Title: Julius Caesar
Author: Shakespeare, William
Language: Latin
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.


*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Julius Caesar" ***


GULIELMI SHAKSPERII

JULIUS CÆSAR.


LATINE REDDIDIT


HENRICUS DENISON,

COLL. OM. AN. APUD OXON.

OLIM SOCIUS.


OXFORD AND LONDON:

JOHN HENRY AND JAMES PARKER:

CAMBRIDGE: DEIGHTON, BELL, & Co.;

ETON: E. P. WILLIAMS.

MDCCCLVI.



PREFACE.


The translator has been induced by the following considerations to
publish what was begun as matter of amusement, and private occupation.

The employment of translation, oral and written, as the best and
readiest mode of acquiring a dead language, and of imbuing the mind
with its idiom and spirit, does not appear to be sufficiently
recognised in the practice of the schools of this country.

The translator has long been persuaded that the very remarkable
disproportion between the time and labour bestowed upon the teaching
of the Greek and Latin languages, and the knowledge of either
acquired by the average of English youth, is mainly owing to the
neglect of translation, and to the preference shewn for what is
styled, by courtesy, "original composition."

Under this system, instead of acquiring new ideas, the young student
learns to write without them; instead of enriching his language, he
does everything to impoverish it; instead of learning nice
grammatical distinctions, and attaining to choice expression and
lucid arrangement, he runs off into vague generalities of
phraseology, which evade all the difficulties of composition, and
overcome none.

The inadequate results thus commonly obtained, and the natural
disappointments thence continually ensuing, have given rise to a
feeling of doubt, which appears to be gathering strength, touching
the expediency of retaining the teaching of the Greek and Latin
languages as the basis of instruction in our schools. People see
little practical advantage resulting therefrom; and they say that the
time and energies so fruitlessly bestowed might be better employed in
the acquisition of knowledge of various kinds more immediately
applicable to the wants and purposes of life.

The translator cannot help feeling that, as matters stand at present,
there is considerable force in the objection thus stated: and that,
if it can be alleged with truth that, in spite of all the time and
labour given, the knowledge acquired is, in the great majority of
instances, so poor and meagre, so shallow and uncertain, as to be
looked upon by its possessor as matter rather of painful memory than
of either interest or profit, the advocates of the old system of
classical education have certainly no easy task to maintain their
position.

Without, however, entering upon the whole question of the necessity
or the value of what is called a classical education, for which this
is obviously not the place, the translator believes that the
objection as above stated would gradually be deprived of much of its
force and truth by substituting in the place of the greater part of
the original composition, now so universally required, a large and
careful employment of translation, oral and written, in the routine
of our schools.

With the hope of calling attention to this subject, and not as
proposing a model for imitation, he has ventured to submit to public
criticism the present somewhat novel production. He trusts that,
however inadequate the translation may be to express the force and
grandeur of the original, it may, thanks to a revision by more than
one eminent scholar, be found substantially correct.



DRAMATIS PERSONÆ.


JULIUS CÆSAR.

OCTAVIUS CÆSAR,     }

MARCUS ANTONIUS,    }

M. ÆMILIUS LEPIDUS, } _Triumviri._

CICERO, PUBLIUS, POPILIUS LENA, _Senatores._

MARCUS BRUTUS,   }

CASSIUS,         }

CASCA,           }

TREBONIUS,       }

LIGARIUS,        }

DECIUS BRUTUS,   }

METELLUS CIMBER, }

CINNA,           } _Conjurati._

FLAVIUS, MARULLUS, _Tribuni Plebis._

ARTEMIDORUS, _Sophista, e Cnido._

ARUSPEX.

CINNA, _Poeta. Alius quidam Poeta._

LUCILIUS, TITINIUS, MESSALA, CATO minor, VOLUMNIUS, _Bruti et Cassii
Comites._

VARRO, CLITUS, CLAUDIUS, STRATO, LUCIUS, DARDANIUS, _Bruti Famuli._

PINDARUS, _Cassii Mancipium._


CALPURNIA, _Cæsaris Uxor._

PORTIA, _Bruti Uxor._

_Senatores, Cives, Famuli, &c._

_Agitur, primum Romæ: dein Sardibus: postea ad Philippos._



JULII CÆSARIS.



ACTUS I.


SCENA I.

ROMÆ _Via quædam._

FLAVIUS, MARULLUS, CIVIUM TURBA.

_Flav._--Hinc, domum, ignavi; apagite, domum; num hodie ferias
agitis? Quid? Nescitisne nefas esse cuivis artifici die profesto
deambulare, nisi insignibus artis suæ induto? Heus tu! Cujusnam
artis tu artifex?

_Civis 1._--Ego, domine, faber lignarius.

_Mar._--Ubi ergo vestis coriacea? ubi regula? quid vult vestitus iste
nitidior? Heus et tu; quamnam et tu artem?

_Civis 2._--Nullam sane artem ego, domine; opifex sum inops, non
artifex.

_Mar._--Qualis ergo opifex? Statim dicas.

_Civis 2._--Honestus, spero, neque infimus; quamvis inter ima hominum
versor.

_Mar._--Quale opus, impudens? quale opus tuum?

_Civis 2._--Ne, domine, rumparis. Sin te ruperis, ego te consuere
possum.

_Mar._--Mene consuere? quid vis, procax?

_Civis 2._--Calceos nempe tuos, domine.

_Mar._--Ergone sutor es?

_Civis 2._--Immo, sutor, et totus in subulâ: nîl ego ultra
crepidam. Calceorum veterum chirurgus sum; illos, quantumvis ægros,
redintegro. Eorum qui bovino corio insistunt, nulli decentiores quam
qui operi meo innituntur.

_Mar._--Quare autem hodie foris? Quid est quod hosce tecum circa vias
ducis?

_Civis 2._--Quid? nisi ut calceos terant, quos ad me reparandos
ferant. Sed tamen, ut verum dicam, domine, ferias agimus, ut Cæsarem
spectemus, et in ejus triumpho lætemur.

_Mar._--Et quapropter "lætemur?" Quam victoriæ mercedem secum iste
retulit? Quot captos duces, qui devincti currum ejus triumphalem
exornent? O vos stipites, O lapides, O si quid sit istis magis iners
stupidumque; O dura ilia; O Romani excordes; nonne Pompeium
meministis? Quoties in muros et crepidines, in turres fenestrasque,
immo atque in summa tectorum culmina scandebatis, infantibus vobiscum
adductis, et diem totum ibi insidebatis, quam patienter expectantes
dum Magnus per Romæ vias pompam duceret: curruque ejus vixdum viso,
nonne vos tantum clamorem tollebatis, ut ipse contremeret Tiberis,
strepitu per concavas ripas replicato? Iidemque nunc induitisne
vestitum lautiorem, ferias injussi agitis, et flores coram illo ipso
spargitis, qui super Pompeii cadaver triumphans incedit? Abite! domos
festinate, flexisque genibus Deos supplicate, ut stragem ingratis
animis summo jure debitam avertant.

_Fla._--Ite, redite, mî boni; et, ut culpam eluatis, vos, et
vestrûm consimilis turba, ad Tiberim adstantes, lacrymas in alveum
instillate, donec, amnis, modo tenuis, exundans summam ripam
supersiliat.

      [_Exeunt_ CIVES.

Viden' ut vilis ista fæx plebis movetur! taciti consciique
dilabuntur. Tu illac ad Capitolium; ego hac: statuas, si quas
exornatas inveneris, denuda.

_Mar._--Nonne nefas? Lupercalia agimus.

_Fla._--Quid ad rem? Nullam statuam Cæsaris tropæis exornari decet.
Ego circumibo, vulgusque de viis compellam; idem fac et tu, sicubi
confertos videas. Plumis hisce nascentibus de alâ avulsis, altius
Cæsar se levare non poterit, qui harum ope trans oculos volitaret,
nos omnes, utpote servos, de cælo territurus.

      [_Exeunt._


SCENA II.

ROMÆ _Platea quædam._

_Pompa quædam._ CÆSAR, ANTONIUS (_in cursum paratus_), CALPURNIA,
PORTIA, DECIUS, CICERO, BRUTUS, CASSIUS, CASCA, _Turba pone sequens_,
ARUSPEX.

_Cæs._--Calpurnia,--

_Casc._--Tacendum. Cæsar loquitur.

_Calp._--Adsum, Cæsar.

_Cæs._--Antonio cursum agenti te obviam habeto. Antoni--

_Ant._--Quid? Cæsar, domine.

_Cæs._--Ne negligas, Antoni, cursûs studio, Calpurniam tangere:
fertur enim ab antiquis mulieres hoc sacro currentium tactu
sterilitatis vinculis exsolvi posse.

_Ant._--Non negligam: quum Cæsar 'Fiat' dixerit, factum est.

_Cæs._--Ordinentur jam ludi, et ne quis absit ritus.

      [_Musica. Tubae._

_Arusp._--Cæsar--

_Cæs._--Quis me vocat?

_Casc._--Taceant omnes. Taceant, inquam.

      [_Silent tubæ._

_Cæs._--Quis ex turbâ me appellat? Vocem audio exsuperantem tubas,
quæ Cæsarem clamat: Dic iterum; Cæsar dat aurem.

_Arusp._--Idus caveto Martios.

_Cæs._--Quisnam ille est?

_Brut._--Aruspex, qui te cavere Idus Martios jubet?

_Cæs._--Coram adducite, ut intuear.

_Casc._--Heus tu, e turbâ veni; in Cæsarem converte oculos.

_Cæs_--Jam quid ais? repetas velim.

_Arusp._--Idus caveto Martios.

_Cæs._--Somniat iste; eamus.

      [_Exeunt_--BRUTO CASSIOQUE _relictis_.

_Cass._--Annon ad ludos spectandos, Brute?

_Brut._--Minime quidem.

_Cass._--Venias, precor.

_Brut._--Non sum ad ludos aptus. Carei Antonianâ istâ alacritate.
Ne autem tibi impedimento sim, abibo.

_Cass._--Jamdudum te observo, Brute. In vultu tuo minus quam olim
benignitatis et amoris erga me elucescit: te nimis durum et severum
habes in amicum amantissimum tui.

_Brut._--Erras, mî Cassi: si quando aspectum hunc meum mutaverim,
non nisi in memet ipsum mutavi. Jactatus sum nuper variis quibusdam
animi motibus, cogitationibus mihimet ipsi propriis, quæ me fortasse
austeriorem faciunt. Sed ne idcirco doleant mei, (quorum tu Cassi,
semper esto) neve neglectum meum alioqui interpretentur, quam quod
Brutus infelix, ipse sibi confligens benevolentiam suam non satis
constanter indicet.

_Cass._--Ergo, Brute, mentem tuam hactenus parum intellexi; ideoque
cogitationes quasdam graves, neque indignas, in hoc sinu meo, quasi
in sepulchro habui. Dic mihi, Brute optime; num in faciem tuam potes
ipse inspicere?

_Brut._--Nequaquam, Cassi; oculos enim non seipsum intuetur, nisi in
speculo quodam depictum.

_Cass._--Verum dicis. Multum igitur dolemus, Brute, te non istiusmodi
speculo potiri, quod virtutes occultas tuas tibi aperte reddat, ut
tuam ipsius imaginem agnoscere queas. Audivi quidem, cum plures
optimi in Româ, divo Cæsare excepto, de Bruto colloquerentur, et
sub hujusce sæculi jugo gementes optarent nobili Bruto suos oculos
non deesse.

_Brut._--Quænam in discrimina me vis, Cassi, ducere, qui, ut id a
meipso exposcam quod meum non est, me ita provoces?

_Cass._--Idcirco, Brute optime, auscultes velim; et quum fatearis te
non in posse imaginem tuam, nisi aliâ quadam materiâ repercussam,
inspicere, ego, tanquam ipse speculum, ea quæ, quamvis tua sint,
teipsum adhuc latent, modeste tibi ostendam. Et ne me suspectum
habeas, Brute, utpote levem assentatorem, solitumque, Dîs invocatis,
amorem meum cuilibet obtrudere. Quod si cognoveris me quemvis
adulari, amplectique; dein eundem calumniari; vel me in epulis
compotori cuilibet præcordia aperire, me cavendum esse concedam.
 [_Tubae, acclamationes._

_Brut._--Sed quid vult acclamatio ista? vereor ne plebs Cæsarem
regem fecerit.

_Cass._--"Vereor" dicis? Habeo igitur te nolle Cæsarem regem.

_Brut._--Nollem, Cassi; eum tamen bene diligo. Sed quare me hic
tamdiu moraris? Quid est quod mihi communicatum velis? Si quid, quod
ad Reipublicæ bonum spectat, ex hac parte honorem, ex illâ mortem
proponas; ego in alterutrum æquis oculis inspiciam. Ita enim me Dî
adjuvent, plus apud me valet honesti nomen quam mortis timor.

_Cass._--Istam in te esse virtutem, Brute, non minus quam lineamenta
oris tui agnosco. Age vero; honor sermonis nostri argumentum esto.
Quid nimirum tu et populares nostri de hac vivendi conditione
censeant non satis scio; sed, quod ad me attinet, malim omnino non
vivere, quam ita vivere, ut alium quemvis, mihi ipsi similem et
æqualem, continue pertimescam. Uterque nostrûm, æque ac Cæsar,
liber natus et nutritus: uterque nostrûm, æque ac Cæsar, hibernum
gelu potest pati. Olim, memini, die ventoso frigidoque, cum turbidus
Tiber ripas indignabatur, mihi Cæsar, "Audesne, Cassi, mecum in
iratas illas undas insilire, et ad adversam ripam natare?" Dicto,
togatus insilui, eum sequi jubens. Secutus est Cæsar; et uterque
nervosis brachiis huc illuc fluctus rejicientes animose in adversum
contendimus. Sed priusquam ad metam adventum est, "Fer opem Cassi,"
clamitabat Cæsar, "ne peream." Tum, ut Æneas, atavus illustris
noster, ex Ilio flagrante senem Anchisem humeris deportavit, ita ego
ex Tiberinis fluctibus Cæsarem defatigatum eripui. Ecce autem! idem
iste Cæsar nunc Divus habetur: Cassius vilis est, et ad merum
Cæsaris nutum corpus inclinare coactus. Olim in Iberiâ hic Cæsar
in febrem incidit; notabam ego ut, ingravescente morbo, tremeret:
immo, Divus hic tremebat. Notabam labia ejus præ timore pallescere;
istiusque oculi aciem hebetari, cujus obtutu totus jam trepidat
terrarum orbis. Gemere illum præterea audiebam. Immo, et illa ipsa
lingua, quæ nuper civibus Romanis jussit verba observare, et in
tabellis inscribere, ea, inquam, lingua, "Eheu, da mihi potum,
Titini;" flebiliter clamitabat, more puellulæ ægrotantis. Dii
immortales! stupeo attonitus hominem vili adeo et male temperato
animo totius humani generis majestatem antecedere, et palmam solum
sibi auferre potuisse.

      [_Acclamationes. Tubæ._

_Brut._--Acclamationes iterum audio. Vix dubito quin hi plausus novos
quosdam honores in Cæsarem cumulatos indicent.

_Cass._--Quid mirum, mi bone! Ille, veluti colossus alter, orbem hunc
angustum, divaricatis cruribus, superstat; et nos, pusilli, nanique,
subter hujus ingentia crura repimus, timide circumspicientes, modo
liceat sepulcra, etiamsi inhonesta sint, nobismet reperire. Quid
tamen! singulo nos nostræ ipsorum fortunæ aliquando imperamus. Non
astra, mî Brute, sed nosmet ipsi inculpandi, si inferiores
existimus. "Brutus," "Cæsar:" quid nimirum in isto "Cæsare?" Cur
nomen hoc magis quam illud per aures hominum resonet? Ambo simul
inscribas; tuum non minus decorum est; ambo voce pronuntientur; tuum
non minus ora hominum complet; ambo expendas; tuum non minus grave
est; ambobus ad manes evocandos utaris; Bruti nomini non minus quam
Cæsaris manes obsequentur.

      [_Acclamationes._

Nunc, per Deos omnes et singulos, quali cibo nutritus est hic noster
Cæsar ut in tantum creverit? Ætas nostra, tui te pudeat! O Roma,
illustrium virorum stirpe orbata es! Quando enim præteriit ætas
ulla post Deucalionem, quæ uno solo, quantumvis eximio, viro
inclaruerit? Quando ante hæc nostra tempora, quisquam, de Româ
sermonem habens, dicere potuisset, ingentem ejus ambitum uni soli
sufficere? Hæc Roma nostra profecto eadem videtur; et Romæ abunde
loci est, quæ unum tantummodo virum in se hodie complectatur. Proh
pudor! ego et tu, Brute, a patribus nostris accepimus quemdam olim
fuisse Brutum qui κακοὺς quos δαίμονας pompam regni Romæ ostentare non
minus quam Regem pertulisset.

_Brut._--Amori tuo, Cassi, nunquam diffisus sum. Quid istud sit ad
quod me provocatum velis partim suspicor. Quid autem, et de hac re,
et de his temporibus ipse jamdudum cogitaverim, postea tibi
explicabo. In præsenti, obsecro te, per amorem nostrum, ne mihi
amplius instes. Quæ jam locutus es, perpendam; quæ postea locuturus
sis, patienter audiam: et tempus inveniam aptum et ad audiendum, et
ad, ut in re tam gravi, respondendum. Interea, mî Cassi, hanc meam
sententiam rumineris velim: Brutum malle paganum esse, quam sub horum
temporum conditionibus, præsentibus futurisque, se civem Romanum
inscribere.

_Cass._--Gaudeo me, tenui sermone licet, scintillam, vel tantulam, ex
Bruto excudisse.

[_Redit_ CÆSAR _cum suis_

_Brut._--Transacti ludi sunt: redit Cæsar.

_Cass._--Cascæ prætereuntis manicam velle: ille, acri more suo,
nobis, si quid hodie momenti acciderit, narrabit.

_Brut._--Faciam:--sed animadverte, Cassi--quæ in Cæsaris fronte
iratæ ferveant maculæ! qui aliis omnibus demissi et castigati
vultus! Pallet Calpurniæ gena; et Cicero oculis mustelinis igneisque
intuetur, uti in Capitolio solet, si aliquando Senatores illi male
obtemperaverint.

_Cass._--Casca quid sit nos certos faciet.

_Cæs._--Antoni.

_Ant._--Quid jubes, Cæsar?

_Cæs._--Qui mihi astant, Antoni, obesi sint; bene curatâ cute; qui
noctem edormiunt. Cassius iste aspectu macro nimis aridoque est.
Cogitat nimis. Tales cavendi sunt.

_Ant._--Ne illum metuas, Cæsar; non est ille cavendus; bene natus
est, optime affectus.

_Cæs._--Utinam pinguior esset:--nihil metuo tamen: sin autem
Cæsaris nomini aliquid cum formidine commune esset, neminem novi
quem æque vitandum judicarem, ac macrum istum Cassium. Multa legit;
notat multa; acta hominum usque ad imum perspicit; ludos non, ut tu,
Antoni, frequentat; musicam fastidit; raro faciem in risum relaxat;
aut si unquam riserit, id quasi seipsum irridens facit, et sui animi
contemptu, qui ad hoc ullomodo moveri possit. Tales semper ægre
ferunt, si quando alium sibi ipsis superiorem animadverterint:
idcirco imprimis cavendi sunt. Quod vulgo metuendum est, non quod ego
metuo, tibi ostendo; ego enim Cæsar. Sed veni in dextram, alterâ
enim aure surdior sum, et dic mihi quid de illo vere censeas.

      [_Exit_ CÆSAR _cum suis--manet_ CASCA.

_Casc._--Togam meam, Brute, vellebas; visne aliquid loqui?

_Brut._--Immo, Casca; dic nobis quid hodie acciderit ut Cæsar
aspectum adeo tristem et severum ferat.

_Casc._--Quid? Nonne et tu cum eo eras?

_Brut._--Si cum eo fuissem, quid istud fuerit non a Cascâ peterem.

_Casc._--Diadema nempe illi oblatum erat: oblatumque ille, versâ
manu, ad hunc morem dimovit; plebs statim acclamavit.

_Brut._--Cur autem iterum plausus iste?

_Casc._--Propter idem.

_Cass._--Ter plaudebant; quid tertius iste clamor?

_Casc._--Propter idem.

_Brut._--Num igitur ter oblatum erat diadema?

_Casc._--Scilicet, ter; et ille ter repudiavit; sed lentius
lentiusque; plebs autem simplex et ingenua in singulam quamque vicem
vehementius plaudebant.

_Cass._--Quis illi diadema obtulit?

_Casc._--Quis nisi Antonius?

_Brut._--Rem totam nobis, optime, enarra.

_Casc._--Peream, si potero. Meræ ineptiæ erant. Vix notabam. Vidi
tamen M. Antonium diadema illi offerre;--nec tamen diadema, corollam
potius talem qualem--et, ut antea dixi, ille eam pro hac vice
dimovit. Nihilominus tamen, ut opinor, eam desiderabat. Tum iterum
obtulit Antonius; dimovit iterum Cæsar: sed, me judice, ut manus
abstineret vix sibi persuasit. Tum tertio obtulit; ille tertio
dimovit. In unamquamque vicem ululabat turba, scabris manibus
plaudebat, pileos sordidos sursum jactabat, tantumque male olentis
halitûs emittebat, eo quod Cæsar corollam rejiceret, ut Magnus ille
pene suffocaretur: ibi enim animo defecit, et succubuit: equidem,
quod meum erat, non ausus sum ridere, ne, ore aperto, fædum et ipse
halitum fœdum perciperem.

_Cass._--Verumne dicis, Cæsarem animo defecisse?

_Casc._--In ipso Foro collapsus est, mutus, spumamque ex faucibus
edens.

_Brut._--Morbo, fortasse, comitiali captus est.

_Cass._--Non isto morbo Cæsar; sed tu, Brute, et ego, et bonus hic
noster Casca, illo laboramus.

_Casc._--Quid vis hercle non intelligo. Cæsarem collapsum certo
scio. Et per fidem meam fæx ista populi ei plaudebat, et sibilabat,
prout ille placebat aut displicebat, tanquam quivis actor esset.

_Brut._--Quid vero dixit, quando in se rediit?

_Casc._--Prius nimirum quam defecit, simul ac percepit vulgus
lætatum esse quod ille corollam rejiceret, tunicam divellit, et
guttur feriendum obtulit. (Quodsi ex eo grege unus fuissem, meum sit
cum damnatis posthac in Erebo versari, si non illico percusissem.)
Deinde collapsus est; et quando sui compos factus est, supplicabat
istos præstantissimos suos, ut, si quid male fecisset aut dixisset,
morbum, non ipsum, in culpâ haberent. Paucæ quædam mulierculæ,
quæ mihi adstabant, 'O hominem miserandum' clamaverunt, et illi ex
imo pectore condonaverunt. Sed quid vis? Istæ Cæsari non minus
condonâssent, etiamsi matres earum trucidâsset.

_Brut._--Deinde tristis, uti vidimus, rediit.

_Casc._--Scilicet.

_Cass._--Annon Cicero locutus est?

_Casc._--Immo, Græce aliquid.

_Cass._--Quânam, obsecro te, sententia?

_Casc._--Per oculos, interpretari nequo! Qui intelligebant inter se
ridebant, et capite annuebant: mihi certe Græcum quoddam erat. Jam
vero aliud novi est quod vobis dictum velim. Marullus Flaviusque,
ausi Cæsaris imaginibus ornatus detrahere in carcerem ducti sunt.
Valeatis. Plus ineptiarum erat quarum vix satis memini.

_Cass._--Cænamne hac nocte mecum, Casca?

_Casc._--Nequeo, alibi jussus sum.

_Cass._--Prandiumne cras?

_Casc._--Immo, si vivus ego, et tu eâdem mente, et prandium gulâ
dignum.

_Cass._--Te expectabo.

_Casc._--Bene est. Valeatis ambo.

      [_Exit_ CASCA.

_Brut._--Obtusior sane hic noster factus est: apud scholam prompto
eum ingenio memini.

_Cass._--Atque adhuc promptus ad agendam rem aliquam gravem et
honestam, etiamsi hunc obtusum morem præ se ferat. Asperitatem illam
in sermonibus pro condimento uti solet, ut eorum major sit appetentia.

_Brut._--Ita credo. Jam te relinquo: cras, si vis mecum loqui, aut
ego ad te, aut tu ad me; ego domi manebo.

_Cass._--Veniam ego. Valeas interim: de statu nostro mediteris.

      [_Exit_ BRUTUS.

Brutus ille vir profecto nobilis: accidit tamen ut metallum, quamvis
generosum, in pejus cudi possit. Quam convenit ergo probos cum probis
semper versari! Quis enim ita constans ut omnes illecebras aspernari
queat? Cæsar me aversatur; Brutum amat: quod si ego Brutus essem, et
Brutus Cassius, Cassius non Brutum immutaret. Hac nocte scripta
quædam in Bruti fenestras injiciam, variâ manu, ut plurium esse
videantur, quæ quanti eum Roma æstimet declarabunt, et quæ sit
Cæsaris ambitio tectius indicabunt. Tunc cavet Cæsar; eum enim vel
summovebimus, vel in pejus ipsi ruemus.

      [_Exit._


SCENA III.

_Via quædam._

_Ex hac parte_ CASCA, _stricto ense, ex illâ_ CICERO.

_Cic._--Salve, Casca: deduxistine Cæsarem? Sed quid vult iste
anhelitus? cur distentis oculis stupes?

_Casc._--Annon et ipse trepidas, quum tota terra, moles veluti
instabilis, quassatur? O Cicero, vidi ego quercus nodosas vi turbinis
furibundi disrumpi, oceanumque superbientem tumescere, spumare,
furere, quasi gestiret se nubibus minacibus intermiscere: sed nunquam
adhuc procellæ ignem stillanti interfui. Vel bellum civile inter se
Dii gerunt, vel per hanc stragem homines insolentiores castigant.

_Cic._--Ecquid igitur mirabilius vidisti?

_Casc._--Servus quidam, tibi notus, sinistram, quasi ex viginti
tædis exardescentem, sursum ferebat; nec tamen ignescebat manus.
Mihi ipsi ad Capitolium (ecce ensem adhuc strictum) obviam venit leo,
qui me torve intuens illæsum præteribat: pavidæ mulieres in globum
coactæ terrore ipsâ facie mutatâ, jurabunt vidisse viros ignibus
succinctos perambulare vias. Heri, meridie ipsâ, noctua in foro
sedebat, stridens, ululansque. Quum hæc et talia concurrunt, ne quis
dicat, "Hoc aut illud in causâ est,--Hæc omnia secundum naturam
sunt." Ego enim ea esse credo quæ, in quamcunque regionem demissa
fuerint, portentosum aliquod mox adfuturum denuntient.

_Cic._--Fateor tempus extra ordinem esse: accidit tamen ut homines
signa, sensu plane signis ipsis opposito, pro arbitrio non raro
interpretentur. Cæsarne cras ad Capitolium?

_Casc._--Procul dubio; Antonio enim jussit ut te certiorem faceret.

_Cic._--Vale, ergo, Casca: hæc tempestas vix sub dio sustinenda est.

_Casc._--Vale, Cicero.      [_Exit_ CICERO.

CASSIUS.

_Cass._--Quis ibi?

_Casc._--Romanus.

_Cass._--Vocem Cascæ agnosco.

_Casc._--Aures non te fallunt. Quæ sit hæc nox, Cassi?

_Cass._--Honestis gratissima.

_Casc._--Quis unquam cœlos adeo minaces noverit?

_Cass._--Qui terram adeo sceleribus confertam noverit.--Ego quidem
vias perambulavi, noctis hujusce periculis obnoxius; et discinctus,
uti vides, Casca, pectus in fulgura nudavi. Immo etiam, cœli gremio
contortis quasi fulminibus diffisso, me in ipsum ictum aciemque
opposui.

_Casc._--Heus! quare tantum cœlos provocasti? Humanum est refugere
et trepidare, quum Dii omnipotentes hæc signa, tam diros iræ suæ
præcones, in terram demittunt.

_Cass._--Piger es, Casca; vitalibusque iis scintillis quæ Romanum
decent, vel cares, vel fovere non vis: palles, stupesque; stas
metuens et attonitus, propter has novas cœlorum minas: sed si veram
causam exquirere velis, quare ignes isti, larvæque fluitantes
circum; quare aves et feræ naturas suas insitasque facultates sic in
portentosam speciem mutent; quare delirent senes, pueri præsagiant;
disces hæc omnia a Diis ita disponi, ut alicujus diri eventûs omina
et cautelæ fiant. Equidem possem, Casca, tibi virum nominare, huic
diræ nocti, quæ tonitrua et fulgura tam mira ostentat, manes
evocat, rugitque, sicut leo in Capitolio, simillimum; virum neque te
ipso, neque me, agendo præstantiorem, portentosum tamen et timendum
non minus quam hæc Naturæ monstra.

_Casc._--Cæsarem, ut opinor, indicas.

_Cass._--Quem indicem parum refert: Quirites enim hodierni nervos et
membra, qualia avi, jactant; sed, proh pudor! patrum nostrorum animi
mortui sunt; matrum consiliis gubernamur. Hæc enim sub jugo servilis
patientia nos mulieres arguit.

_Casc._--Fertur Senatum cras Cæsarem Regem edicturum esse; eâ
conditione, ut diadema, ubicunque velit terrâ marique, exceptâ
Italiâ, gerat.

_Cass._--Quæ si edixerint, quâ deinde ego hunc gladiolum geram
satis scio. Cassius a servitio Cassium liberabit. Dî superi! Hoc
vestro munere imbecilli valent, tyranni incassum furunt: non enim
turris lapidea, non murus aheneus, non carcer clausus, validi non
vincula ferri, animam hanc cohibere valent. Vita, hujus custodiæ
corporeæ pertæsa, viam sibi aperire semper callet. Quod si ego bene
noverim, sciant omnes, me, quodcunque mihi tyrannis onus imposuerit,
id pro arbitrio discutere posse.

_Casc._--Sic ego, et sic servus quivis, propriâ manu servitutem suam
solvendi facultatem habet.

_Cass._--Quare igitur Cæsar tyrannus? O hominem infelicem! Non lupum
ageret, nisi quod Romanos oves esse cerneret; non leonem, nisi quod
vitulos. Qui incendium properari volunt, ex levi quavis stipulâ
ordiuntur. Quam sordida et fæculenta moles hæc nostra Roma est,
quæ nihil valet nisi ut ad vilem istum Cæsarem illustrandum
materiem suppeditet! Sed, O dolorem meum! quo me perduxisti? Forsan
hoc coram servo libenti et assentatore locutus sum. Quod si ita est,
luendum scio. Esto; ensem gero, et discrimen contemno.

_Casc._--Casca sum--non sycophanta, neque perfidus. Manum accipe: si
quando in hæc mala nostra pro virili insurrexeris, ego inter primos
ero.

_Cass._--Pactum est. Nunc licet scias, Casca, me jamdudum quibusdam
optimis nostris persuasisse, ut mecum rem honestam, in primis
periculosam, suscipiant; qui jam me in porticu Pompeii expectant. Hac
enim nocte vix unus quivis vicos tenet; ipsa tempestas speciem gerit
nostro operi consentaneam, quam maxime cruentam, igneam et terribilem.

CINNA.

_Casc._--Tace. Advenit quidam pede concitato?

_Cass._--Cinna est; gressum agnosco; nobis amicus. Cinna, quo
properas?

_Cin._--Ut te inveniam. Quis iste? An Metellus Cimber?

_Cass._--Casca est; unus ex nostris. Num me nostri expectant, Cinna?

_Cin._--Gratulor ob Cascam. Quam plena metu est hæc nox! Ex nobis
sunt qui mirabilia viderunt.

_Cass._--Dico tibi, Cinna; num me expectant nostri?

_Cin._--Immo: O Cassi, si tantum Bruto nobili partium nostrarum esse
persuadere posses.

_Cass._--Contentus esto. Cape hanc tabellam, mî bone, et in
prætoris sedili ita ponas, ut Brutus eam inveniat; hanc in fenestram
ejus injice: hac statuam Bruti grandævi incera: dein ad porticum
Pompeianum; ibi nos reperies. Num Decius Brutus et Trebonius ibi sunt?

_Cin._--Scilicet, omnes, Metello Cimbro excepto, qui te domi tuæ
quærit. Abeo, ut has tabellas pro jusso disponam.

_Cass._--Deinde ad theatrum Pompeianum.

      [_Exit_ CINNA.

Veni, Casca; nos Brutum domi suæ adhuc jam nocte visemus: tres ejus
partes jamdudum habemus; uno altero congressu totus noster erit.

_Casc._--Ille profecto in corde populari penitus insedit; et quod a
nobis factum offensæ foret, illius consensu, quasi aurum ex plumbo
arte magicâ confectum, in rem honestam et laude dignam mutabitur.

_Cass._--Hominem, pretium hominis, necessitatemque nostram recte
æstimas. Eamus; nox enim jam media est; et priusquam lux advenerit,
nos eum e somno excitatum omnem nostrum faciemus.

      [_Exeunt._



ACTUS II.


SCENA I.

BRUTI _Pomarium._

BRUTUS.

_Brut._--Heus, Lucius! heus, tu!--hora quota est? nequeo per astrorum
cursus conjicere. Lucius, inquam! Ah utinam istiusmodi sopor meus
esset, quamvis culpandus. Huc, Lucius, huc; expergiscere, Lucium voco.

_Luc._--Mene, domine, vocabas?

_Brut._--Lucernam in bibliothecam, Lucius; accensâ, redi ut sciam.

_Luc._--Factum erit, domine.

      [_Exit._

_Brut._--Viam nullam invenio nisi morte ejus. Certe quod meum est,
nihil habeo quare de illo querar: causa publica est. Regiam coronam
appetit:--quæ hujus vis in naturam ejus futura sit, subit quæstio.
Sol viperas in lucem edit; tunc ambulantibus cavendum est.
Detur--coronam damus--tunc, fateor, aculeo illum armamus, quo in
nostram injuriam damnumque uti poterit. Tyrannidis hæc culpa est,
quod pietatem et misericordiam ab imperantis statu sejungere solet.
Nec, ut verum dicam, unquam novi voluntatem et affectus Cæsaris plus
apud eum quam consilium valuisse. Ambitio autem adolescens, uti ex
exemplis patet, modestiam scalarum vice usurpat; in quas, dum
scandit, oculos figit; at, simul ac apicem occupaverit, subito se
convertit, cœlum suspicit, et viles, per quos ascenderat, gradus
contemptim despectat. Sic fortasse Cæsar: idcirco, ne sic,
præveniendum. Et cum lis nostra vix satis adhuc coloris præ se
ferat ad hoc facinus vindicandum, huc rem reducimus; Cæsarem imperio
addito, in pejus pejusque ruiturum; agendumque cum eo veluti cum
pullo serpentis, quem, ne, suorum more, noxius excludatur, in ovo
extingui necesse est.

LUCIUS.

_Luc._--Lucerna, domine, in bibliothecâ accenditur. Silicem apud
fenestram quærenti hæc charta obsignata mihi in manus venit:
dormitum iens non vidi, neque profecto ibi erat.

_Brut._--Redi, puer, ad lectum; nondum diluculum est. Annon cras idus
Martii?

_Luc._--Here, nescio.

_Brut._--Fastos inspice, et renuntia mihi.

_Luc._--Faciam.

      [_Exit_ LUCIUS.

_Brut._--Fulgura per aerem coruscantia, satis lucis reddunt ut legam.

      [_Chartam explicat et legit._

"Brute, dormis; expergiscere, ut te ipsum videas. An Roma ----?
Eloquere, feri, ulciscere! Dormis, Brute, expergiscere ----"
Hujusmodi incitamenta sæpius obiter disposita offendi. "An Roma
----?" Sermo sic complendus. An Roma reformidabit unum? Quid--Roma?
Avi mei ex Romæ viis Tarquinium expulerunt, quamvis Rex nominabatur.
"Eloquere, feri, ulciscere!"--Mene rogas ut eloquar, ut feriam? O
Roma, si sic ulciscenda eris, omnia, uti poscis, se pro virili
facturum spondet Brutus.

_Luc._--Here, quatuordecim dies Martii effluxerunt.

      [_Fores pulsantur._

_Brut._--Bene est. Ad portam; pulsat aliquis.

      [_Exit_ LUCIUS.

Ex quo me in Cæsarem Cassius primum instigabat, dormire nequeo. Quod
temporis inter actum rei diræ et conceptum intersit, phantasmati vel
somnio horribili simile est. Tum inter se disceptant Genius et
ministri voluntatis humanae, animi affectus; et tota hominis natura,
civitatis angustæ instar, seditione quadam laborat.

LUCIUS.

_Luc._--Here, Cassius tuus januam pulsat, et te videre cupit.

_Brut._--Num solus est?

_Luc._--Non, here; plures simul.

_Brut._--Nôstine?

_Luc._--Non, here; pilei enim in supercilia contracti, palliaque
vultus circumfusa sunt, ut illos nequaquam agnoscere possim.

_Brut._--Fac ut intrent. Hæc conjuratorum manus est. O conjuratio!
Nonne audes noctu etiam vultum minacem tuum revelare, cum mala omnia
liberrima sunt? O ubi igitur invenies antrum ita tenebrosum ut hanc
monstrosam faciem tuam interdiu abscondere possis? Ne ergo antrum
quæras; sed in risu et comitate delitescas: nam si foris eas, specie
propriâ tuâ induta, non Erebi ipsius caligo ea est ut te
indeprehensam habeas.

CASSIUS, CASCA, DECIUS, CINNA, METELLUS CIMBER, TREBONIUS.

_Cass._--Vereor ne somnium tuum interruperimus. Salve, Brute; num
importuni sumus?

_Brut._--Horam circiter ex lecto sum; totam noctem vigilo. Novine qui
tecum sunt?

_Cass._--Scilicet, omnes: quorum nemo te non magni æstimat; et
universorum civium de te judicium tibimet ipsi probari vult. Hic,
Trebonius.

_Brut._--Bene est.

_Cass._--Hic, Decius Brutus.

_Brut._--Bene.

_Cass._--Hi, Casca, Cinna, et Metellus Cimber.

_Brut._--Salvete omnes. At quæ cura intempesta vos vigilare facit?

_Cass._--Verbum precor.

      [_Inter se alii summisse loquuntur._

_Dec._--Hac parte oriens est: annon hac redit dies?

_Casc._--Non, ut mihi videtur.

_Cin._--Pace tuâ, Decius recte ait; lineæque istæ translucidæ,
quæ nubes tingunt, solem prænuntiant.

_Casc._--Utrumque erroris convincam. Qua ense monstro, sol exoritur,
et in notum inclinat, quippe annus adhuc in juventute est: duobus
inde mensibus, versus Septentrionem magis radios mane emittit, et
oriens tunc recta spectat ad Capitolium.

_Brut._--Singulus quisque det manum.

_Cass._--Pactum jurejurando confirmemus.

_Brut._--Nollem jurejurando. Si consensus hominum, si patientia
nostra, si temporis hujus injuria per se non satis valent, pactum jam
rumpamus et quisque in lectum suum ignavum hinc se recipiat. Dein
superbiens tyrannis progrediatur, donec unusquisque nostrûm invicem
quasi sortito deperierit. Sed si hæc, quod affirmare audeo, satis
ignis habent, ut timidos incendant, et muliebres etiam animos in
audaciam cudant, quo stimulo ad ulciscendum, nisi causâ ipsâ,
indigemus? Quo alio pacto, nisi quod Romani sumus, inter nosmet clam
fœderati? Quo jurejurando; nisi quod probi cum probis consentimus,
nos vel hoc facturos vel perituros? Sacerdotibus nimirum jurejurando
opus est; hominibus timidis, et cautis; senibus semimortuis,
inertibusque iis qui injurias libenter accipiunt: istis denique qui,
in pravam causam addicti, non fide digni sunt: sed ne nos incepti
nostri æquitatem, ne effervescentem animorum temperiem ita
inquinemus, ut vel causam nostram, vel nos ipsos, qui eam acturi
sumus, jusjurandum flagitare putemus; cum singula quæque gutta
sanguinis qui per venas Romani cujusque fluit, adulterio quodam
depravata fuerit, si particulam quantulamcunque fidei pactæ suæ
quivis nostrûm infirmaverit.

_Cass._--Quid autem de Cicerone? Num tentandus est? Me judice,
nobiscum quam libentissime consentiet.

_Casc._--Ne eum omittamus.

_Cin._--Nequaquam.

Metell.--Ille maximi erit; cani enim ejus capilli nobis et facinori
nostro bonam hominum opinionem coempturi sunt. Rumor ibit prudentiam
ejus manus nostras direxisse, et juventutis nostræ libido sub illius
gravitate tuta latebit.

_Brut._--Ne in isto, precor, moremur; neque in concilium admittamus;
alienis enim inceptis ille nunquam obsecundare vult.

_Cass._--Eum igitur omittamus.

_Casc._--Certe non idoneus est.

_Dec._--Nemone præter Cæsarem amovendus?

_Cass._--Prudenter hoc Decius. Me judice, non oportet M. Antonium,
Cæsari adeo dilectum, Cæsari superesse. Virum enim sagacem et
subdolum experiemur, et, ut nos lædat, modo vult, satis capacem:
quod ne eveniat, pereat Antonius simul cum Cæsare.

_Brut._--Truculentiores videbimur, Caie Cassi, si, capite abscisso,
membra dilacerabimus; quippe in vivum irati, in mortuum item invidi:
Antonius enim nil nisi membrum Cæsaris est. Sacrificiorum, Caie, non
laniorum, rem agamus. Contra enim animam Cæsaris nos omnes
contendimus; in animâ autem non inest sanguis. O, si possemus,
animam Cæsaris prehendere Cæsare ipso integro! Eheu non possumus!
Interficiendus est Cæsar! Eum tamen, ut in nullo metu, ita nec in
irâ occidamus; et quasi Diis escam, uti decet paratam, potius
apponamus, quam quasi canibus prædam dilaniemus: atque corda nostra
dominos sagaces imitentur, qui cum ministros suos in furoris impetum
præcipitaverint, acto facinore, eosdem illico increpare solent. Sic
consilium nostrum necessarium, non invidiosum, videbitur, et nos
potius ultores quam sicarii audiemus. Quod ad M. Antonium, ne illum
formidandum putemus. Iste enim nihil magis valebit, quam Cæsaris
brachium, Cæsaris capite abscisso.

_Cass._--Formido tamen: insitus enim ejus erga Cæsarem amor--

_Brut._--Indignus est ut in eo moremur, Cassi. Si Cæsarem vere amat,
in neminem, nisi in seipsum, agere poterit: subtristior fiat, et
propter Cæsarem moriatur: quod tamen vix ab eo expectandum est;
ludis enim, licentiæ, commissationique addictus est.

_Treb._--Nihilo metuendus est: ne pereat: superstes hæc postea lusu
habebit.

_Brut._--Hora quota est?

_Cass._--Clepsydra nonam indicat.

_Treb._--Abeundum.

_Cass._--Sed adhuc incertum est utrum Cæsar foris hodie iturus sit;
quippe, superstitiosus nuper factus, quæ olim contemnebat,
phantasmata, somnia, prodigia, nunc magni æstimat. Fortasse hæc
manifesta portenta, insoliti hujus noctis terrores, augurumque
monita, eum a Capitolio hodie prohibebunt.

_Dec._--Ne solicitus sis. Propositum, qualecunque habet, per me
immutabit: quippe qui libenter audiat unicornes per arbores, ursos
per specula, elephantos per fossas, leones per retia, homines denique
per adulatores, decipi posse. Sed quum eum non ita decipi posse coram
affirmaverim mihi arridet, ipse tum quam maxime deceptus. Hoc mihi
curæ sit: eum quoquo velim flectere possum: ipse in Capitolium agam.

_Cass._--Immo et nos omnes simul ad deducendum adfuturi sumus.

_Brut._--Secundamne circiter horam? nec serius?

_Cin._--Nequaquam serius: eâ horâ omnes prompti sitis.

_Met._--Caius Ligarius Cæsarem ægre fert, quod eum de Pompeio bene
dicentem Cæsar reprehenderit: miror neminem vestrûm illum tentasse.

_Brut._--Tu igitur, Metelli, domum rediens eum visas: me amat:
jamdudum tentavi: huc adductum in nostra fingam.

_Cass._--Dies nos invadit: te relinquemus, Brute;--jam diversi eamus:
pacti vero memores, nos Romanos demonstremus.

_Brut._--Vultum festivum, mî boni, induamus, neque consimilem
proposito nostro; et quemadmodum callidi actores, partes nostras
gestu constanti et indefesso agamus. Jam valete omnes.

      [_Exeunt. Manet_ BRUTUS.

Luci! mî puer! quid! alte dormis? nil refert: mellito roscidoque
sopore fruaris: dormis tranquille, quippe qui figurarum et
phantasmatum, quæ in hominum cerebro cura importuna informare solet,
inexpertus quiescas.

PORTIA.

_Por._--Mî Brute, mî conjux!

_Brut._--Portia, quid vis? quare e lecto hac horâ? non tuæ saluti
convenit ut te vix satis validam matutinis frigoribus objicias.

_Por._--Nec magis tuæ. Non benigne, non amanter, Brute, e lecto meo
furtim evasisti. Ab hesternâ cænâ subito assurgens, meditabundus
et suspirans, brachiis involutis, perambulabas. Me, quæ causa esset
quærentem, obtutu severiori reprimebas: cum iterum urgerem, ungue
fronti impresso, terram pede impatientius percutiebas. Quum
insistebam, non minus tacebas; gestuque manûs irato ut abirem
indicabas; quod facere non morata sum, metuens ne nimiam intemperiem
in pejus irritarem, speransque nihil esse nisi, quod cuivis aliquando
accidit, ut parum æquo animo esses. Verum! hoc, quodcunque est, te a
cibo, a colloquio, a somno prohibet; et si oris habitus tantum,
quantum mentis, immutari posset, equidem, Brute, vix te agnoscerem. O
mî conjux carissime, doloris tui causam mihi impertiaris precor.

_Brut._--Vix satis valeo; nihil magis.

_Por._--Brutus prudens est, et si non valeret, se promte ad remedia
reciperet.

_Brut._--Ergo idipsum ago. Ad lectum, Portia mea.

_Por._--Num Bruto ægrotanti convenit sic discincto ire, et matutini
frigoris humores imbibere? Num Bruto ægrotanti ex tuto lecto se
furtim subtrahere, ut malum noctis contactum petat, et gelidam
noxiamque auram in suum malum invitet? Non ita est, mî Brute;
quædam in præcordiis latet plaga, quæ, per gratiam meritumque
conjugii nostri, mihi non abscondi debet. Te, per formam meam, olim
tibi commendatissimam, per amorem tuum in me toties promissum; per
magnum illud fœdus nuptiale, quod nos in unum conjunxit, te, flexis
genibus, obsecro atque obtestor, ut mihi, quæ pars animæ tuæ, vel
potius tute ipse, sum, fatearis quare ita tristis sis; et qui sint
hac nocte tecum collocuti: sex enim septemve, qui vel tenebris se
confidere vix ausi sunt, ad te convenerunt.

_Brut._--Genua ne flectas, dilectissima Portia mea.

_Por._--Neque enimvero opus esset, modo tibi vere essem dilectissima,
Brute. Sed dic mihi quæ sit pacti conjugalis vis: quatenus valet:
num id exceptum habet, ut secretis tuis mihi non interesse liceat? ut
non omnis tua sim, sed sub certo limite et modo? ut nimirum mensæ,
tori, colloquii, aliquando particeps sim; ut in confiniis, non in
penetralibus, cordis tui locum habeam. Quod si nihil ultra in me
juris est, Portia Bruti concubina, non conjux.

_Brut._--Ne ita aias. Vera et honestissima mihi conjux; cara mihi
atque intima, oh! intima prout sanguis qui in hoc cor mœstissimum
refluit.

_Por._--Si sic, consilii tui non ignara essem. Fœminam me fateor;
eam tamen quam Brutus pernobilis sponsam duxit. Fœminam;
probatissimam tamen; Catonis filiam. Annon me tanto patre genitam,
tanto viro conjunctam, cæteris fœminis fortiorem putas? Consilia
dicas; non sum quæ prodam. Ecce! femori meo vulnus ipsius manu
libenter datum, constantiæ pignus. An hoc passa silens, de mariti
consiliis non silebo?

_Brut._--Dii superi! me tam eximiâ uxore digniorem faciatis, precor.

      [_Fores pulsantur._

Sed--audisne--aliquis pulsat--in cubiculum redi, mî Portia; brevi
deinde interioris propositi mei consors et particeps eris: quæ
acturus sum explicabo, omniaque contractæ frontis meæ signa
interpretabor: Sed nunc abeas precor, quam citissime.

      [_Exit_ PORTIA.

LUCIUS _et_ LIGARIUS.

Quid est, Luci?

_Luc._--Ægrotans quidam adest qui tecum loqui vult.

_Brut._--Caius Ligarius est, de quo Metellus mentionem fecit. Abi,
puer. Quid, C. Ligarie?

_Lig._--Imbecillâ voce te salutem concedas precor.

_Brut._--O fortis Caie, quam parum tempus convenit invaletudini tuæ?
Utinam te non ægrum esse.

_Lig._--Non æger sum, si Brutus honestum aliquod suscepturus est.

_Brut._--Tale quid suscepturus sum, Ligarie; modo sanæ essent aures
tuæ ad auscultandum.

_Lig._--Per Deos omnes quos Roma colit, hoc puncto temporis morbum
meum abjicio. Anima Romæ! Progenies fortis, honestis patribus orta!
Tu veluti magicâ quadam arte languescentem spiritum meum excitasti.
Jam, te jubente, curram; in res inexpugnabiles contendam; immo ad
effectum ducam. Quid ergo suscipiendum?

_Brut._--Opus quod ægros sanos faciat.

_Lig._--Annon sani quidam ægri faciendi?

_Brut._--Vere quidem. Quæ res sit, Caie, plenius dicam dum istuc,
ubi agendum, progrediemur.

_Lig._--I præ; sequor; corde jam accenso, ut quamvis inscius agam.
Sat mihi Brutum ducem novisse.

_Brut._--Venias ergo.

      [_Exeunt._


SCENA II.

_Atrium in Ædibus CÆSARIANIS._

_Tonitrua fulminaque._ CÆSAR _e lecto._

_Cæs._--Neque cœlum, neque terra, hac nocte quiescit. Ter in somno
Calpurnia clamavit, "Ferte opem, adjuvate, Cæsarem occidunt." Quis
intra?

FAMULUS.

_Fam._--Quid vis, Domine?

_Cæs._--Ut sacrificia confestim fiant, inspectisque victimis, mihi
renuntientur.

_Fam._--Factum erit, Domine.

      [_Exit_

CALPURNIA.

_Cal._--Quid vis, Cæsar? prodisne foris? Non per me tibi hodie
licebit.

_Cæs._--Cæsar prodibit. Quæ Cæsari minantur, nunquam nisi a tergo
minantur: facie visâ evanescunt.

_Calp._--O Cæsar, nunquam moris mei erat ut omina magni facerem: jam
vero me perterrent. Præsto est qui, præter ea quæ ipsi vidimus
audivimusque, dirissima signa a custodibus visa refert. Leænam
mediâ viâ parturisse; hiâsse sepulcra, mortuos emisisse; turmas
igneis ordinibus, et bellico apparatu inter nubila disposito
concurrere; sanguinem in Capitolium pluere; clangorem prælii medio
aere resonare; hinnire equos; gemere moribundos; manes circa compita
plangere, et stridere. O Cæsar! hæc supra Naturæ modum sunt; hæc
me perterrent.

_Cæs._--Quid ergo homines evitare possunt, quod Dî superi fieri
volunt? Cæsar nihilominus prodibit: hæc enim portenta universos,
non Cæsarem solum, spectant.

_Cal._--Ignobili morituro, nullæ ardent cometæ; perituro principe,
cœli ipsi conflagrant.

_Cæs._--Timidi sæpius, fortes semel tantum, mortem subeunt. Equidem
vehementer admirari soleo qui sit iste hominum metus; quippe mors,
malum ineluctabile, suum sibi tempus habet.

FAMULUS.

Quid augures ergo?

_Fam._--Te hodie prodire nolunt. Extis enim victimæ evulsis, cor
abfuit.

_Cæs._--Nempe ut nos timidos esse pudeat monent Dii. Cæsar animal
sine corde esset, si hodie præ metu domi se teneret. Nil tale
Cæsar. Periculum ipsum Cæsarem seipso magis formidandum confitetur.
Quippe nos ambo catuli ejusdem leænæ sumus, parti eodem die; sed
ego senior natu audaciorque: Cæsar ergo prodibit.

_Calp._--Eheu! mî Cæsar, fiducia tua prudentiâ major est. Ne hodie
prodeas: timiditatem meam, si vis, non tuam, accuses. Marcus Antonius
in Senatum eat, et te hodie minus valere nuntiet. Hoc te, flexis
genibus, obsecro.

_Cæs._--Ergo, Marcus Antonius me non valere dicat: ut tibi placeam,
domi manebo.

DECIUS.

Ecce Decium Brutum; ille nuntius erit.

_Dec._--Salve, Cæsar, et valeas: adsum ut te ad Senatum deducam.

_Cæs._--Opportunus ades, ut Senatores mei vice salutes, et dicas me
hodie venire nolle. Non posse, falsum esset, non audere, falsum
magis; brevi, non volo. Hoc tu, Deci, refer.

_Cal._--Dic Cæsarem ægrotare.

_Cæs._--Cæsarne mendacium mittet? Egone victricem meam manum tam
late tuli, ut metuam canis quibusdam senibus verum eloqui? I, Deci,
dic me venire nolle.

_Dec._--Maxime Cæsar, causam quamlibet, precor, addas, ne me
nuntiantem irrideant.

_Cæs._--Stet pro ratione voluntas: non ibo: hoc Senatu satis sit.
Tibi autem, quod te amo, dicam, hanc Calpurniam meam me domi
retinere. Causam prætendit, quod hac nocte in somno vidit statuam
meam, fontis instar, e centum oribus sanguinem profundere; Romanosque
plures robustos, et quasi exultantes advenire, qui manus in isto
cruore lavarent. Hæc omnia in cautelam advocat; omina esse ait;
malorum portenta: quare me ut domi maneam, flexis genibus, precata
est.

_Dec._--Pace vestrâ, non satis recte interpretata est. Felix esse
faustumque istud somnium affirmo: nempe statua tua, multis ex oribus
sanguinem profundens, in quo tot Romani exultantes se lavarent, hoc
prædicit--Romam ex te sanguinem novum hausuram; illustresque viros a
te, tuoque nomine, picturas, signa, reliquias, notasque sibimet
expressuros esse. Calpurniæ somnium ita nos interpretari debere
nullus dubito.

_Cæs._--Optime interpretatus es.

_Dec._--"Optime" quidem dices, cum quod amplius tibi nuntiandum habeo
acceperis. Accipe ergo: Senatus decrevit diadema magno Cæsari, hoc
ipso die conferendum. Quod si te non venturum renuntiaveris, Senatus
fortasse animum mutabit. Præterea jocus et ludibrium esset, si quis
dicere posset, Senatum dimissum esse, donec Cæsaris uxor felicius
somniaverit. Si Cæsar se absconderit, nonne Cæsarem formidolosum
esse homines susurrabunt? Da veniam, Cæsar; ingens enim erga te
amor, audacior fortasse, me ut loquar cogit.

_Cæs._--Quam vani metus tui, Calpurnia? Pudet me iis modo obsecutum.
Da mihi togam; prodire placet:--

PUBLIUS, BRUTUS, METELLUS, LIGARIUS, CASCA, TREBONIUS, CINNA.

Ecce Publius, qui me ut ducat petit.

_Pub._--Salve, Cæsar.

_Cæs._--Et tu, Publi.--Quid, Brute, et tu adeo matutinus? Salve,
Casca. Caie Ligarie, Cæsar tibi non tam inimicus, quam febris ista
quæ te macrum fecit. Hora quota est?

_Brut._--Tertia est.

_Cæs._--Gratias omnibus pro hoc studio vestro et comitate ago.

ANTONIUS.

Ecce etiam Antonius, qui serâ nocte commisari solet: hodie et ille
tamen matutinus. Salve, Antoni.

_Ant._--Salve, nobilissime Cæsar.

_Cæs._--Festinent servi:--pudet me hujus moræ. Salve,
Cinna:--Metelli, salve:--ah, Treboni! habeo de quo tecum largius
loqui velim; ne tu mei obliviscaris, et mihi prope adsis, ne tui ego
obliviscar.

_Treb._--Non obliviscar, Cæsar. [_Seorsim_] Immo ita prope adero, ut
qui te amant me longius abfuisse optaverint.

_Cæs._--Ineamus; vini pocula quædam in promtu sunt. Deinde,
amicorum instar, una ibimus.

_Brut._--Eheu, Cæsar, quod omne instar non sit idem, Brutus ex imo
corde deplorat.


SCENA III.

_Via prope Capitolium._

ARTEMIDORUS, _epistolam legens._

_Art._--Cæsar, caveto Brutum; caveto Cassium; ne sit propior tibi
Casca; Cinnam observa; Trebonio ne fidas; nota Metellum Cimbrum;
Decius Brutus te non amat; Caium Ligarium injuriâ ipse affecisti.
Una in his omnibus mens, atque ea infensa Cæsari est. Si non
immortalis es, vigil esto. Securitas Proditioni opportunitatem dat.
Di boni te protegant.
    Tui observantissimus,
        ARTEMIDORUS.

Hic Cæsarem prætereuntem expectabo, epistolamque meam, ut qui
libellos supplices, ei in manus dabo. Piget me virtutem non posse
extra invidiæ morsum degere. Quod si legeris, Cæsar, fortasse
salvus eris: sin aliter. Fata cum proditoribus conspirant.


SCENA IV.

_Ejusdem viæ pars alia, prope_ BRUTI _domum._

PORTIA, LUCIUS.

_Por._--Hinc, puer, ad Senatum: ne respondeas; hinc quam citissime.
Quid stas?

_Luc._--Domina, ut quid vis intelligam.

_Por._--Vellem te prius îsse et redîsse quam quod agendum sit
dicere possim. O Constantia, adsis, adjutrix fias: molem, impedimenta
quam maxima inter præcordia et linguam interponas. Vir corde,
viribus fœmina sum. Ah! quam difficile est fœminæ secreta non
proferre! Quæ jam in te mora, puer?

_Luc._--Hera, quid agam vis? currendumne est ad Capitolium; nihil
ultra? redeundum ad te; nihil ultra?

_Por._--Hoc ultra, puer; referas qui sit aspectus domini tui: nam,
quum foras ibat, ægrotabat: nota præsertim quid agat Cæsar: qui
proxime supplicatum accedant. Ah! quis iste strepitus? Ausculta,
sodes.

_Luc._--Nullum, hera, audiebam.

_Por._--Ausculta, dico tibi. Strepitus quidam tumultuosus ad aures,
quasi rixantium, venit, vento delatus a Capitolio.

_Luc._--Equidem, domina, nihil audio.

ARTEMIDORUS.

_Por._--Huc, mî bone; unde venis?

_Art._--Domo meâ, domina.

_Por._--Hora quota est?

_Art._--Circiter tertiam, ni fallor, domina.

_Por._--Cæsarne adhuc in Capitolium?

_Art._--Non adhuc, domina. Ipse stationem quæro, unde eum istuc
procedentem videam.

_Por._--Num aliquid a Cæsare petiturus es?

_Art._--Scilicet, domina: modo Cæsar Cæsari ita amicus sit ut mihi
aurem det, obsecrabo ut sibi ipsi caveat.

_Por._--Quid? novistine aliquod periculum ei impendere?

_Art._--Nullum quod noverim, multum quod veritus sim. Valeas, domina.
Via hac angustior est, et turba quæ stipat Cæsarem, Senatorum,
Prætorum, et de plebe supplicantium viro infirmiori gravis erit. In
locum minus confertum memet recipiam, ex quo magnum Cæsarem
compellare possim.

      [_Exit._

_Por._--Domum redeundum est.--Hei mihi! Quam debile cor fœmineum! O
Brute! Di te adjuvent! Ah vereor ne hoc puero in aurem venerit. (_Ad
puerum_) Nempe Brutus rogationem profert, cui Cæsar vix satis favet.
Eheu! vires deficiunt meæ:--hinc, puer; dominum salutes, dic me
festivi animi esse, et quid respondeat refer.

      [_Exeunt._



ACTUS III.


SCENA I.

_Capitolium;_ SENATORUM _concessus. Turba circa aditus Capitolii._
ARTEMIDORUS, ARUSPEX. _Sonant tubæ. Intrant_ CÆSAR, BRUTUS,
CASSIUS, DECIUS, METELLUS, TREBONIUS, CINNA, ANTONIUS, LEPIDUS,
POPILIUS, PUBLIUS, &c., &c.

_Cæs._--Idus Martii aguntur.

_Arus._--Immo, Cæsar; sed non exacti sunt.

_Art._--Salve, Cæsar; hunc libellum meum percurras, precor.

_Dec._--Trebonius a te humillime petit ut huncce suum quamprimum
perlegere tibi placeat.

_Art._--O Cæsar, meum prius. Cæsarem proprius tangit: meum prius,
maxime Cæsar.

_Cæs._--Quod meipsum tangit cæteris posthabendum.

_Art._--Ne moreris, Cæsar: quin statim legas.

_Cæs._--Quid, num delirat iste?

_Pub._--Absiste, procul esto.

_Cass._--Quid est quod in viâ petitionem facis; veni in Capitolium.

CÆSAR _in Capitolium venit; assurgunt_ SENATORES.

_Pop._--Vobis hodie bene eventurum spero.

_Cass._--Quid, Popili?

_Pop._--Valeas.      [CÆSAREM _versus progreditur._

_Brut._--Quid tibi Popilius Læna?

_Cass._--Nobis hodie bene eventurum. Vereor ne proditi simus.

_Brut._--Animadverte ut recta ad Cæsarem ----

_Cass._--Age, confestim, Casca, ne præveniamur. Quid faciendum,
Brute? Si proditi sumus, vel Cassius vel Cæsar non hinc rediturus
est. Ipse memet occidam.

_Brut._--Ne sollicitus sis, Cassi; Popilius Læna de nostris
consiliis nihil. Risum in ore habet; neque Cæsar vultum mutat.

_Cass._--Trebonius partes suas bene agit; ecce enim, Brute, ut M.
Antonium subducat.

      [_Exeunt_ ANTONIUS _et_ TREBONIUS. _Considunt_ SENATORES.

_Dec._--Ubi Metellus Cimber? Accedat, et actutum rogationem suam
Cæsari proferat.

_Brut._--Jam prolaturus est. Sequamur ut eum sustineamus.

_Cin._--Casca, tu primus manum tuam ----

_Casc._--Jamne parati sumus?

_Cæs._--Quænam igitur sint, quibus Cæsar Senatusque suus mederi
debeant.

_Met._--Cæsar altissime, maxime, potentissime, Metellus Cimber ad
sellam tuam cor humillimum affert.

_Cæs._--Cimber, te præventum velim. Hi genuum flexus, hæc
salutandi assentatio communium fortasse hominum sanguinem calefacere
posset, ut legem semel decretam præscriptamque, puerorum more,
immutare vellent. Sed ne inepte putes Cæsaris sanguinem ita male
temperatum, ut per quae stulti molliuntur, mellita verba, humiles
corporis flexus, servilesque, veluti canum, blanditias, per hæc
dissolvi possit. Frater tuus, ex Senatusconsulto exulat. Si illius
causâ te prosternis, miserasque preces edis, canis blandientis
instar, ego, te veluti canem, pede repellam. Hoc pro certo habe,
Cæsarem neque injuriâ insectari, neque temere condonare.

_Met._--Nullane vox erit meâ magis digna, quæ in magni Cæsaris
aurem suavior sonatura sit, ut ei fratrem meum ab exilio revocare
placeat?

_Brut._--Equidem a te, Cæsar, supplex, non adulator, peto, ut Publio
Cimbro liberam redeundi licentiam jam concedere velis.

_Cæs._--Quid, Brutus!

_Cass._--Veniam, Cæsar, veniam oro. Cassius se vel ad pedes tuos
prosternit: Publio Cimbro ignoscas precor.

_Cæs._--Si ego tibi similis essem, ego, sicut tu, flecti possem. Si
possem precibus uti, precibus moveri possem. Ego autem constans sum,
stellæ instar, quæ Polus dicitur, cujus fixa et immobilis natura
nullam inter sidera parem habet. Cœlum innumeris scintillis
variatur, quarum cuique suus ignus, sua lux: uni tamen soli, inter
omnes, suus semper locus. Non aliter in terrarum orbe. Multi nimirum
in eo homines degunt, corporibus, sensu, intellectu præditi: unum
tamen inter omnes novi, qui inexpugnabilis recta usque progreditur;
suumque sibi semper vindicat locum. Quod ego is sum, vel hoc
demonstro: Cimbrum exulare decrevi; Cimbrum exulare decerno.

_Cin._--O Cæsar, ----

_Cæs._--Hinc tu! Visne tollere Olympum?

_Dec._--O magne Cæsar.

_Cæs._--Annon et Brutus frustra supplex?

_Casc._--Pro me loquantur manus ----

      [CASCA CÆSAREM _collo ferit._--CÆSAR _lacertum ejus
prehendit.--Deinde a pluribus percussus, denique a_ BRUTO, _clamat,_

_Cæs._--Et tu, Brute! Tum cadat Cæsar.

      [_Moritur._--SENATORES _vulgusque diffugiunt._

_Cin._--Libertas! Libertas! Mortua est tyrannis! eamus, per urbem
proclamemus.

_Cass._--Quidam ad pulpita publica: proclament populo libertatem,
servis manumissionem.

_Brut._--Romani, Senatores, ne metuatis; ne diffiguatis: ambitio non
nisi suas pœnas luit.

_Casc._--In rostrum, Brute, ascendas.

_Dec._--Et tu, Cassi.

_Brut._--Ubinam Publius?

_Cin._--Hic est, novâ hac audaciâ stupefactus.

_Met._--Una omnes stemus, ne quis forte e Cæsarianis,--

_Brut._--Nihil opus est;--Ne metuas, Publi; nihil in te volumus,
neque in quemlibet alium civem: hoc populo refer, Publi.

_Cass._--Atque abeas statim, Publi; ne turba, in nos impetu facto,
tuam simul senectutem opprimat.

_Brut._--Ita sit:--nemo propter hæc in discrimen veniat, nisi nos
qui fecimus.

TREBONIUS.

_Cass._--Ubi Antonius?

_Treb._--Domum se recepit attonitus. Viri, fœminæ, pueri, stupent,
clamant, passim discurrunt, quasi jam adesset supremus mundi dies.

_Brut._--Fata, quæ sit voluntas vestra jam experiri nobis in animo
est. Moriendum esse satis scimus; quo momento, quot dies intercessuri
sint, in hoc laboramus.

_Cass._--Quare, qui e vitâ viginti annos absciderit, tot annis
mortis metum breviorem facit.

_Brut._--Quod si concedas, mors ipsa lucro vertitur; et nos erga
Cæsarem benevoli, qui eum ab hoc temporis intervallo formidine pleno
liberavimus. Accedamus, Romani; corpora inclinemus; dextras usque ad
cubitum sanguine Cæsaris lavemus; gladios intingamus; deinde ad
Forum; telisque cruorem stillantibus super capita sublatis, Pacem,
Libertatem, Manumissionem, uno ore omnes proclamemus.

_Cass._--Inclinemur ergo; lavatio fiat. Quot inde sæculis inter
novas gentes, novis linguis editæ, clarissimæ hæ nostræ partes in
scenam ducentur!

_Brut._--Quoties in ludis Cæsar sanguinem profundet, qui jam in
pulvere ad Pompeii pedes, pulvis ipse, procumbit.

_Cass._--Toties hæc nostra conjuratorum manus Patriæ liberatores
audibimus.

_Dec._--Ne mora sit; prodeamus.

_Cass._--Immo una omnes. Brutus viam ducat; nos, fortissimi Romanorum
optimique, subsequemur.

FAMULUS.

_Brut._--Tacendum--aliquis venit: unus ex Antonianis est.

_Fam._--Sic me, genibux flexis, Brute, sic humi prostratum, jussit
Antonius tibi dicere. Brutus nobilis, sapiens, fortis, honestus est;
Cæsar potens, fortis, regius, amantissimus fuit; Antonius amat et
honorat Brutum; timuit, honoravit, amavit Cæsarem. Si Brutus Antonio
concedere velit, ut tuto adveniat, et intelligat qua de causâ Cæsar
mortem oppetere meruerit, Antonius non tantum Cæsarem mortuum,
quantum Brutum vivum, amaturus est; et rebus fortunisque Bruti,
quicunque casus eventuri sint, quam fidelissime se socium additurus.
Hæc dominus meus Antonius.

_Brut._--Dominus tuus cordatus et fortis Romanus est; qualem eum
semper novi. Huc, si libuerit, securus adveniat, ut causas facti
nostri accipiat. Per fidem meam intactus redibit.

_Fam._--Illum confestim adducam.      [_Exit._

_Brut._--Antonium nostrum fore satis credo.

_Cass._--Vellem quidem ipse; multum vereor tamen; et, quod suspicor,
timori meo eventus responsurus est.

ANTONIUS.

_Brut._--Ecce Antonium. ---- Salve, M. Antoni.

_Ant._--O magne Cæsar, itane despectus jaces? Itane omnes victoriæ
tuæ, gloria, spolia, triumphi, in hanc brevem angustamque mensuram
contrahuntur?--Jamque vale.--Romani, quid ultra facturi sitis nescio;
cujus mox incidenda vena sit; quis alius luxuriat nimis. Sin ego;
nulla hora, quam quâ Cæsar periit, æque opportuna est; nulla tela
æque digna, ac isti enses vestri nobilissimo omnium hominum sanguine
ditati. Quare obsecro vos, si quid in me meditamini, nunc, dum
purpureæ manus vestræ adhuc tepent fumantque, in me eas
convertatis. Si mille annos victurus sum, nunquam morti aptior ero;
nullus mortis locus mihi magis exoptandus, quam hîc prope Cæsarem
meum; nullus mortis modus, quam à vobis temporum nostrorum
principibus potentissimisque occidi.

_Brut._--O Antoni! Ne a nobis mortem poscas. Si tibi nunc crudeles et
sanguinolenti propter has cruore infectas manus, et hoc præsens
facinus, videamur; tamen non nisi manus nostras, earumque opus
cruentatum cernis; non corda nostra: pia sunt ea corda, et pietas
ista erga Romam oppressam (pietas enim pietatem, sicut ignis ignem,
expellit) ipsa hoc in Cæsarem fecit. In te autem, M. Antoni, enses
nostri plumbei sunt; corda nostra et brachia nostra, te, veluti
fratrem, summâ benevolentiâ et honore amplectuntur.

_Cass._--Suffragium tuum in muneribus conferendis singulo cuique
nostro par erit.

_Brut._--Id unum a te petimus, ut quiete agas, donec plebem jam metu
perturbatam sedaverimus; deinde, quare ego Cæsarem, quamvis
dilectum, nihilominus tamen ense meo percusserim, tibi rationem
reddam.

_Ant._--Vos prudenter egisse nullus dubito. Det mihi quisque vestrûm
manum suam cruentatam: primus, Marce Brute, tuam;--dein, tuam, Caie
Cassi;--tuam, Deci Brute;--mox tuam, Metelle;--tuam, Cinna;--tuam, mi
Casca;--tuam denique, Treboni; te ultimum appello, nec minus amo
tamen. Factio nobilis! Eheu! quid dicam? mea enim fama jam eo usquo
in lubrico est, ut vel timidus, vel adulator, uterque vilissimus,
habendus sim. Nihil verius quam quod te amabam, Cæsar: quare, O
omnium nobilissime, si anima tua nunc in nos nostraque despiciat,
nonne illud injuriosius quam ipsa cædes videbitur, Antonium tuum
hujusmodi fœdus inire, ultro acceptis, coram ipso tuo cadavere,
cruentatis hostium tuorum manibus. Quod si in me tot oculi, quot in
te vulnera, tantusque ex iis fletus, quantus ex his sanguis, manaret,
hoc melius me deceret quam sic amice cum inimicis tuis pacisci.
Veniam oro, Juli!--Hîc tu, cervus ingens, canibus circumventus, hîc
occidisti. Atque hîc spoliis tuis ornati, sanguine tuo fucati,
venatores te circumstant. Tibi orbis terrarum saltus erat. Tu in
saltu isto dominus. O quam, cervi instar, a principibus pluribus
percussi, hî tu procumbis!

_Cass._--Quid, Marce Antoni!

_Ant._--Veniam precor, Caie Cassi: mihi hoc saltem liceat: quod vel
inimicissimi Cæsaris non negaturi sunt, quanto magis id amicissimus
dabit.

_Cass._--Non quod Cæsarem laudas, te insimulo; sed quale pactum
nobiscum icturus sis, hoc scire velim. Utrum inter amicos numerandus
es, an, te prætermisso, nobis jam procedendum erit.

_Ant._--Certe inter amicos; quod ut significarem manus vestras
petebam; Cæsaris autem aspectu paulisper deflectebar. Vobis omnibus
benevolus sum, omnes amo: id unum peto, ut rationem, quâ de causâ,
in quibus præsertim, Cæsar periculosus esset, vos mihi reddatis.

_Brut._--Quod si non periculosus, immane profecto hoc spectaculum
foret. Sed pro certo cape, Antoni, rationes facti nostri eam in se
vim habere, ut, etiamsi Cæsaris filius esses, tibi satisfacturæ
sint.

_Ant._--Nihil aliud peto: jam vero mihi liceat cadaver in Forum
efferre, et ex rostris, secundum morem, in exequiis loqui.

_Brut._--Licebit, M. Antoni.

_Cass._--Brute, pauca tecum. Quid agis? ne concedas Antonio ut in
hisce exequiis orationem faciat. Annon intelligis quantum plebem
fortasse inflammaturus sit?

_Brut._--Provisum erit, Cassi;--nempe ego primus in rostra ibo,
causamque mortis Cæsaris nostri explicabo. Addam insuper Antonium ex
concessu nostro et licentiâ orationem habiturum; nos justa omnia
funebria ritusque solennes Cæsari libenter concedere. Hæc nobis
plus apud populum profutura, quam in discrimen adductura credo.

_Cass._--Dubito quid ex his eventurum sit; mihi non placent.

_Brut._--Age, M. Antoni, Cæsaris cadaver tollas; hoc pacto scilicet,
ut, orationem habens, nos non insimules, Cæsarem vero quantumvis
laudes; idque permissu nostro te facere dicas: quod si nolis his
conditionibus uti, tibi ut funus facias omnino non concedam. Denique,
te ex iisdem rostris, quibus ego, concionari volo.

_Ant._--Esto: nihil amplius peto.

_Brut._--Cadaver igitur componas, et venias.

      [_Exeunt. Manet_ ANTONIUS.

_Ant._--O lutea et cruenta moles, ne mihi succenseas, quod in hos
carnifices tuos humilem me et mitem gesserim. Jaces, O ruina et
relliquiae viri, cujus parem sæculorum ordo nunquam tulit. Pereat,
pereat manus, quæ pretiosissimum hunc sanguinem effudit! Jam nunc
super hæc vulnera tua, quæ muta tanquam ora, rubris hiant labris,
quasi linguam vocesque a me petant, vates edo carmen meum.

In gentem humanam de cœlo descendent Diræ: odium intestinum,
bellique civilis rabies Italiæ omni incumbent: strages exitiumque
adeo in communi erunt, adeoque usitatæ rerum omnium horrendæ
species, ut, infantibus coram oculis jugulatis, matres ipsæ
riserint. Misericordia omnis pietasque sub feritatis consuetudine
suffocata erit; Cæsarisque Umbra--cui comes ibit Ate, tartareis
incandescens ignibus--ultionem passim exquirens, hos inter fines
Imperatoris voce cladem proclamabit, Bellonæque canes in prædam
immittet; donec atrox hoc facinus, et frustra funus poscentium
cadavera supra terras infandum putuerint.

FAMULUS.

_Ant._--Unus, ut puto, ex Octavianis es?

_Fam._--Ita est, Antoni.

_Ant._--Cæsar scripsit ut Octavius Romam veniret.

_Fam._--Litteras accepit; jam in viâ est: me præmisit ut dicam,
---- Eheu! Cæsar!      [_Aspecto cadavere, stupet._

_Ant._--Tumet tuum cor: abi, indulge lacrymis tuis. Ah! dolor dolorem
gignit; ut video oculos tuos in fletum solutos, lacrymae et meis
obortæ sunt. Aisne dominum tuum in viâ esse?

_Fam._--Hac nocte circiter viginti mille passuum ab urbe est.

_Ant._--Ad eum quam citissime redeas, et quid hæc dies tulit
referas. Romam lacrymis plenam, periculosamque; Octavio vix satis
tutam. Propera, ut quamprimum de his certior fiat. Sed tamen
paullisper maneas, donec cadaver in Forum asportaverim, atque ibi
oratione habitâ, quid de iniquo horum carnificum facinore populus
censeat tentaverim. Octavium juvenem secundum rei eventum præmonere
poteris. Da manum in feretrum.

      [_Exeunt, cadavere sublato._


SCENA II.

_Forum._

BRUTUS, CASSIUS, CIVIUM _turba._

_Cives._--Nobis satisfactum volumus: hoc agite; huic operam date.

_Brut._--Me igitur sequamini, amici, ut audiatis. Tu, Cassi, in
alteram viam eas, ut populo plus loci sit. Qui me audire malunt,
mecum maneant; qui Cassium, eum comitentur: nos qua de causâ Cæsar
occisus est rationem publice reddituri sumus.

_Civ. 1._--Equidem Brutum audire volo.

_Civ. 2._--Cassium ego; ut sic alterum cum altero conferre possimus.
    [_Exit_ CASSIUS _cum parte_ CIVIUM.

BRUTUS _rostrum ascendit_.

_Civ. 3._--Nobilis Brutus in rostro est: favete linguis.

_Brut._--Usque ad finem me patienter audiatis peto. Romani, cives,
amici, me causæ causâ audite, et ut audiatis tacete: honoris mei
causâ mihi credite, et ut credatis me pro honesto habete: pro
sapientiâ vestrâ de me judicate, et ut sapiatis vigilate. Si cui
præ cæteris ex hoc cœtu Cæsar carus erat, illi dico Cæsarem
Bruto nihil minus carum. Quod si poscat, unde igitur Brutus in
Cæsarem insurrexerit, respondeo, Non quod Cæsarem minus amaret, sed
quod Romam magis. Utrum mavultis vivo Cæsare, vos omnes mori servos;
mortuove Cæsare, vos omnes vivere liberos? Quod me Cæsar diligebat,
eum ploro; quod felix erat, gratulor; quod fortis, honoro; quod
ambitiosus, occidi: En! propter amorem, lacrymae; propter fortunam,
gratulatio; propter virtutem, honor; propter ambitionem, mors. Quis
vestrûm adeo turpis est, ut servus esse malit? Si quis; dicat--ille
injuriam a me passus est. Quis ita barbarus, ut Romanus esse non
curet? Si quis; dicat--ille injuriam a me passus est. Quis adeo
vilis, ut Patriam non amet? Si quis; dicat--ille injuriam a me passus
est. Respondeatis; responsum expecto.

_Cives._--Nemo omnium, Brute, nemo.

_Brut._--Nemo igitur injuriam a me passus est. Ego nihil gravius in
Cæsarem egi, quam quod vobis in Brutum liceret. Causa et ratio
mortis ejus in tabulis Capitolinis inscriptæ sunt: gloriâ ejus
nihil imminutâ; delictis, propter quæ mortem subiit, nihil in pejus
exaggeratis.

ANTONIUS, _aliique cum cadavere._

Ecce ejus cadaver; Marcumque Antonium qui funus facit: ille facti
insons, facti tamen pretio, æquo in republicâ loco, potitur. Qui
quidem jam vestrûm omnium est. Denique, hoc vobis promitto, me eodem
gladio, quo in Cæsarem, amicissimum meum, Patriæ causâ usus sum,
in me ipsum, si poscat Patria, usurum.

_Cives._--Vivas, Brute, vivas, diu vivas.

_Civ. 1._--Domum triumphantis more eum deducamus.

_Civ. 2._--Statuam ei, sicut avis ejus, ponamus.

_Civ. 3._--Cæsaris locum sibi habeat.

_Civ. 4._--Quodcunque in Cæsare coronam meruerit, id jam in Bruto
coronandum puto.

_Civ. 1._--Domum cum acclamatione deducamus.

_Brut._--Quirites, cives mei, ----

_Civ. 2._--Favete linguis, tacete; Brutus loquitur.

_Civ. 1._--Taceant omnes.

_Brut._--Liceat, amici, ut solus discedam: vos autem, si me amatis,
hic cum Antonio manete: Cæsari, quodcunque mortuo decet, permissu
nostro, dicturus est, benigne audiatis. Obsecro vos, ne quis vestrûm
abeat, donec Antonius finem fecerit.

      [_Exit_ BRUTUS.

_Civ. 1._--Maneamus, ut M. Antonium audiamus.

_Civ. 2._--In rostrum eat: eum audire placet:--ascendas, nobilis
Antoni.

_Ant._--Bruti nomine vobis gratias ago.

_Civ. 4._--Quid de Bruto ait?

_Civ. 3._--Bruti nomine nobis gratias agit.

_Civ. 4._--Caveat ne quid hic contra Brutum dicat.

_Civ. 1._--Cæsar iste tyrannus erat.

_Civ. 3._--Procul dubio: felix Roma quæ isto liberata sit.

_Civ. 2._--Favete: quid Antonius possit dicere audiamus.

_Ant._--Quirites optimi,--

_Cives._--Tacendum! audiendum.

_Ant._--Amici, Cives, Quirites, commodate mihi aliquantisper aures
vestras: adsum ut efferam Cæsarem, non ut laudem. Quæ male homines
fecerint, mortuis supersunt; quæ bene, simul cum ossibus sepulcro
abscondi solent. Hæc Cæsaris sors esto. Nobilis noster Brutus
Cæsarem ambitiosum ait: quod si ita esset, gravissimum ejus delictum
fateor: gravissimam certe Cæsar pœnam luit. Hic, concedentibus
Bruto aliisque, (honestus Brutus, honesti omnes) adsum ut in Cæsaris
exequiis pauca loquar. Ille mihi amicus erat; justus et fidelis mihi:
sed Brutus ambitiosum ait; et Brutus vir honestus est. Multos bello
captos Cæsar Romam reduxit; quibus redemtis, æs in publicum
invexit. Hoccine ambitiosi erat? Si quando plebs lugebat, flebat
Cæsar: ambitiosi, ut opinor, durior materies est: ambitiosum tamen
Brutus ait; et Brutus vir honestus est. Vidistis omnes me in
Lupercalibus regiam coronam Cæsari ter obtulisse, quam ille ter
repudiavit: hoccine ambitiosi erat? Ambitiosum tamen Brutus ait; et
Brutus profecto honestus est. Non, ut Bruto contradicam, loquor, sed
ut, quæ ipse certus scio, vobis proferam. Vos omnes hunc olim jure
amabatis: quid vetat quin nunc ploretis? O Sanitas, in bestias
confugisti: Gens humana insanit: patiamini, precor; cor meum in
feretro isto cum Cæsare est: dum redierit, tacendum.

_Civ. 1._--Hujus verba, ut opinor, non parvam in se vim habent.

_Civ. 2._--Si vis rem recte perspicere, injuriosissime isti in
Cæsarem.

_Civ. 3._--Aisne? Equidem vereor ne pejor quisquam Cæsaris in locum
successurus sit.

_Civ. 4._--Coronam repudiavit: quid vultis? certe non ambitiosus erat.

_Civ. 1._--Quod si ita est, sunt qui graves pœnas luituri sunt.

_Civ. 2._--Aspicite Antonii nostri faciem; ut lacrymis deformatur!

_Civ. 3._--Nemo Romanorum Antonio honestior.

_Civ. 4._--Favete linguis, iterum loquitur.

_Ant._--Heri, dictum Cæsaris universo orbi terrarum prævalebat:
hodie hîc jacet: nemo jam ita humilis est ut eum non despiciat. O
mî amici! si animos vestros ad iram tumultumque instigare vellem,
injuste in Brutum agerem, injuste in Cassium, quos vos omnes honestos
esse satis scitis. Non ita agam: mallem potius in mortuum istum,
mallen in meipsum, mallem in vos injuste agere, quam in istos
honestos viros. Sed manu teneo chartam, symbolo Cæsaris impressam;
in armario ejus à me repertam; Cæsaris testamentum est. Si plebs
hoc semel explicatum habuerint, (quod, pace vestrâ, non sum ego
explicaturus,) in mortui Cæsaris vulnera oscula imprimerent,
sacroque ejus sanguine mappas imbuerent; immo etiam unum ex capite
ejus capillum in memoriam precarentur, ut, morituri, pueris pro
pretiosissimo legarent.

_Civ. 4._--Audiamus testamentum: lege, M. Antoni, lege.

_Omnes._--Testamentum, testamentum! Cæsaris testamentum audire nobis
placet.

_Ant._--Date veniam, amici; non licet ut legam. Non ausim palam
dicere quantus esset in vos Cæsaris amor. Non ligna--non saxa
estis--homines estis; et cum homines estis, hoc Cæsaris testamentum
vos ad incendia et insaniam instigaret. Vos Cæsaris hæredes esse
melius non novisse. Si enim noveritis, eheu! quid eventurum foret!

_Omnes._--Lege testamentum; jubemus, Antoni; legendum Cæsaris
testamentum.

_Ant._--Date veniam, date paullulum moræ. Fando talia ultra metam
certe jaculatus sum. Vereor ne honestos istos viros injuriâ
affecerim, quorum sicæ Cæsarem percusserunt: immo multum vereor.

_Civ. 1._--Proditores isti: non honesti.

_Civ. 2._--Testamentum! testamentum!

_Civ. 3._--Scelerati sunt; sicarii.

_Ant._--Mene igitur cogetis ut legam! Primo tamen circumstetis
cadaver Cæsaris, ut, qui hoc fecerit testamentum, vobis ostendam.
Descendamne e rostro? licetne?

_Omnes._--Descendas.

_Civ. 2._--Licentiam damus.

_Civ. 3._--A feretro et cadavere paullulum distandum est.

_Civ. 4._--Date locum Antonio, nobilissimo Antonio.

_Ant._--Ne me urgeatis; date locum, precor.

_Omnes._--Date locum, date locum.

_Ant._--Si lacrymae vobis insunt, date lacrymis viam. Agnoscitis
omnes hanc togam: memini ego quo tempore eam primum induit Cæsar:
æstivo quodam vespere, in prætorio; quo die Nervios debellârat.
Ecce! hac Cassi mucro penetravit: ecce! illac quantum foramen fecit
invidus Casca. Hac autem bene dilectus Brutus percussit: abstractoque
ejus exsecrando ense, videte, quanto impetu Cæsaris sanguis secutus
est; quasi foris properaret, ut sciret num Brutus esset qui tam
inhumaniter pulsaret; Brutus enim, uti scitis, Cæsari divus erat.
Testor vos, immortales Dii, quantopere eum diligebat Cæsar! Proh
ictum omnium inhumanissimum! illico, ut Brutum manus inferentem
vidit, qui proditorum tela sustinebat, ingrato hujus animo succubuit.
Tum ruptum cor eximium; togâque capite involuto, ad pedes statuæ
Pompeî, quæ tota, dum cædes ageretur, sanguinem exsudabat, magnus
Cæsar procubuit. O qui casus ibi erat, Quirites! Ibi ego, ibi vos,
ibi nos omnes simul procubuimus, triumphante super nos Proditione
cruentis manibus.

Ah! adsunt lacrymae; qui sit in vobis pietatis morsus agnosco. O
gratæ lacrymæ! pia corda! Quid! fletisne, cum non nisi vestem
Cæsaris nostri dilaniatam intuemini? En ipsum! ipsius stragem et
ruinam, proditorum opus!

_Civ. 1._--O miserrimum spectaculum!

_Civ. 2._--Eheu, nobilis Cæsar!

_Civ. 3._--O diem funestissimum!

_Civ. 4._--O proditores, O sicarii!

_Civ. 1._--O cruentissimum facinus!

_Civ. 2._--Ultionem poscimus, ultionem:
ite,--agite,--exquirite,--incendite,--occidite!--ne quis istorum
supersit.

_Ant._--Amici mei.--

_Civ. 1._--Tacete, audite nobilem Antonium.

_Civ. 2._--Audibimus; sequemur; cum Antonio moriemur.

_Ant._--Mî boni, mî amici, procul absit ut verba mea vos in tantum
seditionis vorticem præcipitent. Qui hoc facinus fecerunt viri
utique honesti sunt: quænam fuerint suæ cuique simultates, quæ ut
facerent impulerint, ego prorsus nescio; sagaces autem iidem et
honesti: et vobis procul dubio satisfacturi sunt.

Non adsum, amici, ut corda vestra surripiam; non ego sicut Brutus,
orator sum: sed, uti omnes bene scitis, rudis, simplexque, amici mei
amantissimus; quod bene norunt qui mihi hanc publice loquendi
licentiam permiserunt. Non enim mea sunt, neque ingenium, neque
verba, neque dignitas, neque actio, neque vox, neque elocutio, ut
hominum affectus excitare possim. Nihil in me est nisi aperte et
directo loqui. Vobis quæ vobismetipsis nota sunt refero; Cæsaris
nostri vulnera ostendo, muta, tristissima ora, et pro me eloqui
jubeo. Quod si ego Brutus essem--Brutus Antonius--staret hîc
Antonius, qui ab imo præcordia vestra commoveret, et singulis
Cæsaris vulneribus linguam insereret, quæ ipsos Romæ lapides in
seditionem tumultumque evocaret.

_Cives._--Nulla in nobis mora erit.

_Civ. 1._--Bruti domum incendemus.

_Civ. 3._--Ite, venite, conjuratos deprehendamus.

_Ant._--Mihi auscultate iterum tamen, Quirites.

_Cives._--Taceamus! audiamus Antonium, nobilissimum Antonium.

_Ant._--Quid vultis, amici; quid agitis? Nonne vos hoc etiamnum latet
quâ de causâ Cæsar tam bene de vobis meruerit? Quid! ignoratisne?
Idcirco dicendum est. Testamentum vobis ex mente excidit, ut videtur.

_Cives._--Verum ait: commorandum est dum legatur.

_Ant._--Ecce testamentum, Cæsarisque symbolum. Imprimis, singuloque
cuique civi Romano septuaginta drachmas dat.

Civ. 2.--O Cæsarem nobilissimum! ut cædes ejus primum nobis
ulciscenda est?

_Civ. 3._--O Cæsarem generosum, vere regium!

_Ant._--Patiamini aliquantisper, precor.

_Cives._--Taceamus, taceamus.

_Ant._--Omnes præterea hortos suos, arbustae, pomariaque nova cis
Tiberim, in usum et recreationem publicam, vobis hæredibusque
vestris in perpetuum legat. Eccum, verum amicum! eccum, Cæsarem
vestrum. Quando ullum invenietis parem?

_Cives._--Nunquam, nunquam:--hinc, hinc vos abripite, Quirites.
Cadaver in sacro loco comburemus; tædisque a pyrâ raptis proditorum
domos incendemus. Corpus tollite.

_Civ. 2._--Ite, ferte ignem.

_Civ. 3._--Scamna evellite.

_Civ. 4._--Sedilia, fenestras, quidquid ad manum venit.

      [_Exeunt_ CIVES, _cadavere sublato._

_Ant._--Factum est: currat opus. Ate, carceribus effusa es!--jam
effrænis ruas?

FAMULUS.

_Fam._--Domine, Octavius jam nunc Romam advenit.

_Ant._--Ubinam est?

_Fam._--Ille Lepidusque domi Cæsaris sunt.

_Ant._--Ibo confestim visum. Fortuna læta est et benigna, ut
videtur: eo animo ut nobis quodcunque velimus largiatur.

_Fam._--Audivi ex Octavio Brutum Cassiumque per urbis portas, equis
concitatis, et quasi metu insanos, effugisse.

_Ant._--Ad aures venerat, ut opinor, quomodo populus à me commotus
est. Duc me ad Octavium.


SCENA III.

_Via quædam._

CINNA _Poeta._


_Cin._--Hac nocte somniabam me cum Cæsare cœnare; mens mea
infaustum aliquod præsagit. Foris ire vix placet; cogor tamen
quodammodo invitus.

CIVES.

_Civ. 1._--Quid nomen tuum?

_Civ. 2._--Quorsum viam facis?

_Civ. 3._--Ubi habitas?

_Civ. 4._--Maritus, an cœlebs?

_Civ. 2._--Statim cuique nostrum respondeas--

_Civ. 1._--Et brevissime--

_Civ. 4._--Et prudentissime--

_Civ. 3._--Et verissime--caveas ut verissime.

_Cin._--Quid nomen meum? quorsum eo? ubi habito? maritus, an cœlebs?
Ut cuique respondeam, statim, brevissime, prudentissime, verissime.
Prudentissime igitur, non sum maritus.

_Civ. 2._--Quasi dicas maritos omnes stultos esse;--hujus ergo
vapulabis, ut opinor. Age, statim--

_Cin._--Statim; ad Cæsaris funus eo.

_Civ. 1._--Amicus, an inimicus?

_Cin._--Amicus.

_Civ. 2._--Quantum ad hoc, satis ist.

_Civ. 4._--Jam de domo,--age, brevissime--

_Cin._--Brevissime; prope Capitolium est.

_Civ. 3._--Quid nomen tuum? verissime--

_Cin._--Verissime; Cinna est.

Civ. 1--Divellamus, discerpamus; unus ex conjuratis est.

_Cin._--Non ego. Cinna sum poeta, Cinna poeta sum.

_Civ. 4._--Satis est. Malos versus facit; malorum carminum ergo
discerpendus est.

_Civ. 2._--Cinna nomen est; satis est; nomine ex corde evulso,
discedat si velit.

_Civ. 3._--Divellite, discerpite. Ite, tædas ferte, tædas ignemque.
Hinc in Bruti, in Cassii, domum; utramque, omnes, incendite. Alii
Decii, alii Cascæ, alii Ligarii domum; ite; properate.

      [_Exeunt._



ACTUS IV.


SCENA I.

_Atrium in Ædibus_ ANTONIANIS.

ANTONIUS, OCTAVIUS, LEPIDUS.

_Ant._--Ergo hi omnes proscribendi sunt. En! cujusque nomini stigma
suum letale.

_Oct._--Insuper his, et frater tuus, Lepide: aisne?

_Lep._--Aio.

_Oct._--Stigma ad nomen ejus, Antoni.

_Lep._--Hac conditione, quod et Publio, sororis tuæ filio, Antoni,
detur locus suus in libello nostro.

_Ant._--Fiat: ecce! stigmate eum damno. Tu autem, Lepide, jam
Cæsaris domum eas, et tecum testamentum referas. Quomodo aliquid ex
legatis imminui possit ratio nobis ineunda est.

_Lep._--Vosne hic inveniam?

_Oct._--Vel hic, vel ad Capitolium.      [_Exit_ LEPIDUS.

_Ant._--Levis iste; nullius pretii vir: tabellarii vice dignus qui
fungatur. Decetne, putas, Octavi, istum, terrarum orbe in tres partes
diviso, unam pro suâ habiturum esse?

_Oct._--Scilicet ipse auctor eras; et quæ in fatali isto libello
nostro nomina inscribenda essent ex istius suffragio inscribi tu
contentus eras.

_Ant._--Junior es, Octavi; senior ego. Animadvertas velim--honores
quos in istum cumulamus, (eo consilio ut invidiæ onus vice nostrî
ipsorum ferat,) ille, uti asinus aurum, portaturus est; sub pondere
gemens sudansque; ductus actusve quocunque tu et ego viam
indicaverimus; donec, facto itinere, et nummis istuc, ubi nobis
placet, deductis, onus a tergo amovebitur; et eum veluti asinum,
vacuum, soluto collo, dimittemus, ut ventilet aures, et herbam in
aperto quærat.

_Oct._--Fac quod voles: miles tamen fortis et expertus est.

_Ant._--Hoc et equi mei est, Octavi; cui in idipsum largiri pabulum
soleo: quem in pugnam ire in gyros, rectâve currere, vel immotum
stare, doceo; corporis ejus motibus arbitrio meo conformatis. Ide
fere dicendum de Lepido nostro: docendus et informandus est,
gubernandus, agendus. Cerebrum vel omnino nullum, vel sterile, habet.
Artes alienas, mores, exempla, quoad potest, depascitur; quibus jam
obsoletis abjectisque ab inventoribus, pro novis et sibimet ipsi
excogitatis utitur. Ne in isto moremur, nisi ut in mancipio nostro.
Nunc autem de gravissimis rebus consulendum, Octavi. Brutus
Cassiusque copias conducunt: oportet quam citissime iis obviam eamus.
Fœdere igitur inter nosmet ipsos icto, conciliandi amici, copiæque
a nobis etiam totis viribus undique contrahendæ; deliberandum
insuper quomodo operta discrimina magis pateant, aperta defendantur.

_Oct._--Hoc agamus, Antoni; nos enim jam tanquam in saltu sumus,
canibus undique circumlatrantibus; et vereor sane ne sint, qui, dum
nobis vultu arrident, corde mala quamplurima comminiscantur.

      [_Exeunt._


SCENA II.

_Castra ad Sardes._ BRUTI _tentorium. Tubæ. Ex hac parte_ BRUTUS,
LUCILIUS, LUCIUS, _Milites: ex illâ,_ TITINIUS, PINDARUS.

_Brut._--Consistite, milites.

_Luc._--Date signum: consistite.

_Brut._--Quid habes, Lucili? num venit Cassius?

_Lucil._--Immo jam venit: Pindarus tibi nomine ejus salutem dat.

      [PINDARUS BRUTO _litteras reddit._

_Brut._--Amici litteræ sunt.--Dominus tuus, Pindare, vel per
seipsum, vel per malos quosdam ministros, mihi satis causæ dedit, ut
quædam facta infecta vellem. Quodsi me jam conventurus est, omnia in
melius interpretari licebit.

Pin.--Pro certo habe nobilem dominum meum se, ut semper, quam maxime
benevolum honestumque tibi comprobaturum esse.

_Brut._--Nullus dubito. Jam pauca tecum, Lucili: dic mihi, quonam
modo te acceperit?

_Luc._--Satis comiter quidem et honorifice; nec tamen familiari eo
more, et benigno, neque eâ verborum facilitate quibus olim utebatur.

_Brut._--Amicum modo ardentem, jam frigescentem, depingis.
Animadvertas licet, Lucili, amorem languescentem et mox defecturum,
ut ad coactas quasdam blanditias confugiat. Vera simplexque fides
artem nescit: insinceri autem equorum impatientium more agunt, qui
primo cursu superbiunt frenaque indignantur: deinde, quum ad calcar
ventum est, cristas demittunt, et se pigros et male natos produnt.
Exercitusne ejus in itinere est?

_Lucil._--Hac nocte Sardibus castra ponunt; peditum pars major,
equitatus fere omnis Cassium comitantur.

      [_Tubae._

_Brut._--Audisne? adest:--lento passu obveniamus.

CASSIUS, _cum suis._

_Cass._--Consistite.

_Brut._--Consistite. Date signum per ordines.

_Mil. 1._--Consistite.

_Mil. 2._--Consistite.

_Mil. 3._--Consistite.

_Cass._--Frater nobilissime, me injuriâ affecisti.

_Brut._--Di superi! testor vos me ne inimicos quidem, quod sciam,
injuriâ afficere; quanto minus fratrem?

_Cass._--Gravitas ista tua, Brute, injurias velat; quando autem
injuste agis--

_Brut._--Te contineas, precor, Cassi; expostulationes tuas lenius
urgeas: indolem tuam satis novi: ne coram militibus nostris, quos
oportet nos conjunctissimos intelligere, rixantium more colloquamur.
Quare, hisce paullulum remotis, tu, Cassi, mecum in tentorium meum:
ibi querelas tuas liberius exponas; ego patienter audiam.

_Cass._--Tribunis, Pindare, manda ut cohortes paullulum hinc deducant.

_Brut._--Quin et tu, Lucili. Jam vero nemo in tentorium veniat,
consiliantibus nobis. Lucius et Titinius aditum custodiant.
[_Exeunt._


SCENA III.

BRUTI _Tentorium. Intervallo quodam_ LUCIUS _et_ TITINIUS.

BRUTUS, CASSIUS.

_Cass._--Quod in me injuriose egisti, Brute, vel ex hoc patet: Lucium
Pellam, de muneribus ex Sardianis nostris acceptis in judicium
vocatum, condemnâsti; litterasque meas, eum, quod mihi notus esset,
excusantes, pro nullis habuisti?

_Brut._--Tu in teipsum, Cassi, injuriosus, quod in istius causâ te
advocatum feceris.

_Cass._--Hisce temporibus parum convenit singulum quodvis delictum
accuratius notare.

_Brut._--Liceat dicam tibi, Cassi--tu ipse male audis propter cupidam
quandam et prurientem manum; aiunt te munera tua indignis auro
vendere.

_Cass._--Mene cupidum? mene prurientem manum? nî Brutus esse, per
Deos omnes, jam supremum locutus esses.

_Brut._--Quam corruptelam Cassii nomen decoram facit; idcirco Pœna
suum abscondit caput.

_Cass._--Pœnam--dicebasne? Pœnam?

_Brut._--Martium--Idus memento Martios!--Quonam instigante--nisi
Justitiâ--magnus Julius occisus est? Quis inter nos tam vilis ut,
nisi Justitiâ instigante, eum percusserit? Quid! unusne nostrûm
est,--qui hunc primum orbis terrarum virum, non ut latronem ipsum,
sed quod latronum patronus esset, occidimus;--nosne, inquam, manus
nostras turpissimo lucro contaminabimus? ingensque gloriæ nostræ
curriculum tam parvi ultro vendemus quantum digitis--ad hunc
morem--contineri possit? Mallem me canem esse, et latrare lunam quam
istiusmodi Quiritem.

_Cass._--Ne me latres, Brute; equidem non patiar; parum tibi convenit
me insectari. Miles ego plus quam tu belli expertus; aptior qui de
patrocinii conditionibus judicem.

_Brut._--Non tu, Cassi.

_Cass._--Aio.

_Brut._--Non tu, inquam.

_Cass._--Ne instes mihi; ne me provoces; metuo ne non memet penes
fiam: cura vitam tuam: ne me ulterius tentes.

_Brut._--Abi, vir levis!

_Cass._--Quid est?--certe male audivi!

_Brut._--Audi tu; dicam enim. Sperasne iræ puerili tuæ me locum
daturum: metuamne quod insanus quidam torve me intuetur?

_Cass._--Dî superi! Dî superi! hæccine me pati!

_Brut._--Immo hæcce omnia, et plura his: intus fremas, si vis, donec
superbum tuum cor dissiliat. I, servis tuis quantum irasci potes
ostendas, ut te formident servi. Egone locum dabo tibi? Tune a me
conciliandus? Mene decet summisso vultu ineptos furores tuos
patienter ferre? Per Deos! cogam te ut splenis tuis venenum exhaurias
ipse, etiamsi exhauriendo rumparis. Ex hoc die, dico tibi, Cassi, te,
quandocunque irascaris, pro joco et ludibrio utar.

_Cass._--Ventumne est ad hoc?

_Brut._--Tu te militem præstantiorem jactas: fac ut probatum habeas;
quod si probaveris, lætabor ego: quod meum est, gaudeo a
præstantoribus edoctus.

_Cass._--Male in me, male in me omnino, Brute; militem seniorem, non
præstantiorem, dixi: præstantioremne dicebam?

_Brut._--Utrum horum mavis.

_Cass._--Cæsar me sic provocare non ausus esset.

_Brut._--Tace, tace; tu non ausus esses eum sic tentasse.

_Cass._--Mene non ausum?

_Brut._--Dico, non.

_Cass._--Mene non ausum?

_Brut._--Non, per Deos, non ausus esses.

_Cass._--Brute, ne amori meo nimium fidas: vereor ne faciam cujus me
pœnituerit.

_Brut._--Jamdudum id fecisti, Cassi. Videsis; minæ tuæ nihil in me
valent; eâ enim virtute me totum involvo, ut, tanquam vana aura,
istæ me incassum prætervolent. Auri quoddam pondus a te, per
tabellarios meos, petebam: quippe ut nummos ipse turpiter aliunde
corradam procul a me est. Per Deos! mallem cor meum in æs
transmutari, sanguinemque in drachmas guttatim, stillari quam e duris
pauperum manibus sordidas eorum mercedulas per me injuriâ
extorqueri. Aurum, a te inquam, per tabellarios meos, petebam; in
stipendia legionibus meis. Tu mihi negabas. Hoccine Cassii erat? Ego
ne Caio Cassio sic respondissem? Si quando Marcus Brutus adeo avarus
fiat, ut viles istos calculos in arcâ conditos suis interdicat, eâ
ipsa horâ, Dî, omni fulmine vestro Brutum comminuatis!

_Cass._--Ego non negabam.

_Brut._--Negabas, aio.

_Cass._--Non ego:--stultus iste qui responsum meum retulit. Brutus
cor meum dilaceravit. Amicus amici culpas extenuare debet; Brutus
meas exaggerat.

_Brut._--Invitus loquor, tuis in meipsum injuriis coactus.

_Cass._--Me non amas.

_Brut._--Culpas quidem tuas non amo.

_Cass._--Amici oculus culpas tantulas notare nollet.

_Brut._--Nollet adulatoris oculus, etiamsi Olympum superarent.

_Cass._--Veni, Antoni; veni, juvenis Octavi; vosmet de Cassio solo
omnium ulciscamini: Cassium vitæ tædet. Bene dilecto odio est: a
fratre lacessitur: servus uti reprehenditur: culpâ qualibet notatâ,
in tabulis inscriptâ, memoriæ commissâ, ut illi aliquando in
opprobrium objici possit. Eheu! animam meam lacrymando exhaustam
vellem! Ecce! gladius tibi meus; nudatum pectus: cor intus thesauro
Pluti carius, auro pretiosius: si Romanus es, cor illud exscindas:
ego qui aurum negabam, idem cor datum volo: percute ut percussisti
Cæsarem; te Cæsarem enim, etiam quum maxime aversabaris, plusquam
Cassium dilexisse certo scio.

_Brut._--Ne mihi gladium, Cassi. Ad libitum iræ indulgeas: tibi per
me licebit. Fac quodcunque velis; injuriosus contumeliosusque sis;
ego intemperiem dicam. O Cassi, cum agno conjuctus es: iram ille, uti
silex ignem, gerit; percussus scintillam in breve ostendit, et
extemplo refrigescit.

_Cass._--Vixitne Cassius ut Bruto suo jocus et ludibrium fiat, si
quando dolor et male temperatus sanguis eum irritaverint?

_Brut._--Male et ego temperatus, quum ista dicerem.

_Cass._--Tantumne concedis? Da manum.

_Brut._--Immo, et cor simul.

_Cass._--O Brute! ----

_Brut._--Quid est, Cassi?

_Cass._--Nonne satis amoris in me habes, ut patiaris si quando
fervida ista temperies, quam a matre accepi, me ultra modum impulerit?

_Brut._--Satis, Cassi. Quod si posthac Brutum tuum nimis urgeas,
ille, matrem tuam increpitantem audire putans, tibi locum dabit.
[_Strepitus intra._

_Poeta._--[_Intra_.]--Date viam ad duces. Jurgium inter se habent,
cui alios interesse melius erit.

_Luc._--Non licet.

_Poet._--Mors sola me prohibebit.

POETA.

_Cass._--Quid vult strepitus iste? quid nobiscum tibi?

_Poet._--Proh pudor! O quid erit? Dux a duce magnus amandus.
  Ne sit vos inter rixa; Poeta jubet.

_Cass._--Pol! quam putidos facit Cynicus este versiculos.

_Brut._--Hinc tu, impudens! abi in malam rem!

_Cass._--Ne nimis ægre feras, Brute: suo more agit.

_Brut._--Isti morem geram si quando tempestivus aderit. Quid his
ineptissimis cum bello? abeat statim.

_Cass._--Abi, quisquis es; confestim abi.

      [_Exit_ POETA.

LUCILIUS, TITINIUS.

_Brut._--Lucili, Titinique, mandate centurionibus ut in hanc noctem
metentur castra.

_Cass._--Ipsi statim huc redeatis; vobiscum Messala adsit.
[_Exeunt_ LUCILIUS _et_ TITINIUS.

_Brut._--Luci, vinum affer.

_Cass._--Non novi te tantum moveri posse.

_Brut._--O Cassi, plurimus dolor cor meum ægrum facit.

_Cass._--Quid autem--Philosphia tua nihili est, si quæ indies
contingunt mala parum sustineas.

_Brut._--Nemo tristitiæ cedit minus quam ego:--Portia mortua est.

_Cass._--Aisne? Portia!

_Brut._--Mortua est.

_Cass._--Et tu me--importunum--injuriosumque--non illico occidebas!

O damnum intolerabile! O ima cordis pertentans dolor!

Quonam morbo?

_Brut._--Mei absentis impatiens, dolensque quod Octavius cum Marco
Antonio in tantum roboris creverit, (nempe hoc simul accepimus)
quodammodo insana facta est; semotisque famulis, ignem absorpsit.

_Cass._--Atque ita mortua est?

_Brut._--Scilicet--ita.

_Cass._--O, immortales Di!

LUCIUS, _vinum et lucernas ferens._

_Brut._--Ne plura de illâ.--Da cyathum in manum. In hoc, Cassi, si
quid inter nos non satis amanter intercesserit, id omne sepultum volo.

_Cass._--Tibi propinanti idem sitit cor meum. Poculum corona, Luci:
nunquam mihi redundabit Bruti amor.

TITINIUS, MESSALA.

_Brut._--Accedas, Titini:--salve, mi Messala. Jam nunc ad lucernam
sedeamus, et quid in his necessitatibus agendum sit, consilium
capiamus.

_Cass._--Portia, obiistin?

_Brut._--Ne iterum istud nomen, precor te. Messala, ex his litteris
intelligo Octavium juvenem et Marcum Antonium cum magno exercitu
tendere versus Philippos, in nos impetum facturos.

_Mess._--Idem ego ex meis litteris.

_Brut._--Ecquid aliud habes?

_Mess._--Octavius, Antonius, Lepidusque centum Senatores proscriptos
et majestatis condemnatos sustulerunt.

_Brut._--Hac parte meæ vix consentiunt; quippe Senatores proscriptos
et cæsos septuaginta ferunt; unum ex iis Ciceronem.

_Cass._--Ciceronem, ais?

_Mess._--Immo--Cicero, unus ex proscriptis, periit. Accepistine
epistolas, Brute domine, ab uxore tuâ?

_Brut._--Nullas, Messala.

_Mess._--Nihilne habent de illâ litteræ tuæ?

_Brut._--Nihil, Messala.

_Mess._--Mirum, ut mihi videtur.

_Brut._--Sed quid rogas? tune aliquid de illâ?

_Mess._--Non ego, domine.

_Brut._--Romanus es, Messala; mihi verum dicas.

_Mess._--Romanus es, Brute; quod dicam feras. Illa procul dubio
mortua est--infandâ morte.

_Brut._--Ergo, vale, Portia.--Omnibus moriendum, Messala: illam
aliquando morituram continuo meditatus, mortuam patienter fero.

_Mess._--Ita a magnis mala magna sustinenda sunt.

_Cass._--Equidem, prout tu, quid in hac re philosophum decet edoctus
sum; infirmior tamen natura mea, quam quæ, sicut tua, rem ipsam
sustinuisset.

_Brut._--De mortuis satis: jam de vivis. Quid censes? an ad Philippos
exercitum nostrum confestim ducendum putas, an non?

_Cass._--Non, me judice.

_Brut._--Quare, quæso?

_Cass._--Pro nobis magis facturum censeo ut hostis nos ultro petat.
Sic enim opes suas consumet, milites defatigabit, suo ipsius
detrimento. Interea nos castra tenentes, quiete refecti erimus;
indiesque et ad propulsandum et ad agendum instructiores.

_Brut._--Argumenta tua gravia esse fateor; hæc tamen, ut puto,
graviora. Qui inter hunc locum et Philippos sunt, vix satis bene in
nos affecti videntur, quippe qui commeatus inviti suppeditaverint.
Hostis, per eos iter faciens, ordines suos complere poterit: deinde,
amplifactus reparatusque, animosior progredietur: quibus omnibus eum
destituemus si, ad Philippos ei obviam euntes, hosce in tergo
tenebimus.

_Cass._--Mî frater, verbum velim ----

_Brut._--Pace tuâ--insuper notandum est, nos omne quod nostrarum
partium est jampridem collegisse; legiones completas esse; et totam
rem nostram jam quasi maturam: hostem in diem crescere; nobis, in
summum jam progressis, periculum esse ut mox retrorsum cedendum sit.
Quippe in rebus humanis, ut in mari, inest æstus: cui si, sursum
adhuc fluenti, te commiseris, in Fortunam provectus eris; si
refluenti, inter vada et angustias nunquam non navigandum erit. Nos
jam mari pleno invehimur; æstuumque secundum oportet occupemus, ne
fiat jactura.

_Cass._--Eamus ergo: ad Philippos cum hoste congediamur.

_Brut._--Nox intempesta nobis colloquentibus obrepsit. Necessitas
naturæ imperat. Somnus tamen brevis esto. Visne plura loqui?

_Cass._--Nihil ego. Valeas et dormias: primâ luce proficiscemur.

_Brut._--Vestem domesticam meam, Luci, affer.

      [_Exit_ LUCIUS.

Valeas, optime Messala;--valeas, Titini;--valeas et tu, nobilissime
Cassi! bene dormiatis omnes.

_Cass._--O carissime frater! male inita est hæc nox: ne in futurum
quicquam inter nos dissidii intercedat. Nonne ita erit, Brute?

_Brut._--Omnia jam optime se habent.

_Cass._--Valeas, domine.

_Brut._--Et tu, mî frater.

_Tit., Mess._--Bene dormias, domine.

_Brut._--Valeatis omnes.

      [_Exeunt_ CASSIUS, MESSALA, TITINIUS.

LUCIUS, _vestem afferens._

Vestem mihi. Ubi cithara tua?

_Luc._--In promptu est, domine.

_Brut._--Vocem somno plenam habes: nec mirum, mî puer: diutius
vigilâsti. Claudium voca, et si quis alius prope sit, ut in tentorio
meo cubent.

_Luc._--Varro, Claudiusque, adeste.

VARRO, CLAUDIUS.

_Var._--Quid est, domine?

_Brut._--Vos in tentorio meo cubare velim: forsitan vestrûm mihi
opus erit ut ad Cassium nostrum mittam.

_Var._--Si placet, vigilabimus, ut prompti simus.

_Brut._--Non ita; cubetis, precor: vos fortasse non requiram. Ecce,
Luci, librum, quem diu quæro, in vestis sinu a meipso positum.
[_Cubant_ SERVI.

_Luc._--Certus eram, domine, te istum non im meam manum commisisse.

_Brut._--Veniam peto, mî puer; vix satis memor sum. Potesne graves
palpebras tuas paulisper relevare, ut breve quoddam melos citharâ
dicas?

_Luc._--Immo, si placet, domine.

_Brut._--Placet, mî puer; importunior sum; te tamen nunquam non
promptum novi.

_Luc._--Officium meum ago, domine.

_Brut._--Officium supra vires non urgendum est. Juventus requiem
poscit.

_Luc._--Jam ex somno sum, domine.

_Brut._--Bene est; in somnum mox redibis: non te morabor diu. Si
vivam, fortunæ tuæ mihi curæ erunt.

      [_Psallit, cantatque_ LUCIUS.

O vox somno plena! O letalis Sopor! Virgâne tuâ Letheâ puerum meum
tangis, in te meditantem melos? dormias, mî puer; non ita male in te
agam ut somnos abrumpam tuos: ne tamen citharam frangas, e manu
capiam. Dormias, mî puer.

Jam ad librum meum:--nonne qua parte legebam obversa pagina est?
ecce.      [_Sedet._

_Umbra_ CÆSARIS.

Quam pusilla facta est hujus lucernæ lux! Di! quid adest? Incertine
oculi mei informe hoc spectrum fingunt? Jam me invadit. Speciesne
vera, an vana es? Divusne, Divorum nuntius, an ex Erebo Dæmon, qui
sanguinem meum congelas, et crines stare facis? Dic mihi qui sis.

_Umb._--Genius malus tuus, Brute.

_Brut._--Quare ades?

_Umb._--Ut moneam te Philippis me visurum.

_Brut._--Bene est; ergo te iterum videbo?

_Umb._--Scilicet--Philippis.

      [_Evanescit Umbra._

_Brut._--Esto: te Philippis videbo. Quid! statim ut in me redeo,
evanescis. Male ominate Dæmon, plura tecum loqui vellem.--Puer!
Lucius! Varro! Claudius! Expergiscamini! Claudius!

_Luc._--Chordæ discordes, domine.

_Brut._--Se adhuc citharam pulsare putat. Expergiscere, Lucius.

_Luc._--Quid est, domine?

_Brut._--Somniabasne, Lucius, qui clamitares tantum?

_Luc._--Me clamitâsse non novi.

_Brut._--Clamitabas tamen. Videbasne aliquid?

_Luc._--Nihil, domine.

_Brut._--Iterum dormias.--Heus tu! Claudius! expergiscere.

_Var._--Domine.

_Claud._--Domine.

_Brut._--Quare in somno tantum clamabatis?

_Var., Claud._--Clamabamusne nos, domine?

_Brut._--Certe: videbatisne aliquid?

_Var._--Equidem nihil, domine.

_Claud._--Nihil ego.

_Brut._--Ite, salutate Cassium fratrem meum: ut castra primo mane
moveat: ipsi sequemur.

_Var., Claud._--Factum erit, domine.



ACTUS V.


SCENA I.

_Campus ad Philippos._

OCTAVIUS, ANTONIUS, _cum suis._

_Oct._--Evenit uti sperabam, Antoni. Tu aiebas hostem in campum non
descensurum; sed colles et loca edita obtenturum. Quod aliter se
habet. Adsunt, ordinibus in prælium dispositis, et nos ad pugnam
ultro provocantes Philippis manus conserere jubent.

_Ant._--Vah! cum intimo eorum corde versor: consilia non me latent:
mallent omnino non hic esse: sed, quum non aliter licet, animorum cum
ostentatione quadam descendunt; nobis opinionem virtutis insinuantes:
sed frustra.

NUNTIUS.

_Nunt._--Accingamini, duces: hostis aciem viribus magnis instruit,
vexillo ad pugnam jam proposito: statim confligendum erit.

_Ant._--Octavi, in plano campo legiones tuas presso pede ad sinistram
ducas.

_Oct._--Dextrâ ego, sinistrâ tu.

_Ant._--Quid est ut, imminente pugnâ, mihi sic refrageris, Octavi?

_Oct._--Non refragor tibi; sed ita factum volo.

_Tubae._ BRUTUS, CASSIUS, _cum suis_; LUCILIUS, TITINIUS, MESSALA,
_aliique._

_Brut._--Stant loco, et verba volunt.

_Cass._--Consistant milites, Titini: nobis procedendum est, ut verba
faciamus.

_Oct._--M. Antoni, annon pugnæ signum dabimus?

_Ant._--Minime, Octavi; prius verbis respondendum est. Locum date,
milites; duces colloqui volunt.

_Oct._--Exspectate signum.

_Brut._--Priusne verba, Quirites?

_Oct._--Non quod nobis, sicut vobis, verba placeant magis.

_Brut._--Et tamen bon verba verberibus malis anteferenda, Octavi.

_Ant._--Attamen tu, Brute, cum verberibus malis bona verba conjugis.
Testis sit cor Cæsaris tuâ manu perfossum, dum clamabas, "Salve,
Cæsar, bene valeas."

_Cass._--Quæ vis in verberibus insit tuâ manu datis, Antoni, adhuc
latet. Quod ad verba tua, Hyblæas apes spoliant, et melle orbas
faciunt.

_Ant._--Non aculeis tamen.

_Brut._--Immo, aculeis et stridore simul. Apum enim morem imitaris,
Antoni, prius stridore quam aculeo, usus.

_Ant._--Non sic vos, sicarii, cum turpissimi enses vestri in latere
Cæsaris inter se colliderentur. Vestra erant tum simiarum sannitus,
blanditiæ canum, servorum adulatio, osculis in Cæsaris pedes
impressis: hæc inter execrandus iste Casca, vilis catuli instar, a
tergo Cæsarem percussit. Proh adulatorum gregem.

_Cass._--Adulatorum!--Hoc in te redit, Brute. Lingua ista non hæc
jactare hodie habuisset, si mihi auscultasses.

_Oct._--Age, age, ad rem: si disputando sudamus, probando, sanguis ex
sudore erit. Ecce, ensem in conjuratos strictum! Ecquando in vaginam
rediturus est? Haud prius, quam, aut tribus istis et viginti Cæsaris
vulneribus plenissime satisfactum fuerit, aut alter Cæsar proditorum
gladiis succubuerit.

_Brut._--Nullos per proditores, Cæsar, moriturus es, nisi per quos
tecum ipse ducis.

_Oct._--Spero quidem; nempe non natus sum ut Bruti gladio peream.

_Brut._--O juvenis, si generis tui nobilissimus esses, nulla tibi
mors honestior.

_Cass._--Ecce puerum iracundiorem, cum mimo quodam et comissatore
conjunctum!

_Ant._--Cassius semper idem!

_Oct._--Age, Antoni, eamus. Vos, proditores, ad bellum internecivum
provocamus: hoc ipso die, si vultis; si non, statim ut vobis satis
animi erit.

[_Exeunt_ OCTAVIUS, ANTONIUS, _cum suis._

_Cass._--Furant venti, intumescat mare, solvatur navis! Ingruit
procella; jacta alea est.

_Brut._--Heus tu, Lucili! verbum tecum.

_Lucil._--Adsum, domine.

      [_Seorsim loquuntur._

_Cass._--Messala,--

_Mess._--Quid vult dux meus?

_Cass._--Hic meus natalis dies, Messala; hoc die Cassius natus est.
Da manum, Messala. Testor te, me--sicut Pompeius noster--omnem
libertatem nostram in uno prœlio invitum periclitari. Novisti me
olim Epicuro et philosophiæ ejus consensisse. Jam opinionem muto;
portentisque partim ut credam adducor. Proficiscentibus enim nobis ex
Sardibus, primo vexillo nostro duæ ingentes aquilæ insidebant, quæ
ex ipsis militum manibus carnem devorabant; nos autem usque ad
Philippos comitatæ, hoc ipso mane avolaverunt: earum vice corvi,
cornices, accipitresque nos supervolant, et, ut qui mox prædæ
fuerimus, despectant. Horum subter umbras, quasi subter aulæa
palliumque funebre, exercitus noster jacet, veluti in mortem
designatus.

_Mess._--Ne ita credas.

_Cass._--Equidem non omnino credo; nempe fidenti animo sum, et in
omnia discrimina parato.

_Brut._--Esto, Lucili.

_Cass._--Brute nobilissime, Di nobis hodie fausti sint, ut, partâ
pace, annos in senium una amantissime producamus. Sed cum res humanæ
fere incertæ sunt, pessimo providendum est. Si hoc prœlio vincemur,
hodiernus hic sermo supremus noster erit. Tu, quomodo tuum agere
instituisti?

_Brut._--Scilicet secundum istam philosophiæ legem, quæ jussit ut
Catoni mortem suâ ipsius manu conscitam in vitium darem. Etenim
puto, nescio qua ratione, timidi et turpis esse, futuri metu, vitæ
terminum prævenire. Quare patientiâ me involvo, ut
Deorum--qualescunque sint qui mortales regunt--voluntatem expectem.

_Cass._--Ergo contentus eris, si hodie vincemur, per Romæ vicos
triumpho duci.

_Brut._--Non ita, Cassi, non ita: ne tu, nobilis Romane, ne tu Brutum
putes unquam in vinculis Romam rediturum. Brutus animosior quam qui
hoc pati possit. Jam vero, hoc ipso die, opus Idibus Martiis
institutum complendum est. Dabiturne nobis post hunc diem una esse
incertum est. Jam nunc igitur in æternum valedicamus; æternum
æternumque vale, Cassi. Cras, si una erimus, lætabimur; si non,
bene erit ita nos dixisse "vale."

_Cass._--Et tu æternumque vale, Brute. Cras si una erimus, certe
lætabimur; si non, optime profecto erit ita nos dixisse "vale."

_Brut._--Eia age; ad rem. O! qui hujusce diei exitum præsentire
possit! Sufficiat tamen quod aliquando exiturus sit: exitus tum in
luce erit. Ohe! ad pugnam!

      [_Exeunt._


SCENA II.

_Campus. Strepitus pugnæ._

BRUTUS, MESSALA.

_Brut._--Da fræna, Messala, da fræna; jussa mea legionibus ex
alterâ campi parte dispositis quam citissime feras.      [_Strepitus
pugnæ._

Statim aggrediantur; nempe alam Octavii jam labare sentio, et subito
impetu profligari posse. Da fræna, Messala, da fræna; nostri statim
procurrant.


SCENA III.

_Campi pars altera. Strepitus pugnæ._

CASSIUS, TITINIUS.

_Cass._--Eheu! ecce, ecce, Titini, turpissimi isti diffugiunt! Meis
ipse hostis factus sum. Centurionem istum e nostris terga dantem
occidi, aquilamque ex manibus eripui.

_Titin._--O Cassi, Brutus nimis propere signum dedit; qui, cum
Octavî aciem perrupisset, incautius invectus est. Tum rapere et
spoliare milites: nos ab Antonio interea concludimur.

PINDARUS.

_Pind._--Abi, domine, in longius abi. Castra habet M. Antonius. Ocyus
abeundum est.

_Cass._--In hoc colle satis absumus. Aspice, Titini; tentoria ista,
ignibus confusa--nostrane sunt?

Titin.--Nostra, domine.

_Cass._--Si me amas, Titini, in equum meum insilias; pressisque
calcaribus, ad istas, quas jam indico tibi, turmas accedas,
revertarisque ut sciam amici, an hostes sint.

Titin.--Dicto citius, domine.      [_Exit._

_Cass._--Tu, Pindare, in collem istum, altius: naturâ hebetiores
oculi mei. Titinium observa, et quo modo res per campum eat, mihi
refer.      [_Exit_ PINDARUS.

Hoc die natus sum: tempus in se redit. Quæ hora initium, eadem finem
dabit. Vitæ cursum peregi. Quid novi, Pindare?

_Pind._--Eheu, domine.

_Cass._--Quid novi igitur?

_Pind._--Titinium video equitatu circumventum; in eum ruunt;--nec
assequuntur tamen: jam, jam assequuntur; O Titinium!--pars equis
desiliunt:--ipse desilit:--ah! captus est. Audisne? Captum
conclamant.      [_Clamor._

_Cass._--Descendas; nihil ulterius visum velim. O me ignavissimum,
qui tamdiu vixerim, ut coram oculis captivus factus sit optumus meus!

PINDARUS.

Huc, mî bone; in Parthiâ a me captus pro vitâ redditâ jurâsti,
quodcunque olim a me jussum foret, te pro virili suscepturum. Jam
nunc jusjurandum exsolvas: jam nunc liber fias. Ensem hunc bonum
cape: eo Cæsaris latus a me perfossum est: eo pectus meum tu
perfodias. Ne respondeas: capulum prehende, et dum facies mea, uti
nunc obvelata est, in me cuspidem converte. Jam ultus es, O Cæsar,
eodem, quo periisti, ferro.

      [_Moritur._

_Pind._--Liber sum: nollem tamen, modo ausus essem. O Cassi, procul
hinc Pindarus exul ibit, ubi nemini Romanorum unquam obvius erit.
 [_Exit._

TITINIUS, MESSALA.

_Mess._--Hæ modo belli vices, Titini; Octavius a Bruto, uti Cassius
ab Antonio, profligatus est.

_Tit._--Cassio nostro hoc magno solatio erit.

_Mess._--Ubinam illum relinquebas?

_Tit._--In hoc colle, dolore gravatum, cum Pindaro suo.

_Mess._--Nonne ille est qui ibi humi jacet?

_Tit._--Jacet, ut qui mortuus. O cor meum!

_Mess._--Nonne ille est?

_Tit._--Nequaquam, Messala. Fuit Cassius; non est. O sol, qui
sanguineo infectus rubore, mox occasurus es, sic Cassii dies in rubro
ipsius sanguine occasum habet. Sol Romæ occidit! Noster occidit
dies! instant tenebræ, frigora noctis et pericula. De rebus nostris
actum est. Desperatâ salute meâ, mortem sibi conscivit.

_Mess._--Fortunâ nimis cito desperatâ, jacet. O infelix Error,
Dolore orte! quam tuum est, propensis usque ad falsa hominum animis,
vana pro veris commendare. Error, conceptu facilis, nunquam ad partum
felicem perducte, genitricem ipsam parturiendo occidis.

_Tit._--Ohe, Pindare! ubi es? Pindarum voco.

_Mess._--Vide, si possis, ubi sit, Titini. Ipse Bruto nobili obviam
eo, aures ejus verbis meis trajecturus, tela veneno tincta, Bruti
aures libentius admitterent quam quæ nuntiatum eo.

_Tit._--Statim eas, Messala, ego Pindarum quæro.

      [_Exit MESSALA._

O fortissime Cassi, quid me speculatum dimisisti? Ego autem--nonne
tuos conveni, qui capiti meo hanc victricem coronam imposuere, ut
tibi ipsi redderem? Quid, nonne acclamationes audiebas? Eheu, omnia
male interpretatus! Etiam nunc tamen coronam fronte geras; tibi enim
reddendam jussit Brutus tuus--Bruti jussum ago. Adsis, Brute, propere
adsis, ut videas quanti ego Caium Cassium æstimaverim. Dii veniam
date:--Romanum ago: veni, Cassii ferrum; cor Titinii exquiras.

      [_Moritur._

_Pugnae strepitus._ MESSALA, BRUTUS, CATO _junior_, STRATO,
VOLUMNIUS, LUCILIUS.

_Brut._--Ubinam, ubinam, Messala, jacet corpus?

_Mess._--Ibi jacet; Et juxta Titinius qui casum plorat.

_Brut._--Titinius ipse supinus jacet.

_Cato._--Occisus est.

_Brut._--O Juli Cæsar, adhuc viges. Tua terras pervagatur Umbra, et
nostros ipsorum enses in nostra ipsorum viscera convertit.

      [_Strepitus pugnae procul._

_Cato._--Fortissime Titini! Vide ut Cassium, et in morte, coronaverit.

_Brut._--Supersuntne ex Romanis qui cum hisce conferri possint?
Ultime Romanorum, valeas. Roma nunquam filium tui similem parere
habebit. O amici mei, plures a me huic mortuo debentur lacrymæ quam
nunc dare licet. Tempus inveniam, tempus inveniam, Cassi. Agamus
ergo, in Thasum cadaver missum curemus, ne, exequiis inter castra
factis, militum animi graventur. Age, Lucili; age, Cato; ad pugnam
redeamus. Labeo, Flaviusque, aciem instruatis. Jam nona est; prœlii
fortunam, Romani, hoc ipso die iterum tentabimus.

      [_Exeunt._


SCENA IV.

_Campi pars altera._

_Strepitus pugnæ. Milites utriusque exercitus inter se pugnantes._
BRUTUS, CATO, LUCILIUS, _cum aliis._

_Brut._--O mei, ne cedatis; etiamnum contra hostem stetis.

_Cato._--Quis adeo infamis ut recuset? Ohe quis mecum? Per campum
nomen meum resonare faciam. Ecce me, Marci Catonis filium, tyrannis
inimicum, Patriæ amicum. Ecce me, Marci Catonis filium; ohe!

      [_In hostem incurrit._

_Brut._--Brutus ego, Marcus Brutus; Patriæ amicus; ecce Brutum!

      [_Exit in hostem incurrens._ CATO _cadit._

_Lucil._--O Cato, nobilissime puer, tune etiam?--Esto--dignus Titinii
in morte comes, dignus Catone patre.

_1 Miles._--Dedas te, ne cædam.

_Lucil._--Dedo, ut cæedas: hos nummos cape ut confestim cædas.
Occiso Bruto, tibi honor erit.

_1 Miles._--Non licet. Captivum vere nobilem habemus.

_2 Miles._--Ohe! locum date. Dic Antonio Brutum captum esse.

_1 Miles._--Dicam.--Sed ecce Antonium.

ANTONIUS.

Brutum habemus, domine; Brutum habemus.

_Ant._--Ubi igitur Brutus?

_Lucil._--Salvus, Antoni; satis salvus Brutus est: tu pro certo habe
neminem unquam nobilissimum Brutum vivum capturum: Di tantum dedecus
ab illo prohibeant! Quod si enim aliquando inveneris, vivus sit,
mortuusve, Bruto dignus, seipso dignus, invenietur.

_Ant._--Mî bone, non hic Brutus est: nec minoris pretii tamen. Hunc
tuto et comiter custodias: mallem tales amicos, quam inimicos. Ite,
passim Brutum exquirite, vivus mortuusve sit; et de omnibus ad
Octavii tentorium referte.      [_Exeunt._


SCENA V.

_Campi pars altera._

BRUTUS, DARDANIUS, CLITUS, STRATO, VOLUMNIUS.

_Brut._--O, quod amicorum reliquum est, in hoc scopulo requiescamus.

_Clit._--Statilius, uti jussus, facem ostendit; nec tamen redit,
domine: vel captus, vel occisus est.

_Brut._--Huc, Clite, ad me: sedas: apte "occisum" dicis: cædendi
tempus est. Ausculta, capisne?

      [_In aurem ejus._

_Clit._--Egone, mî domine! Non, per Deos omnes, non ego.

_Brut._--Taceas, saltem, taceas----

_Clit._--Mallem meipsum----

_Brut._--Tu jam, Dardani, ausculta.      [_In aurem ejus._

_Dard._--Mene tale facinus!

_Clit._--O Dardani!

_Dard._--O Clite!

_Clit._--Quodnam nefas a te petebat Brutus?

_Dard._--Ut eum interficerem: sed vide quam intento animo est.

_Clit._--O dominum nobilissimum! Viden? Adeo ægritudinis plenus est,
ut ex oculis exundet dolor.

_Brut._--Huc, mî Volumni, verbum tecum.

_Volum._--Quid vult dominus meus?

_Brut._--Nempe hoc volo: Cæsaris umbra mihi visa est: bis
visa--noctu: primum Sardibus; dein, hac ipsâ nocte, Philippis.
Mortis meæ horam adesse sentio.

_Volum._--Ne ita, domine.

_Brut._--Adest, Volumni; satis scio. Nonne vides quo in casu simus?
hostis nos ad fossam compulit: magis decet ultro insilire, quam
expectare compellentium manus. Mî Volumni, meministi nos olim apud
scholam condiscipulos fuisse; per veterem amorem nostrum obsecro
ensem meum fixum teneas, ut in eum memet conjiciam.

_Volum._--Istud vix amici, domine.      [_Strepitus pugnæ._

_Clit._--Fugiendum, domine, fugiendum; nullus jam moræ locus.

_Brut._--Valeas;--et tu;--et tu, Volumni. Strato; ah dormiebas;--et
tu valeas, Strato. Jam mihi præsertim gratulor, sodales, quod
quamdiu vixerim, neminem, nisi mihi fidelem, cognoverim. Mihi devicto
plus gloriæ est, quam Octavio et Marco Antonio inhonestissimâ
victoriâ potitis. Bene itaque omnes simul valeatis; paullum abest ut
Bruti lingua vitam enarrandi finem faciat: nox oculis obrepit: ossa
mea, quæ in hanc horam exoptandam laborârunt, libentissime
conquiescent.

      [_Pugnæ strepitus. Clamant intus. Fuge, fuge._

_Clit._--Fugias, domine, fugias.

_Brut._--Abite; sequar.

      [_Exeunt_ CLITUS, DARDANIUS, VOLUMNIUS.

Strato, mecum maneas, precor, domino tuo. Bonæ tu famæ vir, neque
profecto honoris expers: ensem meum prehendas, faciemque avertas, dum
in eum incurram. Aisne, Strato?

_Strato._--Primo da manum: valeas, mî domine.

_Brut._--Mî Strato, valeas. Cæsar, jam tandem requiescas: O quanto
promtior in meipsum, quam in te, manus mea!

      [_Se in ensem conjicit. Moritur. Pugnæ strepitus. Victi
diffugiunt._

OCTAVIUS, ANTONIUS, MESSALA, LUCILIUS, _cum suis._

_Oct._--Quis iste?

_Mess._--Servus domini mei.--Strato, ubinam dominus tuus?

_Strato._--Non quo tu servitio, Messala. Victoribus se non nisi ad
comburendum tradit. Brutus a Bruto solo superatur. Bruti mors nemini
nisi Bruto gloriæ est.

_Lucil._--Haud aliter Brutum inventum decet. Gratias ago, Brute, quod
Lucilium verum vatem comprobaveris.

_Oct._--Qui Bruti erant nemo non a me acceptus erit. Tune mecum mî
bone?

_Strato._--Immo, si Messalæ placebit.

_Oct._--Placeat tibi, Messala.

_Mess._--Quonam more mortuus est, Strato, dominus meus?

_Strato._--Ego ensem prætendi; ipse se in aciem conjecit.

_Mess._--Hunc igitur tuorum numero inscribas, Octavi, qui domino meo
officium supremum reddidit.

_Ant._--Hic istorum omnium nobilissimus Romanus: alii omnes magni
Cæsaris invidiâ conjuraverunt; solus ille honesto consilio, et pro
communi omnium bono, se cum cæteris consociavit. Mite ingenium,
omnesque vitæ ejus ita temperatæ partes, ut Natura ipsa hunc digito
monstrare, et coram omnibus proclamare possit--Ecce--Homo fuit!

_Oct._--Hunc igitur, pro ejus virtute, omni cultu, exequiis rite
peragendis, prosequamur. In tentorio meo hanc noctem corpus, uti
milieem decet, summo honore componendum curemus. Nostri jam
requiescant: deinde eamus, ut felicis hujus diei gloriam, uti justum
erit, participemus.

      [_Exeunt._



FINIS.



LONDON:

G. J. PALMER, SAVOY STREET, STRAND.



Transcriber's Notes:

Actus I, Scena II: "(quorum tu-Cassi" -> "(quorum tu Cassi"

Actus I, Scena II: "inter pretentur" (at page break) ->
"interpretentur"

Actus I, Scena II: "ore aperto, fædum" -> "ore aperto, fœdum"

Actus I, Scena III: "vel fovere novis" -> "vel fovere non vis"

Actus II, Scena I: "nosmet clam fæderati" -> "nosmet clam fœderati"

Actus II, Scena IV: all references to "ARUSPEX/Arus." replaced by
"ARTEMIDORUS/Art." (according to "The Complete Works of William
Shakespeare" (Spring Books London)

Actus III, Scena I: "_Cæs._--Jamne parati sumus? Quænam igitur
sint..." -> "_Casc._--Jamne parati sumus?" and next line:
"_Cæs._--Quænam igitur sint..." (according to "The Complete Works
of William Shakespeare", Spring Books London)

Actus III, Scena I: "_Cas._--Pro me" -> "_Casc._--Pro me"

Actus III, Scena II: "pænam luit" -> "pœnam luit"

Actus III, Scena II: "graves pænas" -> "graves pœnas"

Actus III, Scena II: "_Cit. 2._--O Cæsarem" -> "_Civ. 2._--O
Cæsarem"

Actus IV, Scena III: "idcirco Pæna" -> "idcirco Pœna"

Actus IV, Scena III: "Pænam" -> "Pœnam" (2 times)

Actus V, Scena I: "_Luc._--Adsum, domine." -> "_Lucil._--Adsum,
domine." (according to "The Complete Works of William Shakespeare",
Spring Books London)

Actus V, Scena III: "factus sit optumus". Not changed to "optimus"
because "optumus" is a valid albeit old variant.

Actus V, Scena III: "[_Exit Messala._" -> "[_Exit MESSALA._"





*** End of this LibraryBlog Digital Book "Julius Caesar" ***

Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.