Title: Ljocht en Skaed - In mennich biskôgings
Author: Kalma, Douwe
Language: Western Frisian
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.


*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Ljocht en Skaed - In mennich biskôgings" ***


Utjeften fen De Jongfryske Mienskip
- ûnder samlerskip fen D. Kalma -

No. 2.


Ljocht en Skaed


In mennich biskôgings

fen

D. KALMA


A. J. OSINGA - SNITS - 1916



Ljocht en Skaed

fen

D. KALMA



I. TWIVEL.[1]


Dit is de syktme, dy’t it ûnsidige lân, dêr ’t wy yn libje, oantaest
hat en ûnsjênber, stadichoan it hiele gestel ûnderminet, oant er
ienris tapakt en ynslacht, sûnder in lytse kâns op genêzing to litten
--det, wylst tichte by ús grinzen de blom fen ’e jonkheit út
omlizzende lânnen sichte wirdt fen ’e dea, wylst de nachtloft read is
fen fjûr en de groun fen bommen towoelle, wylst de lânnen sêd binne
fen geskriem en de weagen fol fen gerop, fierwei de measte minsken
hjirre dogge, as barde der neat, en swietsjesoan trochgean mei hjar
deistich wirk, ef mei hjar wyn-drinken en it ôfrinnen fen komeedzjes
en jounspretten foartfarre.

Men fetsje my wol. Nimmen scil bigeare, det wy nei de yllinde en de
ûnminskelikens fen de oarloch in toarn oanskôge to hawwen, ús jowe
mids de forheftige kolk fen de striid, nimmen sels, det wy út rouwe om
de frjeonen, dy’t foelen, lyk as eren de hartoginne fen Angoulême, ek
it glimkjen oerjaen scoenen, ek út ús libben it laitsjen fordriuwe.
Mar hwet as plicht rêst op elts, dy’t syn libben net trochgean wol as
in doarmer yn in geheimige en rûzige nacht, is him to jaen yn de
earnst fen ús tiid en de ynfloeden fen ús dagen op him ynwirkje to
litten, sûnder to eangjen, det hja him út it lead slaen mochten.

Priislik is it, tige priislik wis, det wy hjirre komité’s oprjuchtsje
for hwa ’t finzen waerden yn ’e macht fen hjar fijânnen, for hwa ’t op
de slachtfjilden lizze út to sjên nei frjeonlike soarch en de treast
fen in pear bimoedigjende eagen, for hwa ’t in man ef in heit
forlearen, dy’t sa nedich wier for hjar gesin--treflik, det men
flechtlingen út barnende stêdden hjir ûntfangt, lyk as men neffens de
âlde en wijde wetten fen gastfrijens, hjar heart to ûntheljen. Mar
hjir sprekt allinnich it meilijen, it langstme it leed fen yens neiste
to sêftsjen--haedsaek bliuwt, det yens egen persoanlikheit syn maklike
ûnforskilligens en tofredenens ôfleit, en, syn greatske hegens
biwarjend, ré stiet, moedich en fêstbisletten, om de takomst oan to
fetsjen, lyk as ienris de Germanen de hoarnen griepen fen in
oanstoarmjende ûrokse.

Hwa ’t de wrâld net rjucht yn de read-biroune eagen sjên doar, biret
om, as it nedich is, mei hjar oan to gean in striid fen libben-op-dea,
lit him gean nei de broeijerige loft fen syn sliepkeammerke en
ynslomje--lit ús hoopje forgoed--wylst de loften it gleonst binne en
de lûden it forheftichst. Hwent hy forstiet net de stimme fen God,
dy’t it oerjown hat allinnich to lústerjen yn ’e sigens fen in mylde
simmerske joun, mar dy tongeret, lûder en lûder, oant einlings de
minske de earnst fen it libben wer earet--en is dos in ûnnut, net
weardich as tinkend en fielend wêzen diel út to meitsjen fen de
ûntsachlike kosmos.

Mar hwet docht men. Op thébisite by in frjeonlike âlde moeike, dy’t,
breidzjend en in koaltsje fjûr ûnder de foetten, sa jerne hwet kâltet
oer waer en wyn, bigjint men to earmoedzjen oer dy grouwélige oarloch,
en sawier, men suchtet sims--bûten, yn ’e greate Mienskip, rjuchtet
men mei in sikelike langstme aloan wer nije forienigs to stiftsjen,
antioarlochsrieden op, hwerfen de leden contribúsje jowe, in tiidskrift
lêze, en, fensels, oertsjûge binne fen de ûnweardigens fen dizze
wrâldstriid. Men scil de minsken nou ienris en forgoed oan ’t forstân
bringe, det sok in tastân netwier, yn in biskaefd Jerope . . . ensf.,
men scil de wrâld for in inkelde kear forbetterje, hjir in pleisterke
op in iepen plak, dêr in doek om in dragend lid--och, it is wol ljeaf,
en der binne sa’n protte minsken, dy’t wol graech ris mei in oar
omdokterje meije, en fensels, _wy_ binne wiis en witte hwet forkeard
is, mar in oar sjucht det sa goed net yn, en dêrom scille wy him det
nou ris leare.

Mar hjirmei tsjinnet men allinne de egene heechhertigens en waenwizens,
en God alderminst. Einlings hearre wy yn to sjên, det it net ús earste
plicht is ús broerren heal-idioat en ûntarekkenber fen bigryp to
biskôgjen, om den frjeonlik oer him de fâld en de master to spyljen —
mar det wy alderearst ús sels hawwe to forfoarmjen, út to driuwen hwet
lyts is en swak, rjucht to stean mids de woelige wiksel fen ’e wrâld
en nea net bilies to jaen, noch for it minne yn, noch for det bûten ús.
Earst as men wis is fen yensels, as der gjin gefaer for nuvere
útgliderijen mear bistiet, as men fielt det yens egen opfieding ôfroun
is en fortuten efterliet, dy sterk meitsje for hiel it kommende libben,
den mei men in oanbigjin meitsje mei it wrâldforbetterjen.

Hwent net earder as den scil men straffeleas de wrâld yn it antlit
sjên kinne en net earder as den scil men forstean, det, hwet ek
meifalle mei, tomôge en ûndermine, hwet yen bidriget oan eltse kant,
krêftleas is tsjin yens egen ivige siele en tsjin yens egen karakter,
det bliuwt en stiet, ûnforwrigber. En as wy dit net leare yn ús
geweldige dagen, det de wrâldmachten allinnich krêft hawwe oer yens
liif, mar det it eigen Ik, det is yens eigene geast mei syn krêft en
syn hegens, syn greatskens en syn wil, him inkeld hat to bûgen for God,
mar for net ien fen ’e minsken, om ’t itsels godlik is, den scil hiel
dizze oarloch omdôch west hawwe, en God scil ús bisiikje mei yet
pynliker pleagen, om it ús by to bringen.

Wêz fêst, wêz sterk, it is yn it libben de iennichste plicht. En de
iennichste wet is „Bid en wirkje”.

Bid, det is, sûnderje dy faek ôf fen ’e wrâld en haw noed, det hja dy
net yn bislach nimt, tink folle en djip, fiel suver en klear, jow
rekkenskip, dy sels en it Albiwâld, fen hwetstou diest en dochst —
wirkje, det wol sizze, gean mei dyn bêste en ynbânnichste krêft nei it
lân yn en bûten dy, fêstbisletten, yn beide oars to meitsjen, hwet sa
breanedich oars wêze moat.

Ik wit, det der in ûntsachlike striid for útfochten wirde moat, om
rêstich to stean tsjinoer al it fierderflechtsjen en it drokke gekrang
fen de koartsige wrâld, ik wit det der drege moed for nedich is,
aloanwer it mês yn ’e hân to nimmen, as der seare steden de gevens fen
yens egen gestel ef it lichum fen hiel de wrâld bigjinne to bidriigjen.
Mar dizze fêstens en dizze moed is perfoarst nedich, hwent, koe men
hjar net bimasterje yn yens learjierren, dy’t by somliken it hiele
libben dûrje, den bliuwt der ivich gefaer, det men meiskoerd wird fen
’e twivel, hwaens sûgende krêft nei alle wierskyn nea net sa lûkend
west hat as yn ús tiden. En om ’t Friezen jimmeroan rynsk mei dy twa
eigenskippen seine waerden, dêrom doar ik it den oan, iepen to wizen
op hwet ús to wachtsjen stean kín.

It is myn fêste oertsjûging, dy’t ik taljochtsje koe mei mennich in
moai en ynslaend foarbyld út de miene skiednis en út myn eigen bifinen,
det de minskelike krêften, ynsafier dy nei bûten bliken dogge fen hjar
bistean, mei enoar yn wriuwing en konflikt komme moatte,--oars sein,
det it quantum „striid”, lyk opgeande nei it oanwaechsen fen de
wrâld-krêften, aloan tanimt, fen hokfor alloai dizze striid den ek
wêze mei. By de tsjinwirdige ynrjuchting fen ús mienskip kin dit
skreppen for yensels op stoffelike kriten allinnich gean ta skea fen
yens neiste, en om ’t men, wol men yn ’t libben bliuwe, der op
oanwiisd is for yensels to soargjen, kin men der inkeld om tinke, ho’t
men syn meiminsken de minst bitsjuttende en maklikst to dildzjen skea
oandocht. By de greate mennichten giet it net oars: de ûnderskate
partijen wirkje tsjin enoar yn, kinne net oanhelje as mei forlies fen
de oar, en dêrom is ek hjir dy partije-striid de oannimmelikste en
weardichste, dy’t, krêftich en mei trochsetting fierd, dochs de oar
gjin ûnbinlik neidiel, yensels gjin ûnrjuchtfeardich foardiel
bisoarget. Yn it bilang fen de minskelikheit en fen de bêste
ûntwikkeling is it dêrom to winskjen, det, sadré dizze wrâldstriid
ôfroun is, de krêften fen ’e minskekloften útwyk fine yn in
klassestriid, hwerút safolle dwaenlik alles hwet minnich en ûnweardich
is, weikeard wirdt. Mar dit scil allinnich den barre kinne, as dizze
oarloch einet mei in folsleine ûnderlaech fen de machten Berlyn—Bagdad,
en as Dútsklân by it nije fredes-fordrach sa ynrjuchte wirdt,
b g. troch in fordieling yn twa ef trije keningriken, det it oan in
forset tsjin de entente-machten, dy to’n earsten de fâldij oer det lân
útoefenje moasten, net meartinke kin.

Hwent komt dizze kriich net ta in útdragen saek, den kinne _ef_ de
Jeropeeske greatmachten safolle krêften oerhâlde, det hja dalik wer in
kriichrin in biwapening en legerfoartsterking bigjinne--_ef_ hja
scille, allegearre, ôfmêd en forslein to hymjen lizze, sûnder moarch
en piid mear, it ynlân fol yllinde en kankerjende noed, oant hja de
ien nei de oar ûndergean yn in revolúsje fen de hongerlijers tsjin de
mennich heech-troanjenden. Wirdt de wrâldstriid biëine mei in
oerwinning troch Prússen, Hongaren, Boelgaren en Turken, den scil sok
in ein dochs nea net definityf wêze, om ’t de oerwoune foltsen hjar
nea skikke scoenen yn hjar lot, en aloan scille hja wrakselje om de
skea yn to heljen en it forlerne wer to winnen, oant einlings de wrâld
bifrijd wirdt fen ’e ûndraechlike hearskippije fen jonkers mei
houneswipen en rinkeljende spoarren.

Hwent och, safolle minsken meije noutiids, skriemende wirch fen it
ôfmêdzjende gejacht fen ús tiid, moedleas sitte to winskjen nei
ljochter, freedsumer dagen--wy scille op dizze wrâld ek op hege
âlderdom net folle rêst mear fine. Rêst--de jongfeinten fen it âlde
Grikenlân wisten, fielden hwet det wier, as hja nei it swiere
wrakseljen yn in gymnasion, det wyt blonk fen it sân, útrêsten yn ’e
simmersinne, de krânse yn it hier en lústerjend nei it liet fen in
frjeon; de mûnts fen ’e middelieuwen fielde hjar seine, as er,
opsjênde fen de glânzgjende perkemintblêdden fen in âld hânskrift,
troch de yn lead fette rútsjes seach nei de oarderlike, bloeijende
kleastertún--, mar út de tsjusterens fen ’e frânske revolúsje en it
kleare bigryp fen Napoleon syn forstân is de striid fen ús dagen
berne, dy’t oanwaechst yn krêft en de mienskip mei hjar minsken
sloopt. Hwet scil men folle bigjinne? de weagen fen dizze jimmeroan
ûnlijige sé strûze rizend en tommeljend oer de lânnen, dêr ’t ienris
it sêfte genúnder wier fen it jounsliet en de mimerjende priel fen
hwet wite roazen en dêr ’t nou de wetterplanten fen de grize groun
hinne en wer soeije mei it rôljen fen de weagen, wylst mar hiel inkeld
in berchtme, ûnforwrigberfêst, boppe de skomjende widens útriist.

Sa ûntsachlik yn wêzen en yn gefolch is dizze striid, det de grinzen
fen ’e steaten fen Jerope, dy’t ieuwen en ieuwen fen neden hawn hawwe
for hjar stadige en fêste groei, dy dêrnei lange jierren aloan
bistevige waerden mei hwet de wizens fen tiid en minsken as middels
úttocht--det dizze grinzen as útwiske binne en de steat, dy’t men
hjoed forearet as de weardichste en de krêftichste, moarn yn moude
útinoar falt. Der is yn Jerope gjin lân, gjin steat, ef syn foarste
bilangen steane op it spil--de steaten wirde bidrige troch fijânnen,
sims al steande binnen de grinzen fen it eigen lân, de troanen
wriggelje troch de ûnrêst fen it folk, det syn eigen hearskers
oansjucht op al det lijen, yn pleats fen de steaten en dy hjar
hearsksucht sels. Ruslân, Dútsklân, Ingelân, de geweldichste
minskekloften, dy’t ea in mienskiplike striid oanbounen, de lânnen,
dy’t wy ûnforwinlik achtene, hjar egenste grounslaggen trilje fen it
gedinder en de swiere ynspanning--de lytse lânnen krimmenearje en
kettermintsje nou en den hwet, mar birêste al lang yn it gefal, en
nimme it mei hjar rjuchten net to earnstich, bêst wittend, det dyselde
rjuchten ienris in skoandere oanlieding wêze kinne for in greatmacht
om hjar yn ’e oarloch to biheljen--en hwêr bliuwt den it folk, det
mar in lyts diel útmakket fen in lyts lân, ús Fryske goe-minsken?

Dit is de twivel, dy’t ek my sims to machtich wirdt. Net de wenstige
gefaren yn Fryslâns fjilden--de earsucht fen lytse geasten; it
Hepkema-gekeakel fen ljuwe, dy’t nidich binne, om ’t immen hjar masker
fen hjar antlit ôfskoerrend, hjar wyt en gammel troanjemint oan de
wrâld biwûnderje liet; de ôfbroazeljende ynfloeden fen Hollânsk en
Dútsk--hawwe my ea ek mar in amerij oandien mei noed, ynpleats fen my
oanlieding to wêzen ta in mennich meilydsume wirden; mar as men tinkt
om hwet ik der niis-krektsa neamde, om dizze ûnhjirmlike striid dy’t
inkeld it bigjin is fen hwet ús yet wachtet en men sjucht hjir dit
lytse, fredige lân mei syn stimmige jounsloften, ja, den moat men wol
twivelje, eft al de soannen fen Fryslân, al hienen hja tsjienris
safolle striidbere krêft, yn steat wêze scille hjar lân ûnbismodze to
hâlden fen alles hwet smoarch, ûnhuer en bloedderich is. En dochs
meije wy inkeld sjên nei it read fen de rizende sinne, nea net nei det
fen ’e flier yn in slachthûs--en docht is de soarch for ús lân ek ús,
ús alderearst, oplein.

En sa steane wy den for it poarperen gerdyn fen ’e takomst, det yn
swiere en rike fâlden delhinget op ’e blinkende flier fen ús
keninklike seale, it geheimige klaed hwerefter feal suchtsjen is en
heal-lûd gekjirm, en hwerfen de flierseame wiet is fen in wûnder read.
Noch binne ús sitten sêft en noegjend fen forwiel, noch falt it
sinneljocht yn rêstige en stimmige kleuren troch de suver-bimielle
ruten, noch is it liet fen hwa ’t ús niis-krektsa song fen maeitiid en
séwyn en ljeafde ús earen net ûntstoarn, mar it wirdt tiid, det wy de
rêsting nimme fen it plak, dêr ’t hja jierren laei, en it blinkende
swird yn ’e hânnen.

„Bid mei dyn eagen en wirkje mei geast en liif . . . Wêz fêst, wêz
sterk”.

* * * * *

[1] It opstel „Twivel” is skreaun yn ing forbân mei haedstik
V (Stipers) fen it wirkje „De Jongfryske Biweging” (útjown by
Bergsma, Dokkum) en mei it striidskrift „Fryslân en de wrâld”
(Ljouwert, Eisma).



II. US TAELSTRIID.[2]


De soarch for it Fryske folk, binammen dos for de ynwenners fen it
sélân Fryslân, birêst bihalven by de kommissaris fen Leechlân’s
keninginne--en fen him mei men, om ’t it kommissariaet it forbân
bistjut bitwisken Fryslân en it Ryk, net altyd-en-ivich in apart-
fryske hâlding forwachtsje--by de fryske steaten, gearstald út
mannen, hwaens namme in goede klang hat yn it stik fen ’e forsoarging
fen fryske bilangen, en dy’t bihearre ta ûnderskate politike partijen.
Ek hjir yn Fryslân is de tsjinstelling twisken lofts en rjuchts fen
oerhearskjende krêft, en it is nuver en fornoegjend to sjên, ho’t read
en swart mear en mear for master bigjinne op to slaen, en ho’t it
liberalisme, det sims net ûnaerdige bigjinsels forkindige, mar sûnt
jierren forstive en ynsliept is, en mei it forliezen fen syn wirkkrêft
ek syn bisteansrjucht forspile, stadichoan ôftakket en toskromfelet.
Hwent hjirút sprekt de fryske siele tige dúdlik, dy’t it hjar
ûnweardich achtet hjar to jaen by in partij, dy’t syn ynhouten
forlaer, hokfor moais hja yn fiere tiden ek ienris ûnthiet.

It forskeel twisken lofts en rjuchts is net uterlik, mar rekket it
djipste fen it minskebistean, om ’t de lofter partijen jimmeroan
skreppe for in forbettering fen de stoffelike mienskips-tastânnen,
wylst dy fen ’e rjuchter kant binammen hjar oandacht jowe oan
geastelike bilangen. Striid twisken de twa klibers scoe dos net
perfoarst nedich wêze, laei it lân der net sá ta, det de lofter
fraksjes miene opkomme to moatten tsjin de wize, dêr ’t hjar
tsjinstânners de geastelike bilangen op winskje to forsoargjen, wylst
dizze lêsten min hjar moed hawwe oer de mannear, dêr ’t dy fen ’e
lofter side de tastânnen yn ’e greate wrâld op wizigje wolle. Mar
dizze strideraesjes, dy’t by hwet ynskiklikens en fordraechsumens
fen beide kanten tige bêst for in goed diel bisljuchte wirde koenen,
foroarje neat oan de wierheit, det de rjuchterside binammen geastelike,
de lofter stoffelike tastânne-forbettering biëaget. Der mei forskeel
fen miening oer bistean, hwet for de naesje sels it nedichst en
weardichst is, alteast ditte docht der klear bliken út, det it bistean
fen partijen, dy’t hjar yn haedsaek wije oan de geastelike bilangen
fen in folk, net allinne winskelik-yn-theory, mar ek yn praktyk hiel
wol mûchlik is.

De partijen fen ’e rjuchter side, dêr ’t ik net ta bihear, mar hwaens
bistean en wirk net hegernôch oanslein wirde kin, om ’t hja hjar leden
de wisse oertsjûging en krêftige trochsetting meidiele, dy’t
needwindich it gefolch binne fen in fêst bitrouwen op in liedende en
diekrêftige God, sadet ytlike ljuwe, dy’t oars nea wisse moréie
grounslaggen forwirven, nou rêstich en ynbânnich gean troch it
grousume libben--dizze partijen den wije hjar yn it steatkindige der
oan, it Gelove, neffens hjar oertsjûging ynjown fen it Albiwâld,
triomfearje to litten boppe de fen minskeforstân útfoune Steat. Mar
nêst de oerwinning fen it Gelove, al moat dit neffens party neamd en
bistreve wirde yn it alderearste plak--bliuwe der yet oare geastelike
bilangen bistean, dy’t wol is wier fen dizze ierde binne en dos
tidelik, mar dy’t nimmen it rjucht hat to forwaerloazgjen, op straffe
fen de namme „Minske”--det is: de yn-syn-siele ivige bitsjûrder en
organisearder fen de forgankelike wrâld--ûnweardich to wêzen. En
hjirta biheart den wol binammen de plicht, oan de lieders fen in folk
oplein, om to soargjen, det de naesje, dêr ’t hja diel fen útmeitsje,
oandiel kriget yn de minst tidelike bloei fen de wrâld: de djip-
minskelike, ynlik-bistevige cultuer, dy’t op de útkomsten fen de
ûntwikkeling fen minskelik tinken en fielen, mei lijen en fortriet,
mar stadichoan en rigelmiettich opboud waerd.

Oer dizze kwesje hoecht hjir net folle yn it formidden brocht to
wirden. Elts folk ommers kin oan de mienskiplike cultuer inkeld diel
hawwe yn de tael, dêr ’t it him it maklikst yn uteret, dy’t him it
hânsumst en brûksumst is, yn syn eigene dos, omdet syn bistean it
iennichst uteringsmiddel yn syn tael hat, lyk as myn siele hjar
allinnich uterje kin troch myn mûle en net troch dy fen myn bûrman.
Mei it forlies fen syn tael rekket it folk de kâns kwyt, in apart
plak yn de wrâld en yn de cultuer yn to nimmen, forliest it de
gelegentheit it folksaerdige op to fieren ta de hillichste hichten,
hâldt it op as apart folk to bistean, en wirdt it dos twongen op to
gean yn, gear to ranen mei machtiger naesjes: de útkomst is, det it,
koart nei it forlies fen syn iennichst uteringsmiddel, syn siele
kwytrekket, sûnder fensels dy fen in oar derfor yn it plak to krijen.
Ik wiis op de Grinzers en de East-Friezen, dy’t, praktysker fen oanliz
as wy hjirre, hjar lokkich priizgje meije om it bisit fen in
fruchtberder yntellekt, en dy’t sûnder ús twinkeljende marren en
rûzige wâlden ek minder bihindere wirde fen de twivel, dy’t altomets
it gefolch is fen in krêftich-ûntwikkele fielingslibben--masters yn
suver tinken en fen klear ynsjuch, en dy dennoch suver neat yn it stik
fen cultuer ta stân bringe kinne. Hja forlearen hjar biwende fryske
sprake, en net earder as it hjar slagge is, mei úthâldend arbeidzjen
en bitrouwende moed, hjar leech-dútske gearspraken op to fieren en to
ûntwikkeljen ta in weardige selsstânnige tael, scille hja wer apart,
nou net mear as fryske, mar as friso-saksyske stamme rjuchtstreeks oan
in greater cultuer-gebiet dielhawwe.

Hjirút folget ienfâldich en sûnder omhalen, det de striid for de
fryske tael fierd wirdt út soarch for en yn it bilang fen it Friezene
folk, det foroardiele en delstaet wirde scil ta de rang fen in
tjirmjend en sukkeljend, ommers heal-bloedich, lid fen ’e
Great-Leechlânske stamme, koart nei ’t it syn egene sprake forlear.
Mar ek is it maklik yn to sjên, det dizze taelstriid it alderbêst en
krêftichst fierd wirdt net út in wittenskiplik bitinken--b.g. det it
for de witnis sa spitich wêze scoe, det sok in âld-Germaenske tael it
bistoar--noch út in sin for hwet âld is en biwend--men scoe den ek
stride moatte for de earizers, de klinkebaitsjes en sa--mar út in
waermbloedige en ynlike ljeafde for yens eigen folk. Ja, it stiet by
my fêst, det de fryske biweging der allinnich by winne koe, as sokken,
dy de tael rêdde wolle inkeld om in wittenskiplik bilang, hjar mar fen
ús ôfjoegen, om ’t hja dochs net forsteane ho’t in Fries syn tael
achtenearre sjên wol, en faken dos bisocht binne mei in bihyplike
healslachtigens.

Dit is it swiere stik, det men yn ’e forflein hûndert jier fen fryske
taelbiweging--forflein ja, as hiene se mar in deimennich bistean, sa
leech en sûnder fortuten--nea net oandoaren hat: iepen en moedich nei
it folk sels ta to gean, it to wizen op hwet as folk syn plicht wier
en it oan to fiterjen ta in warbere fordigening fen ’e rjuchten, dy’t
it Frysk as tael hat, om ’t men ealge, det de fryske ljuwe binijd
redendiele scoene: „Ho is dochs ditte, det wy de tael biwarje moatte,
om ús eigen wêzen en siele to rêdden? wy hawwe dos yet in apart
bistean? wy binne dos yet in selsstânnich folk? hwerta regeart men ús
den út in Hollânske haedstêd wei?” Ik wit net, eft it folk yn wierheit
yn syn gehiel ea sa redenearje scoe, en my tinkt det, al nimt de
nasjonale fieling ek noch sa folle yn krêft ta, in separatistyske
oanstriid (ûnder Hollâns hearskippij wei) dochs to’n earsten net as in
earnstige mûchlikheit biächte hoecht to wirden; mar dit wit ik wol,
det, wier it gefolch fen in nije nasjonale oplibbing, dy’t needwindich
mei it fieren-fen-folkswege fen de taelstriid mank gean moat, ek in
greatske en heechhertige hâlding tsjinoer Hollân, al ûntstie der
wriuwing en ôfkear, al stjûrde men frysk-nasjonale keamerleden nei
den Haech en al rôp men yn it iepenbier de stipe yn fen it Ingelske
regear, det dit alles, ho bigreatlik ek, better tocht wirde moat as
det it folk, syn plichte forwaerloazgjend, him earst tael, den eigen
siele kwyt-makket. Waling Dykstra hat it folk for de tael yn it spier
bringe wollen mei syn Winterjounenochten--syn doel wier treflik, mar
de gefolgen fen syn skreppen wiernen inkeld achting for him sels, in
ûnbidich gelaits en in net bjuster oannimmelike wilte, en de
opfetting, det it Frysk nearne for doochde as for leech-by-de-grounske
redenaesjes en aerdichhedens. Piter Jelles--men kin syn namme net
neame as mei spyt en mistreastigens: hwennear scille wy hjir wer sok
in striidfeardich sjonger oanskôgje!--seach klearder, en joech as syn
bitinken, det it Frysk allinnich rêdden wirde koe troch in
folksbiweging, mar wirke der sels allike min oan mei as de forfalman
Hof, dy’t soks biskreppe wol mei geastleaze rymstikken, ûnbigryplike
sonnetten en opsettelik-falske redenaesjes. It Alde Selskip is to tige
ynnommen mei syn egen treflikens, om him sa to reorganisearjen, det it
yn wierheit yn folksselskip wirdt, det in weardige folksstriid liedt--
somlike liberale Haedbistjûrders wirde al bleek om ’e noas, as hja om
sok in rûzige maitiidswyn, sok in skriklikens tinke--, inkeld de
Soasialisten as de Zee en van der Zwaag, dy’t de ûnmisbere krêft fen
it folk op wearde witte to skatten, en aldergeloks hiel it Kristlik
Selskip, sjugge de tastân klearder.

De fryske taelstriid is alderminst in hopeleas ûndernimmen, en as men
aloan it folk wize wol op syn eigen wearde, syn eigen aerd, det de
tael fen neden hat as it yn syn suvere fryskens bistean bliuwe scil,
den haw ik op de útkomsten sok in lokkich bitrou, det men neffens my
oertsjûge wêze mei it sels op ’en dûr sûnder Ingelske stipe ôf to
kinnen, ho dy ek aloan weardearre scil. Is men út persoanlike ef
steatkindige bitinkings tsjin op it ynroppen fen Ingelske stipe, den
is men lykwol ek sûnder genede der op oanwiisd to dwaen, hwet ik niis-
krektsa yn bitinken joech.

Hjir komt yet in oare saek op it aljemint. Men wit, det ik as eindoel
fen de taelstriid fordigene haw de hearskippije fen it Frysk op fryske
groun, wylst it Hollânsk inkeld as bytael biskôge wirde scoe, om sa ek
mei de oare dielen fen it Ryk fieling hâlde to kinnen. Yndie scoe
neffens my dit de ideael-tastân op ús erflike kriten wêze, det in
ûntwikkele Fries, eltsenien dy’t bihalven it leger ûnderwys yet in
algemien-ûntwikkeljende cursus trochmakke hat, syn eigen tael, it
Frysk, alhiel ûnder de knibbels hie, fen it Ingelsk foldwaende ôfwist
om it moai flot sprekke to kinnen, sa’t er yn hiel de wrâld nearne
forlegen hoechde to stean, en fen it Hollânsk genôch, om it alteast
goed fetsje en lêze to kinnen. Mar al is dit it jongfryske eindoel,
hjirút folget alhielendal net, det wy hjoed-de-dei al bigjinne moatte
oan to stjûren op amptlike ientaligens en in skrikliken heibel en
kabael útjaen, om foartdalik yn skoalle, tsjerke en rjuchtseale ús sin
troch to driuwen, dêr ’t in aldermâlste en for it Frysk wier-wier
neidielige opskoer fen ûntstean scoe. Hwet nedich is, is die-krêftige,
fiks-trochsette, moedige mar rigelmiettige arbeid, en for de beide
utersten fen soarchsume en opkearende forsichtigens en hirdrinner
dearinnerij hat men yen mei de measte hoedenens to mijen.

Ik neam dit efkes, om to forklearjen, ho’t ik by al myn biwûndering en
foldwaning dochs in bytsje biwyldere wier, do’t ik fornaem, det in
mennich fen it jongerein yn ien fen ús liedende fryske lichums al
bigoun wiernen oan to stean op amptlike ientaligens, dêr ’t de lieders
bliken fen joegen lang net ôfkearich fen to wêzen,--en det hja dêrom
yn it Karbrief fen hjarren forieniging opnommen hawwe woenen, det it
doel fen it lichum û.o. wier: „De fryske tael wirdt de ienichste
amptlike tael fen Fryslân”. Ik fyn wrychtich-wier gjin wirden om myn
blidens oer sok in manlik en ynfrysk ûndernimmen to uterjen, mar
dochs, frjeonen, yn myn wirk haw ik de winskelikens fen sok in
hastigens nea net fordigene, en ik leau hast, det wy op dy wei, as wy
alteast gjin folsleine steatkindige revolúsje winskje, net sa folle
fortuten for it Frysk bihelje scille, as it tsjinwirdich wol kin. De
wyt-moarmeren wente mei syn kante pylders en syn ryk byldhouwirk, dy’t
fier, tsjin de blauwe kym oan, omhegen riist op de brede rêch fen dy
gouden-glânzgjende kling is dochs al net yn in ûremennich to birikken,
en needlottich kin it sels wirde, as men al foartdalik by it bigjin
fen de wei, dy’t omhegen laet en dos swier is to bigean, rint út al
yens macht.

Det der wirk dien wirde moat, in protte wirk, is dúdlik; my tinkt,
_lit ús bigjinne mei, elts nei syn krêften, derta mei to wirkjen det
it Frysk op fortsjinstlike wize brûkt wirdt as in weardige kinst- en
cultuertael, en safier as wy mar in bytsje kinne, der op oanstean en
der ta bydrage, det yn safolle mûlk iepenbiere en bysûndere skoallen
Frysk jown wirdt as tafek, det it preekjen-yn-Frysk mear algemien
wirdt, en det der einlings ris in fryske kranie útkomt_--in ding, dêr
’t nei hûndert jier fen „taelstriid” (hwer de fryske krêft bleaun is
yn dy tiden?) de tiid sa njunkelytsen dochs wol ris for kommen wêze
scil. Binne wy safier, den, jimmeroan ôfgeande op it strieljende doel,
in folgjend diel fen de baen: ik jow grif myn ûnthjit, det men op my
rekkenje kin, as ienris dit ta stân brocht waerd.

Bûten det it gefaer fen to wrimpene hastigens en bloisterigens
sadwaende alhiel weinommen wirdt, biedt it útstel, det ik hjir joech,
net sûnder det it my moeide, det ik net fierder doarst to gean, dit ek
to weardearjen foardiel, det it sokken ûnder it alderein, dy’t yet
biswier meitsje it fen my fordigene eindoel oer to nimmen, sa dwaenlik
makke wirdt for de mienskiplike saek nêst en mei ús to arbeidzjen.
Sels immen as Dr. Schepers, dy’t by ús de faeiste pasjint is oan
Groot-Nederlandmany scil, as ik my net slim forsin, gjin biswier hawwe
hwet ik niis-krektsa skeanprintsje liet, as de plicht fen de fryske
taelstriders to biskôgjen.

* * * * *

[2] It opstel „Us taelstriid” is skreaun as in forfolch op haedstik IV
(Us taelstriid) fen it wirkje „De Jongfryske Biweging” (Bergsma,
Dokkum).



III. IT ALDE SELSKIP.[3]


It mei my gind wêze, hjir yetris to forklearjen det, hwennear ik praet
oer it „âlderein” ik alderminst skriuwers as it trijemanskip Dykstra-
fen der Meulen-Wielsma op it each haw, mar de hearen fen it
„middellaech,” de lieders fen in fjirtich, fyftich jier, dy’t nei de
dea fen Waling Dykstra hope hienen hjir de hette hoanne úthingje to
meijen, en hjar net sa botte rom yn ’t liif fiele, as hja tinke oan de
krêftiger jongeren. It moast einlings ûnnedich wêze, hjirop to wizen,
om ’t it dochs wol fensels sprekt, det gjin forstânnich minske it yn
syn holle helje scil to fjuchtsjen tsjin in laech, det for in part al
forstoarn is en for in oar diel him èf bûten ús fryske mienskip hâldt
èf it jongerein mei frjeonlike en weardearjende wirden ynhellet.

Nou scoe der hwet tige moais barre kinne, as de âlderen dy’t ik miende
oan it ein fen it foarich haedstik, ús krêftdiedige meiwirking ek wier-
wier fortsjinnen, oars sein, as hja jierren mei úthaldende moed for de
fryske saek yn it spier stien hienen, sûnder eigen foardiel en oansjên
to biächtsjen, en sa, det hja hjar yn hjar ynderlik de mearderen en
riejaenders rekkenje koenen fen it jongerein, det safolle minder ryk
is oan weardige bifinings. De tsjin-natuerlike tastân, det ûnpartidige
en frysk-fielende minsken noutydlings iepen as hjar oertsjûging
útsprekke, det it jongerein yn bitsjutting for de fryske saek fierwei
de âlderen oertroevet, easket in foech bisprek, dêr ’t it út bliken
dwaen scil, det soks net leit oan bûtenwenstige treflikens fen ’e
jongeren, det mar tige deistige minsken binne, as wol oan de
ûndeugdelikens fen it âlderein.

Yn ’e rin fen ’e tiid hawwe de ljue, dy’t winsken it ien ef it oar fen
it Frysk to ûndernimmen--faken wier dit de wei om sels hwet oansjên by
it folk to krijen--hja mochten den ek noch sa ûnbitsjuttend fen
ynsjuch en kribintich wêze, hjar jown nei it Alde Selskip, det forlet
fen lieders hîe, scoe it alteast wirde hwet it winske to wêzen: it
liedende fryske lichum. Mar krekt om ’t men ûnder dizze „lieders”
alderleije eleminten ynhelle hat, dy’t it nea net fierder as
sljuchtwei lid bringe moatten hienen, is njunkenlytsen de lieding
kommen yn de ûnfêste hânnen fen ûnbitrousume minsken. Dit scoe nou
neat net slim wêze, as de Algemiene Gearkomste mar de posysje ynnommen
hie fen in Keamer tsjinoer de minister-rie, sadet hja hwa ’t
ûnweardich achte wirde moasten en dos de fryske saek yn diskredyt
brochten, sûnder omhalen nei hûs stjûre koe: mar dizze Gearkomste,
hwaens wirkeleazens yn Fryslân hast sprekwirdelik rekke, wirdt yn
haedsaek allinnich bisocht troch de frjeonen en trawanten fen dizze
ûnwinskelike lieders, troch ljuwe dy’t mar ljeaver net tsjin de âld-
biwende, mar tomôge sleur opkomme en fen somliken, dy’t hjar mei
mismoedige birêsting mar by it gefal deljowe. It is skoan to bigripen,
det in mennich, dy’t sok in rin fen saken mar min noasket, mar dy fen
oanliz to bidêst of to aristokratysk binne om diel to nimmen oan de
forneamde gearkomste-ropperij mar ljeaver net forskine, en giet it
hjar mei it Selskip hwet al to mâl, hjar earder fen dit lichem
ôfjowe.[4]

Omdet der by in Algemiene Gearkomste dos yet fiersto min krityk en
opposysje bistiet--hwet hiel hwet oars wêze scoe, as de kriten hjar
stik for stik hearre litte koenen--bliuwt almeast it Haedbistjûr, ho
bryk it den ek gearstald wêze mei, ûnforoare. Mar it sprekt fensels,
det sok in dwaen for it oansjên fen it Selskip, det stoere wirkers en
gjin swiete praters fen neden hat, net bifoarderlik is, en it hoecht
yen den ek neat to binijen, det it Selskip noutydlings net mear
biskôge wirdt as in liedend _frysk_ lichum, hwet spitich is, mar neat
oars as egen skild. For immen, dy’t ealget mei hokfor mienings en
forhopings dit Selskip eartiids oprjuchte is fen ús krêftichste
taelstrider, Harmen Sytstra, moat dit wêze om syn selsbihearsking to
forliezen, en der net mear om tinkend, eft hwet er seit ek kwea bloed
sette kin, de swiet-petearjende, ljeaf-mûlkjende en den wer lûd-
bearende hearen syn gleonens yn it glânzige antlit to keilen.

Om gjin ûnnedige ergernisse to jaen, dêr ’t wer in heap heibel fen
ûntstean scoe en dos skea for de saek fen Frysk scil ik der net ta
oergean om, lyk as ik wol ris op in Mienskipsgearkomste dien haw, op
de leden fen it Haedbistjûr stik for stik in krityk to jaen: fêst
stiet, det ek de minder weardigen ûnder hjarren laet wirde fen de
treflikste mienings, en, dienen hja fen it Frysk nea hwet goeds,
safolle tsjoeds hawwe hja dochs ek net útrjuchte, det hja fortsjinje
foar hiel it fryske folk op it iepenbiere skandebankje delplakt to
wirden. Dêrby komt, det it net hjar eigen skild is det hja keazen
waerden yn it Haedbistjûr fen dit Alde Selskip: tiden lang hat, hwet
men neame koe it skriftekindich dilettantisme yn Fryslân meibrocht,
det men fen immen, dy’t skielk oan it haed stean scoe fen it Harmen-
Sytstra-Selskip, en dêrmei yn ’e foarste rigen fen de fryske
taelstriders, it foldwaende achte, det er wier in fatsoenlik man,
foldwaende mei it Frysk op ’e hichte, om it sûnder al te grouwélige
flaters skriuwe to kinnen, en det er bliken joech, de rekkenboekjes
fen ’e legere skoalle mei fortuten trochwirke to hawwen--wier men
notaris ef haed fen de ien as oare skoalle, soks joech yen al
foartdalik in skoandere kâns. Hjirtsjinoer scoe ik, en mei my wis alle
klear-tinkenden easkje wolle fen hwa ’t roppen wirde ta it liederskip
yn ’e striid for it bêste det Fryslân hat, det hja minsken wiernen mei
djippe tael- en kinst-fieling, det hja, skreauwen hja sels Frysk yn
kranten en skriften, bliken dienen, fen it Albiwâld sa bijeftige to
wêzen mei suvere fieling en haechlik liet, det men hjar namme ek yn
dit stik neame koe mei earbied--det hja minsken wiernen fen djip-frysk
karakter, ynbânnich en fen dy rêstige úthaldende krêft, dy’t Fryslân
troch it lijen, Ingelân troch it lok laette fen tweintich wikselrike
ieuwen--mar boppeal--det hja minsken wiernen, bisiele mei sok in
ynlike ljeafde for it folk fen Fryslân, det hja it hâldden as in
skande, hjar tael to biskôgjen as in aerdige tiidkoarting yn de heal-
forlerne ûrkes, dy’t der oerbliuwe fen in swiere dei wirk. Ik kom wer
op myn earste sizzen: fen de lieders fen it Harmen-Sytstra-Selskip
scoe ik, hie ik it for it sizzen, easkje, det hja hwet yn hjar hienen
fen Harmen Sytstra syn geast.

Yetris, ik wit det de hearen it goed miene, net mei my, mar mei de
weardigens fen Frysk, mar hwa ’t noutiids it Haedbistjûr fen it Alde
Selskip biskôget en hy sjucht der gûdden sitten dy’t hiel Frysiân om
hjar sloppens mei de finger neiwiist, sa’n ien bigreatet it wol hwet,
det wy der net nea takommen binne yn it Haedbistjûr fen ús greatst
frysk-kindich lichem inkeld sokken to nimmen, dy’t men sûnder biswier
èf kinstners èf gelearden èf folks-Friezen neame koe.

Wier, ik scoe gûdden fen dizze hearen, as hja yndie hert hawwe for it
Frysk en dy tael achtenearre sjên wolle, as hja it mei my iens binne,
det de fortsjinwirdigers fen ús biweging ek keardels wêze moatte, for
hwa ’t men mei nocht yens hoed ôfnimt, oanriede meije dochs kontint to
wêzen mei it foarsitterskip fen in krite en for it Haedbistjûr to
bitankjen--hwent allinnich ljue as de Clercq, Sipma en Sytstra (sj. de
Taheakke side 34) binne dêr op hjar plak neffens bitsjutting en wirk,
oanliz en warberens en wy hawwe yn sokken as Ds. Cuperus, Jiff.
Kloosterman, Dr. Schepers[5] en Sj. de Zee wol minsken, dy’t gâns mear
dogge ef dwaen kinne for de saek fen Frysk.

Lit de gearstâlling fen it tsjinwirdige Haedbistjûr dos romte for hiel
hwet fromme winsken, net minder is soks it gefal mei de Algemiene
Gearkomste sels, dy’t lyk as forline jier alderdúdlikst bliken die,
der gjin eigen oardiel op nei hâldt, mar slaefsk him deljowt by it
ûnwize getjirch fen in pear Gearkomste-roppers lyk as de hear Canne.
Ik scil de lêste net mear warskôgje, det er, troch de mitige en
bikaeide Hof aloan to fordigenjen--it hearskip is der sels net ta yn
steat--himsels mei izeren kjettings fêstsmeit oan in libben lyk, noch
det dizze oanbidderij fen in allinnich troch syn wanwit oereinbliuwend
despoat in man fen karakter ûnweardich is--hwent ik bin der wis fen,
det er him aloan fierder jaen scil op dizze omlegen-liedende wei, ta
skea fen him sels en syn bitsjutting for it Frysk. Troch it ûnredsum
bigjinnen fen de hearen Hof en Canne, en troch hjar skild allinnich,
is de Wykblêd-saek glêd fortribele (sj. de Taheakke, side 35) en scil
de Algemiene Gearkomste faeks sels gnuve meije oer in bigreating mei
in tokoart as útkomste--hja hawwe, om sels kening kraeije to kinnen,
gjin fortsjinwirdiger fen ’e nije biweging yn ’e redaksje opnimme
wollen, hwertroch de greate Mienskipsmearderheit oan hjar krantsje net
meidwaen koe--mar dochs kin der gjin twivel oan bistean ef de hear
Canne scil, pratend for himsels en for Hof, de Algemiene Gearkomste
oan ’t forstân bringe, det de fortuten fen hjar ûndernimmen wûndere,
himelske moai binne. En dizze hege forgearringe scil, in bytsje
mismoedich yn ’t earst mei gauwens it as in foarrjucht biskôgje, det
troch it tadwaen fen Hof en Canne hjar hwet sinten ûntpûle binne, en
de gearkomste scil eingje mei in psalmgesjong, hweryn dizze boppe-
ierdske machten oansocht wirde ek fierders de jildelike offers fen it
Selskip oannimme to wollen.

Bihalven de oanwêzichheit fen tsjinkearende krêften yn it Haedbistjûr
en it miskearjen fen egen, selsstânnich oardiel en roune krityk by de
Algemiene Gearkomste, is der yet in tredde flater, dy’t for syn diel
skild hat oan it yn diskredyt-reitsjen fen it lichum det Harmen
Sytstra bidoeld hie as in fruchtber bounen fen alle soannen fen
Fryslân. It is de troch-en-troch sike, ôflibbe en knoffelike
ynrjuchting fen it Selskip sels, det, troch in ynlage fen in
ryksdaelder to foarderjen, it for de fryske mindere man ûndwaenlik
makket nei syn formogens de skriftekindige bloei fen syn lân to
stypjen, dêrtroch in foriening wirdt fen allinnich de hegere stânnen,
en dy den yet neat oars wit to forearjen as nuversoartige
jounspretten, dêr ’t men faek steapels fen flauwichhedens op
trochwrakselje moat, ear ’t men oan ’t dounsjen ta is, en in
forfomfaeid giel krantsje, like slop fen ynhâld as goar fen uterlik.
Tsjinwirdich hawwe wy in lichum fen ik leau in lyts 2000 leden,
jierliks in ryksdaelder offerjend _net_ oan de goede saek fen it
Frysk, mar oan ûnsmakelike komeedzje-spylderij en oan de triomf fen ’e
hearen Hof en Canne, wylst in foriening fen 20.000 minsken, dy’t
byneed elts in kwartsje-joegen--it klinkt raer, mar ik nim it om
deselde opbringst to hâlden--alteast wol tsjienris sa bimoedigjend,
diekrêftich en heilsum wêze scoe. It Selskip is hwet hiel folle
oertsjûge fen syn eigen treflikens, scil der nea net oan wolle, det op
hiel de wrâld der ien lichum to bikennen mei steviger, fikser en
praktysker ynrjuchting, en forearet to folle de âld-biwende sleur om
fen in lytse wiziging wit te to wollen, mar oars scoe ik it de
earnstige rie jaen woile, ris to sjên nei organisaesjes as de S.D.A.P.
en de Hielûnthâlding en derfen to learen, det men sûnder de macht fen
hiel de naesje ienfâldicht neat birikt. _Lit men bigjinne, mei de
ynlage fiks omleech to bringen, byneed tsjin jildelike forgoeding de
stipers to winnen fen fryske folkssprekkers as Sj. de Zee, to
bisiikjen alteast yn eltse gritenije en safolle mûlk yn elk fiks doarp
in ôfdieling to krijen, it liberalisme farwol sizzend om de
demokraetsy to tsjinjen--lit men in Algemiene Gearkomste bilizze,
inkeld bisteande út fortsjinwirdigers fen de ôfdielings en lit men den
einlings út it Haedbistjûr oan kant sette, hwa der net yn thús hearre,
as hja alteast út eigen oanstriid net gean wolle._

Ek hjir winskje ik net, det men holderdebolder to wirk gean scil; in
stadige, mar rigelmiettige groei is my bêst, mits der den ek mar in
ûntwikkeling is, en wy de kleare bliken fen foarútgong sjên kinne,
ynpleats fen det ien nei it oar, earst it ûnderwys, nou de
wykblêdsaek, skielk wer hwet oars fortutteazet. It Selskip scil
rekkenje kinne op krêftige stipe fen alle Jong-Friezen, ek fen my
sels, op bitingst det men gjin ôfgoade-tsjinst biwiizget oan
fordraeide persoanlikhedens, de wierheit hilde docht, earnstich
bisiket dit eigen lichum to genêzen en yn stân to hâlden, op bitingst
foarâl, det men mear dwaen, skreppe, wirkje wol.

Mar as men wer, lyk as forline jier, op de meast húnlike en rouwe
mannear de geast fen Jong-Fryslân, det is de dei fen moarn, det is de
moarnsloft en de maitiidswyn, mislediget en sear docht, as men net
inkeld üs, mar it Aibiwâld sels ûntearet troch de forearing fen it
falske en de bilaking fen it weardige, den meije de dieden fen hwa ’t
yn Grou forgearre wêze scille, komme oer hjar egen holle en hja scille
hjar egen deaklok let, hjar egen lykrede hâlden hawwe.

* * * * *

[3] Opstel III wirdt jown as in forfolch op Haedstik I (Ynlieding) fen
„De Jongfryske Biweging.”

[4] De hear Sytstra hat my fornijd, det ûnder in speech fen de hear
Canne, hwaens namme yn dit stik goedoanskreaun stiet, de goe-minsken
ienris bigounen to grommeljen fen ûnfordildigens, do’t de redener soks
net biächte, stadich weiwaerden en letter op folgjende A.G. net wer
opkamen. Men neamt soks, as ik it wol haw: „bifoardering fen
bilangstelling yn Frysk”.

[5] Ik neam him, om ’t it breanédich is det it skriftekindich elemint yn dit
„Selskip for Fryske tael- en _skriftekennisse_” better fortsjinwirdige wirdt.



IV. G. POSTMA.[6]


It hat forline jier net de earste kear west, det hja, hwaens wird yn
it Selskip heal wet is, it fortsjinstlike hounsk bijegenen, en it
ûngeve, det den almeast ek ûngefaerlik is en dêr ’t men gjin
forheftigen krityk fen hoecht to wachtsjen, ta de stjerren omhegen
tilden. De earlikens twingt my hjiroan ta to foegjen, det soks net to
forklearjen is trochdet hja, hwet der ek barre mei, aldereast hjar
egen posysje winskje to bistevigjen, mar it meast mei oan to nimmen,
det hja, dy’t jierren allinnich stien hawwe en yet jimmer miene, det
ek nou hjar ynsjuch it iennichst-krekte is, dêrtroch machtleas makke
waerden yn de weardearring fen eat, det moai fier fen hjar eigen
tinkbylden ôfwykte.

Men hat my bylein, dat ik minsken as W. Dykstra en de Halbertsma’s
gjin genôch eare taswaeide, en myn andert is, det it my ûndwaenlik is
myn fêste miening, det hja as Friezen great, mar as kinstners lyts
west hawwe, ek mar yn it minst to foroarjen. Ik jow my der net by del,
det sleur en âlderwenst meibringe wakker to bearen oer de tigens fen
de ien ef oar syn wirk--ik nim gjin inkeld oardiel oer, ik wol sels
siikje nei hwet ik as moai en krêftich forearje en hwen ik det, ek by
de earnstichste wil, yn somlike skriften net fine kin, den scil gjin
macht bûten de dea my bihinderje kinne, rounút to sizzen, det sok wirk
gjin weardearring fortsjinnet en det it in mislediging is fen de kinst
en fen al it hegere, det der yn ’e minsken libbet, flauwichhedens en
ôfbrûkte plattens dichterlik to neamen. Oan ’e oare kant scil ik, as
der immen de earme fryske skriftekennisse forrike hat mei earnstich en
weardich wirk, hok in kiel men den ek opsette mei oer syn
eigenaerdigens en syn stiifholligens, as ik sjuch det sa’n ien
jimmeroan min en húnlik bijegene waerd, der op wize det sok in
wierheitsfordraeijerij yn in soun Fryslân net op syn plak is, en det,
hwa ’t hjiroan meiwirket, him djip yn syn ynderlik to skamjen hat. Mar
ik wol graech, det men ynsjucht, det deselde sin for hwet ik as rjucht
biskôgje, dy’t my twingt mines by to dragen om it botte en plompe
ûnrjucht, immen as de hear Postma jier op jier oandien goed to
meitsjen, my ek oanfiteret der mei klam tsjin op to kommen, as men
seit det Dykstra syn tinkstien fortsjinne, net om hwet er for it
fryske folk, mar om hwet er for de kinst bitsjutte. Hwent soks is in
grouwélige ljeagen.

Det de hear Postma hyn-efte-nei net dy weardearring ûnderfoun hat,
dy’t him as weardich skriuwer, as iverich taelbistudearder en as man
fen ynfrysk karakter takaem, kin him net lizze oan it folk fen
Fryslân; syn iennichste wirk fen hwet greater tal bledkanten, de
„Swealtsjeblommen” koe net yn steat wêze de oandacht fen rommer
kringen for de dichter fen Moarmwâld op to easkjen, en de fryske
foarmannen, dy de weardigens fen dit wirkje dochs wol sjoen hawwe
moatte, hawwe it om redens, hjarsels better bikend as my, nei de herne
fen it forjit forwiisd. Fierders binne der tal fen fersen, forhalen,
oersettings en opstellen fen him forskynd yn skriften as De Bijekoer,
Swanneblommen, Forjit My Net, For Hûs en Hiem en Sljucht en Rjucht,
wylst der yn hiel Fryslân suver gjin algemien noch pleatselik blêd
bistiet, det dizze skriuwer net in skoft ûnder syn meidoggers rekkenje
kinnen hat. Mar ek dit wirk kin net as in tige ûnfolslein byld jaen
fen hwet de hear Postma biskrept hat, en ik scoe it earnstich
bitwivelje, eft er der wol ea ta oergien wie oan al dizze blêdden by
to dragen, as hy yn de ien ef oare fryske periodyk genôch romte foun
hie, om him frij-út en selsstânnich to uterjen--it sprekt fensels,
det as yens wirk op sok in wize forsielle rekket, dit net bifoarderlik
wêze kin for it oansjên fen de skriuwer sels, en sa kin men den it
folk fen Fryslân ek gjin forwyt meitsje, binammen net omdet de
uteringswize fen dizze skriuwer jimmeroan tige persoanlik en syn
skriuwtrant lang net maklik west hat.

En dochs bigrypt men yen net goed, ho’t de jeften fen. Forjit-My-Net (it is
wier, men forklearret det hja net folle lêzen waerden) dy dochs, ho’t
de samler ek syn bêst dien hat om hjar fiks op peil to hâlden, genôch
rimelderij en genôch ûnweardich proaze bifette hawwe--b.g. de
rymstikken fen J. Rypma en de „Drankjes”--rigels as de folgjende net
bysûnder opfallen binne:

  „Platoniske ljeafde jowt skierkert de jeugd;
  Dyn klange wier ljeaflik, brocht kostlike freugd,
  Bigean nea it dwylpaed, nea dichte op ’t krewei,
  Nim harpe as ’t need hat, sa bliuwste ús nei . . . ”

  „Stil steatelik stjerte yn njuefolle nacht,
  Ljeaf lonket de moanne yn preal en yn pracht”

dêr ’t dochs, ûnforskillich eft it kinst is ef net, in lûd yn
trochklinkt, hwerút men bigrypt, det de skriuwer fen de sa hildige
rimelderij wé west hawwe moat.

Fen de dei ôf, do’t ik my yn it Frysk bigoun to jaen, haw ik
jimmertroch field, det ik hjir it wirk for my hie fen immen, dy’t
eigen wegen keas en it forsei hilde to bringen út âlderwerst oan hwa
’t soks net fortsjinnen, haw ik altyd ean hawn, det der hjir immen
spriek, hwaens streevjen lang net earnstigernôch biächte is en hwaens
wirk eigentlik nea net mei frjeonskip neigien waerd. Do’t ik de
Swealtsjeblommen yn my opnimme koe--de klang en muzyk sels fen rigels,
dy’t fen ynhâld neat net bûtenwenstich binne, is faek fen in bysûndere
ljochtens en haechlikens--rekke ik der mear en mear fen oertsûge, mar
hwet ik net bigriep, wier ho’t it dochs to forklearjen wêze mochte,
det der mar sa’n bytsje fen dizze skriuwer yn boekwirk forskynd wier,
oant ik fornaem, det de hear Postma, wirch wirden omdet der for him
dochs nearne romte biskikber wier, in hiele steapel hânskriften
foreare hie oan de Provinsiale Bybleteek to Ljouwert.

Dit seit faeks net folle, mar for my hâldt it hiel hwet yn. Lit men
yen der sels ris yntinke, det men jierren en jierren dreech en
ûnforsetlik arbeide hat for de rêdding fen Frysk, det men der sels fen
oertsjûge is, det yens wirk it opnimme kin yn wearde for tael en for
kinst tsjin det fen ’e jimmeroan bijubelen, det men wit yn it stik fen
taelûntwikkeling it moai fier brocht to hawwen, det men den yet gjin
romte fine kin om de fortuten fen yens ûndersiik en yens ûntwikkeling-
as-skriuwer earne iepenbier to meitsjen, en det men einlings der ta
komme moat, yens hânskriften om se for it neiteam net forlern gean to
litten, presint to jaen oan in Bybleteek. Men fielt, soks bringt as
men de saek fen Frysk earnstich nimt en net as ljeafhawwerij biskôget,
striid en fortriet mei en as men wit, det men det net to tankjen hat
oan ûnweardigens fen yens wirk, mar om ’t men yen de weelde gint fen
in eigen karakter en in eigen miening to hawwen, den is sok in
bifining net de rjuchte, om yen it libben sjên to litten as in fjild
fol moaijens en ljocht.

Alhowol de fryske foaroanmannen, binammen wer Haedbistjûrders en hwa
’t de krite Ljouwert hjitte to lieden, nou dochs skoan wisten det it
wirk fen Postma, net wier, hy mocht den in nuver man wêze en sa, dochs
. . . net . . . hielendal . . . weardeleas . . . wier, alhowol dizze
hânskriften yn 1907 al oan ’e Bibleteek tastjûrd waerden en dizze
hearen fensels op ’e hichte hâlden wirde fen de oanwinsten fen de
Provinsiale--wier ik, anno 1916, njuggen jier letter, de earste dy’t
it wirk soarchsum neigyng, oardene en op lysten brocht: earder hie men
der net nei omsjoen. En dochs wierne der spillen by, dêr ’t ik nea net
fen ealge hie det hja yn Frysk bistienen, wirk fen wezentlike
letterkindige wearde, en dochs is de fryske skriuwerij, lyk as dy foar
1915 bistie, troch dizze samling op syn minst in tsjien presint riker
wirden (sj. Taheakke, side 36).

Men scil der by fine „Olive-en-Ikeblêdden”, de krêftige fryske psalme-
biwirkings, frij wol, mar yn kinstwearde en yn bitsjutting for it
Frysk sûnder foarbihâld de bêste stichtlike poëzije, dy’t der yn hiel
de foarige ieu op Fryslâns fjilden ûntstie. For dizze samling hie de
skriuwer stipe oanfrege by it Alde Selskip, det lyk as jimmeroan wer
tige rynsk wier mei ûnthjit, mar det, op groun det de skriuwer it
bistie „hin” to brûken for „him”, „sind” for „binne” en--omdet de
titel nei de miening fen de hearen forwaend wier--hwet scille dizze
krûdige krityske bioardielers in ergernisse field hawwe, do’t hja in
„Klankboarne”-doopte bondel ûnder eagen krigen!--him der mar ljeaver
wer for weiwoun. It miskearre der yet mar oan, det it Haedbistjûr de
hear Postma op in gearkomste ûntbiede liet, om him oan it forstân to
bringen, hok for foroarings der yn oanbrocht wirde moasten om it wirk
alteast genietber to meitsjen--fen immen as de hear v.d. Burg, dy’t
better op ’e hichte is fen maitiidsboelgûdden as fen fersekinst, kin
men soks bêst oersljuchtsje, mar det minsken as Ds. Cuperus, en, as ik
my net slim forsin, sels Dr. O. Postma hjar net mei foarsje tsjin sok
in gedoch forset hawwe, liket my dûbeld bigreatlik.

Hwer mei it dochs wol oan lein hawwe, det de Haedbistjûrders ynpleats
fen in talint, dêr ’t de measten fen hjar sels net by yn ’t skaed
stean koenen, weardearjend to forwolkomjen en to stypjen, sok in
ôfwizende hâlding oannamen en mei al hjar krêften meiwirken, om dizze
skriuwer de grize leane fen it forjit yn to traepjen? Faeks, omdet de
hear Postma der net for to finen is, nei it folk ta to praten en
_det_ Frysk skriuwt, det hy sels it meast yn oerienstimming mei it
wêzen fen ús tael, it suverst en it weardichst achtet, sadet it wol
ris ôffalt, syn wirk like flot to lêzen as Dykstra syn teltsjes--mar
men scoe dochs hoopje det de foaroanmannen genôch bisleur oerhâlden
hawwe, om hjar hjir net troch fen ’e wize to bringen. Faeks omdet net
alles hwet hy skreau en dichte, earste-rangs-kinst wier--mar as hy op
syn minst is, bliuwt er yet jimmer in stik heger stean as hwennear
Dykstra yn ’e bidelten omtoarket, en is er ûnder ynfloed fen in
wezentiike bisieling, den is it sotternij him mei Waling to forlykjen,
ek al is de lêste op syn bêst. De iennichste forklearring is dizze,
det de skriuwer ten Moarmwâld him net winske to bûgen, der iepen op
wiisde, det der yn Frysk gjin skriftekennisse, mar inkeld skriuwerij
bistie, det it Frysk wirdeboek op syn bêst in net moai glossarium
neamd wirde moast en det de Selskipsdeugden binammen bistienen yn de
fryske flagge, de poalske lânsdagen en de skoane kofje--men hat de
hear Postma, ik siz it mei oertsjûging en nei soarchsum ûndersiik fen
syn bitsjutting en syn striid, nytge en systematysk bijegene op de
meast heechhertige mannear, om ’t er it bistie krityk út to oefenjen
en allinnich foreare, hwet neffens him as goed en nommel en weardich
eare wirde moast.

Det yn Fryslân it Fries-wêzen lange tiden biskôge is as hwet
gefaerliks en ûnhillichs, is in tastân, dêr ’t de hear Postma aloan
fen to lijen hawn hat en dy’t de Jong-Friezen mei de measte
trochsetting en fûleindigens bistride scille, oant er folslein oerwoun
is en it oprjuchte, selsstânnich-manlike en ynbânnige fryske karakter
hjir wer foreare wirdt as it iennichste aerd, det de soannen fen ús
lân foeget. Allinne sa is it to forklearjen, det noutiids de hear
Postma en de Jong-Friezen neistenoar steane, hwent yn it stik fen
kinstideael en yn de opfetting, ho’t ús taelstriid fierd wirde moat,
bistiet der twisken him, dy de conservatyfste, en ús, dy’t de
radikaelsten binne ûnder de frysk-fielenden fen ús tiid, gâns
forskeel. Mar hwer ’t wy de bliken sjugge fen jierrelange stúdzje en
nea net oerjaende striid, hwer wy in wezentlik frysk karakter mette yn
syn stoere stânfêstens en syn birette trochsetting, dêr scille wy op
soks mei earbied wize, ek al witte hwa ’t noutiids yet as
foaroanmannen neamd wirde gjin wirden to finen, om hjar protteligens
en nidigens to bidudelikjen. Ik hoopje de „Olive- en Ikeblêdden” fen
’e hear Postma yn ’e rin fen dit jier yn ’e Mienskipsútjeften op to
nimmen, en mei de stipe fen myn frjeonen ek fierders to bisiikjen it
ûnrjucht, eartiids oan him bigien, nammens it jonge Fryslân yet sa
folle dwaenlik goed to meitsjen. Mar det somlike foaroanmannen him,
de man fen it krêftich karakter, fen bûtenwenstige stúdzje en tige
bitsjutting for ús skriftekennisse, troch it oannimmen fen hjar
heechhertige, dos ûnweardige hâlding, tritich jier lang bûten it
fryske libben stjitte wollen hawwe, om ’t er hjar deistich baitsje him
net oantwinge woe, det liket my in flater ta, dy’t breanedich ris
oantsjut wirde moast, om it rjuchte ljocht falle to litten op hjar
frjemdsoartige Dykstra-forearing. _En_ de ôfsidigens, dêr ’t hja
bliken fen joegen as it Postma oanbilange, _en_ de dweperije mei
„Walingomme” as dichter en kinstner (sj. Taheakke, side 38) kin men
yen allinnich bigripe mei dochs oan to nimmen, det hja elkenien dy’t
hjar yn wearde oertroevet, biskôgje as gefaerlik for it eigen oansjên,
hwertroch beide ôfsidigens en dweperije hjar bitsjutting forlieze en
folslein weardeleas binne.

* * * * *

[6] Dit opstel is miend as nû. XX fen de yn ’e Ljouwerter Krante
forskinende rige „Fen Fryslâns Fjilden” en wol as in yntermezzo
twisken „De nijere persoanliken” en „De fryske tachtigers”.



V. SPEKTAKEL[7]

Nou ’t ik it wol winskelik tink, myn miening oer de fordraeide
redenaesjes, dêr ’t Hepkema syn lêzers eltse wike bliid mei makket,
hjir mei in wirdmennich ta to ljochtsjen, moat ik wol wer fen
foarenoan bigjinne en yetris de gearfettings ôfskriuwe, dêr ’t ik
eartiids myn opstellen oer Hof mei ôfsletten haw:

1. Om ’t it diel fen ’e „K!ankboarne”, det trochgean wol for djip-
field dicht, al dalik bliken docht to bistean út in heap ûnwiere,
rombommige utering, hwerfen eltse ynlike fieling skou is, docht men
forkeard en is men ûnbinlik jinoer it wiereftich talint, as men de him
dêryn uterjende rimeler Hof forearet mei de dichternamme.

2. Om ’t it oare diel bistiet út breklike oersettings en rymstikken,
dy’t hjar ek net útjaen wolle for mear as det, kin sels de meast
ynskiklike krityk net de miening uterje, det mei de „Klankboarne”
praet wêze kin fen in forriking fen ús skriftekennisse.

3. Om ’t de mislearring fen ’e biweging fen 1905 foarâl hjiroan ta to
skriuwen is, det de hear Hof, howol dekadint fen ’e tachtigers,
oannommen waerd as hjar lieder op it fjild fen taelstriid en
letterkinde, is it net dúdlik hwer ’t de fortsjinsten fen de nou
bispritsen skriuwer to siikjen binne, en kin him alteast to’n earsten
for syn streevjen yet gjin liedende posysje taskikt wirde.

4. Allinne den scil de hear Hof yn steat wêze ienris minder ûnsuver
wirk to jaen, as er, weromkommend op syn ûnbiredenearre sels-
forearing, en war dwaende him hwet suverens en rêstigens fen utering
eigen to meitsjen, mei de die tajowt, det syn rombom fen eren net
fierder biächte hoecht to wirden.

Howol dit ôfwizend oardiel dos forfette wier yn tige rêstige en
goedmoedige wirden, hat de hear Hof, hwaens earsucht eltse biskriuwing
to boppe giet en dochs lyts bliuwt, omdet der in greate liedende idée
by him miskearret, himel en ierde bisocht op stelten to setten om de
goe-ljuwe derfen to oertsjûgjen, det er dochs wier-wier in baeskeardel
wier. Oan it ein fen „De Jongfryske Biweging” haw ik syn twa earste
oanfalien ôfslein, dy’t scoene men hoopje, de lêzer wol sa goed yn ’t
ûnthâld bleaun binne, det it oerstallich is se fen nijs wer op to
ikkerjen, en ik wol dos allinne to binnen bringe, ho’t ik myn oars
faeks neat to maklik opstel dochs bisleat mei wirden fen in
formoedsoenjende geast. Nei oanlieding hjirfen hat it hear bisocht,
mei my frede to sluten, mar hy kaem oan mei sokke aldernuverste
bitingsten, det ik, al haw ik myn fordildigens by dy ûnderhânnelings
lang biwarre, de yndruk krige dochs mei immen to dwaen to hawwen, dy’t
fen syn journalisterij hwet yn ’e beanne rekke wier, hwerom ik net op
syn praetsjes yngien bin. It hjiroer fierde brieveforkear fynt de
lêzer yn de Taheakke, side 38 fen dizze brosjúre.

Do’t de man fen ’e Gaestmar den sjoen hie, det er mei persoanlike
lekskoaijerij op my net ta syn doel kaem, d.w.s. de lêzers de yndruk
by to bringen, det ik mei myn oardiel de planke mis west hie, achte er
it winskelik, op to hâlden mei syn persoanlikhedens, omdet det dochs
de spuigatten útroun, en nou ris tige sakelik to dwaen, troch net mear
my persoanlik, mar de hiele jonge biweging oan to fallen. De stakker!
hwent nou joech er him dochs wol sa op glêd iis, det men him syn
bidroefd-lytse kânsen, hjir in oerwinning to biheljen, al dalik op in
briefke jaen koe--ommers de biweging is in bern fen yet gjin twa jier,
en ik leau net, det Jan yn dit stik sa mei ûnderfinings seine is, det
er nou al mei wissichheit útmeitsje koe, ef der in rakkert ef in fiks
jongfeint, in soldaet eft in prefester út groeije scoe. Alle herten
lykwol nei sines ôfmjittend, en bitinkend, det er sels ek ienris as in
ûnskildich boike yn ’e widze lein hat--ik hie him fêst gjin tútsje
jaen wollen, hear! hy scil altyd wol alderheislikst moarte hawwe--naem
Janneman syn bril, striek mei de hân om syn kin, seach ris tige
weetlik en bigoun do de fornoege wrâld as syn oardiel to witten to
dwaen, det dit Mienskipsbern mank gyng oan Hollânske syktme. It wier
suver om to bisouwen, hwent nimmen wier der yet ea efter kommen, det
der hwet oan dit bern miskearre--mar Jan, tige yn ’t skik om syn
snoadens, praette en praette mar troch, oant de wrâld yn sliep eamele
wier en it bern wekker, det, sadré it Gaestmar nêst syn widze stean
seach, as fensels de tonge útstiek en de fingers op in hwet
eigenaerdige mannear oan it ein fen de reade lape brocht . . .

It is slim to leauwen det immen sa ûnredsum wêze kin, mar it is de
keninklike wierheit, det de hear Hof yn wit ho folle artikels neat
oars bieëamele hat, as det dizze biweging hjirre krekt itselde wier as
de tachtiger yn Hollân en, omdet men dit for in komplemintsje oansjên
koe, det dy lêste sa gemien west hie, sa smoarch en ûnhuer . . . .
bûrfrou, jy scoene jo der net yntinke kinne ho yslik. Men moat
sikerwier de hear Hof wêze om it kinststik út to fieren, yn in
feansjier neat to fornijen as ien inkeld ding, en den yet dit
iennichste ding bistean to litten út twa grouwélige ûnwierhedens.
Hwent to’n earsten hat de tachtiger biweging Hollân alteast in mennich
wezentlik ûntstjerlike kinstwirken jown, en is it oan hjar en hjar
allinnich, det Hollân it to tankjen hat tsjinwirdich net bûten de
kinst fen hiel de biskaefde wrâld to stean, sadet hja as men inkeld
freget nei de weardigens  for de kinst, neamd biheart to wirden yn
priizgjende en forearjende lûden; oard sprekt it fensels det in Fryske
biweging, dêr ’t de taelstriid jimmeroan in wichtich diel fen
útmakket, yn aerd noch yn wêzen by in hollânske forlike wirde kin,
wylst men tagelyk skoan bigrypt, det de tiidsgeast fen 1915 him wol
uterje moat yn in oare wei en mei in oare stimme as dy fen in
fiif-en-tritich jier lyn. Men scoe allinnich fen in oerienkomst
twisken beide prate meije, as wy mei opsetsin it wirk fen ’e
tachtigers sa soarchsum en sa hoeden mûchlik neifolgen; mar yn pleats
fen by hjar yn ’e skoalle to gean, steane wy ûnder oerhearskjende
ynfloed fen ús eigen tiid, en lyk as fensels sprekt, as wy ea
kinstwirken  jowe fen bliuwende weardij oan dit folk, det soks
eigentlik net fortsjinne hat, den scil det wirk wêze, hweryn de fryske
geast fen 1915 him tige klear útsjongt, de Hollânske  fen ’80, dy’t wy
earder út ’e wei gean as det wy hjar ynhelje scoede, net yn it minst.
De hear Hof scil nei alle wierskyn fen ’e wize rekke wêze troch in
pear uterlike omstânnichhedens, dy’t Fryslân op dit stuit net mei
Hollân allinnich, mar mei hiel de wrâld mienskiplik hat, lyk as it
brûkme fen it sonnet, det tsjinwirdich in nije triomftocht hâldt troch
hiel Jerope, en det ek wy, ûnder ynfloed binammen  fen ’e tsjinwirdige
jonge Ingelske skriuwers, nei ús bêste krêften bioefenje. Ik scoe him,
om ’t ik it goed mei him foar haw en him letter yet wol graech ris oan
’t wird hearre wol, oanriede meije ris hwet minder stúdzje to meitsjen
fen ’e tsjinwirdige hollânske skriftekennisse, dy’t by my net botte
fortsjinstlik is, en dy’t hysels hjir dos ljeaver net bisiikje moast
nei to bauwen mei syn details-útpikerjende forhalen lyk as „de Greate
Striid” dêr ’t eltse oanfieling fen greatme en fen striid oan
miskearret en mei syn ûnbigryplike  rymstikken; mar lit him ris goed
Ingelsk leare, sa’t er gjin fersen fen Longfellow[8] yn syn
oersettings hopeleas toknoeit,  lit him ris neigean hok for wirk
tsjinwirdich de periodiken dêr oan ’e man bringe en soarchsum
ûndersiikje hwet it moaije en suvere dêryn is, en lit him den ris
bistudearje  hwet ik oant nou ta oer kinstsaken skreaun haw,
bistudearje en net sa’n bytsje oerflakkich lêze, lyk as er wend is to
dwaen. Hwent hwet de hear Hof jowt oan „kinst” en „krityk” is sok in
yllindich ljeafhawwerijwirkje, sok in heislik geknoei om út syn
meagere geast hwet fieling en hwet forstân to parsen, sok in faei
gepraet, bimongen mei de nedige waenwizens, minderweardige
sitate-forfalskerij en platte algemienhedens, det it sels for
opsettelike folksmislieding  yet to hol en to leech is. (sj. de
Taheakke, side 41). It lyts bytsje achting, dêr ’t ik fen spriek oan
it ein fen „de jongfryske Biweging”, dot it like det it him ynmoed
wier him to forbetterjen, is wer alhiel fordwoun troch syn ivige
draeijerijen, dy’t him dochs to sterk lykje to wêzen--en for my sels
biwarret er inkeld in bytsje wichtigens, om ’t ik yn him sjoen haw ta
myn great fortriet en myn pynlike forwûndering, ta hokfor
ûnoprjuchtens somlike Friezen--lit my hoopje det er in útsûndering
is--komme kinne, byhwennear immen hjar iepen wiist op hjar brekken en
as hjar lyts-feninige earsucht to djip yn hjar moed biwoartele sit, om
hjar de wil ta forbettering to litten. Sels foar Gods rjuchterstoel
scille minsken fen sok slach yet ûnwierheit en falskens sprekke.

Mar koe it yen dos net noflik oandwaen, det dit hear alhiel út eigen
forkiezing wike op wike for it folk fen Fryslân yn syn himd stean
gyng, en al haw ik wier net de iennichste west, dy’t suver
mistreastich waerd fen sok in krûperige draeijerij, oars waerd dit
do’t Gaestmar it fjild romme, en in meagere hynsteslachters-knol it
striidpark ynriden kaem, hwerop yn in rêsting, dy’t him fiersto rom
siet, sa’t er elk amerij yn twa stikken like to fallen, en mei in
lânse, dy’t by ûngelok yn syn eigen broeksbokse fêstheakke wier,
nimmen minder as de Keninklike Alde Hear Hepkema sels. Hy moat al
aerdich fier hinne wêze en ik leau fêst, det er mei it each op syn
hege jierren, dêr ’t it forstân altomets ek net better fen wirdt, mar
better yn in maklike stoel by de smoute hird sitten bleaun wier,
ynpleats fen nou as in mismoedige geast út it grêf to bisiikjen it
forline wer libben yn to bliezen en de strieljende dei fen hjoed to
dwestjen. Men kin yens meilijen mei him net sa fier driuwe, det men
him alles grif forjowt--hwent al die it ek bliken det er op syn âlde
dei neat to bêst mear lêze kin (praet er net aloan fen net bigripen?),
oan ’e oare kant is er dochs yn him yet genôch fen syn âlde natuer
bleaun om in lytse ûnkrektens to bisiikjen. Alhowol ik forline hjerst,
nei roai sahwet in moanne twa-trije, foar ’t er oan it profitearjen
sloech, do’t ik dos yn ’e fierste fierte gjin aen hawwe koe hwet er
fen doel wier, al forklearre hie myn fers „Nachten en Dagen” allinnich
as oefenwirk to biskôgjen, sadet ik, moast ik it by myn wirk fen
letter lykje, it mysels ûnwaerdich forklearre--like goed winsket dit
nommele hearskip der gjin rekkenskip mei to hâlden en jowt er steapels
sitaten út dit fers, det yndie net maklik noch suver fen utering is,
om sa to biwiizgjen det . . . it hiele jongerein ûnbigryplik skriuwt.
Hwet ik oan dichten nei dit fers skreaun haw is lykwol sa klear en
ienfâldich fen forklanking, det in bern wol fetsje kin hwet der field
en sein wirdt--mar krekt hjirom kin de âldman dit net brûke, en docht
er rêstich, as bistie it alhiel net, wylst er foarfart mei jimmeroan
stikken oan to heljen út in dichterlike sang, dy’t nimmen my mear
oanrekkenet. Fierders leit er him der tige op út, om yn neifolging fen
syn baes-feint Hof my dingen yn ’e mûle to lizzen, dy’t ik nea net
neamd haw, myn wirden for de helt to fordraeijen, sadet men dêr út
lêze moat hwet ik op gjin foetten en fiemen nei bidoelde, en myn
biskôgings alhiel út hjar forbân to skoerren, sadet hja mear
bjusterbaerlik en frjemd as wier oandogge.

Sa siz ik: „Al meije de Halbertsma’s en Dykstra for it Fryske folk
hiel hwet bitsjutting hawn hawwe, kinstners wiernen hja alderminst” en
de âlde hear Hepkema ropt „Hear’ jim wol? hy seit det it nullen en
prullen binne!”--ik skriuw „Der bistiet in djipgeand forskeel twisken
it Hollânske en Fryske folksaerd” en de echo galmet „Hy wol Fryslân
selsstânnich meitsje en út it Ryksforbân weiskoerre”--ik forklearje:
„It scil in weardich ding wêze, de Ingelske skriftekennisse soarchsum
to bistudearjen, hwent it is de rykste fen hiel de wrâld en Ingelsk en
Frysk is nei oan enoar bisibbe” en de âldman swaeit mei de pook boppe
syn holle en kraeit „Hy wol Fryslân meitsje ta in diel fen it Ingelske
ryk”--ik siz myn wearze fen hwet ûnhuer, ûngeef en ûnwier is yn moai
krêftige wirden en it Keninklyke Hearskip makket der út op, det ik
eigenwiis bin en neat doch as skellen en rachen. Ik hâld der net fen
to sedemasterjen, en ik wit wol, det ik like goed as eltsenien myn lek
en brek haw, mar for de âlde hear Hepkema, om hwa ’t it my fortriet
docht det er him yn ’e krûddamp jown hat, hoopje ik det de geasten fen
al de ljeagens, de fortocht- makkerijen en de fordraeijings, dy’t er
tsjinoer my brûkt hat ef syn feint Hof brûke liet, net om syn leger
stean scille as er faeks mei gauwens ús ierde forlit, hwent den scoe
syn stjerbêd net rêstich wêze. Mar om ’t ik sels yet jong bin en myn
eigen krêften fiel, en oertsjûge bin det ik efter my mear as ierdske
stipe haw, kin ik der net ta komme in breklik âldman, det for my in
ûngelikens partûr is, to bistokeljen mei de macht fen myn hate en de
fûleindigens fen myn wird, en dêrom nim ik hjir ôfskie fen him, mei de
forklearring det mocht er him er biswierd fiele troch hwet er my op
syn âlde dei neijown hat, ik wis net tsjin him yn it gerjucht gean
scil en him jerne forjow, hwet ik to forjaen hawwe mei.

De oarsaek fen hiel dizze strideraesje mei al syn minder- weardigens
en ûnginstige ynfloeden for it oansjên fen Frysk, is nimmen oars as de
hear Hof, dy’t howol er sels wit det èn syn wittenskiplik geknoei èn
syn fersen-hokus-pokus „gerichtet” is, to folle mei lytse earsucht
bisocht waerd om it swijen to dwaen ta syn eigen ûngevens, en mei al
syn krêft to bisiikjen, eft er den alhiel net yn steat wier hwet
betters to jaen. Mei him hoecht men gjin war to dwaen my to
formoedsoenjen, nou net en nea; al moat de striderij twisken ús ek yet
in tweintich jier en langer dûrje,[9] ik doar it bêst to bistean,
wittend, det as de gefolgen for it Frysk fordjerlik wêze mochten, soks
oan my net to witen wêze scil. Elts bisiikjen fen trêdden, de saek
twisken ús beiden to bisljuchtsjen, scil om ’t ik yn him immen sjuch
sûnder karakter en sûnder moed, sûnder witnis en sûnder kinst, fen my
biskôge wirde as in wearzige bimoeisucht, as in tsjinoer my heechst
ûnfrjeonskiplike en misledigjend-húnlike die, hwent ik kap dizze myn
rjuchterhân, dêr ’t ik dit mei skreau, ljeaver ôf as hjar, dy’t faken
field hat de suvere waermens fen in frjeonskiplike hândruk, sok in
minske ta to rikken. Tidelike forbetterings scille fen my, nou ’t ik
sjoen haw det dit sims in mei opset-sin fen him oannommen hâlding wêze
kin om ynfloed oer oaren to krijen, net mear biächte wirde en earst,
as der jierren oer forroun binne sûnt er de lêste ljeagen yn ’e mûle
naem en de lêste kear in oar bilastere, scil ik rêstich en
ûnforskillich sizze: „Det biheart dos ta it forline, det is dos dea”.

* * * * *

[7] Dit opstel waerd skreaun as in forfolch op haedstik VI (De Jongfr.
Biw. en G.J. Fenema) fen „De Jongfryske Biweging”.

[8] Dit slacht op de „Libbenspsalm”.

[9] Dochs sjucht it der net nei út, det ik hjir mei gauwens wer oer
bigjinne scil; in pear frjeonen fen mines, dy’t my al lang forsocht
hawwe my dizze saek út ’e hannen nimme to meijen, hwet ik oant nou ta
wegere, om ’t ik net fen pleitbisoargers hâld, scille de kommende
fjouwer, fiif jier yn myn plak licht de striid trochsette, sadet ik my
den hjir net mear oan hoech to jaen.



VI. TAHEAKKE.


_Oanteikening by side 18 rigel 17:_

De hâlding, fen ’e hear Sytstra jinoer my oannommen, kin net sûnder
foarbihâld earlik en rjuchtút neamd wirde, hwet maklik to forklearjen
is, om ’t Hof eartiids tige by him yn ’e graesje stie. Hwet ik him it
meast kwea ôfnommen haw, wier det er tsjinoer my myn earste wirk, det
ik sels net oars as oefenwirk biskôge (út hwet der bard is mei myn
opstel oer syn Heit, kin hy dit wol it bêst witte), danich priizge,
wylst er op ’e foarige A. G., lyk as men wit, do ’t er in mennich
ginstige wirden brûkte oer ir wirk fen de jongeren, oan tafoege det
men net mei it wirk fen ’e jongste ûnder it jongerein--en det wier
ik--oankomme moast. Oer myn fers „Nachten en Dagen” skreau er my „--en
ik moat sizze, det it mei myn sin in gnap stik wirk is. Ik stel it to
mear op priis, omdet it wer ris in stik is yn in nij „genre”, en it
nei myn sin tige nedich is dat wy de brûksumens fen ús tael for alle
soarfen fen poëzije biwize. De alliteratie yn it gedicht, dy heart
fensels yn in fers as dit, is oer it gehiel tige slagge. Ek de tael is
flink Frysk en de bylden goed foun,” wylst er oer Rinke Tolman, Sj. de
Zee en sims sels oer Piter Jelles in ûnginstich oardiel joech. Dochs
hat er de twa earste, howol er hjar wirk foroardiele, do ’t „Fryslân”
forlet fen kopij hie mei wille ynhelle, en wier syn hâlding do der yn
it Haedbistjûr it útstel dien waerd my as fortsjinwirdiger fen ’e
nijste biweging yn ’e redaksje op to nimmen, slopper as ik ea tinke
kinnen hie en for my ien greate toloarstelling.

Sa is ek syn forklearring, det er yn ’e petearren twisken him en my
aloan bisocht hie, de ûnderskate partijen tichter byenoar to bringen,
by de wierheit troch. Fen de Halbertsma’s sei er, det men hjar yn
wearde hâlde moast, om ’t hja it folk oan ’t lêzen brocht hienen, mar
in skoft letter die er my, do ’t er de ynhâld fen de „Rimen en
Teltsjes” fen nijs ôf oan soarchsum like troch to gean, to witten, det
dy samling him nou lang net meifallen wier. Waling Dykstra en Schepers
kamen der by him jimmeroan bikaeid ôf en oer de hear Hof, dy’t oars,
oan him to hearren, wol aerdich flot skriuwe koe en in heap wirden
wist, dy’t himsels sa njunkelytsen ûntgien wiernen, joech er ienkear
dit snedich oardiel: „Hy is faek in trime heger stean gien as er
hearde, en ek wol ris, dêr ’t hielendal gjin trime mear wier”.

Hwet er yn F. M. N. sei, det ik him yn in skeef ljocht set hie, troch
syn ûnginstich oardiel oer it boun Hof-Canne mei to dielen, en det er
it lang sa slim net miend hie, moat ik perfoarst ûntstride; ik haw
dizze saek krekt meidield yn de wirden, sa ’t hja twisken ús to praet
kommen wier. Dit alles rekket lykwol allinne him en my persoanlik, en
hat mei syn bitsjutting fen it Frysk, dy’t sûnder mis tige is, wier it
allinnich mar om de rêstige fêstens, dêr ’t er as soarchsum samler fen
F. M. N. tritich jier syn stille wegen mei gyng, neat to meitsjen; yn
it Haedbistjûr is hy mei rjucht in heech-hâlden persoanlikheit.


_Oanteikening by side 18 rigel 37:_

Oant nou ta haw ik fen myn sibben op fryske kriten, sels fen sok- ken,
dy’t der sims yet hjar meiwirking oan jowe, yet net ien goed wird oer
it wykblêd „Fryslân”, noch hwet de ynhâld, noch hwet de technyske
útfiering oanbilanget, to hearren krige. Nei tweintich nûmers is de
rispinge sa bidroefd, det it hast net minder kin; de praetsjes fen ’e
hear Sytstra sels, sims sawier bislutend mei de mo- rael yn in rym op
it ein, lyk as eartiids yn ’e boekjes fen „Groot- moeder verhaalt”,
wirde net lêzen en binne, howol der sims hwet ynstiet dêr ’t men yens
foardiel mei dwaen kin, ûngenietber skreaun; de fersen fen Rinke
Tolman binne stjitterich fen rhythme en ûngever fen ynhâld as men fen
him forwachtsje mocht, en allinnich de dichten fen Hylke Sjonger, dy’t
lykwol wer fiersto folle jowt om spontaen to bliuwen, bringe altomets
hwet fortsjinstliks; de berne-rubryk fen Canne is mear in noflike
útspanning for greate minsken, dy’t wer ris oan hjar bernetiid
weromtinke wolle, as det it de bern, dy’t de del- bûgende en min efto
mear gekoanstekkerich-oanstelderige toan skoan fiele moatte, haegje
kin; de hear Sipma kin der net ta komme, syn wirk to jaen oan in blêd,
det op sok in wize bistjûrd en forsoarge wirdt, ef hy is yn sliep
rekke lyk as hast eltse lêzer; it wirk fen ’e hear Hof wirdt
foldwaende teikene troch dit iene sonnet, det men op plakken yn it
Hollânsk oerbringe moat ear ’t men efter de miening komt:

  As dichters dwale, giet it hjarren as bern,
  Dôfhûdich-dwers, dy’t dôch, djip-ynlik witte,
  Det se evel dogge, en ’t goede paed forlitte,
  En dy’t fensels hjar tsjoed komme yn to sjên.
  As dichters dwale, gean se net forlern.[10]
  _Der wâll’t hwet[11] yn hjar, dat scil bûte mjitte
  Untwyk siikje, en hjar lieten scille útjiette
  Lûdwirden langstme[12] om . . . rjucht hjar wei to tsjen._
  As dichters doarmje fier fen folk en lân,
  Om ’t frjemde sprake en frjemde steden wonken,
  Om ’t frjemde leare fet krige op ’t forstân
  Foar ’t siele en sinnen yet _de weelde dronken
  Fen ein-folksaerd, dôch gloeije yn ’t hert syn[13] fonken
  En ’t[14] lôget ienris op yn felle brân._

Oanbilangjend it wykblêd „Fryslân” haw ik oanstriid it oardiel fen in
frjeon oer to nimmen, dy’t my sei, det it wichtichste fen dit orgaen
neffens him wier, der er it oant en mei nû. 10 yn ’e breedte dêrnei yn
’e lingte opteard tastjûrd krige.


_Oanteikening by side 24 rigel 17:_

  In lyts diel fen hwet der fen ’e hear Postma op ’e Prov. Bibl. is,
  neam ik hjir.

  Oarspronkelike fersen:

  Uneindichheit, kantate.
  Johanniade, fers op Johannes de doper.
  De Loads.
  Wrakseljen mei God.
  Ynbylding.
  Olive- en Ikeblêdden (greate samling, 221 siden).

  Oarspr. proaze:

  In leske yn opfiedkunde.
  In net ùnnoflike dream.
  In sauntal skriften mei mingelwirk.

  Oersettings:

  Latyn;  Coniuratio Catilinae fen Sallustius.
          Captivi fen Plautus.
  Gryksk; Cyropaedie fen Xenophon.
  Dútsk; Wilhelm Tell fen Schiller.
  Angelsaksysk; Wetten, wirden fen kening Arthur, de Séfaerder.
  Fierders ytlike út Noarsk, Deensk, Platdútsk, Frânsk, ltaliaensk,
  Hollânsk.

  Toaniel:

  In frjemde ein yn ’t bit.
  Sa giet it.
  De ûndergong der Fryske frijheid.

  Fen syn psalmen lit ik hjir folgje syn „Oertinking” oer de
  tongerpsalm (XXIX):

    OERTINKING.
                                              Psalm XXIX_a_,
    De Heare is op komste yn syn grimhitigens! . . .
      It swark bilûkt alhiel, de loften rinne gear
    En wirde oerstjûr, ûnrêstich, steaplje op
      En trilje for Syn lûd, Syn freselik gebear.
    De Heare komt en hen! in earste sein wirdt jown
      Troch flugge winen, dy syn kommen dêr forklearje;
    ’t Onmietlik wetterrûm het tynge krige en
      Al fierder flecht de stoarm, det men Syn komste earje,
    Holboljend fierder, fier de djippe flakten yn
      Fen woestenijen dy dat inkle wird fornimme,
    En op de flecht siaen det men ’t fierder ’t witte kin
      De greate ierdskief oer fen east oan westerkimme.

    O freeslik is de komst’ der heechste Majesteit!
      Bûch leech en dimmen del, o alle ierdske Machten;
    Jaen glorie en jaen heil, en fiel den klear, en fiel
      Jim’ lytsens, der ’t jim dochs Syn Greatens hjir net achten.
    Bûch del, fal plat foaroer yn ’t stof: de Heare komt,
      En syn onmietbre macht scil tel de ierde heare;
    Forblikk’ is jimme macht, o Greaten, en forkniesd:
      Jaen oan God Zebaoth den sterkte en jaen eare.

    De séen fiele mei de marren djip it wird
      Det fen de stoarm útgie en tille nei omhegen,
    En brûzjend, skomjend stouwe wylde weagen foart,
      En statte en treffe enoar, en lûke enoar omlegen,
    Mar jeije wer foarút, wytskomjend mei gebear
      En sels de dining fen it wetter fielt it triljen,
    Allyk dy weagen dy hjar sette nei it strân,
      En ’t hele wetterflak is oandien, is oan ’t riljen,
    En teiknet sels yn djippe kolken ôf
      It freeslik firmamint det fiûr en tonger spelle,
    Sa spoakrich en sa swart, as gie de Hear foarby,
      Omfiemjend weach oan weach, se fen syn komst fortelle.
    Noch gie gjin Hear foarby; ’t wier louter ’t earste sein!
      Onrêstich mei it swark der driuwe ek en jeije,
    En wetterkoppen stouwe en gûle mei gebear
      En tsjustre wolkens sels it sinneljocht forjeije.

    Al helle stoarm ek oan, al gûlt dy mei gebear,
      Skûmbekket ek de mar en giert de woestenije,
    Strak sakket hja ta’n briis, den ta in bolle wyn,
      En yn det leaf gesûs scil de ierd syn Heare krije.
    Doch noch is alles swart en spoakrich en de wyn
      Raest bolderjend en pakt de ceders det se knikke,
    En tilt se en wrikt mei krâft, en ploft se mei in smak
      Op ’t skodzjend ierdryk det nou kleije mei en snikke.

    De bergen skodzje op hjar fêste pylders en
      Hja trilje en beevje op it foetstik, ho ’t hja bôgen
    Op himelsheechte en op sterke en greatens, ear’,
      En ek it cederbosk slacht der yn ljochte lôgen.
    It ierdryk beev’t en skokt en skrikt; de fêste groun
      Trilt as in popelblêd en lûkt yn djippe tearen;
    Gniist sa in ûngroun hjir, der krinklet ek de groun,
      O de ierde beev’t en bûcht for Aller Hearen Heare.

    De skrik slacht ek it dier; de bange réen gean
      Yn kloften op de flecht om earne skûl to finen,
    En freze slacht hjar oan yn ’t hetsich yngewand,
      En driuwt de frucht ûntidich ôf. De pinen
    Fen kreamenswea net fielend, gean hja dol
      De woestenijen yn en lokje oare kloften,
    Hja freezje Syn gesicht en ’t hiele ierdryk fielt
      Syn komste as woestenije, as bergen en as loften.


_Oanteikening by side 26 rigel 21:_

Men wit, det ik, dy’t yn Waling Dykstra wol net in kinstner, mar dochs
in great Fries wit to sjên, der alhiel gjin biswier tsjin haw det men
him mei in tinkstien earet, binammen net, as men sok in hildeteiken,
lyk as de foarsitter fen it Alde Selskip oanjoech, winsket to
biskôgjen as in eare oan al de striders for it fryske sin en for ús
tael. Mar earnstich kom ik der tsjin op, det as men it teiken ynwijt,
der minsken oan ’e foet derfen stean scille, dy’t Dykstra, do’t er yet
yn libben wier, op de minste en húnlikste mannear misledige hawwe,
omdet dit ûnoprjuchtens is en ljeagen, en sa hiel hilde hjar wearde
binimt. Ik neam hjir nou allinnich de hear Hof, dy tsjinwirdich om
Dykstra tsjin my út to spyljen, oankomt mei alle mûlke wearzige
flaeikerij oer de âld man, en dy’t eartiids Walingom sa bistokele, det
dizze tsjin ien fen myn frjeonen hwaens namme ik ré bin to neamen, him
útliet: „Jan fen ’e Gaestmar is it, dy’t my noch ris yn ’t grêf helpe
scil.”

Om ’t ik boppe Dykstra syn grêf gjin striid oangean wol, ear ’t ik der
ta twongen bin, scil ik fen alles hwet my yn dit stik fen frjeonen en
forearders fen Walingom to witten dien waerd, hjir neat mear meidiele.
Mar as ik sjuch en fornim, det skielk der wer ljuwe, dy’t eartiids de
Holwerter leechlein hawwe en bisocht, him op ’e eftergroun to triuwen,
bigjinne to bearen oer hjar Dykstra-ljeafde om dy tsjin ús skreppen en
skreevjen út to spyljen, den scil ik my oer de gefolgen net
bikroadzje, en iepenbier meitsje, hwet my winskelik taliket. As men
lyk as de hear Canne, rountrantet det men nei de ôfstjerte fen W. D.
in lang tillegram oan syn famylje stjûrd hat, en den mient det soks
yen nou dochs ek wol rjucht op in plak jowt yn ’e redaksje fen Slj. en
Rj., och soks is faeks hwet berneftich, mar dochs net min ef
gefaerlik. Mar der binne oare dingen--en ik wit hokker minsken by it
lêzen fen dizze oanteikening bleek om hjar noas wirde. Hja begripe dos
nou, hwer ’t hja hjar oan to hâlden en hwet hja nei to litten hawwe.


_Oanteikening by side 23 rigel 16._

Dit brieveforkear liz ik de lêzer hjir foar mei de frage, eft der fen
my net alles ûndernommen is, om yn dit stik fierdere strideraesje to
mijen, en eft ik yet fierder gean kinnen hie, sûnder ûnwier to wirden
en my sels to koart to dwaen:

                                              Ljouwert, 23 Sept. 1915.
I. Oan ’e Hear D. Kalma.

Ik forsiikje Jo, de neifolgjende forklearring op papier to bringen, to
datearjen, en to ûnderteikenjen, en se my den takomme to litten:

„Ik forklearje hjirby, yn to sjên, det ik in myn krityk yn ’e
Ljouwerter krante oer it wirk fen ’e hear Hof (Jan fen ’e Gaestmar)
fiersto fier gien bin, en ytlike wirden brûkt hab, dy’t ik net brûke
moatten hie. Ik forklearje fierders det soks my moeit.”

Ik scil ont Tiisdei 28 Sept. ta tiid dwaen. Hab ik de forklearing den
net, den scil ik my wer as frij man biskôgje.

Op útstellen om foroaringen it stik oan to bringen scil ik net yn
gean. Fierders moat ik frij habbe en hâlde, om der mei to dwaen hwet
ik wol.

De hear Sytstra scil jo dit brief tastjûre. Ik ried jo oan, om der mei
him oer te praten, as jy der ut jo sels net ta komme kinne om to
dwaen, hwet ik Jo hiir forsiikje.
                                                    (w. t.) J. J. HOF.

                                               Ljouwert 26 Sept. 1915.
II. Oan ’e Hear J. J. Hof.

As de winsk, ta oerienstimming to kommen, by Jo like oprjocht is as by
my, hweroan ik nei it lêzen fen Jins brief wol efkes twivele haw, den
liket it my dochs ta, det wy mei bombaerje fen oratoryske
forklearrings krekt neat birikke scille, en det allinnich in ein makke
wirde kin oan ’e fen ús fierde polemyk, trochdet ik as myn bitinken
útsprek, det ik to‘n earsten Jins wirk as Frysk skriuwer dúdlikernôch
bihânnele haw en trochdet Jy utering jowe oan Jins miening, det ek Jy
fakernôch opkommen binne tsjin myn kritiken en de hiele jonge
biweging. Hwent it is hiel klear, det as Jy foart farre mei it
iepenbier meitsjen fen stikken as „De nije richting ensf.,” ik
forplichte wêze scil, net langer as kritikus en like min for my sels,
mar as lieder fen ’e jonge biweging en for ús bigjinsels, yn in rige
nije artikels dêrtsjin op to kommen. Om ’t Jy sels forskate kearen
forklearre hawwe, yn letterkindige opfettings net sa bjustere fier fen
ús ôf to stean, en sels njonkelytsen ek wol ynsjên moatte, det Jins
oannimmen fen liedende tachtiger ynfloeden hielendal ynkrekt is--it
scil jo faeks bikend wêze, ho’t men likernôch 1885 de jonge ljuwe der
jimmer fen biskildige, det hja ienfaldich de greate Ingelsken út
Shelley’s tiden neifolgen--scoe ik sikerwier net bigripe kinne, hok
for biswieren der yet tsjin sok in modus vivendi bisteane.

Fierders sprekt it fensels, dat der troch my yn gjin gefal in
forklearring jown wirde kin yn hokker wirden den ek, as Jy dêr net in
forklearring fen Jou side tsjinoerstelle oer Jins wize fen bistriden
yn Jins artikels „Unwirdige Krityk” en „De skiednis fen in sonnet”, om
’t men oars tinke mocht, det ik, inkeld út langstme om ta
oerienstemming to kommen, it ûnskiklike yn dy stikken wol
oersljochtsje woe. Hjiroan moat yet tafoege wirde, det forklearrings,
lyk as den dien wirde scoenen fen Jo en my, inkeld slaen meije op de
niis-neamde artikels fen Jins hân en it sechde haedstik fen myn
forhânneling, sa det dos myn kritiken dêr ’t ik gjin fierder debat oer
tastean mei, bûten biskôging bliuwe moatte, om ’t ik ienfâldich ynwier
wêze moast, as ik sei det ik ynseach to fier gien to wêzen. Om ’t ik
dos neat fen ’e ynhâld fen myn kritiken weromnimme kin, en dêroan
allinnich tafoegje, hwet ik al die yn ’e noat op s. 78 en oan ’t ein
fen haedstik VI fen myn brosjure--en ik likemin meistimme kin, det myn
toan to skerp wier (hwent sa faken ik mij ynlik ergerje, bryk ik as
fensels minder ljeawe wirden, hwet ik lokkich achtsje, yn pleats det
ik my moeit, om ’t dêrút meiien bliken docht, det de ergernisse
oprjocht is), sjoch ik gjin kâns in forklearring hjiroer to jaen, dy’t
Jo bifrediget en dochs net ljeagene is. Fensels bigreatet it my wol,
det de ynhâld fen ’e „Klankboarne” net sa wier, det ik der wirden fen
achtinge for oer hawwe koe, om ’t ik hiel hwet ljeaver wirdearjende as
ôfbrekkende kritiken skriuw, hwent it is for my makliker, utering to
jaen oan biwûndering as oan lytsachting . . . . . .

Forklearje kin ik sadwaende allinnich, det ik fen bitinken bin, det
nei „de Klankboarne”, hweryn de goede rigels to tellen wiernen, de
dichter-yn-Hof hwet krêftiger is bigoun to libjen, hwerfen it gefolch
is, det Jy yn ’e lêste tiden sims in better fers skreaun hawwe, sadet
wy net sûnder hope Jins takomst as dichter tomjitte sjên kinne. Ik bin
ré soks to dwaen yn it iepenbier, sagau Jy dernêst forklearje yn to
sjên, det Jy yn Jins artikels „Unwirdige Kritik” en „De skiednis fen
in sonnet” by my driuwfearren oannamen, dy’t men allinnich fynt by
ljuwe fen min ef sûnder karakter en det it den ek bliken dien hat, det
sok siikjen nei minderweardige motiven by my gjin foech joech.

Mar yetteris: it bêst komme wy ta oerienstimming sûnder steatlike
forklearrings, mar troch to biwiizgjen, mei de die, dat is: it
ophâlden mei it dwaen fen oanfallen op eltsoar, det wy, nei it
minderweardige dúdlik oantsjut to hawwen, ek it bettere en suverder yn
eltsoar rêstich witte to weardearjen.

Ik bin oertsjûge, det Jy de oprjochtens fen myn winsk, twisken ús
beiden ta oerienstimrning to kommen, foldwaende bitrouwe, om de
ûnderhânneling net ôf to brekken en my op dit skriuwen to anderjen.
                                                     (w. t.) D. KALMA.

III. Oan ’e hear D. Kalma, Ljouwert.

It liket my ta, det jy de bidoeling fen ’e forklearring dy’t ik jo
forsocht hab to dwaen, net goed bigripe. Det kin oan dy forklearring
lizze en sadwaende oan my. Nou foegje der den oan ta:

It boppesteande slacht _allinne_ op ’e wize hwerop ik de dingen _sein_
hab, hjir en dêr; _net_ op ’e saeklike ynhâld fen myn krityk. En it
sprekt ek fensels, det ik frij bliuw om oeral en altyd myn bitinken to
sizzen oer hwet de hear Hof yn saken Frysk oangeande, lit ef docht.”

Ik scil nou ont Woansdeitojoun ta wachtsje. Teffens diel ik jo mei,
det ik op jou brief net yngean kin, foar ’t ik jou forklearring net
hab; krij ik dy, den is de wei iepene om ris bidaerdwei to praten,
togearre; earder net.

En nou moatte Jy _ien fen beiden:_ my to wille wêze mei dy
forklearring, ef perfoarst wegerje. It lêste kin bygelyks troch alhiel
net to anderjen. Mocht ik wer in skriuwen fen jo krije sûnder ’e
forklearring, den hâldt myn gedild op. Ik bin wol goed, mar net gek.
                                                    (w. t.) J. J. HOF.

IV. Oan ’e hear J. J. Hof.

Nou ’t ik forklearre haw, det de formule, dy’t Jy foarstelden,
hielendal ûnoannimmelik wier, hie it op Jou wei lein, dy to wizigjen
op ’e menear, dy’t ik oan ’e hân joech en dêr in forklearring fen Jo
sels tsjin oer to stellen, en is it bjuster ûnnoazel to bisiikjen, de
earste forklearring troch in taheakke hwet mylder to meitsjen. In bern
kin nei hwet ik Jo skreau, bigripe, dat as ik to witten die yn to
sjên, det myn utering to skerp (!) west hie, en dêroan tafoege: „det
soks my moeide,” dit lyk stean scoe mei in opsettelike ljeagen; en dy
yn ’e mûle to nimmen wegerje ik perfoast, al scoe de hiele fryske
sprake mei al hjar treast en al hjar rykdom dêrmei to groune gean. Jou
sizzen „det ik Jo to wille wêze moast mei dy forklearring,” wylst Jy
wisten det ik mei it ôflizzen dêrfen ûnoprjocht en ûnwier wêze moast,
is like immoreel as oant nou ta Jou hiele bistriding fen ús biweging
wier, om ’t Jy sels hânnelje tsjin better witten yn, en in oar twinge
wolle, al krekt itselde to dwaen.

Ek haget my de toan, hweryn Jou brieven skreaun binne, net bysûnder,
om ’t ik deryn in sterk biwiis sjoch det Jy ûnder greate wirden Jou
eigen bisef, det Jy glêdwei forslein binne, biskûlje wolle, hwerfen in
nuvere oerstjûrens it gefal is, dy’t wol hiel dúdlik wirdt yn Jou
forklearring „wol goed, mar net gek to wêzen”--wirden, dy’t
spitigernôch net fen my biachte wirde kinne.

Ik forsiikje Jo dos minlik, hwet fatsoenliker to wirk to gean en Jo sa
to uterjen, det ik Jou sizzen tsjin ’e hear Sytstra, „det Jy o! sa‘n
lêst fen dizze skriuwerij hawn hienen” for wier halde kin en net mear
hoech to leauwen, det dizze hiele ûnderhânnelings mei my inkeld in
diplomatyske skynbiweging bitsjutte, om letter der elts amerij wer
klam op to lizzen, det Jy it net binne, dy’t dizze kriich woe.
                                                     (w. t.) D. KALMA.
Emmastrj. 23.

Faeks is it lêste brief hjir en dêr net mear sa mak as myn earste, mar
in ûnbiskofter en waenwizer skriuwen as de boppe-steande Hof-brieven
moat ik yet ûnder eagen krije. Letter hat men my wol fornijd, det de
hear Hof fen syn krante-skriuwerij hwet oerspannen rekke wier, mar as
it lân der do sa ta lei, hied er mei syn ûnderhânnelings mar wachtsje
moatten, oant syn oerstjûre simmels wer hwet ta rêst kômmen wierne.

_Oanteikening by side 30 rigel 23._

In pear foarbylden út somlike artikels fen ’e hear Hof lit ik folgje,
om soks ta to ljochtsjen, mar net as mei de forklearringe, det ik
maklik tsjien ris safolle ljeagen oanwiis yn „De nije richting yn de
dichtkinst,” sadré it hear ef syn baes, de hear Hepkema, yn syn krante
my dêrta romte jowt:[15]

Art. I, _a_. Ik forkies net to swijen, oer hwet him den nou einlings
en to’n lêsten by ús oantsjinne hat as „de nije richting”--Dit scil
slaen op myn maten en my, mar moat ûnwierheit neamd wirde om ’t der by
ús fen in „nije richting” nea gjin praet west hat, noch wêze kin; yn
it stik fen kinst wirkje wy fierder, lyk as alle âldere frysk-
persoanlike skriuwers ús learden, en yn ’e taelstriid steane wy
allinnich oan op krêftiger aksje en biretter hâlding. Krekt om oan to
jaen, det wy it forline sa earbiedigje, det der folslein mei to
brekken ús ûnweardich foarkomt, haw ik jimmeroan praet fen „jongfrysk”
en fen „nij-frysk” nea, en de namme „jongfryske biweging”
bitsjut--lear dit fen my, o man fen ’e Gaestmar--in fryske biweging,
dy’t yet _jong_, net ien, dy’t nij of soks sahwet is.

_b_. De skriuwerij, dy’t mei dit artikel ynlet wirdt, scil nei ’t it
de hear Hof taliket, „yn it bilang fen ús Fryske skriftenkennisse
wêze” alhowol hy sa earlik is hjiroan ta to heakjen „Yn ’e twadde
pleats skriuw ik om my sels, det wol ik wol witte.” Nou liket it al
bysûnder nuver, det it droege en net altyd moaije journaliste-
taeltsje, dêr ’t dizze man him yn uteret, en det hjir bezige wirdt om
de jonge biweging ûnnoflik to wêzen en de baes fen it spil op ’e
troane to bringen, tsjinstich wêze scoe oan it bilang fen  ús
skriftekennisse--wy wolle den ek mar oannimme, dat de hear Hof dit
net sa slim mient en nimme inkeld notysje fen ’e twadde forklearringe.
Hwent oars scoe hjir wer fen ûnwierheit praet wêze moatte.

_c_. De hear Hof „kin net talitte, det men syn mieningen en
opfettingen yn letterkindige saken oars foarstelt, as se binne, en
soks om it hutsje rom to krijen”. Ek dit scil op my slaen, mar is wer
opsettelike wierheit-fordraeijerij, om ’t ik it yet nea hawn haw oer
syn „letterkindige opfettingen” mar inkeld spriek oer syn
letterkindige „dieden”, det wandieden binne--ik leau dalik det de hear
Hof bisiket om kinst to jaen, mar haw mei syn mieningen en opfettingen
neat to meitsjen, salang soks him op in hopeleaze mannear mislearret.

_d_. Fierders praet it hear derfen det ik yn myn kritiken sûnder
wissens wêze scoe--my tinkt, hy kin soks wol it bêste witte oan de
sêfte en goedmoedige toan, dêr ’t ik him myn leksum op joech--en
biwisset soks hjirmei, det ik earst, de tachtigers bisocht nei to
folgjen, en letteroan sei allinnich fierder to gean op de wei, dy de
âldere fryske skriuwers ús wiisden. Ik anderje hjirop, det ik èn de
tachtigers èn de âldere Friezen beide for in diel biwûnderje, det ik
soks dwaen kin om ’t hja beide persoanlike kinst woenen, en easken det
de kinstner him uterje scoe, lyk syn moed him twong, en om ’t hja
beide weardige kinst joegen. Ik winskje inkeld to wêzen in Frysk bern
fen ’e greate wrâld, en yn forbân dêrmei de wei to sljuchtsjen for in
kinst, jown fen Friezen yn ’e Fryske tael, neffens de bigjinsels en
opfettings, dy’t hildige wirde oer hiel de ierde; ik wol Fryslân
weihelje út syn isolemint, nei foaren bringe oant it ljocht fen ’e
wrâld falt op it fryske antlit, en nea haw ik noch yn myn kritiken,
noch yn myn oar wirk, in oar ideael hilde dien noch in minder weardich
ding, lyk as it neifolgjen fen ’e tachtigers yn Hollân, oanbifellen.
Hy seit fen wol, forjit it plak oan to wizen dêr ’t ik soks die, en
hat hjirmei in ljeagen útspritsen.

_e_. Ôan it ein fen art. I krijt men dit moais to hearren: „Ik nim dos
frij, om mei de hear Kalma syn opstellen net mear as my nedich talykje
mocht to rekkenjen;” d.w.s. der allinnich út to nimmen, hwet yn syn
kreamme to pas komt, myn wirden to fordraeijen en dêr byneed in
forkearde útliz oan to jaen--hwent dit is, hwet de hear Kef forstiet
ûnder in sakelike wize fen bistriden.

Art. II. Jierren lang is der fen ’e fryske foaroanmannen oanstien op
krityk yn Frysk, mar nimmen doarst it oan, om ’t men fielde mear as
men wist, det der „in Augias-stalle to himmeljen” wier, en ek de hear
Hof hat meistimme moatten, det de rjuchte moed him derta ûntbriek--it
is spitich, det hja, nou ’t einlings de krityk kommen is, mar, o
grouwel! him like goed oppenearret tsjin hjar as tsjin W. Dykstra, om
’t hja ûnpartidich is, hjar earlik ynsjuch forlieze en bigjinne to
eameljen, det de ein der fen wei is. De hear Hof leveret hjiryn in
pronkstik, troch, nei fen myn kritiken raer yn ’e bidelten rekke to
wêzen, my mei in sels yn Fryslân nea net oertroeve pedantisme to
forwiten det ik „forspij en forsprek hwa ’t my yn it ljacht stiet en
oars mûlk stean bliuwe scil”. Ik wiis op myn ginstige en faek sels
waerme biskôgings oer Dr. Schepers, Jiff. Kloosterman, R. Brolsma, Dr.
O. Postma, Bokke Simens, Rixt, Rinke Tolman, R. P. Sybesma en
forklearje ek dizze utering fen opsettelike ljeagen. In eintsje
fierder lêz ik:

„Fierder-op hoopje ik to biwizen, det de skerpe skieding dy’t er
twisken persoanlike en folkskinst makket, net fol to hâlden is.” As de
hear Hof de definysjes lêzen hat, dy’t ik fen dizze bigripen yn dit
gefal jown haw, wit er dealiske skoan, det dizze skied ienfâldich in
oare wei is om der klam op to lizzen: det men skriuwe moat èf om
yensels èf om de greate kliber to bifredigjen. It sprekt fensels det
ik lyk as elk soun-tinkend minske der net om tink, kinst ôf to karren,
dêr ’t út bliken docht det de ljeafde for it folk ef for it
folksaerdige in greate ef sels de oerhearskjende eigenskip fen de
siele fen ’e dichter wirden is, lyk as by Klaus Groth, Gezelle, Dr.
Postma. Ik haw der allinnich klam oplein, det men net it folk taprate
mei, net eltsenien nei de mûle sprekke, det de kinst to hillich is en
to heech stiet om hiar ôf to jaen mei effekte-jacht en de greate
kloften to tsjinjen--hwa ’t my yn de skoen skouwe wol, det ik leech
delsjuch op alles hwet bigryplik en ienfâldich is, moat èf in yn-dom
èf in ûnoprjucht minske wêze.

Art. III. fornoeget yen mei it folgjende:

„Yn ’e earste tiden det ik Fryske fersen skreau, makke ik ek ien, dêr
komme dizze ryglen yn foar:

  Rounom dêr ’t de brûzjende baren him brochten
    Tofriet en togriedde tiids tosk
  De hope op it lok dêr ’t er rêstleas nei stribbe.

Det sjucht der mar conventioneel út, en ien fen beide, tofriet ef
togniedde, is ek oerstallich. (By my binne se tsjinstridich. K.)
Brûzjende ek, scil der mûlk immen sizze, dy’t slim kritysk oanlein
is,--en net to folle op it wetter forkeard hat. Mar det is sa net”. De
goede hear Hof bigrypt net, det immen op in skip, mei yn him de hope
en de tiidstosk wer oan de hope gniedzjend--mei oare wirden in tosk,
det is in stoffelik ding, gniedzjende oan in hope dy’t ûnstoffelik is,
mei hjar beide yn in siele, dy’t ek ûnstoffelik is:--Tryntsje,
Tryntsje, hwet in mâlle kykkast, scoe in âldboer fen myn kinde sizze.

Ik gean mar foart dalik oer ta artikel XXIV:

„De hear Kalma seit nou, mei hwet oare wirden, det de Jongfryske
biweging, hwet de Jongfriezen hjar kinstopfettingen oanbilanget, oars
neat biwiist, as dat einlings en to’n lêsten de tinkbylden fen ’e
tachtigers hjar wei nei Fryslân foun habbe.” Yndie hat de hear Kalma
dit sein en hy herhellet it hjir, om ’t it sa treflik in steal jowt
fen ’e sitaet-forfalskerij fen dizze goed-mienende Gaestmarder man
(Telegraaf fen Snein 16 Jan.):

Een derde poging om de zaak van Friesland den Hollanders meer bekend
te maken, en ditmaal een goedgemeende en oprechte, maar ietwat
oppervlakkige, wordt tegenwoordig ondernomen door den heer Tolman, die
met zijn vaak gebrekkige en zeer onzuivere, want aan overmaat van
„dichterlijke taal” lijdende, maar toch opwaarts-strevende sonnetten
in Friesland het vaak moeizaam, maar zeker ontstaan van een nieuwe
periode aankondigde. De omstandigheid, dat hij vertoeft buiten de
grenzen van Friesland, geen deel uitmaakt van eenige Jongfriesche
organisatie, en zeer zeker staat buiten den Frieschen taalstrijd in
den beperkten zin van het woord, verhinderde hem de nieuwste phase der
Friesche beweging anders te beschouwen dan een literaire en
artistieke, wat zij zeker niet is in de eerste plaats. Het zou mij
zelfs smartelijk geweest zijn, zoo er niets anders uit haar gegroeid
was: want wat ware deze beweging dan anders dan een symptoon, dat de
theorieën der tachtigers eerst na vijf-en-dertig lange jaren in
Friesland waren doorgedrongen, zoodat de Friesche literatuur de
Hollandsche zou zijn nagestrompeld als een hinkend paard, wat anders
dan een bewijs, dat eerst na honderd eindelooze jaren de Friezen
begrepen, dat, zou hun taal blijven voortbestaan, zij dienstbaar moest
worden gemaakt aan de beschaving en de ontwikkeling? Hierbij komt, dat
de vorige generatie der Friesche schrijvers, niet zeer eerlijk, maar
wel-overlegd, daar anders hun recht van bestaan verdwenen zou zijn,
steeds de theorie heeft geponeerd, dat het Friesch zou zijn een
volkstaal (W. Dijkstra, Buitenrust Hettema), een gewestelijke taal
(hoed af: het is de heer Cannegieter, die het verzekert). En nu is het
wel zeer duidelijk, dat, zoo deze theorie niet gansch verworpen was,
het eenvoudig absurd zou zijn, aan te dringen op de meest persoonlijke
uiting in een taal, naar gissing gesproken door een 250.000 menschen,
en dan nog dikwijls onhoorbaar onzuiver, en de meest belangrijke
cultureele vraagstukken te gaan behandelen voor zulk een toch steeds
vrij beperkten kring. Zeer zeker is het mogelijk, zich persoonlijke
uiting te denken in een zoo weinig omvangrijk taalgebied, en enkele
schoone gedichten zullen natuurlijk kunnen ontstaan óók in secundaire
talen, óók in dialecten, óók in patois--maar de breede, de geestelijke
kunst, die het poëtisch raffinement niet te eenenmale ontberen kan, en
die, zij alleen, een taal komt wijden tot eerbiedwaardig en heilig, ze
zal zich niet vrij kunnen bewegen over zulk een beperkt gebied, maar
na wat troosteloos rondgefladderd te hebben, met gekneusde wieken òf
moeten bezwijken, òf de wijk nemen naar wijder terreinen. Men heeft in
Holland volkomen gelijk, als men, na gelezen te hebben van het nieuw
letterkundig streven en scheppen in het Noorden, zijn hoofd schudt, en
zegt, dat, hoe sympathiek het ook moge aandoen, toch het dienstbaar
maken van het Friesch aan de bijna internationale kunst, op den duur
een onmogelijkheid zal blijken, evenzeer als het niet aangaat, een
leeuwin te willen sleepen in de mand van een schoothondje. En zoo
wijst dan ook de omstandigheid, dat er in het laatste jaar eenige
lezenswaardige Friesche kritiek-fragmenten ontstonden, en dat er
eenige weinige verzen in het Friesch gedicht werden, die in poëtische
kwaliteiten en onmiddellijkheid van uiting de vergelijking met het
beste Hollandsche werk der laatste jaren kunnen doorstaan, _op iets
anders en waardigers dan een niet sterk genoeg af te keuren
dilettantisme, iets, wat voor jaren in het Nederlandsch was vertoond,
nogmaals, ter meerdere stichting van de persoonlijke eigenwaan, te
herhalen in het Friesch, waar ernstige kritische contrôle geruimen
tijd ontbrak._--

Koart hjirnei dit moais:

„Mar it hat Kalma syn bidoeling fen ’t bigjin ôf oan west om it de
minsken goed oan it forstan to bringen, det syn tinkbylden for
Fryslan, for de Fryske skriftenkennisse, dôch àl nij wierne.” De hear
Hof wit like goed as ikke, det soks Kalma syn bidoeling nea net west
hat, det er him nea sa utere, noch ek mar de skyn dêrfen oannaem, mar
net wier, „’t kwam zoo in ’t rijm te pas.”

Ik krij der genôch fen en wol bislute mei in pear foarbylden fen
Gaestmarske logica:

Art. VIII fynt de binijde lêzer hwet ik altyd sein haw: „De kinstner
syn doel is om him to uterjen, oars net”. Art. XXIII forhellet, det de
driuwers fen ’e nije biweging forjitte det de kinst fen in folk _út
det folk sels_ (en dos net út de kinstners K.) opbloeije en him
fierder opstoelkje moat, scil se bistean.”--Mei ik hjir yetris myn
forklearring herhelje, det Fryske kinst mei Hollânske geast ek my in
walch is?

Yn Art. XXIV bifynt de Gaestmarder man yn ienen, det ik in gnap
Nederlânsk stylist bin--det scil hiel hwet, sok in ginstich oardiel út
de mûle fen sa’n oardielkindich persoan!--en yn in folgjend artikel
docht er to witten, det er net wiis wirde kin út myn
Telegraaf-artikels.

En hjir in pear stealen fen Gaestmarder proaze:

„Det ik mei oare wirden, de faken fûl op bût wêzende en sadwaende hast
alles ta ier bederf bringende blaumiggen fen tiidlike gemoeds
ûntheistering by myn út ‘e gearsetting fen suver fielen en bifinen
optsjerne kritysk oardiel weikeare kin.”

„As ik forlegen wier om folksginst, den reamme ik nou earst det hwet
der nei ’t oerskriuwen fen dizze ryglen (in fers fen Gorter, K.) yn
myn gemoed is, goed ôf, en joech de lêzer hwet der oerbleau, de dreage
môlke fen ’e spot.” Myn goede man, ik haw altyd wol witten, det it in
„soepje” mei Jo wier.

„Men wit nou tominsten, hwer ’t ik it rjucht wei hab, om ’e hammer to
ûnderheljen, nou ’t ik bisiikje scil, in mennich spikers mei koppen to
slaen.” Ik haw soarch, det Jan mei de hammer sikerwier in tik op syn
eigen „kop” jown hat.

Wier, man fen ‘e Gaestmar, ik haw it goed mei Jo for, en bilibje
graech yet hwet wille fen Jo: lêz net al to folle, hwent it koe Jo
gean as Lessing’s grévinne Orsina, dy fen in protte lêzen „leicht
irrsinnig werden kann”, freegje de hear Hepkema ris om in pear moanne
fakânsje, en gean ris mei Jins holle ûnder de pomp, in pear kear deis.
Hwa wit, faeks det it helpt.

It wier my noflik, mynhear Hof. Oant sjêns!

* * * * *

[10] Hjirút folget, det de hear Hof gjin dichter is: hy dwaelt, en
giet wol forlern.

[11] Frage: hwet wâll’t der? Andert: in Klankboarne.

[12] Dit bitsjut: hunne liederen zullen uitgieten geluid-geworden
verlangen.

[13] Syn fonken: miend is de fonken fen ein-foltsaerd.

[14] Hwet lôget? It hert, dêr ’t in klankboarne yn wâlle.

[15] Fen de XXIV artikels doocht neat bûten it bigjin fen nû. XXIII--
In oare frage is. Yn in folgjende brosjure scil ik dit stikje ris mei
greate letters printsje litte, om it for forjit to biwarjen.



Ynhâld fen „Ljocht en Skaed”.


Haedstik I.   Twivel  . . . . . . . . . . . S. 3.
   „     II.  Us taelstriid . . . . . . . . „  9.
   „     III. It Alde Selskip . . . . . . . „ 15.
   „     IV.  G. Postma . . . . . . . . . . „ 21.
   „     V.   Spektakel . . . . . . . . . . „ 27.
   „     VI.  Taheakke  . . . . . . . . . . „ 34.



Transcriber’s notes:

§ Tremata, which are neither diaereses nor umlauts (i.e. serve no
purpose), are assumed to be accidental and have been removed:

  page : original                      : correction
  --------------------------------------------------------------------
   36  : steapljë                      : steaplje
   36  : krigë                         : krige
   37  : driuwë                        : driuwe
   37  : beevjë                        : beevje
   37  : himelsheechtë                 : himelsheechte
   38  : lokjë                         : lokje





*** End of this LibraryBlog Digital Book "Ljocht en Skaed - In mennich biskôgings" ***

Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.