Pericla Navarchi Magonis - sive Expeditio Phoenicia Annis Ante Christum Mille

By Author	[ A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z \| Other Symbols ]
By Title	[ A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z \| Other Symbols ]
By Language

Download this book: [ ASCII | HTML | PDF ]

Look for this book on Amazon

We have new books nearly every day.
If you would like a news letter once a week or once a month fill out this form and we will give you a summary of the books for that week or month by email.

Title: Pericla Navarchi Magonis - sive Expeditio Phoenicia Annis Ante Christum Mille
Author: Cahun, Léon
Language: Latin
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.

*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Pericla Navarchi Magonis - sive Expeditio Phoenicia Annis Ante Christum Mille" ***

MOUNT HOPE CLASSICS

VOL. I

PERICLA NAVARCHI MAGONIS

SIVE EXPEDITIO PHŒNICIA ANNIS ANTE CHRISTUM MILLE

Opus Francice scripsit LEO CAHUN,
in Anglicum vertit Helena E. Frewer,
Latine interpretatus est ARCADIVS AVELLANVS

_Gaudent ibi vertice raso_
_Garrula securi narrare pericula nautæ._
IUV. 12, 82.

PROSTAT

Neo Eboraci, Sub Nro 37°, Via Wall
New York City 37 Wall Street

E. PARMALEE PRENTICE

1914.

LATIN PRESS PRINTING CO.,
336 W. GIRARD AVE. PHILADELPHIA, PA.

INTRODUCTION.

The easiest way to learn a language is by its use and in this respect
Latin is like other languages,--it should be studied with use, and used
with study. In teaching Latin, however, schools follow no such simple
methods. Latin is taught with hardly any effort at its use and in most
cases with no effort to add to the classical text any reading in Latin
which would attract the interest of the young and which they could take
up out of class for its own sake. The student begins by committing to
memory the many forms and rules of an inflected language--no small task
to undertake at the age of twelve or thirteen years,--and through this
laborious drudgery is introduced to a small amount of text selected from
Cæsar, Nepos, Sallust, Cicero and Virgil--excellent texts for the
class-room, but not likely to be read at home for pleasure, except by
those children, if such there be, who find entertainment out of school
in reading Webster, Burke and Milton.

For children who like fairy stories and romance, who like to read of
sea-fights and adventure, this account of "The Adventures of Captain
Mago" has been translated into excellent Latin by Dr. Arcadius
Avellanus, and my advice to those who take the book up, is--don't turn
the reading into work. The Latin is not very difficult. Some of the
descriptions may not be easy, but descriptions can be passed over and
the action is not hard to follow. After reading a few pages in this
manner you will be surprised to find that the book can be read for the
sake of the story; go a little further and forms and rules which were
hard to learn from the grammar will have concrete meaning and a familiar
air. Long before the end you will like Latin and will begin to find
class-room work much easier.

This book is one of several stories which Dr. Avellanus has translated
into Latin and which in their manuscript form have together been called
the Mount Hope Classics. One of the short stories in this series,
Mr. Ruskin's "King of the Golden River" was recently published in
pamphlet form under the title "Rex Aurei Rivi" and met with such demand
that the small edition was soon exhausted. The present volume which is
the first book to be published from the Mount Hope Classics is printed
primarily for my own children, but a somewhat larger edition has been
published than was ventured when Rex Aurei Rivi was printed, and while
this edition holds out copies may be purchased at the address given
below.

37 Wall Street, New York City

E. Parmalee Prentice

PRÆFATIO AUCTORIS.

Paginæ hicce secuturæ nihil sibi novi, nihil eruditæ disquisitionis,
vindicant. Solum earum atque unicum propositum est, imaginem priscorum
temporum, ut mundus mille ante Christianum ævum annis exstiterat,
adumbrare, popularique, præsertim pro iuventute, sermone summam exhibere
notitiarum, rerumque multifariarum, quæ nobis in libris passim obviam
fiunt, qui libri, partim propter caritatem pretii, partim propter
rationem abstrusam ac doctam narrationis, plerisque haud patent.

Verendum mihi erat, ne si paginas fictæ huius narrationis, quippe cuius
solum propositum est doctrinam _iucunde_ impertiri, effusis notis
onerarem, totum opus obruerem: licet hic tamen semel memorare, omnia,
quæ hic historiam Phœnicum respiciunt, ex uno alterove opere auctorum, a
me consultorum, amplissimis argumentis suffulciri posse.

Præcipuorum huius generis auctorum, operumque eorum elenchum hicce
subiungo:

1. _F. C. Movers_, Das Phönizische Alterthum.

2. _E. Renan_, Mission in Phénicie.

3. _Daux_, Recherches sur les Emporia phéniciens dans le Zeugis et le
Byzacium.

4. _Nathan Davis_, Carthage and her Remains.

5. _Wilkinson_, Manners and Customs of Ancient Egyptians.

6. _Hoeckh_, Kreta.

7. _Grote_, History of Greece.

8. _Mommsen_, Geschichte der Römischen Republik (Introductio, et
Cap. I).

9. _Bourguignat_, Monuments mégalithiques du Nord de l'Afrique.

10. _Fergusson_, Rude Stone Monuments.

11. _Broca_, atque _A. Bertrand_, Celtes, Gaulois et Francs.

12. _Abbé Bargès_, Interpretation d'une Inscription phénicienne trouvée
à Marseille.

13. _Layard_, Nineveh and its Remains.

14. _Botta_, Fouilles de Babylone.

15. _Reuss_, New translation of the Bible.

Denique paucæ notæ ad calcem adiectæ sunt,[1] e quibus palam esse
potest, quid per totum opus fieri potuisset. Appendicem item subnexi sub
finem operis, quæ saltem obscuriores passim res illustrent, quas
narratio perpetua quodammodo obscuriores reddidit.

[1] Has notas ista in editione prætermittere, iisque ad textum
illustrandum novas sufficere, visum interpreti est.

INDEX CAPITUM.

CAPUT I.

Quamobrem Bodmilcar, nauta Tyrius, Hannonem Scribam Sidonium oderit

CAPUT II.

Astarti Sacra fiunt

CAPUT III.

Sammai a custode Servæ agnoscitur

CAPUT IV.

Rex David

CAPUT V.

Pharao sero advenit

CAPUT VI.

Creta, atque Cretenses

CAPUT VII.

Chryseis Regi Hannonem anteponit

CAPUT VIII.

Negotiolum cum Phocæis

CAPUT IX.

Terra Boum

CAPUT X.

Gisco inauritus, auriculam recuperat

CAPUT XI.

Capita nostra in discrimen adducuntur

CAPUT XII.

Oraculum consulo

CAPUT XIII.

Argentifodinæ Tartessiacæ

CAPUT XIV.

Insidiæ

CAPUT XV.

Iudex Gebal præclarum edit facinus

CAPUT XVI.

Oceani discrimina

CAPUT XVII.

Iono, Deu Fennorum

CAPUT XVIII.

Ionas magnopere sibi tribuit

CAPUT XIX.

Rursus Bodmilcar

CAPUT XX.

Mundus funditus eversus

CAPUT XXI.

Regina Sabæ

CAPUT XXII.

Belesys comperit Bichri paullo graviusculum esse

CAPUT XXIII.

Rationes nostras cum Bodmilcare pariamus

PERICLA NAVARCHI MAGONIS

CAPUT I

_Quamobrem Bodmilcar, nauta Tyrius, Hannonem, scribam Sidonium, oderit._

Navarchus Mago[1] ego sum, meque artis navigandi peritissimum esse,
Hiram,[2] Rex Tyriorum,[3] probè intellexit. Tertio itaque regni sui
anno evenit, ut Sidone,[4] oppido piscatorum, capiteque Phœnicum,[5] ad
se in regiam, colloquendi causà, me evocaverit. Nimirum de meis
longinquis peregrinationibus iam antea certior factus, rite cognovit
quemadmodum Melitam[6] viserim, quemadmodum ad Byrsam[7] usque negotia
factitaverim, quod quidem oppidum, a Sidoniis conditum, nunc tamen a
Tyriis Carthadas[8] appellatur; ac, denique, quemadmodum ad
dissitissimas Gades[9], in regione Tartessiorum,[10] pervenerim.

At lapsu temporis sol gloriæ Sidoniorum inclinare, fortunæque recedere
cœperunt. Dum enim Tyriorum navigia longè latèque maria in suam
redegerunt potestatem, mercatores eorundem terras quaquaversum
peragraverunt. Enimverò Tyriis placuit regem sibi creare, qui per
suffetes,[11] vices eius agentes, cætera Phœnicum oppida sibi
subegit. Sic igitur fortunæ Tyriorum in diem augescere cœperunt, unde
factum est, ut nautæ, mercatoresque ex oppidis Sidon, Gebal, Arvad,
atque Byblo,[12] Tyrum confluerent, ibique suis cœtibus, mercatorumque
collegiis, iam tum summa potestate pollentibus, societate se iungerent.

Quum ego itaque Regi Hiram obsequii præsto officia, ipse me edocet,
amico et socio suo Davidi, Regi Iudæorum, in votis esse, ad condendum
Deo suo Adonai[13] templum, materiam undique comparare,
Hierosolymaque,[14] urbem suam, convectari curare, sibi vero in animo
esse, regiá munificentiá ad molimentum omnem opem atque operam
conferre. Proinde, Rex suadet mihi, ut suis sumptibus, aptam classem
comparem, iter Tartessum suscipiam, copiam argenti, aliaque quælibet
rara, pretiosaque eius regionis producta conquiram, quæ ad templum illud
adornandum sumptuosissima, et maxime accommodata esse videantur.

Quandoquidem desiderio revisendæ Tartessi, regionumque Occidui utique
perquam ardebam, propositum Regis peravide amplector, eumque certiorem
reddo, non plus temporis me mihi sumpturum quam quod ad comparandam,
instruendamque classem, et ad conducendas operas,[15] sufficere
iudicavero.

Ad Festum Vernum, quo tempore navigatio annue instaurari solet, duo
usque menses supererant. Hoc temporis intervallum mihi affatim
sufficiebat, nam, præterquam quòd iussu Regis prius Ioppam[16] navigare,
illinc autem, ad excipienda Regis Davidis mandata, Hierosolyma
proficisci debebam, opus in præsentia non erat, ut præter mea navigia
nautasque, ullius rei curá tenerer; satis enim mihi constabat fore, ut
frugum, militumque ferax Iudæa mihi copiam victús militumque
suppeditatura esset.

Tam pronas aures suis præceptis me præbuisse Regi pergratum
erat. Quapropter ærarium[17] suum mihi mille siclos[18] argenteos statim
adnumerare iussit, ut instantibus indigentiis meis consulere possem;
præfectis autem armamentarii[19] demandavit, ut, si quo ligno, cannabi,
aut ære indigerem, eorum voluntate inde tollere possem.

His peractis, Regi valedixi, meque ad scribam meum Hannonem,
gubernatoremque Himilconem[20] contuli, iste enim alter cunctis in meis
peregrinationibus comes mihi esse consuevit. Hi, dum ego apud Regem
morabar, in scamno, iuxta portam regiæ[21] sedentes me præstolabantur,
de causis disputantes, quæ animum Regis inducere videbantur, ut nos
Sidone accersi iussisset; unde haud perperam coniectabant quoddam cœptum
impendere, ac discrimina, ipsis haud ingrata, sublatere. Quamobrem,
simulac vultum meum lætitiæ æstu rubentem conspicantur, Hanno

"Salve," inquit, alacri voce, "Here redux! Pro certo auguror Regem
aliquod cordis tui votum præstitisse."

"Probe, Pol, hariolaris" inquam, "et quid tu id esse putas?"

"Fortasse" ait ille, "nova sufficietur navis ei, quam in Syrti
Maiori[22] amiseras; atque, insuper, vectura non spernendæ molis;
quisnam Sidonius hoc amplius speret?" Tum ego:

"Scite" inquam, "mi Hanno, coniectas; tamen et aliquid aliud
præterea. Verum bona nostra fortuna etiam postulat, ut vota nostra
extemplo persolvamus. Festinemus itaque ad fanum Astartes,[23] reddamus
Divæ grates, eiusque tutelam nobis Ioppam tendentibus efflagitemus.
Ioppam enim navigabimus, illinc autem Tartessum."

"Tartessum!" velut echo lætabunda resonabat vox Himilconis, ad cœlum
levato uno oculo, siquidem alterum prœlio navali amiserat. "Siccine,
Tartessum?" iterum clamitat, "O Dii fatorum navium arbitri, vos, o
sidera, quæ in stega excubans toties lustrare consuevi, en vobis senos
siclos paratos offero, non enim plures suppetunt. Verum conferte me
Tartessum, faciteque ut mihi obviam sceleratus ille occurrat, cuius
lancea me oculo orbavit, iam ego pulchre faciam ut mucronem pugionis mei
Chalcidici[24] sub ima costa sua terebrare sentiat; præterea etiam bovem
in hostiam vobis voveo, eximiorem Api,[25] fatuorum Ægyptiorum Deo."

Hanno minus æstuabat. "Ex mea parte" inquit, "satis existimabo, si ex
ærumnosa lorá[26] Iudaica, vilibusque mercimoniis Sidonicis, tantum mihi
cambire[27] contingat, ut commodum argenti cumulum aggerere valeam. Ac
tum mirum quam lubebit villam in littore condere, ubi celocem[28] meam,
purpureis velis actam, æquora perarantem contemplando, licebit vitam
luxu lautam degere."

"Memineris attamen" eum moneo, "priusquam detur vitam luxu tumentem in
ædibus refulgentibus otio agere, haud dubie nobis instare sortem, ut
noctes, nec paucas, sub dio, asperiori sub cœlo Occidentis agamus; nec
semel famem nostram ut tenui victu, arido crustulo expleamus, antequam
eo genere vitæ opiparæ potiaris." Ad hæc ille:

"Eo" inquit "iucundius erit in præterita respectare; et quum licuerit in
nostris sumptuosis pulvinaribus reclinare, atque tum memoriam
discriminum recolendo, tum auscultantibus ea hospitibus repræsentando,
geminá frui voluptate."

Sermocinationes istiusmodi nos detinebant usque eò dum ad cupressetum
pervenimus, cuius e medio argentatum templi Astartes tectum
emicabat. Ædificium, iubare solis, ad Occasum vergentis coruscum,
obliquos Phœbi radios, ex inauratis pinnaculis quæ graciles pilæ
sustinebant, prorsum refundens, fulgoris pompá renidebat. Circum, in
luco, sacræ volitabant palumbes, quæ luci sacra loca subinde ambientes,
in perticis inauratis, pilas columnasque constringentibus
conquieverunt. Passim greges puellarum in luco conspiciebantur, quæ in
stolis albis, purpure aut argento patagiatis, partim mala granata pro
sacrificio in templum deferebant, partim animi causa spatiari
videbantur. Quandoque, quum fores templi patefiebant, e longinquo
concentus sistrorum, tibiarum, et cithararum, quibus sacerdotes laudes
Deæ celebrabant, exaudiebantur. Hi moduli, numerique concentus ac
musicæ, quibus lenis palumbum gemitus sese immiscebat, tum etiam
securarum[29] virginum soluti cachinni inter hæc resonantes tales
fuerunt, ut sonitus in arcanum quoddam murmur suaviter conflueret, nec
facile fieri poterat, ut animos nostri similium præteriret, quorum
aures, his insuetæ, haud unquam aliud, magisque concinnum, quam navium
stridorem, gemitum fluctuum, atque ventorum boatum percipere
consuevissent.

Interim ego cum Himilcone consultum adivi elenchum, qui pretia hostiarum
ferebat. Hæc pretia tabulis æneis erant insculpta, quæ tabulæ ad dextrum
in introitu ad vestibulum templi basi marmoreæ ingentis palumbis erant
affixæ. In sacrificium placuit mihi aliquot fructus, unamque placentam
eligere, quorum pretium unum siclum non excedebat; ubi autem me
converto, ut Hannonem advocem, ecce obviam mihi fit aliquis, tenui ac
squalidá nautarum tunicá indutus, qui celeri gradu, maledicta mutiens,
versus me festinavit.

"Sic me Báal Sámaim, dominus cœli!"[30] haud mei conscius exclamo;
"nonne iste Bodmilcar Tyrius est?"

Is protinus subsistit, me ictu oculi agnoscit, et inter nos salutem
damus et reddimus.

Bodmilcar, quem sic necopinato conveni, unus erat e veterioribus meis
comitibus. In expeditionibus meis bellicis atque mercatoriis sæpenumero
solebat ad latus meum uni alterive navi præesse. Is iam et Himilconi
notus erat, atque una stupebamus, ac miserti sumus status eius, in quo
sese visui nostro sistebat.

"Quid, malum," inquam impatiens, "te in hunc statum redegit? Namque tu
olim Tyri dominus esse solebas aliquot gaulorum,[31] ac minimum
quaternarum barcarum,[32] narra, sodes, quid mali te afflixerit, ut te
nunc hic, tamquam mendicum, vix chitonetá[33] indutum inveniamus?"

"Moloch[34] mactet, et in ima perdat damnosos Chaldæos!" furens halitat
Bodmilcar. "Ut galliniceps Nergal[35] suus excruciet eos cunctos, ut
urat assetque universos! Historia mea relatu brevis est. Auditedum!
Vecturam habebam mancipiorum. Nunquam ulla vectura huic fuit comparanda,
sub velis dumtaxat Tyriis. Alveus gauli mei Tyrii viros ferebat
Caucasios, boum instar fortes, ac puellas Græcas, rectas et graciles,
tamquam arundines; erant, insuper, Iudæi, qui vitis plectendæ,
agrorumque culturæ gnari fuerunt. Hi omnes pretio ne æstimandi quidem
erant."

"At vero, amice, Bodmilcar," quæro ex eo, "ubinam sunt isti omnes? Anne
te numerus siclorum male venditæ mercis fefellit?"

"Ubi sint? ubi sint nunc?" vagit ille furens, "Omnes et singuli eorum in
itinere sunt versus aliquod oppidum Chaldæorum, quos Dii perdant, trans
Rehoboth. Loco autem siclorum sustinui calceorum ictus, liventesque
plagas, quarum vestigia diu gesturus sum. Suffes quidem Navalis dedit
mihi aliquot gerá-as,[36] ut ærumnam dumtaxat prævertere possem,
alioquin ne micam quidem ad sustinendam vitam comparare
potuissem. Tertius iam est dies ex quo Tyrum perveni, et ad hoc iter
emetiendum tantum itavi, ut pedes omnino contumuissent, ac vix etiamnum
par movendo essem."

"Ain' tu," quærit Himilco, "pedibus te huc venisse? Certe Hercle,
poteras quoddam navigium, quod te huc deveheret, reperire."

"Navigium!" gannit subindignans Bodmilcar. "Ex quonam est moris in arido
navibus vehi? Nonne prædico me ex Rehoboth, terra Chaldæorum, qui male
pereant, huc venisse? Audi tamen me ex integro, tum futurum scio ut mihi
compatiaris. Præ primis iter secundum littora occepi: a Philistinis
mancipia ex Caucaso comparavi. Fortunæ meæ erant paratæ. Iam domum
tendebam, Phasimque in littore Chalybæo appropinquabam, quum Dii quidam
alieni, quòd persuasum mihi est nec Melcarth, nec Moloch talem esse, ut
nautam Tyrium hunc in modum tractent, Dii, inquam quipiam alieni sævam
nobis immiserunt tempestatem. Cunctis nervis intentis, nautarum catervam
perinde ac vecturam humanam satis feliciter servavi, attamen principem
mercium partem amisi, naviculæ autem mere misellæ ad exitium erant
quassatæ. Una tantum via salutis, præterea nihil erat reliqui, nimirum,
ut quod mihi supererat, per Armeniam et Chaldæam, pedibus traducerem, ea
spe fultus, ut eo itinere alicubi mercatoribus occurrerem, iisque
mancipia mea divenderem. At Dii ne nunc quidem mihi propitios se
præbuerunt. Nimirum turba Chaldæorum nos adorta est. Nos quinquaginta
armati ad catervam quadringentorum mancipiorum tuendam non
sufficiebamus; quæ ut erat misera et improba, nullo pacto, nec plagis,
nec precibus permovenda erat, ut ad se vindicandum vel digitos saltem
porrigeret. Eo proinde ventum est, ut facile opprimeremur, atque ego,
cum meis una captus, abducerer. Chaldæi nos regi Ninive vendere
parabant, me autem, partem meæ ipsius vecturæ factum, stupebam."

"Verumtamen, ecce te salvum! Quí id contigit?" interrogo veterem socium,
"ut manus captorum effugeres? narra, sis, nobis."

"Captores mei" pergit ille, "et explorare me, et vincire
neglexerunt. Ipsa, itaque, prima nocte interluni, aliquot lurcones,
custodes meos, loquelis oblectabam, fabulas ipsis texendo de colubris
Libycis, deque incolis Tartessi, oribus medio in pectore hiantibus,
oculisque in extremis digitis sitis, atque hi ore patulo mendacia
excipiebant, quibus aures sedulo offundebam, iisque adeo erant intenti,
ut muneris sui prorsus essent immemores. Occasione usus, primum unius
alvum sicá meá confodio, alterum autem iugulo, et confestim
effugio. Celeri pede elapsus, Moloch sint grates, nebulones omnino
evasi. At nunc, quum iam hic sum, Diis solis notum quid de me fiat. Si
munere gubernatoris potiri nequivero, vices nautæ Tyrii gregarii me
obire oportebit."

"Non oportebit, Bodmilcar," aio ego, "tempore maxime opportuno nobis
occurristi. Sint Astarti grates, ille tu ipse es, quo maxime indigeo. A
Rege mihi demandatum est, ut classem Tartessum navigaturam instruam;
expeditioni ipse præsum, sicque licet mihi alterum a me præfectum te
creare. Gubernator meus Himilco est, hic autem est Hanno, scriba meus;
nunc autem in itinere sumus ad templum Deæ, et iam intrabimus ædem, ut
coram Dea pactum litteris mandemus." Tum Bodmilcar:

"Dii te ament, Mago chare!" gratus respondet, "omnes Superi æquas tibi
referant vices. Si mihi dabitur tecum Tartessum navigare, iniurias, mihi
a Chaldæis illatas, haud æegre tulero. Modo Melcarth siverit ut idonea
navis nobis contingat, Himilcone duce iter nobis prospere cedet, etiamsi
ad ultimas mundi oras eundum sit."

Hanno, qui se interea nobis adiunxerat, e balteo suo atramentarium
calamosque exprompsit, item cotem ad hos acuendos, in gradum templi
consedit leges pacti litteris mandaturus, quibus ego præfectus classis
creabar, Bodmilcar vicarius præfectus, Himilco autem gubernator
princeps. Hoc facto, ego et Himilco sigilla nostra affiximus documento,
quod et Bodmilcar facturus erat, et sigillum suum, vix sibi conscius,
apud se quæritabat, quum demum illi incidit sibi id a Chaldæis ereptum
fuisse. Itaque ego illi vicenos siclos obtuli, quibus et novum sigillum,
et quædam indumenta compararet. Tum ego cum Himilcone ad sacrificium e
fructibus et placenta Deæ Astarti offerendum processi; quo peracto,
animis mire erectis, iter in portum fleximus, ubi leve nostrum navigium
_Gadita_ paratum præsto fuit.

Postridie ad opus nostrum alacriter nos accinximus. Rationem itineris in
papyro expressi. Statui meam _Gaditam_ expeditam servare, sed consultum
duxi gaulum in vicem actuarii fieri ad vectandas merces, duasque barcas
suppetiarias gaulo, utpote qui nimiá aquá impeditus, littora propius
accedere nequiret. Pro comitatu duas triremes ampliores, cum duplici
stegá, quinquaginta remis actas selegi, similes paulo ante Sidoni
inventis. Hoc ipso tempore Tyrii tres huiusmodi triremes in portu
habebent, quæ quidem admodum celeres, nec aquis impeditæ, in prora
validis rostris erant armatæ, ac tam velis, quam remis actæ, tum in usum
bellicum, tum in mercatorium aptæ erant.

Constitui, porro, ut carinæ lateraque horum navigiorum e cedro, mali
autem atque antennæ e robore Basanico, e Iudæa, fierent. Morem veterem,
quo vela e iuncis Galilæis, aut e fibris papyraceis parabantur,
abrogavi, quod malebam ut eadem e præclara nostra Phœnicia cannabi
texerentur, cuius in tenacissimam texturam apparandæ, incolæ Arvad,
atque Tyrii, peritissimi erant. Materia hæc eadem erat, ex qua funes
meos plecti curavi.

Ut armificinam perambulabam, mirabar ingentem copiam æris coacervati,
quum sub oculos meos cecidit plumbum album, quod a Celtis, procul ad
Aquilonem occiduam sitis, obtentum erat. Antea quam ego iter eo
susceperam, insulæ eæ prope ignotæ fuerunt. Mihi, profecto, persuasum
est disquisitionem ibi a me institutam haud minorem in Phœnices
contulisse utilitatem, quam beneficia quæ binis ante sæculis e repertis
ad Tartessum argentifodinis redundaverant, licere mihi asseverare.

Conspectus æris me permovit, ut consilium, quod mecum iam dudum
volvebam, exsequerer. Tunc mihi occurrit, si carina, perinde ac latera
sub aqua, eodem modo quo prora, ære muniretur, futurum esse, ut navigium
multo firmius evadaret, nec lignum tam facile putresceret. Statui itaque
proras triremum e dura mixtura plumbi albi cuprique fuso metallo
obducere, carinas autem atque latera aquis mersa omnium quatuor
navigiorum lamnis æreis cusis obdere. Æs Cypreum, ceu nimis molle ac
spongiosum, meo proposito ineptum iudicavi; quod vero Libanus gignit
nimis rigidum ac fragile; sed metallum Cilicium, utpote perquam firmum,
et tamen ductile, usui meo aptissimum censui. Chelesbáal itaque, manceps
Tyrius, operi se extemplo accinxit, atque lamnas, tres cubitos longas,
ac duos latas, excudere cœpit.

Rex ducentos fabros imperio meo subiecit. Ut vero horum laboribus
penitius invigilare possem, placuit mihi domicilium cum sociis Viá
Picatorum, e regione armamentarii conducere, unde e fenestris meis, in
contignatione quarta, operas in Navali versantes commode perspicere
poteram. Interim Hannonem elenchum mercium cambio aptarum conficere
iussi. Ipse et Himilco his potissimum rebus sedulo congerendis erant
dediti, Bodmilcar vero, duobus nautis accitis, vicinia portus solebat
perambulare, ac, satis prospero eventu, tentabat nautas pro mea caterva,
ex otiosis, allectare, qui galeris inclinibus circumquaque errabundi
conduci gestiebant.

Die primo mensis Nisan,[37] integris quatuor septimanis ex quo munus
mihi commissum susceperam, domum redux, cœnatum, socios altercantes
offendi.

"Heus," inquam, cubiculum ingressus, "quid mali vos agitat? quid
rixamini?" Tum Hanno:

"Bodmilcari," inquit, "ostendere volo buculo eum haud amplius sapere;
nec se camelo Bactriano comptiorem præbere." Ad hæc Bodmilcar,

"Tune," ait indignabundus, "tantam me contumeliam ab id genus ephebo
ferre oportere arbitraberis? Egone ista convitia a simio hoc genus
sylvestri tolerem, qui pupæ instar primo venti halitu vagiet, nosque ut
se sicco restauremus flagitabit? Hic enim vitam medio inter
scribillatores mulierculasque degere sciens est usque adeo, ut animo
virili haud plus testudine hortensi polleat."

Cui Hanno: "Vera, Hercle, memoras," per sarcasmum respondit, "enimvero
experientiá tibi par non sum; me enim Chaldæi plagis non docuerunt, nec
servi mei tergum mihi triverunt. Verumtamen, quamvis vigesimum nonnisi
ætatis annum agam, primo quoque tempore me mare reformidare comperieris,
licebit, ut me, soleæ instar tritæ, in mare præcipitem des. Cæterum,
iter maritimum iam ad Citium usque expertus sum; fui etiam apud Ionios,
quorum linguam apprime calleo, oppido melius quam quiscumque vestrum."

"Mihine de Ioniis blateras, talpa cœca" furit Bodmilcar, "non id mihi
tentabis, quin ossa tua cuncta comminuam."

Sic fatus, pugionem suum arripit; at Hanno intrepidus urceum satis
capacem pro telo sublevat.

"Siste! siste!" ingerit se Himilco, "vide ne pretiosum nectar
disperseris;" atque dum ego brachium Bodmilcaris arceo, ipse urceum illi
adimit, et in angulum cubiculi statuit.

Tum ad rixantes conversus, sic eos alloquor: "Iurgium hoc vestrum
ferendum non est; uterque vestrum mihi paret, et eapropter mandatis meis
obtemperabitis; amice vos geratis; male se habebit qui secus
egerit. Interim, dic, velim quid sibi ista de Ioniis loquela velit?"

Hanno, in signum obedientiæ, manum porrigit, iniuriæ Bodmilcari illatæ
se pœnitere ait, me autem certiorem facere, ioci causa eum lacessisse.

"Vide, sis," obtestor Bodmilcarem, "ne Hannonem tibi subditum
arbitreris, quin ut eum tibi omnino parem tractes. Interim, edissere,
rogo, quid ipse tam probrosi dixerit, ut tu adeo succendaris?"

Bodmilcar pudore videbatur affici, stabatque barbam torsitans, et quin
oculos attolleret, sic fatur:

"Inter captivos, mihi a Chaldæis ereptos, erat quædam puella Ionica,
quam mihi in uxorem sumere in votis fuit. Eam rem Hannoni memoravi, sed
ipse nihil nisi me derisit; aiebat præterea puellam sua sponte cum
Chaldæis profugisse, ne in manus meas incideret; atque hæc sua
contumelia me in furorem egit."

"Atqui ego," interpellat Hanno, "eum exasperare nullo modo volebam, nec
nisi e ioco insulso id patravi, quum eum insimularem velut iam prope
vetulum pro sponsa adeo iuvencula; insuper, virgines Ionicas suavi odore
florum, aromatumque fragrantiá, quam nidore bituminis, potius
delectari."

"Ineptissime fecisti," increpo eum quam poteram severissime, quamquam,
revera, ridere gestiebam.

Denique suadeo illis ut litem componant, in gratiam redeant, pacemque
poculo vini confirment. Hanno se paratissimum præbet his verbis:

"Ego quidem ex imo corde, et sic Astarte me adiuvet, ut mihi canos eius
offendere unquam in animo sit." Bodmilcar tamen manum porrectam haud tam
alacri animo prehendit, et invitum se agere satis erat clarum.

Quoniam Himilconi nullum in præsenti periculum confligendi superesse
videbatur, urceum suum ex tuto iterum protulit. Dissidii eius posthac
nullum indicium audivi; me tamen latere nullo pacto poterat Bodmilcarem
nunquam postea in Hannonem eo, quo ante, animo fuisse; nam cum eo,
præterquam quod vitari non poterat, nunquam amplius verba fecit.

Circa septimanam post, quum in armamentario versarer, ut funes pro
rudentibus exquirerem, Himilco currens ad me venit, nuntiavitque servum
regium adesse, ut mihi mandata regis tradat. Ut in conspectum eius veni,
Syrium[38] vidi spadonem hirtum, vultu fucato, pallio acu picto indutum,
more suæ gentis, maiusculas inaures gerentem. Ipse manu longiorem
baculum gestabat, specie malogranati in capulo, languoreque quodam blæso
verba efferebat.

Postquam me a summo ad imum acie perscrutatus esset, "Tune," me affatur,
"es Navarchus Mago, Regius navium Magister?"

Me annuente, prosequitur: "Ego Hazael[39] sum, e familia regia; hic in
digito cernes annulum signatorium, indicium auctoritatis meæ
exercendæ. Eam ob causam ad te veni, ut genus inspicerem navigiorum, quæ
tu ædificas; præsertim tamen te edoctum esse volo, ut pro me, regioque
mancipio, quod iussu heri mei, ad Pharaonem, regem Ægypti, deduco, aptæ
et accommodatæ casteriæ parentur. Duas dumtaxat camas commodas fieri
oportebit; atque mandatum regis est, ut postea quam Hierosolyma
visitaveris, nos in Ægyptum devehas."

Præter modum stupefactus hominis proterviá tranquillá, "Quod ad tuum de
camis præscriptum," inquam, "attinet, monitum te esse volo, in navibus
penes navarchum, eiusque gubernatorem, omnem esse potestatem loca
quibuslibet vectoribus ad arbitrium attribuendi."

"Esto ut vis," respondet spado, "nihilo tamen secius fieri oportebit, ut
pro me, ac pro regio mancipio duæ casteriæ seorsim, rite adornatæ,
tapetibusque instructæ apparentur. Fieri enim nullo pacto poterit, ut
nobis cum rudibus picatisque nautis convictus sit."

Gestiebam facete admodum, ut Hazael sentiret, quæ voluptas esset per
totam corporis sui longitudinem in sordibus humi iacere, compescui tamen
iram, et,

"Aliquid comminiscar," respondi illi; "aut enim pariete curabo in angulo
alvei cellam obsepiri, aut vero e tabulis in stega casteriam fabricari;
quidquid tamen futurum sit, id muneri navis offendiculo esse non
licebit. Quum tibi in navi locum providero, tuum erit, ut libuerit,
locum supellectili instruere et adornare; memineris tamen, tua stragula,
sipariaque primá tempestate corruptum iri. Verum de his tuum, non meum
erit cavere."

At spado nihil pensi faciens sic prosequitur. "Utramque casteriam
oportebit luminis[40] duodenum cubitorum in longitudinem, et senum in
latitudinem habere; sex scamna e santalo[41] et ebore fieri oportet;
spondas ex opere intestinario,[42] fenestrarum denique quadraturas arcte
aptabiles fieri curabis."

"Quid? fieri curabo?" quæro ex eo, "Nonne modo explicui tibi casteriam
ad proprium tuum arbitrium abs te instrui et adornari posse et debere?
Quanta, et ubi ea sita sit, meum erit videre; meá voluntate his in rebus
potius nihil erit. Per me licebit ut tuo domino nunties, pro utroque
vestrum in navi provisum iri; quidquid tamen statuero, ei omnino nulli
fas erit refragari."

Temeritate meá spado quodammodo stupefactus, tacitus me contuebatur,
satis tamen intelligere parebat me non eum esse, qui iocorum admodum
patiens existimandus sit. Interim secum quædam mutiebat, quasi diceret,
satius esse me operam dare, ut omnia rite, et e sententiá fierent; ac,
tandem, quin ulla amplius verba fecisset, discessit. Oculis eum parumper
sequebar, tum ad Himilconem conversus, qui ad excipienda verba mea satis
prope adstabat, hæc dixi:

"Nisi admodum fallor, antequam negotia nostra cum eo explicuerimus,
satis incommodi ab eo accipiemus."

"Haudquaquam," inquit Himilco; "iam ego curabo ne id fiat. Antequam
fucata ista bellua plus quam fas sit negotiis nostris se ingerat, funem
circa calces sentiet, et capite aquis merso pendebit toto ab Ioppa ad
Tartessum usque itinere. Ii profecto non sumus, qui instar asinorum se
ludificari perferamus."

"Minime vero," assentior illi; "sed, fortasse, omnia prospere cedent;
Moloch nostrum præsidium erit, nec Numen Astartes nos iam in alto
versaturos, deficiet. Si verum me fateri oporteat, maior circa Hannonis
cum Bodmilcare mihi simultatem sollicitudo est."

"Cæterum," excipit Himilco, "decet nos optima sperare; nam Bodmilcar in
oneraria muneribus tenebitur, nos vero sedulo dabimus operam, ut Hanno
in aliqua barca officio fungatur."

"Vera," inquam "memoras; enitendum nobis profecto erit, ut alter ab
altero seiungatur. Quod vero ad postulata huius spadonis attinet, non,
Hercle, perspicio, utrum satius ducendum sit casteriam pro eo in altera
oneraria, utpote spatiosiori, fieri, an vero hic, in mea navi, ut eos
perpetuo sub meis oculis habeam. Dii tam mancipium, quam spadonem istum
male perdant!"

Hoc eodem puncto temporis Hanno accedit cum volumine papyri in manu,
videbaturque sensum collocutionis nostræ percepisse.

"Quid rei est?" quærit ille. "Mancipium atque spadonem quemdam nobiscum
vectum iri audio. Cura eorum certe mihi obvenire deberet. Officium hoc
genus semper scribarum esse solet. Præterea, in studiis magicis ego iam
non parum operæ posui; quin etiam ego plus quam magus quisquam calleo
horum indolem, quidque illi concupiscant, vel quid aversentur, accurate
teneo."

Contra hæc ego ostendi hos in Ægypto, quo profecturi erant, satis
magorum inventuros, mihique in animo esse, ut iidem perpetuo ante oculos
positi sint. Tum ille:

"Actum itaque est," inquit, "de meis propositis, eos calligraphiam,
rhetoricam, vel quidquid aliud, docendi, oportebitque me" ridendo
subiungit, "artem meam rationum non excedere."

His dictis, papyrum suum evolvit, computumque sumptuum, quanto
manupretia nautarum ac remigum steterint, mihi præponit; item rationes
pecuniæ, pro mercibus, cambio idoneis, erogatæ, exhibet.

Intellexi ex eo erogationem hactenus factam, summam, talenti[43] aurei,
erga quod Rex mille siclos in antecessum dederat, iam longe excessisse;
at vero quum me conducendo mihi demandasset, ut modum sumptibus nullum
statuerem, pollicitusque esset se omnis iusti æquique dispendii curam
habiturum, nulla sollicitudo me tenebat; quamobrem Hannonem minime
dubitabam in regiam mittere, qui rationes exhiberet, atque, insuper,
nova adminicula expeteret. Responsum munificentissimum datum.

Interea ego et Himilco haud segnes nos operi dedimus. Latera navium
nostrarum e plancis abiegnis e Senir contabulari, malis quernis instrui,
his vero antennas cedrinas suspendi curavimus.

Opus nostrum ex omni parte e voto cessit. _Gadita_ fuit penitus refecta,
undique renovata et instructa, tutela, ingens equus, oculis e
vitreato[44] coruscantibus fuit illustris; latera, super atrum fundum,
rubro colore erant distincta, ac, postremo, ab exteriori, duodenæ parmæ
æneæ, rotundis umbonibus cupreis in medio, pendentes utrimque
refulgebant.

Omnibus his ad amussim perfectis, facultatem impetravi ut _Gadita_,
magno cymbalorum, tympanorum ac buccinarum choro, ad navalia in portu
deduceretur. Pro re nata nactus sum a Suffete Navali velum purpureum,
nonnisi in festis civitatis solemnibus adhiberi solitum. Duodecim nautæ
armati, lanceis in manibus, pone æneas stabant parmas, bini et viceni
autem remiges, veluti ad numeros, æquor verrebant, ut navis oloris
instar, placida per undas laberetur. Gisco, gubernator, e sua statione
in puppi, Himilcone e prora dirigente, clavum scite administrabat, ego
autem cum Bodmilcare, Hannoneque in catasta, ad puppim, locum
tenebam. Cuncti nos festive eramus induti, plane conscii fruitionis, ex
admiratione multitudinis nautarum, cæteræque turbæ spectatorum partæ
voluptatis, quæ quidem turba nonmodo littora et crepidines, verum etiam
gradus fastigiaque armamentarii stipabat, item Præfecturæ Navalis, et
undique pompam nostram navalem acclamando spectabat. Ipse quoque Suffes
Navalis unus spectatorum fuit. Hic enim in mœniano, supra fornicatam
portam, sedebat, quæ porta officiosus ingressus erat, unde descensus per
gradus ad crepidinem ducebat. Aspectu autem _Gaditæ_ ita erat
delectatus, ut huius officiales ad secum cœnandum invitaret, nautis
autem nostris, ad festum parandum, ovem, grandem amphoram vini, duos
corbes panum, qualos ficorum et uvæ passæ, et, denique, duodenos caseos,
mitteret.

In Præfecturam pervenientes, angustas fauces intravimus, ac per opacos
ambitus in turrim, versus Ortum progressi, in spatiosa aula constitimus,
cuius e sublimi tholo fulgidum luminare æneum pendebat. Suffes plurimis
laudibus nos extulit. Quum vero intellexisset nos instructionem omnem
intra denos dies ad finem perducturos, facultatem mihi fecit ut
postridie arma quoque, quibus expeditionem instaurare, adornareque
vellem, pro arbitrio ex armamentario compararem.

Epulis peractis, navim e privata Suffetis crepidine conscendimus, ad
nostra quisque domicilia reversuri; at Bodmilcar, subito, tanto _Gaditæ_
desiderio se captum aiebat, ut solum se in ea pernoctaturum
decrevisset. Ut interea navigium nostrum iter suum per canalem, terram
bifariam secantem, insulamque efficientem, silentioso lapsu sulcabat,
Hanno quadam lingua peregrina cantillare cœpit. Animum ad id advertens,
sciscitabar ab eo, quænam ea lingua esset. Ionicam eam esse me docuit,
mirarique se aiebat, quod eam nescirem.

"Equidem," inquam, "mihi ea plane ignota est. In iis enim plagis
profecto, raro mihi navigare contigit. Usquene tibi quidquam negotii cum
Ioniis est?"

"Hem," inquit Hanno, "non præsto est Bodmilcar, qui in furorem agatur,
nec serva hic interest, quæ cantilená mea capiatur."

"Quid ais? serva?" attonitus exclamo; "ego vero minime putabam fore ut
serva tuas cantilenas curet. Estne ipsa Ionica?"

Hanno nihil, nisi risit, nec mihi respondit; paullo tamen post,
sollicitanti mihi cessit, ac totam rem ex ordine patefecit.

"Hazael, spado ille," pergit Hanno, "bucco bardus, et garrula pica
est. Nam quum eum, haud ita pridem, colloquendi gratia adivissem, nullo
negotio ex eo elicui, eam servam, circa quam sermo versatur, a quibusdam
mercatoribus Chaldaicis fuisse præstinatam, primitus vero, e proprio
loco natali, ab aliquo pirata Tyrio fuisse raptam, ita ut integra puellæ
historia haud fuerit res hariolatu admodum ardua." Tum ego:

"Bodmilcari" inquam, "de his rebus, ne verbum quidem! Hinc etiam plus
mihi cavendum arbitror, ut spado, suaque servula in meo gaulo
contineantur, alioquin, ut facile patet, finem facinorum nunquam sumus
assecuturi. Proinde, nec tu, neque Himilco, de hac re ne mu quidem usque
eo facietis, donec hospites nostros molestissimos in iis terræ partibus,
quo iter instituunt, sibi reddiderimus."

Uterque eorum se nihil omnino propalaturum disertis verbis
confirmavit. Ex sua parte Hanno omni vehementia asseveravit si vel
verbum sibi super ea re excidisset, linguam se sibi extemplo præcisurum
esse, atque futurum, ut se Horo, Deo silentii Ægyptiorum pro reliquo
vitæ tempore devoturus esset.

Quum interim ad domicilia quisque nostrum advenisset, loquelæ finem
fecimus, quod etiam per aliquod tempus publicis officiis tantopere
eramus obruti, ut nihil quidquam amplius de his rebus cogitaremus.

Post hæc summam curam et operam textoribus dedi, ut vela nostra ad
amussim secundum normas a Dea Tamith traditas texerentur. Curæ quoque
mihi fuit ut restes meæ accurate et plecterentur, et picarentur.
Providendum etiam curavi, ut transtra in ordines tam arctos
disponerentur, ut haud plus spatii quam latitudo manus inter capita
inferioris remigum ordinis, pedesque superiorum, intercederet. Malos
quoque atque antennas, ultra consuetam stabilitatem, statis intervallis,
loris deligari, ac firmari iussi, ac, postremo, navim undique laminis
cupreis tegi, orasque tegmenti bullis æreis constringi.

Nunquam antehac naves tam præclaræ undis Maris Magni submissæ fuerunt.

[1] Nomen viri; _vide notam_ 1 _in fine libri._

[2] Regnavit Tyri ab anno 980, ad an. 947 ante Christum; vide n. 2.

[3] De Tyriis; v. n. 3.

[4] Urbs maxima, et caput Phœnices; v. n. 4.

[5] Canaanitæ, vicini Palæstinæ; v. n. 5.

[6] Malta; v. n. 6.

[7] Arx Carthaginis; v. n. 7.

[8] Carthago; v. n. 8.

[9] Cadiz, in Hispania; v. n. 9.

[10] Insula Hispaniæ; v. n. 10.

[11] Consules; n. 11.

[12] Nomina oppidorum; n. 12.

[13] Domino; n. 13.

[14] Urbs in Palæstina; n. 14.

[15] Laboratores.

[16] Jaffa, portus Palæstinæ; n. 15.

[17] Pecuniæ custos.

[18] Pecunia Iudaica, ciricter $0.65; n. 16.

[19] Ubi arma fiunt; _demando_ = impero.

[20] Nomina virorum; n. 17.

[21] Palatium Regis.

[22] Sinus Maris Tripolitani.

[23] Nomen Deæ Veneris Phœnicum, Dea navigationis; n. 18.

[24] Oppidum in Eubœa (Negroponte); n. 19.

[25] Bos, Deus Ægyptiorum; n. 20.

[26] Vinum minus bonum; n. 21

[27] Merces emutare, non vendere; n. 22

[28] Navicula celerior, pro luxu.

[29] Sine cura.

[30] Vide Notam 23.

[31] Navis maior, biremis; n. 24.

[32] Navis minor, suppetiaria; n. 25

[33] Tunica nautarum Phœnicum; n. 26.

[34] Deus Ammonitarum; n. 27.

[35] Deus Samaritanorum; n. 28.

[36] Una vigesima pars sicli; n. 29.

[37] Mensis Martii, et pars Aprilis; n. 30.

[38] Natione Syrus; _spado_ = eunuchus; n. 31.

[39] Nomen proprium viri; _familia_ = famuli, servi; n. 32.

[40] Spatium internum.

[41] Lignum pretiosum; n. 33.

[42] Opus e frustulis factum.

[43] Circiter $1200; n. 34.

[44] Pigmentum metallicum; n. 35.

CAPUT II

_Astarti Sacra Fiunt_

Biduo ante solemnia Veris, quo festo initia navigationis celebrari
solebant, quodque festum universæ genti sacrum erat, navigia nostra
parata in navalibus steterunt, atque spatio trium horarum, nullá
adversitate interveniente, pro itinere fluctibus committebantur.

Duæ onerariæ erant septuaginta duorum cubitorum communium (duorum et
sexaginta sacrorum) in longitudinem, atque septemdecim in
latitudinem. Gaulus cum carina ex una planca cedrina, solida, septem et
sexaginta cubitos erat longus, et viginti latus, terna habebat
constrata, quaternos cubitos edita, tum a puppi, tum a prora sublimiora,
ita ut ex aqua sedecim cubitos exsurgeret, sed media navis tantum
duodenos cubitos promineret, atque, ut dictum est, erat
biremis. Onerariæ autem, ad summum oneratæ, ex æquore octo cubitos
eminebant. Utraque ad centum quinquaginta nautas, et quinquaginta
remiges ferendos accommodata erat; verum ego hactenus ducentos nonnisi
nautas conductos habui; parabam nimirum centum milites et sagittarios
conducere, qui sua portione e communi quæstu navigii contenti
essent. Itaque manus gauli pleno erat numero; item _Gadita_ suum habebat
manuum complementum, septem et triginta hominum; barcarum autem quæque
octo. Quoniam hæ duæ naviculæ continuo remulcis erant ductandæ,
gubernatoribus non egebant; sed in navigiis maioribus duo in singulis
erant gubernatores instituti: alter in puppi, in prora alter, quibus
omnibus Himilco erat præpositus. In fastigio cuiusque mali corbes
abiegni erant aptati, in excubitorum tutamentum. Sessibula remigum in
costis fiebant paribus interscalmiis. Cuncta navigia, postquam
ferruminata, picataque sunt, ut aspectu _Gaditæ_ similia essent, nigro
pingebantur, et rubro lineabantur. Hanno pro singulis naucleris elenchum
fecit, in quo nomina manuum suæ navis, omnis rudentis supernumerarii,
cum nomine una, ubi variæ eiusmodi res conditæ et asservatæ essent,
litteris consignata fuerunt. Singulari curá monumentis litterarum cautum
erat, ubi quæque arma, cataphractæ, vasa culinaria, aquaria, cæteraque
eius generis reperiri possent. Item camæ lectulive cuiusvis nautæ ac
remigis, secundum loca, accurate erant consignati, nominibusque eorum
insigniti. Diætæ sub catasta puppis navarcho atque gubernatoribus erant
attributæ, alteræ autem, sub catasta proræ, præfectis manús, militumque
datæ. In cæteris quoque navibus eadem ratio habebatur ordinis,
præterquam in gaulo, quem ipse mihi elegeram, in qua casteriam
contabulari iussi bifariam divisam, singulisque fenestris collustratam,
in usum spadonis, servaeque regiæ in eius tutela.

Hannoni perquam cordi erat ut navibus nomina aptissima
tribuerentur. Placuit ei ut oneraria, quæ Bodmilcaris suberat potestati,
et inter nautas cuius haud pauci servirent Tyrii, nomine Melcarth, Dei
Tyriorum, insigniretur. Alteri onerariæ nomen Dagonis[1] inditum est, ut
quasi sub tutela Numinis piscium apud Philistæos posita esset; gaulus
autem, quem nos eramus conscensuri, Astarti, Deæ Sidoniorum, cui nos
singulari veneratione dediti eramus, sacer esset. In hac Numinum
societate, utique, ne cogitandum quidem erat, ut _Gadita_ suum priscum
nomen servare posset; prohinc, Himilcone suadente, tum etiam quod
classis eo duce usura erat, communi consensu, nomen _Cabirorum_[2]
sortita est. _Bodachmon_, antistes Astartes, pro sua pietate, horum
Numinum simulacris nos donavit, quorum sub tutela quodque navigium
esset.

Bodmilcar onerariæ _Melcarth_, suæque subsidiariæ barcæ, iussus est
præesse; _Dagoni_ Hasdrubal, Sidonius, præponebatur, _Cabiri_ autem
fidei Hamilcaris concredebatur, alterius Sidonii, qui vir erat admodum
peritus, audaxque nauta habebatur.

In _Astarti_, navi mea prætoria, societate mihi iunxi Hannonem scribam,
Himilconem, præfectum gubernatorum; Hannibalem vero Arvadicum, quem
virum fortem audacemque cognoveram, præpositum classiariorum feci.

Ab antico, perinde atque a postico, cuiusque navigii Hannibal genus
tormenti, suæ inventionis, quod _scorpionem_ appellabat, collocavit
singulis paribus, quibus, quum res postularet, frequentia tela in hostes
coniicerentur. Itaque, præter _Cabiros_, quæ exigua navis actuaria erat,
nec nisi binos scorpiones ferebat, cæteræ quaterna horum tormentorum,
summæ facultatis, secum vehebant.

Totam noctem, posterumque tempus ante-meridianum convasandis
disponendisque mercibus atque oneribus parvulæ nostræ classis, in
interiori portu iacentis, arduo labore expendebamus; ibi et _Cabiri_, ut
ipsa quoque suam oneris commeatusque portionem reciperet, se nobis
adiunxit. Circa meridiem, denique, nacti sumus temporis spatium, quum
liceret nobis cibo, potu, otioque recreari. Aliqui nostrum, postridianam
profectionem anticipantes, sub tentoriis, in margine portus nobis
paratis, frugale convivium celebrarunt. Tres naucleri, præfectus
militum, gubernator princeps, modo mecum discumbebant, quum siparium
tentorii sublevabatur, adventusque spadonis Hazael nuntiabatur.

Hoc facto, Hazael, solito gradu suo segni et lasso, comitatus sex servis
cum corbibus, cistulis et manipulis, intrabat, eius autem in vestigio
faber, malleum, serram, variaque fabrilia gestans, sequebatur. Foris,
candidis insidentes asinis, duæ mulieres conspiciebantur, una arcte
velata, altera sine velamine, cum mitella in vertice capitis, cumque
vitta aurea, atque rica defluente, candida; quam de his, hirtisque
capillis, item de acrioribus vultús lineamentis, facile perspexi gentis
Iudaicæ esse.

"Venimus," inquit spado, vel absque urbanæ salutationis simulatione, "ad
camas nostras occupandas, et ad sarcinas nostras disponendas."

Hanno iam surrexit, quum ego, brachium eius prehendens, quæro ex eo,
quid negotii sibi sit.

"Scilicet ut sarcinas eorum disponam," respondit, sed statim subiungit
"nisi tibi, Navarche, secus videatur."

"Satius tibi erit," respondi ego, "si eo, ubi nunc es, loco manseris;
habeo aliud quod te agere velim; hoc munus Himilconi aptius obtinget. I,
Himilco," dico huic, ad eum conversus, "daque operam ut sarcinæ Hazaelis
recte disponantur, et ut res muliercularum tui proprie obeant."

Hausto poculo, nec sine avido versus urceum obtutu, quippe qui in medio
nostrum relinquebatur, Himilco attegiá excessit. Hanno vero, qui modo
supinus se in sedili incuriosum simulans reclinabat, a me percontatur:

"Quonam, rogo, me vis negotio defungi?"

"Tu," aio illi, "ad templum Astartes te conferes, sacrificia nostra
crastina præparaturus; simul quasdam alites, nobiscum in navibus
vehendas, comparabis, quæ, sævientibus tempestatibus, situm terrarum
nobis indicent. Insuper, Suffetem Navalem adibis, eique elenchos
nautarum atque onerum exhibebis, præsertim autem Fiscum Regium visum
ibis, eique regesta cunctarum rerum ac rationum præstitues. Num hæc
omnia tibi non sufficient?"

"Nihil itaque otii mihi superest," respondet Hanno, ut se proripit,
volumine papyri raptim prehenso, confestimque procurrit. Mihi quidem per
semipatulum aulæum tentorii prospicienti non videbatur versus fanum,
quin potius versus devexa portús cursum flectere; attamen quum sub
vesperum revertebatur, officiis rite ac summa fide functum reperi, nec
res mihi amplius in mentem rediit.

Reducem eum quidam fani ministrorum comitabatur, in vertice capitis e
culmis palmarum textas caveas ferens. Ipse Hanno minorem caveam cum
quatuor columbis rarioris speciei secum ferebat, quarum in pectoribus
cirri nitidi micabant.

"Nisi hæ aviculæ," ait ille, "optima nobis ominentur, aliæ certe nullæ
id facturæ sunt. Hæ enim rectá e fano Astartes sunt allatæ, mihique eas
ipsa sacerdos porrexit, quæ a me sponsionem exegit sic a nobis fore
tractandas, ut eæ sua præstantia mereantur."

Quisque nauclerus, quæ cuique aves obvenerant, accepit, præterquam
Bodmilcar, qui suas contemptim recusavit.

"Anne tu aves aspernaris?" quærit ab eo Hanno, "eccur eæ displicent?"

"Columbas nolo!" refragatur Bodmilcar; "corvi mihi magis conveniunt,
quorum iam satis magnam copiam comparavi."

Hanno tergum vertit; sed Himilco, cuius oculos res non effugerat, sic
commentatus est: "Pro bona vectorum fortuna, illæ aves non in _Melcarth_
servabuntur. Nam, ut mea fert opinio, auribus Ionicæ gemitus turturum,
quam grocatus corvorum, multo erit acceptior."

"Ionicæ?" clamitat Bodmilcar pallens, "aisne tu servam illam esse
Ionicam?"

Eodem ipso temporis puncto Himilco pugnum meum sub ima costa sua sensit,
quo eum ad saniora revocaram; qui digito frontem pulsans significare
volebat sese iam collegisse. "O me vecordem!" inquit, "non Ionica ea sed
Lydica est" Tum se ad me vertens, quærebat, utrum recte dixisset.

Ego gestu manus annui, existimans futurum ut Bodmilcar conquiescat, qui
tamen usque agitabatur, atque quamvis nihil dixerit, paullo post
discessit, aliquid inconditi secum mutiens. Vix eum tergum vertisse
constabat, quum Hanno, qui interea papyros suos versans, alioquin
compositus sedem tenebat, surgit, versus ianuam procedit, ac, præter
suam consuetudinem, ritu tam solemni, ac profunde se inclinabat, ut
Himilconem ad cachinnum movisset.

"Bodmilcar, amicus noster," sic Hannibal monet, "vir alioquin prælarus,
morosum se quodammodo præbet."

"Minime quidem gentium; te certiorem esse volo," redarguit Hanno per
ironiam, "vix quemquam hominem alacriorem, mansuetiorisque eo esse
indolis noverim; nihilo tamen secius gratos nos fatis esse oportere
arbitror, quod nobis eadem navi vehi non contigit."

Hannibal in assensum subrisit.

Iam tempus interea cubitum eundi aderat. Iuvabat tamen discessuros
poculum vini haurire in testimonium spei nostræ cœpti prospere cessuri,
quod nobis imminebat; nec parum animo affecti, quietem petituri,
sospitem, faustamque inter nos noctem precati, valediximus, ut placido
recreandi somno, perendinas cærimonias confirmati subiremus.

Postridie, prima luce, in armamentarium me contuli, ubi cæteram manum,
quamque suum nauclerum stipantem, iam paratam reperi. Hannibali
feliciter contigit cunctos sagittarios classiariosque collegisse. Ad
quemque nauclerum suus adstabat classicus, tunica coccinea; tubicen
autem militaris, cæteris, magnitudine tubæ, nempe alterum tantæ,
præstabat.

Milites suos Hannibal conspicua disciplina in ordines constituit. Primum
effecerunt viceni sagittarii candidati, cucullionibus lineis candidis,
limbo coriaceo ac bullato cinctis, limborum laciniæ autem pone
dependebant. Hi omnes balteis coccineis cingebantur, qui gladios, cum
capulis eburneis, ferebant, pharetras autem e corio crudo, in collo,
transversum humeros, gestabant, quæ bullis cupreis erant
distinctæ. Quisque manu arcum Chaldaicum ferebat, quorum superiora
cornua in speciem capitis anserini erant cælata. Hos alii duo ordines
armatorum exceperunt, vicenum singuli. Hi sutis e lamellis cupreis
tegebantur. Istis, a lævo, gravior pendebat gladius Chaldaicus, e balteo
suspensus, a dextro autem pugio, cum eburneo capulo; in læva manu
largiorem parmam gerebant, cuius in medio simulacrum solis e cupro
fulgido erat effictum; in altera autem manu lancea erat cum spiculo
æreo, gracili et acuto. Capita eorum cassidibus cupreis refulgebant.

Hannibal ante manipulum suum stabat. Galeam Lydicam cum argentea crista,
coccinea pluma decoratam gerebat, simulacrum quoque solis in medio scuto
suo argenteum erat, idque in orbem undenæ stellæ cingebant. Capulum
gladii in speciem leonis erat cælatum, eiusque caput in culmen
eminebat. Eodem prorsus modo quo militum sui manipuli, pedes sui
cruraque ocreis erant munita, quæ obstragulis continebantur, calcei
vero, more Iudæorum, ab anteriori resupini erant. Simul ac me
appropinquantem conspexit, gladium destrinxit, suus autem tubicen ter
tubá cecinit; quod exemplum cæteri excipientes, pariter atque unisono
ter cecinere; postea autem naucleri atque gubernatores progressi, me
consalutarunt.

Nautæ nostri nec galeis, nec scutis, neque balteis instructi erant, sed
infra chitonetas suas genus acinacum gestabant, in capite vero
cuculliones in apicem desinentes, et in cervicem relabentes, quorum
similitudines apud Sidonios creberrime visuntur. Hannibal hos quoque in
ordines educendos, militarique ordine exercendos autumabat, propositum
tamen mihi minus placebat, satiusque mihi videbatur, ut ii se ad
arbitrium diversitarent, quum mihi persuasum esset, multo facilius,
atque commodius, eos in navibus huic disciplinæ subiici posse, quum
quisque eorum sua nova munera subiturus esset.

Hanno et Himilco, qui iussu meo, ad cognoscendum, utrum ad sacra
facienda omnia rite parata essent, digressi erant, iam ad nos
reverterunt. Hos subsequebantur duo bubulci, eximios ducentes buculos,
tegetibus purpureis velatos, quorum cornua vittis, fasciisque pictis
operta, tintinnabulis ornabantur, quæ motu agitata, lenem tinnitum
edebant. Vestigia horum subibat servus meus, qualum malogranatorum in
capite ferens, quæ mappulá erant operta, argento acupictá.

Postquam quaternos tubicines nostros Hannibal binis paribus pone suos
constituerat, a me indicium se exspectare significavit, ut suos initium
incessús facere iuberet. Itaque, quamprimum signum dederam, eo voce
elata mandante, sagittarii, classiariique, in duplicem ordinem conversi,
parique passu in frontem progressi, ea alacritate ac scientiá disciplinæ
gradiebantur, ut omnium commendationem mererentur. Classici acerrimo
tubarum clangore primi incedebant; hos sagittarii in paribus
excipiebant; horum vestigia ipse Hannibal, suis militibus, cum hastis
fulgentibus in humeris, ad numeros sequentibus, subiit. Mihi locus
proximus obtigit, Hannone, Himilconeque comitantibus. Nos servus meus
sequebatur, ac, postremo, agmen illi duo claudebant, qui buculos duos,
mox in ara mactandos, ductabant; tum demum quatuor manipuli nautarum,
uno agmine, nullo certo ordine, sed a suis naucleris et gubernatoribus
ducti, itabant. Hi manipuli novissimas agminis partes effecerunt.

Viæ, quibus procedebamus, utrimque festive ornatæ erant. Annua et summa
festa Melcarth celebrabantur, quæ quidem solemnia undique ingentem
populi multitudinem in urbem alliciebant. Ædificia publica, perinde ac
privata, ubique, quá viæ patebant, telis, tapetibus, linteisque
purpureis, fulvis, viridibus, byssis variorum colorum, item, ingentibus
ramis cedrinis, coronis, sertisque adornata, fluctuantem multitudinem
delectabant. Quæque fenestræ suis nitebant ornamentis. Turbæ versus
insulam, ubi Dei Melcarth splendida stabat ædes, catervatim fluebant;
nobis tamen appropinquantibus, multitudo in porticus recedens, viam
patefecit, unde speculati, alteri ab alteris, qui nos essemus quò
tenderemus, quoque munere fungeremur, asciscitabantur. Quum vero
intellexissent nos regios esse nautas, et ad sacra Deæ Astartes
persolvenda ad templum tendere, ut eius tutelam in expeditionem
Tartessum mox profecturi efflagitaremus, turba ingenti plausu et
acclamatione nos consalutavit. Viri mirabantur nautarum et militum
indumenta, armaturam ac disciplinam, item buculos sacrificiales;
mulieribus ornatus præfecti, Hannibalis, et incessus militaris, perquam
placebant; pueri, denique, fulgore armorum, et galeæ Hannibalis atque
tubarum, item, colorum varietate, miro modo delectabantur; tubarum vero
clangor militaris eos ad currendum, consequendumque agmen
incitavit. Apud omnes, nullo infitiante, constabat nullam unquam urbem
Phœniciam tam præclaram, tam speciosam, tamque opiparam expeditionem, in
longinquas oras profecturam, instruxisse.

Ubi ordines sycomorum prætereuntes, earum sub umbra ad regiam
perveneramus, ingentes populi turbæ, quæ ibi congregatæ processionem
regiam præstolabantur, nobis sua sponte viam patefecerunt, quum regius
tubicen, chorusque musicorum, in porticu stantes, concentu nos
salutaverunt. Tum nuntius, a regia deorsum properans, conspiciebatur; ac
mox cunctis compertum erat eo esse eum missum, ut nos consistere
iuberet. Hannibal, proinde, suos frontem sine mora convertere iubet,
nautæ autem, sua sponte, idem faciunt, ego interim cum Hannone et
Himilcone progredior in regionem fenestræ, ubi Rex, more suo, quum
populo visui se præbere vellet, se sistere solebat. Hæc autem de
auratura, de reticulatis aulæisque, quibus condecorata erat, facile
discernebatur. Interea musici nostri, modulationis regiorum musicorum
assecuti modum, iis concentu se iunxerunt, nobisque itantibus, ad
gressum accinerunt. Hi iidem musicæ modi invicem ab aliis in area regiæ
choris excepti erant.

Haud ita multo post Rex sese e fenestra populo visui obtulit. Minister,
laute ac magnifice indutus, supra caput Regis aulæum purpureum
acupictum, gemmisque refulgens, servabat, pone quem, coruscantibus
cassidibus ac thoracibus custodes personæ Regis cernebantur. Rex, nulla
allocutione, me protinus nominatim evocat. Ego primum summa reverentia
ad terram usque proclino, tum, brachiis iunctis, coram eo erectus
mandata eius excipio.

Hoc fere modo Rex fatus est:

"Mago, industria, solertiaque tua, quibus has res apparavisti, mihi
perquam placent. Delector etiam modo, quo nautas tuos comparavisti,
militesque gratia Regis Davidis, armorum socii mei, instruxisti. Ab
hisce oris te mox in dissitissimæ Tartessi littora conferes. Dii
tutelares te protegant! Hazael tibi litteras, propriá meá manu
subscriptas tradet, quas tu ad varios principes, fœdere mihi coniunctos,
deferes; item et volumina papyri eidem concredita sunt, in quibus, quæ
fieri velim, litteris expressa reperies. Age nunc, sacrificium Divæ
Astarti tuæ offerto. Ego quoque procedam, summoque Numini nostro
Melcarth sacra persolvam. At vero in votis mihi est, sacris religionis
peractis, me testem profectionis vestræ præbere; et certiorem te esse
volo, ulterioribus me favoribus tibi non defuturum."

Auditis verbis regiis, me coram Rege iterum prosterno, qui discedens,
facultatem mihi ad iter prosequendum fecit, atque procedenti mihi et
tubicines ultro accinebant, et multitudo grato animo acclamabat. Vix
interea iter flexeramus, quum ingentes portæ regiæ panduntur,
innumeraque multitudo populi, chorusque tubis, buccinis, tibiis,
sistris, citharis, fistulisque concinentium, ducta choragiis, ritu
solemni versus insulam profluere cœpit. Ibi enim summi Tyriorum Numinis,
Melcarth, templum magnificum, celsis columnis innitens stabat.

Vixdum transgessi eramus aream regiæ, quum Bodmilcar, incitato gressu,
ut me assequatur, properans, arcano veluti quodam modo me alloquitur:

"Magnum, potensque Numen Dei Melcarth est."

"Ita, profecto," assentior ego, consiliis eius minime perspectis.

"Magnum, profecto, insigneque Tyriorum Numen Melcarth est," repetit
ille. "Melcarth enim, quam Astarte, ampliores hostias exigit; tantæ enim
hæ sunt, quam quæ Deo Moloch immolantur; hodie scilicet aliquot proles
illi immolabuntur."

Annui illi quidem, mentem tamen eius necdum perspectam habui; tum,
paulisper hæsitabundus, sic fatur:

"Poterone abs te impetrare, ut ego, Tyriique mei, tua voluntate, ritui
proprii nostri Melcarth interesse possimus?"

Non sine gravi perturbatione animi eius consilia cognovi. Ægre admodum
intellexi numerum agminis nostri sensim diminutum iri; atque tolerandum
esse, ut dignitas nostri ritus, quo Astarten prosequebamur, ullum
detrimentum accipiat; nihilo tamen secius, quod haud aliud supererat,
invitus illi indulsi. Acclivem interea viam assecuti, quæ ad fastigium
ducit, ubi Baaltis-Astartes lucus situs erat, eoque quum ascendere
cœperamus, loco iter nobiscum prosequendi, conspicor eum cum tricenis
nostrorum nautarum secedentem, participemque fieri illius peculiaris
ritus, et video eum agmini adiungi, quod pilentum tectum, plumis
struthiocamelorum adornatum, auroque refulgens, trahebat. Eo pilento
vehebantur proles, quæ ut victimæ in sacrificio immolandæ erant. Ut
nostri ad hanc turbam accedebant, magnus clamor, tubarum, cymbalorumque
sonitus audiebantur indicia consalutationis, qua nostros exceperunt.

"Quam ego atrocem ritum proles immolandi exhorresco!" inquit Hanno.

"Nec ego aliter," assentior ego; "at vero, si Moloch et Melcarth id sic
postulant, quid aliud superest?"

"Salvo honore Moloch et Melcarth," prosequitur ille, "iure gaudeo, quod
Astarte Sidoniorum ritum idgenus sibi non deposcit."

Nunc iam semitam ingrediebamur, quæ per lucum ad Baaltis fanum
ducebat. Ædituum plerique aberant, ut sacrificio in urbe, Dei Melcarth
in honorem offerendo, interessent, nec præsto erant nisi seni sacerdotes
viri, fœminæ autem quaternæ. Conspectus templi, ut sole oriente, per
raram nebulam cernebatur, delectabilis perquam erat, nec sine levi
ægritudine animi afficiebatur, qui sibi hinc mox discedendum esse
senserit. Non tamen diffiteor mihi visum esse oportere eum, qui tam
delectabilem locum diu incoluisset, sensim relaxatum, atque effœminatum
iri, nec eum audacem, ac periculorum appetentem fore; atque mecum
recolebam memoriam Phœnices, quippe quæ expers omnis luxus futura esset,
nisi cives eius audaces pericula adire non dubitassent. Namque opes eius
mercatus peperit, quæ quidem, si cives audaces et intrepidi exercere
navigationem veriti fuissent, non modo nullæ essent, verum et ipsa
civitas, præda regum, littora eius invadentium ac depopulantium, facta
fuisset.

Hanno quoque, haud est dubium, quin eadem meditatus sit, menteque eadem
tacitus secum volverit.

"Sic, sane," fatur denique, veluti fructus meditationum proferens, "ita
quidem, me Castor; etiamsi Pharao, Melech David, Chaldæi, atque Assyrii
omnes suas vires et copias in unum conferrent, et nos, Phœnices,
adorirentur, ipsi naves nostras peteremus, iisque in alto
occurreremus. Quin etiam si patriæ nos extorres facerent, naves
pararent, et in Mari Magno nos impeterent, tamen usque nostra vigeret
dominatio; dum enim Chittim, dum Utica, Carthago, Tartessusque
superfuerint, quo nos recipere fas sit, totus terrarum orbis noster
est."

"Vera hæc quidem quodammodo sunt," illi assentior, "terrarum orbem
nostrum esse; verumtamen nihil prorsus id est, nisi nostra indomita
virtus, quæ id peperit. Nulli enim nobis ad subigendas vicinas civitates
duces præiverunt; nulli nobis imperatores victorias atque potestatem
retulere, sed nostris propriis virtutibus innixi, ac tutelæ nostrorum
Numinum confisi, terras mariaque peragravimus ignota, atque opes, aliis
incognitas conflavimus. Ac nunc demum nemo est qui nos assilire audeat,
quin omnes gentes nos honore prosequantur. Nec quisquam iam est ita
superbus, ut nostra auxilia flagitare se indignum sibi arbitretur, nec
per se tam pollens, ut nostra opera uti aspernetur. Quisnam, obsecro,
materiam Melech Davidi, quis aurum, quis argentum suppeditat? Quis,
quæso Pharaoni balsamum, quis gemmas, quis cuprum, quis, denique,
plumbum album subministrat? A quo, inquam, Assyrius requirit purpura, a
quo vitrata? a quo ebur? a quo, postremo, acu picta? Quis tandem, omnium
rerum, quæ luxui omnium principum, omniumque procerum inserviunt,
procurator, proxenetaque est? Iure ergo meritoque quisque Tyrius
superbiet, quum cuncta hæc pontivagis Sidoniis, principibusque
mercatoribus civitatis Phœnices vindicaverit."

Tum Himilco, elata mea sententia accensus, rem orsam sic prosequitur:
"Magna, profecto, merito magna est Tyri gloria. Utinam animus eius ardua
audendi nunquam languescat! Quod quidem ad me attinet, modo gratiis
Cabirorum mihi frui detur, veluti cœlesti signo, peregrinationum indice,
capedulum hoc cacuminatum, chitonetamque hanc tritam, non pro tiara,
liliis picta, ac pro chlamyde egregie acupicta, quibus rex Ninive
superbit, cambirem!"

Interea dum genium nostræ gentis sic sermocinando extollimus, sacerdotes
intus aras accenderunt, pelves sacris paratas partim aqua compleverunt,
partim vacuas apposuerunt. Hannibal milites suos in fastigio graduum
templi, in formam semicirculi statuit, quorum in extremis alis, geminis
ordinibus, sagittarii stabant, in medio autem classiarii quaternis
ordinibus consistebant, spatio pro me et comitibus intermisso. Buculi
per posticam ianuam templi ad mactandum perducebantur.

Adventus noster sonitu tubarum a nostris tubicinibus significabatur, cui
ex interiori modulis fistularum tibiarumque responsum erat. Pontifex
obviam nobis progressus, sic me alloquitur:

"Accedat iam Sidonius Mago, filius Maherbalis. Dux expeditionis huc se
conferat, ut se Deæ sistat. Te, tuumque comitatum huc accedere iubeo."

Dicto audiens, servis meis comitantibus, gradus ascendo. A dextro mihi
Hanno et Hannibal, a lævo autem Hasdrubal, Hamilcar atque Himilco
adstant, a tergo caterva nautarum, remigum, universæque plebis
stipati. Signo ab Hannibale dato, milites hastas, sagittarii arcus, ad
humeros levant, fronteque simul conversa, per fores ædis a latere
ingressi, in templo per ordines disponuntur.

Ædituus silentium mandat. Facto silentio, "Modum habeto!" idem clamat:
"Mago, filius Maherbalis, bono suorum sacra facere parat."

Buculi dicto celerius adhibentur, e vestigio mactantur, et in frusta
carpti, in aris adolentur, sacerdotibus ac ministris psallentibus,
precesque ad Deam recitantibus. Dum hæc geruntur, alter servorum meorum
malogranata vulgo dispertitur, eo proposito allata. Mox pontifex,
secundum ritum, scapulam alterius victimæ mihi offert, cui ego, ut mos
postulabat, crumenam cum senis siclis impono. Minister sacro fungens
oblatum accipit, ac dum is munificum meum donum prædicat, scriba
sacerdotalis nomen meum, sociorumque, præfectorum litteris diligenter
consignat cum summa oblati una, cuncta in regestis templi
prodenda. Deinde pontifex pectora hostiarum igni in ara candenti
imponit, indeque fumus statim sursum in tholum, versus fenestram
rotundam, ascendit. Sidoni Dea ipsa lapis ater est; sed hic, Tyri,
simulacrum Deæ ipsius Astartes vicem agit. Vultu ad simulacrum Deæ
conversus, sacerdos Divam precibus invocat, et psallendo Deæ laudes
canit, usque dum cantica alto silentio absorpta sunt.

Interea dum sacri ritus et cærimoniæ celebrantur, reliquiæ tergorum
labris maceratæ eluebantur, dein magnis lebetibus immersæ lixantur,
partes autem in culina templi batillis, aliæ autem in luco sacro, sub
dio, coquuntur. Nautas nostros minime piget auxilia præbere, nec in
accendendis ignibus, cocisque in curandis ahenis opitulari dubitant.

Paullo post iterum accedit pontifex, mihique pectus unius hostiarum
porrigit. Id ego sublatis in altum ambabus manibus coram Deæ simulacro
in sublime extollo, tum pontifici reddo, qui id ter circumvertit, quo
facto, id Numini pro me dicat. Eodem ritu et Hanno obit pectore alterius
hostiæ, nisi quod pectus, vice omnium nostrum septies circumagitur.

Quinis siclis, quos iam antea scribæ dederam, panes sunt præstinati;
Hamilcar vero, ex parte nauclerorum cæterorumque octonos siclos obtulit,
partim ut inde vinum emeretur, partim ut Deæ donum tribueretur. Hæc ille
rursus publice prædicavit. Nos deinde, alter post alterum, ante
simulacrum Deæ nosmet prostravimus; tum pontifex brevi atque ultima
prece Numen Deæ invocavit; quo facto, omnes nos læti, et animo recreati,
e templo in sacrum lucum contulimus. Postremo, ab Hannibale signo dato,
milites, qui in templo testes rituum muti atque immobiles adstiterant,
solutis ordinibus, quaquaversum discurrerunt, partim nautis se
miscuerunt, iisque in parandis epulis sedulo opem tulerunt.

Ego ad truncum patulæ cypressi sub umbra consedi, Hannone, Hannibale,
Gisconeque circum me provolutis otiabamur, dum Himilco opus amphoram
figlinam vino complendi administrabat. Servus meus interea scyphos
apparavit, et super mensam instructam sic in orbem disposuit, ut meus,
qui in labro caput leonis cælatum ferebat, medium locum obtineret,
cæterorum scyphis in circuitu positis. Hannibalis scyphus cupreus,
bracteatus erat, cum scapo, duabusque ansulis, cælato opere, in speciem
racemi atque florum. Ministerio hoc persoluto, servus recessit, sed mox
cum duobus militibus, grandem lebetem baiulantibus, ut ex molimine
concussio æreorum suorum thoracum satis clare audiretur. Sublato lebetis
operculo, panes ministrabantur discumbentibus e qualis, eo proposito
allatis; dein cuiusque e balteo cultros, cochleariaque lignea
deprompsit, ac, tandem, omnes ad uberes epulas discubuimus.

Scyphis iam dispertitis et oppletis, ego assurgo, sublatoque meo scypho,
ad salutem bonam convivarum fortunam propino.

Tum, in vicem, Hannibal, scypho sublato, sic fatur: "Potus hicce
insignis est, meæ patriæ urbis, Arvad, genimen, quod se fruentibus vitam
ac vires impertit; hinc intelligetis, quare Arvad clueat viris, ingenio
et fortitudine præclaris." His dictis, scyphum suum funditus haurit.

"Milites vero Arvad," excipio ego, ad centurionem conversus, "famam suam
atque claritatem uberrime meruerunt.--Interim, unquamne tibi per bonam
fortunam contigit ad littora Iudææ pervenisse? Nam cursum nostrum eo nos
dirigere te non latere arbitror."

"Ita, Hercle, profecto," offá usque in ore hærente, excipit Hannibal;
"ipse hic gladius, quem gero, cingulaque purpurea in humero, donum est
Ioab, belliducis, consobrinique regis. Ibi enim, in pugna ad Gebam, in
qua Philistini victi fugatique ad moretum fuerunt, ego vicenis
sagittariis eius præfui. Nec hoc semel factum est, ut per annum, et
amplius, cum copiis Nahary, armigeri Ioab, qui unus erat e triginta
septem virorum fortium regis Davidis, in oppido Hamath præsidio
interessem. Inde mihi revertenti contigit, ut militibus huius nostri
Hasdrubalis navi vectis præessem, et hoc ipso eo tempore, quum naves
Sidoniorum longæ ad classem Ciliciensem oppugnandam missæ essent."

"Recte, me Dius Fidius, memorat," ait Himilco, "famam eius expeditionis
audivi, quum nos longe, Gadibus aberamus."

"Nos vero," inquit Hamilcar, "sub iis temporibus Pharaonis in exercitu
stipendia fecimus, eramusque in littoribus Æthiopicis, ultra Mare
Algosum navigantes. Et quas, Pol, testas, in se margaritas celantes, ibi
invenire soliti eramus! Insuper et pisces ibi non erant rari, qui
hominem integrum hauriendo pares essent."

Nostris sic verbigerantibus, quædam sacerdos e iunioribus ad eos
accessit, Hannonique manipulum, telá obvolutum, tradit.

"Hoc," inquit illa, "simulacrum Baaltis est. Super eo aromata
pretiosissima adolui; unguentis idem oblevi rarissimis; obtuli id etiam
ipsi Deæ quæ id propitia accipere non renuit. Tibi, Sidonie, nunc id
concredo. Utinam simulacrum tibi, cunctisque expeditionis huius sociis,
Diva adstipulante, bonam, faustam et fortunatam peregrinationem reddat."

Dein pontifex ipse cum simulacris cæterorum Deorum accessit, solo
Melcarth dempto, quod Bodmilcar ipse, e templo, quo solus iverat, erat
allaturus.

Eadem ipsa sacerdos sese viæ ad nostras naves comitem obtulit, ut
simulacra in ipsa navi, antequam solveremus, lustraret.

Himilco facultatem sibi dari flagitavit simulacri Cabirorum ad marginem
portus deferendi, antequam id fidei naucleri concrederetur.

"Quid nunc," interrogo eum, "de tuo voto vicenûm siclorum, uniusque
buculi, quod Cabiris feceras?"

"Illud," respondet ipse, "usque eo differendum censui, donec nebulo ille
mihi obviam fiat, qui me uno oculo privavit. Ecquidem minime dubito Deos
mihi interea fidem habituros, nec solutionem, præsertim in antecessum,
exacturos."

Interea Hanno suum simulacrum Astartes revelavit, idque utraque manu
servans stabat, oculos in eo pascens summa admiratione. Erat autem
simulacrum ex alabastro, ternis ordinibus ocellorum auratorum e collo
pendentium, cacuminatoque capedulo, sub quo comæ copiosissimæ
cernebantur.

"Vota," inquit Hanno, "Deæ meæ ego quoque nuncupavi; illa tamen
respondit me tempus opperiri debere, et usque eo perseverare, dum compos
propositorum fierem;" atque his dictis se proclinavit, ac Deæ simulacrum
deosculatus est. Mihi tamen non satis constat, utrum falso mihi
persuaserim, certe lenem frondium arborum susurrum, veluti responsum in
eius vota, resonare me audivisse mihi videbar. Idem et sacerdos fortasse
animadvertit, nam in me renidens, manum suam humero Hannonis leniter
admovit, et,

"Nunc vero," inquit, "Navarche Mago, proficiscamur! Tempus naves
conscedendi iam adest, atque hora iter ingrediendi, ipsa Deá
significante, propitia est. Age igitur, procedamus!"

"Ad naves! Ad naves!" impero ego magna voce; tum me ad templum
convertens, "Vale, Baaltis, cœli Regina!" inquam, "sub vesperum in Mari
Magno nos videbis."

Casside capiti repositá, Hannibal cantu tubæ milites nautasque convocari
iubet. Hanno atque sacerdos ad idem latus meum accedunt, Himilco autem
simulacrum Deæ ferens, ad alterum comitatus, eo ordine quo venerat,
nobiscum, versus portum, per vias, utrimque decoratas, iter flectit. Viæ
ad portum ducentes, totusque margo portús, tanta hominum multitudine
erat conferctus, ut arduo nonnisi conatu pervadere possemus. Turbæ autem
ex omnium gentium varietate videbantur coalescere; nam, præter indigenas
Phœnices, Syri quoque intererant, cum indumentis fimbriatis et clavatis;
Chaldæi, cum plexis barbis; Iudæi, cum curtis tunicis, prolongatis
calceis, pellibusque pantherarum per humeros transversis. Præterea et
Lydii cum vittatis frontibus; Egyptii, quorum alii tonsis capitibus,
alii cum ingentibus corymbis; Chalybæi quoque feroces aspectu, seminudi,
ac, tandem, ingentis staturæ, roborisque Caucasii in turba
versabantur. Plurimæ etenim gentes remotissimæ ad nostras Phœnicias
urbes suos cives delegare consueverunt, veluti ad meditullium patriamque
artium, industriæ fabricatoriæ atque mercatus. Hos inter cernebantur
Arabes et Medianitæ, qui proceritatem ædificiorum videbantur mirari, nec
minus frequentiá ac multitudine hominum attoniti stupebant. Visi etiam
Scythæ sunt ex Thogarmate,[3] quorum crura braccata loris ac fasciis
erant circumligata, et hi tractim incedebant, mirarique videbantur et
ingentem hominum concursum, et omnes omnino equos vectaculaque ex
angustis viis abesse.

Fragor multi clamoris vociferationis atque cantilenæ aera verberabat, et
hoc in diversissimis linguis. Turbæ hominum, humeris, cubitisque pressæ,
sese confricando luctabantur, ut capitibus porrectis visum prætereuntium
manipulorum caperent. Quisque chorus musicorum aliam, ac rursus aliam
admiratorum turbam nactus erat; quodque sacerdotum prætereuntium
collegium novam scrutantium et admirantium catervam allicuit. Regiæ
quoque cohortes cum suis scutis, variis coloribus distinctis, novum
spectaculum, admirationisque fomentum curiosis offerebat. Nostri denique
classiarii et promiscui nautæ mirum quantum vulgo concursum concitabant;
nosterque progressus præter armamentarium turbinis speciem referebat, ut
iter nostrum ad reservata spatia in margine portus flectebamus, ubi
classicula nostra, puppibus versus terram destinatis, sub præsidio
paucorum nautarum parata stabat.

Iam et Bodmilcar atque spado interim in navim Melcarth advenerunt, et in
agea, quæ ad puppim ducebat, animoso quodam modo colloquebantur. Simul
ac nos adventare vident, colloquendo subito finem faciunt; Bodmilcar
sibilo nautas convocat, spado autem me conventum accedit.

"Omnesne sarcinæ tuæ comportatæ sunt?" quæro ex Hazaele.

"Ita sunt," respondet ille; "at ego perquam moleste fero camas nostras
non in hac maiori navi paratas esse; in hac enim longe ampliori spatio,
ampliorique commodo frueremur; tamen id parum refert: prima quaque
statione id mutari poterit; hoc et Bodmilcari expedire videtur."

"Fieri id nequit," aio ego, "serva regia mihi concredita est, eamque sic
manere oportebit. _Melcarth_ est oneraria, nec ad nauclerum onerariæ
quidquam de vectoribus attinet. Ne de hac re quidquam amplius! Rectene
traditum teneo, tibi a rege litteras pro me esse concreditas?"

Ne verbo quidem in responsum prolato, spado cistellam santálinam mihi
tradit, quá apertá, plures philyras papyri intus reperi, varia præcepta
pro me complectentes.

Quum iam prope signum silentii tubá a me dandum erat, iamque verbum
prolaturus eram, quum subito Bodmilcar accurrit, æque in brachia mea
coniicit, et, "Sacrificium Moloch obtuli," inquit, "vota Deo meo
exsolvi, tibique iam animum sibi conscium pandere cogor. Veniam tuam,
omniumque, si quos conscius, aut invitus, insolentiá, temeritateque
offenderim, flagito."

Hanno illi incunctanter manum porrigit, certioremque eum facit, se,
quidquid antehac perperam dictum factumque abs se in simultatem fuerit,
prorsus oblivioni traditurum, in posterum vero eum omni humanitate
prosecuturum. Ego autem, quum hos, cæterosque omnes, sic in gratiam
redivisse cernerem, facile annui, gratoque admodum animo vidi nos omnes
in amicitiam, pacem, atque concordiam conciliatos iter ingressuros.

Quisque interea nauclerus suas nauticorum manuas congregavit. Hannibal,
suis ubique dispositis, denos sagittarios, totidemque classiarios, in
nostra navi continuit. Tum sacerdos suum cuique navi Numen solemni ritu
per simulacra dispertivit.

Priusquam solvissemus, domnædius noster, cuius sub tecto morati eramus,
cum uxore, filioque una, viam sibi per præsidiorum ordines fecit, me
appellavit:

"Amice, Mago," sic fatur, "ferre non poteram, quin ante tuam
profectionem te iterum convenirem. Ecce tibi placentas, hic autem
quasillum uvæ passæ attuli; præ cæteris autem aliis, ecce binos utres
genuini nectaris. Accipe hæc, amabo, in signum bonæ in te
voluntatis. Vale, hominum optime, atque Dii omnes Deæque prospere te
navigare faxint."

"Vale, gubernator eximie," eloquitur domnædia, ad Himilconem versa,
"tibi vero ego attuli hunc utrem Byblici, nam probe compertum habebam te
nullum vinum huic anteponere."

"Summas tibi, domnædia, habeo, reddoque gratias," grato animo respondet
Himilco, "nam ego, profecto, nullum vinum genimini claræ Phœnices
comparandum censeo. Scito, matrona præclarissima, tui gratissimi muneris
me immemorem nunquam futurum; atque, si bene ominato sidere usi
fuerimus, largientibusque Cabiris, salvi reduces fuerimus, spondeo tibi
tali munusculo me ad te rediturum, quod cunctas mulieres Tyrias in
invidiam rapturum sit."

Filius coniugum, ephebus senum-denum annorum, singulari in Hannonem
pietate ferebatur, nec facile dissuaderi poterat, ne se socium itineris
adiungeret. Is amico fasciculum calamorum scriptoriorum dono tulit;
atque hi animo admodum ægro alter ab altero divelli patiebantur.

In omni hac hominum turba vir quidam intererat, quem summo honore
prosequebar. Eius litterarum scientia probe Divina existimabatur.
Sacerdos is erat provectissimæ ætatis, nomine Sanchoniathon,[4]
historiographus. Is, quamvis nullá itinera susceperit, rerum tamen
notitiam totius fere orbis maximam inter æquales consecutus erat.

Is me his verbis appellavit: "Mago, fili mi," inquit, "scriba tuus Hanno
munus sibi suscepit litteris cuncta comprehendendi, quidquid rari,
mirabilis, in dissitissimis quas visetis orbis partibus, et quidquid
usquam comperietis scitu dignum, ad me perscribendi. Ille quidem ingenio
claro et alacri est, ætate tamen indomitus, et in ephebis est. Si ergo,
salvo tuo commodo, liceat, rogatum te esse volo, ut pro tua diligentia
caveris, ut promissis stare ille ne detrectaverit."

"Gratum mihi, pater, velim, existimes," respondet Hanno, "nihil quidquam
a me præteritum iri, ut iuventutis temeritates frænem et
compescam. Multis humanitatis officiis erga te haud ignoro me teneri;
nec, si per vires possim, committere velim, ut præcepta disciplinæ, abs
te mihi impertita, memoriá mihi dilabantur. Quamobrem, quantum viribus
polleo, enitar, ut quæque memorabilia in nostris orbis partibus mihi
innotuerint, meá operá, ad notitiam Phœnicum perferre possis, nec me
discipulum tanto magistro indignum præbebo."

Tum grandævus Sanchoniathon nobis Deorum favorem efflagitavit. Vix hoc
peracto, sacerdos Astartes a navibus huc pervenit. Ut ipsa Hannonem
præteribat, eam dixisse clare ac distincte audivi:

"Ipsa tam proba est quam formosa."

"St!" ille se monebat, "oblivione mihi delenda est. Pharaonem
fortunatum!"

Quum ad solvendum cuncta parata esse nuntiaretur, tubá ad conscendendum
cani iussi, et omnes sedulo conscendimus. Primus qui pedem navi
admoverat, Gisco fuit, _Cabirorum_ gubernator, qui vulgo ut "Gisco
Celta" cognoscebatur, vel, et hoc sæpissime, ut "Gisco Inauritus"
memorari consuevit. Is navigationi ad Rhodanum octies interfuit; in una
harum, ut famá accepimus, uxorem Celticam duxit, flavis comis, quæ hunc,
in suis nativis sylvis usque adhuc exspectabat; alias eum a Siculis
captum, ambasque eius auriculas ab iis præcisas esse tradunt Puppim
ascendens, capedulo agitato, lætus inclamat:

"Evove, nautici! omnes nautici præsto estote! Euoe! conscendite
principes marium, Astartes soboles, præbete Navarcho aures! Tyrii et
Sidonii, ad mare! ad mare! Navarchum Magonem Dii servent!"

Nautici interim ad naves properant; quisque suam conscendit, ac simul
ego in catasta puppis locum meum ceperam, parasemum meum e malo
_Astartes_ in signum profectionis evolvi, exostram revelli iussi; tum
marræ vi magna prorsum, littori figuntur, naves retrorsum cedunt,----ac,
tandem aliquando--profecti sumus.

_Cabiri_, cum suis binis et vicenis remigibus præibat; excipit eam
_Astarte_; _Dagon_ vectabat _Melcarth_, quæ ob nimiam magnitudinem vela
in portu minus apte explicare poterat. Classicula nostra læte
præterlabebatur frequentia navigia, crepidinibus hærentia, perinde atque
innumeras barcas, lembos, liburnas, celocesque, huc et illuc meantes ac
vergentes, quæ multitudines hominum, quod sacra Melcarth necdum
cessarant, in insulam et retro vectabant. Tubicines nostri usque
canebant; remi nostri salum, velut ad modulum, verrebant, atque voces
undique acclamantium spectatorum aera verberabant.

E celsa catasta mea omnium navium tecta facile perspiciebam. Hic mihi
adstabat Hanno, dum Himilco e prora gubernis[5] operam dabat. Hannibal
classiarios sua scuta lateribus navis appendere iussit, eorum autem
quisque locum sibi destinatum tenebat. Hazael quoque, cui nulla
prærogativa obtigerat, in suam privatam casteriam se recepit.

Ostium portus mercatorii, cum suis geminis turribus speculatoriis,
prætervecti, fauces penetravimus ad insulam ducentes, ubi multitudo
navicularum, aplustribus ornatarum morabatur, supra quas, e longinquo
ædes Suffetis Navalis eminebant, quarum fastigatus ascensus, multitudine
obsessus, tegetibus variis, vexillisque conspicuus, et hinc clare
discernebatur. Alias, in media insula, tholum templi Melcarth
conspiciebam, cuius e summo culmine fumus cæruleus celsa petere,
suffimenta, sine dubitatione, sacrificiorum, haud obscure
indicarunt. Quin, cœlo claro, etiam sonus tubarum et cymbalorum,
cæterorumque choragii instrumentorum clangor ad aures meas
perferebantur.

Gaulus regius, a gaulo suffetis comitatus, interim nobis occurrit. Supra
puppim navigii regii catasta eminebat, quæ tegete, auro argentoque
picta, undique obducta, tamquam ex integro metallica, fulgebat.
Superficies remorum ebore erant tectæ; vela filis argenteis erant
intertexta, acuque picta, cum imaginibus Melcarth, Moloch, atque
Astartes, velum autem in medio, hyacinthini coloris, in imitationem
undarum, viridi erat intextum, quarum e medio Astarte, in tutelam
piscium contra Dagon, exsurgebat. In confinibus proræ chorus musicorum
concinebat, in stega autem formosæ mulieres, tiaris regni, monilibusque
triplicibus decoræ, citharis laute pictis modulabantur, aliæ autem
taleolas æreas, cum cirris purpureis ac languido-viridibus, atque
tintinnabulis minutulis ornatas manibus gerebant, et horum tinnitui
accinebant. In extrema puppi rex Hiram in solio reclinatus
conspiciebatur. Caput eius mitra, cum insignibus infulisque regiæ
dignitatis integebat, ut apud principes Phœnicios erat solemne; barbam
Syrorum more hispidam, in lacertis autem geminas armillas aureas
gerebat. Solium eius ex auro vitreatoque factum, micabat. Tergum solii
in similitudinem navis cælatum, ancónes autem delphinorum in speciem
erant efficti. Duo viri ministrorum officio fungebantur: alter scriba,
iunctis brachiis adstabat, alter vero custos sigilli. Pone hos servi
stabant, quorum alter velabrum regium super caput regis servabat,
purpure aureisque fimbriis insigne; alter autem labarum regium, e
sindone purpurea textum, in quo imagines solis, lunæ dimidiatæ,[6]
stellarumque errantium erant filis argenteis expressæ, ferebat. Suffetes
se in gaulo Præfecturæ Navalis tenebant, præsidio cincti custodum,
quorum cassides Lydicæ, scutaque argentea, et suta[7] solis splendore
fulgebant.

Regio comitatu conspecto, remiges sistere remos, navesque teneri
iussi. Navigatores regii idem facere statuerunt, suæque naves pariter
substiterunt. Servi regii intra momentum temporis exostram ebeninam
provehunt, eamque tapetibus pretiosis confestim consternunt. Rex Hiram
consurgit, e solio degreditur, in nostram venit stegam, ubi mihi
contigit honor eum per meam navim circumducendi. Ostendi illi itaque
duplicatas stegas, dispositionem mercium et impedimentorum, atque
receptacula aquæ. Inde, sine comitatu, obibat casterias spadonis, atque
servæ, postea autem, discessurus, per fiscalem suum bina talenta argenti
mihi appendi iussit. Rege ad solium regresso, exostrá revulsá, signo a
me dato, centum ac duo et viginti remi nostri sine strepitu aquis
merguntur. Tubæ canunt, milites, nautæ remiges conclamant, ego autem
magna voce vagio:

"Vale mi Rex! Tyre et Phœnice, valete! Vos autem soboles Astartes,
classiarii mei, facessite prorsum!"

Classicula denique nostra celeri lapsu prætervehitur turres, tutamenta
ostii portús, quas die-noctuque excubiæ tenebant. Postremo, oculos
retro, versus urbem, quæ tamquam candicans amphitheatrum, e plano in
clivum sese attóllebat, angustis viis per intervalla múltifariam
intersectam; item, versus molem flavescentis templi Melcarth; deinde,
versus grandes ædes Præfecturæ Navalis, supra quas luculenti muri templi
Baaltis eminere videbantur, tum, deinde, supra hæc omnia, iuga Libani in
extremo horizonte, verticibus celsi in longinquo livescentibus, ut ea
cœli convexa adumbrare videbantur. Istinc ad naves me converto, ut eæ
proris æreis spumam sali ferventem sulcabant. _Cabiri_ haud aliter quam
delphinus, facili lapsu per undarum cristas ferebatur, _Melcarth_, iam
non vectata, atque _Dagon_, propriis velis rapiebantur.

Vento secundo pulsi, versus Austro-Occasum ferebamur, quare et reliqua
vela pandi iussi onerariarum, dimidiam autem remigum partem remos
levare, sese autem quieti tradere præcepi. Ipse quoque consedi, et sic,
meditabundus, oculos in æquore pascere cœpi.

Ac nunc demum iter versus dissita Tartessi littora vere carpsimus.

[1] Deus Philistinorum, magnus piscis; n. 36.

[2] Dii minores apud Pelasgos; Ursa Maior; n. 37.

[3] Pars Armeniæ; n. 39.

[4] Auctor Phœnicius; n. 40.

[5] _Guberni_ sunt qui gubernant.

[6] Insigne regni; n. 41.

[7] _Thorax_, metallum quod pectus tegit.

CAPUT III

_Sammai a Custode Servulæ Agnoscitur._

Ad præternavigandum Promontorium Album, sinum ex Occiduo-Meridiano rectà
traiiciendum statui, Tyro ad Septemtriones eius relictá. Ab Albo
naviganti mihi in conspectum venturum esset promontorium Montis Carmeli;
tum, evitando profundas aquas sinús, istinc ad Septemtriones
circumflectendo, secundum littora commode poteram versus Ioppam
navigare.

_Cabiri_, prima navis, mille tercenta stadia quatuor et viginti horarum
spatio facile emetiendo par erat; at gaulus, utpote qui tempestate
ordinariá semper velis agebatur, magnaque onera vectabat, tantam
celeritatem assequi non poterat; haud aliter onerariæ. Tamen effeci ut
in primis quatuor et viginti horis mille stadia relinquerem, ita ut iam
prioribus horis tribus circuirem Promontorium Album, cursumque ad
Austro-Occiduum tenens, sub noctem terra e conspectu dispareret.

Circa mediam noctem Himilco me suscitabat, docebatque nos e regione
Promontorii Carmeli versari. Satis claro lumine lunæ tantum quod summum
eius cacumen discernere poteram; tum cursum nostrum ad Austrum
flectendum iussi, cavique per signa, ut _Melcarth_, collectis velis,
remis se concrederet, quod iterum terræ appropinquabamus. Sub primam
lucem flabra citatiora in conspectum devexorum Palæstinæ littorum nos
compulerunt, atque circa meridiem, e procerioribus turribus nos adversum
Ioppam vergere cognovimus, quod et luci palmarum, atque ficulnearum
circumiacentes prodiderunt.

Superato ostio fluvii, qui circiter quadragenis stadiis a portu se in
sinum effundit, _Cabiri_ littus appropinquavit, dum _Melcarth_, duæque
barcæ, quum aquæ nimis vadosæ essent, circiter uno stadio et semisse, in
alto constiterunt.

Portus Ioppæ nullus fere est; neque enim alveum, nec navalia
habet. Prope ad littora pauca gurgustia atque mappalia visuntur, inter
quæ medium fere locum obtinet castellum quoddam, e congerie atque
maceria, a rege Davide conditum, quum mercaturæ cum Phœnicibus viam
paravisset, atque Ioppam portum constituisset, quò betulæ cedrique, in
Libano succisæ, ratibus convectarentur. Quædam barca Phœnicia, unaque
ærumnosa navicula Ægyptiaca, cum tutela, caput anserinum referente,
subtus littus in luto hæserunt; in ipso autem littore nonnullæ scaphæ
piscatorum Iudaicorum miserabiles iacebant.

Hannone et Hannibale mecum accitis, lintre terram petivi, ut centurioni,
qui ei leviori præsidio hic loci præerat, honoris causá
sisterem. Priusquam tamen longius processissemus, ipse centurio nos
visum accessit, comitatus manipulo circa quinûm denûm militum, gladiis,
lanceis quadratisque scutis armatorum. Hi linteo erant præcincti,
cinguli eorum in latere corio convincti, politoque silice
constricti. Comæ eorum, in nudis capitibus in minutos cirros erant
plexæ; in pedibus ac tibiis calceos et vinctas ocreas gesserunt, in
humeris autem, more Iudæorum, pelles pantherinæ erant
circumiactæ. Centurio solus gerebat cuprea suta, haud affabre
facta. Simul atque intra paucorum passuum spatium conveneramus,
centurionem consalutavi, quod, vicissim, et ipse fecit, prodiditque se
haud ignarum esse me legatum a rege Hiram missum venire.

"Pax sit vobis!" fatur ille. "Quoniam de tuo adventu certior factus sum,
tibi obviam veni, ut tibi, Hierosolyma petenti, comitatum
præstarem. Rogo tamen te, atque obsecro, ut in castellum nostrum venire,
hospitemque nostri, cuiuscunquemodi convictús, te præstare ne
fastidiveris."

Eá humanitate excipi nobis gratum erat, lubenterque comitabamur nostrum
hospitem in munitiones, quò per fornicatam turris portam
ducebamur. Pervenimus in aulam celsam et spatiosam, unde prospectus
patet in mare. Ibi servos tabulatum satis asperum stragulis consternere
iussit. Muri eius loci nullá tectoriá erant rudes ac nudi, totaque
structura omnis artis expers. Aqua, panis, fici passi, atque caseus
erant nostræ frugales dapes, quibus tamen vinum satis potabile
addebatur, cuius quidem obtinendi Iudæis, captá ab iis Syriá, ex
Helbon[1] facultas dabatur.

Dum epulæ parabantur, varias inter nos vicissim quæstiones de ipsis
nobis, deque regibus nostris agitabamus; simul tamen atque cibi
apponebantur, præfectus Iudæus, os caseo referciens, edendi exemplum
præbuit.

Subito, quum me circumspicere animadvertit, sic me affatur:

"O, utique, tu cogitare videris nos Phœnicum dexteritate ædificandi non
pollere. Vestrá arte affabre sciteque res moliendi nos certe
destituimur. Memineris tamen nobis et opes, et materias vestras
deesse. Nec te præterire velim hunc misellum nonnisi pagum esse; at
vero, es æquo animo, mox cernes frequentes nostras urbes, æquè ac læta
rura antequam Hierosolyma pervenias."

"Terra Iudææ," respondet Hannibal, "mihi quidem haud ignota est. Iam eam
peragravi, eamque fertilem atque opulentam esse perhibere possum; nam
ferax ea est olivæ, dactylorum, vinique. Nec agricolas vos tantum, sed
et bellipotentes esse superbitis. Quæque gens negotium sibi proprium
sectatur. Nos Tyrii, atque Sidonii, plerumque cupiditate navigandi
flagramus, ac mercátum, omnia audéntes, exercemus, tamen prædicare audeo
nos belli quoque artibus florere; sic Arvad nullo pudore suos belliduces
memorabit."

"Sic, sane," excipit alter, dum mirabundus oculis percurrit arma sutaque
Hannibalis, "dubium nullum est, quin milites Phœnicii optime armati
sint."

"Est," inquit ille, "quod tibi dicere possim, quodque tibi prorsus novum
videbitur. Quamvis vobis exercitus constitutus nullus sit, nec quemquam
peregrinum ad stipendia admittatis, tamen ego regis vestri stipendia
feci. Id autem hunc prope in modum evenit:--Admodum puer in oppidum
Canaan delatus eram in hæreditatem filiorum Asher,[2] ut soboles eius
tribús crevi, iustoque tempore in exercitum vestrum conscriptus fui."

Centurio Iudaicus auditis miro modo delectabatur; surgens, Hannibalem
amplexatur, et in pignus amicitiæ cyatho vini perfruuntur, qui cyathus
mox ad Hannonem, tum ad me cessit. "Ego," inquit ille, "ad tribum Iudæ
specto, cuius patrimonium, Hierosolyma profecturi, præteribimus. Rex
quasdam copias proprio sumptu alit, atque ego centurio e vicenis unus
sum. Missus eram huc, ut te advenientem exciperem; equi asinique pro
itinere necessarii parati sunt, poterisque, quum libuerit, veluti hac
vesperá, si videbitur, proficisci."

"Hodie id fieri nequit," respondi, "a navibus enim, antequam redeam,
cunctaque in ordinem redigam, abesse non possum. At cras paratus ero."

Quum otium nobis non deesse videretur, quærit, utrum sibi naves visere
liceat; quod, quum Phœnices simus, merces forte nobis venales sunt, quas
ipsi præstinare liceret.

In responsum docui eum, nobis merces, quum in servitio regis essemus,
venales nullás esse; nec alias res mercimoniales nobiscum tulisse, quam
quas erga alimenta necessaria cambire possemus.

"Si sic se res habet," subiungit ille, "tibi fortasse prodesse potero;
habemus enim greges caprarum, habemus balsama, olivas, affatim.
Quibuslibet potero adiumentis, tibi adero. Sammai[3] ego sum, filius
Rehaiæ; pater meus in hoc regno latissime cluet."

Assentior itaque ut naves nostras visere possit, quo nos et mox secutus
est.

Dum ego abfui, nautæ iam exhibuerunt nonnullas merces piscatoribus in
littore, atque pastoribus ibi congregatis, quas merces quisque suo
beneficio secum attulerat, et iam arguta negotia inter se agitare
cœperunt. In stega _Melcarth_ merces mutatoriæ iam evasatæ erant, atque
Hanno celeri manu efficiebat elenchum mercium, quas ego libenter missas
esse, atque earum, quas, vicissim, comparatas esse vellem. Penu meum,
cuius incrementum maxime mihi cordi erat, frumenti copiá indigebat,
item, duarum amphorarum olei, dolii olivarum, semisse balsami, senum
qualorum fici passi, senum qualorum dactylorum, quinquagenûm caseorum;
præterea Bodmilcarem, qui cambiis præerat, nonnullas oves, atque hœdos
comparare iussi, uti nostri copiá carnis recentis abundarent, usque dum
in Ægyptum perveniremus. Aliæ quoque suppetiæ comparandæ erant, sed has
a regis Davidis munificentiá exspectabam, perinde atque a facultatibus
meis, quibus eas res Hierosolymis commercari poteram.

Concinnum ordinem, rationemque rerum in navi dispositarum, Sammai summis
laudibus extulit; et, quoniam omnia pæne sibi prorsus nova esse
oportebant, vix verba reperire poterat, quibus admirationem suam
exprimere posset. Disciplina virorum, perinde ac plenitudo rudentum et
copularum, æquæ dignæ suæ admirationis causæ erant. Ad cœnam a me
invitatus libenter annuit, et in puppi _Astartes_ sedentibus nobis, ex
imo suspirans, exclamabat:

"Quantá gloriá vestram peregrinationem cumulatam esse oportet! Quam
præclarum est divitias, quas maria celant, comparare posse! Hic, in
montibus nostris, hircis imperitiores sumus. Fieri subinde potest, ut
paucos vicos compilemus, sed leoninam partem prædæ duces sibi vindicant,
quæ tamen plerumque tenuia et ieiuna sunt, cum lucro comparata, quod vos
mercaturá conflatis."

Ego tamen eum commonefeci, ut intelligeret maiora quædam subesse commoda
in mari periclitantibus, quam sunt meræ opes, veluti commodum videndi et
experiendi mundi miracula.

"Ita, profecto," annuit ille, "sæpe mercatores vestros Phœnicios narrare
audivi de immanibus colubris, ac de piscibus quinquagenos cubitos
longis. Audivi fabulas eorum de vallibus, gemmis referctis, de fodinis
auri argentique nunquam exhauriendis. Nec ignoro ab iis de gigantibus,
deque montibus ignem fumumque vomentibus mira ac stupenda narrari."

"Nullum dubium," excipio ego, "tu satis intelligis viatoribus aliquid ob
exaggerationes concedi debere; tamen prorsus constat peregrinatoribus
haud raro miras res sub conspectum cadere."

"Nonne," ultro quærit ille, "etiam pugnandum vobis subinde est? Ego vero
quoddam pugnandi periculum iam expertus sum; Moabitas etenim atque
Philistinos[4] propriá iam manu interfeci. Pugnare scirem iterum; atque,
siquando vobis pugnandum esset, libenter vos comitarer. Liceretne
vobiscum ire?"

Hannibal humerum Sammai manu contrectans, sic eum alloquitur: "Vide sis
Centurio, utrum id serio dicas; nam id fieri posset. Quadragenis etenim
tyronibus sagitariis egeo. Possesne eosdem mihi comparare?"

"Possem, profecto!" avide assentitur ille, non sine solito iuramento,
"per nomen _El_,[5] _Domino Exercituum_."

"Compara illos igitur," interpono ego, "atque si quadragenos eiusmodi
fortes, alacresque masculos, militiæ aptos comparaveris, sub Hannibale
tu eis præeris." Insuper, additá pollicitatione præmii novorum sutorum
pugioneque chalybæo, cum capulo eburneo, animum eius etiam magis
incitavi.

"Dii servent regem!" clamat ille, gaudio accensus, dum Hannibal lætus,
quod augendarum copiarum suarum consilium eum non fefellit, manus
confricabat, atque cum orbe terrarum congredi, regnaque se subigere
posse sibi confidebat.

"Quæcunque regna," nugatur Hanno, "ego subegero, cum incolis unà, e
vestigio vendam; auctionabor eos omnes, vendamque licenti optimo, et e
proventibus palatium præstinabo meum. Tu, Himilco, mihi eris in
pocillatorem. 'Hirco hortulano pellium caprinarum cura committitur,' uti
proverbium, tibi non ignotum, docet."

At Himilco: "Loco de tuis epulis disserendi," inquit, "satius arbitror
ut animum in nostras advertamus," hisque dictis propius ad mensam
accessit, in qua iam dapinatum erat.

Vix cibos degustare cœperamus, quum nauta, a Bodmilcare missus advenit,
qui nuntiaret eum cuncta iam coemisse. Quærebam ex eo, cur nauclerus
ipse in socium non venisset. Aliam causam ipse allegare non posse
arbitrabatur, quam quod Bodmilcar spadonem ad secum cœnandum in
_Melcarth_ invitavisset.

Hanno expalluit.

"Spado ille perditus!" mecum mutio, postquam nauta tergum vertit; "sine
dubitatione, aliquid improbi ac noxii molitur; speremus tamen mulieres
nullius molimenti participes esse futuras."

Hanno tantum quod non actutum ad casteriam proruit, quum ianuá apertá,
ancilla intrat, quam hera sua velata comitatur.

"Noli vereri Navarche," inquit illa, "evolet licet accipiter, columbæ
non eum sequuntur."

"Numquid ille te sequi iussit?" quæro indignabundus.

"Parum instabat," respondet puella, "nos vero maluimus hic manere, nec
lubebat in ea atra navi maiori sedes quærere."

His auditis certiorem feci puellam recte eam statuisse, meque Hazaelem
severe obiurgaturum, si ad eas hinc subripere moliretur. Tum me roganti
facile annui, ut in stega, gratiá auræ recentioris hauriendæ, libere
obambulare possent; sed antequam ipsa se avertisset, Sammai, qui
hactenus cum Hannibale de quibusdam rebus militaribus disceptabat,
conspicatus vultum eius, exclamat:

"Hiccine tu, Abigail?"

"Tute ipse es, Sammai?" quærit ipsa vicissim, eodem puncto temporis
manus præbent, sibique vicissim in oculos contuentes, singultare
cœperunt.

Simul ac Sammai sese componere poterat, percontabatur ab ea, quí id
factum esset, ut eam navis Phœnicia haberet.

"An nesciebas," quærit ea vicissim, "Philistæos in pagum nostrum Gedor
descendisse, me Ascalonem[6] rapuisse, denique Tyriis me vendidisse?"

"Non, Hercle," respondit ille, "hæc omnia prorsus nova mihi sunt. Nam
ego in bello, contra regem Tzóbam, in Septemtrione eo tempore occupatus,
nec ex eo tempore domi fui."

Haud ita multo post Abigail, prisco, solitoque animo læto et alacri
recuperato, narrare perrexit, quemadmodum se rex Tyri præstinaverit,
nunc autem in itinere commissa sit in Ægyptum, veluti comes virginis
Ionicæ, quam rex Hiram eodem secum tempore emerat, quamque is Pharaoni
in donum mittat.

Sammai autem, ex sua parte, certiorem eam fecit sibi facultatem esse
concessam, ut se socium expeditionis adiungeret, et dolere se aiebat
iter in Ægyptum tam brevi finem accepturum; addidit præterea: "Utinam
peregrinatio non minus duratura esset, quam maiorum nostrorum quondam
peregrinatio in deserto."

Mutuá hac agnitione motus, puellam, ut paulisper inter nos considéret
invitavi; rogavi insuper Hannonem, qui gnarus linguæ Ionicæ erat, ut
virginem etiam ad idem faciendum invitaret. Ipsa, gratá obsequentiá, in
pulvillo sibi apparato consedit.

Cœna satis iucundo eventu cessit. Sammai et Abigail nos narratione suæ
anteactæ amicitiæ, rerumque in pueritia gestarum, quemadmodum unà in
pascuis suis nativis capras pavissent, oblectaverunt. Facere non poteram
quin iis coram animi ægritudinem faterer, quod propediem ipsis iterum
secedendum esset.

"At, fortasse," inquit Abigail, "Pharao me servare minus curabit, nam
mei similes rex Pharao, sine dubitatione, millenas habet. En heram meam!
ipsa illi mittitur; at, quod ad me attinet, me pro certo relegabit."

Sammai constrictis pugnis, veluti me appellans, me contuetur, ego tamen
alio solatio subvenire haud poteram quam memorando mihi videri, puellam,
itinere confecto, ab officio heram suam comitandi, absolutum iri.

"Præterea," subnectit Hannibal, "ipsa munere soluta, prorsus sola et
derelicta esset. Parum referre, quod Hazael tanto nisu eam oblectare
conetur."

Interea Hanno atque virgo Ionica colloquia inter se texere cœperunt, et
hoc tantá inter se fiduciá, ut mihi iam gravius ad ferendum videretur;
ut ergo modum rei ponerem, usus occasione, ubi scyphi complerentur,
quaesivi ab Hannone, quum ipse psallendi gnarus perhiberetur, utrumne
virgini persuadere posset, ut ipso chorago, quoddam carmen nativum
præcinere vellet. Linguæ Phœniciæ paucillum gnara, ipsa pro se
respondit, se et posse, et libenter velle, ut cuperem.

Cithará allatá, et in harmoniam redactá, ipsa, velamine revulso, vultum
nobis exhibebat singulari gratiá venustum. Virgo more mulierum Phœnicum
erat induta habitu purpureo, argento acupicto, in collo autem monilia
trium ordinum aureorum ocellorum affabre factorum. Erat ipsa capite
nudo, comá patrio more concinnatá, a fronte retro flexá, et in medio
revinctá. Nos alto silentio circumsedebamus, veluti solo fixi, eiusque
mirá venustate constricti.

Primum quam servus meus lychnis in latere navis eo paratis lucernas
adaptasset, virgo Ionica, voce clará ac sonorá quandam cantilenam suæ
patriæ fundere exorsa est. Linguæ quidem Ionicæ familiaritatem mihi
nullam esse fateor, tamen, in peregrinationibus meis vagam quandam
cognitionem eius comparavi ut satis intelligerem eam bella celebrare a
civibus suis longe ab hinc cum Achæis, et contra Priamum, regem Troiæ
gesta. Ut vox eius subinde in dulcedinem vertiginosam exsurgebat, oculi
Sammai affectibus animi scintillare videbantur, digiti vero Hannibalis
capulum sui gladii tentare. Quin et illi, qui sensum verborum non
ceperant, tamen modulis ad ima cordis capiebantur, æquè ac venustate
eximiá cantatricis. Finitá cantilená, virgo exsurrexit, pedesque non
aliter quam ipsa Diva Astarte id factura esset, per undas præterlabens,
cum gratia retraxit.

Postquam virgo discesserat, Hanno protinus ad oram navis se recepit,
ibique stans, animo non parum turbatus, fluctus contuebatur. Quum eius
suavi conversatione diutius carerem, ad eum accessi, quæsivique ex eo,
quid rei esset.

"Nihil quidquam," respondit, "quod non brevi prætereat."

"Tibi suaserim," moneo eum, "nequid ex his, quæ hac vesperá hic dicta
gestaque sunt, Bodmilcari enuntietur; equidem nec illi, nec spadoni
fidem habeo."

"Nihil refert," respondet ille, "quid Bodmilcar fecerit. Quod ad me
attinet, promissis meis stabo. Modo ego Tartessum perveniam, ibique
audacius quid agendi facultatem reperiam. Nec despero quin nauta usque
evadam aptus, Navarche mi;" et dum sic loquebatur vox aliquantum rauca
clarescere cœpit. Manus eius tum prehendi, veluti fidem eius
confirmaturus. Nescio quo pacto, in diem iuvenis mihi gratior et
acceptior esse cœpit.

Quum ad cæteros reverteram, Sammai sic reperi, quasi in siccum redire
mallet.

"Fausta felixque sit tibi nox, Sammai," alloquor eum, "cras mane iterum
conveniemus."

"Faustam ac placidam tibi precor noctem, mi Navarche, vobisque omnibus!"
inquit ille in responsum, et quam primum in navi erat, clamavit; "Vale
Abigail, blanda columba mea, nox tibi fausta et placida esto!"

"Tibi quoque, agnelle mi!" respondet illi Abigail, pervicax e casteria
sua prospectans.

Eodem ipso tempore spado advenit. "Lurco ille bonis est pulmonibus;"
contemptim animadvertit præteriens; "verum ego dubito utrum Pharaoni
valde gratum fuerit sua mancipia toti orbi ostentui exhiberi."

"Sic, profecto; nec si resciverit eandem lautitiis a Navarcho et scriba
eius celebratam fuisse," addit Bodmilcar, pede interim e pulvillo
excutiens citharam Hannonis, quam hic casu, discedente virgine Ionica,
ibi reliquerat.

"Quæ tu hic agitas, mihi perquam ingrata sunt;" respondeo ego loquelæ
eius voce severiori; sed Bodmilcar sermoni meo verbis acrioribus
incidit: "Hazael, fretus auctoritate regis, de mancipiis ad suum
arbitrium, ut lubet, statuet."

Verba hæc me non parum exasperarunt. Ferendum non erat ut spado Syrius,
ipse mancipium, suam meæ auctoritati anteponere præsumat, meque, hominem
liberum, navarchum Sidonicæ classis, sibi posthabeat. Bodmilcarem itaque
obtutu rigido et constanti contueor, quod is minus videbatur intelligere
quid dixerit; sed ipse, simultate quadam mihi obtutum temere reddidit.

Tum ipse voce elatá pergit: "Iuvenca ista Ionica mea quondam fuit, sed
mihi a latronibus erepta erat, qui eam regi vendiderunt. Rex eam regi
Pharaoni in donum mittit; quum itaque obnitor, quominus donum regis in
manus incidat scribæ tui, officio meo satisfacere arbitror."

Contra, ego, firma voce respondi: "De cunctis his rebus meum erit hic
iudicare. His in navibus auctoritas mea de omnibus rebus sola valebit;
et væ illi qui eam in dubium vocare ausus fuerit."

"Præclare dictum!" adstipulatur Hannibal. "Disciplina atque obedientia
potissima sunto!"

"Tum _sic_ faciam!" clamat ille voce raucá, furore subacto; ego tamen
tranquille perinde ac firmiter subiunxi: "Quin facies quod ego iussero;
redibis in tuam navim, nautasque tuos curabis. Ego a die crastino quinos
dies abero."

Ipse pedes versus navim retraxit, minas et maledicta inter eundum
mussans, quæ tamen ego flocci feci.

Postquam ille discessit, Hazael sic fatur: "Nunc vero ego ibo,
puellamque eam castigabo."

Hoc audito, ut eum a proposito deterrerem, manum illi inieci, sed ipse
mihi se eripuit, et iam ad ianuam casteriæ accessit, quum subito,
fortissimis brachiis, Hannibal eum prehendit, totumque eum circumvertit.

"Eho! quod scelus te agitat?" balbutit ille, me prius, tum Hannibalem
contuitus, qui eum usque prehensum tenebat. Ego brachiis iunctis,
oculisque in eum defixis, stabam.

"Audi!" aio illi, "audi quæ dicam! Leges navium Phœniciarum hæ sunt:
'Quicunque mandatis navarchi refragari audeat, fune ex antennis ter aquæ
mergitur.' Tenesne?"

Formidine agitatus spado, in assensum caput quassavit.

"Præterea," addidi insuper, "huius rei memento; nec minus alterius legis
memineris: 'Siquis alteri maledicat, is ad malum devincitur, ac
flagellis cæditur, atque quinas et vicenas plagas sustinet;' etiamne hoc
tenes?"

Iterum capite nutat.

"Nec denique oblitum iveris," ulterius eum moneo, "puellam Abigail
lingua pollere loquaci, me autem auribus acutis. Nunc autem, Hannibal
fac eum missum!"

Hazael se ad casteriam sine verbo contulit. Hannibal se a risu vix
continere poterat. Tandem sic me affatur: "Eximie factum, Navarche!
Optime statuisti! Res ex integro fieri præstat. Namque in navi
refragari, perinde est ac rebellare in castris."

Postridie, primo mane, Bodmilcarem acciri iussi.

"Bodmilcar," eum alloquor, "tu vetus nauta Phœnicius es; fides tibi
haberi deberet; at ego vereor, ne spado ille te ab officiis
avertat. Ipse non diu nobiscum versabitur; confido futurum, ut quum ille
cum mulierculis discesserit, tu ad saniora reversurus sis; interea tamen
postulo abs te, ut fide interpositá, mihi pollicearis, pacem atque
disciplinam abs te servatum iri."

Ipse tentabat negare discordiam se fovisse; mihi tamen verba dari non
poterant, nec a proposito discessi, et fidem ultro dandam exegi, quo
denique facto, hæc visum est mihi eum monere:

"Nunc mandata mea animadverte. Dum ego Hierosolyma profecturus abfuero,
te præfectum classis constituo. Hanno et Hannibal me comitabuntur; sed
Hasdrubal, Hamilcar atque Himilco apud te manebunt, atque milites tibi
præsidio erunt. Cordi nobis futurum est, ut commeatum in interioribus
regni comparemus, nec ea de re te sollicitari volumus."

"Sed quid de duabus mulierculis fiet?" quærit ipse.

"Hoc meum erit curare;" respondeo illi, "daboque operam, ut iis in
littore provideatur. Nos vero statim viam ingrediemur; itaque officiis
tuis adesto, teque bene valere iubeo."

Hannonem igitur atque Hannibalem scapham degredi iussi, misique servam
cum duobus nautis sarcinas portantibus, qui eos comitarentur. Ut Hanno
Bodmilcarem præteribat, animadverti hunc torvo vultu eum contueri, atque
exspuere. Hanno nihil nisi humeros quatiebat.

Priusquam ipse in scapham degressus essem, cavi, ut mulierculæ atque
spado in navi altera in casteriis tuti essent: tum duos nautas delegavi
qui post eos res, quibus indigerent, in littus eveherent. Hazael causam
comminisci tentabat, ob quam sibi in navi manere liceret; sed quum me
clamare audisset, "Nullo modo!" in scapham nullo amplius obloquio
descendit.

Omnibus rite peractis, signoque a me dato, duæ scaphæ
solvuntur. Bodmilcar, in puppi stans, tristi vultu nos prosequebatur,
dum Himilco, a latere eius, bono animo atque iucundo nobis valedicebat.

Paucis remorum ductibus ad terram advehebamur. Sammai, moræ impatiens,
nos præstolabatur, atque puellæ Abigail descendenti sollicitus
aderat. In aridum egressi, iter protinus versus pagum flectebamus, qui
in ficeto, vix ad duos iactus arcús a castello aberat, bonamque
cisternam habebat. Ante domum, quæ in pago longe optima esse videbatur,
duo equi, atque fere duodeni asini stabant deligati. Equi satis commode
erant frænis atque ephippiis, phalerisque ornati, capita autem eorum
coccineis reticulis, cum pendulis tintinnabulis fimbriatis, atque
coloratis rosulis erant operta, caudæ autem coccineis fascibus in
sublime constrictæ, ac revinctæ. Iubæ caudæque asinorum more gentis,
henná erant tinctæ, atque tam hi, quam equi, loris probe erant
instructi.

"Domus ista," inquit Sammai, "Bichrii[7] est; is unus virorum est, quos
comites itineris tibi adiungi vellem. Ipse iuvenis et fortis est,
magnumque habet usum et arcús, et gladii, atque scuti. Antea vineæ
colendæ dabat operam in collibus, estque artis vina producendi longe
peritissimus."

Eodem ipso tempore Bichri ipse ad nos salutandum prodiit; socium habebat
secum alium quendam iuvenem cum muliere.

"Hic Barzillai[8] est," inquit Sammai, eum sistens, "unus e
centurionibus decem, hæc autem sua uxor est, Milcha;[9] ipsa soror est
amici nostri Bichri, claraque apud nos est ob liba, quæ ipsa
præstantissima facit."

Tum Hannibal proponit ut Barzillai, suaque uxor, in comites expeditionis
adoptentur; sed Sammai docebat nos hoc fieri non posse, ut hi ad iter
maritimum suscipiendum permoveantur.

Unum usque munus supererat, nempe domicilii pro mulierculis
reperiendi. Relatum mihi est, domicilium pro illis in turri obtineri
posse; item domum Bichri eis patere, ubi satis prope ad domum Barzillai
essent, ut et societate uxoris eius, et præsidio militum
fruerentur. Primum Sammai, ubi intellexit futurum non esse ut mulieres
nos Hierosolyma comitentur, mussare cœpit; sed quum perspexisset
consilium meum esse ut Abigail, cum hera sua unà, ibi, ubi essent,
permaneret, sine verbo acquievit. Demandavi Barzillai, ne cui, præter
spadonem, ullo sub prætextu permitteret, ut virginem Ioniam visum
adiret; ipse autem, veluti in fidem, vaginam gladii percussit, se fidem
non falsurum.

"Ubinam ego habitabo?" nunc spado quærit.

"Ubicunque videbitur;" respondi illi, "domi Bichri, si libeat."

"Quid? domi meæ?" obtestatur Bichri, "aliquis Syrus Sobanus[10] domi
meæ? Nequaquam, Navarche, pace tua, id habere nollem, nec id fieri
poterit."

"Eccur non?" indignabundus quærit spado; "num nos Syri vobis posthabendi
sumus?"

"Haud secus. Syri servi sunt; rex noster vos ad Sobam, et ad Damascum
profligavit; pulices estis, atque canes morticini."

"Verum, Hercle, est," Sammai adstipulatur, "Philistæi e Gaza et Ascalon
hostes digni sunt qui superentur, at Syri, horum vel duodenos hastæ meæ
fixos ipse possem in humero portare."

"Ha, ha!" risit Hannibal, "Sammai perquam amat iocari; ipse nos sub
itinere multis iocis diversitabit."

Quærenti Barzillai, utrum mulieribus ambulandi subinde copia sit,
respondi, posse Abigail, quippe quæ indigena hic esset, interdum cum
Milcha ambulatum exire; attamen virginem Ionicam, usque ad meum reditum
domi contineri oportere. Conventum est inter eos, uti sedulo ab iis
opera daretur, ne virgini Ionicæ ad tempus iucunde agendum quidquam
desideraretur, atque Milcha pollicita est se facturam, ut illa artem,
liba aliaque bellaria parandi, interea discat.

Itaque cunctis ad tempus rite constitutis, introibamus domum, ut
antequam iter ingrederemur, cibo nos reficeremus.

Visum mihi etiam est ut satis præsidii collocaretur, quindenos militum
nostrorum militibus Barzillai addere, pro quibus ipse domicilia in pago
comparaturum se promisit. Itaque Hannibal ad accersendos e navi
quindecim sagittarios misit; ego autem eodem nuntio usus, Hamilcarem,
quique cum eo erant, de iis cautelis certiorem feci, quibus efficaces
obices me posuisse credebam, quominus Bodmilcar cum spadone quidquam
molimenti comminisci posset.

Spado in epulis nostris participare renuit, et ad naves iracundus
reversus est. Milcha virginem Ionicam in proprium domicilium deduxit,
sed mox reversa est, secumque liba illa, quorum fama iuste
percrebruerat, terna quibusque accumbentibus secum tulit. Verum Sammai,
atque Abigail, tanta dulcedine conversationis inter se capiebantur, ut
suam portionem plane negligerent, quam Hannibal minime fastidiens,
absumpsit.

Bichri, epulis vix peractis, primus prodibat visum, utrum equi asinique
parati essent; eum, salute inter nos et Barzillai Michaque utrimque data
et reddita, paullo post ipsi sequebamur. Ut per se patet, tempus inter
amatores ultimum vale dicendi fere diutius durabat. Ut eram ad medullam
usque Sidonius, magis assuetus iactationi navium, quam subsultibus
equorum, equum vivacem, quem Iudæus ille mihi obtulerat, conscendere
nolui, et satius existimavi quieto ac securiori asino insidere. Hanno,
me suadente, hospiti nostro pannum coccineum dono dedit, uxori autem ego
par inaurium ex argento donavi, quibus ipsa perquam delectabatur, pueris
autem et puellis munuscula puparum fictilium dedimus, qui sursum
deorsumque gremia nostra conserpebant. Sammai, qui novam cataphractam
induerat, veterem autem Barzillai donaverat, multum nos morabatur, vel
duodecies in domum recursans, frivolis causis prætextis, ut verum
propositum, amicæ suæ iterum atque iterum valedicendi, celaret, quum
demum consilium cepit equum conscendendi, quo nec ego, nec Hanno
equitare vellemus. Hannibal interea iam alium equum conscenderat,
suamque equitandi peritiam circum nos discursando ac saltitando
ostentabat. Sarcinas nostras quatuor asinis imposuimus; Hanno, duo
nautæ, meusque servus, cæteris insidebant, Bichri autem, incessui
duriori, utpote montanus, assuetus, exploratoris vice, agmen
antecedebat.

[1] Nomen oppidi, nunc Aleppo; n. 43.

[2] Una e tribubus Iudæorum Aseritæ; n. 44.

[3] Nomen viri; n. 45.

[4] Gentes minores Palæstinæ; n. 46.

[5] Arnúpotens, Dominus exercituum; n. 47.

[6] Portus Philistæorum; n. 48.

[7] Nomen viri; n. 49.

[8] Nomen viri; n. 50.

[9] Nomen mulieris; n. 51.

[10] Nomen loci; pars Syriæ; n. 52.

CAPUT IV

_Rex David._

Postquam agros, segetibus lætos, præteriveramus, in devexa planitie, ubi
passim ficeta, luci palmarum, arboretaque staturæ humilioris, quibus
Iudæa abundat, interspersa vigebant, comasque umbellarum instar
propansas habebant, denique montem per semitam angustam, terebinthis
alternatim atque vinetis variantem olivetisque, ascendere cœpimus. Via
hæc, umbris delectabilis, nos ad pagum Timnam, in iugo collis sitam
perduxit, ubi Sammai nos ad incolam quemdam deduxit, qui nobis,
iumentisque nostris, hospitium præbuit. Pagus Timna non exigua est, sed
et nullo certo ordine posita; septa enim est caducis muris cum duabus
portis, duodenisque turribus rotundis, domus autem unius contignationis
sunt singulæ, seiunctæque item sunt, atque hortulis circumdatæ.

Iam hic incredibili multitudine pulicum obrui cœpimus, nimiumque quantum
examen, quantaque sanguinis appetentiá nos adoriebantur. Ingentes quoque
muscarum turbæ nos insectabantur, atque Hannibal, qui interim suas
cataphractas solverat, ut eo efficacius se scalpere posset, non sine
iusta causa adnotabat se arbitrari incolas Iudææ Beelzebub[1] Deum
muscarum, implorare oportere, ut eos a tanta plaga pestium liberaret.

Postridie prætervecti complura anfractuum prærupta, transscendentesque
non pauca collium iuga, regionis cæteroquin sat sedulo cultæ, in
conspectum veneramus vallis perquam profundæ, sterilis, atque desertæ.

In saxis, e quibus et fundus et latera constabant, ossa humana dispersa
in sole candicabant. Versus Orientem vertices montium cernebantur,
quorum in uno castellum eminebat, valles autem a Meridie eo acclines in
iuga conscendere videbantur.

"Ecce Vallis Gigantum!" inquit Bichri, ut baculo, quem manu ferebat,
calvariam in terra iacentem convertit.

"Satis bene cognitam habeo," respondet Sammai. "Adolescens solebam
Benaiæ esse armiger. Benaia olim e potentissimis viris regis Davidis
erat, centurio militum centenûm. Is quodam die leonem in fovea cepit et
occidit; alias in pugna singulari gigantem Ægyptium prostravit, atque
hac in ipsa valle Rephaim, me sub eo stipendium merente, Philistæos
tanta clade affecimus, ut incolæ Asdod ad hunc usque diem nostri
vectigales facti fuissent, et usque modo essent."

"Eius rei," addit Hannibal, "ipse adeo ego reminiscor. Philistæi ibi,
supra, consistentes, a fronte nostra, munitiones per assultum expugnare
conabantur; in declivi, medio circiter colle, rex adortus eos, ad sua
præcipitia illos compulit. Acerrimum certamen in valle coortum est; sed
internecio cruentissima in ascensu illius iugi, adversum nos,
committebatur."

Ulterius progressis nobis Hannibal demonstrabat in superiori valle
triginta palos, quibus rex principes Philistæorum alligari iussit;
partes ossium usque illic hærere cernebantur.

"Rex noster optimus est;" fari cœpit Sammai; "filius eius Absalom in eum
rebellavit, ego tamen in officio erga Davidem regem perseveravi."

"Ego quoque;" inquit Bichri, ac pergit: "tum pugnatum est; in qua pugna
ego Othniélem, filium Tzíbá, interfeci: iaculo meo tempora eius uno ictu
perfodi; balteus eius e bysso purpureo, quem me gerentem vides, ecce hic
est."

Sic procedentibus Sammai, Hannibal atque Bichri, passim, ut quæque res
memoratu dignior sese spectantibus offerebat, eventus auscultantibus
narraverunt. Quoties vicos atque pagos præteribamus, incolæ
animadvertentes nos Phœnices esse, ad nos, munusculis lactis, uvæ passæ,
ficorum, vini, aliisque cibariis, confluebant, solliciti tamen
sciscitantes, utrum merces haberemus venales. Bichri ubique sedulo
explicabat illis nos Hierosolyma iter facere, itaque si merces nostras
visere vellent, eo, aut vero Ioppam, ubi naves constitissent, eos
proficisci oportere. Subinde pastores, qui in saltubus eximios greges
caprarum pascebant, ad nos accesserunt, nos tamen ab illis nihil
præstinavimus, præterquam aliquot caseos præclaros, et hos paucis geráis
emimus. Hos caseos sub umbra terebinthi edentibus, puellæ gelidam e
propinquo fonte aquam nobis ministrarunt, quibus Hanno, in signum grati
ob earum humanitatem animi, paucos vitreos ocellos donabat, quibus illæ
magnopere delectabantur.

Paullo ante occasum solis diei secundi in conspectum Hierosolymorum,
urbis munitissimæ, in fastigio præcipitis collis positæ,
pervenimus. Conspectus urbis e longinquo animum miro modo afficit. Loci
natura, ubi urbs iacet, editis collibus, et subvexis declivitatibus est
iniqua, passim tumulis ac fastigiis interspersa. Muri albicantes,
tectaque innumera, quæ inter oliveta, mœnia ambientia sese exserunt,
animos viatorum necessariá quadam sui admiratione devincunt.

Viam, qua ex parte torrens Cedron præterfluit transgressi, qui ubi
cursum a via deflectit, sese in deserto visui subducit, superavimus
etiam ultimum collem olvetis virentem, ultimaque prærupta rupium
prætereuntes, mox viam pavitam ascendere cœpimus, quæ ternis equitibus
satis lata patebat. Domus hic utrimque lateritiæ erant, earumque hortuli
maceriá argillacea septi erant. Interea nox appropinquabat, atque
Sammai, qui prorsum quadrupedaverat (Bichri interea ductoris munus
obiens), pro porta amplioris cuiusdam horti nos iam præstolabatur, cuius
in medio nitida domus lateritia duarum contignationum stabat. Domus hæc
sedes erat Iræ, ministri regis, cuius speciale munus erat legatos
exterarum gentium excipere, eorumque indigentiis providere. Quamprimum
advenimus, servi prodiverunt, ut iumentis nostris consulerent,
nostrasque sarcinas in ædes comportarent. Primum in humile cubiculum
ducebamur, ubi aqua ad lavandos pedes allata est. Paullo post ipse Ira
nos salutatum, et ad epulas invitatum venit. Nomine meo huic indicato,
causáque itineris patefactá, litteras regis Hiram ad regem Davidem
ostendi. Has ipse in signum reverentiæ ad caput levavit, pollicitusque
est regem de meo adventu sine se morá certiorem facturum.

Epulis ex ordine peractis, dona mea pro rege Davide apparare cœpi. Ante
omnia selegi tuniculam subternam hyacinthinam e sindone Ægyptiaca
subtilissima factam; tum tunicam supernam purpuream, a collo et a
manicis floribus acupictam, atque ex ora fimbriis argenteis
præcinctam. His adieci balteum auro argentoque textum, quem caput leonis
pro fibula aurea, cuius oculi e vitreato facti erant. Balteus hic
exemplar erat scitissimi operis fabrilis Ægyptiaci, unus e quatuor
balteis, quos ab artifice nativo in munusculum præstinaveram in
gratificationem regibus quos me hoc itinere convenire oportebat. Tertium
denique donum adiunxi argenteum scyphum, cum duabus ansis. Hic in
speciem calycis basi nitebatur et scapo, cum ornamentis circum cælatis
et auro infusis, in formam florum atque fructuum. Hæc igitur dona
cistulæ, e ligno santalino ex Ophir imposui, quæ magna arte intestinaria
aurea ac testudinea erat facta. Quum memor essem regem non modo musicá
delectari, verum ipsum haud mediocrem esse musicum, insuper exquisivi
harpam trium fidium, ex eodem santalino ligno factam, cirris coloratis,
itemque aviculá aureá, cum rostro hiante, passisque alis,
adornatam. Nullum instrumentum musicum, quod huic par esset, extra
Phœnicen reperiri poterat; lignum autem ipsum, perinde atque cistulæ, ex
Ophir importatum erat. Harpam autem a Cheles-Báal, Sidonio, comparavi,
cui eadem a regina terræ Ophir in memoriam delineatarum navium, quæ ad
navigandum altum pares essent, data fuerat.

Postridie, multo mane, quum Ira edoctum me venisset regem de meo adventu
certiorem factum esse, quumque dona ei exhibuissem quæ regi oblaturus
eram, summá devinciebatur admiratione, dixitque ea regi acceptissima
futura, atque regem magno me videndi desiderio teneri.

Duas circiter post horas aliqui servi regii vitulum, panes, aliquot
caseos, corbem placentarum ficique, hirneam olivarum, cadumque
generosissimi vini ex Helbon ferentes advenerunt, quorum unus, postquam
me ut legatum regis Hiram consalutasset, sic fatur:

"Rex David te, tuosque comites me ad se perducere iussit; fac confestim
me sequare."

Cistulam cum donis ferendam duobus nautis meis dedi, cæterosque meos
comites ad me accersivi. Hannibal galeam suam atque cataphractam induit;
Hanno officii insigne, cornu atramentarium, cingulo appendit, ac sine
mora parati eramus. Sammai, perinde ac Bichri, se nobis comites
præbuerunt. Hi læto erant animo, præsertim Bichri, qui, tametsi subditus
regis Davidis esset, regem nunquam conspexit. Sub itinere hic talia
memorabat:

"Rex David erga tribum nostram Beniamin inique egit; sed malum suá in
propinquos Saulis humanitate compensavit. Ipse, revera, tribuum gloria
est; aspectu eius multum delectabor, nunquam enim eum contuitus sum."

"At, profecto," obtestatur Sammai, "ipsi non erat in animo in tribum
Beniamin severius animadvertere; indoli suæ id repugnabat. Perpende,
præterea, suum in Iónathán amorem, suum in Míchál, quam uxorem duxerat,
affectum, quum tamen Iónathán Míchálque proles Saulis fuissent. Item,
memineris, quemadmodum mortem Saulis ultus fuerit. Non est illi in
posteros Beniamin iniquus animus."

"Quin rex fortis ille est," subiungit Hannibal, "fortis quoque est
bellidux suus, nepos ex sorore Serúia, filius. Is, cum Ióáb una, est
miles, famá suá dignus."

Dum hac verbigeratione tempus terimus, iter nostrum inter angustas
acclivesque vias facimus, prætereuntes utrimque domos unius, ac duarum
contignationum, horticulis cinctas. Incolæ, quum animadverterent nos
servorum regis ministerio duci, quippe quos de candidis vestibus, cum
purpureis clavis facile cognoverant, undique effluere, nosque salutare
cœperunt; quod certo indicio erat, quanta in æstimatione rex a populo
haberetur.

Interea transibamus partem urbis, quæ nomen Millo ferebat, et ad canalem
pertingebamus, qui cursu versus apertiorem partem regionis tendebat, cui
editior locus, nomine Tzijjón, imminebat. Spatium omne inter hunc locum
Millonemque, domus regiis sumptibus recens structæ complebant. In
mœnibus usque videbatur hiatus, ubi rex David, quum urbem a Iebusæis
cepisset, murum perfregit. In vertice Tzijjón arx conspicitur, cuius in
area interiori regium palatium stat exstructum. Regia ab architectis
Tyriis concepta, atque e lapidibus cæsis structa, lignis santalinis
interpositis, in medio tholum fert, atque hortis undique circumdata
est. Ex utroque latere portæ duæ columnæque æreæ visuntur. Ad dextrum ab
altera harum columnarum parieti innixum solium stat, ubi rex ius dicere
consuevit, atque hinc non procul abest patibulum, in quo capitis damnati
pœnam dare solent. A tergo sunt horti alii, item ædificia, quæ
mulieribus præbent domicilia.

Ira ante porticum regiæ nos præstolabatur, statimque post nostrum
ingressum in amplum conclave quadratum nos induxit, admodum lucidum,
tapetis, varias species florum aviumque ferentibus contectum. In extremo
conclavi suggestus trium graduum e ligno sandalino, sed planus,
omninoque expers omnis cælaturæ ornatusque aurei, et ad pedes eius
pellis leonis erat strata. A dextro stabat Ióáb, bellidux regius,
galeatus, ac loricatus, parumque a tergo armiger cum gladio regis, hasta
autem eius parieti innitebatur, aliqui autem regii ministri in gradibus
adstabant, ac, denique, ante regem custodes prætorii, quatuor viri
robustissimi, fortissimique, strictis gladiis securitati regis
consulebant. Rex ipse, vir provectioris ætatis, staturæ mediocris,
corpore gracilior, tamen cum omnibus indiciis mobilitatis, atque
vigoris, in solio sedebat. Barba eius plana, minime hispida, penitus
cana erat, comæ autem, ad morem civium suorum erant concinnatæ. Vestitu
utebatur simplici. Nec vitta, nec corona caput eius ornabat; nec
armillas in brachiis et carpis, neque digitis manuum pedumque hærere
solitos annulos deprehendere poteramus. Vestitus autem erat tunicá
candidá, cum purpureo clavo, atque crepidis, more montanorum, calcibus,
more regum editioribus. Nihil profecto eum, ratione indumentorum, ab
aliis hominibus communibus discernebat; nec quidquam, nisi oculi cæsii,
obtutu acutissimo ad homines regendos natum esse prædicabat.

Quum comitatus meus pone me in ordine constitisset, ego me ante solium
prostravi; tum, surgere iussus, iunctis brachiis, coram stans
exspectabam dum rex me alloqueretur. Mox me salutando rex fari incepit,
percontando, utrum iter nostrum huc prospere cessisset, tum multis
verbis de regibus Tyri atque Sidonis, deque eorum subditis
sciscitabatur. Responsis meis optime contentus, litteras regis Hiram ad
se datas postulat. Papyrum consignatum cuidam ministrorum tradidi, is
autem sigillo coram refracto, litteras apertas regi porrexit. Rex datá
operá eas attente perlegit, tum ad me conversus, subridens sic me
affatur:

"Mago, fili Maherbalis, te coram cernere posse, mihi gaudio est. Qui
sunt ii qui te comitantur?"

Rege sic iubente, comites meos singillatim stiti.

Sammai Bichrique inter comites meos conspicatus, rex sic fatur:

"Minores natu meæ gentis peregrinari, libenter video; ita enim fit, ut
et fortitudine animi, et sapientiá, et, denique, experientiá, iám se
ditent et augeant. Perinde placet militibus tuis Hannibalem, virum
peritum præesse; bene eius memini. Nunc autem Iosaphat, tabularius
elenchum omnis materiæ parabit, quas a te mihi comparari postulo, quarum
præstinandarum curam tuæ fidei discretionique concredo, facultatemque
tibi facio, ut quæque curiosa, raraque sub itinere tibi sub oculos
ceciderint, et quæ usui fore arbitraberis, pro me compares. Meum
vicissim est inquirere, quibus suppetiis profecturus egeas."

Consilia itaque mea regi aperui, velle nimirum me quadraginta ulterius
homines, qui usum rei militaris habeant, copiis Sammai addere, item,
satis frumenti, vini, oleique, et aliarum suppetiarum, quæ in penu non
corrumpantur, victumque nobis præstent, comparare.

"Æqua et iusta postulas," respondet rex. "Ióáb seliget pro te
quadraginta homines, qui Sammai Hannibalique obtemperent, ærarius autem
meus pecuniam tibi tradet, ut habeas unde eos solvas. Ira te ad
armamentarium conducet, ubi suppetias omnes, quibus egeas, obtinere
possis, item asinos comparabit, qui onera ad naves devehant. Tuum erit
dicere tantum quibus rebus egeas, et eæ tuæ erunt."

Post hæc, coram rege me iterum prostravi in testimonium grati animi,
oravique eum, ut munuscula benigne accipere vellet, quæ mihi, ut ad
regem deveherem, tradita essent. Ipse magnopere delectari videbatur,
seduloque inquirebat originem cuiusque doni, ut quodque illi
exhibebatur. His peractis, in cubiculum contiguum ducebamur, ubi vinum
nobis erat paratum. Rex oblatum a me cyathum clementer accept,
hausitque. Tum allato post eum solio, in eodem cubiculo illi insedit, et
a me diligenter sciscitabatur de diversis regnis gentibusque quas
visissem. Curiositas eius responsis meis etiam aucta est; nam, inter
alia, quærebat etiam, utrum in partibus occiduis asini quoque ac pavones
reperirentur. Respondens certiorem eum feci hæc animalia ab Ophir
importari solita, itemque, indulgente eo, futurum esse, ut illam
regionem redux visitem.

"Impavidus tu, profecto, vir es," inquit rex, "iam consilium alterius
itineris tecum volvitas, antequam prius absolvisses. Miror tuam
fortitudinem, fateorque regem Hiram sapienter statuisse, quum te huic
cœpto præstituisset. Nunc lubebit tibi locum ostendere, ubi mihi in
votis est templum condere."

Sic fatus, gressu alacri, prorsusque iuvenili, rex nos e palatio in
tumulum, ubi area trituratoria patebat, eduxit. Nomen collis erat
Moria.[2]

"Hanc aream trituratoriam," inquit rex, "modo præstinavi ab Arauna,
Iebusæo, item aliquot boves, quinquaginta siclis argenteis. Meo quidem
arbitratu locus æque idoneus est pro templo ac pro castello."

Hanno adnotabat: "Memoratum audivi regem plura castella expugnasse quam
exstruxisse; itemque suum gladium optimum esse suæ gentis præsidium."

"Adularis, scriba," respondit rex leni risu, "verumtamen et ego in ea
sententia sum, securius præsidium situm esse in cordibus intrepidis,
quam in cumulis lapidum."

"Equidem minime adulor, rex clementissime," respondet scriba, "nec nisi
animi regii sum interpres. Felicem arbitror gentem, cuius fiducia
securitasque in rege positæ sunt."

"Si idgenus sermone uteris adversus mulierculas," iocabundus respondet
rex, "futurum est ut filiam alicuius principis ducas."

Hanno erubuit: rex autem risit, et, ad me conversus, dixit me scriba uti
præclaro.

"A, rex," inquit Hanno, "regiones petimus, ubi eloquentiæ nullus est
usus. Venti, fluctusque Magni Maris leni dulcique sermoni Canáan non
præbent aures. Barbari regionum occidentalium linguam asperioris generis
exigunt. Assentationibus duri Tartessenses non moventur."

Rex, sine dubitatione, Hannone multum delectabatur, dixitque illi gratum
sibi futurum, si litteris mandata sibi afferret, quidquid sub itinere
memoratu digna videret: interrogabat præterea ab eo utrum aliud quid ab
eo litteris conditum fuisset, secumque haberet. Hanno protinus
exprompsit volvellum papyri, carminibus ad virginem quamdam inscriptum,
illudque regi porrexit. Postquam rex, ipse poeta primi ordinis, versus
dulcisonos admiratus esset, scripturæque pulchritudinem collaudasset,
quædam suorum carminum Hannoni donavit.

"Est alterum genus poeseos,"[3] inquit Hanno, "styli severioris, quod
rex in valle Raphaim, aliisque haud paucis campis dimicando scripsit;
vereor ut illud nobis dare possit."

Hoc audito rex ictu oculi tollit gladium ab armigero, et "Hic," inquit,
"penna est, quæ ea scripserat: accipe eam; forte potestate donabit te,
ut id genus versus pangas, quales ego in Valle Gigantum in Deum meum
scripsi."

Iam tempus interea instabat quum benigno generosoque regi ultimum vale
diceremus. Itaque, secutus Iram, in armamentarium profectus sum,
Hannibal autem, atque Sammai et Bichri Ióáb comitabantur.

Summum promptuarium longum ædificium lateritium erat, ad quod aditus per
tramitem pavitum, utrimque sycaminis consitum patebat; erat autem more
Phœnicum exstructum super dividiculam, cui ex utraque parte regia
stabula, rhedarumque subgrundia adiacebant, ultra hæc autem pascua erant
pro regio pecore. Hanno conscripsit elenchum commeatús procurandi,
transcriptum cuius regi tradebatur. Poscebamus centum modios frumenti,
quinquaginta congios olei, quinquaginta urnas vini, dena centupondia
casei, fici, uvæ passæ, ac, denique, bina millia siclorum pro carne
salsa, et arida, quibus, pro rata parte, addenda erant sal, fabæ, lentes
atque dactyli. Ira autem suscepit munus muliones asinosque comparandi,
ut postridie omnis commeatus ad naves convehi posset.

Rex David famá munificentiæ clarebat. Pervenientes ad domum Iræ, plures
servos regios, qui nos antecesserant, ibi reperimus, pro singulis
nostrum dona ferentes. Pro me quidem scutum, lanceam atque pugionem,
securimque militarem Ægyptiacam tulerunt; pro Hannibale clavam Chaldaica
arte factam; pro Bichri arcum, pharetram atque cingulum sagittarium; pro
Hannone, denique, alterum gladium, præter eum, quem iam acceperat.

Sub vesperum Hannibal reversus nuntiabat numerum suorum militum se
explevisse; venit Iosaphat quoque cum litteris regis, quæ mandata
principis ultima mihi denuntiarunt.

Postridie mane, quum surgerem, reperiebam domum circa, totumque vicum,
asinis oneratis, eorumque mulionibus pæne conferctum, qui commeatum
nostrum baiulabant; nec proinde quidquam supererat, nisi ut hospiti
nostro valediceremus. Itaque, phialas odorum illi in munuscula pro
uxoribus tradidi, nec ultra morati, iter versus Ioppam retrorsum
ingressi sumus.

Iter hoc nullo eventu fiebat memorabile. Bichri quandoque exempla nobis
suæ iaculandi peritiæ, perdices novo arcu iaculando, exhibebat, quum
eas, aliasque aves, inter volandum peteret; interea Hanno (gladio, more
Iudæorum, intra cingulum condito), se facetum, lætumque præbebat, tædium
itineris canticis iucundis discutere conatus.

"Nemo est," sæpius ipse repetebat, "quin regem Davidem loco vatis
habeat; quum autem ego gladium Davidis possideam, recte mihi autumare
videor, quum orbem terrarum me subigere posse putem."

"At vero," dico ego contra, "liceat mihi sperare tibi regem Pharaonem
interficere in votis non esse;" mirá enim eius bellandi cupiditate non
parum eram perculsus.

"Va!" clamat ille, "Domina mea Astarte, regina cœli mariumque est. Ipsi
licebit tam Pharaonem, quam Bodmilcarem derisui habere."

Tum Bichri, perdicem afferens, quam modo deiecerat, nos interpellabat:
"Poterisne, ó Navarche, mihi dicere, utrum Tartessus vitis ferax sit?"

"Pro summo colonorum Phœnicum incommodo," respondi illi, "nullæ omnino
ibi vites nascuntur."

"Fieri itaque poterit," pergit ille, "quoniam ego aliquot tales mecum
attuli, ut inde haud parum commodi percepturi sint. Cœlum nimirum
Tartessiorum haud minus calidum est quam nostrum; atque sic quis facile
augurabitur, utrum ipsi mox non æque generosa vina procreaturi sint
atque ipsi nos?"

"Eximium cœptum tuum est, sagittarie!" respondi illi, "optoque e corde,
ut propositum e sententia cedat."

Turris Ioppæ, malique navium nostrarum, in dissito horizonte vix nobis
in conspectum venerant, quum e longinquo Abigail versus nos
appropinquare conspicabamur. Quum in eum locum pervenimus, Sammai ex
equo desiliens, eam amplexu ardenti excepit.

Postquam interrogavi ab adveniente 'quid novi' esset, intellexique ab ea
cuncta salva et incolumia vigere, amatoribus per se relictis, sine mora
in littus ire contendi. Primus qui mihi obviam factus erat Barzillai
fuit, qui me certiorem fecit spadonem, ex quo ego discesseram, in pago
non fuisse, nec quemquam virginem Ionicam convenire tentasse. Mox post
Hamilcar cæterique cum Bodmilcare unà, me salutatum venerunt; atque
simul statuimus suppetias modo allatas in naves comportare. De tyronibus
statui, ut omnes in gaulo meo disponerentur; et sic integravi numerum
ducentorum et decem hominum, quorum quinquaginta erant remiges,
septuaginta nautæ, octuaginta milites, denique decem officiales erant.

Dum muliones, collatá cum meis operá, asinis exonerandis vacabant,
quidam eorum, homo insuetæ magnitudinis ac roboris, propius accessit,
brachia oscillans, me intuebatur. Figura atque statura plane erant
insolitæ: collum, veluti vacerra, inter humeros demersum videbatur
taurino simile, longa cæsaries villosa ex capite undique pendebat, quæ
cum demissa barba vultum pæne ad oculos usque operiebat, et cum comis
miscebatur.

"Mene vis?" interrogo eum.

Voce stentoriá reclamat: "Ionas[4] sum, e pago Eltecé, tribús Dan."

"Ecquid id attinet?" quæro ex eo.

"Tecum proficisci volo," clamat ille, "eò ubi feræ vivunt velim
migrare."

"Quid ita? Quid faceres si eò pervenires?"

"Eò proficisci volo;" instat ille.

"At tu nullius rei es gnarus: quid te nobiscum ferremus?"

"Volo proficisci!" usque perstat.

Inops consilii, sciscitor ab eo, utrumne quidquam, quod nobis in navibus
usui esse posset, præstare sciret.

"Fortis sum," respondet, "prosapia Samsonis; par sum ferendo in humeris
bovem; scio et tubá canere," quibus dictis, pectus vehementer pulsat.

Hannibal, qui interea hominem oculis peritis scrutabatur, hæc adnotat:
"Mihi non videtur nos cataphractam huic lurconi idoneam reperire posse;
non tamen ineptus tubicen esse existimandus est." Tum ad eum conversus:
"Vide sis, vir bone," inquit illi, "tubicinem iam habeo bonum; sed
Navarcho Magone indulgente, certamen instituam tubicinum, ut comperiam,
uter vestrum tubicinii peritior habendus sit."

E mea parte utique nihil obstabat; proinde tubicen Hannibalis in medium
arcessebatur. Itaque e promptuario ingens tuba deprompta, traditaque
Ionæ est, sicque tubicines rivales, curiosa turbá circumstante, sibi
sistuntur.

"Macti, igitur, tubicines," sic fatur Hannibal, "e sententia canite!
quis alterum virtute superet!"

Uterque ergo tollit tubam suam in sublime, aptat ad labia, simulque
clarum acutumque edit clangorem, qui usu crescente animo ut inflantibus
colla buccæque tumescebant, acrior atque vehementior esse cœpit. Post
satis longum temporis spatium quo neuter alteri cedere videbatur, tandem
oculi tubicinis Hannibalis ex imis radicibus prorumpere, viresque eius
labascere; at Ionas, tametsi venæ eius in crassitudinem digiti
tumescerent in collo, usque sonitum edebat, qui tantum quod auditorum
aures non rumpebant, qui quidem sonitus etiam acrior eo videbatur, quo
tuba rivalis sui sensim plus languescebat. Tandem, post circiter
quadrantem horæ, ultimo edito modulamine querulo, classicus Hannibalis,
elinguis, spiritúsque orbus, corruit, in proximo lapide
prostratus. Ionas, nullo indicio fatigii aut discriminis, loco suo
stabat, alterá manu coxæ innitente, alterá tubam in sublime efferente,
in signum triumphi modulabatur.

"Satis! Satis!" universi clamavimus.

"Efferto amplissimam quam habemus tunicam coccineam!" imperat Hannibal;
"bucco ille diei victoriam reportavit."

"Possumne ergo proficisci?" quærit Ionas.

Hannibal docuit eum facultatem a me ad id concessam esse, eumque
coccineam tunicam induere iussit, quæ quidem in singulis neminibus inter
induendum discindi videbantur. Interim Himilco eum circuire, veluti
oculis eum dimetiretur, cœpit consilii non parum inops.

"Interius hunc nebulonem videre malim," inquit ille, "idgenus pulmones
ego certe nunquam vidi."

"Sitio!" nunc vagit novus hic gigas.

Cyathus vini illi offerebatur, quem ille protinus siccavit.

"Haustumne hoc vocabis?" quæritat ille, "tantundem pupillis meis minimis
darem; annon potero ex urceo vel ex urna potare?"

Himilco cyathum iterum implevit, porrexitque Ionæ. Ipse mirabundus,
propeque terrore perculsus, secum mutiebat: "Balatro prorsus singularis;
certe hunc non vili alemus."

Cunctis mercibus nostris comportatis et in navibus dispositis, Barzillai
nostro, uxorique ultimum vale diximus, Ionica animo multum
commota. Milchæ, quæ eam summá, quá par erat, hospitalitate affecerat,
valedixit. Abigail ultima littus reliquit, oculos in littore montibusque
paterni soli diu, multoque affectu, pascens et circumferens.

Alto potiti, Promontorium Pelusium, quod a planitie circum per lucos
palmetorum facile discerni poterat, vesperi diei insecuti
superavimus. Mare satis tempestuosum haud paucis vectorum, náuseá
plerumque illatá, magno erat incommodo. Postridie, circa meridiem, in
conspectum veneramus aquæ turbidæ, ex quo intelligebamus nos prope ostia
Nili, cuius effusio hæc erat, versari.

[1] Dominus muscarum; Deus muscarum abactor; n. 53.

[2] Nomen collis, ubi rex Salomon templum condidit; n. 54.

[3] Genitivus Græcus singularis.

[4] Nomen viri; n. 55.

CAPUT V

_Pharao Sero Advenit._

Haud ita multo post in eam partem ostii Nili vergebamur, quæ Tanaitica
appellatur, secundum quod ostium e longinquo obelisci urbis Tanis
cernebantur. Sedimenta, quæ flumen ipsum secum verrit, item vis venti
fluctuumque, quá promontoria afficiuntur, iunctim eo tendere videntur,
ut hunc Nili fluxum obruant et impediant. Itaque, quum _Cabiri_, quæ
præmittebatur ad vada cognoscenda, reverteretur et nuntiaret aquam ad
salvam navigationem _Melcarth_ haud concedere, consilium cepi, ulterius,
usque ad ostium Medecium navigandi, utpote quod longe amplius est,
quodque, præterea, rectà Memphin ducebat. Quum tamen nunc iam nox
immineret, nec in tenebris cum fluctibus in contrarium currentibus
congredi consultum putarem, satis mihi videbatur intra arcús iactum a
littore anchoras iacere, ibique pernoctare.

Interim Hazael ad me accessit, petivitque ut sibi noctem cum amico
exigere liceret. Mihi quidem quodammodo et ipsa natura ac modus ratioque
humilis petendi insolita videbantur. Tamen, quum compertum haberem
Ionicam in sua casteria, Abigail autem cum Sammai in stega morari,
facultatem dandam censui.

Quum apud gentem peregrinam versaremur, quacum hactenus nulla nobis
fuisset consuetudo, enixa cautelá usus, Hannibalem excubias duplicare
iussi, atque singulari diligentiá vigilare. Naves interim nostras hoc
ordine collocari curavi; a dextro ad extremam Meridiem _Cabiri_
consistebat; _Astarte_ ad pilam quamdam, ad spatium dimidii iactùs arcùs
retro destinabatur; _Melcarth_, atque _Dagon_ in adversa ripa
consistebant, ubi aqua altior erat. Minorum barcarum una apud me, altera
apud _Melcarth_ continebatur.

Sursum, secundum ripam fluminis, plures naves Ægyptiacæ in anchoris
stabant, aliæ autem haud paucæ erant in siccum subductæ. Mirum mihi
videbatur, quare eo loco, ubi anchoratio non esset, tantæ constitissent;
paullo tamen post comperiebar Pharaonem classiculam coegisse, quá mox ad
rebellionem, quæ Pelusii[1] eruperat, opprimendam discessurum. Duo regii
officiales cum manipulo militum, partim securibus armatorum, iam navim
meam conscendebant ad cognoscendum qui nos essemus, quidque hic
vellemus; mea tamen explicatione contenti, dicesserunt. Ubi umbræ noctis
augeri cœperunt, lumina duarum actuariarum circinantium in alveo
fluminis apertiori conspiciebantur, quum subito alius præfectus ad nos
accessit, nostraque lumina exstingui iussit; quod protinus factum est.

Nox summo calore æstuabat; urensque auster, arenis deserti onustus,
veluti per ructus impetuque flans, nullum sublevamen afferebat. Cœlum
erat nubilum, ideoque nox, quamquam non caliginosa, opaca tamen adeo
erat, ut præter ignes, quorum lucificæ flammæ e castris, in adversa ripa
positis, nihil prorsus cernebatur. E longinquo, in ripa utraque, subinde
incerta lumina pagorum percipiebantur. Prope ante nos, faculæ duarum
actuariarum, ut iam memoravi, usque micabant; sed præter hæc, si demas
raras emicationes quarumdam navium, casu prætereuntium, totam regionem
undique tenebræ operiebant.

Circa mediam noctem, post horas quinas aut senas ex quo anchoras
ieceramus, munus vigilandi Himilconi concredidi, ipse quietem petens. Ut
versus camam itabam, oculos ad dextram ripam converti, atque in opaco
minus clare aliquot navigia ibi animadverti; cæteroquin silentium cuncta
tenebat, sicque in subternum descendi.

Vix dimidiam horam dormiebam, quum Himilco me propere suscitat, me
acclamans:

"Soluti flutamus!"

Extemplo in pedes consilio, et ad retinacula proruo. Ea præcisa reperio.

"In stegam! Lumina! Accendite lucernas!" clamavi omnibus viribus;
eodemque tempore animadverto lumina ad lævum, audioque vocem a longinquo
clamantem: 'Ad _Astarten!_' 'Retinacula nostra scissa sunt, et
fluitamus!' Reclamavi ad eos, iussique illos ad nos accedere; satis enim
certum erat alteram quoque navim nostram idem ac nos fatum sortitam
esse.

Interim omnes manus in stegam concurrunt, signa accenduntur; remiges se
ad transtra recipiunt, navemque, ut iussi erant, leni motu retro agunt,
ac dum cæteræ naves adventent, in eo motu continent. A tergo, ad
quaternos circiter iactus sagittæ, animadverto _Cabiros_, lumina
extollentem, vocesque nautarum satis clare excepi. Eodem momento
temporis remorum ictus _Dagonis_, ad latus nostrum appropinquantis,
exauditur. Acclamo Hasdrubalem in stega stantem:

"Ubinam est _Melcarth?_"

Quum nullum proprium responsum accepissem, naves tres ad lævam ripam
procedere iussi. _Dagon_ flumen rectà transit; secutus ego sum oblique;
_Cabiri_ autem præcedens, parum ad austrum tendebat, mox ad
Septemtriones revertitur, et quam poterat proxime ad ripam.

Dum nos transversum vehimur, Hannibal omnes suos arma capere iubet,
quoniam sollicitudo nos incessit, quod quum nos tantopere agitemur,
Ægyptii nec videri usquam, nec audiri possent; lumina enim eorum
exstincta erant, circitorum autem nullum vestigium. _Cabiri_ interea ad
nos redivit, nec se quidquam vidisse mihi significavit. Ac ne tum quidem
ullum cerni poterat navium Ægyptiacarum vestigium quum vel bina stadia
in flumine descenderamus; nec antea quam in auditum ruentium in ostio
fluminis aquarum pervenissemus, quum prope illideremur atræ cuidam moli,
quæ in tenebris nobis imminebat.

"Retro ad vestras stationes, Phœnices! flumen noctu non relinquetis!"
vox nos lingua Ægyptiaca acclamat.

"Nec nobis in animo est," respondeo illi, "ut tamquam fures
aufugiamus. Verum oris scissis naves nostræ abreptæ flutant, una autem
omnino disparuit."

"Tum novas quærite stationes," responsum est, "ad mane usque
expectabitis. Iussu Pharaonis, hac nocte discedere non poteritis."

Nihil supererat, nisi ut obsequamur. Missis itaque nautis in scapha ad
ripam, aliam stationem quæsitum, qui et locum idoneum repererunt, quo
deinde appulimus. Vix tamen in iis locis constiteramus, quum vox e medio
flumine, linguá Phœniciá ad aures nostras pervenit: "Subveni! Subveni!"

Scapham itaque ad eum locum, unde vox audiebatur, submittimus; vox tamen
propius accessit; paucis vero momentis post, scapha iuxta nos adstitit,
et unus meorum nautarum, aqua madens, in stegam _Astartes_
sublevatur. Is aspectu miserabilis erat: in capite plura vulnera
hiabant, totusque vultus cruore erat perfusus.

"Proditi sumus! Bodmilcar nos prodidit!" gemebat miser, nec præterea
quidquam efferre valebat, nam viribus exhaustus, titubans corruit,
omnino præter se, ac semimortuus. Hominem prostratum, allato stragulo,
recondi iussi, dum Abigail vultum eius lavabat, unguentoque perfricabat,
Himilco autem admoto ad labia cyatho vini, eum recreare satagebat. E
verbis hominis equidem satis intellexi quare mihi magnopere cavendum
esset, et ob eam rem lumina exstinxi, unamque lucernam et unam faculam
in singulis navibus contineri satis habui, excubiis autem singularem
diligentiam demandavi.

Interea misellus ille ad se rediit, atque Hanno, Hannibal, Himilco,
Sammai, necnon ego, eum circumstetimus, ut siquid enuntiaret,
exciperemus. Unus nautarum caput eius levabat et suffulciebat, ut quo
facilius eloqui posset. Abigail autem atque Ionica in genibus viro
unguentis adstabant.

"Hac vesperá," incipit nauta saucius narrare, "amicum quemdam visum ad
_Melcarth_ accessi. Ut vobis notum est, cuncti fere nautæ ibi Tyrii
sunt. Bodmilcar cum pæne omnibus egit. Ipse secreto cum duce Pharaonis
collocutus, vos omnes speculatores, et cum rebellibus fœdere iunctos
asserebat, qui Pelusii tumultuari cœpissent. Asseruit, præterea, vos in
navi etiam mancipium celare, quod ipse Pharaoni tulisset, quodque ad vos
perfugisset. Sui me quoque hortabantur ut me suæ coniurationis
participem facerem, quod quum ego me facturum negassem, in me omnes,
necem minati, impetum fecerunt. Ego pedem retraxi, meque in flumen
præcipitem dedi. Ibi scapha Ægyptiaca me insectabatur. Bis mihi ictu
remi caput ferierunt. Aquæ me submergendo certam mortem evitavi, nam
ipsi, sine dubitatione, inde me iam mersum colligebant, nam ab
insectando destiterunt. Edictum igitur est, ut prostridie omnes
caperemur. Cras, itaque, nos adorientur, ut ad Pharaonem captos
deferant. Plus quod dicam habeo nihil."

Quum ad hæc narranda nimiá virium contentione uteretur, misellus nauta,
artubus solutus intermortuus est. At ego, auditis commotus, ad regias
litteras confugere volebam, atque nullá morá eas quæsitum processi, sed
stupens, et attonitus reperi eas mihi furto ereptas esse, quod me
Hierosolymis versanti evenisse verosimile est. Omnes terrore eramus
perculsi. Primus Hanno cœpit loqui:

"Omnis hæc res," inquit, "plane est perspicua. Fur Bodmilcar est. Ut
compertum habetis, Hazael annulum regis signatorium habet. Furciferi hi
litteras aperuerunt, sensum immutarunt, deinde, signaculo regis iterum
sigillarunt. Bodmilcar eas sumpsit, regique submisit, se præfectum huius
expeditionis simulans, nosque proditionis accusavit. Fides illi
habetur. Quid vero inde secuturum sit? Fato certius futurum esse scio ut
capiamur. Abigail autem, utique, ad Pharaonem mittetur."

"Non usque eo," interclamat Sammai, "dum ego gladium ad eam tuendam
habuero."

"Sic, profecto!" firmá voce ait Hanno; "Abigail sine dubitatione
Pharaoni tradetur, Chryseis autem venusta, Bodmilcari, in præmium, ob
suam fidem et constantiam, donabitur."

Hanno gemitum edidit, Hannibal autem mystaces irritatus orsitabat.

"Haudquaquam dubito, Hanno," interloquor ego, "quin cuncta quæ præsagis,
eventura sint. Tamen nunc ante tempus esset desperare. At vero tu apud
nos, veteres nautas, fortasse non satis diu versatus es, ut cantilenam
nautarum de Ægyptiis discere potuisses."

Quamobrem ego sibilare cœpi cantilenam, Himilco autem læto risu sic
canere cœpit:

_"Gentem bucephalam mira arte eniti necesse est,_
_Antea ut capiant, quem plectere morte minentur."_

Omnium animi protinus conversi sunt. Præ gaudio omnes mei amplexibus me
prope enecuerunt. Hanno genua, alterumque brachium amplectebatur;
Abigail alteram manum prehendit et deosculabatur; Hannibal ex uno latere
cataphractam meam vellicabat; Sammai ex altero idem faciebat. Iam non
procul aberam quin ab iis suffocarer. Ionica, quæ mea verba etiam satis
intelligebat, suas gratias oculorum nictu significabat.

Ut primum amplexus meorum eluctari poteram, ostendi illis in longinquo
opacum cumulum Ægyptiacarum navium, quæ in diluculo vix cerni poterant.

"Si quinis-senis non plures essent illæ testæ dulcium aquarum," inquam,
"nostræ tres naves viam illis ad fundum Nili cito ostenderent; at nunc
tanta earum turba est! Præterea, illis armatæ copiæ in ripa præsto sunt,
nec flumen ad eos effugiendos satis latum est; Bodmilcar quoque suá
operá iis aderit, qui pontivagus veteranus est, et quamvis sua navis ad
certamen instructa non sit, ipsa Tyriis instructa est. Quidquid tamen
sit, cedendum non est. Duremus paulisper. Cæterum mihi confidite!"

"Tui sumus!" ait Hanno, "ad mortem usque!" Hannibal dentibus pressis
mutiebat vindictam, si quis mandatis defuturus esset. Sammai amplexu
tenebat Abigail, vovens caput cum spoliis cuiuscunque, qui cum eo
congressus fuisset, ei allaturum, si ipse adeo Pharao is esse
contigisset.

Sub idem tempus Hamilcar et Hasdrubal, hic cum suo gubernatore Giscone,
ad mandata mea accipienda accesserunt.

"Tyrio illi," fatur Hamilcar, "nunquam fidem habui; mihi ergo perquam
placebit rem cum eo potius gladio dirimere; idem et nautæ mei sentiunt."

"Ha, ha! Himilco," ridebat Gisco inauritus, "iam licebit diversari!"

"Sic, Me Dius Fidius, ó te vetusculum Celtam," regerit in eum Himilco,
"docebimus scordalos natare."

Manibus trium virorum prehensis, gratias ob fidem eorum dedi, dein ipsi
ad naves reverterunt. Multo iam die, oculos in flumine circumferens,
situm navium hostilium deprehendi. Infra, secundo flumine, conspicabar
Ægyptiorum triremes in itinere positas. E regione nobis, a lævo,
circiter quadraginta lintres, cum quaternis remigibus, quinisque
militibus erant congregatæ, a dextra autem ripa circiter centum
sagittarii properantes videbantur. Adversum flumen prospectans circa duo
stadia, senas triremes animadverti; duas onerarias, cum suspensis
stegis, vidi sub velis, ad lævam ripam, secundo flumine ferri; medio
autem flumine, cum celsis lateribus, editá prorá, agnovi _Melcarth_, ut
retractis remis, velisque convolutis, ab helciariis monoremis
trahebatur. Castra, quorum ignes in tenebris videbamus, nimium aberant,
quominus interdiu sub oculis caderent. Ripæ undique humiles erant, sine
arboribus, sed agri, trifoliis consiti, item segetibus pro messi prope
maturis læti circum patebant. In ripa læva, intra iactum sagittæ, agger
erat satis arduus, cuius in summo via ducebat, ut contra eluviones
annuas tuta esset. E longinquo albi muri urbis, ad Meridiem,
cernebantur; ad Aquilonem gilvo-albidæ aquæ, aggerem fluminis
transcendentes, et cum glauco æquore miscentes, videbantur.

Ab ostio fluminis vix stadia sena aberamus. Tam Eurus, quam fluctus
nobis favebant, ita ut, si semel alto potiri nobis datum esset, nihil
nobis verendum erat. Consilium itaque cepi Ægyptios adoriendi, priusquam
_Melcarth_ nos antevertere posset, quod sciebam admodum difficile fore,
iam propter ingentem eius molem, eam evitare, si nobis præcurrere
posset, unde etiam telis nos facile obrueret, quin propter celsitudinem
laterum non modo nostri eam invadere nequirent, sed ipsi nos sine
negotio invadere et opprimere possent.

Primum itaque meum stratagema erat, solvere retinacula, meque in medium
fluminis cursum collocare, ita ut extra ictum sagittarum a ripa
essem. _Dagon_ proram ad Aquilonem convertit, ac dimidium iactum sagittæ
infra me iacebat, _Cabiri_ vero a lævo mihi, cum prora ad Austrum. Vela
cuncta convoluta erant, remiges autem aquam tenerrime verrere iussi
erant, ut naves nihil nisi in loco continerent, et quisque viæ dux iuxta
gubernatorem paratus adstabat. Hannibal sagittarios suos a fronte, et a
postico instruxit, milites autem circum malos collocavit. Ego et Hanno
proram scandimus, insequente classico. Herculeus Ionas apud Hannibalem
mansit. Ei persuaderi non poterat, ut seu loricam indueret, seu hastam
caperet, sed cum tuba in manu observabat, ut nos ad certamen nosmet
parabamus.

Iam scorpiones iaculis erant oneratæ, et in singulis navibus plures
testæ erant cum sulphure piceque ad succendendum paratæ. Fecimus etiam
pro re nata rates flammiferas e tabulis, quibus clavos trabales
impuleramus, his autem pelles caprinæ pinguedine illitæ ad facile
incendendum alligatæ erant.

Diu nobis exspectandum non erat. Paullo enim post acuti soni tubarum
Ægyptiorum clangere audiebantur, navesque militibus scatere
cœperunt. Satis clare poteram fuscos et imberbes vultus Ægyptiorum
militum discernere, itemque eos securibus esse armatos, triangulariaque
scuta gerentes. Cernere etiam poteram sagittarios, nudis cruribus, e
cingulis pugiones pendentes, ut iuxta navium latera dispositi
stabant. Remiges plus quam seminudi erant, nam præter amiculum circum
lumbos, plane nullum vestimentum gerebant, atque remos suos, secundum
morem gentis, stantes agebant. Super constratum _Melcarth_ Bodmilcar
facile discerni poterat; cuidam officiali Ægyptiaco, admodum agitatus,
negotiisque intentus, aliquid explicare videbatur. Hic, viridi indutus,
ingenti corymbo, vultu, brachiisque minio tinctis, secundum morem
hominis eius dignitatis.

Milites scaphas stipantes haud aliter quam remiges erant induti, in
cingulis pugiones gerentes, armati vero erant securibus atque iaculis,
utroque extremo præacutis, quibus Ægyptii mira dexteritate uti
cognoscebantur. Quamquam omnes naves militesque magnopere agitari
videbantur, neutri accedere tentabant, sed universi expectatione quadam
teneri parebant.

Res mox palam fuit. Linter maiuscula e cætera multitudine se explicare
videbatur, ac secundo flumine ad nos tendere. Remiges octo in editiori
prora, ac versum puppim stantes, navim impellebant, et duodeni milites,
quadratis cataphractis æreis in pectore, armati lanceis, pugionibus,
atque acinacibus, stabant in medio, inter quos regius quidam minister
altioris ordinis stabat. Is duplici tunica erat indutus, in pectore
altera alteram obvolvens, utraque e reticulato lineato, cingulo
vitreatis lamellis ornato cinctus, e collo autem figura aurea ac
vitreata pendebat, cum alis passis, catená aureá avis
suspensa. Operculum capitis celsa tiara erat, cum vitreata lamella,
nomine Pharaonis, litteris hieroglyphicis inscripta. Barba eius telá
rubrá complexa erat, manu autem securim militarem auratam librabat,
cuius manubrium intestino opere animalium symbolorumque aliorum speciem
ferenti, erat exquisite ornatum. Ad unum latus huius viri tam laute
ornati, sacerdos, vel scriba stabat presse tonsus, omnino candidatus,
qui manu atramentarium, voluminaque papyri ferebat; ex altero autem
latere, Syriacis loricis indutus, vetus noster amicus, Hazael,
adstabat. Non poteram lenem risum cohibere, quum in navi cumulum
catenarum compedumque conspiciebam.

Audito clamore officialis regii, quo significabat se mecum colloqui
velle, facultatem ei feci, ut navim suam ad latus _Astartes_
appelleret. Ille, comitante scriba, quinisque militibus, non sine
arrogantia conscendebat. Hazael, satis providus, loco, quo stabat,
mansit. Ipse, magnatem regium cum omni honoris officio excepi, ac
secundum morem regni eum consalutavi; at ille hæc omnia non modo flocci
fecit, verum omni proterviá ac procacitate in hunc modum nos verbis
lacessere cœpit:

"Ad genua, ad genua, vos fures Phœnicii, et misericordiam Pharaonis
flagitate!"

Quum intellexissem hunc esse tenorem verborum eius, austero modo illi
respondi:

"Fures non sumus, nullam Pharaoni iniuriam intulimus; quin tantum abest
ut Pharaonis misericordia a nobis efflagitanda sit, ut eius tutelam
mereamur."

"Apage sis ista mendacia!" clamat furens Ægyptius. "Numquid non ipsá hac
nocte effugere tentavistis?"

"Non!" regero acrius; "retinacula nobis per fraudem abscissa erant. Veri
fures apud vos sunt. Sycophanta ille Bodmilcar, isteque spado scordalus,
surreptis a me regiis litteris, eas ad te detulere."

"Tace!" furioso impetu clamat Ægyptius, "doli vestri nobis luce clarius
constant. Protende manus! compedes parati sunt, et tu, atque mancipium,
quod Pharaoni ereptum erat, ad Pharaonem procedetis. Noli dubitare quin
æqua vobis iustitia fiat."

Iam scriba atramentarium calamosque apparare cœpit, ut nostra nomina
litteris consignaret, quum ego, mei plane impos, in cachinnum erupi:

"Num tu nos insanire arbitraris?" eum inclamo, "Tune, Hercle, existimas
futurum, ut nos naves nostras deseramus, teque comitemur, ut elenchum
mendaciorum in nos effictorum auscultemus? Non, per omnes Deos Deasque
faciemus, sed ubi sumus, perseverabimus!"

Ægyptius furore tripudiabat. "Fures! Patibula! Furciferi!" vociferabatur
delectus regius, "quisque vestrum tormentis morietur!"

Dum hæc apud nos geruntur, sollicito animo oculos ad classiculam supra
nos, adverso flumine, converto; quum autem viderem eam iam in motum
actam, omnino posthabito tripudio furentis ministri regii, tubicinem
meum "ad arma" canere iussi. Ægyptius, hoc audito, insequente scriba, ad
suam lintrem pedes retrahere cœpit, milites autem sui, ad tuendum eius
regressum, hastas per transversum pone eum iunxerunt. Sammai, Hannibal
atque Hanno hunc militum motum in malam partem interpretati, quasi
impetum in me ab iis intentari, destrictis gladiis eos adoriuntur, atque
Herculeus Ionas, missá tubá, in medium irruit tumultum, extortáque hastá
e manu unius militis, humeris eum prehendit, caputque eius semel
iterumque cancellis navis illidit. Ægyptii vulgo creduntur genus
durioris capitis, fateri tamen cogor calvariam huius miselli instar
melonis ruptam esse.

Interea Hannibal alterum militem iugulat, Sammai autem tertium gladio
perfodit; ego vero conabar lanceam quarti e manibus extorquere, quum
numero meorum perterritus, conversus, exemplumque secutus unius sodalis
superstitis, se in flumen præcipitem dedit, ac more ranæ navit. At
salutem reperire non tam vili stabat; nam Bichri, qui prope cancellos
morabatur, alterum eorum sagittá percussit, alterum vero remiges ita
remo percusserunt, ut intermoreretur, mersusque esset. Sic his quinque
deletis, veri certaminis initium tantum fecimus.

Simul atque Ægyptii tumultum fieri animadverterant, a recta ripa
triremis solvitur, magnoque impetu in nos fertur, totumque examen
navicularum conglobatum sagittarum imbrem in nos pluere cœpit, ita
tamen, ut sagittæ partim lateribus navis inciderent, partim vero innocuæ
supra caput evolarent.

Ictu oculi facile perspiciebam consilia hostium. Ut prævideram, navim
_Melcarth_, secundo flumine, ad rectum vectabant eo manifesto proposito
ut præterire tentantes nos, eá nobis obiectá, ab effugio
prohiberent. Primum itaque, ut vera consilia celarent, utque nos
deciperent, et animum nostrum averterent, duas maiores naves versus nos
impulerunt, atque classiculam lintrium ad nos agebant, ut imbre
sagittarum nos impeterent. Iussu meo Hannibal sine mora catapultas
apparavit, et mox magnam copiam lapidum, testarumque, pice ac sulphure
plenarum, transversum _Cabiros_ in venientes naves iaculari cœpit. Tunc
_Cabiros_ atque _Dagonem_ a dextro et lævo in contrarias partes moveri
iussi: _Cabiros_ quidem ad Aquilonem versus actuarias viam nostram
obruentes; _Dagonem_ vero in triremem, quæ _Melcarth_ vectabat.
Bodmilcarem in prora magnæ onerariæ satis clare cernere poteram, ut
Ægyptios perniciem suam docere gestiebat, hortarique remiges, ut remos
aquis mergerent; at ea iam erant sero. Motus nostri ipsis inopinati
erant. _Dagon_ enim impetu in examen obsistentium navium celeriter et
expedite facto, eas partim obtrivit, partim autem evertit et depressit,
viamque sibi exaravit, _Astarte_ autem, discessu _Cabirorum_ spatium
nacta, naves, quæ nos præterire tentabant, commode cohibuit; denique
_Cabiri_, missis ratibus igniferis, quæ secundo flumine prorsum
vergentes, duas triremes, quæ ostium fluminis custodiebant, suæ
securitatis sollicitas, pæne innocuas reddidit.

Nostra prœliandi consilia prorsus efficacia comprobabantur. _Astarte_
unam navim Ægyptiacam celeri concursu ita arietavit, ut ea in medio
rumperetur, mergereturque; altera autem igniferis vexata ratibus,
voragineque alterius in discrimen vocata, ipsa de industria in scopulos
pessum iit. _Dagon_ autem, postquam helciariam, tamquam vas ligneum,
putredine exesum intudisset, ad me reversa est; et, postquam non sine
vindicta vidissemus oras a nautis Bodmilcaris rescindi, animum ad barcam
convertebamus, quæ ex conflictu ad _Melcarth_ revertebatur. Eodem
tempore, ex utroque latere arctissime eam prætervecti, utrumque ordinem
remorum detersimus, imbremque sagittarum illi immisimus, tum
præterlapsi, nos summo nisu cum _Cabiris_ coniunximus. Hæc interea
mittendis ratibus igniferis in actuarias usque erat occupata.

Certamen nostrum breve, sed efficax fuit. Spatio quam hora breviori
_Melcarth_ sui impotem reddidimus; duas naves Ægyptiacas depressimus,
tertiam in scopulos misimus, ac, postremo, quindenis haud pauciores e
lintribus Ægyptiacis obtrivimus.

Aquæ circa nos ruderibus fractarum navium erant constratæ, inter quæ nec
pauci homines luctari videbantur. Hac pugná nostrá, assultuque
necopinato reliqua Ægyptiorum classis perturbata, in medio flumine aliæ
aliis illidentes, ipsæ sibi impedimento fuerunt, nec ulla navium
poterat, aut volebat, _Melcarth_, ut helciaria, opem ferre. Itaque, quum
palam esset, eas me nihil curare oportere, animum ad triremes ante nos
converti, missisque denis vel duodenis ratibus igniferis, quas nautæ
_Cabirorum_ paraverant, marrisque in viam egerant, eas dissipare
tentavi. Triremes pedetentim cesserunt. Quum vero satis in tuto essem,
nec periculum imminere sentirem, ad eas Aquilonem versus ire contendi,
hostibus nostris in sua perturbatione ob incommodum acceptum, a tergo
relictis, quos inter erat Bodmilcar, in puppi navis suæ impotis
furens. Bichri se ægre ferre aiebat, quod aliquot sagittas in eum
mittere non posset; at hoc nihil modo attinebat, quod nunc iam nimis
longe ab eo aberamus.

"Pugna infecta!" inquit sagittarius intrepidus, ut a puppi prorsum
venit.

"Sane quidem," illi assentior, "hodie scordalus ille malá fortuná usus
est; at vero ille aliam quæret occasionem; cum illo necdum omnino
egimus."

"Ita et ego spero," interloquitur Hanno, vindictam spirans.

Sub hoc idem tempus motus quidam inter naves Ægyptiacas cerni poterat,
ut tres earum ex ambagibus explicatæ, iter ad nos prosequendos
aggrediebantur, compluribus naviculis comitantibus. Eodem tempore in
ripa, secundo flumine, turmas equitum citato cursu ferri conspicor:
atque, ut oculos in via aggerata circumfero, animadverto nubem pulveris,
ex qua semel iterumque fulgor carpentorum æneorum et auratorum
emicabat. Nullum supererat dubium, quin rex ipse appropinquaret, ut
testis eventuum esset, propriisque oculis, quemadmodum caperemur,
videret.

At Pharao potentissimus sero advenit.

E quadragenis vel quinquagenis ratibus igniferis, si non plures, duæ
dumtaxat metam attigerunt; nam una triremum iam flagrabat, et manus
perterritæ, morem Ægyptiorum secutæ, triremem pessum egerunt. Illa vero
navigia, quæ ad nos insectandos venerant, minimum duo stadia nobis a
tergo erant, sicque satis spatii suppetebat ad congrediendum cum unica
triremi, quæ nostrum effugium intercludere conabatur.

"Conscendamus! conscendamus eam!" conclamabant fere uná voce Hannibal,
Hanno, atque Sammai.

"Otium non suppetit, nec ipsa navis pretium operæ est," respondeo ipsis,
"mergamus eam."

"Mergatur ergo, tamquam lapis!" ait Himilco.

_Cabiri_, quod illi nusquam resistebatur, nec experta erat nisi paucos
lapides, vagasque sagittas, quæ illi raræ et innocuæ incidebant, iam ad
proram triremis attigit, velisque passis, mari imminebat. _Dagon_ quoque
iam secutura erat, sed signo a me dato, Hasdrubal invehebatur in
posticum triremis, ego autem a latere illi incurri, et sic captam
triremem bifariam diffregimus. Triremis a vasto gurgite circum spumante
hausta fuit. Ultima igitur obice discussá, vela ventis dedimus, moxque
alto potiti, tubæ nostræ victoriam cecinerunt.

Interim e tergo nobis raucus sonitus, clamor atque maledicta
intonuerunt; nos tamen iam securi ferebamur. Nullo prorsus fieri poterat
modo, ut hostes naviculis suis, putaminum nucum instar, istis
spumantibus fluctibus, quos nos "ære ruebamus," se committere possent,
vel auderent; quumque iam æquor teneremus, proris ad Occiduum versis, ut
in devexis oris oculos circumferebam, satis clare vidi malos Ægyptiorum
nequaquam moveri. Nullum itaque dubium erat, quin Bodmilcar iis
persuasisset, ut a persequendo desisterent.

E nostris quindecim erant vulnerati, plerumque leviter, duo autem
occisi; ex hostium vero numero, cum iis unà qui a sagittariis interfecti
erant, quique undis hausti igneque interempti fuerunt, haud pauciores
quam tercenti interierunt. Sic enim ex cadaveribus, in undis sacri sui
Nili fluitantibus, æstimare debebamus.

Damna, a nobis perpessa, haud multo labore reparavimus. Paucis remis
fractis, tam in _Astarti_, quam in _Dagone_, e suppetiis novos
substituimus; stegæ abluebantur, rudentes firmavimus, cæteros funes
sarsimus, sagittas, quæ lateribus navis, cancellis, antennisque
hæserant, evulsimus. Saucios intro subveximus, cadavera trium
Ægyptiorum, spoliis exuta, in mare præcipitavimus. Nostri quoque duo
cæsi, invocatis prius Menetho, Hocco, Rhadamanthoque, iudicibus
inferorum, fluctibus erant commissi. Minus trium horarum spatio cuncta
in pristinum ordinem erant revocata, quasi nihil unquam nobis
accidisset. Chryseis atque Abigail, quæ, quandocunque res postulabat,
suá operá præsto erant, suá lætæ fruebantur libertate; perinde atque
Hanno, semper constans, atque Sammai, suæ felicitatis participes erant.

Interim Hasdrubalem ad me vocari iussi, ut mecum, atque cum Himilcone,
de futuris nostris propositis in consilium veniret. Postquam convenimus,
sic eos alloquor:

"Mihi quidem," inquam, "vestra pace dixerim, dubium nullum subesse
videtur, quin hostes nos prosecuturi sint. Fore enim existimo, ut ostio
ad Orientem, sive Canopico, sive Phanitico ramo fluminis enim ascendere
poterunt, ascensuri sint; atque mihi æque certum videtur regem tum ad
Pharum, tum ad Canopum naves paratas habere. Hæ nostrum adventum
anticipare possunt: præterea, cras mane veredarii terrá accurrere
exspectandi sunt, nos vero summá virium contentione eo vix circa
meridiem perventuri sumus. Insuper, quum etiam aqua nostra pæne ad
fundum usque exhausta sit, alicubi terram petere nos oportebit."

Himilconi, cui copiá vini in hoc rerum statu subveniri nobis posse
videbatur, vulsu humerorum respondi, et sic pergebam:

"In animo mihi erat hac ipsá vesperá hydrias nostras aquá recenti
replendas curare, sed pugna ista propositum meum frustravit. Terram
petere nobis utique omnino necesse erit; atque hoc mihi potissimum
arridet consilium: iterum intrabimus flumen ostio Sebennitico, quod modo
nobis proximum est; non enim suspicabuntur nos tam mox littora petere
ausos esse; nec fortasse ipsi ibi erunt; sed si sint, vi nobis utendum
erit, nam aquam comparare omnino debemus."

Placuit propositum sociis; hi tamen de proxime futuris sollicitabantur.

"Equidem," inquam, "propter amissam onerariam expeditio nostra ipsa
reliquenda mihi nequaquam videtur. Futurum est ut Ægyptii, si nos nec ad
Canopum, nec apud Pharum deprehenderint, in ulterioribus littoribus
nobis insidientur; atque tandem Bodmilcar, cui consilia nostra nota
sunt, subsidiis a Pharaone impetratis, nos Tartessum usque
persequatur. Certum interim est fore, ut in eum serius aut ocius
incidamus. Vulturnius flat, qui nobis secundus est; iter adverso sole
sequentes interdiu, Cabiros autem parum ad lævum tenentes noctu, minime
dubito effici posse, ut summum quinum dierum spatio littoribus insulæ
Cretæ potiamur."

Himilco et Hasdrubal mirabundi, stupentesque me contuebantur.

"Ab Ægypto ad Cretam! Per pelagum vastum! Res prorsus inaudita; fierine
id potest?"

Hi propositum meum eiusmodi exclamationibus exceperunt.

"Quin," prosequor ego, "cœpta etiam magis ardua perfici
queunt. Verosimile haud est ut ventus ante novilunium proximum mutetur;
verumtamen, etiamsi mutetur, nec Cretá potiamur, nihil nisi ad littora
continentis perferemur, aut vero in aliam quandam Archipelagi
insulam. Illinc, deinde, circumferemur promontorium Maleam et Siciliam,
a Sicilia autem Carthaginem, illinc autem rectá Tartessum
veniemus. Istud nimirum iter nostrum est."

"Per Deam Astarten, propositum tuum certe præclarum est," exclamat
Hannibal, "dum interim scordali Ægyptii circinabunt circa Syrtes."

"Eas autem," inquit Himilco, "satis procellosas experientur. Annis ab
hinc binis illic pæne mersus eram. Liceat nobis sperare futurum, ut
Bodmilcar, suique sycophantæ Tyrii, Dii eos perdant, illic, ut
meruerunt, suum scelus luant. Quam gestio illos singulos, veluti pisces
e bronchiis, pendentes e fune cernere!"

Haud longo cursu ad oppidum Sebennys pervenimus. _Cabiri_ erat ad littus
præmissa, quæ, cuncta quieta renuntians, iam redivit. Solito tributo
proconsuli Ægyptiaco soluto, aliquot nautas expedivi, ut, quanta
necessaria videretur, aquam compararent. Eadem operá, usi opportunitate,
aliquot corbes cæpullarum, necnon satis carnis recentis, ibidem sagaces
nautæ coemerunt. Priusquam is dies ad finem vergere cœpisset, terræ illi
terga vertimus, iter nostrum, discriminum plenum ad Aquilonem et Occasum
fleximus.

"At nunc," dico meis, "tandem aliquando promite lances et patinas, haud
enim mediocri fame urgeor."

In postico, loco idoneo, discubuimus, ubi Chryseide, quoque et Abigail
participantibus, sat frequens nostrum erat multitudo. Quotidiano
nautarum et militum victui vini quoque cyathum, in gratiam victoriæ
matutinæ, adiecimus.

"Propositum iter," fatur Hanno, "mutatum esse video; anne Cretam
tendimus?"

"Ita, profecto," respondi, opinione subiunctá eam regionem Chryseidi
venustæ iam notam videri.

Tum Sammai sciscitabatur, utrum locus ille non idem esset atque Chittim.

"Non idem locus est," respondi, "ista insula montibus est aspera, in
quibus capræ, cum patulis cornibus, ut in Arabia, scatent, incolæ autem
ut funditores et sagittarii celebrantur."

"Licebit itaque Bichri sibi æmulos et pares reperire," iocatur Sammai,
"sed cuius gentis sunt illi?"

"Phrygii sunt, atque Dores," explico illi, "viri helvi ac proceres,
venusto vultu, habituque corporis rite ordinato. Hi oppida condiderunt,
in quorum nonnullis nostri mercatores Sidonii sedes fixerunt; hi autem
eò per Chittim, ac per Rhodum pervenerunt. Chryseis eádem quá Dores
linguá utitur."

Sammai, qui constanti affectione erga Chryseidem ferebatur, libenter
audiebat eam in mediam ituram esse gentem cuius linguá uteretur, esseque
eiusdem prosapiæ; quæritabat tunc, utrum gens etiam bellicosa
esset. Chryseis, Hannone iuvante, tunc explicuit Dores, non secus atque
Ionios, insularum incolas, item Achæos in continente, artium belli
peritissimos esse, eorumque famam, ob gentes ab eis subactas longe
lateque celebrari.

"Quam vastum, quamque ingentem necesse est hunc mundum esse!" mirabundus
suspirat Hannibal; "En nationem gloriá belli cluentem, cuius vix vel
nomen mihi cognitum est! At vero, annon Creta est, unde nos gladios
Chalcidicos obtinemus?"

Subridens ob eius errorem, explicui illi gladios Chalcidicos ex ære
fieri insulæ Chalcidis, atque Phœnicios nusquam alias æs reperire posse,
quod sic temperari patiatur.

Hannibal per Hannonem et ulterius sciscitabatur a Chryseide de natura
artis militaris, quá Ionii uterentur, item, quæ stipendia solverent.

"Tune reverà arbitraris nos mulieres rerum eiusmodi gnaras esse?"
subridens redarguit Abigail; "mulier, quum populares suos peritos
pugnandi intelligit, quum valorem prædæ sibi e bello reportatæ iudicare
novit, satis scit; sed quid, obsecro, de arte belli eam intelligere
arbitraberis?"

Chryseis haud parum delectabatur vivido ancillæ suæ responso, atque
nomina celeberrimorum patriæ suæ ducum recitare cœpit. Audivi nomina
Achillis, Aiacis, tum cuiusdam regis Agamemnonis; intellexi etiam eam
duos reges patrios, nomine Iasonem atque Ulyssem, qui famá itinerum
fuissent illustres.

"Itinera maritima!" derisione quadam obvertit Himilco. "Equidem facile
hariolor genus navigationis eorum, ut sint soliti repere secundum
littora, terrisque hærere, stadia singula quoque die progressi, nunquam
ultra continentes discedere ausi. Tum etiam naves cuiusmodi habuerint!
Fortunatum me censeo quod me nulli earum vel a Sidone ad Chittim
concredere debeo."

Chryseis hæc quidem non negabat; naves enim tales, quales Phœnicum, in
sua patria certe nunquam viderat, nec addere dubitabat pontivagos
Phœnices veros Deos marinos sibi videri.

"Tunc te," fervido animo, in blandimentum Chryseidi, interponit Hanno,
"eorum Deam Marinam videri convenit."

"A, ephebe," oscitabundus monet Hannibal, "suavia dicteria tua linguá
Ionicá aptius extuleris, alioquin virgo non te intelliget."

At vero virgo, capite cum gratiá converso, hilarique cachinno, probá
Phœnicitate respondit se, quid gestum dictumque fuerit, optime
intellexisse.

"Assentatiunculas probe intelligere, mulieri semper fidem habueris!"
iocatur Hannibal.

"Vellem equidem scire," nugatur Himilco, "quo eventu uxor Gisconis uncta
Hannonis vocula exceptura esset; dialectus enim sua Celtica cornicationi
corvi Bodmilcaris haud absimilis est."

Interim iam tenebrascere cœpit, et usque sermocinabundus Himilco ad
proram, locum suum, concessit, ego autem in puppi excubatum ivi. Totá eá
nocte, dieque insecuto, flabra in ventum increverunt; qui tamen, quoniam
nobis secundi erant, gratum existimavimus; attamen, quum vectores nostri
omnes conscii essent nos longe a terris abesse, et in mari alto versari,
nec circum se nisi cœlum atque æquor cernerent, pavor quidam eos
incessit; et, quum navis modo in vertices ingentium undarum eveheretur,
proximoque temporis momento in ima voraginum, quasi sine fundo, rapi
viderentur, artus eorum formidine pæne riguerunt. Appetentia cibi fere
cunctos deseruit, frequentesque Numina invocare cœperunt. Insecutá nocte
ventus in procellam, ac, postremo, in tempestatem increvit, denique,
diluculo ad Austrum se circumegit, nosque mille octingentis in die
stadiis versus Aquilonem rapuit.

Boná fortuná, licet magná per æquora rapiebamur celeritate, naves se
vicinas continebant. Versus crepusculum ventus aliquantum cessit,
postridie, denique, qui erat dies quartus, tranquillitas rediit, cœlum
serenum emicuit, ac, tandem, summo omnium gaudio, excubitor, qui in
corbe, prope ad verticem mali excubabat, terram in conspectu esse
proclamavit. Ego ad Himilconem in prora stantem accessi, atque nostrum
uterque prorsum spectans, sole oriente, aliquot dissitissima montium
cacumina livescentia conspicabamur. Post meridiem terra iam omnibus
conspicua fiebat, et antequam stellæ comparuissent, littus
circumnavigavimus, quod præ rupibus accedi non posse videbatur.

Media nox iam pridem elapsa erat, antequam locum ad iaciendas anchoras
idoneum repereramus; tamen, postremo, sinum patentem invenimus, ubi
fluvius in mare dilapsurus fundum sabulosum candicantemque
percurrebat. Versus Ortum densum arboretum cerni poterat, supra quod
celsa iuga nivea e longinquo eminebant. _Cabiri_, prope ostium fluminis
in siccum subducebatur, oneraria autem et barca, quum aquæ satis altæ
reperirentur, magnis scopulis, in arido prominentibus, destinabantur.
Littora omnino deserta esse videbantur, nec ulla habitacula humana
usquam conspici poterant.

[1] Nomen loci.

CAPUT VI

_Creta, atque Cretenses._

Simulac naves in stationibus requieverunt, ego et Himilco, quippe qui
quaternas noctes superiores vigilando expleveramus, insomnio fatigati et
exhausti, ad quietem, optime meritam, capiendam, dormitum recubuimus,
nec prius evigilavimus, quam sol celsum cœli fastigium ascendisset.

Littora usque prorsus deserta erant. Saxosa montis latera undique pæne
ad perpendiculum e mari exsurgere videbantur; vallicula autem rivi, haud
procul, in præcipiti anfractu, myrteto, ilicetoque umbroso, operta
disparebat.

Nihil mihi antiquius erat, quam nautarum manipulum deligere, qui circa
littora aquam recentem quærerent, ac repertá, utres doliaque nostra
replerent. Dein præsidium militum atque sagittariorum, pro quolibet
eventu rite paratum, in littus descendere iussi, atque Bichri delegavi,
ut adscitis denis sagittariis, anfractum intraret, regionemque
exploraret. Quoniam satis ligni circumiacebat, consultum duxi ignes in
littore accendi, atque ientaculum coquendum curari. Insuper et tentoria
tendi iussi aliquot, in quibus partem mercium nostrarum venum exponi
curavi, si quo casu Bichri in incolas hac in insula incideret. Hoc in
rerum statu Ionas se suis servitiis celebrem reddidit. Ipse enim humeris
suis satis ligni supportavit, quibus tres homines onerari possent,
doliumque aquæ nullius ope sublevavit, faceteque animadvertit, siquis ei
vinum in eo dolio ad potandum dedisset, alterum tantum libenter se
baiulaturum fore.

Circa meridiem, labore regionem lustrandi fessus, opere tamen
ante-meridiano satis contentus, Bichri ad nos reversus est. Nimirum in
montibus in aliquot aborigines incidit, qui viso eo diffugerant; sed
quum et ipse monticola esset, per rupes ac præcipitia eos insecutus,
unum eorum intercepit. Cæteri e longinquo lapidibus eum impetebant, quin
tamen læsissent ullum; atque ut ei a me iussum erat, ne armis, nisi in
sui tutelam uteretur, nullam vim illis intulit. Captivus, quem secum
adduxerat, iuvencus erat fortis et indomitus, comatissimus nigrá,
fulgidáque cæsarie, tamque fuscus vultu, quam Midianita. Oculis erat
nigris, fereque oblique sitis, vultu lato, ossibusque iugalibus paululum
editioribus, mentum autem eius in acumen eminebat. Præter pellem
caprinam sylvestrem, quá per humeros ad lumbos usque erat amictus,
cinguloque præcinctus, nullum indumentum gerebat, sed in nudo collo,
atque in lacertis, monilia armillæque, e cochleis colligatæ,
pendebant. Ascicula quá ad se defendendum utebatur, erat illi a Bichri e
manibus extorta, quæ quidem e politissimo lapide viridescente facta
erat, cui manubrium ligneum erat infixum.

Barbarus ad me deductus protinus gesticulari sermoneque uti cœpit, ex
quo ne verbum quidem percipere quibam. Ad eius animum conciliandum
asciculam illi reddidi, simulque frustum panni rubri ei donavi. Sibi se
restitutum videns, extemplo prosiluit, versus montes cucurrit, et mox e
conspectu disparuit.

Vix binis horis post, aliis hominibus, ut ipse, seminudis, hastis, atque
arcubus barbará arte factis, quæ erat omnis sua armatura, ad nos
rediit. Ad passus circiter centum substiterunt, frondesque myrteos
agitabant. Ego nostros idem facere iussi; tum, accito Hannone, eos
conventum eo, simul rubrum pannum, ocellosque vitreos filis pensos illis
exhibui. Barbari pedetentim audaciores facti, persuaderi poterant ut
accederent, ac, tandem, tentoria intrarent. Erat inter eos certus
quidam, qui princeps et interpres esse videbatur. Is primum digito cœlum
indicabat, exclamabatque "Britomartis," tum autem montes indicans,
"Phalasarna, Phalasarna," dictitabat. Certum mihi videbatur eum Phœnices
non nunc primum conspexisse; nam, quamprimum naves nostras conspexit,
clamabat: "Sidon! Sidon!" vestes vero nostras attrectans, eas "chiton"
appellavit.

Itaque eum antiquá chitonetá donavimus, inter socios autem ocellos
vitreos distribuimus, qui, vicissim, sylvestres capras aliquotque
coturnices, quas "hamallas" vocabant, nobis attulerunt.

Sub vesperum alter aliquis ex eorum numero, senecio quidam, ad nos
accessit, qui sub pelle caprina chitonetam gerebat, atque crepidas in
pedibus. Is parum etiam Phœnicice callebat, sicque ex eius verbis
intelligere poteramus eum e gente Cydonica esse, quæ prima insulam
possidebat, donec Phrygii, atque Leleges eos bello superassent, quo
facto, superstites in montanos recessus avios sese recepisse, ibique ad
Ortum, et ad Occasum, refugium reperisse. In præsenti omnes oras
maritimas, omnemque regionem montanam mediam, item, fertiles valles ad
Septemtrionem atque Meridiem a victoribus teneri; his postmodum coloniam
Dorum se iunxisse, sicque factum esse, ut Cydonios, ab utrisque pressos,
exterminassent. Nunc primum intelligere cœpi quí id evenisset, ut quum
ego Cretam semper ab Aquilone, per Cariam et Rhodum adiissem, nullos
alios incolas quam Dores convenissem, quum alii navarchi Phœnicii, qui
extrema insulæ ad Orientem visissent, ubi fodinas haud magni pretii
condidissent negotiaque in terris æriferis non admodum fructuosa
agitassent, semper cum Cydoniis res gessissent.

Senecio præterea docuit nos gentem suam supra, in montibus, oppidum
Phalasarna habere; item, suam Deam Britomartis vocari, quod "mitem
virginem" sonet. Vino, quod ei præbueram, perquam erat delectatus, et,
quum in donum pauca spicula, monileque ex ocellis argillaceis vitreatis
accepisset, pollicitus est in posterum diem tantum carnis recentis,
quantum vellemus.

Oborientibus tenebris, barbari se in montes suos receperunt. Hannibal
cautus excubias suas duplicavit; tota tamen nocte minime molestabamur.

Postridie Cydonii, ad nos reversi, plures capras nobis tulere.

Quandoquidem Cydonii agros nequaquam colunt, frumentum, aliasque fruges,
nobis suppeditare non poterant; harum loco fructus agrestes, mellaque
tulerunt. Tum imaginem bovis illis exhibui, conabarque illis explicare,
me eius generis animal ab iis comparare velle; sed hi certiorem me
fecerunt idgenus animal in suis montibus nullum esse, nec in sua insula,
donec Phrygii attulissent, fuisse omnino ignotum.

Vesperi, quum lunam bicornem illis indicassem digito, barbari eam
Britomarten, suam Deam venationis esse dixerunt. Chryseis asserebat Deam
istam nomine Artemidis sibi esse cognitam, unde mihi verosimile
videbatur Cydonios cultum eius Dores docuisse, qui, vicissim, Ionios
idem edocuissent. In honorem huius Deæ cervæ atque damæ in sacrificium
offerri consueverunt; verum fando audivi in aris eiusdem etiam iuvenes
mactari solitos; at hanc famam meram esse arbitror, nec quidquam certi
de ea re tradere ausim. Persuasum etiam mihi est quamquam Deam hanc
lunam esse scio, eandem cum Dea Astarte non esse, alioquin non satis
esse arbitrarer hos eam venationem tantum docuisse, verum etiam artem
navigandi.

Cydoniis præterea etiam Curetum, Corybantumque, tribuum Phrygiorum, Deus
cognitus est, quæ tribus in hac insula oppidum Onossum habent, ibique
templum condiderunt. Deus hic taurus albus est, quamquam haud ignoratur
eum subinde speciem hominis induere. Doribus solemne est hunc esse
istius insulæ Deum primigenium; at Cydonii hanc doctrinam respuunt,
docentque hunc Deum a Curetibus inventum fuisse. Ipse de hoc Deo nihil
unquam audivi. Credere eum cum Api Ægyptiorum, aut cum nostro magno
Moloch eundem esse, nequeo. Chryseis ait se hunc sub nomine Zeus
cognitum habere, creditque ipsum quondam fretum inter Pontum Euxinum
Mareque Ionicum, venustam virginem in tergo ferentem transisse. Cæterum
staturá procerum, ac singulari maiestate esse eum credunt, quem Phrygii
Cretenses choræis, clamoribus, musica ac tympanis celebrare
solent. Sacerdotes eius e tribu Corybantum, e progenie Corybis sunt. A
Chryseide dictum audivi reginam quamdam Pasiphae, huius insulæ, a tauro
uxorem ductam fuisse, ex qua, monstrum ex parte hominem taurum ax alia,
ipsum suscepisse, sed monstrum a quodam rege Dorico, aut Ionico
interfectum fuisse. Vix mihi persuadere queo taurum hunc et Zeum esse
eundem putandum, ac satius mihi videtur rem totam in numerum fabularum
relegandam esse atque victoriam quandam eá significari Ioniorum de mixta
gente Phrygiorum, qui coloniam suam in hac insula perpetuam fecissent.

Tandem palam edixi mihi hunc Deum eundem cum nostro Moloch esse non
videri; Deum Moloch quovis Deo Ioniorum potentiorem esse, longe,
profecto, potentiorem, quam ut suum populum a peregrinis superari
siverit. Fieri sane poterat ut Phrygii suum taurinum Deum Iovem, eo quo
par erat honore non prosecuti sint, eum autem irá accensum illos in
vindictam hostibus suis tradidisse; at hunc nullo pacto nostrum Moloch
esse, nec unquam Moloch fuisse.

"Dii! Dii!" clamitat Sammai, testis auritus sermonum nostrorum; "qui,
obsecro, isti Dii sunt? At vero unus solus Deus est, eiusque sacerrimum
nomen _Él_ est. Habet is quidem et aliud nomen, sed _illud_ nomen
enuntiare nobis fas non est. Eius in conspectu Moloch, Zeus, Artemis,
Melcarthque prorsus nihil sunt. Semos sane Moabitas adversum nostros
exercitus tueri non poterat; nec Dagon valebat Philistæos Gazæ et
Ascalon servare; nec Nisroch valebat Syros ad Sóbam victoria donare;
Adrammelech par non erat Damasci victoriam reportare; nec, denique,
Báalim gratiá Amalecitarum superior evadere valuit. Hi omnes nihil
sunt. Unus nonnisi omnipotens _El_, Dominus Exercituum, cœli terrarumque
Factor, qui solus Deus est. Ipse nos Ægypto extulit, Ipse nos in
præclaris terris nostris posuit; Ipse est Deus oculis subductus, ac
verus, Deus vindictæ, potestatisque.

"Quantumcunque vellem tibi assentiri," inquit Hannibal, interpellans
Sammai serio obtestantem, "tamen quædam, quæ doces, in dubium
voco. Fieri utique potest ut El vester potens sit Deus montium ac
planitiei; quis tamen negabit Astarten, nostram Deam, oceani esse
potentem? Videdum, obsecro, quantas ipsa nobis, Sidoniis, victorias
comparaverit, nosque dominos marium fecerit! Numinibus Moloch, atque
Melcarth ne minimum quidem honorem tribuo; existimo tamen Báal Diisque
Arvad, in iis dumtaxat regionibus, quarum cura ipsis cordi erat, honores
tribuendos esse.

"Nec nostros magnos Cabiros prætereundos velim," interpellat Himilco;
"quid omnes nostri gubernatores Tyrii sine eorum opera ductuque
proficerent?"

"De gubernatoribus," inquit Sammai, "nihil compertum habeo; ex meá parte
satis habeo, dum Él, nostrum Dominum omnium rerum potentem,
terrá-marique revereri queam."

Sic itaque, disputationi finis factus, ac, postquam singuli sua quisque
Numina invocassent, ad capiendam quietem sese contulere.

Interea, quoniam haud ullum amplius cum Cydoniis negotium exspectandum
videbatur, postridie mane, post emptas iterum paucas minutias, ad
profectionem omnia paravi. In propositis mihi erat occiduam insulæ oram
ad Aquilonem circumnavigare; quod conspexeram geminas Cytheras, statui
secundum oras continentis navigare, usque dum ad ostium Acheloi
veniremus, ubi sperabam hydrias nostras iterum aquá recenti complere
posse, simul etiam cum aboriginibus negotia fructuosa transigere, tum
prætervecti Zacynthum et Cephalleniam, exspectabam facere posse, ut
transfretaremus inter continentem atque insulam Siculorum; semel eá
potitus, a Septemtrione eius Lilybæum usque navigarem; a promontorio
eius autem Carthago non plus tercenta octuaginta stadia aberat. Istud
erat meum navigandi propositum. Verum enimvero, sive Diis nobis ob
disceptationem superioris vesperæ iracundis, sive quod quid naves nostræ
robore ac firmitate possent experiri vellent, certum est a Diis decretum
fuisse, ut iter nostrum a proposito admodum discreparet.

Nam interea cœlum in gravius et obscurius mutari cœpit. Ab Himilcone
monitus, ex Occiduo Meridiano luridas nubes cogi animadverti.

"Nihil morandum nobis," respondeo illi, "nisi enim tempestatem, quam
illæ nubes parturire gestiunt, antevertere poterimus, futurum est, ut in
his littoribus nullum suffugium præbentibus, scopulis illisi
intereamus. Ad oras Septemtrionales, ubi loca anchoris iaciendis idonea
nos exspectant, omnibus viribus nobis contendendum est, antequam turbo
erumpat."

Aer interim præter modum erat tranquillus; mihi tamen satis constabat
oportere naves omni remigum nisu adigi; quo facto, celeri cursu Occasum
versus ferebamur. Mihi duodenum horarum spatio non minus quadringenta
quinquaginta stadia emensos nos esse videbamur, insulamque omnino
superasse; tamen cœlum interea nubibus opacis sensim magis obruebatur,
nimbique ex alto pendebant, ac tempestatem instare dubium nullum
erat. Interim naves, procul terris, diligenter in alto tenebam, nec hoc
perperam; nam sub secundam vigiliam, quum ab arido, ut opinor, circiter
stadia centum quinquaginta aberamus, tempestas cum omni sævitia nos
assecuta est. Turbo Austro-Africus erat, quapropter mihi satius
videbatur nos eius furori concedere, et ab eo ad Aquilonem prope, inter
Cretam, minoremque Cytheram insulam rapi, quo consilio et alterum velum
pandi iussi, ut procellá ad arbitrium raperemur.

Totá eá nocte nesciebamus ubi versaremur. Imbres urceatim ruebant
Fluctuum alter alterum celeriter urgebat, montesque aquæ stegæ nostræ
illidentes effecerunt, ut gubernatores ex omnibus viribus sibi
connitendum existimarent, ut naves suas sub sua potestate conservare
possent, nec sua latera procellis obiicerent.

Interim tonitrua pæne sine ulla intermissione crepebant; fulmina
perpetuo lumine aera percellebant, quibus coruscantibus, spumantes
undarum cristas, ad sidera iactatas, perspicere poteramus perinde atque
atros inde hiantes voragines cum vertigine gliscentes.

Quamquam naves furore maris continenter iactabantur, mirá tamen
constantiá quæque earum salum sulcabant. Remiges, militesque aquam
irruentem situlis exhaurire iussi, qui, Hannibale, præfectisve remigum,
partim amicis verbis, partim duris flagellis operas hortantibus, opus
suum concordi voluntate perfecerunt.

Tempestate summa vi furente, voce, quá poteram maximá, quæ sonitum
fragoris superabat, Sammai inclamavi, nunc instare tempus ad suum Deum
invocandum. Bichri roganti, utrum periculum vere exitiale esset,
respondi, me in Syrtibus peiora quoque expertum fuisse, in oceano autem,
ultra Fretum Gaditanum, etiam sæviores tempestates, quippe ubi fluctus
etiam ferociores turgescant et tumescant, pertulisse, quum hic undæ
breviores, mansuetioresque essent, naves autem multo constantiores, et
cursum facilius tenere posse videri.

Chryseis atque Abigail in casteria sua sese amplexatæ tenebant; Sammai
et Bichri, quamvis mari insueti, vixque pedibus consistendo pares, rerum
statum satis æquo fortique animo ferebant, et intrepidi, nautis,
rudentes administrantibus, quidquid in eis auxilii erat, ferebant, atque
muniendis embolarum præsidiis opitulabantur. At pæne fidem excedebat
terror robusti Herculeique Ionæ, qui incredibili formidine captus, sese
in cavo navis in tabulatum prosternens, tamquam ingens pannorum
manipulus, ad quemque motum navigii huc et illuc volutabatur.

"Væ mihi! ó me infortunatum! quid ego huc veni?" gemebat velut præ
terrore in exitii articulo, "quid veni? curnam pagum meum reliqui, quum
plus satis et ultra haberem? Pereundum nunc mihi est in mari; mox
mergar, cibus piscium. Actum de me est!"

"Apage, magna bellua!" inclamat eum Hannibal, costas eius calce pulsans;
"surge! nequid hic volutando aliquid subverteris ac fregeris, nam et me
tantum quod non supplantavisti. Heus, nautæ! accedite, erigite dementem
hunc nebulonem, et ad malum eum ligatote!"

Herculeus ille, ut præceptum erat, tamquam trabs, a nautis ad malum
volutatus, illi alligabatur.

Ad posticum concedens, invenio Himilconem, ut gubernatorem pro viribus
instituebat. Fatebatur mihi se _Dagonem_ omnino non vidisse. Eo
loquente, ingens unda raptá _Cabiris_, eam tantum non lateri nostro
illidebat, eodemque momento temporis fulgor emicans collustrabat
Hamilcarem et Gisconem, suis nautis vehementer gesticulantes.

"Præclara itineris nostri initia!" clamat Gisco prætervectus.

"Sustine, Gisco, et persevera! iam eluctabimur!" magná voce reclamavi in
solatium. Hannoni vero, qui fune se sustinens oculos in furenti mari
pascebat, hæc dixi:

"Esto animo forti, Hanno!"

"Satis mihi fortitudinis superest," inquit ille bono ánimo, "quæ et mihi
et Chryseidi sufficiat; fatendum tamen mihi est tempestatem hac
deteriorem me nunquam, quod siam, expertum esse."

Hoc eodem temporis puncto vagitus Himilconis nos terrore perculit:

"Vela! vela! cerne vela!"

Nautæ ad antennas ruunt. Tantum quod non eversi eramus! Ingens mons aquæ
latus navis nostræ ad ventum converterat, vela autem ad malum flexa
vento ad perniciem usque inflabantur. Simul fulgur, cæteris acrius, ac
prope excœcans, eodem ictu oculi, navigium rotundum, non procul ante
nos, collustrabat.

"_Melcarth!_ Bodmilcar!" Himilco et Hanno uná conclamant.

Alterum fulgur. Nullum iam erat dubium quin id _Melcarth_ esset atque
Bodmilcar, qui stans in puppi, vento et undis imperare videbatur.
Tertium denique emicuit fulgur, tonitrubus pæne continenter crepentibus;
cæteroquin præter furentes ac subsultantes aquas nihil dignosci poterat:
_Melcarth_ in tenebris disparuisse videbatur.

"Chusor Phta illic, in sublimi, malleo suo operatur," inquit Himilco;
"pulset tamen ut velit, Cabiri nostras partes tuentur, non oberit
nobis."

Inde, horæ circiter spatium admodum solliciti egeramus. Quantum mihi
constabat, procella nos ad Septemtriones rapiebat, nullo tamen pacto
certe ac definite, quo in loco versaremur exploratum habere
poteram. Quælibet unda lateri navis imminebat, exitio nobis fieri
parebat, atque _Cabiri_, quæ prope nos incedebat, quandoque in sublime
elata, capitibus nostris impendere videbatur, alias in ima rapta subter
pedes vehi apparebat. Cum Himilcone super casteriam in puppi stabam et
cum duobus gubernatoribus unà, quum mons aquæ, omnium quos hactenus
experti eramus longe maximus, stegam universam obruebat. Ego celeriter
cancellos apprehendi, sicque ictum excepi. At vero, quum undá fere
excœcatus, sed mei compos, ad me redii, Himilconem, unumque
gubernatorem, disparuisse comperi. Pro bona fortuna gubernaculum ereptum
non erat, proinde omnibus quæ supererant viribus connisus, clavum
converti, navimque iusto cursui restitui; tunc clavum nautæ, modo e cavo
ascendenti tradidi, ac, proclinis trans cancellos clamitare cœpi:
"Himilco! Himilco!"

Interea dilucescere cœpit, et in semiopaco, ac tantum quod Sammai
discernere poteram, ut ante ianuam casteriæ se pronum prosternebat,
precatus Deum Israél, ut vitis dumtaxat duarum mulierum parceret,
etiamsi cæterorum vitas eripere decrevisset.

Hanno, quum vocem meam tremere animadvertisset, ad me cucurrit, et animo
perquam commotus intellexit aliquid mali probo gubernatori
accidisse. Cœpi illi narrare quid compertus fuerim, meque vereri dixi ne
ille undis abreptus esset, quum a tergo vox insonuit:

"Ecce me salvum, Navarche! Præceps cecidi;" his verbis Himilco, utrem, e
pelle caprina, manibus gerens e cavo navis ascendit.

Eum salvum scire magno mihi sublevamini fuit, præsertim quod plane
incolumis evasisset.

"Aquæ me per gradile rectà præcipitarunt, sed pro bona mea fortuna,
caput huic utri illisi, sicque mortem evasi. Miror quod uter non
displosus fuit tanto ictu. Cabiris bonis grates sunto, quod ita me
custodiverunt. Sed quid de Cadmo factum est, qui clavum tenuerat?"

Ego nihil, nisi tristi vultu mare indicaram. Himilco sensum capere
videbatur, sed nihil respondit. Tum in puppi consedit, seque ex utre
reficere cœpit.

Extemplo Bichri ad me properat, meque paucis velle dicit his me
allocutus verbis:

"Nauta quum non sim, fortasse æquum esset ut rem alienam agens veniam a
te peterem; verum acies mihi acutissima est, quæ mihi ad dextrum a puppi
montes indicare videtur."

Himilco protinus exsurgit, quin utrem vini mitteret, et luscus eam cœli
plagam scrutari cœpit, quam Bichri indicarat. Mox sic fatur:

"Sagittarius, profecto, non fallitur; etiam meus oculus raro fallit; sub
recto, præter dubium, terra cernitur."

Tametsi pluvia usque ruebat, per nebulosum opacumque pone nos, ad
rectum, montium iuga satis distincte percipere poteram. Quoniam mihi
omnino constabat versus Aquilonem nos rapi, minime dubitandum putabam
eam terram, quæ nobis in conspectu esset, oras Septemtrionales Cretæ
esse; quod et eventus comprobabant.

Primum itaque nostrum negotium esse videbatur, procellam eluctantes, ad
littora contendere. Hoc consilio _Cabiris_ signum dari iussi, numerum
remigum, cuique addendo singulum militem aut nautam, ut æquatis
laboribus omnes conferrent operam, duplicari. Tunc embolam inspexi,
lætusque reperi parum mercium loco dimotum esse.

Paucis horis ventum plane effugimus, ac, paullo post, e scissis nubibus
iubar solis emicuit, lumineque et cursum nostrum perfundere, et corda
animosque in spem et gaudium erigere cœpit.

"Numen nos eripuit!" suspirat Sammai; "ego profecto fateor me ingenti
pavore esse liberatum."

Himilco interea chitonetam ex aqua expressit, statuitque, facultate a me
impetrata, Bichri, utpote qui terram primus repererat, e culleo, quem
necdum missum fecit, haustum vini donare. Annui, utpote optime merito.

Mulierculæ nunc iam facile persuaderi poterant ut prodirent, quamquam
metum, usque tremulæ, haud omnino deponere potuerunt, tamen lætitiá
renidere videbantur.

"Ecce mulierculæ!" ait Hanno, eas in stegam educens; "non absimiles
tempestati sunt: iam subrident, iam lacrymantur."

Sammai malle se aiebat denis armatis, quam cum uno furente mari
contendere. Tamen ego eum certiorem feci mirá animi fortitudine eum se
gessisse, tametsi nunquam antea tempestatem in mari expertus esset;
monui tamen eum, ut in posterum sibi caveret, nequid de Diis temere, ac
minus reverenter disputaret.

Tum Hannibal, galeam uná, cataphractam alterá manu gestans, e cavo
egreditur, nosque, accedens, his verbis alloquitur:

"Totá nocte tam strenuo detinebar labore curandi ut vulgus remigum ad
sustinendum modum adigerem, ut cataphracta mihi omnino negligenda esset;
quin eam prorsus in frusta comminutam esse putavi; sed sive Astartes,
sive cuiusvis Deorum voluntate, eam salvam, illæsamque
reperi. Cæteroquin gaudeo, mulierculæ, vos salvas, incolumesque
conspicere posse. Etiamque sperare me posse arbitror, vobis et metum iam
esse excussum, et cibi appetentiam ad vos revertisse. Mihi quidem orexis
prorsus salva est."

Quum vero animadvertisset Himilconem Bichrique succo utris se recreare,
sine mora eorum societati se adiunxit.

Tempore ad post-meridiem vergente, nubibus penitus pulsis ac dissipatis,
sol iterum effulsit, glaucumque æquor parum agitatum resplendebat
placidá diversitate a virore instantium littorum, a quibus vix tricena
stadia aberamus. Locum itaque ad iaciendas anchoras idoneum quæsitum
_Cabiros_ præmisi, ubi a laboribus nostris requiescere, damnaque accepta
sarcire possemus. Interim in stega _Astartes_ dum sedentes apricaremur,
levique merendá, quæ pane infermentato, passis ficis, crudis cæpullis,
haustuque vini conficiebatur, animadvertimus _Dagonem_ e longinquo
versus nos contendere. Procella illi antennas cum velo unà eripuit,
itaque ipsa tempestate acta, remisque freta, sua incommoda satis
feliciter eluctata est. Pro communi fortuna, vela supernumeraria satis
superque habebamus, ac damna haud magno labore reparare
poteramus. _Cabiros_ ad linguam promontorii prærupti in mare
excurrentem, nos præstolantem assecuti sumus, et exinde reperimus in
meridiano declivi idoneum esse sinum in ostio fluvii, e valle admodum
fertili huc dilabentis. Omnes itaque tres naves, terræ linguá superatá,
et ad meridiem versæ, sub vesperum, secundum littus, medium sinum
attigerunt, unde littus procul versus Ortum recedit. Hic denique
_Astarte_, _Dagon_que anchoras iecerunt, _Cabiri_ autem in siccum
subducta erat. Locus anchorandi perquam erat commodus, tempus quoque
admodum favebat. Ex continente pagorum lumina cernebantur, unde et
animis firmati eramus, et in bonam spem erigebamur, tametsi corporibus
multum fessi, quietem capturi decumbebamus, atque totam noctem placidus
somnus nos tenebat.

CAPUT VII

_Chryseis Regi Hannonem Anteponit._

Postridie, nullá morá interpositá, industriá omnium meorum damna
reparare cœpi. Embola ita erat convasata ut pæne immota, nullum prorsus
detrimentum acceperit. Ex hac aliquot manipulos in aridum efferri, ac
sub umbra arboreti in propatulo venum expandi iussi. Item Ionam e navi
excedere, tubamque secum ferre præcepi. Ipse, primum quam solido se
insistere, terramque pedibus subesse sentiebat, puerorum more
subsultare, tripudiarique cœpit, tanto elatus gaudio.

"Iam híc, procul a faucibus Leviathan, in tuto sum!" clamitabat cum
voluptate. "Nihil híc, in solida terra, referet, quod monstrum mihi
conveniendum sit; atque quo ocius id fiat, eo melius."

Exuberantem eius animum quodamtenus refrænavi, tubam suam prehendere,
altissimáque quá par erat voce, canere eum iubendo; quo mox factum erat,
ut non modo incolas propinquorum pagorum, verum etiam opiliones in
collibus circa greges suos pascentes, alliceret. Quum nihil a nobis
hostili animo adversus se parari intelligerent, hi omnes ad nos
confluxerunt clamitantes: "Phæces! Phæces!" sociis indicantes Phœnicios
mercatores ad se venisse.

Hi omnes erant Dores; staturá proceres, corporibus robustis, pars, naso
recto, aquilis alii capillis super frontem sublimem cincinnis. Plerique
inermes advenerunt. Nonnulli eorum chitonetis, sine dubio Phœniciæ
originis, erant induti; alii eiusdem generis tunicis sine arte imitatis,
e panno rudi sui opificii. Hi plerumque nudo capite incedebant, præter
paucos, quorum capita genere petasi, e plexo stramine erant tecta. Erant
cum illis etiam aliquot mulieres; quarum quidem pleræque tam erant vultu
decoræ, quam statura venustæ. Indutæ autem hæ erant vestitu planissimo,
genere institarum in speciem saccorum ad talos demissarum, ad humeros,
et ad collum apertarum, ubi capita brachiaque prominebant; tamen his
superinduta erant subarmalia, ad coxam usque submissa, ubi vittis nitide
constringebantur in utramque partem. Cæteroquin nulla monilia, aut
gemmæ, nec ulla ornamenta alia in illis conspiciebantur.

Priusquam hi hospites advenissent cavendum putavi, ut merces nostras
sudibus in terram defixis, hisque fune deligato circumsepirem, atque per
Hannonem advenas commonefieri curavi, ne funem transgrederentur. Ii
apprime intellexerunt, nam etiam alioquin eá erant humanitate, ut et
consilium meum facile perspexerint, et se modestiá prorsus naturali
continuerint.

Unus e numero eorum, qui scipionem cum æreo bulbo gerebat, fasciaque e
tela comas constrictas habebat, munere interpretis fungebatur. Satis
clarum erat hunc primicerium, vel magistratum apud eos esse; sui enim
asseclæ reverenter auscultabant, dum ipse ad nos verba
faciebat. Orationes longiusculas edere Dorum mores ferre videntur; nam
is princeps accedens, oratione conceptá nos alloquebatur. Hannone satis
facile interpretante, sensum orationis eius prorsus clare percepi. Orsus
itaque est salutem nobis dicendo, prosecutus dein nos est multimodis
assentatiunculis, semideos nos appellando, item affines ac propinquos
tutelarum nostrarum navium, ac, tandem, petivit, ut meá voluntate suis
asseclis liceret miras merces, quas ex urbe Divina, Sidone, a nobis
allatas, inspicere et contueri.

Iam tunc omnes tribus eorum satis cognitas habui, quæ communi nomine
Hellenes appellabantur, quorum hoc erat commune, ut nos Phœnicios Divinæ
originis esse reputarent. Magnitudo nostrarum navium, peregrinationum
nostrarum immensitas, arcana urbium nostrarum dissitissima loca, eo
collimabant, ut in hac fide sua confirmarentur, nec in præsentia e re
nostra erat hanc suam superstitionem e medio tollere. Futurum enim erat,
ut quondam peregrinaturi in colonias nostras inciderent, quum
experientia eos edoctura esset, nos sui similes mortales esse. Interim
persuasum sibi erat nos supramundanos esse, quamobrem, quidquid
fabularum in aures eorum effunderentur, sibi cum pietate quadam
auscultare solemne erat.

Hannone interprete principem certiorem fieri placuit, nos magnam copiam
mercium mirabilium nobiscum e Caucaso, terrá gigantum attulisse; item e
Cilicia, ubi montes, ora inferorum patula, ignem fumumque vomere
consueverint; Sidone, Deorum metropoli; ex Arabia, terrá piorum, ubi
homines terna sæcula pervivere soleant et ultra; ex Ægypto, ubi Dii
tauri, crocodili, atque colubri duorum stadiorum longitudinis
vigeant. Præterea, per interpretem explicui illis fore, ut, si populares
sui nobis pelles bovinas, æs Chalcidicum, lanam textam, vel cornua
caprina afferre possent, nos illis tunicas, ocellos vitreos, odores,
nectar, aut quamlibet fere rem, quam appetere possent, in cambium
daturos esse. Nec mora. Ipse aliquot suorum asseclarum protinus in pagum
remittit, qui merces a nobis postulatas comparent.

"Quam proterva mendacia!" submissá voce me affatur Sammai "Nonne
asseruisti Midianitas piam gentem esse? Nonne etiam dixisti posteros
Ismaél trecenos vivere annos? ac, denique, ni fallor, apud Ægyptios Deos
esse?"

Indignationem eius leni tantum risu excepi, sed Hanno illi cachinno
respondit:

"Nihil commoveare, Sammai: alii peiora mentiuntur; hæc ad finem optatum
assequendum valebunt, si hos bonos emptores effecerint."

Princeps mihi venum aliquot _pilleges_[1] obtulit, quas nuperná suá
expeditione in continente ceperat; sed ego, quum probe scirem nec in
emporiis coloniarum Libycarum, neque Tartessi, servas quemquam mercari,
oblatum abnui. Ipse vocabulum nostrum _pilleges_ ut _pállax_
reddebat. Satis certum videbatur Dores quadam difficultate vocabula
nostra efferendi laborare; nam ipsi _chitonetam_ nostram _chitón_
vocitant, nostrum _cóf_, ut _cépos_, _castira_ vero ut _cassiteros_
efferunt. Alias more cæterorum barbarorum, sensum quorundam vocabulorum
non capiunt, eaque omnino pervertunt, uti quum de magno ultra Gades mari
illis loqui contingit, loco Maris _Og_, vocant illud, describuntque,
veluti flumen _Oceanos_, idque loco Dei habent.

Illi, quos princeps retro in pagum miserat, interea cum satis magná
copiá æris præclari, pellium boum, cornibusque caprarum, reverterunt,
quorum aliqua satis erant grandia, ut ex iis optimi arcus
fiant. Insuper, etiam eximium pannum laneum secum tulerunt, quem et ipsi
de continente importaverant. Pretia quoque, quibus merces suas nobis
obtulerant, æqua et iusta erant.

Tandem, ad resarciendas nostras naves, et ad otium spatiumque
reperiendum, visum nobis est turbam emptorum, quæ pedetentim magis et
magis increscere cœperat, hinc, a littore, alio diverti oportere. Hoc
proposito certam mercium copiam Hadlæo, fido cuidam nautæ concredidi,
eumque cum his longius a littore recedere, e mercibus, quidquid posset,
vendere, ac, denique, post spatium quadraginta horarum ad nos reverti
iussi; nam intra id tempus naves nos reficere posse sperabam. Bichri
comitem se itineris obtulit, Ionas autem, cuius tubá Dores magnopere
delectari videbantur, etiam missus est, qui tubicinio incolas ad
mercatum allectaret.

Die iam ad occasum vergente, octonos meorum nautarum ad succidendam in
declivio vallis quercum dimisi, ex qua antennas pro _Dagone_
effingeremus. Dores, quidquid nobis ligni opus erat, gratis
concesserunt, satis sibi compensatum esse rati, si asciariorum nostrorum
operi interesse, fabulisque curiosis aures intendere licitum sibi esset,
audireque eos, qui e nostris eorum linguá satis sermocinari
poterant. Diligentem insuper præstabant operam in colligendis,
afferendisque calis, atque assulis, item supportandá aquá, aliisque
rebus, quibus opus habebamus, nobis sedulo opitulati erant. Cæterum,
qualescunque hi sese aliis peregrinis præbuerunt, certe erga nos
Phœnicios, perquam humanos, mansuetos atque affabiles se præstiterunt.

Dores Chryseiden multis quæstionibus sollicitarunt de Phæacibus,
diversissimaque de eorum patria, urbibus, regeque sciscitabantur; ipsa
autem, idiomate ipsis minime alieno, res declaravit, quá re nec ipsa
erat parum delectata, quod cum iis libenter sermocinabatur, illi vero ei
de illustribus, magnificisque templis, mirificis ædibus, et de inclytis
viris narranti, haud ingratos auditores se præbuerunt. His enim,
profecto, haud clare constabat quid Phœnice esset; nam eam sibi insulam
esse existimabant, et verosimile videbatur eos hanc cum colonia Chittim,
aut vero cum alia nostra colonia Chalci, quæ illis longe propior erat,
confundere et commiscere. Præterea Phœnices ipsis ubique terrarum
obversari videbantur; nam et littora Cariæ, ubi mercatores nostri
emporia instituerant, perinde Phœnicum nomine insigniunt. At illa reapse
terra est Lelegum Cariorum, qui cum Phrygiis unà, antecessores Dorum in
insula Creta exstiterunt, primique qui Cydonios in montana abegissent,
compluresque eorum exterminassent. Cæterum Dores memoriæ prodiderunt
Leleges Pelasgosque se in continente antecessisse, nec paucos horum in
iis locis usque superstites esse. Facile equidem mihi persuadeo Carios,
Æos, cæterosque, quos nos e sedibus suis littoralibus dispuleramus,
demum in Cretam pervenisse; Carii etenim navigationis minime erant
ignari. Insuper, navigatio in ea Archipelagi parte, quæ insulis scatet,
ex oris Asiæ eò, etiam navigiis minimis, nullo pacto difficilis
habetur. Deinde, constat etiam summum montium iugum in insula Creta
Pelasgo-Ionico nomine Idá, eodem nempe, quo mons in Æolia, e regione
insulæ Lesbi, cuius caput Mytilene, appellari; quod quidem firmissimo
argumento esse debet, Pelasgos atque Leleges, qui cum Cariis, Æolibus,
Lyciis, atque Dardanis, eiusdem esse generis, nec modo totas oras a
Freto Thracio deorsum, usque ad regiones Rhodo adversas, verum etiam
continentem ipsum, perinde atque insulas inter Thraciam, ac Promontorium
Maleum incoluisse. In deducendis his rebus recte me ratiocinatum esse
argumento allegari potest, quod maiores nostri longe antea Pelasgos,
quam sive Dores, seu Ionios cognoverunt; præterea, etiam pervulgatum est
usque superesse oppida, magna ac frequentissima, licet minus bene
ædificata, ac misere munita, veluti Placir, atque Scylace in Propontide,
parum ad Septemtrionem a Dardania, et ab insula Tenedo.

Rem hanc parumper prolixius tractandam putavi, quoniam partes
navigatoris Phœnicii esse duco, ut is, non modo situs figurasque
terrarum mariumque, nec cursum tantum corporum cœlestium, item leges,
iuraque navigationis, atque commercii rite perspectas et cognitas
habeat, verum etiam ut de originibus, linguis, sacris atque moribus et
institutis cuiusque gentis quam ipsi adire contingat, probe
teneat. Cæterum, itinerum maritimorum longa experientia me docuit,
scientiam sic partam peregrinis quidem atque advenis perquam caute tradi
oportere, apud populares autem nunquam satis posse diffundi.

Dores cum Ioniis eiusdem se stirpis esse agnoscunt, et cum illis ad
communem familiam gentium, quæ simul _Hellenes_ cognominantur,
pertinere, qui alias etiam "Ræci," vel "Græci," appellantur, sciunt et
fatentur. Hi Hellenes, non secus ac posteri Israél, in duodenas tribus
dispescuntur, nempe in Thessalos, Bœotios, Dores, Ionios, Perrhebios,
Magnetes, Locros, Achæos, Phocios, Dolopes, atque Malios. Ut ii ipsi de
se tradunt, maiores sui meridianam Thraciam invadentes, partem, nomine
Hellopiam ceperunt, ibi sedes posuerunt eamque etiamnum tenent; illinc
autem se in pæninsulam insulasque propagaverunt Hellopia ea terra est,
quam Achelous perfluit, qui se in fretum effundit, quod Cephalleniam a
continente seiungit. Duo vetustissima oppida in Hellopia sunt, Dodona
atque Delphi, quæ simul etiam sedes summorum Numinum suorum sunt. Hinc
fit, ut Hellenes nonnunquam ab altero oppidorum nomine Dodonæi
appellentur, tamen a nobis sæpius Ionii vocari solent, sive posteri Ion,
vel Iavan.[2] Ipsi tamen se plerumque Hellenes, Graios, vel Græcos
vocant.

Cunctæ tribus Græcæ quaterna fraternitatis vincula inter se agnoscunt;
primum, quod omnes eiusdem originis sint; alterum, quod eadem linguá
utantur; deinde, quod eadem Numina colant; et hoc eodem ritu, iisdemque
locis; postremo, quod idem fere vitæ genus sequantur, iisdem moribus
atque institutis plerumque fruantur. Omnes eorum Dodonam principes suos,
aut seniores gentis legatos mittunt, ni fallor, etiam Delphos, ad
negotia inter se communia dirimenda, ubi terno iuramento confirmant
nulla unquam oppida, quæ semel in suum fœdus cooptatum fuisset,
eversuros; nunquam quemquam ab eiusmodi oppido aquam aversurum; denique,
in puniendis iis, qui has leges suæ fraternitatis violassent, omnes
semper concordes futuros.

Deus eorum summus, Zeus, Dodonam incolit. Ipsi existimant hunc eundem
esse Zeum Lelegum atque Pelasgorum, quem Cyretes Cretenses cantu,
choræisque celebrant. Perinde ac Báal Samáim, is quoque existimatur Deus
esse aeris cœlique, item filius cœli atque terræ. Is idem fuisse
perbibetur, qui Deam Phrygiorum Europam in insulam Cretam raptam
detulerit. In meridiana insulæ parte, in valle exigui rivi, Lethes, urbs
erat Dorum, quam quidem ego nunquam videram, quam ipsi Hellotin
appellant, ubi platanus est, cuius sub umbra Zeus atque Europa
requievisse feruntur. Alia quoque urbs est in insula, nomine Cnossus,
condita, ut opinor, a Phrygiis, in qua Zeus creditur, præter alia loca,
sedes habere.

Alterum Numen, pæne eiusdem potentiæ, Apollo est, sagittarius ille atque
vates. Ut vates, Pythicus cognominatur, atque Delphis residet, ubi ipse
de futuris consulitur. Dores eum singulari veneratione colunt, quoniam
hos ipse, sub forma delitescens delphini, per maria transduxisse
perhibetur. Hunc cum sagittario Deo Phœnicum, Baal Sillech, quem
colendum nos ipsi Græcos docueramus, unum eundemque esse verosimile est;
ac fieri etiam potest, ut, quum is navigationem eos docuisset, specie
delphini eum fingant.

Arcanus quoque ille Deus Hermes, Numen occultarum naturæ virium, perinde
summá veneratione colitur. Hunc cultum eos ab Ægyptiis didicisse vix in
dubium vocare ausim; attamen, utut res se habeat, hunc eis a
vetustissimis temporibus cognitum fuisse certum est.

Cydonii ad eos cultum Artemidis invexerunt; venerationem autem Astartes
ipsi nos eos docuimus, quam iam supra omnia alia Numina evehere apud eos
usu venit.

Nomina _Béel-zébub_, _Báal-Péor, Él Adonai, Sémos,_ aut vero _Cabiri_,
Græcis omnino ignota sunt. De statu Cabirorum plane nihil compertum
habent, neque prorsus sciunt naves suas duce septimo Cabirorum, Stella
Polari, dirigere; atque, ut verum dicam, hi admodum ignavi navigatores
sunt, raroque audent e conspectu littorum discedere. Navigia quidem
eorum satis magna sunt, sed inscite facta, nequaquam constrata,
rudentibus inepte applicitis, saburrá imperite gravata, unde necesse est
ea iactari et vacillare, sive velis seu remis agantur. Denique, hi parum
etiam exploratum habent, quantum quisque locus ab altero remotus sit,
quæ cuiusque regionis sit conformatio, omnino ignorant; hinc fit, ut a
suis peregrinationibus quacunque etiam minutá temperiei mutatione, aut
fluctuum cursu, facile deterreantur.

Oppida sua in locis aditu difficillimis sita sunt, et lapidibus rudibus,
in speciem maceriæ, sine arenato coagmentatis, sunt munita. Domus ipsæ
perinde e rudibus confectæ sunt lapidibus, aut vero e lateribus sole
coctis, neque gurgustiis multo præstant. Incolæ omnis pæne artis sunt
plane rudes, præter sua ærea spicula, asciculos, loricas atque galeas,
quæ quidem inconcinnæ sunt, tamen adornatæ. Hi equitatum nullum,
sagittarios paucos habent, gladiis raro utuntur, sed plerumque iaculis
pugnant, quo genere telorum maxime delectantur, ita ut et duces, sive e
pedibus, sive ex essedis pugnent, hoc iaculari soleant. Comminus
pugnantes, genus pugionis adhibent quorum extremitates in similitudinem
harpaginum aduncæ sunt. Gratiá tempus terendi, Hannibal, subinde Sammai,
Hannone accito, gladio sese publice exercuerunt, quum catervæ Dorum
circum eos confluere solebant, quæ stupentes mirabantur, quemadmodum
gladii micantes librarentur, modo ad celerem ictum, modo ad vitandum et
elidendum ictum, modo fulminis instar ad pungendum protrusi, aut ad
vulnerandum adverso mucrone sursum illati, ut in ludis gladiatoriis
Chaldæorum, Philistæorum, atque Iudæorum cernuntur, qui ludi magnum usum
ac dexteritatem impertiunt.

Clypei, quibus utuntur, rotundi sunt, fiuntque e corio bubulo, quos vero
principes gerunt, lamellis æneis contecti, picturisque ornati, a cæteris
discrepant. Antequam ex insula discessissemus, rex Dorum loci Hellotis
ad nos visum venit, atque in cambium pro uno nostrorum scutorum quinos
et vicenos boves obtulit; at ego concessi illi scutum erga aliquot
gagatas, monilibus aptas, atque erga par ingentium apridentium, quos
ipse de continente secum tulerat, quique nunc parietem ædis Astartis,
Sidoni, ornant.

Tertio post nostrum in insula adventum die, unum nautarum, qui in pugna
cum Ægyptiis sagittá vulneratus fuerat, gangrená vulneris confectus
obiit. Ritu nostro, omnes naves, luctus causá, nigris telis decorandas
iussi, quæsivique ex incolis insulæ, siquo in loco specus reperiretur,
ubi cadaver sepeliri posset. Triginta circiter stadia ab eo loco ubi
tunc eramus, antrum nobis indicarunt, et se omnino paratos ostenderunt,
ad omnia, quibus auxilio nobis esse possent, quod et ipsi munia
sepeliendi mortuos maximá curá obire consueverunt; quin nihil adeo
perhorrescunt, quam mortuis sepulturam negare, atque funebria negligere;
et hæc potissimum causa esse credenda est, quæ eos a suscipiendis
longinquis a littore maritimis itineribus deterreat.

Postea quam cadaver pollinctum, ac feretro impositum erat, humeris
nautarum in locum sepulturæ, in antro, deferebatur, catervis Dorum,
turbaque mulierum plangentium comitantibus. Cavum, in quo cadaver
recondideramus, perquam profundum, sed minime celsum erat. Sepelivimus
autem cadaver non modo id solum ibi relinquendo, verum etiam tabulas, et
duos remos, e quibus feretrum factum erat. Postquam aditus speluncæ,
magnis saxis advolutis, item humo lapidibusque omnino obrutus et
occlusus fuerat, Hanno, voce, verbisque solemnibus, Numina Menath, Hoch,
atque Rhadamath, iudicum Manium in Seól, invocare cœpit.

Omnia hæc tria Numina nostræ nationis Doribus cognita sunt, eaque
nominibus _Minos, Eacus_, atque _Rhadamanthus_ appellant. Persuasum iis
est Minoem, antequam iudex inferorum creatus esset, regem Cretæ fuisse,
et quum peritissimus artis navigandi exstitisset, usque ad continentem,
ad Ionios navigasse, hos autem illi, veluti tributum, certum numerum
puerorum atque puellarum dedisse. Quod ad Rhadamanthum attinet, eum a
semidiis Phœnicibus in insulam Chalcidem fuisse allatum arbitrantur;
revera tamen ipsi videntur hunc Deum ipsum cum nautis Sidoniis
confudisse, quorum operá ad eius notitiam pervenerant. Eodem modo, ut
opinor, Europa, quam Zeus fertur rapuisse, atque Ariadne, primum uni
semideorum, tum Dionyso, Deo fluminum, cognita, nihil aliud nisi diversa
nomina sunt Astartes, quæ inde a temporibus quibus Phœnices primum ad
sua littora vinum importassent, in memoria eorum perseverarunt. Perinde
a nobis derivarunt notitiam nominis _Chusor Phtah_, Dei incudis, quem
ipsi _Phtos_, sive _Phaistos_, appellant. In summa, quæcunque ipsis sit
familiaritas sive cum litteris, ac vino, sive cum usu metallorum, a
Sidoniis derivasse verosimillimum est. Quod vero nostras spectat
cognitiones, ut a nostris maioribus accepimus, eæ in prisca vetustate
originem ab Ægyptiis repetunt, qui, vicissim, suam scientiam a se etiam
longe vetustioribus Atlantibus, didicerunt, qui iis temporibus, quibus
Mare Magnum ad Meridiem Libyæ usque patebat, e terris occiduis, nunc iam
dudum Oceano mersis, trans Æthiopiam in has regiones venerunt. Quam
verum itaque est unam gentem alteri in vices succedere, sic, perinde,
solos Deos immortales ac sempiternos esse.

Dores iureiurando spoponderunt specum, in quo socium condideramus,
nunquam contrectatum ac profanatum iri; quo facto, ad naves nos
recepimus, quæ pro reliqua diei parte nigro velatæ manserunt.

Sub vesperum Hadlai cum suis sociis ad nos reversus est, non sine copia
rerum emptarum. Inter eos Ionas, haud parum sibi tribuens, itabat,
caterva hominum de monte eum comitantium circumdatus, vitulum in collo
baiulans.

"Quidnam ages de illo vitulo?" interrogo eum.

"Utique comedam!" respondet ille; "merui eum."

"Quídum? tubá canendo?"

"Minime vero. Nequaquam tubá canendo, sed certando. Illi enim
fortissimos quosque suos mihi opponendo, me ad certamen provocarunt, ego
autem cunctos prostravi, sicque vitulum merui. Eximia, profecto, regio
ista est. Si modo mihi vitulum offerant, omnes, Hercle, ac singulos
eorum prosternam."

Tum regem Dorum conspicatus, cum grege boum adventantem, eum his verbis
inclamat:

"Quin tu quoque! Da sis mihi buculum, iam et te prosternam; sin dederis,
omnia ossa tua intra pellem tibi comminuam."

"Tace, stulte!" inclamo eum ad saniora revocaturus. Rex nihil Phœnicice
intellexit, et ob id quærebat, quid hic dixisset; sed ego rem
declarandam non putavi.

Ionas tamen secum gannire non destitit: "Quin, profecto, cur ego a
certando, quum ipsi velint, desistam? Si quem e tribu Dan, aut Iuda, ad
certamen provocarem, mox intra costas meas mucronem versari sentirem. At
hicce terrarum certamina amant, meque ob id vitulo donant. Præclarum
regnum istud!"

Sub vesperum eius diei Caurus moderatior flabat, non tam asper ut
consilium proximo mane solvendi mutandum putaremus. Dores non sine magno
stupore exceperunt nostrum propositum anchoras solvendi, nec palam
fateri dubitabant se nullo pacto posse induci, ut tali vento mari se
committerent.

"Potestne id reverá fieri," interrogat unus primiceriorum, "ut tanto
vento coorto, ftuctibus vosmet concredatis?"

Postquam eum certiorem reddidi nihil nos a proposito deterrere posse,
sic prosequitur:

"Et hoc plane memores tempestatis tam sævæ et immanis suscipitis, quá
furente veneratis? Reverá vos semideos esse necesse est."

"Anne putatis mihi Cabiros non satis propitios fuisse?" interloquitur
Himilco, "salum me siticulosum reddidit; tum Cabiri culleum vini
generosissimi mihi miserunt."

Primicerius, nullá nugarum ratione habitá, prosequitur:

"Dii Phœnicum, profecto, sollicitá curá suæ prosapiæ invigilant. Memini
eorum carpentum, per fluctus æquoris, ad ferendam vobis opem currens, me
vidisse; nec memoria huius rei mihi facile elabetur."

At nunc, vicissim, Himilconem stupor perculit.

"Carpentum Deorum super fluctus?" mirabundus quærit Himilco; "qualenam
id fuit?"

"Celsum, quasique rotundum id erat, atque pictum colore vestræ gentis
vectum ab immanibus marinis belluis, super aquas ruentibus."

Ipse hæc formidine quadam narrabat. At mihi suspicio quædam subita
incidit, eum fortasse onerariam Bodmilcaris conspexisse, quæ quidem
micantibus fulguribus, insueto lumine collustrata, satis apte poterat
varias figuras ac species alternis vicibus induere videri. Hæc, submissá
voce, Himilconi significavi, qui sic respondit:

"Si Bodmilcari contigerit hunc Deum marinum fuisse, carpentum eius Dei
marini, ad iugulandum eum, conscendere libenter voluissem."

Dum sic sermocinamur, animadverti Hamilcarem, aliosque plures, aliquid,
quod undæ in littus everrerant, accuratius observare, et
contueri. Cupiditate inductus cognoscendi, quid eos alliceret, ego
quoque accedo, videoque aliquot fluitantia fragmenta navis.

"Hoc quidem opus Phœnicium non est," inquit Hamilcar, clavum indicans
trabalem, qui usque tabulæ hærebat.

"Nequaquam," inquam ego in assensum, "si enim de crassitudine tabularum,
deque clavis trabalibus iudicandum est, dubitari nequit, quin navigium
fractum Ægyptiacum fuerit."

"Aspice modo hoc," instat Himilco, "en argumentum, quod refelli nequeat:
collum anserinum de prora."

"Fieri certe potest," respondi, "naves quasdam Ægyptiacas Bodmilcarem
comitatas in interitum suum fuisse, quod contumeliam tempestatis ferre
non possent.

"Lubet sperare," interloquitur Gisco, "Bodmilcarem idem fatum non
expertum, quem mergi minus condignum fuerit; nam ego laqueum probæ
crassitiei circum collum eius mallem cernere. Præterea, scordalus ille
dodrantem mercium nostrarum obtinet, quem ab eo repetere cuperem."

"Tantum cupere nimium est," subiungo ego, "interim iam conscendendum
nobis est. Iter Siciliam versus instituemus, ubi, fortasse, licebit tibi
aures amissas recuperare."

Vultus senis gubernatoris torvus leni risu renidebat.

"Donec ventus se vertat, flexivice nobis incedendum erit," moneo ego, ac
versus naves procedere cœpi.

Hoc ipso tempore rex Dorum accessit, vultuque gravi, quasi quid summi
momenti dicere haberet, repente sic me affatur:

"Tu Phœnix es, princeps pelagi, ego vero princeps Dorum, moderator
populi mei sum; eatenus sumus pares. Hi boves, hi equi, hæc carpenta mea
sunt; e tricenis pagis meis duodena hominum millia cogere valeo; Deorum
favore fruor; sum rerum potens."

Iam certum et indubitatum existimabam fore, ut ille quibusdam
gravioribus postulatis nos lacessat; at vero vel unico obtutu
perspiciebam eum nullá facultate ad aliquid vi tentandum pollere; nam
non modo Hanno, Sammai, Bichri, Ionasque usque in littore morabantur,
verum etiam Hannibal, quadragenis armatis stipatus, iuxta præsto
erat. Regi vero vix triceni hastati ad manum adstabant. Nullum itaque
illi responsum dedi, sed ut pergeret exspectavi.

"Moderator Phœnicum," prosequitur ille, "abs te flagito, ut _pilleges_
Chrysidem mihi vendas; nihil nisi pretium tibi indicandum est, et id
tibi solvetur."

Hanno prorsum ruere gestiebat, sed ego eum coercui.

"Rex Dorum," respondeo illi, "Chryseis venum non prostat. Verumtamen,
penes eam respondendi arbitrium est. Tua erga nos humanitas ac voluntas
maximæ certe fuerunt, nec ex parte meá quidquam oberit vicissim,
quominus virgo in tuam cedat potestatem; at hoc eá scilicet lege, ut
ipsa suo proprio arbitrio atque voluntate tua sit."

Hanno oculos cupidissimos in Chryseidem, modo supplices ad me,
convertit.

Tunc rex ad eum locum, ubi puella stabat, accedens, manumque porrigens,
sic fatur:

"Filia Heliorum, propinquorum nostræ tribús, veni, et fac ut regina fias
Dorum Hellotidis."

Ipsa oculis in terram defixis stabat, nullum tamen responsum reddidit.

"Zeus, Apolloque eligenti tibi adsint!" prosecutus rex, "velintque
afflatu suo respondenti tibi interesse! Ausculta, atque assentire! Nulla
unquam Doris cor meum satis affecit, tenuitque, quamvis nulla prorsus
sit, quin si sibi a me eligi contingeret, merito se superbire
existimaret. Honores et copia meam sponsam affluent. Servæ eam
circumsistent, pro ea texent, cunctaque ad eius nutum facient; dapes
exquisitissimæ mensam eius complebunt, a trecenis capellis,
quinquagenisque vaccis processæ, domusque sua omnibus abundabit rebus,
quas opes comparare queant."

Tunc silentio exspectabat quum ipsa loqueretur; at illa usque alte
siluit.

"Domus mea," prosequitur rex, "lapidea est, ut Ægyptiorum, atque intra
eam, Chryseis, reconditæ arcæ et armaria sunt, in quibus torques, et
margaritæ, aureaque pro capite tuo diademata occultantur. Hæc omnia tua
erunt, tuque prima ac nobilissima omnium mulierum Cretensium futura es."

Chryseis pedetentim sublevavit de terra oculos, manumque Hannonis humero
impositam servans, voce firmá, quamvis dulci atque leni, sic respondit:

"Zeus noster Optimus et Maximus me Hannoni attribuit, et apud Hannonem
perseverabo."

Dores responso læsus, et in iram succensus, tantum quod terram pedibus
non tundebat.

"Quid?" clamitabat ille, "tune subditum Phœnicium regi Græcorum
anteponis?"

"Scito," respondet Hanno, "Scribam Phœnicium cuicunque regi æquiparandum
esse. Præter meum Navarchum, híc adstantem, Deosque immortales, supra,
nullius auctoritati pareo."

"Etiamsi ipse humillimus nautarum huius servitii esset," prosequitur
Chryseis, "corde eius essem. Etenim eius Dea Astarte, me in discrimine
positam, eius esse voluit, Zeus autem, Deus meus, eius esse
confirmavit."

Rex Dorum nihil ultra tentare poterat. Virentia prata, umbrosas sylvas
insulæ, domicilio, furentibus undis quassato ac fragili, comparando, in
cassum iactabat; Chryseis aquas tantis delitiis, quantis terras pollere
autumabat. Denique, quum iam cum eá nihil proficeret, rex me appellavit;
sed quum perspexisset me in consilio perseverare, sinereque ut puella in
eligendo suo arbitrio uteretur, edito murmure, indice iræ, carpentum
insiluit, subitoque discessit.

"Mea imposterum es!" lætus affatur Hanno Chryseiden, dum eam interea ad
navim deducit. "Eris nobis in sacerdotem Astartes, custos et tutela
omnium nostrum." His dictis propius eam ad latus suum trahit.

His gestis, vela sine morá passa erant, atque remiges in suis transtris
consederunt. Relicto littore, magnis flexibus sub ventum appulimus, quo
capto, in quinúm horarum spatio extremum ad Aquilonem promontorium Cretæ
superavimus. Sub nocte prætervecti eramus saxosa littora Cytheræ
Minoris.

Tuta, tametsi tædiosa, bidui navigatio ad ostia Acheloi fluminis, ob
colorem aquarum Albi Fluminis a nostris nautis appellati,
pervenimus. Transvecti sumus inter sinuosam ac fertilem continentem,
atque insulas Cytheram, Zacynthum, atque Cephalleniam. His in aquis,
navigando aptis, semper in conspectu terrarum, plurima Græcorum navigia
omnis generis nobis perpetuo sub oculis versabantur, onera mercium, non
modo propriæ industriæ ac fabricationis, sed etiam a Phœnicibus
factarum, quaquaversum vectantia.

Mare, quum ad ostia Acheloi perveneramus, tranquillum erat; sed paullo
post flabra ex Aquilone coorta sunt validiora, nobis perquam exoptata,
quibus ad Fretum Siculum pervehi cupiebamus. Apud navigatores usu venit
littora Græca sequi, ad iter trans mare minus tædiosum evitandum, et a
Corcyra iter flectere; sed modo, ventis secundis, idem, iactura debebat
existimari temporis. Quamobrem, quum et commeatus, et aqua potabilis
nobis affatim suppetebat, placuit, consilio visendæ Græcæ metropolis
posthabito, per apertum Mare Meridianum, Italiæ promontorium petere viá
rectá. Sub itinere, ubi secundum angusta, quæ Cephalleniam a parva
insula Ithacæ dividunt, navigaremus, obviam facti sumus gaulo cuidam
Sidonico, atque aliquot actuariis, quibuscum collocuti, repereramus, eos
ab ostiis Eridani, in mari Iapygeo domum tendere. Bodachmon, navarchus
gauli suadebat, ut ad Ithacam anchoras iaceremus, atque siquid curæ eius
committeremus, ipse Sidonem perferret. Ego quidem libenter asaentiebar,
sed prius sua navigia ivi visum. Onus suum præsertim ex haud magna copia
auri, tam in pulvere, quam in micis, constabat; maior tamen pars e
crystallis saxeis, quæ incolæ ad ripas Eridani ab iis obtinere solent,
qui montes circa fontem eius incolunt. Bodachmon partem mearum graviorum
mercium pro suis levioribus permutare, ac Sidonem devehere paratum se
præbuit, item ad omnia præstanda, quibus damnum e proditione Bodmilcaris
in nos redundans compensaretur. Historiam proditionis Bodmilcaris summá
audivit indignatione. Tantum scelus violatæ fidei, suá memoriá, se
nunquam expertum esse aiebat, seque facturum, ut is eventus non modo ad
aures regis Hiram perveniret, verum etiam ut infamia Bodmilcaris in tota
Phœnici pervulgaretur, ita ut si proditor, sive Sidonem sive vero in
Chittim, vel in quibuslibet coloniis naves appelleret, pœnam meritam
daret.

"Nunc vero," inquit Bodachmon, "ad negotia procedamus. Quasnam merces
offerendas habes?"

Respondi illi me modo merces Cretæ comparasse; quæ sive in Ægypto, sive
etiam domi, sine labore vendi possent, uti cuprum, pelles bovinas,
lanea, ingentiaque cornua caprina; docebam etiam eum insuper, si Cretam
ipse adire vellet, innumera mancipia fœminina ibidem eum reperire posse,
æquoque pretio præstinare.

Placuit illi consilium, seque id secuturum confirmavit, ratus fieri
posse, ut merces inter nos mutuo commodo commutare queamus. Tunc
sciscitari cœpit, utrum aliquid vini ipsi concedere possem, quod sua
eius rei copia iam ante hos sex menses absumpta erat, nec apud Iapyges
Umbriosque, quorum in finibus nuper versatus erat, facultatem dolia sua
complendi habuerit.

Quoniam naves nostræ suppetiis, omnique commeatu abundabant, libenter
sum opportunitate usus eum cum duobus naucleris gubernatoribusque suis
in Astarten invitandi, ut nostræ dapis, e carne recenti, e cæpullis,
ficis aridis, caseo, vinoque confectæ, participes essent. Hospites,
navis supellectilem, instructionemque omnem, admodum demirati erant;
Bodachmon autem merces, quas cum eo campturus eram, diligenter
perscrutatus, aiebat sibi videri, me rite a se compensatum iri, si
crystalla in pretium non recusem.

Dum hæc geruntur, Bodachmon subito exclamat: "Per Astarten! Equidem
hospitalitatem tuam me reciprocare posse arbitror. Etenim Corcyræ
versatus, Græcum quemdam in navim suscepi, pollicitus ei, si quo modo
possem, eum Cretam perlaturum. Is quidem senecio est, pæneque cœcus,
totius tamen terrarum orbis historiam callere videtur, nec eum hac in re
sive Sanchoniathon, sive Elhanon, Iudæus, superare, aut ei æquiparari
posse videtur. Ipse res fortiter gestas Deorum, Heroumque suæ gentis
canit, lyrá accinens, nec aliis adminiculis ad solvendum naulum
pollet. Iuvabit te eum audire."

Missus itaque est qui venerandum vatem accerseret. Is paullo post coram
adfuit. Staturá habituque corporis vates singularem gravitatem
dignitatemque præ se ferebat, versantesque secum in sui admirationem
rapiebat. Cana ac demissa barba etiam venerabiliorem eum reddidit. Manu
lyram testudineam gerebat. Nomen ei Homero erat.

Ipse sic nos affatur: "O Phæaces, reges pelagi, qui terrarum arcana
scrutamini, naves vestras Deorum Numina protegant! Iam oculi mei
caligant, nec acie herbida prata cum armentis læta pabula carpentibus
consequi queo, nec virorum fortium micantia cernere arma galeasque, quin
et ipsum solis beneficum iubar vix visu assequor. Verumtamen Musæ, e
beatis suis sedibus, iuxta Peneum, mihi dederunt dulcisono modulamine
canere, ita ut quo demum cunque me divertam, res Deorum hominumque
egregie gestas cantu concelebrem."

Vati grandævo poculum porrexi generosissimi nectaris, unde alacriorem
nactus animum, carmina sua cantare orsus est. Mihi quidem sensus cantuum
vix vel parum patebat; sed Hanno, qui Græce apprime callebat, extra se
rapi videbatur, atque in signum grati erga vatem animi, pallium suum ei
donabat, quod quidem ex optima lana Helbonica texta, atque floribus
exquisitis acupictum erat.

"Nihil unquam huic simile me audivisse memini;" scriba, spiritu pæne
intercluso, stupens fatur; "hæc quidem gens, quantumvis ignara artis
navigandi atque mercandi, nullo pacto tam barbara, quam nostris
prædicare placet, existimanda est."

Hannibal, qui hactenus silens adstabat, ???c subiunxit:

"Quondam mihi in urbe Ur, in Naharan, versanti, obviam factus est vir
quidam, cuius memoriam iste poeta errabundus in mentem revocat. Is
Ægyptius quidam erat, atque eo prorsus modo atque Homerus noster,
circuibat regiones, suáque lyrá propriá cantus modulari consuevit. Ille
quidem minoris erat ætatis, atque unum circa mores eius admodum
peculiare videbatur, nimirum, quod simius ipsi societate iunctus erat,
qui more mimorum, omnia eventa, quæ ipse cecinisset, vultús, manuumque
gestu, repræsentaret. Ex mea quidem sententia, quum Chryseis sua canit
heroica, etiamsi ne verbum quidem capiam, tamen auditu delectabile est,
vox ipsa dulcedine animum permulcet. At cantica senis huius vatis
hebetia sunt; multum igitur iuvaret, si ipse quoque simio cum comite
circuiret, qui gestu interpretaretur."

At Hanno, hunc in modum cavillantem Hannibalem sic retudit:

"Hannibalem miræ esse dexteritatis, scimus; nec mihi dubium ullum est,
quin partes eiusmodi simii ipse ad amussim acturus esset."

Aculeum verborum in malam partem interpretatus, Hannibal graviter
respondit:

"Equidem nescio utrum ego cæteris meis popularibus Arvad dexterior sim;
hoc tamen unum asseverare audeo: si linguam huius senis callerem, verba
eius simio melius interpretarer."

[1] Latine _pellex_, concubina, n. 56, 1.

[2] Ionia, Ionicus, in Asia Minori, n. 56, 2.

CAPUT VIII

_Negotiolum cum Phociis._

Quibusdam nuntiis negotiisque Bodachmon commissis, præsertim autem
litteris regi Hiram tradendis, ei, atque suis, valedixi. Exortis interim
flabris secundis, post meridiem anchoras solvimus, iterque versus
Italiam ingressi sumus. Ut vero fretum inter insulas Cephalleniam atque
Leucadem pernavigaremus, paullo ad Septemtriones nobis deflectendum
erat, quo facto, iterum prope rectá ad Orientem nobis vertendum erat, ut
Meridiem magni sinús lapygei assequeremur.

_Cabiri_ nos dena prope stadia antecesserat, proinde tam longe a nobis
aberat, ut quum promontorium Cephalleniæ versus Meridiem superasset,
oculis consequi eam non possemus. Vix autem _Cabiri_ e conspectu nostro
disparuerat, clangorem tubæ, indicium periculi, me ab ea audire mihi
videbar. Hoc audito, armatos meos in procinctu esse iussi; nec incassum,
nam quamprimum promontorium prætervecti in conspectum _Cabirorum_
veneramus, eam non modo circiter vicenis Græcorum navibus maioris
generis circumdatam animadverteramus, sed etiam propositum, quo et aliæ
circiter quinquagenæ naves eo tendebant, perspeximus.

Rerum status hic fere erat: Dum nos circa littora insulæ ad Orientem
navigabamus, hostes in Occasum tendebant, unde evenit, ut _Cabiri_,
promontorium circumvecta, in insidias hostium imprudens incideret; quod
quidem, quum hæc velis longe plus posset, si hostium adventum
cognovisset, classem eorum facile effugere potuisset. At nunc, omnino ex
improviso in medios hostes incidit. Quoniam vero onere minus gravis,
æneo rostro munita non erat, nec ideo ad arietandum apta, nihil
prohibere posse videbatur, quominus hostes eam conscendant, nisi loci
spatium, quo ad hostium usque adventum ita usa erat, ut celerrime quam
posset, circumcursaret.

Nihil itaque moræ indulgendum erat. _Dagon_ omni, quá par erat,
celeritate in promiscuam navium catervam inferebatur, quæ ex inferiori
parte appropinquabat, ego autem ad liberandam _Cabiros_ properavi.

Adversarii, quibuscum _Dagoni_ congrediendum erat, formidabiles
haudquaquam videbantur. Vel singulo obtutu satis clare constare poterat,
nec manus admodum bellicas esse, et natura oneris, quod e frugibus
agrorum constabat et instructionum apparatu, satis ostendebat nostros
navibus onerariis incurrisse. Hannibalem quoque idem censuisse
manifestum erat; nihil enim metuendum existimabat, namque, quum signo
dato armatos suos monuisset nihil esse quare arcus suos tenderent, vidi
eum ut suis lævorsum flexo gradu, in navim appulsam, armatisque
conferctam, citato cursu desiluerit.

At vero alia pars sollicitam curam meam magis flagitabat. Adversarii
etenim, quibus ego occursurus eram, quamquam numero pauciores, quum
omnes essent probe armati, magis videbantur formidandi. Tametsi omnibus
intentis viribus ad frontem progredi eniterer, nihil profeci; nam
priusquam intra bina stadia ad _Cabiros_ accedere potuissem, hostes
circumfusi invadere eam cœperunt, nostris, pro parte virili acerrime
dimicantibus. Vidi Hamilcarem mediá hastarum fulgentium procellá, scuto
obiecto, lævâ manu se tuentem, dextrâ autem gladium librantem, ut magnis
rapidisque ictibus hostes prosternebat, aut certe abs se arcebat. Vidi
et Gisconem, ut tergo ad puppim celsam applicato, hoc ipso temporis
puncto securim sursum extollens, in caput adversarii demittebat, qui,
excusso cerebro, ad pedes eius corruebat. Eodem tempore quinæ senæve
naves maiores, ut nos ab auxilio ferendo prohiberent, viam nostram
intercludere conabantur. Item audivi stridulas armatorum voces, clamorem
bellicum tollentes: "Io Pæan! Io Pæan!" Vir quidam præclaræ staturæ, qui
ipsis præesse videbatur, in edita prora celsissimæ navis stabat cristatá
galeá, scuto, loricáque cupro micantibus, atque hastam, non aliter quam
si insaniret, librabat. Iam eum digito parabam Bichri indicare, verum
ipse, nunquam non alacer, altero genu iam demisso, sagittáque arcui
aptatá stabat, opportunum opperiens tempus, et, simulac propius, intra
ictum veneramus, arcum ad aurem sublatum tenebat. Nec mora. Sagitta
sibilans per aera ferebatur, atque præfectus, ambabus in altum sublatis
manibus, lethali vulnere confossus, præceps in aquam decidit.

"Nunc, nunc, viri!" inclamo meos, "nunc instat vestrum tempus; irruite!
Macti virtute este! Impetite barbaros; insilite, cædite!"

_Astarte_ ingenti vi prorsum pulsa, vehementi ictu impingitur adversæ
navi, quæ extemplo deprimitur, ac spumante gurgite hauritur, quá
victoriá liberati, versus aliam navim, quæ nos a dextro latere vexabat,
animum sine mora convertimus.

Nautæ eius navis, ad nostram conscendendam æquo cupidiores, unum latus
navis ultra modum stipabant; ego vero, quum probe cognoscerem quam
inepte, contraque rationem naves struendi probatam, Græcanicæ factæ
essent, quamque facile everterentur, flexivice ad latus eius adversum
transcendens, citatim in eam invehor, eamque dicto celerius everto, et
hoc sine labore.

Quamquam _Cabiri_ interea magná fortitudine, acrique certamine, suam
partem sustinebat, tamen magno labore nobis contendendum esse
existimavi, si eam servari, salvamque continere vellemus. Magná cautelá,
omnique arte navigandi usus, naves in circuitu nos infestantes,
latissimo circulo descripto, elusi, ac devitavi, atque _Cabiris_ opem
laturus, ad eam accedere omnibus viribus contendi. Hannibal hac morá
maximo bono suo usus est. Sagittarios etenim suos provide in puppi
dispositos habuit, cæteros autem milites in duos manipulos divisit: ut
unus paratus in procinctu eum ducem sequeretur quum _Cabiri_ invadenda
esset; alter autem, ut suam navim, si hostes in eam impetum facerent,
aggressores repelleret.

De _Dagone_ prorsus nihil sollicitabar. Probe enim perspectum habebam
eam non modo suas partes tueri posse, verum etiam promiscuum examen
navigiorum hostilium, huc et illuc inter ea cursando obterere, et sibi
occurrentes deprimere et evertere; atque missis sagittarum imbribus,
necnon vasis ardentis picis aliarumque rerum flagrantium, ipsa tanta
oppugnatoribus incommoda inflixit ut horum ululatum, eiulationesque ob
dolorem ac detestationem, ipsi nos exaudire possemus.

Hannibal suos, quos ad tuendam navim relicturus erat, paucis, et
simplicibus verbis cohortatus, monebat eos, ut mandatis Sammai
obtemperarent, seque confidere aiebat fore, ut officia sua præstituri
essent; tum ad eos, quos secum educturus erat, conversus, sic eos
affatur: "Commilitones! certamen nobis imminens gladiis, comminus,
perficiemus; mittatis hastas. Destringite gladios et ad proram parati
adeste."

Ego vero, ex meá parte, remiges constanti remigio navem impellere iussi;
vix tamen hi se ad opus composuerunt, quum duas scaphas, de navibus
longis ad nos invadendos submissas, frustravimus.

"Ad machinas!" inclamo ego, "sagittarii, intendite arcus!"

Nautæ nostri Bichri, ictu oculi in tormenta ac scorpiones se
coniecerunt, et eodem fere tempore lapides, sagittæ, iaculaque cum pice
ardenti utrimque effundi ac pluere cœperunt. Milites Hannibalis, loco,
ubi stare iussi erant, sese continebant; armati autem Sammai, malum
circumsistentes, tempus opperiebantur, quum in certamen
ducerentur. Bichriaci, suppositis suis arcubus pharetrisque, pugionibus
gladiisque destrictis, adventum hostium præstolabantur; denique Ionas,
sepositá tubá, vectem magni ponderis, cuius ope plerumque duobus nautis
baiulantibus anchora sublevari solebat, apprehendit, seque ad dimicandum
armavit.

"Accedite, Dodánim!" clamat ille, "si erga unum vitulum vobis paulisper
conquassari lubeat; quin et melius vos soluturos spero, si hunc contum
vestris humeris applicare mihi detur. Mallem, profecto, par buculorum
utremque vini. Cæterum ad pulsandum omnino paratum me sentio, non aliter
quam Samson ille olim ad molam."

Tempus denique agendi advenit; quo cognito, meos in certamen descendere
iussi. Magno fremitu concurritur. Ex ima prorá clamor terroris ac
maledictorum exauditur, ut acies proræ æneæ, vomeris instar, sulcat
æquor, cum multo obtritarum navium fragore. Primum quidem navigium nobis
obiectum impetu nostro detersimus, multumque afflictatum a tergo
reliquimus; alterum, quod dextro lateri nostro assultum minitabatur,
fregimus; tertium, quod lævo imminebat, evertimus; et, quum nostri, post
exantlatos ingentes labores, spatium nacti essent spiritús ducendi, a
_Cabiris_ vix dimidium iactús sagittæ aberamus. Tam prope, profecto, ad
eam accessimus, ut Hamilcarem, cum cruentato capite, Gisconem autem
securi non procul dimicantem, passisque capillis elaborantem, clare
discernere poteramus, perinde ac denos duodenosve nautas, qui pedes ad
puppim retulerant, ubi de eventu fere desperantes, sese contra agmen
oppugnantium, quorum numerus, quum continenter novi, ac viribus integri,
accessissent, crescere videbatur, in extremum deducti discrimen,
tuebantur.

"Adesto, Mago!" inclamat me Hamilcar, ubi nos appropinquare vidit,
"adesto! ferto opem!"

"Macte es, socie!" ad eum reclamo, "actutum aderimus."

Perspecto protinus, quo in statu res nostræ essent, gubernatorem
dextrorsum navim flectere, et in medium hostem invehi iussi, ad remiges
autem hæc clamavi:

"Intendite vires, remiges, maximo quo potestis nisu! Uno vehementi pulsu
ad latus aderimus; tunc quiescetis!"

Remiges in summum connisi, navim in tantum cursum concitarunt, ut ea
hostium navigium nobis obversum, celeri impetu ex adverso feriens, in
medio bifariam diffregisset. Proximo iam temporis momento latus
_Cabirorum_ assecuti sumus. Hannibal, stupá quadam apprehensá in stegam
eius prosiluit, quem cæteri eius milites secuti, omnes in mediam pugnam
irruerunt.

At mihi otium ad exitum prœlii cernendum haud suppetebat. Vix etenim hi
digressi erant, quum subito verbis Hannonis clamantis obstupui:

"Ecce, Navarche, iam et nos habent!"

Ut me converto, obviam mihi vidi turbam Græcorum, qui interea non modo
sepserunt _Astarten_ suis navibus, sed et a puppi eam catervatim
conscenderunt. Primum eorum, qui in altum elatâ hastâ mihi occurrerat,
gladio, capulo tenus ei immerso, confodi. Nec Hanno aliter, qui,
gladiatoriá usus arte, quam non adeo pridem híc, in stega, docendo
discendoque exercuerat; nam dum lævá suá ictum adversarii averteret,
dextrá humerum eius perfodit, eumque celeriter prostravit. Sammai vero
modo hac, modo illac declinando, modo se deflectendo, modo, denique, ad
summum se erigendo, gladium mirá celeritate vibrabat. Primum terni
hostes se in eum pæcipitabant; horum unus mox titubans, seque versans,
ante pedes eius concidit; alter manu videbatur proprium latus palpare,
ac vacillando, pugná excedere; tertius vero ad solum usque proclinatus
cernebatur palmis suum pectus obtegere, sanguine inter digitos eius
emanante.

Bichri quoque plane solus obviam parvæ manús hostium lanceis
fiebat. Certamen perquam iniquum erat; tamen, mirum dictu, superior
illis evasit, et gladio pugioneque cruentatis ad suos se recepit. Et
Himilconi arrisit fortuna. Nam quum ab hostibus premeretur, gulam unius
prehendit, ac, dum hunc ad malum retrudit, pugioneque cor eius
transfigit, cœteros gladio arcet, et celeri motu alterum obtruncat,
alterum in fugam agit.

Verumtamen hoc in prœlio formidabilem Ionam laude fortitudinis superavit
nemo. Tanta strages ab uno memoriá hominum edita nunquam fuit. Capita
frangebantur, membra laniabantur, costæ infringebantur, ossa spinæ, ossa
iuguli, scapulæ, vertebræ pectoris, lacerti, confringebantur,
contundebantur, et in festucas comminuebantur, ut ingens vectis sursum
ac lævorsum magná vi librabatur, ut ipse adeo aer reverberatus
sibilaret.

"Cede spatium! spatium, inquam!" gigas Iudaicus voce Stentoriá boabat,
dum telum suum horribile vibraret: "ferte mihi buculos, oves, vitulos,
placentas, vinum; quidlibet aliud, prandium enim probo labore mereri
volo." Tunc vecte iterum quaquaversum feriens, gigas identidem
clamitabat: "Spatium cedite! spatium, inquam!"

Interim terni aut quaterni Graii unà in me impetum intendebant. Alteri
horum, qui lanceá scutum mihi excusserat, gladio genas cæcidi, sed ipso
eodem temporis momento me ab altero sensi gulá prehendi, qui me
retrorsum presso, iam machærá suá me obtruncaturus erat, quum Hanno eum
carpo prehendit, gladiumque illi sub axillam immersit. Tunc alteri duo
mihi irruebant, ac luctantes omnes tres nostrum denique in solum
cadentes volutabamur, quum tertius insiluit, vidique ut spiculum eius
fulgens pectori Hannonis imminebat, quum Sammai, opem laturus, accurrit,
ictuque immani aggressorem titubantem repulit. Hanno se erigit, et pede
cervicem cæsi premens, gladium, quo eum occiderat, non sine labore
revulsit. Ut ego me in pedes erexi, Chryseidem, ante suam casteriam
stantem primum conspexi, quæ pallore suffusa, digitis plexis, totaque
erat formidine perculsa, tamen sui compos. Iuxta eam adstabat Abigail;
ac veluti vera Iudæa, manu gladium arcte premebat, acie adversum militem
conversá, qui amissá hastá, quasi meticulosus, quod a muliere
lacesseretur, pone scutum suffugium ac salutem quærebat.

Acerrimam Sammai oculorum aciem, quid ibi ageretur, minime effugit,
atque Hannone eum comitante, veluti taurus furens, amico inimicoque
disiectis, ad tutandas mulieres áccurrit.

Interea Himilco et quindeni nautæ, machæris et asciculis in manibus,
conferto ordine ad me appropinquant. Cohortatus eos tempus rem bene
agendi advenisse, prorsum duco eos, anterioremque partem navis a Græcis
efficaci modo purgavi. Hi enim adventu novæ manus perterriti, per
armamenta navalia, in constrato circumiacentia cæspitantes ac lapsantes,
præcipiti fugá pedem retrahere cœperunt. Prorá potitus, respexi, vidique
Hannonem atque Sammai, puppim æquá fortuná everrisse, ac iam conversos,
in eam partem incitatos ferri, ubi Bichri suique ad malum variá fortuná
dimicabant, ubi tamen turba hostium sensim augebatur. Vectis Ionæ supra
capita ac scuta usque huc et illuc versari videbatur, ac supra tumultum
et clamorem sonorá voce vagire satis clare audiebatur:

"Accedite, Dodánim! Optime de vobis mereo; facite ut prandium meum
merear! venite, inquam, venite!"

Bichri, suique propugnatores tantá fortitudine hostes repulerunt, ut
media navis brevi a turba Græcorum liberata ac purgata esset, perinde ac
prora et puppis, universique victoriam magno clamore celebravimus. Sic
itaque _Astarte_ ab hostibus liberata erat.

Hunc clamorem triumphi alius sequebatur, quo _Dagonem_ nostri
salutaverunt, quæ sub hoc idem tempus stupendá celeritate adversus nos
ferebatur, quo in cursu navim hostium obviam obtrivit, in cæteras autem
nos usque obsidentes, imbrem sagittarum immisit.

His rebus prospere gestis, gubernatorem, signo dato, paratum esse iussi,
et remiges per cavamen ad transtra sua misi, qui aliquot Græcos usque
ibi delitescentes statim exterminarunt, nec multo maiori labore cæteras
naves circa nos volitantes calcando et arietando facile e medio
sustulimus, ac, paullo post, acri flexu effecimus, ut _Astarte_ ex uno
latere, _Dagon_ vero ex altero, ad dextrum et ad lævum _Cabirorum_
appellerent. Hannibal quoque interea reversus, quantum auxilii in eo
erat, dedit. Denique aliam quoque navim evertimus, nautæ autem duarum
ulteriorum, a nostris oppressi, desiluerunt, atque sagittis in eos
effusis, qui potuerunt, in littus enatarunt.

Fusis hostibus fugatisque, quum iam arma quieverunt, licebat nobis
animum in onerarias naves convertere, quarum tres, a defensoribus
desertæ, sine gubernatoribus in aquis fluitabant. Eo nobis navigantibus,
casu versus puppim respexi, atque magno stupore reperi, eam, quam
remulco nobiscum ducebamus, armatorum esse plenam qui, vix dubium eo
proposito se illuc contulere, ut nos invaderent, nec ad effugiendum cum
sociis facultas dabatur. Itaque Bichri, eiusque sagittarios illico
accerso, quorum unus sagittá eo fere tempore humerum unius Græci feriit,
quum ille machærâ suâ remulcum discindere conaretur.

"Mittite arma!" inclamo illos Ionice.

At ille minime motus, remulcum ulterius rescindere conabatur, donec,
alterá sagittá in gula ictus, destiterit.

"Visne sagittis omnes interimamus?" quærit Bichri.

"Minime! sine paulisper," respondi, "durum genus esse videtur, bonoque
pretio Carthagini venire possent; nonne iuvabit uno labore etiam
lucrificum negotiolum factitare?"

His dictis iterum inclamo eos, armaque ponere, ac se dedere eos iubeo,
quin tamen illi iussa facturos se indicarent. Quin unus eorum etiam
iaculum in me misit, quod humerum meum leniter tetigit; sed alter, totum
cœptum præter spem esse ratus, in aquam se præcipitem dedit, et quum nos
a littore longe abessemus, eum interivisse verosimile est.

Quinideni hostium usque supererant. Optimum itaque factu iudicavi, ut
Hanno atque Chryseis eos suá linguá alloquentes, ad meliorem frugem
perducerent. Itaque Hanno, meo nomine, persuadere eis conabatur ut arma
ponerent, quo facto, ipsi conservarentur, et futurum ut militiæ operam
dare atque victum sibi honorificum mereri possent. Dubitantes, ac
paulisper morabundi, tandem arma ponenda rati, sese dediderunt, ac
primum arma, dein ipsi singillatim fune ad nos sublevati, in stegam,
admodum tristes ac deiecti, pervenerunt.

Cæteri oppugnatores nostri interea temporis quaquaversum diffugére. Iam
nox appropinquabat. At navigatio nocturna his haud minus formidanda
videbatur quam alterum prœlium. Complures quidem navium eorum incolumes
erant, plures tamen adeo erant afflictatæ, ut iis vix progredi possent,
nec una tantum earum ab ardente pice a _Dagone_ submissá ignem
conceperat, atque interiit. A littoribus autem dissitis planctum
exaudiebamus mulierum lugubrem, quæ virorum in prœlio interitum magno
fletu deplorabant.

Facultate a me impetratá, Hamilcar et Hasdrubal ad persequendos
fugientes profecti sunt, quibus in auxilium triginta milites Bichri ac
Sammai ducibus addixi. Postquam hi profecti sunt, et alios misi, qui
duas naves, a suis desertas, ductandas nostræ navi iungerent. Hi in
cavernis complura cadavera repererunt, quæ exuviis spoliata, in mare
coniici iussi. Isti mox reversi tres prædas et viginti duos captivos
secum reportarunt.

Negotium spolia inspiciendi in postridiem distuli. Lubenti quoque animo,
quod et ego et mei perquam fessi eramus, quieti indulsissem; sed prorsus
necessarium existimabam, ut et stegæ lavarentur ac purgarentur, et
disiecta arma fragmentaque colligerentur, et certus restauraretur ordo,
quem summopere turbari tanto tumultu necesse erat. Cadavera Græcorum in
navi cæsorum, item qui saucii iacebant, in mare elidebantur. E nostris
militibus viginti tres erant vulnerati, undecim autem cæsi. Corpora
horum linteo obvoluta, ad proram in ordine prostrata, ut postridie,
funebribus suæ cuiusque religionis ac sacrorum exsolutis, undis
committerentur.

Quandoquidem _Dagon_ minus quam cæteræ naves detrimenti ceperat, eo
omnes captivos, cum meis quindecim unà, relegandos duxi, eosque in cavo
securos teneri et custodiri curavi.

Damna his prœliis gravia tulimus. _Cabiri_ amiserat octo milites cæsos,
vulneratos autem decem; _Dagon_, tres cæsos. vulneratos septem; quibus
si nostram iacturam addas, reperies universim nos viginti tres occisos,
et quadraginta vulneratos amisisse. Argumento istud erat nos hostibus
fortissimis occurrisse; ac non sine mœrore fatendum arbitror eorum
constantiam, fortitudinemque animi talem fuisse, ut, si ipsi usu rerum
navalium paullo exercitatiore, et navibus regendo flectendoque
aptioribus, item, armamentis atque telis in hunc usum navalem idoneis
præditi fuissent, haud facile futurum esset, ut nos ex his prœliis
superiores evaderemus.

Hamilcar et Gisco quoque satis gravia, quamquam non lethalia vulnera
acceperunt. Hannoni vulnus in altero humero hiabat; Sammai lacertus
hastá erat transfixus; Himilco autem plagam ictús in capite gerebat; sed
neuter istorum ob has res a consuetis muneribus desistendum
censuit. Nautarum nostrorum præfectus, Hadlai, inter cæsos repertus
est. Ionas quinque vulnera, hastis illata retulit, quæ ipse ut meras
cutis scalpturas ac læsuras imputabat, ac, postquam se unguento quodam
obliverat, negotia eius diei gesta non modo ingenti cibi appetentiá, sed
præsertim insuetá siti se affecisse aiebat.

Quanta incommoda hostes perpessi sint, nullo pacto æstimari poterat;
certum tamen videtur aliquot centena suorum amisisse; nam in stegis
_Astartes_ tricena sena corpora reperiebantur; in _Cabiris_ autem
ulteriora tricena et octona.

Sedulo naves repurgandi labore absoluto, effecimus, ut aliquantum
temporis otio quietique daremus; tamen, multo mane, flabra nacti ex
Oriente satis lenia, iter nostrum versus Italiam aggrediebamur. Octo
navium prædas nobis subiunctas ductavimus; sed ut vectura expeditior
esset, in singulas misi, qui partim velis, prout res postularet, partim
remis progressum expedirent.

Ad placandos Manes nostrorum luctum instituimus, nigris telis ex
antennis evolvendo, item inferialibus, supplicationeque Numina Inferorum
invocavimus. Quoniam inter spolia nonnulli reperiebantur buculi,
singulos in singulas naves levandos, ibique in sacrificia funebria
mactandos iussi. In nostra navi, _Astarti_, funereum ritum precibus
Numina Inferorum invocandi, sacrisque expiandi, Hanno perfecit, qui et
Astarten supplicationibus appellavit. Buculo mactato, partes tergoris
pinguiores, cum quadam carnis parte sepositá, hæc ad perfumandum,
exsiccandumque relinquebatur, alia autem pars pro Inferialibus
apparabatur. Iudæi vero, suo ritu, Deo suo, El-Adonai, ovem
mactaverunt. Sacris persolutis, vini copiam viritim dispensavi; antea
tamen quam biberamus, cæsorum commilitonum corpora, ritu solemni,
concinentibus tubis, alto committebantur. Tunc insignia luctús ac
funeris tollebantur, atque omnes nos ad epulas funereas convenimus. Cibo
potuque refectis pristina animorum alacritas ac fortitudo restaurata
est. Quiete, placidoque interim sopore omnes recreati, animos eorum alma
oblivio, atque tempus, cunctorum malorum medicus, vulnera permulsit, ac
paullo post, vulnera doloresque memoriá excidere, atque eventa, resque
suas singuli gestas, alter alteri, ad pellendum itineris tædium, subinde
enarrare consueverunt.

"Hannibal," sic eum quondam alloquor, "tu Hercle, ut centurio præsidii,
perinde ac tui, egregie, profecto, eam rem gessistis; decet, ex eo quod
conventum erat, te in spoliis participari."

"Equidem," inquit ille, "quantum ad me attinet, ratam meam partem
libenter cedo, ac prætereo, dummodo nová cataphractá potiar; loricæ enim
mere admodum sunt tritæ, ac laceræ; galea tusa, cristá et plumis
spoliata. Vix dubito quin alicubi in armariis nostris eximiæ cataphractæ
Lydicæ reperiri queant; cura ut unam obtineam, cætera prorsus nihil
moror."

"E corde plenissimo!" illi respondi, "insuper et utrem vini Sareptici
perlibenter tibi impertiar."

"Hem, egregium propositum!" interloquitur Himilco; "haud minus et ego
præteribo, si quas habeam vindicias, erga ternos utres Berytici, si ita
videbitur."

Sammai ex sua parte censebat sibi par dumtaxat armillarum, atque par
inaurium Syriacarum competere. "Hæc," inquit ille, "Abigail, obsecro,
dederis; ipse spoliorum parte facile carebo."

"At vero, quid nunc de te fiat, here, Scriba?" quæro ad Hannonem
conversus; "sunt hic oves, boves, cataphractæ, vina prout libet."

"Nihil, Ædepol, est," respondit hic, "quod ego appetam. Sume sis id,
quod mihi obveniret, donaque sauciis; ii, quam ego, his rebus certe
magis indigent."

Eius liberalitate moti Hannibal et Sammai manus eius prehenderunt, ei
gratulabantur, Chryseis autem grato animo in eum renidens, actum
probavit.

Unus gubernatorum, legatus omnium nautarum, ad me accessit rogatum, ut
cuncta spolia, primá datá occasione, simul venderem, et e manubiis suum
cuique annumerarem; interea haud me gravatim facturum sperare, ut,
quidquid æquum pro rata parte mihi videretur, eis in antecessum
tribuerem. Vera horum consilia cito perspexi. Exploratum enim cunctis
erat omnes fere regiones maritimas, veluti Uticam, Carthaginem, Gades
nummis Phœniciis tamquam suis uti; quamobrem in votis habebant singulis
his locis egredi, sibique pecuniæ dispendio oblectamenta parare. Ex meá
quidem parte nihil obesse ratus quare eorum postulata negarem, Hannonem
elenchum cunctorum spoliorum concinnare iussi, appositis singularum
mercium pretiis æstimatis, quæ ego empturus pro iis solvere vellem. Hunc
pretiorum elenchum in singulis navibus e malo suspendi curavi, pretiis
in siclis supputatis, ut quisque videre et intelligere posset; et quum
tam merces, quam earum pretia ab omnibus probari comperissem, eádem ipsá
vesperá suam cuique ratam partem denumeravi.

Chryseis atque Abigail eandem vesperam ægrotis ministrando exegerunt.

Postridie captivos adduci iussi. Portiones cibi potusque iis perinde
atque cæteris attribuebantur; tamen, ut de _Dagone_ ac de _Astarti_
congregati adstabant, nimis quam tristes, oculis deiectis, diffidentes
ac tristes solum contuebantur. Adhibito Hannone interprete, delectum
unum, qui præ cæteris moribus et humanitate antecellere videbatur, de
gente, patria, domoque interrogari curavi.

"Græci sumus," respondit ille, "de gente Phocæorum. Certas domos nullas
habemus, sed regionem vicinam Monti Parnasso incolimus. Cum uxoribus
prolibusque nostris in itinere eramus versus contribules nostros Ionios,
sive in Epiro, sive vero Corcyræ. Illic fixas sedes reperire posse
sperabamus."

Lacrymæ ei oboriebantur, perinde ac miseriarum sociis, omnesque misere
singultabant. Certiores eos fieri volui mihi eorum miserias ac dolores
augere minime esse in animo, meque eorum fortunæ perquam misereri, nec
iis quidquam gravius a me inflictum iri confirmavi, ac metum deponi
iussi.

"Si nobis in prælio legitimo ac probo, æquá sorte vobiscum congredi
contigisset," prosequitur ille, "æquo Marte ad mortem usque
dimicassemus, atque cladem incommodumque æquo animo tulissemus; at nunc,
si amissas in profundo uxores prolesque misere deflemus, quis nos iure
criminabitur?"

"Quamobrem ergo nos aggressi estis?" quæro eum.

"Audi igitur," inquit, "et intelliges. Tribus ante diebus in magnam
navim Phœniciam, quæ non sola, sed in societate aliarum navigabat,
incideramus. Navarchus illius nos allocutus petebat, ut illi commeatum
venderemus. Quando Phœnices nos quasi in Deorum numero habebamus, omnes
nostri paratissimi obsequebamur, et illi boves, fructus, frumentumque
suppeditabamus, ac meus adeo filius, cum aliis, infandum! eò profectus
erat. Verum, simulac totum commeatum in navim sublevassent, velis vento
datis, piratæ illi effugerunt. Nihil quidquam fieri poterat, nec de
recuperandis nostris hominibus, bonisque cogitari; naves enim nostræ
vestras celeritate non æquant. In furorem itaque acti vovimus, ac
iureiurando confirmavimus, vindictam nos sumpturos, statuimusque primos,
quos casu obviam habituri Phœnices, nos adorituros. Fato evenit, ut vos
hi primi essetis. Ex his palam sunt omnia."

"Bodmilcar, per omnes Deos immortales!" magná voce clamat
Himilco. "Bodmilcar is est, qui nos omnes in tanta rerum discrimina
adduxit. Mortem Hadlai, omniumque fortium virorum nostrorum ei
debemus. Ut male ille damnosus pereat! Dii, Deæque omnes, qui uspiam
sint ac fuerint, aut futuri sint, eum pessime perdant!"

Cognoscendi cupidus, utrum malæ hæ suspiciones veris fundamentis
niterentur, sciscitabar de forma ac specie navis Phœniciæ, et reperi eam
non modo navim vastam, celsam ac rotundulam fuisse, sed et homines in
ea, a nautis minorum navium, quippe qui vultu fusci fuerint, et vestitu
diversos, omnino discrepavisse; præterea, navium minorum rostra
capitibus anserinis ornata fuisse.

"_Melcarth_ est, atque Ægyptii, sine dubio!" ipse clamo.

Phocæus, me concitatum ac perturbatum videns, obstupuit.

Verum ego memet cito composui, quæsivique ex eo, utrum inter captivos
esset, cuius constantiæ ac fidei me concredere possem. Respondit ille
suum proprium fratrem ex iis esse, e cæteris autem quinos patrueles
atque consobrinos; his præterea addidit, uxorem unius patruelium navi
Phœniciá abreptam fuisse.

"Accerse eos!" mando illi; ac, paullo post, sex iuvenes, specie dumtaxat
fortes atque agiles, coram me steterunt.

"Visne iterum filio tuo potiri?" quæro e Phocio.

"Meone filio?" repetit ille quæsitum. "Restitue eum mihi, et tu vere
divinus a nobis omnibus existimaberis."

Hoc audito docui eum, Phœnicem, qui filium eius abripuerat,
infensissimum, atque implacabilem esse inimicum. "At vero," adhortor
eum, "tu modo præsta te servum fidum mihi, tunc licebit tibi sperare,
ut, serius aut ocius filio tuo potiaris."

Nunc ad Hannibalem conversus, hos septem chitonetis indui, armarique
iussi, atque suis militibus adnumerare, cæteros autem ad remiges auxilio
misi. Satis enim bene sciebam sive Uticæ, sive Carthagini, ubi tum
remiges, tum mercenarii, nunquam non requirebantur, facile omnes vendi
posse.

Septem itaque Phocæi manus meas deosculati præ lætitiá flebant; cæteri
vero angoribus multum levati, longe quam in stegam venerant lætiori
corde ad remiges descenderunt.

CAPUT IX

_Terra Boum._

Tertio post prœlium mane montes Italiæ conspeximus. Sinum ingressi, ad
Septemtrionem a quo pæninsula iacet Iapyega, pedetentim ad ostia
pervenimus fluminis, leni lapsu planitiem, inter lætos campos, lucis
pinuum ac rhododendrorum, et irriguis pratis diversum. In regionibus
mediterraneis, ad centena circiter a littore stadia, iugum montium
liventium, ex parte sylvestrium, sese extollebat, partim cacuminibus
asperis ac præruptis distinctum. Ad anchoras iaciendas satis idoneum
locum nacti, et, quod tam aqua, quam pro pecore pabulum comparandum
erat, statui sine mora consistere, ac, navibus destinatis, terram
petere. Omne itaque pecus, terrá potitus, in pascua dimisi. Opus tamen
hoc omni difficultate non carebat. Gregem itaque Bichri commisi, qui cum
aliquot armatis, inter hos nostris captivis, eo conabatur armentum
agere, ubi pabulum abundanter suppetebat. Hoc eo statuendum putavi, ut
armentum in littore naves usque ad Fretum Siculum sequeretur, ubi nisi
interea vendere potuerim, naves iterum conscenderet.

"Parum videtur verosimile hicce terrarum boves vendi posse," asseverat
Himilco; "in Vitalia enim sumus, terrá vitulorum. Si capras
adtulissemus, cuiusmodi Ioniis dederamus, facile esset emptores
reperire. Bobus idgenus hi homines abundant ultra suam indigentiam."

"Fortasse vera memoras; tamen oportebit nos loca culta, et incolis
frequentia, loco harum solitudinum reperire, atque hos Italos, sive
Vitalos, utrumlibet sit rectius, alicubi convenire. Necesse quoque est,
etiam hic, in Meridie, Iapyges habitare, non tantum in Septemtrione.
Callesne etiam dialectum Iapygeam?"

Himilco negabat dialectum quidem Iapygum se callere, sed asserebat se
quandam notitiam linguæ Vitalorum habere, perinde atque eius, quá Osci,
Marsii, Volsci, Samnites, Umbri, Sabelliique littorum Orientalium, atque
Latini Occidentalium, utuntur. Insuper addidit Gisconem satis peritum
esse Rasennarum linguæ, cuius usus in regione ad Caurum esset.

Nunc interpres septem captivorum Phocæorum quodammodo dubitabundus ad me
accessit, veluti qui quod peteret, haberet. Nomen illi Aminocli
erat. Sic ille me affatur:

"Rex Phœnicum!"

Abnui appellationem, docuique eum navarchum me vocari debere.

"Navarche Phœnicum," inquit, "velis, obsecro; mihi dicere, quá in
terrarum plagá versemur."

"In Italia," respondi, "in terra armentorum."

"Sed in qua parte eius?"

"In ea," inquam, "quæ a diversissimis tribubus Vitalorum incolitur. Ad
Meridiem enim, atque ad Ortum solis cum Septemtrione, Iapyges incolæ
appellantur; longe hinc ad Septemtrionem Rasennæ vivunt, qui magnas
erigunt urbes, atque in fertilissimis ultra montes vallibus regem
habent."

"Nos de his," inquit Aminocles, "nihil scimus."

"Exspecta modo paulisper," interloquitur Himilco, "si forte tuam
memoriam aliquo modo refocillare queamus; audi, Phocæe! Nunquamne de
Oscis fando audivisti?"

"De Opicis? certe audivi," respondit ille. "A maioribus nostris traditum
tenemus, in prisca vetustate, antea quam Dodonam condidissemus, quin
antequam ad Acheloum sedes posuissemus, quum usque frigidas ultra
Thraciam terras incoluissemus, in societate cum gente, Opicorum nomine,
nos vitam degisse. Iis temporibus continentis, insularumque incolæ
Leleges, Pelasgi, gigantes, pumilique, item, monstra fuerunt; sed Dii,
iis sublatis, nobis viam paraverunt. Si tui _Opsci_ iidem fuerint qui hi
_Opici_, me de iis antehac audisse probabile puto."

"Perperam hominem conturbari existimo," interposui ego, "vides eum te
non intelligere."

"Exspecta parumper," persistit Himilco, "tamen fortasse evincam. Dic,
sodes, Aminocles, unquamne de Tyrseniis audivisti?"

"Nunquam!" respondit Phocæus.

"Curiosum;" mussat secum Himilro. "At ego sæpenumero audivi Græcos de
Vitalia loquentes, incolas eius est _Tyrsenos_, vel _Tyrrhenos_ ab iis
appellari; tentandum mihi est iterum. Notine tibi sunt Siculi, Cyclopes,
Læstrygones?" elatá voce interrogabat.

Vultus hominis extemplo mutabatur.

"Quid? ain' tu," clamitat ille pavore quodam exagitatus, "nos revera in
terram venisse eiusmodi hominum?"

"Ita, profecto!" ait illi Himilco, in stomacho ridens, ob propositum
assecutum; "hæc, inquam terra est Læstrygonum, illic autem insula est,
quam Cyclopes, Siculi, aliique idgenus incolunt. Visum eos ibimus, simul
ac Scyllam et Charybdim superaverimus."

Tandem etiam in cachinnum erupit, quum Aminoclen manus convellentem
gemendo fari audisset:

"O, multo satius erat in pugna periisse, quam in terram talium
monstrorum venire. O me miserum!"

Omnes ridere cœpimus. Terrorem eius videntes, nemo risum continere
poterat.

"Sile, caudex!" eum commoneo, "Læstrygones enim non tibi nocebunt;
plurimos eorum conveniemus, nec te devorabunt."

Dum hæc loquor, is, qui excubias agebat, certiorem me fecit circa
quinquagenos homines per planitiem versus nos appropinquare. Ii quidem
haud magná nostri fiduciá duci videbantur: nam in extrema sylva
dubitantes hæserunt, incerti, utrum versus nos progredi, an regredi
magis usui futurum esset. Tandem statui timorem iis discutere, facereque
ut accedere auderent, more nempe meo solus iis obviam processi, bonumque
animum, quoquo modo poteram, iisdem significavi. Extemplo duo eorum
progressi, mihi obviam venerunt. Homines erant robusti, bene pasti,
humeris angularibus, mediocris altitudinis; vultu erant fusci, barbá
spissá, comis cincinnis, cum capronis in frontibus minus
elatis. Lacerti, cruraque eorum prorsus erant nuda, capita nulla re
erant tecta; cæteroquin reliquum corpus genus gausapæ, e lana rudi, cui
genus pallii superiniectum erat, tegebat, cuius lacinia effusa per
humeros traiecta pendebat. Singuli eorum probe armati erant, binis
hastis brevioribus, cum spiculis cupreis, pugioneque muniti; plurimi
eorum etiam venabula, vel machæras e balteis pendentes, alii arcus et
sagittas secum gerebant.

Alter adventantium alterum antegressus, linguá Italicá sic me inclamat:

"Quis tu es? et quid venisti?"

Himilco, qui mecum itabat, eádem linguá reclamat mercatores nos esse, e
terris longinquis venisse, et cum iis commercari velle.

"At non Rasennæ vos estis, nec ad abigenda armenta nostra venistis?"

"Nec quidquam eius rei," respondimus illi, "Phœnices nos sumus ex
Oriente. Descendite nobiscum ad littus, et videbitis nostras merces
venales."

Ambo eorum ad socios regressi, consultari videbantur, sed mox iterum
reversi, alter eorum ita clamat:

"Has duas hastas ad utrumque latus meum videtisne? hi fient nostri
termini;" tunc lanceá sua inter utramque defixá sic fatur:

"Si vel unum passum ultra hastam hanc feceritis, in numero hostium nobis
eritis."

Himilco rursus verbis, nullo pacto nobis in animo esse illos vel minimá
iniuriá afficere, confirmavit; quo audito, propius accesserunt. Princeps
eorum nos docuit se Samnites Sabellicos esse, velleque a nobis certiores
fieri, quid nos pro pastura nostri armenti solvere vellemus. Eos per
Himilconem certiores reddi volui, futurum esse, ut nos pro pastura eos
libenter compensemus.

Nunc, vicissim, meum erat limites statuere. Fecimus itaque paxillos,
quos terræ impulimus, allatoque fune, hos constrinximus, et sic
cancellos quodammodo ereximus, monuimusque Samnites, nequis eorum
nostros limites transgrederetur. Cautela mea iis minime displicuit, ac
mox satis magna eorum turba ad cernendas merces nostras affluxit. Hi
moribus agrestiores Græcis, magisque suspiciosi erant, nec sine
difficultate poteram eos inducere, ut mercarentur. Pedetentim tamen
fiduciam eorum conciliavi, ex parte dumtaxat. Denique docuerunt me
agricolatui se fere nihil esse deditos, nec proinde frumenta, oleraque
nobis affere posse; sed si oves, capras, bovesque comparare vellemus,
iis se maxime abundare. Itaque attulerunt nobis plures sues, ac
nefrendes semiferas, quæ vicissim curiositatem Sammai, atque Bichri
excitarunt, utpote cuiusmodi animalia ipsi antehac conspexerint
nunquam. Panaificii Samnites prorsus imperiti, genere pulpamenti, quod
_maza_ appellant, vescuntur; sed, quoniam aliorum ante nos Phœnicum
beneficio pastas gustaverant nunc modum atque rationem panem faciendi a
nobis doceri admodum cupiverunt. Multa et varia quoque de nostris vinis
quæsiverunt, tametsi id multo minus quam Græci appetiverint.

Postero die mane etiam maior eorum frequentia ad nos
concurrit. Animadverti proximá nocte quaquaversum plures ignes ab iis
accensos fuisse, unde ego coniectabam iis indiciis suos undique
populares convocare; quapropter et ego præsidia mea duplicanda
curavi. Attamen mox comperi nullum locum angori dandum, quod nullo
adverso hi consilio ducebantur; quin mea cavendi consilia, ne ultra
quinquaginta eorum uno tempore aream nostram intrarent, bono animo
exceperunt, ac turmatim extra fines suam vicem patienter
opperiebantur. Universim, hi longe pacatiores, multoque minus
obstreperos quam Dores se præbuerunt.

Præter cæteras alias res magnam copiam corallorum adtulerunt, quæ post
singulas quasque tempestates ab undis in littus everri solent; sed non
raro ipsi quoque e caducis lintribus ac ratibus suæ propriæ artis
prosilientes ipsi expiscantur. Namque, tametsi navigatione parum
valeant, natatores urinatoresque eximii sunt. Urinatores vero omnium
longe clarissimi Iapyges sunt, illi nempe qui inter Samnites vivunt; tum
etiam Bruttii atque ipsi Iapyges, proprie sic appellati. Horum aliqui
inter nostros Samnites spectatores cognosci poterant, quod plerumque
proceriores atque imberbes erant, capitibus rotundioribus, vultuque
magis fusci, et ex magna parte Cydoniis consimiles.

Duos omnino dies absumpsimus permutandis et cambiendis meis mercibus,
onustáque prædá, erga coralla, quæ exiguo spatio condi poterant. Naves
captas, postquam vacuefactæ erant, præter duas, dirui iussi. Ex his,
diruptá tabulatione, cuius usum capere poteramus, atque malis, siquando
novis antennis aut aliis tignis egeremus, aliud nihil servavimus. Post
omnem prædam emutatam erga eas merces quas ego præstinaveram, ocellis
vitreis, spiculis, gladiorum mucronibus solvere cœpi. Mucrones hi
tantopere concupiscebantur, ut quum vix siclum valerent singuli, coralla
obtinerem fere quadringentorum siclorum valoris. Quum me mirari dicerem
quod tantam haberent corallorum copiam, docuerunt me ea longo temporis
spatio congesta fuisse, item, sibi in animo fuisse omnia in emporio,
quod Phœnices in ora occidua condiderant, vendere, sed nostro opportuno
adventu molestiá eò migrandi se liberatos fuisse. Addiderunt insuper
gratum sibi admodum facturum fuisse, si capras illis vendere potuissem;
aiebant etiam illas capras, quas nostri populares Marsiis atque Volscis
vendiderant, in montanis regionibus, ad Septemtrionem, admodum diffundi
ac numero augeri.

Samnites nullos certos pagos habent, sed in tuguriis, plerumque ex
arundinibus, sarmento pro tecto constratis, e luto argillaceo oblitis,
et in speciem vicorum ordinatis, vivunt. Agros parum exercent, atque
Latini, ad oram Occiduam, præsertim qui vallem Tiberis incolunt, eos
agricolatu superant. Præterea Latini oppidum quoque, Albam vocatum,
habent, in edito loco, montem inter et lacum positum. Secundum littora
unus nonnisi portus mihi cognitus est, et is Rasennarum est, vocaturque
Populonia. Hi Rasennæ nautæ non contemnendi sunt; quin eos plane audaces
ac procaces esse piratas iam pridem fando accepi; sed hic, in littoribus
Samnitum fato quodam evenit ut id propriá etiam experientiá confirmare
possem.

Negotiis itaque omnibus, quæ ex re erant, absolutis, iam quæ ad
profectionem pertinerent parare cœpi, quum quidam Samnitum anhelus ad
socios currendo venit, quos quum assecutus erat aliquid proclamavit,
quod omnes in magnam commotionem egit.

"Quid rei apud illos?" quærit Himilco, "omnes furere videntur. Numquid
Deus Nergal, capite gallinaceo, eos insectatur?"

Commotio tota mox clare constabat.

"Piratæ! piratæ!" vociferantur complures Samnites halitantes.

"Propere, Phœnices, cavete vobis! Tyrrheni appropinquant. Modo
circuierunt promontorium, ac nos confestim adorientur; facessite! ad
montes! ad montes!"

His auditis Ionam tubam canere, omnesque meos ad suam quemque navim
convocari iussi. Hannibal quoque sine mora interposita, galeam
cataphractamque induit, armatos suos collegit, inter quos et septem
Phocæi numerabantur. Præfectus item remigum, flagro in manu, suos omnes
ad remos coegit, ac brevi tria stadia a littore aberamus, ad decertandum
parati. Sammai, quamquam sua dextra gerendi gladii compos non erat,
tamen gratulabatur sibi lævá usque satis posse.

"Quinam sunt illi boni amici, quibus alma fortuna nos hodie occurrere
vult?" quærit Bichri cum leni risu, dum pharetram induebat, arcumque
aptabat.

Docui eum Tyrrhenos, sive Rasennas, hos esse, ex Occidua et
Septemtrionali Italiæ parte, qui aliquando mercari consuevissent, plus
tamen quæstu piratico victum mereri solitos, secundum oras maritimas;
atque licet me nunquam audivisse eos cum Phœnicibus fuisse congressos,
sed vix ullum superesse dubium arbitrari, quin satis magnam copiam
mercium naves eorum vectare, ut eos adoriri, nobis operæ pretium esse
ducam.

"Mihi quidem," inquit Hannibal, "ii plane novi homines sunt, ac fieri
posse confido novam rationem pugnandi nos docere eos posse. Gustare
fortasse gestiunt saporem clavæ Chaldaicæ, quam Rex David mihi donarat."

Verum itaque rerum statum cognoscere cupiens, _Cabiros_ ad experiendum
præmisi, eamque littori hærere, donec ad extremam terræ linguam
attingeret, unde illi amplissimus regionis prospectus pateret iussi. Ea
a speculatione mox reversa nuntiabat quinas ibi videri naves specie
longiores, ac per otium versus nos cursum tenere, brevibusque
flexivicibus auram captare, atque futurum ut intra dimidiæ horæ spatium
compareant.

Ut mecum volvitabam quid potissimum factu opus esset, duæ naves
Græcanicæ, quas a demolitione servaveram, oculis mihi inciderunt, et in
mentem mihi venit hoc in rerum discrimine iis uti posse.

"Heus, Himilco," quæro ex eo, "quidnam catapirates indicat?"

"Denos cubitos aquæ, fundumque saxosum," statim respondet ipse.

Gisco in _Astarti_ erat, quo a _Cabiris_ nuntium allatum venerat.

"Dic mihi, mi Gisco, velim," ab eo quæro, "quantum aquæ piraticæ naves
Tyrrhenorum calcent? senosne cubitos?"

"Sic, Navarche," respondit ille, "senos cubitos, minimum; nam supra
aquam humiles quidem videntur, sed subsiduæ sunt, nec nisi ingens onus
eas a nutatione ac volutatione continet."

"Esto! i ergo ad eas duas naves, effringe ac merge eas coram mea navi,
_illic_!" dixi illi, digito locum indicans.

Himilco atque Gisco admodum delectati, et in stomacho ridentes, iussa
factum iverunt, et intra vicena temporis momenta utraque navis depressa
erat, speciemque aggeris et valli subaquanei, ternis circiter cubitis
infra superficiem aquæ præbebant.

Proximum statui ut _Cabiri_, laxatis velis, opinionem præberet iniuriæ
acceptæ, ob quam ad promontorium assequendum ægre repere cogeretur. Tunc
_Dagonem_ duo stadia in altum prodire iussi, ut, quasi palans videretur,
ac per curtas flexivices _Astarti_ opem ferre conaretur, et e longinquo
huc properaret. Interea enitebar, ut navis mea per speciem mercatoria,
iniuriá affecta, sese liberando et eluctando impar videretur; vela
itaque convoluta detraxi, remiges incassum aquis obluctari, nec
proficere iussi, milites autem scuta ponere, et in stega pronos
procumbere, ne se visui offerrent.

"Quid rei nunc paratur, Navarche?" quærit Sammai, vultu
renidens. Explicui illi saperdas me parare, quibus scombros capere
confiderem; atque si patienter eventus ferret, futurum esse ut capturá
contentus esset.

Breve nunc admodum supererat tempus, ubi Tyrrhenos animadvertere nos
oportebat. Hoc elapso, una e quinque navibus eorum visá _Cabiris_,
confestim in eam ferebatur; duæ aliæ iter versus _Dagonem_ flexerunt,
nam ea usque in alto aberat; cæteræ autem duæ versus _Astarten_
properarunt, quæ quasi sui omnino impos, nullum reluctandi indicium
edebat.

Quum non plus stadio abessent satis commode speculari poteram suarum
navium speciem, naturam et armamenta. Hæ quidem longæ erant sed nullá
arte structæ. Navis princeps unum nonnisi tectum habebat, tricenis
remigibus agebatur; eius puppis aliquantum editior erat, sed constratum
pæne aquam æquabat. In prora ingens par oculorum erat pictum, undas sæve
intuentium, rubro alboque colore horridorum. Nautici vastis capitibus,
amplo ac supino vultu, rufis ac raris barbis, comis facieque perinde
rufis erant; staturá proceri videbantur, habitu corporis rite formato,
incessu tamen tracto, lento et gravi erant. Pro armis graves hastas,
asciculasque gerebant, corpora autem sutis, galeis sine cristis,
tegebantur, pedes autem partim calceis, partim autem sandalibus apicatis
erant induti. Plurimi eorum genus tunicarum atri coloris gerebant, quæ
nostris chitonetis longiores erant, breviores tamen quam Syrorum. Colla
et brachia eorum magná copiá monilium, torquium et armillarum, cinguli
autem, qui admodum lati erant, lamellis æreis politissimis
ornabantur. Postquam eos diutiori tempore contemplata erat, Abigail
pronuntiavit se longe mori malle quam in manus eiusmodi monstrorum
incidere.

Assecuti nos Rasennæ ingentem clamorem ciere cœperunt, nobis prorsus
silentibus. Quum nos abs se incassum lacessi sentirent, navim mihi rectá
fronte miserunt, alteram autem, quæ e tergo nos circumveniret, nosque a
littore intercluderet; spes tamen eos diro lusu fefellit. Nam prior
magná vi se depressæ sub aqua navi illisit, atque, postquam semel
iterumque tentasset sese retractare, ac tendiculam eluctari, retrorsum
nitendo in unum latus versa, puppis aquam cepit, ac pæne omnino
subsedit.

Subito tuba mea clangere cœpit, remi mergi, milites in pedes exsurgunt,
et ingens clamor triumphalis aera verberat.

Nos subito erectos quum viderent, ingens pavor ac trepidatio eos
incessit; atque altera navis, omni nisu quo par erat, per flexivices nos
effugere conabatur, sed tam inepte tergiversari cœpit, ut carina sua in
vadum incurreret, et sic omnino meo arbitrio traditis, tantum iaculorum
sagittarumque imbrem illis immisi, ut eius parem nec navarchus, nec sui
milites unquam accidere posse certe arbitrati essent.

"Ecce Tyrrheni, vel Rasennæ, vel quidquid vocari velitis," inclamat eos
Hannibal, ut scorpionibus suis diligenter dabat operam, "ecce habetis
manna cœleste, et habete plusculum! Si iacula hæc silicesque Cretenses
vobis minus placeant, reperiam pro vobis tigilla, vel taleas spiculis
ornatas."

Bichri quoque se in sua esse sentiebat provintia. Suo prope inerrabili
collimandi usu victimas pro sagittis suis pro arbitrio dispiciebat, et
eos plerumque discernere malebat, qui quodam genere indumenti, vel
ornatus, vel monilis, a cæteris discrepabant.

"Cernedum illum nebulonem!" audiebam eum dicere, "cum torque e baccis
aureis, substratum cærulo vitratoque albo; eo me potiri oportet; sed ne
tam bellulas munditias vitiem, caput eius iuvabit me percellere."

Quoniam constratum nostrum aliquot cubitis altius erat quam hostium,
sagittarii sui minus quam nostri poterant; ideoque, ut sese a nostris
missilibus imbris instar cadentibus tuerentur, pedes in cavum navis
retraxerunt. Hoc animadverso, Hannibal, Sammai atque Bichri, cum aliquot
comitibus, in eorum constratum desiluerunt; Ionas, suo incauto ac
temerario properandi modo magno sonitu prolapsus est, sed cito pedibus
potitus, prorsum ruit, miserumque quemdam Tyrrhenium se abdere conatum
calce prehendit, antequam is profugium attigisset, eum circum se in
gyrum agere cœpit instar fundæ, et, postremo, ingenti vi eum lateri
navis impegit, cerebrumque excussit. Breviter actum est negotium cum
iis, quibus usque in constrato manere contigit; paullo enim post nostri,
qui per meatum cavi subterna penetraverant, reverterunt, vicenos secum
homines ducentes, quorum undenis haud pauciores, ut stupentes videramus,
populares nostri, Phœnices, erant. Eorum vestitus, non minus quam
lineamenta vultus, hoc protinus palam fecerunt.

Rebus hic exactis, licebat nunc animum mihi a littore ad mare
convertere, ac videre _Dagonem_ iam alteram navium depressisse, alias
autem duas, cum _Cabiris_ iunctim, versus littora pellere. Mihi quoque
visum est cum nostris sociari, hostesque insectari. Una fugitivarum,
post breve effugiendi tentamen, imbre lapidum e nostris machinis
sparsorum obruta, quum sentiret salutem in fuga se frustra quaerere,
consilium sese dedendi indiciis significare cœpit. At capturam huius
navis morte duorum militum nostrorum præstinavimus; atque dum animi
omnium nostrorum in capienda atque mancipanda hac erant intenti, altera,
usa opportunitate oblatá, effugit.

Minimá quam poteramus morá interiectá, ad littus, ad prædam, illic a
nobis relictam, redire properavimus. Opportune pervenimus. Samnites enim
eventum pugnæ ex tuto speculabantur; quá peractá, e superioribus locis
festinanter descendebant, et ad compilandas naves derelictas properabant
Sed tempestive eo appulsi, misi manipulum militum qui eos cohiberet, et
usque eo compesceret dum micas, ex epulis nostris relictas, ipsis capere
liceret.

Primum nunc nostrum negotium erat eam, quæ scopulis hæserat, navim
exonerare. Cavum eius interea aquá ad altitudinem pæne duorum cubitorum
complebatur, et quovis fere temporis momento mergi poterat. Nulli ibi
captivi reperiebantur. Interea enim temporis, dum nos cum altera navi
colluctabamur, plerique Tyrrhenorum scaphá effugerunt, cæteri autem
undis confisi, salutem in continentem enatando quæsiverunt, sic tamen,
ut terrá potitos, Samnites comprehenderent. _Cabiri_ tamen atque _Dagon_
ternos et tricenos ceperunt, quibus et illi novem annumerandi sunt, quos
ipse ceperam, ita ut universim duo et quadraginta essent. Hi, primum
omnibus quæ quisque cuiuscunque valoris possederat exuti, nautis trium
navium nostrarum attribuebantur, quibus ius esset eos nostris colonis in
littoribus Libycis vendere, ubi, sine omni dubio, sive ut militum, sive
ut opificum munere summo usui erant futuri.

Undecim Phœnices his eventibus circa se magno gaudio lætitiaque
afficiebantur; eorum enim captura reapse liberatio fuit. Namque ut ipsi
narrabant, Sidonici gauli nautæ ipsi fuerunt, qui in oris Sardiniæ
naufragium fecerunt, sed mortem lintre sua effugerunt. In eo discrimine
conabantur unam coloniarum nostrarum eius insulæ adire, sed nimiá
tempestate sæviente abrepti, post diuturnam miseramque iactationem in
continentem delati sunt. Inde iter versus Septemtrionem aggressi,
quoddam emporium Phœnicium in ora maritima conditum adire conabantur;
sed in eo itinere in manus Rasennarum inciderunt, qui eos in naves suas
piraticas, ut in iis servitio essent, deduxerunt. Omnes hi erant perquam
pannosi et laceri, atque fame et inediá prope confecti; non mirum si
lætitia eorum omnes fines excedere videbatur, quum ego non modo cibo
potuque eos recreavi, vestituque ornavi, verum etiam æquá conditione cum
cæteris, in numerum nautarum meorum eos cooptavi. Fuit in numero eorum
peritissimus quidam gubernator, et quidam archinauta; quo factum est ut
iactura nostra fere ex integro sarciretur, præsertim quum etiam ii, qui
vulneribus a muneribus detinerentur, pedetentim valetudini restaurari
inciperent.

Reliquam diei partem sedulo labori impendebamus: mortuorum cadavera
despoliata undis dedimus, prædam collegimus, et in nostras naves
comportavimus, elenchos earum rerum confecimus; quibus rebus ita
explevimus diem, ut sol iam pridem occubuisset antequam parati ad vela
pandenda essemus, atque usum venti secundi capere, quem, postremo,
idoneum nacti, iter versus freta Siciliæ aggressi sumus. Naves captas,
perinde atque omnem prædam, sive nimis onustam, sive minoris valoris
quam quæ arduo avehendi labore digna videretur, Samnitibus reliquimus,
qui prædam a nobis relictam conspicati, ut sibi omnino insperatam, ad
eam magnis clamoribus convolarunt.

Cœnam post hæc læti et hilares paravimus. Eam sumentibus nobis, quam
prospera negotia egerimus, quam feliciter pugnaverimus, populares
nostros liberaverimus, quam pretiosam prædam ceperimus, in labiis
cunctorum erat, et quisque alteri de his rebus gratulabamur. Hannibal
præsertim molimen aggeris subaquanei laudibus in cœlum efferebat.

"Technæ illæ vetustate tritæ sunt," iocatur Himilco. "Eandem nos quondam
tendiculam Cariis, in insula Rhodo tetenderamus, atque undenas eorum
navium cepimus, prædæ vero nullus fuit finis. Veterani nautæ
Tartessenses rerum earum peritissimi sunt."

Sammai manibus exhibebat par armillarum plexarum, atque torquium eiusdem
normæ, figurá lunæ dimidiatæ planæ ornatorum.

"Suntne hæc, Navarche, obsecro, solida ex auro?"

"Ita, profecto," respondi, "et e purissimo quidem. Aurum autem ex
Eridano et e Rhodano obtinetur; tu autem mereris, ut ob eam prædam tibi
gratulemur."

"Ego quidem," ait Hanno, "ne unum quidem hostem interemi, neque cepi, et
sic æquum erit ut meá portione prædæ contentus sim; fateor tamen me
mirum quam concupivisse vas quoddam, quod inter merces captas
conspicatus eram. Vas illud exquisitissimá arte est pictum, unde certe
constare arbitror istos Rasennas, turpissimi ut visui sint, tamen arte
cunctis longe antecellere."

Certiorem proin eum reddidi prorsus nihil obstare quominus suis votis
potiretur, rogavique eum, ut elenchum de universa præda conscriberet. Eo
perfecto, quum oculis perlustrarem, cito reperi, haud multum miratus,
longe plures merces aureas quam argenteas ibi enumerari. Non enim me
præteribat Tyrrheniis nullum, aut certe non multum, esse cum Tartessiis
commercii, nec cum aliis regionibus argentiferis; compertum porro
habebam facilem eos accessum ad Eridam sabulones, item, per itinera a
Ligusticis captivis facta, patere illis montes ad Rhodanum. Satis magna
etiam aderat copia mercium ænearum ex Inferiori Vitalia, inter quas et
plura signa erant, quæ, ut satis constabat, Deorum erant simulacra.

Interim Gisconem accersi iubeo, ut eo interprete a captivis quædam
sciscitarer. E sermone eorum quodammodo obtuso intelleximus eos patriá
Populoniá esse oriundos, regisque Tarchnæ subditos, qui in vicenis
oppidis Tyrrheniorum regnabat. Populoniam suum unicum portum esse
dixerunt, et illinc semper se proficisci consuevisse; naves suas a
Ligusticis nautis atque remigibus administrari et impelli, milites tamen
prope omnes Rasennas esse solitos. Duos principes suos memorarunt,
alterum nomine Vivennam, alterum Spurinnam, in prœliis fuisse
cæsos. Himilco putabat hæc nomina cum Vitalicis nominibus Vibii, atque
Spurii, eadem esse.

Quum Deorum simulacra ænea captivis exhibebantur inter prædas spoliaque
reperta, hi ea protinus agnoverunt, nominaque indicarunt. Hæc autem
huiuscemodi erant: Turms, idem qui Hermes Græcis; Turan, ut ego
coniicio, nostra Astartes; Sethlans, idem qui Chusor Phta; Fufluns, qui
est Dionysus Græcorum; item alia nomina, ut Menvra, quod ne fando quidem
unquam audivi, quod tamen Himilco docet Vitalorum Minervam
esse. Tyrrheni ulterius prosequentes narraverunt sibi cum Latinis fœdus,
item cum Oscis (vel Opscis, Occis, quod nomen nostrá linguá operarios
sonat), perinde atque cum semibarbaris Samnitibus, fuisse, qui quidem ex
eadem stirpe oriundi, eádemque linguá usi quá Osci, in eorum agros ad
Vulturnum, sive "aquam volventem," prædandi causá sæpe irruisse, perinde
atque agros Latinorum, ad Noveam, sive "Novam Urbem," sæpe
devastavisse. Sociis fœderis eorum Rasennas, ut socios tuerentur,
Samnitibus bellum indixisse, et eo modo profectos nobis occurrisse, et a
nobis devictos, in nostram potestatem concessisse. Hæc fere erant quæ
captivi mihi impertire poterant; quibus auditis, eos in curam nostrorum,
ad loca sua propria dimisi, et iam será nocte omnes nos quieti
tradidimus.

Postridie eius diei, vix cœlum rubescere cœperat, quum ego surrexi, et
quum prodiens aliquantum ad lævum dispicerem, lumen, flammas, et in
altum exsurgentem atrum fumum cum cadente favilla Montis Ætnæ
conspiciebam. Mulierculæ duæ, item omnes viri, qui antehac spectaculum
hoc genus nunquam viderant, mirabundi, alii vero terrore perculsi,
tantum miraculum contuebantur. Hannibal cæteris haud minus stupuit,
dixitque se, nisi contrarium sciret, faucem ipsius Orci patefactum
crediturum; sed insuper addidit dolendum esse, quod tanta, tamque
immensa naturæ vis ignea nulli servitio humano subigi possit; quæ tamen
ad expugnanda oppida quanto adiumento esse posset. Interroganti mihi
utrum montem ignivomum in Cilicia nunquam vidisset, respondit se eum
sæpenumero quidem præterivisse, nunquam tamen illi fortunam ita favisse
ut erumpentem eum præterire illi contigisset.

Spatio satis propinquo Ætnam prætervehebamur, ad audiendum eius
ructationes atque tonitrua immania, quibus mulierculæ perterritæ, in
casterias se receperunt. Hanno sciscitabatur, quantum a monte abessemus.

"Sexaginta stadia minimum," respondi, "mirari tu videris quod tam clare
videatur; interdiu tamen luce plená, mons, quamvis celsus, minus erit
conspicuus. Ratio autem, quare tam prope navigandum censuerim, erat, ut
tanto luculentius Fretum Siculum transfretare possemus."

Ionas, qui primum magno terrore erat correptus, quum videret nos iusto
propius ad ignivomum accessuros non esse gaudium suum haud
celavit. "Valent quidem hæc omnia," inquit, "e longinquo; culina hæc est
Nergal, senis galli, cuius caput supra est in cœlo, pedes autem infra,
in terris. Sic, profecto, hæc culina est sua; ubi sua behémoth, atque
leviáthan assat. Veniet tamen tempus quando El Adonai exterminabit eum,
posterique Israel epulabuntur[1] eo, eiusque artubus opimis, omnibusque
delitiis eius."

"Fave linguæ, fatue!" reprehendit eum Sammai, "apage stultiloquia
Danaitarum, fabulasque ebriorum Ephraimitarum!"

"A, nihil quidquam affaniarum et gerrarum isthæc!" gesticulandus
obtestatur Ionas. "Annon sunt tibi ante oculos testimonia, hæc
accuratissime vera esse? Quid incolæ Eltece respondebunt quum illis
narravero me culinam Nergal vidisse?"

"Tace, inquam, opprime os!" Sic fatus, Sammai palmo suo os gigantis,
impactá magná alapá, obruit.

"Hem," grunnit ille, "linguam meam frænarene oportebit? Quid ita?
Siccine debeo?"

Dum hæc et talia agitantur, satis celerem versus Septemtrionem cursum
tenebamus. Himilco interea suique nautæ Aminoclem, cæterosque Phocæos,
variis terriculamentis in summum terrorem agitabant.

"Mons ille," inquit hic, "cui oculos defixos habebas, est Cyclopum; nunc
iuvabit te oculos dextrorsum sinistrorsumque circumferre, cernes enim
Scyllam atque Charybdim. Scitis enim vos qui illi sint Monstra illa sunt
voracissima, quæ solidas adeo naves, cum nautis unà, sorbere
consueverint. Auscultate modo paulisper et iam audietis illa boare;
ingenti videntur fame urgeri."

"Memini me vidisse," inquit nautarum unus, "ternos gaulos duasque
actuarias uno haustu tam commode deglutivisse quam ego poculum vini
haurire soleo."

"Quin, quis mortalium crediderit," excipit gubernator, "me teste
accidisse ut Scylla sublatis in altum capitibus solidam classem sic
discussisset ut præfectus classis illac, in craterem montis ignivomi
elisus fuisset."

Nec Himilco quidem utique sinere poterat ut nautæ eum nugis
scommatibusque in vexandis suis captivis imperitis superent, ideoque et
ipse sic prosequitur:

"At vero ego propius Scyllæ cunctis vestrum fui. Nocte enim quadam
nubilá in prora eram, nec Cabiros ullo pacto discernere poteram, quum
subito pone me leni motu fauces eius hiare sentiebam, sed ingenti saltu
me subduxi, nec, pro bona fortuna, nisi capedulum mihi eripuit, atque,
ut postmodum reperi, totam lagenam optimi mei Berytici, tresque solidos
caseos mihi devoravit."

Ionas hæc omnia intentissimus auscultavit; tum quærit:

"Et quid tu, gubernator, obsecro, tum egisti? Scio, equidem, quid ego
meá vice egissem; scilicet per orificium illi ingentem plagam
inflixissem."

"O, nihil quidquam ulla verba vel plagæ profuissent; ipsa enim me
prorsus non intellexisset, quandoquidem Scylla unicam nonnisi linguam
callet, Læstrygonum autem ea lingua est."

Cæterum hæc omnia tam serio-iocose prolata sunt, ut risum vix vel ipse
continere posset, sed Aminocles pavore trepidans se illis subduxit,
cæteri autem Phocæi sese in cavo navis præ metu abdiderunt.

[1] Quum Messias advenerit, Iudæi omnes gentes terræ ferro ignique
delebunt, ipsi autem epulas triumphales celebrabunt; n. 58.

CAPUT X

_Gisco Inauritus Auriculas Recuperat._

Tamesti aquæ in Freto Siculo a Septemtrione ad rectum promontorii
ingenti volumine magnoque impetu ferantur, unde fabulæ mirificæ a nautis
confictæ ad terrendos imperitos hodiedum circumferuntur, nos fretum
omnino sine difficultate superavimus, atque alvei tam eramus gnari,
naves vero clavo remisque ita scite paruerunt, ut ne celeritatem quidem
minuere deberemus. Littora utrimque editiora sylvis dumetisque virebant,
super quæ rupes præruptæ, mœnium instar, cineraceo colore eminebant,
veluti arces in fastigiis constitutæ. Loca anchoris iaciendis idonea
ubique abundabant, præsertim in sinu ipso, iuxta insulam, in
freto. Attamen satius duxi hic non consistere, sed celerrimo quam
poteramus cursu progredi, ut ante occasum ad caput flexionis viæ, e
regione promontorii ad Lilybæum, quem locum nostrates frequentare
consueverunt, ut ibidem sulphur, lapidesque vulcanicos compararent.
Nonnulli Siculi mappalia habent in declivitate promontorii. Hi cæteris
suis popularibus in Meridiana Occiduaque insulæ parte, paullo humaniores
sunt, quod frequentior cum peregrinis conversatio animos eorum magis
emolliverat; sed perpetuus Latinorum ad eos influxus, ut mihi quidem
videtur, intra breve tempus hos numeris obruet, eosque omnino extinguet.

Superato Promontorio secundum littora insulæ Occasum versus navigabam,
iugis Æolicis ad dextrum relictis, sub vesperum ad loca anchoris idonea
perveni, ibi constiti, repertisque intra circiter binos sagittarum a
littore iactus aptis suffugiis, denique anchoras ieci. Sed quoniam de
natura loci nihil plane habebam explorati, nec merces eá nocte
exonerare, neque cum incolis ullum commercium inire posse rebar, et ad
posterum mane rem deferre statui. Tamen aliqui incolarum cum faculis ad
marginem usque aquæ accesserunt, atque variis indiciis animum erga nos
amicum significarunt, quibus ego respondendum curavi, si, quantum
possent sulphuris, corallorum, conchyliorumque allaturi essent, me cum
iis libenter acturum. Quum hi diutius morati denique sentirent me in
consilio perseverare, nec cum iis tunc negotiari velle, ægre
discesserunt

Paullo post horum discessum Himilco ostendit mihi latibula thynnorum
prope ad manum, petivitque facultatem aliquot capiendi. Quandoquidem
nostris iam pridem nulla erat facultas recens captis piscibus vescendi,
quominus capiant, non abnui; proinde suasi ut delectis piscatoribus
peritissimis, horum in societate id institueret. Pluribus igitur hamis
ac tridentibus, item filis et chordis, tridentibus illigandis, ut his
adminiculis pisces perfixi evelli possent, in scapham submissis,
negotium Bichri duobusque sagittariis commisi, qui cum iis unà
descenderunt. Ionas quoque, quippe qui, ubi de cibo potuque agebatur, se
nunquam non alacrem præstare solitus erat, facultate eá lege obtentá, ut
tubá, faculisque pisciculos allectaret, se his societate
iunxit. Repertum est Amistoclen huius artis piscatoriæ perquam gnarum
esse. Quamprimum itaque intellexit nihil a monstris, de quibus tantum in
fabellis narrari audiverat, sibi verendum esse, ad sequendos cæteros
facile animum adduxit.

"Quí factum est, obsecro," quærit ipse ex Himilcone, "ut et Scyllam et
Charybdim, tam facile ac penitus evaderemus? Ego, profecto, semel
iterumque prospectavi, sed, reverá, quod timendum esset, reperi nihil."

"Ne ego quidem," affectatá gravitate respondet Himilco, "monstrum enim
illud vetusculum singulo quoque die visui non se offert; fieri etiam
potest ut timore quodam teneatur, forte rubrá Hannibalis cristá, aut
vero tubá Ionæ ipsum perterritum est. Utcunque, ratio, quare hæc monstra
tam parum sibi constent, sufficiens reddi nequit."

"Ac recte quidem monstrum illud sibi cavit quum mihi obviam fieri ratum
non habuerit," clamitat Ionas, "nam visá culiná Nergal, nihil quidquam
est quod attentare non audeam."

Aminocles usque anceps ac dubius de his rebus, animi pendebat; quod vero
ad montem attinet ignivomum, sciscitabatur utrum satis in tuto essemus.

"Quidni? in tuto?" ait Himilco, "enimvero flammæ ab eo loco, quo eas
videras, sexcenta stadia absunt, nec reapse aliud quam imaginem aeris a
nubibus reflexam vidisti."

"Cuncta hæc," arguit Ionas, "culinæ sunt Nergalis; et bellæ quidem;
satis in iis caloris et numero ciborum abundat! Licet illi affatim
coquere et assare. Ipse vero certe capitalis est cocus."

Nautæ istiusmodi facetiis ac nugis mirifice delectabantur; atque quum
Himilco vultu gravi pergeret verba Ionæ interpretari, Aminocle usque
pavente, iterum iterumque in cachinnos solvebantur.

Piscatio e sententia successit. Capturæ aliquot abundantissimæ
erant. Denique ante diluculum scapha rediit, atque nautæ bene meritæ
quieti sese tradiderunt.

Postridie multo mane, incolæ, quos priori vesperá ad nos venire
videramus, multo maiori numero ad nos reverterunt; atque unus eorum
minime dubitabat se fluctibus committere, et ad nos pernatare, quem nos
in _Astarti_ amice excepimus. Is vir erat, qui prototypi loco veri
Siculi existimari poterat: staturá procerus, humiliori fronte, tenuiori
naso labiisque, imberbi mento, colore denique vultús pæne cupreo. Latine
nos affatus est, certioresque nos reddere cœpit partem insulæ ad
Orientem a Latinis teneri, eosque Siculis infensissimos esse. Ad hæc ego
respondi me Phœnicem esse, atque Italos Latinos, Italos Samnites,
Umbros, ac Sabellios me eodem loco habere; me ad eos mercatum venisse,
ab iis merces, uti coralla, sulphur, saxaque vulcanica, bono pretio
postulare; quæ si ipsi suppeditare possent, me præstinare paratum
esse. Ad hæc is respondit:

"Subditi nos sumus regis Morges, qui nos, præterquam in mediterraneo,
negotia agere non sinit. Veni mecum intra eos quos vides montes, ibi
mercibus, quas memoras, abundamus; illic licebit, si ita videbitur,
merces cambire."

Zelus eius quo nos ad excedendum, mercesque nostras in aridum efferri
hortabatur, suspicionem meam suscitavit; nullo tamen diffidentiæ indicio
prodito, pro specie, proposito eius annui, et ad evehendos mercium
manipulos, præsidiumque sexaginta armatorum subsequendum paravi;
præterea cavendum etiam iudicavi ut omnes mei sagittarii _Cabiris_
impositi, cum omnibus suis machinis apparatuque bellico, proxime quam
aquæ sinerent ad littus deveherentur.

"Quid attinet tantam armatorum turbam mittere?" quærit Siculus, postquam
excesseramus; "Sufficimus nos ad merces vestras baiulandas; aliis non
est opus."

Quum illi explicuissem mihi in animo non esse in mediterraneum
procedere, sed eos, si merces suas cum nostris emutare vellent, ad nos
in littus accedere oportere, animo multum commotus erat, et ad
consultandum cum suis sodalibus discessit. Interea, dum ipse aberat,
usus opportunitate oblatá, cunctas nostras hydrias limpidá e rivulo
aquá, quæ se hic in sinum effundit, compleri iussi.

Emissarium redeuntem duo comites sequebantur.

"Nolite dubitare montem conscendere;" sic nos legati inclamant, "nos
enim non modo merces vestras, sed, si videbitur, ipsos adeo vos
supportabimus. Venite igitur!"

Multis deinde verbis me sollicitare cœperunt, ut, positá dubitatione,
iter ingrederer, negotia legati perquam fructuosa polliciti.

His ego paucis verbis ostendi rationes, quare a littore ascedere non
possem; esse etiam in animo hoc ipso vespere solvere, nec proinde otium
suppetere, ut eos voti compotes facerem. Interea nautas merces nostras
evolvere, visuique exponere iussi, præsertim minutiores, veluti ocellos
vitreos, crepundia, ollas, lebetes refulgentes, lagenas, telas tinctas,
aliaque eius generis. Hæc suam aviditatem adeo titillarunt, ut se iam
nullo modo continere possent, et quum intelligerent me a proposito
recedere prorsus nolle, ad suas merces afferendas festinanter abiverunt.

Moribus rudes et incompti, super singulis mercibus harilari tentaverunt;
siquando autem quidquam quod admodum placeret conspexerant, e manibus
nostrorum eripere conabantur, minora autem furtim subducere; nos tamen
oculis alacribus vigilabamus, atque singulas merces quas ab illis
mercatus eram, protinus in _Dagonem_ referri, aut in nostra navi
abscondi curavi. Turba Siculorum interim augeri cœpit, atque eodem
progressa sua aviditas, habendi cupido, atque temeritas, et hoc adeo
quidem, ut consultum putarem Sammai, Bichri, et Himilconem meæ
securitatis causá accersendos curare.

Subito Gisco, qui in littore sedens tacitus observabat quæ apud nos
gererentur, in pedes exsiliit, atque humerum Himilconis attrectans, eius
animum ad certum subitaneum tumultum pone turbam Siculorum attentum
reddit. Eius indicium et ego animadvertens, eo oculos meos converto,
videoque ipso temporis puncto quemdam ducem, vel principem, viam per
turbam tentare, cui omnis frequentia cedere videbatur. Ante eum virgæ,
vel taleolæ ferebantur, cuncti rubro picti, atque corallis, conchyliis,
aliisque rebus fulgentibus ornatæ. E longissimo horum certa quædam
ornamenta oscillabant pendentia, quæ quid essent, discerni haud poterat;
mihi tamen vix quidquam aliud, nisi folia arida esse videbantur. At
Gisco me peritior erat.

Digito in proceram virgam collimato, voceque faucibus hæsitanti, sic me
inclamat:

"En meas auriculas, Navarche!"

"Quid? tuæne auriculæ? Quid tibi in mentem venit?"

"Illic, cerne sis, illic super illam arundinem! videsne illas res
colligatas? Novi ego commodum quid illæ sint!"

Etiam ulterius secum mutiebat: "Certe quisque suas auriculas noverit."

In cassum aciem intendebam, dignoscere, utræ cartillagines, quas Gisco
suum par auricularum esse contendebat, suæ essent nec ne; nihil prorsus
indicii, quo unum par ab altero discernere possem, vidi.

"Nihil refert," inquit Gisco, "cognosco eas; quin et aliud quid
cognosco, scilicet ducem illum; is enim ipse balatro est qui eas mihi
resecuerit."

Interea raptor auricularum gubernatoris mei ad me accessit, atque mecum
coram negotiari cœpit. Satis magnam copiam sulphuris mihi vendidit,
omneque negotium mecum amico et perhumano more agebat. Verumtamen, quum
merces præstinatas, more meo, navibus committerem, ipse postulare cœpit
ut præter et supra pretia quæ solveram, cataphractam, qualem Hannibal
gereret, sibi ultro competere. Quum vero ego omnino negassem quidquam ei
ultra quod erat conventum competere, manu violentá cataphractam
Hannibalis apprehendit, eamque vellicare cœpit. Hannibal tamen, viribus
ei superior, sese eripit, tantoque ictu eum ferit, ut ille tremens
titubet, et in terram cadat. Hæc ictu oculi geruntur. Nec mora. Sine
dubio, ex condicto, signo dato, imbre lapidum ac telorum in nos universi
impetum faciunt. At me haud imparatum repererunt. Nam ego, ut supra
demonstravi, præsidia mea in antecessum disposita habui, prohinc
_Cabiri_, signo dato, catapultis ac tormentis suis iaculorum et lapidum
grandinem illis, ubi confertissimi erant, supra capita nostra, infundere
cœpit, Hannibal autem atque Sammai, suá quisque cohorte, ex utroque
latere, destrictis gladiis, comminus eos adoriebantur.

At Gisco nos omnes antecessit. Antequam dux se in pedes erigere
potuisset, gubernator se in eum præcipitavit, et Himilco quoque gladio
stricto auxilio accurrens, caput ducis diffidit, atque duos e lictoribus
eius ad latus mortuos, aut certe mortuis similes, prostravit.

Propugnatores mei interea priorem Siculorum aciem circa dimidium stadium
a margine aquæ satis commode repulerunt; ego autem, primum quam naves
nostræ, mercibus novis convasatis, ad proficiscendum paratæ erant,
signum receptui cani iussi. Quum Siculi sibi non amplius instari
sentirent, conversis signis, nostros, se recipientes, e longinquo tuto
subsequi cœperunt, eosque lapidibus telisque iniectis, ultro
lacessere. Ego tamen meos manipulatim naves inscendere iussi, nec plures
quam circiter quindeni nostrum usque supererant, vectura scaphæ unius,
mihique gratulabar bonam fortunam, quod tam parum incommodi tulerimus;
eodem tamen ipso temporis puncto frequentior Siculorum turba nos
adoritura appropinquavit. In summo hoc discrimine versantibus navis
nostra, _Cabiri_, saluti erat: hæc enim intentis suis machinamentis
iterum tela lapidesque in hostes spargere cœpit; quod nisi fecisset, ab
iis certe obruti et capti fuissemus. Nunc autem, eá hostes cohibente,
omnes incolumes inscendimus; ii autem, quamvis sævis clamoribus usque eo
quoad poterant aquam ingressi, nos prosecuti erant, nos salvi evasimus;
_Cabiri_ autem leni motu a sua mole recedens, absque ulla iniuria
subsecuta est.

In his certaminibus unus Phocæorum nostrorum cæsus est, alter graviter
vulneratus, octonique nostrorum plus minusque læsi, aut percussi inde
evaserunt; verumtamen obtinuimus coralla, conchylia, atque sulphur,
valore mille quingenûm siclorum; ita ut, si adversa cum secundis
conferamus, non admodum gravi incommodo nos evasisse merito
existimavissemus. Iure quoque mihi ob tempestivam cautelam gratulari
poteram, quod in nullas infidorum hostium insidias incideramus.

Gisco quoque haud parum se elatum sentiebat, perinde ac satis
ultum. Ipse mox in stegam venit _Astartes_, ut sua trophæa
ostenderet. Duas perticas secum ferebat a duobus hostibus captas,
utrique quarum par cruentarum auricularum, quas de capitibus hostium
præciderat, appensas ostentabat. Quod ad suas proprias auriculas
attinet, persuaderi non poterat quin par, quod suum esset, et in cætera
colluvione reperisset, revera suum esse arbitretur; atque illud
parimposterum in marsupio suo conditum, perpetuo conservavit.

Eádem nocte frequentiam insularum Ægatum, e regione Lilybæi
penetravimus, ubi Phœnices navalia condiderant. Post salutatam unam
navim speculatoriam cursum ad Occiduum cum Meridie fleximus eá spe ut
tranquillo mari, lenique Euro, tempore pomeridiano proximo assecuturi
essemus præclarum illum sinum, qui ex una parte viam versus Uticam
ducentem amplectitur, quæ urbs metropolis armamentariumque nostrarum
coloniarium Libycarum, ex altera autem parte portum comprehendit Bosræ,
eius rivalis, novo conditæ.

Omnes nostri perquam cupidi maioris cuiusdam portús capessendi, ubi per
tempus quiete potirentur, luce primá consurrexerunt. Hannibal præ
cæteris sollicitabatur, quippe qui iam dudum spe ac desiderio videndarum
Uticæ, atque Carthaginis tenebatur, quæsivitque ex me utrum esset verum
Carthagini olim nomen Bosræ fuisse, nec nomen _Carthaginis_ plus vicenis
annis illi inditum fuisse.

Ostendi itaque illi in responsum se in sua de Carthagine opinione minime
falli; nomen eius antea revera Bosra, quod _arcem_ sonat, fuisse, sed
Uticam iam ante centum annos exstitisse. Certiorem etiam eum feci se
Uticam præclarissimam urbem iudicaturum ; eius _Cothón_, sive portum
militarem, sexaginta complecti naupegiaria, singulorum fornices
ingentes, apparatu bellico plenos, iis contigua esse, totumque locum, ex
parte continentis ita munitum, ut non modo aggeribus, vallis ac fossis,
verum etiam triplici ordine mœnium septum et clausum, ut nullo pacto
expugnari posset.

Antea iam quam Uticam pervenissemus sollicitam curam captivorum meorum
habebam, ut duplicatis portionibus bene pascerentur, ut et somno
recreati sedulo lavati, mundeque induti ad egressum pararentur. Rasennæ
plerumque superstitionibus sunt dediti; nec mei captivi erant secus. Hæc
mea singularis cura magnam sollicitudinem captivis meis incussit; nam
duplicatas portiones, cæterasque mutationes in melius, se mox Diis
immortalibus in victimas mactatum iri præsagire rati, summo terrore
afficiebantur. In opaco cavi quibuslibet fere momentis alas Turms,
animas mortuorum in Orcum abripientis, summo pavore sibi audire
videbantur, nec deerant quibus persuasum esset, cæterisque persuadere
conarentur, se gemitus eiulationesque auribus percipere eorum, qui in
ima navi flagris cæderentur. Quum fama angorum istiusmodi ad me
pervenit, ad angorem hunc discutiendum consilia mea illis aperienda
censui. Quamobrem omnes eos ad me vocari iussi, planisque verbis ostendi
illis has mutationes cibi vestitusque ideo factas esse ut et animis
levati, et corporibus commodius pasti, mundatique, eximiori formá
venire, cariorique pretio vendi possent, præsertim in tam præclara urbe,
ubi servitia, secundum cuiusque facultates, commodiora obtenturi essent,
ubi etiam meliori victu cultuque pro cuiusque industria aliisque meritis
donarentur, quin et portiones spoliorum prædæque sibi vindicare, ac
præmia pro meritis lucrificari possent. Ita vanis angoribus sublevati
animisque erecti, acriori cibi appetentiá se recrearunt. Unius tantum
rei usque eos pœnitebat, nimirum, a chara sua Hestia, Deá penatium,
divelli; attamen fata humana recolentes, item, quum perpenderant Deos
Deasque in cunctis terrarum partibus æque interesse, spe se solabantur
futurum, ut Hestiam etiam in nova sua patria reperiant.

Phocæi cadaver popularis sui a Siculis interfecti secum in navim
contulerunt. Pollicitus illis sum, si id ullo modo facere possim, me
locum ad sepulcrum idoneum comparaturum, ubi mortuum socium secundum
ritum moremque patrium sepelire possint. Quum se hac mea sollicitudine
intelligerent me illis etiam hac in re, quantum par esset, sibi
gratificari velle, edixerunt se omnia pericula navalia grato animo
subire esse paratos, quum tantam meam in se voluntatem experiantur, ut
et suo ritui patrio sepulturæ assentiar, et etiam ad id operam
conferam. Unum præterea ad conciliandos eorum animos hac in sua
conditione accessit, nempe quod Himilco, cui post nugas fabulasque ab eo
auditas, parum facile fidem præstabant, explicabat illos Siculos,
quibuscum paullo ante pugnaverant, revera Læstrygones, quos tantopere
metuissent, nec alios fuisse.

CAPUT XI

_Capita Nostra in Discrimen Adducuntur._

Quum ad constratum revertebar, Promontorium Uticense (sive, ut linguá
eius terræ, in littoribus Libycis, e regione Siciliæ, quandoque et
Promontorium Hermæum appellari solet), plane in conspectu mihi erat.

Haud ita multo post, quandoquidem in tam claram urbem ingressuri eramus,
de cultu ornatuque corporum nostrorum cogitandum mihi videbatur, et huic
rei diligentiori curá operam dare cœpimus. Chitonetam igitur quam
habebam optimam, mitramque acupictam, sedulo indui. Perinde Hannibal
plumiferam galeam ac sub fulgida cataphracta nitidissimam tunicam
induit.

Pedetentim non modo Promontorium, sed ipsam plane urbem Uticam sub
oculis vidimus; paullo autem ad Meridiem, in extremo sinu, candicantem,
sed confusam molem, sine dubitatione Carthaginem ipsam. A lævo hanc
linquentes, cursum rectá in Occiduum direximus, versus sinum, atque
linguam prætervecti, aliquot milliaria secundum littora depressa
navigabamus, quæ ad urbem ipsam usque percurrebant, ita profecto, ut
urbs ex ipso glauco æquore emergere, ac pedetentim altius usque eo
assurgere videretur, ubi "bosra" veluti coronam ei imponere parebat
celsitudine spectabilem. Tholi tectaque rubra et fusca templorum et
aliorum ædificiorum, perinde ac mœnia, cum lineamentis arcis acrioribus
e cœli cærulo eminere videbantur, pone autem undique et citra, viror
vegetissimus propansus collium ac vallium urbem complecti parebat,
parietibus domorum calce dealbatis tanto candidius nitentibus.

Nonnullis grandioribus ædificiis in insula, per canalem a continente
seiunctá, qui portum efficit mercatorium, leni cursu præteritis portum
militarem ingressi sumus, cuius in medio, celsis turribus, robustisque
muris, supra turbam navium longe prominentibus, ipsa Navalium Præfectura
consistit. Circumspectans in crepidinibus, ad lævam partem marginis
reperi locum pro navibus meis, ubi denique constitimus, navibusque ibi
destinatis, cum Hannone in scapham insilui, traiectoque portu, in
moleculam pavitam et spatiosam ascendi, quæ Præfecturam Navalem cum
continente, cumque cæteris crepidinibus iungit, et quæ ob id magná
vectorum aliorumque multitudine est frequens, qui negotiis in Præfectura
eo ducuntur.

Illinc a mole portam sub vasto fornice, utrimque turri munito,
transiluimus in cortem exteriorem. Hic custodes, qui essemus, quidve
vellemus, interrogaverunt; tum miserunt nos per aliam, editiorem, portam
in atrium, tapetibus rubris ac flavis pendentibus ornatum, inde in
opacum vestibulum, unde per fauces angustiores, quarum in fine per
semiapertum ostium introitus erat in cortem interiorem. Transeuntes
cortem hanc, in alterum vestibulum, priori simile venimus, inde autem
cubiculum quadratum, humilius, sub lacunari solido ac fornicato, unde
per ianuam lateralem in obscurum, satisque inhospitale cubiculum, cum
tholo rotundo supra, accessimus. Nec satis; ulterius nobis eundum erat:
postquam ascenderamus ternos graduum cursus perquam angustos, secundam
attigimus contignationem alterius turris, et in spatioso conclavi sub
celso tholo constitimus, nec tamen ad finem peregrinationis nostræ
pervenimus. Illinc itaque denuo iter ingressi, per aliquot gradus in
fauces satis longas ducebamur, unde per alium ductum scalarum tandem in
amplum conclave rotundum, luce per fenestellas in muris hiantes probe
collustratum, ingressi sumus, et sub celso laqueari e lapidibus sectis
fornicato et ornato, constitimus.

Quantum e peregrinatione nostra observare poteram, in læva e quatuor
turribus eramus, quæ in fronte Septemtrionali palatii sitæ erant, una in
singulis ædificii extremitatibus, item, ex utroque latere portæ una; ex
hac in privatum Præfecti Navalis canalem amplissimus prospectus patebat,
ultra quem et meas naves in Cothón iacentes clarissime cernere poteram.

Conclave alternatis tapetibus rubris atque flavis erat clavatum,
tabulatum autem mattis stratum. Custodes, qui nos inde a prima corte
duxerant, ad fores constiterunt, facultateque nobis introeundi concessá,
ego cum Hannone adversum fenestram progressus, animadverti ibi senem
Adonibal, Suffetem Navalem, in sella lignea picta sedentem.

Nemo fortasse est quin exploratum habeat urbes nostras Libycas legibus
et magistratibus ad eam fere normam subesse, quæ multis partibus
consimilis est institutis posteritatis Israel, ante regnum Saul; hoc
est, magistratibus, qui _Súffetes_ vocantur, parent; hi autem vix
quidquam ab illorum _Iudicibus_ differunt. Consilium a populo per
suffragia eligitur, quisque autem electorum virorum in suffeturam iure
pollet; hi, vicissim, e suo numero duos eligunt (quos tamen officio
privandi ius populus sibi servat), quorum alteri summa imperii rerum
navalium committitur, vocaturque _Suffes Navalis_; alteri autem, qui
vulgo _Suffes Sacer_ vocari solet, summa omnium Reipublicæ rerum
potestas concreditur. Illud tamen haud tam universim pervulgatum est,
Libycos suffetes superioribus denis annis nominatos tantum, nec tamen
regibus, sive Tyri, sive Sidonis ad approbandum et confirmandum
subiectos fuisse. Sic delecti proprio iure eliguntur, ut alia nulla
conditio statuatur, nisi quod nefas sit Uticæ ad id munus ullum Tyrium
eligi, utpote quæ revera colonia Sidonica est, nec ullum Sidonium fas
sit Carthagini eligi, quandoquidem soli Tyrii eam urbem novam, circum
antiquam Bosram, condiderunt.

Tempore nostræ visitationis Adonibal, filius Adoniram, munus Suffetis
Navalis octo annos tenebat, nec quisquam vulgo dubitabat, quin ipse
potestatem sui magisterii firmá constantique manu exerceret. Post
multorum annorum pericula ac terrá marique vicissitudines, Uticæ
consedit, ubi sua negotia tam commercialia, quam bellica, prosperrimo
eventu factitavit. Ipse duxerat exercitum urbis adversum Libycos,
pluresque incursiones in agros Tartessiorum fecerat, atque insignem
operam ad condendam Marsiliam contulerat, quæ ad ostia Rhodani, in
terris Celtarum usque florentissima est urbs Salicorum. Ex grato ob sua
servita animo, et in testimonium suæ in eum fiduciæ, quam in eius
iudicio experientiaque posuerant, sui cives Uticenses eum Suffetem
Navalem creaverunt. Nec perperam. Nam eo Rempublicam moderante, res
Civitatis, coloniarumque, mirum in modum efflorescere cœperunt, unde sui
cives brevi perspexerunt curam regendæ Reipublicæ felicius alteri nulli
concredi potuisse.

In variis meis peregrinationibus Adonibalem mihi sæpius convenisse
contigit, satisque mihi constabat eum audacissimum quondam prædonem
fuisse; probe novi eum fortem nautam, scitumque esse mercatorem.
Quamobrem sellam, in qua valens ac sospes senex ille residebat, læto
animo accessi. Quamquam mentum eius longá et caná barbá cingebatur,
superiora labia in glabrum erant tonsa, prisco more Chittitarum. In
capite nauticum capedulum, ad auriculas usque depressum gerebat; nasus
vero etiam paullo magis quam antea rubens, indicio esse videbatur eum
cum lympha Helbonica, atque Berytia, ex optimo genimine prognata,
coniunctiorem colere familiaritatem.

Salutem illi acclinis precatus, ei ob vegetam valetudinem gratulabar.

"A!" fatur ille facete, quam iam pridem assuefactus erat consuetudinem,
"hic Mago Sidonius est, acerrimus, et omnium scitissimus, qui unquam
Tartessum navim cedrinam detulerat navarchus! Et quis iste ephebus tuus
comes est?"

Hannonem illi, ut scribam et popularem meum, stiti.

"Quomodo tandem illi omnes tui socii prosperant, qui te, quum ultimo hic
versabaris, comitabantur?" prosecutus sermonem est Adonibal, barbam
demissam permulcens. "Quínam valent Himilco luscus, Giscoque, qui
iacturam auricularum tulerat? Et, denique, quid de clara _Gadita_ factum
est?"

Non parum elatus acumine suæ memoriæ, quo meorum tam accurate
reminiscebatur, omnes probe valere, et usque apud me esse respondi; et,
nec nisi obtutum ad fenestram eum flectere oportere, ut omnes meas naves
cerneret in portu, inter eas _Gaditam_, cuius nomen in _Cabiros_
mutavissemus.

Senex non sine quodam indicio ac significatu, subridebat.

"Iam ego faxo, ut pro arbitrio tuo naves tuas maturrime inspiciam,"
inquit ille, "haud multum morabor eas officiose inspicere. Cæterum
_Melcarth_ non plus triduo hinc discessit."

"Quid, _Melcarth?_" stupens clamo ego.

Quum videret me tanto stupore attonitum, me deridere cœpit. "Tam veterem
pontivagum quam te! Multum te demiror, quod post Bodmilcarem tam mox huc
te conferre non dubitas."

"Bodmilcar!" repeto ego, "certe res gestæ Bodmilcaris te præterire
videntur!"

"Hoc unum me non præterit," respondet ille oculis sinistre nictantibus,
"te, tuumque scribam gladios ponere oportere, atque in carcerem rapi,
haud secus atque cætereros tuos paullo post temet eodem sequi."

Hæsi attonitus; at Hanno, silentii atque otii minus patiens, manu
vaginam gladii percutit, et sic fatur:

"Gladius hic donum est Melech Davidis; et quicunque eum mihi adimere
tentaverit, mucronem eius in pectore sentiet."

Irá excandens senex, ad pedes consurgit. Ictu oculi aliquot custodes
manus in humeros incauti scribæ meo iniecerunt.

"Sinite eum!" mussat ille, "par ego sum qui me tuear."

Nunc, subito, repressá irá, utrumque nostrum allocutus, hunc in modum
prosequitur:

"Extemplo ponite gladios, alioquin, per fidem Báal-Peor, capita vestra
intra quadrantem horæ e celsissimo huius turris pinnaculo oscillabunt."

Novi ego Adonibal, nec dubitabam eum nomine sui Numinis incassum haud
iuraturum, nec apud eum capita plura aut pauciora multum referre. Itaque
quum viderem eum sedatiorem sese componere, sumpto quantum poteram
animo, firmá, quam par erat, voce, alloquor:

"Suffes, mi Domine, æquum esse certe iudicabis, ut omnibus navigatoribus
parem iustitiam tribuas; nec tu is es, qui quemlibet Sidonium navarchum
inauditum carceri mancipes."

Interea satis compositus, solitá tranquillitate vocis sic fatur:

"Itum est ad afferendos compedes; ii mox aderunt; tamen tempus suppetere
arbitror ut interea effari possis, quid velis. Ac, profecto, etiam
cupidus sum scire, quemadmodum a crimine proditionis erga Bodmilcarem te
purges, cuius sub imperio, ut mihi eius ex litteris palam est, a rege
Hiram positus fueras."

"Unum tantum est quod quæram," respondeo illi, "atque si tuum responsum
criminis me coarguit, licebit me obtrunces, pendas, crucifigas, pro tuo
arbitrio. Ullumne tibi est documentum sigillo, manuque Bodmilcaris
munitum?"

E pera iuxta se pendenti volumen papyri depromit, evolutumque mihi ob
oculos ponit.

"En testimonium Bodmilcaris scriptum, sigillatum, ac propriá manu
subnotatum. Hoc te certe satis coarguit, et crimen tuum comprobat."

"Plane contrarium!" redarguo ego. "Bodmilcar in propriam foveam
incidit. Hic est pactum nostræ societatis!" His verbis documentum e
manibus Hannonis eximo, Suffetique ad inspiciendum porrigo.

"Sic, profecto!" prosequor ego; "illud documentum leges initæ a nobis
societatis complectitur, ac vel levi obtutu perspicies Bodmilcarem ad
mecum navigandum, sub meo imperio convenisse. Quin vel ipsum sigillum,
quo pactum ratum et acceptum confirmaverat, iis paucis nummulis
præstinavit quos ego, ne fame periret, ad emendum sibi cibum, Tyri
donaveram. Quem nunc, obsecro, proditorem iudicabis?"

Adonibal documentum magná curá lectitabat, nec parum sollicitari
videbatur. Pauca post momenta surrexit, et sic est fatus:

"Amice, Mago, palam est me minus recte de te iudicasse. Prorsus nihil
posset clarius demonstrari, quam infidelitas Bodmilcaris. Ignosce mihi
præceps iudicium. Decebat me scire in antecessum, nec te, neque tuos
tantæ proditionis reos unquam futuros."

Quum itaque fraudem, a Bodmilcare perpetratam, in propatulo videret,
perquam optabat ipsam veritatem cognoscere, pollicitusque est se
iustitiam cuique redditurum. Ut vero ego historiam rerum a Bodmilcare
gestarum ordine recitarem, vix limites indignationi suæ ponere valebat.

"Pro Deum Báal-Peor Berytium!" exclamat ille, "siquando Bodmilcari
contingat, perinde ac suis, in manus meas incidere, intra horam cuncti
crucifigentur."

Tunc ad Hannonem conversus:

"Tu autem, scriba," inquit, "quamquam ætate minor, proprio videris
consilio pollere."

"Mi Domine," respondit Hanno, "nisi Navarchus Mago iam antea mihi clarum
fecisset, quantum acumine discrimen statuendi iustitiamque vindicandi
clueres, tantum ausus nunquam fuissem. Nihil timendum arbitrabar eum,
qui adeo noverit veritatem patefacere."

"Hem, Mago," leni risu me affatur Adonibal, "acris ingenii iuvencum in
eo tu alis; verúm, nunc iuvabit pocillum vini uná libare. Multum habeo
de Bodmilcare dicere; et mox tot tuorum mecum discumbere posse spero,
quotquot tibi videbitur."

Postquam illi pro beneficio atque honore hospitii gratias egeram,
Hannonem officialium laterculum concinnare iussi, quo brevi confecto,
custodum uni eundem concredidi. Interim vinum allatum erat, atque
Adonibal eburneum poculum propriá manu cuique nostrum porrexit ad
labella usque ex argento Tartessiaco politissima plenum. Sorbitantibus
vinum, ipse satis disertis verbis indicabat sibi persuasum esse nos
Uticam omnino vacuá manu non venisse.

"Non ignoro," inquit, "potiorem oneris tui partem regi Davidi competere;
at ego suspicor satis veterem te navigatorem esse, quem occassio
propriis quoque rationibus negotiola agitandi haud fallat. Dic, ergo,
sodes, quid habeas venale?"

Fatebar illi me sulphuris, lapidumque vulcanicorum copiam comparavisse,
quippe quæ merces in Libya facile divenditentur.

"Ita, profecto, res se habet," inquit ipse, "satis commoda pretia pro
iis obtinebis. Sed quid aliud?"

"Eheu, mi Domine, Suffes," inquam, "probe tu quidem coniectabis mihi cum
Ioniis et cum Siculis semel iterumque velitandum fuisse, ubi, ut mirum
tibi haud videbitur, unam alteramque micam licuit mihi lectitare."

"Ha, ha!" in stomacho ridens, festive ac lepide senex subiicit: "Verus
tu, inquam, Sidonius es; cedo, quot habes?"

"Unum et sexaginta;" respondeo illi; "sunt omnes ad unum musculosi ac
lacertosi masculi, quorum pares nunquam videris. Consilium fortasse
urbanum eos præstinare volet. Æquo etiam pretio venderem; mallem tamen
catervatim, quam singillatim evendere. Forte Civitati persuaderi poterit
ut eos præstinet."

"Probe ac recte mones, mi amice," assentitur Adonibal; "æquum proponis
dignumque quod perpendatur. Nuper enim, nec paucos, et immites cum
Libycis gerebamus conflictus, ac rimas inter milites actas certe sarcire
debebimus. Sumptus in hos Græculos tuos probe videtur locatus. Sub
imperio ducum Phœniciorum, præsertim in arcibus, præclara servitia
præstant, si autem cadant, ingens iactura non est. Me rem expedire posse
confido, ac manipulum abs te redimere. Posse me eos arbitror turbæ
Ægyptiorum, quam a Bodmilcare præstinaveram, annumerare, eosque turmatim
disponere, aliquos in præsidia, alios ad opera, denique alios ad
cædendas arbores dimittere. Ægyptii in ædificando plurimum possunt."

"Rectene te intellexi," quæro ex eo, "a Bodmilcare te Ægyptios
præstinasse? Balatronis eius proditionibus nullus prorsus videtur esse
finis. Hi, mihi crede, Ægyptii commodati ad nos persequendos illi erant
a Pharaone. Aliquot naves eorum prope Cretam perierunt."

"Ille mihi vendidit hominesque navesque;" ait Dominus Navalium. "Ii
quidem primum clamorem sat violentum ciere cœperant, sed unus alterve in
carcere dies, victusque tenuior, mox eos subegit, et nunc agnellos eos
putaveris."

Recolendo astutiam huius Bodmilcaris, quá fœderis socios ludere non
verebatur, risum tenere nequivi.

"Rideas licet," inquit Adonibal, partim iocose, partim serio, "nequam
ille scordalus et Ægyptiorum ora sublevit, et tibi, veteri pontivago,
verbis datis te emunxit. Tuá fortasse intererit scire eum hinc duobus
gaulis meis atque trecenis Phœnicibus solvisse."

"Per Deúm hominumque fidem!" stupens exclamo, "quí hoc perfecit bipedum
perditissimus?"

"Tercenti malefactores, ad deportandum in patriam damnati, huc congesti
erant. Carceres quum mei confercti iam essent, statui eos primo quoque
tempore in fodinas Tartessum devehendos. Bodmilcari, opportune
advenienti negotium committo. Ad exsequendum opus duos illi gaulos
commodo, eumque a me subsignato diplomate munio. Quid tum latro patrat?
Deus Chusor Phta, omnesque Dii eum perdant! Quoniam omnes bene sanos,
viribusque optime valere intelligit, eos libertate donat armatque et
omnes in sua stipendia recipit. Itaque nunc ex omni parte paratus est ad
te, meis gaulis, primum quam ei copiam tui feceris, adoriendum."

"Nihil dubito," inquam, "nequid tamen eá re moveáris; dicere enim ausim
nos illis pares futuros."

Hæc disserentibus intervenit Hannibal, cæterique mei officiales, interim
Suffetis invitatione acceptá.

"Salvete amici, cuncti salvete!" benigne eos affatur, "aliquot
veteranorum vultus agnoscere profecto æquum esset. A, ecce Hamilcarem!
Probe eius memini inde ex quo in mea adhuc navi tirunculus stipendia
fecerat. Híc præterea etiam Himilco est, astrorum gnarus, nec, ni
fallor, inscius arbiter poculi Helbonici. Usquene, Himilco?"

Gubernator meus ingenue fassus est se peritiam neutrius adhuc
deposuisse.

"Tu autem, Gisco, unquamne auriculas amissas tuas reperisti?"

"Sic, profecto!" is confestim respondit, "suntque híc in marsupio
reconditæ." "Quin nec meas tantum, verum etiam eius monstri, quod meas
præciderat." Atque, ut Suffeti lepidum oblectamentum pararet, ut caput
ducis Siculorum fiderit, ex ordine narrare cœpit.

Adonibal nullum meorum præterivit, quin singulos affabili modo
alloqueretur, eosque se mox in navi visitaturum spopondit, dixitque
naves nostras iam e fenestra sua spectavisse, easque sibi etiam mero
obtutu placuisse.

Modo panes carnesque nobis dapinabantur. Dum his absumendis intenti
eramus, quæsivi ex Adonibale, utrum inter Ægyptios, sibi a Bodmilcare
venditos, etiam aliqui Græcanici fuissent.

"Ita profecto," respondit ille, "fere duodeni Phocæi."

"Etiamne mulier, atque puer?"

"Sic est; et mulier, et puer; quandoquidem tamen horum usum nullum
capere poteram, Bodmilcar eos servavit; et spadonem secum habebat, qui
iis ministraret."

"Tum tu spadonem vidisti?"

"Vidi equidem; flaccidus ac ventrosus Syrus ille fuit."

"Quid ille narravit, et qua de re?"

"Revera ille nihil narrare volebat, nisi quod iter Tyrum cupidus
sciscitabatur."

"Numquid illuc redibit?"

"Parum videtur verosimile; Bodmilcar eum habet, nec facile eum
dimittet."

Epulis finitis, aliquot servi nobis ad naves faculis præibant. Non eádem
quá veneramus viá e palatio excessimus; sed pedes ad proximam deorsum
contignationem referentes, per ianuam in proclivem ambitum, qui "aulæum"
vocabatur, descendimus, in contubernia militum ducentem, ubi cellarum
magnitudo exterioris muri crassitudinem æquabat; hinc atrium
penetravimus fornicatum, unde fauces ad portam deducebant palatii ad
canalem privatum Præfecturæ Navalium. Celox privata nos ibi
præstolabatur, ad naves nos delatura. Omnes illic offendimus nautas,
quibus vetitum erat suas stationes relinquere, multiformia consilia ac
proposita in crastinum diem texentes.

Mox tubæ in variis navibus exaudiebantur, cunctos nautas pro nocte
convocantes. Lumina innumerabilia circum circa emicantia indicio erant
quam multis navibus portus scateret. Hæc omnia exsuperabant celsa ac
fulgidiora lumina urbis, quibus ex adverso, ad Orientem, lumina
languidiora e rimis murorum micantia Præfecturæ tanto magis ostendebant
ingentem vastitatem tristioris struis.

Postridie ad excipiendum e condicto Suffetem Navalem iam maturrime
cuncta in procinctu habebam; ac paullo ante meridiem conspicabar eius
duodecim remos a privata crepidine sua procedere. Simul ut constratum
_Astartes_ conscenderat, se circumvertens, oculosque versus fastigia
palatii sublevans.

"Vesani!" secum mutit, "quam sunt tardi! Me iuvene mandata dimidio
temporis huius exsecutioni dabantur."

Vix effatus erat, quum aliquot homines in summo unius turrium
comparuerunt, atque circiter vicena capita in pinnaculo munitionis
fixerunt.

"Probe tandem, denique!" prosequitur secum, "iam ante quadrantem horæ
fieri oportebat."

Quum eum tandem ad se iterum rediisse sentiebam, onera navium mearum
illi exhibere cœpi, atque captivos ad lustrandum produxi. Ipse, itaque;
sine ulla harilatione (nam Adonibal, revera, semper magnanimum
generosumque se præstare solebat), ad solvendum satis liberale pretium,
tam pro captivis, quam pro sulphure lapidibusque vulcanicis mecum cito
convenit.

Deinde naves meas a summo ad imum inspexit, reperitque eas et faberrime
factas, et accurate dispositas, et denique armamentis optime
instructas. Memor porro suæ inhumanitatis quá nos exceperat, eamque
munificentiá compensare cupiens, facultatem mihi fecit ut naves meas in
alvos subducerem, hoc quidem gratis, eo proposito ut laminatum cupreum
carinarum perscrutari possem. Tunc merces a me emptas evolvendas
transvehendasque mancipia vero diligenter custodiri iussit, dum ipse
sinum transfretaturus erat ad dirimendam quamdam litem, quam illic Tyrii
inter se agitabant. Accitis suis officialibus cum funibus ac flagris,
mihi his verbis valedixit:

"Vale, in præsenti, mi Mago; omnes tuos desiderio visendæ urbis teneri
video. Quondam et ego iuvenis satis superque intelligo quam quibusdam,
etiamsi pauci in sacculo sicli lateant, eum nummi perurere videantur."

His dictis, signo comitibus dato, scriba, officialibusque
antecedentibus, celocem inscendit ac discessit.

Mercibus meis e sententia evenditis, meos iam nihil demorari volebam,
quominus, quod iam dudum in votis habebant, in terram, datá facultate,
egredi possent. Paucis itaque ad custodiendas naves retentis, cæteri
magná cum voluptate usi suá libertate sunt.

Phocæi cadaver sui commilitonis fasciis involventes, statuerunt in
sepulcretum, quod quidam nautarum indicaverat, efferre. Antequam
profecti erant, Aminoclem, in gratiam servitiorum suorum paucis siclis
donavi. Ipse mirabundus obtutum in siclos defigebat.

"Ohe," inquibam, "oblitus plane eram vos barbaros nummorum signatorum
nullum usum capere; nihil tam en refert: nautæ qui vos comitaturi sunt,
statim ostendent tibi quemadmodum iis utendum sit. Modo illis
confidito!"

Hannone, Hannibale, Sammai et Bichri, item duabus mulierculis in
societatem accitis, in principem crepidinem egressus sum, Himilco vero
cum amico suo Giscone atque cum Hasdrubale Hamilcareque, aliud iter
ingredi maluerunt. Crumenæ nostræ pugillaresque nummis sat commodum
tumebant, atque desiderio visendæ claræ urbis eiusque mirabiliorum omnes
flagravimus, præsertim qui eam nunquam viderant.

Primam stationem apud ædem Astartes fecimus. Hæc autem sita erat ad
radices munitionum, quæ ingressum ad portum tutabantur, nec multum a
statione nostrarum navium aberat; et, quum nec Bichri, nec Sammai, neque
Abigail sacra facere vellent, nec Deæ munera offerre, in crepidine nos
præstolabantur, oculos in numerosissimis navibus, Cothón, mercatoriumque
portum intrantibus et exeuntibus, qui hinc satis clare cerni poterant,
pascentes, ut aiebant, sese delectaverunt.

Ædes, munitioni insistens, ex rei natura structura simplicissima
est. Tectum eius octo inornatæ columnæ sustinent, suntque, ut ipsi
parietes, tectorio opere ochrá obductæ. Ex adverso ipsa Dea recumbens
videbatur cum aurea luna mediata capiti superimposita. Ex elencho
sacrificiorum iuxta ostium suspenso secundum pretia munera mihi selegi,
solutisque quinque siclis sacra persolvi; quo facto, a præposito
munitionum, mihi dudum cognito, facultatem impetravi ut meos comites in
clivum tecti, unde amplissimus in urbem prospectus patebat, conducere
possem. Sammai, Bichri atque Abigail ibi nos convenerunt. Oculos inde ad
mare vertentibus, Cothón nobis atque Præfectura Navalis ad lævum
videbantur, ex parte autem dextra erat insula, sedes huius coloniæ
prisca, atque portus mercatorius, qui eam ab urbe seiungit. Continentem
versus nostro visui albicantes parietes ædificiorum clivorumque urbis
obversabantur, intersecti vicis ac plateis, tholis turribusque
interspersi, horum tectis rubro fuscoque distinctis, quibus omnibus
adversus Meridiem finem imposuit munitissima immensæque molis arx, sedes
Suffetis Sacri. Urbem a continente, perinde atque a mari, geminus ordo
munitionum ambibat, ultra quas aggeres vallati, secundum naturam soli
modo deprimi, modo exsurgere totumque circumcurrere videbantur, tertiam
extremamque munitionem urbi præstabant. Citra hæc, tam late quam acies
penetrare poterat, ipsa regio urbi contigua omni suo virore iacebat, cum
patulis campis, segetibus, maturitate flavescentibus, passim villis
candicantibus, tectisque ac tholis atris, vel rubentibus, item prædiis
et cisternis distincta.

Cothón Uticæ, quamquam cum portubus Tyriorum ac Sidoniorum non
comparandum, tamen omnium portuum, qui usquam in nostris Occiduis
coloniis creati erant, præstantissimus est, cœloque aptatissimus.
Magnitudo eius quadringentos octuaginta cubitos, sive prope dodrantem
stadii quadrati efficit, parque est capiendis navibus bellicis
quadringentis. Hinc siccus alveus, utrimque fastigatis ripis, tramiteque
inter celsas columnas ducit ad maiorem portum armamentarii. Hic portus a
tribus lateribus crepidinibus cingitur lapidibus stratis, duodenúm
cubitorum latitudinis, super aquas parum elatis, a quarto autem latere
moles est obiecta magnæ firmitudinis. Pone crepidines murus magnæ molis
exsurgit ex opere siliceo, cum fronte lapidibus quadratis Melitensibus
expleta, statis intervallis fornicatis transitibus, qui ad naupegiam
ducunt. Ut Hannibalem docui híc sexageni alveoli sunt ad naves in arido
recipiendas, sexdecim cubitos alti, sed quum duodenos tantum cubitos
sint lati, et quadraginta longi, minoribus solum navigiis, uti _Cabiri_,
recipiendis sunt apti, maiores autem in canalem, ante armamentarium
mitti oportet si reparandæ sint. Hi alveoli obtecti sunt plano
pavimento, alteramque efficiunt crepidinem, eiusdem quam subterna
latitudinis. Super hanc crepidinem, supraque alveolos, spatiis rectá
mensurá dispertitis, fornices, promptuariaque, in altitudinem
quatuordecim cubitorum ordine stant, quorum plana tecta tertium fastigum
efficiunt, eodem cum cætera urbe plano.

In intimo latere portús infima crepido iuncta est cum mole, ex eius
medio in aquam excurrente, estque cum crepidine Præfecturæ Navalis in
eodem plano, eique in circuitu est iuncta. Eius extremitas versus
littus, a fornicibus ac promptuariis ibi cessantibus, est aperta, ac
plerumque multitudine refercta. Huic extremitati finem imponunt lapidei
gradus, qui ad plana secundum atque tertium ducunt, hinc autem, e tertio
plano, per muros munitionum incisos, qui cæteroquin totum circueunt
portum, commodi in urbem ingressus sunt.

Introitus in Cothón ex una parte munitionibus, in quibus templum situm
est, defenditur, ex alia autem aliis duabus, muro obiecto interstitiis
intervenientibus, quæ unà terminum statuunt moli, in mare
excurrenti. Meatus in ostio portús admodum coarctatus est tramitibus
helciariis, quorum latitudo efficit, ut introitus non plus quam triginta
cubitos æquet. Exterior alveus armamentarii eodem modo geminis
munitionibus defenditur, quarum altera e regione extremitatis molis
iacet, aliæ autem binæ in utroque interiori fine Cothonis sunt
collocatæ, ex utroque latere una; quarum unius pedeplanum pari modo
templum est. A mole initium capit solidus murus cum loricis pinnisque,
qui circumsepto armamentario, eiusque portu exteriore, ad munitionem
lævam se mœnibus urbis iungit.--Ut rerum huius generis peritus, Hannibal
pronuntiabat munitiones has prorsus mirabiles esse, tam delineatione et
consilio, quam opere, existimabatque urbem, Cothonem, atque
armamentarium, sic munitionibus cincta, mœnibus urbis, tum muro loricato
in hoc incurrente septa, profecto in tuto contra omnes obsidiones et
assultus esse licere.

Moles ipsa eximium est opus. Namque tota pilis est superstructa, seque
inde a canali armamentarii usque ad ostia portús protendit. Tota eius
latitudo viginti quatuor cubitorum est, totaque eius silicea congeries
angustis et obliquis meatibus aeris perforata est, quæ res et siccitati
ac robori consulit, et undarum impetus tardat et lenit. Opus totum
Adonibalis acri ingenio diligentiæque, cuius curá ac vigilentiá effectum
erat, in acceptis referendum est.

Palatium Præfecturæ Navalium in medio præclarum est ædificium. Constat
autem ex æde principe, senis turribus rotundis, quaternisque
quadris. Speciem refert parallelogrammi, non omnino perfecti, cum
turribus rotundis in singulis angulis exterioribus, cum cohorte in
medio, unde aditus patent in cuncta conclavia palatii, et circa quam
ambitus columnis insistens circuit; hæ autem columnæ binos ordines
arcuum, cum totidem ambitibus, sustinent. Reliquæ duæ turres rotundæ ad
Septemtrionalem frontem palatii iuxta portam stant utrimque, ubi
privatus Suffetis a crepidine ingressus est. E Meridie quoque est aditus
inter pinnatos muros, qui muris palatii iuncti sunt. Atque híc erat ille
ingressus, per quem ego in cohortem exteriorem perveni, et unde in unam
interiorum turrium perductus sum, quarum ex eo loco, ubi nunc stabamus,
summa tantum culmina conspici poterant.

Templo egredientes, comites meos secundum marginem ad locum in
extremitate crepidinis apertum perduxi, unde gradus ascendentes
transivimus sub fornicibus, in interiore latere Cothonis, ac pedetentim
ad vicos suburbanos pervenimus. Prætereuntes balnea, ad lævum nos
vertimus, atque gressus nostros sursum flectentes, procedebamus versus
Bosra. Híc, ad limina planitiei, in qua arx sita erat, amplum compitum
reperimus, nautarum frequentiá celebre. Ibidem, sub umbris arborum
attegia ac tabernacula circumquaque stant, in quibus edulia ac potus
varii generis vociferatione perquam vivaci adventoribus paucis nummulis
divenditantur, musicá híc et illic accinente. In nonnullis attegiis
coruscatores, ventriloqui, funambulones, alias mimi, ac scurræ otiosis
offerunt diverticula; in adversa extremitate obsoniorum, cetariorum,
oleratorum, bellariorum sunt tabernæ cum macellis ac pistrinis, totumque
est forum victuarium, ubi, ut nunc, nundinæ servari solent, quo in loco
feræ, ebur, mancipia, escæ, dulciaria, fructus, cæteraque Libyæ producta
veneunt. Híc solent magnam partem diei homines omnis conditionis ac
status, omnis ætatis, utriusque sexus catervatim exigere. Multitudo
omnium generum promiscua híc congregatur, seque diversitat: musici illis
concinunt, saltatores ac saltatrices choreas agitant; acrobatæ,
præstigiatores, magi, incantatores, ignivomi, suo quisque modo ad
captandas geras lenocinantur; propolæ et circitores capedula,
cuculliones, crepidas, obstragula, cingulos, pugiones, crumenas,
pugillaria, vociferando commendant ac venditant. Alii liba mellita,
placentas, scriblitas, coptas, minutalia, botulos, tuceta, scrutillos,
savillum, dodram, sabaiam, cœliam, aliaque tragemata et potus algificos
ac temeta ebriantia turbæ præterfluenti, præsertim manipulis nautarum,
modo ex alto egressorum, quorum balteos siclis tumere suspicabantur,
stridulá voce commendantes obtrudebant. Non quidem mihi in animo erat in
hunc locum venire, sed vetustá quadam e iuventute consuetudine prope
invitus horsum gressus cum sociis meis direxi.

Nemo non videbatur lautitias, ut fit, appetere. Nec mora. Iam plures
catervas, etiam meorum, video immisceri, in cachinnos, cantilenas,
dicteria dilabi, prorsum nitentes in turba cubitis viam sibi effodere,
vero nautarum more, a cauponis et copis temeta redimentes, affatimque
ingurgitantes.

Iam et Hannibal istas lautitias magni facere cœpit, quum Hanno subito
ordinem capitum a Suffete Sacro in pinnaculo murorum Bosræ visui
oblatorum ac defixorum animadvertens, spectaculum ei indicavit. Hannibal
aspectu cruento et atroci parum moratus, quin rem vix oculis dignatus,
de ipsis munitionibus, quam arduus ac difficilis esset ascensus, etiam
scalis, quam etiam ingens opus eius esset expugnatio, disserere cœpit,
quum clamor subitaneus undique resonans eum ad priorem sententiam
revocavit. Causam autem clamoris ac tumultús, cuius et Bichri et Sammai
mulieresque participes erant, ingens elephantus, quem aliqui Libyes
ducebant, esse videbatur.

"Quodnam monstrum híc cernimus?" Hannibal æque stupens rogat.

"Hui!" clamat Bichri, "quantis sagittis opus esset ad tantam belluam
prosternendam!"

"Certe hanc belluam Behemoth esse oportet, de quo tam multa prædicari
audivimus," inquit Sammai obstupefactus.

Docui itaque eos belluam, quæ cunctos tantam in admirationem rapuit,
elephantum esse, ingentes autem dentes, qui ex ore prominerent, esse
ebur, nasum autem perlongum, quem in collo veluti funem circumplexum
habebat, esse proboscidem, cuius usum se pascendo ac tuendo scitissimum
capere soleret.

"Quam eximium ordinem primipilorum in acie præstaret grex huiusmodi
belluarum!" arguit Hannibal, more suo res militares in animo
versans. "Intelligere prorsus non possum, quemadmodum ullæ pedestres
copiæ, his adversantibus, locum suum sustinere possent. Unum tantum ad
agendum superesset, acie utrimque retractá, viam iis pandere, et sic
prætergressos a tergo adoriri, eosque debellare."

"Scito, Hannibal," respondi ego, "te haudquaquam primum esse militem cui
consilium istud placuerit. Nonnulla horum animalium iam sic fuerunt
domita, atque usu exercitata, ut in tergo turriculam cum sagittariis
gestarent. Hæ belluæ in regione superioris Bagradæ, item in sylvis circa
lacum Tritonis, interioris Libyæ, capiuntur."

Præter elephantum vidimus etiam hippopotamum, sive equum fluviatilem, et
unum alterumve rhinoceron, cum validis suis cornibus. Totum id pars erat
tributi (ex elephantis domitis, ex ebore, et e feris consistentis), quod
Suffes Sacer Libycis, ad flumen Bagradæ modo subactis imposuerat,
quodque tributum in itinere erat ad Bosram.

Dum hæc aguntur, vox mihi notissima ad aures pervenit, quá auditá, me
converto, videoque Ionam, turbá nostrorum nautarum cachinnantium
cinctum, quam ipse toto capite humerisque exsuperabat.

"Nunc tandem aliquando," tubicen clamabat, "ibi sum ubi esse semper
volui! Nunc demum sum in terra insolitarum ferarum. Ista profecto prima
est bestia quam unquam in vita mea conspexi cum duabus caudis, una a
postico, altera ab extremo naso. Valde miror, quanto cæpullarum opus
esset ei, qui molem tanti tergoris salagmate condire vellet. Etiam
perquam optarem scire quanto tempore aliquis unus eo victitare, eiusque
carnem absumere posset."

Relictis nautis, ut suo se more oblectarent, pedes nostros versus forum
direximus, ubi rubicundi Libyes, aquilino naso, longisque cruribus
implexis, mancipia venum offerebantur. Interim tentorium intravimus, ubi
diversissima edulia oculos et olfactum allectabant. Merendam mihi
comitibusque apponi iussi. Servus Syriacus, qui loco domini servitium
obibat, duas gallinas Numidicas, fabas lixas cum cæpullis, olivas,
panem, satisque potabile Helbonicum nobis dapinavit. Hannibal iuxta
focum commodum locum occupabat, ut oculos in mellitis libis, quæ superne
frigebantur, pasceret.

Haud ita diu in tabernaculo morabamur, quum et Himilco cum Giscone unà
comparebat. Hos una ambubaia saltans, aliæque tres sequebantur, una
tibiá canens, aliæ tympanula pulsantes. Puella saltans e Mauris erat
occiduis. Color vultus eius cupreus erat, crines autem plexos gerebat,
tamquam angues. Supercilia et ungues rubro erant distincti, facies vero
per transversum tribus clavis parallelis, more Mahuarin compuncta, in
carpis autem suis atque talis cœpitacula ferebat, quæ singulos eius
motus tinniendo reddiderunt. Tibicen e Berberia erat oriunda, cute
candida, comis flavis, in medio capite, supra angustam frontem
bipertitis. Utraque puella lautiora gerebat suppara genuum tenus fissa;
comas spiculis crinalibus constrictas habebant, in curiosis figuris
desinentibus. Præterea et monilia, zonasque vitro vitreatoque ornata,
item inaures gerebant, e quibus cruces maiusculæ pendebant. Tympanistræ
admodum erant turpes, quarum una ad Rasennas spectare videbatur, vultus
autem alterius rubro cæruloque tinctus, sed adeo mimice agebat, ut qua
ex gente esset, dignosci nullo pacto posset.

Himilco hilaris admodum erat. Cum Giscone ad me accessit, narravitque se
ante meridiem omnes popinas visisse, chorumque conduxisse, quem modo
videmus se quaquaversum euntes comitari, seque quum convivarentur
oblectare.

"Misellæ ambubaiæ!" ait Abigail, "anne omnibus nautis æque eas
gratificari oportet?"

"Minime gentium!" respondeo ego, "satis ipsæ cavent ne cui, nisi
numeratá pecuniá, ludum præstent; nec eas hac in re multum periclitari
arbitror."

Nunc Libyssa ludum edere cœpit. Pauca momenta morati, intuebamur eius
membrorum distortiones; mox tamen e tabernaculo discessimus.

Primus qui nobis in via occurrebat, Hamilcar fuit, simiam in ulnis
baiulans.

"Hamilcar cum simia!" mirans clamat Hannibal. "Ubinam terrarum eam
accepisti? Eam ipsam rem et ego comparare volo. Vellem eam ad pugnandum
instituere."

"Quin et ego vellem simiam habere," clamitat Hanno, "saltare eam
docerem."

Bichri putabat se eam arcu uti pro certo docere posse; Sammai autem
persuasum habebat iocum capitalem fore, si mimum agere doceretur, ut
Ionam ludificaretur giganteum.

Conventum itaque omnium consensu est nos in _Astarti_ simiam habere
debere.

Hamilcar docebat itaque eos per compitum versus portum mercatorium abire
oportere, ubi Hamun ditissimus resideret mercator, atque in angulo viæ,
quæ ad ædem Moloch duceret, negotiatorem se offensuros, qui totam
haberet vehem venalem.

"Copiam ibi reperietis, ex qua seligatis," docet eos; "simias illic
offendetis omnis generis, omnis staturæ, omniumque colorum. Eligetis
vobis fuscas, rufas, canas, furvas, aut etiam virides, caudis, vel
absque, villosas, pilosas, aut glabras, feras, aut cicures, modo petatis
quid velitis, et certe obtinebitis."

Versus portum mercatorium meantibus nobis obviam fit Aminocles, prorsus
ebrius. Aliquot nautæ eum titubantem ductitabant, summá voce
cantantes. Ipse quidem satis mature, quin æquo maturius, didicerat qui
usus, vel potius, abusus, siclorum argenteorum esset.

Negotatiorem simiarum sine labore reperimus; atque Hanno, qui sibi munus
seligendi assumpserat, selegit simiam, consensu omnium, ad discendum
universarum quæ ibi reperiri poterant, maxime idoneam atque longe
scitissimam.

"At nunc," quærit Hannibal, "quonam potissimum nomine eam appellemus?"
quod ex opinione suá quæque res aliquo nomine debebat vocari.

"Nonne putas," quærit Hanno, "insignem hanc simiam quamdam similitudinem
Sidonii Iudicis Gebal ferre? Videdum eam! Aspice modo! Annon putas hanc
ei, quum ille oculos versat, occipitium scalpitat sententiam redditurus,
non tanquam lac lacti, simillimam esse?"

"Prorsus ita, Hercle!" cachinno respondet Hannibal; "quin prorsus ipsa
eius alternatio est; Iudex Gebal ergo esto!"

Nunc, denique, merce præstinatá, deorsum ad marginem aquæ ambulabamus,
ubi nacti scapham, traiecto portu mercatorio, in adversam insulam, ubi
opulentiorum civium ædes sitæ sunt, pervenimus. Nam denis annis
superioribus, mercatorum complures, postquam ampliores fortunas opesque
conflaverant, relictis negotiis vitáque maritimá, huc potissimum
commigrarunt, sibique ædes sumptuosissimas, omnique luxu ac splendore
referctas hic loci erexerunt. Otiosi ad extremitatem insulæ
perambulavimus, ac, postquam mulierculas ad præclara balnea in summo
muro, supra minorem canalem, reliqueramus, ubi celoces procerum
destinatæ servabantur, nos ad balnea virorum nos contulimus, et ex
sententia lavati, rasi, tonsi, comtique, otio fruebamur. His peractis,
postquam mulierculæ ad nos reverterunt, lintre nactá, proxime in Cothón
traiecimus, et in adversa ripa pharum invisimus, tum per pedes in hortos
ascendimus splendidissimos, inter arcem, inferioremque urbem sitos. Hic
templum Achmon meis comitibus ostendi, inde vero ad puteos publicos
visendos digressi sumus, ubi urbana multitudo per otium congregari,
seque sermonibus diversitare consuevit.

Nocte iam appropinquante ad _Astarten_ reversi sumus, ubi lampades iam
accensas reperimus. Eo quum venimus, servum reperi diversitoris quondam
mei, quum antea Uticam visitaveram, qui mihi invitationem postridie ad
prandendum apud se tetendit. Nuntium ei cum gratiis remisi, qui diceret,
nos hospitalitatis suæ cum grato lubentique animo participes
futuros. Nobis toto die absentibus, cocus meus cœnam opiparam, pro
proprio arbitrio et indole domum reversis paravit, quá satis lassi,
magnopere delectati eramus.

Tandem, postremo, tuba cecinit, nautasque omnes ad navigia sua
officiaque revocavit. Hi bini temique pedetentim convenerunt plerumque
plus minus temulenti, nec defuerunt qui se loquaces et clamorosos
præberent. Verumtamen tantum apud cunctos usus et disciplina valuerunt,
ut primum quam constratum pede attigissent, confestim conticescerent,
silentesque suas camas peterent. Inter ultimos reduces animadverti
Himilconem, cuius in laudem memoratum esse volo me eum omnino parem
comperisse, qui per se, sine Gisconis, sui amici, fultura tabulatum
transire valeret.

CAPUT XII

_Oraculum consulo._

Postridie mane primum mihi negotium statui summum forum, portui
mercatorio ædique Achmonis contiguum visere. Cinctum id undique erat
celsis domibus quæ arcubus insistebant, in quibus tabernæ sunt
mercatorum, penuaria autem et cameræ horum in areis, a postico sitæ
sunt. His in tabernis omnes merces diversissimarum artium et industriæ
Libycæ venum propositæ erant. Sub oculis ibi erant positæ omnimodæ
pelles crudæ et paratæ; lapides politi pro sculptoribus; cuprum
Numidicum; pelles leonum e montibus Atlanticis; flagra et lora e corio
hippopotamorum, a Lacu Tritonis; dentes elephantorum e Macar; frumenta e
Zeugi atque e Byzatio; lana e regionibus Garamantum. Haud parum temporis
absumpsi præstinando ebur et satis quidem magnam copiam æquo
pretio. Postea, die labente, Hannibale et Hamilcare accitis, ad
præstandam fidem cuidam hospiti, ut pridie vesperi convenerat, eum visum
ivimus. Hanno et Sammai sese Chryseidi atque Abigail comites per urbem
præbere maluerunt; Bichri vero ad vespertinas lautitias ire se paravit,
assumptis in societatem Giscone, Hasdrubale et Himilcone.

Barca, noster hospes, unus opulentissimorum huius coloniæ navigatorum,
sub tentorio in cæspite ante ædes suas, in sublimi colle positas, pro
nobis erecto, lautissimas epulas paravit. Post diutinum convivium vina
allata sunt, item chorus musicorum aderat, qui nos modulationibus,
saltatrices autem suá arte saltandi nos oblectabant. Insuper etiam senex
quidam servus Barcæ, Libycus, traditæ suæ gentis historiæ, arcanorum
item ac mirabilium eius originis peritissimus, qui nobis ea decinere
cœpit.

Ut ex cantu eius intelligere nobis licuit, olim, in prisca vetustate, ad
Meridiem Libyæ vastissimum exstitit mare, in quod complura flumina se
effunderant. Ad Meridiem ab hoc mari terræ Æthiopum erant sitæ, qui
vultu simiis admodum erant similes. Istud mare erat origo Lacús
Tritonis, sive Palladis; series autem lacuum a radicibus Montis Atlantis
profecta, sese a viciniis Gadium usque ad Carth, in Byzatio (nunc
Tritonum nomine nobis noto) protendebat, modo partim paludes sunt, e
diluvione eorum fluminum oriundæ, quarum aquas, e Meridie fluentes, Mons
Atlas dissipaverat; quæ vero usque salsæ sunt, reliquiæ eiusdem maris
sunt. Itaque, ut ex eius dictis colligimus duo montium iuga sunt:
alterum, quod magis ad Austrum vergit, quod aquas suas usque ad Tritones
Montemque Atlantem diffundit, alterum autem, quod suas aquas Macar,
atque Bagradas, in nostrum Mare Magnum evertit. Longinquius ad Occasum,
ex eodem Monte Atlante, alii fluvii manant, satis clari, sed hi ab
arenis absorbentur. At vero hi fluvii, ante multa sæcula, in sinum
Oceani Atlantici mediterraneum in continentem longe imminentem
dilabebantur, atque hic sinus iis temporibus Meridianam Libyam
terminabat; illinc autem Orientem versus porrectus, prope ad confinia
Ægypti, postremo se Syrtibus coniunxit. Libya, itaque, in illa cana
vetustate magna pæninsula erat, angustoque nonnisi isthmo, qui modo
Fretum Gaditanum appellatur, continenti hærebat, alioquin undique aquis
cincta; ab Aquilone Orienteque Syrtibus, quæ eam ab Ægypto disiungebant;
a Meridie, memorato mari mediterraneo, cuius modo fundus superest,
scilicet deserta arida ac salebrosa; ab Occasu denique Oceanus eam
terminabat.

Temporum tamen lapsu summæ rerum mutationes factæ sunt. Seni hæc
canenti, vultus clarescere cœpit, unde rerum peritia cognosci poterat,
quum ingentes terrarum motus ac distortiones, quemadmodum isthmus
Gaditanus in fretum commutatus sit, quemadmodum aquæ ingenti terræ
concussione retrorsum iactæ in mare fuerint, montesque aquarum ex Oceano
in Mare Magnum irruerint, unde effectum esset, ut Mare Magnum
emergentibus seque erigentibus terris cedere debuerit.

Post hæc etiam magis avidus auscultabam. Iam utique novi quí mare terram
obruere poterat. Nec me Siculorum fides præterit, suam insulam in
vetustate primæva angusto tractu terræ Vitalorum terris fuisse
iunctam. Perinde memini a Phœnicibus accepisse, insulam Chittim, multis
ante memoriam maiorum sæculis, ingenti diluvione a continente fuisse
avulsam. Nunc vero narrari audio quemadmodum, miro quodam eventu, mare e
Meridie Libyæ evanuerit.

Interim senex pergit narrare, ut aquæ a terra recedentes magnam
insularum multitudinem obruerint, relictis, veluti memoriam pristini
quondam archipelagi ingentis, Fortunatis Insulis, de quibus ipse mox
plura, unde facilis erat aditus non modo ad terras Atlantidis, etiam
lintribus, verum etiam ad vastas terras, longius ad Oceanum
dissitas. Nunc tamen, quod Atlantis fluctibus obruta ac deleta est, omne
cum illis terris remotissimis commercium intermissum esse, a quibus tam
russi, quam albidi Libyes primas origines traxisse dicant, quique
Orientem versus migrantes, oppida condiderint, primaque fundamenta
Ægypti iecerint, atque Deorum suorum notitiam quaquaversum diffuderint,
unde, profecto, Dionysus ac Minerva Graiorum atque Vitalorum, non secus
ac Zeus, qui apud nos Phœnices _Báal Hammon_ appellatur, ortos esse
existimandum sit. Secundum propria tradita sua, quæ memoriá Græcorum
confirmantur, Pelasgi, duce suo Melcarth-Uso, in Libyam migraverunt,
inde tamen, successu temporis in Orientem sedes suas transtulerunt. Tum,
ut ipse fari pergit, ingens illa terræ concussio facta erat, ut, deinde,
aquæ retrorsum ruerint, terræ autem in præsentem speciem ac formam
resederint. Tunc etiam factum esse aiebat, ut Sidonii, Deorum suorum
operá freti, suum in maribus suprematum asserere cœpissent, missisque in
omnem terrarum orbem navibus, emporia ubique instituissent, artem
scribendi aliaque ingenii humani inventa, artesque humaniores apud
cæteras gentes disseminassent.

Quo longius senecio narrandis suis e remota vetustate fabulis progressus
erat, eo acriori animo atque avidioribus auribus eum prosecuti
sumus. Hannibal intentis ac patulis oculis assidebat, quandoque in
stuporem coniectus, in verba erupit admirationis; quin et ego, quamquam
minus obstupefactus, partim quod talia ab aliis memorari audiveram,
partim quod et ego de his ipsis rebus sæpe et multum speculari
consueveram, tamen facere non poteram, quin, concinnum ordinem
narrationis, quo nobis ea proponebantur, alacerrimo animo exciperem. Ea
nocte, ex imo commotus animo, propeque delirus, somno me tradidi, ac per
quietem eximiæ classis me præfectum videri mihi videbar, et versatum me
cum meis in infinito Oceano ultra Atlantidem, novas illic terras ibidem
reperisse; ac mane proximo exsurgens votum mecum vovi, ut, primum quam
expeditionem hanc Tartessum feliciter ad finem perducturus essem, novam,
in Occasum, ad novas terras reperiendas, susciperem.

Triduum Uticæ exegimus, quum Adonibal mecum se colloqui velle
nuntiavit. Itaque sine mora me in palatium contuli. Ministri in illud me
conclave deduxerunt unde Præfecto commodissimus prospectus in portum
navesque patebat. Percontanti, quamdiu me hic morari necesse esset, et
quam mox soluturus essem, respondi, id biduo, mercibus comparatis,
futurum.

"En, accipe itaque litteras," inquit ille, "ad Suffetes Rusadir et
Gadium; volo insuper decem nautas tibi in eorum loco dare quos
amiseras. Non enim credo tibi licere viribus parum pollere, si quo casu
Bodmilcari obviam fias."

Iam gratias illi agitare pro insigni in me voluntate cœpi, quum ipse
vetuit, dixitque sibi a me quinquaginta siclos deberi.

Ego quidem paratissimum me fassus sum solvere libenter quidquid deberem,
tamen mirum mihi videri dixi me illi imprudentem debere, quæsivique rei
causam.

"Parum est," inquit Adonibal, suo lepido more loquendi, "te in incitas
haud aget. Ego, profecto, ne memorare quidem vellem, sed, ut scis,
principium omnium Phœnicum recte sentientium est, ut æras in suis
negotiis sarta tecta servent. Profecto, mulcta parvula ea est. Aliquot
nautarum tuorum paucos meorum Ligurum in semimortuos verberarunt.
Scordali ii nefarii in carcerem detrusi sunt, ut crapulam hesternæ
ebrietatis edormiant; at tu modo solvas eorum mulctas, tum ego statim
mandatum scriptum ad dimittendos eos tibi tradam, et si ita videbitur,
ipse eos educere poteris."

"Aha!" subridens respondi illi, "propalam ostendere volebas diligentiam
tuorum lictorum."

Facere non poteram quin in mentem eius per analogiam huius eventus
tempus revocarem, quum ego ei gubernatorem egissem, quumque eum ipsum,
ad me redimendum, in carcerem venire oportuisset, et hoc in Chittim, ubi
captus eram, propterea quod caput Seir, magni cuiusdam mercatoris,
infregeram.

"Nonne id vis significari quod me _Achmonis_ navarcho evenerat, quæ
quidem navis præclarissima fuit?" quærit Adonibal. "Ita, profecto;
memini optime; ætate tunc longe fuimus minores, uterque nostrum, quam
modo. Ephebus nunquam non in discrimina incidere consuevi, quoties
littus tumente marsupio petivi; at nunc inanis cortex sum, exarmatus in
sabulonem littoris elisus. Sic, eheu, vivitur! Iuvenes, alteruter
alterius caput infringendo delectabamur; senes facti, iis amputandis
otiamur."

"Sed serio, quibus rebus impliciti nautæ mei obnoxios sese reddiderunt?"

"Quantum e relatis compertum habeo," respondet Suffes, "ii sui negotii
esse duxerunt quemdam Dionysi sacerdotem iocis suis impetere. Primo vino
eum oneratum sopiverunt, tum vultum eius totum rubro et cærulo
tingentes, eum saltare coegerunt. Aliqui meorum militum Ligurum, quid
rei gereretur conspicati, ad tuendum sacerdotem accurrunt, tui tamen
iocum suum ab his frustrandum non esse rati, resistere cœperunt. Duos
itaque milites supplantant; quo viso, custodes prætorii ad dirimendum
certamen accedunt, quaternosque ebriorum nautarum tuorum huc, ad me,
rapiunt. Ego eos in vincula mancipari iussi, non tamen virgis cædi;
patientem etenim me plerumque in eiusmodi procacitate nautarum præbere
consuevi. Nunc Præfectus Navalium sum, servivique patriæ diu, quondam
tamen iuvenem me gubernatorem fuisse nullo modo oblivione delevi."

Negotiis his peractis, Suffeti amicissime valedixi, atque e Palatio
Præfecturæ ad carceres visendos me contuli.

Fornices subterranei, quos me nunc ingredi oportebat, admodum opaci
sunt. Pleraque hæc loca receptacula erant armorum et mercium, aliquot
tamen carcerum officio fungebantur. Claviger ianuam unius horum pro me
pandit, atque ope luminis tedæ eius Bichri ibi conspicio, nautarumque
meorum tres. Omnes tristes, elingues et deiecti fluxum præbebant
spectaculum, ita ut risum continere haud potuerim. Verumtamen statim
severum finxi vultum, eosque aspere increpavi, atque solutos eos hinc
cum monitu dimisi, nequis eorum in posterum navim relinquere
auderet. Nec ipsi ullam moram ad alteram accipiendam obiurgationem
interposuerunt, quin ictu oculi dissiluerunt. Carceres etenim Præfecti
Navalium haud sunt loca appetenda, ac rari ea aliorsum quam ad crucem,
vel patibulum, evadunt.

Reversus ad crepidinem, pertransii ductus subterraneos ad naupegiam, ubi
reliquum diem navibus meis reparandis intentus exegi. Ad vesperum opus
totum perfectum erat. Celeritas, quá naupegi omnem laborem
administraverant, tam erat mihi grata, ut eá elatus, severitatem meam
erga sontes penitus relaxarem, et exactis eorum votis, nunquam amplius
id genus facinus ac dedecus se perpetraturos, iterum indulsi ut postero
die aliis liceret eis frui feriis.

Ex mea parte statui eum diem in expeditione ad exiguum templum Báal
Hammon, non longe ab urbe situm, explere, nec quemquam præter senem
servum Libycum, amici mei Barcæ, eo accitum habere.

Templum hoc in opaco lugubrique recessu sylvarum situm est. Delubrum hoc
figurá oblongum, tam ianuá quam fenestris caret; horum locum apertura in
tecto tenet, quá fumus sacrificiorum dilabitur; cavum autem subterraneum
præbet, quod dumis fruticibusque adumbratum, saxo quoque satis grandi
advoluto clausum, occulitur. Prope ad introitum tres senes ac seminudi
Libyes præstolantes adstabant, ac, post brevem cum servo mecum accito
per susurrum consultationem, sublato saxo, introitus patuit. His
hominibus comitantibus cavum ingredior, et haud longe progressus, in
cavernam angustam opacamque pervenio, cuius in adverso pariete lapis
planus, cardinibus volubilis ostiolum operiebat, satis amplum quo quis
penetrare possit, et in aliud atrium ducens, in conspectu erat. Istud
quoque atrium satis angustum erat, sed duabus lampadibus, languido
lumine rutilo collustratum, fumoque quodammodo umbratum. In adverso
pariete huius quoque cavernæ ingens lapis planus impositus erat, cum
foramine ampliore in medio. Adstantium unus hunc lapidem in axi suo
paululum divertit, ita ut in tertium cavum, cæteris plus angustum,
meramque cellam, in qua fenestella cœca cernebatur, in qua lapis
informis cum incisione erat positus, qui a meis ducibus ipse Deus esse
dicebatur, introspicere possem.

Ut iussus eram, per me coram Numine prostravi, mansique ita
præstolabundus. Interea temporis ovis nigra mecum allata in sacrificium
mactabatur, ita ut sanguis eius in cavum lapidem, de proposito ante
cœcam fenestellam defossum, deflueret. Sacrificio perfecto, lapis
perforatus retro conversus est, ita ut Numen cum cæsa ove oblata in
cella interiore seclusum esset. Tunc iussus eram aures meas ad foramen
lapidis aptare, atque verba Numinis excipere. Eodem tempore lumina
extinguebantur, ego autem in caligine densissima relictus, verba
exspectabam.

Extemplo vox surdissima, veluti ex ima voragine inferorum exsurgens, ad
aures meas pervenit:

"Navigator Phœnicie, quid est quod a me audire velles?"

Attonitus miraculo, vix sonum edere poteram; viribus tamen postremo
collectis, sic ausus sum respondere:

"O Oraculum Hammonis, scire cupio, utrum navigatio ad Occasum, ultra
Fretum Gaditanum fieri possit, et, utrum illic terra sit."

"Est terra!" respondit Oraculum.

"Anne ad Occasum, an ad Septemtrionem, an, denique, ad Meridiem ea
reperienda est?" ulterius quæsivi.

"Est terra ad Septemtrionem, est terra ad Occasum, est terra ad
Meridiem," Oraculum respondit.

Audacior responso factus, ulterius inquiro:

"Iter autem proprium?--estne secundum Sacrum Promontorium, an opus est
ut summitatem Gadium sub oculis habeam?"

"O mortalis," vox oraculi decrevit, "plus exigis quam mortalibus ad
cognoscendum concessum sit. I! nihil amplius dicam."

Ostium lapideum in cardinibus reversum est, ego autem egressus,
cœcutiens in caligine, pedes cum comitibus meis retro tuli, ac denique
aprico potitus sum. Administros liberali præmio donavi atque multum
commotus ac perplexus, retro in urbem me contuli. Quamquam multum
peturbatus, responsum tamen Oraculi mea dubia penitus solvit, et fide
admodum confirmatus mecum decrevi Oceanum ipsum, ultra Freta Gaditana
explorare, terrasque sive prope sive procul requirere.

Inter retro itandum quæsivi a meo comite utrum Zeugi atque Byzatii plura
huiusmodi sint templa subterranea. Ipse certiorem me fecit in
mediterraneis complura istiusmodi templa dari, quorum nonnulla etiam
haud modicá arte esse effecta cum arcubus ac tholis, antiquitate tamen
istud nullum superare; vera tamen templa Atlantidis cuncta huic, a quo
modo discesseramus, fuisse similia. Eorum nonnulla profecto etiam longe
simpliciora fuisse, atque e tribus lapidibus constitisse rudibus, quorum
duo erecti, tertius autem supra eos transversum collocatus
esset. Denique aliquot militaris vineæ instar e lapidibus collata
fuisse. Horum aliquot sub dio, alia sub tumulis condita narrabat, quorum
in summitate lapides erectos locum indicasse, ad radices vero collium
magnis in circuito lapidibus collatis septos exstitisse, stato certo
quodam ordine. Ut mihi quidem videtur, hæc loca non proprie templa, quam
potius sepulcra dicenda sunt, quæ haud raro amplissimos terræ tractus
operuerunt, et ita quidem collocata, ut e magno eorum numero figuræ ac
species hominum, anguium, ovorum, ac scorpionum iis exprimerentur.

Hæc itaque fuit senis Libyci de sacris ac religiosis ædificiis
narratio. Quum tamen ab eo sciscitarer, quid ista signa ac figuræ sibi
vellent, quare aliqua sub terra, alia sub dio, quidque ædificiorum
diversitates portendissent, nihil ab eo elicere potui, præterquam quod
ex magia harum rerum origo explicanda esset, quarum magnum apparatum sui
populares a patribus ac maioribus in hæreditatem accepissent.

Postridie primo mane, facultate a Suffete impetratá, onus aggressus sum
satis magnam vim aquæ recentis e cisternis sub crepidinibus in hydrias
meas comportandi. Quæque cisterna bifariam erat divisa. Pars pluviam, ut
e viis lutulenta ac turbida decurrerat, excepit, altera autem apparatu
ad hoc instituto percolatam continebat. Apparatus hic in medio inter
duas pelves situs est, et ex eo epistomia, capitibus quadratis, quæ
clavibus ligneis circumagi queunt, aquam repurgatam in alteram pelvim
effundunt. Hic loci omnes domus privatæ, omniaque ædificia publica,
inquilinorumque insulæ, cisternas id genus habent, et aquá eodem modo
purificatá fruuntur. Pagi quoque sua propria habent aquarum receptacula
vegrandia, rotunda, bifaria, quorum altera aquas recipiunt, altera autem
dividicula sunt, unde incolæ aquam repurgatam obtinent.

Hannibal, qui interea ad mœnia inspicienda discesserat, visis perquam
contentus revertit. Ipse mihi narrabat cunctas munitiones cisternis
superstructas esse, murorumque opera silicea, ad radices, vicenos et
quaternos, in summitate autem duodevicenos cubitos esse lata;
contubernia militum in secundis atque tertiis sita esse
contignationibus, extra ictum arietum, esseque eiusdem cum muris
latitudinis; item, extra murum summum, quadrante iactus sagittæ
dissitum, dimidiæ latitudinis murum, cum vallis, cum aggere et fossa,
situm esse. Existimabat tamen aciem oculorum se non fallere, seque
reperisse a dextra urbis parte munimenta minus secure firmata, inde e
colle propiore in armamentarium esse despectum; qua in re ego quoque
adstipulabar illi, censebamque alias ibidem, supra muros, munitiones
fieri oportere, unde quilibet assultus repelli posset.

Solarium in palatio Præfecturæ iam meridiem indicabat, quum ego elenchum
nautarum prælegi iussi, ut certo constaret omnes eos in navibus adesse;
quo facto, ultimum vale dicturus Adonibal adii. Senex Suffes e corde
mihi felix ac prosperum iter precatus est. Reversus ad navem, nullá
interpositá morá, quæ ad profectionem spectabant apparavi, datoque
tandem signo, solvimus; et ut lente a crepidine divergebamus, salutem
Præfecto, e mœniano suo despicienti, magná voce clamavimus. Quatuor illæ
naves magno onere gravatæ Massiliam, ad ostia Rhodani tendentes, brevi
post nos Uticá solverunt.

Fretum Gaditanum ab Utica octo millia octingenta stadia abest, quod iter
quælibet navis expedita tempore unius septimanæ emetiri potest. Nunc
tamen vehementiori Favonio flante, mare turbulentius navigationi non
parum officiebat, ita ut quaternos insumpseremus dies, antequam in
conspectum Cabirorum (h. e. Septem Promontoriorum) venissemus, quos
biduo attingere nos oportebat; quin et tum, ad Promontorium superandum
tam longas ac varicas flexivices oportebat nos perficere, ut non modo
terra oculis nostris subduceretur, sed etiam haud prope ad Septemtrionem
acti essemus. Verumtamen die septimo primum grande promontorium
continentis, ad Meridiem ab Insulis Pityusis, tandem agnovi.

"Tartessus!" clamat Himilco, qui tam sedulo erat muneri intentus, ut vix
omnino verbum interim proferret, "Tartessus tandem aliquando!"

Quiqui poterant, in stegam proruerunt; pluvia tamen atque aspergo
contuentes ita obcœcabant, ut in terra nihil certi discernere possent.

Multum me iuvit satis magnam aquæ potabilis copiam, quæ quindenos dies
duraret, comparavisse; tantam enim hæc littora, periculi plena, adeundi
difficultatem, his in regionibus nequaquam raram, incurreramus, ut eædem
longæ ac diuturnæ flexivices ulterius quoque repetendæ et continuandæ
essent.

Post tridui cum rerum natura luctam, a littoribus Libycis usque procul
aberamus; pluvia tamen subsedit, ventus sibi temperare cœpit, atque
iubar solis iterum effulsit. Vergente nocte proximá, ego et Himilco, dum
cæteri omnes somno sopiti erant, denique agnovimus celsos ad
perpendiculum Calpes vertices, atque Abylæ; deinde mox subiimus rupes
præcipites, quæ limites Tartessi Meridianos efficiunt, sub tempus autem
matutinum in conspectum planæ ac demissæ linguæ terræ ad Meridiem ab
ipso celeberrimo portu ac sinu Gaditano. Per totam longitudinem
exsurgentis iugi collium fastigia ædes, turres, ædificiaque urbis e
virore pone albicare videbantur; super hæc autem omnia iuxta templum
Astartes, pharus eminebat: Intrantes alveum, qui portús tam militaris,
quam mercatorii vice fungitur, urbem triplici tubarum clangore
clamoreque salutavimus.

Metam nostram attigimus, atque tandem eramus Tartessi.

CAPUT XIII

_Argentifodinæ Tartessicæ._

Oppidum Gades, quamquam haud magnum, nitide ac faberrime ædificatum et
situm est; atque horti in circuitu scito et concinno ordine conservati
malogranatorum, malorum aurantium citrorumque, quæ cuncta híc a
Phœnicibus propagata erant, feracissimi sunt. Medium circiter locum
oppidi tenet, et cum portu rectá viá iunctum est, forum, quod non modo
emporium est cuneorum argenti, e fodinis huc collatorum, et e tota
regione congestorum, sed et doliorum salsamenti, quo murenæ, in
contiguis littoribus captæ, condiuntur; item felium Tartessiacarum, usus
quarum ad captandos lepores fit in venationibus; ferri quoque, cuius non
ita magna copia e regione Septemtrionali huc comportatur; et, denique,
plurimarum rerum curiosarum, quæ e provintiis remotioribus, rerum
insolitarum feracibus, huc congeruntur. Circum forum sitæ sunt tabernæ
opulentiorum mercatorum, atque trapezitarum, qui, domini
argentifodinarum, argentum suum pro cupro, mercibus fabricatis,
notionibusque, libenter commutant. Et ego, vix in oppido moratus, iam
viam eo flexi.

Postquam naves meas ad loca iuxta crepidines attributa destinavi, et
diligenti habitá curá ut omnia in tuto essent, stipendia nautis
militibusque meis annumeravi, dein adventum meum Suffeti significavi,
moxque egressus, viam in oppidum ducentem intravi, et sine negotio
reperi tabernam Balsatzar, opulentissimi mercatoris, quocum iam priori
meo huc itinere negotia factitaveram. Balsatzar iam vitá functum reperi,
sed negotium eius, in societate cum aliis mercatoribus, vidua eius,
Tzíba, prosecuta erat. Ipsa perquam comiter me excepit, et enixe a me
postulavit ut cum duabus mulierculis et cum meis vicariis navarchis et
gubernatoribus ad domum suam ad secum cœnandum, me diverterem. Voluntati
eius obtemperans stato tempore adveni, atque inter epulas fusius causam
rationemque itineris mei aperui. Percontatus præterea sum quo potissimum
modo, se iudice, argentum, sive in massa, sive in baccis et micis,
comparare possem. Reperi e sermonibus eius pretium argenti, in præsenti,
vile admodum esse, ita ut sperare liceret sive in urbe æquo pretio ac
bene emere, sive vero, si ita visum esset, mediterranea petere, ibique a
barbaris per cambium satis commode comparare posse. Docuit me etiam, non
adeo pridem, ad Bætim, haud plus quatuor dierum itinere, versus
interiora, novas argenti venas repertas fuisse, quæ hactenus ideo erui
cœptæ non fuissent, quod non satis operarum suppeteret, quoniam multo
maior incolarum pars oppidum incolere, mercatum exercere, aliis artibus
victum et quæstum facere, aut vero nautæ evadere mallent.

"Multum prodesset," sic ipsa finit, "si militum multitudo híc locata
esset."

"Sine dubitatione," assentitur Hannibal avide, "tanta cuiusque regionis
prosperitas est, quantum militum alit."

Diuturna Tzíbæ in colonia morandi consuetudo eam a rebus militaribus
prorsus desuefecit; proinde non parum stupefacta oculos in eum
convertit.

"Ita, sane," excipit illa, "hicce terrarum nos magno numero servorum,
militum, deportandorumque malefactorum egemus."

Nunc vero Hannibalis erat de auditis stupere.

"Militesne et malefactores, ais tu? Quid tibi in mentem incidit? Numquid
inter milites, servos ac malefactores quidquam commune interesse
arbitraris?"

Ne verbis suis animum Hannibalis offendere voluisse videretur, ipsa sibi
videri subiunxit, urbem, aut vero mercatores in collegia iunctos, si
auctoritatem in argentiferis regionibus confirmatam habere vellent,
milites aut emere, aut mercede conducere oportere, eorumque operá
barbaros reprimere. Mancipia vero, quæ hi capturi essent, in fodinas
mitti oportere, atque his tribus tot servos addi debere, quot capi
possent; præterea, etiam malefactores deportatos, qui nihilo nisi
alimonii sumptu starent, suo, aut publico sumptu, ali.

Quum animadverterem Hannibalem aliquid severioris secum in responsum
volvere, me ingessi, ab ea sciscitando, utrum in his partibus mancipia
comparari possent, atque, utrum incolæ regionis amico an inimico animo
essent.

"Ne unum quidem mancipium in lapide híc reperias," respondit illa, "non
prius huc afferuntur, quam præstinentur. Quod vero ad barbaros attinet,
ii quidem satis tranquilli ac mansueti sunt; sed, quum ignari non sint
quanti suum argentum faciamus, operam suam ingenti mercede vendere
conantur."

"Siccine? Tune eos tranquillos et mansuetos appellas?" incidit in
sermonem Himilco, et, cavo oculi eruti exhibito, prosequitur: "Ita,
sane, mansueti fortasse dicendi sunt, si ad effodiendos hominum oculos
hastis utantur; tunc Iberi Tartessici omnium mansuetissimi prædicandi
sunt; quod quidem mihi secus videtur."

Tzíba nihil nisi subridebat. Quamquam ipsa mulier negotiis dedita,
leporis non erat prorsus ignara.

"Ita, profecto, gubernator mi," lepide ipsa reddit verbum, "tui omnino
memor sum infortunii, quod ultimum tibi híc versanti acciderat; quin
vulnus tuum oleo roreque marino ipsa obleveram. Verumtamen certiorem te
esse velim tribus, secundum ripas Bætis, longe malle merces tuas abs te
mercari, quam iniuriá corpus tuum afficere. Nec dubito fore quin tempus
prope sit ubi hi nostro imperio sese suá sponte dedant."

"Atque tunc," interloquor ego, "Tartessus, haud secus ac Zeugis, coronæ
nostræ gloriosæ Sidonis splendidissima gemma futura est."

Ad hæc verba mea, claræ nostræ urbi apprecaturus, quisque poculum
prehendit suum, complevit idem, ac funditus hausit.

"Sed ut ad negotia redeamus," excipit Tzíba, "mihi quidem consultissimum
videtur ut tu mecum ad Suffetem Navalem venias, cuius consilio forte
operis potiri, ac novas fodinas adaperire posses. Flumen Bætis satis
altum est, quod naves tuas intra unius diei spatium dissitum a locis
argenti feracissimis te admittat, milites autem tui nautæque ab
assultibus Iberorum barbarorum ad tutandum mihi sufficere omnino
videntur."

Consilio eius facile adstipulabar. Vidua post hæc, sumpto ricinio, mulum
conscendit laute loricatum, a duobus servis ornatissime indutis ductum,
quibus tertius, longá perticá in manu, præcucurrit. Eam sic præcedentem
nos omnes subsecuti iter versus palatium Præfecturæ Navalium ingressi
sumus. Suffes in amplo ac spatioso conclavi, in sella picta sedens, nos
excepit. Postquam illi causam ac rationem itineris mei aperueram, ipse
sic fari cœpit:

"Si modo vel quaternis diebus ante venisses, cum Tyrio quodam mercatore,
qui ad fodinas hac profectus erat, iter commode facere potuisses."

Dicto celerius suspicio mihi incidit, interrogavique:

"Anne Bodmilcarem innuis?"

"Eum ipsum," respondet Suffes; "Bodmilcarem, eiusque turbam indico, quam
secum habebat malæ notæ, aspectuque profligatæ. Nos híc plerumque raro
et parum curamus qui cuiusque sint indolis qui ad fodinas contendant;
tamen, fateor, pæne nunquam mihi talium perditorum fæcem et quisquilias
sub oculos venisse. Furibus ac latronibus nulli unquam mortalium
similiores."

"Nec aliud quidquam illi erant," dixi ego, "nec dux cæteris absimilis
est. Modo lege istud, iam intelliges quid ipse sit," quibus dictis,
litteras Adonibalis illi tradidi.

"Per Astarten!" clamat indignatus, "quis furcifer is est!"

Paullo post sic prosequitur:

"Sine ut dicam tibi quid facto opus esse arbitrer. Commodabo tibi
quinquaginta armatos, ut eorum opera nequissimum hunc furciferum,
eiusque turbam prorsus delere possis. Si possem, plures tibi
commodarem. Equidem probe novi quam sit necesse ut is, qui expeditionem
id genus in se suscipit, præsertim in his regionibus mediterraneis, ex
omni parte munitus ac securus sit. Nam circa fodinas omne genus hominum
ad laborandum confluit; nec quidquam facilius est quam hos contra
novissimos concitare, et horum operá illos opprimere. At plures
commodare nequeo. Interim spero tempus prope esse, quum abundantiori
præsidió muniti efficere possimus ut metallici circa fodinas nostrum
imperium auctoritatemque probe sentiant."

Tzíba nunc narrabat inter se principemque quemdam tribus Ibericæ, nomine
Aitz, conventum esse, quo hic se ad comparandos baiulos atque operas
obligaverat, ut mille ducenis mancipiis, quæ ipsa ad exhumandam fodinam
novam suppeditaverat, auxilio esset. Præterea docuit etiam Suffetem se
munitiones exstruxisse, quæ centum militum præsidio tenerentur, quibus
et domicilium præfecto operum fodinæ adiecisset, seque undique esse
paratam, certis legibus, exsecutionem earum rerum mihi concredere.
Paratam quoque se esse aiebat totum mihi committere quod sibi obveniret,
item me suis sistere, eorumque præfecto, tutelam sui parvuli præsidii
meæ curæ tradere, si ego partem quintam proventus crudi sibi
attribuendam stipulari vellem.

Propositum Suffeti prorsus æquum esse videbatur; ego tamen id illiberale
existimabam, enitebarque animum eius flectere adducereque ut uná sextá,
loco unius quintæ, proventús crudi contenta esset.

Postquam aliquantum de eá re disceptassemus, Tzíba denique assensum
præbuit, quo facto, Hannonem duo exempla pacti exscribere iussi, quæ
uterque nostrum subscripsit, quo peracto in ædem Astartes digressi
sumus, ibique Deæ sacra persolvimus, atque nos conditionibus pacti
staturos iureiurando confirmavimus.

Tempus anni cœptui nostro admodum favebat; nec ego ullam partem eius
pessum ire volebam antequam opus aggrederemur. Sic itaque, quadriduum
non præterivit antea quam naves nostræ Gadibus iterum relictis versus
ostia Bætis iterum in mari versarentur, quibus bidui cursu potiti
eramus.

Mare ultra Fretum Gaditanum etiam maiores fluctus volvere consuevit quam
_Iam Suf_; quamobrem morari nos oportebat atque adventum æstus
exspectare ut vada fluminis superare possemus. Simul autem ac vada
superari poterant, species fluminis atque conspectus admodum mutabantur;
omnis enim generis navigia in motum acta erant, tum ad flumen
ascendendum, tum ad descendendum: Phœniciæ, a gravibus gaulis ad
levissimas naviculas piscatorias; Ibericæ lintres, cum atris e
corticibus velis; longæ Celtarum scaphæ e corio consutæ. Nullæ harum
erant vacuæ; nam quidquid ad victum pertinet, a Gadibus ad regionem
fodinariam comportari debent; atque eædem naves, quæ commeatum eo
devehunt, metalla secum revehunt.

Transgressus syrtem, quod nulla prorsus flabra erant, æstus autem
vehementiori lapsu ferebatur, vela subduci, ac naves remis agi iussi,
adverso nempe flumine. Aquæ fluminis cœno flavæ inter ripas magná
celeritate labuntur, aliquando inter sylvas umbrosas, alias inter
demissas planities late steriles. Regio nunc utrimque montibus riget,
nec nisi longo interdum intervallo vici Iberorum conspiciuntur, qui
quidem nihil aliud nisi acervi e luto, sarmentis tecti sunt, meraque
gurgustia, alias vero nihil plus quam cava et antra in terra effossa,
stramentoque constrata sunt. Vici metallicorum quoque haud sunt diversi,
nisi quod gurgustia paullo ampliora et commodiora sunt, atque quod in
medio vico cuiusque coloniæ munitio est e muro lateritio, item ex aggere
cum vallis, pinnatum murum sepientibus.

"Nihil admodum festivi ac lauti híc quidem," iocatur Hanno; "eruere quam
erogare argentum tristius esse negotium videtur."

Hannibal situm vicorum meditatus, loca naturá probe munita esse
arbitrabatur, atque Bætin ipsum cursum describere munitionibus maxime
idoneum, atque acerrimis luctaminibus opportuna loca præbere.

"Testis eius rei ipse sum," interloquitur Himilco, "nam barbari hi
Tartessii longe malunt oculos hominum eruere, quam ei pocillum vini
præbere. Ecce balatrones, vide sis illic horsum appropinquare!"

Quisque nostrum oculos protinus in eum locum convertit, quem Himilco
indicavit. Illic, supra ripam, vel viceni homunciones, habitu barbari,
gressu incerto, oberrare cernebantur, atque nostram navim speculari. Hi
fere nudi, nec nisi rude præcinctorium e libro textum, item, genus
capeduli, ex eadem materia confectum gerebant. Corpora eorum sole erant
usta, crines nigri, ocelli atri, ac pæne obliqui; cæteroquin staturá
erant mediocri, atque satis magná pernicitate. Perspicuum tamen erat
nonnullos eorum alterius esse generis, utpote proceriores et
graciliores, barbis perquam densis, sed vultu turpissimi. Eorum quisque
longiora scuta gerebat, pro armis autem clavas, fundas, atque hastas,
quæ spiculis osseis, partim autem siliceis erant instructæ.

Ego quidem inclamavi illos, sed ii, nullo signo edito, iter suum
prosequi nec nos curare videbantur.

"Heus, tu, Bichri!" inclamat Himilco sagittarium, qui cum Iona in puppi
sedebat, et uterque cum simia lusitabat, "mitte sis sagittam inter illos
muscarios, quippe qui navarchum se non audisse affectant."

Is surrexit et sagittam iam arcui aptatam habebat quum ego intercessi:

"Sine eos, velim; adoriri eos satis erit quando ipsi nos adorti fuerint;
nolimus eos lacessere."

Bichri manus protinus demisit.

"Tum iuvabit," inquit ille, "me cum simiola ulterius divertere; quam,
profecto, ludicrum istud animal est! Vellicat mihi crines, palpat vultum
atque scalpitat; sed ego id libenter fero, quum sit isthoc tam scitulum
ac dextrum animalculum."

"Sic, sic, facies bene; revertere ad tua crepundia; simiola ea quam par
Iberis aspectu est!" subridens nugatur Hanno.

Sagittarius meus iuvencus vix duodevicesimum ætatis annum excessit, et
cordis levitate, ludibundáque naturá, puerulo duodenúm annorum
simillimus erat. Pernicitate, præter simiam, nullus ei erat
æquiparandus, quamobrem et simiam perquam adamavit, et alter alterum
agilitate superare conabatur; modo uter celerius malum ascendere, modo
uter se in extremo fune oscillando altius vel longius se effligere
posset, inter se æmulabantur. Alter Judicis Gebal eximius cultor Ionas
erat. Gigas noster curam terræ insolitarum ferarum deposuisse videbatur,
seque totum simiæ devovisse, quam in suam gratiam et amicitiam prorsus
cooptavit, et quam ob sua nugacia ludicra buccellis maxime opimis,
undecunque comparatis donare consuevit. Plurimum oblectamenti videbatur
simiola e conscendendo caput tubicinis capere reptans in humeris et
dorso, verticeque capitis potita, villoso capillitio se sustinens, inde,
veluti e pertica sua lusitare, porriginosum eius caput scalpitare, vultu
torvo, dentibus frendens, cæteris illudere solebat. Bichri itaque et
Ionas, atque simia trinitatem amicitiæ inter se conciliarunt, quam pauci
ictus, scariphatæque genæ, vel manus irritam minime reddiderunt.

Sub vesperum, iussu meo, e regione vici metallici constitimus. Præfectus
e tugurio suo salutatum ad nos venit. Homo is perquam rudis erat et
parum bonæ frugis, utpote qui vix verbum sine maledictis proferre
solitus esset. Ipse ex Arvad oriundus erat, proinde popularis
Hannibalis.

"Per omnes Inferorum Deos," inquit ille, "ista certe hospitum septimana
est."

"Quid ita?" interrogo eum.

"Quin male peream, si alius quis Tyrius quinis hinc diebus híc non
fuerit. Bodmilcar ei nomen fuit, perditissimorumque hominum sentinam
secum habebat. Ebriosarum belluarum illa erat turba, quæ híc non paucas
casas compilarunt, ac, per Chusor Phta, iuro tibi, ii nos omnes
iugulassent, nisi ipsi celeri manu eos oppressissemus. Multos iam in
vita mea vidi sceliones, sed, malum, similes his nunquam. Atque, siquis
tam fortunatus fuerit, ut Bodmilcarem ex imo fune suspenderit, et hoc
propriá suá manu, toti mundo officium gratum fecerit."

"Ubinam nunc ipse est?" quæro ex eo, "poterisne mihi indicare? Ipse
quoque habeo quod cum eo agam."

"Dii immortales! procul hinc tibi eundum erit. Magnam sibi Iberorum
turbam comparavit, et ad interiora commigravit. Cæterum vide quid
feceris; periculosissimum genus prædonum illi sunt, et in unum
conglobati cohortem efficiunt formidandam."

"Nihil tu cura quam sint illi formidabiles," monet Sammai, "numeri nihil
sunt: modo liceat nobis ad gladii longitudinem ad eos accedere, cætera
nostrum erit curare."

"Alacritas animi decet quidem iuvenculum, tui similem," respondet
præfectus, "modo cave in antecessum victoriam canas." Inde ad me
conversus, satis civiliter: "Sed tu firmum videris consilium cepisse,"
inquit, "rem periclitandi. Porrige mihi poculum vini, tunc, Hercle, tunc
pauca te docebo, quorum meminisse usui esse possit. Cæterum, argentum
esse argentum, tibi satis clarum."

"Ita quidem," subiungit Himilco, "et vinum vinum est;" eius nimirum rei
ipse semper satis memor.

Itaque utrem vini generosi afferri ac proponi iubeo, ut dum nostra
consilia pertractamus, ipse commode bibere posset; sed præfectus
hospitalitate a nobis superari nolebat; itaque manibus acriter
complosis, magistrum servorum suo more accersivit, quem, quum
advenisset, vitulum, quem habebat maxime opimum, cædere, ac sub umbra
proximi arboreti, in nostrum honorem eum epulas apparare iussit.

Datis redditisque cunctis e Phœnici Tartessoque novis, præfectus, suo
agresti modo, sic fatur:

"Vos fortes quidem et audaces estis; numeros tamen ego magni facio. Nec
vinum vestrum secus, bene id amo. Etiam gaudio mihi est popularem meum
convenisse. Nunc vero in compendium pro vino, Dii me omnes perdant, nisi
omnia quæ possim vestri gratia facturus sim."

Tamen, ad summam, parum nobis novi dicere poterat. Verum certiores nos
fecit in agres Aitz contiguis, qui cum Tzíba pactum pepigerat, venas
argenti feracissimas sitas esse; atque, licet Iberes, quorum esset
territorium, potius hostili ferrerentur animo, tamen hos subdolá quádam
arte mercatoriá munusculisque vel, in extremis, etiam vi et armis subigi
posse.

"Quam prope possumus navibus ad eos accedere?" quæro ex eo.

"Ad iter trium dierum," respondit ille. "Attamen non adeo longitudo
itineris refert, quam viæ, quæ ibi nullæ sunt, ac, post naves relictas,
nullum cum eis commercium intercedere poterit. Sylvæ vobis penetrandæ
sunt, et hoc pedibus, nam equis vel mulis loca impervia sunt."

"Præclarum iter istud!" notat Hannibal, cum quodam supercilio; "quin,
ais tu etiam commeatum nos nobiscum baiulare oportere?"

"Quod ad hoc attinet, asseverare non dubito, quin a præfecto Tzíbæ
aliquot Iberos impetrare possimus, qui se eximios baiulos gerant."

"Placet," assentitur Himilco, "ego autem existimo efficere me posse ut
ii tolutim, vel etiam quadrupedantes, ferantur. Fustem mihi modo dederis
quo tergis eorum litteras suá linguá Ibericá inscribere queam modo quo
meminerint."

Præfecto asper insulsusque iocus placere videbatur, quia risu
excepit. Cæterum exsiccatis nostris poculis, finem epulis fecimus.

Postridie iam primá luce iter nostrum adverso flumine prosecuti sumus,
atque minus uno die iam ad agrum Tzíbæ pervenimus. Præfectus eius
Uticensis quidam ducena mancipia mihi commodavit, quæ in baiulos et
metallicos, in duo agmina divisi, quibus duos e meis præfeci. Naves cum
præsidio, quantum mihi sufficere videbatur, curæ Hasdrubalis
relinquebantur; _Dagon_ et _Astarte_ ad seligendum pro anchoris aptiorem
locum, prorsum descendere iussi; _Cabiri_ autem, quippe quæ minore aquæ
mole impediebatur, ad circitandum in flumine et ad commeatum comparandum
relinquebatur. Ductore viæ nobis dato, omnibusque quæ ad iter faciendum
usui essent compositis, ad explorandam novam regionem profecti sumus.

Eo in itinere per vastam et editiorem planitiem per plures sylvas ac
præcipitia multas solitudines traiiciebamus, vesperi autem satis idoneum
nacti locum, castrametati sumus. Iter plurium dierum per loca deserta
longosque anfractus perquam tædiosum fuit; et etiam iam quartus ex quo
Bætim reliquebamus illuxit dies quum denique circa meridiem primum vicum
Ibericum conspicati sumus. Omnes incolæ sub armis erant, seque, quum
adveneramus, difficiles præbere videbantur, sed pauca munuscula
principum animos emollire et permulcere cœperunt; quo facto, etiam
impetravimus ab iis ut in sterilibus tumulis, circiter tria stadia ab
suis paucis mappalibus, castra nobis ponere liceret. Hannibale
administrante castra nostra fossá, aggere atque vallo munivimus, ac
biduo ad opus fodiendi parati eramus, quo in cœpto consilio utebamur
periti metallici quem eo proposito nobiscum acciveramus.

Molimen ingens aggressi sumus. Tres menses diuturnos sine intercapedine
prosequebamur. Iberi diffidentes quidem se erga nos præbuerunt, nihil
tamen cum hostili animo contra nos susceperunt. Astarte tamen nobis
propitiá quamvis labores nostri perquam erant ardui, magno tamen
emolumento consummati. Fossiones, altera post alteram, fructuosissimas
se comprobarunt, ita quidem, ut compendii pars e cœpto fodinario quæ
mihi obvenerat, bina millia siclorum exæquaret. Partem huius ipso eodem
loco repurgandam curavi, ac retinendam apud me censui, cæteram terram
argenteam statis temporibus, per servos conductitios ad _Astarten_
comportari iussi, unde mihi post singulas vecturas apochæ, ut conventum
erat, remissæ sunt.

Tandem tempus advenisse arbitrabar ut agmina nostra ad redeundum
instruerem. His administratis, duce itineris Iberico quodam delecto,
quem singulari curá custodiri iusseram, iter ad naves suscepimus, ex imo
corde læti, quod ex his desertis, post tam diuturnum tempus, nobis ac
libertati redditi sumus.

Vix interim pedes e castris extuleramus, quum Iberi impetum eo fecerunt,
valla everterunt, cunctasque res, etiam minutas, ac prorsus nullius
pretii, avidissime conquisiverunt.

CAPUT XIV

_Insidiæ_

Per biduum iter nostrum retrorsum prosequebamur sine intermissione et
adversitate, et iam radices attigeramus declivitatis planitiei
editioris, unde despectus est in flumen.

Ascensus in eam arduam planitiem haud carebat difficultate. Scandendum
nobis erat caprarum prope more. Subinde scopulorum cautiumque cornua,
alias ramulos et cirros dumorum ad nos sustinendos apprehendebamus,
pedibus rubos, frutices sentesque terentes, quin et vix his adminiculis
viam, ab agmine tritam, subsequentes tenere valebamus.

Medio circiter huius clivi ascensu subito prærupta vallis iter nostrum
cohibuit, cuius tamen barathrum ad prosequendum iter superandum erat. In
margine voraginis gradus, ad hauriendam auram, stitimus. A tergo longum
nautarum militumque nostrorum agmen pedetentim conglobari cœpit, ut
tractim singuli e dumeto emerserunt; ante nos barathrum ipsum hiabat; ex
adverso, latera montis surgebant ad summum usque iugum, arboreto denso
atrum; aliquot aquilæ alis pendebant supra barathrum.

"Locus pro insidiis præclarus!" notat Hannibal, dum de fronte sudorem
detergebat, nihil suspicatus quid nobis impendéret.

Himilco haustu vini ex utre tracto, quem ex humeris pendentem secum
gerebat, longum edidit suspirium:

"A!" inquit circumspectans, "plane istiusmodi damnosa terræ plaga erat
ubi ego, denis ab hinc annis, oculum amiseram. Spero eam, quæ hastam
mihi illiserat manum, iam pridem putredine absumptam esse."

Quantis periculis terra Tartessia obsita esset, propriá experientiá
doctus, perquam cautum me esse oportere, intellexi; idcirco duobus
vicariis etiam probantibus, Hannonem et Ionam ad novissimum agmen
remisi, qui palantes, aut in avia dispersos et errantes ad medium agmen
colligerent; Bichri autem cum denis Beniaminitis sagittariis, item
Aminoclem, cum quinis sociis Phocæis praemisi, qui viam sibi per
voraginem quærerent, adversaque in declivi monte explorarent.

Tuba Ionæ a tergo mox insonuit ut palantes convocabat, ac paullo post
Bichri et Aminocles adversum clivum scandere videbantur, barathro iam
superato. Nullum suspicati periculum quo terreremur, ducem viæ, quem
nautæ mei usque arcte observabant, iter ingredi, nosque per anfractum
ducere iussi. Aliqui nostrum iam in fundum pervenerunt, cæterum vero
agmen lento cautoque gradu molestissimum descensum tentans, quisque pro
se viá repertá, proprium iter tenebat, quum extemplo dux stitit. Ipse
circiter quinquaginta passus nos præcedebat, et iam alterum latus e
voragine ascendere cœpit. Quamprimum ipse substitit, stridula vox
fistulæ e sylva exaudita est, nec procul a nobis, quum Himilco magná
voce exclamavit:

"Cave sis, Navarche, cave sis! Facinus híc paratur!"

Maximá quam poteram voce exploratorem ad celerius procedendum adhortor,
nauta autem, qui custos illi additus erat, eum iam vi prorsum impellere
cœpit, quum barbarus subito prosilit, nautam uno ictu prosternit,
spatium inter se sylvamque magnis saltibus transvolat, seque in dumeto
oculis nostris subducit.

"Factum ut dixi," clamat Himilco; "ego enim probe suspicabar futurum, ut
Iberi furciferi ad priscam suam perfidiam redirent."

Usque loquente eo, tuba Ionæ periculum indicare audiebatur, quo
significabatur novissimum agmen a tergo lacessitum esse; simul a fronte
ingens clamor ac boatus nos excepit, item, lapidibus simul pluere
cœpit. Misero ad latus meum nautæ lapis caput perfregit, et misellus eo
ictu occisus est. Viso hoc, omnes nostri baiuli, depositis sarcinis, ad
unum discurrerunt.

"Ad arma! In aciem!" inclamat suos Hannibal, ac nihil territus grandine
circum se cadentium lapidum, dux intrepidus magno conatu in saxum editum
ante se prosiliens, micante gladio, suas copias ad se celerrime
adscivit. Interea manus nautarum duas mulieres pro præsidio
circumsepsit. Sammai furore concitatus ac pallidus, stricto gladio se ad
Hannibalem recepit.

"Quid tibi, pro scelus, de ista re videtur?" atfatur eum Himilco, animo
commotus, lapidem ostentans, qui vix palmi spatio ab suo latere
inciderat. "Ista, Hercle, amygdala Tartessiaca iusto densius cadunt."

Ac, veluti responsum ad sua verba, alter nos grando, priore etiam
spissior, prope obruere cœpit, et profecto aliquot nostrum etiam
prostravit. Modo tamen assultus a tergo veniebat, nempe a convalle, unde
paullo ante eluctati sumus; hinc manifestum erat nos a fronte non secus
atque a tergo hostibus septos esse.

"O, utinam aliquanto equitatu, et paucis essedis instructi essemus!"
suspirat Hannibal, "quam facile utrumque latus eorum circumveniretur,
uti Chetæ Assyrios circumvenerunt. Equitatum ad dextrum, essedas ad
lævum immitterremus, quo cito efficeretur, ut per medium via nobis
facile pateret."

"Quum tamen neutrum habeamus," interloquor ego, "nostrum erit optimo quo
poterimus modo hinc eluctari."

Nihil verbis meis motus, sua theoremata ulterius texere pergit, de
utilitate, deque iniquitate nostri sitús, quum, denique lapis maiusculus
galeam suam percussit, cristam diffregit, capitis autem tegumentum ipsum
gravi læsit vibice, quo efficacius quam meis verbis admonitus erat hic
non de theoriis quæri, sed factis rem agi. Gravitate ictus primum
titubare cœpit, sed mox sese recipiens, clamavit:

"Per Deum Nergal, hoc ferendum non est! Sacer El-Adonai! iam hoc æquo
plus est; sed faxo ut hæc expient. Sagittarii, scandite clivum, ferite
quemcunque vallem intrantem videbitis!"

"Tu autem, Navarche," inquit, me allocutus, "fac reduc tuos nautas eádem
quá descenderas semitá, et circumveni balatrones, qui nos inde a vertice
molestant."

"Vos autem, gentis Iudaicæ," prosequitur, "Sammai sequimini. Tu vero
Sammai, fac deduc eos illò, ad lævum. Vos vero cæteri mihi adeste,
invadite ad rectum! Itote!"

"Prorsum, ad lævum! Dii Regem servent!" summá voce clamat Sammai,
proruens, ut mandatum erat, suosque in contrariam ab Hannibale partem
abducit.

Sagittarii sub Hamilcare, circum mulieres impedimentaque, in imo vallis
fundo, in globum concurrebant. Himilco atque Gisco mecum profecti, unà
iugum montis, unde paullo ante descenderamus, cito attigimus, quo facto,
hostibus undique frontem advertimus.

Simul ac vertice ascensús potiti eramus, nautæ, copidibus in manu, operi
incumbere cœperunt. Seminudi barbari Tartessiaci, fustibus, partim
hastis ligneis præustis armati, acutissimis nostrorum armis nullo pacto
resistere poterant, et multi eorum cæsi occubuerunt; at nos, quamvis
multi eorum in dumeto sese abdiderunt, phalangem solvere, ut eos
insectaremur, noluimus, sed progredi satius duximus. Multi hostium
fruticetis arboribusque tecti, veluti ex tuto nos subsequi, iaculaque
varia in nos iactare cœperunt. Quandoque, quum in loca patula veniremus,
ubi nullæ arbores visui obstarent, nostri manipuli semel iterumque
irruebant fruticeta, si quo pacto aliquot barbarorum capere possent;
barbari tamen utique pedibus celeriores, pernicitate nostros superarunt,
nec se facile capi siverunt, ita ut vix quindeni eorum in manus nostras
inciderent; his tamen nostri non pepercerunt.

Quamvis bina stadia præcesseramus, Hannonis atque Ionæ nulla omnino
vestigia reperire poteramus. Ulterius procedere consultum non duxi, sed
in quodam minutiori luco meos circum proceram quercum in circulum
conglobavi; verum Himilco, quem sua vindictæ cupido agebat, accitis
Giacone atque nautarum quindenis, spatium circiter unius stadii ulterius
progressus est. Hi intra unius horæ tempus ad nos reverterunt, postquam
duos Iberos cepissent, eosque interfecissent. Sed ea res magis nos movit
quod hi renuntiarunt calamarium Hannonis, cruore madens, in cumulo
cadaverum hostium reperisse, quorum illic octona, vel novena, cum uno
nautarum nostrorum iacebant. Terra ibi detrita, cruore conspersa et
humectata, cadaveraque barbarorum circumquaque iacentia admodum
verosimile esse arguebat scribam, miserumque Ionam, numeris oppressos
succubuisse, ac non modo interfectos, verum etiam cadavera eorum ablata
fuisse.

Mœrentes, animoque admodum contristati, ad locum, ubi primum impetum
tuleramus, revertimur, repulsis identidem hostibus nos continuo
lacessentibus. Postquam ad descensum perventum est, in vallem despexi,
et ubi præsidium cum mulieribus salvum et incolume cognoveram, aciem
explevi, et iacturam nostram reputare cœpi. Seni meorum
ceciderunt. Interea temporis etiam de salute Hannibalis Sammaique
sollicitari cœpi, quod quidem haud diu me angebat, nam hi mox unà in
adverso vertice præcipitii, simul cum Bichri, in conspectum venerunt,
quos et cæteri armati, solito ordine, comitati sunt. Hi fere quadraginta
captivos secum habebant. In media caterva Aminoclem conspiciebam in
amplexu nati sui, inter captivos autem mulierem, tum duos viros
chitonetis indutos, unum autem talarem Syriacam gerentem. Hannibal
anteibat. Simul ac me conspicatus erat, gladio supra caput in indicium
triumphi elato, mihi gesticulabatur; Sammai vero, etiam magis commotus,
nudo capite, fronte cruentatá, acie relictá, ad me cucurrit. Ratione
quadam prætextá, dum ipse inter currendum ad deosculandam Abigail
subsisteret, ego vultum aliorsum converti; sed in puncto temporis ipse
iuxta me adstitit, gaudio, gloriáque renidens. Anhelus ac pavitans sic
orsus est narrare:

"Ex angustiis quidem venimus, sed negotia cum iis bene gessimus; iam
illi plus satis habent!"

Viso in fronte patulo vulnere, gladioque cruentato, hæc signa esse
memoravi rei sanguinolentæ, sed bene cum Iberibus gestæ.

"Iberes?" veluti per contemptum respondit; "quisnam Iberes ullo in
numero habeat? Næ, Ædepol, isti adeo ipsi nostri Tyrii erant, qui nobis
insidias tetenderunt. Utut tamen res sit, scordalum Hazaelem cepimus,
Aminocles vero recuperavit filium, et hoc quidem in extremo vitæ
discrimine, et quum iamiam iugularetur, eo potitus est."

"Ecquid de Bodmilcare?" quæro his novis gravissime motus.

"Tantum quod non cepimus eum!" respondit ille; "Hannibal ad costas eius
carpendas satis prope serpsit; ac nisi infortunatum istud vulnus mihi
incidisset, híc eum teneremus; suorum tamen diligentiá servatus, et in
sylvas abreptus est."

In furorem concitatus, ac vindictæ de meo adversario sumendæ avidus,
discriminis proprii fere immemor, ut argentum nostrum erat disiectum,
tum etiam fata scribæ incerta, etiam impatiens moræ, monebam Sammai nos,
sine unius horæ dispendio, ad persequendum Bodmilcarem properare
oportere, eoque sive vivo sive mortuo potiri. Itaque, accitis qui me
sequi vellent, meisque _valete_ dicto, in propinquum anfractum irruo.

Dein Himilco ostendebat Chryseidi thecam scriptoriam sanguine infectam;
ea e paucis verbis intelligebat quid nos de fatis scribæ iudicandum
putaremus. Ipsa obmutuit, atque dum Abigail eam amplexata, lacrymis
coortis ei condolescebat, ipsa iunctis ac pressis digitis, vultu mœsto
omnes animi motus fortiter compescebat, nec nisi tremor humerorum
indicio erat quantum luctum ac dolorem frænare pro viribus
conaretur. Sammai, quem remiseram, ut cæteros de verosimili fato
Hannonis Ionæque certiores faceret, paucis percontabatur ab Himilcone
quid de iis actum esset; sed gubernator nihil respondit, nisi manu
sylvam a tergo indicabat, velut qui mali ominis quid sine verbis prodere
vellet.

Ubi Hannibali propius obviam factus essem, ipse me conventum properabat,
valdeque lætus videbatur, atque licet id quod illi de Hannone
nuntiabamus se graviter tulisse certum erat, dolorem verbis lenire
affectabat dixitque omnes nos belli incommoda æquo animo ferre oportere.

"Sed, dic, obsecro, quid proxime facto opus est," a me quærit.

Docui eum mihi in animo esse, quidquid eveniret, Bodmilcarem persequi,
neque committendum esse ut ipse nobis fugá se subducere posset.

"Dictu, quam factu, faciliora memoras," respondet Hannibal; "Bodmilcar
non modo magno Phœniciorum malefactorum manu pollet, atque omnigenúm
perfugarum, verum, ut istá pugná docti eramus, magnam etiam turbam
barbarorum secum habet, qui omnes partim fustibus, partim iaculis, bene
armati sunt. Cæterum, quidquid sit, ipse satis in tuto est. Præterea, ad
circumveniendum eum numeris non sufficimus: sic autem eum persequi nihil
esset aliud, nisi iterum in insidias ruere."

"Quidnam tunc ad agendum superest?" quæro, præ ira dentibus frendens.

"Ante solis occasum hinc, e loco iniquo, in verticem nos evadere
oportebit;" animo firmo ille respondet; "tum ad planitiem progrediendum
erit, ne secreto nobis iterum obrepere possint. Quando semel planitie
editá potiti fuerimus in tuto erimus, et tunc licebit nostris cibum
quietemque concedere, iam enim laboribus prope confecti sunt, simul
etiam ad interrogandos captivos otium tibi suppetet."

Graviter ut res has ferebam, negare, quin consilia Hannibalis
iustissima, prudentiæque plena fuerint, non poteram, et a consilio meo
proprio hostes statim persequendi, desistendum iudicavi. Captivos
itaque, fune circum colla eorum immisso, ligandos et constringendos
curavi, atque præsidio quadraginta armatorum sub Himilcone cum mandato
iis relicto edixi, unumquemque, qui rebellare aut effugere tentaret,
inauditum interficiendum esse.

"Mihi quidem tute eos credideris," respondet gubernator, ægro quodam
gestu, "unum nonnisi oculum mihi reliquerunt, sed is acutus est."

Captivis rite colligatis, impedimenta argentumque omne, quod profugi
baiuli quaquaversum circumstrata reliquerant, colligi et colligari
iussi.

"Duplum onus sarcinarum latronibus his baiulandum erit," dixi ego, "et
probe in posterum cavebo, nequid rerum mearum Iberibus concredatur,
antequam eos accurate constrictos sensero."

Dein sarcinæ, sine ulla turba recrudescente, collectæ erant, et Gisco
interea e sylva eluctatus rediit, fustem ibi cæsum manu gerens, lætusque
ostentans ramum nempe quernum satis gravem.

"Ecce stimulum!" inquit, ut captivos magna sua onera subire videbat,
"iam faxo ut intelligant quemadmodum crura celerius movenda sint."

"Nunc ergo incedite, belluæ!" inclamat eos linguá suá Ibericá Himilco,
"et siquis vestrum repugnaverit, vapulabit."

Captivis itaque in medium collocatis, cautissimo gressu iter nostrum e
profundo versus summitatem præcipitii suscepimus; atque dum arduum
ascensum non sine continuis periculis prosequebamur, a Bichri sciscitari
cœpi quemadmodum cum Bodmilcare congressi essent.

"Accuratissime quam potero," respondet ille, "rem totam ordine
evolvam. Paullo post nostrum abs te digressum, vix centum passus in
sylvam penetravimus, quum nos subito obviam factos hostilibus Iberum
copiis animadvertimus, alii autem simul a tergo adventantes utrimque
lapidibus iaculisque impetere cœperunt. Nos confestim locum nacti, ubi
arbores minus densæ apertiore spatio suffugium præbebant, magno cursu eo
pedem retulimus. Celsæ ibi rupes veluti invitarunt nos, ut tergo ad
illas conversi certamen defenderemus. Mox manipulum conspicabamur
militum, ex alto adversum nos decurrentium. Bodmilcar, suique latrones
erant. Nulla nobis salus superesse videbatur. Brevi de nobis actum iri
sentiebamus; pro bona tamen nostra fortuna, eodem fere temporis puncto
Hannibal et Sammai in conspectum venerunt, atque acerrimum certamen
utrimque initum erat. Vidi Bodmilcarem cadentem; Sammai tantum quod eo
non potitus erat, quum machærá icto, desistendum illi fuit; quo Tyrii
spatium nacti ducem suum e certamine eripuerunt, quos pugná excedentes,
barbari veluti præsidium secuti, grandine lapidum telorumque immiso
nobis, pedetentim recesserunt. Sic itaque nos servati eramus."

Animo intentissimus verba Bichri excepi, ac, postquam dixisset, rogavi
ex eo:

"Sed quid, obsecro, de Hazaéle, de muliere, deque puero?"

"Exspectadum, sodes, et hoc audies," respondit ille sic loqui pergit:
"Consilium itaque cepimus hostis persequendi, quum nullum subesset
dubium quin Bodmilcar graviter vulneratus esset, et sic mox in densiora
sylvæ progressi sumus, quum subito in congeriem lignorum, cum puero
colligato ac superimposito incideramus. Hunc quaternideni vel quindeni
milites circumsistebant, Hazael autem, longo cultro in manu, puerum
iamiam mactaturus erat, dum duo viri mulierem amoliebantur, quæ, uti res
parebat, sese ad puerum proprio corpore tutandum in eum
coniecerat. Aminocles, eo ipso momento quo victimam conspexerat,
ingentem vagitum edidit: 'Mi fili! Mi fili!' et ad eum præceps ruebat,
homini rabido ac furioso simillimus. Cuncti nos eo concurrebamus. At
Hazaél, quum se periclitari sensisset, ictu versus puerum edito, tergum
vertit et effugere tentavit. Verum, celerior ego eum apprehendi, et ad
locum reduxi. Interea Aminocles meique sagittarii cum militibus præsidii
negotium brevi expediverunt, atque puerum intermortuum, vinculis
præcisis, liberaverunt, et ut mox repereramus ille nullum maius
incommodum sustinuit. Mulier quoque, quæ cultrum a puero avertere
conabatur, ab uno Phocæorum mox agnita erat ut uxor amissa unius
popularium. Quæ si omnia ex æquo æstimemus, quippe qui eunuchum Syriacum
cepimus, puerum servavimus, uxorem abreptam marito restituimus, haud
puto nos iniquum diei laborem explevisse."

Sed nunc, mutatá voce, Bichri modo prope lugubri subiunxit:

"At quam ægre nos omnes Hannonem nostrum, amicumque fortissimum, tam
miserabili vice nobis ereptum esse, et etiam Ionam desiderari! Utrumque
æquo amore sum prosecutus; eheu, nos infortunatos!--Etiam mirum quid de
sene Gebal factum sit. Num etiam ille interiit?"

Ego quidem, ex mea sententia, haud dubium censebam simiam quoque, quippe
quæ solito suo loco, super humerum tubicinis sederat, idem fatum
oppetivisse. Bichri longo suspirio indicare videbatur simiæ fata non
minus cordi sibi fuisse, quam salutem amicorum suorum atque sodalium.

Interea iam ad editam planitiem pervenimus. Locus admodum tristis ac
desertus erat, vix paucis passim arboribus paucisque cirris sentium ac
sterilium herbarum interspersus, et, ut æstimare poteram, ad duodena
stadia a flumine Bæti. Aqua nostra potabilis quum interea admodum
diminuta esset, inter cœnandum perparce nobis adhibenda erat. Eá satis
quidem frugali exactá, postquam Hannibal suas excubias disposuisset,
cunctaque lumina extincta essent, Hazaélem accersi iussi. Ipse consedi,
utrimque meis officialibus adstantibus. Etiam Bichri, Aminoclen cum suo
filio, et Phocæum cum sua uxore adhibui.

Captivus pallore suffusus atque formidine tremens producebatur. Manus
suæ a tergo vinctæ erant, talaria autem lacerata cruoreque ac sordibus
infecta.

"Nonne tu me nosti?" magna voce eum appello.

"Novi te, Here mi clementissime!" trepidabundus, voceque hæsitante
respondit, ne oculos quidem levare ausus.

"Etiamne meministi quí tute erga me gesseris?" prosequebar.

Reus nullum responsum dedit.

"Num ad tendendas mihi in Ægypto, Uticæ, Gadibusque insidias a me
circumvectatum te putas?"

Usque nullum responsum datum.

"Eccur es ausus hunc puerum mactare tentare?"

"Mandatum eram exsecuturus," flebili voce respondit, "a Bodmilcare
adactus. Ad placandum Numen Moloch puerum hostiam immolari
iussit. Obsistere illi ausus non sum, omnis enim eram in sua
potestate. Non ego, Bodmilcar te male habuit."

"Nihil id refert;" respondeo, "omnes Dii Bodmilcari male faciant! Quid?
num eam ob rem vis ut vitæ tuæ parcam? Uno atque unico tantum modo id a
me impetrabis."

Syrus perditissimus, humi volutans, gemebundus flagitabat:

"Ignosce mihi, obsecro! Parce vitæ meæ, te etiam atque etiam imploro et
appello! Posce a me quod velis; calcibus pete mihi iugulum; fac me
servum tuum pro omni vita mea, sed vitam, te obtestor, serva!"

Sammai, qui ad latus mihi adstabat, capitis vulnere colligato, vultum
cumn indignatione avertit.

"Vitæne tuæ parcam? aisne tu?" inquam; "quid si officio meo rite functus
essem, iam antehac oportebat me Diis Manibus eorum te immolare, qui ob
tuam perfidiam, fortiter pugnando interierunt." Tum, paullo post:
"Verumtamen, audi!" prosequor sermonem, "fac quod abs te postulo, et ego
vitá plus tibi præstabo: quum Gades pervenerimus, te libertate donabo."

"O, Here mi, paratissimus sum cuncta facere, modo iura, iura, quæso, me
servaturum!" implorabat me, ac lacrymis miserabiliter obtestabatur,
usque in pulvere volutans.

"Esto! Ausculta!" respondeo illi, "per Astarten, Deam cœli summam iuro
tibi promissa me facturum."

Præsenti terrore levatus, ignavus furcifer se in pedes erexit, atque
voce in audaciorem mutatá, sciscitari cœpit quid ab eo postularem.

"Primum indicare te oportebit, quid Bodmilcar viribus possit."

"Copiæ eius constant e centum et sexaginta Phœnicibus, et e sexcentis
aut septingentis Iberibus."

"Deinde revelabis nobis locum refugii, quem, siquo incommodo
afficeretur, sibi præstituerit."

Hazaél dubitabat. Ex opinione Sammai, si iste hoc proderet, qui vicies
penderetur dignus esset. Moram nihili faciens quæstionem itero:

"Eius latibulum nobis patefacies."

Iterum nullum responsum.

"Nisi edixeris, confestim pendebis."

Simul ut ostenderem nihil me perperam loqui, funem afferri
iubeo. Himilco evolvit oram quam corpori circumvolutam secum gerere
solebat, chitonetá obtectam. Hazaél contremuit, pallore offusus.

"Sine, sine! Noli me pendere: cuncta _fatebor_."

"Cedo, confestim responde!"

"Locus is _Tumulus Lupi_ est."

"Hactenus, valet; sed ubinam locus ille est?"

"In sylva, ad duo stadia."

"Sed quá viá?"

"Pone nos; illac!" inquit, "versus dextrum."

"Placet; veni nobiscum, ostende viam!"

Itaque, viribus tametsi ultra modum eram exhaustus, facere non poteram
quin occasione etiam minimá usus, adversarium mihi tam exosum quæsitum
ire pergerem. Milites itaque meos appellans edixi me quinquaginta
volonibus ad Bodmilcarem in latibulo suo deprehendendum indigere. Longe
plures quam opus habebam sese ad id mihi obtulerunt, ad decertandum
omnes cupidi; quamobrem Hannibalem aptissimum quemque ex omni numero
deligere iussi, et ad expeditionem præparare, cæteris autem curam
mulierum, pueri, impedimentique tutandi, accuratam demandavi, item, ut
securitati captivorum invigilarent.

Aminocles enixe me oravit ut sibi in tutelam filioli, item ut Demareti,
cum modo restituta uxore eodem proposito remanere liceret. Agnovit
quidem utrumque eorum grato erga me ob recuperatos suos animo teneri,
spoponditque fore, ut alias eo fortius pro me dimicaturi essent, petivit
tamen, ut saltem nunc, cum mea voluntate, eis manere liceret. Ego utique
minime dubitavi precibus suis adstipulari.

Antequam iter ingressi essemus, obiter meis memoravi fieri posse ut
fortuná favente cadaver dumtaxat unius vel alterius amicorum, Hannonis
nempe atque Ionæ aut utriusque, reperiamus. Chryseis protinus surrexit,
atque multum agitata ac pallida ad me accessit. Quærenti autem mihi
quonam ire pararet, firmá voce respondit:

"Ibo quæsitum cadaver sponsi mei. Si Dii faverint, tumulo id condere
volo."

"Placet propositum, licebitque ut venias," respondi illi, eius animi
dolore multum commotus, nec minus mirabar eius fortitudinem, suam tantam
calamitatem æqui bonique faciendi; "utinam Astarte nobis propitia sit!"

Hannibal cum suis copiis iter ingressus est. Bichri, lassitudinis
patientissimus, agmen ducebat, cum Hazaéle iuxta se, quem manibus
vinctum fune tenebat. Gisco, cum securi in humero, ex adverso latere
eunuchi itabat, Himilco autem, destricto gladio, a tergo
sequebatur. Versus sylvam in silentio progrediebamur, ea plerumque
secuti cava viarum, quæ luna in umbra reliquisset, ac paullo post in
conspectu eramus atræ foliorum molis, quæ planitiem claudebat. Hac opacá
plagá admodum cauti, ac veluti furtim, arboreta ac dumeta penetravimus,
pervenimusque ad tumulum sub radice clivi, quem mane transcenderamus.
Híc præruptus editusque erat anfractus, quem Hazaél nobis ut _Lupi
Tumulum_ descripserat, quique, secundum eum, latibulum Bodmilcaris
suorumque celaret. Quum ibi constitimus, prorsus nullum lumen videri,
nullus sonus audiri poterat, nec quidquam formidolosum sylvarum
silentium turbabat.

"Antequam ad impetum faciendum signum daremus," submissá voce eloquitur
Hannibal, "quid apud eos ageretur nos scire oporteret."

"Ipse ego optime mihi viam reperiam," ait eunuchus: "sinite ut ipse
procedam, resque vobis renuntiem."

"O tu nimis sapis," redarguit eum Himilco, "valde etiam nobis faves, at
nos eá re non te fatigabimus."

Post hanc suam nos eludendi apertissimam astutiam severe repulsam,
Hazaél in pristinum suum silentium recidit. Tunc, suadente Bichri, visum
est ipsum cum eunucho proficisi satius esse, atque quo in loco res
starent explorare. Quo consilio probato, ipse edixit fore ut, si
eunuchus e suis manibus se eripere tentaturus esset, pugione eum síne
mora perfoderet.

Hannibale consilium probante, ipsi duo profecti sunt et in tenebris e
conspectu mox evanuerunt, Bichri suum captivum ante se prorsum
agente. Minus quam dimidiá horá post, ramorum ac sarmentorum fragorem
audiebamus, atque eorum uterque iterum coram nobis steterunt.

"Ecquid novi?" quærebamus nos.

"Decepit nos furcifer iste," respondet Bichri, "totum tumulum
circuivimus, sed nusquam ullum hominem reperimus."

"Imo, ita vivam, ut ego vos decepi!" singultabat eunuchus: "non vos
decepi. Iuro me Bodmilcarem Lupi Tumulum pro suffugio sibi indicare
audivisse. Linguam mihi præcidite nisi verum dicam; hoc iuro."

"Mitte iuramenta, hominum mendacissime!" inclamo eum animo irritato
indignabundus. "Fortunatum te censeas me tibi vitam spopondisse; at cave
tibi, nam, per Astarten, si alias----"

"Fieri certe potest," interloquitur Hannibal, "furciferos híc loci
latitasse, nobisque adventantibus perterritos hinc dissiluisse. Fortasse
spado verum fassus est. Quidquid sit, nihil effici potest, fateorque me
victum esse."

Himilco et Hamilcar quoque agnoverunt se delusos esse; atque hinc
consultissimum statui ad nostra castra reverti, ibique quiete, tam bene
meritá, nos recreare.

CAPUT XV

_Iudex Gebal præclarum edit Facinus._

Ad castra nostra appropinquantes, excubitores nostri, securitati sedulam
dantes operam, nos stiterunt. Vix limites excubiarum ingressi sumus,
quum Aminocles, admodum concitatus, manibus gestiens, mihi obviam
currit, vixque fandi a me facultate impetratá, ut requirerem quid
interea evenisset, narrat mihi incondita, confragosáque linguá Phœniciá,
nobis alibi agentibus, "homunculum" redivisse, iterumque discessisse,
seque haud procul in arboreto continere.

In præsenti confusus hæesi; sed Bichri, celerius me hominis mente
perspectá, exclamabat: "Gebal! Iudex Gebal!" ac locum indicatum versus
discurrit, consuetoque sibilo profugum lactare cœpit. Brevi post læto
vultu rediit cum simia in humero eius sedente, quæ nos turpissimo vagitu
ac stridore, et perquam torvis gestibus vultús excipiebat. Turpis ut
bellua erat, tamen fateor eam iterum ad nos revertisse non parum gaudii
mihi parasse, ac pæne omnes nostrum ad videndam eam prodiverunt; et
quamvis barbam Hannibalis vellicaret vultumque Himilconis scaripharet,
non secus ac nasum Gisconis momordisset, nihil quidquam hostili animo
tribuebatur, cunctaque in bonam partem accipiebantur, donec bellua manum
Sammai scalpere tentaret, quod quidem Sammai nec ab homine nec a bellua
parum gravatim tulisset; is eum ictu sævo feriit, quo hæc magno saltu ad
Bichri confugit. Ut illinc dissiluit, aliquid, quod corrigiæ calcei
similitudinem referebat, illi excidit. Quod quum Sammai sustulisset, et
ad lumen tædæ accuratius inspexisset, sic fatus est:

"Pol!" inquit, "híc aliquid litteris Phœniciis scriptum est."

"Moræ impatiens, eripio illi corium, accuratius perscrutor, reperioque
litteris, sanguine scriptis, esse consignatum. Ne ad legendum quidem
tempore sumpto, exclamavi:

"Hanno vivit! Vetulus Gebal nova attulit! Hanno ipse nobis ista
scripsit."

Enucleatis pedetentim litteris, omni quá poteram curá, nostros alacri
animo intentos sic alloquor:

"Auscultate, velim, amici, hæc sunt quæ ipse nuntiat: 'Captivi sumus
vivi et salvi: tuba Ionæ nos servarat; barbari nos Bodmilcari dedere se
negaverunt; princeps horum egebat tubicine Phœnicio. Alius quoque
princeps tubicinem comparare vult, antequam filiam huic in matrimonium
det. Mihi quoque pepercerunt. Mox ad principem Septemtrionalem
mittemur. Animum erectum serves. Nos mox effugiemus. A Bodmilcare cave,
insidias parat: vos flumine prohibere cupit.' Hæc, itaque sunt,
commilitones, quæ ipse nuntiat. Usque speramus eos visuros."

Finitá lectione, Chryseis intra brachia Abigail flens se coniecit; Gisco
cuculum suum sursum iactabat; Himilco ex utre satis liberalem haustum
suxit; Hannibal autem animi affectum septies in successum sternutando
prodebat. Quod vero ad Bichri attinet, simiam in ulnam prehendit,
amplexatus eam pæne est, quod affectionis testimonium Gebal cirrum
evellendo crinium eius compensabat.

"O, Gebal, pudeat te! Tune mihi capillos evellicas, quum scias
quantopere te amem? Fortissime Gebal, vetule, ego gratulatus tibi modo
eram ob eximium et insigne tuum facinus."

Cæteri quoque haud minus læti belluam contrectare satagebant, eamque
amygdalis uvisque passis donare pergebant, quæ ipsa, quin humeros Bichri
reliquisset, grata accepit.

"Ohe, iam satis, siste ioca!" inquam, "otium pro nugis modo non
suppetit. Aqua nobis deficit: oportet ut ad flumen quo citius
deveniamus, quocirca Bodmilcarem nos antevertere oportebit. Interim et
aliud negotium superest, quod nobis dirimendum erit. Adducite huc
Hazaélem!"

Eo allato, severá voce eum alloquor:

"Has litteras, Hazaél, nonne audivisti? Eæ te mendacem atque proditorem
comprobant. Tuum scelus nobis multis molestiis constitit; nunc nullum
iam levamen tibi suppetit; ad longe aliud iudicium deferri te oportebit:
Menath, Hoce, atque Rhadamathus sunto tui iudices. Moriendum tibi est."

Ad pedes meos devolutus, plorans et eiulans supplex me miser pro vita
sua implorabat, et ut sibi parcerem singultibus orabat. At ego nullis
precibus flecti poteram. Duo nautæ eum sublevaverunt, Hirnilco autem
laqueum in fune suo colligans, collo Syri iniecit.

"Selige sis tibi, vir bone, arborem quam velis," alloquitur eum Himilco;
"ex mea quidem parte ilicem quamdam robustam ac probam vellem
commendare."

Hazaél nullum responsum dedit, sed omnibus viribus suis ita erat
obluctatus ut vi opprimi et abduci debuisset.

"Noli fatuari!" acclamat eum Gisco. "Quid obtrectas pendi? Volæ tuæ
soleisque favebis."

"Nunc, itaque," iocatur Himilco, quamprimum spadonem sub arborem
collocassent, "fac trahas, age in sublime, in arborem infelicem! Sic!
iste suam navigationem absolvit!"

Atque eo pæne usque loquente, Hazaél in sublimi, in lumine lunæ
oscillabat.

"Unus proditorum ad rationes supremas reddendas discessit;" monui ego.

"Alterum autem," addit Hannibal, "speremus mox secuturum."

Brevis atque exilis eá nocte nostrum omnium fuit quies. Ac postridie,
quum sol in cælo claro surrexerat, post certamina laboresque adeo eramus
irrequieti, ut summo nonnisi conatu ac labore planitiem æstuantem et
pulverulentam assequi possemus. Mihi ipsi faux exaruit, alvusque quodam
genere spasmi convellebatur, cuius teterrimus sensus iis nonnisi notus
est, qui cruciatum urentis sitis unquam pertulerint. Himilco suum utrem
iam ad ultimam usque guttam exsiccavit, iterque suum, temeto consueto
privatus, et omnino destitutus, languido gressu prosequebatur. Hannibal
sublatá et e cingulo suspensá galeá itabat; cæterique omnes ita erant
lassi et confecti, ut vel verbum proferre inter itandum eos
pigeret. Unus Bichri erat, qui ex omni numero nostrum nulla vestigia
lassitudinis proderet, utpote cuius fibrosum corpus lassitudini fere
impervium esse videretur.

Circa dimidum temporis pomeridiani levis nebula suspensa indicare nobis
videbatur cursum fluminis, quo non parum recreati eramus; nam
conscientia nos in vicinia aquæ versari ad alacrius agendum nos
incitavit. Bichri et aliquot aliis, qui utres aut cucurbitas secum
gerebant accitis, prorsum cucurri, ut sine iactura temporis aquá
potiremur, ac reversus, meos haustu aquæ reficerem; sed quum circiter
intra dimidium stadii a flumine pervenissem, tanto dolore nauseaque
arripiebar, ut vix pedibus consistere possem. Perseveravi tamen, et vix
passibus vicenis a margine aquæ aberamus, quum subito e fruticeto sonum
virgarum ac sarmenti crepantis exaudiebamus, ac fere vicena iacula
sibilantia nos prætervolare cœperunt, et clamor bellicus Iberum aures
nostras perstrinxit. Stupentes quidem, tamen versus aquam progredimur,
quum triceni vel quadrageni barbari ex insidiis inter dumeta consurgunt,
nobisque lanceis armati occurrunt, atque alter tantus eorum numerus
latus apertum agminis nostri cum ingenti eiulatu adoritur. Hannibal
atque Sammai hostes suos cito repulerunt, sed mihi, qui paucos passus
præcesseram, fortuna haud tam æqua fuit; nam, licet Bichri uno plus
interfecerit ex iis dumtaxat qui sibi a fronte obversabantur, tamen nos
circumvenerunt. Brachium unius nautarum lancea perfodit; sura Bichri
hastá vulnerabatur, mihi autem in movendo me magno incommodo erat hasta,
quæ inter scutum loraque humeri mei hæserat, et, fateor, iam de salute
mea meorumque desperare cœperam; sed in ipso extremi discriminis momento
cantus tubæ Phœniciæ notissimus perstrepuit, voxque audita erat: "Forti
este animo! hic sumus!" simulque facies rerum mutari cœpit. Veluti grex
pavidarum avium, barbari pedem referre cœperunt; agmen adventans, forte
Bodmilcaris ipsius, cito terga vertit, seseque in fugam mandat:
Hasdrubalem sunt conspicati, qui a ripa fluminis nobis opem latum
adventabat. Amicus amicum haud unquam tanto excepit gaudio. Quærenti
mihi, quí id contigisset ut nobis tam opportune succurreret, respondit,
totum mane se hostium motus speculatum fuisse, qui, propriis insidiis
nimis occupati, suum adventum non animadvertissent; sed quum sibi
persuasum esset illos nefandum quoddam facinus machinari, malum
_Cabirorum_ demitti, atque in sinum ad ripam fluminis prorsum moveri
iussisse, ita egressum in tempore nobis subvenisse.

Sic itaque periculo instantissimo erepti, agmen nostrum ad sitim
restinguendam, ad flumen adduximus. Nec, fortasse, in vita mea
contigisse arbitror ut Himilconem aquam, et maximis quidem haustibus,
(nec sine ingenti voluptate), potare vidissem. Alterius horæ spatio
secundo flumine Bæti deorsum navigare cœpimus, lætus quisque sua
pericula narrando.

Tota nox quam in _Cabiris_ exegeramus ex omni parte quieti optime meritæ
erat data. Postridie primo mane iter suscepimus ad locum ubi _Dagon_ et
_Astarte_ destinatæ morabantur.

Eo quum perveneramus, cuique nautarum quinos siclos ac ternas portiones
vini donavi; nam satis perspectum habui singulos eorum labores fere
ultra vires suas præstitisse; item, quatuor et viginti horarum otium eis
concessi, ante iter susceptum. Otium autem istud quisque suo modo et ad
suam indolem exigebat: aliqui ad satietatem potabant, aliqui cantabant,
vel saltando se oblectabant, nonnulli varietatis causá etiam secum
certabant; tamen, etiamsi rudius ac non sine tumultu interdiu se
gesserint, sub vesperum omnes ad saniora rediverunt, seque consuetæ
disciplinæ legibus parato animo subdiderunt.

Proximo mane iam iterum altum nos habebat, et, ego dumtaxat, vix
effabili gaudio intuebar eius cærulum ac perpetuo mutabilem vultum, non
secus atque aquarum in latera navis liquidum impetum.

Biduo Gades attigimus, ubi cunctas meas rationes cum Tzíba ex ordine
pariavi.

Nunc demum tempus advenisse existimavi, ubi officialibus cæteræque manui
mea prisca consilia proponere possem. Hoc igitur proposito omnes eos ad
convivium sub tentorio, in quodam horto publico extra urbem strato,
invitavi. Convivio peracto, surrexi explicuique illis quare eos
convocassem.

"Amici," inquam, "cœptum, propter quod missi eramus,
persolvimus. Voluntati regis Davidis satis est factum; mandata regis
Hiram exsecuti sumus. Subditis regis Davidis licebit in Palæstinam
reverti; et ideo vos omnes híc congregavi, ut cunctis valedicerem."

Consurgit Sammai impatiens, meque acie acerrimá indagabundus contuetur,
quid ego mihi vellem, a me percontari cœpit.

"Quid ego mihi velim?" respondi illi, "id tibi facile explicabo. Mihi in
animo est omne argentum in _Dagonem_ comportare, eamque imperio
Hasdrubalis concredere. Licebit et vobis cum _Dagone_ domum
reverti. Demandatum erit Hasdrubali ut te, Abigail, Hannibalemque, atque
cæteros quibus visum fuerit vobiscum reverti, Ioppam deferre."

Hoc audito, Hannibal, animo prorsus commotus, exclamavit.

"Tu vero? Quid de ipso te? An nec Himilco, Hamilcar, neque Gisco
nobiscum revertentur?"

"Nullus horum," respondeo; "nos alia negotia exspectant."

Silentium omnes oppressit. Hannibal consternatus lacrymabundus me
contuetur. Sammai, veluti e sopore evigilans, silentium rupit, pugno suo
sellæ tentá vi illiso ut eam diffringeret; paullo autem post Bichri,
leni sibilo cantilenam suæ gentis recitare cœpit, quo, more suo, acsi
res suá minime interesset, curam discutere tentabat.

Sammai primus loqui cœpit:

"Per Deum nostrum sacratissimum, Navarche mi, sic te agere posse mihi
nunquam persuadere potuissem!" ganniit ipse.

"Sic, prorsus, quæ ubivis sint sacra!" receptá voce fatur Hannibal:
"Itane de te omnes nos meriti sumus, ut sic de nobis statuas?"

"Nihil contra vos pecco," respondi, "amici hactenus fuimus, amici
separabimur. Certe nihil plus æquo a me postulabitis, quam ut vos in
suam quemque patriam restaurem, ut cæteram vitam in otio affluenti
degere possitis."

"At quamobrem ipse tu non revertis?" quæsiverunt omnes.

"Eo proposito vos huc invitavi ut id quoque vobis palam facerem. Mihi
nimirum, Sidoniisque qui mecum sunt, in animo est iter exploratorium
suscipere. Iam pridem mihi proposueram explorare, utrum et aliæ terræ
sint nec ne, et quales eæ sint, insulæne an continentes, et utrum ad
Septemtriones hinc lateant. Statui mecum, si possim, dirimere, utrum
Occasum versus a Tartesso navigando Celtarum terræ attingi queant nec
ne. Hæc est quæstio quam solvendam mihi suscepi."

"At tune putas," obloquitur Sammai, "nos interea, dum tu in ignotorum
marium discriminibus periclitaberis, posse otio vitæque commodis frui?
Absit! Non adeo sumus ingrati."

"Numquid nos signa deseremus medio prœlio? Nunquam, Medius Fidius,
faciemus!" obtestatur Hannibal; "eat domum qui velit; fata mea ad te me
iungunt."

Sammai ei adstipulatur; Abigail negat se ab suo sponso
abscessuram. Motus omnium fide meique desiderio, manus cunctorum seorsum
prehendi:

"Dii vestram fidem fortitudinemque remunerabuntur" respondi illis. "Sed
aliqui vestrum tamen malent in patriam reverti. Quid tibi videtur,
Aminocles? Num tu non mavis filium tuum ad patrios Penates referre? Tu
autem, Chryseis, tu certe noles periclis maris ignoti obiici?"

Aminocles respondit se filio aptiorem patriam quam inter bellatores
fortesque nautas degere vitam posse, nequaquam optare; Chryseis autem
ingenue fassa est se ad me vinculis grati animi devinctam: quod ego eam
e servitute eripuerim, fieri etiam posse, ut, si apud me perseveret,
quondam suum sponsum sibi restitutum videat.

Tunc ad Bichri conversus, qui usque cantilenam suæ gentis tristi ac
languido sono sibilabat, sic eum alloquor:

"Heus, mi ephebe, necdum audivi quid tibi probandum videretur. Nihilne
tu habes dicere?"

"Nihil multum," is respondit, "areolam in vinea Tzíbae palmitibus
consevi. Vobiscum in Septemtriones me profecturum reor, atque redux huc,
Tartessum, excurram visum quemadmodum sata a me vinea prosperet ac
vigeat."

Bichri nullum responsum Himilconi dare dignatus, prosequitur quasi secum
loquens:

"Cum sene Gebal parvuloque Dionyso puto me satis contentum futurum, Ioná
tamen ægre carebo."

Sic itaque admodum mirabar nullum sociorum a me discedere
velle. Constitui itaque totam meam embolam, cum argento unà, fidei
navarchi cuiusdam Sidonii concredere, qui domum reverti parabat, tunc
vero, sine mora, magnam vim commeatús comparare, ut haberem quo victum
in navigando ignota maria Occidentis sustentarem.

Mane eius diei quo solvere statueram, Suffetem Navalem, atque Tzíbam
valedictum adii. Ut marginem obeo ostium portús petens, magnam hominum
turbam conspicio, quæ huc confluxit ut duas magnas columnas a fabris
erigi spectaret, quarum una imaginem solis, altera autem signum Dei
nostri Melcarth referebat. Ne ego quidem minus cupidus eram sciendi quid
hæ duæ columnæ sibi vellent. Responsum tuli iis finem habitabilis
terrarum orbis significari, atque ultra eas, præter oceanum, nihil
dari. Verumtamen effatum oraculi mihi usque memoriæ hærebat; mihi quidem
mundum latius patere persuasum habebam, ac mecum subridens, iter meum,
plenus spei, securus prosequebar.

CAPUT XVI

_Oceani Discrimina._

Septimanam integram oras continentis versus Septemtriones contendendo
exegi; superatoque celso quodam promontorio, iter ad Ortum flexi. In
nulla a me anteacta navigatione tam arduum expertus sum laborem
navigandi, nec fluctus unquam vidi tam iratos quam qui híc saxosas oras
verberabant. Lingua terræ híc erat, quam circuire vix quaternorum dierum
spatio nobis licebat; nec nisi quindenis ferme exactis diebus, per
fluctus tempestatesque iactatis licebat nobis denique aquis
placidioribus, orisque demissioribus potiri. Híc montes desinentes
planities amplissima excipit, quæ iterum ad Septemtriones
vergit. Diuturna hæc contra tempestates luctamina defatigarunt nos fere
ultra vires nostras.

Antequam multum progressi essemus, ad ostia pervenimus fluminis cuiusdam
adeo lata ut primum quemdam maris sinum ea existimarem. Ripæ eius
utrimque nemorosæ et collinæ erant, terræ autem tam hospitales mihi
videbantur, ut, denique consistendum ratus, in quodam haud longe dissito
fluminis æstuario, aptum ad anchoras iaciendas locum nullo labore
reperi.

"Per Deúm hominumque fidem!" Gisco clamat multum concitatus: "Mappalia
ista ego certe agnosco! Vicus Celticus est." His dictis, manu ordinem
tuguriorum indicabat cum tectis conicis, ex arundinibus consertis, ac
sine multis argumentis quatuor remiges se ad littus deferri iussit, ut
priscos veluti agnatos suos viseret.

Nec spe deceptus fuit. Dimidiæ horæ spatio circa navigia nostra
multitudo Celticarum trabalium ac lintrium, ærumnose factarum,
scatebat. Celtarum plurimi adeo avidi erant nos videndi, ut haud pauci
se in aquam præcipitare non dubitarent, et spatium ab oris ad nos usque
natando emetirentur, nec multo post constratum nostrum, cæterarumque
navium, examinis apum instar obsiderent. Hi omnes hilari risu
gesticulabundi, omnes eodem tempore elatá voce, iucunde sermocinari
cœperunt, quorum tamen lingua auditu nobis quidem haud omnino suavis
esse parebat; ipsi tamen omnes amicissimos sese nobis præbuerunt, ac
moribus multo minus erant barbari quam incolæ Tartesso vicini. Tunicas
hi admodum breves, e materia rudi, ab ipsis se texta confectas gerebant,
crura vero sua braccis, ad talos usque pertingentibus, tegebantur. Erant
autem hi vultu rotundo, indiciaque boni animi præ se ferebant. Oculi iis
erant clari, ac plerumque cæsii, capillis helvis, non raro plane
flavis. Aliqui eorum arma ænea, atque monilia gerebant, quæ ex Phœnici
per Salios, secundum flumen Rhodanum in has terras importabantur, multo
plures tamen eorum instrumenta lapidea atque lignea, scitissime facta,
usque adhibebant.

Celtæ, ut quum vicum eorum visum iveram comperi, casulas suas pilis, in
aquam demissis, superstructas habent, artisque piscandi peritissimi esse
cognoscuntur. Emi ab iis aliquantum arenæ auriferæ; et quum varias
merces nostras perquam appetivissent, plures ex his erga sua mercimonia
campsi. Quærenti mihi de sua origine, se ex Oriente cum Septemtrione
primitus hucce migrasse, omnes ad unum asseruerunt, suosque proavos ante
sæculum hicce terrarum consedisse, atque hinc gentem Iberibus,
Liguribusque consimiles exegisse, aiebantque pone se alios quoque esse
Celtas, quos illi Gallos et Cimbros vocarunt.

Relictis eorum vicis, quos ipsi _mas_ nominant, ad naves redii, iterque
nostrum versus Septemtriones prosequebamur. Post navigationem octonúm
dierum ad ambages pervenimus scopulorum atque insularum. Egressi in
continentem, alias Celtarum tribus reperimus, qui nos docuerunt suam
terram _Ar-Mor_, hoc est, 'terram maris' vocari; et ab iis persuasus, ad
Septemtriones, quamdam insulam. magnam, opulentam ac fertilem sitam
esse, illud iter aggredi mecum statui.

Post biduum ingens tempestas nos assecuta est, et simul etiam caliginosa
nebula mari undique incubuerat, quam nostri _pulmones oceani_
vocitabant; ab undis per complures dies vehementer iactati, in
regionibus lugubribus orci errare nobis videbamur. Die quinto iam omnem
sitús itinerisque rationem et computum amisimus, atque venti ac fluctus
ad suum arbitrium, quo lubebat, nos egerunt. Sub mediam eius diei
noctem, vigiliis, laboribusque fractus, ad imum malum quietem capiebam,
quum subito magná voce Himilconis suscitor sic clamantis: "Veniliæ undæ
ante nos!"

Puncto temporis exsilui in pedes, et ad clavum cucurri.

"Refluxus!" clamo, "indicate cæteris navibus!"

Præcipites omnes ad lampades faculasque accendendas discurrunt, at sero
totum: clamor calamitosus nobis significabat _Dagonem_ scopulis hæsisse;
ut vero ego flexivice pedes referre nitebar, animadverto ingenti terrore
_Cabiros_ proræ innixam, totam in venilibus volutari.

_Astarte_ quidem usque incolumis, undique cautibus, aquam non
excedentibus, tamen erat cincta. Aquæ tanto impetu ferebantur, ut omnes
mei conatus ad revellendam navim in alveum nostri cursús, quo huc
ducebamur, incassum essent; et etiam post unius horæ afflictationem
streporem venilium, scopulis illidentium ac refluentium mihi audire
videbar. Iam fere vicies navim in flexivicem dari mandavi, quum,
denique, horreo dicere, tremor, et concussio subitanea, pro ingenti
nostro terrore, docuit nos in scopulos esse coniectos; ac tota eius
noctis caligine ferre debebamus formidinem ac sollicitudinem, quæ ex
interitu navium, nostrumque omnium, conscientiam nostram subire necesse
erat.

Ventus primo auroræ rubore subsedit. Ultra venilias mare requievisse
satis clare discernere poteram, nec a terra nos plus dimidio stadio
abesse, perspicuum erat. Naufragos nos esse intelligebamus quidem, vitam
tamen nobis servatam, nec in tanto, quantum terrore perculsi
existimaveramus, discrimine nos deprehendimus. _Cabiri_ quamvis in
periculoso situ, tamen salva erat, atque in littus subducta. _Dagon_
tamen, ut erat satis manifestum, in peiori erat statu. Itaque omnes meos
linquere naves, et in littus excedere iussi. Eorum complures
perseverabant, nec se a me divelli siverunt. In horum numero erat
Sammai, qui, nisi vi coactus, discedere omnino recusavit. Perinde
Hamilcar, Hasdrubal, Gisco atque Himilco, tam tenaciter apud me
perseverare licere postularunt, ut amplius ipsis reniti non possem. Meum
nempe consilium erat usque eo in navi perdurare quippe quæ per tanta
itinera fida vexisset, dum tabulæ sibi cohærerent.

Multo iam die turgidum mare sensim recedere. cærulumque cœlum, nubibus
fissis, ac pedetentim dilabentibus, patescere cœpit. Haud procul a nobis
viror littorum in conspectu erat, nostrosque ad oras aquæ stantes,
signaque gestu edentes, ut forti essemus animo, conspiciebamus. Ex iis
Bichri, atque Dionysus, non sine magná contentione virium, fluctus
scopulosque superantes, nando ad nos pervenerunt, et in navim
correpserunt.

Fluctu recedente, statui carinas navium accuratius perscrutari. Reperi
_Astarten_ non modo prope illæsam, sed etiam puppim inter duos scopulos
tam arcte impressam in speciem cunei, ut ibidem tutissime teneretur, et
etiam futurum arbitrabar, ut novo æstu ingruente, ipsa facile ab aquis
sublevaretur. Pro mala fortuna, plane aliter res cum _Dagone_ se
habebat. Ipsa tantá vi erat cautibus illisa, ut quominus fatisceret, aut
omnino in tabulas soluta dilaberetur fere nihil impedire poterat. Nullá
itaque morá interpositá, eam exonerare cœpimus.

Nostri, in arido versantes, fontem invenerunt aquæ dulcis, et satis
ramentorum ad accendendum ignem, cæterum locus etiam pro castello erat
idoneus. Curam eius rei Hannibali commisi, qui locum protinus aggere et
fossá munire cœpit. Utráque navi exoneratá, malum _Astartis_ tolli, e
materia autem _Dagonis_, item ex instructione, armamentis, atque æris
tantum tolli iussi ac servari, quantum poteramus. Onere atque armamentis
levata, accedentibus insuper agentioribus flabris, _Astarte_ tertio die
in altum elata erat, ingenti plausu nostrorum et acclamatione. Ac tum
Himilco tam scite eam tractavit, ut sine magno labore in aridum a
nostris subducta esset.

Hasdrubalem pro viribus solari conabar, sed ipse fata suæ ante oculos
dilapsæ _Dagonis_ multis lacrymis deflevit.

Aliquot dierum spatio nulla incolarum vestigia ob oculos venerunt, et
iam de commeatu sollicitari cœperamus. Iam duas lintres parari iussi,
quæ piscatum prodirent, quum e longinquo extremum cornu terræ
circumnavigantem longum cercyrum conspicamur, versus locum, ubi nos siti
eramus, contendentem. Navicula e corio consuto, formulæque ligneæ
intento erat, eamque quatuor remiges seminudi agebant. Conspicati nos,
primum dubitabant, sed a nobis per signa certiores facti amicos nos
esse, nihilque adversi moliri, appulerunt, et in terram
descenderunt. Gisco, qui eos partim e lineamentis oris, partim e communi
aspectu Celtas esse agnoverat, propriá linguá affatus est eos, cui illi
magná verborum copiá, multoque gestu in toto sermone,
responderunt. Tanto gaudio omnes affecti erant, quum suá linguá nos ad
se loqui audirent, ut etiam renitentibus nobis, nos deoscularentur, et
etiam ob nidorem e rancido longorum capillorum unguento invitis nobis et
reluctantibus, nos amplexabantur.

Gisco tunc certiores nos fecit, hos, quamvis linguá Celtarum
meridionalium atque medianorum simillimá uterentur, reverá Cimbros esse,
gentem affinem e Septemtrione, quæ insulam abs se Prydhayn vocatam,
incolerent. Hi homines perquam inquieti, atque sciscitabundi, nos
omnimodis quæstionibus impetiverunt. Staturá proceriori, vultu iucundo,
colore punico et candido, oculis cæsiis, capillis autem coloris helvi ac
triticei erant.

"Ephebi isti eximios præstarent milites," notat Hannibal; "vel mille
eorum in arte militari exercitare cuperem, et tunc Bodmilcari plus quam
par essem."

Quum Bichri miraretur quod hi nullis arcubus sagittisque essent armati,
Gisco eum docuit hos se haud raro ita armatos vidisse; verumtamen
præcipua arma eorum hastas, asciculas cum spiculis acieque admodum
acutis ac perquam affabre factis esse solere.

Interrogari eos curavi utrum ii antea notitiam Phœnicum ullam
habuissent. Responderunt suos affines, Cimbros Septemtrionales, de iis
peregrinis, fusca facie, nigrisque crinibus, in hasce regiones miris
mercimoniis magnisque navibus non raro ventare solitos memoriæ
tradidisse, eos tamen sibi nunquam obviam factos fuisse.

Amicitiæ ergo plura munuscula eis dedi, atque Himilcone admodum invito,
etiam aliquantum vini, quamquam iam fere penuriá eius laborabamus. Inde
etiam, ad tempus dumtaxat, hilariores fieri cœperunt ac licet lautitia
et vociferatio subinde in iurgia et altercationem inter se abiret, tamen
erga nos civiles se præbuerunt, et quamvis non parum agrestes, tam
humanos eos comperiebamur, ut nihil ab iis verendum iudicaremus.
Discedentes a nobia polliciti sunt se cum omni tribu suá sub vesperum
reversuros, ac pro munusculis merces quasdam allaturos. Eo tamen die
nihil plus novi ab iis accepimus; sed postridie, quum magná virorum
mulierum ac liberorum turbá comitante ad nos reverterent, intelleximus
eos prorsus vacuos venisse. Hi in castra nostra magno tumultu irruentes,
amplexibus nos obruebant, ac tot quæstionibus nos vexarunt, ut ipse ego
confunderer. Inter cætera, operam suam ad disponendas in castris nostris
res obtulerunt; quoquo tamen se verterunt, confusionem ingesserunt.
Cæterum quæque viderant, summis laudibus extulerunt; erant tamen in
cunctis rebus fidi ac probi, nec vel minimam rem surripere tentaverunt;
verumtamen sua sciscitandi cupido, seque ingerendi libido, eos nobis
molestissimos reddiderunt. Præsertim æquo Hannibalis animo ægerrimam
labem intulerunt, eius loricam, galeamque contrectantes; quo magis eos
reprimere tentabat, hi eo magis riserunt, eiusque iracundiá
delectabantur. Chryseis quoque et Abigail gravi tantum conatu sese
continere poterant, quominus hi, materiæ vestitús earum examinandæ
cupidi, eas exuerint. Iudex Gebal haud parum delectationis eis attulit,
præsertim quum Bichri atque Dionysus simiolam, animal perquam
ludibundum, ad sua ioca ludicraque edenda instigarunt. Aliqui nostrum
dolebant tubam Ionæ, fontem tanti oblectamenti, amissam; attamen aliæ
res satis suppetebant, quibus animi hospitum affatim permulceri
poterant.

In medio horum omnium cavendum iudicavi, ne quo pacto summa consiliorum,
novæ terræ reperiendæ, atque cura commeatús comparandi mihi
elaberetur. Quamobrem, magná curá et industriá ab his hominibus
disquirendum statui de situ, deque regionum figura, tam suæ insulæ, quam
continentis, quem modo reliqueramus. Reperi eos intellectu rationeque
satis multum valere, itineribus longinquis non parum exercitatos esse,
quum dissitissimas terras mariaque scaphis suis coriaceis
pervagarentur. Ex sua notitia nos modo in summa, præcipuaque duodenúm
insularum minorum versabamur; verum insula grandis, Prydhayn, tanta ab
iis prædicabatur, ut minus duorum mensium spatio ab iis adminiculo
solitarum scapharum circumnavigaretur; unde æquum existimavi eam
Tartessum magnitudine exæquare. Rogavi etiam meos hospites, ut quidquid
commeatús sibi ad manus ad vendendum præsto esset, id ad me deferre non
gravarentur. Itaque nunquam imposterum ad nos venerunt, quin copiam
cervinæ ac piscium afferrent. E quibus quum palam esset eos agricolatum
non exercere, frumentum oleraque ab iis nunquam petivi. Postea tamen,
quum satis exigua copia hordei, alteriusque generis grani e Prydhayn
allata fuisset, coniectare poteram aliquas illic tribus initia culturæ
agrorum tentare cœpisse.

Non parum demirabar Cimbrorum morem, quod in collo tot præbia gestarent,
et quod metalla, e quibus plurima eorum facta erant, præter morem essent
albida; unde admodum cupidus sciendi fiebam, quonam in loco id metallum
comparari posset. Etiam magis mirabar, quum hi me certiorem fecissent,
in hac ipsa insula, in qua castra nostra posita essent, copiam eius
magnam inveniri. Hoc quidem summo gaudio audivi. Quamobrem, nullá
interpositá morá, scrutari cœpi, si quam venam reperire possem. Accitis
itaque aliquot meorum, statim indagare cœpimus, nec sine fructu; nam
brevi in venam incidi, et reperi totam adeo insulam vix aliud, quam
fodinam plumbi albi esse.

Nova itaque cogitatio, atque adeo propositum, incidit, quod omnino
exsequendum statui. Ex materia, partim híc, partim in contigua insula,
siqua ibi procurari possit, statui in locum _Dagonis_ dilapsæ novum
navigium fabricari; ac dum id opus fieret, molem eius metalli comparare,
ut integrum onus unius navis efficeret, cuius simile tota Phœnice
antehac nunquam conspexisset. Nemo unus nostrum erat, quin consilium
meum ratum ac probatum habuisset.

In gratiam pro meris nugis, quibus eorum animos conciliaveram, veluti
quædam fragmenta cupri e laminis _Dagonis_, incolæ libenter indulserunt
ut e suis fodinis metalla erueremus, item quoslibet tractus terræ suæ
insulæ nobis ad possidendum concesserunt usque eo dum nobis ita
placuisset; quin et cupere videbantur ut apud se stabiles figeremus
sedes; atque hoc proposito omnem suam operam atque succursum obtulerunt
quocumque modo voluissemus, nec ex eo tempore castra nostra ullo genere
commeatús caruerunt, quoniam magnam vim eduliorum e sua piscatione ac
venatione eo comportarunt, munuscula autem, quæ nos illis dederamus,
omni tempore in magno pretio apud se habebantur. Loquaces, sciscitatores
ac mobiles animo ut fuerint, tamen asserere non dubito, quin hi omnium
quos nobis convenire contigit barbarorum longe humanissimi censendi
sint.

Quæ ad exsequenda consilia nostra usui erant, cito
administravimus. Hamilcar cum Bichri, et viginti sagittariis, navi
nostrá _Cabiris_ ad explorandas insulas atque Prydhayn profecti sunt;
Hasdrubal et Gisco munus obibant opus fodinarium curandi; ego cum
Himilcone in castris mansi, ut opus administrarem novæ navis parandæ;
ac, præ cæteris aliis rebus, ut securitati meorum providerem, utpote
cœlum hoc asperum ac frigidum loco tentoriorum magis stabilia postulabat
tuguria. Quod Hannibali atque Sammai nullum fere negotium obveniebat,
tempus suum plerumque venando ac piscando exigere consueverunt, partim
vero diverticulis in societate incolarum, quos in artibus militaribus
exercere cœperunt, quibus aptiores magisque dociles tyrones habuerunt
nunquam.

Quodam die Hannibal atque Sammai mentis atque genis ad cutim strictim
tonsis inter nos comparuerunt, nec ullam barbam in vultu relictam
habebant, præter mystaces in superioribus labiis; tam enim arctam cum
barbaris iniverant victús consuetudinem, ut tandem eorum mores
imitarentur.

"Ehem, præclaram vos formam induistis," cum lenii risu eos alloquor,
"quin et iuvabit vos vultus fucare præstantiores Cimbri fietis."

Hannibal satis speciosis argumentis tentabat mutatum morem probare, et
æquum esse conabatur ostendere, decere morem sequi gentis, cuius in
medio quis versetur; et, quoniam ipse inter bellatores bellator sit,
convenire ut eorum mores sequatur.

"Abigail autem," inquit Sammai, "putat mutatum morem mihi perquam
convenire."

Quando istud argumentum refelli non posset, nihil amplius habui dicere.

Dies, septimanæ, menses elabebantur, dum nos arduis tædiosisque
laboribus solerter vacabamus.

Ex itinere explorandi redux Hamilcar retulit se non modo navigationem
secundum littora Occidua insulæ magnæ perfecisse, verum etiam ulterius
ad Occasum, aliquanto minorem reperisse insulam, quam penitus
circumnavigasset; incolas eius _Erin_, sive "insulam viridem" a suo
eximio virore vocare, et id ei usque nomen esse.

Advenit interea hyems, frigida et aspera. Par non sum describendo
terrorem eorum e nostratibus, qui nunquam antea gelu nivemque
conspexerant; nihil nisi necessitudo immitis eos adigere poterat ut e
tuguriis vel pedem efferrent. Simiola misella perquam male se
habebat. Bichri atque Dionysus soli erant quos intemperies nullo pacto
afficere poterat. Hi nunquam non se paratos præbuerunt ad se cum
iuventute Cimbrica glebas niveas iactando, in glacie dilapsando
divertendum, quibus exercitationibus vultus omnium salubri rubore
suffundi solebant.

Instituente Bichri, parvulus Phocæus eximiá sollertiá usum tam fundæ
quam arcús didicit; quocirca, imposterum cordi eius esse cœpit ut e
venationibus suis semper quoddam trophæum virtutis peritiæque
reportaret.

Maximá omnium mœstitiá afficiebatur Himilco, fortis ille gubernator, non
quod ipse nebulas geluque cæteris plus vereretur, sed quod copia vini in
diem decresceret.

"Ohe, me miserum!" suspirabat, quoties utrem exinanire cerneret; "uno
minus iterum! nihil habebimus, quo ver adventurum consalutemus, nisi
aquam. Revera, tempus iam esse arbitror ut in Phœnicen revertamur;
vineas Beryticas in declivibus collium spectare certe iuvaret multum."

His in auguriis socius et adstipulatorem strenuum sibi habebat
Hannibalem, qui, quamquam dicere non ausim, vel unum inter nos fuisse,
qui omne vinum nostrum exhaustum esse gauderet, solus fuit qui dolorem
siticulosi gubernatoris palam probare non dubitaret.

Tandem aliquando dies augeri et clarescere, atque mare, fere per totum
hoc tempus turbulentum ac tempestuosum, considere, tranquilliusque fieri
cœpit. Navis, denique, absoluta fuit. Submisimus eam festo nostræ
navigationis patefactæ; ac non solum Cimbri nobis auxilio advenerunt,
verum etiam sacerdotes eorum, positis vestibus, corpora sua cæruleo
nigroque tinxerunt. Vesperi epulas instruximus e piscibus, e cervina,
hordeo, variisque regionis esculentis. Tum etiam ultimum utrem vini
exhausimus et exsiccavimus.

"Pro felici nostro reditu propinemus!" precatur Himilco.

"Æquo maturius eam rem agitas!" monui ego; "peregrinatio nostra a
termino suo multum abest."

Omnes attoniti oculos in me converterunt. Ne uni quidem eorum vel
cogitatio incidit nos usquam alias quam Sidonem iam iter parare. Sammai
interrogabat a me, utrum plus delitiarum e "pulmonibus maris" accepturi
essemus.

"Per me licebit ut domum eas," respondi illi; "navis ista iam parata
est, mihi autem utique in animo est eam cum onere domum mittere, nec ex
mea parte quidquam obstabit quominus tot vestrum, quot frigora
nebulasque amplius tolerare noluerint, domum cum ea revertantur, ut vos
id iam antea monueram."

Sammai in pedes consiluit, obtestatusque sic respondit:

"Navarche mi, certe tu non existimabis me id serio dixisse; nec tibi
persuadebis me abs te divelli optare. Equidem fateor frigidum et
inclemens cœlum istud mihi displicere; verum te certum esse volo me tibi
comitem futurum quo demum cunque te divertas."

Porrectá manu, certiorem eum feci me suæ constantiæ summam habere fidem;
tum consilia ei aperui, quæ me permovissent ut peregrinationem meam ad
ulteriores fines protenderem. Præterea, exhibui illis quamdam materiam
pellucidam ac flavidam, quæ speciem quarumdam nostrarum gemmarum præ se
ferret. Celta, qui eam mihi donaverat, succinum eam vocavit, asseruitque
navigationem tricenúm dierum Ortum versus, ad littora nos delaturam
magni continentis, ubi abundantissima eius rei copia ab aquis in littora
everreretur. Nihil dubitandum esse docui, quin ea res donum Astartes
esset.

"Cæterum," subiunxi, "quis dixerit, utrum oceanus, qui ad Fretum
Gaditanum Mari Magno iungitur, non ei alicubi in Oriente iterum
iungatur? Hactenus de oris Septemtrionalibus Hellesponti nihil habemus
comperti, et quis augurabitur utrum Sidonem per Cariam atque Chittim
attingere non possimus?"

Nomina hæc nostris notissima novam audendi fortitudinem adiecit, ita ut
omnes ad unum comitandum me ad oras succiniferas paratissimos se
præberent.

"Ita, profecto!" addit Himilco, "etiamsi vinum omne ad guttam exhaustum
sit."

Novum navigium, quod _Adonibal_ nominabamus, a nomine Præfecti Navalium
Uticensis, probe oneratum erat plumbo albo, et, ut cæteræ naves, satis
magna copia aquæ potabilis carnis salsæ ac siccatæ, frumenti atque
fructuum huius regionis pro commeatu instruebatur.

Postquam Cimbris nostris, qui tot tantisque beneficiis nos cumulaverant,
ex corde valedixissemus, mari nos commisimus. Aliqui incolarum insulæ
comites sese nobis in suis cymbis præbuerunt, quos tamen nos celeritate
facile superavimus, et ut ad extremam lingulam Prydhayn iter
flexissemus, ii e conspectu evanuerunt.

Senum dierum aspera navigatio ad Orientalem eius insulæ oram nos
detulit; illinc rectá ad Orientem contendentes, ad oras devexas
planasque accessimus, secundum quas cautissime progrediebamur. Integram
septimanam hac viá exegimus, quá finitá, ostia æstuarii cuiusdam
latissima attigimus, in ripa adversa cuius littora iterum ad
Septemtriones vergere cœperunt. Licet venti sævierint, mareque
æstuosissimum nos iactaverit quinis ulterioribus diebus iter
prosequendum statui, si forte viam ad Orientem reperirem, caute ac
diligenter oras scrutatus, nullum cum incolis commercium suscipiendo,
quamvis ignes ex interiori insula satis superque demonstrassent incolis
eam non carere. Tamen, denique, quum et commeatus deficeret, et
asperitas cœli, itinerisque nos urgeret, omnem spem transitús
reperiendi, etiamsi exsisteret, quod tamen mihi nunc minus verosimile
videri cœpit, omnino mittendam duxi; itaque iter retrorsum flectendum
censui, quum quatuor maiores cymbæ Cimbriorum nobis obviam factæ sunt, e
continente revertentes, quo succinum collectum ivissent. Hi certiores
nos fecerunt nos quamcunque eius rei copiam in oris Orientalibus
colligere posse. Iam hoc iter parabam sine mora aggredi, quum densissima
nebula descendere, nosque obruere cœpit, ita quidem, ut cuncta extemplo
missa facere, anchorasque in eo ipso loco iacere coacti essemus. Hoc
facto, scaphas solvi, et exploratores ad littus mittendos
statui. Difficillimum his erat negotium littus adeundi, sed etiam
difficilius ad navem redeundi, licet plures tædas lampadesque pro
signaculis accendi iusserim.

Nebulá paulatim recedente, iter caute recepimus, atque eò quod nobis
terra esse videbatur, ire contendimus. Hæc erat patria succini.

"Quoniam in mari reperiendum nihil est," alloquor meos, "descendendum
nobis erit."

At descensus factu facilis non erat. Etenim ignari penetravimus in
quendam locum, qui æstuarium alicuius fluminis esse videbatur, ac,
revera, in palude versabamur, nec profecto discernere valebamus, ubi
aquæ turbidæ ac lutulentæ finem, aut cœnosa ripa initium caperent: et in
caliginosa tempestate cœlum, aqua, terra unum esse parebant. Tandem post
trium aut quatuor horarum laborem _Astarten_ feliciter in rivulum
quemdam deduximus, cæteras vero naves in locum deveximus, qui simillimus
terræ iudicari poterat, tumulum nempe sabulonis. Reliquum diem fossam
circum naves ducendo exegimus, ac nobis quoddam genus castrorum parando;
interea nebula æque densa descendere, nobisque solem eripere cœpit. Diem
caliginosum nox etiam multo densiori nebulá caliginosior excepit.

Bichri, qui cum vicenis suorum frumentatum prodiverat, brevi, frigore
tremens rediit, et secum quædam ramenta attulit, humida quidem, sed ita
resinosa, ut facile ignem conciperent, optimeque arderent. Rogos itaque
plures accendimus, et, licet gravem ederent fumum, id tamen minus
curantes, circum torres reclinati, et conquiniscentes, satis hilari
animo cœnam paravimus.

Silentium mœstum Sammai, lacerná sibi arctius obvolutá, fregit his
verbis:

"Regio horrida, ac prorsus exsecranda!" inquit, "essene potest ulla gens
tam ignara, tamque sui impos, quæ in his desertis, omnium rerum orbis ac
destitutis vitam degere velit? Monstrorum patria hæc est, non hominum."

"Seni tamen Ionæ," insimulat Hannibal cum suspirio, "apprime conveniret;
multum etiam prodesset si Hanno cum suis lepidis sermonibus hicce
interesset, nobisque animos refocillaret."

"Ego quidem non existimo eorum gratia nos sollicitari oportere,"
interloquor ego, "quin etiam confido eos iam dudum evasisse, atque in
apricis Sidonis viis spatiari, aut vero in celsis Libani iugis curis
solutos versari."

"Sic et ego opinor," assentitur Himilco, "nec dubium est quin
generosissimis vinis abundent; vinis, inquam, nectari simillimis ex
Helbon, Byblo ac Sarepta."

"Iam satis eius rei! satius tacebis," reprehendit eum Hannibal, "ne me
tui similem, bibulum ac potonem, feceris."

"Mene potonem vocitas?" interpellat Himilco, poculum aquæ cœnosæ
sublevans, "numquid existimas quemquam ex hac sentina crapulam concipere
posse?"

Nebula humida interea magis magisque defrigescere cœpit, et quisque
nostrum torpore fere rigebat. Gebal laneis tegetibus involvebatur, quos
Bichri pro ea comparavit, et gestus more suo mimicos edere iam dudum
desiit, tantopere erat frigore confecta. Nos vero quam poteramus proxime
titionibus obvoluti et humi iacentes, sopori haud recreanti nos
tradidimus.

Mane rediit æque cinereum ac pridie, nec vel singulum iubar solis e
nubilo emicuit. Sammai irá æstuans clamat:

"Mihi quidem sol videtur Tartareis his regionibus nunquam oriri."

"Tamen," explicat Gisco, "sol híc quoque, nec raro, splendet; sed, ut
videtur, res terrestres adeo turpes et horridas cernit, ut iterum ad
Mare Magnum suamque charam Phœnicen verti malit."

Aminocles autem, suá phantasiá iterum abreptus, certum esse existimabat
nos in Orcum aberrasse, enixeque a nobis flagitare cœpit, ut Sacra Diis
Inferorum propitiatoria faceremus. Terrorem suum nos utique risu
conabamur discutere; negari tamen, profecto, non potest cœlum tam
inclemens et asperum homines atrá bili suffundere, ac melancholicos
necessario facere.

Ex nostra re esse monui socios ut, siqui sint huius regionis incolæ,
eorum consuetudinem atque amicitiam conciliare tentemus. Quamobrem,
sumpto ientaculo, iter ad explorandum flumen paravimus. Bichri,
suorumque viceni, præcesserunt. Ego cum Hannibale, et cum agmine
præcipuo subsecutus sum; novissimum autem agmen circiter triginta
armatorum, Hamilcare duce, nos subsidio sequebatur. Hasdrubal cum
quinquaginta armatis præsidio navium, cæterorumque in tutelam erat
relictus. Iter ingressurus Bichri memorabat Ionam, quamque iuvaret, si
ipse tubá incolas suscitaret, et huc allectaret. At ego monendum eum
duxi nihil attinere in hoc rerum statu res vanas dolere et commemorare.

Postquam ingenti labore paludes uvidaque invia eluctati sumus, nec usque
sciebamus utrum in lacunis, an in terra firma versaremur, ad arboretum
abietum pervenimus, varia genera arborum conspeximus, quæ nobis
proceritate, raris frondibus, foliorumque canitie prorsus erant
insueta. Solum ubique uvidum erat, passim et palustre. Hactenus quidem
nemo mortalium nobis obviam est factus; vestigia tamen minime
desiderabantur quibus iudicari poterat solum híc loci pedibus humanis
nequaquam fuisse inculcatum. Inter eundum rudera tuguriorum etiam quater
præterivimus, quæ ex arundinibus erant pacta, circa ea cumulos cinerum,
plurimas testas, item multa ossa, quæ dentibus rosa et adusta fuisse
satis constabat, invenimus. Tamen, etiamsi homines abfuerint, animalia
satis erant frequentia. Vestigia minime rara deprehendimus ungularum
fissarum, quæ subinde parvæ erant, alias permagnæ, unde facile poteramus
colligere nos modo penetrare latibula buculorum et cervorum, quos, ut
vestigia prodiderunt, ingentis oportebat esse magnitudinis.

Plagam unam secutus, Bichri referebat per longam semitam in sylva ramos
utrimque fractos cornibus animalis conspicua altitudine a terra, quod
animal oportebat aliquot palmis equum altitudine excessisse. In castra
redeuntibus nobis duæ damæ minoris speciei obviam factæ sunt. Has Gisco
agnovit esse eiusdam generis, quod ipse in terris Celtarum vidisset, et
quas hi _rennas_, sive tarandos appellant. Damæ simul ac nos conspicatæ
erant, sese fugæ mandarunt, unde mihi certum videbatur incolas hîc eas
venari solere. Attamen Bichri et Dionysus levi molimine effecerunt ut
illis intra sagittæ iactum occurrerent, et utramque prosternerent; quod
quidem nobis gratissimum fuit, iam enim carne recenti pridem
carebamus. Tarandi hi magnitudine asellum æquabant, cruribus
gracillimis, ungulis grandibus, pilisque tegebantur cineraceis
densissimis, in pectore maculam albam gerentes, in capite autem patula
cornua.

Postero die Hamilcarem cum duabus scaphis ad explorandas ripas fluminis
misi, cæteros vero meos, fere omnes, cum triginta sagittariis ad me
accivi, itinerique me commisi, ut regiones circa accuratius
explorarem. Grex taurorum sylvestrium se nobis iter facientibus
obtulit. Nos quidem extemplo impetum in eos tentavimus, at totum
armentum tanto furore nobis irruit, ut salutem in fuga arborumque tutela
quærere cogeremur. Misellus quidam nautarum nostrorum, qui assultum
taurorum effugere non poterat, ab iis obtritus erat, alter vero cornibus
correptus et in sublime excussus ita in terram recidit, ut spina dorsi
eius frangeretur. Buculorum tamen tres sunt cæsi quorum dorsa excoriata
et in partes carpta, nobisque in castra retulimus prædam, et laborum
præmium.

Retro ad castra tendentibus ingens cervus nobis occurrit, quem Sammai
celeri manu, sub scapula vulneratum, occidit. Cervus hic fuit cuiusdam
generis, quod apud Celtas, referente Giscone, raro videtur, et quod
nomine _elenn_, sive _eland_, vocatur. Hi _elenni_ non parum grandiores
sunt equis, solentque foliis ac frondibus inferioribus arborum vesci,
quod tam curtis sint collis, tamque rigidis, ut nisi fere genuum tenus
solo molli sese demittant, capita ad herbas carpendas satis declinare
non possint. Cornua quidem sua non sunt tam celsa et erecta quam
utrimque varia ac pansa, suntque magni roboris tam cornibus quam reliquo
corpore; nec ut cæteri cervi cum terrore conentur suos persecutores
effugere, se venatoribus ultro in pugnam sese offerunt. Hæ igitur
eiusmodi belluæ sunt ut cum iis comminus congredi consultum non sit, ut
modo propriá experientiá eramus docti.

Hamilcar interea cum satis magna copia succini, quam in littore
collegerat, ad nos rediit.

His in castris nostris iam quindenos dies exegimus, quod tempus
colligendo succino explevimus, atque vitam tarandos, elennos, tauros
sylvestres, omnigenasque feras, quas fors nobis obiecerat, venando
sustinuimus.

Misellum denique nautam, qui venando succubuerat, eodem loco
sepelivimus. Sepulcro eius lapidem advolvimus, nomine nautæ
invocationeque Deorum ei inscriptis.

CAPUT XVII

_Iono, Deus Fennorum._

Post sedecim dierum his in regionibus moram, quum et succinum rarius
reperiri, et feras in diem magis recedere sentirem, statui solvere, et
quinos dies Ortum versus navigare. Exactá itaque quinûm dierum
peregrinatione, quum et commeatui ulterius consulere vellem, et regionem
accuratius explorandam esse censerem, ostia eiusdem fluminis petivi,
quod iam antea ingressi eramus. Aspectus huius regionis vix hospitalior
nobis parebat quam ea, unde modo discesseramus; nihilo tamen secius
naves subduximus, ac proxime quam poteramus, castrametati sumus.

Postridie exploratum descendentes, haud procul digrediebamur, antequam
humani commercii indubitata vestigia recentiora sub oculos nobis
venissent. Minimum dena hîc offenderamus tuguria coni in speciem facta,
quæ omnia vacua intravimus, et horum in uno focus usque ardebat, in
pluribus autem aliis arma, apparatus ac supellectilem invenimus, uti
hastas, iacula cum spiculis e politissimis lapidibus, asciculas,
lebetesque. His rebus accuratius perscrutatis visum nobis est ista
tuguria subito deserta esse; quandoquidem non modo frusta carnis semesa,
atque pisces repereramus, verum etiam stramenta cubatoria ex arundine
facta, muscoque constrata, ab corporibus cubantium usque calebant. Hinc
mihi persuadere cœpi incolas, a nobis adventantibus perterritos, tuguria
sua deseruisse. Suspicatus tamen profugos adhuc in viciniis latere, misi
qui e navi pannos rubros, ocellos vitreos, armillas, variaque præbia
afferret, quæ res eorum admirationem capere, ipsosque conciliare
possent, et hæc in spatiosissimo tugurio in conspectum exponi
iussi. Simul etiam nostros circiter tercentos passus ab eo loco
amandavi, speculaturus quidnam eventurum esset.

Barbari brevi reverterunt, et nos haud procul otiose stantes conspicati,
quum nos nihil adversi moliri viderent, minime verebantur a nobis
spectari, et etiam propius ad nos accesserunt. Accito Giscone, eos
conventum procedo; sed quum hic eos Celtice alloqueretur, comperi eos ne
verbum quidem intelligere, responsumque tulimus linguá, nobis antea
inauditá. Manu interim paludem propinquam indicantes clamaverunt: "Suom,
Suom;" tum vero propriis attrectatis pectoribus dixerunt; "Suomi,[1]
Suomi;" unde ego coniectavi eos dicere velle, paludes suá linguá _suom_,
se autem _Suomi_, sive gentem palustrem appellari. Tum telis suis
lapideis exhibitis, manu Orientem Septemtrionalem hoc verbo indicarunt:
"Gothi;" et, quod etiam magis mirabar, eodem verbo alias quoque res ex
ære Tibareno nobis exhibitas significarunt. Equidem antehac gentem eius
nominis ne fando quidem unquam memorari audivi, nec quidquam coniectare
mihi posse videbar, nisi quod verbo _Gothi_, fortasse Caucasios
significare eos voluisse.

Equidem in vita mea barbaros plurimos conspexi, sed qui his turpitudine
æquales essent, vidi nunquam. Capita illis erant ingentia, vultus in
planum pressi, oculi exigui, ora immania, facie discolori, et universim
exemplari fuerunt teterrimæ turpitudinis. His accesserunt curta
exiliaque crura, quæ vastum et informe corpus sustinendo vix paria
videbantur. Interim nobis explicuerunt suos amicos _Gothos_, tam se,
quam nobis staturá proceriores esse.

Præter vultús lineamentorum turpitudinem etiam habitu sordidi erant. Hos
enim nullis præbiis, ut plerosque barbaros quos conveneram, ornatos
vidi, suaque corpora paucis pellium centonibus tuebantur, et sua tela
plerumque constabant e fustibus, minus affabre factis, spiculis
siliceis, atque genere harpaginis, cum ossea cuspide. Unus tantum eorum
gerebat monile, e conchulis, crudisque succinis. Is princeps eorum esse
videbatur. In pignus suæ in nos voluntatis, ipse in cornu tauri potum
quemdam fiavidum mihi obtulit. Ego iam manum porrexeram ut cornu ad
labia levarem, quum Himilco, ad potandum semper paratus, ad sua labia
admovit; simul tamen atque gustavit potum, cornu in terram abiecit, ac
sputare, omniaque nauseæ ac detestationis indicia edere cœpit.

"Va! rem tæterrimam!" clamat ille primum quam loquela illi rediit,
"nihil prorsus aliud ista Tartarorum colluvies est nisi oleum piscinum;
apage sis!"

Omnes in cachinnum sumus soluti; at princeps, oblatum suæ in nos
voluntatis amicitiæque testimonium sic a nobis sperni ac vilipendi
ratus, animo offensus, et iniuriam succensens, infenso animo cum suis
recessit, et in sylvam se contulit, meis conciliandi et placandi
conatibus minime motus.

Himilconem misellum, quum culpam suam iniuriæ immerito illatæ
perspexisset vehementer pœnituit.

"Quam, Pol, malesanum me præstiti!" ait ille dolens, "certe e proxima
quercu me pendi æquum existimarem. At quí poteram, obsecro, divinare
potum tam delectabilem aspectu nihil nisi fœtidum esse oleum?"

"Eia, Himilco," inquam, solari eum conatus, "perperam factum a te
condono tibi; alias tamen vide ut consultius facias. Equidem nihil
dubito futurum, quin brevi alia nobis occasio detur istam contumeliam
barbaris indigne illatam humanitate compensandi."

Sursum ripam fluminis itantibus nobis plures turbæ istius gentis obviam
factæ erant, quæ omnes magnopere gesticulabantur. Homines isti,
quæcunque munuscula iis offerebantur a nobis, ea summá aviditate
captabant; primum tamen quam negotia cum iis factitare tentabamus sese e
medio continuo eripuerunt.

Erat in recessu sylvæ locus, arboribus vacuus, quo viso suspicari
cœpimus frequentiori coloniæ nos imminere. Nec frustra. Siquidem haud
procul a nobis aquam diffusiorem conspicabamur, cuius in medio tuguria
conica conferctissima videbantur, inter quæ unum in media parte
proceritate erat conspicuum. Hæc nempe in insula erant collocata, quæ
aggere cum continente iungebatur, hunc tamen nobis transgredi, ut ab
incolis interpretatum accepimus, fas non fuit, negotia tamen nobiscum
agere non aspernabantur. Aliquantum succini satis vili nobis
vendiderunt, quod ipsi eam rem non magni fecerunt; sed de telis suis
plane diverse iudicarunt. Nullá enim merce in nostra potestate ullum
eorum inducere poteramus, ut vel maxime inconcinno telo vel minimo
ossiculo unco nos quocumque demum modo potiremur. Varias res suas e
polito lapide fabricatas nobis libenter ostentarunt, cupidissimi etiam
erant alia eius generis comparare, nec parum mirabantur quum
intelligerent nos nulla horum venum habere. Æra iam antea viderunt, nec
usus arcuum sagittarumque eis ignotus erat; quocirca digitis volucres in
ramis sedentes indicarunt eo nimirum proposito, ut Bichri, unam
alteramve sagittá feriret, quod Bichri, veluti gratum munus, minime
abnuendum putavit.

Ratum quum non ducerem totam noctem eo in loco exigere, receptui signum
dedi; aliqui tamen Suomi facultatem nos comitandi facile a me
impetrarunt; sed tanta erat caligo, viæ autem adeo lutulentæ ac prorsus
nullæ, ut in lacunis scrobibusque plane in devia errassemus. Prope ad
diluculum usque errabamus, donec seni nostrum: ego, Hannibal, Sammai,
Himilco, Bichri, atque nautarum unus, in paludem, ad cingulum usque
delati essemus. Postquam inde eluctati eramus, reperimus nostros socios
adeo a nobis secessisse, ut eos nec videre possemus, nec maximis quem
edere poteramus clamoribus assequi. Hic rerum status, quamquam per se
tæterrimus, finis necdum erat, alia adhuc incommoda nobis
impendebant. Namque, dum nos indicia viarum quæritamus, quæ nos ad
nostros reducerent, fere duceni barbarorum nobis superveniunt, omnes
armati. Obsistere iis, etiamsi facultas data esset, frustra
tentassemus. Quasi magicá quadam arte acti, e virgultis atque dumetis
omnes barbari coorti nos undique circumfluunt, et, antequam gladios
nostros contrectare potuissemus, nos obruunt et opprimunt, nobisque in
terram prostratis manus pedesque in terram figunt, interea continuo
subsultantes, ingentes cient clamores. Hi nobis in pedes consurgendi
nullam potestatem fecerunt, sed humi stratos tenuerunt. Duo ex iis
brachia, alii duo pedes apprehenderunt, quintus gladium, galeam
loricamque ex humeris eripuit, me saltando iterum iterumque circuibat,
ac subinde ad caput subsistens mihi in vultum contuebatur. Barbari hi
mihi quidem pro eiusmodi facinore se præparavisse videbantur; nam
capilli eorum rubro erant tincti, facies autem pigmento bellico, cærulo
ac nigro erant dispunctæ.

Denique, circiter post horæ spatium per aggerem transducti eramus, unde
nos pridie prohibuerant; quo quum pervenissemus, partim tracti, partim
trusi, in unum gurgustiorum coniecti sumus. Turpes mulieres, et etiam
turpiores proles earum, in catervis nos sequebantur usque ad metam, ubi
matta scirpea pro ianua pendebat, nos autem ibidem in uvido solo ac
frigido, despoliati, tusi ac vincti in caligine relicti eramus. Mox post
audivimus sonum gressuum discedentium, postea autem omnis clamor ac
sonitus sensim evanuit, atque silentium profundissimum cuncta occupavit.

Si funibus essemus vincti, ligamina falli potuissent; at nunc vincula e
libris arborum succidis torta erant, quæ membra nostra scariphabant,
quoties nos movimus. Sammai præsertim præ dolore gemebat, non sine
maledictis.

"Quisnam gemit?" quærit Hannibal, cuius vocem in tenebris agnovimus.

"A, ego tento ista Tartarea vincula explicare et exuere," respondit
Sammai.

"Incassum!" interloquitur Himilco, "vel ipsam stupam posses rumpere
tentare;" tum recordatus nec me nec Bichri ullam vocem hactenus
edidisse, percontabatur utrum et nos adessemus.

Bichri dedit responsum:

"Ambo híc sumus; et ego plurimum opto ut Iudex Gebal interesset; iste
nos e muscipula hac certe cito eriperet."

"Quonam ea pertinent?" quæro ego. "Non Hercle capio quid simia prodesse
posset. Quoquo modo tamen res se habeat, nostrum erit ex hoc loco
eluctari, quod quomodo fiat, non facile perspicio."

"Nisi Hamilcar et Hasdrubal ad liberandum nos venerint, omnium bipedum
maxime ignavos eos existimabo," inquit Hannibal.

"A, ne præceps iudicaveris," moneo eum, "ego quidem minime dubito, quin
ipsi nihil quidquam intentatum relinquant; at mihi quidem admodum
credibile videtur eos quoque in barbaros incidisse, et commune nobiscum
fatum incurrisse. Præterea nec facile perspicio quemadmodum viam in hanc
insulam ducentem transire per vim possint."

"Nulla in ea re difficultas," fatur dux noster, pergitque explicare
molimen: quemadmodum disponendi sagittarii a dextro et a "lævo,
quadripartita acie militum in medio, dandum tubá signum atque----"

Subito conticescit, clangor tubæ in aures incidit.

"Ecce, veniunt! ecce, veniunt!" inclamat Sammai, animo concitatus,
"Dominus exercituum iis adsit!"

Alius clangor.

Hannibal scite prosequitur doctrinam de acie quaternaria et octonaria,
de fato suo conquestus, quod non ipse agmini præesse possit; Bichri
etiam magis impatiens, quod non ipse copiis suis præsit.

Interea cantus tubæ clarior ac distinctior fieri cœpit.

"Equidem sonitum tubæ non satis clare percipio," inquit Himilco, "nostro
mihi dissimilis esse videtur."

"Cuiusnam id existimas esse?" quærit Hannibal iratus, "certe barbari
tubis non canunt."

Gubernator asseverabat sonum tubæ nequaquam ex adversa ripa, sed e medio
venire tuguriorum.

"Et tamen," addit ille, "si id impetum præsagit, mirum videtur quod
nullum clamorem bellicum exaudimus."

Omnes nos interea stupebamus, nec minus quum ternae acclamationes aera
verberabant, sonitus autem tubæ, qui intervallis quadrantis horæ
audiebantur, denique ingenti coronide conticuit.

"Præter unum par pulmonum, quod tam clarum edendo sonum par esset, scio
nullum," inquit Himilco.

Nomen Ionæ memoriam labiaque singulorum nostrum sponte suá subiit;
Bichri autem aiebat sibi admodum gratum futurum, si Gebal intraret,
suspicionesque omnium facto confirmaret.

"Gerræ," inquam, "quare eiusmodi fabulas aniles texamus? Ea quæ usui
sint attendamus. Si nostri commilitones nos servaverint, bene erit;
alioquin aut pretio soluto oportebit nos ipsis nobis redimere, aut vero
aliquá astutiá viam ad salutem comminisci."

Nauta qui nobiscum erat nunc primum loqui cœpit, et in mentem nobis
revocavit certas trabales, quæ ad aggerem, in insulam ducentem, erant
deligatæ, quas et Himilco se vidisse meminit. Inde speculari cœperamus,
quo potissimum modo eo pervenire, et si hoc feliciter cessisset, quonam
modo iis ad effugiendum uti possemus. Hannibali nos usque in potestate
fore barbarorum videbamur, etiamsi adversá ripá potiti essemus: at
Bichri atque Sammai autumabant: si semel in libertatem vindicati
fuerimus, cætera sibi curæ futura.

Interlocutus quæsivi ab iis utrum quisquam cultrum apud se haberet; sed
reperimus, ut erat exspectandum, barbaros ita nos emunxisse, ut nihil
eius rei apud nos relictum esset.

"Tum age, Bichri, huc te advolve!" ei suadeo, "atque tenta istud
vinculum tortum de carpis meis rodendo solvere."

Conticuimus omnes, auribus intenti, ut ipse se leni sonitu volvere
cœpit, non parum e conatu halitans.

"Dentibus plurimum possum," respondit iuvenis, "sine ergo tentem."

Dicere nequeo quanto id tempore effectum sit, usque dum manus halitu suo
tepescere sensi, sed fuisse dimidium horæ existimo. Sedulo ipse vinculum
masticare cœpit, subinde et cutim meam mordicus prehendendo, usque dum
plaga ad crassitudinem fili detrita fuisset, quum ego nullo fere labore
rupi eam, factusque sum liber. Continere me non poteram quin gaudio
exclamarem, et me iam ad cæteros solvendos accingere cœpi, quum Himilco
ad introitum transversum iacens eloquitur:

"St, aliquis appropinquat!"

Ictu oculi ruptum vinculum carpis reposui, sed vix antea quam aliqui
barbarorum intrassent. Unus eorum operculum ianuæ revulsit, ac defixit,
quo facto, sumpsit contum, eoque tegetem, quæ verticem apertum tugurii
operiebat, retrusit, ac veluti fumarium aperuit, quo remoto, lux diei ex
utraque apertura carcerem, ubi detenti eramus, grato lumine
collustravit.

Tugurium prorsus vacuum et inane erat, omnique supellectili destitutum;
parietes fumo ac fuligine atri; humi tres lapides foci vicem egerunt,
nunc cineribus cibique reliquiis obruti. Guttæ pluviæ algidæ per
impluvium incidere soloque illidi audiebantur.

Barbari intrantes, secundum suum ritum ac mores, pigmento erant in vultu
fucati. Capiti unius eorum pellis et caput ursi erat inductum, quod ipse
tamquam personam in vultu gerebat, ad eum fere modum, quem ego olim apud
Assyrios videram; alter in humeris caput et cornua cervi
gerebat. Tertius denique qui manu scipionem tenebat, alios duos in
medium tugurium duxit, ibique omni gestu distortioneque absurdá, mutí,
prorsus sine verbo, choreas agitare cœperunt. Postquam hunc saltum per
aliquod tempus prosecuti erant, alter eorum, qui monile e dentibus
ferarum colligatum gestabat, quique princeps eorum esse videbatur, ad me
accessit, constitit, et mihi infixis oculis me contuebatur. Animadverti
manum eius, et in ea meum proprium gladium. Longam iste incepit
orationem, ex qua ne verbum quidem percipere poteram, sed animadverti
eum sæpe _Iono_ memorare, et quoties ipse id verbum extulisset, alteros
conclamare. Oratione finitá, barbarus quadam re liquidá ac fœtidá nos
conspersit, quam e cornu super nos effudit; alteri autem duo, unisoná
voce, veluti cum verbo _Iono_ verbum aliud consonum et concinens
mutientes ritum terminarunt, et e tugurio digredientes, aulæum eius
iuncinum demiserunt, ac deligarunt.

"Nihil pacti cum id genus belluis suscipias!" stomachose alloquor
socios, ubi iterum soli eramus.

"Forti animo parumper es!" solatur me Hannibal, "dummodo manus mihi
liberentur, iam faxo, inermis ut sim, ut tergoribus senúm solum sub
pedibus extergeam."

Himilco vicissim iurabat se cupiditate iniuriam fœtidi olei piscini
ulciscendi flagrare; Sammai quoque obtestabatur, seque vovit barbaros,
etiamsi palmas Iericho numeris exæquent, aut pulices Sechem, elusurum,
viamque sibi ad Abigail facturum.

Dum hi eiusmodi sermocinationes texebant, ego manum extricavi, tum manus
Bichri expedivi, eius ope dein manus cæterorum distrinximus. Semel
vinculis soluti, omnes in pedes consurrexerunt, artus porrectarunt,
atque Hannibal, Sammai et Himilco sese lapidibus foci armarunt.

"En rem satis aptam, quá cerebrum unius alteriusve excutiam," inquit
Sammai, unum eorum lapidum manu vibrans.

"Non quidem telum militare per speciem," explicat Hannibal, dum lapidem
accuratius inspicit, "maiores tamen nostri etiam peioribus telis, nec
incassum, olim utebantur."

Sublatis dein aliquot lapidum fragmentis, Bichri ægre se fundá carere
querebatur, quum Himilco temporis puncto exprompsit funem semper apud se
gestari solitum, item, decerpto frustulo utris, in quo vinum secum
gestare consueverat, satis iam materiæ ad manus habuimus, unde iuvenis
funditor nullo negotio fundam consarcire properabat, cuius mox usum se
capere posse sperabat et confidebat.

Interea nox obrepsit. Pluvia usque cadebat, atque ventus pedetentim
validius flare cœpit, ita ut ad fugam capessendam nobis nihil non favere
videretur.

"Nunc demum, amici, tempus vestrum advenisse arbitror," sic socios
alloquor, "Deos quisque invocate vestros, postea confestim per quietem
evolabimus."

Convenit inter nos, ut, si plus uno excubatore nobis obviam fieret,
pugnando nobis ad trabalia viam aperiremus; si in hoc frustraremur,
tamen ad aquam confugeremus, et ad adversum finem viæductús
contenderemus. Tessera verbi essent crocitus tres.

"Iam pergite," hortor eos, "et Deos invocate."

Tugurium nostrum silentio alto tenebatur. Animadverti Himilconem unicum
oculum versus laquear levare, quasi Cabiros quærentem, sed nihil prorsus
videbatur, nisi noctis illunis spissa caligo.

Iam viam ingressurus eram, quum per aulæum speculabundus sonitum
vestigiorum percepi, quin et languidum lumen faculæ. Cor mihi palpitare
cœpit. Socios cito intra ingressum utrimque dispono, ut ianuam
custodiamus. Haud plus uno vel duobus appropinquare videbantur. Sammai
tergum parieti figit, paratus cerebrum barbari lapide qui primus
ingrederetur, excutere; sed quicunque hi fuerint, manifestum erat minime
properare: nam constiterunt foris, secum otiose colloquentes, ac subinde
vocabulum illud arcanum _Iono_ iterum excipere poteramus.

"Miror utrum iterum sibi in animo sit nos spurco illo liquamento
offundere?" quærit Himilco.

"Tentent modo aspergere," mutit Hannibal, "est mihi híc aliquid, quod
asperginem facesset, quam ii minime appetant."

Subito silentia noctis cantus eiusdem tubæ rupit, insequiturque clamor
ac vociferatio. Is clamor e condicto videbatur oriri; nam eodem temporis
momento operculum ingressús revulsum erat, et quidam cum tæda intrabat,
et operculum pone se clausit. Sed vix erat ingressus, quum quaterna
fortissima brachia eum prehendunt. Manus Sammai os eius cito oppressit,
ut nullum sonum edere posset; ego tædam ei eripui, Himilco autem, lapide
in sublime elato, iam iam in caput suæ victimæ demissurus erat, quum
repente saxum in terram deiicit et cum stupore exclamat:

"Per misericordes Cabiros!"

Faculam ad vultum hominis adhibeo, simulque me in brachium eius
coniicio,--Hanno erat!

Nauta sustulit faculam, a me in animi comotione elisam, quo et Hannoni
copia data est vicissim nos cognoscendi.

Elingues stetimus.

Aliquot minutis nihil nisi alter alterius manus prehendere et complexari
amicum pridem amissum.

Hanno primus dicere cœpit:

"Cave me suffoces.--Quam fortunate hæc contigére!"

"Iocum proferto, Hanno!" inclamat eum Hannibal, "alioquin nunquam tibi
fidem habebo te ipsum esse."

Hanno nequaquam subrisit, sed de Chryseide sollicitus
sciscitabatur. Postquam a me certior factus esset eam sospitem esse ac
valere, lacrymæ ei oboriebantur, secumque mutiebat:

"Sunto Astarti grates!"

Aliquis interea foris vehementer pulsare cœpit, quod nos repente ad
sobrietatis officia revocavit. Quum vero idem pulsum iteraret, Hanno ad
ianuam accessit, cum aliquo pauca verba eá linguá peregriná conseruit,
quæ ille, saltem ex parte, grunnitu probavit, tum ad nos rediit.

"Nunc vero," inquit voce vivaci, sibi consuetá, "scire fortasse cupietis
quonam officio ad vos venerim. Veni ut vos ad grande templum Fennorum
adducerem. Grande profecto illud ædificium est, ut mox videbitis, ex
arundinibus, spinis piscium et idgenus rebus factum gloriose. Futurum
est ut ibi vos magno Deo Iono immolemini."

"Siccine? Deus itaque Iono est!" dixi ego; "at si tu summus eius vates
es, non oportebit nos de ea re admodum sollicitari."

Himilco cavillabundus aiebat, Iono, si Deus esset olei piscini, se
admodum velle ut pauca centena pedum in altum mergeretur mare.

"Moderare tibi, bone mi gubernator," monet Hanno voce admodum solemni,
"noli de magno Numine minus reverenter verba facere. Licebit mihi tamen
unum monere. Iono oleo piscino haud magis delectatur quam ipse tu. Nec
quisquam haustum vini magis appetit. Quin etiam iuvabit vos iam nunc
scire quisnam ipse sit. Nemo alius is est, quam amicus noster Ionas de
Eltece, tubicen, inquam, noster nulli comparandus, Ionas."

"A, nonne dixi" interloquitur Himilco, "neminem tantam ac talem
coronidem, præter Ionam, per tubam efflare posse?"

Tum Hanno pergit narrare populum iam in fano præsto esse, adventumque
nostrum, veluti hostiarum, ex voto præstolari. Suadenti Sammai, ut nos
consurgentes totum cœtum adoriremur, respondit, ibi plus quam tria
millia eorum esse congregata, ita ut quidquid per vim tentaremus,
necessario noster esset interitus.

"Absit," prosequitur ille; "nihil quod agatis superest, nisi ut fidei ac
potestati Iono invictissimi, suique summi sacerdotis, Hono, vos penitus
concredatis; is autem Summus Sacerdos ego, vester fidissimus amicus
est. Primum itaque negotium erit cœtui explicare, vinculis vos solutos
esse, atque arte magica effecisse me, ut omnes vos mansuefieretis, et ad
omne obsequium obeundum essetis parati."

"Sine, quæso, ut te interpellem," peto ab eo, "de fatis meorum sociorum
admodum sum sollicitus; dic, sodes, utrum quidquam certi de iis
compertum habeas."

"Ii iam horsum iter habent;" respondet Hanno; "atque Suomi eo ipso
proposito vos mactari et immolari statuerunt, ut eo sacrificio Deum suum
sibi propitiarent, ut is victoriam sibi adiudicaret."

Hannibal magno animi impetu, auditis his, in hæc verba erupit:

"Pro certo scivi fore ut nostrates auxilio nobis subventuri essent;
facinus præclarum, forti animo susceptum, tamen usque vincemus!"

"Festina lente!" responsum tulit; "rectius tute mihi concredideris. Sine
mora nuntium mittam ad Hamilcarem et Hasdrubalem. Videdum: scriptoria in
promptu habeo; calamum ipse mihi feci ex arundine palustri; atramentum
meum e pigmento est Suomiorum bellico; vicem chartæ autem frustum pellis
cervinæ praestat."

Hanno inter loquendum scribebat; quo finito se ad nos vertit:

"Itaque sequimini me ad templum. Usque modo nihil vereamini. Dabo operam
ut Deus neget vestram vitam in præsenti se exposcere. Hoc aliquot
horarum intercapedinem vobis concedet. Interea confido meas litteras ad
amicos nostros me transmittere posse. Eamus! Monitos tamen vos ultimo
esse volo, nequid risu, qui, aut qualescunque nostri ritus sint,
excipiatis."

"At vero," inquam, "te artis magicæ carmineque fascinandi perquam gnarum
te esse oportebit, si nos ex isthoc discrimine liberare posse tibi
confidas."

"Vera memoras," cum leni risu respondet ipse, "haud incassum inter istos
educatus eram. Artem eorum magicam ut sacrificulus satis edidici,
quamvis nunquam putavissem eam artem in hoc genus rerum discrimine fore
me exercitaturum."

Sumptá denique suá faculá, nos ducere cœpit. Nos vero, barbaris non
parum mirantibus, et circum fanum conglobatis, demissis oculis, prorsus
muti sequebamur.

Insula quam perambulabamus multo erat amplior quam nobis
videbatur. Tuguria sine certa regula et ordine in globis erant
confercta, et quæque colonia propriis vallis erat septa. Via caliginosa
erat admodum, et plures lacunæ erant nobis pervadendæ, quum interea
pluvia in capita nostra descendere nunquam cessarat. Postquam multas
vicorum ambages perambulavimus in meditullio pagi, in locum apertum
pervenimus tædis collustratum, ubi ingentes Suomiorum turbæ erant
conglobatæ, omnes eorum armati, bellicis coloribus fucati ac
distincti. Tugurium in centro, ad quod nos ducebamur, cæteris longe erat
grandius, viceque templi fungebatur. Specie ac formá rotundum ædificium
alvearis similitudinem ferebat. Ex interiori parte facibus lampadibusque
oleareis erat templum hoc spatiosum undique illuminatum. Lampades hæ in
speciem ampullarum erant fictiles, olei plenæ, cum rostellis, quibus
ellychnia, e fibris arborum plexa, oleoque tincta, inhærebant, quæ
accensa non sine magno fumo ardebant. Locus catervis barbarorum erat
referctissimus. E fumo tædarum atque lampadum, item ex oleo ac
pinguedine, qua barbari corpora sua oblinere consueverant, perinde atque
ex halitu tantæ multitudinis, aura loci ob gravem nidorem plane ferenda
non erat.

Ubi cœtum ingressi eramus, aura fumo tam erat densa, tantusque
barbarorum erat clamor ac tumultus, ut eos omnes furere et insanire
existimaveris, nec venerandum suum Numen primum dignoscere poteram;
attamen, quum paulisper fumo vaporibusque assuefieri cœperam, paulatim
dispicere tentavi, et tunc animadverti e regione mihi quoddam genus
solii, sive aræ, cumulatum omnigenis terræ marisque productis, uti
pellibus ferarum, extis piscium, vesicis phocarum, plumis avium, super
quam congeriem ipse "Deus" cærulo et coccineo pictus et fucatus,
cornibus taurinis, dentibusque phocinis omatus, residebat. Nullum
lineamentorum faciei primum dignoscere poteram potentissimi illius
Numinis; una nonnisi res mihi cognita videbatur; nempe in una Numinis
manu coccinea conspicabar ipsam eam tubam, quam duodenis siclis
argenteis ab Cheles Báal mercatore Tyri præstinaveram.

Barbari plus quam nobis opus erat viæ aperuerunt; prorsum nos truserunt,
usque dum in apertum sanctuarium ante aram pervenissemus. Hanno prope ad
latus Numinis sese collocavit, quod signo dato tubam ad labia levavit,
ingentemque clangorem edidit. Ad pauca Hannonis verba totus cœtus,
demptis nobis, cernuus se prostravit. Nos vero ex omni turba sic erecti
stantes, admodum conspicui eramus, fieri proin haud poterat quin Numen
nos agnoverit.

Quanto autem stupore attonitus Ionas nos agnoverit, nullis sane verbis
exprimi potest. Oculi, nasus, denique facies tota eius convelli ac
distrahi videbantur, ut crusta pigmenti e vultu eius in micis deglubi ac
decidere cœperint. Stupore prorsus perculsus, elinguis aliquantum hæsit,
et miraculo rei stupebat, ac tandem in verba eiusmodi erupit.

"Báal Hassamaim! Dominus cœli!"

Turba cernua, audita Numinis voce, tota contremuit. Iono, Numen
ineffabile, locutus est!

"Frena linguam, fatue!" inclamat eum Hannibal sonorá voce, sed planis
verbis Phœniciis, quibus Numen motum est et conticuit.

Deicolæ reverentiæ terrore ac formidine tenebantur.

Subito vagitus stridens et immanis totum fanum pervasit. Aliquid atri ac
formidolosi, prorsusque incerti ingenti saltu per mediam turbam prorsum
ruit, et ipsum caput Numinis insidens, capillos eius vellicare, vultum
palpare, mulcere, tandem amplecti omni affectionis indicio Numen lingere
ac deosculari cœpit. Barbari horrore consternati in pedes prosiliunt,
plurimi confestim diffugiunt; cæteri autem quum viderent Numen, tubá
missá, miram illam rem in ulnis excipere, audirentque Deum illam "Gebal,
Gebal," et "chare homuncule, iamne senem tuum Ionam reperisti" verbis
permulcere et appellare, nos omnino solos reliquerunt.

Sammai ex uno latere costas Numinis pugno petit, Hanno autem ex altero
crura eius calce pulsat, sed neutrum horum vel minimum movet eum;
denique descendens de solio sic fatur:

"Maximopere delector, amici, vos insperatos iterum convenire posse! Quam
præter spem accidit: me hîc, in præsenti, Deum esse vobis cognitum; quid
cibi vobis mandem?"

"Recede ad solium tuum, nebulo!" adoritur eum Hanno, "ne verbum quidem
iniussu meo protuleris!"

Pro temporis momento dumtaxat Ionas maiestatem suam læsam esse
succensebat, atque primum obedire dubitabat; me tamen utrem vini
generosi illi pollicitante, ad solium suum, iniuriæ immemor,
redit. Hanno ornamenta fucumque scitá manu iterum in ordinem composuit
atque concinnavit, et Deum sibi restauravit, Bichri autem simiam sibilo
ad proprios humeros allicuit.

"Ecce nuntium!" eloquitur Hanno, "quo nemo magis idoneus esset, quique
meo proposito ad amussim quadrabit."

His verbis ad simiam conversus, quæ iam suos gestus ludicros iterum
agere cœperat, sic ad eam fatur:

"Gebal, simiola mea, tene hanc rem, eamque ad Hamilcarem propere defer,
quod si rite perfeceris, lixulá donaberis."

Simiola munus sibi concreditum prorsus intelligere videbatur; frustum
corii oblatum apprehendit, dentibus frendens, tribusque pedibus
subsultans, e templo celeriter excurrit. Fremitus miraculi pariter ac
terroris extra templum, nobis intus, indicio erat simiolam barbarorum
turbas feliciter evasisse.

"Res eatenus bene gesta!" læte fatur Hanno, "nunc reliquam ritús partem
attendamus. Oportebit vos coram Iona in terram pronos prosternere:
interim ego meos Suomi revocabo."

Ionas primum renuit modestiá ductus, indignum ratus ut nos tanto
humilitatis obsequio plecteremur; sed Sammai, ad obediendum Hannonis de
silentio servando mandatis eum adacturus, transversum os eum leniter
percellit, tum ad nos reversus, sese nobis reverentiam prostratione
significantibus accomodat.

Hanno ad postes ostii munere summi sacerdotis _Hononis_ consistens,
cœtum ad prosequendum sacra invitavit. Audaciores eorum pedetentim
animum sibi sumpserunt, et circiter quinquaginta eorum ausi sunt,
tametsi usque tremuli, quod vix se e superiore terrore adhuc penitus
receperunt, in fanum intrare, atque in conspectum aræ et sanctuarii
consistere. Iono sonitu acerrimo tubæ sacrum ædificium iterum complebat,
quo finito, Hanno pauca verba ad cœtum fecit, eorumque animos timore
levavit. Suomi postea pedes tranquille retraxerunt, custodibusque ad
portam constitutis caverunt nequis templum intraret.

Quum sic satis in tuto essemus positi, nec suspicio ulla subesset fore
quemquam qui nos interpellaret, Hanno præter duo facularum lumina omne
luminare exstinxit, nosque in angulum templi maxime opacum conduxit, quo
Ionas, missis omnibus suis centonibus, libentissimo nos animo secutus
est.

[1] Vulgo _FENNI_, gens ad Mare Balticum; n. 60.

CAPUT XVIII

_Ionas Magnopere Sibi Tribuit._

"Ubinam vinum meum est?" prima fuit Ionæ quæstio.

"Opportune sane venis!" reddo illi, "nonnihil exspectandum tibi erit,
fortasse aliquot menses."

Gigas noster prorsus stupefactus me contuebatur, usquedum Sammai, pugno
eum in costis fodicans ad saniora reduxit.

"Nimium quantum, bibule veterane, delector, tibi in medio nostrum
gratulari posse."

"Nec minus et ego," inquit ille; "sed quidnam me ulterius facere vultis?
Iuvabit me scire."

"Quidquid facere statueris, unum id attendas ut Hannoni in rebus
universis obsecundes," illi respondi, "quandoquidem eius operá istinc ad
naves nostras elabi in animo nobis est."

Verba mea eum in profundam contemplationem movere videbantur. Sic enim
frontem suam palpare cœpit, ut defricta crusta pigmenti in micis
decideret; tandem ad se reversus, interrogabat, utrum sibi nos sequi
necesse esset.

"Sine dubitatione," respondi, "nisi apud barbaros perseverare consultius
tibi videtur."

"Fruique oleo suo piscino, ad vertendum stomachum," avide subiungit
Himilco.

"At hicce ego Deus sum!" tractim respondet tubicen, veluti de re ardua
deliberabundus. "In navi Sammai me pugnis dolat ac terebrat; Hannibal
pugillatur; quisque me bardum ac vacerram vocitat: at hîc res longe
aliter se habet. Hîc nemo me pugnis petit, sed mihi fas est
quemcunque. Nuper in Septemtrione cuidam Deo barbarorum tanta inflixi
verbera, ut paulo post ex eo moreretur. Quin etiam domi meæ in oppido
Eltece, pusiones me verborum contumeliá stipitem et baronem vocitare,
aliisque scommatibus insectari solebant, viri autem qualos olivarum in
capite portare, nec minus saccos frumento onustos baiulare coegerunt,
nec multum vini in gratiam atque mercedem mihi concedere dignabantur; at
híc res toto cœlo diverse se habent, nec nisi tubá tantillum cantillare
placet, et nulla mora, iam cunctorum ciborum delitiæ, bubula, cervina,
pisces, plus affatim aggeruntur. Deum esse munus perquam iucundum est."

Omnes nos hæc cum stupore audivimus. Nemo nostrum antehac eum tam diu,
tamque sanis rationibus locutum audivit; nec quisquam nostrum de suis
argumentis dubitare poterat; in summa, maiestas ac dignitas Numinis
effecerunt, ut æstimator sui immodicus esset, sibique nimium tribueret.

"Non tibi itaque in animo est nobiscum proficisci?" interrogo eum,
pendentem animi ut video.

Ipse anceps dubitabat; tamen, post aliquam dubitationem interpositam
edixit eo se iturum, quo Hanno iturus esset.

Tum Himilco eum ludere cœpit:

"Ohe, tu nobis significare vis Suomicum oleum piscinum vino Helbonico te
longe anteponere, teque nimis malle nebulas algidas paludum, quam
oliveta Dan; item segmenta assi tarandini potiora te habere quam
placentas libaque mellita Iudææ."

Gutta lacrymæ micabat in altero oculo gigantis.

"Equidem," inquit "vobiscum ire satius esse duco."

"Præterea," subiungit Hanno, "certe lubebit tibi Eltece revisere; quid?
nonne vis popularibus tuis de _leviathan_, de _behemoth_, deque culina
Nergal narrare, et quemadmodum Deus factus fueris?"

"Fidem mihi negarent!"

"Memineris etiam," addit Bichri, "senem Gebal nobiscum nos laturos, ut
eum popularibus nostris Dan ostendamus."

Argumento tam agenti, ut hoc esse videbatur, responderi non poterat, nec
tentavit, quin, ex imo corde motus, fere singultando ingemuit et sic
respondit:

"Sane, vera memoras: eundum mihi est; oportere sentio ut vobiscum et cum
Gebal unà eam."

Hannibal lacrymas Ionæ, quas vitulinas appellarat, palam derisit;
cæteroquin consilium Ionæ ad officium classici redeundi sibi perquam
gratum et acceptabile erat; quod ut statim remuneraretur, binos siclos
argenteos, quos sibi bona fortuna post tot discrimina usque in sacculo
conservaverat, exprompsit, eique his verbis porrexit:

"En, tubicen, hæc habeto! Istis, quum ad naves pervenerimus, aliquem
opportune conduces, qui te e tuis hisce sordibus ex sententia eluat et
elutriat."

Post hæc Hanno sua consilia aperit et evolvit. Nuntium ad Hamilcarem
missum huius erat tenoris: Sua colloquia cum Suomi eum usque eo
producere oportere, donec clangorem tubæ Ionæ auditurus esset, quam quum
audisset, suá tubá respondere. Tum sic prosequitur:

"Interim barbaris persuadebo," inquit, "Deum suum imperare ut victimas
ad mactandum extra insulam educam; isto artificio si semel viæductum
transgressi fuerimus, atque in conspectum agminis nostri venerimus,
cæteras res ad nostram sententiam componere difficile non futurum."

Probato suo consilio, unum nonnisi animadvertendum censui: quí nimirum
nos cognituros exspectaret nostrates inter atque barbaros colloquium
intercedere? nequid erroris suboriatur. Hanno me de his certiorem fecit
barbaros nec quidquam suscepturos quin se, suum sacrificulum, in
antecessum consulant, sicque futurum ut cuncta quæ usquam gerenda sint,
sibi probe fore cognita.

Interim iam diem totum inediá exigimus, et nimium quantum insomnio et
omni vicissitudine confectos fames iam nos atque lassitudo urgere
cœperunt. Proinde Hannibal sciscitabatur utrum quædam edulia comparari
non possent. Itaque Hanno ad ostiam accessit, aliquid veluti cornicando
cum circumstantibus colloquitur.

"Significavi illis," inquit, "Iononem cibum appetere. Consueta eius
orexis cunctis his probe nota est; nec dubitandum quin hi satis allaturi
sint, quibus omnes vos affatim expleamini."

Haud multo post ostium percrepuit, atque aliquot barbari lances piscium
lixorum, cervinam frixam, et alia cibaria, item aliquot cornua largiora
cuiusdam potus, ad ostium templi adtulerunt, quæ omnia Hanno in ingressu
templi e manibus eorum excepit, nobisque in ordine tradidit. Famelici
quum essemus admodum, dapes minime sprevimus, nec quidquam fastidivimus;
ipse vero Deus, ut modestissimam suam portionem, piscem, magnitudinis
dimidii thynni, itemque segmentum tarandini assi, haud spernendæ molis,
sibi selegit. Hanno quoque nobiscum discubuit, et inter epulas plurimas
quæstiones de rebus nostris exinde gestis, agitabat. Deinde tum ipse,
tum Ionas, sitim suam pluribus haustibus modo ex uno modo ex altero
cornu restinguere pergebant, quæ cornua acuminata parte, prope ad manum,
terræ erant defixa. At Himilco et Hannibal fastidia sua eius potus parum
celare poterant, utpote qui potus oleum rancidum esse putabatur.
Verumtamen Hanno paucis explicuit potum in cornibus temetum esse ex
hordeo, item e succo alterius cuiusdam plantæ lixatum, esseque communem
potum non modo Suomi atque Cimbrorum, verum etiam Celtarum in Occasu,
Gothorum Orientis, atque Germanorum in Meridie.

"Dicere utique non ausim temetum hoc succum uvarum æquare," monet Hanno,
"nec tamen, revera, palatui refragari asseruerim; aude id modo gustare!"

Hannibal dubitare videbatur. Himilco aiebat se iam antea a Giscone
quoddam genus liquamenti alicubi confieri solitum accepisse, nec se
prorsus certum esse, utrum ad ostia Rhodani aliquid eius generis ipse
non gustasset. Denique uno cornu ad labra sublato, paucas guttas
sorbillat, nihil tamen effatur.

Eius dein exemplum omnes nos ex ordine sequimur. Bichri id nimis acidum
esse arbitrabatur; Sammai idem amaritudine exsecrandum existimabat; ego
vero atque nauta id simillimum rei esse autumabamus, quam olim alibi
gustaveramus.

"Non valet multum," censebat Hannibal, post haustum satis copiosum;
"inebriatne res ista?"

"Quam maxime quidem," asserit Hanno.

"At ego nihil unquam spurcius ac vilius gustavi," ait Himilco, ultimus
ac summus temetorum arbiter, "verumtamen, cum bona vestra venia, alterum
haustum tentabo."

Nec dubitabat alterum cornu penitus haurire.

"Ad vertendum stomachum!" inquit, vehementer sputando, et tamen potui
huic iam adeo se assuefecisse videbatur, quem verbis tam detestandum
prædicarat, ut potius verendum existimarem, ne plus quam sibi prodesse
posset, ingurgitaret.

Interea iam diluculum exoriri cœperat dum nos ad finem epularum
vergebamus, quum Hanno ab aliquo foras vocatur, mox tamen iterum redit,
Ionam tubá canere iubet, nos autem ad proficiscendum paratos esse
hortatur.

Ionas ad ostium templi progressus, acrem tubæ cantum edit.

Himilco interim quæque reperit cornua, epotat, simulque temeto, ut rei
odiosæ maledicit, utpote quod stomachum moveat, atque impurissimá aquá
longe deterius sit.

In responsum ad signum a Iona datum, repente clangorem nostrarum
Phœniciarum inaudimus tubarum, ac, sine mora interposita, Ioná
Hannoneque ducibus, e templo excedimus. Turba foris superstitiosa quadam
reverentiá nos prosecuta, sine molestia sivit nos præterire, atque ultra
fines suos progredi, ita ut spatio dimidiæ horæ in medio amicorum
versaremur. Hanno Chryseidem amplexibus prehendit, Ionas Iudicem Gebal
in ulna excepit, Sammai autem ita erat societate Abigail captus, ut
neque animadverteret Hannibalem, Himilconem atque Bichri manipulum
barbarorum in vicinia palantem modo profligasse.

Quum barbari propriis cernerent oculis quemadmodum socii nos
excepissent, probe senserunt suum Deum prorsus humaná ac terrestri
naturá esse præditum, quem ipsi immortalem esse crediderunt; nec dolum
ante perspexerant, quo manus suas effugeramus, quam simul etiam grandine
lapidum iaculorumque nos impetere et insectari inciperent.

Nec, profecto, noster ad naves regressus periculis carebat. Attamen
nullus nostrum gravius tulit incommodum, quamquam plures leviori vulnere
ac læsione ex hoc impetu recesserunt, in quorum numero fuit Ionas, qui
ictum lapidis, nasum eius fœde sauciantem retulit, ab uno suorum paullo
ante cultorum in eum coniecti.

Semel navibus feliciter potiti, nihil morati sumus quin ab his
littoribus tam inhospitalibus quo citius naves solveremus, ac terga
vertentes, et ad Occasum eluctati, cursum nostrum versus insulam
Prydhayn flecteremus.

Mari tranquillo, ventisque secundis cursus noster et celer et iucundus
fuit. Hoc in rerum statu, quum etiam cupiditate duceremur ab Hannone
Ionaque audiendi, quonam modo in potestatem ac ditionem Suomi venissent,
quasque res ex iis temporibus gessissent, quæque illis accidissent,
quibus e medio nostrum abrepti essent. Eo itaque proposito in puppi
_Astartes_ consedimus, ut eorum relata audiremus. Ionas ex sententia
perlotus ac perpexus et comatus, denique etiam indumentis Phœniciis
ornatus, simiá in humero eius sedente, iuxta scribam recubuit, qui munus
sibi assumpsit totam historiam ab initio narrandi, et ordine evolvendi.

"Iam plus quam annus est, ut probe meministis, ex eo die quo insidiis a
Tartessiensibus nobis tentis capti eramus. Ab ipso eius temporis puncto,
quo captivi facti eramus, in extremo vitæ discrimine versabamur. Nam, ut
a quodam Phœnice, quem casu conveneram, monitus intellexi futurum ut
Bodmilcari, qui tum haud procul aberat, dedendi essemus. Quum ista res
agitabatur casu evenit, ut quidam principum Iberum, desiderio et amore
tubæ Ionæ adeo caperetur, ut nos eius gratiá retinendos existimaret, nec
Tyrio, quem vulneratum cognoverat, dederemur. Usus eá intercapedine, ope
calæ, propriique vulneris sanguine, rationem cominiscebar nuntii ad vos
permittendi, nihil enim dubitavi quin Gebal, animali acta instinctu, id
ad Bichri delatura esset, et eo proposito simiam meum nuntium institui."

"Recte statuisti; nam nuntius tuus eádem ipsá nocte ad nos pervenit,
atque nuntium rite adtulit," respondi.

"Ita coniectavi," pergit ipse, "quod simia non redivit. Inde nos paullo
post versus Septemtrionem missi eramus præsidio cohortis Ibericæ, quæ
nos nequaquam male habuit. Post diuturnum laboriosumque iter regionem
ingressi sumus, ubi tam celsi erant montes, ut iuga eorum nivibus
perpetuis tegerentur. Hi montes terram Tartessiorum a terris Celtarum
seiungebant, vocabanturque Pyrenæi. Híc nos tradebamur principi
Guipuzcoa, ad quem missi eramus. Gens Guipuzcoa eadem est, quæ aliter
etiam Cantabri appellatur. Gens ista bellicosissima est, genti Aitzco,
sive "viris rupium," infensissima et cum ea in Septemtrione cum Occasu,
perinde atque cum cæteris Iberibus in circuitu, nunquam non bella
gerit. Plus duos menses híc exegimus, antequam occasio fugam moliendi
nobis sese præberet. Tandem, expeditione quadam eius generis soli in
vico relicti eramus, in ostio fluminis minoris pilis superstructo.
Trabariam nacti, eam, quoad videbatur, commeatu oneravimus, remisque
innixi, in mare ire contendimus, ac satis commode ad littora Celtarum
pervenimus, a quibus sciscitati reperimus aliquas naves sua littora non
adeo pridem præternavigasse, et e variis mercibus exhibitis haud dubium
mihi videbatur eas _Astarten_, _Dagonem_, atque _Cabiros_ fuisse. Quum e
sermonibus Celtarum satis liqueret vos ad Septemtriones navigasse,
relictá trabariá, quamdam navim eorum, quæ versus Ar-Mor solutura erat,
conscendimus. Eo quum ventum erat, reperimus Cimbrios insulæ Prydhayn
atque hos bellum inter se gerere, nec proinde nos eo transfretare posse.
Duos omnino menses huc et illuc iactati in insulis Ar-Mor exegimus, nec
parum interea ex lingua Celtarum didici; sed per omne id tempus maximum
dabamus operam aliquid comminiscendi, quo iter vestrum sequi possemus,
quà nobis certe constabat vos profectos esse. Denique incidi in tribum
Cimbrorum quæ cum incolis Prydhayn bellum non gereret, ascendique
illorum navigium; sed ortá ingenti tempestate, procul in Orientem
abrepti eramus."

"Dicat quis de tempestatibus," interponit verbum Ionas, "quidquamne eá
tempestate sævius? Vidi etenim leviathan vim aquæ e naribus in
altitudinem mali tui sursum iaculari; nos vero ab undis fluctibusque
instar truncorum eramus sursum ac deorsum volutati. Ternos dies ac
noctes absque cibo potuque pæne in interitum quassabamur et agitabamur."

"Vera, Hercle, Ionas memorat," pergit Hanno, "tempestas revera tæterrima
fuit, quæ nos, postremo, in cœnosa ac lutulenta littora propulit et
everrit. Cimbri, denique, desperatá salute, datá operá se undis
merserunt, nos vero, morti quam vitæ propinquiores, septimanam et ultra,
vitam radicibus, nucibus, et quidquid in nemoribus esui sese nobis
obtulerat, ægre sustentavimus."

"Ecquid pro potu reperisistis?" quærit Himilco.

"Lutulentam acquam, et præterea nihil," respondit Hanno.

Bonum gubernatorem multum eorum misertus est, subiunxitque:

"Tristis potus admodum; scio experientiá doctus."

Post hanc interpellationem Hanno sic prosequitur:

"Interea Ionas tubá canere raro cessavit, si quo casu aliquos mortales
ad nos allicere posset; nec hoc in cassum; nam post diuturnos conatus,
tandem cohors Suomi, quæ incursiones Cimbrorum atque Germanorum evitare
conata, quod illi unum agrum post alterum suis eripiebant, ad Orientem
migrare decreverat, sonitum tubæ denique percepit. Grandis tuba Ionæ non
modo in sui admirationem rapuerat Suomi, sed protinus comperi, iam inde
a principio, staturam, habitumque validum corporis, cæsariem quoque
uberrimam atque barbam promissam gentem hanc pusillam atque imberbem
Suomi reverentiá quadam superstitiosá eos perculisse, quam sententiam
ego, nostro bono communi, fovendam esse rebar. Societate nos illis
adiungentes, in novas sedes suas secuti sumus eos, ubi testes eramus
novi vici condendi, ubi in nos incideratis. Multis interea verbis eos
permovere conabar, nec tandem perperam, ut Ionam, sive, ut ipsi
efferebant, _Iono_nem in Numen summum adoptarent, me autem in eius
sacerdotem. Per aliquod itaque tempus, ut habes exploratum,
commoditatibus, adeoque luxu, vitæ affluebamus, nihil tamen per omne id
tempus me a memoria navium tuarum avocarat, nec unquam Magni Maris
charæque nostræ Sidonis adeo eram immemor, ut non eorum desiderio
tenerer."

"Ego autem faciam ut Sidonem brevi contueare!" adiungo ego, post suam
finitam narrationem; "etenim iam iter domum versum habemus, ulterius
enim progredi non est in nostra potestate, itaque hinc iam domum
proficiscemur."

"Floreat Sidon in omne ævum! Dii servent Regem!" clamabat Sammai, "solem
denique rursum cernemus!"

"Atque vino potiemur!" addit Himilco, capedulum in sublime præ gaudio
iactans.

"Novisque indumentis," supplet argumentum Hannibal, "nam milites nostri
mendici nunc sunt pannosi."

Cæteris omnibus laute agentibus, Ionas unus sedebat silens, suisque
cogitationibus mersus.

"Quidnam rei tibi est, tubicen?" quæro ex eo, "anne redire domum usque
dubitas?"

"Domum ire mihi nihil proderit," quadam ægritudine animi balbutiebat
ille, "nihil prorsus mihi credent: omnes me ludificabuntur, quum me
culinam Nergal, dena duodenaque behemoth propriis oculis me vidisse
asseveravero; si vero ausus ero narrare Numinis instar me habitum et
cultum fuisse, mihique quotidie epulas stratas, quæ pro mense satis esse
poterat, nemo erit quin me insanire putet."

"Nihil prorsus eas res cures, vetuscule!" solatur eum Sammai; "verba tua
nostrá interpositá auctoritate tuebimur, tibique, quidquid dixeris,
fidem faciemus; quin et regi te sistemus, qui te tuamque tubam audiet
canentem."

Amicis et generosis verbis Sammai animo erectus, item honoribus speratis
allevatus, prope in lacrymas animo commotus est.

"Futurane revera hæc omnia esse speras? Num rex etiam Gebal conspecturus
est?"

"Quin tu dubitas? Imo vero et Gebal nos mores aulicos instituere
expediet, ut caput dumtaxat coram rege inflectere discat."

Hannibal æquum se existimare aiebat ut Ionas tubicen regius crearetur,
tunicamque coccineam gereret; ego autem omnem meam operam collaturum
spopondi, ut ipse votis potiretur, pollicitus insuper, ut, si res ea e
sententia cesserit, prima synthesis aulica meo sumptu pararetur.

Ionas præ lætitia tremulus in stomacho ridebat.

"Egone revera synthesin coccineam geram? Quin etiam coram rege tubá
canam? Quid, Hercle, populares mei Eltecenses dicent, quum hæc
audiverint? Fortunatum, Medius Fidius, prædicabo diem, qui me Tartessum
proficisci voluit. Dii regem servent!"

His, talibusque secum iactatis ad extremam proræ oram se recepit, et in
altum silentium lapsus, secum honores ac dignitates, quæ sibi
pararentur, otiose contemplabatur.

Ionas inde ab eo die, indole mutatá, homo plane alius factus esse
videbatur.

CAPUT XIX

_Rursus Bodmilcar._

Secundis acti ventis, littora Prydhayn tam Orientalia, quam Occidua,
facili volatu prætervecti, brevi etiam Insulas Albo-Plumbeas
præterivimus, atque in Archipelagum Ar-Mor pervenimus; fundi insularum
passim exesi erant, et hiantibus cavernis cuniculisque eluti esse
videbantur, fluctibus in omne ævum atque aspergine verberantibus.
Hannoni cuncta hæc loca prope cognita esse parebant.

"Aspice modo," inquit, uno post alterum indicato loco digitis, ut
prætervehebamur, "hicce est insula ubi ego tyrocinium linguæ Celticæ
feceram; deinde, ibi sunt cautes, ubi cum Iona hamis osseis ac spineis
piscari solebamus; inibi autem insula est sita ubi sacerdotes sua sacra
facturæ vultus cæruleo rubroque fucare solitæ erant. Apud eas agentibus
nobis, novaculis e conchulis factis omnem barbam abradere nobis
voluerunt."

"Idem et Hannibali atque Sammai," inquit Himilco, "in insulis
Albo-Plumbeis persuaserunt, et factum etiam est ut hi quodam die tam
glabris quam silex mentis ad nos redirent."

"Ego vero," interloquitur Hannibal, "nihil satius haberem quam ut id
agerent Bodmilcari, quod ipsi nobis egeramus; nisi quod loco testæ,
probe exacutum gladium transversum guttur eius ducendum potiorem
haberem."

Nomine Bodmilcaris in sermonem incidente, Hanno quærebat utrum quidquam
nobis de eo constaret nec ne; quod vicissim Hannibali in mentem
revocabat insidias, quum illi grave vulnus cuspide gladii in latere eius
inflixerat, sui tamen eum e medio certamine eripuerunt, nec, utrum usque
superstes sit, hactenus proditum.

"Minime id cures," monet Sammai, "dabitur nobis eum conveniendi copia,
fortasse ubi minime exspectabimus."

"Ac, deinde, futurum spero," inquit Hanno, "ut ego illi secundum merita
retribuere possim."

"Nisi ego antecedam sagittá e probo meo arcu," vox ex antennis, ex
excelso loco in aere resonat. Bichri enim atque Dionysus illic sese cum
simia diversitabant. Hanno per risum ludificabat Bichri asserens hunc
tam diu multumque cum simia versatum, ut postremo ipsum in simium mutari
necesse esset, simul etiam Dionysum æque volatilem effecturum. Ad hæc,
quin perticam suam mitteret, Bichri quæsivit:

"Eccur ephebum non membris suis uti doceam? Eccur eum arcu iaculari non
instituam?"

"Eccur," addit Hanno, "eum artem legendi non doceas?"

"Quí possim" respondit ille, "quum ipse eam doctus non fuerim? Præterea,
ars legendi eum non docebit montes scandere, rupicapras venari, sagittas
collimare."

"Fieri quondam poterit," scriba monet, "ut sentias calamum quam
sagittam, certius accuratiusque esse telum. Velletisne, tu et Dionysus,
artem legendi discere?"

Consilio sagittarius vehementer motus prehenso fune, ad pedes Hannonis
delabitur, Dionyso sequente, simia autem ad summum malum sola provolat.

"Ai'n tu lectionem me discere oportere?"

"Ita sane," affirmat Hanno; "paciscamur itaque: tu me iaculatum, ego
autem te et Dionysum lectionem docebimus."

"Esto, valet," lætus assentitur Bichri; "et ego spondeo tibi fore ut
intra mensem scopum haud ampliorem palmo, e longitudine huius navis
attacturus sis."

Et sic deinceps tempus agebatur. Hanno diligenter docebat Bichri et
adolescentem Phocum fundamenta litterarum Phœniciarum. Himilco navim
suam more suo gubernabat, penuriam tamen temeti haud æquo animo
patiebatur abstemius invitus. Sammai atque Hannibal, nisi languore
tabescere æquius visum erat, atque oscitando artus porrectare, aleis ac
talis se divertebant; mulierculæ plerumque in cubiculis sermocinando
otia agebant; ac, denique Ionas, Iudici Gebal somnia sua magnitudinis
futuræ confidere et memorare solebat.

Paullo plus quam sex septimanarum spatio columnæ Melcarth in conspectum
venerunt, nec multo post portum Gaditanum intravimus. Suffes, Tziba
cæterique nostri familiares, nos iam pridem mersos crediderunt, proinde
nobis gratulabantur admodum quum nos reduces, et quidem sospites et
incolumes cernerent, quum autem merces meas, plumbum album, atque
succinum exhibebam, magnopere mirati erant.

Diligenter sciscitabar a Suffete de Bodmilcare, sed ex oratione eius
nihil certi colligere poteram, quam quod fragmenta quædam tabularum in
ostio Illiturgis collecta fuerint, quæ ex navigiis eius provenisse
existimata essent, nec tamen quidquam e gaulo suo visum, unde
colligendum putabam helluonem alicubi in mediterraneis interfectum
fuisse, naves autem abreptas et fractas.

Negari utique nequit cibum potumque probum ac proprium omnes nos magno
desiderio appetivisse. Himilconi, revera, diuturnum vitæ genus abstemium
vires exhaurire cœpit; ita ut portum nactus, differendum non putarem
quominus commilitones mei primo quoque tempore commeatu libero siccum
peterent, quo potiti, haud dubium erat quin recta ad cauponas ac popinas
convolarent. Antequam Ionas discessisset, animadverti nonnullos siclos
in manu eius, quæsivique ex eo utrum eos non in marsupio reconditurus
esset.

"Minime gentium!" respondit, "usque eo haud securos eos esse arbitor,
donec vino eos commutavero, intraque me condidero."

Hanno, Sammai, suæque amasiæ, comites se mihi adiunxerunt, et uná domum
Tzíbæ petivimus; Bichri et Dionysus per urbem hortosque erratum iverunt;
Hannibal, denique, modo, quum in urbem, scilicet vitæ genus redivimus
urbanum atque humanius, æquum dignumque censuit ut tubicen suæ cohortis
digno ornatu compareret, Ioná secum accito, illi nova decoraque
indumenta præstinavit.

Duos integros dies lautitiis dedimus; quum vero iis exactis ad
_Astarten_ regressi essemus, Himilconem Gisconemque conveni, quorum
uterque admodum erat concitatus, causá cuiusdam nautæ Phœnicii, quem,
mihi prorsus ignotum, in eorum societate repereram.

"Præclara habemus nova, Navarche!" inclamat me Himilco, simul atque
intra auditum eius veneram, "nova, inquam, optima, nempe fama de
Bodmilcare!"

"Effare cito!" moræ impatiens illi respondeo.

"Ehem, scire te oportebit," inquit Himilco, qui pedibus haud usque
firmis fulciebatur; "casu hunc virum bonum conveneramus; ipse
siticulosus erat, nec nos minus sitiebamus, itaque in caupona eum
pocillis hospitaliter tractavi, ubi narravit nobis se ex navi
Bodmilcaris profugisse."

"Mitte, malum, istam tuam sitim!" exprobro eum, "et edissere confestim
quid scias."

"Sitimne mittam? Quin sitis recusat me mittere."

"Idum in malam crucem!" prope furens in eum regessi, "anne extemplo
dixeris?"

"Sine, obsecro, saltem spiritum ducere! Non te morabor, narraboque quid
in caupona audiverim."

"Ubinam est Bodmilcar, pecus ebrium?" clamo, pedibus, præ furore terram
tundens; tum vero mei prope impos, ad nautam conversus, "Dic mihi, vir
bone," inquam "unde huc venias."

"Undene?" eius vice gubernator invincibilis respondet, "atqui ipse
nobiscum venit, inde hic venit ubi nos uná potaveramus."

Iam præter me actus, alapam, satis severam, trans os eius impegi,
indicii instar, ut inde disceret opportune tacere.

Itaque, quemadmodum e relatis nautæ colligere poteram, ipse e sinu
quodam minus frequentato, qui circa centum quinquaginta stadia aberat,
et ad Meridiem cum Occasu iacebat, huc venit; ibi Bodmilcarem primum uno
gaulo _Melcarth_, adfuisse, dein alias quoque obtinuisse, tum magnum
numerum Tartessiorum in sua servitia coegisse, et aliquo molimine
ingentem vim malefactorum ac profugarum eo contraxisse. Retulit insuper
Bodmilcarem se quoque plagio rapuisse, datá tamen occasione, fugá se
illi subduxisse, tum vero magno conatu secundum littora pedibus huc
pervenisse, nunc autem eum coram Suffete Gaditano incusaturum.

Tum percontabar ab eo, quam pridem a Bodmilcare profugisset, atque,
utrum quidquam sibi de consiliis Bodmilcaris constaret. Respondit
septimanam iam esse ex quo ipse effugisset, scireque se consilium Tyrii
illius esse, in terras Rasennarum commigrare, illinc autem in Ioniam
iter facere.

His auditis, memoravi illi me retro, Tyrum, mox iter suscepturum,
licereque illi, si ita ei visum esset, nostris nautis se iungere, quod
ipse gratissimo animo accepit. Hoc humanitatis officio permotus, non
modo fide se mihi devinxit, sed et certiorem me esse voluit nihil sibi
tam gratum futurum, quam iniurias, sibi a Bodmilcare illatas, opportune
ulcisci.

Die denique tertio postquam hæc gesta sunt, omnique commeatu quum naves
iam instruxissem, omnium cordibus revisendi natalis soli ad plenitudinem
lætis, naves solvimus. Cursum commode tenentibus mox Calpe, atque Abyla
nobis in conspectum venerunt; sed vento interim invalescente, ad
potiundum freto oportebat nos ventum ipsum suffugere. Sub vesperum
sequentis diei gaulum animadverti ex adverso appropinquantem, quem et
alloqui volebam; verum, adversante tempestate, satis prope accedere non
valebam; quamobrem Himilconem quinque aut sex nautas accire, et lintre
ad eum remis contendere iussi. Hac in re unum mirabar præsertim, nempe
paratum novi nautæ animum remum capiendi.

Vix linter a nobis divergebat, quum aliquis nautarum anhelus ad me
accurrit his verbis:

"Navarche, rimam accepimus!"

Accensa protinus lampade, celeriter in cavum descendo. Duo nautæ atque
gubernator sequuntur. Cor mihi palpare desiit, et vox mihi hæsit, quum
rem conspexi. Aqua non modo cavum penetravit, verum ad genua usque
increvit, et usque augeri manifestum erat. Accedit quod et mare continuo
asperius fieri cœpit, navis autem adverso vento laborabat. Nisi malo
mederi in nostra fuerit potestate, et citissime quidem, vel dimidio horæ
cadavera fluitabimus, aut ad ima mergemur.

Horrore fere extra me concitatus, arrepto conto, huc et illuc eum
trusitando lacunam quæsitavi, dum fama calamitatis ad omnes in navi
perlata est, et quisque in eam partem navis concurrere cœpit. Ego,
præter priores tres, omnes amandavi. Præterquam puerum Dionysum, utpote
qui, ignaris nobis, se iam in cavum demiserat, et qui nunc in aqua, sibi
iam ad humeros surgente, flutabat.

Dum omnibus viribus connisus rimam reperire tento, voces de stega, supra
me, ad aures meas pervenerunt propere prolatæ, indicia trepidationis, e
quibus Bodmilcaris atque _Melcarth_ nomina clare prolata intellexi. Fere
eodem temporis momento, qui in scala positus lumine lampadis cavum
collustrabat, alteri cuidam locum cedendo sese ad unum latus
retraxit. Ut lumen languidum opacumque fuerit, tamen ex vultu involantis
potius quam irruentis, satis clare perspexi nudum caput Himilconis,
passis capillis, manu machæram tenentis. Antequam otium mihi ad eum
alloquendum suppetivisset, cantus tubæ supra caput meum intonuit,
vagitusque Hannibalis Stentoreus percrepuit:

"Ad scorpiones! In aciem sagittarii!"

"Dii immortales, quidnam rei geritur?" exclamo attonitus.

"Iam scies," reclamat Himilco, "nauta, quem susceperamus, speculator
erat Bodmilcaris, in nostrum interitum subornatus. Cum lintre quidem
scite effugi, sed _Melcarth_, cum suis barcis et actuariis e vestigio
aderit."

Vix fari finierat, quum ex tumultu supra me exorto intellexi certamen
initium cepisse.

"Tum male occidimus," inquam, desperatá salute, quod gemino discrimine
obruti, nisi interitum sperare non poteram: "ille, scelestissimus
scordalus navim nostram effregit!"

Himilco furore ingemuit.

Eodem puncto temporis acer insonuit vagitus Dionysi, opem meam
implorantis:

"Serva me! serva me! Mergor in rima!"

Caput ephebi iam in rima evanuerat, quum Himilco, sepo sitá machærá in
scala, ac puerum inclamans, in aquam insiluit, proclamat rimam a puero
repertam esse, eum protrahit, atque semivivum nautis tradit, qui eum in
stega prostraverunt. Nulla mora erat interposita. Fabri ac nautæ
protinus accersiti erant, et quum unda vehementior navim ad latus
deflecteret. rima in conspectum venit. Opus omni conatu aggressi sumus,
atque quamvis pugna supra capita nostra iam sævire cœperat, feliciter
consummavimus, atque gratiá Astartes, rimam, saltem pro tempore,
obturavimus.

Interea omnis clamor et tumultus certaminis cessavit, et iam altum
silentium navim tenebat. Quum stegam ascenderam, plura ibi cadavera
circumiacentia, tabulatum autem cruore maculatum reperi. Naves
_Adonibal_, atque _Cabiros_ a dextro et lævo iacentes conspexi, at
navigia Bodmilcaris præsidio usa tenebrarum, elapsa erant.

Hannibal atque Sammai propter fugam sui adversarii furebant, nec verba
sibi satis maledica suppetebant, quibus ignaviam negatæ æquæ pugnæ
occasionem carperent. Hanno, qui arcum usque manu tenebat, disertis
prædicebat verbis nihil nisi crepusculum in causa fuisse quare Bodmilcar
se fugá subduxisset; alioquin, si eum agnovisset, vivum se hinc non
eripuisset.

"Ego quidem," inquit Himilco, "quum helluo ille nobis in navi impetum
faceret, facile agnovi eum qui mihi olim unum oculum excusserat; ac nisi
milleni eorum tela in nos iactassent, et hoc insimul----"

"Quoténos memoras?" quærit Hannibal cum leni risu.

"Esto, malum, quid refert? Certe mihi constat senos, vel octonos minimum
fuisse; sed quidquid sit, sive multi, sive pauci fuerint, unus eorum
fuit quem ego nimis bene noveram; atque, dum in cavo rimam quæsitandi
eram intentus, nemo mortalium dixerit quanta cupiditate gulá eius
potiundi gestiverim."

Per totum id tempus ventus sensim augescebat, ac pedetentim in procellam
increvit. Satis causæ interesse quare timeremus, certum erat; rima
quidem obturata quodammodo erat, sed ita obiter, utsi tabulæ quolibet
temporis momento undis arietantibus extusæ fuissent, parum mirari
potuissemus, quandoquidem undæ navim nostram pilæ instar huc et illuc
iactabant et volutabant.

Nemo nostrum totá eá nocte somnum capiebat. Nautis nostris alternis
catervis totam noctem elaborandum erat, ut aquam situlis exhaurirent;
postea autem, ubi aqua infra rimam usque exhausta ac repressa erat,
ulteriorum quinum horarum spatio enitendum erat ut novis tabulis opus
firmaretur, interstitiaque stupá ac liciis offarcinaretur; ac tum demum
rima prorsus clausa resarta erat, et, quominus iterum fatisceret, nos in
tuto esse existimabamus.

Lumen diei interea eluxit quidem, non tamen ventus minus
sæviebat. Equidem haud memini flatum violentiorem me unquam expertum
fuisse. Columbæ, quas emiseram, vento incassum obluctatæ, nec provolando
pares, postquam alas iterum iterumque expertæ essent, ad nos in stega
anhelæ resederunt. Omnes ad moderandum naves editi labores in nihilum
reciderunt, et in hoc tanto discrimine, ignari quonam naves verteremus,
quidque nobis moliendum esset, visum nobis est furori procellæ nos
penitus concredere, ut ea nos, nec intererat quo, pro furore ageret, et,
iam non obluctantes, ad arbitrium nos raperet.

CAPUT XX

_Mundus Funditus Eversus._

Tempestas dies octo continuos sæviit. His exactis ventus sensim cessare,
cœlum vero clarescere cœpit. Tunc demum reperi nos haud procul a
littoribus, prope quoddam promontorium versari, ultra quod ora ad
Meridiem versus perpetua vergere videbatur. Cursum interea commode
prosecuti, in conspectum insulæ montibus asperæ venimus, quæ anfractibus
et arboretis visu iucunda erat. Cœlum benefico solis calore clementius,
memoriam nobis charæ et felicis Phœnices in memoriam revocabat, atque
conspectus loci adeo nos allectabat, ut anchoras iacere et oras quoque
visere statuerem, non tam animi causá, quam potius navium, quæ, tot
tantisque superatis laboribus, ut accuratius inspicerentur, sine dubio
exigebant.

Sinus nos excipiebat omni venustate aspectú placidissimus. Haud ita
multo post examen nos circumfudit trabariúm, quæ barbaris erant
confercta. Hi lineamentis vultuum, angustá fronte, elongatoque capite
erant conspicui. Non sine magno stupore eos audivimus Libycá linguá nos
alloquentes, moxque reperimus eos veros Garamantes, sive rubros fuisse
Libycos. Nos fuimus primi Orientis Incolæ quos ipsi in oris suis
viderint; unus tamen seniorum meminerat se Rhysaddiri versatum, Phœnices
vidisse. Cæterum magná liberalitate nos exceperunt, docueruntque nos
suam insulam ex iis esse, quas ad Occasum a Libya sitas esse
cognovimus. Navigationis cæteroquin prorsus ignari quam dissitus unus
locus ab altero esset docere nos non potuerunt, nec plus ab iis
percontando elicere valui, quam quod littora Libyca longissime ad
Meridiem vergerent, omnemque eam regionem a gentibus incoli quæ eiusdem
secum originis essent; ac, denique, longinquius in Meridiem ab his
gentes reperiri, quæ belluis simillimæ, ac prorsus nigræ essent.

"Regio eiusmodi est," interloquitur Bichri, "quam visu dignam
iudicaverim; hominem nigrum capere perquam optarem."

Animadverti interim incolas monilia, armillas, præbiaque e collo
gestare, perinde atque inaures, quas aureas esse reperi, interrogantique
mihi responsum est non in insula sed in continente tam in baccis quam
velut micas a Garamantibus in ostiis fluminum inveniri, opeque vellerum
in aquis intercipi.

Incolæ aurum suum haud maximi fecerunt, et nobiscum satis libenter erga
quamlibet prope mercem, quam offerre libebat, campserunt; sic, v. g.,
erga nugas vitreas tantum mihi obtulerunt auri, quantum volá manás
continere poteram; erga eiusmodi merces autem, ut cultri, spicula,
gladii, aurum æqui ponderis nobis dederunt. Gaudii felicitatisque meorum
nullus prorsus fuit finis; et ægre tantum impedire poteram quominus
cuncta sua arma divenderent. Sic Hannibal vendidit suam galeam
cristamque; quin Ionas ipsam adeo tubam dimercatus est, palam
gloriabundus se nunc ex auro solidam comparare posse, quá coram rege
caneret; atque tanto denique amore huius delectabilis regionis captus
erat, ut, si incolæ eius se in Numen cooptassent, paratus prorsus esset
apud eos perpetuas figere sedes.

Binas híc omnino exegi septimanas aurum mercando, navesque
reparando. Intervallum temporis ex opinione omnium iucundissimum
egimus. Fertilissimum solum fruges, quas me nunquam vidisse usquam
memini, uberrime profundebat. Vidi gustavique híc genus fructuum,
alioquin spinis asperum, gustatu perquam delectabile. Valles malorum
aurantium arboretis, quæ per sæcula creverant, virebant, colles autem et
circumquaque montes sylvarum ac rubetorum ornatu luxuriebant, in quibus
aviculæ flavæ, aliisque pictæ coloribus, suavi cantilená mortalium
animos permulcebant Bichri, qui plus auri quam ad balteum pharetramque
adornandam suffecerat, minime cupidus, cum Dionyso plures dies totos in
his vallibus exegit, pluresque harum alitum cantillantium cepit, easque
in caveis reclusit; sui tamen conatus operaque omnis perperam fiebant,
nam aviculæ cunctæ, una post alteram, perierunt.

Quod vero ad Iudicem Gebal attinet, delitiis huius regionis ita
capiebatur, ut, ne nobis elaberetur, catenulá nobis cavendum erat.

Verum enim vero, tempus anchoras solvendi pedetentim
appropinquavit. Opere itaque naves reparandi ad finem perducta, inviti
denique littoribus Archipelagi amicissimis, quibus nomen Fortunatarum
Insularum imposueram, valediximus.

Semel alto potitus, cursum nostrum sine negotio constitui. Quum regionis
auriferæ visendæ omnes nostrum cupidissimi essent, Bichri vero in
proposito videndorum hominum nigrorum perseveraret, Himilcone
adversante, ne iter in regiones nos duceret ubi nulla copia vini
proveniret, eius tamen proposito posthabito, reliquorum omnium consilia
probavi, iterque ad Meridiem fleximus.

Unum præsertim hoc nostro itinere animadvertendum, tamquam rem insolitam
putavi, solem nempe non modo altius in vertice cœli ascendere, verum
etiam Cabiros eadem ratione versus horizontem descendere. Himilco itaque
conqueri cœpit, nos ultra tutelam Deorum enavigare. Hæc et ego mecum
perpenderam, cogitata tamen non prodidi.

Post longiusculum versus Ortum iter, ora iterum ad Meridiem se flectere
cœpit. Hîc demum evenit ut sol, qui in convexo cœli in diem altius
ascendere videbatur, verticem attingeret, atque capitibus nostris ad
perpendiculum impenderet, ac, denique situ omnino mutato, qui antea ad
lævum, nunc iam ad rectum nobis lucere videretur. Noctibus quoque
singulis alia, et iterum alia sidera, hactenus nobis nunquam visa, sub
oculos venerunt. Hæc cœli mirabilia stupore tanto animos omnium nostrum
perculerunt, ut non abs re censerem officiales meos omnes, ac nautarum
quoque doctiores, in consilium convocare, ut arcanum hoc, quoad eius
poterat fieri, declararemus.

Ex sententia Hamilcaris verosimile erat Deos cœli faciem quodammodo
mutavisse; Hasdrubal nos fines mundi transgressos in terminos alterius
mundi intrasse censebat; denique Himilconi visum est, nisi quid eiusmodi
factum sit, mundum rotundum esse, nosque in alteram eius partem
ingressos esse. Ut absona et absurda Himilconis coniectura cæteris
omnibus videbatur, mihi tamen, ingenue fateor, meis propriis
speculationibus ex multis partibus concordare sensi, idque mihi pro
causa erat, quare suspicarer, si ita se res haberet, necessario sequi
solem astraque stare immobilia, mundum autem nostrum circum ea volvi ac
rotari. Verumtamen Himilco potius prodigium quoddam meditari, quam
doctrinam tam miram et insolitam concipere mihi parebat.

Quum pluribus quæstionibus, quæ mea consilia essent, a meis premerer,
quidque facere statuissem, ab eis interrogarer, mihi in animo esse dixi,
iter versus Meridiem prosequendum; atque, si, postremo, oræ in Occiduum
vergere inciperent, vel, quod mihi dumtaxat Occiduum videretur, ad
Fortunatas Insulas reverti; at vero, ut ego animo anticipem, si ora in
Orientem vergeret, persequendum putavi eá spe, ut postremo tamen ad
Septemtriones flecteretur ac tum futurum esset, ut per Mare Algosum
Ægypto potirer. Istud propositum totam terram Libyæ circumnavigandi,
gubernatori meo perquam commendandum videbatur, Hannibali tamen,
cæterisque terrævagis captum plane superabat.

Hannibal, quum viam nostram in Ægyptum memoratam audiret, obstupidum me
contuetur, et sic fatur:

"Ægyptumne? quid, malum, tibi in mentem venit? Dum a Gadibus, fretoque
continenter in adversam partem navigamus, tune in Ægyptum venire speras?
Apage sis!"

"Æquo sis modo animo!" respondeo illi, "iter altero brevius eo reperire
posse usque speramus."

Ipse caput dubitabundus quassavit. Quin et Hanno autumabat arcana artis
navigandi profunda et abstrusa admodum esse, nec sibi ænigmata ista,
studiis Sidoni vacanti, solvi posse videbantur.

"A, bone adolescens," redarguit Himilco, "amplius te peregrinari
oportebat, insuper et astrorum cursus ac meatus rite perdiscere."

"Hanc peregrinationem," respondit Hanno, "cuique sufficere arbitraberis,
ni fallor."

Sammai unum pro certo constare putabat, iudicio meo omnes se tuto
concredere posse. Et hic fuit nostræ consultationis exitus.

Littora sæpenumero appropinquavimus in terram descensuri; verumtamen
alibi nimium quantum desolata ac deserta, alias autem ita scatere nigris
incolis ea comperimus, ut in aridum descendere non ratum arbitraremur,
præsertim ubi clamoribus gestuque homines nigros nobis infensos esse
deprehenderemus. Præcipue certá quadam nocte, ubi promontorium quoddam,
cui ego nomen "Plaustri Deorum" attribueram, prætervecti essemus, clamor
et vociferatio adeo minaces mihi parebant, ut a littore magis recedendum
consultus ducerem. Tamen denique, commeatus noster adeo exhauriri cœpit
ut præter descensum nihil nobis reliqui esset. Etenim Bichri,
vicissitudinum omnium nunquam non patiens, iam de victu, qui e piscibus
salsis modo constaret, conqueri cœpit; Ionas quoque de tenuitate
portionum pro se, ac de penuria fructuum pro Gebal, obmurmurabat;
Hannibal occasionem aurum comparandi neglectam graviter ferebat. His
igitur rebus permotus, primum quam idoneus ad descendendum locus sese
oblaturus esset, anchoras iacere, ac terram petere statui.

Locus, denique, ubi primum anchoras iecimus æstuarium erat fluminis
cuiusdam, fere eiusdem cum Nilo, in Ægypto, magnitudinis. Ripæ eius
utrimque sylvis erant umbrosæ.

Prope ad littus complures crocodili atque hippopotami in aquis lusitare
videbantur, superne autem aves maiusculæ stridula voce clamitabant,
dulcisonas cantilenas edendo.

Dies quaternos circumquaque in littoribus sylvisque contiguis divagati,
nulla humana vestigia reperimus, in multos tamen fructus sylvestres
incidimus, pluresque uros, atque antilopas iaculati sumus, quorum
tergora e maxima parte in naves comportavimus, saleque condivimus, et
nova quoque piscium salgama fecimus.

Quodam die, ex expeditione huiusmodi quum reverterer, Bichri accurrit
animo prorsus deiectus, eumque Dionysus in fletum solutus insequitur,
moxque Ionas, admodum gesticulabundus, nec minus quam ille animo
commotus, accedit.

"Quidnam rei, Bichri mi?" quæro ex eo.

"Gebal aufugit!" mœsto vultu respondet, "Bodmilcaris simii eam
abduxerunt."

Risum tenere non poteram. Bichri haud minus acerbo vultu me contuitus
est, quam qui ad iugulandum me paratissimus esset.

"Ego vero certo scio eos Bodmilcaris esse!" instat ipse; "belluæ erant
cum longis caudis; ipsæ eam abduxerunt; sua enim sponte ipsa cum his
nunquam aufugisset."

Nulla verba mea eum conciliare poterant, nec animum eius usque eo
quidquam permulcere, dum copiam ei facerem ut aliquot sociis accitis, ad
requirendam profugam iter susciperet. Sub vesperum tamen, itinere,
vanoque conatu prorsus lassi, ut exspectandum erat, infectá rea d nos
rediverunt. Nihil dubii subesse poterat quin simia, in societatem
aliquot simiorum sylvas pervagantium inciderit, seseque illis
adiunxerit. Unum solatium, et hoc dubium, Bichri mansit, cadaver
cuiusdam grandis belluæ nigræ. Hanc ipse primum vulneravit, deinde alii,
qui cum eo erant, quamquam bellua se mirá fortitudine defendisset, eam
hastis suis sæpius configendo interfecerunt. Fera illa revera animal
formidabile erat. Pellem eius postea efferciri curavi, et hæc in æde
Astartes, Sidoni, etiamnum cernitur. Bichri postmodum nobis narravit
hanc belluam immanem, etiam post senas septenasque lateribus hærentes
sagittas, manubria iaculorum, tamquam meras arundines sine labore in
frusta fregisse. Ad hæc Hannibal animadvertit per ratiocinium, vim quæ
manubrium iaculi, e robore Basan factum, comminuere valebat, stupendam
esse oportuisse.

Solvendum denique nobis erat quin ullum Gebal vestigium
reperissemus. Post cursum circiter quatuordecim dierum res cibariæ nos
iterum urgere cœperunt; ut vero inter nos quid facto potissimum opus
esset disceptabamus, Hannibal interclamavit:

"Gaulus præ nobis!"

Omnium oculi secundum indicium prorsum convertebantur. Nec id frustra;
nam revera gaulus Phœniciæ artis ante oculos versabatur; verumtamen, ut
accuratius perscrutati eramus, omnino eversus ac pro fluctuum arbitrio
ferri videbatur.

"Quid si insidiæ Bodmilcaris ea res sit?" coniectat Himilco.

Suspitionem hanc haud spernentes, caute admodum appropinquavimus, nec
antea ad latus accessimus donec ex omni parte certe nobis constaret
plane neminem qui signis nostris responderet in navi esse. Erat ea
omnino deserta.

Gisco aiebat se probe meminisse quondam ad Insulas Pityusas navim se sic
deseruisse; istic autem idem factum fuisse existimabat; intelligere se
tamen non posse quí fluxus marinus eum gaulum in istum dissitissimum
locum deferre potuisset.

"Nihil," inquam "tu curaveris, unde is venerit, huc vectus bono nostro
fieri poterit."

Hannibal et Himilco, qui eam conscenderant, mox reversi nuntiant, nec
sine summo nostro gaudio, gaulum bene conferctum frumento ac vino, quas
res nos sine mora in nostram transvectavimus navim, eam autem vacuam
vento undisque reliquimus. Sub vesperum Deæ Astarti, in gratiam suæ
manifestæ in nos voluntatis sacra fieri iussi.

Postridie in conspectum promontorii admodum celsi venimus, cuius dorsum
mensæ instar planissimum erat. Ventus interea satis vehemens coortus
est, qui et sensim increvit.

"Noli ventum reputare," monet Ionas; "quid ego nunc iam ventos curem?
Marsupium etenim nunc auri plenum habeo, ad edendum satis, ad potandum
satis, et mox tunicam quoque coccineam. Male tempestas pereat! Dii regem
servent!"

Ventus interea sensim augeri, violentiaque eius crescere cœpit, et ita
quidem ut naves iam clavis regi nullo pacto possent. Quum vero post
octonos dies vis procellarum ac turbinum recidere, mareque subsidere
cœpissent, terra mihi a lævo sub oculos venit. Hæc secundum
exspectationem meam evenerunt, atque oras versus Septemtrionem vergentes
ex proposito prosecutus sum, in diem spe magis firmatus, præsertim quum
solem in eadem quam antea plaga exsurgere conspicarer. Nocte quadam
amœnissimá, quindenos circiter dies postea, subito Himilco brachium mihi
prehendit, animoque haud parum concitatus, digito horizontem ad
Septemtriones indicat, voceque tremulá sic clamat:

"En, Cabiros!"

"Ita quidem, revera; illic Cabiri visuntur!" respondi ego, æque atque
ipse lætus. "Rem prorsus inauditam perfecimus," subiungo, "Libyam[1]
circumnavigavimus."

"Cras vero," inquit ipse, "solem iterum a dextro nobis orientem
lustrabimus; sumus itaque in itinere versus Mare Algosum."

"Quin iam ad Mare Algosum? Iam Mare Algosum! Iam versus Sidonem, nostram
propriam Sidonem; Sidonem gloriosam; Sidonem nulli æquiparandam!"

Nemo nobis testis interfuit. Nautæ in suis camis sopiti aberant; nos
vero felicitate prorsus abrepti, alter alterum amplexabamur.

Mense uno post, quum in ostio fluminis cuiusdam hydrias nostras aquá
dulci repleremus, homines aliqui nigri nobis obviam facti sunt, qui
Æthiopibus, quos in Ægypto sæpe videre nobis contigit, simillimi
erant. Horum unus Ægyptiace paululum callebat, quam linguam se in
Æthiopia, quæ tunc Pharaoni pareret, se didicisse aiebat. Præterea
docebat nos suam patriam sex mensium iter ab extremis finibus Meridianis
Æthiopiæ abesse; quam procul tamen itinere maritimo eadem hinc distaret,
nihil certi quod dicere posset, habebat. Hi homines nigri sese Cus[2]
appellabant, et quum nullos unquam Phœnices vidissent, nos Æyptios esse
putabant. Postquam tamen certiores eos feceramus adeo abesse ut nos
subditi essemus Pharaonis, ut Mitzráim[3] plane in numero inimicorum
haberemus, confestim ut amicos nos consalutarunt, nosque omni humanitate
exceperunt. Ægyptios se aspernari satis manifestum esse videbatur, et
hoc propter crudeles, sine dubitatione, incursiones rapinasque, quibus
fines horum Septemtrionales depopulari ac vastare consueverunt.

Per tres prope menses post hæc nulli fere venti ad cursum accelerandum
nobis secundi fuerunt. Itaque interea otio ad negotia cum Cusitis agenda
usi sumus, item ad expeditiones venatorias in regionibus circa. Cambia
quoque subinde aurum, ebur, margaritas, pellesque erga nostras merces
comparando factitavimus. Venationes in hac regione, quæ feris, præsertim
elephantis, rhinoceris, camelopardalis, perinde ac minoribus maxime
abundabat, fructuosissimæ erant. Nemo nostrum fuit, quin quoddam bonæ
fortunæ, aut suæ fortitudinis venatoriæ trophæum exhibere posset. Bichri
leonem traiecit, cuius ex pelle sibi pallium confecit. Imo et ipse adeo
Dionysus, puellus, pantheram se cæcidisse merito gloriari poterat.

Tandem occasio nobis tam exoptata denique advenit, quá usi, vela sine
mora ventis dedimus. Decimo a nostro digressu die, dum flabra Euri
severiora mare verrebant, gaulus quidam Phœnicius nobis in conspectum se
obtulit, qui incommodum quoddam tulisse videbatur, atque ab ipso vento
agi. Signo ei dato responsum tuli partem remorum, item unam antennam
amisisse, seque aliquo auxilio egere. Ad ferendam opem navibus in
periculo versantibus quamvis semper essem paratus, tamen etiam insidias
veritus, nautas meos sine mora evocavi, verumtamen Hannibalem catapultas
in procinctu et apparatas habere iussi. Sic instructa _Astarte_ ad unum
latus gauli accedit, _Adonibal_ vero alterum, _Cabiri_ denique a tergo
subsequitur.

At nulla sollicitudinis causa suberat quare timerem. Simul atque in
conspectum alter alterius veneramus, navarchus in puppi consistens,
passis brachiis exclamabat:

"Per Báal Sámaim! is certe Mago est!"

"Per Astarten, ac Deos Deasque omnes!" ego quoque exclamo, "consobrinus
is meus est, Ethbáal!"

Tam inopinato sese invicem agnovisse, summo nobis fuit gaudio. Naves
nostræ protinus ad latera adstiterunt, manusque mutuo prehendimus multá
salute datá et redditá.

"Quanto, Hercle, mihi gaudio est, Mago mi, te necopinato, ac tam insueto
loco convenisse!" iterum iterumque repetit ille; "Phœnice te iam pridem
deperditum luget; nemo est quin te mœreat. Per Astarten, certe tu Deorum
interventu salvus es."

Manibus humeris meis appositis, diu mihi in vultum contuitus est, veluti
qui oculis minus fidem haberet.

"Duo," inquam, "me doceas, obsecro: ubi ipse sim, et quî fiat ut tu híc
sis?"

Ethbáal multum miratus est, sed sic respondit: "Mitte nugas, quæso; tu
me ludis. Certe tu probe novisti ubi verseris!"

Certiorem itaque eum feci me prorsus serio loqui, asseruique identidem
me revera nescire quibus in mundi partibus versarer; atque quum et
Himilco eum docuisset nos e plagis venire, ubi Cabiri nequaquam
viderentur, sol autem nobis a lævo latere surrexisset, stupens nos
intuebatur, quasi quibus sensus sobrius desideretur. At ne tunc quidem
relata nostra rectius intelligere videbatur, quum Himilco illi
narravisset aliquando nos oleum piscarium potavisse, vinum autem per
plurimos menses non gustasse.

"Ænigma mihi sane est," secum Ethbáal mussabat; "en Magonem, prope ad
oras Maris Algosi, senum dierum itinere ab Ophir, et tamen e Meridie eum
navigasse, postquam quaternis annis ante hinc Occasum versus, Tartessum
iter instituisset! Prorsus capere nequeo!"

Aliquantulum secum deliberavit, tum sic prosequitur:

"Sic est, profecto," inquit, "prope Mare Algosum versaris."

His auditis lætus exclamavi; tum ad meos conversus, gloriabundus sic
prosequor:

"Ecquid vos? num ego erravi? Nonne recte prædicavi nos versus Ægyptum
navigare? Iuvat nos a Fortunatis Insulis reversos non fuisse; nonne et
vos iam gaudetis?"

Ethbáal in sua suspitione me insanire confirmari videbatur, dixitque
sibi de Insulis Fortunatis plane nihil constare:

"Ego vero de iis ne fando quidem audivi!"

"Nec mirum, utique; nec de Insulis Plumbi Albi, nec de Prydhayn, nec,
porro, de flumine Suomiorum, nec, denique de Plaustro Deorum,"
interponit verba Himilco. "Vos, nobis comparati, meri errones
littorales, ac venatores concharii estis."

Ut verus Sidonius, consobrinus meus nauticam peritiam suam ludi haud
facile ferebat, et his verbis sui villipensionem interpretatus, non
parum erubuit, ac voce graviori sic respondit:

"Quæ hæc tua insolentia est? Littoralemne erronem tu vocitas quemquam
Ophir præternavigantem? Tune gaulum meum testam cochleariam ludis?
Quidnam rei est: furisne, an es ebrius, lusce insane?"

Himilco ad officia sobrietatis sic revocatus, a vituperatione ad
assentationem conversus est.

"Quin," inquam, "sodalis mi, tu etiam multo egregiora præstare vales,
quam me, ioculatorem reprehendere. Dic potius obsecro, utrum in cavo tuo
aliquantum vini habeas. Præclare feceris si utrem nobis protuleris; nam
nos duos hos menses ne guttam quidem gustavimus."

Intercedendum apud Ethbáal censui rogavique eum ne omnino offenderetur,
neque, siquid insolentius ab Himilcone iactatum esset, in malam partem
acciperet, quod quum res gestæ nostræ revera fidem excedere viderentur,
gloriationi aliquid concedendum esset. Ipse meam intercessionem non modo
in bonam partem parato animo accepit, sed et misit qui utrem vini
afferret, et hunc in pignus gratiæ, propria manu Himilconi tradidit,
monuitque eum ut Cabiris eo litaret. Gubernator autem tam longum haustum
per fauces deorsum fundere cœpit, ut sodales eius mirarentur, ubi et
quando haustus finem acciperet et iam desperabant ne fluxus vini
deficeret antequam in ordine ad se veniretur.

"Præstantissimum vinum! Vinum Arvadicum, Hannibal!" inquit ille,
labiorum poppismate utre avulso, cæterisque concesso.

Gisco et Hannibal utrem simul apprehenderunt.

"Euge, obsecro, sodales," alloquitur eos Ethbáal, "quin mittite
certamen: copiá eius abundo. Imo nihil aliud oneris nisi vinum habeo ad
Ophir deferendum."

"Possesne me quoque tecum eo deferre?" quærit Himilco a vide; "paratus
enim sum imperata tua facere."

[1] Africa; 61, _1_

[2] Æthiopes; 61, _2_

[3] Ægyptus; 61, _3_

CAPUT XXI

_Regina Sabæ._

Simul ac ventus subsederat, Ethbáalis monitis obsecuti, naves nostras
secundum eius præcepta reximus, suoque gaulo nobis subiuncto, iter
versus Ophir occepimus.

Vespere facto, in puppi _Astartes_, ex instituto Ethbáalis, veram atque
genuinam Phœniciam cœnam apparatam reperimus; caseus, olivæ, ficus, uvæ
passæ, duplaque vini portio nautis dispensabantur; nos vero sedes in
tapetibus præstantissimis cepimus, quæ in locum centonum lacerorum,
quibus nos iam tam diuturno usu assueti eramus, sternebantur; ac nunc
demum, post menses, quin profecto annos, dapibus Tyriis ac Sidoniis cum
voluptate fruebamur, vinaque Byblica atque Arvad læti sorbillavimus.

Sic genio indulgentibus animi quoque nobis pedetentim ad dignandam
occassionem erigebantur, nec fatendum arbitror quot pocula hauserim
antea quam mea, quæ Ethbáal admodum cupiebat audire, pericla narrare
cœperim.

Fari autem in multam noctem non desii.

Finitá denique narratione, Ethbáal, cuius audiendi animus ne minimum
quidem languebat, sublatis ad astra manibus, Deos omnes obtestabatur
iurabatque ea, quæ narraveram, digna esse quæ posteritati litteris
aureis consignate traderentur. Memoravit deinde onus, quod ego Gadibus
misissem, perinde ac nuntia Tyrum rite pervenisse; deinceps omnium
civium consensu cunctos nos in oceano interivisse existimari, atque,
quum nulla fama de Bodmilcare perlata esset, opinione omnium, vindictá
ipsorum Deorum, ob suam perfidiam, sacramentumque violatum, eum
perculsum fuisse existimari.

Post hæc Ethbáali aliquot eximias margaritas in donum otuli; qui quidem
primum omne præmium ob sua in nos merita abnuit, postremo tamen a me
persuasus, donum grato animo accepit. Quandoquidem damna quæ gaulus suus
pertulerat præsertim armamenta affecissent, non autem ipsam compaginem,
et quum ultro subiunctam suam navim duxissemus, nulla causa suberat
quare sollicitaremur, nosque solitæ quieti, quum per otium liceret,
traderemus.

Postero die inter sermocinandum Himilco ex Ethbáale quæsivit:

"Ullamne pugnam, Navarche, ex quo solveras sustinuisti?"

"Pugnamne, ais?" quærit ille, "minime; et quamobrem?"

"Nempe si in nostra manseris societate mox senties eam nostram esse
vicem. Nos etenim semper pugnamus, si non cum hominibus, quod quidem
plerumque fit, cum feris sylvestribus; quod si hoc minus fiat, cum
ventis fluctibusque colluctamur. Cæterum quo demum cunque nos vertimus
certamen invitamus, quemadmodum promontoria tempestates. Certamina
nostra fata sunt; quamobrem monitum te esse volo ut semper in procinctu
sis."

Ethbáal ridebat. Sibi tamen videri arbitrabatur eam rerum gestarum
partem iam præterivisse, foreque ut reliquum ad Ophir iter prospero
eventu emetiamur. Tum ad me conversus interrogabat, quid in Ophir
comparare mihi in votis esset, quum iam cognoverit me satis magnam vim
auri, quod genus merces illic plerumque comparari solerent, in meis
cistis congestam habere.

Docui eum itaque me longe maiorem copiam succini in mercibus habere quam
auri; in votis mihi igitur esse aliquam partem eius mercimonii cum ligno
santalino commutare, item res alias, veluti aromata, pavones, simias,
aut quidquid regio ea mihi apta venum offerat, si visum fuerit,
commercari.

Oræ Arabiæ saxis erant asperæ, sed sex dierum spatio præternavigavimus
eas sine periculo, quibus exactis Havilam, caput regni Ophir ac Sabæ
pervenimus. Portus hic, Phœniciis absimilis, nullas arces et munitiones,
nullas crepidines, pavitos margines, atque armamentaria habet, tamen
securus atque commodus portus mercatorius est.

Urbs in editioribus circum collibus exsurgens, aspectum amphitheatri
præbet, fastigiaque albicantia, cum tholis fuscis ac rubris, virentibus
palmetis intersecta, cærulo cœlo undique obiecta, aspectu iucundissimum
spectaculum est. Passim etiam eminent templorum tholi ænei aurati, qui
radiis solis collustrati micant et coruscant. Tametsi incolæ omnes
fortunas totamque prosperitatem mari in acceptis referre debent,
navigatione haud multum possunt; urbs tamen emporium frequentissimum est
inter regnum nostrum Indiasque dissitissimas.

Regina ipsa omnis est in rebus quæ ad navigationem pertinent, cuius et
regia in ipso littore sita est. Hæc e materia cedrina constat, estque
cancellis ac mœnianis decora. Parietes regiæ omnes tabulis pictis, item,
subinde lapidibus raris ac pretiosis, alias autem tapetibus, bysso,
aliisque telis bistinctis ac variegatis ornantur.

Placere reginæ, eique munuscula se digna offerre perquam cupiebam. Hoc
consilio selectissima succini frustula conquiri, fiscellæque ex argento
Tartessiaco affabre factæ digeri et imponi curavi, et eam propriis
manibus gestans, cum Ethbáale præcipuisque officialibus meis ad portam
regiæ me stiti, atque grande tympanum, cuius sonitu propositum in regiam
admitti significari solebat, more consueto et ego pulsavi.

Mos reginæ erat sese in tentorio, tapetibus constrato et ornato, unde
latissimus in mare conspectus patebat, continere. Ubi nos gratiam ac
facultatem aditus petisse sibi nuntiatum esset, ipsa sine mora nos sibi
sisti iussit. Itaque per pulcherrimum hortum ducti, ad regium tentorium
accessimus. Circumquaque ingens plantarum multitudo, calycibus, foliis,
floribus ac fragrantia mirifica, circa fontes salientes disposita, ad
admirationem nos rapuit. Passim nitidissima tentoria ac paradæ,
tapetibus et appendiculis versicoloribus exquisitissimis conspicua inter
selectissima arbusta odorifera, et alioquin rara, digesta
cernebantur. Nonnullis arboribus cum ramis patulis simii catenulis
aureis erant deligati. Aves Indicæ, colorum pompá nitentes ac variæ,
præpetes in sublimi volitabant, pavones autem explicatis pennis mirá
varietate pictis superbi semitas perambulabant. Cuncta quæ nobis sub
oculos cadebant potentissimo terrarum imperio digna esse videbantur.

Nos coram prostratos regina confestim surgere iubet. Ipsa usque iuvenis
formáque venustissima erat. Quamquam matronæ eam ad obsequia
circumsistebant, virginesque in comitatu aderant, ipsa specie ac
pulchritudine cunctas exsuperabat. Ornatus corporis, fragrantiá
redolens, sumptum regium atque elegantiam prodebat. In crinibus
circumque collum gemmas moniliaque gerebat, quorum pretio classis
comparari ac sustentari posset. Cæterum stolá erat amicta auro acupictá,
quæ imagines hominum, ferarum, aviumque præ se ferebat, quæ a fronte
disclusa, indumentorum sub ea magnificentiam visui patefaciebat. Manicæ
suæ ad cubitum usque patebant, et in carpis armillas pretio haud
æstimandas prodebant.

Ubi primum in conspectum suæ pulchritudinis ac magnificentiæ veneramus,
admiratio nos muto silentio perculit; at Hanno fere sine mora propius
accessit, aususque est oden quamdam Arabicam recitare ad hunc fere
tenorem:

_Ignibus æthereis Phœbes tua lumina præstant,_
_Quin radiis eadem paria Apollini sunt:_
_Orbium ex arcu celeres iaculare sagittas,_
_Fortia corda quibus vulnere, sæva, feris._
_Quaqua terra viret genta tibi iure parebunt,_
_Ipsa adeo gratiis diva natura tuis_
_Sceptra tradit. Gratiis? An sic memorare licebit?_
_Vincula quin ea sunt, tendiculæque animi._
_Quid digitos vocitem? Labiis quæ attrecto quid aiam?_
_Claviculas aditus dixerim Elysii._

Lingua, quá incolæ Ophir utuntur, nostræ similis est; regina autem, quæ
et Phœnicice bene callet, gratum sibi admodum prædicabat quod Hanno de
se acroama cecinisset. Dein dona quæ obtuleram inspicere dignata est,
tum me succinctam rerum gestarum itinerisque historiam narrare iussit,
quá finitá ipsa surrexit ac nobis sequi iussis prodiit, ministris
comitantibus, hortumque omni gratiá dignitateque Deæ cuiusdam
peragravit, ut pulchritudines omnemque sui paradisi pompam atque gloriam
nobis ostenderet. Priusquam illi valedixissemus nos ad se iterum
visendum venire iussit, ut iter ingressuris quædam mandata comitteret.

Eodem vespere regina munificentissima magnum commeatus apparatum pro
navibus donaque pro nobis misit, inter quæ iuvat memorare quædam pro
mulierculis indumenta acupicta, unam tunicam coccineam, cingulum
hyacinthinum, pro Hannone autem balteum humeralem auro ac sericá pictum.

Havilæ septimanam exegimus merces commutando cunctaque loci memorabilia
visendo. Cives omnium fere gentium hanc urbem frequentare soliti, hic
frequentes nobis occurrebant, uti incolæ Indiarum, Taprobanes, Æthiopi,
denique, nonnulli ab ostiis Euphratis. Sabæ ipsi magnam cum Iudæis
similitudinem ferunt, perinde atque cum Phœnicibus et Arabibus, nec nisi
quod staturá paullo humiliores coloreque faciei paululum fusciores sunt,
ab iis differunt. Regina tamen omni ex parte helvior est.

Aurum plumbumque album, perinde ac pavones, testæ concheæ, atque ebur,
quæ hic præstinaveramus, ex Indiis erant importata; aromata tamen
telæque ac vasa e vitro opaco etiam quidem e citeriori India, sed etiam
e regionibus longius dissitis importantur, quo hominum memoriá nemini
navigare contigit, nec intra minus quam duorum annorum spatio attingi eæ
regiones possent.

Paullo ante quam naves solverem me reginæ iterum stiti.

"Monitum te, Navarche Mago, esse volui," fatur regina, "senem regem
Davidem, qui te Tartessum miserat, ante annum et dimidium mortem
oppetivisse, eique filium Salomonem in regno successisse, de cuius
ingenti potentia, præsertim vero sapientia, miri rumores ad me perlati
sunt. Regnum eius in oris Maris Algosi ad Sinum Elamiticum usque patere
fertur, ubi etiam portum Etzi Geber ab ipso teneri perhibetur. In votis
mihi est fœdus cum eo pangere, cuius rei negotium tibi concredo, et ex
parte mea, huius rei gratia insigni huic regi donum trades, quod et me
et eo dignum habeatur."

"Tuum est, regina, imperare, meum est obsequi;" respondi illi, profunde
proclinatus, valeque dicere cœpi.

Ipsa tamen me demorata sic prosequitur:

"Ante tamen omnia, dic mihi, Navarche, amabo, utrum tu sodalesque tui,
post tot exantlatos labores peregrinationesque prope infinitas, non adeo
sitis laboribus periculisque confecti ut alterum iter, in meo servitio,
perdurare nequeatis? Nuntiis edocta sum regem Babyloniæ, Assur, atque
Accad, cum ingenti exercitu in itinere versus ostia Euphratis ad
rebellionem quamdam opprimendam esse. Nemo prorsus meo proposito ita ut
tu exsequendo par est. Enixe itaque vellem, si per te possem, nuntia
quædam illi permittere, ac per te munuscula quædam eidem mittere."

Obtemperare voluntati reginæ nihil dubitavi; nec modo me velle edixi,
sed et certiorem eam fieri volui iter nec difficile nec diuturnum
futurum.

"I itaque, fortis nauta!" inquit regina suaviter renidens, "ego iam
faciam ut præmium regium feras."

Itaque coram ea rursus me prostravi ac paullo post discessi.

Post horam Ethbáali valedixi. Is enim viá Etzion-Geber Sidonem
revertebatur per canalem Pharaonis, ego autem cum meis omnibus naves
conscendi aliud iter ingressurus.

CAPUT XXII

_Belesys Comperit Bichri Paullo Graviusculum Esse._

Iter ad ostia Euphratis haud plus unius mensis navigatione absolvimus,
quamquam partem itineris cum Arabibus, partem autem cum Gedrosiis
Ichthyophagis adversæ oræ feceramus.

Sammai popularesque sui auditá senis regis Davidis morte a me enuntiatá,
luctum unius septimanæ, more gentis, instituunt: ieiunant, vestem
scindunt, crines ac barbas nec pectunt nec tondent ac radunt; septimaná
vero exactá, se lavando multum sunt, regisque Salomonis, filii regis
mortui, successionem lauti celebrant.

Ad ostia fluminis primo mane pervenimus, nulláque morá factá, penetrare,
iterque prosequi cœpimus, donec ad oppidum nomine Oannes
veniremus. Hisce in regionibus nulli lapides inveniuntur, proindeque, ut
in cæteris circa Euphraten vicis, cuncta ædificia e lateribus
fiunt. Munitiones quoque e lateribus, partim coctis, partim sole
siccatis exstructæ sunt, atque bitumine coagmentatæ. A dextro oppidi
usque supersunt quædam vestigia ingentium sylvarum, quæ, ut opinio fert
doctissimorum quorumdam, tribus ante sæculis domicilia elephantorum esse
consueverunt. Ex adverso latere, quam longe oculis patet, planities ac
prata agrique segetibus virentes visuntur. Flumen oculis persequentes
centena tentoriorum in agris inter segetes et sub umbris sylvarum
conspicimus, ut fumus e medio eorum exsurgit, et hinc atque illinc
greges equorum deligati pascuntur. In flumine paucæ naviculæ, et aliquot
naves maiores, arte Phœniciá factæ, in ripis destinatæ
iacent. Conspectui tamen nostro maxime memorabiles videbantur turbæ
militum, cum gladiis destrictis, alii cum hastis, qui quidem in
manipulis tam in syvlis, quam in agris, pratisque, quam vero etiam
secundum ripam fluminis dispositi erant.

"En exercitum Assyriorum!" docet nos Himilco.

"Diis denique sint laudes!" maximo gaudio eloquitur Hannibal; "iam nunc
iterum licebit mihi oculos in exercitu quodammodo vero pascere. Vide
sis, quem situm teneant! Videdum quum apte sciteque sint copiæ
dispositæ. Officiales copiarum certe mihi cognoscendi sunt."

Nec laudes ulterius texere poterat; nam clamores intervenerant equitatús
versus nos ruentis, cuius præfectus sermone Chaldaico allocutus, nos
naves confestim sistere, et qui essemus, edisserere iussit. E puppi
navis meæ præfecto urbanissime quam poteram respondi, ipse vero, usque
eo dum superiori responsum nuntiaret, locum, ubi steteram, tenere me
mandavit. Circiter intra quadrantem horæ e castris quo iverat, cum turma
equitum reversus est, cui robustus quidam vir præerat, cataphractá plená
indutus, quique manu hastam gerebat.

Hannibal interim amico suo Sammai concinnum ordinem instructionemque
scitam copiarum extollere pergebat: equitatum quidem Assyriacum
præstantissimum esse non negabat, sed peditatum Iudaicum illi haud
secundum esse contendebat, nec peditatum Assyriorum Iudaicis copiis
pedestribus anteponendum esse. Antequam tamen rem inter se dirimere
potuissent, Chaldæus ille e regione navium constitit, nosque inclamavit,
mandataque tradidit, nostros præfectos e navibus descendere, se coram
Belesy, summo imperatore regis sistere, quidque nobis velimus, quo
proposito venerimus, aperire et explicare oportere.

Hanno satis Chaldaice intellexit probeque norat "belesyn" eá linguá
"terribilem" sonare, et secum mussabat nomen idgenus quolibet homine
satis dignum, quin et formidabile esse.

Sumptis itaque litteris reginæ Sabæ, et evocatis octo nautis qui munera
reginæ portarent, accitisque postremo meis officialibus, simul ac naves
deligare poteramus, in terram descendi et ad præfectum illum
accessi. Chaldæus iste procerus, vastoque erat corpore, amplo vultu
maxillis solidis, largis ac profundioribus oculis, barbá spissá et
hispidá, ut sociorum fere omnium, moribus autem prorsus erat agrestibus
ac protervis.

"Heus vos marivagi, paullo celerius itate!" sic nos verbis procacibus
lacessit; "mihi enim nequaquam lubet lentis gressibus equitare."

Primum nos per spatium deduxit septem essedis multisque carris
referctum; dein locum præterivimus tentoriis peditatús plenum, quorum
maxima pars Mesopotamii, securibus, lanceisque armati erant, hi vero
lineamentis vultús Iudæis admodum similes esse videbantur. Non multum ab
his aberant legiones Medorum, qui quidem cives erant gentis nuper tan
tum subactæ, cuius tamen maiores seriem quondam regum Ninivitis
tribuerunt. Hi staturá mediocri, sed ampliore ac rotundiore capite,
rariore barba, oculisque parumper obliquioribus erant. Severitas vultús
istorum, cum truci aspectu nobis protinus in notitiam venit; quibus si
addimus gladios, breves, firmosque arcus, dubitare non licebit quin hi
in prœliis maxime formidabiles habendi sint. Prætereuntes satis clare
audivimus eos scommata convitiaque in nos iactare, ac risu nos
prosequi. Mox turba obstreperúm linguosorumque Arabum seminudorum nobis
obviam facta est. Isti cum suis camelis semper in comitatu regum
Assyriorum deprehenduntur. Inter hos agnovi aliquot Midianitas, servorum
mangones, perinde ac nonnullos mercatores Phœnicios, qui exercituum
susceptores esse consueverunt, summum tamen lucrum e mercatu captivorum,
et e præda militum conflare solent.

Hinc ad sedes equitatús progressi sumus. Ante tentorium stabamus
rotundum, tapetibus laute pictis undique ornatum, cuius præsidium
pedestres Cardaces erant, cum galeis cristatis et cataphractis, sutis
cruralibus induti, parmis instructi, pro armis autem clavas manibus
gerebant. Hoc erat tentorium Belesys terribilis.

"Intrate!" mandat præfectus equitatús, qui huc nos duxerat, ac per lusum
subiungit: "Interim fore spero ut dux exercitús nostri belle excepturus,
et pro re nata, vultum in comem mutaturus sit."

Edito tum resonanti cachinno, tolutim abequitavit.

Custodes Cardaces minutá diligentiá nos perquisiverunt, tum, voce
submissá, inter se consultabant. Vestimenta Hannonis videbantur eorum
sollertiam singulari modo capere ac devincire, utpote qui pretiosis iis
vestibus indutus erat, quas a regina Sabæ dono accepisset. Unus itaque
eorum ad hunc conversus quæsivit ex eo:

"Dic velim, tune navarchus es?"

"Minime," respondit illi Hanno, et me digito indicans, "iste Navarchus
noster est."

Cardaces stupefacti mirabantur.

Ego nempe habitu navali quotidiano eram indutus; quoniam vero Assyriis
solemne est dignitatem e pretioso indumento æstimare, meam simplicitatem
exteriorem aliunde quam e simulatione coniectare non poterant.

"Tune Belesyn convenire cupis?" quærit custos. Me probante, penetrale
ingressus est, moxque reversus, facultatem nobis intrandi fecit.

Imperator exercitús Assyriorum in ulteriori parte penetralium tentorii,
turbá officialium servorumque circumdatus, in grabato reclinis, vel
potius porrectus, nos excepit. Lautissime erat indutus, nullam tamen
cataphractam gerebat. Utrimque milites armati eum circumsistebant,
duoque pocillatores vino parati aderant, quibus tamen in præsenti ipse
vix egebat, quandoquidem iam utique plus satis ingurgitavisse videbatur.

Uno Bichri dempto tentorium ingressi, profunde nos inclinavimus; verum
iuvenis sagittarius, qui non semper morem conciliatorium præ se ferre
solebat, ad ostentandam urbanitatem parum videbatur, ut nos cæteri,
proclivis.

Uno pocillatore submoto, nempe qui visui ipsi obstabat, Belesys protinus
in nos invehitur. Vir ille erat procerioris staturæ, demissá hirtáque
barbá, labiis tumentibus, maxillis firmis, crinibus denique unguento
delibutis ac fulgentibus. Ad latus eius adiacebat genus scipionis, cum
figura capitis taurini. Ut oculos in nos coniecerat, caput quassare,
oculos retorquere, omnibusque vultús lineamentis in torvum distorquere
cœpit, quod totus suus comitatus, veluti per adulationem imítaturus,
prorsus idem fecit. Interea nos taciti exspectabamus donec ipse fari
inciperet. Denique, ad confirmandam nostram suspicionem, eum prorsus
ebrium esse, boare in nos cœpit:

"Videtisne hos duos grandes nebulones? Videtisne istum muculentum
ephebum cum arcu? Apprehendite illos, numeretisque iis quinos et vicenos
ictus scorpionum singulis; postea autem adnumerate eos meis
sagittariis. Aspectum eorum minime aspernor."

Plane attonitus, linguam refrænavi. Nullá ratione habitá Hannonis pugno
gestientis oculisque micantibus eius, loqui singultiendo pergit:

"Iuvenculum illum cum aureo balteo humerali, nudum exuetis et inter
servos relegabitis. Cætera avium terriculamenta nihil moror, pro
arbitrio de iis statuetis; est tamen inter illos turpis quidam
scordalus, luscinus, eum pendetis, vel detruncabitis, ut vobis
videbitur, quo citius eo melius."

"Quid?" furore abreptus vagit Himilco, "tune scordalum luscinum me
vocitas? Quin et Navarchum nostrum, Præfectum classis Phœniciæ, audes
contumeliis verborum lacessere, ac terriculamentum avium nominibus
vituperare ac maledicere? Dii Deæque te omnes----"

Belesys in cachinnos effusus est; tum mandata ad suos, ut nos
apprehendant, repetit, sumptoque e manu proximi pocillatoris poculo vim,
eoque uno haustu deglutito, poculum in faciem hominis reiecit.

"Capistrate eos! inquam," magno boatu eos adoritur.

Aliquot eorum ad imperata exsequenda accedunt. Ego manum eius, qui me
attrectare tentabat, averti. Hannibal Chaldæum, qui eum prehendere
tentabat, in terram deiecit, pugno illi celeriter inter oculos illato,
haud absimili modo quo Cimbrum Prydhayniensem. Sammai Celtarum more,
adversarium, medium stomachum eius arietando, prostravit. Bichri, omnium
nostrum obstinatissimus, qui et pernicitate inter nos plurimum poterat,
aliquid longe asperius et insimul efficacius audere statuit.

Tigridis instar sese in Imperatorem super grabatum præcipitavit, fixoque
in pectore eius genu, alterá manu barbam eius prehendit, alterá autem
sicam gutturi eius ita admovit ut mucronem eius dux sentiret.

"Capitale et egregium facinus, Bichri! bene fecisti!" clamat Hannibal,
stricto gladio.

"Tenetodum fortiter, Bichri; et Dii servent Regem!" vociferatur Sammai,
Hannibalis secutus exemplum.

Ego et Hanno, ex instituto nostro, tueri quam aggredi satius ducentes,
gladios strinximus. Himilco, celeri dexteroque nautis proprio flexu
manús, quo terricolas subvertere solent, alterum Chaldæum
prostravit. Cæteri quoque nautæ mei, rerum statu cito perspecto, suis
manipulis depositis, copides in promptu habuerunt.

"Visne eum iugulem?" quærit ex me Bichri placidus et compositus.

"Siste parumper," respondi illi, "dum cum eo colloquar."

Propius itaque accedens, ut dux me darius audiat, sic eum alloquor:

"Belesys, si vel clamaveris, aut obstiteris, sica illa gulam tuam
penetrabit."

"Milites," inquam, ad eos nunc conversus, "simul atque quisquam vestrum
manum sustulerit, aut opem duci vestro ferre tentaverit, cadaver, non
ducem vestrum cernetis."

Propinquitas sicæ Bichri ad gulam eius ducem ex ebrietate ad sobrietatem
videbatur revocare; ac proinde voce multo magis temperatá ac submissá,
milites servosque suos, ut æquo bonoque essent animo implorabat, qui
obsecuti ad latera tentorii pedes retraxerunt.

Bichri interea dum cantilenam quandam suæ gentis Beniaminiticæ incipit,
alterum quoque pedem de industria sublevat genuque pectori ducis
insistit,

"Ephebe," gemit dux, "tu me suffocas; sine ut respirem, sine me spirare,
obsecro."

"O, tu nugas agis," Bichri respondet, quin spatium unius digiti
cesserit; "satis scio quid agam. Cæterum nec sum tam ponderosus."

"Sine ut exsurgam!" ingemiscit Belesys; "quin etiam ego nihil nisi
iocatus sum; si mihi libertatem concesseris, regio modo te munerabor;
cededum!"

"Ad libertatem tuam quod attinet, nihil mei negotii est; id omne penes
Navarchum Magonem esse scias; nemo apud nos mandata nisi Navarchus
impertit: eum fac exores!"

Ad nutum meum, ut facultatem spirandi illi concederet, Bichri alterum
pedem in terram demisit, quin tamen sive manum in barba relaxaret, sive
vero sicam a gutture eius amoliretur. Belesys graviter halitabat; vultus
vehementer expalluit, sudorque gelidus in fronte eius oboriebatur; unde
nec amplius dubitandum erat quin iam omnino sobrius factus esset. Nunc
demum de navarcho percontari cœpit, misereque eum implorare, ut
aggressorem suum compesceret. Himilco nihil moratus dum ego eloquerer,
eum ludificare cœpit:

"A, numquid tu tandem vetusculum avium terriculamentum videre
concupisti? En et me, luscinum illum scordalum præsto habes. Longum,
crede mihi, diuturnumque iter est Libyam omnem circumnavigare, ut collum
tibi præcidamus, nihilo tamen secius pretium operæ erit id suscepisse,
si vel inde didiceris saluti tuæ ita consulere, ut ipse tu ex omni turba
tua solus ebrius ne fueris."

His dictis, erepto poculo vini e manu alterius pocillatoris, illud
exhausit, poculum autem vacuum in vultum ducis coniecit.

"Humanius, velim, agas!" rogo gubernatorem iracundum, manu humero eius
illatá, "Belesys enim rerum nostrarum omnino ignarus fuit, ac prorsus
præter se; nec sciebat nos regi suo dona tulisse."

Assyrius auditis his verbis adeo contremuit, ut collum suum imprudens
sicæ paululum illideret, quam Bichri gutturi suo usque imminentem
tenebat. Protinus ipse aliquid de suo illustri rege clamitare cœpit,
quem nomine Belochum II-um memoravit; ego tamen eum præstare commonefeci
submissiori agere voce, quod monitum Bichri, manu in gula eius arctius
compressá, ut clarius intelligeret, confirmavit.

"At ego iocabar solum; te autem iocorum patientiorem esse deceret;"
respondit ille. "Modo iube hunc adolescentem manum in gutture meo
laxare, ego autem iuro per omnipotentem Nisroch, me ne capillis quidem
in capitibus vestris ullam noxam illaturum. Anne nunc iam fidem mihi
habebis?"

"Necdum prorsus;" respondi leni risu.

Nunc iam mihi ius competere arbitrabar cum eo per ioca, affectatamque
urbanitatem ac reverentiam agendi, proin sic eum alloquor:

"Nunc vero, vir fortissime, Belesys, serve potentissimi Belochi, visne
mihi gratiam visendarum nostrarum navium largiri?"

"Volo, equidem. Sum paratissimus. Protinus veniam."

"Sumemus otium," prosequor ego. "Ausculta modo. Æquum esse, ut honores
omnes tuæ dignitati debiti et condigni a nobis exhibeantur, tibi certe
palam est. Quamobrem, eo profecturus inter Hannibalem atque Sammai
ambulabis, qui gratiá honoris strictis gladiis te comitabuntur, Bichri
autem te a tergo sequetur, quod æque honoris causá fiet. Quum vero navim
ingressus fueris, illic permanebis donec ego regem convenire possim. In
navi autem, ut iam probe audisti, solus navarchus mandata impertit."

"Leges tuas me satis perspicere existimo," respondit ipse. "Visne me
tecum ire? Prorsus intelligo. Sum itaque tuus; si clamorem civero tu me
interficies; quum vero in navi fuero, obses tenebor."

"Recte intelligis," inquam.

Himilco nequam eum iterum ludificare cœpit, quæsivitque utrum plusculum
vini elicere nequiret; at bellidux nihil respondit, sed oculis clausis
secum alte cogitare cœpit. Bichri interea in pectore sui captivi
ulterius sedere perrexit. Hic, quamvis indignitatibus prorsus
opprimeretur, tamen tantam iuvenis admirationem concepit ut maximis
oblatis opibus eum ad partes suas trahere et in suum servitium illectare
tentaret.

"At tu, age, descende! descende, inquam, te obsecro," obtestabatur dux
adolescentem; "mihi crede, tu longe onustior es quam tu ipse existimare
videris."

Bichri nihil quidquam respondit, sed sibilare cantilenam perrexit, seque
interea in ventre ducis sursum deorsumque agitabat.

Himilco interim uni pocillatorum clam subduxit lagenam vini, obtestantem
paucis pugni ictibus perdomuit veluti gratias illi relaturus, ac tunc
demum se egregie delectare aiebat.

"Agedum, Bellidux, procedamus!" eum alloquor; "nihil attinet diem hic
totum pessumdare; fieri enim poterit ut interea quis intret; iamne
cepisti consilium?"

Loco respondendi incertum motum tentavit; Bichri truci aspectu sicam
propius ad gulam eius admovit.

"Sic, Ædepol, ibo vobiscum," respondit subito. "Profecto mea solius culpa
fuit totum."

Profectionem itaque quo statui modo et ordine paro. Salvá omni honoris
specie, Hannibal atque Sammai ex utroque latere Belesys locum suum
ceperunt, Bichri autem usque secum sibilans, a tergo solus subsecutus
est. Ego cum Himilcone atque nautis, qui manipulos suos iterum
collegerant, agmen clausi.

Relicto tentorio, ut in medium progressi sumus, castrenses omnes quos
præteribamus, in summam Ducis reverentiam in terram se prostraverunt;
ego vero, ob profundam inscitiam tantæ multitudinis veri rerum statús
vix risum continere poteram. Belesys ne verbum quidem interea protulit,
nec ullo indicio suam conditionem significavit, atque intra dimidiæ horæ
spatium in stega _Astartes_ ipse constabat, testis salutationis
solemnis, quá me reducem nautæ excipere soliti sint, taciturnus.

"Ad loca vestra!" amice alloquor nautas; "en vobis illustrem Imperatorem
exercitús Assyriorum qui nos visitando naves cohonestat."

"Et in animo ei est," subiungit Himilco, "vos duplici portione vini
donare."

"Dii servent regem Assyriorum! Dii servent illustrem suum Imperatorem!"
magno clamore omnium vocibus consalutant eum nostri.

Belesys, qui usque pallido erat vultu, invitus subridebat, atque
hilaritate quadam simulatá paratum sese spopondit non modo ad præstandas
duplas portiones vini, verum etiam ad eos aliquot ovibus bobusque
donandos. Nostri iterum cum magno clamore plausuque verba Ducis
exceperunt, et Hannibale præeunte cum militari salutatione illi gratias
reddiderunt. Sammai nihil nisi humeris gestiebat, Bichri vero facere non
poterat quin Dionyso patefaceret hunc hominem, qui nunc ante se staret,
nihil esse nisi ignavum et ebrium heluonem, qui quinquaginta hominum
millia ad nutum et voluntatem plagis et flagellis regeret ac terreret.

"Illi igitur Græci non sunt;" iuvenis Phocæus respondet, "quippe qui
verberibus minime obtemperarent."

Belesys erubuit: casu enim exceperat verba quæ híc serebantur, eademque
admodum ægre tulit. Offensionem quidem animi dissimulare conabatur,
mecum tamen collocutus annotabat se arbitratum esse Phœnices negotiis
mercatoriis adeo esse deditos ut ea, quæ ad regendam Rempublicam
pertinerent, nihil omnino curarent. Hannibal iam prope exempla
Adonibalis, Suffetis Navalis Uticensis, in adversam partem allegaturus
erat, quum protinus animadvertimus partem exercitús Assyriorum ex una
parte fluminis in alteram transduci. Universum flumen navibus atque
ratibus erat opertum, quæ carros et essedas vehebant, in puppibus autem
milites videbantur, qui frænis equorum tranantium capita
sustinebant. Copiæ pedestres utribus inflatis transvehebantur. Cæterum
res omnes summá confusione, nullo certo ordine ac discipliná
gerebantur. Complures gregariorum miserorum undis absumpti erant, quod
tamen centuriones, qui in ripa flagris descendentes urgebant, parum
curare videbantur. Certo quodam loco animadvertimus quemadmodum captivi
ante quemdam tribunum in catasta sedentem præsidio circumdatum,
ducebantur. Verosimile nobis parebat oppidum quoddam fuisse
captum. Simulacra Deorum, magna copia prædæ primum ante pedes tribuni
disponebantur, deinde captivi, viri, mulieres, pueri coram eo
sistebantur. Misera illa erat turba, exspes et abiecta. Virorum plurimi
catenis et compedibus æneis erant vincti, cæteris fere omnibus manus a
tergo erant colligatæ, atque cuncti ad prosternendum se coram tribuno
adigebantur, qui colla eorum pedibus calcabat. Tribunus nonnullis
pepercit, eosque vitá donavit; multo plures tamen extemplo pensi, partim
obtruncati periverunt, sociis malorum inspectantibus. Animadverti etiam
ex omni numero horum miserorum quaternos selectos missosque, qui sudibus
in propinquo tumulo terræ defixis adigerentur.

Spectaculum hoc erat visu omnino horribile. Sammai atque Hannibal testes
iam antea fuerunt eventuum huiusce generis temporibus belli in proprio
regno; verum Aminocli, suisque popularibus Græcis, de humanitate deque
humana libertate longe aliter videbatur, spectaculum rerum hîc gestarum
prorsus ferendum non erat, nec dubitabant asserere se mori, quam tantæ
talique servituti obtemperare, malle.

Dum has crudelitates sævitiamque contemplaremur, nuntii a rege
advenerunt ut a me, quis essem, quid et quamobrem venissem,
sciscitarentur. Paucissimis quam poteram verbis docui. Post elapsam
circiter unam horam unus eorumdem nuntiorum rediit ut in conspectum
regis Belochi nos accerseret. Præter Hannonem nautasque qui reginæ dona
portabant, accivi neminem. Itantibus nobis Hanno alte silebat, veluti
qui acroama, quod regi gratum futurum esset, meditaretur. At hic
præclarus conatus ad nihilum recidit, quandoquidem nobis ad regem
propius accedere datum non erat, sed magnificentiam eius e longinquo
solum nobis spectare licuit. Centum circiter a solio passibus nos
prosternere iussi eramus.

Rex Belochus II. sub umbra arborum in solio ita erat circumseptus a
prætorianis, pocillatoribus ac ministris, cum flabellis et umbraculis,
perinde a servis, muscarias agitantibus, ut diu nihil viderem nisi
tiaram eius, quæ magno fulgore micabat, item partes indumentorum mirá
arte pictorum, ac denique nudos pedes gemmis coruscantes. Postremo tamen
ministrorum turba patescere in utramque partem cœpit, quo facto,
facultatem nactus sum in tanta adstantium turba faciem ipsius regis
contueri. Longi capilli ex una parte, ex altera vero demissa cincinnaque
barba vultum eius cinxerunt.

Milites utrimque longis ordinibus stabant, in medio autem veluti xystus
patebat. Centuriones aliquot ad nos accesserunt, ut quidquid
documentorum munerumque attulissemus, exciperent: quo facto, iterum nos
prosternere iubebamur; hoc autem peracto, prætoriani regis nos ad naves
nostras reduxerunt. Eo quum veneram, Belesyn tædio captivitatis admodum
gravatum reperi, cupidumque libertatis obtinendæ. Quum vero eum
monuissem necdum me eum libertate donare posse, opusque esse ut breve
dumtaxat tempus captivitatem perduret, et hoc veluti obses, gratiá meæ
securitatis, admodum excanduit.

Post circiter horæ spatium aliquot litteræ in capsula aurea ad reginam
Sabæ datæ a rege ad me perlatæ sunt. In vicem munerum a regina missorum
quædam res frumentaria ieiuna, item aliquot telæ pannique pro me
sodalibusque a rege missa sunt.

Sic itaque omnia mea officia feliciter ad finem perlata sunt, nec
quidquam supererat quare hîc diutius morarer; hinc protinus consilium
naves solvendi cepi.

"Iam per me licebit ut hinc abscedas;" sic allocutus sum captivum; "ut
amici invicem valedicamus."

Belesys graviori suspirio animum sublevavit.

"Multum me delectat," inquit, "te verbis tuis stare."

Hilari risu verba eius excepi.

"Num me putavisti te retenturum? Quidnam boni tu mihi præstare
potuisses?"

"Ulcisci iucundum est," respondit ille; "verebar nempe, ne contumeliam a
me acceptam inultam præterire non sineres."

"Inde colligo ita te meo loco facturum fuisse. Cæterum, mihi crede,
generosum atque liberalem fuisse multo esse iucundius quam malefacta
ulcisci."

Belesys ad hæc nihil nisi subrisit.

"Manus, quæ præcidi nequit," tandem respondit ipse, "mulcenda est."

Diligentem operam dedi interea ut antequam ipse a nobis discederet,
probe cerneret scorpiones missilibus oneratas, ac pro omni eventu
paratas, quibus ostensis dimisi eum omnibus honoris dignitatisque
officiis per speciem erga eum rite observatis.

Navi descensurus omni arte ac pollicitationibus enitebatur, si forte
iuvenem Bichri ad suas partes perducere et ad sua servitia perlicere
posset. Honorem tamen hunc, tanta industriá oblatum, iuvenis firmo animo
identidem accipere renuit.

CAPUT XXIII

_Rationes Nostras cum Bodmilcare pariamus._

Satis iam advesperaverat quum ad brevia fluminis perveni, sed quum
tempore nocturno iter tentandum non iudicarem, satius duxi sub anchoris
pernoctare. Quædam minora Chaldæorum castra nobis in conspectu
erant. Ego tamen, nequid Belesys insidiarum nobis moliri posset,
diligentiori curá cavi.

In ripa fluminis haud pauca tabernacula e ramentis confecta stabant, in
quibus aliquot mercatores Phœnicii a militibus prædas mercabantur et
cambiebant erga vinum. Himilco et Gisco compluresque alii, impensiori se
aiebant prodeundi desiderio flagrare, quibus ego copiam votis potiundi,
tametsi sciebam eos nihil nisi potaturos, ac de rebus suis gestis
gloriari velle, nullo pacto negare poteram. Unum nonnisi stipulabar, ne
extra auditum discederent. Binis circiter horis post, cupidus sciendi
quid rei in emporiolo tam alacri ac strenuo, plurimisque lampadibus
collustrato, gereretur, accitis Bichri atque Ioná, in cymba ad ripam
remigavimus. Iam in ripam egressurus animadverti duas naves secundum
flumen vectas, et e medio flumine versus ripam tendentes, quasi prope
nos, paullo infra, anchoras essent iacturæ. Eas minores secutus est
gaulus, qui prope adversam ripam sequebatur; sed quod et flumen nimis
latum erat, et crepusculum perquam opacum, formam eius discernere haud
poteram. Præterea, quum ignarus non essem frequentissimam híc mercaturam
servorum vigere, minus curiosus, rem neglexi.

Himilconem et Gisconem ferventissimas cum Chaldaicis militibus loquelas
conserentes reperi. Milites horum res gestas, mirabiliaque omnia, de
ingentibus cervis, de putido oleo piscario, de sole ex adverso latere
lucente, cæterasque idgenus, absque dubitatione tamquam fabulas
Milesias, si non ut audacissima mendacia, æstimaverunt. Quidam eorum
asseverabat prorsus neminem illi persuadere posse, plane ullam gentem
adeo esse ab omni humanitate alienam ac remotam ut Ionam, hominem
mortalem, sui omnino similem, in numerum Deorum retulerit, eumque ut
Numen venerata sit. Ad hæc Bichri respondit, nec sine contemptu, sibi
non liquere quare Ionæ minus quam Nisroch ab ullo cœtu tribui posset,
aut deberet. Gisco autem subiunxit se iam omnia credere doctum esse,
quum intelligeret Assyrios, nullo adversante, tolerare ut ipsis ab
eiusmodi hominibus velut Belochus, eiusque Dux Belesys, ad arbitrium
imperetur.

Chaldæus tanto probro Deo, regique suo, illato in furorem actus, dira ei
minabatur, fore ut cuncta eius sub cuti latentia ossa comminueret; ad
quæ Gisco responsum regessit se prorsus paratum ab eo in pugnam, vel
singulare certamen, provocari, et cum eo, quo demum cunque modo visum
esset, decertare, sive ut incolæ Prydhayn, sive vero ut incolæ Ar-Mor,
uti libuerit.

"Ego vero," inquit Himilco, "consultum non duco ut tu nobiscum armis
decertes: nos, enim, quocunque nos divertimus, vincimus; Siculos,
Garamantes, Suomi, Germanos, omnes ex ordine profligavimus. Peragravimus
terras ad flumen Illiturgis, Montes Pyrenæos, Carpentum Deorum, Insulas
Fortunatas, ubi quantum cupivimus auri comparavimus. Nihil prorsus est
quod nobis non e sententia succedat. Quamobrem nihil tibi satius esse
arbitror quam a molestando nos desistere."

Exstupuit Chaldæus tantá nominum eluvione auditá, quæ Himilco volubili
linguá effundebat, et quasi sui purgandi causá, sic ei leniori voce
respondit:

"Vos, Sidonii, certe miri estis viatores. Ipse Cardax sum, et mirum mihi
molimentum perfecisse videbar, quum e dissitissimis montibus nostris
hucce venissem. Ergo terrarum orbis longe maior est quam ego
existimavi."

Alter quidam Chaldæus, auditis sermonibus, ex sua parte adiecit, se
quidem Tartessi nunquam fuisse, modo tamen Tartesium quemdam vidisse.

"Tune ais modo Tartessium vidisse?" mirabundus quærit Himilco, "ubinam,
rogo?"

"In regiis castris. Ipse in societate erat navarchi Phœnicii, qui sub
rege Belocho servitium iniit."

Tremor mihi omnes artus percurrit. Ictu oculi gaulus duæque barcæ mihi
in mentem venerunt, ac tota prorsus res in animo mihi clarescere cœpit.

"Quidnam nomen ei est? obsecro," Chaldæum interrogo, "efferto eius
nomen, siclo te donabo."

"Fac binos, tum dicam tibi."

Proieci illi nummos, quos ipse collegit et in crumenam abdidit. Hoc
facto abire cœpit, quid opus esse dictitans nomen navarchi nunc
effutire, quum iam sibi solutum esset. Ob hominis proterviam furore
abreptus iam violentas illi illaturus eram manus, quum quidam
Phœniciorum mercatorum se ingessit:

"Quid attinet ob insolentiam nebulonis furere? Iam ego dicam quod velis:
nomen navarchi Bodmilcar est; estque Tyrius."

Nomen ipsum audire satis habebam. Idem omnes mei mox exceperunt, ac
temporis momento iter ad naves nostras habebamus. Simul ac stegam
attigeramus, consilium omnium præfectorum inivimus, eisque confestim
patefeci Bodmilarem infra nos, spatio paucorum remulcalium longitudinis
in insidiis iacere; eum cum regio exercitu iunctum armorum societate,
esseque perquam verosimile ut Belesys nos a tergo adorturus esset. Quam
triste id futurum esset, monere meos pergebam, si nostra cœpta, hactenus
tam prospera, ab exsecrando inimico nostro denique frustrarentur.

Sammai atque Hanno verbis contendere cœperunt uter eorum Bodmilcarem
occisurus esset.

"Modo ego illi in longitudinem manus occurram!" minatur Sammai.

"Quin ego eius rivalis sum, et manu meá illi cadendum erit," animo
accensus ruboreque perfusus clamitabat Hanno.

"Nolite fatuari, ephebi!" interpello eos; "mittite nugas; multo graviora
nobis impendent. Curate vestra officia. In alveum nobis enitendum est."

Omni cautelá adhibitá solvimus et ad ostium fluminis ire
maturamus. Itaque _Astarte_ medium fluminis cursum intrat, _Adonibal_
sibi a recto, _Cabiri_ autem a lævo. Lumina cuncta restinximus. Nautæ
omnes, sanguine concitato, armati sua quisque loca tenuerunt, oculisque
intentis tenebras intuebantur. Bichri sagittas in constrato prope ad
manus disposuit, ipse conquiniscens inter Dionysum atque Ionam arcum
intentum tenebat. Tubicen asciolá grandiori in cingulo erat armatus,
ephebus autem Phocæus arcu sagittisque pro subitaneo usu apparatis erat
munitus. Himilco, machærá scutoque in manibus, in puppi stabat,
præceptaque gubernatori impertiebat. Hannibal atque Sammai suas quisque
ante copias stantes suspensis pedibus adventum hostium speculabantur.

Circa diluculum sonitum percepimus aquarum e regione syrtis ruentium; et
per rarescentes tenebras satis clare perspiciebamus tres Bodmilcaris
naves, ut eæ exitum in ostio præcludere nobis nitebantur. _Melcarth_ in
medio erat posita. Constrata omnium trium turbá hominum armatorum
scatebant, cunctis eorum galeas gerentibus. In littoribus prorsus nulla
hominum vestigia cernebantur.

"Profluvium nobis favet," inquam, "aggrediamur itaque opus, si ita
videbitur, succensoriis."

Sine mora aliquot tabulæ flagranti materiá oneratæ aquis mandatæ sunt.

Eodem fere tempore Ionam ad impetum faciendum tubá signum dare
iussi. Nec hostes segnes se præbuerunt, et provocantibus nobis celeriter
responderunt, ac brevi post tela versus nos provolarunt, quibus nos pari
grandine telorum respondimus et sic pugna ipsa hoc in modo initium
cepit.

Quandoquidem _Melcarth_ meá curá ædificata erat, non eram nescius ita
firma robustaque eius statumina lateraque esse, ut arietando nostrá
prorá nullum detrimentum illi inferre possemus, nec minus habebam
exploratum insolitam laterum eius altitudinem ipsis præ nobis ad
obruendum nos telis ingenti commodo esse; probeque sensi eam a nostris
ad comminus pugnandum nullo pacto conscendi posse. Verumtamen, vicissim,
et debilitates eius mihi probe cognitæ erant. Ipse ego experientiá
edoctus eram ingentem molem onusque segnem ad movendum ac tardam
reddere; quamobrem statui, si id fieri posset, usum huius debilitatis
capere. Postquam itaque sciscitando a Himilcone, qui de alveo fluminis
satis cognoverat, certior fuissem factus tantum aquæ a _Melcarth_
calcari, ut in longitudinem remulcæ ab eo, quo nunc sita esset loco, ad
rectum recedere non posset, omnes meas naves, quæque quantum par esset,
materiam flammificam in eo coacervare iussi. Hoc constituto, per signa
_Cabiros_ accersi iussi; quæ quum ad latus nostrum pervenisset, accito
Himilcone, eam conscendo, _Astarten_ autem curæ Hamilcaris
concredo.--Dum hæc gerebantur, sagittæ circum nos cadere nunquam
desinebant. Manifestum quoque nobis videbatur Bodmilcarem a Belesy, ad
tergum nostrum, auxilium exspectare, itaque pugnare acsi de victoria
sibi iam certo constaret.

Gisco Himilconi in prora _Cabirorum_ stanti se adiunxit, quorum in medio
et ipse locum cepi, indeque mandata dedi. Nunquam quoad memini, quisquam
tantá diligentiá tamque scite rexit quam modo _Cabiri_
regebatur. Postquam alias duas naves stupis subiunxeramus, materiamque
flammificam, quæ in singulis erant, succenderamus, rectá in _Melcarth_
invecti sumus; atque, quum fere ad dimidium iactus sagittæ
accessissemus, Bodmilcar nos animadvertit nosque deridere cœpit.

"Heus, Mago, salve! Perquam opportune advenis; quædam inter nos negotia
supersunt parianda: illud nempe negotiolum in Ægypto; item, illud
alterum Tartessi; necnon denique, illud in Freto Gaditano. Iuvabit hæc
omnia hoc ipso die pariare ac dirimere. Spero futurum ut ante solis
occasum ex istis antennis te pendentem oscillare cernam. Te videre
multum gaudeo."

Verbum ultimum proferentem sagitta eum feriit.

"Ictus est! tactus est!" magná voce clamavit Bichri, quæ universum
tumultum superavit.

"Minime vero!" reboat Bodmilcar, "cataphracta mea sagittis impervia
est."

"Videamus!" reclamo ego, "utrum naves tuæ igni sint imperviæ."

Nunc _Cabiri_ magná vi incitata irruit inter _Melcarth_ barcamque a
dextro eius. Gaulus, ubi nos vitare tentat, capitur inter rates
ardentes. Sagittis inter nos cadentibus, quarum una genam meam
vulneraverat, ego stupam helciariam discidi. Flammæ subito erumpebant,
aterque fumus in altum prorumpere cœpit. Gisco in fœmore vulnus accepit,
nec ob id pedibus stare valebat, tamen in genua provolutus, alacri animo
gubernare non destitit. Tam celeriter prætervolavimus hostes, ut
missilia eorum ex magna parte in undas pone nos consurgentes
inciderent. Vertentes nos in adversum navis hostilis latus, æquá
celeritate recurrimus, inclamoque Bodmilcarem, me eodem modo eum
tractare velle, quo Ægyptios Tanidi tractavissem. Et Himilco eum aliquot
iocis mordacibus in discrimine suo lacessivit.

Ad primam navim reversus _Adonibalem Cabiros_que mecum uná in alteram
barcarum impetum facere iussi, inde autem alteram antevertere. Impetum
omni quá pares eramus celeritate instituimus. Barca quoque nihil non
tentavit ut nos eluderet; sero tamen. Nam, antequam quidquam tentare
potuisset, unum latus eius infregi, eamque ingenti impetu, quo navim
nostram ei impuleramus, lateri _Melcarth_ impegi, et inter duas rates
ardentes intrusi. Sub velamine ingentis fumi, animadverti quemadmodum
nautæ _Melcarth_ desperato conatu in constratum _Adonibalis_, quæ iam
inter se alteramque barcam penetraverat, desilire tentarent, sicque
cunctas sex naves in unum globum solidum collatæ essent, cuius in una
extremitate flammæ sævirent, in altera autem asciculæ, gladii, machæræ,
aliaque arma librarentur.

"In _Adonibalem_ concurrite!" inclamo meos, "ibi iis potiemur."

Tum mei, tum nautæ _Cabirorum_ simul eo concurrunt, et in constratum
_Adonibalis_ perveniunt. Bodmilcar iam ibi erat. Hanno versus eum
currit, et:

"Denique, tandem, Bodmilcar ades; iam te virum esse probes!"

"Quin accede, lactisuga, mucose, iam me paratum senties. Tuum primum
componam negotium, tum vacabit ad cæteros vestrum procedere."

Gladii eorum confligunt, et comminus agunt; sed quum turbá undique
essent circumclusi, ex oculis mihi eripiuntur.

Subito Himilco, qui hactenus ad latus meum perseverarat, proruit
magnáque voce maledicit:

"O, monstrum tæterrimum, o scordale sceleste ac patibulande, en te iam
habeo!"

Nam hominem, quem annos quaternos et denos quæsierat, agnovit, illi
insiluit, cumque eo in constrato volutabat.

"Egregie factum, Himilco! tene eum!" inquit Bichri, gladio cruore
manante præteriens.

"Bellua ista brachium mordicat; potesne subvenire?"

Bichri ictu oculi sicam illi subministrat, qui eam protinus in latus
eius intinxit; is recidit et gravi halitu moribundi singultat.

"Ulcisci dulce est," suspirat gubernator, "ista mors, cane digna, tibi
nimis bona est."

Interea Ionas, Aminocle adstipulante, machærá suá præclara virtutis
facinora edidit. Hannibal atque Sammai, cataphractis suis multum tusis,
in prora decertabant, et unum post alterum proruentem hostem ictum in
mare præcipitabant. Hasdrubal male quidem vulneratus, clavo suo firmá
manu hæsit. Interim ego ipsi opem tuli, iunctisque viribus effecimus ut
navim in tutum a flammis flecteremus. _Astarte_ interim perinde atque
_Cabiri_ paulisper a nobis avulsæ erant, earumque nautæ mandatum meum ad
revertendum et ad prœlium redintegrandum præstolabantur; una vero
hostium barca, licet incendium evasisset, a fluctibus abrepta fluitabat.

Res itaque in hoc ancipiti dubioque statu versabatur, quum ego meos ad
redintegrandum prœlium accersivi. Hanno gladio fracto, vestibusque
tritis, ac cruore madentibus ad me accurrit, et:

"Effugit!" inquit halitans; "in turba eum amisi."

"Bono es animo!" respondi illi, "haud ipse procul fugit."

Denique et ego pedem retrahere, et ad alias meas naves recedere statui;
proinde, simul atque copia eius rei dabatur, meos inclamo:

"Retro, ad _Astarten!_"

Pedem itaque retracturi omnem proram _Adonibalis_ copiis Bodmilcaris
reliquimus ita tamen ut duplici acie præsidii causa contra eas relictá,
puppim vacuam ad recedendum nobis linqueremus.

Bodmilcar itaque sui omnino impos, in fovea captus est, in constrato
nempe _Adonibalis_, quæ sagittarum et catapultarum nostrarum ictibus
patebat; sua enim navis furni instar ardebat, altera barcarum depressa,
altera, ut iam ostendimus, ftuctibus abrepta erat.

Plus dimidiá horá Bodmilcar iacula nostra æquo animo tulit; deinde
statui _Adonibal_ iterum conscendere, eique obviam ire. In prora stantem
eum reperimus, copiarum reliquiis, vix ultra tricenos armatos,
circumdatum. Vultus eius cruore erat infectus.

"Visne eum sagittá transfigam?" quærit Bichri.

"Nullo pacto!" inquam, manu humerum iuvenis attrectans, "ipsi multo
probrosiori morte erit pereundum."

Ultimum certamen cohortis prætorianæ Tyrii breve ac desperatum
erat. Extremo molimine in me se præcipitare tentabat, quum Ionas eum
giganteis manibus apprehendit.

"Ecce hominem tuum, Navarche!"

Bodmilcar eluctari tentat.

"Tenta modo evadere," admonet eum classicus, "vitam tibi e corpore
exagitabo!"

Spumans furore ac rabie subactá, sese fato ineluctabili dedit.

Immotus silensque stabat. Ad labia aperienda nullo pacto induci
poterat. Quæstiones meas pervicax audivit; responsum omne
recusat. Itaque laqueo ex extremo fune ligato, mox post ex extremo fine
antennæ _Adonibalis_ collo pendebat.

Rationes itaque meæ cum Bodmilcare pariatæ erant.

---

Rebus his peractis, mox iter domum versus ingressi sumus.

Primum reginæ Sabæ, quæ experti eramus, retulimus; deinde secundum
canalem Pharaonis Tyrum profecti sumus, tantum sub itinere morati dum
regi Salomoni nostra obsequia præstitissemus.

Sidoni denique cum triumpho excepti eramus. Ingentes popularium turbæ
nobis obviam gratulatum processerunt. Ipse rex Hiram in nostri gratiam
epulas lautissimas publice parari iussit, cui et ipse interfuit, meque
historiam nostram peregrinationis in publicum enarrare mandavit.

Rex, quá erat munificentiá, naves tres, quas salvas et incolumes domum
revexeram, mihi donavit, populus autem universus suffragio omnium me
Suffetem Navalem urbis Sidonis consalutavit.

Eo munere functus Hannibalem copiis meis centurionem præfeci, cæteris
autem navalibus muneribus condigná mercede Himilconem, Gisconem,
Hasdrubalemque præposui. Famam, quæ de Hamilcare in pugna cæso
circumferebatur, factum comprobavit.

Parum superest quod dicam.

Nemo Phœnicum est quin sciat quemadmodum cedros, cæteramque materiem,
quibus ad exstruendum Hierosolymis rex Salomon templum
magnificentissimum indigebat, eo navibus devehi et in urbem comportari
curaverim. Sammai modo centurio est in exercitu regis Salomonis, et,
quandocunque me, cum uxore Abigail, visum venit, in Palatio Præfecturæ
Navalis dignis honoribus excipitur. Perinde Bichri universis notissimus
est ut vinearum maximarum cultor, qui statis temporibus Sidonem
frequentare consuevit, ut generosissima sua vina venderet, quique
Himilconem, ad hæc primum degustanda unquam non invitare solitus sit;
item Paphos Hannoni dolium mittere solere, ut ipse, qui ibi Summo
Sacerdotio cum præclara uxore Chryseide, Deæ Astartes fungitur, in æde
metropolis splendida rite libare posset. Non raro et Dionysus, qui
gentis suæ institutor factus est artis navigandi cum patre unà, iam
provectæ ætatis, subinde etiam huc visendi causá ventitare solet.

In omni huiusmodi eventu _Cabiri_ aulæis ac paradis in honorem hospitum
meorum adornari solet, eosque in mea crepidine privata devehere, ubi, ut
mei quondam itinerum socii ac sodales, quibuscum Cassiterides, oras
succiniferas, Fortunatasque Insulas repereramus, mecum laute agere
solent.

His nostris solemnibus consuetudo grata fert ut caveamus ne Himilco æquo
ac solito rectius domum ambulet, cuius rei diligens observator Bichri
esse consuevit, quod cantilenam Beniamiticam, vel Cimbricam sibilare, et
eo sibilo hunc prodere solet. Ac, denique, quum hospites iter domum
ingrediuntur, Ionas, classicus noster regius, qui nunquam desideratur,
muneris sui esse ducit iis ad navim itantibus sonoro tubæ cantu anteire.

F I N I S.

NOTÆ AUCTORIS.

AD CAPUT I.

_Phœnices._--Quod tota hac narratione ficta nomen _Phœnicum_, auctoribus
Græcis atque Romanis usitatum adoptavi, quod quidem sive ut "homines
rubri," sive vero ut "homines terræ dactyliferæ" interpretari potest,
solius simplicitatis causa feci. Ipsi enim se "Canaanitas," sive a
"gente montana," sic appellaverunt.

Omnino præter rem esset hic de vocabulis _Khna_, et _Aram_, a quibus
Canaanitæ atque Aramæi nomina sua traxerunt, in criticam disceptationem
descendere.

_Siclus._--Vocabulum hoc, quod Hebraice certum pondus significat, tam ad
nummos cusos designandos adhibetur, quippe quum nummi idgenus primum a
Phœnicibus inventi fuerunt, quam ad certa, lege statuta, pondera.

_Elenchus Pretiorum hostiarum._--Ritus, perinde atque pretia hostiarum,
ad sacrificia oblatarum, ex opere Cl. Sacerdotis Bargès, de Phœnicibus
inscriptionibus, Massiliæ repertis, desumpta sunt.

_Gaulus._--A principio vocabulum istud quamlibet rem rotundum et cavam
sonabat. Phœnices eo insulam _Gozzo_ "Gaulo Melitta," sive Melitam
Rotundam designarunt; unde facile intelligetur, quare idem, pedetentim,
ad naves mercatorias, specie rotundas, quæ quidem potissimum a Tyriis
mercatoribus originem traxerunt, designare cœperit. "Onerariam navim
Hippus Tyrius invenit." (Plin., Hist. Nat.)

In describendis Phœnicum navibus, sequentium usus sum auctoritate:

1. Cælaturæ in Layard.

2. Vaticinium Ezechielis contra Tyrum (Cap. xxvii, 7).

3. Xenophontis descriptio in Œconomia, grandis navis Phœniciæ, quæ in
Piræum quotannis venire solita sit.

4. Cælaturæ in Wilkinson.

Præterea licere existimavi, per analogiam, ex allegatis Genuensium,
Pisanorum, Venetiorumque sæculi tredecimi navibus, a Chiliarcho Yule, in
suo de Marco Polo libro, nonnulla inferre.

_Laminæ Cupreæ._--Quamvis anachronismus id videri possit, tamen quodam
gradu ac mensura certitudinis licebit asseverare Phœnices laminis
cupreis eo proposito usos fuisse. Id enim et Vegetius (Rei Militaris iv,
24), et Athenæus (v, 40) indicare videntur. Ut e vetustate traditum
tenemus, eius rei inventio Melcartho, Herculi Tyrio, attribuitur:
"Hercules...navi ænea navigavit...navem æneam habuit" (Servius).

Cæteram materiam in struendis navibus adhibitam fuisse, vates Ezechiel
auctor est.

Præter gaulum etiam barcam, actuariam, longam, atque bellicam
quinquaginta remorum induxi.

Quin sit in minutissima inquirendum, asserere licebit barcam, propria
sua natura Phœniciam esse. Namque _barec_, sermone Hebraico, flexi quid
et curvi significat, uti plancam. _"Barca est, quæ cuncta navis
commercia ad littus portat"_ (Isidorus, "Origines"). Idiomate Berberorum
moderno eadem _"ibarca"_ appellatur.

Navis expedita a Græcis _Hippos_ vocabatur, sive propter celeritatem,
sive vero ob simulacrum equi, quod plerumque in prora effictum
gerebat. Strabo dumtaxat hanc esse causam allegat. Ea igitur navis
species, quam nos in textu describimus, coloniæ Phœnicum Gadensi fuit
maxime usitata, et ob eam rem etiam "Gaditæ" nomen ei impositum
fuit. Non pauci Phœnicum nummi, quos in littoribus Africanis satis certe
constat in usu fuisse, equino capite fuerunt insigniti. Item, in
ruderibus Carthaginis inscriptio capitis equini inventa erat, cuius
origo, haud dubie, a symbolo Phœnicum gentili, quod naves eorum
gesserant, repetenda est.

Vera navis Sidonia quinquaginta remorum barca est:

ναῦν πεντηκόνιορον Ειδóνιαν; Eurip. Hel. 1141.

Quanti oneris navis huiusmodi fuerit, aut quo potissimum modo
quinquaginta remis acta fuerit, aut qui, denique, quadringentos homines
toleraverit, sunt quæstiones, quibus respondere mihi supersedendum
censeo; non enim meum est in particularia artis nauticæ inquirere.

Si exemplum huius rei postularetur, non abs re esset ingentia Serum
navigia in mentem revocare, quæ Ibn Batuta, scriptor Arabicus sæculi
quarti decimi se vidisse memorat, veluti quæ sexcentos homines vexerint,
et quæ quinquagenis, vel sexagenis grandibus remis, octonis remigibus,
ope funium in adversas vicissim partes tractis agerentur. Ea vero, quæ
Marco Polo se vidisse allegat, quaternis remigibus agebantur. Haud
absonum igitur putandum est Phœnices quoque simili quodam modo naves
suas impulisse.

_Purpurea vela._--Mea festivarum navium descriptio non est prorsus
ficta. Imagines etenim earum in opere Wilkinson (vol. iii) exhibentur,
omnesque fere vetustatis auctores, ab Herodoto ad Plutarchum, has ad
minutas partes adumbrant. Sic Herodotus Sidoniam describit navim, ex qua
Xerxes classem suam lustravit, veluti quæ tegetibus auro pictis, nempe
bysso Babylonico, auro textis, fuerunt constratæ.

AD CAPUT II.

_Columbæ. Corvi._--Consuetudinem volucres secum in iter maritimum
ferendi, quæ volatu iter situmque terrarum proderent, priscis temporibus
viguisse, annales veterum perhibent. Huius rei documento esse possunt
posteriorum temporum, apud semi-barbaros exempla, uti Ingolfi, regis
marium, aut Flocii Vilgedarson, anno 868, quem in itinere suo, quo
Islandiam quærebat, tres corvos secum tulisse fama est.

_Flos lilii._--Tiara cum hoc emblemate adumbrata, inter imagines, sub
calce operis Bottæ conspicitur.

AD CAPUT V.

_Pharao._--Quis Pharaonum tempore nostræ fabulæ regnaverit in Ægypto,
lacuna, quæ inter finem sæculi undecimi, initiumque decimi, intercedit
in Ægyptiorum annalibus, obstat quominus eius nomen indicare queam.

Ex essedis Ægyptiorum milites Libyci, hoc est, Berberii, tribus Tamesec,
quorum posteri Cabyli atque Tuareges sunt, pugnare consueverunt. Hæ
essedæ atque equitatus, perinde Libyci, summum erant robur exercitus
Ægyptiorum.

AD CAPUT VI.

_Cydonii. Pelasgi._--Fusius hac de re disserere operæ pretium non duco;
satis esse arbitror memorare per totam Europam gentes fuisse diffusas,
quæ genere linguarum ab Ariis, quos antecesserant, prorsus diversas
exstitisse. Duæ potissimum dignæ sunt ex his quæ memorentur: altera cum
cranio, sive calvaria, pæne rotunda, specie Tatarorum Mongolicorum, qui
vulgo Turanii appellantur; altera vero cum calvaria paullo longiori, quæ
species Australoides apte vocabuntur. Hæ species gentium quaquaversum
uberrima reliquerunt vestigia tam suæ quondam præsentiæ, quam sui
sequioris cultus atque humanitatis. In insula Creta Græci memoriam
Cydoniorum iis dumtaxat in paucis verbis, quæ ego in textu allegaveram,
præservarunt.

AD CAPUT VII. _Homerus._--Veniam mihi ob illatum hic nomen Homeri
flagitandam esse haud ambigo. Illecebræ enim arcana vitæ illustrissimi
Poetæ, currente mea fabula quodam dumtaxat modo revelandi, perquam mihi
arriserunt. Quandoquidem tempus Belli Troiani, etiam post lucubrationes
Schliemann, usque est incertum, licere mihi arbitrabar eam quæstionem
prorsus patentem iudicare.

AD CAPUT IX.

_Tyrrhenicæ naves prædatoriæ._--Descriptio navium huiusmodi figuris in
vase, nunc in Museo Campana servato, cælatis nititur.

_Scylla. Charybdis._--Poetarum fabulæ, quas narrationi meæ intertexeram,
prorsus Phœniciæ sunt. Proinde et mihi fas esse arbitrabar eiusmodi
ficta adducere, quibus proderem, quemadmodum navigatores Phœnicii
peregrinos deludere, quum eius rei copia dabatur, consueverint. In fidem
huius rei liceat mihi memorare locum Herodoti, ubi de fabula agitur de
puella, aurum in profluvio quodam insulæ Cyraunis legente, quam fabulam
ipse Phœniciam appellat. "Narra hoc Græcis," iam in proverbium
abiit. Pontivagi Phœnicii non parum voluptatis ex hoc genus fabulis
percipere soliti sunt, quum narrando itinerum memorabilia, pretia quoque
mercium suarum adaugere possent.

_Nergal._--Superstitio de ingenti gallo gallinaceo e figmentis
Rabbinorum, quæ a Movers allegantur, desumpta est.

AD CAPUT XI.

_Adonibal._--Fabulam meam iam ad finem perduxeram, quum e
disquisitionibus Cl. Sainte-Marie comperi nomen Adonibal suffetibus
navalibus Uticensium solemne fuisse, vel constare dumtaxat longam
magistratuum seriem eo nomine insigniri solitam. Casu mihi prorsus
fortuito contigit ut illud, velut aptissimum, quod mihi in mentem
venisset nomen Phœnicium, adhiberem.

Cæterum animadvertendum hic censeo me in toto hoc opere nomina propria
eo, quo lectoribus familiarissima sunt modo, exscripsisse. Litterionem
enim atque Græcum me sapere mihi viderer si Hanna-Baal (charus Diis),
aut Bod-Melcarth (vultus Melcarth), loco Hannibal, et Bodmilcar,
scripsissem. Sufficiat quemque lectorem, qui linguis Semiticis nullam
operam dederit, monuisse, nomina Phœnicia atque Iudaica, perinde ac
nomina Arabica moderna plurima in particulas discerpi posse; uti, v. c.,
Hamilcar est _Abd-Melcarth_ (servus Dei Melcarth); vel _Abd-Allah_
(servus Dei). Studiosis vero linguarum Semiticarum gratia eruditionis ad
meum recurrere opus haudquaquam necessarium erit.

Quod vero ad nomina locorum propria attinet, nonnihil difficultatis
expertus sum. Quare non more Semitico hæc nomina exscripserim, rationes
mihi trifariæ sunt:

1. Non cuncta eorum sunt nobis iis formis cognita.

2. Quæ sunt, lectoribus communibus sic ignota sunt.

3. Eorum veritas. scribendi modus, sonusque dirimi ac declarari, sine
minuta disquisitione, quam locus hic abhorret, non posset.

Paucis itaque demptis, statui, etiam periculo censuræ, more lectoribus
magis usitato, scribere, uti Creta pro _Caphtorim_, Ægyptus, pro
_Mitzraim_, Libya pro _Massovia_, &c.

AD CAPUT XII.

Hic induxi Magonem veluti sacra super lapidem planum in tortuosa caverna
subterranea facientem. Res ista cum minutis eius partibus ex opere
Cl. Bourguignat, _Monuments Mégalithiques du Nord de l'Afrique_
deprompta est. Cl. Daux quoque exhibet exemplum templi eiusdem
generis. Fateor tamen me ab sententia Cl. Bourguignat, lapidea ista
monumenta rudia in species anguium, scorpionum, aliarumque rerum
conformata fuisse, longissime discrepare, nec eam comprobatam
accipere. Quin etiam cæteris quæ de templis ante-historicis relata
circumferuntur, omnino diffido, tutioremque Fergussonis sententiam
sequor, ea omnia monumenta ad sequiora spectare tempora.

_Atlantides._--Opinio, qua intra fines Algiriæ olim mare mediterraneum
exstitisse creditur, quod textus noster suadet, a sententia mea haud
abhorret. Tantundem tamen de exsistentia Atlantidis asserere non ausim,
sed quum de migrationibus Libyum agerem, quæ teneremus de his tradita,
commemorare haud iniquum iudicavi.

AD CAPUT XVI.

_Ar-Mor._--Multum, profecto mihi dubitationis datur, utrum eo ævo, quod
hic pertracto, Celtæ ad Occidua Galliarum littore usque penetraverint,
quamvis certum sit eos iam in partibus ad Orientem, perinde atque ad
Rhodanum præsto fuisse. Ætate anteriore hominum genera, veluti
Mongoloides, atque Austraolides in iis regionibus versata fuisse,
disquirendo reperi, ut tam hic loci, quam in posteriori capite
memoraveram. Reum quoque me anachronismi et quaternorum quidem
sæculorum, esse non diffiteor, quod nisi fecissem, insolens quid
lectoribus communis sortis me patrare visus essem, si Phœnices in terras
Galliarum descendisse facerem, quin ullam gentem notiorem
convenissent. Ad extenuandum flagitium nihil iustius et acceptabilius me
allegare posse fateor, quam studium efficiendi, ne anachronismus meus
iusto flagrantior videretur.

AD CAPUT XVII.

_Suomi._--nulla subest causa, quare hoc ævo ad ostia Albis Fennos
exstitisse dubitemus. Quoniam nullum nomen vetustum Fennorum mihi
cognitum erat, placuit e moderna lingua Fennica derivatum vocabulum
_Suomi_ comminisci, et in usum adhibere.

AD CAPUT XX.

_Circumnavigatio Libyæ._--Vix dubitandum censeo fore, ut aliqui me, ob
attentatum recursum ad istiusmodi figmentum, quo fabulam meam
suffulcirem, ad minimum temeritatis arguant. At quis in dubium vocabit
id a Phœnicibus revera perfectum fuisse? In neutram partem quisquam apte
disputabit, tametsi _Periplus Hannonis_ nostra memoria commentitius, et
adulterinus esse ante oculos comprobetur; fabulam nempe intelligo a
quodam Græco fabularum auctore cusam; tamen ego nonnulla eius
lineamenta, a veritate non prorsus abhorentia, in hanc meam fabulam
fictam adoptare minime dubitavi.

AD CAPUT XXI.

_Saba. Ophir._--Hæc loca cum oris Arabiæ Meridianis eadem esse præter
omnem dubitationem positum est.

_Disticha._--Elegia hæc e sequioris ævi poemate Arabico conversa
est. Indoles gentium orientis tam parum mutata est, ut prorsus neminem
qui me exprobret futurum censeam, quod in os commiserim Phœnicis, mille
annis ante Christum, verba quæ ab Arabe, mille annis post Christum
conficta et concinnata credantur.

NOTÆ INTERPRETIS.

1. _Mago, -nis_, nomen proprium viri, perinde atque cætera nomina
sociorum expeditionis, ut infra, non sunt nomina ficta, nec proprie
Phœnicia, sed imperatorum Carthaginiensium, ut ex historia Romana
omnibus constat. Clarus ille _Mago_ fuit frater Hannibalis, ut ex
Corn. Nepote (Han. 7, 4), et ex Livio (21, 47, 4) liquet. Nomen _mago_ e
radice Hebraica ##, _mag_, derivatur, quod insignem, clarum significat,
unde et Latinum _magus_, et _magnus_ originem ducunt.

2. _Hiram_, in Bibliis (II. Chron. 2, 11) ####, _Churam_, alias
(II. Sam. 5, 11, cæt.) ####, _Chiram_, rex Tyriorum annis ante Christum
980-947, æqualis regis Salomonis, qui Templum Hierosolymitanum
condiderat, cuius materiam rex Chiram naves Phœnicias undique conquiri
et comparari curaverat. Fabula itaque hæc circa unam harum expeditionum
ad Tartessum, Hispaniæ oppidum, texitur, cuius præfectus, sive
navarchus, (vulgo _capitaneus_), Mago fuisse fingitur.

3. _Tyrus, -i_, e Græco _Tyros_, hoc autem ex Aramaica forma ###,
_Türa_, vocabuli Hebraici ###, _Tzór_, sive ##, _Tzor_, derivatur, quod
saxum sonat. Cæterum urbs fuit frequens et copiosa in littoribus Maris
Interni (vulgo _Mediterranei_). Sequiori ævo in insula, e regione
antiquæ, alia condita est, quam Alexander Magnus, mole interiecta, cum
continente copulavit, et expugnavit.

4. _Sidon, -is_, fuit urbs Phœnicum opulentissima, caputque gentis in
littore eiusdem maris ad Septemtrionem, cum frequentissimo portu. Nomen
Phœnicium erat #####, _Tziddon_, quod _piscationem_ valet. Quum sonus
_tz_ nec Græcis, nec Romanis domesticus esset, eum in _s_ mutaverunt, ut
alias semper. Omnes incolæ totius regionis ad Tyrum, et Montem Libanum
usque, ab hac urbe Sidonii appellabantur, unde et ### #####, _Tziddon
Rabba_, Sidon Grandis, vocari solebat; modo pagus est Saida.

5. _Phœnice, -és, -i, -en_, nomen regionis inter Mare Internum atque
Montem Libanum, in Occidua parte Syriæ. A sæculo IV. (Serv. in
Virg. Mart. Cap.) iam "Phœnicia" cœpit vocari; in Vulg. (II. Mace.)
autem, aspiratione deducta "Pœnice" scribitur, velut et incolæ
Carthaginis "Pœni," _puni_, appellabantur. Quisque unus mas erat
"Phœnix," fœmina quæque "Phœnissa." Est tamen hoc nomen Græcum, et
terram dactyliferam significat. Utrum tamen hoc ipsum vocabulum, cum suo
derivato, quod colorem rosaceum, sive _punicum_, denotat, a ###, _pun_,
occasu solis, sumptum sit, asseverare non ausim. Certum est colonos
suos, Carthaginienses, sic appellatos esse. Gens Phœnicia, ut apud omnes
constat, cæteras eius ævi nationes cultu, moribus, artibusque, præsertim
navigationis, atque mercatura, longe superavit. Cadmus ab his litteras
in Bœotiam intulisse perhibetur, et Græcos primus litteras ac scripturam
instituisse.

Cæterum ipsi nec suam terram Phœnicen, nec se Phœnices sed patriam suam
####, _C'ná'an_, ipsos autem se ######, _C'na'-anim_, sive Cena'anitas,
vel Canaanitas appellarunt, ut in Genesi, terra eorum #### ###, _Eretz
C'na'an_, Terra Canaan, quod verbum terram planam ac depressam sonat, ad
distinguendum a terra Syriæ, quæ, utpote editior, ###, _Aram_ vocatur,
incolæ autem Aramaitæ. Cæterum nec hi, nec Philistæi, sive _Pilishtim_,
a Iudæis lingua, moribus atque aliis institutis, multum inter se
discrepant.

6. _Melita, -æ_, v. _Melite, -es_, insula est, et nunc Malta vocatur.

7. _Byrsa, -æ_, Chaldæis ####, _Birza_, et _Barza_, quæ respective
foramen, et corium denotant (unde vox Latina _bursa_), Phœnicibus autem
_arcem_, hoc in loco autem Arcem Carthaginiensem, atque adeo ipsam etiam
urbem. Fabula de Didone, et de pelle bovina in fila secta, quibus agros
sibi dono dandos emetita sit, satis nota, nullam fidem meretur. Ruæus,
post Donatum, rectius explicat, eam nummis, e corio factis, ut quibusdam
in locis iis temporibus moris erat, agrum illum præstinavisse; quod si
valeat, ut verosimile videtur, _byrsam_, _birsam_, ac _barzam_, corium
nempe atque foramen commodissime intelligemus.

8. _Carthada_, nomen primigenium, et originarium Carthaginis esse
putatur. Panormi olim numisma inventum est, cui in una facie inscriptum
erat ####, _machanoth_, castra, in altera autem #### ###, _cereth
chadesheth_, urbs nova. Quoniam Panormus iis temporibus colonia erat
Carthaginiensium, opinio usuvenit iis verbis Carthaginem significari. At
mea longe aliter fert opinio. Vocabulum enim _carth-ago_ a _cereth
chadesheth_ multum discrepat, _carth-ada_ vero simillimum est. Nam ####,
_cartha_, Chaldaica forma, urbs est, ####, (Hebr. ###, _adi_) _edia_,
autem ornatum quid, pulchram ædem, templum (unde vocabulum "ædes"
derivatur) Chaldæis significat, ita ut _carth'adi_ vel _carth'ada_,
pulchræ ædes, pulchra templa, multo verosimilior derivatio esse
videatur.

Quis, quoque tempore, Carthaginem condiderit, præter Virgilii de Didone
fabulam, nihil certo constat. De tempore apud historicos non
convenit. Appianus docet urbem 50 annis ante Troiam captam florentem iam
urbem exstitisse. Iustinus perhibet (Lib. 18, 6) 72bus ante Romam fuisse
conditam; Paterculus ait 65, Livius 93bus, hoc est, 296 annis ab excidio
Troiæ. Satis certum igitur est nec Didonem, nec Ænean, si hi vel maxime
exstiterint, ullam ibi partem capere potuisse. Præterea, eademne Dido,
quæ Elissa fuerit, æque parum constat. Unde _dido_ derivetur, ignoro;
unde _Elissa_, suspicor. Est enim locus nomine Elis, unde purpura Tyrum
vectari consuevit, qui Iudæis #####, _El-Ishah_, audit; si hoc minus
sit, oportet esse #####, _El-ish-shah_, ut Elisæus, Eleazar, &c.,
proinde "Mulier Divina," agnomen Didonis.

Quin, denique, ne nomen ipsius quidem urbis Romæ sive Latinum sive
Græcum manifeste est, sed omnino Phœnicium. Philologi Germanici iam
pridem suspicabantur Romam ab Etruscis esse conditam; ego autem iis
maxime adstipulor. Nam verbum ####, _rúmah_, celsum locum denotat, ###,
_rúm_ autem celsum, elatum esse, ####, _rómáh_, denique, celsitudinem,
exaltationem, quin et, propter celsitudinem, salvum suffugium.

9. _Gades, -ium_, Hispanis _Cadiz_, nunc caput Vandalitiæ (Andalusiæ),
circiter 70,000-um incolarum, in parva insula Sancti Leonis.

10. _Tartessus, -i_, oppidum in eadem insula, iis temporibus
florentissima Phœnicum colonia, cuius regio, præsertim in continente,
argenti, plumbi albi, ferrique, item gemmarum erat feracissima, quæ
Tyrum, Sidonemque vectata, fructuosissimam mercaturam perpererunt. In
Bibliis locus hic #####, _Tarshish_ appellatur. Rex quoque Hiram suam
expeditionem, quæ in hac fabula narratur, huc misit.

11. _Suffes, -étis_, apud Iudæos ####, _shófet_, in plur. ######,
_shófetim_, iudex, iudeces, summi quondam magistratus, sic apud
Carthaginienses erant duo consules, quorum alter rebus sacris ac
terrestribus, alter negotiis, ac rebus maritimis præerat.

12. _Gebal, Arvad, Byblos_, oppida; _Gebal_, ###, erat in regione
Tripolitana, usque exstat, et ab Arabibus _Dshebál_, mons,
vocatur. Locus situs est in colle, hinc nomen _dsheble_, Hebraice
_gebal_, quod Arabes, per diminutionem etiam _dshobail_, colliculus, vel
tumulus, appellant. Græci hunc locum _Byblos_ vocant; itaque hæc duo
nomina unum idemque oppidum significant. _Arvád_, ####, oppidum in
insula minuscula, prope ad littora Phœnices sita, quod a fugitivis
Sidonensibus conditum fuisse perhibetur.

13. _Adonai_, ####, dominus; sed cum hac terminatione titulus honoris
Dei nonnisi est, nec hominibus adhiberi potest; ea enim forma est ####,
_adon_, uti, v. g. #### #### ####, _Adon, hammelech David_, Dominus rex
David; alloquendo autem, particula possessiva adiungitur, sic: _Adoni,
Melech David_, Domine mi, rex David.

14. _Hierosolyma, -orum, n., Hierusalem, indecl._ (Accusat. apud Florum,
et in Vulg., Hierosolym_am_); etiam _Sólyma, -orum_, Hebraice #######,
_Ierúshálaim_, quondam summa urbs et caput C'na'an, dehinc Iudæorum,
sive regni Iudææ, cunctis notissimum, cum arce ####, _Tzijjón_, super
collem eiusdem nominis; ibidem, in colle Moriah, ubi et regia Davidis
stabat, ædificavit Templum rex Salomon. Nota hic quoque sonos sibilos
_sk_, et _tz_ a Græcis et Romanis (in Hiero_s_olyma, et _S_ion) in _s_
commutatos fuisse.

15. _Ioppa, -æ_. Romanis; Græcis _Iópé_, et _Ióppé_, ex Hebr. ### et
####, Iáfó, pulchritudo, quod nomen est oppidi cum claro portu in
littore Maris Interni, unde Hierosolyma ferrovia ducit; nunc Jaffa
vocatur.

17. _Siclus, -i_, nummus Iudaicus ###, _shekel_, qui viginti ###,
_gerah_, complectitur. Genera eius erant duo, sanctuarii, et regis;
valebant autem 4 drachmas Atticas, sive totidem denarios Romanos; hi,
vicissim, circiter 16 libellas Americanas, exæquant, itaque 4 drachmæ,
sive 1 siclus, circiter 65 libellas efficiunt.

17. _Hanno_--_Himilco_, proprie nomina sunt imperatorum
Carthaginiensium, et inde in hanc fabulam translata. Sunt autem ita
composita ut _Iohannes_, ex Iehova et _chan_, vel _chen_, ut: #####,
_Ióchánan_, contractum ex ######, _Iehochánan_, gratia vel favor
Dei. Itaque ####, _Chanano_, sua gratia; _Himilco_ autem verosimile est
ex _chén_, clementia, vel gratia, atque _melech_, rex, compositum esse.

18. _Astarte, -és_, #####, _Asthoreth_, est nomen Deæ, Veneris apud
Phœnices, patronæ navigationis, quæ Bibliis testantibus, etiam subinde a
Iudæis coli solita est.

19. _Chalcis, -idis_, v. _-idos_, est nomen oppidi in insula Eubœa (nunc
Negroponte), adversus Aulidem, ubi ærea arma optima tunc fiebant.

20. _Apis, -is_, (Hapi), est nomen Dei Ægyptiorum, quem sub specie magni
bovis colere consueverunt.

21. _Lora, -æ_, (_o_ breve), est vinum e brisa obtineri solitum. Uva
etenim primum proprio pondere succum exprimit, qui _protropum_ vocatur,
cuius generis nobilissimum in oppido Hungariæ _Tokaj_ in omni orbe
notissimum est. Tum pedibus exculcatur, nulla aqua admixta, et hoc
Romanis _merum_ est. Quod superest, torculari subiicitur, et exprimitur,
quod usque vinum bonum est. Denique aliquantum aquæ infunditur, ac
pressione aucta quod tum e brisa (quod nempe ex uvis superest) effluit,
_lora_ vocatur, et ab hoc etiam omne vinum minus generosum, iocose, vel
per contemptum, "lora" appellatur. Quodsi vinum per neglectum, aut
inscitiam, acescit, aqua temperari solet, ac tum _posca_ more Romano
vocatur, quod genus vini peregrinis, mendicis atque captivis, aliisque
ignotis et servis solebat apud Romanos dispensari.

22. _Cambio, cambire, campsi, camptum_, significat merces erga alias
merces emutare sine pecunia, uti semper et ubique fieri solebat; hinc
est Italorum vocabulum _cambiare_, Francorum _changer_.

23. _Báal Shámaim_, Hebraice #### ###, Dominus Cœlorum. Verbum _báal_,
quod Babylonii ut _béel_ efferunt, significat _regnare_, vel quocunque
modo præesse, et inde Deum, præfectum, maritum, dominum quemlibet, aut
superiorem designat. Quædam Melitensis inscriptio sic se habet: ## ###
#####, _Malcereth Báal Tzor_, Malcereth Dominuus Tyri, h. e., Melcarth
Deus Tyri. Istud _malcereth_ est contractum ex _melech_, rex, atque ###,
_cereth_, urbs; est itaque _Melcarth_ "rex urbis." Ex hoc, et ex báal
plurima nomina virorum conflantur, veluti #####, _Channibáal, Hannibal_,
Gratia Dei; #######, _Azrúbáal_, Auxilium Dei, _Hazdrúbal_, #######,
_Chanmelcarth_, Gratia Dei Melcarth, Hamilcar; #######, Bómelcarth, "in
eo Melcarth," Bomilcar, ita semper historici Romani, quamvis noster
auctor Bo_d_milcar scribat; ######, Bámelcarth, secundum Rosenberg,
Phönikische Sprachlehre.

24. _Gaulus, -i, m._, Græcis _Galúlos_, et _gaúlós_, ex Hebraica radice
###, _gálal_, volvi, volutari, unde ###, _gelláh_, crater, capis, lacus,
labrum, vasa, ex rotunditate; res quæ volvi, non ferri soleant ob
gravitatem, uti ######, _gillúlim_, trabes, stirpes arborum; ###,
_gelom, golem_ atque _gálam_, volvo, convolvo, involvo, hinc _glomus_,
_globus_, et Græcis _gaulos_, rotunda navis Phœnicia, item, alterum vas
rotundum, quod Latinis est _mulctra_, ad lac ex uberibus vaccæ
excipiendum, quod etiam _gaulus_ vocatur, item ad portandam aquam,
veluti _situla_. Est autem gaulus hic navis maior biremis, aut triremis,
mercatoria, ad vehenda onera apta, cum lateribus rotundis; ab hoc
derivantur variarum gentium nomina ad eiusmodi navim ampliorem, marinam
significandam, uti: _galéra, galère, galley, gálya, galeon, galioss,
galion, galiote_, et si quæ sint alia.

25. _Barca, -æ_, ab Hebraica radice ###, _bára_, excavare; secundum
Isidorem navis est Phœnicia, Romanis ut suppetiaria nota, quæ onera e
navibus maioribus ad littora solitæ sunt provectare.

26. _Chitonéta, -æ_, Græcis _chiton_, ex Hebraico ####, _c'thonet_, est
genus subuculæ lineæ, vel gossypinæ, cum manicis, plerumque ad genua
usque, quandoque ad talos pertingens, eratque vestis apud Iudæos et
Phœnices utriusque sexus.

27. _Moloch_, indecl., ###, _Molech_, rex, Deus Ammonitarum, cuius
simulacrum speciem hominis, cum capite bubulo referebat; fuit plerumque
ex ære, cum cavo trunco vastæ molis, quo victimæ pueri includebantur ope
brachiorum mobilium, dein, igne subiecto, tympanistris ac
buccinatoribus, ut eiulatus victimarum opprimeretur, concinentibus, in
sacrificium immolabantur.

28. _Nergal_, ####, Cuthæorum Deus, cum gallinaceo capite, tamquam
gallus pugnax, significabat autem Martem, Deum bellorum. #####,
_Cúthim_, autem, sive _Cúsim_, erat gens, quam reges Assyriorum in
devastatas regiones Iudææ invexerunt, quæ postea cum Samaritanis
coaluerunt, erantque Iudæis adeo exosi Cuthæi, ut omnes, quos oderint,
etiamnum _Cúsim_ appellent.

29. _Gera, -æ_, ###, granum, nummus exiguus, una vigesima pars sicli.

30. _Nisan_, indecl., ####, mensis florum, pars Martii et Aprilis.

31. _Syrus, -i_, homo natione Syrius, terra Syria, res Syriaca; _Syrus_
Iudæis est #####,_sursi_, eunuchus autem ###, _sarés_, hinc etiam odium
ac præiudicium horum contra illos.

32. _Hazaél, -is_, ####,_Chazáél_,--"quem Deus contuetur," est nomen
regis Syriæ (I. Reg. 19, 15).--_E familia Regia_, e domesticis, servis,
regis.

33. _Santalum, -i_, adi. _santálinus, -a, -um_, e Græco, fortasse
Hindicæ originis; est lignum odoriferum, rubicundum, durum, in Hindia et
in Polynesia domesticum, tingendo aptum.--_Cama, -æ_, est lectulus;
_lumen, -inis_, n., est pars vasis, tubi, cubiculi, interior, hoc est,
vacuum, vel cavum.--_Quadratura, -æ_, est margo vel capulus ligneus, vel
alterius materiæ, qui vitra fenestræ vel imaginem pictam undique
complectitur.--_Opus intestinarium_ est idem in opere ligneo, quod
tessellatum est in marmoreo pavimento; alias opus _musivum_, mosaicum.

34. _Talentum, -i_, (Atticum) aureum est summa pecuniæ, quæ nostra
(Americana) æstimatione mille centum octuaginta duos centusses et
novemdecim libellas ($1182.19), valet; cæteroquin hic anachronismus est,
ut multa alia, passim.

35. _Vitreatus, -a, -um_, quandoquidem vitreamen, -inis, iam Romanis
usitatum vocabulum, vasa vitrea significat, novum arbitrabar fingendum
ad significandum pigmentum plumbeum, vitreæ duritiei, quibus vasa ænea,
diversissimaque metallica ornamenta variis coloribus distingui solent,
quo candorem micantem, aut superficiem alterius coloris fulgidam rebus
artefactis præbere solent, fiuntque tamquam myrrhinæ.

36. _Dagon, -is_, ###, _dágon_, piscis magnus, ##, _dág_, piscis, Deus
gentis ######, _P'lishtim_, Philistæorum, capite brachiisque humanis,
reliquo autem corpore in piscem desinente. Azoti ei honor tribui solebat

37. _Cabirus, -i_, nro. sing. apud Ciceronem tantum (Nat. Deor. 3, 23,
58), alioquin semper in pl., _Cabiri, -orum_, quos Pelasgi velut genios,
seu Deos minores tutelares coluerunt. Proprie Deorum ministri esse
existimabantur, revera tamen septem stellas Ursæ Maioris, quæ alias
Septemtriones appellantur, significaverunt.

38. _Mare Algosum_, Hebraice ######, _iam-suf_, mare algosum. Nomen
Hebraicum est Maris Rubri, quod pars est Sinus Arabici: idem etiam
vocatur ########, _iam-Mitzraim_, Mare Ægyptiacum; _algosum_ dicitur ab
algis, quæ illic abundant; Ægyptiacum autem, quia ab Occasu Ægyptum
alluit.

39. _Thogarma, -tis_, #####, Gen. x. 3, gens ex Gomer oriunda dicitur
Thogarmah incoluisse, quae, secundum nonnullos auctores Cimmerii esse
existimantur, ac de numero equorum memorabiles traduntur; alii tamen
putant Armenios hoc nomine designari, utpote qui originem suam a Torgom,
filio Gomer ducunt.

40. _Sanchoniathon, -is_, nomen vetustissimi auctoris Phœnicii est; qua
tamen ætate vixerit, minime constat. Scripsit Annales diversorum
Phœnices locorum, e quibus pauca admodum fragmenta ad nostram ætatem
pervenerunt, cætera iniuria temporum interciderunt.

41. _Luna dimidiata_, insigne fortasse primum Phœnicum fuit, a quibus
Byzantini adoptaverunt, sed stellam vespertinam, fortasse Veneris, ei
adiunxerunt; quum vero Turcæ Byzantium in suam redegerunt potestatem,
cum imperio etiam hoc insigne in hæreditatem acceperunt.

42. _Súta, -orum_, (Virg., Æn. 10, 313), est eadem ipsa res, quam alias
_thoracem_, (Liv. iv, 20, 7; Suet. Aug. 82; Virg., Æn. 10, 337, alii
alias) appellavi, nempe operculum pectoris, cæterorum membrorum, e
lamellis æneis, ad instar pinnarum piscium, ad resistendum ictibus
telorum. Eandem rem etiam _cataphractam_ (_-ta, -æ, -phracte, -s_),
auctoritate Corn. Taciti, et aliorum, nomino, quæ tamen etiam munimenta
equorum atque navium esse solent. Aliqui _loricam_ eandem rem vocant, at
ea res ex corio fiebat, atque militum Romanorum erat propria.

43. _Helbon_, #####, _Chelbón_, pingue, ferax, est Syriæ oppidum, ob
vina generosissima clarum, Ezech. 27, 18, Græcis, _Chalubón_. Reges
Persarum vina inde comparavisse Strabo (XV) auctor est. In historia
Arabum quoque oppidum celebre erat, vocabaturque _Halebi_, nunc est
_Aleppo_.

44. _Filii_, sive _posteri Asher_, ###, _ásher_, beatus, felix, est
nomen filii Iaacob (Gen. 30, 13, &c.), princeps tribus eiusdem nominis
(Num. 1, 40), cuius provintia in Septemtrione Palæstinæ sita erat.

45. _Sammai_, ####, _Shammaj_, sive Sammæus, est nomen Rabbini, qui
temporibus C. Cæsaris atque Ciceronis vixit, fuitque caput ac princeps
unius sectæ Pharisæorum, et cum duce alterius sectæ, Hillel, magna ei
semper erat altercatio. Mortuus est ante Iesum natum. Auctor nomen huius
attribuit ficto centurioni Iudaico.

46. _Moab_, ####, nomen gentis ex Orientali littore Maris Mortui. Hi in
Bibliis Moabitæ (Ier. 48, 4, 11, 13; Deut. 34, 1, 8, &c.), nunc ab
oppido suo _Carrac_ vocantur.--Qui illi ######, _P'lishtim_, sive
Philistæi, in Bibliis sæpe memorati (Gen. 26, 1; Iud. 10, 6; I. Sam. 4,
1, &c.) fuerint, nemo certo dixerit. Alii volunt eos posteros esse
Ægyptiorum, alii #####, sive Cappadoces, denique recentiores eos
Cretenses fuisse arbitrantur.

47. _El_, fere semper in plurali, #####, _Elóhim_, phrasis autem est
##### #####, _Elóhim tzebáoth_ (sive ut Iudæi nostri efferunt, _Elójhim
tz'vóos_) Dominum exercituum, nempe cœlestium.

48. _Ascalon_, _i_, ######, _Ashkelón_, oppidum maritimum Philistæorum,
e Bibliis notissimum (Iudic. 1, 18; 14, 19, &c.); nunc pagus Arabum, ac
nomen _Ascalán_ usque retinet.

49. _Bichri_, ####, _bichri_, iuvenilis, nomen proprium, II. Sam. 20, 1,
veluti ####, _bochrú, bochér hú_, primogenitus.

50. _Barzillai_, #####, _Barzillaj_; Talmudicis _barzilla_ est pastor,
subbubulcus, minister bubulci; hic loci nomen proprium est viri, estque
desumptum a Gileadita quodam, qui II. Sam. 17, 27, &c., ob suam erga
regem Davidem hospitalitem ac liberalitatem commendatur.

51. _Milcha_, v. _Milcáh_, #####, _milcáh_ (Chald.), nomen
prop. mulieris, ductum ex Gen. 11, 29; 22, 20, ubi sic vocatur filia
Haran, uxor Nahor.

52. _Sóba, Sobanus_, ####, v. ####, _Tzóba_, sive _Tzóva_, proprie, ut
in Psal. 60, 2; II. Sam. 10, 6, 8, #### ###, _Aram Tzóváh_, regnum
Syriæ, cuius rex cum rege Davide bellum gesserat (II. Sam. 8, 3, &c.),
situm prope Damascum, quo etiam ###, _Chamath Tzóváh_ pertinere
videbatur.

53. _Báal zebúb_, #### ###, _Báal z'búb_, v. _z'vúv_, more Babyloniorum
_Beél z'búb_, Deus Philistæorum, quem Ecroni colebant, ceu persecutorem
muscarum. Eiusmodi Deus et apud Græcos, sub nomine _Zeus Apomyos_
(Paus. 5, 14, 2), et apud Romanos (_Solin, Polyhist. Cap. I._) "Deus
Myagros" exstitisse memoratur; Plin. H. N. 27, 106 _myagros_ herbam
medicinalem esse dicit.

54. _Moria_, ####, _morijjah_, v. _Mórijjah_, quod est, "Iah (Iehóvah)
discrevit," i. e. oculis, ac per intuitum selegit ac segregavit; locum
nempe ut aptissimum, in quo sibi templum erigeretur.

55. _Iónas, -næ_, ####, _jónah_, columba; nomen vatis (Ion. 1, 1;
II. Reg. 14, 25 ), item, nomen Apostoli Petri Iudaicum ac verum,
_Shim'on bar Jónah_.

56.1 _Pillegesh_, ####, et #####, _pílegesh_; Græcis _pállax_, Romanis
autem _pellex, -licis_, ut Græcis _pallacis_, significat mulierem, quæ
cum marito alterius mulieris tamquam uxor convivit, et Romani, utpote
quorum mores inde a temporibus Numæ Pompilii severissimi erant, eas
mulieres _concubinas_, per contemptum, appellarunt, sequiori tamen ævo
_amicas, sorores, pellices_. At temporibus nostræ fabulæ mores utique
erant prorsus diversi. Nullæ certæ leges monogamiam præscripserunt;
nihil contra ius vel fas peccabat, qui pro suo arbitrio, plures aut
multas uxores duxerunt, uti omnes Orientis gentes, quod in Islam usque
valet, Lingua Hebraica terminum technicum _uxor_, ne novit quidem: ###,
plur. ####, _ish-sha_, atque _náshim_, proprie mulierem significat, sed
etiam _pillegesh_, quamquam interpres Latinus Vulgatæ uxorem fratris
Abrahæ, Ramam, _concubinam_ appellat (Gen. xxii, 24). Sed quum utrumque
vocabulum promiscue adhibeatur, _pillegesh_ eo ævo nihil contumeliosi,
sed uxorem secundariam significabat in polygamia. _Pellicem_ Latini
sequioris ævi a verbo _lacio, allicio, elicio, illicio, perlicio_,
h. e. perduco, seduco, derivarunt, quamobrem mulierem seductricem
valebat, et auctor noster modernus eo sensu hic accipit. Idem
_pillegesh_ Chaldæis est ######, _pilacta_ et #####, _p'lacta_, idemque
valet quod Hebraicum; verumtamen _radix_ et genus vocabuli nec
Chaldaicum, nec Hebraicum, neque Græcum aut Latinum est, sed Hungaricum,
ex eo nempe ævo, quum "quatuor nationes," nempe prisci Chaldæi in
Assyria cum Turaniis atque Ariis, velut unum Imperium, una vixerunt;
inde est illis hoc (cum multis aliis vocabulis) verbum commune. Est
autem verbum Hungaricum _feleség_, (effer _feleshég_), quod ad litteram
veluti _dimidietatem_, h. e., dimidiam partem coniugii, quam mulier cum
viro æqua sorte gerit, itaque _uxorem_ ratam, ac probam,
significat. Quod autem ad inscia et ignara deliramenta philologorum
Germanicorum de _paelex_, loco _pellex_ attinet, audiendi non sunt.

56.2 _Iáván_, ###, sic vocant Iudæi _Ioniam_, quæ provintia Asiæ Minoris
est, mari Ægæo contigua, cuius urbs præcipua Smyrna est. Vocatur Ionia
ab Ione, Atheniensi, qui eo coloniam duxerat. Quia vero Græci eius
regionis Syris, Phœnicibus, Iudæisque proximi fuerunt, omnes Græcos
_Ievánim_, sive _B'né Hajvánim_, appellaverunt.

57. _Dodánim_, #####, est aliud nomen Græcorum, i.e., qui non sunt
proprie Ievánim, sive Ionii. Quidam tamen interpretes existimant hic
#####, _Rodánim_ legi debere, eoque nomine Rhodios designari; at
priores, rectius, nomen a _Dodona_ derivandum putant.

58. _Posteri Israél epulabuntur._--Quamquam fabula Phœnicia esse,
temporibusque Regum Davidis atque Salomonis gesta perhibetur, Auctor,
ipse Iudæus, inducit hic Ionam tamquam Iudæum orthodoxum, et Talmudicum,
Sammæum autem velut "liberalem," duas divisiones iis temporibus prorsus
ignotas. Quod autem ad "stultiloquia Danaitarum" attinet, atque
"ebriorum Ephraimitarum," ea, revera, doctrinæ sunt Talmudicæ, mille
annis post fictæ, et etiamnum traditæ.

Quid de "Culina Nergal" Rabbini fabulentur, mihi non liquet.

Tyrrheni, et Rasennæ iidem sunt qui Etrusci, incolæ Etruriæ,
potentissima quondam Italiaæ superioris gens, quæ insignia suæ artis
monumenta reliquit, quæ et conditrix Romæ fuisse verosimile est, etiamsi
Auctor noster nec nomen eorum memoret, nec stirpem, nec admodum laudibus
Rasennas extollit, imo ut valde turpes ac deformes homines eos
insectatur. Origine Etrusci Finno-Ugri fuisse modo creduntur, quod
Prof. Iulius Martha e Sc. Universitate Parisiaca, novissimo opere, _La
Langue Etrusque_, Paris, Ernest Leroux, 1913, e radicibus Fennicis,
Hungaricis, Vogul, Ostiac, &c., luculenter demonstravit.

59. _Prydhayn_, vocabulum mihi prorsus ignotum, rationeque omnino absona
et absurda scriptum. Efferendum enim videtur esse _Prüdhajn_, ita ut
_y_, quod secundum principia alphabeti Romani in Græcis tantum vocabulis
adhiberi potest, hic partim Græcum _ü_ valeat, partim vero barbaro more
pro _i_, vel pro consonante eius _j_, ponatur. Hæc ratio scribendi sibi
non consistit. Quidquid tamen sit, manifestum est _Britanniam_
significare velle.

60. _Suómi_, est nomen gentis Fennorum, qui propria lingua ita se
vocant, patriam autem Fenniam, quæ Archiducatus est in littoribus Maris
Baltici, atque Russorum imperio paret. Ratione stirpis, Fenni ad eas
gentes pertinent, quæ vulgo _Ural-Altaicæ_ appellantur de montibus, qui
regiones eas continent, suntque _Lapones, Mordvini, Zyrjéni, Vogules,
Tsheremissi, Ostiaci, Samojedes_ (ut Russi curioso eos modo vocant,
quasi _sese edentes_), ac, si quæ sint aliæ. Hæ gentes extrema
Septemtrionalis pars est familiæ gentium, quarum Centrum Tatari sunt in
Asia Occidua, ubi cum Turcomanis miscentur, quorum, vicissim, extrema
pars Meridiana sunt Osmanli, sive Turcæ; inter has extremas autem partes
medium tenent locum Hungari, qui sua lingua se _Magyar_ appellant. Ipse
adeo Russi, atque Bulgari ad eandem stirpem spectant, sed lapsu temporis
idiomata Slavica susceperunt.

Utrum Suómi mille ante Christum annis eas sedes tenuerint, mihi quidem
non constat, nec negare volo, sed dubitare licet.

Quo animo Auctor noster erga has varias gentes fuerit, clarum est. Ipse
opus suum lingua Gallo-Francica pro Gallo-Francis scripsit; itaque Celtæ
sibi formosi, affabiles, admodum humani, atque perquam amabiles fuerunt;
contra, Etrusci, atque Suómi omnium mortalium turpissimi, informes,
barbari, ridiculi describuntur. Quamobrem? Nescio. At linguæ omnium,
etiam Celtarum, sunt mera _cornicatio_ (linguæ corvorum et
cornicum). Nemo sobrius de re sibi ignota ita scribit.

Quod ad _oleum piscinum_ attinet, utique de potu accipiendum est, quod
Franci _de la bière_, ac, post eos Germani _Bier_ vocant, quod quidem e
Latino _bibere_ desumptum est, nec ii proprium vocabulum pro eo temeto
habent. Idem Latine _sabaia, cælia, camum_, ac, minus apte, _cervisia_
(quod verbum proprie _aquam melleam_, ex _cera_ decoctam valet), vel
cer_e_visia, appellatur. Etiam de ista re licet dubitare.

Præterire æquo animo nequeo, quod Auctor de sacris Suómi tam temerarias
gerras et affanias effingit. Satis apud omnes cordatos superque constat
apud has gentes Boreales Summum Numen sub nomine _Thora_ cultum fuisse;
utrum nomen hoc idem sit, quod apud Germanos _Thor_, sive _Tonans_,
Iupiter, an vero Hebraicum vocabulum _Thóra_, Lex, nempe Mosaica, ceu
persona, dicere nequeo. Sed Fenni suum Deum _Júmala_ vocaverunt, et
usque vocant. Quid opus erat Ionam eorum Deum constituere? Est hoc
contra historicam veritatem, contra rationem sanam, æquumque gustum. An
non satis erat hunc Iudaicum heroem ducem, aut regem statuere? Scimus
tamen quo hæc colliment. Sapienti sat.

61.1 _Circumnavigavimus Libyam._-- Eius continentis, quem modo _Africam_
nominamus, præter partes Septemtrionales, nullæ aliæ erant notæ
vetustati. Ab Oceano Atlantico incepit _Mauritania_, proxima huic erat
_Numidia_, quæ nunc partes sunt Algiriæ; hanc excepit _Africa_, quæ nunc
Tunisia vocatur; inde se porrexerunt _Tripolitana_ (h. e., regio _trium
urbium_), _Cyrenaica_, et _Marmaria_, quæ nunc universim Berberia, falso
"Barbaria" appellantur; denique Ægyptus. Cætera omnis regio uno verbo
_Libya_ vocabatur, quæ ad Meridiem ab his sita erat. Ultra Libyam, ad
Meridiem, ab Oceano Atlantico ad Sinum Arabicum, itaque ad Meridiem ab
Ægypto, omnis regio erat Æthiopia. Quum, ergo, Navarchus Mago
"circumnavigarat Libyam," intelligi debet modernam Africam
circumnavigasse.

Clara urbs Utica sita erat in Africa _eorum temporum_, i.e. proprie sic
dicta, in extremo Promontorio Apollinis, et ad flumen Bágrada; nomen
oppidi nunc est _Bushater_, fluminis autem _Medsherda_. Non adeo procul
ad Meridiem sita erat Carthago. Quoniam hæc urbs caput "Africæ" erat,
inde omnis continens Africa vocari cœpit.

Numidiam et Africam a Libya duæ amplissimæ paludes seiunxerunt: altera
Palus Libyca, Tritonia Palus altera; ultra has, ad Meridiem, Deserta
Libyca incipiunt, quæ quondam fundus vastissimi maris fuisse creduntur,
quamvis nunc altiora sint quam fundus Maris Interni. Hanc universam
eversionem Auctor per servum senem Libycum enarrari curat.

61.2 _Cus_, ###, _cush_, sic vocatur in Bibliis (Gen. 2, 13) regio, in
qua fluit _Gihon_, et huius regionis incolæ erant nigri (Ier. 13, 18),
et inde putatur per Cus Æthiopiam intelligi debere, hos autem homines
nigros posteros esse _Cham_ (Shem, Cham et Iepheth, vel Iefes, filii
_Núach_). Ubi autem Æthiophia sita sit, supra narravimus.

61.3 _Mitzraim_, #####, est nomen Hebraicum Ægypti, estque in numero
duali, quia Æ. Superior, et Inferior significantur; singulari numero est
####, _Mátzor_.

62.1 _Ophir--Saba._--#####, _óphír_, vel ####, _óphir_, nomen regionis
cuiusdam, auri, gemmarum, ligni santalini, aromatum, rerumque
pretiosarum feracissimæ, unde Phœnices, ac per eos Rex Salomon, merces
hoc genus comparare solebant. Ubi autem sita sit, apud interpretes
ambigitur. Sunt qui Hindiam intelligi debere contendant, præsertim oras
Malabar, et Goa; alii plures Meridianam Arabiæ Felicis partem, quondam
auriferam eam esse volunt; multi denique adversas oras Africæ, præsertim
Oman, Mozambicam, atque Zanzibar innui volunt, quod in Mozambica usque
floret locus _Fura_, auri satis ferax.

62.2 _Sába_, Hebraice ###, _Shebá_ sive _Sh'vá_ iis temporibus summum
oppidum, et caput Arabiæ Felicis, sive _Iémen_, thuris, aromatum,
gemmarumque fertilis locus atque opulentus. Sabæorum satis frequens fit
in Bibliis mentio. Maxime tamen memorabilis est ### ####, _malcas
Sh'vá_, Regina Sabæa, sive Sabæ (nunc _Hedshaz_), nomine, ut aliqui
historici tradiderunt, _Balcis_, quæ omnigenis opibus et magnificentia
affluens, fama sapientiæ regis Salomonis ad se allata, non dubitavit ad
eum visendum iter Hierosolyma suscipere, tametsi hic tantum de donis
missis auctor refert, quæ Mago ad regem detulerit.

Denique, placet de _Fortunatis Insulis_ hæc memorare: Nomen a Græcis
acceptum est, qui eas Beatorum vocant insulas. Plinius (H. N. iv. 119)
memorat: "Ex adverso Celtiberiæ complures sunt insulæ _Cassiterides_
dictæ Græcis, a fertilitate plumbi; et e regione Arrotrebarum
Promontorii Deorum sex, quas aliqui _Fortunatas_ appellavere." Eas ad
Canarias Insulas spectasse, idem auctor meminit, qui (Libro vi., 202-4)
plures insulas memorat cum Fortunatis, tum sic fatur: "Proximam ei
(Ninguariæ) Canariam a multitudine canum ingentis magnitudinis, ex
quibus perducti sunt Iubæ duo." Hinc etiam palam est "Canarias" a
multitudine magnorum _canum_ sic appellari.

Transcriber's Notes:

Since the transcriber did not feel confident to reliably transcribe the
Hebrew characters of the original text, each of these has been replaced
by a '#'.

The following typos in the text have been corrected:

Præfatio Auctoris:

- nobis in libris pasim obviam -> nobis in libris passim obviam

Caput I:

- notus erat, atquc -> notus erat, atque

- experientá tibi par non sum -> experientiá tibi par non sum

- "Haudquaquam;" inquit -> "Haudquaquam," inquit

- Animum ad id dadvertens -> Animum ad id advertens

Caput II:

- ducentos nonnonnisi nautas -> ducentos nonnisi nautas

- habebat manunuum complementum -> habebat manuum complementum

- sese iam collegise -> sese iam collegisse

- et videoeum -> et video eum

- cantica alto silentio absorbta -> cantica alto silentio absorpta

- quo comæ copiossisimæ -> quo comæ copiosissimæ

- illa tamem respondit -> illa tamen respondit

Caput III:

- ut soboles eius tribúsc revi -> ut soboles eius tribús crevi

- erat, nonullas oves -> erat, nonnullas oves

- peregrinatio in deserto. -> peregrinatio in deserto."

- caput quasstiva -> caput quassavit

- et fidem ultro dandam exegi -> et fidem ultro dandam exegi

- benná erant tinctæ -> henná erant tinctæ

- mempe domicilii pro -> nempe domicilii pro

Caput IV

- dena centupondia cassei -> dena centupondia casei

Caput V

- ad alvam navigationem -> ad salvam navigationem

- Ibi scapha Ægytiaca -> Ibi scapha Ægyptiaca

- e cingulis pugiones penedentes -> e cingulis pugiones pendentes

- Ad unum latus hius viri -> Ad unum latus huius viri

- cancellis navis llidit -> cancellis navis illidit

- duas maiores na ves -> duas maiores naves

- usque erat occucupata -> usque erat occupata

- sat frequens nostrumerat -> sat frequens nostrum erat

- utrumgens etiam bellicosa esset -> utrum gens etiam bellicosa esset

- recita e cœpit -> recitare cœpit

- Equidem facile hariolor -> "Equidem facile hariolor

- formidine pæne iguerunt -> formidine pæne riguerunt

Caput VI

- nihil unqum audivi -> nihil unquam audivi

- ad me ucurrit -> ad me cucurrit

Caput VII

- cornua caprina affere possent -> cornua caprina afferre possent

- sensum quorundum vocabulorum -> sensum quorundam vocabulorum

- ac sempiternos esse." -> ac sempiternos esse.

- Ill enim fortissimos -> Illi enim fortissimos

- Sub noct prætervecti eramus -> Sub nocte prætervecti eramus

- une alacriorem nactus animum -> unde alacriorem nactus animum

- ???c subiunxit -> either "nunc subiunxit" or "tunc subiunxit"

Caput VIII

- iterum-prope rectá ad Orientem -> iterum prope rectá ad Orientem

- cœteros gladio arcet -> cæteros gladio arcet

- lagdiumque illi sub axillam -> gladiumque illi sub axillam

- tres nostrumdenique -> tres nostrum denique

- primá datá occassione -> primá datá occasione

- Græci summus -> Græci sumus

Caput IX

- naves iterum censcenderet -> naves iterum conscenderet

- iis subatis -> iis sublatis

- se frustra quarere -> se frustra quaerere

Caput XI

- multis partibus consilimis est -> multis partibus consimilis est

- prosecutos sermonem est -> prosecutus sermonem est

- spadonem secum hadebat -> spadonem secum habebat

- nautarum indicaverat, effere -> nautarum indicaverat, efferre

- fornices, promtuariaque -> fornices, promptuariaque

- in loco feræ ebur -> in loco feræ, ebur

- cum cociis meis -> cum sociis meis

- ad aures prevenit -> ad aures pervenit

- saltere eam docerem -> saltare eam docerem

Caput XIII

- cum iliis mercatoribus -> cum aliis mercatoribus

- in nostrum honoremeum -> in nostrum honorem eum

Caput XV

- manus cunctorum seorsim prehendi -> manus cunctorum seorsum prehendi

Caput XVI

- nequequam fuisse inculcatum -> nequaquam fuisse inculcatum

Caput XVII

- constabant e fusstibus -> constabant e fustibus

- interpretatum acceptimus -> interpretatum accepimus

- adeo lutulantæ -> adeo lutulentæ

- dimidum horæ existimo -> dimidium horæ existimo

- per vim tenteramus -> per vim tentaremus

- facinus prælarum -> facinus præclarum

- interim egomeos Suomi -> interim ego meos Suomi

Caput XIX

- intraque me condidedero -> intraque me condidero

- quidnam rei geritur? -> quidnam rei geritur?"

Caput XX

- preperam fiebant -> perperam fiebant

- "Risum tenere non poteram. -> Risum tenere non poteram.

- tam insueto loco conuenisse -> tam insueto loco convenisse

Caput XXI

- munuscula se digna offere -> munuscula se digna offerre

- huie regi donum trades -> huic regi donum trades

Caput XXII

- e manu proximi pocillatotoris -> e manu proximi pocillatoris

- diuturnumque iter est Liybam -> diuturnumque iter est Libyam

- quippe qui verberibus -> "quippe qui verberibus

Caput XXIII

- in longitudinem manus occuram -> in longitudinem manus occurram

- uunquam non -> unquam non

- In omni huismodi eventu -> In omni huiusmodi eventu

Notæ Auctoris

- in Piræeum quotannis venire -> in Piræum quotannis venire

- nonnula eius lineamenta -> nonnulla eius lineamenta

Notæ Interpretis

- verosimile est eq _chén_ -> verosimile est ex _chén_

- Quædem Melitensis inscriptio -> Quædam Melitensis inscriptio

*** End of this LibraryBlog Digital Book "Pericla Navarchi Magonis - sive Expeditio Phoenicia Annis Ante Christum Mille" ***

Home