mannen, die onder aanvoering van Pieter van den Broeeke daar
almede hunne fortuin of die hunner meesters, de Bewindhebbers der
Oost-Indische Compagnie, kwamen beproeven en lange jaren beide
voor Portugezen en Britten de meest geduchte mededingers op de
markten van Hindostan en de rijken der Mogols zouden zijn, en die
ook in de Indische wateren de eer der Nederlandsche vlag met roem
zouden weten te handhaven tegen "Gijs" of "Gijs-oom", gelijk zij
bij wege van spottende, zooal spraakkunstig min verdedigbare,
verkorting gewoon waren hun aartsvijand in die streken te
betitelen. Maar hun tijd was toenmaals nog niet gekomen.

Terwijl inmiddels de beide Engelschen voorbijgingen bekeek hen
Siddha met die soort van nieuwsgierigheid, die, bij het zien van
nog onbekende vreemden niet onnatuurlijk, doch ook vér was van
beleefd te mogen heeten. Doch Siddha gevoelde, na 't geen hem
omtrent deze lieden was meegedeeld, te weinig eerbied voor hen dan
dat hij 't noodig rekende hun zijne gewone hoffelijkheid te
betoonen; en ook Feizi zelf scheen hun nauw een blik waardig te
achten.

--Verdoemde, trotsche Mooren!--bromde een der beide zonen van
Albion in zijn taal, terwijl hij verder ging.

Hadden die twee mannen, die inderdaad nog al hoovaardige Indiër,
dien de ander voor een Perziaan of Arabier aanzag, en die thans
nog geminachte Brit eens een enkelen blik in de toekomst kunnen
werpen, en hadden zij vermoed, dat de opvolgers van dezen eenmaal
de beheerschers van die des anderen en de oppergebieders van het
land zouden worden, ze hadden elkaar waarschijnlijk met wat meer
opmerkzaamheid gadegeslagen. En met te grooter belangstelling
zeker nog indien iemand hun toen eens had kunnen zeggen, dat zij
de afstammelingen waren van een en hetzelfde volkengeslacht, en
dat die vreemdeling, wat alouden oorsprong aanging, vrij wat nader
bij Siddha stond dan deze bij menig zijner uit Semitisch ras
gesproten vrienden.

--Doch laat al dat volk voor 't geen 't is!--sprak Feizi weder,--
die lieden doen ons overigens hier geen kwaad, maar integendeel
veel nut aan onzen handel en onze industrie. Ook leveren ze ons
verscheiden goede schilders en andere kunstenaars. En omtrent hun
eigen landen hebben ze ons veel geleerd. Als zij hier maar niet
trachten den baas te gaan spelen, zooals dat elders wel in hun
smaak schijnt te vallen!

--Nu, maar dan zou ik ze toch aanstonds de deur uitzetten!--zei
Siddha.

--Dat zou ook stellig wel gebeuren, dat verzeker ik u! Maar nu
iets anders! Vooreerst dan: Hebt ge mijn vos al eens gereden,
zooals wij hadden afgesproken?

--Wel-zeker! antwoordde Siddha,--en met het grootste genoegen. Een
alleredelst dier!--En hij begon zich te verliezen in lofredenen op
het paard van Feizi.

--Hij bevalt u alzoo?--sprak deze,--nu, dan zal ik hem op uw stal
laten brengen. Gij kunt hem houden als gij wilt; en in den
aanstaanden veldtogt zal hij u wel te pas komen. Uw schimmel is,
ik erken het, een fraai paard en heel goed gedresseerd, maar, zoo
't mij voorkomt, niet zoo heel sterk. De vos is dat juist
buitengewoon. En ikzelf rijd hem toch zelden; ik wil 't ook wel
bekennen, ik ben wat lui geworden en gebruik liever een beest van
wat zachter beweging.

--Maar,--zei Siddha, over dergelijke geedheid verlegen,--dat is
waarlijk een toch al te kostelijk geschenk, dat ik niet aan u heb
verdiend! Uw vos is een volbloed, prachtige Arabier, zooals ik er
nog nooit een gereden heb.

--Als ik mijn vrienden iets aanbied,--zei Feizi,--dan dient het toch
ook iets redelijks te zijn. Maar ik heb u nog iets anders te vertellen.
En wel omtrent de vergadering die er gisteravond in het paleis werd
gehouden en waarbij ik u gaarne tegenwoordig had gezien. Verbeeld u! in
weerwil van al de staatszorgen die den Keizer weer overstelpen, vond
hij toch nog tijd en lust als gewoonlijk om zijne wijsgeerige en
theologische zamenkomsten te houden; en juist nu was dan ook de
gelegenheid bijzonder gunstig, nu de Christenzendelingen uit Goa weer
over waren gekomen. Zoo had hij dan gister, in een der groote zalen
van het paleis, een aantal oelemah's en moellah's, waaronder natuurlijk
ook Abdal Kadir, verzameld, en met hem een paar Jezuïeten, een Jood en
een Parzi, benevens uw voormaligen, hier teruggekomen leermeester
Koelloeka, dien gij gewis reeds begroet zult hebben, en Aboel Fazl,
mijn broeder. Ik zelf had ook de eer en het genoegen daarbij aanwezig
te zijn, en nam in den loop der discussie uwe aloude atheïstische
natuurphilosophie voor mijne rekening al keek ook Akbar zelf daarbij
soms wat schuin, terwijl Koelloeka voor den regtzinnig Brahmaanschen
Vedanta optrad, en Aboel Fazl zich meer op algemeen humanistisch terrein
bewoog. Koelloeka betrapte hem nu en dan wel op erg Boeddhistische
ketterijen, maar liet dat gaan, in aanmerking nemend dat er geen
Boeddhist in 't gezelschap was om zijne leer te verdedigen, gij weet
toch, er zijn er hier nog wel, maar niet bekwaam genoeg om aan
dergelijke gesprekken deel te nemen. Wat nu inmiddels, zoo
belangwekkend dan overigens die gesprekken, waarbij de Keizer meer
voorzat dan meeredeneerde, nog het merkwaardigst mogt heeten, was de
afloop van de gansche vergadering. In den beginne ging alles zoo
ordelijk en hoffelijk als maar verlangd kon worden: onze moellah's
bleven statig en deftig en lieten zich niet veel uit; de padre's waren
heel zachtzinnig en floten zoet als vogelaars; de Jood, een volgeling
van Maimonides, bleef, dat dient gezegd, ten einde toe waardig, schoon
hij niet veel zeide en zich ook niet bijzonder op zijn gemak scheen te
voelen; de Parzi was dichterlijk, maar niet altijd heel goed te
begrijpen; en wij, we wierpen zoo nu en dan enkele stellingen en
bewijsgronden in de discussie, die we bij uwe wijsgeeren van ouds en
ook hier en daar bij sommige onzer Arabische en Perzische hadden
opgedaan, maar die geenszins in den smaak van de strijdende partijen
bleken te vallen. Langzamerhand evenwel, zooals dat gemeenlijk gebeurt,
begonnen deze zich warm te maken; van argumenten kwam het tot
magtspreuken en van magtspreuken tot harde woorden, voornamelijk
tusschen onze Moslemim en de Jezuïeten, hoewel ook wij in 't geheel
niet en door geen hunner werden gespaard; en in 't eind werd het een
gescheld en gevloek en geschreeuw, ondanks de tegenwoordigheid van den
Keizer zelf, dat hooren en zien ons dreigde te vergaan. Vooral de
moellah's weerden zich dapper. Gij begrijpt trouwens, dat ze zich
hier wel 't meest verongelijkt moesten achten. Akbar intusschen
zat het dwaze tooneel niet zonder inwendig genoegen aan te zien en
keek mij menigmaal glimlagchend aan; maar ten slotte werd het hem
toch te erg, en begreep hij dat aan zijne waardigheid te kort zou
worden gedaan als hij 't langer liet voortduren.--Feizi!--zeide hij,
mij wenkend,--laat dat volk de deur uitwerpen als het zich niet langer
behoorlijk weet te gedragen! Ik gaf hun nu immers weer de ruimste
gelegenheid om hun geloofstheoriën tegenover elkaar te verdedigen, ten
einde dan zelf te zien wie de beste gronden voor de zijne zou weten aan
te voeren. En wat doen ze nu? Elkaar uitschelden en verdoemen, anders
niet. Hoor mij dat rumoer nu eens aan! Zoo aanstonds gaan ze, geloof
ik, nog vechten! Maak er een eind aan!--Sire!--antwoordde ik,--dan zou
't toch maar best zijn ze allen te zamen weg te jagen; want zoolang er
nog twee overblijven, komt er toch geen eind aan 't gekijf.--Akbar
lachte, maar stond toen op van den zetel waarop hij tot nu toe met de
meest mogelijke kalmte was blijven zitten; en, zijne magtige stem
verheffend, terwijl nu aanstonds al de twistenden zwegen, zeide hij:
--Wij danken u, mijne heeren! voor den leerrijken avond, dien uwe
welwillendheid en uwe belangwekkende zamensprekingen ons heden weder
verschaft hebben, en wij houden ons voor eene nadere bijeenkomst
aanbevolen. De tegenwoordige zij voor 't oogenblik gesloten!--En met de
hand wenkend, liet hij de aanwezigen gaan, waarvan de meerderheid zich
al grommend verwijderde. Och, Siddha! wat zijn de menschen toch gek,
dat ze elkaar zoo haten en vervloeken om afgetrokken stellingen over
zaken, waarvan ze toch niets weten en wier kennis, al bezaten ze die
ook, hen geen stap verder zou brengen tot de werkelijke beoefening van
wat eer en pligt hun gebieden!

--Dat zeg ik ook! En 't laatste is waarlijk al moeijelijk genoeg!
--antwoordde Siddha met een zucht, en zichzelven vrij wat meer dan
de ander nog kon vermoeden, van die moeijelijkheid bewust.

--Maar vertel mij nu eens,--hernam Feizi,--ik vergat nog 't u te
vragen, hoe komt ge hier in eens zoo terug? Ik dacht dat gij met
de uwen reeds naar 't leger op weg waart.

--Dat was ook zoo,--gaf Siddha ten antwoord,--wij waren reeds
vertrokken, maar ontvingen tegenbevel onder weg. En zoo blijven we
dan nog eenige dagen in Agra; 't geen mij bijzonder genoegen doet,
omdat het mij in de gelegenheid stelt, het groote feest van heden,
het geboortefeest van den Keizer, bij te wonen, waarvan ik veel
gehoord heb.--Dat er nog een andere reden was, waarom Siddha nog
gaarne wat langer in Agra vertoefde, vond hij natuurlijk niet
noodig er bij te voegen.

--Gij herinnert mij tevens,--sprak Feizl weder,--dat het tijd zal
worden om naar het paleis te gaan voor den doerbar. De Keizer
ontvangt heden, zooals gij weet, de vreemde gezanten. Ga mee, gij
kunt er uw plaats innemen onder de officieren van uw rang.

Minder dan toen hij voor 't eerst een doerbar of audientie van den
Mogel bij woonde werd Siddha, na met Feizi de groote troonhal te
zijn binnengetreden, en in 't eind ook de Keizer verschenen was,
door den indruk getroffen, dien al wat hem daar omringde op den
bezoeker te weeg moest brengen; maar toch kon hij ook nu niet
nalaten de sierlijke pracht der wit marmeren kolommen en der met
fraai mozaïekwerk ingelegde wanden te bewonderen en de luchtige,
fijn gehouwen bogen en de menigte van veelkleurige zijden en
fluweelen voorhangsels, die in bevallige plooijen tusschen de
hooge zuilen heen en weder wuifden. Meer nog echter trof hem
ditmaal de aanblik der vergadering, grooter en plegtiger thans dan
bij andere, vroegere gelegenheden. Aan 't eind der hal, van boven
beschenen door een niet te sterk licht, zat de Groote Mogel op
zijn kostbaren, van edelgesteenten schitterenden troon; aan
weerszijden, in lange reijen, allen staande, de omrah's en
oelemah's, de ministers, de veldheeren en alle verdere grooten van
hoogen rang; voorts de gezanten van verschillende natiën, allen in
hun bijzondere kleederdragt; daar tusschen de padre's Jezuïeten,
en eindelijk de mindere beambten en officieren, waaronder ook
Siddha, overeenkomstig zijn rang, een plaats had ingenomen.

Het voornaamste deel der plegtigheid was de uitwisseling van
geschenken. De gezanten, en ook anderen, begaven zich ieder op
zijn beurt tot den Keizer, legden, vóór den troon gekomen, op de
officiëele wijze de regterhand tegen het voorhoofd en bogen dan
het hoofd bij wijze van begroeting. Daarop stelden zij de
geschenken, die zij medebragten, meest kostbare voorwerpen van
kunst, aan de eene zijde van de trappen der verhevenheid waarop de
troon geplaatst was, en namen dan de tegengeschenken in ontvangst,
die van wege den Keizer hun werden aangeboden. Ook Rodolpho
Aquaviva begaf zich op zijn beurt tot den Mogol en, een prachtig
gebonden Latijnschen Bijbel in de hand houdend, wilde hij dien op
de gebruikelijke wijze nederleggen, toen Akbar zelf opstond, een
paar schreden voorwaarts deed, en het boek persoonlijk uit handen
van den zendeling aannam.

--Wij danken u, Eerwaarde Vader!--zeide hij,--voor uw wélgedachte
geschenk! En wij willen hopen, dat hetgeen wij van onzen kant u
hebben aan te bieden, ook u niet minder welkom zal zijn.

En van een nevens hem staanden Brahmaan van hoogen rang een
sierlijk handschrift van vrij grooten omvang aannemend, gaf hij
dit over aan den Jezuïet, onder bijvoeging van de woorden:

--Het is een handschrift van den Atharva-Yeda, een der oudste
heilige boeken onzer Indiërs, met daarnevens gelegde Perzische
vertaling.

Eerbiedig nam Aquaviva het Keizerlijk geschenk in ontvangst, schoon het
de vraag mogt heeten of hij er zoo bijzonder mee was ingenomen en er
niet eenige toespeling in zag op het verhandelde ter vergadering van
den vorigen avond, 't geen te meer waarschijnlijkheid erlangde doordien
den Keizer steeds vooruit bekend was, welke bepaalde geschenken zouden
aangeboden worden ten einde de zijnen daarnaar te kunnen inrigten, en
er alzoo wel eene bepaalde bedoeling in het tegengeschenk moest zijn
gelegen. Maar wat de padre ook dacht, niet moeijelijk viel te raden hoe
de zaak door de regtzinnige Mohammedanen zou worden opgevat. En
werkelijk fronste zich menig voorhoofd in hunne reijen, en niet dan met
de uiterste moeite kon Abdal Kadir zich weerhouden, openlijk aan zijne
verontwaardiging lucht te geven. Dat zij niet op den zin van het
tegengeschenk letten en niet begrepen hoe Akbar juist daarmede te
kennen gaf, dat hij volstrekt geen partij trok voor de Christenen in
het bijzonder, sprak wel van zelf; zij zagen alleen op de buitengewone
eer den Christen bewezen; maar Aboel Fazl, die de zaak beter vatte,
schudde toch ook, hoewel nauw merkbaar het hoofd; die vrij noodelooze
uittarting en beleediging van de Mohammedanen door den anders zoo
verstandigen en humanen Akbar was hem leed, ook al kon hij voor 't
overige niet geheel ontkennen, dat ze voor hun onhebbelijk gedrag van
den vorigen avond wel iets hadden verdiend.

Na afloop van de eigenlijke receptie bleef de Mogol nog eenigen
tijd anderen ten gehoore ontvangen, en liet ook dezen en genen tot
zich komen om hun openlijk eenige opdragt te geven of met een of
ander ambt hen te bekleeden. Zou in 't eind ook onzen Siddha, dien
zijn altijd scherp oog daar onder zijne officieren had opgemerkt.

--Siddha Rama!--zeide hij,--wij hebben reden, over u tevrede te
zijn. En uit aanmerking daarvan zijt gij van heden af Mansabdar
over duizend. Blijf ons vertrouwen u waardig betoonen!

Een hoog rood overtoog Siddha's gelaat, terwijl hij stilzwijgend
en op de gebruikelijke wijze diep het hoofd buigend den Keizer
zijn dank bragt voor de op nieuw hem bewezen gunst. Het vertrouwen
van Akbar waardig! Kon er één zijn in het leger, die het nog
minder verdiende? En toch ... zijn land, zijne betrekkingen en--
Rezia! En de Keizer had immers ook wel eenig belang bij zijne
spoedig te verwachten medewerking voor de zaken van Kaçmir. 't Was
dus niet alles edelmoedigheid en gunst! Akbar intusschen zag in de
verlegenheid van den jongen krijgsman niet dan eene ligt
verklaarbare en zelfs loffelijke bescheidenheid, toen hij zoo
openlijk zich geprezen en met gunsten, door de Moslem's hem weer
benijd, overladen zag, en vriendelijk knikte hij den jongeling
toe, terwijl hij hem wenkte dat hij zich verwijderen mogt.

Niet lang nu ook of het oogenblik was daar waarop het eigenlijke
volksfeest een aanvang zou nemen. Daartoe was een uitgestrekt veld
buiten de stad bestemd; en derwaarts stroomde uit alle straten en
langs alle wegen eene bonte menigte van voetgangers en ruiters,
velen te paard, anderen op fraai uitgedoste olifanten, verscheiden
ook op kameelen met eetwaren en andere ververschingen beladen ten
gerieve der velen, die kwamen deelnemen aan de vermakelijkheden.
In dat bont gewoel mengde zich weldra ook Siddha met zijn vriend
Parviz, dien hij bij 't verlaten van het paleis had ontmoet en die
hem hartelijk geluk wenschte met zijne nieuwe bevordering.

--En gij,--vroeg Siddha,--hoe staat het met uwe belangen?

--Gij meent waarschijnlijk mijne heel bijzondere, niet waar?--zei
de andere lagchend,--nu dat gaat nog al. Haar wie mijn hart
behoort zag ik meermalen in den laatsten tijd, en schoon dat zeer
in 't geheim geschiedt, heb ik toch reden om te vermoeden dat
Todar Mal, haar vader, dat heel wel weet en er eigenlijk niets
tegen heeft, al geeft hij zich natuurlijk den schijn als ware 't
hem volkomen onbekend. Ik geloof trouwens dat mijn oom Feizi niet
geheel vreemd is aan die gunstige wending. Zegene hem Allah! zou
de vrome Abdal Kadir zeggen.

En hier verdwaalde de goede Parviz, zooals te verwachten was, in
een stroom van lofredenen op de schoonheid en de deugden der
aangebedene, die voor hem natuurlijk van hoog, maar voor zijn
toehoorder niet dan van matig belang waren, maar in elk geval
strekten om de beide vrienden bezig te houden tot zij, al
voortwandelend, op het feestterrein zelf waren aangekomen.

Ook hier was de aanblik niet minder levendig en ongetwijfeld nog veel
vrolijker dan te voren die van het uitgestrekte legerkamp. Eene
onafzienbare menigte bewoog zich in de meest bonte groepen over het
groote, golvende veld, waar tallooze grootere en kleinere, op allerlei
wijze uitgemonsterde tenten waren opgeslagen, en vooral ook de vele
olifanten met hunne logge en meestal donkere ligchamen maar schitterende
dekkleeden en rijk versierde zetels eene schilderachtige afwisseling
tusschen de zooveel kleinere gestalten der voetgangers en ruiters te
weeg bragten. In 't bijzonder trokken de keizerlijke de aandacht, wier
gouden borst- en hoofdplaten met groote smaragden waren getooid,
en wier reusachtig ligchaam ook overigens met een schat was
beladen, die op zich zelf reeds een matig fortuin voor een stil en
gewoon burger mogt hebben vertegenwoordigd. Op een der aldus
gesierde vertoonde zich de Groote Mogol zelf, en in 't midden van
een breeden kring van hovelingen afstijgend, begaf hij zich met
hen naar de plaats waar de groote plegtigheid van den dag stond
gevierd te worden, eene plegtigheid evenwel, die meer de opmerking
verdiende om het zonderlinge dan wel om het indrukwekkende dat
haar eigen was, en die velen op meer of min gezochte wijze
getracht hebben zinnebeeldig te verklaren, maar waarvan toch de
regte beteekenis den geschiedschrijver nog ontsnapt.

Op een kleine verhevenheid bevond zich een vrij omvangrijke en
sterke weegschaal, waarop een man zich gemakkelijk plaatsen kon.
In de ééne schaal lagen hoopen goud en zilver en edelgesteenten;
de andere, nu nog omhoog gehevene, was ledig. Op deze stelde zich
nu de Keizer zelf ten aanschouwen van de honderden en duizenden
zijner onderdanen die daar van alle kanten zich in 't ronde hadden
geschaard; de andere schaal werd zoolang beladen en weder ontladen
tot zij in evenwigt met den doorluchtigen persoon des Mogols was
gekomen. En deze toonde wél, zijn redelijk gewigt tegen dat der
edele metalen te bezitten; jammer maar dat er niet wat anders nog
in de andere schaal gelegd kon worden, zooals pligt en eer en
goede trouw en geestdrift voor al wat groot en schoon was; want
ook tegen dit alles gewogen, ware Akbar voorzeker niet te ligt
bevonden. Nadat nu evenwel de weging bezwaarlijk anders dan tegen
iets stoffelijks had kunnen geschieden, stapte hij na afloop
daarvan bedaard weer van zijn schaal, en het goud en zilver werd
met het overige onder de omstanders verdeel. Ten slotte begaf zich
de Keizer tusschen de groepen die hem omringden, wierp onder de
omstanders een menigte van kleinere gouden voorwerpen, in den vorm
van bloemen en vruchten gedreven en door zijn dienaren hem
overgereikt, en rigtte middelerwijl tot dezen en genen, 't zij dan
hooger of lager gestelde, een minzaam en belangstellend woord,
waarmede hij velen op nieuw in de overtuiging bevestigde, dat het
volk in Akbar niet enkel een groot en magtig, maar ook een
welwillend gebieder had erlangd, wien het heil zijner onderdanen
meer nog dan zijne eigene grootheid ter harte ging.

Na afloop van de zoogezegd meer ernstige ceremoniën van den dag
begon de eigenlijke feestvreugde eerst regt, en werden de talrijke
bezoekers van het terrein met allerlei vermakelijkeden bezig
gehouden. Hier goochelaars en grappenmakers, die verschillende
sterke toeren verrigtten en dwaze kunsten vertoonden; ginds
dansers en danseressen, die met hun gewone langzame bewegingen en
op de maat eener vrij eentoonige muziek hun meerendeels mimische
dansen uitvoerden; verder op weer ruiters met lange speren naar
ringen of andere voorwerpen stekend; en op een enkele plek ook de
wonderlijke en afzigtelijke vertooning van een paar dier
vreemdsoortige wezens, die op merkwaardige wijze, alleen Indiën
eigen, een soort van godsdienstige handeling wisten te verbinden
met wat men elders kermistoeren noemen zou; nagenoeg gansch naakte
mannen, die een goede twintig voet boven den grond aan ijzeren,
met een koord aan 't eind van een bewoegbaar dwarshout bevestigde
en achter in hunne naakte schouders vattende haken slingerden.
Vooral hier, waar die vertooning weinig gewoon was, trok zij de
aandacht van zeer velen; en ook Parviz bleef met belangstelling
opzien naar het schouwspel, terwijl Siddha, die het elders reeds
dikwijls had bijgewoond, er vrij onverschillig bij bleef.

--Wat die lieden toch kan bezielen?--zei Parviz tot zijn vriend;--men
zegt dat ze die pijniging uit godsdienstijver ondergaan, maar
waarom kiezen ze dan juist een volksfeest er voor uit? Vrolijk is
de zaak toch niet. En wat ik ook maar niet kan begrijpen, is, dat
ze na hun vertooning blijkbaar nog ongedeerd zijn en er nauwelijks
pijn van schijnen te gevoelen.

--Dat kan ik nu van mijne zijde u misschien duidelijk maken,--
antwoordde Siddha;--gij weet dat dergelijke martelingen als ons
hier schijnen vertoond teworden, door sommigen onzer godsdienstijveraars
als verdiensten worden beschouwd, waarmede de hemel te winnen valt; en
wanneer nu anderen, die de martelaars staan aan te zien, na afloop der
plegtigheid hun meer of minder geld schenken dan verwerven de gevers
zich ook een deel van de verdiensten die genen te veel hebben. Vandaar
dat er nog al winst voor de vertooners te behalen is op plaatsen, waar
ze veel bijgeloovig volk bijeen vinden. Hier schijnt dat evenwel minder
te lukken dan in 't oosten en noorden. Wat nu hun kunsten zelven
aangaat, daarvan is het geheim wel niet met zekerheid bekend,
maar, naar ik geloof, toch wel eenigermate vermoed. Bedrieg ik mij
niet, dan voeren zij altijd eenige vrouwen met zich, hoewel deze
zich niet met hen in 't openbaar vertoonen, en laten zich door
haar den halven dag en vooral onmiddelijk vóór den aanvang hunner
kunsten, in en onder de schouderbladen zóólang knijpen dat zij
bijkans ongevoelig worden op die plek en na lange steeds
voortgezette oefening de haken er zóó in vatten kunnen, dat ze hun
geen kwaad en bijkans ook geen pijn meer doen.

--Wonderlijke aardigheden toch!--merkte Parviz op.

--Ja, en ellendige ook, voor zoover ze 't bijgeloof helpen voeden.
Eerlijke en fatsoenlijke Brahmanen verachten ze dan ook diep. Maar
hebt ge mij niet gezegd, dat wij een dierengevecht te zien zouden
krijgen?

--Welzeker! en ik bemerk daar aan de vlaggen ginds dat het haast
zal beginnen. Laat ons daar heen gaan en er een plaats zoeken!

Die te vinden op de rondom het strijdperk opgerigte en fraai versierde
tribunes, in wier midden de Keizer zelf met velen zijner hofhouding
gezeten was, viel den beiden vrienden niet moeijelijk. De teekenen van
hun rang gaven hun spoedig toegang tot een der kleinere stellaadjen; en
weldra verschenen nu ook van twee verschillende kanten de beide
strijdolifanten, elk met een schitterend dekkleed getooid en bereden
door zijn eveneens kleurig uitgemonsterden kornak. Voorbereiding tot
den strijd was er weinig. Zoodra de beide geweldige dieren elkaar
genaderd waren, rigtten ze zich al snuivend op hunne achterpooten
omhoog, bliezen hunne flanken op, grepen elkander bij de tromp, zoodat
de eene plotseling als in de andere scheen geslingerd, en trachtten
elkaar stooten toe te brengen met de lange vooruitstekende slagtanden,
terwijl hunne berijders nu eens met de knieën achter hunne ooren, dan
weer met de handen aan de singels der dekkleeden zich wisten vast te
klemmen. Geruimen tijd duurde het woedend gevecht en met wisselend
geluk, zoodat nu eens de eene olifant, dan weer de andere
achteruitdeinsde, tot ten laatste een der beide werd omgeworpen,
terwijl de kornak met een vluggen sprong veilig op zijne voeten teregt
kwam. Terstond sloeg nu die van den overwinnaar zijn haak in de altijd
open gehouden wond bij het oor, en zonder verder zijn gevallen
tegenstander leed te veroorzaken trad het dier, door de pijn tot
gehoorzaamheid gedwongen, terug. De Keizer klapte in de handen, de
hovelingen en andere toeschouwers volgden zijn voorbeeld, en
langzamerhand verliet men weder de tribunes.

--Akbar schijnt veel belangstelling in dergelijke gevechten te toonen,
--merkte Siddha aan, terwijl hij met zijn vriend verder wandelde.

--Ja,--antwoordde deze,--dat is zoo. Akbar houdt van alles waarbij
kracht en behendigheid van menschen of van dieren te pas komt. Hij
zelf is, gelijk gij ook wel kunt zien, buitengewoon sterk; hij is
beter misschien dan eenig ander bedreven op alle wapens; en zijn
persoonlijke moed in den krijg en op de jagt is, zooals gij zeker
wel vernomen hebt, van dien aard dat daaraan eer de naam van
roekeloosheid te geven zou zijn. 't Is soms of hij de gevaren
opzoekt in plaats van ze te vermijden, en zijne veldheeren en
jagtvrienden hebben menigmaal heel wat met hem te doen als hij
eens aan den gang is. Nu, van zijn velerlei avonturen zult gij ook
wel al vrij wat gehoord hebben; sommige, 't is waar, zijn
overdreven voorgesteld, maar ik weet er toch waarvoor ik zou
durven instaan. Feizi, die zelf er enkele bijwoonde, zal er u bij
gelegenheid wel eens van vertellen.

Zoo, onder verschillende gesprekken, wandelde men nog een tijd
lang voort, en besloot toen de zaak maar voor gezien te houden en
naar de stad terug te keeren. Eensklaps echter bleef Siddha staan,
terwijl hij met groote verwondering naar het tentje op den rug van
een der vele fraai opgesmukte olifanten keek, dat zijn oog daar
toevallig ontmoette. De vrouw toch, die hij daar nevens een paar
andere op de zijden kussens zag geleund, en die haar ligten, met
een schitterenden diamant aan den kleinen tulband bevestigden
sluijer had ter zijde geschoven, was,--hij kon zich daarin niet
bedriegen,--buiten allen twijfel niemand anders dan Rezia; en
naast haar ontwaarde hij ook de hem welbekende dienares. Maar wat
kwam ze hier uitrigten, zij, die altijd beweerd had, zich met de
meeste zorg voor het oog van vreemden in hare stille afzondering
te verbergen? En dat juist op een oogenblik nu zij allen grond had
te meenen dat Siddha naar het leger vertrokken was! Had zij hem
dan bedrogen en was zij eene andere dan zij gezegd had te zijn?

Zoo bedaard echter en schijnbaar onverschillig als hem mogelijk
viel, vroeg hij zijn medgezel, naar Rezia wijzend, die, een
anderen kant uitziende, hem niet onder de voetgangers opmerkte:--
Kent gij die vrouw?

--Die daar met den teruggeslagen sluijer en de dienares met den
waaijer van pauwenveeren nevens haar?--vroeg Parviz,--welzeker!
zou ik die niet kennen? En 't verwondert mij zelfs dat gij niet
weet wie zij is. Maar 't is waar, zij vertoont zich niet veel,
vooral niet in den laatsten tijd. Welnu dan, dat is....

En hier noemde Parviz een naam, waarvan het aanhooren zijn vriend
een schok deed ondervinden gelijk hij zijn gansche leven nog nooit
was gewaar geworden, en een gevoel bij hem deed ontstaan als
bevond hij zich op den uitersten rand van een der hoogste
rotsklippen in zijne noordelijke gebergten en als stortte hij,
door eene duizeling bevangen, in den peilloozen afgrond....

--Dat is--zei Parviz,--eene vrouw, van welke gij toch in elk geval
wel gehoord zult hebben: Goelbadan, de vrouw van Feizi!



TIENDE HOOFDSTUK.

Verrassingen

--Nu?--vroeg Parviz, verwonderd over Siddha's nog al vreemde
houding,--wat gaat die naam of die vrouw u aan? Gij zijt toch,
hoop ik, niet maar zoo in eens bij 't eerste gezigt op Goelbadan
verliefd geworden? Ik zou 't u trouwens ook niet raden; want
Feizi, anders de goedheid zelf is gansch niet gemakkelijk als 't
zijn vrouw geldt, op wie hijzelf nog smoorlijk verliefd is.

--Een voorbijgaande herinnering!--antwoordde Siddha, zoo goed
mogelijk zich herstellend,--een herinnering opgewekt toevallig
door een overeenkomst van naam, maar die overigens met de vrouw
van Feizi niets te maken heeft.

--Des te beter!--hernam de ander, en zwijgend gingen beiden voort.

Alléén te zijn, zoo spoedig mogelijk van Parviz los te komen,--
geen andere gedachte bezielde voor 't oogenblik diens medgezel.
Daar zag hij een zijner ondergeschikten op en neder wandelen....

--Vergun mij,--zeide hij tot Parviz,--u voor 't oogenblik vaarwel
te zeggen, ik heb dien man daar te spreken. Intusschen blijf ik u
ook ditmaaal weer dankbaar voor uw vriendelijk geleide!

En haastig zijn vriend groetend, wenkte hij den ruiter en was
spoedig met hem in een gesprek over dienstzaken, maar dat hij even
snel weer afbrak zoodra Parviz uit het gezigt was.

Toen snelde hij heen met rassche schreden. Waarheen? Hij wist het
niet. Maar hij liep voort, altijd voort, denkend, droomend, als in
een roes van dronkenschap.

Goelbadan, de vrouw van Feizi! Verraad alzoo, schoon ditmaal
onwetend, maar dan toch van de allerergste soort, jegens den man,
die op de meest belangelooze wijze zich hier, in den vreemde, zijn
opregten vriend had betoond, en hem voorregten had verzekerd
zooals geen ander in zijne plaats zonder dergelijke bescherming
ligt verworven zou hebben; verraad jegens den Keizer, die hem met
onverdiende en onverwachte gunsten overladen had; verraad en
schandelijke ontrouw jegens haar, wie hij eenmaal zijn hart had
gewijd en zijn ridderwoord verpand; alles om die ééne, eenige, die
hem bedroog, die hij verachten moest, en toch--boven allen en
alles nog bleef beminnen! Wat echter te doen? De pligt, de eer
gebood, en sprak luide genoeg. Alleen de vlugt, en een overhaaste,
kon uitredding geven. Want hij gevoelde 't maar al te wel: te
toeven was anders niet dan op nieuw zich op den rand te begeven
van den bodemloozen afgrond. Maar zoo plotseling, zonder eenige
voorbereiding, zonder verklaring haar te verlaten, die, al was ze
zwak, toch wel getoond had hem lief te hebben en, al misleidde ze
hem, toch ook eigen eer en pligt hem ten offer had gebragt, was
dat goed gehandeld, was het redelijk, was het--hem doenlijk? ...

Lang dwaalde Siddha nog rond, nauw wetend werwaarts hij zijne
schreden rigtte. Ten laatste bevond hij zich, opziende, in de
onmiddelijke nabijheid der stad, en niet ver van de plaats waar de
woning van Rezia,--die Rezia van vorige, gelukkiger dagen,--
gelegen was, en die, hij moest het zich nu wel herinneren, aan de
meermalen, doch van een geheel andere zijde door hem bezochte
villa van Feizi grensde. En de avond begon te vallen. Het was het
uur, waarop hij gemeenlijk zich naar den tuinmuur begaf en op het
aan de dienares welbekende teeken werd toegelaten in de laan naar
het paviljoen. Eenige oogenblikken nog en hij stond weer vóór
denzelfden muur, en gaf het signaal, en snelde, nadat de kleine
poort zich weer geopend had, naar binnen.

Op den divan bij de galerij lag Rezia, of Goelbadan nu, als te
voren uitgestrekt in behagelijke rust, aan geen Siddha voor 't
oogenblik meer denkend, dien ze reeds op weg naar het leger
waande. Daar stormde op eens, door niemand aangemeld, de man het
vertrek binnen, die mijlen ver van daar heette te zijn.

--Hoe? Siddha!--riep zij uit, terwijl zij verschrikt opstond, ik
dacht dat gij lang vertrokken waart!

--Rezia! Goelbadan!--sprak Siddha met schijnbare bedaardheid,--ik
ken u thans. Gij hebt mij misleid, mij en den man aan wien ik
zooveel, zoo niet alles, hier te danken heb. Ik kom u vaarwel
zeggen. De eer gebiedt mij u te verlaten, en ik weet dat ik het
niet zou kunnen zonder u te ontvlugten. Morgen, heden nog vertrek
ik om nimmer Agra weer te zien, noch ook u!

In een oogwenk en nog eer Siddha eindigde had Feizi's eehtgenoote
alles begrepen. Zij had, volkomen overtuigd dat haar minnaar met
zijn ruiters vertrokken was, geen reden gevonden om zich niet in
't openbaar te vertoonen of, bij het feest verschijnend, zich, als
anders, zorgvuldig gesluijerd te houden. Dáár alzoo moest ze door
hem zijn herkend en haar ware naam hem door iemand zijn
medegedeeld. De zaak was te duidelijk om veel nadere verklaringen
te behoeven. Maar verklaringen in dit oogenblik te vragen lag
bovendien niet in hare taktiek.

Met hare zachte blauwe oogen zag zij vluchtig doch smeekend tevens
haar minnaar aan, en hief de handen gevouwen omhoog; toen wankelde
zij en zeeg, zonder een woord te spreken, op den divan neder,
terwijl zij haar gelaat in de kussens verschool.

Een tijdlang bleef Siddha zwijgend op haar nederzien. Zóó schoon,
zóó onweerstaanbaar verleidelijk had die bevallige gestalte hem
nog nooit geschenen als juist nu, nu hij voor goed had besloten
haar nimmer terug te zien; en onvergetelijk, hij gevoelde het, zou
hem ten allen tijde die laatste blik zijn, dien hij daareven nog
had opgevangen.

Maar:--heen!--zoo klonk het in zijn binnenste,--snel heen! En geen
redeneringen en geen verder afscheid meer, of het is te laat om de
betoovering, die zoo straks geweken scheen, te ontkomen!...

Daar hief zij langzaam het hoofd op, en schoof de weelderige
lokken ter zijde, die om haar voorhoofd golfden, en streek zich
met de hand over 't gelaat, als iemand die uit een diepen slaap of
uit een bezwijming ontwaakt.

--Rezia!... laat mij nog eenmaal u zoo noemen!...--sprak Siddha
weder,--verzwaar mij het afscheid niet dat ik gemeend had u te
moeten brengen, omdat een verlaten voor altijd, zonder eenige
voorbereiding, mij een onridderlijke handelwijze scheen. Maar dat
de scheiding voortaan onvermijdelijk is, zult gij, ik vertrouw
het, mij aanstonds wel toegeven. Onwetend heb ik de gastvrijheid
geschonden en belangelooze vriendschap met den grofsten ondank
beloond. Willens en wetens dat te blijven doen, ware wel 't ergste
aller misdrijven.

--Gij hebt gelijk, mijn vriend!--antwoorddo Rezia gelaten en met
zachte stem,--eene scheiding, dat gevoel ik maar al te zeer, moet
u onvermijdelijk voorkomen. Ik vreesde, ik vermoedde het vóór
lang, en daarom bleef ik ook zoolang veinzen tegenover u. Doch
hoor mij nog een enkel oogenblik aan, eer ge mij voor altijd
verlaat, opdat ge mij eenmaal niet met al te groote minachting
moogt herdenken; en verneem wat ik, niet tot verdediging maar dan
toch tot verontschuldiging van mijn gedrag heb aan te voeren! Ik
misleidde u, het is waar, en zelfs meer dan eens. Ik begon reeds
met u te misleiden den eersten keer dat ge mij zaagt. Ik had, maar
zonder door u te zijn opgemerkt, u zeer kort na uwe komst in Agra
ontmoet; uw uiterlijk voorkomen wekte mijne belangstelling, die
niet weinig werd vermeerderd door 't geen ik, navragend, omtrent u
vernam; en toen, onvoorzigtig genoeg! besloten uwe kennis te
maken, gebruikte ik den naar Kaçmir bestemden brief als
voorwendsel om mijn inderdaad onberaden doel te bereiken. Waartoe
onze kennismaking gevoerd heeft, tot hoever mijn zwakheid, mijne
liefde mij verleidde, helaas! het is ons beiden maar al te wel
bekend. Maar ik wist toenmaals nog in 't minste niet dat eenige
band van vriendschap u aan Feizi verbond; en later, toen ik tot
mijn niet geringen schrik het bemerkte, ja! toen had ik sterk
genoeg moeten zijn om onze verdere betrekking af te breken,
althans om u eerlijk te bekennen wie ik was. Maar, ach! ik was
zwak, Siddha! zwak zooals een vrouw dat zijn kan die bemint, die
den man harer keuze hartstogtelijk liefheeft. Ik vreesde voor die
scheiding, die uw eergevoel u als noodzakelijk zou opdringen, en--
ik zweeg. Kunt gij mij vergeven eer wij voor altijd elkander
vaarwel zeggen?

En schuchter en als bevreesd nog voor zijn toorn reikte zij hem de
hand, terwijl zij mat en loom in de kussens terugzonk en tranen
hare oogen verduisterden. Nog kampte hij met zichzelven. Een
vreeselijke, een geweldige strijd. Maar te kort, veel te kort van
duur.

--Rezia!--riep hij eensklaps uit, terwijl hij niet alleen de
aangeboden hand vatte, maar hartstogtelijker dan ooit de vrouw,
die hem beheerschte en hem alles deed vergeten, in zijn armen
sloot,--Rezia! zonder u geen leven meer, geen bestaan, en met u
geen misdaad en geene schande!...

...Inderdaad, hij had geen onwaarheid gezegd, noch eene overdreven
spreekwijze gebezigd toen hij eenmaal haar verzekerd had, dat zij
hem dierbaarder was dan het leven en dierbaarder ook dan zijne
eer!...

Aan onverwachte ervaringen komt inmiddels soms niet ligt een
einde. Zoo ook met onzen Siddha. Half verstoord, en half nog
badend in nameloos geluk, deels zichzelf diep verachtend, en deels
ook weer juichend in zijn noodlottigen hartstogt, wilde hij,
eenigen tijd later door de welbekende laan geslopen, de kleine
poort in den tuinmuur openen, toen deze tot zijne verbazing als
van zelf openging en een mannelijke gestalte binnentrad, die,
zonder hem terstond te bemerken, ze weer achter zich poogde te
sluiten. Een onwillekeurige uitroep van Siddha deed den vreemde
plotseling omkeeren.... Wie het zijn mogt? Feizi zelf misschien?
Siddha had zich de tong uit den mond willen rukken om zijn dwaze
onvoorzigtigheid; maar het was te laat.

--Wat, in den naam van Shaitan! komt gij hier uitvoeren?--riep de
ander uit, en aanstonds herkende Siddha, zoo aan de stem als ook
nu in 't schemerdonker aan de gedaante, Prins Selim.

--Dat mogt ik, dunkt mij, met evenveel regt vragen aan u, zoo niet
met meer!--was het drieste antwoord.

Een kletterend geluid deed Siddha begrijpen dat de Prins de hand
aan zijn sabel had geslagen, en hij van zijn kant haastte zich
hetzelfde te doen. Op eens echter liet Selim, een paar schreden
nader gekomen, en zijn tegenpartij herkennend, het zwaard weer in
de schede glijden.

--Ha! mijn vriend Siddha Rama!--sprak hij, tot niet geringe
verbazing van den ander, op vrolijken toon,--zoo betrappen wij u
dan op uwe nachtelijke avonturen! Nu, een jonkman als gij mag 't
er wel eens van nemen. Vrees niet dat ik u verraden zal! En
jaloersch behoeft gij ook niet te zijn. Gij weet wel dat de
uitverkorene van uw hart, die gij blijkbaar zooeven verlaten hebt,
eenigermate met onze staatkundige plannen in verband staat; en
vandaar dat ik haar soms in diep geheim, en dus ook wel eens onder
deksel van den nacht moet gaan spreken. Ik begrijp evenwel dat ze
op dit oogenblik minder bereid zal zijn mij over dergelijke dorre
onderwerpen te woord te staan, en ik zal dus maar 't best doen
mijn bezoek vooreerst uit te stellen.

En zich omkeerend begaf Selim zich naar 't poortje, en, na Siddha
eveneens den doorgang te hebben verleend, sloot hij 't weer
zorgvuldig achter zich toe.

--En nu,--zeide hij, waarschijnlijk gaat gij naar uwe woning,
links; mijn weg ligt aan den tegenovergestelden kant.--Doch,--
voegde hij er nog bij, terwijl hij gereed stond zich te
verwijderen, en Siddha, niet wetend wat te antwoorden, hem
stilzwijgend aanhoorde,--laat deze ontmoeting een geheim blijven
tusschen u en mij! Dat is in ons beider belang. En zonder meer
verdween Selim in het duister, terwijl de ander nog geruimen tijd
als verbluft staan bleef.

--Een goede dienst, die hij mij daar toevallig bewezen heeft!--
mompelde de prins in zichzelven, terwijl hij zich verder spoedde;
--hij stelt mij in 't bezit van een geheim dat voor mij van
onberekenbare waarde kan zijn!... Die slang daar ginds zal ik
nader wel vinden!...

's Anderen daags dwaalde een van Selim's vertrouwden rondom het
buitenverblijf en stond weldra in een verborgen hoek met de
dienares van Goelbadan te praten. Spoedig was de koop, dien hij
had voor te stellen, gesloten; en de dienares toonde zich volkomen
bereid, de geheimen harer meesteres te verraden. De Prins toch kon
natuurlijk meer betalen dan deze en Siddha te zamen. Den avond van
denzelfden dag meldde zich de dienares aan het paleis, werd
terstond door den vertrouwde ontvangen, stelde hem een paar, in
den vorm van brieven gevouwen papieren ter hand, en haastte zich
toen met den ontvangen prijs naar de woning harer meesteres terug.
Een dag later was Selim met klein gevolg weder op weg naar
Allahabad.

Daar toefde eene eenzaam treurende. Sinds langen tijd reeds had
Iravati niets meer van haar verloofde vernomen. In den beginne,
kort na zijne aankomst in Agra, had hij, ze herinnerde 't zich
telkens, haar nog een paar brieven toegezonden, overvloeijende als
vroegere van betuigingen zijner liefde en onwankelbare trouw;
daarna had zij geen letter meer van hem ontvangen, terwijl haar
door anderen toch werd medegedeeld dat hij zich volkomen wél
bovond en hoog in eer en in de gunst des Keizers begon te stijgen.
Wat dan de reden van zijn voortdurend stilzwijgen kon zijn? Een
vreeselijke twijfel begon nu hoe langer hoe meer zich meester te
maken van haar gemoed; maar telkens ook wist zij dien wederom te
onderdrukken en op nieuw zich te sterken in het vertrouwen, dat
zij in de eer en het woord van haren Siddha bleef stellen.

Eens, toen zij deels weer in mijmering verloren een boek
doorbladerde dat zij vroeger, nog in Kaçmir vertoevend, met haar
verloofde gelezen had, kwam de trouwe Nipoenika haar storen en
naderde haar met bedrukt en onheilspellend gelaat, haastig eerst,
maar straks weer weifelend, als aarzelde zij of ze spreken of
zwijgen moest.

--Welnu?--vroeg Iravati,--wat komt gij mij melden? Mij dunkt, gij
brengt mij slechte tijding.

--Helaas, mijne jonkvrouw!--antwoordde de dienares,--ik zou
wenschen dat ik een slot mogt leggen op mijn mond; en toch mag ik
u niet onkundig laten van 't geen mij daar straks werd meegedeeld.
Het betreft u zóó na, dat ik niet zou wagen het gansch te
verzwijgen.

--Zoo spreek dan, en onverholen!--gebood Iravati,--ik ben bereid
aan te hooren wat gij te zeggen hebt.

En nu verhaalde de vertrouwde, hoe zij van een krijgsman, die uit
Agra kwam, het een en ander omtrent Siddha vernomen had. Eerst
sprak zij in meer of min bedekte termen; daarna duidelijker;
eindelijk kwam alles voor den dag wat Selim zelf omtrent het
avontuur met de vrouw van Feizi had weten te ontdekken. De
uitwerking van het verhaal was zooals de andere gevreesd had. Als
wezenloos zat Iravati voor zich uit te staren, en lang had
Nipoenika opgehouden te spreken eer zij eenig antwoord gaf. Toen
sprong zij eensklaps op, en vroeg met een haar ongewone drift:

--Wie heeft u dat alles verteld? Wie was die krijgsman? Spreek de
waarheid! En geen omwegen, verstaat gij?

--Edele jonkvrouw!--antwoordde Nipoenika,--hoe zou ik u durven
misleiden en welk belang kon ik er ook bij hebben? De man, die mij
verhaalde wat ik u heb medegedeeld, was een dienaar van den
Kroonprins.

--Dan is alles ook gelogen!--riep Iravati uit,--ik begrijp de zaak
volkomen. Welk een verachtelijk middel!--voegde zij in zichzelve
er bij; en daarop weder tot hare dienares:--Het is wél, mijn goede
Nipoenika! Ik dank u voor uw berigt, dat gij, ik betwijfel het
niet, mij enkel uit wezenlijke belangstelling hebt overgebragt.
Maar ik hecht er niet aan, nu de bron mij bekend is, waaruit het
voortkwam. Laat mij voor 't oogenblik echter alléén, en moei u in
't vervolg niet al te veel met dien man, die u met die praatjes
heeft bezig gehouden!

Toch had de wél gerigte pijl beter getroffen dan Iravati tegenover
zichzelve en haar vertrouwde wilde toegeven, en toen deze zich had
verwijderd zat zij nog lang, het hoofd in de hand geleund, over de
mogelijkheid en waarschijnlijkheid van het gebeurde na te denken.
Wederom echter voelde zij haar moed herleven toen zij na eenigen
tijd, haar vertrek verlaten hebbend, in een der galerijen Prins
Selim zelf ontmoette, van wiens terugkomst haar tot dusver niets
was gemeld. De zaak was duidelijk. Hij en niemand anders had
inderdaad, gelijk zij aanstonds reeds vermoedde, het gansche
lasterlijke verhaal uitgedacht om haar, zoo mogelijk, van Siddha
te vervreemden. Een koele en met zekere minachting tevens niet
onvermengde hoofdbuiging was het eenige, waarmede zij zich
verwaardigde den eerbiedigen groet van den hoogen bezoeker te
beantwoorden.

--Iravati!--sprak deze, nader tredend,--gij mogt reden hebben u te
verwonderen over mijn terugkeer in dit paleis na ons laatste, voor
mij zoo ontmoedigend onderhoud, indien niet hetgeen ik door uwe
getrouwe dienares u liet meedeelen, omdat ik niet persoonlijk de
overbrenger wilde zijn, u daaromtrent eenige verklaring gaf.

--Ik begrijp zeer goed,--antwoordde Iravati zonder blijk van
toorn, maar ook zonder omwegen,--dat laster door u te baat is
genomen, waar u blijkt dat overreding onvermogend is. Toch had ik
zoo iets niet verwacht, vooral niet van u.

--Laster!--hernam Selim,--ja, dat ware inderdaad al een heel
verachtelijk middel om het doel van mijn vurige, doch zoo ik meen
toch geenszins ongeoorloofde of ook beleedigende wenschen te
bereiken. Maar daarenboven een zeer ijdel. Want welke waarde zoudt
gij aan dergelijk los daarheen geworpen verhaal, een eenvoudig
praatje, kunnen hechten, indien de waarheid niet door bewijzen kon
worden gestaafd?

--Hoe nu? Bewijzen? Wat bedoelt gij?

--Ik bedoel die soort van bewijsstukken, waartegen zelfs de
strengste en meest nauwlettende regter niets zou hebben in te
brengen. Gij kent natuurlijk het schrift en de hand van Siddha,
niet waar?

--Ongetwijfeld!

--Welnu, zie deze brieven dan!--En Selim overhandigde haar de
beide in briefvorm vervatte stukken papier, welke de vertrouwde
van Goelbadan, na ze behendig aan haar meesteres te hebben
ontstolen, hem verkocht had; vlugtig geschreven, hartstogtelijk
gestelde, met allerlei uitroepen en betuigingen van liefde
vervulde en hier en daar ook met een paar versregels doorspekte
brieven van Siddha, waarin de naam der aangebeden Rezia herhaalde
malen voorkwam.

Haastig las Iravati dat alles, terwijl het haar voor de oogen
begon te schemeren. En zij las en herlas, en keerde de brieven om
en om, en bezag ze van alle kanten, tot zij ze eensklaps uit de
hand liet vallen en, hare bezinning verliezend, bewusteloos ware
neergestort, indien niet Selim haar snel had ondersteund en op een
nabijzijnde rustbank had nedergevleid.

Eene zwakke zenuwachtige maagd was Iravati echter, hoe innig en
onbegrensd ook hare liefde, niet. Daar vloeide haar door de aderen
nog het bloed van een voormalig krachtig ras, van een oud
heldengeslacht, en spoedig rees zij weder op en stelde zich
tegenover den Prins, tewijl zij met vastheid hem in de oogen zag.

--Mijn lot,--sprak zij,--is beslist, indien, gelijk ik nu wel moet
aannemen, werkelijk waar is wat mij werd verhaald. Eene andere
heeft bezit genomen van het hart, dat tot heden mij behoorde en
mij alleen. Het zij zoo, al wordt het mijn dood! Doch meen niet,
gij Vorst, die over alles te gebieden hebt behalve over een
vrouwenhart, dat daarmede u den weg zou zijn gebaand, dien gij met
uwe ontdekkingen reeds zaagt geopend! Meen niet, dat mijne
gelofte ijdel is geworden omdat het woord van trouw aan de andere
zijde verbroken werd, zoolang het mijne mij niet is teruggegeven!

--Hoe nu?--riep Selim in verbazing uit,--de minnaar, wiens ontrouw
u thans wel gebleken is, verlaat u en offert u op aan eene andere,
en gij zoudt u niet vrij achten en niet mogen luisteren, ik zeg
niet terstond, maar eenmaal welligt, als de vroegere herinnering
verzwakt en eindelijk verdwenen zal zijn, naar hem, die u boven
allen en boven alles lief heeft en magt en eer, zooals geen ander
die bieden kan, aan uwe voeten legt?

--Selim!--antwoordde Iravati zacht, terwijl ze zich tot geregeld
denken dwong,--gij verstaat mij niet en gij kunt mij misschien ook
niet verstaan. Gij kunt ons, Indische vrouwen, niet begrijpen,
zoozeer verschillend van die, waaraan gij anderen gewoon zijt. Het
hoogste geluk voor eene vrouw schijnt u, en zoo schijnt het
werkelijk ook velen, de begunstigde Sultane van een magtig
heerscher te zijn. En gij meent ook dat het genoeg is, eene onzer
van de ontrouw haars minnaars te overtuigen, om haar terstond alle
gedachten aan den onwaardige vaarwel te doen zeggen.

--En is dat dan niet overvoldoende?

--Onze vrouwen--was het antwoord--kennen die verlokking van
grootheid niet, waar het haar pligt betreft en hare eer; en den
echtgenoot, of, wat hetzelfde zegt, den plegtig verloofden
bruidegom, wien zij eenmaal haar woord verpandden, blijven zij
getrouw, ook al zien zij hare liefde met ontrouw beantwoord. De
gehechtheid der vrouw aan den man weet bij ons van geene grenzen;
of is u niet bekend genoeg, hoe vele, laat zoo iets nu te
verwerpen zijn als een gevolg van bijgeloof of van overdreven
gevoel, zich volkomen vrijwillig en met de grootste geestdrift op
den brandstapel werpen, die het lijk van den gestorven echtgenoot
verteert? En hebt gij ook nooit gehoord van onze heilige legenden
en riddersagen, die de toewijding der echtgenoote, ook aan den
onwaardige, schilderen? Van de roerende lotgevallen der edele
Damayanti kwam u zeker wel 't een en ander ter ooren. Welnu! voor
zooveel in mij is, wil ook ik eene Damayanti zijn! Dat Siddha mij
verlate, ik zeg het als zij: het is de booze Kali, die in hem is
gevaren en hem tot kwaad verlokte, niet hijzelf die zoo grievend
leed over mijn hoofd bragt. En als de betoovering van hem zal
geweken zijn, dan keert hij, een andere Nala, tot mij terug, en
rein van elke smet vinde hij mij weder en overtuige zich dat ik
beter nog dan hijzelf voor de eer heb gewaakt van zijn naam!

--Ik liet u gaarne--hernam Selim na een oogenblik gezwegen te
hebben,--die gelukkige hoop op zijne terugkomst, hoezeer ze mij
ook smarten moest. Doch vlei u niet met dergelijke verwachting!
Geloof mij, ik ken die vrouw, in wier strikken hij verward is
geraakt; ikzelf, ik heb haar bemind tot op het oogenblik dat ik u
aanschouwde; en ik weet dat zij onweerstaanbaar blijft zoolang
geen andere en reiner liefde den hartstogt komt verdringen, dien
een man eenmaal voor haar gevoelt. Geloof mij, zeg ik! geen
verleidelijker vrouw ken ik dan deze, gelijk ik geen reinere en
geen edelere ken dan u!

--Prins!--zeide Iravati op deze hernieuwde verklaring,--ik wil u
smeeken om ééne gunst voor heden, al schijnt u 't verzoek ook
onheusch. Laat mij voor eenige oogenblikken over aan mij zelve! Ik
gevoel thans werkelijk behoefte, na al wat ik vernemen moest, om
alléén te zijn. Een ridder, een edelman zooals gij, zal, ik
vertrouw het, mij dit niet willen misgunnen.

--Ik ware--antwoordde Selim,--den naam onwaardig dien gij mij
toekent, als ik een oogenblik langer van uwe goedheid misbruik
maakte. Ook is verdere aandrang van mijne zijde, ik gevoel het
maar al te wel, voor het tegenwoordige niet alleen onnut, maar in
mijn eigen nadeel. Ik gehoorzaam dus aan uw verlangen.

En zich omwendend verliet hij, schoon met loome schreden, de
galerij.

Maar toen hij was heengegaan ontzonk Iravati ook de kracht, die
haar standvastigheid deed betoonen tegenover hem, en uitgeput zeeg
zij op de rustbank neder, en, het gelaat met de handen bedekkend,
weende zij bitter.

Kortstondig echter was hare betrekkelijke rust, en verschrikt zag
zij op, toen na eenigen tijd zich weer een voetstap in de
nabijheid deed vernemen. Het was Salhana, die haar naderde.

--Mijne dochter!--sprak hij, met meer zachtheid in zijne stem dan
zij tot dusver zich herinnerde nog ooit bij hem te hebben
opgemerkt,

--Ik weet wat uwe gedachten bezig houdt en u 't hoofd laat buigen onder
leed. En ik wist ook reeds vroeger wat u heden werd medegedeeld. Ik had
de trouweloosheid van Siddha ginds in Agra reeds ontdekt, maar bleef
alles voor u verbergen tot de tijd zou zijn gekomen waarop te spreken
pligt mogt worden. Hoe het zij, alles is u thans bekend. En nu, gij
zult het, vertrouw ik, wel inzien, nu gebiedt u de achting die ge
uzelve niet alleen, maar ook mij en mijn huis verschuldigd zijt, alle
herinnering aan dien man te bannen, die op zoo smadelijke wijze de
nadere verbindtenis met ons geslacht verworpen heeft.--Neen, hoor mij
aan!--vervolgde hij, toen hij Iravati gereed zag te antwoorden;--geloof
mij, ik gevoel diep, innig medelijden met u in dit noodlottig
oogenblik; maar ik mag daarom niet nalaten u te herinneren wat eene
dochter van onzen edelen stam aan hare eer en haar goeden naam
verschuldigd is. Tevens echter wil ik, hoewel in geheim, u iets
mededeelen wat ik eveneens ontdekte, en dat, zooal niet aanstonds de
wond zal heelen die u geslagen werd, dan toch in 't eind u tot troost
zal strekken. Eene heerlijke, eene schitterende toekomst wacht u nog,
Iravati! Wat voor elke vrouw in gansch Hindostan het begeerlijkst lot
mogt zijn, kan het uwe worden. Prins Selim,--ik vermoedde 't sinds lang,
en toen ik hem onlangs de gelegenheid gaf zich te verklaren, bekende hij
't mij ook,--Prins Selim bemint u en begeert u tot zijne echtgenoote!

--Dat weet ik,--antwoordde Iravati.

--Gij weet het? En hoe?

--De Prins zelf heeft het mij verklaard, ook heden nog.

--En uw antwoord?

--Ik heb het vereerend aanbod afgeslagen.

--Hoe! Wat?--riep Salhana met de grootste verbazing en ergernis
uit,--afgeslagen? Zijt gij zinneloos?

--Ik geloof het niet. Maar ik ben immers verloofd aan Siddha.

--Wel! wat kan dat nu uitmaken? Gij zijt immers nog vrij in uwe
keuze. Gij zijt zijn vrouw nog niet.

--Neen, maar wat voor mij in dit geval hetzelfde is, ik heb hem
trouw gezworen, en hijzelf ontsloeg mij nog niet van die gelofte.

--Laat dat zijn! 't Kon vroeger misschien nog gelden. Maar nu? Hij
zelf heeft immers zijn trouw gebroken en u daarmee reeds ontslagen
van uw woord.

--Zoo mogen anderen er misschien over denken, die in andere
begrippen zijn opgevoed dan ik. De mijne echter verbieden mij te
doen wat gij verlangt. En zoo die begrippen voor 't oogenblik aan
uwe plannen in den weg staan, wijt het, mijn vader! aan uzelven,
die mij eenmaal daarin hebt doen opvoeden. Bovendien, ik wil er
geen geheim van maken, nog blijf ik Siddha beminnen in weerwil van
zijn handelwijs, en een ander zou ik nooit kunnen liefhebben na
hem.

--Maar er behoeft hier immers ook geen sprake te zijn van liefde!
Het is genoeg dat Selim u bemint, en dat gij gebruik kunt maken
van den invloed dien gij op hem hebt. Maar dat schijnt gij nu niet
te verkiezen, eenvoudig om een gehechtheid aan allerlei overdreven
en lang verouderde voorstellingen en een dwazen hartstogt voor een
onwaardige. Bedenk echter wat gij verwerpt, indien gij blijft
volharden in uwe onzinnige weigering! Een Koningrijk wordt u
aangeboden, een rijk waarvan de wedergade nauw in de wereld valt
aan te wijzen, en gij stoot het verachtelijk van u af, enkel om
een droombeeld, een gril.

--'t Mag zijn dat ik ongelijk heb,--antwoordde Iravati gedwongen
bedaard, terwijl haar vader zich al meer begon op te winden,--maar
uwe voorspiegelingen zullen mij daarvan niet overtuigen. Ze werden
mij eveneens en beter nog, door den Prins zelf gedaan, maar konden
mij evenmin van besluit doen veranderen.

--Uw besluit schijnt dus te zijn, den wil van uw vader te weerstaan?
Mij dunkt, dat komt toch ook niet overeen met die beginselen waaraan
gij zoo gehccht zijt, en die toch gehoorzaamheid van het kind aan zijne
ouders tot een der eerste pligten maken.

--Zeker, maar niet wanneer die pligt met een nog hoogeren in strijd
geraakt. Hoezeer 't mij ook leed is dat ik u niet mag gehoorzamen, ik
mag nu eenmaal niet en ik kan niet.

--Doch 't is u dan toch bekend dat een vader ook regten over zijn
dochter heeft en de magt bezit om haar des noods tot gehoorzaamheid te
dwingen.

--Dat is mij volkomen bekend; maar ik weet ook, dat dwang hier tot
niets zou dienen. Want als ik mij werkelijk tot een huwelijk met
Selim noodzaken liet, zou ik juist alle waarde voor hem hebben
verloren en van mijn invloed ook geen gebruik meer kunnen maken.
Dat weet hij zelf volkomen, en denkt dus aan geen dwang. Indien
hij daartoe besluiten wilde, hij zou uwe tusschenkomst niet eens
van noode hebben. De troonopvolger van Akbar is magtig genoeg om
zijn wil tegen den mijne en ook tegen den uwe door te zetten, als
hij verkoos.

Salhana balde zijne vuisten en beet van ongeduld op zijn knevel.
Aan alle kanten geslagen! En door wie? Door een eenvoudig meisje,
dat hij tot nog toe als het zachtzinnigste en onderdanigste wezen
had gekend! Al zijn heerlijke plannen van den laatsten tijd, al
zijn schitterende vooruitzigten door dat eigenzinnige, nu
weerbarstige kind vernield! Hij had gedroomd, nu niet meer van een
onderkoningschap alleen, maar van niets minder dan de hoogste
plaats na den Keizer zelven in het rijk; hij zag zich reeds in
Agra als Groot-Vizier nevens den troon, en vorst en land
beheerschend door zijne dochter, oppermagtig gebieder over al die
rijken en volken, zoo niet in naam dan toch metterdaad....

--Welnu!--riep hij eindelijk na eenig stilzwijgen uit, terwijl hij
in dreigende houding zich tegenover Iravati plaatste,--gij
verkiest naar rede niet te luisteren, en voor dwang zijt gij niet
bevreesd. Maar misschien toch wel voor iets anders. Wel dan
misschien voor den vloek van een vader!

--Het leed dat mij reeds is opgelegd,--antwoordde Iravati,--zou
er door verdubbeld worden; maar ik zou kracht zoeken om den last
te dragen zonder te bezwijken. En moest dit, welnu! dan geschiede
wat mij is voorbeschikt.

--Gij zijt moedig,--sprak nu Salhana op kouden, maar tevens ietwat
sarcastischen toon,--of althans gij tracht het te zijn. Ik wil
evenwel gelooven dat gij niets voor uzelve vreest; maar zijt gij
wel zoo zeker dat uwe halstarrigheid niet soms ten nadeele mogt
komen van dien Siddha, dien gij erkent nog lief te hebben, en dat
de Prins uwe weigering niet op hem soms wreken mogt?

De laatste slag scheen doel te hebben getroffen. Als in wanhoop
hief Iravati de handen omhoog, en liet ze toen magteloos weer
zinken, terwijl haar hoofd zich voorover boog op hare borst. Met
een hatelijk zegevierenden glimlach zag Salhana haar aan. De
overwinning dan was eindelijk toch behaald, de zege hem, de kracht
der onverzettelijke was gebroken!...

Daar rigtte zich de fiere jonkvrouw uit haar gebukte houding weder
op, en Salhana onverschrokken in de oogen ziende, sprak zij, eerst
met weifelende, daarna met vaste stem:

--Wat gij, vader! daar gezegd hebt, is wreed, gruwelijk wreed, en
ik kan bijna niet gelooven dat het ernstig gemeend zou zijn. Maar
al is dat zoo, al is 't een ernstige bedreiging, ook die is niet
bij magte mij te doen wankelen en mij den heiligen pligt te doen
verzaken die mij is voorgeschreven. Indien Siddha hier vóór ons
stond en hij zag mij weifelen en mijne gelofte schenden om hem te
redden uit gevaar, hij zelf zou mij verachten en het regt hebben
mij te verstooten. Mijn leven wil ik voor hem offeren; het behoort
hem; maar niet mijne eer, die eveneens hem toebehoort. Wel weet ik
dat zijn dood de mijne worden moet; maar wat ons is beschikt,
vermogen wij niet af te wenden. Laat dan de wraak den onschuldige
treffen; doch er zal niets bij te winnen zijn, noch voor Selim,
noch voor u. Gij zoudt een dochter, uw broeder zou een zoon minder
hebben, dat ware alles, en uwe eerzucht zou toch niet zijn gebaat
...Maar laat ons dit gesprek afbreken, dat mij in 't eind den
eerbied kon doen vergeten dien ik u verschuldigd blijf! Doch
bedenk het, mijn vader! dat ik uwe dochter ben, een jonkvrouw uit
uw eigen hoog en eeuwenoud goslacht, die zich door niets laat
dwingen en door niets verschrikken waar het eer en pligt, en den
man dien zij lief heeft, geldt!

Nog een oogenblik zag Salhana Iravati aan. Daar stond zij voor hem
in ongebogen houding, hooghartig, uitdagend bijna. De rollen waren
omgekeerd; de tot nog toe zoo onderdanige dochter scheen te
gebieden, de trotsche vader tot onderwerping genoopt. Zonder een
woord te spreken keerde hij zich om en snelde voort met haastige
schreden, terwijl een uitdrukking van magtelooze woede zijn
donkere gelaatstrekken verwrong.



ELFDE HOOFDSTUK.

Tauhid I Ilahi

Vóór en omtrent de winkels en woningen van een der kleinere
bazaar's van Agra aan de rivierzijde bewoog zich, als gewoonlijk,
tegen 't vallen van den avond eene bonte, maar overigens zeer
rustige menigte. Hier en daar zaten in open galerijen en
vertrekken de spelers met hunne dobbelsteenen om het bord waarop
ze hun inzet hadden gewaagd; elders dronken soldaten van
verschillende wapens elkander vrolijk toe, 't mogt dan met wijn of
met sterker benevelende dranken geschieden; op eene enkele plaats
lag een eenzame droomer de stille en tijdelijke zaligheden te
genieten, die een meer of min overmatig gebruik van den opium hem
verschaffen mogt; en in diepe en ernstige gesprekken zag men
eenige deftige Musulmannen gewikkeld, die zich voor een enkelen
keer hadden verwaardigd, aan de rustig gezellige genoegens der
anders niet weinig door hen geminachte Hindoe's deel te nemen.

--Ja, Ali!--sprak een van die in eigen oog zoo voorname heeren tot
zijn medgezel,--gij hebt wél gelijk; 't begint van kwaad tot erger
te komen met Akbar en zijn hof. Wat daar al ongeregtigheden moeten
gepleegd worden! Dat gaat zoo maar avond aan avond met die, ik ben
er zeker van, godslasterlijke bijeenkomsten. Zoo kwam ik nog
gisteren, 't was middernacht ongeveer, langs het paleis; en wat
meent gij dat ik er zag? Al de vensters van 's Keizers vertrekken
hel verlicht; alles schitterend van lampen en waskaarsen op
reusachtige luchters. Maar voor wat? Voor een feest, zooals een
vorst dat mag en soms ook moet vieren? Neen, man! Alles doodstil,
behalve nu en dan een statig gezang, een soort van loflied, zooals
Akbar zelf, naar men zegt, er meer dan een vervaardigd heeft, maar
dat, hoewel het anders welluidend genoeg klonk, toch niets te
maken kan hebben met onze heilige godsdienst, waarvoor de Profeet
geprezen zij!

--En wat beduidde dat, Yoessoef?--vroeg de ander.

--Wat het eigenlijk te beteekenen had,--antwoordde Yoessoef,--
weet ik u niet met zekerheid te zeggen, maar wel, dat al dat licht
en dat gezang in verband moest staan met de nieuwe leer, die de
Keizer in plaats van den Islam wil stellen, en waarin hij zijne
vertrouwden inwijdt, een soort van vuur- en zonnedienst, die hij
voornamelijk van onze oude Parsi's en ook van de ongeloovigen
hier, Allah zij hun genadig! ter kwader uur ontvangen moet hebben.

--Maar wat is dat dan toch eigenlijk voor dienst?--vroeg Ali;--ik
heb er wel eens van hooren spreken, maar ik weet toch niet regt
wat het is.

--Heel bepaald--hernam Yoessoef,--weet ik het ook niet; maar dat
het heel ergerlijk zijn moet, bewijst wel de verklaarde tegenzin
van alle goedgeloovigen, en onder hen vooral van een man als Abdal
Kadir, anders ook bij Akbar zelf wel in aanzien, en een groot
geleerde. Doch wat nu mijn persoonlijke ervaring aangaat, ik heb
in den laatsten tijd nog wel onrustbarender zaken waargenomen dan
wat ik u vertelde. Denk eens! niet lang nog geleden zag ik heel in
stilte, en als was hij voor verspieders bevreesd, een man uit het
paleis sluipen, dien gij stellig wel kent en dien gij niet ligt
ontmoet zult hebben of 't werd u koud en huiverig, Gorakh, den
zoogenaamden Yogi.--Nu,--vervolgde de spreker, terwijl hij zijne
reeds fluisterende stem nog een toon dalen liet,--weet gij voor
wien ik dien man aanzie? Regtuit gezegd, als hij de Shaitan zelf
niet is, dan is hij toch zeker een handlanger van hem; en met dat
wezen... heeft dan de Keizer een verbond gesloten!

Yoessoef zweeg een oogenblik en met ontzetting staarde zijn makker
hem aan.

--Behoede ons Allah!--riep hij eensklaps weer uit, terwijl hij
naar eene langs den waterkant voortschrijdende gestalte wees,--
daar is hijzelf in eigen persoon! Mogten de wateren der Djoemna
hem verzwelgen!

En werkelijk vertoonde zich daar weder de Doerga-priester, en
begaf zich tot een groep Hindoe's en Perzen, die in levendig
gesprek met elkander waren gewikkeld.

--Nu, en ik zeg u dan,--sprak een dier laatsten,--wij mogen en
kunnen 't niet langer dulden dat onze heilige godsdienst zoo
voortdurend en openlijk door een Feizi en een Aboel Fazl, om nu te
zwijgen van een hoogere, wordt bespot en ten toon gesteld. En 't
is mij onbegrijpelijk hoe gijlieden, al belijdt gij dan eene
andere godsdienst, er vrede mee kunt hebben dat men hier alles
zoekt om te keeren en alles te vernietigen wat u zoowel als ons
tot nogtoe altijd heilig scheen.

--Maar zóóver zijn we nog niet,--antwoordde de Hindoe;--dat de
Keizer en zijne getrouwen niet véél meer aan uw Koran hechten, is
bekend genoeg, en eveneens dat ze daarom onze godsdienst nog niet
zijn toegedaan. Maar ik heb nog niets van eenig omverwerpen of
vernielen gehoord; onze tempels blijven als de uwe onaangeroerd,
en niemand hindert ons in onze godsdienstige praktijken, terwijl
gij Mohammedanen te voren niet anders deed dan ons plagen en
vervolgen.

--En dat verdiendet gij ook, gij zonen van....

--Komaan, mannen, geen twist!--sprak tusschenbeiden komend, een
Perzisch krijgsman;--dat brengt ons toch niets verder.--En meteen
gaf hij den verbolgen Mohammedaan een wenk.

--Laat het dan zijn!--antwoordde deze, en den Hindoe den rug
toekeerend, verwijderde hij zich met een paar zijner vrienden en
den krijgsman die zooeven gesproken had.

Nu mengde zich ook Gorakh in het gesprek en:--'t Is goed, Mobarik!
--zeide hij,--dat gij daarbij waart. Openlijke twisten konden nu
gevaarlijk worden. De meeste Hindoe's houden nog de zijde van den
Keizer. Wekt ze dus niet te spoedig, en zoekt ze voor 't oogenblik
nog niet te winnen; ze komen toch wel over als de kans begint te
keeren. Hoever zijt gij inmiddels gevorderd?

--De meeste van onze Mansabdar's zijn gewonnen,--antwoordde
Mobarik,--en terstond zullen zij openlijk onze zijde kiezen zoodra
hun het teeken gegeven wordt. Die met het leger meegaan zullen
daar op het geschikte oogenblik omwenden, en die hier in Agra
blijven zullen hetzelfde doen. Van hun troepen zijn zij volkomen
zeker.

Met bijzondere opmerkzaamheid hadden vooral ook twee andere mannen
geluisterd, die zich intusschen bij de overigen gevoegd hadden,
en, blijkens de met dezen gewisselde begroeting, mede tot de zeer
vertrouwden behoorden. Met nog meer belangstelling luisterden zij,
toen Gorakh met zachte stem hernam:

--Van onze zijde is in de laatste dagen nog eenige verandering in
het plan raadzaam gekeurd. Wij moeten niet wachten met den slag te
slaan tot Akbar in het Noorden zal zijn aangekomen. 't Is toch
altijd mogelijk dat hij, in weerwil van den afval van een deel
zijner troepen, eene overwinning behaalt; sommige berigten uit
Kaçmir doen er ons zelfs voor vreezen, en verspreidt zich van zoo
iets het gerucht, dan valt er hier weinig of niets meer voor ons
uit te voeren. Wij moeten de zaak dus wat verhaasten, en zoodra de
Keizer met zijn leger te ver op weg zal zijn om Agra in weinige
dagreizen weer te bereiken, het plan terstond doorzetten. Is dan
Selim hier eenmaal tot Keizer uitgeroepen en heeft hij zich in de
vesting versterkt, dan is er niet de minste twijfel of de
ontevredenen in het leger zelf keeren zich tegen Akbar, 't geen
anders, als 't alleen op hen aankomt, naar ons nog onlangs is
gebleken, in 't geheel nog zoo zeker niet is. Zorg dus, Mobarik!
en ook gij anderen, dat de onzen bij tijds gewaarschuwd worden en
behoorlijk gereed zijn het vervroegde plan te helpen uitvoeren!

Na nog eenige nadere afspraken scheidden de bondgenooten en gingen
ieder huns weegs.

--Dat is gewigtig nieuws!--zei tot zijn medgezel een der beide
mannen, die zich 't laatst bij de anderen gevoegd hadden, toen zij
een eind verder waren gegaan.

--Dat zal waar zijn!--riep de ander uit;--en vergis ik mij niet,
dan zal het Akbar de zaak vrij wat gemakkelijker maken. Jammer,
dat wij niet dadelijk aan Aboel Fazl rapport kunnen doen; maar wij
moeten natuurlijk wachten tot den nacht; vóór dien tijd naar zijn
paleis te gaan, schijnt te gevaarlijk. Ook is hij, geloof ik, op
dit oogenblik bij den Keizer en wij zouden hem dus niet vinden.

--Ook dunkt mij beter--hernam degene die 't eerst gesproken had,--
voor 't oogenblik niet langer zamen te blijven. Wij vinden elkaar
dan na middernacht bij den Vizier terug.

En den anderen groetend, sloeg hij eene zijstraat in, terwijl zijn
medgezel langs de rivier bleef voortwandelen.

Maar wat er dan 's avonds wel onheiligs en schrikbarends omging in
die geheimzinnige binnenvertrekken van den Keizer, die naar het
gevoelen van den vromen Yoessoef en velen zijner geloofsgenooten
een verbond met geen minder persoon dan Satan zelf gesloten had?
Dezen avond ten minste zou de regtzinnige Musulman er niets
bijzonders hebben opgemerkt, hoewel hij zeker nieuwen aanstoot aan
de gesprekken zou hebben genomen die er worden gevoerd, ten
minste.... indien hij in staat ware geweest ze geheel te volgen.

Feizi, Aboel Fazl en de vóór eenigen tijd uit het Noorden
teruggekeerde Brahmaan Koelloeka waren daar met den Keizer bijeen.

--Nog geen nadere berigten van uw spionnen?--vroeg deze aan zijn
Minister.

--Sinds eergisteren nog niet,--antwoordde Aboel Fazl;--ik verwacht
hen echter heden na middernacht in mijne woning, en ik onderstel
dat ze ons wel wat nieuws zullen brengen.

--Treurig toch, niet waar?--hernam Akbar,--dat men zich telkens
van zulke lieden bedienen moet! Och, waarom zijn de menschen toch
ook zoo, en maken ze ons 't gebruik van dergelijke middelen
onvermijdelijk?

--Een noodwendig gevolg--antwoordde de staatsman,--van den
regeringsvorm die hier nu eenmaal bestaat, en waarin geen verdere
verandering mogelijk schijnt buiten die welke er reeds in is
aangebragt. Ontevredenen, ze mogen het dan teregt of ten onregte
zijn, hebben geen middel om herstel van hunne grieven te erlangen
waar alle magt in handen van één eenige berust, en die ééne
oordeelt dat die grieven ongegrond zijn. Eerzuchtigen en
gelukzoekers bedienen zich dan van hen als hunne werktuigen voor
geheime plannen, en maar al te ligt laten ze zich daartoe
gebruiken.

--Maar ik weiger toch nooit de klagten mijner onderdanen aan te
hooren,--zei Akbar,--en als ze billijk zijn, toon ik mij immers
ook steeds bereid om herstel aan te brengen voor zoover in mijne
magt staat.

--Als ze billijk zijn!--herhaalde Aboel Fazl,--ja, maar wie
beoordeelt dat? De Keizer zelf met zijne raadslieden.

--Maar wat zoudt gij dan willen? We hebben hier wel van staten en
volken in andere wereldstreken gehoord, waar dat anders ging; maar
de toestanden van die volken zijn of waren ook gansch andere. Hoe
willen wij hier met al die verschillende rijken en stammen, die
aan ons gebied zijn onderworpen, eenigen wezenlijken invloed op
het bestuur aan het volk zelf verleenen? Daargelaten nog of het
volkskarakter en 's lands zeden en gewoonten het mogelijk, zouden
maken.

--Dat is alles volkomen waar,--hernam Aboel Fazl,--maar ik heb ook
reeds gezegd, dat ik geen verdere verandering wenschelijk of ook
mogelijk achtte; en zoo ik nu van de bestaande toestanden sprak,
dan was 't enkel om daaruit tot het onvermijdelijke der middelen
te besluiten, die wij, om erger te voorkomen, wel genoodzaakt zijn
aan te wenden. Wat voor 't overige de lieden betreft, die wij
gewoon zijn met den verachtelijken naam van spionnen te betitelen,
ze zijn toch niet altijd zoozeer te minachten als 't wel schijnen
mogt. Althans die beide, die ik nu in 't bijzonder bedoelde, zijn
wezenlijk eerlijke, door anderen ook geachte lieden en met hart en
ziel ons toegedaan. 't Is waar, ik zorg dat ze goed beloond
worden, maar noodig ware dat anders niet; ze zouden ook zonder dat
ons trouw zijn. En goede diensten hebben ze ons dan ook waarlijk
wel bewezen; zij ontdekten ons het geknoei van Salhana, den
Goeverneur van Allahabad, en, wat niet minder waard is, ook de
geheime gangen van dien Gorakh, den Yogi.

--Ja,--merkte Feizi, misschien wel wat ondeugend, aan,--van dien
wijsgeer, die een tijd lang ook op de gunst van Zijne Majesteit
mogt bogen, toen hij nog de geheimen der Yoga-leer beloofde te
onthullen. Veel is daar echter niet van gekomen voor zoover ik
weet.

Akbar kleurde een weinig bij die herinnering, die hem weer in de
gedachte bragt, hoe hij bijna, althans voor een oogenblik, met al
zijne wijsheid de bedrogene in handen van den slimmen huichelaar
was geworden; maar ter regter tijd vatte Koelloeka het gesprek
weer op waar het dreigde te blijven steken.

--En dat is toch werkelijk jammer!--zeide hij;--'t is waar, met
dien Gorakh behoort men zich niet te veel in te laten; mijn
voormalige leerling Siddha heeft mij ook wel 't een en ander
omtrent hem meegedeeld wat tot voorzigtigheid maande. En toch, hij
weet misschien door overlevering nog meer dan wij omtrent die oude
en tegenwoordig meest vergeten leeringen ontdekken kunnen.

--Ziet gij wel,--sprak Akbar als zegevierend tot Feizi,--ook onze
vriend Koelloeka, wien toch anders heel wat Brahmaansche wijsheid
bekend is, acht die veel besproken Yoga-leer nog lang zoo
onbelangrijk niet.

--Gaarne wil ik gelooven dat zij veel belangrijks bevat,--antwoordde
Feizi,--vooral indien onze wijze vriend dat zegt, van wien we reeds
zooveel wetenswaardigs vernamen. Doch vergun mij, wijze Koelloeka! u de
vraag te doen, wat gij nu eigenlijk van dat voormalig stelsel zoudt
verwachten. Voor zoover ik weet is het niet veel anders dan een dwaas
mysticisme, dat aan zijne adepten eene onmogelijke vereeniging van het
eindig individu met het oneindig Alzijn belooft, en ten slotte eenvoudig
op belagchelijke tooverkunsten of, beter nog gezegd, op eenige handige
goocheltoeren uitloopt.

--Zóó ongunstig--zeide Koelloeka,--denk ik nog niet over het
systeem van Patandjali, ook al geloof ik geenszins dat het op 't
bezit eener absolute waarheid zich mag beroemen. Die vereeniging
met, dat opgaan van het eindige in het Oneindige, van het
menschelijk bewustzijn in het Alwezen, dat de Yoga beoogd moet
hebben, is op zichzelf genomen zoo groote dwaasheid niet. Wel
dwaalt die leer ongetwijfeld, indien zij het middel der beoogde
vereeniging in eene volkomen oplossing van het bewustzijn, van het
denken zelf des menschen zoekt, waardoor het individu in een soort
van extase met het oneindige wezen zou zamensmelten, maar waardoor
het in waarheid, zoo dat kon, zou eindigen met zich zelf te
vernietigen. Niet zoo gansch verwerpelijk echter schijnt mij,
althans voor een deel, het gronddenkbeeld waarvan hier wordt
uitgegaan. Of blijft het niet altijd eene waarheid, dat de mensch:
juist omdat hij anders zoo eng bekrompen zich gevoelt, geen hooger
standpunt van den geest weet te bereiken dan waartoe hij zich
verheft wanneer hij in enkele te weinig hem gegunde oogenblikken
zijne eindige persoonlijkheid voelt verdwijnen, om gansch en al in
hoogere en meer algemeene begrippen op te gaan? Mits die begrippen
maar geen ledige abstractiën blijven, maar aan het volle en
krachtige menschenleven zijn ontleend, aan de wetenschap, aan de
kunst, aan de bespiegeling ook over de maatschappelijke en
burgerlijke betrekking der menschen onderling. Wat, ik vraag het,
kunt gij hooger stellen dan een dergelijk zich verliezen van het
eindig en zelfzuchtig Ik in het wezenlijk algemeene, in het
algemeen menschelijke, waaraan het individu eerst zijn regten
levensgeest ontleent en waarin het behoort op te gaan, zal het in
waarheid aan zijn bestemming kunnen beantwoorden?

--Ziedaar,--sprak Akbar,--een woord naar mijn hart! Maar diezelfde
gedachte, verloochening der zelfzucht, bezielt ook andere uwer
oude wijsgeerige stelsels, gelijk ook die nieuwere leer, die de
zendelingen uit het Westen hier komen prediken. Maar is er toch
niet iets anders nog, waarop het denken van den mensch en in 't
bijzonder het wijsgeerig denken zich te rigten heeft? Zoo waar en
zoo verheven ook die leer der zelf verloochening zijn moge, wat
meldt zij ons omtrent het eeuwig en oneindig verband der dingen en
de eenheid, die al het menigvuldige doordringt en zamenvat?

--Inderdaad,--antwoordde de Brahmaan,--den naam van wijsgeer wel
onwaardig zou hij zijn, die niet dát juist en de daaruit
voortvloeijende levensbeschouwing en praktische moraal het
hoofdvoorwerp van alle wijsgeerig denken, den wezenlijken inhoud
der wijsbegeerte zelve noemde. Maar wie verschaft ons de volledige
oplossing van het wereldraadsel?

--Zeker niemand,--gaf nu Feizi ten antwoord,--althans tot heden
niet. Wat latere wetenschap misschien na verre eeuwen nog tot die
ontraadseling zal bijdragen laat zich heden zelfs in de verte niet
vermoeden. Maar zouden wij nu voorloopig ons niet tevrede kunnen
stellen met de overtuiging, die door alle ware wijzen van vroeger
en later dagen wordt gedeeld, en door den een in meer door den
ander in minder duidelijke bewoordingen is uitgedrukt, dat er een
eeuwig en onbegonnen oorspronkelijk leven is in het heelal,
waaruit en waardoor alles in zijn noodwendig oorzakelijk verband
wordt zamengehouden; een leven en zijn, waarvan de hoogste wet
ontwikkeling heet, de ontwikkeling van de steeds lagere trappen
van het bestaan tot de altijd hoogere? En wat zijn wij dan zelf,
wij menschen? Immers, even als al wat ons omringt, de verschijnselen en
openbaringen van dat ééne Alleven en Alzijn zelf, en eveneens bestemd om
ieder in eigen kring en naar mate van vermogen tot die algemeene
ontwikkeling mede te werken. En naarmate wij nu levendiger en met steeds
duidelijker bewustzijn ons dat algemeene, hoogste begrip voor oogen
weten te stellen, zal ook meer en meer de enghartige zelfzucht op den
achtergrond treden en plaats maken voor onbaatzuchtige toewijding aan
het heil van onze medemenschen, van de maatschappij en van den staat.

--Zeer juist gezegd, mijn waarde Feizi!--sprak Akbar weder,--maar
zoo waar nu dat alles ook zijn moge, voldoet het u geheel, en
verlangt gij niet soms ook naar iets anders, iets meer?

--Ongetwijfeld,--was het antwoord,--aan dat ééne begrip in zijn
afgetrokken algemeenheid hebben wij niet genoeg. Wij moeten 't ook
in zijn bijzonderheden, zijne toepassing leeren begrijpen. Wij
moeten trachten naar de kennis van dat oneindige leven en dat
oorzakelijk verband, door de waarneming van de menigvuldige
verschijnselen zelve. En naar die kennis trachten immers allen,
die zich toewijden aan de wetenschap.

--Gij begrijpt mij nog niet volkomen,--hernam de Keizer;--wat gij
daar gezegd hebt, wil ik u eveneens toegeven; maar wat ik nu
eigenlijk bedoelde, is dit. Heeft dat Alzijn, waarvan gij spreekt,
zijn grond in zichzelf of in een nog hooger, intelligent bestaan?

--Intelligentie, denken,--antwoordde de ander,--is een noodwendige
eigenschap van het Zijn, even als datgene wat wij gewoonlijk stof
noemen of uitgebreidheid eene andere is. Beide zich uitend en zich
openbarend in die oneindige wijzigingen, die wij verschijnselen
heeten. En hoe zou nu datgene wat een eigenschap is van iets,
tegelijk de grond of de oorzaak van datzelfde kunnen zijn?...

Eenige oogenblikken heerschte er volkomen stilzwijgen. De Keizer
zocht naar een antwoord, maar schudde het hoofd en zeide niets.

--Mijn waarde broeder! sprak nu Aboel Fazl, het woord tot Feizi
rigtend,--uwe redenering schijnt mij volkomen logisch, en toch
voldoet ze mij nog evenmin als, geloof ik, onzen geëerbiedigden
Keizer. Wat hebt gij, wat hebben wij nu over 't algemeen aan dat
begrip van het Alzijn en Alleven? Wat geeft het óns?

--Wel,--antwoordde Feizi lagchend,--het behoeft u ook niets te
geven, als het maar waar is. En is het waar, dan dient gij 't ook
daarvoor te erkennen zelfs al voldoet het, al behaagt het u niet.
Ik meen u echter zooeven nog te hebben aangetoond, dat mijn begrip
toch wel degelijk iets geeft, en waarde voor het leven bezit, in
zoover het ons opwekt tot toewijding aan al wat wij als goed en
waar beschouwen. En wat wilt gij dan eigenlijk nog meer?

--Ik geef 't u gewonnen,--hernam Aboel Fazl;--maar ik sprak nu niet
zoozeer van mijzelf en ons anderen als wel van minder ontwikkelden, die
dat alles zoo niet begrijpen en toch ook behoefte gevoelen aan iets
meer en iets hoogers dan de dagelijksche ervaring hun aanbiedt. Zou 't
nu in allen gevalle niet mogelijk zijn, die meer afgetrokken begrippen
in een kleed te hullen, dat ze meer aanneemlijk maakte voor 't
algemeen?

--Onze vriend Aboel Fazl--zei Akbar,--heeft daar juist teruggegeven wat
ik reeds meer dan eens bij mijzelf overlegde. Zou het, zoo dacht ik,
inderdaad niet mogelijk zijn, zooal geen nieuwe zinnebeelden uit te
denken voor de begrippen, die Feizi daar verkondigde, dan toch vroegere
weer te verlevendigen, die niet door enkele en alleenstaande
godsdienststichters verzonnen werden, maar uit den waarlijk godsdienstig
dichterlijken geest der volken zelven zijn voortgesproten.

--Ik meen de bedoeling te verstaan,--sprak Feizi, toen Akbar een
oogenblik zweeg;--het geldt hier, bedrieg ik mij niet, de nieuwe
leer, welke de Keizer zou wenschen in te voeren en ook ten deele
onder sommigen zijner vertouwden reeds ingevoerd heeft. Is het zoo
niet?

--Inderdaad,--antwoordde Akbar,--gij hebt u daaromtrent niet
bedrogen. Maar laat mij nu ook gebruik maken van de gelegenheid om
er iets naders van te zeggen. Ik ben u, Feizi! en ook u,
Koelloeka! omtrent dat een en ander wel eenige opheldering
verschuldigd, en 't is mij dus welkom dat de loop van ons gesprek
mij daartoe een gereede aanleiding geeft. Zoo luistert dan! ...
lang, zeide ik daareven, heb ik gezocht naar een vorm waarin het
redelijk godsdienstig bewustzijn zich mogt uiten en die
tegelijkertijd den wijsgeerigen denker en den minder hoog
ontwikkelde bevredigen kon. Eindelijk gaf de kennisneming van
sommige denkbeelden onzer voormalige Perzen, maar vooral ook die
van de vroegere dichterlijk wijsgeerige voorstellingen uwer aloude
zangers, Koelloeka! mij eenigermate aan de hand wat ik eigenlijk
zocht. Ik bedoelde de u welbekende voorstellingen van de Zon en
het Vuur, en die bespiegelingen over de meest in 't oog vallende
verschijnselen van het licht en de warmte, die in den aanvang
misschien onduidelijk en verward schijnen, maar wél bezien, eene
verhevene waarheid bevatten, eene waarheid die de wetenschap van
later eeuwen welligt nog door hare uitkomsten tot hoogere
zekerheid zal verheffen.--Ziet!--vervolgde Akbar, terwijl hij
nader trad bij de galerij aan de open zijde van het vertrek, en
naar de langzaam ten ondergang neigende zonneschijf wees,--daar
verlaat ons weder de glorierijke vertegenwoordiger van alle licht
en leven op aarde om morgen weer te keeren in schitterender glans!
Vroegere geslachten vereerden hem als een God en zagen biddend tot
hem op; voor de Wijzen van ouds was hij 't verheven zinnebeeld van
het levensbeginsel zelf in het heelal en van die ééne alles
doordringende kracht, die woont in al het bestaande, en zich uit
in hare oneindige verschijnselen. En is het niet licht en warmte
inderdaad wat in alles leeft en alles bezielt, en zonder 't welk
niets zou kunnen zijn? In het zonlicht, in maan en sterren, in de
bliksemstraal, in het vuur dat wijzelf ontsteken in den haard, in
het licht dat wij doen ontbranden op onze luchters zien wij de
meest onmiddelijke verschijnselen van die kracht, nu eens
weldadig, dan weer vreeselijk en vernielend; maar ook in den
grond, in de planten, in mensch en dier, in lucht en water is
diezelfde kracht steeds aanwezig, al merken we haar niet telkens
daarin op; en welk verschijnsel in één woord, waarin ze niet
voortdurend op eene of andere wijze wordt waargenomen? Is nu dit
alles werkelijk aldus, zou het dan al te zeer eene speling der
dichterlijke phantasie mogen heeten, indien wij die ééne kracht
tot zinnebeeld kozen van die eenheid en dat leven waarvan gij,
Feizi! zoo aanstonds ons gesproken hebt? En nu is onze vriend
Aboel Fazl, wien ik mede de vraag voorlegde, het niet alleen
hierin met mij eens, maar hij heeft mij ook op het denkbeeld
gebragt, om het met mijne nieuwe of, wilt ge, aan de ouderen
ontleende leer,--altijd uitsluitend door redelijke overtuiging,
nooit anders,--bij het volk te beproeven en te zien of zij niet
het velerlei bijgeloof zou kunnen vervangen dat nu nog zoo
algemeen heerschend is. Een naam was er noodig om die leer te
onderscheiden van andere en, hoewel nu een naam nooit volkomen het
geheele begrip kan uitdrukken, scheen ons toch die van Tauhid i
Ilahi, de Eenheid der Godheid, dat is dan van het Alwezen en zijn
Albestaan, een niet ongeschikte. Ceremoniën, uitwendige
vertooningen blijven voor 't overige geheel buitengesloten, ten
ware gij een eenvoudige symbolische vereering van de zon gedurende
den dag en in den morgenstond, en van het licht in den nacht, door
onderlinge zamenspraken en geschikte lofzangen, een uitwendige
eeredienst mogt noemen.--Van dit een en ander--zoo besloot de
Keizer,--had ik tot dusver u beiden wel eens nu en dan een wenk
gegeven, maar 't nog niet nader voor u ontwikkeld. De tijd scheen
mij daarvoor thans gekomen. En nu, zegt mij openhartig uw
gevoelen!

Geen der beide vrienden scheen nog zoo aanstonds geneigd, aan de
uitnoodiging te voldoen. Ten laatste brak Koelloeka het
stilzwijgen.

--Wijze vorst!--zeide hij,--vergeef het ons zoo wij niet
onmiddelijk met ons antwoord gereed zijn. Uwe belangwekkende
mededeelingen eischen wel een oogenblik nadenken. In het plan door
u ontwikkeld ligt veel aanlokkelijks, doch, naar mijn bescheiden
meening, ook veel wat bedenkelijk schijnt. De betrekkelijke
juistheid en de verhevenheid uwer zinnebeeldige, voor een deel aan
onze oude zangers en wijzen ontleende leer, zal ik de eerste zijn
toe te geven. Maar, moet ik tevens vragen, is er niet groot gevaar
dat diezelfde symbolen, eenmaal onder het volk gebragt en door de
menigte aangenomen, gesteld dat dit geschieden zou, toch spoedig
weer hun oorspronkelijke beteekenis zouden verliezen en alles ten
slotte weer op een geheel uitwendige gansch werktuigelijke
vormendienst zou nederkomen? Bedenken wij het wél, dat ongeveer
diezelfde leer, die gij thans zoudt wenschen te verkondigen, reeds
eenmaal werkelijk tot het geloof van sommige volken behoord heeft.
En wat is er van geworden?... Maar niet in later dagen alleen, ook
in die overoude tijden reeds, waarop gij u beroept, ontstond er al
een twijfel omtrent het voorwerp van vereering; en, evengoed als
menig godvruchtige onzer dagen, vroeg ook toenmaal reeds het vroom
gemoed:

"Hij die adem, Hij die kracht geeft,
 Wiens gebod wordt vereerd door Deva's, door allen,
 Wiens schaduw is de onsterflijkheid,
 Wiens schaduw is de dood,--
 Wie is die God, wien het offer wij brengen?"


Ook toen dus had men blijkbaar weer niet genoeg aan dien Soerya,
de Zon, en aan Agni, het Vuur, als beeld of vertegenwoordiger der
ééne levenskracht. En zal nu aan de Tauhid i Ilahi een gelukkiger
toekomst zijn beschoren dan aan de vuur- en zonnedienst der
geslachten, die ons zijn vooraf gegaan?

Akbar gaf geen dadelijk antwoord.--En gij, Feizi!--vroeg hij,--
wat is uw gevoelen omtrent de zaak?

Weinig of niets--antwoordde Feizi,--heb ik tot nog toe te voegen
aan 't geen onze waardige vriend daar in 't midden heeft gebragt.
De twijfel, waarvan hij gewaagde, werd trouwens in die oude
tijden, tot welke de voormalige zonnedienst moet worden
teruggebragt, ook vrij wat sterker nog uitgesproken dan in het
door hem aangehaalde Veda-lied. Een ander dichter van die dagen
toont reeds voldoende, in 't geheel niet meer te weten waaraan hij
zich eigenlijk houden zal.--Wie weet het,--vraagt hij,--

"Wie weet het, wie verklaart het ons,
 Vanwaar dit Al ontstond?
 De Deva's zelf zijn later dan zijn wording,
 Wie dan, die weet, van waar dit Al ontstond.


 Van waar 't ontstond, en of een Wezen 't schiep
 Of niet,--dat slechts weet Hij,
 Die, alles ziende, in gindschen hemel troont.
 Hij weet het, of... ook Hij zelfs weet het niet!"


De twijfel schijnt dus al haast even oud als de godsdienst zelve.
Maar dat nog daargelaten! En gezwegen ook van den haat en de
tegenwerking, die een hervormer, ook de meest humane, steeds van
zijne tijdgenooten te wachten heeft, en waarvan wij ook hier reeds
de verschijnselen kunnen opmerken, voor zoover 't een en ander
omtrent de nieuwe leer onder 't volk is bekend geworden. Ik weet
dat een Akbar daarvoor niet bevreesd kan zijn. Maar het andere
gevaar, waarop Koelloeka wees, mag waarlljk niet te ligt worden
geteld. Het gevaar dat de min ontwikkelde menigte, zoodra er maar
weer een naam genoemd wordt, 't zij dan Allah, 't zij een andere,
daaraan terstond weer eene persoonlijke beteekenis zal hechten en
de persoonsverbeelding als onderscheiden van het Alzijn zelf gaan
beschouwen. En dan is het natuurlijk ook weer gedaan met die
Eenheid der Godheid, zooals gij die werkelijk bedoelt. En wat hebt
gij dan eigenlijk uitgerigt, wat zijt gij verder gekomen?

--Maar Feizi!--vroeg Aboel Fazl,--wat zoudt gij zelf dan wel
verlangen om het volk wijzer en verstandiger te maken? Hoe die
hervorming der begrippen tot stand te brengen, die de Keizer
beoogt?

--De groote wijsgeeren--was Feizi's antwoord,--der natie die ginds
het noord-oostelijk grensland, China, bewoont, en wier beschaafden
sinds lang in 't geheel geen godsdienst meer belijden, hebben,
waar het volksverlichting en volksontwikkeling gold, één groot
beginsel verkondigd dat zoo eenvoudig mogelijk schijnt en toch
door ons nog maar al te veel uit het oog wordt verloren: Vóór
alles volksonderwijs! Ziedaar het eenige, maar ook volkomen zekere
middel. Het werkt langzaam, 't is waar, en wie op groote schaal
het begint toe te passen, ziet zelf niet ligt de uitkomst; maar
deze is niettemin onmisbaar op den duur, terwijl elke verkondiging
van eene meer of min met zinnebeelden getooide leer, 't zij dan
met of zonder openbaringsgezag, wel voor een tijd kan bloeijen,
doch in 't einde steeds weer verbastert, of, zoo dit al niet
gebeurt, toch weer ophoudt aan de geestelijke en zedelijke
behoeften der menschen te voldoen.

--Er schijnt veel waars in 't geen gij zegt,--sprak Akbar ten
slotte,--en ik wil dat alles in zeer ernstige overweging nemen.
Welligt ook zullen wij in elk geval onze leeringen tot enger
vriendenkring moeten beperken en zal hare invoering onder het
eigenlijke volk op onoverkomelijke bezwaren blijven afstuiten.
Niettemin, ik geef mijn lievelingsdenkbeeld nog zoo terstond niet
op, gelijk gij dat ook wel niet verwachten zult. Wij moeten er nog
eens nader over spreken. Doch voor heden genoeg! Staatszorgen
roepen ons straks weder tot onze meer gewone werkzaamheden. Ik
dank u inmiddels, mijne vrienden! voor uw onderhoud; u, Aboel
Fazl! voor uwe ondersteuning, en u beiden voor uwe opregte en
welgemeende tegenspraak!

En na afscheid van den Keizer te hebben genomen begaf zich Aboel
Fazl met de beide anderen naar zijn paleis om daar, in hunne
tegenwoordigheid, het verslag der twee verspieders aan te hooren.



TWAALFDE HOOFDSTUK.

Aanslagen

't Was een vrolijke, tamelijk frissche morgen, toen Siddha met een
paar zijner ruiters den weg naar Fattipoer opreed om derwaarts
eenige brieven over te brengen, die men aan geen eenvoudigen bode
had kunnen toevertrouwen. De zon scheen helder zonder nog te
branden, in de boomen zongen de veelkleurige vogels, en in de
takken sprongen eekhorens en kleine apen al spelend heen en weder.
De gansche natuur scheen iets opgeruimds, iets levenslustigs te
vertoonen, wat haar anders in die streken zelden eigen pleegt te
zijn; en ook de landlieden, die men onderweg ontmoette, hadden den
hun gewonen loomen en slaperigen gang voor een levendiger tred
verwisseld, als deelden ook zij in de opgewektheid die daar alom
scheen te heerschen.

Wie daar echter volstrekt niet aan deelnam was onze voorheen zoo
levenslustige Siddha. Somber veeleer en in gepeins verloren reed
hij voort, en zwijgend ook volgden hem zijne onderhoorigen. Wél
scheen hij een ander mensch geworden sinds den tijd toen hij voor
't eerst in Agra kwam, en met Parviz en zijne vrienden schertste,
en met deelneming zooal niet met belangstelling naar de
vertrouwelijke mededeelingen omtrent de edele dochter van den
schatmeester luisterde. En wel ook had Parviz dat niet zonder
verwondering opgemerkt; maar bescheidenheid had hem weerhouden
naar de aanleiding te vragen of onderzoek te doen. Te dieper
intusschen gevoelde Siddha het zelf, hoe anders het met hem
geworden was. Hoe anders inderdaad dan den dag toen Koelloeka hem
moedig en luchthartig voorwaarts zag springen met zijn hengst, als
dacht hij de wereld te gaan veroveren, en vrolijk hem den
geliefden naam zijner toekomstige bruid hoorde uitroepen! Hoe
anders nu dan toen een enkele kus van Iravati hem de zaligheid
scheen, en hij nog niet geleerd had te smachten naar de
hartstogtelijke omarmingen eener Rezia! Toen hij nog rein was van
gemoed en zich nog niet te schamen had over zichzelven omdat hij
aan verraad en trouwbreuk en schandelijke ondankbaarheid zich had
schuldig gemaakt!

Somber vooral ook waren ditmaal zijne gedachten, daar zich heden
meer dan ooit zekere vermoedens bij hem opdrongen, die meer dan
eens, hoewel nog onbestemd, aan zijn geest zich hadden voorgedaan.
Was Rezia zelve hem wezenlijk getrouw of behandelde zij hem niet
anders dan den echtgenoot, die toch zooveel meer dan hij hare
liefde verdiende? Of Selim werkelijk enkel om staatkundige redenen
haar bijwijlen opzocht, dan of ook andere hem naar Feizi's
vrouwenvertrekken voerden? En dan die zamenzwering waarin hij,
Siddha, hoe langs hoe meer gewikkeld werd! Ook deze begon een niet
weinig dubbelzinnig karakter voor hem aan te nemen, sinds hij toch
langzamerhand wel begon in te zien, dat het in 't geheel niet om
de onafhankelijkheid van zijn vaderland alleen, maar tevens, zoo
niet uitsluitend, om gansch iets anders te doen was. En had ook
Rezia hem niet meer dan eens reeds, naar hare eigene bekentenis,
misleid? En wat reden dan om aan te nemen, dat ze hem nu de
waarheid en niets dan deze had meegedeeld? In welke nieuwe
verwikkelingen had hij zich dan gestoken, en tot welke misdrijven
liet hij zich misschien als werktuig gebruiken!

Een uitroep van een der ruiters deed hem opschrikken uit zijne
mijmering, en de rigting der lans volgend, waarmee de krijgsman
naar een punt in de verte wees, ontwaarde hij daar een groep
mannen te paard, die, naar hunne bewegingen te oordeelen, met
elkaar in gevecht moesten zijn.

--Voorwaarts!--riep Siddha, en zijn paard de sporen gevend snelde
hij in vollen ren, door de twee anderen gevolgd, naar de plaats
van den strijd. Naderbij gekomen herkende hij, tot zijne niet
geringe verwondering en schrik, in een dier mannen Aboel Fazl, en
in dengene die hem met zijn sabel zocht te treffen Narasinha, een
Radja, dien hij zich herinnerde meermalen en onder anderen ook bij
Prins Selim te hebben ontmoet.

Inmiddels hadden de volgelingen van den Radja de nieuw aankomenden
al spoedig in 't oog gekregen, en een vijftal rende hen aanstonds
te gemoet. De schok tusschen Siddha en den voorsten ruiter was
geweldig en in een oogwenk lag deze, de borst door de spoor zijner
tegenpartij doorboord, met zijn paard op den grond. Onmiddelijk nu
trok Siddha zijn sabel en bragt daarmee den volgende een houw toe,
die hem aanstonds uit den zadel deed tuimelen. Maar zwaarder werk
had hij met den derde, die even als hij een geoefend ruiter en
zeer behendig met de sabel bleek te zijn. En terwijl zijne beide
volgelingen de twee anderen bezig hielden, kwamen er weer nieuwe
aanrijden om hunne makkers bij te springen. De kansen begonnen dus
hagchelijk voor onze drie mannen te staan, toen het Siddha
eindelijk gelukte zijn vijand een zwaren slag in den hals toe te
brengen en hem daardoor buiten staat van gevecht te stellen; en
juist toen de strijd met de nieuw bijgekomenen stond te beginnen,
klonk er een bevel dat hen gebood om te keeren. Terstond wendden
zij den teugel en reden naar de hunnen terug. Maar in hetzelfde
oogenblik toen zijne tegenpartij gevallen was en hij de overigen
te hulp zag snellen, had Siddha ook Aboel Fazl de armen zien
uitbreiden, terwijl de sabel hem ontviel, en achterover storten
van het paard. Een kort oogenblik later had Narasinha zijne
helpers teruggeroepen en rende nu met al zijne volgelingen over de
vlakte voort. Siddha's eerste beweging was, de moordenaars na te
rijden, maar spoedig begreep hij met zijn twee ruiters, waarvan er
een ook gekwetst was, toch voor 't oogenblik niets te kunnen
uitrigten, terwijl de vier dienaren van den Minister eveneens
verslagen op het veld lagen uitgestrekt. Daarenboven eischte Aboel
Fazl zijne zorg.

Snel van zijn paard gesprongen, dat hij aan de anderen overgaf,
knielde hij nevens den gevangene, en diens kleeding losmakend
trachtte hij zoo goed mogelijk het bloed te stelpen dat uit de
breede en waarschijnlijk ook diepe borstwond vloeide. Tot zijne
blijdschap sloeg Aboel Fazl de oogen op, en toonde duidelijk hem
te herkennen. De vreugde was echter kort van duur.

--Uwe hulp, mijn brave Siddha! komt te laat,--sprak met zwakke
stem de gewonde;--met mij is het gedaan en met mijn arbeid voor
den Keizer en zijn rijk.... Eén laatst bevel nog! Laat voor Akbar
de naam van den waren moordenaar verborgen blijven als gij dien
soms vermoedt....

--Narasinha--antwoordde Siddha,--was, ik onderstelde het dadelijk,
alleen zijn huurling. De ware moordenaar is....

Maar toch aarzelde hij den naam uit te spreken.

--... Selim!--vulde Aboel Fazl aan; men had mij reeds van ter
zijde voor hem gewaarschuwd.

Afgemat zonk de stervende, door Siddha's arm gesteund, achterover.
Maar toen een weinig later het bewustzijn voor eenige oogenblikken
terugkeerde, vond hij nog de kracht, schoon de stem hem bijna
begaf, een laatsten groet aan dien keizerlijken vriend te rigten,
dien hij zoo trouw en met zooveel ijver gedurende zijn leven had
ter zijde gestaan.

--Zeg aan Akbar,--sprak hij,--dat mijne laatste gedachte aan hem
is geweest. En zeg hem ook, dat ik sterf in de vaste overtuiging
omtrent de waarheid dier beginselen, die wij zoo menigmaal, ook
nog gisteravond, te zamen bespraken.... Den zonneglans zie ik
nauwelijks meer, en wel gevoel ik dat het licht nog in mij leeft,
maar ook daar zal het straks zijn uitgedoofd .... Doch ik beklaag
mij niet! Ik geloof in staat te zijn geweest iets ten nutte mijner
medemenschen te verrigten, al was het minder dan ik had gewenscht.
En daarom sterf ik tevrede. Zorg ook gij, mijn jonge vriend! dat
gij eenmaal hetzelfde moogt zeggen!...--En nu vaarwel!--fluisterde
de Vizier na nog eene korte pauze terwijl hij den ander zacht de
hand drukte ....

Het hoofd viel voorover op de borst en weldra gevoelde Siddha dat
zijn arm niet meer steunde dan een lijk....

Ver van de plaats waar dit alles voorviel, werd omstreeks
denzelfden tijd een ander drama gespeeld, dat met het zoo
aanstonds beschrevene in sommige opzigten veel overeenkomst
vertoonde, schoon het in andere niet weinig daarvan verschilde.

In het gebergte van den Himâlaya, en voornamelijk in den omtrek
van den Bhadrinâth, had gedurende verscheidene dagen een drukkende
warmte geheerscht. Wel waren des avonds nu en dan donkere
regenwolken, de weldadige hemelkoeijen, verschenen om de dorstende
aarde te drenken; maar de booze Vritra, de donkere daemon, had ze
telkens weer weggevoerd, en des anderen daags keerde ook de
zonnehitte terug om veld en planten te verschroeijen. Eindelijk
rustte de magtige Indra, de Koning des hemels, zich uit ten
strijde. Wederom kwamen tegen den avond de wolken, en wederom
zocht de daemon ze te vermeesteren; maar thans greep Indra zijne
bliksemschicht, en ratelend weerklonk, honderdvoudig door de
bergen weerkaatst, de eerste, geweldige slag. Wel voelde zich
Vritra getroffen, maar nog gaf hij den strijd niet op, en nog
verkwikte geen enkele regendroppel de smachtende natuur. Toen
daalden keer op keer de vreeselijke slagen op zijn hoofd, en
verlichtten de bergtoppen en de heuvelen en dalen met verblindenden
glans, terwijl onophoudelijk de donder bleef rollen, en hooge boomen
werden doorkliefd, en zware rotsblokken neer werden geslingerd in de
ravijnen. Nu ook viel de regen in digte stroomen neder, en beeken en
bergstroomen begonnen te zwellen en zochten ruischend hun weg naar de
meren in de valleijen. Eindelijk, tegen 't vallen van den nacht,
bedaarde de vreeselijke strijd, de regen hield op, het weerlicht
flikkerde slechts nu en dan nog in de duisternis, en geen ander geluid
brak de stilte dan het klateren van het water, dat van de hoogten naar
de dalen vloeide.

Thans trad ook Gaurapada, de kluizenaar, naar buiten en, met
welgevallen de frissche met de heerlijkste geuren bezwangerde
lucht inademend, zette hij zich neder onder het vooruitstekend,
met jasmijn en rozen begroeide afdak aan de voorzijde zijner
woning. In eene aangename stemming bragt hem een tijdlang de
zachte en kalme rust der wederoplevende natuur, terwijl het
aloude, eeuwenheugende wolken-epos met zijn Indra, den Vritra-
dooder, tot held, hem nog voor den geest bleef zweven als ware 't
eerst gisteren gedicht; maar toch begonnen ook spoedig weer
sombere en verontrustende gedachten zich aan hem op te dringen.
Koelloeka had in den laatsten tijd hem berigten uit Kaçmir en Agra
gebragt, die hem met geene geringe bezorgdheid vervulden voor de
toekomst van zijn nog altijd zoozeer geliefd vaderland.

--En zoo moet het--dus overlegde hij,--dan toch eindelijk tot
datgene komen, wat ik zoolang gevreesd heb en wat ik zocht af te
wenden door mijne jarenlange vrijwillige ballingschap! Een vreemde
overheerscher staat binnen te dringen in ons ongelukkig land, en
onze eigene rampzalige twisten banen hem den weg. Hij heeft
gelijk, van zijn standpunt; hij moet de orde herstellen in een
naburigen staat, die zijn rijk onophoudelijk blijft verontrusten,
en kan dat niet met eerbiediging van 's lands zelfstandigheid, dan
moet het geschieden door onderwerping. Maar wij! Of er dan
wezenlijk niets meer aan te doen zou zijn?--Neen!--ging hij voort
in zijne gedachten,--dat denkbeeld van Koelloeka, die mij terug
wilde doen keeren, opdat ik, door Akbar misschien gesteund, het
bestuur weer mogt overnemen van mijn te zwakken broeder, neen, dat
deugt werkelijk niet! Mijn wederoptreden zou enkel een tijdelijk
redmiddel zijn, indien het dat al was. En ik ben ook te oud
geworden en ongeschikt om weer te gaan regeren; althans daar, waar
jeugdige kracht vóór alles zou worden vereischt. Lang ook kan het
met mij niet meer duren.... Mijn hoofd is moede en verlangt zich
neer te leggen ter ruste. Ik wensch sinds lang reeds naar het
oogenblik, dat ik zal mogen ingaan tot die vereeniging met het
Oneindige Brahma, waaraan wij allen ons kort afzonderlijk bestaan
ontleenen, en waartoe wij allen eenmaal wederkeeren ....

En langzaam sloot Gaurapada de oogen, terwijl hij zich uitstrekte
op het zachte en frissche bed van mos. Een lichtstraal, die voor
een oogenblik de gansche vallei en het meer daar omlaag bescheen,
wekte hem weder en deed hem zijne overpeinzingen nog een oogenblik
hervatten.

--Ook is het misschien nog het beste,--zoo dacht hij wederom,--
dat het maar gaat zooals 't nu eenmaal bestemd schijnt te zijn.
Ons volk verarmt, komt tot verval, wordt ellendig onder dien
telkens vernieuwden partijstrijd, waarvan toch het eind nooit te
voorzien schijnt. Kwam het eenmaal weer onder een goed en ordelijk
bestuur, zijn industrie en zijn handel zouden herleven, zijne
voormalige welvaart kon nog terugkeeren. En Akbar is een
verstandig en een regtvaardig vorst, die zijn onderdanen gelukkig
weet te maken, en dien heden de volken zegenen, die te voren zich
nog verzetten tegen zijne heerschappij. En toch is het hard voor
een land zich van de vrijheid te zien berooven, waarop het sinds
vele eeuwen trotsch mogt zijn! Ach, dat het mij gespaard ware
geweest dit te beleven van mijn eigen land!

Nogmaals leunde hij 't hoofd achterover met een zucht, tot hij ten
laatste, half werktuigelijk nog luisterend naar het ruischen der
beek, in een ligte sluimering verviel. Alles scheen in diepe rust,
heinde en ver. Niets meer kon den slaap van den grijsaard storen.
Slechts nu en dan vernam hij in zijn nabijheid het gonzen van een
insect en meende hij dat het streek langs zijn gelaat. Ook beving
hem een zonderlinge gewaarwording, een onverklaarbaar gevoel alsof
hij niet alléén was. Nog eemnaal zag hij op, maar hij ontwaarde
niets, en ook het insect scheen door zijn beweging verjaagd. Na
eenigen tijd kwam het echter terug en ging weder en keerde, totdat
de sluimerende er geen acht meer op sloeg en zich geheel overgaf
aan een nu onoverwinnelijken slaap.

Toch was deze zoo zwaar niet, of de minste aanleiding kon hem
daaruit wekken. En eensklaps greep hij naar zijn hals, waarom hij
vlug een koord voelde slingeren, en met de eene hand het koord
vattend, tastte hij met de andere om zich heen. Aanstonds
ontmoette hij een koud en glibberig, als met olie bestreken
ligchaam, en nu, van het koord zich bevrijd gevoelend, greep hij
met beide handen het ligchaam aan. Maar hoe vast hij de nog
krachtige vuisten er om heen zocht te klemmen, toch gleed het hem
door de vingers en scheen hem te ontsnappen .... Daar klonk
plotseling in de stilte van den nacht een rauwe kreet, beantwoord
door een dof gebrul, en in zijn onmiddelijke nabijheid zag
Gaurapada een paar vurige, heen en weder rollende ballen
glinsteren.... Nog een kort oogenblik en het weerlicht deed hem
terstond Hara, zijn tijger, herkennen, die, met den geweldigen
klauw op een donker menschelijk ligchaam, vlak vóór hem lag
uitgestrekt.

Op het vernemen van den kreet was inmiddels de dienaar toegesneld
met een licht dat in het binnenvertrek stond te branden, en bij
het schijnsel overtuigde zich weldra Gaurapada dat zijn gezicht
hem zooeven niet bedrogen had. Onmiddelijk begreep hij nu ook wat
er was voorgevallen. De man, die daar lag, had beproefd hem te
worgen, maar tijdig had hij 't koord nog gevoeld en zijn tijger,
door instinct of hoe dat heeten mogt gedreven, moest den Worger
even onbemerkt zijn nageslopen als deze den kluizenaar genaderd
was.

--Terug, Hara!--riep nu Gaurapada, opspringend en den tijger in
den nek grijpend,--terug, zeg ik!

Eerst bleef het dier nog onbewegelijk, maar gehoorzaamde ten
laatste, schoon blijkbaar onwillig, aan de stem van zijn meester,
trok den klauw terug en ging zich grommend op zekeren afstand
nederleggen.

Met behulp van den dienaar rigtte nu de kluizenaar zijn gevallen,
door den tijger met één slag in den rug gevelden vijand van den
grond, en legde hem, toen hij zich overtuigd had dat hij nog
leefde, voorzigtig op het mos.

--Ik ken dien man,--zeide hij, een weinig nader hem beschouwend;--ik
bewees hem indertijd, toen ik nog magtig was, menige weldaad en gunst.
Wat hem nu gedreven kan hebben tot een zoo verraderlijken aanval?

Op dit oogenblik zag de gewonde, die Gaurapada's woorden verstaan
had, op, en den kluizenaar lang en opmerkzaam aanstarend,
fluisterde hij, blijkbaar met verbazing:

--Nandigoepta!... Kan het mogelijk zijn?

--Nandigoepta inderdaad!--antwoordde de ander;--maar gij, wat
bewoog u, mij naar 't leven te staan?

--Mijn Heer en mijn Vorst!--sprak de Worger, voor enkele
oogenblikken nog met vaste stem,--ik zweer u bij den magtigen çiva
en zijne heilige echtgenoote! dat ik niet wist wie gij waart en u
lang gestorven waande. Had ik 't geweten, ik zou de kracht niet
hebben gehad aan 't bevel van Doerga te voldoen, welke dan ook de
straf van hare ongenade mogt zijn. Maar gelukkig heeft zij zelve
uw dood niet gewild, en dien tijger gezonden om mijn leven als
offer in de plaats van het uwe te nemen. Geloofd zij haar naam!

Uitpuiting verhinderde den gewonde voort te gaan. Met den dienaar
wiesch en verbond Gaurapada hem zoo goed mogelijk den vreeselijk
ontvleeschden rug, waarin de klauw van den tijger diep was
doorgedrongen, en toen, na hem te drinken te hebben gegeven en
ziende dat hij zich een weinig begon te herstellen, vroeg hij
verder:

--Maar nog eens dan. Wat of wie dreef u tot die daad? En indien
gij zelf niet eens wist wie ik was, wie heeft u dan gezegd, dat
Doerga mijn dood verlangde?

--Gorakh, de Yogi!--was het antwoord.

--Ha! die schurk!--mompelde Gaurapada;--dan zit er stellig nog
meer achter.--Gij zijt dus,--vervolgde hij,--naar ik bemerk, een
Worger geworden. Dan beklaag ik u om uw treurige verblindheid.
Maar was ik de eenige, dien Gorakh u aanwees als uitverkoren
offer?

De pijn verhinderde eenige oogenblikken den gewonde te antwoorden,
schoon op zijne strakke gelaatstrekken niets daarvan te lezen
stond. Toen antwoordde hij, met tusschenpoozen sprekend:

--Ook de eerste Minister in Kaçmir, de broeder van Salhana, werd
daartoe uitverkoren. Maar hem te dooden is opgedragen aan mijn
broeder, die u ook wel bekend is, en alleen als hem de aanslag
mislukte, zou die uitgevoerd worden door mij.

--En is uw broeder reeds sedert lang naar Kaçmir gegaan?

--Hij verliet mij gisteren op eenigen afstand van hier en ging
toen voort naar het Noorden.

--Te voet?

--Ja!

--En zijn er nog anderen van de uwen, die met deze bevelen omtrent
den Minister en mij bekend werden gemaakt?

--Geen anderen. Eerst als blijkt dat wij niet zijn geslaagd, wordt
de last aan anderen overgedragen.

Gaurapada wenkte, zijn dienaar en trad een weinig met hem ter
zijde.

--Ga--sprak hij,--en zadel terstond uw paard! Gij zult spoedig een
reis hebben te ondernemen.

Een zacht, schoon bedwongen gekreun riep hem bij den gewonde
terug, nadat zijn dienaar zich verwijderd had.

--Heer! sprak fluisterend gene,--ik heb nog maar enkele
oogenblikken te leven.... Maar verleen mij nog ééne gunst na de
vele, die ik van u genoot!... Zeg mij, dat gij mij vergeeft!

--Ik vergeef u, arme man!--antwoordde Gaurapada;--ik weet het nu,
dat gij een werktuig waart en niets anders.

--Dan sterf ik gelukkig!--hernam de Worger;--en met een voorsmaak
der zaligheid ga ik in tot het eeuwige leven. Door het wonder dat
de Godin aan u verrigtte, en door tevens mij aan te nemen als
offer, heeft zij getoond dat hare genade u en mij verzekerd is...
--Heilige, driewerf heilige Doerga!--riep hij, als op eenmaal door
nieuwe kracht bezield en met opgeheven armen zich omhoog rigtend,
met luider stem,--ontvang mij in den tempel uwer glorie! Ik kom!--
Toen stortte hij weer achterover, strekte de armen uit en lag
bewegingloos. De geloovige volgeling van de Godin der Vernieling
was niet meer....

Geruimen tijd nog bleef de kluizenaar op het zielloos ligchaam
staren, waaraan de akelige magerheid, de donkere kleur en de met
wit en rood op het voorhoofd geteekende drietand van çiva een
spookachtig aanzien gaven bij het weifelend licht.

--Tot wat--prevelde hij in zichzelf,--de godsdienst al niet leiden
kan! Hoe zij van anders goede en onbedorven lieden soms
misdadigers en moordenaars en krankzinnigen weet te maken! Toch
was die man op zichzelf nog geenszins te beklagen; hij stierf als
martelaar, met de volle en onwrikbare overtuiging, eene eeuwige
zaligheid straks deelachtig te worden. Maar die huichelaars, die
eervergeten schelmen, als die Gorakh, die zulke onnoozele zielen
tot werktuig voor hun vloekwaardige ondernemingen gebruiken! Wat
van dezen? Wat verdienen zij anders dan dat men een verdelgingskrijg
opene tegen hen?...--Doch neen!--hernam hij, 't hoofd schuddend,--dat is
toch ook het regte niet! Geen genade waar het misdrijf of de poging
daartoe gebleken is, maar geen vervolging ook zoolang het bij dreigen
blijft! Want wie kan bepalen, wanneer een godsdienst-secte gevaarlijk
en schadelijk wordt en tot op welke hoogte zij het nog niet is?...

De terugkeerende dienaar kwam de overdenking van Gaurapada
afbreken.

--Help mij--sprak deze,--den man begraven, die daar ligt; hij is
dood, en ik wil niet dat Hara hem gaat verslinden, die 't anders
zeker wel gaarne doen zou. En dan, als wij er mee gereed zijn, te
paard! Haast u naar Kaçmir, om den Minister te waarschuwen omtrent
hetgeen wij zoo straks vernomen hebben, en zorg dat men den
broeder van dezen man, dien gij ook wel gekend hebt, zoodra
mogelijk op 't spoor kome, om hem in zijn voornemen te verhinderen
en te beletten dat hij met iemand anders van de zijnen in
aanraking komt. Kunt gij, zoek dan nog uit te vorschen waar Gorakh
zich bevindt. Dien spare men geen oogenblik als hij gevonden is!
De ellendeling heeft dubbel en dwars den strop verdiend, dien hij
om den nek van anderen doet slaan.

--Doch, geëerde Meester,--vroeg de dienaar aarzelend,--wilt gij
hier nu zoo geheel alléén blijven in de wildernis? Men schijnt uw
schuilplaats ontdekt te hebben, en zal dus misschien nieuwe
dergelijke aanvallen op uw leven beproeven. Moet ik nu juist van
hier, nu ik misschien voor u waken kon?

--Mijn beste vriend!--antwoordde Gaurapada glimlagchend,--maak u
over mij niet bezorgd! Wat, vooreerst, is mijn leven in
vergelijking van die grooter belangen, die van een wél en spoedig
slagen uwer zending kunnen afhangen? Maar bovendien ben ik hier
alléén haast even veilig als met u tot waker. Ten minste zoolang
Hara leeft. Gij hebt het gezien dat hij wakker genoeg is, en in 't
vervolg zou ik ook geen van die bruine naaktloopers meer raden
zich hier in de buurt te vertoonen. Hara kent dat slag van volk
nu, en hij zou ze stellig niet ongedeerd laten als ze hier kwamen.
Staat uw paard gereed?

--Ja, Heer!

--Nu, straks dan voorwaarts! Help mij nu eerst nog aan ons
werk!...



DERTIENDE HOOFDSTUK.

Afscheid

De tijding van Aboel Fazl's dood had een overweldigenden indruk op
den Keizer te weeg gebragt. Het was alsof alles hem eensklaps
ontzonk wat tot heden zijn steun was geweest; en hij, de sterke
nooit versaagde man, die het hoofd had geboden aan de geweldigste
stormen, de grootste gevaren had getrotseerd, en telken male als
overwinnaar te voorschijn was getreden uit den strijd, hij voelde
zijn kracht als verlamd en zich bijkans onmagtig tegenover de
nieuwe verwikkelingen, die al wederom het rijk begonnen te
bedreigen. Het eenige besluit dat hij in de eerste dagen had weten
te nemen, was een streng bevel tot vervolging van Narasinha, den
moordenaar,--een bevel intusschen waaraan nooit uitvoering werd
gegeven, daar de Radja zich vér vandaar in volkomen veiligheid had
gesteld tot den tijd dat Selim den troon zou hebben bestegen, en
hem dan eenmaal zou overladen met zijne gunsten. Toch kon een man
van Akbar's karakter niet weekelijk gebogen blijven onder den last
der smart, hoe zwaar die ook drukken mogt. Eenige dagen sloot hij
zich op, en sprak hij met niemand dan Feizi en enkele zeer
vertrouwden; maar ten laatste vond hij toch weder den moed en de
kracht om anderen te woord te staan, die omtrent hun eigen
belangen of die van het rijk hem gehoor verzochten. Zoo ook met
het hoofd der Jezuïeten-missie, den Padre Aquaviva, die vóór zijn
aanstaand vertrek hem nog een bezoek wenschte te brengen.

--Zoo, gaat gij ons dan weer verlaten, Eerwaarde Vader?--vroeg
Akbar, toen de Jezuïet bij hem was binnengeleid.

--Ik moet wel, Sire!--antwoordde Rodolpho,--onze Provinciaal roept
mij naar Goa terug. Maar ik mogt niet vertrekken zonder Uwe
Majesteit nog mijn opregten dank te hebben betuigd voor de eer en
de gunsten hier door ons genoten, hoewel ik bijkans aarzelde nog
gehoor te vragen na het belangrijk, en zeker ook smartelijk
verlies, dat u getroffen heeft. Een waardig man en een trouw
vriend even als een bekwaam dienaar moet Aboel Fazl geweest zijn,
naar 't geen mij van hem bekend werd; en 't herdenken van zulk een
man is dan ook zeker nog een troost te midden van de droefheid....--Al
ware mij,--voegde hij een oogenblik later er aan toe,--al ware mij zulk
een troost niet genoeg.

--Niet genoeg?--herhaalde Akbar verwonderd.--En wat hadt gij dan
meer nog verlangd?

--Ik zou de overtuiging gewenscht hebben, dat hij gestorven was
reiner van ziel en in zaliger verwachting dan thans mogelijk was.

--Aboel Fazl,--antwoordde de Keizer op ernstigen, maar kalmen en
waardigen toon,--Aboel Fazl was even rein van ziel als één uwer,
om niet meer te zeggen; en hij is gestorven zooals ik zou wenschen
te sterven.

De Jezuïet wachtte of Akbar er nog iets zou bijvoegen, maar de
Keizer zweeg; en de toon van zijn antwoord duidde wel aan, dat
nadere verklaring te vragen voor 't minst zeer onvoorzigtig zou
zijn.

--En denkt gij spoedig terug te keeren?--vroeg Akbar na eenige
oogenblikken het stilzwijgen weer afbrekend.

--Dat zal afhangen van de bevelen die mij gegeven worden,--
antwoordde Aquaviva;--wat echter mijzelven betreft, ik zie mij wel
genoopt, met hoeveel leedwezen ook, mijne zending herwaarts als
mislukt te beschouwen.

--En waarom mislukt? Wordt gij hier niet voldoende beschermd,
bewijst men u niet de noodige eer, geniet gij niet de meest
volkomen vrijheid om te verkondigen wat gij wilt en te bekeeren
wie gij kunt? En telt gij dat nu voor niets, hier in een land waar
nog maar weinige jaren geleden, onder mijn voorgangers, ook de
geringste openbare prediking van uw leeringen u aan de doodstraf
zou hebben blootgesteld?

--Sire!--antwoordde de Padre,--wij moesten al zeer ondankbaar
zijn, indien wij al deze belangrijke voorregten eenvoudig voor
niets rekenden. En toch, ik moet het herhalen, onze zending is,
wat haar hoofddoel aangaat, mislukt. Wél is u bekend, met wat
schoone, heerlijke verwachtingen wij vóór eenigen tijd in Agra
kwamen. De hooge en eerbiedige belangstelling door u in de gewijde
schriften en de gebruiken der Kerk aan den dag gelegd, had ons de
hoop doen opvatten dat het licht der waarheid ten laatste mogt
doordringen in uw diepdenkenden geest en uw edel gemoed. Wij
hadden gehoopt, wij hadden alhaast met zekerheid verwacht dat de
Kerk van Christus eenmaal in Shah Akbar een harer roemrijkste
zonen mogt begroeten, zoo niet den meest roemruchtige van allen!
Maar die hoop en verwachting, we mogen 't ons niet ontveinzen,
blijft ijdel. Kan dan niet met reden gezegd worden, dat onze
zending haar voornaamste doel heeft gemist? En toch... al blijft
er dan soms in enkele onzer leeringen hier of daar eenig bezwaar,
waartegen uwe wijsbegeerte zich nu nog verzet, nadere studie en
onderzoek mogten dat in 't eind misschien nog wel oplossen. Indien
gij slechts wildet aanvangen met op de groote weldaden te letten,
die de Kerk aan het Westen verzekerd heeft en die ook hier niet
zouden uitblijven, zoodra ze maar eens de magt bezat!

--Met reden--hernam Akbar,--laat gij nu de eigenlijk dogmatische
vraagstukken ter zijde; ik vrees dat wij 't daarover toch nooit
eens zullen worden, en ik gevoel voor 't oogenblik ook geen
opgewektheid om daarover te redetwisten. Maar nu die weldaden,
waarvan gij spreekt! Ik geloof gaarne, en vind ook alle reden om
te gelooven, dat uwe Christelijke leer veel nut in de wereld
gesticht heeft, onder anderen door meer en beter dan de meeste
andere godsdiensten op de toepassing van het beginsel der
algemeene menschenliefde en zelfverloochening aan te dringen,
hoewel dan, gelijk wij u vroeger reeds aantoonden, dat alles
volstrekt niet uitsluitend aan uwe godsdienst eigen is. Maar bij
al dat nut komt toch, dunkt mij, ook niet weinig nadeel; of hebt
gij niet de meest geweldige onverdraagzaamheid gestookt, die de
wereld misschien ooit gekend heeft? Hebt gij, priesters! in uwe
eigene landen daar in het Westen, u niet opgeworpen tot tirannen
over het geweten uwer medemenschen? Hebt gij niet honderden en
duizenden tot worgpaal en brandstapel gedoemd, enkel omdat ze van
u over sommige geloofspunten verschilden? Noemt gij dat weldaden?
Zoo ja, dan hebt gij toch zonderlinge begrippen omtrent weldoen en
is uwe menschenliefde al van een heel vreemde soort.--En zeg mij!--
vervolgde de Keizer, terwijl hij Aquaviva aanzag met een
doordringenden blik,--zeg! wat zoudt gij uitrigten met mij,
Akbar, dien gij nu zoo hoog heet te vereeren, indien ik eens
christen-onderdaan ware van een der vorsten, die gehoorzamen aan
uwe bevelen? Zoudt gij ook mij niet in de holen uwer kerkers
werpen en, als ik bleef volharden in zoogenaamd ongeloof, mij
uitleveren aan den regter om verwezen te worden naar het vuur?

Bedremmeld trad de Jezuïet een schrede achteruit. Dergelijke vraag
had hij niet verwacht. En wat er op te antwoorden? Zeer zeker, het
kon niet worden ontkend dat er waarschijnlijk zoo met Akbar zou
gehandeld worden, indien de omstandigheden werkelijk waren zooals
hij ze nu voorstelde.

--Maar, Sire!--stotterde ten laatste Aquaviva,--dat alles is nu
immers het geval niet! En wie kan zich Akbar, den grooten Keizer
van Hindostan, denken als onderdaan van een onzer vorsten?

--Zeker, dat gaat niet; gelukkig voor mij! Doch uw antwoord
bewijst, dat mijne onderstelling volkomen juist was voor 't
gegeven geval. Maar nu een andere vraag! Wat zoudt gij eigenlijk
met mij willen uitrigten, nu ik Keizer van Hindostan ben? Gij
zoudt mij eenvoudig tot een van die vorsten willen maken, die u
onderdanig gehoorzaam zijn en die gij tot werktuigen gebruikt ter
handhaving van uwe kerkelijke dwingelandij. En daarom zijt gij
natuurlijk ook zoo erg gesteld op mijne bekeering. Welnu! ik zeg u
eens voor al: die zult gij nooit beleven. Zelfs, als ik voldoende
met de leer uwer Evangeliën in haar geheel instemde om haar
openlijk of heimelijk te omhelzen, ook dan nog zou ik niets willen
weten van uwe Kerk als zoodanig, wel beseffend wat noodlottige
gevolgen hare erkenning door den monarch voor den staat en zijne
burgers zou na zich slepen.

--Dan--hernam Aquaviva,--blijft ons niets anders over dan te
bidden tot den Heer, dat een wonder van Zijne hand datgene
wrochten moge, wat onze ijverige maar nog te zwakke pogingen niet
tot stand mogten brengen. En dat gebed, ik ben er zeker van, zal
in 't eind niet onverhoord blijven. Bedenk het, gij oppermagtig
gebieder! dat zelfs de grooten der aarde niets vermogen tegen Hem,
en dat Hij ook straffen heeft voor degenen, die wagen Zijn wil te
weerstaan! Hij en Hij alleen zal zegevieren, en de poorten der hel
zullen de rots van Petrus niet overweldigen en Christus zal met
Zijn kerk zijn tot aan het einde der wereld!

--Dat is zijne zaak!--riep nu Akbar uit, ten laatste een weinig
van zijn bedaardheid verliezend;--maar de mijne is, te waken voor
de vrijheid en de regten mijner onderdanen en hen te beschermen
tegen u zoowel als tegen moellah's of welke andere priesters of
schriftgeleerden dan ook. En daarom nog eens: Blijf hier of
vertrek! zooals gij wilt; predik wat gij goed vindt in mijne
landen; bouw er u kerken; en gij zult gelijke bescherming genieten
als de Mohammedanen in hunne moskeën en de Hindoe's in hunne
pagoden; maar wees tevens gewaarschuwd! Van het eerste oogenblik
dat ik u eenige vervolging zie instellen 't zij tegen uw eigen
bekeerlingen of tegen een ander, gelijk gij dat op de Malabaarsche
kusten reeds beproeft, van dat oogenblik af zijt gij verbannen uit
mijne rijken, en zoolang ik Hindostan regeer, zet geen der uwen
een voet meer op zijn grond.

Met verbeten woede had de volgeling van Loyola die hooghartige en
beslissende woorden aangehoord; maar wat kon hij doen, wat bleef
hem te zeggen over? Te beklagen had hij zich in 't minst niet
tegenover den altijd welwillenden, volmaakt verdraagzamen vorst,
en den geduchten monarch te willen trotseren ware louter
krankzinnigheid. Zelfs geen martelaarskroon viel er bij te
verdienen. Bezigde hij, de hier volkomen magtelooze zendeling,
dreigende of ook oproerige taal, de Keizer zou gewis geen haar van
zijn hoofd krenken, maar hem met de zijnen naar Soeratta laten
brengen, hem daar in een schip laden en vervolgens met de meeste
beleefdheid in Goa aan land doen zetten. Of hij zou dat misschien
nog niet eens der moeite waard rekenen, maar hem eenvoudig
uitlagchen en de deur wijzen. Droevig en vernederend bewustzijn,
voorwaar, voor een lid van die elders zoo magtige en gevreesde
Orde, voor wie de volken sidderden, en Koningen en Pausen zelfs
gedwongen werden het hoofd te buigen in deemoed!

Weldra echter brak Akbar zelf de overdenkingen van den
teleurgestelden en zwijgend vóór hem staanden missionaris af.

--Eerwaarde Vader!--sprak hij nu weder op zijne gewone
vriendelijke wijze,--het is mij waarlijk leed, dat gij een
oogenblik mij genoopt hebt zoo rondborstig tot u te spreken en,
met meer klem dan ik tegenover u gewenscht zou hebben, mijn gezag
te handhaven in den strijd dien gij hebt uitgelokt. Maar ik wensch
u dan ook niet gramstorig te zien vertrekken. Ik vernam, ik leerde
van u en de uwen veel, waarvan de kennis mij bijzonder welkom was;
en daarvoor wil ik dankbaar blijven. Kan ik niet aan al uwe
wenschen voldoen, wees verzekerd dat het mij smart; en zoo wij
omtrent sommige zaken van elkander verschillen in gevoelen, meen
niet dat ik persoonlijk u daarom minder blijf hoogachten. Gij wilt
ons verlaten; het zij zoo! Maar laat het in vriendschap zijn! Laat
het geschieden in den geest van den verheven stichter uwer
godsdienst, die wel gezegd heeft dat hij geen vrede kwam brengen
maar het zwaard, maar wiens hoog en edel streven toch de stichting
van een rijk van vrede en van liefde onder de menschen was!

Had Aquaviva een oogenblik te voren het hoofd gebogen voor de magt
van den Keizer, thans had hij te bukken voor een ander overwigt,
voor dat van Akbar's zedelijke meerderheid. De godsdienstijveraar,
de hartstogtelijke dweeper zelf gevoelde het. En het was dan ook
slechts met weifelende stem, dat hij, de anders voor niets
vervaarde en door niets overweldigde apostel, een enkel woord van
vaarwel wist uit te brengen tot dien verstokte van harte, wiens
oog met blindheid was geslagen voor het licht der waarheid, en
wiens oor gesloten bleef voor de vermaningen van den priester der
alleenzaligmakende Kerk.

--Vergeef het ons, edele Vorst!--zoo sprak hij, bewogen in weerwil
van zichzelven,--als wij soms woorden uiten die u mishagen en u
ondank schijnen voor de vele weldaden, welke wij in uw rijk
ontvingen!--Schrijf ze enkel toe aan den ijver die ons bezielt
voor ons geloof, en die voorzeker niet geringer is dan de
geestdrift, waarmede gij zelf uw leven aan de belangen uwer staten
en volken hebt gewijd! Nogmaals dan willen wij u dank zeggen voor
't geen gij voor ons hebt willen doen; en, hecht gijzelf dan al
geen waarde aan onze gebeden, wees overtuigd dat ze u blijven
vergezellen ook dan wanneer wij vér van hier zullen zijn!...

Stilzwijgend beantwoordde Akbar den eerbiedigen groet van den
Padre, en zenuwachtig de vingers heen en weer bewegend als telde
hij de kralen van zijn rozenkrans, verliet deze langzaam het
vertrek.

In een der zuilengangen aan de buitenzijde van het paleis, waar
enkele lampen een flauw schijnsel verspreidden, stuitte hij
plotseling op een man, die zijne verontschuldigende woorden met
een half onderdrukten vloek beantwoordde.

--Verdoemde Christenhond!--bromde die man, terwijl hij zich verder
spoedde. Het was Abdal Kadir Badaoni, die zich tot den Keizer
begaf. Bij de wachters zich aanmeldend, werd hij weldra bij Akbar
toegelaten.

--Gij ziet,--zeide deze,--ik ben steeds gaarne voor u te spreken;
en ik maakte ook geen bezwaar u thans te ontvangen, toen gij mij
dezen morgen gehoor liet vragen, hoewel anders de treurige
omstandigheden waarin ik verkeer, 't mij in de laatste dagen wel
wat moeilijk deden vallen al mijne vrienden te woord te staan.

--Sire!--begon Abdal Kadir op schijnbaar eerbiedigen maar tevens
onmiskenbaar norschen en onvriendelijken toon en zonder in 't
minst acht te geven op de voorkomende wijze, waarop de Keizer hem
ontving,--ik kom u vaarwel zeggen. Mijn tijd is genaderd om van
hier te gaan.

--Hoe nu, mijn waarde vriend,--vroeg Akbar,--ook gij? En wat noopt
u ons zoo plotseling te verlaten?

--Onwil--luidde het antwoord,--om hier steeds te blijven aanzien,
wat mij tot eene dagelijksche ergernis strekt en mij bedroeft tot
in 't diepste mijner ziel; maar onwil tevens om deel te nemen aan
het verraad en de zamenzweringen waarvan ik u omringd zie, en
waaraan ik onwillekeurig zou blijven deelnemen, indien ik hier nog
langer vertoefde. Akbar! uw rijk neigt ten val! Ik heb u
gewaarschuwd toen het nog tijd was; thans is het dat misschien
reeds niet meer. Wat er bepaald omgaat, weet ik niet en ik wil het
ook verder niet weten; maar de tegenstand, dien gij door uwe dwaze
en misdadige verachting van onze heilige godsdienst hebt opgewekt,
acht ik te groot en te krachtig dan dat het mogelijk ware op den
duur daaraan het hoofd te bieden.

Voeg daarbij de eerzucht van Selim, uw zoon, en de geheime
kuiperijen van andere niet minder eergierige lieden, die hem weten
te vervoeren ten einde zelf zich meester te maken van rangen en
bedieningen die hun nu onthouden blijven, en gij zult mij
toestemmen dat de stand van zaken voor 't allerminst hoogst
gevaarlijk voor uwe regering is.--Maar, zeide ik,--dus ging hij
voort, den ligten glimlach niet opmerkend die bij zijne donkere
voorspellingen zich om de lippen des Keizers had geplooid,--ik wil
ook niet langer getuige zijn van wat hier dagelijks omgaat en
sinds lang ook wereldkundig is. Den heiligen Koran hebt gij met de
uwen versmeten en onder den voet getrapt; voor den grooten Profeet
hebt gij niets dan verachting en spot; gij vermeit u in allerlei
goddelooze praktijken, door onreine vuuraanbidders u geleerd; gij
ontvangt openlijk aan uw hof en heimelijk in uw binnenvertrekken,
met eer en gunstbewijzen hen overladend, onze ergste vijanden,
Joden en Christenen, zooals ik er zooeven nog een uw paleis zag
verlaten, en Indische toovenaars en duivelskunstenaars, en ik weet
niet wat nog ander dergelijk slag van volk, dat de Shaitan zelf
ons hier op den hals heeft gezonden! Inderdaad, Djelal-ed-din
Mohammed! gij doet wél eer aan uw naam! Djelal-ed-din! "De Glorie
des Geloofs!" Bittere ironie van het noodlot, toen het u eenmaal
bekleedde met zulk een titel dien gij bestemd waart op zoo
smadelijke wijze te onteeren! En nu weder, als of dat alles nog
niet genoeg was, en om de mate vol te meten, die buitengemeene en
overdreven eer aan de nagedachtenis van dien Aboel Fazl, dien
verleider, dien aartsvijand van het geloof! Hij juist met Feizi
den godloochenaar, zijn broeder, was het, die u tot al die
ongeregtigheden verlokte en u tot ontrouw en afval heeft vervoerd;
en juist dien éénen man toont gij openlijk te vereeren boven
allen! Ach, mogt in 't eind nog zijn afschrikwekkend voorbeeld,
zoo niet van zijn leven dan toch van zijn sterven, u tot
waarschuwing strekken vóór het te laat is! Men heeft u, ik
betwijfel het niet, zeker allerlei fraais omtrent zijne laatste
gezegden opgedischt; maar, geloof mij! de waarheid bleef u
verborgen; en ik wil, hoe zwaar 't mij ook valt, ze onthullen voor
u en u zeggen, hoe Aboel Fazl werkelijk gestorven is. Zoo hoor dan
en sidder bij het schrikwekkend berigt, dat hier aan iedereen
bekend is behalve alleen aan u! Tot op het laatste oogenblik dat
hij nog spreken kon, bleef Aboel Fazl zijn God lasteren op de
meest gruwzame wijze; toen begon hij te blaffen als een hond, en
zijne gelaatstrekken verwrongen zich en zijne lippen werden blauw,
als gevoelde hij reedsde eerste smarten van de eeuwige verdoemenis
die hem wachtte!...

--Dat is gelogen, schandelijk gelogen!--riep Akbar eensklaps
opstuivend uit, nadat hij tot dusver den woesten dweeper bedaard
had laten uitrazen,--dat is schandelijke, gemeene laster, zooals
gij, godsdienstijveraars! dien weet uit te denken, waar rede en
gezond verstand u in den steek laten en gij te vergeefs naar een
smet zoekt waarmee gij een edel karakter mogt kunnen bezoedelen!
Hoe Aboel Fazl gestorven is en wat hij stervend heeft gezegd, dat
weet ik ten zekerste van eene volmaakt vertrouwbare zijde, van
iemand, die zijne woorden onmogelijk kon uitdenken; spaar mij dus
uwe ijdele leugentaal! Ik verkies ze niet verder aan te hooren. Ik
heb met geduld geluisterd naar de onbeschofte woorden, die gij
waagdet mij in 't aangezigt te werpen; ik heb dat alles aangehoord
met eene lankmoedigheid, zooals waarschijnlijk geen ander vorst in
mijne plaats ze tegenover u zou hebben betoond; maar gij hebt
misbruik gemaakt van mijne goedheid, en dat zal ik niet dulden.
Rand mij aan, beleedig mij in mijne innigste en dierbaarste
overtuigingen, scheld op mij, op Akbar, op uw Keizer, het is wel!
ik zal het u vergeven. Maar laster niet mijn trouwsten, mijn
verraderlijk vermoorden vriend, of ik zal gebruik maken van mijn
regt en mijne magt om voor altijd die tong te doen verstommen, die
laag en lafhartig een gehaten tegenstander bespuwt, nu hij niet
meer in staat is zich te verdedigen!

--Neem mijn hoofd!--sprak Abdal Kadir, den Keizer onverschrokken
in 't aangezigt starend,--gij weet dat ik u mijn leven wenschte te
wijden, en dat ik het honderd malen voor u zou hebben over gehad.
Kan mijn dood u niet van dienst zijn, hij strekke dan ter
voldoening aan uw ongeregten toorn! Ik heb u gezegd wat mij
waarheid scheen; aan u om het te gelooven of niet! Ik deed mijn
pligt; doe gij den uwe of wat ge daarvoor gelieft aan te zien!

--Genoeg!--zei Akbar, nog nauw bekomen van zijne drift,--ik
begeer uw leven zoo min als uw dood. Ga heen, en ongedeerd: maar
waag het niet, mij ooit weer onder de oogen te komen!

Zonder antwoord of groet keerde Abdal Kadir zich om, en schreed
met opgeheven hoofde en trotschen blik naar den uitgang van het
vertrek....

--Abdal Kadir!--sprak wederom de Keizer, toen de ander reeds den
voorhang had opgeligt, en bij dien onverwachten uitroep wendde de
hooghartige Mohammedaan verwonderd en onwillekeurig het hoofd,--
laat ons zóó niet scheiden! Daarvoor hebben we elkander te lang
gekend en ook wederzijds elkaar te hoog leeren achten; want ik
weet, dat gij ondanks al ons verschil mij uwe achting en
belangstelling toch niet ontzegt: uwe hevigheid zelve bewijst het.
En ik van mijne zijde, ik stel u hoog als een kundig en in vele
opzigten ook verstandig man, maar bovenal, wat hier en in deze
tijden nog wel het meeste zegt, als een waarlijk braaf en eerlijk
man. Niemand zie ik gaarne in toorn mij verlaten, maar vooral u
niet. Ga! ik begrijp zelf dat het noodig zijn zal en gij niet
anders kunt; maar ga niet met wrok in het hart. Gedenk de lange
jaren, die wij te zamen in vrede en vriendschap hebben doorleefd,
en vergeet, al is 't ook maar voor één oogenblik, de oorzaken die
onze scheiding voortaan onvermijdelijk maken! Wilt gij?...

Eerst, toen Akbar begon te spreken, vertoonde zich nog steeds op het
gelaat van Abdal Kadir dezelfde norsche uitdrukking, die het niet had
verlaten gedurende het gansche pijnlijke gesprek; maar langzamerhand
begon zij te wijken, en het voor zachter indrukken wel ontvankelijk
gemoed van den dweeper, als maar geen godsdienstijver zijn hartstogt
wekte, gaf ten laatste zich gewonnen aan de grootmoedige taal van den
altijd vergevensgezinden vorst. Wel sprak hij niet, maar zijne houding
zeide genoeg toen Akbar hem de hand tot afscheid reikte. Hij vatte ze
met kracht, en terwijl hij zich diep voorover boog, viel op die hand
een traan. Toen ging Abdal Kadir, om niet terug te keeren. Ook dezen
dan zou Akbar nooit wederzien....

Lang nog staarde hij op den voorhang, die zich weder gesloten had
achter den vriend van weleer. Daarop begaf hij zich met wankele
schreden naar de geopende galerij, en zag uit naar het maanlicht,
dat daar met vriendelijken glans de in volkomen rust verzonken
tuinen en hunne zacht klaterende fonteinen bescheen. Toen zette
hij vermoeid zich op een der marmeren rustbanken neder en bedekte
zich het gelaat met de handen.

Zij verlieten hem dus, de een voor, de ander na. Aboel Fazl was
hem wreedaardig ontroofd; de Christenzendeling verliet hem in
arren moede; Abdal Kadir had voor altijd hem vaarwel gezegd. En
dat alles juist in oogenblikken waarin hij meer dan ooit behoefte
aan opbeuring en steun van trouwe vrienden gevoelde, juist in een
tijdsgewricht als dit, nu zijn eigen zoon tegen hem in opstand
kwam en hem den heerscherstaf zocht te ontrukken, dien hij zoo
lange jaren tot heil en onder de zegeningen van zijne volken in de
krachtige vuist had geklemd! En dat alles om de godsdienst en ter
wille van het een of ander, 't zij dan opregt gemeend of ook
gehuicheld geloof! Want dat Selim zijn aanslag in naam der
godsdienst zou ondernemen, was zeker; en algemeen heerschte ook de
overtuiging dat Narasinha het werktuig in de handen van ijveraars
was geweest.

--Godsdienst!--sprak Akbar in zich zelven,--wat is het? Is het een
gelukkig, een heilrijk verschijnsel in den menschelijken geest,
dat het eindig wezen zijne nietigheid doet gevoelen en tevens het
verheft, stemmend tot nederigheid en tot aanbidding te gelijk, een
heerlijk, zalig gevoel en het meest verhevene waarvoor de ziel
vatbaar kan zijn, de menschen wekkend om elkander lief te hebben
en te leven voor elkanders welzijn? Of is het een bedroevend, een
noodlottig ziekteverschijnsel, dat den mensch slechts trotscher en
overmoediger en vijandiger jegens anderen stemt naarmate zijne
overtuiging dieper is geworteld, eene soort van krankzinnigheid,
die zich bijwijlen van de besten en edelsten meester maakt en hen
beweegt hun naaste te haten en te vervloeken, een waanzin die tot
misdrijf voert en moord en bloedigen strijd onder de volken werpt?
Zou 't dan een geluk of een ongeluk zijn als de menschen eenmaal
ophielden eenige godsdienst te belijden? Onoplosbare vraag! Vol
van de grootste tegenstrijdigheden, en die toch nagenoeg allen
gereed staan zonder eenig bedenken te beantwoorden. Geen
godsdienst, zoo spreken de meesten, geen heil ook meer voor den
mensch en geen orde in de maatschappij! En tot zóóver zijn ze 't
allen eens. Maar welke godsdienst nu? Ziedaar de strijd ontvlamd;
een ieder roept: de mijne, en de mijne alléén! en de zwaarden
vliegen uit de scheede, en het staal en het ruw geweld gaan
beslissen wat waarheid is. En zou het dan denkbaar zijn, dat er
ooit een godsdienst kon worden gevonden die allen gelijkelijk mogt
voldoen, en alle menschen vereenigen in één eenigen liefdeband?
Waren 't geen dwaze droomen, waarmee ik mij zoo dikwijls vleide en
mij zelf bedroog toen ik zoo iets meende ontdekt te hebben?
Helaas! vrienden te verliezen is hard, maar harder misschien nog
het verlies van illusiën, die ons dierbaar werden!...

Eene hand, die zacht op zijn schouder werd gelegd, deed Akbar
opzien. Nevens hem stond Feizi, wien hij 't voorregt had verleend,
ook onaangediend bij hem te verschijnen.

--Akbar!--sprak Feizi,--waak op uit uwe droevige, maar ook ijdele
en nuttelooze mijmeringen! Moet ik het zijn, die tot u zeg: Wees
een man! Ik, die mij anders zoo zwak gevoel tegenover u? Maar het
is noodig dat ik zoo spreek. Wees overtuigd, dat ik niet minder
diep het verlies van mijn waardigen en mij zoo dierbaren broeder
betreur, dan gij den dood van een trouwen raadsman en veelgeliefden
vriend; maar wij behooren beide te waken, en gij meer nog dan ik, dat
de smart ons niet overmanne en ons zwak make in 't gezigt der gevaren,
die het rijk nog blijven bedreigen. En daarom waag zelfs ik het te
zeggen: Betoon u weer een man! Die voortdurende neerslagtigheid is uwer
onwaardig, en als Aboel Fazl zelf er getuige van ware, hij zou welligt
voor 't eerst in zijn leven hebben erkend, dat zelfs Akbar niet
onfeilbaar is.

--Mijn trouwe, mijn edele vriend!--antwoordde Akbar,--van harte
dank voor uw onverholen en mannelijke taal! Zulk eene opwekking is
mij tegenwoordig wel noodig, maar toch bedriegt gij u eenigermate
omtrent de aanleiding tot die overdenkingen, waarin gij mij
zooeven verdiept vondt. De herinnering aan uw onvergetelijken
broeder komt daarin slechts voor een deel.

En uitvoerig verhaalde Akbar zijn vriend wat er bij het afscheid
van Aquaviva en van Abdal Kadir was voorgevallen, en deelde hem de
overpeinzingen mede waartoe het een en ander hem had geleid.

--In dat alles--sprak Feizi, toen hij een oogenblik had
nagedacht,--herken ik weder mijn grootmoedigen Keizer, en... mijn
idealistisch wijsgeerigen vriend. Gij weet voor 't overige wat
mijn gevoelen over die punten is, die gij daar hebt aangeroerd. Ik
hecht niet veel aan 't geen men gewoon is godsdienst te noemen,
als zich dat blijft bepalen tot een soort van onbepaald mystisch
gevoel zonder wezenlijken inhoud, en noch veel minder als het zich
uit in onbewijsbare, alleen door de verbeelding geschapen
voorstellingen en leerbegrippen. En in zóóver hebben de menschen
volkomen gelijk, die mij een atheïst noemen. Maar daarom ben ik
nog geenszins een ongeloovige. Ik geloof integendeel veel; maar
mijn geloof steunt ook op vaste gronden, omdat het op de ervaring
zelve berust. Zoo onder anderen geloof ik, en meer dan eens hield
ik 't u voor, aan de wet der gestadige ontwikkeling; en niet enkel
op stoffelijk gebied, maar ook en vooral op dat van den geest en
het denken der menschen; en in die voortdurende ontwikkeling zie
ik de oplossing van het groot probleem, die gij, als alle andere
hervormers en stichters van nieuwe godsdienst-systemen, reeds
aanstonds, maar lang nog vóór den tijd, zoudt wenschen gevonden te
hebben. Denk eens, van waar wij menschen aanvingen en waar wij
reeds gekomen zijn, en bereken dan hoever we 't eenmaal nog
brengen kunnen! Dieren waren wij en niets dan dat; na eenige
duizende jaren werden wij redelijke wezens of iets althans wat
daarop gelijkt; en wanneer nu nogmaals duizende en duizende jaren
zullen voorbij zijn gegaan, wat kan er dan niet van ons worden?
Zullen wij, en niet eenige weinigen alleen, maar ook allen
misschien, door steeds voortgezet onderzoek en steeds hooger zich
ontwikkelende wetenschap geleid, niet ten laatste een wezenlijk
inzigt erlangen in het oneindig en noodwendig verband der dingen?
En zullen wij dan, tevrede met dat inzigt en daarin berustend, ook
niet volkomen al die droomerijen kunnen missen, die zich nu nog
onder den fraai klinkenden naam van godsdienst aan ons blijven
opdringen maar, wel beschouwd, niet anders dan kunstmiddelen zijn
om aan de begeerlijkheid onzer zelfzucht te voldoen en ons in het
tegenwoordig en in een, alweer door de verbeelding geschapen,
volgend leven een heilstaat te verzekeren, die voor geen eindig
wezen ooit kan zijn weggelegd?

--Uw geest streeft hoog,--zei Akbar,--uw blik ziet ver. Mij te
hoog en te verre soms. Ik let ook op het tegenwoordige, en die
late, late toekomst brengt mij weinig troost.

--Maar verlies ik dan--vroeg Feizi,--het tegenwoordige uit het
oog? Behoort het niet tot de eerste stelregels van mijn geloof,
of, wilt ge, van mijn wijsbegeerte, dat de mensch vóór alles
geroepen is waardig de pligten te vervullen, die hem in zijne
maatschappelijke betrekking, welke ze dan ook zijn mag, zijn
opgelegd? Zeker, alle bespiegeling, alle wetenschap is ijdel,
wanneer daarvoor de werkelijkheid en het onmiddelijk vóór handen
liggende verwaarloosd wordt. Leerde ons niet de wijsbegeerte,
juist daaraan, aan het levend heden onze krachten te wijden, ze
zou weer niets dan eene begoocheling zijn en een ijdel spel van
den geest. Maar iets anders is het mede te werken, en met allen
ijver en beschikbare kracht, aan onze naaste bestemming, iets
anders de onmiddelijke verwezenlijking te eischen van al wat wij
tot stand wenschen te brengen en dan mismoedig te worden als 't
ons nog niet gelukt. Zoo ook omtrent datgene wat gij godsdienst en
meer bepaald volksgodsdienst of volksovertuiging omtrent de
onzienlijke dingen noemt. Deze ontwikkelt zich evenmin als iets
anders, wat dan ook, plotseling en op den wenk van een bezield
hervormer, maar niet dan langzaam en in den loop der eeuwen. En de
vervulling eener noodwendige voorwaarde moet haar in elk geval
voorafgaan: alle volksontwikkeling moet voorbereid worden door
volksbeschaving. En ook deze is weer niet denkbaar zonder dat het
volk eerst de middelen bezit om in zijn onderhoud te voorzien,
alzoo: niet denkbaar zonder volkswelvaart. Maar zou nu, wat dezen
eersten grondslag van alle beschaving en ontwikkeling betreft, een
Akbar nog reden hebben tot veel zelfverwijt of mismoedigheid? Zou
hij meenen, niet genoeg of althans niet veel reeds te hebben
gedaan voor het welzijn der volken onder zijn beheer? Zie terug,
mijn Keizer! op hetgeen door u werd volbragt, en oordeel dan, nu
eens uw theologische bespiegelingen ter zijde latend, of de
verkregen uitkomst niet de beste aanmoediging is om kloek en met
ijver den aangevangen arbeid voort te zetten!

Wel had Feizi gelijk, en vleitaal van een hoveling was het niet,
toen hij den maatschappelijken hervormingsarbeid roemde, dien de
Keizer begonnen had en met gelukkig gevolg ook had doorgezet. De
ervaring van volgende eeuwen zou het zegel drukken op zijn
woorden. Want van Akbar's godsdienstige droomerijen bleef nauw een
spoor meer na zijn dood; maar zijn landelijk stelsel is de
voorname grondslag gebleven, waarop heel het bestuur van Hindostan
onder alle opeenvolgende regeringen bleef berusten, datzelfde
stelsel in hoofdzaak dat een kloeke en verstandige Brit ook
gewenscht had in onze Nederlandsch-Indische bezittingen in te
voeren, en dat ook daar zijn zegenrijke vruchten had kunnen
dragen, indien het niet door de traagheid, de onkunde en het
onverstand onzer eigene, latere regeringsmannen tot in den grond
ware bedorven geworden ....

--Gij hebt wederom regt, Feizi!--sprak de Keizer, zich oprigtend
in zijn krachtige mannelijke gestalte en het hoofd omhoog heffend
als met nieuwen levenslust bezield;--het is zoo, ons betaamt te
werken, niet te droomen, te arbeiden zoolang het dag is,
onvermoeid en onverpoosd. Blijf mij bijstaan met mijne nog
overgebleven getrouwen, nu vooral, nu een krachtige steun mij
ontviel; en ik durf u belooven, gij zult even goed over Akbar
tevrede zijn als hij over u. Maar nu nog eenmaal een zinnebeeld!
Hoe wars gij ook zijn moogt van symbolen, dit ééne vindt wis
genade in uw oog. Zie daar ginds het zwakke nachtelijke schijnsel;
daarin herken ik den zielstoestand, waarin ik dagen lang en veel
te lang reeds verkeerde. Maar morgen rijst weer de zon; en daarin
wil ik ook weer mijzelf aanschouwen, niet zooals ik ben, maar
zooals ik behoor te zijn. Dát toch is de roeping van den vorst,
zoolang nog de beweging niet vóór alles uitgaat van de volken
zelf, met zijne raadslieden de voorname bron van licht en
bezielend leven te worden in den staat. Vergeet ik dat soms, of
verlies ik het voor een oogenblik zelfs uit het oog, roep dan,
Feizi! gelijk ook Aboel Fazl deed, den heiligen vorstenpligt weder
op voor mijn geest en spreek weer tot mij gelijk gij dezen nacht
gesproken hebt!...



VEERTIENDE HOOFDSTUK.

De ontdekking

Sinds verscheidene dagen was de Keizer aan 't hoofd van zijn leger
uitgetogen naar het Noorden, en alle berigten meldden dat hij zich
reeds op aanmerkelijken afstand van Agra bevond. Nog bleef daar
evenwel Siddha op het bevel wachten, dat hem zijne gedeeltelijk
vooruitgetrokken manschappen moest doen volgen; en geen wonder zoo
hij den tusschentijd zich bleef korten door herhaalde bezoeken aan
Rezia-Goelbadan. Zoo begaf hij zich ook nu weer tegen den avond
naar hare woning, doch, hij kon 't zich niet ontveinzen, niet
geheel met dezelfde opgewektheid als anders. Hij was in den
laatsten tijd de steeds verleidelijke, maar toch ook veelzins
raadselachtige vrouw al meer en meer gaan wantrouwen; en zoo hij
haar thans nogmaals wilde bezoeken, het was voor een deel om zoo
mogelijk iets naders omtrent hare geheimen en die der zamenzwering
gewaar te worden. Weinig vermoedde hij evenwel dat hij juist dezen
avond meer zou vernemen dan hem lief kon zijn.

Aan het poortje in den tuinmuur gekomen bevond hij tot zijne
verwondering dat het niet als gewoonlijk gesloten was, maar dat de
sleutel, waarschijnlijk door achteloosheid in het slot was
gelaten. Wat er van ware hij behoefde nu in elk geval het
gebruikelijke teeken niet te geven om binnen te komen, en de deur
voorzichtig achter zich sluitend, ging hij met rassche schreden
voort door de laan. In de nabijheid der veranda vond hij nieuwe
reden tot verwondering. Daar trad juist op dat oogenblik een man
naar binnen, wiens gelaat hij eerst niet dadelijk zien kon, maar
in wien hij, zich haastig achter de hooge en digte planten
verschuilend, bij het schijnsel der lamp zijn oom Salhana
herkende, die, vlugtig Goelbadan groetend, in de hevigste
gejaagdheid uitriep:

--Wij zijn verraden, schandelijk verraden!--De Keizer--ging hij
voort, terwijl Goelbadan hem verschrikt aanhoorde,--is van al
onze plannen onderrigt. Hoe, weet ik niet, maar het is zeker. Ik
heb stellige berichten van Gorakh, die, zooals gij weet, vermomd
in het leger is. Akbar wist niet alleen van onze voornemens reeds
bijna van den beginne af aan, maar zijne spionnen hebben hem ook
in staat gesteld ze te volgen in al de veranderingen, die wij er
in gebragt hebben. Slim als hij is heeft hij daarop aan sommigen,
van wie hij verwachten kon dat zij 't ons over zouden brengen,
zich laten verluiden dat hij ons eerste plan had doorzien, maar
zonder er bij te voegen dat ook het tweede hem bekend was. De
onzen moesten wel denken dat hij in den val liep. Nu trekt hij
eindelijk uit met zijn leger en houdt zich alsof hij regelregt
naar Kaçmir zal doorgaan. Maar jawel! Daar keert hij eensklaps om,
en neemt zijn weg met snelle dagreizen weer naar Agra, waar hij
ons juist wil komen verrassen op 't oogenblik dat wij ons volkomen
zeker wanen. Wel ben ik nu nog bij tijds gewaarschuwd, om te
verhinderen dat Selim op den bepaalden dag tot Keizer wordt
uitgeroepen; maar ons baat dat niet veel, want daar Akbar alles
weet, zal hij ons niet sparen, al betrapt hij Selim zelf ook niet
op de daad. Er zit dus niets anders voor ons op dan uiterste
maatregelen te beproeven.

--En waarin zouden die kunnen bestaan?--vroeg Goelbadan.

--Gorakh en de zijnen--antwoordde Salhana,--moeten te hulp komen,
en zij kunnen het. Eer de Keizer den tijd heeft om Agra te
bereiken, moet het met zijn leven gedaan zijn....

Eene huivering ging bij deze woorden den luisteraar door de leden,
en de hand aan zijn dolk slaande wilde hij eene schrede voorwaarts
doen. Doch hij bedwong zich nog bij tijds.

--Selim behoeft daar niets van te weten,--ging Salhana voort,--en
we moeten 't hem ook maar niet vertellen als de daad volbragt zal
zijn. Hijzelf zal 't wel vermoeden, maar zich houden of hij 't
niet begreep, en er ons niet slechter om aanzien. Morgen ga ik
naar 't leger om alles met Gorakh af te spreken, die mij de
teekenen heeft doen meedeelen, waaraan ik hem in zijne verkleeding
kan herkennen. En zorgt gij nu inmiddels dat Selim wordt
gewaarschuwd. Ikzelf wil ditmaal niet tot hem gaan, om geen
vermoeden te wekken. Maar zeg mij tevens, hoe staat gij
tegenwoordig met hem?

--Ik zag hem in lange niet hier,--antwoordde Goelbadan,--maar de
reden van zijn voortdurende afwezigheid bleef mij onbekend. Ik
maak mij omtrent hem echter niet ongerust; hij begeert mij, hij
wil mij volstrekt, het koste wat het kosten moet, tot zijne
Sultane; en dat zal ook zoo zijn, mits hijzelf maar eerst Keizer
is, niet vóór dien tijd.

--Inmiddels--zei Salhana,--houdt gij u bezig met dien neef van
mij, dien ik u bezorgd heb, niet waar? Een knappe jongen in elk
geval, en waarin gij ook nog al behagen scheent te vinden.

--Een tijd lang, ja! Maar hij begint mij tegenwoordig te vervelen;
en wél bezien is hij ons ook maar half van nut. Men heeft
onophoudelijk met hem te kibbelen over allerlei begrippen van
pligt en eer, zoodra 't op iets wezenlijks aankomt. Ik denk hem
dan ook spoedig de deur te wijzen als hij zijn dienst zal hebben
gedaan; en dat te meer, omdat hij in mijne plannen met Selim mij
wel eens in den weg kon zijn....

--Wat is dat?--vroeg plotseling Salhana, zich naar de buitenzijde
van de veranda keerend,--mij dunkt, ik hoor daar beweging. Er kan
hier toch niet de eene of andere ongenoode gast in den omtrek
zijn?

--Onmogelijk!--antwoordde Goelbadan,--het poortje aan den tuinmuur
is immers goed gesloten?--Salhana herinnerde zich ook niet dat hij
't inderhaast had opengelaten;--en van de andere zijde is geen 't
minste gevaar, daar Feizi dezen morgen naar 't leger is
vertrokken. Ga straks langs dien kant; dat is nog voorzigtiger dan
langs den anderen, waar gij Siddha soms in de nabijheid van den
tuinmuur zoudt kunnen ontmoeten.

--Alles--hernam Salhana,--is dan goed afgesproken, niet waar? Gij
zorgt voor Selim en de rest hier in Agra; ik voor mij blijf mij
met Akbar belasten, en ben ik niet al te ongelukkig dan zijn wij
spoedig van hem en al zijn volk bevrijd.

Met een ligten groet verdween Salhana achter een der gordijnen
langs een zijgang, die Siddha niet bekend was en waardoor hij
verhinderd werd hem te volgen zooals eerst zijn voornemen was. Het
beste ware nu nog geweest, onmiddelijk terug te keeren en het
nieuwe komplot door tijdige waarschuwing aan den Keizer te
verijdelen, terwijl de zamenzweerders daar niets van vermoedden;
en hij gevoelde dat ook, maar de onweerstaanbare lust om Goelbadan
te toonen, dat hij had opgehouden haar geminacht werktuig te zijn,
behield de overhand, en met één enkelen sprong was hij naar binnen
en stond hij vóór haar.

--Gevloekte slang!--riep hij uit,--gij, die een schandelijk
verrader van mij hebt gemaakt, denk niet dat uw doemwaardige
voornemens en die van den schurk daar, dien ik mij schaam mijn
bloedverwant te noemen, nog kans hebben van slagen! Ik, die u
tegenwoordig begin te vervelen, en 't is goed dat ik het weet, ik
zal ze verhinderen.

--Ha! gij hebt daar geluisterd!--sprak Goelbadan, en eene
uitdrukking van haat en kwaadaardigheid, gelijk Siddha nooit in
die anders zoo zachte en innemende gelaatstrekken mogelijk zou
hebben geacht, ontsierde haar plotseling op eene wijze, die haar
op dat oogenblik inderdaad leelijk deed worden;--en nu denkt gij
ons te gaan verraden? Maar dat zal niet gebeuren!

En eer Siddha in staat was hare bewegingen te volgen, vloog zij op
hem toe en bedreigde een opgeheven dolk zijne borst. Half
werktuigelijk zocht hij 't wapen af te weren, toen hij plotseling
als verlamd de armen liet zakken bij het aanschouwen van eene
gestalte, die als 't ware uit den grond daar achter Goelbadan
verrezen was; maar in 't zelfde oogenblik ook greep een ijzeren
vuist de omhoog geheven moordende hand, en verhinderde den anders
door niets belemmerden stoot....

Haastig keerde Goelbadan zich om, en... stortte met een kreet van
ontzetting ter aarde.... Achter haar stond Feizi, en achter hem
vertoonden zich twee donkerkleurige dienaren met de blanke sabel
in de hand.

--Genade!--kermde zij, weer tot bezinning gekomen, terwijl Siddha
wezenloos het tooneel stond aan te zien,--genade, mijn gebieder
en Heer!--En 't hoofd diep gebogen, terwijl hare lange donkere
lokken over den grond sleepten, kroop zij op hare knieën naar den
beleedigden echtgenoot, die al verder achterwaarts trad naarmate
zij digter hem zocht te naderen.

--Terug!--riep Feizi,--terug! spaar mij uwe onreine aanraking!--
Bindt die vrouw,--sprak hij tot zijne onderhoorigen,--en voert
haar naar mijn kasteel bij Mathoera! Daar blijve zij streng
bewaakt, haar leven lang. En zoo zij ooit eene poging, hoe gering
ook, waagt om zich met iemand, wie 't ook zijn mag, daarbuiten in
verbinding te stellen, dan worde het vonnis aan haar voltrokken,
waarvan ik voor heden haar nog genade schenk. Nimmer wil ik van
haar iets weerzien, of, zoo het moet, het zij dan enkel haar
schuldig hoofd!

Nog eenmaal rigtte hij 't woord tot de smadelijk gevallene en nu
niet minder schandelijk zichzelve vernederende, die daar aan zijne
voeten lag geknield; maar dat woord was niet bestemd om hare straf
te verligten.

--Hoop--sprak hij,--doet nog leven, naar men zegt. En gij, wier
naam nooit meer over mijne lippen zal komen, gij vleit u misschien
nog met eene zoete verwachting. Gij meent welligt nog op de
bescherming te kunnen rekenen van een, die magtiger is dan ik, of
eenmaal ten minste het zijn zal. Gij denkt nog dat Selim u bij zal
staan, en u zal komen verlossen uit uwe gevangenis. Maar die
verwachting is ijdel! Want degene, die, zelf door u bedrogen, mij
uwe betrekking tot dien man daar ginds verried, dat was juist hij,
dat was diezelfde Selim, dien gij in uwe netten gevangen dacht!

Snel had Goelbadan het hoofd omhoog geheven en opmerkzaam had zij
toegeluisterd. Nu verwrongen zich hare gelaatstrekken en met een
gil stortte zij voorover, het hoofd op den grond en de armen vóór
zich uitgestrekt.

--Doet uw pligt!--zei Feizi tot zijne volgelingen, en haastig
droegen zij de bewustelooze weg....

--En nu gij!--zoo ging hij, Siddha naderend voort, terwijl hij
zijn sabel uit de scheede toog....

--Mijn leven heb ik verbeurd,--sprak Siddha, zijn kleed
openscheurend,--stoot toe; ik verlang niets liever dan dat, ik
wensch den dood als eene genade van uwe hand!

--Dat begrijp ik!--antwoordde Feizi, zich bezinnend, en langzaam
liet hij de sabel weer in hare scheede glijden,--dat begrijp ik
zeer goed. Maar ik ben, wél bezien, niet voornemens aan uw
verlangen te voldoen. Anderen zouden in een geval als dit er
misschien anders over denken. Een Muzulman zou u 't hoofd voor de
voeten leggen, een Hindoe u doen worgen, een Frank u uitdagen tot
een tweegevecht, wat wel het gekste van alles ware. Doch ik
verkies noch het een noch het ander. Gij moogt leven en ongedeerd
van hier gaan. Maar leven dan ook met de herinnering aan 't geen
gij hebt gedaan, en aan de wijze waarop gij, die u een edelman
noemt, eene belangelooze vriendschap vergolden hebt. Die
herinnering, dat bewustzijn zullen u nimmermeer verlaten, al
overdekt gij u met roem en al stijgt gij ook nog zoo hoog in rang;
en hoe ook gevierd en door anderen vereerd, toch zult gij de oogen
blijven neerslaan voor elk eerlijk man, bedenkend hoe gijzelf
eenmaal in uw jongere jaren u jegens een vriend gedragen hebt.
Ziedaar de straf, die ik u opleg! En nu, vertrek!

Een gebiedende, geen weerspraak of verzet meer duldende
handbeweging van Feizi deed den diep onder zijn schuldgevoel
gebogene met laag op de borst gezonken hoofd en met wankele
schreden naar den uitgang zoeken; en nauwelijks wetend wat hij
deed en waarheen hij ging, verliet Siddha het buitenverblijf en
vond hij als werktuigelijk zijn weg naar de nog altijd onafgesloten
poort.

Geruimen tijd bleef hij zoo goed als gedachteloos ronddwalen. Aan
de rivier zag hij, ondanks 't reeds vergevorderd uur, nog eenige
sjouwerlieden bezig met het laden van een schip; en alsof hij er
eenig belang bij had, volgde hij nauwlettend hunne bewegingen, nu
eens zich afvragend hoe ze die baal daar over de loopplank zouden
krijgen, dan weer het hoofd schuddend over hunne onhandigheid.
Bijna had hij zich aangeboden om hen wat te helpen. Maar een
drietal soldaten, die nog bij het licht van een walmende toorts
onder een afdak zaten te drinken en te dobbelen, leidde zijne
opmerkzaamheid weer af, en nu begon hij lust te krijgen om met hen
mee te drinken en mee te spelen.... Daar was het hem op eens als
werd er een gordijn opgetrokken dat voor zijne oogen hing, en zag
hij het gansche tooneel weer vóór zich, waarin hij daar straks
eene zoo jammerlijke rol had gespeeld. Maar bijkans in hetzelfde
oogenblik verdrong weer ééne gedachte tijdelijk al het andere: de
herinnering aan den voorgenomen moordaanslag op den Keizer! Had
Feizi alles gehoord, en dus ook dit? En was hij dan in staat Akbar
te gaan waarschuwen? Het bleef hem onbekend, en hij had natuurlijk
ook geen gelegenheid het te weten te komen. Maar waartoe ook?
Waarom zelf niet gegaan, en zonder verder tijdverlies? Salhana zou
eerst morgen vertrekken; een ander kon hem dus, al ging hij vroeg,
nog vóór zijn.

Geen oogenblik bedacht Siddha zich langer, maar in bijkans
ademlooze vaart snelde hij naar het kwartier waar zijne met hem
teruggebleven manschappen gelegerd waren, droeg daar het bevel aan
een zijner officieren over, haastte zich naar zijne woning en
gelastte Vatsa, terstond den vos te zadelen,--dien vos van Feizi,
dien hij na zijne ontdekking omtrent den waren naam van Rezia
evenmin had durven berijden als terugzenden, maar die nu in het
belang van Keizer en rijk zijne diensten zou doen.

--Maak u gereed mij te volgen naar het leger,--zeide hij tot
Vatsa, toen deze met het opgetuigde paard verscheen,--maar van
verre, zoodat er eenige afstand tusschen ons blijft. Vertrek een
uur na mij, rijd dan door zoo snel gij kunt en breng, zoo 't
noodig is, de boodschap over, die ik u geven zal. Ik weet, dat ik
u volkomen kan vertrouwen...--En hier deelde hij hem zooveel als
vereischt werd omtrent de plannen van Salhana mede, en gaf hem
bevel, dat onmiddelijk aan den Keizer zelf te melden, indien hij
zijn meester soms niet in het leger mogt aantreffen. Daarop sprong
hij in den zadel en reed spoorslags voort.

Een overhaaste reis, waarbij hij zichzelven en zijn snel loopend
paard niet dan de volstrekt noodige rust gunde, bragt hem binnen
betrekkelijk korten tijd bij het leger, dat ook van zijn kant Agra
weer een goed eind genaderd was. Terstond liet hij, in 't kamp
gekomen, zich aandienen bij den Keizer, die hem na eenig dralen
alléén in zijne tent ontving.

--Wat komt gij hier uitrigten?--vroeg Akbar op strengen toon.--
Wie heeft u last gegeven uw post in Agra te verlaten? Dat is een
vergrijp, dat u duur te staan kan komen.

--Sire!--antwoordde Siddha,--indien geen ander vergrijp door mij
gepleegd was dan dit, zou ik wel van groot geluk mogen spreken.
Maar ik kom mij bij Uwe Majesteit aanklagen van de grootste
misdaad, die een krijgsman jegens zijn vorst kan plegen: van
verraad!

--Ik vermoedde zoo iets,--sprak de Keizer, terwijl Siddha ontzet
een stap terugtrad,--en daarom werd u 't bevel niet gegeven om op
te rukken. En nu komt gijzelf mij de bevestiging brengen van uw
ontrouw! Goed; wij zullen zien. Spreek verder!

In 't kort, maar zonder iets wezenlijks te verzwijgen, verhaalde
Siddha hoe hij, door Goelbadan verleid, zijn begunstiger en vriend
had bedrogen en zich tot verraad jegens den Keizer had laten
verlokken. Met langzame schreden wandelde Akbar heen en weder
gedurende het verhaal. Zijn gelaat duidde niets aan van 't geen er
in hem mogt omgaan. Eindelijk, toen Siddha zweeg, bleef hij vóór
hem staan, en zeide kortaf en met strengen blik:

--Uw misdrijf eischt den dood!

--Dat weet ik, Sire!--was het antwoord;--en ik kom mijne geregte
straf van Uwe Majesteit verzoeken.

--Waarom zijt gij niet gevlugt als gij bevreesd waart dat het
verraad ontdekt zou worden?

--De misdaad verlangt boete, en ik mag niet straffeloos blijven
rondlopen, waar ook, een voorwerp van minachting voor mijzelf en
voor ieder die mij herkennen mogt.

--Maar hoe is het, dat gij zoo op eens tot uw tegenwoordig besluit
zijt gekomen? Daarvoor moet een oorzaak bestaan. En mij dunkt, gij
hebt mij nog niet alles gezegd; er ontbrak nog iets aan uw
verhaal.

--Dat is ook zoo; maar wat ik nog heb mee te deelen, mogt ik niet
zeggen vóór mijn vonnis door u was uitgesproken. Thans mag ik
verder gaan.... De magt dan, waardoor die vrouw mij zoolang nog,
in weerwil van mijzelven gebonden hield, werd plotseling
verbroken, de blinddoek viel mij van de oogen en eindelijk leerde
ik eerst volkomen inzien, wie ik was, wat ik misdreef en welke
straf ik had verdiend....

En nu volgde ietwat uitvoeriger dan 't voorafgaande, de
beschrijving van het tooneel van dien laatsten avond bij Goelbadan
en de mededeeling van het nieuwe, door Salhana ontworpen plan.

Ook nu nog was er geenerlei aandoening zigtbaar op het strak
gelaat van den Keizer. Zijn stap alleen, terwijl hij bleef heen en
weder gaan, was een weinig driftiger en meer gehaast. Toen het
verhaal was geëindigd bleef hij eerst een tijdlang zwijgen, doch
sprak ten laatste:

--Met reden schijnt gij ondersteld te hebben dat uwe laatste
mededeeling van invloed kon zijn op het vonnis dat ik over u had
uit te spreken. Gij hebt mij en mijn rijk een belangrijke dienst
bewezen. Maar gij bedriegt u, indien gij meent dat ik straks reeds
een onherroepelijk vonnis velde. Te zeggen dat een misdrijf op
zichzelf de doodstraf verdient, is nog niet gezegd dat voor hem
die het beging, geenerlei verschooning is aan te voeren. En voor u
is dit, dunkt mij, juist wel het geval. Ook afgescheiden van uwe
verdere mededeelingen zou ik in mijne uitspraak geweifeld hebben,
en had ik toch misschien genade laten gelden voor regt. Gij hebt
zwaar misdreven, Siddha! jegens mij en zeker niet minder jegens
mijn vriend; maar een misdadiger zijt gij daarom nog niet. Gij
waart het offer eener sterke verleiding, en ik weet zelf wat het
zegt daaraan te zijn blootgesteld; maar uw eergevoel ging niet
gansch verloren en herleefde toen uwe verblinding geweken was. Let
wel! ik vergoelijk in 't minst niet uwe handelingen en tel uw
schuld niet ligt; maar ik ben evenmin van oordeel dat gij tot die
onverbeterlijken behoort, die men in 't belang der maatschappij
onschadelijk heeft te maken. Integendeel, ik wil gelooven dat gij
door later daden nog voor een deel, althans wat mij betreft, de
herinnering zult uit kunnen wisschen aan 't geen gij als onderdaan
misdreven hebt. En uw gansche gedrag van heden geeft mij de vaste
overtuiging, dat gij jegens mij u nooit meer aan eenige
trouweloosheid zult schuldíg maken en voortaan beter de
waarschuwing indachtig zult zijn, die ik u eenmaal daar in den
tuin van mijn paleis in Agra gaf. Ik laat u daarom het leven en--
uw rang. Bewijs mij, dat ik mij niet ten tweeden male in u heb
bedrogen!

Te antwoorden was Siddha in de eerste oogenblikken niet mogelijk;
maar hij knielde neder voor den Keizer en kuste eerbiedig den zoom
van zijn gewaad.

--Ik dank u, Sire!--sprak hij eindelijk, nadat Akbar hem gewenkt
had op te staan,--niet voor dat leven, dat voor mij geen waarde
meer heeft, maar voor de gelegenheid mij geschonken om nog een
deel van de schuld te boeten, waarmede ik mij beladen heb. En zoo
't mij voegt, na al het gebeurde nog om een gunst te verzoeken, ik
vraag dan als de allerhoogste dat mij spoedig geoorloofd mag zijn
aan den strijd deel te nemen, die ginds in het Noorden tegen de
rooverbenden wordt gevoerd.

--Ook die gunst wil ik u verleenen,--antwoordde de Keizer,--maar
vooraf belast ik u hier nog met eene andere taak. Eenige van de
getrouwsten mijner eigene lijfwachten stel ik onder uwe bevelen.
Ga met hen Salhana te gemoet, maak u aanstonds van hem meester
zoodra gij hem vindt, en breng hem hier; maar in 't diepste
geheim, zoadat Gorakh, die naar uw zeggen hier rond moet zwerven,
er niets van bemerkt.

Een wenk van den Keizer maakte een einde aan het gesprek; en
aanstonds, zoodra hij 't bevel over de wachten aanvaard had, was
Siddha met hen, en zijn niet lang na hem aangekomen dienaar, weer
op weg.

Spoediger dan hij verwacht had ontmoette hij zijn oom, die mede
veel haast scheen gemaakt te hebben, met twee zijner volgelingen.
In een oogenblik waren deze overmand en gevangen genomen; en,
schoon, Salhana zelf nog een tijdlang tegenstand bood, ook hij was
toch dra overweldigd, en, tot zijn niet geringe woede, gekneveld
op bevel van dien tot heden zoozeer door hem geminachten
jongeling. Om zijne herkenning door anderen te beletten werd hem
een sluijer over 't hoofd geworpen, en in allerijl werd hij daarop
medegevoerd naar het kamp.

In de tent des Keizers ontdeed men hem van zijne boeijen en den
sluijer, en liet hem met Akbar en Siddha alleen.

--Uw verraad, Salhana!--sprak de Keizer,--en ook uw nieuwste plan
is ons bekend. Die jonkman daar heeft het ons meegedeeld. Maak u
gereed te sterven. De beul wacht u!

Met een giftigen blik zag Salhana zijn neef aan, en stortte toen
voor de voeten van Akbar neder, met het voorhoofd den grond
aanrakend.

--Spaar mijn leven!--bad hij.--Straf mij, genadige Vorst! maar...
laat mij leven, en ik wil alles bekennen, alles zeggen wat ik
weet.

--Salhana!--antwoordde de Keizer met de diepste minachting,--ik
wist dat gij een verrader, een schurk waart, maar ik had u nog
niet leeren kennen als een lafaard bovendien. Voorwaar, gij zijt
al een heel groote ellendeling en nauwelijks waard een kop kleiner
te worden gemaakt! Wat voor 't overige uwe bekentenissen aangaat,
ik heb ze niet van noode; ik weet daaromtrent alles, zeg ik u.
Slechts één ding verlang ik nog te weten. Waar en hoe is Gorakh te
vinden?

--Ik zal het u zeggen!--riep Salhana uit, met onverholen vreugde
dien straal van hoop begroetend;--ik zal het nauwkeurig aanwijzen.
En dan?...

--Dan gun ik u een schandelijk leven. Doch worden uwe aanduidingen
valsch bevonden, dan, gij begrijpt het, wacht u het zwaard.

Uitvoerig en nauwkeurig gaf nu Salhana de teekenen op, waaraan men
den Yogi in zijne vermomming kon herkennen.

--Men bewake dezen man met de uiterste strengheid,--beval de
Keizer aan Siddha,--en inmiddels gaat gij uit met uwe wachten,
zoekt Gorakh, en als gij hem gevonden hebt, laat gij hem opknoopen
aan den eersten boom den beste.

Aan het bevel werd spoedig uitvoering gegeven. De mededeelingen
van Salhana bleken juist te zijn. Men was den Doerga-priester
weldra op het spoor, en aanstonds werd hij gevat.

--Ha, mijn jonge vriend!--zei de priester, Siddha herkennend, met
zijn hatelijksten lach,--vergeldt gij zóó de belangstelling die ik
u betoonde? Nu dat zij zoo! Maar bewijs mij toch ééne beleefdheid;
die kunt gij nog wel voor mij over hebben! Zeg, wie heeft mij
verraden? Dat kan wel niemand anders dan Salhana zijn, niet waar?

--Zoo is het!--antwoordde Siddha.--En nu gij,--vervolgde hij tot
de wachten,--voert dien man buiten het kamp en dat ginds het
vonnis aan hem voltrokken worde! Voorwaarts!

--En wat is dat vonnis?--vroeg nog de ander.

--De strop!--was het antwoord.

--Goed!--zei Gorakh,--dat blijft in mijn vak!

Den man te binden was wel overbodig, en ook zonder de minste
poging tot verzet stapte hij bedaard tusschen de krijgslieden
voort. Gedurende eenigen tijd zag ook Siddha niet naar hem om, en
de wachten letten mede niet veel op zijne bewegingen. Buiten de
legerplaats evenwel zich omwendend om zijne ruiters nog eenig
nader bevel te geven, bemerkte Siddha dat de Yogi bezig was met
zijne regterhand over een langwerpig boomblad te strijken, dat hij
in de linker hield en dat hij óf onderweg moest hebben opgeraapt
óf uit zijne kleeding te voorschijn gehaald. Een oogenblik later
hief hij 't blad omhoog en wuifde er mede alsof 't een waaijer
was.

--Komaan!--riep Siddha ongeduldig,--laat dat geknoei met uw
goocheltoeren nu maar! 't Helpt u toch niet langer. En werp dat
blad daar weg! Wij hebben genoeg van uwe kunsten!

Gorakh gehoorzaamde, hoewel niet dan na nogmaals, als lagchend en
als om Siddha te plagen, een paar mystische teekens met het blad
in de lucht te hebben gesneden. Toen wierp hij 't op den grond, en
men ging verder. Weinige oogenblikken later hing het ligchaam van
den priester aan den tak van een alleenstaanden boom.

Inmiddels waren een paar lieden, naar 't uiterlijk te oordeelen
dienaren van een of ander edelman, die bij de gevangenneming
tegenwoordig waren geweest, doch niet dan onverschillig er naar
gekeken hadden, onopgemerkt op eenigen afstand den stoet gevolgd,
die den veroordeelde naar de strafplaats voerde. Zoodra de troep
voorbij de plek was, waar Gorakh het blad had neergeworpen, gingen
zij zoeken in het zand en vonden weldra het gezochte voorwerp. Het
was een verdroogd boomblad, maar waarin met eene snelle hand en
met behulp van een veelal tot dat einde gebezigd scherp werktuig,
een aantal woorden stonden gekrast. Na gezamenlijke lezing verborg
een der beiden het zorgvuldig in zijn gewaad en haastte zich naar
het kamp terug.

Daar erlangde Salhana, zoodra de tijding van Gorakh's dood aan den
Keizer was overgebragt, de hem toegezegde levensgenade, maar
tevens werd aan eenige krijgslieden de last gegeven hem streng te
blijven bewaken. Na 't einde van den oorlog zou men verder zien,
wat met hem uit te rigten. Gevangenschap, waarschijnlijk in eene
of andere vesting, zou, begreep hij wel, zijn lot zijn zoolang
Akbar regeerde. Maar daarna zou Selim hem zeker aanstonds
verlossen. En dan was hij misschien ook in de gelegenheid om aan
zijn wraakzucht tegen Siddha te voldoen....

Het toezicht van zijne bewakers was echter uit den aard der zaak
niet zoo voortdurend streng, of 't mogt nog wel eens den een of
ander gelukken hem te naderen; en er werd dan ook geen acht op
geslagen dat eens op een avond een als dienaar van een der edelen
gekleed persoon, hem voorbijgaande, snel en heimelijk hem een
opgerold blad in handen speelde. Wat dat zijn kon? Een geheime
mededeeling van een zijner vrienden, van Goelbadan misschien om
hem een middel aan te wijzen tot de vlugt?...

"Salhana!"--dus luidde het haastig en met verkortingen geschreven
briefje,--"de Keizer, die mij vonnist, zal niet sterven; want dat
zou u dienen. Maar Doerga kiest tot offer u, die mij verraden
hebt."

Het angstzweet brak Salhana uit en als verlamd van schrik liet hij
't blad uit de hand vallen. Hij wist toch maar al te goed wat die
weinige woorden beteekenden, en hij wist dus ook dat zijn vonnis
onherroepelijk was geveld. Het laatste gebod van den Doerga-
priester zou niet worden veronachtzaamd, en liever nog zouden er
honderd der zijnen zich opofferen dan het bevel onuitgevoerd
laten. Of er dan in 't geheel geen hoop en geenerlei kans meer
was? Inderdaad zoo goed als geene! Ja, was hij nog maar in Agra,
en daar in de vesting of ergens anders opgesloten, waar die
anderen althans zoo ligt niet tot hem konden doordringen dan hier
in 't open veld! Maar hij was in de achterhoede van het leger, en
deze volgde niet dan zeer langzaam het snel voortrukkend overig
gedeelte.... Hijzelf bad en smeekte nu zijne bewakers dat zij toch
goed de wacht bij hem zouden houden, omdat zijn leven door
sluipmoordenaars was bedreigd; maar zij lachten hem uit, en hij
hoorde hen zeggen: Er zou ook wat aan verloren zijn! Nog verzocht
hij dat men in den nacht een licht bij hem zou laten branden, maar
men bleef hem uitlagchen en hem bespotten om zijn lafhartigheid.
Hij had geen rustig oogenblik meer. Des daags, op marsch, dacht
hij langs elke heg of struik de eene of andere donkere gestalte te
zien sluipen, die hem bespiedde en hem volgde op zijne schreden.
Bij halten, als anderen rust namen, bleef hij voorzigtig overeind
zitten en zoekend rondzien langs de boomen en het kreupelhout. En
dan in den nacht, in den schrikkelijken, eindeloozen nacht! Hij
had alles willen geven om ten minste wakker te kunnen blijven, en
hij deed ook zooveel mogelijk zijn best, luisterend naar het
minste geritsel en telkens in 't donker om zich heen tastend; maar
bij wijlen overmande hem toch de slaap. Dan schrikte hij
plotseling weer op en greep naar zijn hals, en dacht er iets te
voelen dat hem den adem kwam benemen. In 't eind ging hij zich
verbeelden dat er een koord om zijn nek was geslagen en daar bleef
zitten tot het eensklaps zou worden toegetrokken. Telkens en
telkens moest hij door 't gevoel zijner vingers zich overtuigen
dat hij zich bedroog, tot in 't laatst die beweging van de hand
naar de keel hem tot eene werktuigelijke gewoonte begon te worden.
Een enkelen keer kwam de gedachte bij hem op om zelf een eind aan
zijn leven te maken en op die wijze zich te verlossen van zijn
marteling; maar hij durfde niet en hij bezat geen moed om zich den
dolk in het hart te stooten. En dan nog de hoop, hoe flauw ook,
dat hij nog betrekkelijk veilig mogt zijn als men maar eenmaal in
Agra zou zijn aangekomen! Maar langzaam ging de togt altijd
langzamer, en het was nog de vraag of 't wel in het plan van den
Keizer lag de achterhoede tot de residentie zelve te laten
voorttrekken....

De Worgers belastten zich eindelijk met de taak, die Salhana zelf
niet durfde volvoeren, en bevrijdden hem van zijn angst.... Eens
in den vroegen morgen vonden zijne bewakers hem dood liggen in de
tent, die gedurende den nacht hem tot verblijf had gestrekt.



VIJFTIENDE HOOFDSTUK.

Beterschap

In Agra ging alles nagenoeg zooals Akbar en zijne raadslieden van
den aanvang af berekend hadden, en vooral na de mededeelingen van
Siddha konden voorzien. Dat Selim nog bij tijds omtrent den
terugkeer van het leger zou gewaarschuwd worden en 't dus
misschien niet gelukken zou hem op de daad te betrappen, hadden
Akbar's vertrouwden nog steeds gevreesd; en wel ware in dat geval
de aanslag verijdeld, maar tevens vrij wat moeijelijker geweest,
den Prins te overtuigen van zijn verraad. Nu evenwel de boodschap
van Gorakh, den leider der zaamgezworenen in het leger was
onderschept, en Goelbadan in de onmogelijkheid gesteld ze aan
Selim en de zijnen over te brengen, stonden de kansen veel
gunstiger. En inderdaad, wel kwamen er enkele geruchten tot de
zaamgezworenen te Agra omtrent een spoedigen terugtogt van den
Keizer; maar, niets daaromtrent van hun eigen vrienden vernemend,
hielden zij die geruchten eenvoudig voor een list om hen van
eenige onderneming gedurende Akbar's afwezigheid terug te houden.
Er bestond dus, meenden zij, geenerlei reden om geen uitvoering te
geven aan het plan.

Op den bepaalden dag dan nam Selim bezit van het vorstelijk
paleis, en deed zich openlijk in Agra uitroepen als Keizer.
Terstond ontsloeg hij een aantal van de voornaamste ambtenaren en
krijgsbevelhebbers en stelde anderen in hun plaats. Schrik en
ontzetting verspreidden zich allerwege in de stad. De rijken
sloten hunne huizen, de kooplieden hunne winkels, en de volkrijke,
anders zoo levendige residentie scheen op eenmaal als uitgestorven.
De berigten toch omtrent Akbar's terugkeer hadden meer geloof gevonden
bij de burgerij dan bij de misleide zamenzweerders, en een geduchte
strijd scheen te voorzien, als Selim, in de vesting zich versterkend,
een krachtigen tegenstand mogt bieden aan zijn vader. Maar toen de Prins
nu de vesting liet opeischen, weigerde, tot zijn niet geringe verbazing
en schrik, de Goeverneur volstandig aan den eisch te voldoen, sloot de
welversterkte poorten en rigtte zijn geschut tegen de stad. In
schijn toch had diezelfde Goeverneur, met medeweten van Akbar, de
zijde van Selim gekozen, zoodat deze volkomen zeker van het fort
meende te zijn, maar inderdaad was hij den Keizer trouw gebleven.
En nu bevestigden zich ook de tot dusver in den wind geslagen
berigten omtrent de bewegingen van het leger, en geen dagmarsch
scheidde dit weldra meer van de stad. Dus tusschen twee vuren
geplaatst, terwijl nagenoeg allen die hem in den opstand geholpen
hadden zoo snel mogelijk hem weer verlieten, begreep Selim dat er
geen andere uitkomst overbleef dan een overhaaste vlugt. Doch te
laat! De vooruitgezonden troepen sloten al de uitwegen af, en toen
Selim met enkele volgelingen de stad wilde verlaten, werd hij
overvallen door eene afdeeling ruiterij en, hoewel met alle eer,
toch ook met een gestrengheid die alle verdere poging tot vlugten
onmogelijk maakte, gevankelijk naar het paleis teruggevoerd waar
hij een vlugtig oogenblik als Keizer had getroond.

Eenige dagen later ontving hij de uitnoodiging om te verschijnen
bij den vorst, die thans werkelijk in zijne hoofdstad was
teruggekeerd. Zijn vorst, zijn vader, zijn regter tevens! Selim
was dapper, maar thans voelde hij den moed zich toch ontzinken, en
dat te meer omdat hijzelf zoo volkomen overtuigd was van zijne
schuld. Ook wist hij dat Akbar grootmoedig kon zijn, maar tevens
gestreng, als straffen in het rijksbelang noodig was.

Zijn anders niet onredelijke vrees maakte echter spoedig plaats
voor verwondering, toen hij, alléén bij den Keizer toegelaten,
dezen met het hoofd in de hand op een divan vond uitgestrekt,
terwijl zijn andere arm vermoeid over den rand van het rustbed
hing, en hem ook zijne houding niet zag veranderen toen hij, de
schuldige, daar binnentrad.

--Ik heb lang gedraald u te ontvangen, Selim!--begon Akbar ten
laatste, terwijl hij een vlugtigen blik wierp op zijn diep
beschaamden, in gebogen houding vóór hem staanden zoon;--ik zag op
tegen dit onderhoud; ik wenschte dat gij 't mij gespaard mogt
hebben!

Weer zweeg hij eenige oogenblikken; en toen, zich halverwege
oprigtend en de handen omhoog heffend, barstte hij los in een
bittere en hartstogtelijke klagt:

--Mijn zoon! mijn zoon!--riep hij uit,--dat ik dit van u beleven
moest! Waartoe liet gij u verleiden door valsche vrienden en
verkeerd begrepen eerzucht! Gij weet het, hoezeer ik u altijd heb
lief gehad, uw minste wenschen waar 't mogelijk was zocht te
voorkomen, u overlaadde met eer en aanzien en schatten. Gij weet
ook, gij hebt het meer dan eens van mij en van uwe moeder gehoord,
hoe ik, nog kinderloos en toen ik nog in mijn goedgeloovigen tijd
verkeerde, heb gebeden om de geboorte van een zoon, en toen
eindelijk dat geluk mij te beurt viel en gij mij geschonken waart,
die gebeurtenis herdacht door de stichting van Fattipoer, op welks
heuvel ik zoo menigmaal tot Allah mijne gebeden had omhoog
gezonden. Maar had ik geweten wat mij eenmaal van u te wachten
stond, mijn gebed zou niet zoo vurig en mijne vreugde over zijn
verhooring zoo groot niet zijn geweest! Ach, was het u dan
onmogelijk, althans eenmaal in uw leven, eene overwinning te
behalen op uzelf, en nog zoolang geduld te hebben, alvorens uw
voet te zetten op den troon, tot uw vader, zoo jong toch niet
meer, u de plaats had opengelaten? Was 't u ondoenlijk door dat
ééne ten minste de liefde eenigszins te vergelden, die ik u altijd
heb toegedragen en waarvan gij de blijken toch waarlijk wel
ondervonden hebt?

Selim wist niet te antwoorden, toen zijn vader weer voor een
oogenblik ophield te spreken. Die gansch onverwachte ontvangst,
die altijd, in weerwil van zijne vergrijpen, nog liefderijke
schoon droevige taal had hem diep getroffen. Want hij was niet
slecht, niet verstokt van hart, maar zwak en ligtzinnig; en op hem
rustte de vloek, dien Akbar had weten te ontgaan, de vloek van het
despotisme, dat den alleenheerscher, en ook hem die weet dat hij
bestemd is het te zijn, de eigen onbetoomde willekeur in de
plaats leert stellen van regt en van pligt.

--Maar neen!--ging de Keizer weer voort,--gij hebt het niet
gewild, of liever nog, gij hebt het niet gekund. Gij zijt nooit in
staat geweest u te bedwingen in iets; hoe dan in dit ééne? Een
tijd lang, ik zag het met het grootste genoegen, hebt gij
opgehouden met uwe drinkgelagen, maar hoe kort duurde de
beterschap! Gij, die in mijne plaats wilt heerschen over anderen,
gij weet nog niet eens uzelven te beheerschen! En hadt gij nog
maar beter uwe eigene stelling begrepen! Eigenbelang, maar
wezenlijk, geen valsch eigenbelang, had u van zelf den regten weg
gewezen. Gij zoudt dan hebben ingezien dat alleen regtvaardigheid
en trouwe pligtsvervulling u de achting en genegenheid uwer
toekomstige onderdanen konden verwerven, maar dat handelingen als
die waaraan gij thans u hebt schuldig gemaakt, u verachtelijk
moesten doen worden in hun oogen ook al ware uw doel bereikt en al
gehoorzaamden zij hun nieuwen meester uit zelfzucht of uit vrees.
Nu hebt gij, even onverstandig als misdadig, dien eerbied
verspeeld, en u en ook mij met schande overdekt. Of meent gij, dat
ook mij de vernedering niet treft, die u heden wordt opgelegd? Hoe
gaarne had ik ze nog voorkomen! Ik beproefde het, toen ik u op
raad van Aboel Fazl, die u welwillend gezind was, naar Allahabad
zond. Ik wist toen nog niet, dat juist Salhana tot de ergste
verraders en de gevaarlijksten uwer verleiders behoorde. Maar
genoeg, de poging om u te onttrekken aan uwe omgeving mislukte, en
de zaken bleven haar gang gaan. Toen werd het ten laatste noodig
in 't openbaar en ten aanzien van een ieder het bewijs te leveren,
dat list noch geweld ook van den hoogst geplaatste iets tegen
Akbar en de zijnen vermag, en dat de Keizer nog altijd oppermachtig
blijft regeren. Gij hebt mij gedwongen; aan uzelf de schuld van 't geen
heden is geschied. Uzelven hebt gij veel kwaad gedaan, en mij hebt gij
diep gegriefd; dieper dan gijzelf welligt op dit oogenblik beseft.
Moogt gij nimmer in de gelegenheid zijn het volkomen te begrijpen en
door eigen ondervinding te leeren wat het zegt voor een vader, zijn
eigen zoon als vijand tegenover zich te zien en zichzelf misschien
genoopt hem te bestrijden met het zwaard in de hand!

En wél zou die droevige ervaring ook Selim in later dagen niet
blijven gespaard, en zou hij gelegenheid vinden de woorden zijns
vaders te overdenken, als eenmaal, in de jaren van zijn ouderdom,
Shah Djihan, zijn eigen eveneens geliefde zoon, hem bekampen zou
in 't open veld en meer dan eens met overmagt van legers de zijnen
zou verslaan!... Thans inmiddels gevoelde hij het zedelijk
bewustzijn, dat zoolang had geslapen, weer ontwaakt, en voor 't
eerst doorzag hij in haar vollen omvang zijne schuld, door valsche
raadgevers hem tot heden steeds als weinig beteekenend, of althans
als niets buitengewoons en iets wél verschoonbaars voorgesteld. En
door aandoening overmeesterd, wierp hij, zijn gelaat in de handen
verbergend, zich op de knieën voor zijn vader neer.

--Sta op!--sprak ten laatste de Keizer na een tijdlang zwijgend
zijn zoon te hebben aangezien,--en luister! Dat ik het volle regt
bezit en de magt om u de straf op te leggen die ik mogt
goedvinden, zult gij zoomin als iemand anders mij kunnen
betwisten. Maar ik wil voor u geene verdere vernedering dan die
welke gij reeds hebt ondergaan. Ik wil dat niet, omdat het schaden
zou aan uw later gezag, aan den eerbied dien men u verschuldigd
zal zijn als gij mij eenmaal zijt opgevolgd in de regering.
Strafte ik u nog verder in 't openbaar, ik zou u dan tevens voor
goed vervallen moeten verklaren van den troon en een uwer jongere
broeders tot mijn opvolger behooren aan te wijzen. Maar dat wil,
dat kan ik nog niet. Ik heb u nog te zeer lief om u voor immer te
verstooten, zoolang ik het vermijden kan. Niettemin blijft alles
afhangen van uzelven. Zeg mij, en zeg het, gelijk gij in dit
oogenblik wel zult willen, opregt:--Verlangt gij nog met mij mede
te werken in het belang van ons rijk, of gevoelt gij daarvoor geen
lust of geen genoegzame kracht? In 't eene geval zal ik u eene
eervolle maar moeijelijke werkzaamheid opdragen; in 't andere kunt
gij hier blijven aan mijn hof, en daar trachten, want dat raad ik
u toch aan, zooveel althans van de kunst van regeren te vernemen
als in uw lateren werkkring u onmisbaar zal zijn. Ik laat u de
keus.

--Mijn vader!--antwoordde thans eindelijk Selim,--ik gevoel het
volkomen dat ik noch het eene noch het andere aanbod, beiden even
grootmoedig, heb verdiend, en mij niet zou mogen beklagen, indien
ik na mijne laatste handelingen door u van de troonopvolging
vervallen werd verklaard, maar laat gij mij werkelijk eene
onverdiende keus, dan aarzel ik geen oogenblik, maar grijp
terstond het eerste van uwe voorstellen aan. Draag mij een zwaren
en des noods gevaarvollen arbeid op, en ik wil trachten zoo goed
ik kan dien te volbrengen. Gij hebt mij inderdaad met eer en met
gunsten overladen, maar misschien ook wel te veel! ik heb mijn
tijd werkeloos, in ijdele ledigheid, verspild en verbrast, terwijl
gijzelf dag aan dag en avond aan avond hebt gearbeid voor het nut
van den staat; en die werkeloosheid, die ellendige ledigheid, die
geen verstrooijing op den duur kan aanvullen, heeft mij, zoo niet
geheel dan toch voor een groot deel gehoor doen geven aan
verraders en verzoekers, die mij een wezenlijken en meer
roemrijken werkkring voorspiegelden als ikzelf maar eenmaal de
magt, in handen zou hebben. Wijs mij nu zulk een werkkring aan, al
is 't een meer nederige, en ik zal misschien nog gelegenheid
vinden om weer eenigszins goed te maken wat ik jegens u misdreef!

--Gij beoordeelt uzelven niet onjuist,--hernam Akbar,--en de regte
zelfkennis is wel de eerste stap op den goeden weg. Ook wil ik
gaarne erkennen dat ik van mijne zijde niet geheel vrij ben van
schuld, in zoo ver ik u veel te lang dat ledig en bij alle
grootheid en weelde toch eentoonig leven liet, waarin gij tot
dusver hebt verkeerd. Maar welaan dan! Niet lang nog is het rijke
en vruchtbare Bengalen onderworpen aan mijne heerschappij, en nog
wacht het op de voorregten eener ordelijke regering zooals onze
landen die genieten. Ga nu, en help mij zulk eene regering
invoeren ook dáár! Gij zult er onder mijne souvereiniteit het
bestuur op u nemen, en voortaan een nagenoeg onafhankelijk Koning
zijn, totdat eenmaal de tijd zal zijn gekomen waarin gij, in vrede
ten laatste met uzelven en geacht weer en bemind door uwe volken,
de regering zult kunnen aanvaarden over gansch Hindostan!

Tranen van vreugde en van dankbaarheid ontsprongen Selim's oogen,
en na eerbiedig de hand des Keizers gekust te hebben snelde hij
heen, vol moed en vol nieuwen levenslust. De verzoening tusschen
vader en zoon was opregt, en de vrede en vriendschap, Akbar
gevoelde het en hij zag juist, zou voortaan niet weder tusschen
hen beiden worden verstoord.

Was het in Agra na den gelukkig voorbijgedreven storm een tijd van
althans betrekkelijke vreugde, in Allahabad werd het in die dagen
en vooral in de spoedig daarop volgende een tijd van rouw. Voor
ééne ten minste. In algemeene bewoordingen en zonder noodelooze
vermelding van bijzonderheden werd aan Iravati de dood haars
vaders medegedeeld door den nieuwen Goeverneur, die haar tevens de
verzekering gaf dat zij in den burgt kon blijven vertoeven zoolang
haar goed dacht. De misdrijven, waaraan Salhana zich schuldig had
gemaakt waren haar nooit bekend geweest; ook thans vernam zij
daarvan weinig of niets, daar zij den meesten verholen waren
gebleven; en, had zij haar vader nooit wezenlijk leeren
liefhebben, zij had toch tot op zekere hoogte hem achting
toegedragen, en zijne laatste handelwijze jegens haarzelve
vergetend, betreurde zij hem wezenlijk en opregt. Doch weldra kwam
ander nieuws dat wel geschikt bleek om op gansch andere wijze haar
gemoed te schokken, zoo droevig door 't geen zij omtrent haren
Siddha vernomen had, reeds gestemd.

Niet lang nadat de tijding van Salhana's dood haar geworden was,
kwam Koelloeka, de Brahmaan, zich bij haar aanmelden. Alleen zijn
ééne getrouwe dienaar had op een gevaarvollen togt uit het Noorden
hem vergezeld.

--Edele jonkvrouw!--sprak hij, bij Iravati toegelaten,--ik
belastte mij met eene zware taak, omdat ik eene boodschap heb over
te brengen, treurig voor u en voor mij. Ik breng u een teeken, dat
u wel bekend zal zijn....

En in zijn gordel tastend legde hij den fijn geweven veelkleurigen
sluijer vóór haar neder, dien zij Siddha had toegeworpen, toen zij
voor het laatst hem onder 't balkon van haar venster had gezien.

--Ik begrijp alles!--riep zij verbleekend uit, terwijl zij
opsprong;--hij is niet meer!...

--Zóóver--antwoordde Koelloeka,--was het nog niet gekomen toen ik
hem verliet; maar ik vrees toch het ergste, en ik moet twijfelen,
hoe gaarne ik het tegendeel ook geloofde, of ik ooit mijn
voormaligen leerling weer zal zien.

--Doch zeg mij, wat is er met hem gebeurd?--vroeg Iravati.--Zie!
ik ben nu weer bedaard en wil u rustig aanhooren mits gij mij
alles mededeelt.

En nu verhaalde Koelloeka omstandig al wat hij van Siddha's
laatste ontmoetingen wist.

Op zijn dringende en ernstige bede had de Keizer hem veroorloofd,
met zijne Radjpoet's en anderen tegen de stroopers in het Noorden
op te trekken. Daar, in de hem welbekende gebergten, voerde hij
een tijdlang een zeer gelukkigen en roemrijken krijg; gevaren
telde hij niet, maar zocht ze veeleer op, vooral voor zichzelven,
en menigmaal had hij reeds waagstukken beproefd, waarvoor zelfs de
dapperste zijner volgelingen waren teruggedeinsd. Altijd echter
met goed geluk. Doch ten laatste wisten de rooverbenden, terwijl
hij een bergpas doortrok, hem van zijne hoofdmagt af te snijden en
hem en zijne nu betrekkelijk weinige volgers van alle kanten te
omsingelen. Wel streed hij ook thans weer met zijne gewone
onversaagdheid en kracht, wel wist hij de zijnen door eigen
voorbeeld lang nog te blijven aanvuren en viel er menig ruiter van
den vijand door zijn zwaard getroffen in den afgrond, maar ten
laatste stortte hijzelf met wonden bedekt van zijn paard, terwijl
de meesten zijner dapperen gewond of gesneuveld rondom hem lagen
uitgestrekt. Vatsa, die zijne zijde bijkans niet had verlaten en
hem vallen zag, begreep op dit oogenblik beter te kunnen doen dan
een ijdele en nuttelooze wraak te beproeven, liet zich onmiddelijk
van het paard glijden en bleef toen bewegingloos liggen alsof ook
hij verslagen was. Weinige oogenblikken later kwam de hoofdmagt
aanrukken en dwong den vijand tot een haastigen aftogt. Nu sprong
Vatsa snel weer op, begaf zich tot zijn meester en hoewel eerst
meenend dat hij gesneuveld was, ontdekte hij spoedig tot zijn
blijdschap dat hij nog leefde. Met behulp van eenige der nieuw
aangekomen ruiters legde hij den gevallene, na zoo goed het gaan
wilde zijne wonden verbonden te hebben, op een in der haast
zamengestelde draagbaar en stelde toen voor, hem naar een in de
nabijheid gelegen Boeddhistenklooster te voeren, waarheen de weg
hem bekend was. Aan het plan werd terstond uitvoering gegeven.

--Ikzelf,--vervolgde Koelloeka,--ik bevond mij juist op dat
oogenblik in het klooster toen de ruiters er met hun zwaar
gewonden bevelhebber aankwamen. Met de meeste liefde en zorg
verpleegden hem de goede monniken, en een ervaren geneesheer, die
zich onder de hunnen bevond, gaf mij de verzekering dat niets zou
worden gespaard wat zijne kunst vermogt om hem in 't leven te
behouden. Na eenigen tijd kwam Siddha weer tot bewustzijn, en mij
aan zijne zijde ontwarend, knikte hij mij vriendelijk toe. Ten
laatste gevoelde hij ook voor eenige oogenblikken weer de kracht
om te spreken.--Vriend!--zeide hij,--ik ga u verlaten; Ik gevoel
dat ik hiervan niet meer zal opkomen. Bewijs mij nog één dienst!--
Vragend zag ik den geneesheer aan, maar deze schudde het hoofd.
Ook hij scheen weinig of geen hoop meer te zien. Tevens echter
wilde hij Siddha het zwijgen opleggen; maar deze stoorde zich niet
aan het verbod.--Ik moet spreken!--zeide hij;--Koelloeka! neem
den sluijer dien gij daar bij mijne wapenrusting zult vinden,
breng dien zoodra gij kunt aan Iravati, en zeg haar dat ik haar
nooit zoo lief had gedurende mijn leven dan op het oogenblik dat
ik den dood nabij weet. Ga terstond en wacht niet tot ik gestorven
ben. Laat mij sterven met het bewustzijn, dat zij het teeken uit
uwe handen ontvangt!--Toen sloten zich zijne oogen en hij sprak
niet meer. Ik aarzelde niet aan dat waarschijnlijk laatste verzoek
te voldoen, nam den sluijer, en Siddha aan de trouwe zorgen van de
Boeddhisten en Vatsa overlatend, toog ik onverwijld op weg.

--Ik dank u--sprak Iravati,--voor de dienst, welke gij ons beiden
hebt willen bewijzen. Maar Siddha leeft nog, zegt gij, of was nog
niet gestorven toen gij hem verliet. Dan weet ik ook wat mij te
doen staat.

--Te doen?--vroeg de Brahmaan.--Wat zoudt gij kunnen?

--Ik ga met u op weg naar Siddha!--antwoordde Iravati bedaard.

--Wat! Gij?--riep Koelloeka in verbazing uit,--gij, een zwakke
weerlooze vrouw, zonder sterk geleide daar ginds door die wilde
bosschen en bergen, waar het zwermt van rooverbenden en waar wij
anderen zelf reeds aan groote gevaren ons blootstellen op zulk een
reis! Waar denkt gij aan?

--Zoo goed--was het antwoord,--als gij, mijn vriend! u ter wille
van Siddha aan die gevaren waagt, zoo goed kan ook ik het voor hem
doen. En vrees niet dat ik u tot last zal zijn. Ik ben zoo zwak
niet als gij misschien meent en aan bergwegen en bosschen wel
gewend.--Neen! ging Iravati voort, toen Koelloeka weer nieuwe
tegenwerpingen wilde maken,--tracht mij niet af te brengen van
mijn besluit! Het zou u niet baten. En wilt gij mij niet meenemen,
dan ga ik alléén met een mijner dienaren. Meen ook niet dat mijn
besluit in overhaasting wordt genomen en ik er straks wel op terug
zal komen. Ik heb meer dan eens over de mogelijkheid van een
dergelijk geval gedacht, als zich juist op dit oogenblik voordoet.
Ik heb meer dan eens in omstandigheden die er aanleiding toe
gaven, mijn eigen toestand met dien van de Damayanti der legende
vergeleken, en ik heb besloten, dat zij, waar 't pas gaf, steeds
mijn voorbeeld zou zijn. En wat is nu mijn geringe opoffering bij
de hare? Alléén en van alles beroofd, van alle zijden door nog
gansch andere gevaren omringd, zwierf zij rond door de wildernis
om haar trouweloozen echtgenoot op te zoeken; en ik, ik ga, als
gij 't mij vergunt ten minste, onder geleide van een man van
beproefde dapperheid en beleid; en waar hij weet door te dringen,
zal ik wel weten te volgen!

--En zijn arm zal u niet falen, waar die bij magte is u te
beschermen!--riep thans Koelloeka uit;--en is die arm al wat
stram, hij bezit toch nog kracht genoeg om het zwaard te hanteren.
Welaan dan! ik wil uw besluit eerbiedigen, niet minder dan ik het
bewonder. Zoo bereid u dan voor tot den togt, en gij vindt mij
gereed om dien met u te ondernemen.

Zonder dralen ontbood Iravati hare dienares, en haastte zich met
haar de noodige toebereidselen te maken voor de reis, terwijl zij
haar in korte woorden het doel van den togt mededeelde. Niet
weinig was de trouwe Nipoenika, die hare meesteres innig liefhad,
ontsteld, toen zij dat berigt vernam. Maar Iravati legde haar
onmiddelijk het zwijgen op, toen zij eene poging waagde om haar
van de onderneming terug te houden.

--Laat mij dan met u gaan!--bad de dienares.

--Neen!--antwoordde Iravati,--dat kan niet. ééne vrouw te
beschermen is al genoeg voor Koelloeka en zijn dienaar. En ik gaf
u bovendien ook juist kennis van mijn plan, maar in 't geheim
altijd, opdat, als ik niet terugkeer, iemand wete waar ik gebleven
ben en dat aan mijne betrekkingen in Kaçmir kan melden.

--Maar ware 't dan niet beter, den Goeverneur van het fort om
behoorlijk geleide te verzoeken?

--Ook dàt zou niet deugen. Een afdeeling gewapenden zou onderweg
juist de aandacht trekken, en eene sterke magt kan de Goeverneur
ons niet meegeven. Met ons drieën hebben wij dus veel meer kans de
reis met goed geluk te volbrengen.

Niet aanstonds evenwel kon de togt worden ondernomen. Koelloeka's
paarden waren nog te vermoeid om onmiddelijk weer op weg te gaan.
Men had dus tot den namiddag te wachten. Lang viel Iravati die
werkelooze tusschentijd. Was men maar eenmaal onderweg, dan was er
ten minste nog eenige afleiding. Nu zat zij onafgebroken te
mijmeren over dat ééne enkele, dat met uitsluiting van alle andere
gedachten haar bezig hield.

Met schrik, zij wist zelve niet waarom, zag zij op, toen zij
eensklaps iemand haastig hoorde naderen, en een oogenblik later
stond een man vóór haar, aan wien zij in deze oogenblikken wel 't
minst van allen zou hebben gedacht--Selim.

--Gij hier?--riep zij uit.

--Ik kwam hier--antwoordde de Prins,--op mijne doorreis naar
Bengalen. En ik kom, naar ik zooeven ontdekte, juist op een goed
oogenblik. Ik kom u verhinderen in de uitvoering van een plan, te
dwaas om in 't hoofd eener verstandige vrouw op te rijzen. Uwe
dienares heeft, uit liefde voor u, het verbod om er van te spreken
geschonden en mij gebeden door mijne tusschenkomst het te
beletten. Ik heb haar dat beloofd.

--Bemoei u, Heer!--sprak Iravati,--wat ik u verzoeken mag, niet
met mij noch mijne plannen! Ik ben geen kind meer, dat niet weet
wat het doet. En in allen geval zijt gij ook niet geroepen om voor
mij te waken.

--Toch zal ik het doen, voor uw eigen welzijn. En ook... welnu!
waarom het niet ronduit gezegd?... en ook, omdat ik u niet naar
dien gehaten mededinger verkies te zien gaan, die zelf u ontrouw
werd. Ik kan de gedachte niet verdragen, dat gij dien man, zoo gij
hem nog in leven vindt, met liefkozingen zult overladen, terwijl
gij mij verstooten hebt! En daarom zal ik gebruik maken van mijne
magt en u dwingen hier te blijven al is 't ook tegen uw wil!

--Gij kunt het, Selim!--antwoordde Iravati,--maar gij zult het
niet. Gijzelf weet zeer goed dat gij niets zoudt winnen, maar wel
verliezen door zulk eene laaghartige daad van geweld. Mij zoudt
gij toch niet erlangen, en Siddha's dood geen oogenblik er door
verhaasten; gijzelf daarentegen, dien ik tot heden bleef achten,
ook al kon ik u mijne liefde niet schenken, gij zoudt u door zulk
eene handelwijze enkel dit ééne verzekeren: mijne diepste
minachting! Begeert gij die? Mijne verachting en uw eigen zeker
niet geringer zelfverachting bovendien? Wilt gij u aanstellen als
een zwakke vrouw, die hare hartstogten niet meester is en enkel
toegeeft aan hare redelooze drift, of wenscht gij u te gedragen
als een man, en door uzelf te beheerschen ook toonen dat gij
waardig zijt eenmaal te gebieden over anderen? Beslis het zelf! Ik
vraag u geen gunst!

Met gejaagden stap ging Selim op en neder. Een heftige strijd werd
er in zijn binnenste gevoerd door hartstogt en pligtbesef, door
eergevoel en drift. Haar, de vergeefs gewenschte, vruchteloos
gevleide, over te laten zonder tegenstand aan den verwenschten
medeminnaar, was hard, scheen ondoenlijk. Maar toch, zij had regt.
Geen weerstand kon baten en geweld moest hem 't eenige doen
verliezen wat hij nog bezat: de achting van haar, wier oordeel hij
op prijs stelde boven alles. En dan hare laatste woorden, die hem
levendig de diep gevoelde vermaningen van zijn edelen en
verstandigen vader voor den geest riepen! Zelfbeheersching,
zelfverloochening! Eerste pligt en onmisbare deugd voor den Vorst!
Nooit nog had hij in waarheid ze betracht; en zou nu, na zijne
ernstige belofte, na zijn stellig voornemen een nieuw leven aan te
vangen, zijn allereerste handeling weer een daad zijn, die Iravati
met alle regt eene laaghartige geweldenarij had genoemd?...

--Iravati!--sprak hij ten laatste,--ik onderwerp mij, nu als
vroeger, aan uw wil. Wat het mij kost behoef ik u niet te zeggen;
maar genoeg, ik gehoorzaam. Helaas! ik zeg het nogmaals, waarom
heb ik u niet vroeger gekend? Gij zoudt een ander mensch van mij
gemaakt hebben dan ik geworden ben. Maar dat is nu eenmaal alles
anders; en ik wil trachten mij te schikken in 't onvermijdelijke.
Ga dan, en hoewel ik uw voornemen roekeloos blijf achten, ik mag
toch niet nalaten het te eerbiedigen als een moedig en edel
besluit. Maar nog meer nu! Het kan zijn, het ware althans niet
onmogelijk, dat uw Siddha nog in 't leven bleef; en dan, ik
begrijp het maar al te wel, zoudt gij met hem u verzoenen en het
woord gestand doen dat gij hem gezworen hebt. Welnu! met wangunst
zou ik het aanzien, maar ook zonder wraakzucht jegens u en jegens
hem die u dierbaar is. Laat het dan eenmaal althans gezegd kunnen
worden, dat de zwakke en zelfzuchtige Selim zichzelf bedwong en
dat de toekomstige gebieder van Hindostan ook meester van zijn
eigen hartstogt kon zijn. En als gij vroeg of laat, gij of Siddha
Rama, mijne bescherming mogt behoeven, ik geef u mijn vorstelijk
woord dat ze u niet zal worden onthouden. Eéne gunst alleen vraag
ik van u, die er thans geene van mij wilt ontvangen! Ontzeg mij,
al zien wij elkaar nimmer weder, uwe vriendschap niet geheel, en
denk niet met toorn en verachting aan een man, wiens eenig
misdrijf jegens uzelve toch alleen hierin bestond, dat hij u al te
hartstogtelijk beminde!...

Geen antwoord meer wachtte hij, maar snelde voort.--Mijn vader!--
sprak hij in zichzelven, terwijl hij met haastige schreden en
zonder om te zien zich verwijderde,--zoudt gij thans, voor éénmaal
ten minste, vrede kunnen hebben met uw zoon?...



ZESTIENDE HOOFDSTUK.

Feizi's vloek

In 't Boeddha-klooster in het gebergte lag Siddha op zijne
legerstede, en nevens hem zat Iravati. Zoo groot ook hare vreugde
was geweest toen zij na den moeijelijken en gevaarvollen, maar
gelukkig volbragten togt vernam dat haar Siddha nog leefde,
zoozeer werd die blijdschap ook getemperd toen de geneesheer zijn
behoud nog uiterst twijfelachtig noemde, en zij, bij hem
toegelaten, hem voortdurend bewusteloos vond. Of hij ooit weer zou
ontwaken? Of zou hij sterven zonder haar te hebben herkend?

Na verloop van een in bange afwachting doorgebragten tijd begon er
ten laatste weer eenige hoop te ontstaan; maar de arts raadde
Iravati tevens ernstig, zichzelve wat meer rust te gunnen als zij
den gewonde nog verder wilde blijven verplegen. Ook wisten
Koelloeka en de monniken haar nu en dan tot eene korte wandeling
te bewegen; en niet zonder genoegen bezocht zij dan bijwijlen ook
den kleinen bij het klooster gelegen tempel, als de kerkklok er de
geloovigen met hunne rozenkransen ten gebede riep. En met
belangstelling ook luisterde zij meer dan eens naar de redenen van
den Opperpriester, als deze haar over het ijdele en nietige van
het menschelijk leven sprak, waarin het leed voor het meerendeel
der wezens zooveel grooter was dan het geluk, en waarvan eenmaal
voor goed verlost te worden om te mogen ingaan tot het nirvâna, de
hoogste zaligheid was die voor den mensch bleef weggelegd.

Koelloeka vond op dergelijke redenen wel wat aan te merken, en hij
zou in andere omstandigheden den priester misschien wel hebben
tegengeworpen, dat werkzaam te zijn en ten nutte van anderen toch
een waardiger levenstaak was dan verzonken te blijven in ledige
bespiegeling omtrent de ijdelheid der dingen; maar hij bemerkte
dat die stille en kalme, schoon ietwat droomerige leer juist voor
't oogenblik een weldadigen invloed op Iravati had; en hij zweeg.
Ook was tegenspraak hier in zeker opzigt vrij overbodig, vermits
toch deze Boeddhisten zelf weer het bewijs leverden dat de natuur
soms beter is dan de leer. Wel namen zij geenerlei deel aan het
woelige leven en de gewone zorgen der wereld; maar dat zij in
ledigheid hun tijd doorbragten, kon hun waarlijk niet worden
verweten. Onvermoeid zwierven zij door het gebergte en gingen rond
bij de arme bergbewoners, overal weldoende voor zoover in hun
vermogen stond en zooveel doenlijk het leed verzachtend van allen
die zich ongelukkig gevoelden, zonder onderscheid van godsdienst,
van kaste of van nationaliteit.

Weder was Iravati eens op een avond bij het leger van Siddha
gezeten, terwijl de geneesheer hem van de andere zijde gadesloeg,
toen hij, langzaam de oogen openend, een vlugtigen blik om zich
heen wierp en nevens zich Iravati scheen gewaar te worden. Want
zacht fluisterde hij haar naam, terwijl hij op 't zelfde oogenblik
weer de oogen sloot. Een wenk van den arts gebood haar, voor heden
zich te verwijderen; en schoorvoetend, maar 't hart toch vervuld
van vreugde, verliet zij hem om Koelloeka de heugelijke tijding te
gaan mededeelen. Den volgenden dag vond deze zijn vriend weer
aanmerkelijk toegenomen in beterschap en tot spreken ook weer in
staat.

Maar niet dan spaarzaam maakte Siddha van de gelegenheid gebruik,
ook toen Iravati weder tot hem kwam. Wel bleef hij haar kennen,
even als zijn vriend; maar van het voorleden scheen hij zich
overigens niets te herinneren, en een nevel scheen er te zweven
voor zijn geest. Wezenloos zat hij meestal voor zich te staren en
alleen de stem van Iravati kon hem dan voor een oogenblik weer
doen ontwaken uit zijn verdooving. Dat bleef zoo, ook nadat zijn
ligchamelijke krachten zoo goed als volkomen reeds waren hersteld
en hij tot een behoorlijke beweging zich weer geheel in staat
gevoelde.

Eens echter, toen hij met Iravati in de nabijheid van het klooster
rondwandelde, was het alsof plotseling een door haar gesproken
woord, of ook eenig voorwerp dat hem in 't oog viel,--zij wist
zelve later niet meer wat,--een herinnering bij hem opwekte.
Eensklaps stond hij stil, zag verwonderd om zich heen, en streek
zich met de hand over 't gelaat. Maar het hoofd schuddend wandelde
hij verder. Nogmaals echter stond hij stil, en beschouwde
oplettend nu eens de hooge bergtoppen, dan de helder blauwe lucht,
dan weer de vallei en de bosschen daar omlaag.... Eene doodelijke
bleekheid overtoog zijn gelaat, en met verwilderden blik zag hij
Iravati aan .... Het geheugen was teruggekeerd en in zijn volle
kracht; maar hoe? En ware vergetelheid voor altijd niet misschien
nog gelukkiger geweest?...

--Van hier!--riep hij ten laatste uit,--van hier! Wat wilt gij
ongelukkige! nog in mijne nabijheid? Hoe moogt gij nog dulden dat
ik u nader, ik de trouwelooze, de schandelijke verrader, beladen
met den zwaarsten vloek die het hoofd van een man ooit treffen
kon!...

Met nameloozen schrik had Iravati hem aangehoord. Wel begreep zij
niet aanstonds alles, maar toch reeds meer dan genoeg. Zij wilde
spreken, maar de stem begaf haar en in diepe smart zonk zij neder
aan zijne voeten.

--De vloek,--herhaalde Siddha wild,--de vloek van Feizi: "Leef met
de herinnering aan 't geen gij gedaan hebt, gij die u een edelman
noemt, en al verwerft gij alles wat gij begeert, altijd zult gij
de oogen neerslaan voor ieder eerlijk man dien gij ontmoet!" En
dan zou ik nog wagen ze op te heffen tot u, de reine, schuldelooze, die
ik laaghartig even als dien edelen vriend verried! Ga weg! zeg ik, ver
van hier! Een gestalte verrijst daar tusschen u en mij!... Het is Feizi,
innemend, beminnelijk zooals hij was als vriend,... maar nu weer
dreigend en streng, zooals ik hem zag toen hij als regter mijn vonnis
sprak!...

En Iravati, het hoofd weer opheffend, zag hem de oogen bedekken
met de hand, als vreesde hij langer haar te aanschouwen. Eindelijk
vond zij tot spreken weer de kracht.

--Kom mede--zeide zij,--en ga weer met mij naar binnen! Gij
overspant u, en haalt u valsche droombeelden in het hoofd. Dat is
u niet goed. Zoo kom dan!

--Droombeelden!--sprak Siddha bitter,--mogt dat waar zijn! Maar
neen! Ik ben geheel ontwaakt, ik ben volkomen helder, mijne kracht
is teruggekeerd, maar ook de herinnering, de vreeselijke
herinnering, en levendiger nu dan ooit. Nog gevoelde ik niet den
waren zin van Feizi's woorden; maar thans heb ik ze leeren
begrijpen, nu ik u heb weergezien. Voor den Keizer, ja! tot zelfs
voor den minste mijner soldaten heb ik vol schaamte de oogen
moeten neerslaan, maar nooit zoals nu. En ik zocht ook een
eerlijken dood, en dat stelde mij nog in staat hun blik te
verduren...--Iravati!--ging hij voort,--gij weet niet met wien
gij spreekt, gij kent mijn laatst voorleden niet.

--Ik ken het,--antwoordde Iravati,--en al weet ik niet bepaald wat
er tusschen u en Feizi is voorgevallen, ik meen het toch
genoegzaam uit uwe woorden te kunnen opmaken.

--En toch spreekt gij nog met mij?--riep Siddha uit,--en wendt u
niet van mij af, en kwaamt mij zelfs opzoeken om mij te verplegen
of mij te troosten in mijne laatste oogenblikken!

--Heb ik u, Siddha! dan geen trouw gezworen en was ik niet
gehouden mijn woord gestand te doen zoolang het door uzelf mij
niet werd teruggegeven? En dat is immers niet geschied. Want gij
hebt mij door Koelloeka het teeken gezonden, dat mij ten blijk
moest strekken dat uwe laatste gedachte gewijd was aan mij. Toen
heb ik begrepen dat ik pligten had op mij genomen, pligten van
eene echtgenoote ook al had nog geen huwelijk ons vereenigd.

--Welnu!--hernam Siddha,--ik ontsla u dan van die pligten en van
uwe vroegere gelofte! 't Is waar, mijne liefde keerde terug, en
met gansch nieuwe nog ongekende kracht, toen eenmaal de
noodlottige verblinding van mij geweken was; maar gij, gij kunt
mij trouw zijn en uw vermeenden pligt vervullen, maar beminnen
kunt gij mij niet meer.

--Ik bemin u als voorheen!--antwoordde Iravati.

--Gij zoekt u dat op te dringen uit overdreven eergevoel; maar het
kan niet zijn, en later zoudt gij u berouwen dat niet beter te
hebben ingezien. Er is geen liefde, waar geen achting meer kan
bestaan. En de vrouw moet kunnen opzien tegen den man, en haar
steun zoeken bij hem; maar ongelukkig het verbond als de man de
zwakkere is en zich te schamen heeft tegenover zijn eigene
echtgenoote! Ga dan en vergeet mij; ik ben zelfs uwe herinnering
niet meer waardig.

--Gij verstoot mij dus?

--Ik heb geen regt u te verstooten, geen regt eigenlijk ook om u
te ontslaan van uw woord; en zoo ik 't al deed, het was enkel om u
gerust te stellen en u 't gevoel te sparen alsof gij uit eigen
beweging mij verlaten hadt.

--Luister naar mijne bede, Siddha!--sprak nu Iravati vleijend,
terwijl zij vertrouwelijk hare hand op zijn arm legde;--ik wil
niet met u twisten over al wat gij mij tracht voor te houden, ik
wil ook niets eischen, niets vorderen als mijn regt, maar u
smeeken alleen, gehoor te geven aan mijne vurige, mijne
hartstogtelijke wenschen. Keer u niet van mij af, verlaat mij
niet, juist op dit oogenblik nu ik meende u herwonnen te hebben!
Zie ik vraag u niet eens eene belofte voor de toekomst; ik geef u
de volkomen vrijheid; doch laat mij, al is 't ook maar een korten
tijd, nog in uwe nabijheid! De scheiding ware mij thans
onmogelijk!

--Neen, en nogmaals neen!--antwoordde Siddha, thans bijkans met
hardheid,--geen weifelingen, geen nieuwe zwakheden meer! Ik beging
er waarlijk al genoeg. Nog eens alzoo: vergeet mij, en laat mij
gaan!

En Iravati afwerend, die, voor hem nedergebogen, zijn gewaad nog
met de handen omklemde, wilde hij heensnellen en vlugten om de
eenmaal en ook nog heden zoo teeder beminde nimmer weer te zien.

--Het is wel!--sprak nu Iravati, zich oprigtend met beleedigd
gevoel van eigenwaarde, en krachtiger en vaster klonk hare stem
dan Siddha die nog ooit had gehoord,--het is wel! Gij hebt, geloof
ik, gelijk. Gij maakt u mijne liefde onwaardig. Eenmaal zijt gij
ondanks al uwe geloften mij ontrouw geweest, maar ik had het
vergeven en vergeten, omdat ik begreep dat gij voor eene
verleiding waart gezwicht gelijk ik die niet kende. Doch nu
verwerpt gij mij willens en wetens, en niet omdat ik iets jegens u
misdreef, maar alleen omdat gijzelf te trotsch zijt om voor uwe
eigene vrouw te willen bekennen, dat gij eenmaal zwak en tegen
verleiding niet bestand zijt geweest. Welnu dan, verlaat mij!
Zonder u is mijn leven niets; maar eene afgedwongen liefde mag
geene jonkvrouw van ons geslacht verlangen, ook niet van den man
dien zij bemint. En zoo nu de herinnering aan 't geen gij jegens
een vriend misdreven hebt, u vervolgt, laat er dan nog ééne
bijkomen: de herinnering aan de vrouw, dien gij eenmaal hebt
liefgehad, maar die gij hebt opgeofferd om te voldoen aan uw
zelfzuchtige hoovaardij!...

Siddha weifelde. Zou hij gaan? Kon hij blijven? Wel wenschte hij
dit; maar was het overeen te brengen met zijn gevoel van eer? Toch
bleef hij nog staan, en verwijderde zich niet, gelijk hij zoo
aanstonds nog voornemens was.

--Wie zal beslissen?--vroeg hij, de hand aan het voorhoofd
slaande;--er is waarheid in 't geen gij zegt, en toch ook weer
strijd met wat ik als regt beschouw...--Doch--vervolgde hij,--zou
een ander, en die wijzer is dan wij beiden, niet misschien nog
weten te rigten tusschen ons?

--Gij bedoelt Koelloeka?

--Neen, niet hem, zoo verstandig hij ook zijn mag, en zoo hoog ik
hem ook acht. Ik weet het vooruit, hij zou slechts uw en mijn
geluk trachten te verzekeren, en dat meenen te doen door u
eenvoudig gelijk te geven. Hij is niet onpartijdig, niet vrij meer
in zijn oordeel. Een ander,--maar vraag mij nu niet nader!--zou de
eenige zijn, dien ik in een tweestrijd als dezen kan vertrouwen,
en misschien zal hij mij raad kunnen geven. Luister dan, Iravati!
naar thans meer bedaarde, verstandige taal! Laat mij van hier
vertrekken en zoo spoedig mogelijk. Misschien keer ik weldra
weder, misschien ook nooit. Kom ik terug, dan is mijn verder leven
voor immer u gewijd; zoo niet, weet dan dat ik heb opgehouden voor
u te bestaan, en dat gij vrij zijt en van alle vroegere banden
ontslagen. En nu, geen tegenwerpingen meer! Heb geduld met mij,
gelijk gij tot dusver het steeds hebt betoond!...

En eer Iravati bij dit nieuw en onverwacht besluit gelegenheid had
gevonden tot een antwoord, was hij verdwenen, en zocht hij reeds
naar zijn dienaar om zijn paard te zadelen en zich gereed te maken
tot een togt, waarvan het doel haar onbekend moest blijven. In
allerijl begaf zij zich naar Koelloeka en deelde hem in der haast
mede wat tot verklaring kon strekken van Siddha's zonderling
besluit. Wat hem gemeld werd, was den goeroe genoeg om hem te doen
inzien, dat het beter ware Siddha zijn gang te laten, dan hem in
dit oogenblik tegen te werken, ook al stelden zijne pas herwonnen
krachten hem nog nauwelijks tot het verduren van vermoeijenissen
in staat; en zoo goed mogelijk zocht hij de bedrukte Iravati te
troosten met de hoop, dat zij haar verloofde binnen een niet al te
lang tijdsverloop zou terug mogen zien. Inmiddels was Siddha zelf,
na een hartelijk afscheid van den Boeddha-priester, wien hij
tevens een rijk geschenk voor het klooster ter hand stelde, met
Vatsa reeds spoedig op weg....

Wederom gleden de late zonnestralen langs de hellingen van den
Himâlaya, en wederom daalde Siddha, maar nu enkel door zijn
dienaar vergezeld, naar de vallei, waar de woning van Gaurapada
lag. Daar werd hij door den ouden dienaar ontvangen, die hem
spoedig herkende en aanstonds zijn meester de komst van den gast
ging melden.

Met blijdschap ontving de kluizenaar zijn jongen vriend, maar met
bekommering tevens zag hij hem aan, toen hij de verandering
opmerkte die zijn voorkomen had ondergaan. Het vroeger zoo open en
vrolijk gelaat, thans verbleekt, had eene strakke, sombere
uitdrukking aangenomen en ook de gansche houding scheen niet
veerkrachtig meer als voorheen. In betrekkelijk korten tijd was de
jongeling een man geworden; echter niet een man van geestkracht en
met levensmoed bezield, maar een die gebogen ging onder leed, en
wel--de scherpe blik van Gaurapada doorzag het dra,--onder dat
leed, dat welligt het zwaarst te dragen is, de smart die haar
oorsprong heeft in grievend zelfverwijt.

--Eerwaarde!--begon Siddha, na de eerste begroeting,--of laat mij
liever zeggen, mijn genadige Vorst!...

--Neen,--viel de kluizenaar hem in de rede,--blijf mij Gaurapada
noemen! Ik ben niets anders meer.

--Welnu dan,--hernam Siddha,--ik gehoorzaam. En met vreugde zie ik
dat ge u mijner nog herinnert. Maar tevens zullen dan ook de
woorden u nog wel heugen, die gij bij mijn kort bezoek in uwe
gastvrije woning, ten afscheid tot mij gesproken hebt.

--Ik liet u beloven--antwoordde Gaurapada,--mij nogmaals op te
zoeken als er ooit een tijd in uw leven kwam, waarin gij den raad
van een goed en opregt vriend mogt behoeven en dien bij een ander
niet te vinden wist. Ik begrijp, dat een dergelijke reden u thans
hier brengt. En mag ik oordeelen naar uw uiterlijk, dan moet,
dunkt mij, die reden ook eene zijn van droevigen aard.

--Dat is zij,--sprak Siddha,--en als ik u alles heb meegedeeld,
zult gij u misschien verwonderen, dat mijn voorkomen nog niet
duidelijker te kennen geeft wat er in mij omgaat.

--Kom inmiddels aan de andere zijde van het huis,--zei Gaurapada;--
wij willen ons daar neerzetten en er rustig zamen spreken.

Gaarne voldeed Siddha aan de uitnoodiging, en nadat hij op
dringend verlangen van den kluizenaar eerst nog een versterkenden
wijn en eenige ververschingen had gebruikt, begon hij 't verhaal
van zijn wedervaren tot op het oogenblik dat hij Iravati in het
klooster verlaten had.

Opmerkzaam en met groote belangstelling hoorde Gaurapada hem aan,
en toen het verhaal ten einde was, zweeg hij nog geruimen tijd en
bleef in gedachten vóór zich staren. Eindelijk nam hij weer het
woord en Siddha aanziend met zijn helder en vriendelijk oog, zeide
hij:

--Inderdaad! gij hebt u een zwaren last op de schouders gelegd.
Maar toch niet een, die voor een man niet te dragen zou zijn. Dat
gij door Goelbadan u liet verleiden acht ik zeer zeker niet te
verdedigen, maar toch wel verschoonbaar; dat gij echter uwe
betrekking met haar niet wist af te breken, toen gij ontdekt had
wie zij was, noem ik een niet ligt te vergeven schending van de
vriendschap die u aan Feizi verbond. Zoo was ook uw aanvankelijke
ontrouw jegens den Keizer grootendeels het gevolg eener dwaling;
maar tegen hem zaam te spannen en tevens in zijn dienst te
blijven, was misdadig. Ik beoordeel uw gedrag dus geenszins
zachter dan gijzelf. Integendeel, mijn oordeel moet zelfs iets
harder zijn. Want gij meent dat de reeks uwer feilen gesloten was,
toen gij den Keizer uw misdrijf hadt bekend. Maar gij bedriegt u.
Gij hebt er nog eene begaan, die niet minder noodlottig kon zijn
dan de overige, hoewel eene dwaling ook waartoe zeer velen in uwe
omstandigheden plegen te vervallen. De groote meerderheid der
menschen verbeeldt zich even als gij, dat berouw eene deugd is, en
dat boete en zelfkastijding het eenige is waardoor de misdadiger
zijne schuld kan uitwisschen. Maar er zijn weinig dwalingen zoo
verderfelijk menigmaal in de gevolgen als juist deze, wanneer de
boete nu juist daarin bestaat, dat men zich onttrekt aan den
werkkring waarin men nog nuttig werkzaam kan zijn, en ook anderen
in zichzelven straft. En dat was het, wat gij voornemens waart te
doen. Eerst zoekt gij den dood op het slagveld; en dat was ook
zeker 't eenvoudigste, als gij uzelf het leven niet wildet
benemen; mij blijkt echter niet wat uw dood op zichzelf aan
anderen gebaat zou hebben, en hoe gij uw vergrijpen er dus weer
goed mee kondt maken. En nu gij een eervollen dood niet hebt
kunnen vinden, en daartoe misschien ook voor 't oogenblik geen
gelegenheid bestaat, nu verklaart gij mij uw voornemen om eenzaam
te gaan leven in de wildernis en uwe dagen te slijten in
zelfkastijding en boete. Maar waartoe? Tot wat kan in uw geval die
afzondering dienen, óf voor uzelf óf voor een ander? En dan
Iravati, uwe bruid! Haar verstoot of verlaat gij, hoe ge 't noemen
wilt, niet omdat zij ontrouw werd jegens u, maar omdat gijzelf u
te schamen hebt gehad tegenover haar. Gij straft dus niet uzelf,
maar juist haar in de eerste plaats. Noemt gij zoo iets pligt of
deugd? Neen, mijn vriend! het zou slecht zijn, omdat het niet
enkel 't gevolg van een dwaling maar van een grove ondeugd zou
zijn.... Gij ziet mij verwonderd aan, maar gij zult mij gelijk
geven als ik u die ondeugd noem. Zij is hoogmoed, verregaande
trots, en sterk doet ze zich gelden bij u, terwijl ge u hebt
wijsgemaakt dat gij uzelven vernedert. Iravati heeft gelijk. Gij
waart te hooghartig om u te verbinden aan eene vrouw, die uwe
zwakheden kende of ze eenmaal zou kunnen ontdekken, terwijl zij
zichzelve niets te verwijten had. En evenzoo is het in waarheid
niet dan hoogmoed, wat u zou nopen de wereld te ontvlugten. Gij
zijt bevreesd soms iemand te ontmoeten, die 't een of ander van
uwe vroegere handelingen vernomen had; en zelfs durft gij een
ander man niet meer onder de oogen zien, ook al is hem niets van u
bekend, enkel omdat gij u bewust zijt eenmaal verkeerd en slecht
gehandeld te hebben. Heet dat, vraag ik, deugd of moed, of is 't
alles niet weder laakbare zwakheid?

--Maar de laatste woorden van Feizi!--sprak Siddha, toen de
kluizenaar op een antwoord bleef wachten.

--Ik had de tegenwerping voorzien,--hervatte Gaurapada,--en ik
wil haar volstrekt niet zekere beteekenis ontzeggen. Maar wachten
wij ons voor overdrijving! Dat Feizi handelde en sprak zooals hij
deed, noem ik zeer verklaarbaar; ikzelf zou in gelijke omstandigheden
misschien evenzoo hebben gedaan. En toch had hij in zekere mate weer
ongelijk; en zoo hij thans in mijne plaats was en dus onpartijdig
oordeelen kon, hij zou, ik twijfel niet, u hetzelfde zeggen. Een man
behoeft nog volstrekt niet zijn gansche leven lang zich te blijven
vernederen tegenover anderen, omdat hij eenmaal een afkeurenswaardige
daad bedreef, indien hij door latere handelingen de achting zijner
medeburgers zich waardig heeft weten te maken. Wel daarentegen zou hij
tegenover hen zich te schamen hebben, wanneer hij, na eens zijn plicht
door handelen te hebben verzaakt, door niet-handelen voortging dat te
doen.... En nu, luister naar den raad dien gij mij vraagt en dien ik u
volgaarne geef. Gij zijt voorlang tot het vol besef van het onwaardige
uwer vroegere gedragingen gekomen en hebt uzelven daarover aangeklaagd
bij den Keizer, bij Iravati en bij mij. Dat was goed, zeer goed! Maar
dat besef, dat helder inzigt in 't verkeerde uwer daden moet niet de
laatste wezenlijke stap zijn, maar juist de eerste op een beteren weg.
Het zal u kunnen behoeden voor latere dwalingen; niet alleen voor
soortgelijke als waartoe ge u liet verleiden, maar ook voor andere. Gij
zult beter leeren waken over uzelf, uwe indrukken, uwe hartstogten en
driften, meer beducht zijn voor daden, waarover gij later tegenover
anderen en uzelf u beschaamd moet gevoelen; en in 't eind kan op die
wijze een gemoedstoestand voor u geboren worden, waarin 't u nagenoeg
niet meer mogelijk ware te handelen tegen 't geen plicht en eer
gebieden. Maar niet, wanneer gij aan het werkelijke leven u onttrekt en
de verzoeking tracht te ontgaan enkel door ze te ontvlugten. Weersta de
verleiding, en begin nu in de eerste plaats met de overwinning van
uw misplaatsten trots! Daarom, neem Iravati tot vrouw en maak u
harer waardig; ga tot den Keizer en vraag hem een werkzaamheid
waarin gij hem en uw land van dienst kunt zijn. Ik twijfel geen
oogenblik, of hij zal ze u gaarne verleenen na uw op nieuw betoonde
trouw. Ik begrijp dat gij Feizi liefst zult willen ontwijken, en dat is
ook goed; gij behoort hem een nadere ontmoeting te sparen; maar
Hindostan is waarlijk groot genoeg om twee menschen van elkaar
gescheiden te houden, en in Kaçmir of elders kunt gij even goed als te
Agra zelf nog werkzaam zijn. Denk nu over dat een en ander eens na en
meld mij, als gij 't overwogen zult hebben, uw besluit!--Neen, antwoord
mij thans niet terstond,--sprak Gaurapada met afwerend gebaar, toen hij
Siddha gereed zag het woord op te vatten;--neem thans de rust, die, ik
zie het, u volstrekt noodig is; en als gij dan morgen behoorlijk alles
hebt overwogen, zeg mij dan of er nog bezwaren bij u bestaan tegen 't
geen ik gemeend heb u te moeten aanraden!

En met een vriendelijken groet verwijderde zich de kluizenaar en
liet Siddha over aan zijne eigene overpeinzingen.

Den anderen dag stond nogmaals Siddha gereed om afscheid te nemen,
en nu voor 't laatst misschien, van Gaurapada. Lang nog bleven de
beide mannen in gesprek en toen eindelijk de reiziger weer te
paard zou stijgen, drukte hij met warmte zijn waardigen gastheer
de hand, en sprak met bewogen stem, maar weer verhelderd gelaat:--
Ik dank u, Gaurapada! voor de wijze en mannelijke taal, die gij
tot mij hebt gesproken. Een nieuw leven ben ik u verschuldigd, en
ik wil hopen mij daarin anders te gedragen dan in dat vorige, dat
ik niet wil vergeten maar voor altijd achter mij laat. Gij hebt
mij geleerd wat regt berouw en wezenlijke boete is; moge ik nimmer
toonen dat ik u verkeerd begreep, of u aanleiding geven tot de
ervaring dat gij uw goeden raad aan een onwaardige hebt
verspild!...



ZEVENTIENDE HOOFDSTUK.

Bij het praalgraf

In de nabijheid van het dorp Sekandra, niet ver van Agra, verheft
zich een dier prachtige gebouwen, die, de roem van Hindostan en
door de smaakvolle weelde hunner bouworde de bewondering wekkend
van alle reizigers, de laatste overblijfselen mogen heeten van de
vóórlang verdwenen grootheid der Mogols. Een met torens bezette
ringmuur geeft door een breede poort van rooden met marmer
ingelegden steen den toegang tot een uitgebreid, met lommerrijke
boomen beplant park, in welks midden zich een gebouw van
aanzienlijke hoogte en kolossalen omvang bevindt. En dat gebouw
zelf, niet minder uitmuntend door de strenge schoonheid zijner
lijnen dan door het weelderige en bevallige der tallooze op de
muren, poorten en minaretten aangebragte versieringen, is wederom
door een aantal hoogere en lagere open koepels en galerijen
omringd, zoodat het geheel eer nog eene verzameling van paleizen
en lusthoven schijnt dan een op zichzelf staand monument. Die
grootsche stichting evenwel is niet het verblijf van levenden,
maar werd bestemd om het gebeente te dekken van een roemruchtigen
doode, van Akbar.

Eenige jaren na de tot hiertoe vermelde gebeurtenissen stond daar
in het park eens op een avond een zwijgend paar. Een krachtvol man
in rijk en smaakvol gewaad, met de linkerhand op het gevest van
zijn sabel en met den regterarm om de leest eener beeldschoone,
bevallig gekleede vrouw, die, als de ligte slingerplant aan den
sterken eik, aan den schouder van haar echtgenoot leunde: Siddha
Rama met zijne thans overgelukkige Iravati.... Bewonderend zagen
beiden op naar het heerlijk mausoleum en dachten aan den man, van
wien zij zoo menigmaal te zamen en nooit anders dan met den
hoogsten eerbied gesproken hadden.

Veel was er gedurende die inmiddels verloopen jaren anders
geworden.

Akbar dan was niet meer. Selim, zijn zoon, na op verlangen van
zijn vader bij diens sterfbed het zwaard te hebben aangegord dat
hij, de Keizer, steeds had gedragen, was hem opgevolgd en regeerde
nu onder den titel van Djihangir in Hindostan. Dat hij met Akbar
niet te vergelijken viel, lag wel in den aard der zaak, en niemand
dan ook die verwachtte dat hij hem ooit zou evenaren; maar slecht
kon zijne regering toch niet worden genoemd, en aan zijne
opvolgers, aan Shah Djihan en Aurengzeb, was het voorbehouden,
onder allen uitwendigen glans de zaden te strooijen van het
bederf, dat het eenmaal zoo magtige rijk weer uiteen zou doen
vallen, om als eene ligte prooi het ten laatste in handen te
spelen van Britsche veroveraars. Zijne slechte gewoonten had Selim
overigens nog wel niet gansch afgelegd; en Sir Thomas Roe, die als
Engelsch gezant zijn hof bezocht, vond gelegenheid om hem in een
dergelijken toestand te zien, als waarin Siddha hem op het
nachtfeest in zijn paleis had aanschouwd; maar toch had hij
geleerd zijne uitspattingen te beperken, en in elk geval was hij
geenszins de onverbeterlijke dronkaard geworden, die hij eenmaal
bestemd scheen in 't vervolg van zijn leven te zijn. Jegens
Iravati had hij volkomen zijn woord gestand gedaan, en gelukkig
ook vond hij troost over de ondervonden teleurstelling in zijn
huwelijk met de schoone en verstandige Noermahal, die een
veelbeteekenenden en in vele opzigten heilzamen invloed op hem
verkreeg.

Dat Kaçmir in 't eind moest onderworpen worden, was reeds lang te
voorzien geweest; en na de verijdeling van Selim's zamenzwering
kostte het Akbar weinig moeite meer om door te dringen in het
ontredderd land en het te onderwerpen aan zijne heerschappij. De
zwakke Koning was gesneuveld; zijne onwaardige zonen werden
verbannen; Siddha's vader werd door den Keizer tot Onderkoning
benoemd, en hijzelf erlangde, met het vooruitzigt zijn vader op te
volgen, de eerste betrekking na dezen in het land, terwijl
Koelloeka hem, trouw als steeds, met raad en daad ter zijde bleef
staan. Niet lang ook of het volk, dat zich eerst niet dan noode
had gewonnen gegeven, begon de zegeningen te waardeeren van het
nieuw en thans eindelijk door wijze instellingen en bekwame
beambten rust en welvaart verzekerend bestuur.

De kluizenaar van den Bhadrinâth beleefde niet meer de volkomen
onderwerping van zijn vaderland. Eens, toen Koelloeka hem een
bezoek was gaan brengen om hem op de tijding daarvan voor te
bereiden, vond hij den ouden dienaar alleen. Zijn meester was op
eenmaal ongesteld geworden en weinige dagen later was hij
gestorven, rustig en kalm zooals hij in zijne laatste jaren had
geleefd. De dienaar begroef het lijk op eene hoogte, die naar de
zijde van Kaçmir ziet. Daar legde Hara, de tijger, zich neder, en
begon, als de dienaar hem zocht te verwijderen en naar huis te
lokken, op onheilspellende wijze te grommen. Aan het voedsel en
het water dat hem op die plek gebragt werd, raakte hij niet; en na
enkele dagen lag hij dood op het graf van zijn meester en vriend.
De dienaar begroef hem nevens dezen.

Van Parviz, jegens wien Feizi blijkbaar van het gebeurde met
Goelbadan gezwegen had, ontving Siddha van tijd tot tijd vrolijker
berigten. Hij was gelukkig door het bezit van de dochter des
schatmeeesters; en, in een hooge staatsbetrekking geplaatst, hield
hij zich vooral ook bezig met het ordenen van de letterkundige en
diplomatische nalatenschap van Aboel Fazl, zijn steeds nog door
velen diepbetreurden oom.

Abdal Kadir bleef zich terugtrekken uit het openbare leven en werd hoe
langer hoe regtzinniger, en steeds hartstogtelijker ijveraar voor het
ware geloof. Hij zocht troost voor zijne vele teleurstellingen en
ergernissen in het schrijven van zijn Moentak-hab-oet-Tawarikh, waarin
hij zich bitter bleef beklagen over Akbar en dapper voortging op Aboel
Fazl en Feizi te schelden, die hem nooit kwaad hadden gedaan.

De Padre Aquaviva keerde niet te Agra terug; anderen kwamen er
later zijn werk weder opvatten. Met weinig gelukkiger uitslag
evenwel; en ook nu nog, bijkans drie eeuwen later, blijft de
bekeering van Hindostan tot de vrome wenschen van Westersche
dweepers behooren.

Of de trouwe Vatsa met de praatlustige maar goedhartige Nipoenika
huwde, meldt de geschiedenis niet. De waarschijnlijkheid echter
bestaat, dat de dienaar en de dienares wel het voorbeeld van
meester en gebiedster zullen gevolgd hebben.

Aan het geluk van deze beiden ontbrak thans weinig of niets meer.
Wel kwam er bij wijlen nog eene sombere herinnering opdoemen in
Siddha's geest, maar hij had zich langzamerhand gewend, zich
daardoor niet geheel te laten neerslaan, en vooral ook zijn leed
voor Iravati te verbergen, sinds hij bemerkt had hoezeer 't haar
bedroefde als zij de donkere uitdrukking op zijn gelaat ontwaarde,
wier oorzaak zij maar al te wel begreep. Wat en hoe hij misdreef,
had hij eens voor al omstandig haar bekend, maar als hij toch soms
nog zinspeelde op het gebeurde, sloot zij vriendelijk lagchend hem
den mond en wilde er niets meer van hooren. En eenigen tijd na hun
huwelijk had zij hem een zoon geschonken, dien hij weldra haast
niet minder dan haarzelve beminde. Toch leerde hij nu eerst
volkomen haar waardeeren, en begrijpen welk een schat hij gewonnen
had en bijkans zou hebben versmaad, toen hem Iravati haar
wedervaren met Selim verhaalde, en vreemd opzag toen hij in
levendige bewoordingen haar zijne bewondering uitdrukte over hare
handelwijze; zij toch had, meende ze, niet anders gehandeld dan in
gelijk geval iedere vrouw van haar geslacht zou hebben gedaan.

Lang bleef Siddha daar nevens haar bij Akbar's graf in gedachten
verzonken, toen zijn aandacht op eens door een voetstap getrokken
werd, die in de nabijheid zich deed hooren op den met zware
steenen bevloerden grond. Ontzet deed hij een stap achterwaarts,
toen hij den naderende herkende. En zijn uitroep moest Iravati wel
terstond doen begrijpen tot welke noodlottige ontmoeting het hier
gekomen was....

--Feizi!...--klonk het uit zijn mond....

Onmiddelijk stond de ander stil, nadat hij eerst zonder op de
beide bezoekers te letten al mijmerend was blijven voortgaan. En
ook hij ging een schrede achteruit, toen hij den man gewaar werd
die hem eenmaal zoo diep beleedigd had .... Maar hij scheen zich
te bezinnen en trad langzaam weer voorwaarts, en toen hij Siddha
een beweging zag maken om zich haastig te verwijderen, zeide hij:

--Blijf en hoor mij aan! Hier, bij het graf van den vorst, die
altijd liever vergaf dan strafte en zijn vijanden niet wist te
haten, voegt ons geen toorn en geen wrok. Ook ik heb menigmaal
reeds getracht zijn edel voorbeeld te volgen, en althans in mijn
hart u de beleediging te vergeven, die ge mij hebt aangedaan. Maar
ik kon niet, ik miste nog de kracht. Thans, op deze geheiligde
plek, waar het toeval ons voor 't eerst weer zamenbrengt, heb ik
eindelijk die kracht gevonden, en wil ik doen wat Akbar in mijne
plaats zou gedaan hebben. Ik vergeef u, Siddha!

Diep ontroerd en met gebogen hoofd stond Siddha daar vóór zijn
edelmoedigen vijand; en met bewondering zag Iravati naar den man,
die zulk een strijd tegen zichzelve volstreden had.

--Zie op!--sprak Feizi weder,--en ontvlugt den blik van uw
vroegeren vriend niet meer! De woorden, die ik eenmaal in toorn
tot u rigtte, waren zeker niet onverdiend, maar voor een man van
uw karakter toch inderdaad een vreeselijke, misschien ook al te
harde straf; en ik weet, door Koelloeka, welk een indruk ze op u
hebben nagelaten en tot welke verkeerde handelwijze ze u bijkans
hadden vervoerd. En ik vernam ook van ons beider vriend, dat
gijzelf de verleider niet zijt geweest en in den beginne ook niet
geweten hadt wie de verleidster was. Haar invloed en geduchte magt
heb ikzelf trouwens wel gekend. Te vreezen is zij thans voor
niemand meer. In hare gevangenschap heeft zij zelve een eind aan
haar schuldig leven gemaakt. Doch genoeg reeds van het voorleden,
vooral in tegenwoordigheid van haar, die ik begrijp als uwe edele
echtgenoote te mogen begroeten. Laat het dan vergeten zijn
tusschen ons! Uwe verdere handelingen, waarvan ik later veel
vernam, hebben u op nieuw de achting en vriendschap waardig
gemaakt van een man van eer. Ziedaar mijn hand als voorheen!

Het was Iravati die ze greep, terwijl Siddha nog nauw van zijne
ontroering scheen bekomen.

--Heer!--sprak zij,--ik zeg u dank, innigen dank voor uwe
grootmoedigheid! Wat gij gezegd hebt verjaagt de donkere wolk, die
nog altijd ons huwelijksgeluk kwam verstoren, en het looden wigt
is dan eindelijk opgeheven, waaronder mijn Siddha zoolang heeft
gebukt gegaan!

--Ik zoek naar woorden,--sprak nu ten laatste Siddha zelf, terwijl
hij thans ook de hand van Feizi aannam,--naar woorden om uit te
drukken wat ik in dit oogenblik gevoel; maar ik weet ze nog niet
te vinden. Toen ik eenmaal mij getroost, althans mij gesterkt
achtte door de verstandige taal van een wijs man, geloofde ik tot
een nieuw leven herboren te zijn; maar thans gevoel ik het, ik ben
dat eerst nu! Uwe vriendschap, Feizi! had voor mij steeds de
hoogste waarde; maar te grievender dan ook mijn zelfverwijt en te
zwaarder mijne straf, toen ik door eigen schuld op de schandelijkste
wijze ze had verbeurd. En die vriendschap, die ge mij edelmoedig
teruggeeft, acht ik ook het hoogste geschenk dat tegenwoordig mij nog
geworden kon.

--Toch zal--hernam Feizi,--onze tegenwoordige toevallige
zamenkomst slechts kort van duur en deze onze ontmoeting
waarschijnlijk wel de laatste zijn. Dat ik aan de staatsdienst mij
heb onttrokken, is u zeker wel bekend; Selim, of zooals hij nu met
een trotschen titel zich gelieft te noemen, Djihangir, zag mij zoo
min als mijn broeder ooit met een goed oog aan; en bovendien viel
't mij zwaar hem te gaan dienen, om redenen, die ik nu niet verder
behoef aan te duiden. Ik trok mij dus terug en leefde stil te
Agra. Nu heeft Shah Abbas, de Koning van Perzië, mij uitgenoodigd
om in zijne hoofdstad te komen en mij daar met wetenschappelijke
werkzaamheden bezig te houden. Aan die uitnoodiging wil ik gehoor
geven. Morgen vertrek ik naar Ispahan, en, zoo 't mij daar
behaagt, denk ik er ook te blijven. Maar ik mogt niet van hier
gaan zonder een afscheidsbezoek aan de laatste woning van mijn
vorstelijken vriend. Daarom treft gij mij heden op deze plaats.
Die vriend was mij alles, Siddha! en meer zelfs dan mijn leven en
huwelijksgeluk; en indien gij tegen hem u waart blijven
bezondigen, neen! ik geloof niet dat ik 't ooit u vergeven had.
Maar gij hebt getoond hem te eeren en te hoogachten als ik, ook al
waart gij nooit in de gelegenheid hem zóó te waardeeren en zóó
lief te hebben als de weinigen, die hem volkomen én in zijne
buitengewone grootheid én ook in zijne kleine maar doorgaans nog
altijd beminnenswaardige zwakheden hebben gekend.

--Ik heb--merkte Siddha aan,--inderdaad hem zóó nooit leeren
kennen, maar toch genoeg van hem kunnen ontdekken om hem niet
anders dan met de grootste bewondering en den hoogsten eerbied te
herdenken. Ook een ander vorst heb ik gekend, maar die opgehouden
had het te zijn; en grooten dank ben ik hem verschuldigd, en
dierbaar is mij zijne nagedachtenis; maar nadat ik mij vroeger de
vraag had gesteld, wie van die beiden wel de grootste was, kwam ik
in later dagen tot de overtuiging, dat de stille en rustige
wijsgeer, die van alle wereldsche genietingen afstand had gedaan,
toch nog overtroffen werd door den wijsgeer op den troon, die te
midden van het woeligst staatsleven diezelfde gelijkmatigheid van
karakter en die regtvaardigheid van zin had weten te bewaren, die
de ander in zijne afzondering zich had eigen gemaakt. Inderdaad,
zoo één, dan heeft wel Akbar zijn naam verdiend!

--Dat zullen wel alle komende geslachten u nazeggen,--sprak
Feizi,--in 't Oosten en in 't Westen. Die titel van "de Groote"
pleegt door vleijers en begunstigden aan menig vorst te worden
toegekend; maar dikwijls met weinig regt. Niet hier aldus. Indien
groot te zijn waarlijk beteekent, zichzelf met geen minder kracht
dan anderen te beheerschen en een leven van moeiten en zorgen toe
te wijden aan het geluk zijner medemenschen, dan was de man wiens
gebeente ginds rust in waarheid wel een groot man. Er zijn vorsten
geweest, en er zullen er misschien ook nog komen, wier naam in de
wereldgeschiedenis meer bekendheid erlangt dan de zijne; er waren
er, en er zullen ook mogelijk nog zijn, wien nog hooger roem ten
deel valt dan hem; maar zéér zelden toch zal er een magthebber in
de geschiedenis zijn aan te wijzen, die te midden van al zijne
grootheid zoo volkomen als Akbar zich mensch bleef betoonen in de
schoonste en edelste beteekenis van het woord ...--En nu:--besloot
Feizi, terwijl hij beiden, Siddha en Iravati, de hand drukte,--
vaartwel! En denkt ook nog eens aan mij, als ik vér van hier zal
zijn. Gij kunt het nu voortaan zonder bitterheid. Ook mijzelven
ontneemt die overtuiging een last, die lang mij zwaar gewogen
heeft! ...

Nog bleef Siddha geruimen tijd nadat Feizi zich langzaam door de
breede laan had verwijderd, met zijne Iravati in het park
vertoeven. Eindelijk verliet hij met haar ook de plaats, waar hij
een laatste, stilzwijgende hulde was komen brengen aan de
nagedachtenis van den grooten Keizer.

--Zoo gaan zij dan allen,--sprak hij mijmerend onder 't huiswaarts
keeren,--allen die wij leerden kennen en hoogachten! Ook hem zien
wij waarschijnlijk nooit terug, die zooeven ons verliet. Toch
sterven zulke mannen als Akbar en Aboel Fazl en Feizi niet als de
dood een eind aan hun leven maakt! Zij blijven voortbestaan in de
herinnering, die ze ons nalaten en in hunne werken. Hunne gedachte
bezielt anderen die na hen komen, en wederom anderen die er komen
na dezen. Of dàt niet de onsterfelijkheid zou zijn?...





*** End of this LibraryBlog Digital Book "Akbar: een oosterse roman" ***

Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.