Title: Fratris Felicis Fabri Evagatorium in Terrae Sanctae, Arabiae et Egypti peregrinationem - Volumen primum
Author: Fabri, Felix
Language: Latin
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.


*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Fratris Felicis Fabri Evagatorium in Terrae Sanctae, Arabiae et Egypti peregrinationem - Volumen primum" ***


                         FRATRIS FELICIS FABRI

                              EVAGATORIUM

                                   IN

                     TERRÆ SANCTÆ, ARABIÆ ET EGYTPI

                            PEREGRINATIONEM

                                 EDIDIT

                     _CUNRADUS DIETERICUS HASSLER,_
                    GYMNASII REGII ULMANI PROFESSOR.



                            VOLUMEN PRIMUM.



                              STUTTGARDIÆ.

            SUMTIBUS SOCIETATIS LITTERARIÆ STUTTGARDIENSIS.

                                 1843.

                        -----------------------

                          Transcriber's Notes

For this transcription, the following edition was used:

"Fratris Felicis Fabri Evagatorium in Terrae Sanctae, Arabiae et Egypti
    peregrinationem: Volumen Primum" (Stuttgardiae, Societas Litteraria
    Stuttgardiensis, 1843)

The 1843-edition this transcription is based on contains very many
typographical errors. Before amending a word I checked whether it might
not be a variant spelling. When the correct word was not sufficiently
clear or even entirely unclear, a "[sic]" was appended while the text
itself was left unchanged. Any changes applied by the transcriber are
indicated by Transcriber's Footnotes" ([TR1], [TR2], etc.).

Footnotes present in the original text are indicated by "[1]" etc.



                        -----------------------



                        Praemonenda ad lectorem.

Accipis hic, benevole lector, volumen primum operis amplissimi, quod
ipsius auctoris manu scriptum atque in aedibus bibliothecae nostrae
asservatum ante hos tres annos reperi. Cujus quidem operis quae saeculo
XVI prodiit epitome vernaculo sermone sub finem saeculi XV ab auctore
conscripta, quamvis sit tenuis admodum et succincta itineris illius
descriptio, cum ab ipso Robinsonio, Americano, qui inter omnes, quos ab
Hieronymi aetate ad nostra usque tempora locorum sanctorum
investigatores novimus, facile nuper princeps extitit, multis iisque
meritis laudibus saepe sit nominata; opus integrum quanti momenti sit
et ipse judicabis et ego disputatione tertio volumini praemittenda
uberius exponam. Nolo tamen id nunc silentio praetermittere, Felicem
nostrum, dum Hierosolymis versaretur, nimis nonnunquam[TR1] monachorum
nugis atque commentis a veritate deductum fuisse, quamvis in urbis
sanctae quoque et illius regionis descriptione plurima eaque optimae
frugis plenissima doceat, quibus ipsius Robinsonii observationes et
augeri et emendari possint. Sed multo majoris illa sunt aestimanda,
quae, quum suis oculis vidisset, de reliquae Palaestinae atque deserti
Arabiae regionibus, deque urbium Cahirae, Alexandriae, Venetiarum et
aliorum tunc temporis locorum conditione auctor tradidit sequentibus
voluminibus in lucem edenda. Quam ob rem hoc jam sufficiat addere, opus
ab ipso auctore duobus voluminibus descriptum societatis litterariae
jussu in tres partes divisum esse, ita tamen, ut non sublata pristina
indole ordo foliorum et paginarum codicis interpositis numeris atque
litteris (ut #12 A#, #44 B# etc.) exprimatur, et qui tertio volumini
addentur indices, ad hunc numerorum et litterarum ordinem, non ad
nostrae editionis paginas referri debeant. Sed in reliquis etiam minime
archetypi colorem immutandum esse existimavi, ut veram fideliterque
expressam haberes libri imaginem. Latino quidem sermone scripsit
auctor, sed fere isto, qui epistolis obscurorum virorum ludibrio fuit,
nec usui vocabulorum nec linguae legibus rectaeque scribendi rationi
satis congruo. Nihil ego mutavi. Litteras majusculas et minusculas in
scribendis nominibus propriis praesertim ita permiscuit, ut nec in
errore ipse sibi constaret; sermonis discrimina minime curavit:
expressit, ubi omittere debebat, omisit, ubi exprimenda erant. Omnia
retinui, nisi quae ita comparata erant, ut lector videretur non posse
in errorem non induci. His levem medicinam adhibui; caetera intacta
reliqui; quare id oro rogoque, ut ne, quae ipsius libri indoles fuerit,
sive meae negligentiae sive typographi errori tribuas. Quae
difficiliora erant lectu, sive quae perraro quidem addenda videbantur,
uncinis variae formae inclusa addito nonnunquam interrogationis signo
explicanda putavi. Sed haec hactenus. Tu vero, benevole lector, fac, ut
Fratris nostri Felicis Fabri et meum hoc opus felix, faustum
fortunatumque sit, ne quem in edenda hac itineris descriptione pessimo
quidem calamo scripta collocaverim, taedeat me herculei laboris.

Ulmae tertio ante Calendas Martias.

                                Editor.



                                EPISTOLA

                                F. F. F.

                           FRATER FELIX FABRI

              _Ordinis Praedicatorum, ad Fratres Conventus
                       Ulmensis ejusdem ordinis_

           De peregrinatione Terrae Sanctae et Iherusalem et
                    sanctorum montium Syon et Synai.

Religiosis ac devotis ac in Christo sibi delectis fratribus Conventus
Ulmensis, ordinis Praedicatorum, Frater Felix Fabri, Ejusdem ordinis et
Conventus, vester confrater, salutem in Domino sempiternam.

Petitioni vestrae, charissimi fratres, satisfacere pro posse conatus
sum, qua me a vobis recedentem versus Orientem ad partes transmarinos
seriosius propulsastis, exigentes, ut loca transmarina, praecipue tamen
terrae sanctae loca, diligentius et accuratius considerarem, et
conscriberem, ad vosque, si Deus me reduceret, fideliter referrem.

In peregrinatione ergo existens sola loca, ad quae me contigit
divertere, intente perspexi, situmque ac dispositionem scripto mandavi,
tam terrae sanctae, quam aliarum terrarum, marium, fluminum, et locorum
Syriae, Palaestinae, Deserti, Arabiae, Madian, maris mortui, maris
magni, maris rubri, ac Insularum ejus, et terrarum circumjacentium
Graeciae, Macedoniae, Atticae, Achajae, Albaniae, Asiae minoris et
majoris, Turciae, Illyrici, Dalmatiae, Pannoniae et Histriae, Italiae
etiam et loca Germaniae sive Theutoniae, et breviter, omnia quae in
tribus principalibus partibus mundi vidi, in Europa, in Asia, et in
Africa, notavi et conscripsi. Siquidem has tres mundi principales
partes attingit haec peregrinatio, ut in processu secundae partis
patebit. Insuper[TR2] ea, quae mihi et aliis comperegrinis acciderunt
prospera et adversa, amara et dulcia, ex proposito et a casu, et
quaedam indifferentia, et aliqua singularia, intuitu vestrarum
charitatum annotavi, et adeo ad particularia determinate descendi, ut
narrandi modum excesserim, ipsamque narrationem intricatam quodammodo
reddiderim. Contigit enim mihi sicut multum affectuosis frequenter
accidere solet, qui dum ordinate, et de re, cui afficiuntur, aliquid
dicere aut proponere debent, mox affectus rationem praeveniens
orationem ipsam interruptionibus aut impedit, aut penitus confundit.

Qua in re (#B#) affectus magis pensatur, gratius acceptatur, liberalius
remuneratur, et si quid forte inordinate actum fuerit, aut minus ornate
propositum, affectui non effectui ascribitur, quod et mihi, utpote
summe affectionato, tam ad vestras charitates, quam ad materiam
traditam, oro fieri. Ut ergo clarius et latius possem vobis hanc, quam
petivistis, descriptionem tradere, peracta prima peregrinatione in
Conventu consistens, laboriose evagatus sum, peneque per omnes
Canonicae et Chatolicae Scripturae libros legendo textus et glossas,
peregrinalia etiam militum nova et vetera perlegi, et descriptiones
terrae sanctae antiquas et modernas perspexi, de quibus omnibus tuli,
quidquid deserviebat proposito meo, ex qua collectura grande volumen
comportavi. Pro certo autem dico, quod non tantum laborem habui de loco
ad locum peregrinando, quantum habui de libro ad librum discurrendo,
quae rendo, legendo, et scribendo, scripta corrigendo et concordando.
Sed quia post haec omnia in multis dubius remansi et incertus, quia
multa legeram et pauca videram, ideo, ut certiores vos redderem, et
audentius scribere possem, iterato[TR3] mare transivi ad civitatem
sanctam Jerusalem, ibique in locis sanctis multis diebus degi; post
quos magnum desertum intravi, et per Arabiam ad montem Synai, et inde
in Aegyptum descendi per oram maris rubri: Accipiens in omnibus his
locis certitudinem, conferens ea, quae prius legeram et collegeram ad
ipsa loca, et concordantias sanctarum scripturarum cum locis, et loca
cum scripturis quantum potui, investigavi et signavi. Inter haec
nonnumquam de locis sanctis etiam, in quibus non fui, exactam
diligentiam feci, ut earum dispositionem conscriberem, sed non nisi
illo addito: ibi non fui, sed auditu aut lectione didici.

De extremis mundi finibus, etsi mentionem faciam, non tamen describam.
Si quis autem legere cupit de his, legat Narratorium Fratris Odorici,
Ordinis minoris, qui Orientem pervagatus mira sub testimonio jurandi
dicit se vidisse. Legat et Diodori antiquas historias. Perscrutetur
etiam et videat novas mundi mappas, et inveniet regiones Orientis adeo
longe a nobis distantes, quod secundum modernos Geometras et
Mathematicos ibi habitantes sunt respectu nostri Antipodes, quod tamen
antiqui, ut Aristoteles, et Ptolomaeus, et Augustinus invenire non
poterant. Hodie tamen in humanis sunt homines fide digni, qui in insula
Zinpanga, illius regionis parte, dicunt se fuisse, et alios polos et
stellas affirmant se vidisse, et silvas piperis, et nemora
caryophyllorum, et hortos spicanardi, et campos Zinziberis, et agros
Cinamomi, et regiones lignorum Sethim, et virgulta aromatum diversorum,
et caetera multa asserunt se vidisse oculis, et manibus contrectasse.
Illi legantur et interrogentur, et curiosis satisfacient.

De terra sancta, in qua noster polus cernitur, quae solo mediterraneo
mari a nostris terris secernitur, locutio mea est, de qua et scripsi.
Insuper conscripsi diligenter pericula, quae in mari magno in utraque
peregrinatione sustinui, et angustias, quas per desertum perpessus sum,
et tribulationes diversas, quibus affectus fui una cum aliis sociis
meis peregrinis inter Turcos, Sarracenos, Arabes, et falsos orientales
christianos, ut vestrae Charitati magis placere incipiat monastica
quies, claustri stabilitas, regularis disciplina et obedientiae labor,
discursus et evagatio vilescat.

Testis enim mihi Deus est, quod si scivissem, me ex hac peregrinatione
ad tantam evagationem mentis et corporis implicandum fuisse, nequaquam
eam, quantumcunque sanctam, aggressus fuissem, (#2 A#) quia, proh
dolor, nimis a studio utiliori alienatus et distractus factus sum.
Idcirco decrevi, hunc librum non Peregrinatorium, nec Itinerarium, nec
Viagium, nec alio quovis nomine intitulare, sed EVAGATORIUM Fratris
Felicis juste dici, nominari, et esse statui. Ex quo titulo, materia
confusa et diversa libri, et compositionis indispositio et distractio
patesceret.

Accipite ergo, mei desideratissimi, hunc vobis promissum fratris vestri
Felicis Evagatorium, et pro solatio duntaxat in eo legite. Nec enim
charitatibus vestris libellum hunc offero, tamquam in omnibus
authenticam scripturam continentem, examinatam, probatam,
auctoritatibus roboratam, aut rationibus firmatam, ut in eo vigilanti
studio legendum sit tamquam in scripturis illuminativis. Sed vobis eum
tribuo, ut tempore remissionis fructuosioris studii et vacantiarum
diebus pro vitando otio et recreatione sumenda, cum hilari jucunditate
eum, si vacat, legatis. Spero autem, quod inutilis non erit hujus
Evagatorii lectio, cum etiam res prorsus fabulosas et fictiones
poëticas ad profectum salutis vestrae sciatis retorquere. Scio enim
vestrum tam ordinatum affectum, ut non solum res grandes et gesta
sancta sint vobis virtutum materia, sed etiam res parvae et exiguae, et
facta puerilia sint vobis aedificatoria. Ideo audentius inter magna et
vera, sancta et seriosa, nonnumquam inserui puerilia, apocrypha, et
facetica, cum intentione tamen numquam falsa, aut mendacia, aut
irrationabilia, aut sacrae scripturae contraria, vel bonis moribus non
convenientia. Quin imo non mediocrem intellectum sacrae scripturae, et
multarum ambiguitatum dabit hujus evagatorii lectio, et animum
admirantem, et mentem curiosam in multis quietabit.

Porro distantias locorum et longitudinem viarum, et numerum milliarium
per terras et maria nolui ubique ponere, propter magnas diversitates,
quas reperi de hoc in libellis militum, et propter incertitudinem
illius mensurationis, et propter inaequalitatem milliarium. Nam per
mare non potest haberi certitudo de numero milliarium, nisi essent
semper aequales venti, quia cum uno vento potest navis per aliquem
locum in tribus diebus attingere, ad quem cum alio vento non possum in
tribus septimanis pervenire, sicut ratio dictat.

Nec de quantitate expensarum quicquam[TR4] posui, quia etiam non
aequaliter omnibus temporibus cadit, nec thelanea et curtusiae (#B#)
Ganfragia, Gundagia, et Pedagia semper sunt aequalia, sed nunc plus,
nunc minus exigunt, et patroni quandoque multum, quandoque minus, pro
naulo recipiunt. Tantum autem de expensis recipiendum mihi constat,
quod bursa plena et manus larga magnam deservit pacem in peregrinatione
illa. Multi etiam in suis libellulis peregrinalibus nituntur
determinatas directiones dare de diaetis, de expensis, de regimine in
mari, de conversatione cum Sarracenis, de provisione per desertum, et
de hujusmodi, quae tamen omnia incerta sunt, et singulis momentis
mutantur. Ideo etiam transeo de istis, et remitto legere volentes ad
alia peregrinalia.

Substantialia et necessaria illius sacrae peregrinationis vobis in hoc
Evagatorio late et clare aperui, et ad oculum ostendi. Non solum autem
vobis, mihi utique charissimi, sed etiam quibusdam aliis, mihi minus
notis communicavi, qui accepto meo processu sibi ad suas personas ex eo
libellulos confecerunt, quod tamen mihi non displicet, sed plurimum
placet, quia hoc, quod sine fictione didici, sine invidia communico.
Eodem modo mihi placet, ut hoc meum Evagatorium communicetis aliis
nostri ordinis fratribus; praecipue autem fratribus mihi singularissime
dilectis Conventus Basileensis, inter quos a puero educatus, et in
religione et sacris literis instructus sum. Demum autem dispositione
Praelatorum et Superiorum nostrorum, vobis in confratrem sum datus, et
conventui vestro appodiatus. Communicetis etiam rogo Venerabilibus et
Religiosis Dominis et Patribus meis in insigni Monasterio Elchingen,
sub generoso Patre et Domino, Domino Paulo Kast, Abbate dignissimo
degentibus, Ordinis S. Benedicti. Dominis etiam ejusdem ordinis in
Wiblingen, et in Blabüren vicinis nostris. Religiosis etiam Dominis et
Patribus Cartusiensibus in Bono-Lapide, et in Buchsheim, et in Horto
Christi. Idem communicari posco et devotis viris Dominis Canonicis
Regularibus vestris Concivibus in monasterio Wengen. Sed et religiosis
et reverendis confratribus nostris Minoribus Ulmae, vobiscum
commorantibus, quaeso communicetur, ut et juvenes eorum legendo
Evagatorium in stabilitate firmentur, et ex descriptione sanctorum
locorum scripturam sacram lucidius intelligant, et in devotione et
contemplatione magis proficiant. Non enim nisi ad profectum suum
poterunt tam maturi et religiosi viri hoc evagatorio uti, et si
reprehendibile aliquid in eo repererint, pie condonabunt et
indulgebunt.[TR5] Pro quo humiliter supplico Reverentias eorum.

Porro si libellus iste ad manus venerit illorum, de quibus habetur
Distinct. XXXVII. Sacerdotes, qui omissis Dei evangeliis et Prophetis
comoedias legunt, et amatoria Bucolicorum versuum verba canunt, et
Virgilium tenent, et (#3 A#) Carmina poetica student, et in pompa
rhetoricorum verborum gaudent, scio, me non posse eorum detrectationes,
derisiones, et subsannationes evadere. Qui omnia Scripta, etiam
Canonica et Sancta, Rhetoricis floribus non redimita, aut locutionem
Tullianam non redolentia dilacerant, et auctores eorum derident.
Talibus Evagatorium nostrum fastidiosum erit, quia curiosa amant,
Sacram Scripturam vilipendunt, Jerusalem non diligunt, et maxime si
Felicem spernunt, quem garrulum et indoctum proclamabunt. Sed licet,
inquit Hieronymus exedra sibilet, et victor qui si incendia non jactet,
numquam meum Christo juvante silebit eloquium, etiamsi praecisa lingua
balbutiet, quae adhaereat opto faucibus meis. Si non meminero tui, o
Jerusalem. Legant, qui volunt; qui nolunt, apices eventilent. Ego
destinato operi imponam manum, et scyllaeos canes obturata aure
transibo.

Vos autem, fratres mei charissimi, Evagatorium accipientes primum
eximio Sacrae Theologiae Professori, Magistro Ludwico Fuchs, Priori
nostro praedigno, examinandum, corrigendumque praesentate. Quamvis enim
ipsum vile opusculum non magnopere aut necessario veniat corrigendum,
quasi periculo alicui esse possit: Absque tamen suae Rever.
Paternitatis nutu et consensu in publicum prodeat nolo. Et in hoc non
modo suae venerandae Paternitati detulisse, sed et ipsi opusculo videar
consuluisse. Scio equidem et certus sum, quod ipsum Evagatorium, dum ex
cella tanti Doctoris egredi videbitur, auctoritatis et splendoris
plurimum accipiet atque valoris. Etiam pro eo habendo laborabunt, qui
ante suae Paternitatis inspectionem de luto non levassent. Sic ergo,
fratres amantissimi, per omnia quaeso facite, et in vicem laborum
meorum Deum misericordem pro me deprecamini, et Reverendo nostro
Magistro et Priori, praeceptori meo observantissimo, me recommendate.
Valete in aevo felici.

Datum anno MCCCCLXXXIIII. post reversionem meam secundam a locis
sanctis Jerusalem, et montibus Sion et Synai.

F. F. F. terrae sanctae peregrinus ordinis Praedicatorum conventus
Ulmensis. V. c. confrater.

EVAGATORIUM hoc DUAS principales continet partes, secundum cursum
duarum peregrinationum, quae sunt PEREGRINATIO HIEROSOLYMITANA, et
PEREGRINATIO SYNAIANA sive CATHERINIANA. Et faciunt istae duae partes
duo volumina, et continent hae duae partes has sequentes materias in
generali, totque habent tractatus, quot menses; et tot capita quot
dies. Et ita prima pars hujus VI. tractatus. Et secunda totidem.
Processus incipit folio #25 A#.



                               PROOEMIUM

                       DIVISIO TOTIUS EVAGATORII.

(#B#) PRIMA pars continet prooemium, quod complectitur peregrinationis
sanctae terrae, et ipsius terrae promissionis laudem, et deinde primam
evagationem F.F.F. et reversionem. De post vero continet secundam
evagationem usque ad Jerosolymam, cum descriptione omnium sanctorum
locorum terrae sanctae, in quibus F.F.F. evagatorii compositor fuit, ut
processus demonstrat.

SECUNDA pars continet evagationem a Jerusalem per Palaestinam et per
desertum Arabiae ad montem Sinai in terra Madian, et recessum a monte
Horeb ad Oram maris rubri in Aegyptum, et reversionem per mare, cum
descriptionibus insularum Graeciae, et terrarum usque Venetias, et
descriptionem Venetiarum ac alpium Alemanniae et Sueviae. Et ultimo
ponitur descriptio civitatis Ulmensis et conventus nostri, cum diversis
annexis.

Primae partis primus tractatus continet prooemium, commendationem
terrae sanctae, et primam F.F.F. profectionem trans mare, et
inchoationem secundae profectionis usque ad mensem Majum. Secundus
tractatus continet peregrinationem mensis Maji, cum descriptione maris,
et politiae Galearum.

Tertius tractatus continet navigationem peregrinorum per mensem Junium.

Quartus tractatus continet perventionem peregrinorum in terram sanctam,
et visitationem locorum sanctorum in Jerusalem et Judaea per mensem
Julium, et remeationem militum in suam regionem.

Quintus tractatus continet acta peregrinorum remanentium in Jerusalem
per mensem Augustum. Et Sextus tractatus continet latam descriptionem
Sanctae Jerusalem, ejusque statum ab initio usque ad haec nostra
tempora.

Secundae vero partis primus tractatus, qui est septimus totius
Evagatorii, continet recessum peregrinorum a Jerusalem in palaestinam,
et descriptionem Arabiae et Arabum, et multum laborem peregrinorum per
desertum, et descriptionem montis Oreb et Sinai, et sepulchri St.
Catharinae, et acta peregrinorum per mensem septembrem.

Octavus tractatus continet perventionem peregrinorum in Aegyptum, et
descriptionem ortus Balsami, Chayri, Nili, Alexandriae, et Aegypti, et
casus peregrinorum per mensem octobrem.

Nonus tractatus continet recessum peregrinorum de Aegypto per mare, et
descriptionem insularum aliquarum, et maritimarum regionum, et casus
peregrinorum per mensem novembrem.

Decimus tractatus continet navigationem peregrinorum per mare, et
descriptionem multarum regionum, et acta per mensem decembrem.

Undecimus tractatus continet adventum peregrinorum Venetias, et
descriptionem latam Venetiarum, et peregrinorum repatriationem in mense
Januario.

Duodecimus et ultimus tractatus continet descriptionem Theutoniae et
Sueviae, et civitatis Ulmensis, et multa de regibus et principibus
Alemanniae, et populis eorum, et de politia civitatis Ulmensis, et de
civibus ejus. Sed quia hic tractatus longus est, et proprium facit
librum, Evagatorio non adjunxi.



                          Incipit pars prima,

                Scilicet prooemium in Evagatorium F.F.F.

          De commendatione terrae sanctae et peregrinationis.

Evagari incipiam post greges sodalium tuarum. Egredere et abi post
vestigia gregum, et pasce hoedos tuos juxta tabernacula pastorum. Ita
habetur paucis interpositis, canticorum 1. Capitulo. Verba optime
congruunt ad commendationem sacrae peregrinationis Jerosolymitanae,
quae ad Dei laudem suscepta noscitur esse actus nobilissimae virtutis,
quam sancti LATRIAM nominant.

Porro ad perfectum virtutis actum exiguntur sex conditiones, quae in
verbis propositis continentur. Scilicet propositum boni operis;
Desiderium ordinatum opus inchoandi; Libertas vel facultas agendi;
Aggressus operationis; Modus debitus faciendi; Consummatio et perfectio
actus virtuosi. Haec sex concurrunt ad virtuosam peregrinationem, et
continentur in praemissis verbis.

I.) Enim peregrinus terrae sanctae debet habere, et oportet ut habeat,
propositum peregrinandi, ut dicere possit: Christo, propter quem
concepi tale propositum, incipiam evagari.

II.) Debet habere ordinatum desiderium peregrinationem inchoandi, ad
quod infert: Post greges sodalium tuarum.

III.) Habere peregrinum oportet Libertatem et facultatem peregrinandi,
(#4 A#) ut sibi dicatur: Egredere.

IV.) Debet peregrinus aggredi ipsam peregrinationem, cum sibi dicitur:
et abi.

V.) Habere debet modum debitum exequendi peregrinationem ut
peregrinetur: post vestigia gregum.

VI.) Perficiat et consummet ipsam peregrinationem, ut diligenter
impleat hoc, quod ei imperatur, cum dicitur: Et pasce hoedos tuos juxta
tabernaculum pastorum. Quod autem virtuosa peregrinatio ab his sex
dependeat, patet discurrendo per singula.

Quantum igitur ad primum, manifestum est, quod desiderium quidem
videndi civitatem sanctam Jerusalem et alia loca sancta terrae
promissionis, commune est quasi omnibus Christi fidelibus. Et audenter
dico, quod ille non est fidelis Christianus, qui hoc desiderio non est
affectus, ex verbis S. Hieronymi in quadam epistola de vita et obitu
Paulae, ubi dicit: Ejus gentis homines ad sancta loca non veniunt.
Quasi dicat, Nullius.

Non autem propositum peregrinandi est commune. Omnes optant, se in
Jerusalem fuisse, et loca sancta vidisse. Sed pauci proponunt hoc velle
facere, quia patriae dulcedinem et cellulae quietem, et amicorum vel
fratrum solatia magis diligunt, a quibus elongari nolunt. Desiderium
ergo videndi Jerusalem nihil facit ad peregrinationem, sed dum quis
habet cum desiderio propositum firmum, ut dicere possit. Ecce, Domine
Jesu, patriam desero, cellam aut domum relinquo, quietem propter te
sperno, fratres et amicos postpono, imo et meipsum abnego, et animam
meam odio, crucemque peregrinationis tollo, et sic evagari incipiam.

Quantum ad secundum notandum est, quod vitiose quis evagari potest, si
ipsa evagatio etiam ad loca sancta, non fiat ex ordinato affectu; Sicut
cujusdam, de quo dicitur Esa. 57. v. 17: Abiit vagus in via cordis sui.
Quicumque enim peregrinari vult, ut ex hoc in hoc, et ex hoc in aliud
evagetur, ordinem non habet, et virtute caret. Evagatio enim
simpliciter sonat vitium, et ideo, qui peregrinatur ut evagetur,
vitiosus est; non autem qui evagatur, ut peregrinetur. Plures namque
reperiuntur, etiam in quiete regularis vitae degentes, qui minus
desiderarent peregrinationem, si non haberent annexam evagationem. Non
sic agit virtuosus peregrinus, sed laborem peregrinandi subit, ut
incipiat evagari non simpliciter, ut vagabundus in incertum, sed
evagari incipit post greges sodalium ejus, propter quod ad
peregrinandum motus est. Felix certe ejusmodi peregrini evagatio. Talis
enim dignam percipit peregrinationem puerorum Dei, quae tibi omnium
charior est (#B#) terra, Sapi. 12, v. 7. Scimus quod sodalis dicitur
socius sessionis. Sodales ergo Christi sunt socii sessionis ejus. Quod
optime convenit apostolis, qui cum Christo sponso consederunt in
cathedra doctrinae, Matth. V. v. 1. Et cum sedisset, accesserunt ad eum
discipuli ejus. Consederunt etiam idem in mensa caelestis alimoniae,
Luc. 22. v. 14. Vespere autem facto discubuit, et XII apostoli cum eo.
Consedebunt etiam in tribunali extremi judicii, Matth. 19. 18. Cum
sederit filius hominis in sede majestatis suae, sedebitis et vos
judices etc. Et in sessione quietis aeternae consedebunt, Luc. 22. v.
29, 30. Ego dispono vobis, sicut disposuit mihi pater meus regnum, ut
edatis et bibatis super mensam meam, in regno meo. Tunc etiam ipsis
sedentibus transiens ministrabit illis, Luc. XII. v. 37. Sicut ergo
apostoli sunt sodales Christi, ita sunt pastores nostri, qui nobis
promissi sunt. Jer. 3. v. 15. Dabo vobis, inquit, pastores juxta cor
meum, qui pascent vos scientia et doctrina. Ubi glossa intelligit
apostolos et apostolicos viros, quorum unus et praecipuus fuit ille,
cui ter dictum fuit. Joh. ult. pasce oves meas. Greges vero sodalium
Christi et pastorum nostrorum sunt turmae fidelium, qui per apostolos
ad pascua fidei et sacramentorum sunt ducti, ut pascerentur exemplis,
doctrinis, et corporalibus nutrimentis.

Dicat ergo verus et virtuosus peregrinus: Evagari incipiam post greges
sodalium Christi, quia indignum judico, me inter greges apostolorum
incedere, sciens me ovem morbidam, ideo saltim liceat mihi post gregem
sodalium ejus pergere. Tali enim humili sui recognitione redditur
desiderium peregrinandi ordinatum, cum quis morbos suos cognoscit, nec
sanis et sanctis se comparat, sed humiliter post greges sodalium
Christi ambulare desiderat.

Quantum ad tertium, quod necessaria sit peregrinandi facultas,
notandum, quod licet quis habeat praefata duo, scilicet propositum
peregrinandi, et humile desiderium inchoandi, si deest facultas
peregrinandi non poterit peregrinus fieri. Quo quaeso ibi ligatus? Quo
ambulabit captivus? Necesse est ergo, ut desiderandi evagari post
greges sodalium Christi dicatur ab eo, cui subest, egredere. In quo
verbo datur licentia et facultas peregrinandi. Multi enim fervidi
religiosi et devoti utriusque sexus conjugati desiderium ardens habent
videre clarissimam civitatem Ierusalem; sed interim quod non dicitur
tali: Egredere, cogitur manere. Multis enim rationabiliter et utiliter
non indulgetur egressio, etiam ad loca sancta, ad vitandam talium
distractionem. Unde Hieronymus in epistola Bonus homo, si, inquit
crucis est resurrectionis loca non essent in urbe celeberrima, in qua
curia, in qua aula militum, in qua scorta, mimi, scurrae, et omnia
sunt, quae solent esse in coeteris urbibus; vel si monachorum turbis
solummodo frequentaretur, expetendum revera hujusmodi cunctis
[monachis] eset habitaculum. Nunc vero summae stultitiae est
[renuntiare saeculo] dimittere patriam, inter majores populos peregre
vivere, melius quum eras victurus in patria. De toto orbe Jerosolymam
concurritur, plena est civitas universi generis hominum, et tanta
utriusque sexus constipatio, ut non sit quies, nec devotio aut
recollectio. Haec Hieronymus [Tom. 1. Fol. 103, A] Verum iam aliam
habet civitas sancta faciem. Ibi nunc nec rex, nec miles, imo nec
scorta, nec mimi, et quantum ad hoc, securior, sanctior, et devotior
est peregrinari modo, quam tempore b. Hieronymi, nec sunt ibi
impedimenta singularium devotionum, licet multae sint miseriae. De
quibus patebit in sequentibus. (#5 A#)

Porro, si absque licentia quis iter arripiat, nec audit: Egredere, iam
egressio talis non esset peregrinatio, sed periculosa damnosaque
evagatio, nec iret post greges sodalium Christi, sed post institutum
diaboli, sicut enim Saolomon 3 Reg. 2. v. 36 sqq. praecepit Semei, ut
sibi aedificaret domum in Jerusalem, et non egrederetur huc atque
illuc. Quamcumque autem die contrarium fecerit, et trans torrentem
Cedron trans ierit, scire se interficiendum. Quod et sibi contigit, dum
egressus sine facultate fuit. Sic verus Salomon Christus, et Papa
Christi vicarius, praecepit cuilibet fideli Catholico manere in
Ierusalem, hoc est, in terminis christianorum, quacumque autem die
egressus fuerit aliquis, sine licentia papae, trans torrentem maris
magni, scire se interficiendum excommunicatione papali. Est enim
prohibitum sub magnis censuris, quod nullus absque Papae licentia vadat
in terram sanctam. Et hanc censuram et excommunicationem vidit Dominus
Anthonius in libro poenitentiariae summi poenitentiarii. Ut dicit in
Tractatu de Excommunicationibus C. 32. Quare autem super hoc sit lata
sententia excommunicationis, vide post ea, pag. 82. Ideo nullus
Cardinalis et nullus Legatus intromittit se de danda licentia, sed
petentes aut ad Papam, aut ad summum Poenitentiarium remittuntur. Prout
mihi ipsi contigit. Nam a duobus Legatis a latere in Alemanniam missis
licentiam petii, qui dixerunt, neminem habere facultatem, nisi[TR6]
summum papae poenitentiarium, ex singulari commissione domini Papae.
Ideo magister generalis ordinis nostri nulli fratri licentiam
Jerosolymam (visitandi) tribuit, nisi praesupposita papae licentia, vel
habita vel habenda; prout patet in liberis [sic] Testimonialibus meis
de hac peregrinatione.

Quantum ad quartum, quod sequitur, iam dictum, scilicet aggressio
actualis ipsius peregrinationis. Quod innuitur, cum dicitur: Abi. Saepe
namque contigit, quod quis omnia praetacta habet, scilicet propositum,
ordinatum affectum, licentiam, et tamen non progreditur ad
peregrinandum. Qui considerat operis arduitatem, et pericula marina, et
viarum discrimina, et gravitatem expensarum, et idcirco[TR7] abire
negligit. Tales sunt similes illis, qui cum plurimum audaces sunt, et
magna praesumunt, sed in aggressione desistunt, victi timiditate. De
illis Aristoteles 3. Ethicorum, quod quidam sunt praevolantes ante
bellum. Talem ego vidi, qui cum magnis sollicitudinibus obtinuit
licentiam, et congregavit expensas, et fecit sibi fieri vestes
peregrinales. Sed dum tempus aggrediendi advenit, formidulosus
resiliit, vitae enervationem et bursae suae evacuationem timens.

Vidi etiam quosdam, qui usque ad mare venerunt, sed dum fretum
cernerent, et ejus pericula auditu perciperent, redierunt. Et, quod
amplius est, vidi quosdam, quasi usque ad medium maris deductos, qui
fatigati maris incommodis redierunt. Hi egressi quidem erant, sed non
viriliter aggressi, ideo non abierunt. Ideo dicitur: Egredere, et abi.

Quantum ad quintum, de modo debito peregrinandi servando, et qua via
pergat, ostenditur, cum subinfertur: Post vestigia gregum. Supple:
egredere, et abi: Multo enim minus reperiet peregrinus in terra sancta,
quam intendat. Intendit enim evagari post greges sodalium Christi. Sed
non poterat. Utinam cum pace et quiete post vestigia gregum sineretur
incedere. Iam enim, heu! (#B#) non possumus sequi sodales Christi,
pastores nostros, nec inter greges eorum incedere, sed cum grandi
difficultate et cum timida evagatione vestigia gregum quaerere et sequi
necesse est. Apostolica namque fides et vita de terra sancta pene
defecit, greges etiam, qui apostolos Christi sodales et nostros
pastores in magno numero sequi solebant ad pascua, iam dispersi sunt
per orbem, et a Ierusalem migraverunt; quod deplangit Jer. c. X. v. 21.
dicens: Omnis grex eorum dispersus est. Et Esai. 17. 2: Derelictae
civitates gregibus erunt. Olim enim erant civitates, villae, et etiam
nemora terrae sanctae, repleta gregibus, ibi videbantur agni multi per
innocentiam, oves per patientiam, boves per maturitatem, aselli per
simplicitatem; elephantes per castitatem, cervi per cursum fervoris,
vaccae per Praelatorum sollicitudinem post vitulos mugientes, et lac
copiose ministrantes. O quam delectabile tunc erat in peregrinatione
evagari, egredi, et abire, quando non post vestigia gregum, sed post
voces pastorum, ipsi greges et peregrini in gregibus ad pascua
sanctorum locorum ducebantur. Tunc enim S. Petrus, princeps pastorum,
greges dominicos pavit coelesti sapientia, quando nec caro nec sanguis
sibi revelavit, sed pater coelestis infudit; De quo Matth. 16. v. 17.
S. Paulus eos pavit vitam angelicam inducendo. Ideo dicit: nostra
conversatio in coelis est. Phil. 3. v. 20. S. Andreas eos pavit, crucis
mysterium aperiendo, et ejus gloriam ostendendo. Unde dicit cuidam: O
si velis nosse mysterium crucis, operietur tibi via salutis. S. Jacobus
Major oves dominicas pavit, secreta salutaria eis manifestando. S.
Johaness eos pavit, dulcedinem inculcando. S. Thomas, fidei verae
alimenta ministrando. S. Jacobus minor, sanctitatis exempla dando. S.
Philippus, coelestibus desideriis eas impinguando, et eas his
contentari docuit, dicens: Domine, ostende nobis patrem, et sufficit
nobis. Joh. 14. 8. S. Bartholomaeus assidue orare docuit, et ita verum
pabulum quaerere. S. Matthaeus poenitentiae cibo saginavit Christianos.
S. Simeon ad obedientiae praesepe greges Christi ligavit. S. Thaddaeus
ad jugem confessionem divinae laudis eas induxit. S. Matthias ad
humilitatem eas instruxit. S. Lucas, bos laboriosus, ad laborandum
animavit Christi oves. S. Marcus, leo terribilis, timorem Domini
inculcavit. S. Barnabas sua sollicitudine multos ad salutis pascua
induxit. Unde factum est, ut longe post apostolos sanctos tota Syria,
Terra Sancta, Galilaea, Palaestina, Mesopotamia, Aegyptus, vastissima
Arabiae solitudo, Thebais (#6 A#) omnia sanctis hominibus fuerint
plena. De longinquis etiam mundi partibus ad hanc terram sanctam
homines sancti et devoti confluebant, nec reputabant, se alibi posse
proficere, et Deo propinquiores fieri, nisi in his locis sanctis
morarentur. Et illi, quibus non suppetebat facultas hoc faciendi,
reddebantur pusillanimes, quasi Deo alibi non possent accepta servitia
exhibere. Contra quod tamen S. Hieronymus ad Paulinum scribens sic
inquit: Nolo Dei omnipotentiam angusto fine concludere, et arctare
parvo terrae loco, quasi solum in terra sancta possit inveniri gratia.
Nam de Hierosolymis et de Britannia aequaliter patet aula coelestis.
Anthonius enim, et cuncta Aegypti, et Mesopotamiae, Ponti et
Cappadociae et Armeniae examina monachorum non videre Hierosolymam, et
patet illis absque hac urbe paradysi janua. Beatus Hilarion, cum
palaestinus esset, et in palaestina viveret, uno tantum die Hierusalem
vidit, ut nec contemnere sancta loca, propter viciniam, nec rursum Deum
loco concludere videretur. Nec quidquam, frater charissime, fidei tuae
deesse putes, quia Hierosolymam non vidisti, nec nos, qui ibi fuimus,
meliores aestimes; sed sive hic, sive alibi aequalem te pro operibus
tuis apud Deum habere mercedem. Haec Hieronymus, uti supra (Tom. 1.
Fol. 102. c. D.)

Ex quibus liquet, quod tantus fuit concursus fidelium devotorum ad
Ierusalem, et terram sanctam, quod necesse erat Zelum et fervorem
reprimere aliorum, ne omnes locis suis derelictis illac confluerent.
Unde Hieronymus, a Ierusalem Romam veniens, eamque etiam repletam
monasteriis reperiens, dixit, ut in epistola ad Principiam habetur:
Gaudeo, Romam factam Ierosolymam. Crebra virginum monasteria,
monachorum innumerabilis multitudo (Tom. 1. Fol. 220. C.) Sed quid nunc
dicere possumus? Certe nihil aliud: heu! quam, quod terra sancta et
civitas sancta Ierusalem iam repleta est vitiosissimis hominibus, qui
non gregatim ut greges incedunt, sed sine ordine, sine lege, sine
politico regimine dispersim, ut nocivae bestiae, discurrunt,[TR8] et
greges dissipant. Contra quos vocat Deus gladium, Zachar. 13. 7:
Framea, suscitare adversus eos, qui dispergunt gregem meum. Ibi enim
discurrit leo rugiens, per superbiam quaerens Christi ovem lacerare.
Ibi equus effrenis, furore plenus, et mulus intemperatae luxuriae.
Currunt ibi innumerabiles vulpes, haeretici dolosi, lupi crudeles et
rapaces, ibi saltat hoedus dissolutus, et vacca lasciviens, Sirena
deceptione plena, capra ambitiosa, canis rabidus, pulex importunus.
Terram illam, vineam quondam Domini Sabaoth, exterminavit caper de
silva, Soldanus, abnegatus christianus, et singularis ferus, crudelis
et maledictus Machometus depastus est vineam, vineam illam electam. Et
borealis terribilis bellua, turcus, cum suo viperino genimine, longe
lateque palmites verae vitis pullulantes conculcare, eradicare, et
annihilare non cessat, devastans fines fidelium. Evangelium et crucem
de terra omni tollere penitus conatur, sicut Soldanus ea abstulit de
civitate sancta, et de toto regno Jerosolymitano.

(#B#) Non ergo re mansit in terra sancta, nec gregum obscura vestigia
in memoria, vel signa quaedam praeteritorum, vel imitatio vitae
sanctorum. Cum enim peregrinatio dicitur: Egredere, et abi post
vestigia gregum, jubentur imitari sanctorum exempla, humilitatem,
disciplinam et devotionem, fidem, et caetera. Quae si non imitatus
fuerit, sed post pravitatem cordis sui evagatus fuerit, verus
peregrinus non erit, quia post vestigia gregum non incedit.

Quantum ad sextum et ultimum, in quo notatur consummatio actus in eo,
quod dicitur: Et pasce hoedos tuos juxta tabernaculum pastorum. In hac
clausula notantur duo. Primum qualitas sanctorum locorum, et quaedam
proprietas eorum. Secundum, quid peregrinus agere debeat, dum ad illa
loca pervenerit.

Quoad 1. considerandum, quod loca sancta, prophetica et evangelica,
aliquo singulari et famoso exercitio et miraculo dedicata, vel aliquo
actu solennizata, vel a sanctis inhabitata, dicuntur tabernacula
pastorum, etiam si nullum ibi sit tabernaculum. Patet hoc ex Genes. C.
28. v. 17. de Jacobo, considerante se in quodam loco sancto sub dio, in
quo loco non infuit domicilium; et tamen dixit: Hic non est aliud, nisi
Domus Dei. Patet etiam ex locis in deserto magno, quae dicuntur
tabernacula ejus in terra salsuginis. Quamvis autem loca sancta absque
superaedificatis aedificiis, et sine murorum ambitu, possint dici
tabernacula, tamen sancti, tam veteris quam novi testamenti, super ea
erexerunt murata habitacula in testimonium sanctitatis locorum. Sic
legitur fecisse Abraham, qui aedificavit altare Domino, in loco, in quo
ei apparuit Deus, Genes. XII. 7. Sic etiam fecit Isaac, Gen. 26, 25. Et
Jacob C. 31. v. 1. 3. 7. Sic fecit et Josua, Jos. C. 8. v. 30, 31. Et
Gedeon, Judic. 6. v. 24. Et Manoa, Jud. 13. v. 19. David etiam in loco,
in quo angelus evaginato gladio apparuit, templum aedificari[TR9]
praecepit 2 Reg. ult. v. 25. Sic etiam cupiebat facere B. Petrus
apostolus, in loco, ubi vidit Dominum Jesum transfigurandum in gloria,
et Moysen, et Eliam in majestate cum eo. Unde dixit: Domine, si vis,
faciamus hic tria tabernacula, tibi unum, Moysi unum, et Eliae unum,
Matth. XVII. 4. Eadem ergo ratione devotio fidelium aedificavit in
locis sanctis Incarnationis, nativitatis, passionis, resurrectionis,
ascensionis, et Spiritus Sancti missionis, et B. Mariae Virginis
assumtionis ecclesias et capellas, et dicunt, hic tabernacula pastorum.
Et quia terra sancta fuit in valde multis locis miraculis prodigiisque
solemnizata, ideo in ea fuerunt valde multa tabernacula, i. e. templa
ecclesiae, oracula, et capellae. (#7 A#) Sed, pro dolor! accidit
tabernaculis illis, sicut pastoribus et gregibus. Sicut enim jam, ut
dictum est, non possumus sequi pastores et greges, sed tantum post
gregum vestigia iubemur abire: sic etiam non possumus invenire
tabernacula pastorum, nisi in miserandis ruinis. Utinam et illas
invenire et cernere liceret! Sunt enim templa, ecclesiae, capellae,
quae fuerant locis sanctis superaedificatae, pene dissipatae, ut dicere
possimus illud Jerm. IV. v. 20: Tabernacula nostra vastata sunt.
Aliquae ecclesiae solemniores sunt Christo dicatae, quae sunt ablatae,
et maledicto Machometo datae; Paucae sunt Christo servatae; Major tamen
pars sunt penitus destructae, et in multis locis, in quibus scimus
stetisse magnas et collegiatas ecclesias, nec ruinae iam deprehenduntur.

Sic ergo loco sancta dicuntur pastorum tabernacula, sive habeant
superaedificata aedificia, sive non.

Quoad II. quid scilicet agendum sit peregrino in locis sanctis,
dicitur: Et pasce hoedos tuos juxta tabernacula pastorum. Scimus ex
sententia Pastoris Christi S. Salvatoris, Matth. C. XXV. v. 32, 33.
Quod justi comparantur ovibus. impii vero hoedis. Defectus ergo nostri
et vitia quibus mali vel impii sumus, et peccatores constituimur, sunt
hoedi nostri.[TR10] Hos hoedos jubemur pascere juxta loca sancta; non
quidem, ut nutriantur vitia, quia sic in foetidos hircos crescerent
hoedi, quia ex hoedis bene nutritis hirci crescunt. Sed sic, ut hoedi
in oves et agnos transmutentur. Quod tunc sit, quando peregrinus in
locis sanctis suos defectus recognoscit et emendat, seque a vitiis et
malis consuetudinibus avertit. Qui enim vadit in Ierusalem, et defectus
non emendat, peccata et eorum occasiones non vitat, in vanum prorsus
laborat, et hoedos inducit, et foetidos hircos reducit. Unde Hieronymus
ad Paulinum: Non Hierosolymae fuisse, sed Hierosolymis bene vixisse,
laudandum est. Crucis enim et resurrectionis loca his prosunt, qui
portant crucem suam sub Christo, et cum Christo resurgunt cottidie, et
qui dignos se exhibent tanto habitaculo. Haec ille. (Tom. 1. Fol. 102.
C. D.)

Pascat ergo peregrinus hoedos suos juxta tabernacula, ut verificetur
illud Jer. VI. 3. Ad Ierusalem venient pastores et greges eorum, et
pascet unus quisque eos, qui sub manu sua sunt, i. e. defectus, qui in
ejus potestate consistunt. Nam in his locis debet fieri peccator
precator, et precator poenitens, et poenitens justus, justus sanctus,
sanctus sanctior. Haec autem grandi conatu et multo labore indigent,
quem pauci peregrini aggrediuntur: Imo grave est, suadere alicui hanc
peregrinationem, quia paucissimi emendantur. Unde Socrates philosophus,
a quodam interrogatus: Quare secundum ejus doctrinam peregrinari in
alienam terram non prodesset? Ait: Ideo peregrinationes tibi non
prosunt, cum Te Tecum circumferas; premit enim te eadem caussa, quae
expulit. Quid terrarum novitas mutare potest? Quid cognitio urbium et
locorum? Interitum reddit ista jactatio. Quaeris, quare te fuga ista
non adjuvet? Tecum fugis, onus cum deponendum est, ipse deponeris. Haec
ille Socrates gentilis de gentilium hominum peregrinationibus fugitivis
sensit.

Secus autem est de christianorum conantium ex charitate ad meliora
peregrinatione ad loca sacra, coelesti virtute infusa, et indulgentiis
dotata, et multipliciter sanctificata.

Legitur in Chronicis, quod B. Cletus, Petri successor construxerit
Romae B. Petro ecclesiam, et omnibus fidelibus scripsit, invitans eos
ad visitationem sepulchri S. Petri, dicens: Quod hujusmodi peregrinatio
praevalet jejunio duorum annorum, et sub gravi anathemate
excommunicationis dissuadentes et impedientes hujusmodi peregrinationem
[prohibens]. Si peregrinatio ad sanctorum apostolorum limina tantum
valet, quantum valeat peregrinatio ad limina Christi, et ad ejus
suaeque matris sepulchra pensare faciliter potest fidelis. Et si
dissuadentes romanam vistationem sic excommunicantur, qualiter
anathemizentur retrahentes a visitatione Hierosolymitana? Videant, qui
inter hoc agunt; cum[TR11] illae duae civitates, Ierosolyma et Roma,
tantum distent in dignitate, et sanctitate, quantum Christus super
apostolos (est.)



                      COMMENDATIO TERRAE SANCTAE.

                 et Peregrinationis eius praeconizatio.

Multiplex vox sacrae Scripturae terram sanctam nobis declamat, eam esse
commendabilem prae omnibus mundi terris, nominans eam terram sanctam, a
Deo benedictam; a Deo singulariter creatam, et fundatam; a Deo
respectam; optimam; valde bonam; egregiam; desiderabilem; Deo chariorem
omnibus; electam; excelsam, et hujusmodi multa, (#B#) quibus eam sacra
scriptura commendat. Ut Deuteron. C. 8. et 11. laudatur. Et merito. Est
enim terra illa sanctitate foecundissima, exemplis virtutum fortissima,
nobilitate dignissima, situ sanissima, aere temperatissima, gleba
subtilissima, comparatione ad alias terras altissima, montibus excelsa,
ad bellandum munitissima, significationibus et figuris aptissima, bonis
hujus vitae sufficientissima, propter eam olim inhabitantes dignissima,
propter facta in ea mirabilissima, propter sanctos in ea natos
spectabilissima, et propter mysteria undiquaque [sic] ex ea fulgentia
clarissima, cultu divino praecipua, templis et ecclesiis
singularissima, medietate sua virtuosissima, aerumnosis et vitiosis
durissima, virtuosis et sanctis clementissima, legibus et praeceptis
ordinatissima, ad contemplandum quietissima, ad operandum
convenientissima, ad studendum congruentissima, religiosis devotissima,
ad influxum divinae gratiae dispositissima, Iudaeis dilectissima,
paganis acceptissima, christianis desiderabilis et propriissima. Ideo
dicitur lacte et melle manare, vino et oleo fluere, frumento, hordeo,
et omnibus fructibus abundare. Quapropter pro hac terra certant
universae gentes, et omnes gestiunt totis conatibus et viribus eam
possidere. Nec est gens sub caelo, quae non credat et confideatur,
[sic] eam solam sanctam esse et divinam. Unde ob id peregrinatur ad eam
Saraceni, Turci, Arabes, Barbari, Iudaei, Christiani tam
orientales[TR12] quam occidentales, haeretici, schismatici, et de
totius mundi angulis procedunt ad videndam terram illam.

Resultat autem tam immensa terrae hujus dignitas ex eo, quod Deus
omnipotens, in cujus manu sunt omnes fines terrae, videtur quodammodo
eam singulariter dilexisse, ex qua dilectione ejus singularis sanctitas
oritur.

Singularis autem Dei dilectio ad terram illam patet ex multis.

Primo, cum Deus hominem voluit creare ad imaginem et similitudinem
suam, singulariter ex limo hujus terrae formavit corpus Ade in agro
Damasceno juxta Hebron, ut dicit Magister 2 Senentiarum .. ex verbis
Johann. Damma. Et omnes Hebraei et catholici Doctores.

Secundo. Huic terrae Deus primo providit et incolis et habitatoribus.
Nam cum Adam creatus esset in agro praedicto, statim translatus fuit in
paradysum, sed eo peccante repositus fuit de paradyso cum Eva uxore sua
ad agrum, ubi creatus fuerat, ut terra illa primos incolas haberet.

Tertio. Electos et sanctos de aliis terris in hanc venire jussit, ut
patet de Abraham Gen. XII. v. 1. Et de filiis Israel. Exodi per totum.
Quos cum terribilibus signis induxit in terram istam.

Quarto. Speciales leges filiis Israel praedicit, quomodo in hac terra
vivere deberent, ne eam contaminarent et polluerent.

Quinto. Malos et gentem peccatrinum quemquam[TR13] diutius in ea morari
sustinuit, sed mox completis iniquitatibus ignominiose ejecit. Quod
legenti scripturas notum est, usque ad moderna tempora. Nec putet quis,
gentem illam, quae nunc eam possidet, diu mansuram, quia et ipsi
Sarraceni desperate[TR14] (#8 A#) suam exspectant expulsionem.

Sexto. In hac terra ante incarnationem solum templum habere voluit, et
in eo solum sacrificia acceptare. Nec erat templum aut sacrificium in
mundo sibi placens, nisi in hac terra factum.

Septimo. Familiarius se Deus habuit ad hujus terrae habitatores, quam
ad quoscumque alios, ibique frequentius angelos apparere permisit.

Octavo. In illa terra miracula, signa, et prodigia fecit, toto orbe
stupenda, magis quam in quacumque parte mundi.

Nono. In hac Deus prophetas, patriarchas, sacerdotes, et reges per se
ipsum posuit et ordinavit.

Decimo. In hac terra voluit incarnari, matrem sibi dignissimam condere,
ex virgine nasci, circumcidi, baptizari, conversari, discipulos
eligere, praedicare, miracula facere, sacramenta institutere, pati,
crucifigi, et mori, sepeliri, resurgere, hinc in coelum ascendere, hic
spiritum Sanctum apostolis mittere, ut ab hinc totus mundus sciret suam
salutem effluxisse.

Undecimo. Curiam et Consistorium suum ac tribunal in hac sibi dilecta
terra collocavit, ibique judicio disceptabit in fine mundi cum omnibus
filiis hominum.

Duodecimo. Deus terram illam singularissime illustravit, ita, quod
omnia, quae in ea sunt, sint alicujus magni mysterii significativa,
quod non est in aliis terris. Tota enim terra illa est doctrinalis. Nam
situs ejus, civitates, villae, castra, domus, montes, colles, campi,
valles, maria, flumina, fontes, cisternae, aquae, siccitates, arida,
petrae, lapides, aspera et plana, deserta et culta, viae et invia,
horti, arbores, nomina locorum, omnia sunt mysteriis plena, et divina
quaedam in se continent sacramenta, quae vel sunt de mysteriis divinis,
vel de moribus humanis.

Ex his duodecim signis patet, quod Deus prae omnibus mundi terris hanc
singulariter dilexit.[TR15] Ex quibus merito perpenditur, quanta loca
illa sanctissima exundant, haud dubio laude et gloria, quanta virtute
et dignitate praestant, quanta proinde devotione,[TR16] si via ad ea
nobis esset aptior, jure meritoque essent tum honoranda, tum visitanda.
Quando colenda affectu, quae et ipsa mater Domini Maria, virgo
perpetua, ejus post ascensionem, dictarum rerum ob memoriam non tam
incoluit multo post tempore, quam ardentissimis desideriorum insigniis
honorabiliora nobis effecit. Ita et reliquae mulieres sanctae loca ipsa
saepenumero devotissime exosculantes, atque hunc in modum plerique alii
utriusque sexus homines fecere. Inter quos beatissimus fulget
Hieronymus, eorundem locorum cultor et inhabitator praecipuus, qui in
diversorio Mariae ad praesepe Domini in bethlehemitico tuguriolo
latitare atque commorari romanis praetulit deliciis. Ita devotissima
Paula et Eustochium cum multis virginibus, et venerabilis Marcella, ex
Roma literis iam dictarum advocata. Sic et Melania, mulier urbica, cum
multa familia Romam deseruit, Jerosolymam petiit, ibique monasterium
construxit, Deo cum quinquaginta virginibus serviens. Haec, ut
Jeronymus in epistola ad Paulam consolatoria super dormitione
Blessillae dicit, quod una hora virum, et duos liberos amisit, mox cum
omni, quam habebat, possessione iam hyeme navigavit, nolens oportunum
navigationis tempus exspectare. [Tom. 1 Fol. 160. D.] Sed et Fabiola,
ingentibus derelictis opibus, narrat Hieronymus in epitaphio Fabiolae
ad Oceanum [Tom. 1. Fol. 197. sqq.] venisse in terram sanctam, ibi
moraturam. Sic et sanctae foeminae ad loca sancta transmigrantes
Rusticum ad se vocavere, ut habet Hieronymus in epistola ad Rusticum
[Tom. 1. Fol. 219.] Sed et Susanna, nobilis virgo, de Roma Bethlehem
adiit. Cujus tamen peregrinatio in malum cessit, ut Hieronymus in
epistola objurgatoria ad eandem asserit [Tom. 4. Fol. 139. sqq.]
Insuper B. Hieronymus multis scribit epistolas invitatorias ad loca
sancta. Sicut ad Apronium (Tom. 2. Fol. 130.) Et Theodoram sanctam
foeminam; ad Abigaum coecum (Tom. 1. Fol. 203.) Et Desiderium in
epistola vocat (Tom. 3. Fol. 198.) Et Marcellam per epistolam, tamquam
per Paulam et Eustochium missam, a Roma vocat ad loca sancta,
collaudans ultra modum terram sanctam, et civitatem Jerusalem (Tom. 1.
Fol. 123.) Captum Johannem juvenem a Persis, de Perside cum miraculose
Jeronymus in Jerusalem transvexit, ut habet Cyrillus. Et quamvis
tempore B. Hieronymi oriens inquietissimus esset, propter barbarorum
incursus, nullatenus tamen fugit, sed amore locorum sanctorum mansit.
Unde in Epitaphio Fabiolae dicit: Nos in oriente iam tenuit fixa fides,
et inveteratum locorum sanctorum desiderium, non obstantibus
calamitatibus. (Tom. 1. Fol. 200. D.) Et cum vice (#B#) quadam venisset
Romam, celerrime rediit Hierosolymam, vocans Romam Babylonem, et
Asellam precatur, dicens: Ora, ut de Babylone regrediar Jerosolymam, et
veniat Esdras, et reducat me in patriam. Haec in epistola ad Asallam
(Tom. 2. Fol. 364. C.) Sic Ruffinus, etiam italicus vir nobilis,
gloriam et divitias contemsit, et in Jerusalem pauper, pauperem
Christum imitans, ibi vitam in multa virtute finivit. De his habetur in
speculo historiali lib. 18. c. 89. Sed et Origines derelicta patria
loca sancta adiit in Palaestinam, Judaeam, et Syriam, ut Jeronymus
habet de viris illustribus (Tom. 1. Fol. 285.) De hoc possemus aliquid
altius adducere. Nam Helena, sancta Imperatrix, Jerosolymam ob amorem
crucis locorumque sanctorum mare transivit. Sic etiam Eudochia, uxor
Theodosii imperatoris, universis deliciis resignavit, et vitam caelibem
circa loca sancta in hac terra finivit. Similiter fecit Pelagia,
speciosissima femina, et lasciva, et meretrix Antiochena, quae occulte
vanitatibus post se relictis in monte Oliveti concludi se in arctissima
cellula fecit, et ibi in poenitentia devotissima vitam finivit. Legimus
etiam, quod Wilhelmus, ecclesiae persecutor et tyrannus, per sanctum
Bernhardum conversus, missus fuit ab Eugenio papa, et a B. Bernhardo
Jerosolymam, et ad suscipiendam ibi poenitentiam a Patriarcha. Qui
jussa complens tantam gratiam in locis sanctis promeruit, ut maximis
postea clareret miraculis, et vitam arctissimam duceret monachalem. Ita
clarissimi quique alii ex omni christianismo viri, qui pro sua eximia
fide et devotione quantumlibet distarent, minus se habere christianae
religionis ab olim putavere, nisi illa loca sanctissima suis
perspexissent oculis, osculisque attigissent, atque illic Christum
Dominum adorassent, ubi steterunt pedes ejus, et in quibus evangelium
primum de patibulo coruscavit, fidesque nostra sumsit exordium. Devota
ergo visitatio illorum sanctissimorum locorum ad emendatioris vitae
propositum concipiendum, hauriendamque suorum compunctionem criminum
multum confert pio et fideli peregrino; ita, ut meo quidem judicio
atque plurimorum mecum consentientium censura, nullus pene sit vel
perrarus, qui non melior inde regrediatur, quam ante fuerat ingressus.
Neque ob id hoc in loco gentili concesserim poetae, dicenti: Coelum non
animum mutat, qui trans mare currit.

Esto! in curiosis id locum habeat, qui vanitatis ducti spiritu
scrutandorum locorum causa eo pergunt, nullum referentes fructum ex
tanto labore et sumtu, nisi quod veterum more exploratorum, quos Moyses
miserat, terrae sanctae detrahere non cessant. At non sic in his, qui
devotionis venerationisque gratia illo proficiscuntur. Quis enim
christicola has ingressus terras sanctissimas non mox solveretur in
lacrymas? Quis compunctionis non pie ferret indicia, etiamsi adamantino
esset pectore? Quis, inquam, ex his locis, si tamen credat Deo et
evangelio, non magnam sibi hauriat devotionem? Quis ibi melioris vitae
sibi non imbibat voluntatem, vitaeque veteris poeniteat, ubi tot et
tanta ad haec sub oculis habet incitamenta, ubi haud dubium divina
gratia efficacius prae caeteris locis in animas agit devotorum, si obex
non ponatur. Sed his iam satis est.

Explicit prologus et commendatio terrae Sanctae, et peregrinationis. F.
F. F. (#9 A#) Sequitur Particula primi Tractatus, qui continet cursum
primae Evagationis F. F. F. in terram sanctam.



            Incipit evagatorium. F. F. F. Lectoris in Ulma,
            ordinis fratrum Praedicatorum in terrae sanctae
                            peregrinationem.

Evagari et discurrere per mundum, quamvis sit contra Monachi et
Religiosi rationem, quia Monachus religiosus, quasi manens religatus
dicitur;[TR17] tamen evagari cum licentia et obedientia suorum
superiorum per mundum, per terram et mare, ad loca, ubi intellectus
illuminatur, affectus inflammatur, vita in melius emendatur, meritum
augmentatur, et experientia rerum utilium acquiritur, nemo est, qui
sentiat, talem evagationem religioso non convenire, maxime tamen si
religiosus talis sit in officiis, quae congruenter expedire nequit,
nisi multarum rerum[TR18] experientia sit edoctus: sicut est officium
praedicationis, quod utique virum intelligentem scripturas, expertum et
imperterritum, requirit. Cum ergo ego F. F. F. ordinis praedicatorum,
per superiores meos ad praedicationis officium exercendum sim missus,
et per patres nostrae provinciae, more ordinis, praedicator generalis
constitutus, ex eo tempore, quo praedicare inchoavi Jesum Christum,
natum de virgine, passum et mortuum in cruce, concepi desiderium et
propositum videndi loca illa sanctissima nativitatis, vitae, mortisque
Jesu Domini nostri Salvatoris. Et quamquam ad scientiam praedicatori
necessariam satis conferant documenta evangelica et apostolica, quae
sanctorum studiosa lucubratione exornantur in dies, (#B#) ac per divini
verbi declamationes cottidiana explanatione elucidantur: Non parum
tamen ad eam ipsam conducit dictorum peragratio, et sub oculis
conspectio locorum, in quibus, quamquam per exemplum facta, dicta, aut
passa dietim aut legimus aut audivimus. Quam autem multum conferat
inspectio illorum locorum sanctorum ad sacra scripturae intellectum,
testatur B. Hieronymus in prologo 1. Paralipomenon, ubi sic dicit:
Sicut graecorum historias magis intelligunt, qui Athenas viderint; et
tertium Virgilii librum, qui a Troade per Leuchatem; et Acroceraunia ad
Siciliam, et inde ad ostia Tyberis[TR19] navigaverint: Ita sacram
scripturam lucidius intuebitur, qui Iudaeam oculis contemplatus est, et
antiquarum urbium memorias locorumque cognoverit. Unde et nobis curae
fuit, cum eruditissimis hebraeorum hunc laborem subire, ut
circummiremus provinciam, quam universae ecclesiae Christi sonant. Haec
ille (Tom. 3. praefat. altera ad Domnion, Fol. 20. C.) Si ergo S.
Jeronymus, vir illuminatissimus, ingeniosissimus, voluit sancta loca
circuire, ut sacras scripturas melius posset intelligere, quid mirum,
si ego et mei similes, quibus et ingeniolum rude, intellectus obtusus,
conemur per eundem modum aliquantulum sacrarum scripturarum
intelligentiam acquirere, praesertim cum etiam nunc ad oculum cernamus,
quod puri laici, quibus nulla scripturarum sacrarum consuetudo,
postquam peregrinando ad loca sancta migraverint, indeque redierint,
disputant de evangelio et prophetis, loquuntur de rebus theologicis, et
nonnumquam in quibusdam difficultatibus, sacram scripturam
concernentibus, doctos et litteratos vincunt et instruunt, quia nullus
catholicus ab his locis sanctis redit, nisi melius instructus. Cum ergo
indocti seculares theologi a sanctis locis redeunt, nullum dubium est,
quin clerici et aliquantulum docti, non mediocriter informati redibunt.
Ob hanc ergo causam, et plures alias, quae factae sunt in praefata
terrae sanctae commendatione, et quasdam alias, quas enumerare necesse
non est, firmavi faciem meam, ut irem in Jerusalem, sicut de Domino
Jesu dicitur Luc. 9. v. 51. et quantum Religioso licet, voto me ad hoc
constrinxi. Deum autem testor, quod pro illa peregrinatione multis
annis tanto desiderio aestuavi, ut pene nihil aliud vigilanti aut
dormienti occurreret cogitandum. Et pro certo possum dicere, quod ultra
mille noctis et quietis horas insomnes duxi, his cogitationibus
insistens.

Porro, grave mihi erat petere licentiam ad tam inconsuetam et longam
evagationem, et videbatur mihi quasi impossibile impetrare. Sed et ubi
tantas expensas acciperem nec quidquam suspicari poteram. Inquietus
tamen eram, et multorum quaesivi consilia, sed remanendi non inveni
remedia. Tandem autem contuli me ad Illustrem Principem, comitem
Eberhardum de Wurtenberg, seniorem, qui pridem in his sanctis locis
fuerat; et in dominico sepulchro, quod est in Ierusalem, sacramentis
militaribus constrictus militae insignia ibi accepit, petens (#10 A#)
suae Magnificentiae consilia, de concepta peregrinatione
perficienda;[TR20] pavidus enim fui, et vitae meae timebam, mare etiam,
quod numquam prius videram, et multa audieram de eo, aliaque illius
peregrinationis pericula, de quibus multa ante legeram, horrebam. Ideo
pro consiliis, plus quam necesse fuit, huc illucque discurrebam.
Generosus autem Comes, me audito, familiari affatu respondit: Tres,
inquit, sunt humani actus, quos nullus debet suadere, aut dissuadere
unico. Unus est contrahere matrimonium. Alter est inire bellum. Tertius
est visitare sanctum sepulchrum. Hi, inquam tres actus sunt quidem
boni, sed faciliter possunt malum finem sortiri. Quod dum fit,
consulens tamquam reus mali eventus venit inculpandus. Addit tamen
prudens Comes, illam, de qua quaerebam, peregrinationem[TR21] fore
virtuosam, sanctam, laudabilem ac praeutilem illis duntaxat, qui
divinae intuitu laudis eam assumerent, sed nimis fore periculosam
illis, qui levitate ducti, aut curiositate, aut seculi pompam, aut
quandam vilem ac transitoriam vanitatem finem ejus praestituerint. Haec
ergo generosi principis verba non modicum desiderium meum augmentabant.

Alium quendam nobilem senem militem, qui etiam in sancto sepulchro
militiam ante plures annos acceperat, adii, inquirens, quid mihi
consuleret in hac re? Qui ex magno cordis affectu in haec verba
prorupit: Ecce, frater, scias pro certo, si tanto non essem gravatus
senio, nemo posset me ab iterata[TR22] peregrinatione agenda retrahere.
Nusquam enim tantam Dei gratiam expertus sum, sicut circa loca
redemtionis nostrae. Videbatur enim mihi quotiens me ad orationem
contuli, coelum aperiri, et quasdam divinas mihi aliâs insuetas
dulcedines et consolationes infundi.

Post haec abii ad quoddam monasterium monialium, et postulavi a
Priorissa habere colloquium cum una sorore virgine, vulgatae devotionis
et singularis, ut plures opinantur, sanctitatis, cum qua antea saepe
pro mea aedificatione colloquium habui, vultum tamen ipsius numquam
vidi. Huic virgini propositum meum exposui. Quae quadam insolita
hilaritate perfusa respondit: Cito, cito, iter conceptum perficite, et
nequaquam ultra manete, et Dominus sit comes itineris vestri. Haec
virginis verba ita accepi, ac si de caelo sonuissent, et mox inchoavi
me ad evagandum disponere. Morabatur autem tunc temporis Romae, in
conventu nostro super Minervam, quidam frater provinciae nostrae, mihi
notus et familiaris, cui scripsi intentum meum, petens, ut mihi
Licentiam a Sanctissimo Domino Papa, Sixto IV. impetraret. Et a
reverendissimo nostri ordinis Generali, Magistro Patre Leonhardo de
Mansuetis de Perusio, sine quorum primordiali licentia nemo de
provincia licentiasset me. Frater autem ille, ut bonus amicus, non
segniter egit, sed quantocius quae petieram impetravit, et litteram
testimonialem magistri generalis ordinis mihi misit, in qua omnibus
praecepit, ne quis eo inferior me praesumeret impedire in hac
peregrinatione.

Hac litera habita accessi (#B#) cum ea ad nostrae provinciae reverendum
Patrem Provincialem, et ad venerabilem Sacrae theologiae magistrum,
Ludwicum Fuchs, Priorem Ulmensum, eisque licentiam Domini papae et
magistri Ordinis ostendi, petens, ut et ipsi benevolum consensum
praeberent. Qui mea intensa voluntate considerata non tantum consensum
praebuerunt, sed et adjutoria et promotiones addiderunt; et ita factum
est, quod in paucis diebus in omnibus, quae mihi erant necessaria pro
tanto itinere fui optime provisus, et iam ad discessum paratus.

Quod ut audivit vir nobilis, et miles strenuus, Dominus Hypolithus vel
Apollinaris, vel Pupillus de Lapide, pro tunc Praefectus superioris
Bavariae, in Gundelfingen oppido residens, accersiri me fecit, et
filium suum, Domicellum Georium de Lapide, quem Hierosolymam pro
adipiscenda militia mittere decreverat, mihi commendavit, promittens
refusionem et contributionem in expensis, et recognitionem in futuris
beneficiis, si in comitem itineris mei filium ejus recipere non
recusarem.

Libens autem consensi viro illi et Domicello Georio diem statui certum,
quo ipse me in oppido Memmingen inveniret, et in loco illo et die
statuto vellemus profectionem inchoare. Istis sic compositis Ulmam
redii.



                         COMPENDIOSA DESCRIPTIO

                 primae evagationis in terram sanctam.

                                F. F. F.

Solemnitate Paschali anno domini MCCCCLXXX, die IX. mensis aprilis,
quae fuit dominica in octavis Paschae, qua cantatur: Quasi modo etc.,
in qua etiam celebratur ecclesiae fratrum praedicatorum in Ulma annua
dedicatio, die eodem post prandium ex more ambonem ascendi, et populo,
qui tam propter sermonem, quam propter indulgentias, in magna
multitudine aderat, praedicavi. Finito sermone ante generalem
confessionem solitam fieri a populo peregrinationem meam iam jam
inchoandum esse cunctis indicavi, hortans, et obsecrans eos, Deum
precibus pulsare pro salubri mea reductione, et nunc in praesentiarum
cantum dominicae resurrectionis, quem vulgus cantare solet, cum carmine
marinae peregrinationis mecum in jubilo decantare. Quo dicto alta voce
incepi: _Christ ist erstanden &c._ Finito illo versu rursum intonavi;
_In Gottes Namen fahren wir seiner Gnaden &c._ Omnis autem populus
cantans prosequebatur a me inchoata magnis et jucundis vocibus, et
repetitis vicibus. Nec defuerunt ibi lacrymae (#11 A#) et singultus pro
cantu eructantes. Multi enim utriusque sexus sollicitabantur et
turbabantur timentes, sicut et ego ipse timui, meam in tantis periculis
exstinctionem. Finito cantu, et impenso eis beneficio absolutionis
generalis Deo eos commendavi, et signo crucis muniens valefeci et
descendi.

Die autem decima quarta aprilis, mane, benedictione itinerantium
accepta, deosculatis et complexis fratribus ascendimus equos,
reverendus Magister Ludwicus et ego, cum famulo civitatis Ulmensis, et
venimus in Memmingen, ibique juxta condictum inveni Dominum Pupillum
(Apollinarem) de Lapide cum Georio filio suo, et cum multis armigeris.
Et statim altera die, mane, aptavimus nos ad recessum, et nobilis
juvenis valefecit patri et omnibus famulis suis, equumque ascendit, non
absque moerore et metu. Sed et ego in amplexus observantissimi et
dilectissimi patris mei rui, licentiam ab eo petens et paternam
benedictionem, non sine gravi tristitia et dolore. Testes erant
exuberantes lacrymae et singultus utriusque. Nec mirum. Divisio enim
violenta filii a patre, amici veri ab amico sincero, naturae molesta
est. Ultima autem dulcissimi patris mei monita inter amplexus et
singultus sonabant, ut sui memor in locis sanctis essem, et statum meum
de mari, si nuncius occurreret, scriptis renunciarem, et citius redire
satagerem. Et ita moerens a me recessit, Ulmam cum famulo revertens ad
filios suos, confratres meos. Post recessum patris gravis et quasi
intolerabilis tentatio me apprehendit, nam delectabilis fervor, quo
hactenus[TR23] aestuaveram, videndi Jerusalem et loca sancta, penitus
in me exstinctus est, et taeduit me itineris, et ipsa peregrinatio,
quae dulcis mihi et virtuosa visa fuerat, nunc gravis, amara, otiosa,
inanis, et vitiosa videbatur. Et fremui in me ipso, quod ipsam
aggressus fui, et omnes, qui mihi eam dissuaserant, iam optimos
fautores et veros amicos judicavi; qui vero me induxerant, inimicos
vitae meae censui esse. Et plusquam placuit mihi videre Sueviam, quam
terram Chanaan; et Ulma melius sapuit mihi, quam Jerosolyma, et timor
maris augmentatus est in me, et tantas displicentias accepi contra
istam peregrinationem, quod si non verecundatus fuissem, post Magistrum
Ludwicum festinassem, et cum eo Ulmam reingressus fuissem, et hoc pro
tunc summum gaudium mihi fuisset. Ista autem maledicta tentatio per
totam viam in me mansit, eratque mihi (#B#) molestissima, quia omnem
delectationem, et gaudium, et affectum, quibus laborans perseverat et
conservatur in opere, mihi abstulit, meque taediosum et pigrum reddidit
ad considerandum loca terrarum et marium, et conscribendum, et si quid
scripsi, vim mihi intuli, quâ taedium interdum vici, improbo labore.

Igitur Dominus Georius, una cum famulo quem sibi de patris familia
elegerat, et ego simul profecti sumus de Memmingen, et infra paucas
horas incepit ipse me et ego eum agnoscere, et fuit bona proportio
inter nos et conditiones nostras, quod est valde solatiosum
peregrinantibus per illam viam. Nam si quis habet socium suae
conditionis non proportionatum, vae, vae sibi in ista peregrinatione.
Sic ergo cum gaudio alpes penetravimus, usque ad Insprugg, et
consequenter cum festinatione equitavimus, ut Venetias citius
veniremus. Porro, unum contigit nobis in montanis, quod volo recitare.
Cum venissemus usque ad villam, quae dicitur ad Scalam, et ibi a vera
et regia via erravimus. Debuissemus enim montem ascendisse, et per
ipsum castrum, quod in alto est situm, equitasse. Quod non fecimus, sed
montem cum castro a sinistram dimisimus, et per aulonem descendimus,
via satis trita et longa. Et cum iam extra montana de alto
prospiceremus in planum, vidimus ante nos oppidum satis magnum, de quo
mirati sumus, quia audivimus de aliquo oppido, ad quod venturi essemus
illo die. Cum autem ad oppidum venissemus, deprehendimus, esse
Bassunam, et intelleximus nos a via declinasse, in ipso autem per
noctem mansimus, et de vino rubeo, quod ibi praecipuum crescit, ad
nutum bibimus. Taedio tamen multo affecti fuimus, quia nemo erat in
hospitio, qui theutonicum nobiscum sciret loqui, et nos italicum
ignoravimus, et per signa omnia postulavimus.

Altera die equitavimus in Castel Franck, et inde per Tarvisium, ibique
venditis equis nostris in mulis Masters venimus, et inde in Margerum.
In Margero vero terrae valefecimus, et descendimus ad mare in barcam,
in qua usque Venetias ad fonticum Almannorum navigavimus.

In ipso autem Fontico interrogavimus de hospitio militum et
peregrinorum. Et ducti sumus per quendam theutonicum ad S. Georium, et
est hospitium magnum et honestum. Et invenimus ibi multos nobiles de
diversis mundi regionibus, qui eodem voto, quo et nos adstricti
intendebant mare transire, et sanctissimum domini Jesu sepulchrum
visitare. Erant etiam in aliis hospitiis multi peregrini sacerdotes et
religiosi, et seculares, nobiles et ignobiles, de Germania, de Gallia
etiam et Francia quam plures erant, praecipue tamen duo episcopi,
Dominus Gebennensis, et Dominus Senomanensis, cum copiosa comitativa et
familia ibi exspectabant navis recessum, et quaedam etiam (#12 A#)
mulieres, vetulae, devotae matronae divites, numero VI. ibi erant
nobiscum, transfretare ad loca sancta cupientes. Miratus fui audaciam
illarum vetularum, quae se ipsas prae senio ferre vix poterant, et
tamen fragilitatis propriae oblitae, amore illius sanctae terrae in
consortium militum juvenum se ingerebant, et laborem fortium virorum
subibant.

Hoc quidem superbi nobiles aegre ferentes cogitabant navem, in qua
transducendae essent illae matronae, non velle ascendere, indignum
aestimantes, in vetularum consortio ad militiam suscipiendam pergere.
Et ad hoc conabantur superbi illi omnes nos inducere, ne navem illam
conduceremus, in quam vetulae venturae erant. Sed alii milites
prudentiores et conscientiosi contradicebant superbis illis, et
gaudebant de poenitentia illarum matronarum, sperantes, quod propter
devotionem earum navigatio nostra salubrior fieret. Unde propter illam
causam orta fuit inter nobiles illos implacabilis inimicitia, et
duravit, quousque Deus illos superbos de medio tulit. Manserunt autem
devotae matronae illae nobiscum, cum per mare intrando et exeundo.

Porro Dominus Augustinus Conterinus, quod idem est, quam Comes Rheni,
nobilis venetus peregrinos transducere intendebat, cum quo omnes
convenimus de pretio et de naulo, et suam galêam conduximus, et
Stantias, ac cumbas, i. e. loca personalia ab eo accepimus, per galêam,
et recessum celerem optavimus; multos enim dies exspectavimus
praeparationem galêae. Sed cum iam omnia parata essent, et nihil, nisi
recessus optatus instaret, advenit quaedam navis, quae tristia nova
adduxit; Quomodo scilicet imperator turcorum, Machumetus magnus,
insulam Rhodum obsideret classe magna per mare, et armato exercitu
equitum et peditum per terram, et totum mare Aegaeum, Carpaticum, et
Maleum infestum haberet, et possibile non esset, hoc anno transducere
peregrinos in terram sanctam. Quantam autem tristitiam peregrini de his
novis rumoribus acceperint, non facile enarraverim, et quantae
turbationes inde emerserint inter peregrinos, et divisiones, et
litigia, taedet me scribere. Omnia tamen in quodam alio libello
conscripsi, quae contigerunt nobis adversa Venetiis, et quomodo
Francigenae fuerint a nobis divisi, cum tamen essent de galêa nostra.
Porro nos peregrini de Germania convenimus, et at Praetorem Senatus
Venetorum ascendimus, petentes Dominos, quatenus dignarentur nostram
galêam salvo conductu tueri, ne a turcis capi contigeret, et nos cum
ea. Ad quod responsum fuit nobis, quod galêa esset quidem libera, et
per turcos posset transire sine ejus captione, propter confoederationem
turcorum cum venetis; sed de libertate peregrinorum in galea nollent
nos (#B#) certificare, nec transitum maris pro illo anno consulere. Si
autem omnino non placeret nobis manere, possemus navigare usque in
Corcyram insulam, in qua Capitaneus maris cum classe armata Venetorum
erat, et quidquid ille nobis consuleret, possemus secure facere, quia
omnia facta turcorum sciret. Hoc cum nobis placuisset, nobis litteras
ad praefatum Capitaneum et abire permiserunt, licentiantes patronum, ut
nos educeret, cui prius prohibuerant, ne nos quoquam duceret.

Sic ergo omnes, tam peregrini quam alii, galêam ingressi sumus, et erat
numerus peregrinantium centum et decem, omnium vero hominum in galêa
simul intrantium CCCXXX. Levatis ergo anchoris et velis expansis in
nomine Domini navigare incepimus, sequentes ventum, qui satis prosper
erat, ita, quod in duabus horis ab omni terrae aspectu ejecti in altum
fuimus. Non tamen diu duravit ventus prosper, et tertio die ad
Parentiam, civitatem Histriae, quae est una natio Dalmatiae,
applicuimus. Ibi homines terruerunt nos, dicentes nobis terribilia de
Turcis; quapropter per aliquot dies ibi mansimus, quia dixerant nobis,
quod cum pace in Corcyram insulam non possemus venire, pro eo, quod
turci usque in mare Adriaticum se diffudissent, et omne, quod
occurreret, captivarent et spoliarent. Hoc tamen non obstante a portu
illo recessimus, et tarda navigatione post aliquot dies Jadram
(Jaderam, vulgo Zaram) civitatem Dalmatiae applicuimus. Audito autem,
quod pestis in ea regnaret, avertimus nos citius a civitate illa, et
lenta navigatione ac taediosa processimus, et Lesinam civitatem
venimus, ubi, dum in portum intrare vellemus, venit ventus bonus, cui
vela commisimus, et dimittentes Lesinam fortiter processimus per
aliquot horas. Post hoc surrexit ventus nobis penitus inutilis, et
facto euripo incidimus in quaedam solitaria et asperrima loca Croatiae,
et coacti fuimus, portum desertum petere, et vela remittere inter alta
montana scopulosa. Ad fugiendum autem taedium descendimus in scaphis ad
terram. Et ecce, defunctus unus, quem mare ejecerat, jacuit ibi in
sabulo, foetens putredine. Galeotae autem, sicut sunt superstitiosi,
territi ad mortui inventionem praedicere mala futura nobis coeperunt,
et longius a corpore illo nos abduxerunt, nec erat, qui misereretur
mortuo et sepulturam praestaret, et forte, si quis eum sepelivisset
ipsum corpus mortuum bona futura pronuntiasset. Sicut legimus de
Simonide philosopho Poeta, ut narrat Valerius Maximus L. 1. C. VII.
exempl. 8, qui mare navigans, et litus petens, invenit mortuum corpus
inhumatum, et statim misericordia motus sepelivit, et dum corpus
evolveret, mittendum in fossam, vocem emisit defunctus, prohibens suum
benefactorem, ne crastina die cum aliis, cum quibus venerat, navigaret.
Sicque aliis recedentibus ille mansit. Non multis autem elapsis horis
navis procellis ac fluctibus obruta periit, et omnes in ea existentes.

Porro venti illi inutiles magis ac magis augmentati sunt, et tribus
diebus ac noctibus in illis rupibus mansimus et quotiens egressi
fuimus, totiens vi ventorum reinjecti fuimus, cum maxima molestia
omnium. Veruntamen illa molestia fuit nostra salus. Nam dum triduo post
bono vento afflante de illo loco mare altum peteremus, occurrit nobis
una galêa praedalis venetiana, et dum juxta nos venisset,
interrogaverunt nos gubernatores, an aliquid passi fuissemus in via
maris pridie vel nudius tertius? Quibus cum diceremus, nihil, nisi
ventos contrarios, qui nos iactassent in montana, dixerunt, benedicti
sint venti illi, qui vos ad loca occulta jactaverunt. Si enim in
latitudine maris pridie fuissetis, in classem armatam turcicam
incidissetis, quae pergit contra Apuliam, ut ibi praedas a christianis
sumat. Hoc audito (#13 A#) Deum laudavimus, qui nos eripuit de manibus
turcorum hac vice.

Processimus autem et post aliquot dies ad Kursulam in Illyrium venimus,
et portum Kursulae civitatis ingressi mane missam ibi audivimus. Est
autem Kursula civitas in Illyrico sita, et alio nomine vocatur Prepo in
alto, supra montem petrosum sita vel locata, parva quidem sed populosa,
sub dominio Venetorum, et muris ac turribus bene munita, et est ibi
Episcopatus.

Porro timor magnus invasit omnes inhabitatores ejus, praecaventes, ne
forte turci, quos per mare vagari ad praedam viderunt cottidie, etiam
eos invaderent, et mirabantur de nobis, quod navigare per mare
praesumeremus in tanto periculo. Et prudentes regressum nobis
consulebant. Sed ad haec minime intendimus. Navem autem ingressi sumus,
emtis in civitate vino, et panibus, et aliis necessariis. Dum vero
antemonem sursum traherent, ex cujusdam galeotae negligentia deorsum
ruit, et quendam alium galeotam percutiens exstinxit. Huic periculoso
casui prope astitit Dominus Senomanensis episcopus, et ego ad latus
ejus, cum multis aliis, et parum distabant, quod omnes fuissemus
oppressi et exstincti. Juvenem autem exstinctum, involutum linteo,
sacculum cum lapidibus ad pedes ejus appenderunt, sicque eum in mare
miserunt.

Nos vero veloci cursu a Kursula rejecti circa medium noctis ad
Epidaurum, quae vulgato nomine Ragusium dicitur, venimus, et portum
Ragusinum ingressi anchoras ejecimus, et nave stabilita usque ad ortum
solis dormivimus. Postea urbem ingressi sumus, sed hospitia non
invenimus sicut in partibus nostris. Idcirco ego cum Domino meo Georio
de Lapide et quibusdam aliis nobilibus transivimus ad conventum fratrum
praedicatorum, petentes, ut pro pecuniis nobis darent aliquid ad
manducandum. Et apportaverunt nobis cibaria bona, et vinum optimum
Schlavonicum, et laute nos procuraverunt.

Porro Prior loci venit, ducens duos fratres secum, fratrem scilicet
Franciscum de Catoro, et fratrem Dominicum, quos mihi commendavit,
eosque mihi in socios itineris mei assignavit, volebant et ipsi
nobiscum Jerosolymam proficisci. De quo ego plurimum fui laetificatus,
quia hactenus sine fratre ordinis nostri fueram, et eorum societas fuit
mihi super aurum desiderabilis. Refectis ergo nobis et viso conventu
per civitatem ivimus, eam contemplantes. Sic et alii peregrini
fecerunt. Vidimus autem munitiones mirabiles illius civitatis, turres,
et profundissima fossata, in quibus effodiendis actu multi laborabant,
et mirabamur. Et interrogavimus, an et ipsi turcam timerent; cum sint
tributarii ejus? Responderunt: utique timemus, et nos contra eum
munimus; quia, si hodie amicus est, cras forte erit inimicus. Arguebant
autem nos, tamquam imprudentes essemus, quod illo periculoso tempore
ausi essemus per mare vagari, quum nec ipsi audebant in mari (#B#)
apparere, suadebant autem nobis ibi manere, quousque meliora nova
audirentur. De ista civitate et aliis locis dicam in reversione
secundae meae peregrinationis. Cum vero sero factum esset, intravimus
omnes galeam, et eadem nocte recessimus a portu ragusino cum bono
ventu, et multam viam ea nocte fecimus. Sed facto die validus surrexit
ventus et nobis inutilis, qui extra verum maris tramitem nos ejecit
contra Apuliam, quam ante nos vidimus; in eamque incidissemus, si
naucleri nostri arte navem non retinuissent. Post longam autem
navigationem pervenimus ad insulas Gazapoleos, et ventum non habuimus,
nec transivimus, nisi quantum galeotarum pigro tractu remis movebamur
paulatim.

Venimus autem ad locum quendam, ubi stat civitas supra mare, in monte,
bene murata, sed totaliter desolata per draconis cujusdam flatum, ut
postea dicitur, et consequenter inter montana taediosa navigatione
transeuntes ad districtum quendam venimus, ubi galêa fixa super aquas
stabat, nec remis huc aut illuc moveri poterat; sed, ut dixi, sicut
palus stabat, quasi parata in profundum mergi, quia subtus eam erat
vorago Abyssâlis, vel terrae hiatus, qui sorbebat ibi magnam maris
partem, et aquae in abyssum ibi illabebantur. Ideo stabant ibi
superiores aquae, descensum in abyssum exspectantes, et quando mare in
illa parte non habet multas aquas, tunc aqua rotatur, et ea, quae
superius natant, descensum minantur. Et de facto naves ibi
absorberentur, si gubernatores arte non obstiterint. In illo ergo loco
stetimus, et galeotae multis clamoribus et laboribus conabantur galêam
a faucibus istis removere, sed in vanum laborabant. Quod videntes hi,
qui erant in civitate Corcyrae, quia Corcyram insulam et civitatem prae
oculis habuimus, descenderunt ad nos de Corcyra, alias Corfun, cum
duabus parvis galêis, et funes ad nostram galêam alligantes,
connectentes eas ad puppes suas, et remis suas galêas trahentes cum
magna violentia galêam nostram de faucibus abyssi extrahebant, ne
absorberet nos profundum, et erepti adscendimus ad Corcyram insulam, et
post solis occubitum portum civitatis ingressi sumus, qui stabat plenus
navibus praedalibus, quia, ut dixerant nobis domini Veneti, Capitaneus
maris cum classe armata ibi erat in custodia maris. Dormivimus ergo
usque mane. Mane autem facto egressi sumus in barcis ad civitatem, et
eam repletam hominibus invenimus, et multi turci ibi inter christianos
deambulabant. Missa audita domunculam quandam in suburbio conduximus
nos peregrini de Suevia et Bavaria, et ibi coximus, comedimus, bibimus,
et dormivimus. Erat autem domuncula parva et lignea, de antiquis et
aridissimis lignis. Unde contigit, quod propter excessivum ignem, quem
coquendo accendimus, ipsa domuncula bina vice realiter ardere coepit,
semper tamen ignem sopivimus, ita quod clamor nullus fuit factus. (#14
A#) In secunda tamen vice vicini tectum ardere videntes cum ejulatu et
clamore accurrerunt, nos vero cum scalis tectum ascendimus, et materiam
flammis detraximus.

In hoc casu non in modico eramus periculo, quia, si ignis invaluisset,
omnia concremata fuissent, et ipsi graeci Corcyrenses domus suas cum
detrimento vitae nostrae vindicassent; sunt quippe Alemannis multum
infesti, et faciliter contra eos insurgunt. Igitur, cum manducassemus,
litteram, quam Venetorum Senatus nobis tradiderat, ad Capitaneum maris
(tulimus), eidem cum reverentia praesentavimus; petentes ejus consilium
et auxilium in causa nostrae peregrinationis. Qui literam legens
consuluit nobis, ut cum galêa nostra Venetias reverteremus. Hoc autem
cum grave nobis esse perpendisset, cum quadam indignatione dixit: Quae
insipientia est in vobis, quod tanto discrimini, corporis et animae,
vitae et substantiae, vos vultis exponere? Ecce iam mare repletum est
crudelissimis turcis, quorum manus nullatenus poteritis evadere.
Revertimini Venetias, aut in aliquo maris portu manete, donec meliores
rumores audiantur. Si autem vos omnino vultis in orientem nunc
proficisci, provideatis vobis de navigio, galêam istam, in qua
venistis, ego non dimittam, quia S. Marci est. Hoc cum audissemus,
turbati multum a viro recessimus, tempus deliberandi petentes. Interea
verbis capitanei confractae sunt mentes multorum, praesertim illorum
episcoporum, qui cum omni familia sua decreverunt remeare Venetias.
Aliqui etiam de militibus nostris formidulosi erant, et ad
retrocedendum parati; aliqui vero fortes et imperterriti erant, cum
quibus et ego steti, et timorosos, quantum potui, animavi et
confortavi, praedicando eis et allegando ex sacris scripturis, quae
poterant in spem divini auxilii eos erigere. Contigit autem die quadam,
me absente, quod domini milites societatis meae colloquebantur de
nostra periculosa peregrinatione, et aliqui eam consulebant, aliqui
vero dissuadebant formidulosi. Inter quos unus dixit: Non oportet ad
verba et hortamenta, quae dicit Frater Felix attendere. Quid sibi de
morte aut de vita? Ipse est frater de observantia, et non habet
divitias, nec amicos, nec honores nec alia quae in mundo sunt, sicut
nos habemus. Facilius est sibi, compendiose gladio turcorum mortem
subire, quam in suo monasterio multis mortibus senescere. Et multa alia
dixit, ut posset dominos avertere, ne me audirent. Quae omnia fuerunt
mihi relata. Postea eundem militem vice versa confortavi, ita quod non
potuit persuaderi ad redeundum. Retinuit autem nos capitaneus VIII.
diebus in Corcyra et omni die terribiliora nobis proposuit, sed nos
theutonici omnes absolute concordavimus, nolle redire, sed in nomine
Domini Jerosolymam pergere. Videns autem (#B#) Capitaneus nos
obstinatos in nostro proposito se amplius non intromisit de nostra
peregrinatione, et ita disposuimus nos ad recessum, introferentes in
galêam ea, quae emeramus. Et cum omnes navigare volentes essent iam in
galêa, et cum gaudio colloquium haberemus, juxta malum supra stantes,
unus de prudentioribus petivit silentium fieri. Quo facto dixit: Ecce
domini et fratres mei peregrini, rem grandem, difficilem, et arduam
aggredimur, peregrinando per mare. Et dico vobis pro certo, quod
humanitus loquendo stulte facimus tanto periculo nos exponendo, contra
domini capitanei maris et omnium aliorum consilium et persuasiones.
Idcirco domini episcopi et confratres nostri nobiliores, potentiores,
digniores, et forte prudentiores resignaverunt, et ad propria redire
contendunt, sequentes consilia; nos vero in contrarium conamur. Ut ergo
conatus noster non sit stulta et vitiosa audacia, necesse erit, ut
vitam nostram in galêa reformemus, et crebrius fortissimum Dominum et
sanctos ejus invocemus pro coelesti auxilio, ut cuneos inimicorum
Christi et classes eorum penetrare valeamus. His dictis communi
sententia decrevimus, ut nullus amplius ludus cum taxillis, aut cum
chartis in galêa fieret, nec litigia, juramenta et blasphemiae
(perpetrantur), et quod clerici et sacerdotes ad consueta officia
singulis diebus litanias adderent. In praedictis enim, ante illam
ordinationem, multae exorbitationes fiebant; nam continuo mane,
vespere, et meridie ludebant, praecipue episcopus Gebenensis cum suis,
et cum hoc pessime jurabant, et quotidie contendebant, Franci enim et
nostri theutonici erant in continuo certamine. Unde quidam de famulis
domini Gebenensis percussit quendam devotum sacerdotem de nostris, et
incidit in excommunicationem. Sunt enim Franci homines superbi et
passionatissimi, ideo divina dispositione actum esse credo, ut
separarentur a nobis, et galêa sic repurgaretur. Vix enim cum eis
venissemus in Ierusalem sine sanguinis effusione et aliquorum
occisione. Mansimus autem per unam noctem in Corcyra, dormientes in
navi. Porro eadem nocte valde perterriti fuimus. Nam cum iam tenebrae
essent in sero, et adhuc in colloquio juxta malum staremus,
deprehendimus unam alienam barcam galêae nostrae adhaerere, in qua
erant turci, exploratores, et cupientes audire colloquia nostra. Statim
autem ad lapides cucurrimus, post fugientes jactantes. Barca vero
prolapsa in mari altum repente petiit, et evasit. Mane autem facto
insonuerunt tubicines nostri baccinis, sive trumpetae, insinuantes
recessum instare, et soluta galêa cum laetitia et cantu portui dorsum
vertimus. Et stabant peregrini remanentes, nosque deridebant, dicentes:
nos esse homines desperatos, et _Waghels_. Commune enim verbum fuit in
Corcyra, quod antequam Metonam veniremus capti essemus. Sic ergo nos ab
aspectu Corcyrae sublati sumus, et cum gaudio et timore (#15 A#)
processimus.

Porro illi XL peregrini, qui remanserant Corcyri, conducta navi reversi
sunt Venetias, quo cum venissent, pro certo divulgabant, nos esse
captos per turcos. Sic etiam dicebant in caeteris civitatibus Italiae,
Galliae, et Germaniae. Hoc autem facientes volebant suam timiditatem
palliare cum diffortuniis nostris. Unde in nonnullis locis fuerunt mihi
celebratae missae de Requiem per Sueviam. Ipsam enim Sueviam et
Bavariam mendaciis illis repleverunt. Interea prospero cursu Metonam
venimus, nec vidimus in mari vel parvam naviculam, de quo et Metonenses
mirabantur. Omnes enim maritimi timore magno erant perculsi. Cum magno
autem serio suadebant nobis theutonici, qui domum ibi habent, ne
ulterius progredi perserveremus, et dicebant nobis multa terribilia.
Nos vero sicut prius ita et nunc nullo terrore retracti ad iter nostrum
perficiendum processimus; et Deo duce cum pace et sine perterrente
Cretam venimus, portumque Candiae cum gaudio ingressi sumus. Ad nostrum
autem ingressum accurrit quasi tota civitas, videre nos, quia erat
monstruosum, imo miraculosum, jam Christianam Galêam Turcorum saevitiam
evadere, quos videbant cottidie in armatis triremibus pro praeda per
mare discurrere. Intravimus autem at quendam Theutonicum, qui licet
esset Patronus turpitudinis tamen ad nostrum ingressum mundavit aedem,
et scorta removit. Non erat aliud hospitium ibi pro peregrinis. Porro
juxta domum illam erat alia domus, hospitium Turcorum mercatorum, et
actu erant in ea multi Turci Constantinopolitani mercatores divites,
qui, ut nobis referebatur, dicebant: homines isti, si ulterius
processerint, perditi sunt. Quidam etiam de Turcis ad nos in domum
venerunt, avisantes nos, ne rebus sic stantibus mare intraremus, quia
capi nos esset consequens. Insuper dux Candiae et sui consiliarii,
volentes nobis misericordiam praestare, miserunt ad nos Oratorem, qui
pulcherrima oratione Latina commendabat nostram peregrinationem et
plurimis rationibus dissuadebat ulteriorem profectionem, ostendens jam
et majus periculum quam hucusque, quia inter Cretam et Cyprum mediaret
Rhodus insula, quae erat obsidione Turcorum vallata, nec possemus
evadere, quin in hoc medio occurrent nobis Turcorum piratae. Mansimus
autem ibi per quinque dies, et omni die pejora nova accepimus. Quibus
tamen non obstantibus Galêam ingressi sumus, et ad profectionem nos
disposuimus. Cum timore autem navigare incepimus timentes ne forte
ventus veniret, et raptam Galêam in exercitum et obsidionem Turcorum
nos projiceret. Quam cito autem extra portum in altum venimus; ecce
aspiravit ventus fortissimus et optatus, et longe a Cycladum insulis,
quarum Rhodus prima est, nos (#B#) ejecit. Et ferebamur impulsu
prosperorum ventorum, qui continue succrescebant, te mare fremebat, et
fluctus intumescebant, adeo quod tempestas valida facta fuit. Et omnia
superiora navis aquis erant perfusa. Haec autem tempestas erat
saluberrima nobis tum quia repente impellebat nos ad portus intentos,
tum etiam quia reddidit nos ab invasione Turcorum securos. Quia
impossibile erat nostram navem capi in tam rapidissimo cursu
existentem. Ex tunc ergo deposuimus omnem apparatum bellicum,
bombardas, cuspides, lanceas, scuta et clypeos, balistas et arcus,
lapides et jacula, quibus in Corzyra Galêam nostram munivimus[TR24]
contra Turcorum incursum, quia vidimus nos inimicos crucis Christi
evasisse. Interea die secunda venimus Cyprum et ad portum Limovicensem
applicuimus, quia ventus contrarius nos cöegit petere portum. Illo
vento quiescente ad portum Nicomicensem navigavimus mansuri ibi per
aliquot dies, quia dominus Patronus fratrem habuit cum Regina Cypri
Nichosiae, cum quo tractatum habuit, cujus finem expectare nos
oportuit. Expeditio negotio solvimus triremem et cum magno desiderio
proximum portum, in quem venturi eramus, desideravimus citius
attingere. Nullum enim portum nisi terrae sanctae amplius habuimus.
Tandem vento nos impellente tertia die terram sanctam vidimus, et prae
Jubilo: Te Deum laudamus, altisonis vocibus decantavimus, et proram
contra portum Joppen, quam Japha vulgares nominant, direximus, et ante
scopulos Andromedae, anchoris ejectis, navem stabilivimus. Statim autem
Dominus Patronus emisit servum unum ad hoc dispositum, ut curreret in
Jerusalem, et Patri Gardiano montis Syon nunciaret adventum nostrum, ut
veniens cum Dominis et asinariis ducerent nos in Jerusalem. Et mansimus
sic in Galêa expectantes conductores nostros VII. diebus; post quos in
barceis educti sumus ad terram, et intrusi in vetustissima habitacula
testudinata et ruinosa et foetida, in quibus una duntaxat nocte
mansimus: et post hoc ad asinos nobis adductos transivimus, sedentes
super eos, et ita a mari cum Sarracenis recessimus et in civitatem Rama
venimus; in qua per aliquot dies commorantes inde Jerosolymam ingressi
sumus; non in hospitale, sed in quandam domum in Mello locatam ducti
fuimus; ibique comedimus et dormivimus etc.

Mansimus autem in terra sancta non plus quam IX. diebus, in quibus
circuivimus omnia loca sancta communia, cum maxima festinantia, et die
ac nocte in labore peregrinandi eramus occupati; et vix dabatur nobis
tempus paululum quiescendi. Visitatis autem sanctis locis perfunctorie
et domino meo Georio de Lapide, cum aliis nobilibus insigniis militiae
in dominico sepulchro adornatis eduxerunt nos extra civitatem sanctam,
per viam, qua veneramus ad mare, ubi nostra Galêa stabat. (#16 A#)
Porro nemo mansit de Peregrinis in Jerusalem nisi duo Anglici volentes
transire ad Sanctam Katharinam, cum quibus libenter mansissem, si
Theutonicum aut latinam linguam novissent, et quia cum eis loqui non
potuis, non erat mihi societas apta vel proportionata: verumtamen his
non obstantibus cum eis in Jerusalem mansissem, et patientiam de
linguae carentia habuissem, si non firmo proposito concepissem iterum
redeundi in Jerusalem. Ab ea namque hora, qua tempus nostrum aderat
recedendi a civitate sancta, proposui, juravi et statui me quantocyus
reversurum, et illam sanctam peregrinationem tanquam praeambulum
futurae habui. Sicut studens lectionem aliquam memoriae commendare
intendens, primo perfunctorie lectionem praevidet et postea repetit
mature et tractim tempus accipiens sufficiens imprimendi; sic et in
proposito feci, et nullo modo contentus fui de visis, nec ea, quae
videram, memoriae commendaveram, sed servavi futurae peregrinationi.

Igitur cum ad mare venissemus, eramus pene omnes infirmi laboribus,
caloribus, vigiliis et penuriis extenuati, et ita infirmi reducti
fuimus in Galêam, et facta fuit Galêa tanquam Hospitale repletum
miseris et infirmis hominibus. Post multos dies revenimus in Cyprum in
felici navigatione reducti in portum qui dicitur: Salina; et ibi
debiliores peregrinos in villam quandam prope induximus, saniores vero
peregrini cum Domino Patrono conductis equis in Nychosiam profecti
sunt, quae est civitas[TR25] metropolitana Cypriae, et sedes regni, VI.
Theutonicis miliaribus distans a mari. Est autem de antiquo more, quod
milites sancti sepulchri praesentant se regi Cypri et quoddam pactum
cum eo ineunt: qui etiam eos socios suos vocat, et libro nomina eorum
intitulat dans eis argenteum gladiolum in vagina cingulo circumligatum,
et in fine gladioli pendet argenteus flosculus, violae speciem
praeferens, in signum foederatae societatis. Ea ergo de causa dominus
meus Georius de Lapide, cui ego semper adhaesi, cum aliis nobilibus
Nichosiam urbem intravimus, et per tres dies ibi fuimus. Sed quia jam
regnum Cypri caret rege, ideo nobiles a Domina Regina petierunt recipi
in societatem Regum Cypri. Quae eos in Caenaculum grande vocavit, et
ante se locatis jura illius societatis per Interpretem eis proposuit,
quae sunt: ut regnum Cypri in ejus necessitate defensare conentur, cum
sit medium inter Sarracenos, Turcos et Tartaros. Qui manu fide data
reginae, tradidit eis gladiolos et abire permisit. Post haec in equis
reversi sumus ad mare. Porro in via transivimus ad radices cujusdam
altissimi montis, in cujus supercilio Capella est, in qua dixerunt
nobis crucem dextri latronis esse locatam, et mirabiliter suspensam,
quam libenter vidissem. Sed tempus non habui, ideo etiam hoc ad
secundam peregrinationem meam suspendi. Cumque ad mare in Galêam
venissemus, reperimus duos peregrinos defunctos, unus erat Sacerdos
ordinis Minorum, vir fortis et doctus, alter erat sartor (#B#)
Biccardus, vir probus et bonus. Aliqui vero erant in agonia mortis. Sed
et nos, qui de Nichosia venimus in lectulos decidimus aegritudinis
magnae: et adeo multiplicati fuerunt infirmi, quod servitores non
erant, qui necessaria cupita infirmis ministrarent. Videntes autem
antiquae vetulae matronae necessitatem nostram, motae super nos
misericordia nobis servierunt; non enim erat aliqua inter eas infirma.
In quo facto confudit Deus in robore illarum vetularum fortitudinem
illorum militum, qui Venetiis eas spernebant, cum eisque navigare
refugiebant. Discurrebant autem per Galêam de uno informo ad alterum et
suis spretoribus derisoribus in lectulis prostratis serviebant. Praeter
infirmitates autem et miserias praefatas renovatus est in nobis
Turcorum timor, et jam magis timere incepimus quam prius. Interea
gubernatores solverunt Galêam, et mare petentes ventorum adjutorium
nullum habuimus; sed inutiliter ad litus Cypri volutabamur. Idcirco
iterum ad Cyprum applicuimus in portam sterilem Limonam. In quo cum
inpatientia ventos secundos exspectavimus. Post duos dies portum illum
egressi sumus ad mare. Sed ecce ventus inutilis venit, nosque in fretum
tulit longius a terra et ab itinere nostro, et multis diebus sic
inutiliter vagabamur, et incepimus egere in navi, et defectum omnium
necessariorum pati. Interea quidam miles miserabili fine diem clausit
extremum; quem illigato linteo, et lapidibus gravatum, cum planctu
marinis fluctibus exposuimus. Die tertia post haec quidam alius miles,
alienatus a sensibus cum multis[TR26] clamoribus et doloribus
exspiravit. Hunc ad terram in barca[TR27] duximus sepeliendum, quia
prope ad litus Cypri juxta Paphum eramus. Pessimam inter haec
navigationem habuimus, et defectum aquae, panis et aliorum patiebamur.
Ejecti autem sumus per inutilem ventum a conspectu Cypri, et tribus
diebus ac noctibus nullam terram vidimus; et post hoc iterum ad latus
Cypri delati sumus ad portum Paphum, de quo fit mentio Actor. 13. Et in
illo portu necessaria emimus, et citius ab eo recessimus, et inutiliter
sine profectu ad latus Cypri ferebamur. Ad haec diffortunia accessit
aliud valde triste. Nam eadem nocte gubernatoribus occupatis circa vela
et Galêae instrumenta, ecce ex improviso de supremo mali una trochlea
decidit, et optimum gubernatorem tangens extinxit, ad cujus nutum
universi marinarii Galestreli et Galeotae movebantur. Magnus ultra
modum planctus factus est in Galêa de morte illius viri nec erat sibi
similis in Galêa, qui succederet in locum ejus. Multis autem diebus
taediosam fecimus navigationem, et Cretensem portum optavimus
attingere, et longius a Rhodo recedere, sed parum profecimus. Interea
die quadam vidimus a longe super mare contra nos Galêam praedalem
properantem, et vehementer timuimus, aestimantes (#17 A#) Turcos
venire: sed dum proximior fieret, cognovimus esse Galêam Venetianam, et
depositis[TR28] armis, quae produci jusserat Patronus pro defensione
contra Turcos, praestolabamur praesentiam illius Galêae ad audiendum
rumores novos. Quae cum praesto esset, intelleximus Turcum a Rhodo cum
exercitibus suis confusum et victum recessisse.[TR29] Ad haec nova
gaudio ineffabili repleti sumus, et rostrum Galêae ab itinere
capto[TR30] avertimus, et ad Rhodum Insulam nos convertimus. Ad quam
tamen propter ventorum inutilium impedimenta in multis diebus non
venimus. Imo in terminos Turcorum projecti sumus, et aulonem quendam
navigavimus in quo ab utraque parte terram et montana Turciae habuimus.
Innovatus est inter haec timor noster, et timebamus, quod Turci nos
videntes forte in nos saevirent, propter confusionem, quam in Rhodo
acceperant, vindicandam. Nullum etiam ventum habuimus et taediosissima
navigatione inter Turcorum montana processimus, pigro remorum tractu.
Tandem advenit ventus, qui nos[TR31] liberavit, Galêamque repente ad
Insulam Rhodum impulit, longe tamen a Colossensium civitate, ad latus
montanorum processimus. Ad locum autem quendam venimus, in quo de pede
montis fons vivus emanat, ad quem ejecta barca[TR32] Galêoti[TR33] cum
brillis [sic] navigantes recentem aquam ad Galêam tulerunt. Quibus
Galêam intrantibus accurrerunt omnes de suis mansiunculis et cumbis cum
scutellis, crateribus, ciathis, vialis flasconibus, vitris et
boccalibus ad mendicandum aquam a Galêotis et Barcaleris. Et fuit tanta
compressio pro aqua, quantam nunquam vidi pro vino aut pro pane.
Libenter autem et hilariter aquam diviserunt singulis. Ex aquae ergo
recentis gustu refocillati sumus, et quodammodo reviximus, sicut herbae
et virgulta Solis ardoribus adusta, et humiliata pluvia et roris
perfusione revirescunt. Tota enim Galêa ad aquae gustum exhilarata
fuit, et qui prius vix poterant spirare, jam incipiebant cantare. Nam
laetitiam, quam vinum bonum temperatè sumptum causat, hanc aqua post
longam sitim infert. Quantas tribulationes et defectus sustinuerimus a
portu Joppensi terrae sanctae, usque huc, dicere non sufficio. Nam in
illis miseriarum nostrarum diebus miratus saepe fuit, quod homo est
adeo delicatus in terra existens, quod sollicitatur quasi per totum
annum ad jejunium quadragesimae et de abstinentia in pane et aqua in
Parasceve perficiendo. O si in his diebus habuissemus pro semel tantum
in die, non dico cibos quadragesimales in abundantia, sed victum
parascevalem in pondere et mensura, libentissime jejunassemus. In
Parasceve enim ministratur jejunantibus panis albus recens et bonus, et
aqua clara, frigida, dulcis et sapida, quam si habuissemus felices nos
fuisse judicassemus. Ibi enim non erat amplius aqua nisi putrida et
faetidissima, et si aliquis Galêota habuit aquam nondum foetentem,
emebant eam peregrini, (#B#) majori pretio quam vinum, non obstante
etiam, quod erat calida, et albida, non omnino clara. Et quod his magis
mirabile est apud non expertum, et miserabile apud expertos, in tanta
eramus miseria, et defectione, quod aquae putridae et foetidae erant
pretiosae, et magna erat cura domino Patrono et omnium gubernatorum, ne
et illae aquae nobis deficerent. Idcirco prohibuit Dominus Patronus, ne
Cellerarius ulterius potum aquae hujusmodi bestiis ministraret, quae in
stabulo stabant mactandae, sed reservaretur hominibus, quos siti mori
crudelius esset quam bestias. Sic ergo stabant oves, caprae, muli et
porcelli per aliquot dies sine adaquatione in ariditate et siti. In his
diebus vidi saepe, quod mane bestiae ipsae lambebant ligna et asseres,
rorem, qui noctibus ea madidaverat, inde sugentes. Et quanquam in aquis
essemus infinitis, tamen maris aquae nec bestiis nec hominibus sunt
potabiles. Potius moritur homo aut bestia potu illius amarissimae
aquae, quam refocilletur. Defectus aquae omnes maris miserias excedit.
Sileo de marcidis panibus et vermiculosis paximatibus, et muscidis
carnibus, et abominabilibus cocturis, de quibus tamen omnibus contenti
fuissemus, si aquam sanam habuissemus ad mensuram, et si non pro sanis,
saltem pro nostris miseris infirmis. Saepissime tantam sitim passus ego
fui, et tantum aquae frigidae desiderium habui, quod cogitavi, quando
contingeret[TR34] me Ulmam reverti, statim ascendere vellem in
Blaubüren et ibi ad lacum de profundo emanentem sedere ad
satisfaciendum appetitui meo. Vini defectus non erat in Galêa, sed
abundans et praecipuum reperiebatur faciliter. Sed nihil sine aquae
admixtione nobis sapiebat propter sui fortitudinem et tepiditatem, et
tantum de illo.

Igitur de loco, ubi aquam hauseramus, repente per bonum ventum projecti
sumus, ad portum Colossensem ante Rhodiorum civitatem. Erat autem nox,
circa horam nonam ante mediam noctem et Lunae splendentis clare
beneficio, quo navigaremus, vidimus. Cumque portum intrare conaremur,
et nostri marinarii vela cum labore clamoroso, ut fieri solet,
verterent, incenderunt in turribus lumina, et per muros discurrentes
tumultum magnum habuerunt, putantes nos esse adversarios Turcas et
incensa una bombarda magna sonitu ingenti nos terruerunt. Quo terrore
percussi lumina plurima accendimus et nos, et superioribus Galêae
(partibus) stabamus, precantes, ne nos laederent, quia cruce Christi
signati essemus, et amici Crufixi, cujus inimicos paulo ante ni hoc
loco prostratos esse nos minime lateret. Hoc cum custodes audivissent,
Machinas paratas ad jaciendum contra nos averterunt, et arcus detentos
remiserunt. Concurrerunt autem undique de civitate super murum cum
faculis ardentibus videre hospites Christianos cupientes. Nullam enim
navem Christianam adhuc (#18 A#) viderant, ex quo Turcorum classem a se
fugaverant.

Porro speculator de turri interrogavit, qui essemus et unde essemus?
Cui unus de Galêotis minus provide respondit. Venetiani, inquit, sumus,
et Galêa est S. Marci propria. Dominus autem Patronus jussit pugnis
tundi os Galeotae illius; et alium praecepit clamare sic: Galêa ista
venit de Joppen, et inexistentes eam sunt milites peregrini de
Ierusalem et navigare cupimus in Italiam. Timebat enim dominus
Patronus, quod non gratus hospes esset, pro eo quod erat Venetianus,
quibus Rhodiani non multum afficiebantur, propter confoederationem cum
Turcis. Audio enim turribus quod essemus peregrini salutaverunt nos
pacifice, et ante portum stabilire navem permiserunt, nequaquam autem
portum intrare, ne forte dolosa simulatione deciperentur. Navi ergo
locata in cumbas nostras descendimus, et dormivimus usque mane.

Mane antequam surgeremus, navigaverunt aliqui de Dominis Rhodiensibus
ad nos perscrutantes Galêam et peregrinos videntes, cum quibus in
civitatem navigavimus per Cadavera Turcorum interfectorum, quibus adhuc
littus plenum erat, quos mare ejecerat. Et ingressi civitatem eam
miserabiliter destructam invenimus, et plenam spericis [Sphaericis]
lapidibus magnis et mediocribus, quos Turci machinis injecerant, quae
dicuntur fuisse octo millia et unus per vicos et plateas et domos
dispersi; et ruinas miserabiles murorum et turrium, et multa alia de
quibus in reversione[TR35] secundae Evagationis dicam. Mansimus autem
quatuor diebus in Rhodo et consumpsimus multam pecuniam, quia omnia
erant in carissimo foro facta ex quo Turci Insulam devastaverant et
spoliaverant. Ego ipse emi pro domino meo Georio duas gallinas pro I.
Ducato, quia erat debilis, sicut et ego; laboravi enim tunc dysenteria,
et de vita mea pene desperavi.

Interea tempus advenit, quo recedere deberemus, et ingressi sunt
nobiscum in Galêam aliqui de dominis Johannitis, et quidam qui multis
annis in Turcia capti fuerant, et missi in exercitu contra Rhodum, qui
in obsidione confugerunt ad civitatem. Quidam etiam Iudaei, qui in
obsidione fortiter egerunt, nobiscum transfretaverunt. Inter illos vero
qui de captivitate Turcorum evaserunt, erat nobilis quidam de Austria,
quem dominus meus ad se recepit, et in Alemaniam reduxit, quem
miserrimum reperimus. Fuit autem Galêa nostra propter illorum ingressum
facta arta et inquieta, et navigantes per ventos inutiles per diversa
loca sumus deportati, et multum defectum sustinuimus antequam portum
Cretensem apprehendimus. Quo dantem adepto Cretam ingressi sumus, et
aliquibus diebus ibi mansimus, post quos sero quodam Galeam ingressi
sumus, ut in nocte recederemus, introferentes ea quae emimus. Mane
facto et Galêa soluta a tonsillis, cum eam ad ventum importunius
verterent, temo, sive gubernaculum impegit in scopulos, et sub aqua
rupit, et modicum distabat, quod navis cum rostro prorae in petras de
littore prominentes impegisset, et tota Galêa rupta et dissipata
fuisset, (#B#) et nos perissemus. Quapropter clamor magnus in altum
attollitur et accurrentes populi de civitate periculo nostro succurrere
cupientes. Et quia temo jam ruptum erat, navigare non poteramus, sed
Galéam reinduximus in portum ad locum ubi prius steterat. Quidam autem
vir aquarius dispositis rebus ad refectionem gubernaculi se parabat,
hoc modo nobis videntibus. Exuit se vestibus, usquae ad femoralia, et
acceptis clavis, malleo et forcipe infecit se mari, et ferebatur in
profundum ad rupturam temonis, et sic sub aqua fabricavit clavos
extrahens, alios incutiens. Et post longam moram, cum omnia refecisset,
prodiit de profundo, et ad nos ascendit scandens sursum per latus
Galêae. Haec quidem vidimus, sed quo modo artifex ille sub aqua
spiraverit, et quomodo malleo percutere potuerit, et tam diu manere in
aquis salsis penitus ignoro. Sed hoc scio, quod ingenium humanum igne
et aquis dominatur, sicut humana ratio astris. Porro reformato temone,
cum jam recedere non putaremus, surrexit ventus nobis contrarius, ita
quod Galéa non poterat nec extra portum educi, et regressi sumus in
civitatem ad loca unde exivimus, et comedimus et bibimus.

Est enim optimus et pinguissimus maris portus omnibus mundi bonis
abundans: praecipue tamen ibi est vinum Creticum, quod nos nominamus
malphaticum, in toto mundo notum, et omnia sunt ibi in bono foro. Ideo
grave non fuit nobis ibi manere, sed optabile. Ideo circa vesperas
revocati fuimus in Galêam et alii citus, alii tardius redierunt. Ego
vero eram de primis in ea, et steti in castello Galêae ad respiciendum,
an aliqui prater illos, qui in Cypro et in Rhodo ad nos ingressi
fuerant, intrarent: et intraverunt duo Graeci Episcopi cum multis
aliis. Ea autem, quae alias ibi vidi, protinus non conscriberem, si
maturitate omnimoda hoc Evagatorium ornatum habere vellem; sed ut
promisi fratribus meis in epistola, seriosis saepe jocunda et ludicra
addidi. Interea me sic stante et ingredientes considerante, vidi plures
de peregrinis vertiginosos supra marginem maris stare, et ad descensum
in barcam[TR36] trepidare. Vinum enim Creticum dulce et delectabile
copiose sumptum vertiginem inducit. Erant autem gradus lapidei in
litore ad murum civitatis, per quos oportebat ingredi Galêam volentem
descendere, et naviculam parvam intrare, in qua ducebatur usque ad
Galêam et iterum juxta Galêam exeundo scapham per alios gradus
ascendere in Galêam; quod illo vesperi multis erat adeo difficile, quod
oportebat eos portari de gradibus muri in scapham, et de scapha in
Galêam, usque ad stantias suas. Inter alios venit quidam peregrinus
servus quorundam dominorum de civitate, portans res dominorum suorum et
flascones vini et saccum cum recentibus panibus, et ibat curvatus
oneribus et cum hoc gravatus vino. Cumque venisset super gradus, et
descendere inciperet ad mare in scapham, repente per praeceps cum
omnibus quae portabat lapsus est in maris profundum. Statim autem ad
clamorem astantium Barcaleri ad locum immersionis cum scaphis venerunt,
et prodientem extraxerunt: panes autem et omnia quae portaverat
supernatabant, et ad nihilum deducta et redacta sunt. Aliquidam
peregrinus sacerdos (#19 A#) Dalmata, mihi multum familiaris, etiam
nimis de dulci gustaverat, ita quod cum labore in Galêam usque ad malum
venit, et ibi stabat, loquens cum alio Dalmata usque ad tenebras.
Stabat autem prope foramen carinae, per quod non est descensus nocte,
sed tantum die, et dum nox est facta, deponitur scala, ut non
inquietentur inferius dormientes in illo latere. Cumque ille bonus
peregrinus locutionem suam finivisset, et jam nos inferius omnes in
lectis nostris jaceremus colloquentes, volebat in cumbam suam
descendere per proximum foramen, et ponens in incerto pedes, importune
deorsum lapsus est per foramen in pavimentum carinae, ita quod galêa ad
suum casum tremuit, quia erat vir magnus et crassus. Nos vero omnes
conticuimus, perterriti auscultantes quis cecidisset. Statim autem ille
illaesus surrexit, et cum ira incepit lingua balbutiente quaerere,
dicens: Ecce scalam sub pedibus habui et per tres gradus descendi et
quidam traxit mihi eam de pedibus et cedidi. Cui cum quidam diceret:
scalam ante horam fuisse depositam;[TR37] respondit: non est ita, quia
tribus gradibus jam descenderam, et in tertio gradu me consistente mihi
est detracta. Ad haec verba omnes fuimus resoluti in risum, scientes
scalam ante horam fuisse amotam; ego vero jocundatus magis fui,
congaudens socio, quod in tam periculoso et alto casu nihil mali sibi
accidit, multum in risum concitatus fui. Cumque audivisset me ridentem
infremuit contra me. Ecce, inquit, manifeste cerno, quod tu frater
Felix mihi scalam traxisti de pedibus. Certe Galêam non exibis, nisi me
vindicavero. Cumque me excusarem, plus indignabatur, et mihi
maledicebat, jurans se in crastinum vindictam de me sumere. Sed
dormitio sequens omnes vertiginosos et aegrotos, quos vinum Creticum
debilitaverat, sanavit: nec in crastinum memoria istorum fuit. Si ille
peregrinus absque vino et sobrius istum casum accepisset, forte
cervicem aut tibias confregisset. Communiter enim ebrii in casibus
periculosis sunt caeteris fortunatiores, sed non prudentiores, dempto
Polemo juvene ebriosissimo, de quo legitur in vita Xenocratis
Philosophi discipuli Platonis, qui totus ebrius et lascivis vestibus
indutus cum per civitatem Athenas madens vino discurreret, et scholas
Xenocratis apertas cerneret, intravit, ut disciplinis intendentes
derideret. Cumque omnes ad ejus ingressum indignarentur, Xenocrates
vultu maturo, omissa re, de qua disserebatur, de modestia et
temperantia loqui cepit. Cujus gravitatem sermonis Polemon audiens,
primo detractam de capite coronam florum projecit, postmodum pallium
seculare deposuit, et ad ultimum omnibus voluptatibus spretis ad unius
orationis auditum philosophus maximus evasit. Transacta illa nocte in
crepusculo navem solvimus, et extra portumper ventum elati sumus. Sed
cum non longe venissemus, occurrit nobis ventus contrarius, et
jactabamur in fluctibus sine progressu. Conabantur ergo portum Creticum
reintrare; sed non poterant obsistente vento. Mare autem fervescebat et
intumescebat nimis inter nos et Candiam. Porro gubernatores videntes
incautum esse, navem tantis oneribus gravatam, aurae fluctibus
committere, a latere ventorum studebant terram petere, et magno labore
pervenimus ad montana Cretae infra civitatem ad duo miliaria, ibique
ejectis anchoris navem fiximus in sterili et deserto loco. Sequenti
nocte solvimus Galêam, et mare ingressi ventum magnum habuimus, sed
inutilem et passi fuimus ingentem tempestatem illa nocte et die
sequenti. Alia vero nocte, quae fuit in festo S. Michaelis, concussum
est mare adeo horribiliter sicut unquam vidimus in tota ista
navigatione. In hac tempestate multi vota voverunt Domino. Quidam enim,
qui hactenus noctem S. Michaelis cum ventris ingluvie peregerunt,
voverunt illam vigiliam cum jejunio, quoad viverent, peragere.[TR38]
Aquae enim intemperatae incidentes nos multum perturbabant, et eramus
omnes infirmi, et vertiginem ac evomitationem patiebamur propter navis
agitationem. Illa tempestate durante factus est ventus ille pro nobis,
qui prius erat (#B#) contra nos, et velocissimo cursu multas regiones
postergavimus, et prope Metonam venimus, sed in portum intrare non
valuimus. Et ne vi ventorum retrorsum pelleremur, portum quendam
desertum inter parietes petrarum intravimus. Et quia vix per miliare
Alemanicum a Metona eramus, nos peregrini acceptis sacculis nostris per
terram in Metonam ivimus ibique Galêam exspectavimus. Deinde a Metona
recessimus, et rapido cursu in Corzyram venimus, ubi alii peregrini
divisi fuerunt a nobis. At vesperascente die de Corzyra ad insulas
Gozapolis delati sumus. Dum autem obscura nox adesset, nec aliqua
sidera apparerent facto eurippo orta est saevissima tempestas, et
horribilis aëris et maris perturbatio. Venti enim validissimi in altum
nos levabant, et fulgura coruscabant et tonitrua horrenda intonabant,
cum quibus hinc inde formidanda fulmina cadebant: adeo ut in multis
locis mare ardere videbatur. Sed et pluvia ita intemperate inundabat,
ac si nubes fractae et penitus dissolutae caderent. Insuper procellae
importune accurrentes in Galêam cadebant, eamque continue operiebant,
et altera Galêae adeo dure percutiebant, ac si de monte aliquo grandes
lapides contra asseres currere per praeceps mitterentur. Saepe de hoc
miratus sum in maris tempestatibus existens, quod aqua, cum sit corpus
rarum, tenue et molle, tam duram impactionem in corpus oppositum potest
facere: facit enim strepitum ad navem currens, ac si molares de saltu
accurrerent, nec mirum si navem ferream destruerent. Aquae tamen maris
sunt magis importunae, sonorosae et magis mirabiles sunt in suis
elationibus, quam aliae aquae. Ego habui delectationem magnam in
tempestatibus superius sedendo aut stando, et videndo mirabiles
successus procellarum et occursus horribiles aquarum. Tolerabiles sunt
tempestates diurnae, sed nocturnae sunt nimis inhumanae, praecipue
quando sunt saevae, sicut fuit illa, de qua nunc loquor. Fuit enim
saevissima et in intensis tenebris, nec erat lumen, nisi quod
coruscationes continuae fulgurum causabant. Et erat tam saevus ventus
elevans et dejiciens Galêam, eamque nunc huc nunc illuc inclinans et
concutiens, quod nemo in cumba sua[TR39] poterat jacere, minus sedere,
minime stare: sed ad columnas in medio sustentantes superiora aedificia
pendere necesse erat; vel flexis poplitibus ante cistas procumbere,
brachiis et manibus easdem complectere et sic tenere se, et inter haec
non nunquam cistae magnae et graves cum adhaerentibus evertebantur. Nam
ita diversos motus et violentos facit Galêa, quod omnia, quae stant,
evertit et quod dictu mirabile est, sed verissimum, ea quae in
parietibus ad uncos pendebant, de uncis solvebantur, et cadebant.
Quamvis autem navis fuerat bitumine undique linita et aliis, quibus
aquae ingressus et instillatio prohibetur, (#20 A#) in hac tamen
tempestate aqua per insuspectas rimas ingrediebatur undique, ita quod
in tota carina non fuit quidquam, quod non esset in aqua, lecti nostri
et omnia erant madida, panes biscotae et nostri paximates vel paximacii
aqua tacta in nihilum sunt reducta. In carina inferius fuit terror et
miseria; superius vero labor et angustia. Ventus velum magnum in petias
dilaceravit. Ideo antennam submiserunt, et velum aliud, quod nominant
papafigo, tempestatibus aptum, appenderunt: sed cum sursum antennam cum
complicato velo traxissent, et Galestreli marinarii sub antennam
sedentes ligamina solvissent, et velum deorsum caderet, Galeotaeque
inferius polistrelum, id est funem, quo inferiores extremitates veli
tenentur, in manibus tenerent: ecce ventus repente irruens importune
velum implevit, et polistrelum de manibus Galiotorum avulsit, velumque
rapuit et ipsum supra mali summitatem et supra kebam in altum evexit:
et ita importune in aëre volitabat, quod antenna ut arcus inclinabatur:
et ipse malus grossus et magnus de multis lignis et arboribus simul
junctis factus fragores magnos dabat, ac si jam ruptus fuisset et
fractus in medio. In quo maximum expectabimus periculum, quia si in
tanta tempestate fractus fuisset, mox involuti aquis submersi cum Galêa
fuissemus. Sicut enim avis non potest volare sine pennis et alis, sic
gravissima navis non potest procedere sine velis, quae sunt pennae ejus
et alae. Ideo quando Poetae loquuntur de equis alatis, non aliud
volunt, nisi naves velatas intelligi. Sicut Perseus venit de Graecia in
equo alato, et liberavit Andromedam de scopulo Joppe etc. Dabat ergo
malus horribiles multos fragores et antennae similiter; et tota Galêa
in omnibus juncturis videbatur dissolvi. In nulla re magis territus fui
in tempestatibus, quam in magnis fragoribus navis, qui ita importuni
sunt, quod homo aestimat jam navem esse in aliqua parte ruptam. Nec
potest se homo continere a clamore emittendo, propter subitum et
horridum sonum fragorum. Stetimus ergo in tristi spectaculo, et in
lamentabili periculo. Porro velo sic in aëre volante, discurrebant
Galioti et caeteri marinarii cum tanto clamore et ululatu, ac si jam
gladiis essent confodiendi, et per rudentes super antennam scandebant,
velum conabantur de sublimi ad se attrahere. Caeteri inferius currebant
undique polistrelum capere, et reaccipere quaerebant: alii trochleis
aptantes funes et spiras circumducebant. Peregrini vero et alii ad hos
discursus et labores inutiles Deum orabant, et sanctos invocabant.
Aliqui suas confessiones faciebant, tanquam jam in procinctu constituti
articulum ultimum mortis expectantes. Aliqui vota magna emittebant ad
Romam, ad S. Jacobum, et ad Beatam virginem hinc inde se ituros
promittebant, ut hanc mortem evadere possent. Non enim nisi mors
praesens timebatur. Cogitavi ad parabolas Anacharsis Philosophi, qui
navigantes nec vivis nec mortuis connumerandos esse dixit. Insuper eos
non nisi quatuor digitis a morte distare probavit, cum parietes navis
in spissitudine habeant quatuor digitos. Interrogatus etiam quae naves
essent tutiores? respondit: illae, quae in terra extra mare jacent; in
mare nullam asserens esse securitatem, propter multiplicia et repentina
pericula. (#B#) Grassante igitur hac terribili tempestate, ecce subito
et ex insperato de coelo adjutorium advenit. Inter fulgura enim et
coruscationes aparuit lux quaedam stans supra proram in aëre
aliquantulum fixa. Deinde paulatim se movit per gyrum Galêae usque ad
puppim et ibi evanuit. Fuit autem lux illa radius igneus longitudinem
cubitus habens. Hanc lucem cum gubernatores Galêotae et marinarii
caeteri vidissent, et peregrini qui superius erant, cessaverunt ab omni
labore, et siluerunt ab omni strepitu et clamore, et provoluti ad genua
extensis in caelum manibus mediocribus votibus nihil aliud promebant,
quam Sanctus, Sanctus, Sanctus. Porro nos inferius mysterium
ignorantes, perterriti de subita quiete et silentio, et de insolita
oratione; aestimavimus eos a laboribus cessasse propter desperationem,
et Sanctus clamare propter instantem exspirationem, et stabamus
attoniti, finem eventus exspectantes. Et ecce quidam ostium, quod supra
foramen commune Galêae, per quod de superioribus in carinam
descenditur, removit, et aperuit, et supra scalam stans, clamavit
verbis Italicis. O Signior pelegrini non habeate paura que questo note
non avereto fortuna: quod tantum sonat: O Domini peregrini nolite
timere, quia hac nocte et praesenti tempestate nihil mali patiemur,
quia consolationem de caelo habuimus. Post hoc perseverante tempestate,
recurrebant Galêotae ad solitos labores, et jam non ullulabant ut
prius, sed laetis clamoribus jubilantes laborabant. Non enim laborant
nisi cum clamore. Nemo autem aestimet, quod jam dicta de luce sint
ficta aut fabulosa, sed sunt verissima, et ea plus quam ducentorum
testium assertione hodie in humanis viventium probare possem. Nequaquam
enim abbreviata est manus domini, ut salvare non possit in tribulatione
existentes. Sed quis meruerit hanc miraculosam liberationem Deus scit,
qui etiam Ethnicis et Idolotatris in talibus periculis clamantibus
miraculose succurrit. Dum enim impetu maris volvuntur anxia necessitate
incassum ad surda loca exclamantes, non tamen omnino salutem desperant;
nam quandoque a maris exaestuante fluctu nave in altum elevata, tanquam
Deus quispiam salutem attulit periclitantibus. Haec Diodorus Antiquarum
historiarum lib. 4. de navigatione Trogloditarum in sinu Arabico. Verum
esti propter peccata mea aut alicujus alterius indigni fuimus caeli
signo, tamen aliorum devotissimorum peregrinorum, et potissime
honestarum foeminarum, quae in tribulationibus patientes devotissime et
lacrymabiliter orabant, dignae divina consolatione erant. Insuper cum
Deo derelictus sit pauper, qui in clamores et lamenta miserorum et
pauperrimorum Galiotorum attenderit, qui in medio tribulationis et
procellarum ipsum Deum, virginem Mariam, et Angelos ac Sanctos crebris
et altis clamoribus interpellabant. Aut quis scit, an forte angustiae
mulieris impraegnatae, uxoris fratris domini Patroni, quae in Cypro ad
nos ingressa fuerat, ad aures divinae pietatis pervenerint: vel fructus
ventris ejus necdum ex utero natus divinam pietatem obtinuerit, et
propter salvationem animae (#21 A#) ejus omnes nos salvos transire
permiserit. An ignoramus, quod Deus sit pronior ad miserendum quam ad
puniendum. Si ergo Sodomitas eum irritantes juste ignis consumpsit,
quia nullus inter eos reperiebatur bonus, propter quem omnibus
parceret, et misericorditer parvulos eorum innocentes pariter cum ipsis
occidit, ne imitatores fierent parentalis nequitiae; quid mirum, si
fideles Deum glorificantes, et propter eum peregrinantes, ejusque
auxilium precantes juste ab aquis salvat omnes? quia non solummodo
quinque tantum, sed forte quinquaginta, quos Abraham primo putavit in
Sodomis inveniendos. Gen. 18. p. 24., boni in navi reperibiles erant,
propter quos parcere cunctis, etiam criminosis paratus est, et puerum
illum in utro matris misericorditer conservare, quem forte scivit fore
futurum imitatorem virtutum et legum divinarum. Igitur in hac
tempestate magnam viam fecimus de vero nostro itinere: quia venti
contra portus nobis optatos nos impellebant, et duravit illa tota nocte
et die sequenti. Porro facto die, et tempestate durante in patientia
sic mansimus sine cibo et potu, quia non erat ignis in Galêa, et
coquina superius plena erat aquis et cum hoc omnes vertiginosi eramus
facti, et abominabamur omnes cibum et potum propter stomachi
subversionem. Et siquis etiam aliquid manducasset, durante tempestate,
non retinuisset, sed mox vomitando ejecisset. Nihil enim melius in
tempestatibus, quam vacuo stomacho manere. Et praeterea omnis panis
noster corruptus et inutilis factus fuit, per salsas maris aquas, et
ita cogebamur jejunare. Altera die processimus dimittentes Ragusium
civitatem ad dextram, et Cursulam ad sinistram, et venimus Laesinam in
civitatem: quam ingressi refecti sumus, et a vertigine capitis
liberati. Mansimus autem Laesinae tribus diebus, quia maximi venti in
mari erant, quos timebamus, quamvis pro nobis fuissent: et etiam
mansimus propter dominae praegnantis et gravidae refocillationem, quae
valde fuerat in illis tempestatibus infirmata; mirum est quod non fuit
mortua simul cum foetu in tantis terroribus. Deinde de Lesina
navigavimus cum bono vento.

Sed nocte jam incipiente confortatus est ventus et nimis invaluit,
projecitque nos in eurippos ad loca asperrima, scopulis et rupibus
plena, in quibus non potest fieri nocturna navigatio. Applicuimus autem
ad radices cujusdam scopulosi montis et bolide ejecto fundum
quaesivimus, ad stabiliendam ibi navem, quia tenebrae subito nos
praeoccupaverant, quod non poteramus adire aliquem portum signatum, nec
ulterius procedere. Cumque jam prope montem essemus Galêam vertere
conarentur, mox violenter a vento impulsa et fluctibus mota importune
girare cepit, et minabatur cum prora in cautes et scopulas montis
incidere, et sic Galêa dirupta fuisset. In ipsa autem navis gyratione
Galioti periculum cognoscentes horribili clamore caelum implebant et
discurrebant, seque ad evasionem disponebant. Interea duo Episcopi et
nos cum illis inferius eramus, et famuli Episcoporum ad foramen carinae
currebant, qui erant superius, ac desperate clamabant: O domini venite
sursum, navis rumpenda mergetur. Ad hunc clamorem Episcopi cum suis
tumultuose surgentes ascenderunt. Similiter et alii fecerunt, et facta
fuit compressio (#B#) magna in scalis et cursus mirabilis omnium ad
puppim festinantium, ut in scaphas ejectas saltarent. Servi et domini
Patroni cum gladiis abscissis funibus scapharum in mari eas cadere
permiserant, ut periculo submersionis instante ipse cum fratre et uxore
fratris et aliis domesticis suis primi evaderent. Verumtamen nemo adhuc
in scaphas descenderat, et si unus, descendisset, intolerabilis
tumultus factus fuisset. Multi enim de alto in scaphas saltassent,
laesique fuissent, et alios laesissent, qui eos ad mare projecissent,
et in scaphis existentes cum gladiis et cultellis evaginatis aliis
ingressum eos prohibuissent: quia in istis angustiis scaphae nimis
replentur et merguntur, et pauperes vitae suae consulere quaerentes
ante alios festinant, quos nobiles et servi nobilium gladiis necant.
Illos etiam, qui se manibus ad navem vel remos suspendunt, ut in
scapham labantur, alii videntes periculum in scaphis existentium
gladiis digitos et manus eorum abscindunt, qui cadentes deorsum in mare
submerguntur. Audivi horrenda ab his, qui talibus periculis
interfuerunt, quale nunc nobis erat in foribus. Sed Deus etiam hac vice
nos liberavit, et tumultus cum pace sedatus fuit, et navis ad scopulos
alligata, et vela dimissa et anchorae ejectae. Porro Galêotae illi,
quorum negligentia in tantum periculum venimus, graviter fuerunt plagis
vapulati, et dure castigati; sed nos peregrini intercessimus pro eis,
misericordiam divinam imitantes, quae nos sine meritis conservavit a
morte. In crastinum processimus, et in sinistra parte Iaderam Dalmatiae
civitatem dimisimus, et ventum secuti processimus. Vesperante autem
die, durus incepit flare ventus, et sero facto ingravatum est mare
valde super nos. Injecti autem euripis incidimus loca asperrima, nec ad
litus applicare ausi fuimus timentes Scillam aut Charybdin incidere. Ad
quoddam canale latum venimus et celerrimum ventum in eo habuimus, et
tamen in medio canalis navem stabilire tentavimus. Immerso autem bolide
invenimus excessivam aquae altitudinem. Ulterius ergo processimus et
factae sunt tenebrae occidente sole, nec poteramus sine magno periculo
longius navigare. Quaesito ergo cum bolide fundo, invenimus quidem sed
disproportionatum; nihilominus tamen ibi anchoram magnam ejecimus, pro
stabilimento Galêae, quae fundum petens non invenit, nec scopulos, nec
saxa, nec arenam, quibus mordacem dentem infigere posset, sed currentem
Galêam sequebatur arans terram, quod tamen nobis erat molestissimum.
Cum ingenti ergo labore retracta anchora et in alio loco ejecta sicut
prius sequebatur, sicut aratrum equos. Iterum autem ea levata in tertio
loco injecimus quae adhaesit quidem saxo, sed dum staret Galêa, et ad
rudentem pendens hinc inde moveretur, avulsus est dens anchorae a saxo,
et iterum currentem sequebatur Galêam, sed statim reperto alio scopulo
haesit. Ibi ergo sic pendentes mansimus[TR40] per noctem. Porro nos
peregrini ad quietis loca nos recepimus. Sed dominus Patronus cum
omnibus gubernatoribus et Galêotis totam noctem insomnem duxerunt, omni
momento interitum nostrum et suum expectantes. Nam ventus erat validus,
et (#22 A#) movebatur Galêa importune valde, quia non erat portus ubi
stabamus, quo a vi ventorum protegeremur. Idcirco timebant domini
gubernatores, quod anchora a scopulo solveretur, vel quod spirae
rumperentur et quicquid horum contigisset, in interitum ivissemus.
Eramus etiam in Carnero, qui est periculosissimus maris gulphus, et
impetuosissime currit ibi mare, contra portum Anchonensem. Ideo propter
instans periculum devenit dominus Patronus, quod statim adepto portu
Parentino cum omnibus peregrinis vellet navigare ad insulam S. Nicolai
ibique Missas pro gratiarum actione legere et cantare, quod et factum
est. Nam mane soluta Galêa multis transcursis civitatibus Dalmatiae,
venimus in Histriam ad Parentiam, et altero mane navigavimus cum
Patrono, et votum solemniter persolvimus. Mansimus autem Parentiae
quinque diebus, et postea una nocte usque in portum venetianum delati
sumus. Demum Venetias ingressi ab invicem divisi sumus, unus quisque in
patriam suam.

Interea quandam incidi infirmitatem, ex qua non lecto decubui, sed
tamen nec ambulare, nec equitare valui, usque ad sanationem. Ideo
Dominus meus Georius de Lapide cum aliis nobilibus ad propria remeavit.
Ego vero quasi per quindinam Venetiis in cura Medicorum fui Sanitate
recuperata cum quodam mercatore Venetias exivi, et empto equo Tervisii
cum eodem usque in Tridentum veni. A Tridento vero solus usque in
Nazaritum veni. Quo cum venissem post meridiem, inveni in hospitio
quatuor peregrinos terrae sanctae confratres meos de Anglia, et cum
gaudio nos invicem salutavimus. Disponebant autem se ad recessum,
volentes eodem die transcendere montem, quem nominant Sericium, quos
rogavi ut usque in crastinum manerent, ut simul proficiscemur usque
Ulmam: eram enim lassus, nec illo die volebam recedere. Ipsi vero
rogabant me, ut cum eis equitarem, quod nolui: sed apud eos institi
quatenus intuitu societatis nostrae, et contractae amicitiae manerent,
illi autem nolebant, dicentes: se audivisse pro certo, quod illo adhuc
die magnus exercitus armatorum equitum de curia Ducis Austriae in illam
villam et hospitium esset venturus, et illos vellent fugere, quia
insecurum est cum armatis morari. Et ita divisi fuimus ad invicem: quia
ipsi recesserunt et ego mansi. Vespere autem facto venerunt multi
armigeri ad hospitium nobiles cum famulis, quos Dux Austriae destinavit
pro defensione castri Kregen, quod comes Eberhardus de Wirtenberg
senior obsederat et evertere conabatur. Et fuit hospitium plenum
ferocibus armigeris. Qui audientes me de terra sancta venisse
venerabantur ut sacerdotem et religiosum, et ut terrae sanctae et
sancti sepulchri militem, et rogabant me, ut mane eis Missam legerem,
et cum eis recederem. (#B#) Mane facto Missam celebravi, cum eis
gentaculum [sic] sumpsi, et recessu solverunt pro me, et in medio
exercitus me secum ducebant cum gaudio et solatio. Cumque venissemus in
Campidonam reperi in hospitio coronae praefatos quatuor Anglicos
peregrinos vulneratos, percussos et omnibus rebus suis spoliatos,
miseres et tristissimos ac confusos. In silva enim prope Campidonam
latrones super eos irruerant, et cum gladiis eos de equis suis
ejecerant, et cum vim vi repellere conarentur et se defendere vellent,
gladiis eos vulneraverunt, ligaverunt, traxeruntque ad interiora[TR41]
nemoris a strata publica in quandam crepidinem solitariam, et ibi eos
cum multis injuriis spoliaverunt, et sacculos eorum scrutaverunt, et
bursas ac peras eorum evacuaverunt, eosque totaliter nudaverunt,
curiose quaerentes in vestimentis eorum, si forte pecunias insutas
haberent. Tandem autem eis viliora vestimenta restituentes, jurare eos
coegerunt, ut in triduo nulli dicerent, quid eis accidisset.
Contristatus autem fui super fratres meos valde, sed mihi ipsi
congratulabar, quod non cum eis mansi, quia pariter cum eis in manus
illorum raptorum incidissem. In crastinum cum illis armigeris in
Memmingen veni, et illo die ibi mansi. Altera die, quae fuit dies S.
Othmari, cum quodam sacerdote de Memmingem Ulmam usque perveni. Et
ingressus conventum charitative et laetanter fui susceptus: et ita in
cellam me recepi ad labores solitos. Pro certo autem dico, quod haec
prima peregrinatio in centuplo gravior et molestior mihi fuit, quam
secunda et multo periculosior tam per mare quam per terram. Societas
etiam peregrinorum primae Evagationis fuit inquietior, quia erant inter
eos multi passionatissimi homines, et fuit cottidianum litigium, et
aliqui fures Biccardi, aliqui semper infirmi, et ex omni parte gravior
fuit illa prima Evagatio, quam secunda, quamvis ipsa secunda fuerit
multa laboriosior, remotior, et dispendiosior ac periculosior: tum
majora et magis mortifera pericula expertus sum in prima quam in
secunda. Ex quibus omnibus liquet, quod falsum est hoc vulgare
proverbium; quod dicere inexperti soliti sunt: scilicet quod
peregrinatio a Venetiis per mare usque ad terram sanctam sit quoddam
solatiosum spatiamentum et[TR42] pauca aut nulla pericula. O deus meus,
quam grave et taediosum spatiamentum! quam multis miseriis infectum!
Multos enim robustos juvenes nobiles vidi ego in hoc spatiamento
succumbere, qui quodammodo sibi ipsis videbantur fluctibus maris
imperare et montium altitudines in statera appendere: qui tandem
miseriis fracti et infeliciter humiliati miserabiliter justo dei
judicio periere. Det Deus hanc peregrinationem spatiamentum leve
dicentium sic tristia sentire, ut discant cum peregrinis terrae sanctae
(#23 A#) debitam compassionem habere. Attemptare enim hanc
peregrinationem audaciae et fortitudinis est. In plerisque vitiosam
temeritatem et curiosam instabilitatem esse nemo dubitat. Pervenire
vero ad loca sancta et redire vivum et sanum ad propria speciale donum
Dei est.

            Finit Evagatio F. F. F. prima ad Terram Sanctam.



            Modus quo modo F. F. F. se disposuit ad secundam
            Evagationem vel peregrinationem Terrae Sanctae,
                   Jerusalem, Syon, et montis Synai.

Evagatione mea prima peracta, ut pro parte recitavi, sanus quidem
corpore Ulmam veni, et in apparentia laetum jocundumque me exhibui:
tristis tamen et inquietus animo et corde fui, propter solicitudinem et
curam, quam me habiturum sentiebam pro alia peregrinatione et reditu ad
terram sanctam et Jerusalem: sicut proposui in egressu meo de civitate
sancta, quod tamen propositum nulli hominum manifestavi. Nequaquam enim
contentus fui de peregrinatione prima, quia nimis festina fuit et
brevis, et per loca sancta cucurrimus absque intellectu et sine
affectu. Non etiam dabatur nobis tempus visitandi quaedam alia loca
sancta tam in Jersualem, quam extra. Nec permissi fuimus nisi semel
duntaxat circuire montem oliveti, et loca ejus; et Bethleem ac
Bethaniam non nisi semel, et in tenebris vidimus. Idcirco postquam
Ulmam redii, et de sepulchro sanctissimo Domini ac praesepio ejus et de
civitate sancta Jerusalem et de montibus per circuitum ejus cogitare
cepi, species, formae et habitudines illorum locorum et aliorum
fugerunt a me, et apparebat mihi terra sancta et Jerusalem cum locis
suis sub quadam caligine tenebrosa, ac si in somnis ea vidissem. Et
videbatur mihi quod minus scirem de omnibus locis sanctis, quam ante
eorum visitationem; unde accidit, quod interrogantibus me de locis
sanctis nullum verum dare potui responsum, nec certum conscribere
Evagatorium. Vehementer ergo dolui, quod tantas miserias, angustias et
labores (#B#) habueram, tantas etiam pecunias expenderam, tantumque
temporis perdideram, sine fructu, sine consolatione, sine cognitione.
Saepe dum pro mea consolatione me converti ad cogitandum de Jerusalem
et locis sanctis, et dubiosa imaginatio mihi occurreret, mihi ipsi cum
indignatione respondi: desiste quaeso de illis locis cogitare, putas
enim te ibi fuisse. Ex his tunc inardescebat desiderium redeundi ad
experiendum veritatem. Sed mox sequebatur in me nova tristitia, ex eo
quod redeundi modum videre non poteram, imo impossibilem reputavi
reditum. Sic ergo in fluctuatione steti, et nulli hominum ausus fui
loqui de hac re. Verebar de hoc facere mentionem Reverendo Patri
Magistro Ludowico Fuchs, licet esset mihi familiarissimus, et
secretorum meorum conscius; cui etiam occulta conscientiae meae sine
metu audebam committere: Propositum tamen meum redeundi in Jerusalem
non audebam suae Paternitati revelare, ne eum perturbarem, et ne ipse
et alii audientes, in me scandalizarentur, judicantes me instabilem et
monastica quiete impatientem; aut forte diabolicis incitamentis
vexatum, aut vitio curiositatis infectum, aut levitate motum; et ita
suspensus stabam et in nullo me manifestavi, nisi quod de terra sancta
et de Jerusalem interrogatus non loquebar absque suspiriis, et
nonnunquam dicebam, me ignorare Jerusalem vidisse. Et dum interrogarent
me, an desiderium redeundi haberem, respondi simpliciter, quod sic.
Interea tanto aestuavi desiderio redeundi, quod nullum studium, nulla
mihi placuit scriptura, nisi historiae Bibliae, et aliae facientes
mentionem de Jerusalem. Ideo omnia quae ad manum venerunt de istis
perlegi: collegi etiam omnia peregrinalia militum, et libellos
peregrinorum, et terrae sanctae descriptiones, eaque perlegi, et quanto
plus legi, tanto inquietior factus fui, quia imperfectam,
superficialem, distractam et confusam fuisse meam peregrinationem ex
aliis deprehendi. Et per annum sic in laboribus legendo et scribendo
steti. Anno autem uno cum illa inquietudine transacto venit in nostram
provinciam Generalis totius ordinis mei Praedicatorum, scilicet Salvus
de Casseta de Pannormo, missus a S. D. Papa Sixto IV. contra Dominum
Andream Archiepiscopum Crainensem, qui conabatur nescio quo spiritu
motus convocare ad Basileam generale Consilium, et ibidem residebat sub
Imperatoris Friderici tertii tutela: ut autem praefatus Magister
Ordinis Praedicatorum contra illum Archiepiscopum efficacius agere
posset, convocavit ad se ad Conventum Columbariensem famosiores nostrae
provinciae Praedicatores. Inter quos et ego missus veni ad praedictum
Conventum auditurus et pariturus praeceptis. (#24 A#) Itaque me cum
Oridinis Magistro existente inter alia, de quibus cum sua Paternitate
conferre habui, dixi suae Reverentiae desiderium meum de reintrando ad
terram sanctam et Ierusalem. Qui statim sine magnis precibus me
licentiavit et literam testimonialem mihi dedit sub sigillo ordinis, in
qua etiam prohibuit, ne quis eo inferior mihi in illa peregrinatione
impedimentum quovismodo praestaret. Obtenta ergo licentia, gaudens
Ulmam redii, et literam Magistri occultam tenui, tempus optativum eam
manifestandi exspectare volens. Post haec non multis diebus elapsis
venit Ulmam Reverendus in Christo Dominus Udalricus Gislinus, Episcopus
Adrimitanus et Suffraganeus domini Augustensis, mihi notus et
gratiosus, cum quo etiam venit quidam Sacrae Theologiae Doctor, Ordinis
minorum, qui Romam adire volebat, et ordinem Episcopalem recipere, quia
Dominus Episcopus Frisiensis eum assumpserat in Suffraganeum. Ad hos
dominos me contuli, et rogavi dictum Doctorem, quatenus mihi dignaretur
a S. D. Papa licentiam impetrare visitandi loca sancta transmarina; pro
quo etiam praedictus Reverendus Pater Dominus Udalricus Episcopus apud
eum pro me institit. Promissit ergo, et promissum tenuit, mihique
literam de data licentia misit. Qua habita adhuc silui et tempus magis
optativum exspectavi, sperans quod casus desideratus se offerret, quo
me non rogante desiderio meo satisfieret, sicut et factum fuit. Porro
illo in tempore erat Ulmae Conradus Locher, vir prudens, Sacri Imperii
ibidem ordinarius Balivus, multis nobilibus cognitus, et mihi non parum
affectus: huic uti fideli amico primo cor meum apperui[TR43] et sibi
desiderium meum et licentias revelavi, petens ab eo, si aliquem de
nobilibus patriae nosceret, volentem ad Dominicum Sepulchrum in
Ierusalem peregrinari, capellano ac servo indigentem, quod me apud
talem promoveret, tanquam expertum et utilem pro ista peregrinatione et
servilem in spiritualibus et corporalibus. Habens ergo vir praedictus
scrutinium inter nobilis et invenit, quod generosus vir Dominus
Johannes Truchsas de Waldpurg se disposuit ad transmarinam
peregrinationem simul cum quibusdam aliis baronibus et nobilibus. Ad
quos ille accessit et fidelissime me promovit, sicut rei probavit
eventus.

Nam statim post, et fuit Anno 1483 in die St. Gertrudis Virginis, venit
Ulmam praefatus vir nobilis dominus Johannes Truchsas de Waldpurg cum
pluribus aliis nobilibus amicis suis; et statim misso nuncio ad
conventum me accersivit. Cumque ad eum in hospitium suum venissem,
interrogavit me, tanquam consilium petiturus de regimine debito
volentium transfretare mare et peregrinari in Ierusalem. Audivi,
inquit, vos fuisse in transmarinis partibus; consulite quaeso, quae me
oporteat facere (#B#), ut incolumis reverti queam. Intendo, ait,
visitare terram sanctam et praeclaram civitatem Ierusalem, et praesepe
Domini dulcissimum, et sepulchrum Domini gloriosissimum: dicite, rogo,
difficultates et remedia. Cui cum ad singula responsa darem, curiosius
intuitus me omisit et destitit ab interrogationibus[TR44] inchoatis: et
interrogavit me, an adhuc haberem voluntatem redeundi in Ierusalem?
Respondi: nihil esse pro nunc in hoc mundo, cujus desiderium ardentius
haberem, quam illorum sanctorum locorum iteratum contuitum. Sic ergo
cognita voluntate mea vir nobilis redire me ad conventum fecit
certificans me, quod secum pariter et sociis suis essem iturus
Ierusalem. Conjuraverunt enim in unam societatem generosi viri et
domini: Dominus Johannes Wernherus de Cymbern Baro; Dominus Hainricus
de Stoefel Baro; Dominus Ursus de Rechberg de Hohenrechberg, et ipse
praefatus dominus Johannes Truchsas de Waldpurg, quasi pater omnium
praedictorum et causa ac motor eorum ad peregrinandum. Statim autem
eadem hora postquam in conventum redii, misit praefatus nobilis quendam
virum prudentem oratorem cum suis famulis, rogans reverendum Magistrum
Priorem ex parte dictorum nobilium Baronum, ut illum fratrem, qui
pridem in transmarinis partibus fuerat, quem concorditer in capellanum
et animarum suarum curatorem elegerant, licentiare dignarentur, et
abire cum eis permitteret. Ob hanc enim causam, ait Dominus Johannes
Truchsas, jam cum suis amicis nobilibus ad civitatem hanc venit.

Audiens autem Pater Prior factum multum difficultavit, et tempus
deliberandi de responso dando accepit. Quod cernens dominus Johannes
Truchsas et timens quod forte oppositum suae intentioni per diutinam
deliberationem interveniret, statim die sequenti mane assumsit secum
omnes suos amicos nobiles et dominas Comitissas de Kyrchberg, quae
secum venerant, et ascendit cum eis in praetorium, ubi jam Magistri-
civium cum toto consulatu Ulmensi congregati sedebant, petentes
audientiam; qua data institit apud Dominos consules, ut Priorem
Praedicatorum ad hoc cum effectu inducere vellent, quatenus fratrem
Felicem, quem ipse et sui socii in capellanum elegerant, pro
transmarina peregrinatione sine impedimento dimitteret: praecipue cum
eum ad hoc esse voluntarium scirent. Itaque Magistri-civium[TR45] et
quidam de judicibus Conventum ingressi rogabant Patrem, ut intuitu
Consulatus nobilibus illis condescenderet. Qui cum diceret, se non
habere facultatem me licentiandi in Ierusalem, sed ad S. D. Papam et
Generalem Ordinis nostri Magistrum spectaret[TR46] hoc negotium, statim
produxi literas, (#25 A#) tam Papae quam Magistri Ordinis. Quas ut
vidit, statim consensit in nomine Domini.

Accessi ergo ad Dominum Johannem Truchsas et secum conveni de die et
loco ubi eum et tres alios dominos meos reperirem. Et assignavit mihi
diem certum et locum Pontinam (Insprugg) oppidum, et sedem Ducis
Austriae et his tractatis nobilis cum suis ad propria rediit. Ab hac
ergo die barbam nutrivi et cruce rubea tam cappam, quam scapulare
decoravi, quam quidem crucem deo dicatae virgines sponsae
crucifixi[TR47] vestibus meis assuebant, caeteraque insignia illius
sacrae peregrinationis, quae mihi competebant, assumpsi. Sunt enim
quinque peregrinorum terrae sanctae insignia. Scilicet crux rubea in
veste grisea et longa cum cuculla monachali tunicae assuta; nisi
peregrinus talis religionis sit, quod ei non competat ferre habitum
griseum. Secundum est pileum nigrum vel griseum etiam cruce rubea supra
frontem insignitum. Tertium est barba longa in facie seriosa et pallida
propter labores et pericula, ubique enim, etiam ipsi gentiles,
peregrinantes barbas et comam nutriunt usque ad reditum, et hoc primo
fecisse legitur Osiridem vetustissimum Aegypti regem, Deum aestimatum,
qui mundum totum perambulavit. Quartum est saccus in humeris tenuem
victum continens cum flascone, non ad delicias, sed ad sustentationem
vitae vix sufficiens. Quintum, quod servit in terra sancta, est asinus
cum asinario Saraceno, loco baculi. Itaque diem recessus mecum
desiderio magno exspectavi et me silenter cum tranquillitate ad iter
sacrae peregrinationis aptavi, propter inquietudinem pro me
sollicitorum, qui me inquietabant.



            Incipit Secundum Evagatorium F. F. F. ad Terram
                         Sanctam in Jerusalem.

                Secunda pars principalis totius operis.

Evagari jam incipiam desiderabili et jucundissima Evagatione, quam
quidem Evagationem hoc ordine describere intendo et distinguere in XII
tractatus, secundum quod fere XII. mensibus evagatio duravit, et
quemlibet tractatum in tot capitula dividere, quot dies veniunt in
mense: ita quod quilibet mensis faciat tractatum et quilibet dies
capitulum. Incipiam enim a die exitus mei usque ad reditum, et omnia
loca quae vidimus de mense in mensem et de die in diem et quae
contigerunt nobis singulis mensibus et diebus fideliter
significabo:[TR48] addendo descriptiones locorum tam sanctorum quam
aliorum pro facti illius meliori declaratione. Non enim praetermisi
(#B#) nec unum diem in itinere existens, quin aliquid scriberem, etiam
in mari tempore tempestatum, in terra sancta, et per desertum saepe
scripsi[TR49] sedens in asino, vel in camelo, vel noctibus, quando alii
dormiebant, ego sedi et visa in scriptis deduxi.

Igitur cum tempus meum appropinquaret, quo recedere me necesse esset,
observavi diem opportunum, in quo sine nota et multorum concursu Ulmam
exire possem. Currebant enim noti mei et fautores et inquieti erant de
recessu meo, meque plurimum turbabant suis dissuasionibus et curis
inanibus et lamenta eorum erant mihi deliramenta, quia ita laetus et
imperterritus fui, ac si ad convivium optimorum meorum amicorum
invitatus transirem.

Die itaque XIII. Aprilis, quae erat dominia Misericordia domini, Anno
1483 advesperascente die venit nuncius missus ad me a generoso domino
Philippo Comite de Kyrchberg, rogans me, quatenus sine dilatione in
crastinum ad ipsum Comitem venirem, ad diffiniendum aliquas causas.
Eram enim quasi paterfamilias domus, quia omnes de domo mihi
confitebantur Comites et Comitissae, et quidquid difficultatis
oriebatur, in quibus ego potui utilis esse, denunciabant mihi vel
mittebant pro me: condixi ergo servo, quod in crastino secum pergere
vellem.

Quarta decima die, quae est Tiburtii et Valeriani, lecta Missa et
sumpto cibo, congregatis ad me omnibus fratribus dixi eis, me jam velle
ex toto recedere: et benedictionem itinerantium a reverendo Patre
Magistro Ludowico petii. Qui duxit me ad chorum, ad quem[TR50] totus
Conventus comitabatur me, et prostratus in medio Chori coram venerabili
Sacramento altaris accepi benedictionem cum ingenti Patris Prioris et
omnium fratrum fletu. Ego vero accepta benedictione prae singultu et
fletu verbis fratribus valedicere non potui: sed ipsae lacrimae et
vultus moerens et singultus loquebantur. Singulis ergo fratribus
amplexatis et deosculatis me eorum orationibus commendavi. Vix autem
persuadere poteram ut reverendus Magister Ludowicus domi in pace
maneret. Volebat enim salvum conductum mihi praestare, usque in
Memmingen, sicut prius fecerat, sed ego omnino recusavi (#26 A#), ne in
nostra separatione nova tristitia et turbatio ambos afficeret. Quamvis
enim laeto animo et jocundissima mente ad illam peregrinationem
pergerem, in separatione tamen a tam fidelissimo Patre et charissimis
meis fratribus moestis et tristibus lacrimas copiosas fundere me
necesse erat. Colligatis itaque sacculis meis, quos mecum ducere
volebam, et equo quem emeram impositis, desuper sedi, cum servo Comitis
recessurus. Porro me in equo sedente omnes fratres circumstantes obnixe
petierunt, ut loca sancta diligenter notarem, et conscriberem[TR51] ad
eosdemque deferrem, ut et ipsi, etsi non corpore, mente tamen possent
circa loca sancta recreari: quod et fratribus promisi. Et cum hoc
servus Comitis et ego Conventum exivimus, et clam quasi occulte de
civitate equitavimus: per portam gregis pontis transeuntes flumen
Danubii. A casu autem concordantia accidit prioris peregrinationis et
illius quo ad diem. Primam enim peregrinationem in die sanctorum
Tiburtii et Valeriani inchoavi. Eodem autem die et hora duobus annis
revolutis ad secundam Evagationem profectus sum. Equitantes autem
servus Comitis et ego ocius ad villam Dissen venimus, et supra illam in
castrum, in quo Dominus Comes residebat, ascendimus. Causa autem,
propter quam me vocavit, erat ista. Sub castro in villa, quae dicitur
Jedensheim vel Iheidemsheim, erat quaedam virgo alienata a sensibus,
quam multi dicebant esse obsessam a daemone: hanc videndam et
examinandam mihi exhibuit, ut judicarem, quid esset cum ea agendum: si
adjuranda esset, vel non: hoc autem fuit meum judicium, quod destructa
esset in capite, et ideo potius medicorum quam theologorum curae esset
committenda. Hoc sic terminato, dixi domino Comiti meam profectionem
jam inceptam, et petivi eum, ut mihi servum adjungeret, qui usque ad
Alpium radices me conduceret, quia usque ad id spatium est nonnunquam
satis insecurum et timebam ibi equitare solus. Assumpto ergo famulo
mihi adjuncto eodem die a Thyssa recessimus usque in Memmingen, et ibi
pernoctavimus.

Quinta decima die festine a Memmingen usque in Campidonam equitavimus,
et ibi simul manducavimus; post prandium licentiavi famulum a me,
jubens eum redire ad dominum suum. Ego vero ad radices montium veni cum
magna festinatione. Timui enim, quod Domini mei ante adventum meum de
Pontina (Insprugg) recederent, et veni usque in villam Ruti, quae est
super Licum fluvium, quem vulgares Lech nominant, ibique pernoctavi.
(#B#)

Sexta decima die mane solus de Ruti exivi et in Rhaeticas alpes subii:
ibi enim est ingressus in Rhaeticas alpes et praeceps ascensus tempore
pluvioso pessimus et profundus luto. Malam viam valde habui, quia
praecedenti die pluerat, et in nocte postea cecidit nix super lutum,
nec potui videre paludes et foramina profunda. Et ita equus, quem manu
sursum duxi, omni passu in profundum mergebatur usque ad ventrem: et
ego similiter usque super genua. In foveis vero profundius mergebamur.
Tandem autem per clausuram Rhaeticarum alpium, quae dicitur Ehrenstein,
ingressus veni usque ad ascensum montis Fericii, quem cum ascendissem
et ex alia parte descendissem, vidi mihi adhuc superesse multum de die;
et pertransivi villam Nazarith, et iterum ad montana valde alta
ascendi, et perveni in villam Schneckenhusen, ibique pernoctare
decrevi. Porro in ipso hospitio sedebant focii [sic] minerarii de
argentifodinis, qui ludebant, bibebant, et voluptatibus deserviebant,
quorum suscepta erat mihi societas, et cautus fui in conversatione cum
eis. Posuit autem hospes me ad unam parvam singularem cameram, cujus
ostium diligenter servavi, et ita dormivi.

Decima septima die mane cum singuli surgerent, factus est tumultus
magnus in domo, pro eo, quod duo vectores curruum conquerebantur, peras
suas cum pecuniis repositis perdidisse. Ipsis enim dormientibus socii
illi minerarii fures cameram eorum ingressi peras eorum de cervicalibus
trahentes et evacuantes, in hortum domui contiguum vacua marsupia
projecerunt, ipsi vero simul, dum omnes dormirent, aufugerunt cum
pecunia. Cum autem sol oriretur a loco illo recessi et cum timore
processi, timens ne forte fures illi insidiarentur mihi in via: sed
nihil mihi mali accidit. In meridie autem ad Pontinam oppidum veni,
sperans me dominos meos ibi reperturos, sed spe mea frustratus fui.
Pontinum latine, Insprugg dicitur theutonice, quia Pontinum dicitur
quasi Pons Ini fluvii, quod significat hoc nomen Insprugg. Dum enim jam
ad pontem oppidi accederem et intrare vellem, venerunt mihi obviam
quinque armigeri servi Dominorum meorum, quos a se remiserant ad
propria, et ipsi profecti fuerant de Pontina mane illo die. Multis enim
diebus fuerant in curia Ducis taedio affecti: ideo quam cito causas
suas expediverunt, recesserunt, uno die citius, quam mihi Dominus
Johannes Truchsas terminum statuerat. Hoc enim egerant apud Ducem, quod
eidem commiserant omnia quae reliquerunt, uxores, liberos, terras,
villas, oppida ac castra, pagos et dominia eorum: insuper literas
promotoriales ab eo acceperant ad Ducem Venetorum et ad Senatum
Venetum. Et istis expeditis abierunt. Non repertis (#27 A#) Dominis in
oppido festinanter pertransivi sequens eos, et in montana ascendi et
per curvitates multas montium in vallem quandam magnam, quae dicitur
Matra, perveni, et ibi noctem egi.

Decima octava die de Matra in altiora montana conscendi, et per jugum
montis dicti Brenner transivi, et frigore vehementi molestatus fui. Nam
ibidem etiam aestivo tempore nives, pruinae et glacies non desunt. De
isto jugo ab alia parte per longam viam descendi et in oppidum
Stertzingen veni, ibique in hospitio Domino meos reperi cum aliis
nobilibus et famulis suis. Inveni ibi Dominum Heinricum de Stöfel, et
dominum Johannem Truchsas, et Dominum Ursum de Rechberg: quartus vero
dominus Johannes Wernher de Cymbern Baro praecesserat eos, ut Venetiis
de hospitio congruo provisionem faceret pro dominis et nobis omnibus.

Decima nona die ab illo loco post sumptum prandium recessimus: et cum
juxta monasterium Cellae novae prope Brixinam Ordinis Canonicorum
Regularium essemus, Praepositus monasterii nobis occurrit, omnesque in
monasterium secum duxit, propter Dominum Johannem Truchsas, quem
venerabatur, quia de Waldsee, ubi Dominus Johannes Truchsas residet,
assumptus fuerat in Praepositum illius monasterii. Noluit autem dictus
Praepositus nos illo die a se dimittere, sed coegit manere, et
cumulatissime nos tractavit. Est enim monasterium valde solemne et
multum abundans. Vix vidi tot vasa argentea et aurea, sicut in
triclinio illius Praepositi. Ecclesiam habet magnam cum pretioso
ornatu, et Librariam bonam. Sunt ibi viri maturi et observantiales:
nunquam videtur mihi me audivisse tam regularem et bonum chori cantum,
sicut in hoc monasterio.

Vicesima die, quae erat dominica Jubilate, mansimus in divinis officiis
in Cella nova, et in prandio; et deinde a monasterio recessimus. Cum
festinantia autem Brixinam civitatem pertransivimus, quia dicebatur
dominis, quod pestilentia ibi grassaret. Aliis tamen vicibus in ea
civitate pernoctavi. Ibi est Episcopatus abundans. Ideo frequenter
mortuo episcopo insurgunt rixae et contentiones multae, et primariae
perturbationes pro Episcopatu: et tota terra illa interdicto et
censuris ecclesiasticis vexatur. Recolo, quod propter illum Episcopatum
Dux Austriae Sigismundus, qui hodie est, et tota terra illa interdicto
stricto et gravissima excommunicatione fuit punitus: ita quod omnis
homo, sive ignoranter sive scienter transiens per terram illam, fuit
excommunicatus (#B#). Ecclesia cathedralis est pulchra. Quadam vice in
eadem ecclesia steti, dicens cum socio fratre horas canonicas;
praepositus autem ecclesiae dominus et canonicus magnus misit
capellanum suum ad nos et interrogavit, an essemus fratres mendicantes,
et percepta veritate direxit nobis pinguem et bonam eleemosynam. Valde
bene staret ibi conventus bonorum fratrum. In tota namque diocesi non
est aliquis conventus fratrum mendicantium. Sunt autem ibi ita maturi
canonici, quod nolunt in nova Cella sustinere monachos nisi reformatos.
Veruntamen monasterium novae Cellae est canonicorum illorum, et ante
tempora non multa fuit ecclesia novae Cellae ecclesia cathedralis, et
ea translata in civitatem posuerunt ibi Canonicos Regulares. Postergata
Brixina venimus ad viam Conteri, per quam faciliter ascendimus, quia
Dux Austriae eam ita plantavit, quod jam cum curribus ascendunt et
descendunt, omnibus viis dimissis. Ideo nunc praefatus dux construit in
supremo illius viae domum valde altam et pretiosam, thelonario ibi
ponendo. Non sunt duo anni elapsi, quod via illa erat adeo mala et
periculosa, quod cum magnis difficultatibus potuit eam homo transire,
equum ad manum post se trahens. In mea prima peregrinatione cum quantis
angustiis illam viam transiverim ego scio. Sunt enim a parte dextra
profundissimae valles, et via erat stricta superius a sinistris habens
parietes petrarum altissimas et a dextris vallem profundissimam. Adeo
arta et periculosa fuit ista via, ut in communitate cantentur de ea
publica carmina. Sed nunc, ut dixi, Dux fecit arte cum igne et
bombardarum pulvere dividi petras, et scopulos abradi, et saxa grandia
removeri, et multis expensis fecit aspera in vias planas: non solum ibi
sed in pluribus locis per montana Rhaetica suae dictioni subjecta.
Praefata via duobus miliaribus theutonicis est longa; quam cum
percurrissemus, descendimus in Bozanam civitatem, quam noviter
miserabiliter paene totaliter exustam reperimus: necdum erat ignis
extinctus, sed de cumulis ruinarum flammam et fumum vidimus et
odoravimus. Monasteria tamen et ecclesiae remanserunt illaesa quasi
miraculose. Conventus noster Praedicatorum in multis locis ardere
inceperat, sed diligentia et labor fratrum in tectis currentium
extinxit. Ignis tamen adeo pervaluit etiam in nostro conventu, quod
fratres non potuissent eum conservasse, si alia virtus superior non
affuisset. Tectum enim dormitorii arsit in altum et Prior venerabilis,
Pater Nicolaus Münchberger, sicut certissima habeo relatione, sub igne
genibus flexis beatam invocavit virginem, et adjutorium invenit. Ante
plures annos quidam ignis cunctis videntibus per portam civitatis
intravit, et per vicos cucurrit et totam civitatem combussit. Unde
sicut eandem combustionem sic et illam divinae vindictae ascribunt.
(#28 A#) Est enim populus ibi vitiosus; crapulae, luxuriae, superbiae
deditus ultra modum. Omnia enim sunt ibi in bono et levi foro et est
abundantia optimarum rerum ibi: vinum est ibi praecipuum, fructus alii
dulces. Sed habet aërem insanum, quia, ut dicunt, ab illa parte qua
spirat aër recens et sanus, sunt montes altissimi, quos mihi
demonstrabant fratres, et ab illa parte, qua aërem recipit, sunt
paludes foetidissimae. Unde contingit, quod ibi sunt semper multi
febricitantes, et est adeo commune teneri febribus, quod febrim
infirmitatem non aestiment. Quando enim quis alteri amico suo obviam
venit, et eum videt pallidum et deformem facie, interrogat: O amice,
quid habes, video te infirmum et deformatum? ad quod ille dicit: Certe,
amice, infirmus non sum, per dei gratim, sed febris deformat me. Unde
quadam vice cum quodam seculari transivi in Bozanam, et dum civitatem
videremus, dixit ad me: ecce fratres, non credo aliquam civitatem esse
in mundo frigidiorem quam illam: de quo miratus dixi: non esse ita, sed
est, dixi, calidissima. Ad quod ille: ego nunquam veni ad hanc
civitatem etiam aestivo et calidissimo tempore, quin semper viderim ibi
multos in pelliciis hiemalibus sedentes pallidos prae frigore, et
dentibus stridentes. Et hoc joco dixit de febricitantibus. Multi
aestimant, quod febrem non ex malo aëre homines contrahunt, sed ex bono
vino et de bona coquina, de quibus se ingurgitant et infirmitates
contrahunt. Civitas haec ante paucos annos fuit italica, et vulgaris
locutio fuit italicum. Unde ego novi quendam Patrem de Italia, qui non
scivit unum verbum theutonicum, qui tempore juventutis suae in Conventu
Bozanensi fuit cursor et praedicans, sed per successum temporis,
crescentibus Theutonicis, facta est civitas illa alemanica, et
conventus ille Provinciae nostrae additus est, qui prius erat sub
provincia S. Dominici. In hanc civitate mansimus per noctem, et
miseriam magnam vidimus, quia multi in ruinis domorum suarum
demorabantur, non habentes aedes, nec manendi locum, et multi
emigrabant pauperes, qui fuerant ante ignem divites. Sed hodie
reaedificatur civitas, et pretiosiores structuras faciunt, quam ante,
contra ignem.

Vicesima prima die Missa in nostro Conventu audita et prandio sumpto
recessimus a loco ad dextram partem habentes Athysim aut Lavisium
fluvium, qui vulgariter Etsch nominatur: et trans Atisim vidimus
fertilissima montana, cum multis castris et villis, principalior tamen
villa dicitur Tramingum, quae magna est, juxta quam illa crescunt vina
nobilia, quae ducuntur in Sueviam, et a villa nominantur _Tramminger_.
Porro inter Ahesin et nos, contra Meronam civitatem, sunt paludes
profundae, et post paludes contra Tridentum sunt montana mediocria, et
in cornu eorum jacet unum antiquum castrum nomine Firmianum, a quo orti
sunt nobiles illi, qui dicuntur domini de Firmiano, quorum aliquos ego
vidi. Castrum autem nunc habet (#B#) in possessione Sigismundus Dux
Austriae, qui de novo reaedificat et ampliat spississimis muris et
altis ac magnis turribus circumdans. Muri spissitudo est XX. pedum
calceatorum. Et quatuor habet habitacula per quatuor angulos magna et
firma, a se distincta per intermedias turres et muros, et quaelibet
habitatio habet propriam plateam et propria stabula pro equis, ita quod
quatuor principes possent in eo secure morari. Ego fui in illo castro
et omnia lustravi. Aquam non habet, nisi quam per rotam sursum de
Athesi trahunt, qui decurrit ad rupem castri. Porro propter paludis
foetorem facta fuit habitatio odiosa, quia homines ibi morantes cito
moriebantur. Ideo ad tollendum hoc impedimentum fecit Dux per medium
paludis ab Athesi usque ad montana fossata magna et profunda, ad quae
distillant aquae paludis: ita quod nunc sunt prata amoena, ubi prius
erat foetida et mollis palus. Et ipsa fossata sunt aqua de palude
fluentibus ita plena, quod cum navibus in fossatis faciunt transitum
sursum et deorsum. Super margines vero fossati plantari fecit Dux
vineam perlongam ab utraque parte, de quibus colligunt tempore
vindemiae XX. aut ultra vini plaustra optimi. Istis tamen non
obstantibus, et quamvis foetor paludis sit ablatus, nemo tamen diutius
in castro illo dicitur posse vivere. Cujus causam dixit mihi nunc
castellanus ibidem; quia in alto est situm et habet aërem recentem et
fortem, quo efficiuntur homines ibi morantes esurientes et sitientes,
et concitatur ibi appetitus multum. Cui cum quis semper sine ordine
satisfacere satagit, tandem seipsum perimit: nec est ibi defectus, sed
semper stat mensa ibi parata, et vinum ibi non clauditur. Et iste
excessus locum minus carum reddit. Quaesivi a castellano, quid tandem
Dominus Dux praetenderet, quod tantas expensas faceret, castrum illud
sic fortificando, cum tamen omnia per circuitum pertineant ad Comitatum
Tyrolis? Respondit, quod ideo faceret, ut si vulgus se a Domino
avertere conaretur, et a subjectione recidere, sicut fecerunt Helvetii
sive Switenses, quod tunc in castro illo Dux se reciperet, eosque
tantum vexaret, quod redire cogerentur, cum ipsum castrum quasi
inexpugnabile sit, et in corde illius aulonis sit situatum. Equitavimus
ergo consequenter et ad novum Forum, villam magnam, venimus, ibique
propter equos per horam mansimus in hospitio. Venit autem ad me quidam
famulus, de domo opposita, dicens se missum a quodam fratre Ordinis
Praedicatorum in eadem domo commorante, interrogare me, qui essem, et
unde venissem? Cui respondi: si placet fratri illi scire quis sim, et
unde huc venirem, veniat ad me et dabo sibi bona responsa: tibi vero,
dixi, famulo non respondebo. Hoc autem ideo dixi, quia suspicabar, quod
esset unus de vagis fratribus nostris per montana discurrentium. Nam
instabiles et fugitivi fratres ordinis nostri et aliarum religionum se
ad illa loca conferunt, et in montanis, tanquam in tutissimis locis
latitant, et cum hoc omnia sunt in bono foro, et levi pretio, possunt
vitam suam dissolutam (#29 A#) nutrire, et discurrunt ad rusticos,
dicentes eis Missarum utilitates, quod audientes emunt Missas eorum,
pro se et suis defunctis, non scientes virus Symoniae ibi esse. Et ita
dant eis pecunias, ut legant Missas, cum potius esset eis pecunia
danda, quod nunquam pro honore Dei ad altare accederent. Vidi ibi in
montanis quasi de universis religionibus miseros vagari, et Episcopi ac
Presbyteri eos tolerant. A novo Foro equitavimus per aulonem contra
Tridentum. Communis vulgus dicit, quod per illam aulonem aut vallem
usque ad Meronam mare olim fuerit, et quod Athesis super Meronam de
montibus ruens in mare labebatur. In cujus signum in petris montium
circa Tyrolium reperiuntur adhuc circuli ferrei, ad quos naves
alligabantur, et ita totum spatium, per quod Athesis in suo alveo in
mare mediterraneum labitur, mare fuit: quod bene credo, cum mare ante
tempora fuerit multo altius, quam nunc sit, ut ostendetur folio
sequenti et P. 2. Fol. 173. B. Venimus autem ad unam villam nomine
Nova, in quam ruit fluvius rapidus de montanis, qui dividit Italos ab
Alemannis, et supra fluvium in parte nostra stat una Capella, in qua
ilia S. Udalrici Episcopi Augustensis sunt sepulta. Dicunt enim, quod
Sanctus praefatus fuerit Romae, et in itinere existens incepit graviter
infirmari. Rogavit autem Deum, quod non permitteret eum mori in Italia,
sed in Alemania, et ita factum est. Statim enim ut per pontem hujus
fluminis venit, mortuus fuit, et ilia ejus ibi sepulta, corpus vero
fuit in Augustum deportatum. Ab hoc loco in Tridentum civitatem
equitavimus et per noctem ibi mansimus. Civitas Tridentina una est de
vetustissimis civitatibus illis, quas Trojani venientes per mare cum
Antenore in montanis aedificaverunt; ad ejus moenia decurrit Athesis.
Est autem in amoenissimo et claro ac sano loco sita: et sunt quasi duae
civitates, inferior et superior, propter duas diversas gentes. In
superiori enim habitant Italici, sed in inferiori sunt Alemanni. Et ibi
est divisio linguae et morum. Raro inter se habent pacem, et saepe ante
tempora nostra fuit illa civitas dilacerata, quandoque ab Italicis in
odium Theutonicorum; aliquando a Germanis in displicentiam Italorum.
Non sunt multi anni elapsi, quod Theutonici in illa civitate erant
hospites et pauci, nunc vero sunt cives et urbis rectores. Et tandem
continget de illa civitate, de nunc de facto contigit, cum Dux Athesis
Pontinae eam jam totaliter sibi et Theutonicis subdiderit, sicut de
Bozano dictum est, quia Alemani in dies magis et magis augmentantur.
Quae autem sit causa augmenti eorum, quod nos potius crescimus in
regiones aliorum, quam alii crescant in regiones nostras, adhuc non
didici: nisi dicere velimus in terrae nostrae ruborem, quod propter
ejus defectiones et sterilitates,[TR52] quaerimus alienas; vel propter
populi Theutonici crudelitatem, cujus vicinitatem et conspectum nulla
potest sustinere gens, sed dant cuncti eis locum, cedentes iracundiae,
quam nemo tolerare valet. Ex opposito civitatis super Athesin habent
fratres Praedicatores conventum valde amoenum, pulcherrimis hortis
circumdatum: et dicitur ad Sanctum Laurentium: illum conventum
aedificavit B. Jordanes, immediatus successor in regimine Ordinis
sancti Dominici, Patris nostri, (#B#) sed ibi est nulla observantia nec
regula, sed pauci et miseri fratres ibi sine fructu degunt. In hac
civitate Anno 1475. martyrizatus fuit sanctus puer Symeon a Judaeis,
cum magnis tormentis: propter quod Judaei fuerunt cum torturis magnis
suspendio deputati; quorum maledicta corpora vidi in patibulis pendere,
anno sequenti, quando ivi Romam. Corpus autem B. Pueri inventum, magnis
incepit clarere miraculis, et hodie claret, ut dicitur. Propter quod
homines a longinquis partibus Theutonicae, Franciae et Italiae illac
peregrinantur, et deferunt ceram, vestes, aurum, argentum et pecunias
in tanta copia, quod stupendum est videre. Unde ecclesiam S. Petri, in
qua corpus fuit locatum, antiquam destruxerunt et novam amplam
superaedificaverunt ex illis bonis: et domum martyrii ejus etiam
emundaverunt, eamque ecclesiam consecraverunt. De martyrio illius Pueri
vide in supplemento Chronicorum, lib. 15. Fol. 177. Cum ergo nos
peregrini vestes equitantium deposuissemus, ad ecclesias pro
indulgentiis transivimus, et in ecclesia S. Petri corpus S. Pueri
vidimus et locum martyrii ejus, et ecclesiam Cathedralem antiquam, et
alias capellas et ecclesias. Hoc enim faciunt honesti peregrini
Jerosolymitani, quod, cum ad aliquas civitates divertunt, statim de
ecclesiis et Sanctorum reliquiis inquirunt, et ea visitant. Sic etiam
fecerunt Domini mei, et ego una cum eis, ut patebit in processu. Cum
autem sero factum esset, et in coena omnes simul sederemus, advenit
quidam joculator cum fistula, et uxor ejus cum eo, quae ad
fistulationem concinebat voce, bona modulatione. Vir autem licet
prudens esset, fistulando gesticulationes faciebat fatuorum, propter
quarum ineptias magnum concitabat ad laetitiam musicae risum. Cum autem
ludus finitus esset, ex more Domini Barones et nobiles inter se de
dando pretio joculatori conferebant. Quidam autem nobilis nihil
contribuere volebat, asserens: suum Plebanum saepe praedicasse, quod in
talibus datio et acceptio esset damnosa, et mortale peccatum. Cum
itaque sim constitutus in sacra peregrinatione, nolo eam foedare
vitiosa datione; sed pauperibus tribuam. Ex hoc facta est contentio non
modica inter nobiles, et disputatio longa et rixosa. Tandem autem
petita responsione mea, conclusioni et sententiae meae stare
affirmabant. Conclusi ergo, licet cum formidine: dandum esse
joculatori. Sicque dederunt munus fistulatori et ejus uxori. Cum autem
domum redissem, quaesivi in scriptis Doctorum, an bene sententiassem,
et reperi sententiam meam in Gersone, in duobus locis: ubi tractat de
Avaritia, in materia de 7. peccatis capitalibus et de cognitione
peccatorum, ubi[TR53] habet, quod tales fistulatores, joculatores,
gesticulatores non sunt in statu damnationis, et quod talia possunt
dicere aut facere sine peccato mortali: quamvis sint verba aut facta
ociosa, jocosa, et interdum mendosa, salva tamen honestate, nisi faciat
talia solum propter dissolutionem: secus, si propter sustentationem et
lucrum et propter principum ac dominorum, quae curis magnis
praegravantur, recreationem. Quod hunc joculatorem fecisse
deprehendimus, qui Tridentinus erat mechanicus, et non continue
joculabatur, sed tantum in adventu principum et dominorum: cum enim
audivisset esse peregrinos terrae sanctae, pro eorum solatio et suo
salario ludebat, ut moeror et anxietus nostra remitteretur paululum.

Vicessima secunda die audivimus Missam ad Sanctum puerum Symonem et
prandium in hospitio sumpsimus. Deinde stratis equis de civitate
profecti sumus. Statim autem ante portam civitatis per praecipitem
clivum ascendimus, dimittentes illam inferiorem viam quae super alveum
Athesis descendit contra Veronam. Est autem ascensus ille non solum
praeceps, sed est una petra rubea et de durissimo marmore. Unde etiam
omnes muri et moenia civitatis Tridentina sunt de pretioso et pulchro
marmore, sed non polito. Post longum ascensum ab alia parte descendimus
et in Persam villam venimus. Persa enim est villa magna, et supra
villam in monte est castrum grande, quasi civitas, cum altis turribus
et magno muro per circuitum, et multi opinantur ex nomine illius
castri, quod Perseus, totius nobilitatis Graeciae pater hoc castrum
aedificaverit, vel aliquis filiorum ejus aut subditorum ejus, et ex
ejus nomine Persea, nominetur hodie, sicut et regnum Persidis, quod
ipse de Graecia veniens et devincens a se Persidam nominavit. In hoc
castro dux Austriae habet semper multos soldatos, qui custodiunt ibi
castrum, et provinciam. Ulterius processimus et ad lacum quendam
venimus, de quo lacu fluvius decurrit, nomine Brenta, qui inde currens
ad Paduam usque pervenit, et postea descendens mari Veneto commiscetur.
Consequenter in longam vallem magnam et fertilem venimus, et in oppidum
quoddam, dictum vulgariter Valscian, divertimus modicum pausandi
gratia. Est autem hoc oppidum et consequenter tota terra usque ad mare
de lingua italica; hospites tamen quasi (#30 A#) omnes sciunt ambas
linguas alemanicam et italicam. Interrogavi autem hospitem de ratione
nominis, quare oppidum nominaretur Valscian, qui respondit. Valscian,
idem est quod vallis sicca, et accepit nomen ideo, quia ante multa
tempora, antequam mare remissum fuit, ascendit usque huc sursum, et
tota vallis plena fuit aquis: unde ab utraque parte montium vallem
respicientium reperiuntur circuli ferrei in petris pro alligatura
navium. Post recessum ergo maris vallis siccata retinuit nomen
Valscian. Ex quibus notare potui, quod omnes valles contra mare
tendentes montium fuerunt olim repletae aquis, et erant canalia maris
magni, sicut hodie est, in terris mari propinquis, ut dixi. Theutonici
nominant Valscian: _In der Burg_, quia duo castra sunt supra oppidum,
et murus castri concludit oppidum. Deinde a Valscian recessimus et sero
in villam, quae dicitur Spiteli, id est hospitiolum, divertimus, ibique
remansimus per noctem.

Vicessima tertia, quae est festum St. Georgii militis et martyris, mane
rogaverunt me Domini, ut celebrarem eis Missam de sancto Georio: omnes
enim nobiles singulari quadam devotione St. Georium colunt. Erat autem
solum una capella in villa sine sacerdote, et cum magna difficultate
obtinui ab aedituo ecclesiae, quod capellam aperuit, et paramenta pro
Missa exposuit. Cumque jam indutus sacerdotalibus vestibus essem, et
Domini mei nobiles, et alii homines de villa per sonum campanae
convocati advenisset, et calicem more nostro[TR54] ante Confiteor
parare vellem; non fuit in vasculo in fenestra posito panis vel hostia,
nec in tota villa: verti ergo me ad populum et hostiae defectum
intimavi: ne tamen omnino vacui recederemus, legi in altari Officium
tantum, cum omnibus Missae moribus dempto canone: sicut solet fieri in
navibus per mare. Et illas Missas nominant Missas torridas, vel crudas,
aut aridas aut vacuas de quibus vide fol. 49. A. B. Post illam
orationem iterum verti ad populum, et feci sermonem brevem de sancto
Georio, et exhortationem. Haec autem me faciente et ita loquente,
populus villae astabat, et mente confusa me respiciebat cum admiratione
magna. Erant enim Italici et forte nunquam audierant sermonem
theutonicum in sua ecclesia nisi a me. Et his finitis regressi sumus in
hospitium et manducavimus. Post commestionem incepit pluere,
nihilominus tamen equos ascendimus, et a villa recessimus. Porro pluvia
magis ac magis crescebat, et ita madidi facti fuimus usque ad pellem,
sicque in Feltrum oppidum infusi pluvia venimus. Sumus ergo propter
inundantem pluviam hospitium ingressi, volentes ibi per horam vel duas
exspectare, quousque cessaret. Sed magis ac magis invaluit pluvia, et
ita coacti fuimus manere hac die ibi, quod tamen molestum nobis erat,
quia ipsum hospitium artum fuit et repletum rusticis italicis, et
hospes ac hospita et omnis familia erant de italica lingua: nec usum
tractandi dominos habebant, nec apta instrumenta (#B#) ad honeste
ministrandum. Erant tamen simplices boni homines et fecerunt suum
posse: hoc ego bene consideravi. Sed servi dominorum erant impatientes.

Vicesima quarta adhuc sine intermissione pluit, sicut fecerat die
altera et nocte praeterita et ex hoc aquae confluebant, et torrentes
exundabant. Verum pluvia non obstante ingressi sumus Ecclesiam supra in
civitatem et Missa audita etiam ipsum oppidum consideravimus. Est enim
Feltrum unum de istis oppidis, quae construi fecit Antenor pro custodia
montium antiquissimum, sicut et structure ejus demonstrant, et est
multum longum per jugum collis extensum, et habet episcopum et
monasteria aliqua sub monte civitatis. In domum ergo regressi cibum
sumsimus et sub prandio cessavit pluere. Stratis ergo equis a Feltro
recessimus, et cum magno periculo equitavimus propter crescentes aquas.
Nam parvi rivuli in fluvios rapidissimos creverant, et torrentes sicci
aquis redundabant. Sed quia aër serenatus fuit, paulatim decrescebant.
Die advesperascente inde recessimus, et ad quendam magnum fluvium
venimus, in cujus litore per unam Venetorum custodiam transivimus, et
deinde in villam, quae Ower nominatur, venimus ad pernoctandum, quod et
fecimus. Porro hospitium nostrum, sicut et tota villa ad radices
cujusdam montis delectabilis et graminosi situm erat. Et dum coena
parabatur transivi cum Dominis in curia domus, et suspiciens dixi:
ecce, si quis in supercilio illius montis esset, mare magnum videre
posset. Hoc cum domini audivissent: ascendamus inquiunt, et videamus
mare, forte nostrum futurum sepulchrum. Et statim tres Domini mei, et
duo servi et ego montem ascendimus, qui erat multo altior, quam nobis
apparuit. Et conjectis oculis contra meridianam plagam, extra montana
in planitiem Italiae, et post planitiem mare mediterraneum vidimus: in
cujus aspectu Domini mei, utpote juvenes et delicati, quodammodo
conterriti stabant, et pericula futura cum mari contemplabantur. Et de
facto ego ipse in ejus aspectu quodam metu concussus fui, quanquam suas
amaritudines bene gustassem. Habuit enim sic de monte contemplatum
satis horridum aspectum. Videbatur quod esset in propinquo et sol
scrotinus partem ejus illustrabat anteriorem; reliquum, cujus finem
videre nemo potest, videbatur esse nebula elevata, crassa, atra, aërei
coloris nigrescentis. Demum satiati hoc aspectu per montana in nostro
circuitu respeximus et multa antiqua destructa castra vidimus. In monte
etiam, ubi eramus, sub pedibus murorum magnorum ruinae et fossata per
circuitum supra montem, et piscina pulchra (#31 A#) adhuc aquam
retinens ibi erat et pascualis mons fuit. Et creduntur illa castra
omnia aedificata fuisse ab exercitu Antenoris Trojani: quia cum
Baduanum urbem aedificasset in plano, ascenderunt in montana et oppida
et castra aedificaverunt contra transalpinos, qui erant homines adhuc
silvestres, more bestiarum viventes. Interea dum de his cum Dominis
meis loquerer in monte, occidit sol, et descendere incepimus; antequam
autem in hospitium venimus, fuerunt tenebrae, et cum lumine cibum
sumentes dormitum ivimus.

Vicesima quinta die erat festum S. Marci; optavimus nos esse Venetiis,
quia hoc festum ibidem cum[TR55] maximo apparatu et multa gloria
peragitur. Audivimus tamen Missam de St. Marco in villa, et postea
cibum sumpsimus, et inde recessimus. Est autem ab illa villa descensus
de montanis et exitus ab eis, et ita in campestrem terram venimus,
valde fertilem, plenam segetibus, arboribus fructiferis et vitibus,
quam transcurrentes in Tarvisium civitatem venimus, mansuri ibi per
aliquot dies, quousque equos nostros venderemus. Non enim amplius erant
nobis equi necessarii, quia non longe a mari eramus.

Vicessima sexta die erat festum S. Desiderii, qui in ecclesia
Cathedrali quiescit ibidem. Et fecerunt Tarvisini magnam sollemnitatem
cum processione per civitatem; et cum omnis plebs in ipsa majori platea
congregata esset, fecerunt ludum, in quo illius sancti legenda gestibus
hominum ad hoc instructorum celebri spectaculo expresserunt; cui et nos
peregrini astetimus, cum admiratione quidem, nescio si cum
devotione[TR56] Post prandium venerunt Italici multi ad hospitium
nostrum, videre et emere equos nostros cupientes, in quorum venditione
habebant mirabile litigium inter se ipsi Italici. Accurrebant enim, et
unus alium praevenire conabatur, et interrumpebant sibi ipsis forum, et
se ipsos verbis opprobriosis lacerabant, et viri senes ac divites et
honorati simul sicut pueri certabant, et unus in displicentiam alterius
majorem pecuniam offerebat, quam equi valebant, et cum industria unus
alteri praejudicabat. Et in hoc litigio nos in pace stetimus, et bene
equos nostros vendidimus, et sic transivit dies illa.

Notandum quod ab oppido Pontinense usque huc loca descripsi, ideo quia
in reversione non veni per illam viam in Pontinum, sed per aliam ut
patebit. Ulterius autem nullum locum describam in ingressu, sed in
reversione omnia loca, ad quae declinare me contigerit, describam. Et
ideo descriptionem Tarvisii, et aliarum civitatum servabo in reditum
etc. Festino enim in Jerusalem, ad quam firmavi faciem meam, nec
quiescam, donec clarissimam illam et desiderabilem urbem iterato
videam. (#B#)

Vicesima septima die, quae erat dominica Cantate, Missam Tarvisii
audivimus et cibum sumpsimus. Post prandium vero equos, quos Martyres
nominant, conduximus, pro nobis et nostra supellectili ad mare
ducendum, et profecti sumus contra maris oram; et in oppidum Masters
venimus, volentes procedere usque in Margerum, ubi limbus est maris
magni. In ipso autem oppido occurrit nobis quidam Theutonicus inquirens
an essemus de societate domini Johannis de Cymbern Baronis? Quo audito,
quod sic: reduxit nos in hospitium et paratam mensam cum cibo et potu
ostendit nobis, dicens: Dominum Johannem de Cymbern ita ordinasse pro
nobis fieri. Duxit nos etiam in hortum domus, et in flumine, qui ibi de
montanis ad mare decurrit, ostendit nobis magnam barcam, quam Dominus
Johannes Baro de Cymbern de Venetiis miserat in Masters, ut ibi per
flumen in mare navigaremus. His visis laetati sumus, et consedimus
edentes et libentes, quae parata erant. Postea omnem dominorum
supellectilem tulimus in navem, et omnes simul ingressi ipsam barcam
satis graviter oneratam reddidimus, quia multi eramus, et Dominorum
supellex ac servorum non modica erat. Sic ergo terrae valediximus,
committentes nos aquis, et ingressi barcam per flumen quasi unum
miliare descendimus contra mare. Cum autem ad locum venissemus, ubi
fluvius faucibus maris magni illabitur, ad limbum et oram maris, et
aquam salsam ac amaram maris ingressi essemus navigio, incepimus
cantare altis et laetis vocibus peregrinorum carmen, quod pergentes ad
Dominicum sepulchrum cantare solent: _Inn Gottes Nahmen fahren wir,
Seiner Genaden begehren wir: Nu helff unß die Göttlich Kraft, unnd das
Heylige Grab,_ Kyrieeleyson. Quod latine sonat: In Dei nomine
navigamus, cujus gratiam desideramus: cujus virtus adjuvet nos et
sanctum sepulchrum protegat nos, Kyrie-eleyson. Inter haec non nulli
considerantes ipsius maris amaritudines et mille ejus pericula, non
cantum sed in cordibus suis planctum fecerunt. Quidam vero devotione ad
sanctum sepulchrum affecti, ex cantu moti fleverunt. Alii ipsum mare
tanquam coemeterium suae sepulturae horruerunt. Caeteri, nihil futurum
perpendentes vel timentes, riserunt. Interea prope castellum Margerum
venimus, et procedentes juxta turrim, quam nominant turrim de Marger,
obviam barcam habuimus, quam quidam juvenes fortes trahebant contra
Margerum remis impetuose, et impegit in nostram barcam et collidebantur
prorae ad invicem, ex quo nostra barca in latus fuit detrusa impetu, et
super quendam palum in aquam fixum impulsa minabatur eversionem ad
latus, (#32 A#) et quasi eversa fuisset cum hominibus et rebus, et
valde perterriti fuimus. Naucleri autem de ambabus navibus conclamantes
maledixerunt alterutris, et ita processimus. Post modicam moram
occurrit nobis alia barca cum sociis: et unus interrogavit nos, ad quod
hospitium declinare intenderemus Venetiis? Cui cum diceremus, ad
Sanctum Georium, ubi dominus Johannes de Cymbern disposuerat: incepit
ille vilipendere et hospitem et hospitium, et mala praedicata
exclamabat de hospite, stans super proram, et conabatur nos avertere,
et quoddam aliud nobis demonstrabat hospitium. Et sic stante in prora
et cum clamore suadente, subito casum accepit, et de prora ruens in
mare cecidit. Qui cum multo labore suorum sociorum fuit extractus et a
morte ereptus. Erat autem vestibus novis sericis indutus, quae simul
cum eo baptismum acceperunt: unde magnus risus in nostra navicula fuit
exortus. Consequenter navigantes ante oculos habuimus inclytam
civitatem, magnam, pretiosam et nobilem Venetiarum, maris magni
dominam, in aquis mirabiliter subsistentem, cum altissimis turribus et
excelsis ecclesiis, et domibus ac palatiis eminentibus. Et erat nobis
stupor videre tam gravissimas moles et altas structuras in aquis
constitutas. Tandem civitatem ingressi sumus navigio, et per canale
magnum navigavimus contra Rivoaltum, et ab utroque latere habuimus
domus stupendas prae altitudine et decore. Porro infra Rivoalti pontem
declinavimus a canali magno in aliud canale, quod a latere dextro habet
fonticum Almanorum, per quod ascendimus intra domus, et usque ad portam
hospitii nostri, quod ad Sanctum Georium dicitur, vulgariter theutonice
zu der Fleuten, pervenimus. Exivimus ergo de barca, et de mari per
lapideos gradus circiter LX. ascendimus ad cameras nobis ad manendum
paratas, et omnes res in eas intulimus. Porro magister Johannes hospes
et domina Margareta hospita cum magna hilaritate nos susceperunt,
singulariter tamen me amicabiliter salutaverunt, quia ego solus notus
eis eram a priori peregrinatione, in qua multis diebus cum eis in illa
domo hospitatus fueram. Occurrit et nobis reliqua familia nos salutans
et ad serviendum nobis se ingerens et exhibens. Omnis autem domus,
hospes et hospita et cuncti famuli et ancillae erant de lingua
alemanica, nec audiebatur in domo illa verbum italicum, de quo
singulare solatium habuimus, quia valde poenale est convivere
hominibus, cum quibus locutione conversari non potest. Denique ad
ingressum nostrum occurrit nobis canis, custos domus, magnus et niger,
[TR57] et blandimento caudae suae gaudium se habere monstrabat, et ad
nos saltabat sicut canes solent facere ad sibi notos. Hic canis omnes
Theutonicos, de quacunqe parte Alemaniae veniant, sic gaudens (#B#)
recipit. Sed ad ingressum Italici, Lombardi, Gallici, Franci, Sclavi,
Graeci, vel alterius provinciae extra Alemaniam, adeo irascitur, quod
quasi rabidus aestimetur, et cum grandi latratu[TR58] occurrit, et
furiose in illos insilit, et nisi aliquis canem compescat, a molestia
non cessat. Nec etiam illorum Italicorum, qui in vicinis domibus
habitant, assuescit, sed contra eos, sicut contra alienos insurgit et
perseverans manet omnium implacabilis inimicus. Canes etiam eorum
nequaquam ascendere in domum permittit, sed canes Theutonicorum non
tangit. Mendicos theutonicos eleemosynam petere volentes non invadit,
sed italicos pauperes, ascendere pro eleemosyna volentes, invadit et
repellit. Ego multoties liberavi pauperes de morsibus illius canis.
Theutonici recipiunt in illo cane argumentum, quod sicut implacabiliter
Italicis inimicatur: sic homines theutonici nunquam integro corde cum
Italicis conveniunt, et e converso; cum illa inimicitia sit in natura
radicata. Sed quia bestia ratione caret et passionibus movetur
incessabiliter litigat cum Italicis, natura instigante. Homines vero
ratione se cohibent, et affectum inimicitiae,[TR59] qui in natura est,
supprimunt ratione. Reperimus autem in hospitio multos nobiles de
diversis partibus Germaniae, et quosdam de Hungaria, qui eodem voto,
quo et nos, astricti intendebant mare transire ad sanctissimum Domini
Jesu sepulchrum in Jerusalem. In aliis etiam hospitiis erant plures de
Germania, et in societates se combinaverunt; in una plures, in alia
pauciores. Porro nostrae societatis fuerunt XII. peregrini, domini et
servi simul, quorum ista erant nomina.

Dominus Johannes Wernherus de Cymbern Baro, vir decorus et prudens,
elegantia morum praestans, doctus in lingua latina.

Dominus Hainricus de Stoeffel, sacri Imperii Baro, vir industrius et
strenuus, moribus virilis, sicut verus nobilis Suevus.

Dominus Johannes Truchsas de Waldpurg, nobilis procerae staturae, vir
de honestis et nobilibus moribus, seriosus, et dea sua salute solicitus.

Dominus Ber de Rechberg, nobilis de Hohenrechberg junior omnibus, sed
animosior, fortior, longior, jocundior et mitior, liberalior.

Hi quatuor Domini nobiles secum habebant sequentes famulos, quorum
nomina ista sunt, cum conditionibus status et officiorum.

Baltasar Büchler: vir maturus et multorum expertus, cujus consiliis
Domini omnes fovebantur et regebantur, eumque ut Patrem habebant.

Artus, Dominorum barbitonsor, in musicis instrumentis adeo dulcis et
promptus, quod non creditur, ei fuisse similis.

Johannes dictus Schmidhans, armiger, qui pluribus bellis interfuit, et
Dominorum in peregrinatione servitor extitit.

Conradus Beck, vir honestus et providus, civis de Merengen, qui
Dominorum provisor fuit et procurator. (#33 A#)

Petrus quidam, simplex et bonus socius, patiens in adversis, de oppido
Waldsee, qui fuit Dominorum et totius societatis cocus.

Ulricus de Rafenspurg, quondam in mari Galeotus, multarum miseriarum
expertus, arte institor, et Dominorum interpres.

Johannes quidam vir pacificus, in Dominorum servitio sollicitus,
puerorum instructor et magister in Babenhusen.

Frater Felix, sacerdos Ordinis Praedicatorum de Ulma, secunda vice
peregrinus terrae sanctae, Dominorum et omnium jam dictorum capellanus.

Hi duodecim inseparabiliter cohaerebant, et communibus expensis
praedictorum quatuor Dominorum vivebant. Igitur praefati quatuor
Domini, hospitem ad se advocantes fecerunt cum eo conventionem pro
hospitio et mensa et aliis, quibus rebus ejus utebantur. Hac
conventione facta prae omnibus nobis cogitavi pro me aliud, et
ignorantibus Dominis meis navigavi ad S. Dominicum, ad Conventum
Ordinis Praedicatorum reformatum, et rogavi Priorem loci pro hospitio,
quousque galêae peregrinorum recederent, et precibus multiplicatis
obtinui. Grave enim mihi erat continue inter saeculares morari, et
nimis distractivum. Regressus ergo sum in hospitium et complicatis
sacculis meis transivi ad Dominos et dixi eis intentum meum. Sed non
placuit, imo displicuit eis, nec consentire quovis modo volebant, ut ab
eis recederem. Ut autem eo magis voluntarius essem ad manendum cum eis,
disposuerunt cum hospite; et dedit mihi propriam cellulam, in qua solus
manebam ad dormiendum, orandum, legendum, scribendum, et quando
placuit, potui esse extra omnem tumultum, sicut si fuissem Ulmae in
cella. Sicque semper cum eis mansi in hospitio, quam diu Venetiis
fuimus. Saepe tamen et quasi cottidie solitus fui visitare Conventus
fratrum Ordinis nostri.

Vicesima octava mane exivimus de hospitio per vicos mercatorum, et ad
ecclesiam S. Marci ascendimus ad audiendum Officium. Quo audito per
plateam ante Ducis Palatium spatiavimus. In eadem platea ante majus
ostium ecclesiae S. Marci stabant duo vexilla pretiosa in hastis altis
elevata, alba, cruce rubea insignita; et erant vexilla peregrinorum
terrae sanctae. In his vexillis intelleximus, quod duae galêae essent
ordinatae pro peregrinorum transductione. Ut enim domini Veneti
viderunt multitudinem peregrinorum confluere, ordinaverunt duos viros
nobiles de Senatu eorum, curam peregrinorum eisdem committentes, quorum
ista sunt nomina. Primus fuit Dominus Petrus de Lando, et secundus
Dominus Augustinus Conterinus. Horum duorum servi stabant juxta vexilla
et peregrinos invitabant quilibet ad dominum suum, et inducere
peregrinos conabantur, illi ad galêam Augustini, alii ad galêam Petri:
illi laudabant Augustinum et vituperabant Petrum; alii vice versa. Unde
factum est, quod illi duo domini, Augustus et Petrus, fuerunt facti
(#B#) capitales inimici, et unus alterum diffamabat, lacerabat apud
dominos peregrinos in fama et honore: et quilibet conabatur alterum
reddere peregrinis odiosum et submittebant, qui haec agerent. Unde ex
hoc etiam hoc malum pullulare cepit, quod ipsi peregrini utrorumque
patronorum quasi erant divisi, et quilibet zelabat pro domino patrono
suo. Stabant ergo Domini mei suspensi, nescientes, cui patrono esset
magis confidendum, cum de utroque audirent diversa. Ego quidem laudabam
dominum Augustinum Conterini, sciens eum esse virum maturum et fidelem,
quia cum eo in alia peregrinatione mea transfretaveram. Alii eum magis
vituperant et alium laudabant. Et ita pro bono pacis de hac re me non
intromisi, et ambos bonos naucleros esse dixi, dummodo nos ad portus
optatos citius ducerent: addens, quod si ego scirem, quis eorum citius
et expeditius se vellet ad navigandum aptare, pro illius parte ego
vellem peregrinis consulere. Ambo tamen promittebant quantocius
navigationem inchoare, quod tamen pro certo scivi esse mendacium.

Vicesima nona die, quae et festum St. Petri martyris, Ordinis
Praedicatorum, duxi Dominos meos ad sanctum Johannem et Paulum, ubi est
conventus magnus et solemnissimus fratrum Praedicatorum, et ibi Officio
interfuimus quod valde solemniter celebrabatur, et maximus populi
concursus est die illa ad ecclesiam fratrum, quia ibi est constituta
dies solemnis in condensis usque ad cornu altaris illo die. Et populus
de tota civitate accurrit ad audiendum Officium, et ad deosculandum
reliquias sancti martyris et ad bibendum aquam St. Petri, quae in
nomine dei benedicta et sancti martyris reliquiis tacta creditur
conferre ad salutem animae et corporis. Unde in plerisque mundi
partibus recipiunt homines fideles hanc aquam S. Petri, et
periclitantibus mulieribus in partu dant ad bibendum, et periculum
evadunt; datur etiam febricitantibus, ut liberentur. Marinarii etiam
eam ad naves portant et modicum de ea ad vasa, in quibus aquae sunt,
fundunt, cujus virtute aqua alia conservatur, ne foetida efficiatur et
quantumcumque antiqua sit aqua, non putrescit, nec foetida fit, dum de
illa modicum est superinfusum. Hoc per experientiam cottidianam
marinarii discunt ita esse. Audito ergo Officio et deosculatis Sancti
reliquiis, et potu salubri gustato regressi sumus ad nostrum hospitium
ad refectionem. Post prandium barcam ascendimus et navigio per vicos
civitatis ambulavimus, usque ad S. Marcum et ibi juxta Ducis Venetorum
Palatium ad canale magnum navigavimus, in quo stabant amborum
patronorum galêae, ut eas (#34 A#) ambas videremus. Primo ergo
navigavimus ad galêam domini Petri de Lando, et de barca, sursum in
galêam scandimus et placuit primo aspectu navis Dominis et mihi, quia
erat galêa triremis magna et lata, et cum hoc nova et munda. Nobis in
galêa deambulantibus venit dominus Petrus Lando patronus in barca, et
nos cum reverentia magna suscepit, et in navis castello collationem
pretiosam instauravit, propinando vinum creticum, et confecta
alexandrina; et per omnia tractavit nos, sicut illos quos ducere secum
optabat. Deinde duxit nos in carinam deorsum per gradus ad locum
peregrinorum, et tantam amplitudinem carinae in potestatem nostram
posuit, ut eligeremus locum, in quocumque latere vellemus, pro XII.
personis. Perspecta autem galêa illa diximus patrono, quod die crastina
vellemus ei dare responsum, an cum eo essemus mansuri, vel cum alio; et
ita descendimus in barcam, et ad alia galêam domini Augustini
navigavimus eumque in ea sedentem reperimus. Qui cum magna veneratione
nos suscepit, et per galêam circumduxit, et optionem loci pro XII.
hominibus exhibuit, et etiam collationem vini et confectarum praebuit,
seque fidelem nobis futurum promisit. Me autem optime novit et
testimonium suae probitatis et fidelitatis ad me remisit, dicens: ecce
Frater Felix capellanus vester scit, qualiter me ad peregrinos habeam,
dicat quaeso ergo veritatem, et placebit manere mecum. Perspeximus
galêam et non tantum placuit sicut alia, quia erat biremis, et minus
ampla, et cum hoc antiqua et foetida, in qua prius mare transivi, et
multa in ea sustinui incommoda. Et visa galêa in nostra barca reversi
sumus in nostrum hospitium.

Tricesima et ultima die mensis Aprilis audivimus Missam in hospitio,
quia quidam magnus dominus de Austria non peregrinus hospitabatur
nobiscum, cujus capellanus Missam in domo dixit. Post Missam consedimus
simul nos XII. ad deliberandum, cum quo patrono vellemus manere, et quo
pactu [sic] conventionem inire conveniret. Placuit autem Dominis manere
cum domino Petro Lando in sua triremi. Mihi vero melius placuisset
alius patronus Augustinus, sed suam biremem fastidivi propter magnas
miserias, quas in ea sustinui. Conclusimus ergo manere cum domino
Petro: insuper[TR60] XX concepimus articulos, quibus modum conventionis
nostrae limitavimus, et ad quae nobis patronus obligaretur expressimus.

Primus Articulus: Quod Patronus nos peregrinos de Venetiis usque ad
Joppen, portum terrae sanctae, et inde demum usque Venetias ducat
reducatque, ad quod faciendum ad majus in quatuordecim diebus sit
paratus et ultra XIIII. dies ab hac non maneat.

II. Quod galêam bene provideat cum expertis marinariis, qui sciant
(#B#) artem navigandi in omnem ventum; et ut sufficientem armaturam in
navi habeat pro galêae defensione a piratis aut hostium, si opus
fuerit, invasione.

III. Quod patronus caveat, ne portus inconsuetos et alienos visitet
eundo per mare: sed ad illos duntaxat applicet in quibus galêa provisio
consueta est fieri, et quantum potest vitet applicationem ad portus,
sed procedat via sua: praecipue volumus, quod a regno Cypri caveat, ne
ibi vel applicet, aut si applicare oportuerit, quod ultra triduum non
in portu moretur, cum ex antiquorum traditione habeamus, aërem insulae
Cypri Theutonicis esse pestiferum. Si tamen aliqui de nobis vellent
visitare, et se praesentare reginae Cypri in Nychosia et ab ea
societatis insignia accipere, debet patronus illos exspectare, juxta
quod antiquus mos nobilium habet, dum adhuc regnum regem habuit.

IV. Quod Patronus singulis diebus peregrinis bis ad comedendum et
bibendum det sine defectu. Quod si ex qualibet causa aliquis nostrum ad
mensam Patroni manere, vel vespere venire noluerit, vel si omnes simul
remanere in loco nostro nihilominus voluerimus, ipse patronus solitum
cibum et potum transmittere teneatur absque omni contradictione.

V. Quod Patros peregrinis ex Venetiis usque ad terram sanctam et inde
usque Venetias de bonis panibus et paximatibus, de bono vino et dulci
recenti aqua, carnibus et ovis, aliisque hujusmodi esculentis
competenter providere teneatur.

VI. Quod semper mane ante cibum malfasetum infundat, cuilibet unum
bykierum, parvum vitrum, prout consuetum est in navibus fieri.

VII. Si peregrini propter aliquam rationabilem causam, utpote propter
aquam afferendam, aut medicinam, aut alia necessaria, peterent emitti
ad aliquem portum propinquum, in quem galêam non vult induci, teneatur
nobis scapham et scaphalerum dare ad transfretandum in portum.

VIII. Si patronus ad aliquem portum sterilem applicuerit, in quo
peregrini sua necessaria invenire non possent, teneatur ipse eis dare
ac si extra portum essent: secus si in portum bonum declinaverit, tunc
omnes sibi ipsis tenentur providere.

IX. Debet patronus tutari peregrinos, tam in galêa quam extra, ne in
galêa galeotae eos invadant, aut viliter tractent, aut de locis suis,
si peregrini cum eis sedere voluerint, repellant: et extra in terra ne
molestentur, obsistere debet, quantum potest, et in cumbis eorum nullum
impedimentum ponat.

X. Quod patronus in terra sancta peregrinos permittat ad debitum
tempus, nec nimis cum eis festinet, eosque ad loca consueta ducat et
personaliter cum eis vadat. Et praecipue volumus, ut sine
contradictione eos ad Jordanem ducat, in quo semper difficultatem
peregrini patiuntur, et quod eos ab infidelium vexationibus eripiat.

XI. Quod patronus omnia vectigalia, omnemque pecuniam pro salvo
conductu exponendam, et pro asinis et aliis exactionibus, quibuscunque
nominibus (#35 A#) censeantur aut ubicunque exponere oportebit, ipse
solus pro peregrinis totum solvere absque eorum sumptu teneatur, et
curtusias magnas; de parvis metipsi[TR61] per nos providebimus.

XII. Quod peregrinus ipsi patrono pro hujusmodi omnibus, per eum, ut
praefertur, faciendis vel exponendis, quadraginta ducatos de Zecha
dictos, id est, noviter monetatos dare teneatur. Ita tamen, quod illius
summae dimidiam partem in Venetiis exsolvat, reliquam vero in Joppe.

XIII. Si aliquem de peregrinis mori contigerit, patronus de derelictis
ejus bonis nullo modo se impediat, sed apud eum vel eos, cui vel quibus
ejusmodi decedens bona sua legaverit, omnino relinquat intacta.

XIV. Si aliquis ex peregrinis ipsis antequam terrae sanctae
applicarent, moreretur, patronus ipse dimidiam partem datae sibi prius
pecuniae restituere teneretur: de qua ejus testamentarii ordinabunt
juxta commissa.

XV. Si peregrinus aliquis in galêa moreretur, quod non statim corpus
ejus in mare mitti jubeat, sed extra ad terram duci et sepeliri faciat,
in aliquo coemeterio. Si vero remotius a terra fuerit galêa, quod tam
diu defuncti corpus in galêa sustineatur, quousque vel ad portum
aliquem venerit, vel sociis defuncti placuerit mitti corpus in mare.

XVI. Si aliqui ex peregrinis ad St. Katharinam vellent proficisci, in
montem[TR62] Synai, patronus cuilibet tali id petenti X. ducatos de
data prius pecunia reddere teneatur in Jerusalem.

XVII. Quod patronus antequam cum peregrinis recedat de Jerusalem,
fideliter adjuvet illos peregrinos, qui ituri sunt ad St. Katharinam,
et inter eos et Trutzellmanum pacificam conventionem faciat.

XVIII. Quod patronus peregrinis aptum in galêa assignet locellum pro
pullis sive gallinis, et quod sui coci permittant cocum peregrinorum
pariter cum eodem igne parare peregrinis, sicut eis placet.

XIX. Si aliquem peregrinum in galêa adeo graviter infirmari contigerit,
ita quod in foetoribus carinae manere non posset, vel alii peregrini
eam sustinere nollent, teneatur patronus tali superius aliquem
assignare locum ad manendum, vel in castello, vel in puppi, vel in
aliquo transtro.

XX. Quod si aliquid in hac conventionis formula neglectum aut
sufficienter non esset expressum et provisum, quod tamen jure vel
consuetudine ipsi patrono congrueret faciendum: id pro expresso in hac
formula praesenteque tenore pro inserto debet haberi.

His articulis ita compositis et conscriptis advocavimus dominum Petrum
patronum ad nos in hospitium, et articulos conceptos sibi legimus, et
si secundum tenorem eorum se vellet ad nos habere, et hoc nobis
juramento praestito promittere, cum eo parati essemus conventionem et
pactum facere, ut dictum est. (#B#) Quibus auditis patronus accepit
cedulam articulorum, et unum post alium perlegit attente. Ad primum
articulum dixit: quod quantum ad primam clausulam eum velle accipere,
et nos ad Joppen ducere et reducere; sed quantum secundam partem non
posset eum acceptare, et allegavit multas rationes propter quas in
mente Majo non potest esse navigatio. Et ideo in XIV diebus non posset
nos educere, nec in XXVI. diebus; sed transactis XXVI. omni hora vellet
habito vento proficisci. Ad XII. articulum etiam dixit, quod non minus,
quam XLV. ducatos vellet de quolibet peregrino habere; allegans
rationes multas. Ad[TR63] XV. dixit: quod mortuum libenter vellet in
galêa sustinere, sed mare non posset eum pati, et navigatio nostra
impediretur. Sed quid veritatis hoc habeat, vide fol. 198. B. De aliis
articulis omnibus stetit contentus. Et tandem cum eo conventionem
fecimus per longam interlocutionem. Conventione facta duxit nos omnes
ad St. Marcum in Ducis palatium, et apud protonotarios civitatis nos
statuit. Qui audientes causam nostrae praesentationis, singulorum
nomina, status et conditiones inscripserunt in quendam grandem librum,
cui et prius inscriptus etiam fueram in prima mea peregrinatione: et
ita ratificatus fuit contractus et conventio nostra. Quo facto cum
patrono in galêam navigavimus, et ad latus sinistrum eligimus locum pro
XII. personis, quem locum patronus distinxit in XII. cumbas vel
stantias, ad quas cum creta scripsit singulorum nomina, ne quis illa
loca occuparet. Tetigit autem me sors bona, et meliorem cumbam vel
stantiam habui, quam aliquis de nostra societate. Est autem cumba vel
stantia locus pro uno homine in longum extenso a capite usque ad pedes
sibi assignatus ad dormiendum, sedendum, manendum, sive sit sanus, sive
infirmus. Itaque his sic compositis, in hospitium nostrum navigio
reversi sumus. De omnibus autem eramus bene contenti, dempto illo, quod
tam longum tempus et multos dies adhuc nos Venetiis manere oportuit,
quod erat nobis valde grave.

                        Finit tractatus primus.



                           Tractatus secundus

      Continens Acta Peregrinorum Terrae Sanctae per mensem Majum.

Majus delectabilis et laetus mensis sub primo die sanctos Philippum et
Jacobum Apostolos colendos nobis exhibuit cum devota celebritate. Summo
ergo mane, cum Domini et alii nostri socii surrexissent, seque ad
visitandum ecclesiam et audiendam Missam praepararent, interrogabant
me, in qua ecclesia Officium divinum vellemus hoc die audire? Quibus
respondi: ecce Domini in via Dei constituti sumus peregrini, (#36 A#),
nec dec decet peregrinum otiosum stare. Oportet autem nos in hac urbe
adhuc per illum integrum mensem manere. Et quia circumdati aquis sumus,
ita ut non pateat nobis pro nostro solatio et pro deductione temporis
exitus ad floridos hortos aut ad amoenos[TR64] campos, aut ad umbrosas
silvas, aut ad viridia prata, aut ad voluptuosa viridaria arborum,
florum, rosarum et liliorum, nec venationibus vacare possumus, nec
hastiludiis aut choreis interesse decet; idcirco meum consilium est, ut
omni die, quamdiu hic consistimus, peregrinemur ad aliquam ecclesiam et
visitemus corpora et sanctorum reliquias, quarum est magna multitudo in
hac urbe, et sic per Majum illum carpamus flores, rosas et lilia
virtutum, gratiarum et indulgentiarum. Hoc audito placuit omnibus
consilium meum, et communi decreto decrevimus[TR65], quod singulis
diebus, ad aliquam ecclesiam specialem navigare aut ambulare vellemus;
et si non omnes semper simul, tamen aliqui de nostra societate id
facerent, qui postea visa remanentibus referrent. Illo ergo primo die
Maii barcam conduximus et ad ecclesiam sanctorum Apostolorum Philippi
et Jacobis navigavimus, ibique divinis Officiis interfuimus. Post
Officium ad altare accessimus et caput sacrum St. Philippi, quod ibi
habetur, deosculati sumus, et venerandum St. Jacobi brachium. Erat
autem magna hominum compressio, propter sacras reliquias videndas et
deosculandas. Porro Officio terminato defluxit populus, nos vero
mansimus quousque sine populi pressura melius reliquias videre et
nostris jocalibus, quae nominantur clenodia, ea contingere possemus.
Nam terrae sanctae peregrini solent secum ad loca sancta deferre
annulos aureos, vel argenteos dilectos, et grana lapidum pretiosorum
pro paternostris,[1] patriloquiis, vel ipsa paternostra, cruces parvas
de argento vel auro, et quaeque chara portabilia, quae vel de
parentibus suis et amicis accipiunt, vel Venetiis aut in transmarinis
partibus pro sibi charis emunt, et quando ad aliquas reliquias veniunt,
vel ad aliquem locum sanctum, tunc illa clenodia ad reliquias applicant
vel ad locum sanctum et ea contingunt, ut quandam sanctitatem
quodammodo ex contactu accipiant; et ita suis charis chariora et
pretiosora reddantur. Ego enim fui minimus, et pauperior in nostra
societate, et tamen multa preciosa clenodia habui, quae mihi collata
fuerant ab amicis et fautoribus et fautricibus meis, ut reliquias, ad
quas venirem et loca sancta cum eis contingerem, et eis pro munere
reportarem. Inter alia magnificus vir, Dominus Johannes Echinger, pro
tunc Magister-civium Ulmensis, contulit mihi annulum suum charissimum,
quem Pater suus Jacob Echinger in extremis agens de pollice traxit, et
filio tradidit, sicut et ipse a suo patre acceperat: credo quod charior
sibi fuerit, quam C. ducati, et nunc charior quam CC. Sic ergo post
populi recessum accessimus, et modo dicto reliquias sanctorum
Apostolorum contingimus. Hoc autem fuit Officium meum (#B#), quod circa
reliquias vel loca sancta accepi omnium peregrinorum saecularium
clenodia, et manu mea adhibui ad contactum et ita singula[TR66]
singulis reddidi. Plures autem nobiles semper penes me dereliquerant.
Et ita fecimus per omnia loca sancta et reliquias totius
peregrinationis, incipientes in Tridentino a puero Symone. Itaque istis
peractis in hospitium navigavimus ad prandium.

Secunda die Maii transivimus mane ad S. Marcum, et ibi Missis
interfuimus in ecclesia magna S. Marci. De ecclesia autem Missis
finitis palatium Ducis Venetorum ingressi sumus, adituri ipsum Ducem
cum literis, quas illustrissimus Archidux Austriae Sigismundus
tradiderat Dominis meis sibi praesentandas, ut patet supra, fol. 26.
sub die 17. Ascendimus ergo de curia palatii per lapideos gradus ad
ambitum palatii, et ante Praetorium stantes intromitti ad Senatum et
audientiam postulavimus. Statim autem intromissi sumus in locum
Consulum, et ante Ducem et Senatores constituti. Dominus ergo Johannes
de Cymbern Baro, manu elevans Archiducis Austriae literas, et
disciplina curialissima accessit in medium, et ad Ducem Venetorum
accessit, eique eos curiali reverentia tradidit et retro gradu
descendit. Dux vero respiciens sigillum cum cognovisset, deosculatus
est sigillum ipsum, eumque assessoribus deosculandum praebuit. Et fecit
legi literam in omnium audientia. Qua audita surrexit Dux, et per
interpretem obtulit se ad omnia beneplacita Dominorum peregrinorum, et
vocatis ad se singulis, ei manum praebuit, et ad se trahens osculum
modo italico dedit. Hoc facto petierunt Domini peregrini promotoriales
literas ad Capitaneum maris generalem, et ad insularum praefectos, ut,
si necessitas exigeret, invocare praedictos possent. Et statim
impetraverunt, et literis confectis nobis traditae fuerunt.

Tertia die, quae est festum Inventionis S. Crucis, navigavimus ad
ecclesiam S. Crucis, et officio ibi audito corpus S. Athanasii ibi
conquiescentis vidimus, et deosculati sumus: et modo pridie dicto
clenodia nostra ad contactum ejus adhibuimus. Hic Sanctus, pugil fidei
fortissimus, contra haereticos symbolum: Quicunque vult salvus esse,
confecit. Et demum in hospitium remeavimus. Post prandium ad Conventum
majorem fratrum Minorum transivimus, et locum qui est sollemnissimus
vidimus. Porro in quadam capella ecclesiae stabat quidam equus,
mirabili artificio compaginatus. Veneti enim gentilium mores imitantes
cuidam Capitaneo eorum, qui pro republica fortiter egerat, eamque sua
virtute plurimum auxerat, intendebant in recompensam memoriale perenne
statuere, et equum cum sessore aere fusum ad aliquem publicum urbis
vicum aut plateam locare. Et ut hoc magnificentius fieret, quaesierunt
in omnibus finibus eorum artifices sculptores, injungentes eis, ut
quilibet equum faceret ex quacunque materia vellet, et ipsi de tribus
equis melioris formae equum (#37 A#) eligere vellent, et secundum eum
aeneum equum fieri oportere: illum vero artificem, qui formaliorem
equum fecisset, ultra precium statutum muneribus honorare intenderunt.
Convenientes autem tres sculptores Venetias, unus fecit equum ex ligno
cooperiens corio nigro, qui stabat in capella praefata: et ita vivax
erat hoc simulachrum, quod, nisi magnitudo insolita et immobilitas
equum illum arte factum proderet, ipsum esse naturalem homo vivens
aestimaret. Alius artifex equum finxit ex luto, et in fornace decoxit
subtilissimae formae, ruffum colore. Tertius ex cera compegit equum
album elegantissime formatum. Et hunc Veneti elegerunt, tanquam magis
artificialem, magistrumque remunaverunt. Quid autem de equo fundendo
aere fiet, non audivi: forte etiam dimittent; viso ergo illo Conventu
et his quae dicta sunt reversi sumus in locum nostrum.

Quarta die, quae erat dominica Vocem jucunditatis et festum Beatissimae
Virginis S. Katharinae de Senis, de poenitentia S. Dominici transivimus
ad S. Johannem et Paulum, et ibi processioni solemni et Officio divino
affuimus. Et erat tota ecclesia plena hominibus et multae Beginae
ejusdem habitus erant ibi. Porro infra Officium transivi ad ambitum
fratrum, et reperi ibi transeuntem fratrem Ordinis mei, ferentem
insignia peregrinorum terrae sanctae, de provincia Franciae, et de
conventu Insulensi, qui etiam navigare nobiscum intendebat; cum illo
ergo contraxi notitiam, et foedus simul inivimus pro nostra
consolatione. Veruntamen in meam galêam non venit, sed in aliam: saepe
tamen in Jerusalem ipse mihi, et ego sibi, in consolationem venit. Post
prandium ego solus navigavi ad S. Dominicum, ut viderem Patres et
ostenderunt mihi manum unam integram Beatissimae Virginis Katharinae de
Senis, valde delicatam et grossam, cum carnibus et ossibus, quam et
aliquotiens deosculatus fui. In eodem Conventu etiam reperi quendam
fratrem Ordinis de Neapoli insignia peregrinorum sancti sepulchri
ferentem: cum quo etiam societatem feci. Sed nec ipse in meam galêam
fuit receptus. Post ad hospitium navigio reversus sum.

Quinta die ad insulam S. Helenae Imperatricis navigavimus, et Missam
ibi legi Dominis. Post Missam patefecerunt nobis monachi tumbam[TR67]
S. Helenae, et corpus ejus integrum vidimus cum aliis multis reliquiis,
et deosculatis ac clenodiis contactis reliquiis in domum nostram
reversi sumus. Post prandium in galêam conductam navigavimus, et
reperimus, quod patronus ad partem inferiorem cumbarum nostrarum fieri
fecit asseres, ut quosdam in eis collocaret ad pedes nostros, ubi
debebant poni calceamenta et urinalia nostra. Diximus autem custodibus
galêae, ut patrono dicerent, quod nisi in crastinum illos asseres
deponeret, pactum factum irritare vellemus, quia esset contra articulum
nonum. Ex hoc facta est dissensio inter peregrinos et patronum.
Oportebat tamen eum opus factum destruere, si volebat nos secum
retinere. Et ita dispositis cumbis ad hospitium reversi sumus. (#B#)

Sexta die navigavimus ad Sanctam Luciam, et ibi Officio audito corpus
ejusdem virginis, quod ibi honorifice in tumba reconditum habetur,
vidimus, et deosculati sumus, et reversi sumus ad locum nostrum. Eodem
die ad forum transivimus, et omnia necessaria ad galêam pro navigatione
emimus,[TR68] culcitras, lectulos, cervicalia, linteamina, coopertoria,
mattas, amphoras, et caetera pro singulorum cumba. Ego culcitram pro me
jussi emere repletam pilis vaccarum, et stratos laneos de Ulma mecum
tuleram, ut sic dormirem in galêa, sicut in cella. Indignum enim
judicavi molliori stratu uti in navi, quam in cella.

Septima die, quae est festum translationis S. Petri martyris,
navigavimus extra Venetias in Murianam, et Officium ad Praedicatores in
ecclesia S. Petri martyris audivimus. Et viso ibi Conventu et fratribus
navigavimus ad ecclesiam parochialem, ubi plebanus ostendit nobis in
tumba una multa corpora integra de Sanctis Innocentibus, quibus
deosculatis transivimus ad fornaces vitriatorum, in quibus arte
subtilissima instrumenta vitrea multiformia fiunt; in toto namque mundo
non sunt tales vitrorum artifices sicut ibi. Faciunt enim ibi vasa
pretiosa crystallina, et alia mira ibi videntur. Quibus, visis navigio
Venetias reversi sumus in nostrum hospitium.

Octava die, quae erat festum Ascensionis Domini, ascendimus ad
ecclesiam S. Marci, tam ad Officia divina, quam ad solemnia spectacula
cernenda. Innumerabilis enim populus illo die ibi confluit. Omnibus
enim congregatis Patriarcha cum suo Clero et omnibus Conventibus
religiosorum, et Dux cum suo Senatu et omnibus Societatibus Scabinorum,
singuli in suis ordinibus et ornatibus, cum vexillis, luminaribus,
reliquiariis, crucibus, de ecclesia S. Marci procedunt ad mare, ibique
praeparatas naves ingrediuntur: et Patriarcha cum[TR69] Duce, et Senatu
Buzatorium (latine Bucefalum ab equo Alexandri magni sic nominatum)
ascendunt: quae est grandis navis in modum tabernaculi depicta, et auro
tecta et sericis sagis operta, et haec omnia fiunt cum ingenti
apparatu, cum campanarum omnium sono, et clangore tubarum, et cantu
diverso Clericorum. Et dum Buzatorium remis, qui sunt ultra trecenti, a
terra trahitur, ultra quinque millia navium eum concomitantur. Navigant
autem usque ad castella, ubi est portus venetus, et dum extra portum ad
mare venerint universae naves, Patriarcha ipsum mare benedicit, sicut
est mos in multis partibus illo die aquas benedicere. Benedictione
peracta, Dux annulum aureum digito suo detrahens ipsum annulum in mare
projicit, quasi desponsans mare Venetis. Post annulum multi se
denudant, et feruntur in profundum quaerentes annulum. (#38 A#) Et
ille, qui eum invenit, sibi retinet, et cum hoc per totum annum liber
in civitate manet ab omnibus oneribus, quibus pro republica ibi
habitantes gravantur. Et dum haec aguntur, circumstant universae naves
in magna pressura, et est tantus sonitus bombardarum, quas emittunt,
tubarum, tympanorum, et clamantium ac cantantium, quod mare videtur
moveri. His spectaculis etiam affuimus in propria conducta barca;
peracta illa benedictione et desponsatione maris convertunt Buzatorium
ad monasterium S. Nicolai alyu [sic] et ibi petito litore exeunt omnes
de omnibus navibus et ingrediuntur ecclesiam, quam vix centesima pars
populi ingredi valet, quamvis magna sit, et tamen in illa multitudine
non est mulier aliqua, sed totum negotium hoc per viros agitur. Dum
autem Patriarcha pontificalibus ornatus et Dux cum suis contra
ecclesiam properant, Abbas monasterii, infula decoratus, et sui monachi
sacris induti obviam multitudini veniunt, ipsumque Patriarcham ac Ducem
suscipiunt, et in chorum ducunt, et ibi Officium diei incipiunt, et cum
multa sollemnitate peragunt. Quo peracto ad naves redeunt et navigant
omnes, unusquisque ad locum suum ad prandium. Talibus spectaculis
aliquotiens interfui alias etc. de quibus vide fol. 210. P. 2. Porro
per totas octavas Ascensionis sunt festa nundinarum et mira videntur in
istis octavis.

Nona die transivimus ad monasterium dictum cruschechirii [sic] et Missa
ibi audita ostensum fuit nobis corpus S. Barbarae cum pluribus aliis
reliquiis, quibus venerabiliter deosculatis reversi sumus in nostrum
hospitium. Eodem die transivimus simul in quamdam domum, in qua stabat
elephas, bestia grandis et horribilis, quam vidimus et mirati fuimus,
de tanta disciplina tam immanis bestiae. Faciebat enim nobis videntibus
ad nutum magistri sui mira. Hanc bestiam emit homo ille pro quinque
millibus ducatis, et a Venetiis duxit eam in Germaniam, et multam
pecuniam congregavit: nemo enim permittebatur eam videre, nisi
praestito argento. Postea duxit eam usque in Britanniam, et ibi in mari
tempestate compellente ejecta fuit per naucleros ad mare, et ita
periit. etc.

Decima die, quae sabatum fuit, navigavimus ad ecclesiam, quae dicitur
S. Maria de Gratia, et Missam audivimus, et inde navigavimus ad S.
Mariam de miraculis, ubi ecclesiam miri decoris aedificant cum
monasterio pulcherrimo. Tempore meae primae peregrinationis incepit
concursus ad illum locum fieri, nec erat ibi aliqua capella, sed tantum
imago beatae Virginis (#B#) in tabula affixa parieti, et dicebatur quod
miracula ibi fierent. Et factus fuit tantus concursus et oblatio, quod
ibi nunc est res pretiosa et dicitur ad S. Mariam de miraculis. De quo
plus dicam fol. 208. B. parte 2.

Undecima die, quae fuit dominica infra octavas Ascensionis Domini,
audita Missa in proxima ecclesia juxta nostrum hospitium et sumpto
prandio navigavimus ad ecclesiam dictam de Castello, ubi residet
Patriarcha venetus, et sunt ibi omni dominica plenariae indulgentiae;
has indulgentias solvimus et locum vidimus. Est enim ecclesia magna et
antiqua, et reperimus in ea fratrem ordinis Praedicatorum praedicantem,
quem tamen nos non intelleximus, et sermone finito in domum nostram
reversi sumus.

Duodecima die, quae est Nerei, Achillei, et Pangratii martyrum,
navigavimus ad ecclesiam S. Zachariae, et Missae ibi interfuimus. Post
Missam denuntiavimus Abbatissae monasterii annexi ecclesiae, rogantes:
ostendi nobis reliquias. Sunt enim moniales divites et nobiles satis
seculares, Ordinis S. Benedicti. Patefecerunt autem nobis unam tumbam,
in qua corpora illorum trium martyrum, quorum dies erat, quieverunt,
scl. Sanctorum Nerei, Achillei, et Pangratii. In alia argentea tumba
vidimus integrum corpus Zachariae, patris Johannis Baptistae, cum
aperto ore, et juxta eum corpus beati Georii Nazianzeni, et corpus B.
Theodori Confessoris, et corpus S. Sabinae Virginis et martyris.
Miratus autem fui de tantis reliquiis illius ecclesiae, et fuit mihi
dictum, quod filia cujusdam Imperatoris fuit ibi quondam Abbatissa, qui
ob amorem filiae corpora illa ad istum locum transtulit. Reliquiis ergo
visis et deosculatis reversi sumus ad locum nostrum.

Tertio decimo post prandium navigavimus ad S. Andream ad Carthusienses,
ubi est solemnissimum monasterium magnum; propriam ocupans insulam,
quatuor habens ambitus et cellas magnas et pulchras. Ibi plures
particulares reliquias vidimus, ut digitum S. Andreae Apostoli, et
brachium S. Laurentii martyris et caetera. Et deinde remeavimus ad
locum nostrum.

Quarto decimo die mane navigavimus ad monasterium S. Georii, ex
opposito palatii S. Marci, ultra canale magnum, et Missam de S. Georio
cantari fecimus monachos illius monasterii, et post Missam multas
reliquias ostenderunt nobis, scilicet caput, sinistrum brachium cum
integra manu S. Georii; caput etiam S. Jacobi Apostoli minoris, et
corpus integrum S. Pauli Ducis constantinopolitani, et petiam de
spongia Domini, et alia plura: istis visis remeavimus. (#39 A#)

Quinta decima die, quae fuit octava Ascensionis Domini, et aeque
celebris, ut ipsa prima dies, ascendimus mane ad S. Marcum, et Missa
audita demonstratus fuit nobis S. Marci thesaurus inaestimabilis in
auro, argentis et lapidibus pretiosissimis. Ibi tumbam cum corpore S.
Isidori vidimus. Corpus vero S. Marci, quod Veneti de Alexandria
tulerunt in civitatem suam, non vidimus, quia dicitur, quod quidam
Monachus furto illud abstulit, et in Germaniam deportavit ad Owiam
majorem, de quibus omnibus latius dicitur in P. 2. f. 206. Deinde de
ecclesia transivimus in Ducis palatium, et per quendam de curia Ducis
ad omnia penetralia Ducis ducti sumus, etiam usque ad thesauros Ducis,
quos vidimus. Illa die est festum mulierum, et videntur ibi foeminarum
ostentationes seculares facientes, quod est mirum videre tantam
preciositatem.

Sexta decima die, jacentibus adhuc nobis in lectis, audivimus familiam
domus lamentantem. Nam hospes noster magister Johannes eadem nocte
obierat, et tractabatur de ejus sepultura. Unde quidam, aestimantes eum
fuisse pestilenticum, navibus conductis ascenderunt in Paduam, et ibi
per aliquot dies manserunt. Cum illis autem, qui remanserunt, ego
navigavi in ecclesiam S. Rochii in civitate venetiana, et invocavimus
praefatum Sanctum, qui specialis adjutor est timentium pestem, ne
inficiantur.

Decima septima die, quae fuit vigilia Pentecostae, navigavimus ad
Monasterium S. Johannis Ordinis albi, et ibidem Officio interfuimus et
reliquias deosculati sumus. Post prandium vero ad armamentarium, quod
nominant Archanale, civitatis transivimus, petentes intromitti.
Intromissi autem vidimus ibi mirabilem apparatum bellicum, et
reipublicae paramenta ad bella navalia et equestria ac pedestria, de
quibus post dicitur Part. 2. f. 205. Post hoc ivimus etiam ad domum
pistorum, qui coquunt paximates ad mare, et de tantis fornacibus et
ignibus et laboribus expavimus. Et demum ad domum reversi sumus.

Decima octava, quae fuit dies dominica et festum Pentecostes,
intravimus mane ecclesiam S. Bartholomaei Apostoli, quae est ecclesia
parochialis hospitii nostri; et ibi audivi confessiones quorundam
peregrinorum, et de licentia plebani ejusdem ecclesiae eosdem sacro
Eucharistiae sacramento communicavi, et mansimus per totum Officium in
parochia. Post prandium vero navigavimus ad ecclesiam Sancti Spiritus,
ad quem erat multus concursus pro indulgentiis et processio sollemnis
fraternitatum, quas Scolas nominant. (#B#)

Decima nona die navigavimus ad ecclesiam, quam nominant ad S. Mariam de
Misericordia, quae est pulcherrima, ditior et antiquior ecclesia in
urbe, ibique Officio divino interfuimus, et ornatum in picturis et
sculpturis mirati sumus. In reditu ad hospitium venimus ad multas alias
ecclesias, in quibus indulgentias accepimus, quarum ecclesiarum nomina
taeduit me scribere.

Vicesima die, facto mane, antequam sol incalesceret transivimus in
ecclesiam S. Mariae formosae: et certe ipsa ecclesia formosa est et
magna: ibi ergo Missis auditis ingressi sumus in hospitium. Nec die
illo exire domum praesumsimus propter excessivos calores. Tantum enim
erat calor, quantus praeterito tempore non est visus Venetiis. Qua
arefactae sunt cisternae, et facta est aquarum dulcium magna caristia;
nec habebatur ibi potabilis aqua, nisi quae de fluvio Brenta
adducebatur in navibus, et illa care vendebatur, et cisternis
circumfundebatur, ut per terram coleretur et in cisternas destillaret.

Vicesima prima die navigavimus ad S. Antonium prope S. Dominicum, et
ibi divino Officio interfuimus. Post Officium circuivimus et structuras
magnas, quas ibi Domini Veneti faciunt fieri, perspeximus, et tantas
expensas mirati sumus, quia de mari et aquis muros ingentes erigunt, et
est multum pretiosum ibi nova fundamenta jacere. Ratione illius
aedificii Dux Venetiarum fatribus nostris ad S. Dominicum erat illo
tempore multum offensus et alii senatores, quia postulabant a fratribus
spatium dimidii horti Conventus nostri pro monasterio S. Antonii
ampliando: sed fratres nolebant consentire et forti fronte Duci et
Senatui se opposuerunt, propter quod in magna indignatione steterunt;
ut tamen fratres flectere possent ad consensum, obtulerunt fratribus
contra orientem spatium in mari quantumcunque vellent, possent
accipere, et de sumptibus civitatis vellent fundamenta jacere: sed
Prior tunc temporis, homo imperterritus, nullo modo consentire volebat.
Porro Domini Veneti locum illum ita sollemniter aedificant cum honestis
habitationibus, et multis cameris, ut peregrini Jerosolymitani ibi
hospitentur. Inhonestum enim judicant, quod peregrini tam sanctae
peregrinationis habitent in publicis hospitiis et quod in tanta
civitate non habeant proprium locum nisi loca publica. Nam apud eos
hospitia publica sunt inhonesta, ideo quando ad eos veniunt magnates,
assignant eis proprias domus, ne in hospitiis maneant. Suas etiam
popinas, quas hospitibus magnis de communitate offerunt, invitissime ad
hospitia publica mittunt, et si mittunt, exiguas et minus honestas
mittunt. Dictum enim fuit Dominis meis, quando fuit de civitate
popinatum, quod si essent in alio loco, quam in hospitio publico,
Domini Veneti saepius popinas mitterent, (#40 A#) et liberalius
agerent. Et idcirco locum illum aedificant sumptuose, ut honorabiles
peregrini ibi habitent et honorentur ab eis. Inde de S. Antonio
navigavimus in galêam nostram, quae de S. Marco fuerat prope S.
Antonium educta, et invenimus in ea multos laboratores, navem cum
transtris[TR70] et remis et malis et aliis requisitis coaptantes, et
arenam inducentes. Quod ut vidimus, gavisi sumus sperantes nos citius
recessuros.[TR71]

Vicesima secunda die navigavimus ad ecclesiam, quae dicitur ad
Apostolos, ibique divina audivimus. Post Missam ostenderunt nobis
corpus S. Mariae Virginis, de qua in Vitis Patrum clara habetur mentio:
in prima parte (p. 49. b.) Post prandium iterum in galêam navigavimus
educentes in eam aliquas capsas et cistas ad cumbas nostras.
Navigavimus etiam ad locum maximarum navium, in quas ingressi, vidimus
digna admiratione, quomodo aqua tam gravissima pondera possit portare
et tam ingentes structuras.

Vicesima tertia die navigavimus ad ecclesiam S. Jeremiae, et post
Missam corpus S. Magni Episcopi fuit nobis ostensum, qui fuit primus
antistes civitatis venetianae. Et inde ad monasterium S. Mariae, quod
dicitur Virginum, venimus et multas sanctorum reliquias ibi vidimus, et
alias capellas illo die multas lustravimus, quarum nomina transeo.

Vicesima quarta die, quae est translatio B. Dominici, navigavimus ad S.
Dominicum ad fratres Praedicatores, et ibi divino Officio interfuimus,
et inde transivimus ad S. Annam prope; ibi etiam multae reliquiae sunt
nobis ostensae. In reditu navigavimus ad S. Mariam de vinea, ubi
fratres minores de observantia habent pulcherrimum conventum, eumque
indies pretiosiorem faciunt. Ibi gloriosa Virgine salutata reversi
sumus ad locum nostrum.

Vicesima quinta die, quae fuit dominica et festum beatissimae
Trinitatis, mane surgentes transfretavimus canale magnum ad ecclesiam
S. Trinitatis, ubi est domus Dominorum Theutonicorum, et ibi
processioni et divinis Officiis interfuimus et invitati cum illis
Dominis pransi fuimus. Maximus autem concursus est illo die ad locum
illum; et per totum diem est canale repletum navibus venientium et
recedentium. Cum autem ad hospitium reversi essemus, audivimus, quod
Domini Consules Venetorum mandassent (#B#) ambobus patronis, ut cum
peregrinis in illa septimana recederent nec ultra manerent. Quo audito
laetati sumus, quia taedium magnum incepimus habere Venetiis.

Vicesima sexta die transivimus ad S. Stephanum, ubi est Conventus
Augustinensium, et ibi audivimus Missas. Post Officium ostenderunt
nobis fratres quosdam lapides, cum quibus credunt fuisse S. Stephanum
lapidatum in Ierusalem. Eodem die mandavit patronus, ut omnes cistas et
reservacula ducere faceremus in galêam, quod et fecimus celeriter cum
magno gaudio, quia recessum nostrum desideranter exspectavimus.

Vicesima septima die navigavimus ad S. Cartianum, ubi est quaedam
ecclesia parochialis, in qua Missam audivimus. Post Officium
ostenderunt nobis clerici corpus S. Maxim. Episcopi; quod in argentea
teca honorifice est locatum. Transivimus etiam ad unam ecclesiam, in
qua corpus S. Sabbi Abbatis requiescit. Et istis reliquiis deosculatis
reversi sumus in hospitium. Eodem die occupati multum fuimus cum nostra
expeditione facienda in galêam, et videbatur nobis, quod vix
sufficerent nobis dies residui, quos adhuc Venetiis mansuri fuimus pro
nostra expeditione.

Vicesima octava die mane navigavimus ad S. Mariam Carmeli, ubi fratres
Carmelitae Conventum habent, et Missa audita celerius in hospitium
reversi sumus. Disposuerant enim Domini peregrini medicum, qui
pransurus erat nobiscum. Ab illo physico receperunt regimina in
scriptis per mare, quilibet secundum conditionem suam, et dedit eis
recepta de apothecis, et multi receperunt purgationes, sicut necesse
est mare ingredientibus prius purgari.

Vicesima nona die, quae fuit festum sanctissimi Corporis Christi, ad S.
Marcum ascendimus et processioni solemni affuimus. Nunquam vidimus
tantas solemnitates illo die, sicut ibi. Mirifica enim erat haec
processio multitudine maxima religiosorum omnium Ordinum et sacerdotum,
qui sacris induti vestibus cum reliquiaris pretiosissimis et variis
procedebant ordinate per circuitum plateae S. Marci, quae cooperat erat
sagis lineis per totum longum circulum, per quem processio de ostio uno
ecclesiae S. Marci usque ad aliud ibat. Patriarcha vero Eucharistiae
sacramentum portabat, ad cujus latus Dux ibat in sua pretiosissima
ducali mitrella; et Abbates infulati cum toto (#41 A#) senatu Venetorum
sequebantur. Delectabile valde est, praeter ecclesiasticum ornatum, qui
excellens est, videre maturitatem dominorum de Senatu, et honestissimum
eorum vestitum: hos sequebantur fraternitates multae et deinde communis
vulgus. Religiosi vero et canonici et clerici praecedebant cum cantu et
omni genere musicorum cum ludis et spectaculis diversis. Ibi nullum
collegium, nullum monasterium, nulla[TR72] fraternitas comparuit absque
aliquo singulari spectaculo, quo omnes mirarentur, et delectarentur.
Fratres Praedicatores de S. Johanne et Paulo suo decore et jocundis
spectaculis totam processionem venustabant: ibi vidimus tantum aurum,
tantum argentum, lapides pretiosos, vestes pretiosas, quod non potest
aestimari. Nihil est ibi quam multitudinis confusibilis compressio,
cursus et importunitas. Post prandium navigavimus ad monasterium, quod
dicitur ad corpus Christi, et sunt ibi moniales nobiles et ditiores
civitatis Ordinis Praedicatorum: et paene tota civitas post prandium
illa hora ad ecclesiam illam navigio venit, et fit magna navium
compressio et congregatio ad videndam processionem. Veniunt enim
fratres Praedicatores de tribus Conventibus: de S. Johanne et Paulo; de
S. Dominico et de S. Petro martyre, et faciunt ibi preciosam
processionem cum corpore Domini, per longum spatium, super canalem
magnum cum multis spectaculis. Inter ista divina solemnia quantae ibi
videantur vanitates, et mulierum intemperata ornamenta et secularium
rerum dissolutiones, et religiosorum ac clericorum evagationes,
perpendat ille, qui tantae multitudinis confluxum considerat. Si
sanctissimo et divinissimo sacramento honor acceptus est tam
saeculariter exhibitus, Deus, qui omnia novit, scit. Istis ergo finitis
remeavimus in hospitium nostrum ad coenam.

Tricesima die ad ecclesiam S. Danielis navigavimus, et ibi Missam
audivimus; post Missam ostenderunt nobis corpus integrum cujusdam S.
Johannis martyris; illas ergo reliquias deosculati sumus et in domum
reversi. Eodem die, facto prandio, multi peregrini colligatis sacculis
suis navigaverunt in galêam, nec amplius in civitatem redierunt
manentes in navi usque ad omnium exitum.

Tricesima prima die, quae est ultima Maii, mane surreximus[TR73] et ad
sanctum Salvatorem, ubi sunt Canonici regulares de observantia, Missis
interfuimus. Postea barcam conduximus, et duci nos fecimus ad
ecclesias, quarum patroni singulariter peregrinari volentibus
necessarii sunt: quia jam recessus noster instabat et sanctos invocare
volebamus pro adjutorio. Primo ergo navigavimus in ecclesiam S.
Raphaëlis Archangeli, rogantes ibi deum, ut S. illum Archangelum nobis
mittat inductorem sicut Tobiae. Deinde navigavimus ad S. Michaelem
Archangelum, deprecantes (#B#) eum nobis ad contenderendum omne
nocivum, tam visibilium quam invisibilium hostium. Ab inde navigavimus
ad S. Christophorum, eumque petivimus fieri nostrum bajulatorem per hoc
mare magnum. Est enim inter Venetias et Murianam insula, in qua est
ecclesia nova et pulcra S. Christophori cum monasterio Ordinis albi. In
illo Monasterio est depicta una mappa mundi valde pulchra. Ab illa
insula navigavimus ad ecclesiam S. Marthae hospitae Domini Iesu; et
illam rogavimus, ut de honestis et bonis hospitiis nobis provisionem
fieri procuraret, aut certe patientiam in defectu hospitii impetraret
pro nostro longo itinere. Circa hanc ecclesiam sunt moniales albi
habitus. Et his peractis in hospitium reversi sumus. Ecce quomodo ab
evagatione etiam in civitate non poteramus nos continere! Posui autem
solum honestas et sanctas evagationes, quas in civitate venetiana
habuimus. Curiosas vero et minus utiles ignoro, quamvis saepe factae
fuerint. Et hic habet finem evagatio venetiana. Porro illo toto die
occupati fuimus disponendo nos ad navis ingressum pro die crastina. Et
cum physico, qui nobis medicinas dedit, computavimus, et hospitam
nostram dominam Margaretam solvimus, et eas res, quibus per mare usus
non est, commendavimus cellario domus, Nicolao Frig, Theutonico, et
diem crastinum fieri praestolati sumus.


           Sequuntur quaedam necessaria[TR74] pro intellectu
                         maritimae Evagationis.

Evagari antequam per mare incipiam, aliqua praemittere judicavi
necessaria, ad solvendum dubia multa, quae fieri solent circa maritimam
Evagationem. Peregrinatio enim terrae sanctae pro majori parte in mari
perficitur, et tempus longius in maritimo itinere transit. Ideo tria
praemittere ei statui:

Primum, de mari multiplici et ejus qualitatibus et periculis.

Secundum, de galêa triremi et ejus dispositionibus.

Tertium, de regimine et politia triremium, et avisamentis.

His tribus intellectis potest quietus stare etiam ille, qui nunquam
vidit mare.


                           De triplici mari.

Mare in genere est triplex, scilicet: mare magnum, mare majus, et mare
maximum. Mare magnum est mare mediterraneum, quod dicitur mare nostrum;
mare majus est mare ponticum; mare maximum est oceanus, quod ambit
mundum. De hoc oceano primo videbimus breviter, et postea de aliis.
(#42 A#) Oceanus vel oceanum mare maximum, quod exterius per modum
circuli ambit orbem terrarum, eumque amplectitur. Et dicitur tam a
Graecis, quam a Latinis oceanum, eo quod ambit orbem; sive a
celeritate[TR75] sua, quia oceanum ocius id est velocius discurrit;
sive a coelo derivando nomen a media syllaba Ce, quia hoc mare
similitudinem habet cum coelo in colore et quomodo coelum coloratum
videtur, sic et oceanum. Oceanus ille manat ex orbe, et in ipso est
radix ejus et principium: finis quoque ejus est apud finem illius. Et
est origo omnium mundi aquarum, a quo defluunt et influunt. Ideo
oceanus dicitur hospitium fluminum et fons imbrium: nec tamen augetur
influxu, nec minuitur effluxu, quia quantum recipit tantum reddit.
Mirum autem hoc videtur, cum tantus numerus fluminum illuc currentium
sit fluctusque tam perpetuus cursus, tam fere infinitus, quomodo inde
non augeatur oceanus? Nec minus mirum cum multa ex eo procedant
subterranea flumina multam quoque partem illius stellarum haustus
auferat, quia sol et alia sidera de eo maximam abundantiam aquarum suis
intensissimis ignibus hauriunt, et circum omnia sidera fundunt eas, ut
ea temperentur, quae de se sunt ignea, nec per siderum copiosissimum
haustum et attractionem oceanus minuitur, quia ut dictum est, tantum
recipit, quantum per effluxum et haustum perdit. Quomodo autem hoc
fiat, soli Deo cognitum est, cujus opus mundus est, et cui soli omnis
mundi ratio nota. Hoc mare maxime sequitur lunae cursum, et est ideo
vorago, quae totas aquas et naves absorbet et revomit, et hoc in exortu
lunae majori aestu fluctus vomit et revomit. Ista autem vorago dicitur
abyssus magna, de qua scriptum est Genes. 7. v. 12. rupti sunt omnes
fontes abyssi magnae. Juxta hanc sunt cavernosa loca, et speluncae
latae et patentes, in quibus venti de spiramine aquarum concipiuntur,
et illae cavernae sunt quasi mudinares [sic] et spiritus illi in
Scriptura nominantur spiritus procellarum. Hi spiramine suo aquas maris
per patentes terrarum cavernas introrsus in abyssum attrahunt, et eos
iterum exundare magno impetu compellunt. De istis late loquitur
Vincent. in Spec. Natur. lib. 6. Habet hoc mare aquas salsas, sicut et
alia maria, ut patebit. Porro oceano magnitudo incomparabilis est, et
intransmeabilis latitudo, et post eum terra nulla est, sed solum denso
aëre nubium mare continetur. Sed et terra subterius est. Secundum
ordinem quippe naturae toto terrae superficies aqua deberet esse
operta: at vero creator omnium Deus magno suo beneficio voluit pro
hominum et bestiarum habitatione partem terrae siccam conservare,
quando dixit: congregentur aquae, quae sub coelo sunt in locum unum, et
appareat arida. Haec praeeminentia designatur, cum de orbe ipsius
dicitur: quia ipse super maria fundavit eum (Psalm. 24. v. 2) ut
scilicet operiretur: sed virtute creatoris fluctus cohibentur. Unde
Psalmus: terminum posuisti, quem non transgredientur, neque
convertentur operire terram (Psalm. 104. v. 9.) Et Job. 38. v. 8. Quis
conclusit ostiis mare, quando erumpebat. Si quis de his clarissimum
voluit habere intellectum, legat additiones domini Pauli Burgensis
Postillae Lyrae de opere 3. diei; ibi: congregentur aquae, quae sub
coelo sunt in locum unum. Ex hoc mari funduntur et effluunt alia maria;
mediterraneum, ponticum (#B#) et mare rubrum sicut rami a stipite.

Mare majus dicitur mare ponticum, non quod de facto majus sit, quam
mare nostrum; sed ideo, quia nullis aut paucis insulis intersecatur. Et
dicitur ponticum, quia omnis ista aquarum congregatio per alveum
concurrit, quo Xerxes ponte navibus facto commeavit: quem fluxum
nominant Hellespontum. Vel ponticum dicitur, quasi sine ponte, nec
ponte transiri potest. Vel dicitur ponticum a puncto, eo quod rotundum
esse dicatur sicut punctus. Vel est ponticum vocatum, eo quod sit
brevis. Communiter etiam nominatur mare hoc Pontus Euxinus a moribus
accolarum, ut dicit Isidorus, quia secundum Ptolomaeum [sic] pessimis
pollebant Euxologitae moribus, adeo ut nemo eos molestaret, et aliis ad
eos confugisse fuit pro asilo. Sed et fluvius Euxes, monte Caucaso
fusus, in eum pontum labitur, eique nomen adfert, vel ipse fluvius a
mari trahit nomen suum. Porro a tergo Ponti est Meotus palus latissima,
qui in se suscipit Tanaim fluvium, qui scindit ab Europa Asiam,
fluitque de Rhiphaeis montibus. Insuper Pontus ille Euxinus est mare
dulcius, quam alia maria, ex multitudine fluminum dulcium aquarum. Unde
Danubius noster auctus LX. magnis fluminibus per VII. ostia ponto
illabitur Euxino.

Mare magnum dicitur mare nostrum et mare mediterraneum, et de illo mari
loqui est nobis magis ad propositum. Primo quidem dicitur mare magnum,
quia caetera maria et lacus in ejus comparatione sunt minora. Secundo
dicitur mare nostrum, quia nobis notum, nobis propinquum, et a nobis
usitatum. Tertio vero dicitur mediterraneum, quia ab occidente per
mediam terram usque in orientem perfunditur, et principalibus mundi
partibus, scilicet Europae, Asiae et Affricae interjacet, ipsas se et
suis brachiis ab invicem separans et distinguens. Habet enim ab oriente
et septentrione Europam, ab oriente Asiam, ad austrum Affricam. Unde
peregrinus, qui ad S. Katharinum transit, tres illas mundi partes
attingit in mari. In Europa enim navigare incipit, et in Creta et Rhodo
et Cypro Asiam tangit, dum vero in Alexandriam Aegypti pervenit, in
Affrica erit. Nilus enim dividit Asiam ab Affrica, in cujus Affricana
parte est Alexandria. Porro mare nostrum continuatur cum duobus
praefatis maribus, et sunt eaedem aquae oceani pontici et maris
mediterranei. Nam ex oceano ab Hispaniis profunditur, Galliam, Italiam,
Siciliam, Cretam et usque in Aegyptum pertransit. Brachium autem illud,
quo in Hispania oceano jungitur, vocatur vulgariter strictum de Maroch,
et dividit regnum Marochiae, quod est in Affrica, ab Hispania; inter
quas regiones effluit mare mediterraneum ex oceano per praefatum
brachium, quod in latitudine vix habet quartale miliaris. Stant enim
foeminae lotrices in utraque parte, paganae in Maroch, christianae in
Hispania, et corixantur, et ibi dividitur Affrica ab Europa. Altero
vero ejus brachio, quod Hellespontus dicitur, alias brachium S. Georii,
continuantur cum mari pontico, et hoc brachium dividit Europam et Asiam
minorem, quae jam Turcia dicitur: quia Turcus totaliter eam cepit.
Vulgares tamen nominant hoc brachium Buccam constantinopolitanam, eo
quod super ipsum in litore Europae civitas Constantinopolis est
situata. Ubi vero hoc brachium derivari incipit a mari mediterraneo
super litus Asiae minoris, dicitur fuisse Troja illa antiqua et potens
civitas constituta. Veritas tamen certa de hoc non habetur, quod Troja
ibi steterit. Ideo recte dicitur mare nostrum mediterraneum, quia et
terrae mediae interjacet, et medium inter alia duo maria tenet. Ad ista
tria maria omnia flumina nobis nota decurrunt. Danubius noster omnia
flumina montium rhaeticorum contra orientem tendens secum ducit in mare
(#43 A#) ponticum, quod alias dicitur Euxinus. Rhenus in ipsis
rhaeticis montibus oriens contra occidentem tendit, secumque infinita
flumina in oceanum pertrahit. Rodanus cum Rheno in origine socius,
contra meridiem currens secum reliqua flumina in mare Tyrrhenum
pertrahit. Sic Athesis ex alpibus et Padus et Brenta trahentes
originem, in mare mediterraneum decurrunt. Sunt insuper alia maria ex
Scriptura nobis satis nota, quae etsi non apparentibus brachiis
continuantur cum aliquo praedictorum trium, tamen per gurgites
subterraneos creduntur eisdem copulari: ut est in oriente mare caspium,
quod quidem singulare est, nec aliquo apparenter sociatur, dicunt
tamen, quod occulte sub terra in ponticum mare labatur. Mare etiam
Galileae, et mare mortuum dicuntur occulte decurrere in mare rubrum,
quod de Oceano profluit, et est lingua oceani, qua Persidem et Arabiam
confingit et per eum navigatur ad Indiam, ut dicit Ieronymus in
epistola ad Fabiolam. Insuper notandum: quod mare mediterraneum est
unum, sortitum diversa nomina, pro diversitate locorum, sicut et terra,
cum sit una, habet diversa nomina. Quandoque enim a provinciis nomen
accommodat: sic dicitur mare asiaticum, mare syricum, hybericum;
quandoque ab insulis, sicut balearicum, siculum, creticum, cyprium;
quandoque a promontoriis, sicut maleum et aegaeum, quandoque a
gentibus, sicut germanicum, gallicum, italicum, dalmaticum; quandoque
ab adjacentibus civitatibus, sicut adriaticum, tyrium, joppicum,
alexandrinum, venetianum. Et ideo dum leguntur etiam in Evagatorio
diversa maria, non intelligitur nisi unum, habens diversa nomina.

Hoc mare sicut et oceanus[TR76] et caetera maria ex eo profluentia
habent aquas salsas, amaras, insipidas, insanas et penitus ad potandum
inhabiles, et tam hominibus quam bestiis abominabiles, magis quam
urina. Hujus autem salsedinis causa est occultissima: hoc ex eo patet,
quia antiqui philosophi in inquisitione illius causae multum
laboraverunt, et in assignatione causarum quodammodo delirasse
videntur, sicut et de Nili ortu et ejus incremento propter
occultissimam horum [naturam] delirarunt, ut patet P. 2. fol. 119. A.
B. per totum. Sic de causa salsedinis maris dicendo ad stultitias
prolapsi sunt. Nam vetustissimi Demogorgonistae, ultra sensum ascendere
nescientes, fingebant Demogorgonem, quem patrem primum rerum fuisse
aestimabant, molem ingentem de monte Acrocerauni ignitam evulsisse,
solidatamque ac rotundatam vel globatam mari oceano sexies immersisse,
ex quibus immersionibus tota aquae congeries bulire et fervescere
cepit: et si non statim globum retraxisset, tota aquarum maxima moles
in salem densata fuisset. Sed quia voluit esse mare, mansit aqua, sed
salsa. Insuper Aristoteles 2. Meteor. per longum disputat de causa
salsedinis maris: sed praeter ea, quae ipse Aristoteles determinat,
quidam dicunt, quod quia terra ignitur a sole, resudat de ea humiditas,
quae in ea est, et ita ex isto sudore mare congregatur, et quia sudor
salsus est, mare cum sit terrae sudor, salsum est. Ideo illi dicunt,
quod mare nihil aliud sit, nisi sudor terrae aeternus. Alii dicunt,
quod quia mare torridae zonae terrae superpositum est, ex calore ejus
spissatur sicut alia aqua dulcis per calorem in salem transit. Alii
dicunt, quod terra quaedam est salsa, cui cum aqua maris admiscetur,
salsa fit a terra; sic aqua, quae per cineres colatur, fit salsa. Alii
dicunt, quod illa salsedo fit propter calidum vaporem admixtum aquae
partibus. Nam et sudor et urina, in quibus agit caliditas, inveniuntur
salsa. Alii dicunt, quod solis ardore maris liquor siccatur. Sol enim
est torrens cuncta, sorbensque, sicque mari late patenti salsis sapor
incoquitur: calore ergo solis et stellarum aqua decocta salsa
efficitur, sicque aqua dulcis per decoctionem sal efficitur, et homo,
qui vinum dulce et aquam dulcem bibit, salam urinam mingit, quia calor
amaritudinem inducit. Alii dicunt, quod sol exhaurit liquorem dulcem et
tenuem, quem faciliter vis ignis attrahit et relinquitur omnis asperior
crassiorque liquor, unde summa unda maris dulcior est, (#B#) ima vero
amarior. Et lunae quidem alimentum est in dulcibus aquis, solis autem
in amaris. Marinae etiam aquae gelantur tardius quam dulces, et
accenduntur celerius. Mixta est ergo in mari salsedo dulcedini, quod
videri potest in eo: si vas fiat de cera, et ubique obstruitur, ne aqua
intrare possit, et mari imponitur, tunc aqua penetrans et distillans
per parietes vasis, intus fit dulcis et potabilis, et quasi per
colatorium, quod crassum et salsum est, secernitur. Si quis etiam juxta
mare in litore foveam fecerit, aqua in eam ex mari percolata per arenam
dulcis et potabilis fit. Alii causam salsedinis maris magis theologicam
assignant. Sanctius est enim dicere, ipsum mare sic salsum creatum a
Deo fuisse, sicut etiam aliorum elementorum unum quodquod propriam
habet naturam; ita etiam mari connaturalem esse salsedinem; quod nisi
esset sic sale conditum, putresceret sicut aliae aquae paludales, et
quidam foetidi lacus: propter quam causam etiam divina ordinatione
continue movetur, ut ex suo motu suae substantiae a corruptionis vitio
conservetur, quia ex continuatione motus subtiliatur et motu a
corruptione conservatur. Ordinavit hoc idem Dei sapientia, ut naves
facilius transportaret, et minus periculum transfretantibus incumberet.
Aqua enim salsa multo gravior et spissior dulci, quia dulcis est colata
et subtiliata: ideo salsa aptior est ad portandum navigia. Saepe enim
naves in aquis dulcibus merguntur, quae in mari mergi non possent,
sicut patet ad probam, quia ovum in aqua dulci submergitur, in salsa
vero nata. Insuper ipsa maris salsedo deservit plurimum hominum saluti.
Si enim mare esset potabile, homines non possent bene salva vita
pertransire, quia propter aestum solis sunt navigantes communiter
multum sitibundi, et propter labores marinos; et si haberent ad votum
aquam dulcem ad potandum, se ipsos interimerent. Ideo utile est et pro
vita transfretantium, quod mare salsum est. Crassa enim est aqua maris
et abominabilis; ideo quando hauritur, et supra petras effunditur,
statim ex solis tactu in sal convertitur. A salsedine illa sibi
connaturali sortitur suum nomen, et mare propter amaritudinem dicitur.
De hoc mari dicitur Amos. 5. v. 8. Vocat Deus aquas maris et effundit
eas super terram: Super quod Jeronymus (Tom. 6. fol. III. B.]: Tunc
Deus aquas maris vocat, dum ipsa amarissimas aethereo calore suspendit
et excolat et eliquat in dulcem pluviarum saporem. De maris salsedine
vide in Spec. Nat. libr. VI. cap. 9. Maris aqua diversas contrahit
qualitates, quod sic contingit. Cum enim terra cavernosa sit, aqua
labilitate sua eam subintrat, quae per catheractas transiens colatur et
extenuatur et ex qualitate terrae diversas contrahit qualitates. Si
enim per terram arenosam et lapidosam transit, dulcem inde saporem
contrahit, et clara ac dura et frigida existit. Si per salsam, salsum.
Si per limosam terram, vapida est aqua. Si per lapides sulphuris et
calcis aut aeris fit amara, si per foveas alumine plenas et sulphure
percurrit, fervorem et foetorem inde contrahit. Itaque (#44 A#) juxta
diversa accidentia terrae, diversam suscipit qualitatem. Sicut pro
qualitate ventorum immutat colorem. Nam modo est flavum, modo album,
modo nigrum, modo lutulentum, modo atrum, modo clarum, modo turbidum,
modo aureum, modo rubeum, et omni modo sicut coelum coloratum apparet,
sic et mare. Quamvis tamen utrumque respicienti et comparanti aliter
appareat. Vide saepius quod aquae ita nigrae apparebant, sicut
incaustum et tamen coelum videbatur splendidum. Ideo aliquando a
flatibus ventorum sic vel sic coloratur, aliquando ex firmamenti
resplendentia.


                De periculis multiplicibus navigantium.

Evagatio per mare multis incommodis subjacet. Ipsum enim mare
inconsuetis est maxime nocivum, et diversis rationibus multum
periculosum. Est namque timoris incussivum; doloris capitis gravativum;
vomitus et nauseae provocativum; appetitus cibi et potus ablativum;
corporis humani alterativum; passionum excitativum; et multarum
peregrinarum qualitatum allativum; mortalium et extremorum periculorum
causativum; et saepe amarissimae mortis inductivum. Et hoc periculum
est terribilissimum, quod prudentes maxime timent, stulti vero parum
curant. Unde navigante per mare Aristippo, magno philosopho, in
tempestate nauseam passus et subversione stomachi et capitis vertigine
anxiatus[TR77] mortem timuit. Garrulus autem quidam redita
tranquillitate, et cunctis restitutis sanitati pristinae, dixit
philosopho: quid est, quod nos idiotae intrepidi sumus, vos autem
philosophi trepidatis? Respondit: quia non de simili anima utriusque
studemus. Te enim pro nequissimi nebulonis anima nequaquam decuit esse
solicitum: ego vero obnoxius debui de philosophi morte timere. Nam et
divites amplius fures timent, quam inopes. Animam plenam virtutibus
fero, insidiosissimum furem, latronem atrocissimum, raptorem
crudelissimum mare merito timeo. Porro omnia maris pericula jam
praetacta nemo melius probare potest, quam expertus, qui non legendo
aut audiendo didicit, sed sentiendo et experiendo. Unde Ecclesiastici
cap. 43. v. 26. Qui navigant mare, enarrant pericula illius, et
audiemus auribus nostris et admirabimur. Haec ille. Generaliter autem
transfretantes patiuntur periculum aut ratione maris, aut ratione
aëris, aut ratione navis: quamvis specialia pericula sint
innumerabilia; quae sunt aut ratione propriae dispositionis, aut
ratione malae societatis, aut ratione defectus cibi et potus, aut
ratione malorum gubernatorum, aut ratione nimis caloris aut frigoris,
aut malae provisionis, et hujusmodi, de quibus non sufficiunt verba ut
possint dici. Idcirco de generalibus periculis parum dicam, sed
singularia patebunt in processu navigationis, et supra in prima
peregrinatione mea aliquantulum patuerunt.

Contingit primo periclitari ratione maris navigantes. Nam si mare
fuerit scopulosum, undique saxis et rupibus impeditum, non sine
periculo pertransitur, sicut est in Cycladum insulis, et in mari
Achaico, et in mari juxta Illyricum, et Dalmatiam: in quibus locis
noctibus non potest fieri navigatio propter rupes, cautes et scopulos.
Hoc periculum timebant nautae, qui transducebant sanctum Paulum, ut
habetur Actorum 27. v. 29. Sed et ego ipse in hoc periculo saepe fui
constitutus. Aut si mare fundum habet inaequalem, nunc cumulis arenosis
elevatum, nunc vero ad modum voraginis depressum, aut certe profundis
vallibus et foveis distortum. In talibus locis male naves transeunt,
licet enim mare undique videatur aequale, propter quod mare non nunquam
aequor dicitur; tamen quando navis venit ad loca, in quibus fundus
inaequalis est, subsistit, et si non est ventus impellens, difficulter
potest removeri (#B#) a loco: hoc experientia didici, ut patet fol. 13.
Secundo accidit periculum ratione aëris. Modico enim flatu venti
redditur mare inquietum, tempestuosum, procellosum, fervidum et
tumultuosum, ab hoc mare fretum saepe nominatur. Nam tempore
tempestuoso, nebuloso, pluvioso et obscuro mari se committere est
periculosum; potissime quando navis fertur in periculum et ipsum
periculum videtur. Ventorum autem nimietas maxime formidatur signanter,
quando venti contrarii subito et cum impetu oriuntur; tunc naufragium
timetur, et hoc periculum commune est, saepiusque in eo fui. Tertio
adducit periculum navis deferentis debilitas et insufficientia: non
enim tutum est se committere naviculae nimis parvae sive fragili aut
confractae, aut vetustae, quia talis non est secura inter saevientes
procellas; quoniam vel propter parvitatem suam fluctibus opprimitur, et
subvertitur, aut propter fragilitatem suam impetu ventorum et aquarum
confringitur; aut propter gubernatoris imperientiam [sic] tardius ad
portum deducitur. Ideo quartum generale periculum addi potest, quod
incurritur ex imperientia vel ex pigritia aut negligentia et
somnolentia nauclerorum, et hoc similiter expertus sum. Quantum autem
sit periculum tempore ventorum, quo aliquis habet de galêa in barcam
descendere, vel de barca in galêam ascendere, horribile est videre.
Oportet enim tunc facere passum unum aut saltum, et si casu pede non
attigerit barcam, aut galêam, in fretum cadet, et sine spe adjutorii
periet. Vide de hoc fol. 60. Insuper adhuc aliud extat periculum, quod
non expertus excogitare non posset, nec inter pericula in libris de
mare scribentium ponitur, et tamen molestissimum est, accidit tamen
sine terrore. Dum enim cuncti venti conticescunt, et mare obmutescit,
et tranquillitas undique adest; dico pro certo, dempto naufragio, quod
talis tranquillitas maris et silentium ventorum molestior navigantibus
est, quam quodcunque dictorum periculorum. Quando enim nulli flant
venti, et mare sine motu est, et navis fixa subsistit, tunc omnia in
navi marcescunt,[TR78] et putrescunt, et muscida fiunt, aquae foetidae,
vinum inutile, carnes etiam desiccatae ad fumum vermiculis plenae, tunc
subito generantur infinitae muscae, culices, pulices, pediculi, vermes,
mures, et glires, et omnes homines in navi redduntur pigri, somnolenti,
caloribus squalidi, passionibus tristitiae, irae, invidiae impatientes
et caeteris indispositionibus gravati. Paucos vidi in navibus mori in
tempestatibus, multos autem in bonazibus, hoc est in navis dicta
quiete, vidi deficere et mori. De his omnibus patebit in processu.
Aliis nominibus inveniuntur pericula maris designari, ut dicitur
quoddam periculum bythalassum, syrtis, charybdis. Bythalassum, quando
duo maria concurrunt, ex quorum concursu navis fluctuans periclitatur.
Syrtis locus, ubi cumuli arenae sunt, et ubi mare inaequale est, ita
quod in uno loco aqua profunda est, et prope est aqua vadosa, vel ubi
mari insunt scopuli occulti, ad quos navis transiens potest impingi.
Charybdis secundum fictiones poëtarum fuit quaedam vetula voracissima,
quae quia boves Herculis furata fuerat, a Jove fulminata est, et (#45
A#) in mare praecipitata, quae usque nunc in fundo maris deambulat, ad
se naves transeuntes mare deorsum trahere satagit, ut antiquas exerceat
rapinas. Quapropter illa loca, in quibus naves absorbentur, et ubi sunt
occulti gurgites, sicut est locus in insulis Gozopolis, ut patet fol.
13., dicuntur charybdes, et periculum charybdum dicitur, a Charybde
vetula, quam antiqui credebant in talibus locis naves attrahere. Est et
aliud periculum, quod quidam Gulf, nominant, quod contingit, quando
venti erumpunt de aliquibus montium cavernis adeo importune, quod naves
in latus evertuntur. Quoddam aliud periculum nominant Grupp, quod
navigantes incurrunt, quando duo venti contra se invicem pugnant, et
navis in medio consistens contrariis procellis agitatur. Aliud insuper
periculum evenit, quod nominant Troyp, a pisce troys: hic naves
sentiens de fundo emergit, et navem rostro rodit et perforat, habet
quippe rostrum ad modum terebri, et nisi a navi repellatur eam
perforat; non autem a navi avelli potest, nisi per imperterritam
inspectionem, ita quod aliquis de navi se inclinet super aquam, et
irreverberato aspectu intueatur in oculos piscis, quem piscis vice
versa terribiliter inspicit. Si autem inspector trepidat, et retrahere
visum incipit, mox bellua consurgit et repente eum attrahit deglutiens
sub aquis. Et tantum de maris periculis dictum sufficiat.


              De navi, in qua peregrini transfretant, quae
                  Galêa dicitur, qualis et quanta sit.

Varias et diversas habet mare naves: grandes, mediocres et parvas.
Primo enim tempore non erant in mari nisi parvae naviculae, usque ad
Jasonem, cui Argus grandem fabricatus est navem, in quam cum sociis
Argonautis Colchydem navigavit. Deinde Aminocles triremos Corinthiis
fabricavit contra Corzyrenses. Porro primum navium inventorem dicunt
fuisse Athlantem in Libya et navigasse. De illa tamen navium specie
solum loqui intendo, in qua peregrini terrae sanctae solent mare
transire, quae galêa dicitur: quod nomen hoc navigii genus etiam in
sacris canonibus habet, ut patet de Iudais et Sarracenis. Et est una de
mediocribus maris[TR79] navibus, non de majoribus, nec de minoribus.
Haec navis latine dicitur biremis aut triremis. Isidorus tamen decimo
nono Etymologicorum nominat eam dormam. Vulgares autem tam Italici quam
Theutonici vocant eam galêam. Et hoc nomen illi navigio advenit, quia
prora cassis aut galêae formam habet, e regione inspecta, et quasi homo
armatus procedit contra fluctus. Est autem galêa navis oblonga, quae
remis et velis inpellitur. Similes vel aequales sunt omnes galêae in
forma, dissimiles in magnitudine, quia aliquae galeae sunt grandes,
quae dicuntur triremes, aliquae sunt parvae et sunt biremes: et adhuc
est differentia, quia aliquae sunt galêae praedales et aliquae
onerariae: in prima mea peregrinatione transfretavi in biremi; in
secunda vero in triremi. Est autem biremis, quae binis et binis remis
trahitur; sed triremis, quae trinis et trinis impellitur remis: quia in
quolibet scamno habet tres remos et totidem remiges. Galêa autem, in
qua secunda vice transfretavi, habuit transtra vel scamna LX. et in
quolibet tres remiges cum remis: et si est galêa praedalis habet cum
remigibus in eodem transtro unum sagittarium cum arcu. Porro longitudo
ejus erat XXXIII cubitorum, accipiendo cubitum, quantum homo potest
extensis ambobus brachiis comprehendere, et accipitur illa longitudo
mensurando a prora usque ad puppim; latitudo vero erat VII cubitorum,
mensurando in medio ejus juxta malum per transversum. Si autem vellemus
totam eius latitudinem mensurare, quam habet cum remis ab utraque parte
extensis, sic XIII cubitos habet in latum. In altitudine vero,
mensurando a sentina usque ad kebam, quae est in summitate mali et in
carceria, habuit amplius quam XVIII (#B#) cubitos. Sunt autem omnes
galêae, quae [TR80] aequalis magnitudinis sunt, ita consimiles in
omnibus, quod homo transiens de sua, galêa in aliam vix perpendere
possit, se esse in alia, nisi quod alias Officiales in una invenit,
quam in alia; et sicut hirundinum nidi aequales sunt, sic galêae
venetianae. Et sunt de lignis solidissimis fabricatae, clavis, catenis
et ferramentis multis compaginatae.[TR81] Porro prima et anterior pars
galeae, quae dicitur prora, est contra mare acuta, et habet rostrum
durum formatum ad modum ut caput draconis, aperto ore, ferreum, quo in
contravenientem navem impingeret. Ab utraque autem parte rostri sunt
duo foramina, per quae potest homo caput emittere, et per ea emittuntur
funes anchorarum et per ea anchorae attrahuntur, nec mare potest per
illa foramina intrare, nisi quando sunt ingentes tempestates. Rostrum
autem prorae est altum extensum, a quo venter navis reflecti incipit
contra mare. Habet etiam prora proprium velum, dictum dalum, quod
vulgariter trinketum nominant; et habet subtus unam camerulam, in quam
funes et vela trajiciuntur, et in ea dormit prorae praefectus, quia
proprios habet officiales, qui nonnisi in ipsa habitant et disponunt
ibi agenda, et est locus pauperum et miserorum, quos servi prorae
recolligunt. Pendent etiam ab utraque parte prorae anchorae ferreae
magnae, suo tempore in mare projiciendae. Puppis alia galêae extremitas
posterior, non est acuta contra mare sicut prora, nec habet rostrum sed
est lata ab alto deorsum in aquam recurva et multo altior quam prora,
habens aedificium altum quod nominant castellum: dependetque ab ea in
mari temo sive gubernaculum, supra quod in cancellato tabernaculo
residet gubernator clavum manu tenens. Habet autem castellum tria
interstitia: supremum, in quo gubernator est et stella maris, et
gubernatori intimans maris stellae dispositionem, et inspectores
siderum et ventorum, ac maris viarum ostensores; medium, in quo est
tabernaculum domini patroni, et nobilium suorum consulum et
commensalium; infimum ubi est locus foeminarum nobilium nocturno
tempore, et reservatorum thesaurorum domini patroni et hoc habitaculum
non habet lumen nisi per foramina superioris pavimenti. Ad utrumque
latus puppis dependent scaphae sive barcae: una magna, alia parva, quae
in mare mittuntur in portubus, et in eis homines educuntur, et ad latus
dextrum sunt gradus, per quos in mare est descensus in barcas, et
ascensus: et habet etiam proprium velum, majus quam velum prorae, quod
nominant mezavala id est medium velum: latine dicuntur epidromus. In eo
etiam semper est vexillum erectum, ad discernendum ventorum varium
flatum. Extra habitationem puppis post duo transtra ad latus dextrum
est coquina non operta, et sub coquina est cellare, et a latere
coquinae est stabulum bestiarum mactandarum, et stant simul oves,
caprae, vituli, boves, vaccae et porci; et consequenter per idem latus
sunt transtra cum remis usque ad proram: in sinistro vero latere sunt a
puppi usque ad proram transtra remigum, (#46 A#), et in quolibet
transtro sunt tres remiges cum sagittario, et inter duo transtra super
marginem navis ad utrumque latus pendet in bidente ferreo versabili una
bombarda, et utrumque latus habet unum bombardanum, qui necessitate
lapides de eis emittunt. In medio navis est malus, arbor alta, magna et
fortis, ex multis trabibus composita, sustentans antennam cum accatone
vel velo grandi; in summitate mali est tabernaculum quod Theutonici
nominant sportam; Italici kebam; Latini carceriam; et juxta malum
superius est quaedam latitudo, in qua conveniunt homines ad colloquium,
sicut ad forum, et dicitur forum galêae. Porro ipsum velum magnum habet
LIIII pannos in latum, quorum quilibet plus facit, quam ulnam. Verum
pro diversitate temporum suspenduntur diversa vela, non adeo magna
sicut accaton. In tempestatibus apponunt velum quadratum et grossum,
quod nominant papafigo. In ista ergo parte superiore habitant
officiales galêae et[TR82] galêotae unusquisque in transtro suo, et ibi
dormiunt et comedunt et laborant. Porro inter transtra utriusque
lateris est medium satis latum, in quo stant cistae magnae plenae
mercimoniis, et super cistas istas est deambulatio a prora usque ad
puppim: ibi etiam currunt hortatores tempore remigationis. Juxta malum
est foramen magnum per quod 7. gradibus est descensus in carinam, quae
est locus peregrinorum, vel onerum in onerariis galêis. Est autem ipsa
carina longa a cellario puppis usque ad camerulam prorae, lata vero ab
uno pariete navis usque ad alium, et est sicut camera spatiosa et
magna; nec habet lumen nisi quod per foramina quatuor, per quae est in
eam descensus, intrat. In ista carina habet quilibet peregrinus suam
cumbam, vel suum locellum. Porro peregrinorum cumbae sic sunt
ordinatae, quod per longum navis sive carinae est una cumba ad aliam
sine interstitio, et unus peregrinus jacet ad latus alterius, in
utroque latere, capita habentes ad parientes navis et pedes contra se
invicem extendentes. Sed quia carina lata est, stant in medio cumbarum
cistae, capsae peregrinorum a cellario usque ad prorae camerulam, in
quibus peregrini res suas habent reservatas, et ad illas capsas
utrimque dormientes tam in sinistro quam in dextro latere extendunt
pedes. Sub peregrinis adhuc est concavitas magna, et profunditas usque
ad galêae infimum, quod venter galêae dicitur, qui quidem non est latus
sicut in aliis navibus, sed est acutus a prora usque ad puppim, ita
quod galêa inferius habet acutum pedem, adeo quando non est in aqua,
quod non potest super terram erecta stare, sed oportet eam in latere
jacere: et ista acuitas navis arena plena est usque ad asseres, super
quos jacent peregrini et in ipsam arenam levatis asseribus sepeliunt
peregrini vascula sua in quibus vinum habent, et ova et alia, quae
frigore indigent. Porro inferius in loco peregrinorum juxta mali medium
est sentina, non hominum immunditias colligens, sed omnes humiditates
et aquae occulte aut patenter galêam subintrantes ad (#B#) sentinam
illam distillant, et confluunt, et pessimus foetor ex ea exhalat, magis
quam ex quacunque latrina humanorum stercorum. Hunc omni die evacuari
oportet semel, sed tempore fremitus maris sine intermissione omnes
aquas ex ea sursum trahere. Porro super margines galêae sunt loca
aptata pro ventrorum purgatione. Tota galêa intus et extra est
nigerrima pice linita, funes etiam, asseres et alia, ne ab aqua
corrumpantur faciliter. Funes velorum et anchorarum partem magnam
galêae occupant, quia sunt multae, longae et magnae in multiplici
differentia. Mirum est videre multitudinem funium et connexiones et
circumplexiones eorum. Galêa est quasi claustrum, nam locus orationis
est juxta malum, superius ubi forum etiam est; refectorium commune est
pars puppis media; dormitorium transtra galêotarum et cumbae
peregrinorum. capitulum ex opposito coquinae: carceres sunt sub
pavimento prorae et puppis, cellare, coquina, stabulum omnia patent
supra. Et ita breviter multis omissis habetur galêae imago. Praeterea
S. Jeronymus in epistola ad amicum aegrotum saeculum pelago comparat,
claustrum navi, et in moralem partem traducit, dicens: est saeculum ut
mare, quod est impatiens natura, et sine ventis inflatum, erigens in
ipsa tranquillitate minaces atque terribiles fluctus, quod licet
sessores non noceat suos, habet tamen aliquid formidinis etiam innoxia
magnitudo; nec navigantibus desunt formidines frequenter et ictus
undarum; nunc denique gubernatores totos sinus securus explicuit. In
mundo et mari rara sunt prospera, densa sunt turbulenta, expavescitur,
timetur, morbi quoque non desunt; solus exitus securitatis est portus.


             De politia, quae servatur in regimine galêae.

Politia navalis inter omnes politias est ordinatissima; ideo
Aristoteles et alii politizantes communiter exempla sumunt a politia
navili, eamque inducunt, ut patet in principio primi Ethicorum. Est
enim in navi maxime communitas domestica, quae alias omnes communitates
includit, quia nec regnum, nec civitas, nec vicus esse potest sine ea,
et est principium omnium. Domus autem perfecta requirit tres
communitates, scilicet viri et uxoris, domini et servi, patris et
filii. Prima communitate domus navalis caret; secundam perfectissime
habet; tertiam vero similitudinarie continet. Ibi est dominus patronus
cum multis servis; est idem patronus pater et tutor peregrinorum, qui
sunt quasi filii. Aristoteles primo Politicorum tria ponit domus
regimina, primum conjugale, secundum, quod vir praeest uxori, et hoc
iterum inest in navi, cujus ratio est, quia vir habet uxorem, ut
generatione mediante perpetuetur communitas domus; communitatem autem
navis nemo appetit perpetuari, sed potius citius corrumpi per
adeptionem optati portus. Secundum regimen est paternale, secundum quod
pater praeest filiis; et hoc est inter patronum et peregrinos, quantum
ad obtemperantiam, quia decet eos obtemperare patrono. Tertium est
regimen dominativum et dispoticum, secundum quod dominus praeest
servis, et hoc regimen est praestantissimum et ordinatissimum in domo
navali. In qua (#47 A#) dominus patronus primus motor et praeceptor
alios subordinat aliis et praeponit, ipse vero quasi immobilis rex et
gubernator existit, ad cujus nutum navis ducitur, quo tendit. Nam de
arte navigandi se non intromittit, nec eam scit, sed solum jubet eam
duci huc vel illuc. Omnes in navi eum verentur et magnae causae tam
inter peregrinos quam inter galêotas emergentes ad eum devolvuntur. Nec
constituitur aliquis galêae, praesertim peregrinorum militum patronus,
nisi sit nobilis, potens, dives, prudens et honorabilis. Constitus
autem accipit secum aliquos sapientes et expertos amicos, cum quibus
consiliatur, eisque sua secreta aperit. Insuper eligit et pretio
conducit aliquem virum strenuum et bellicosum, expertum in navali bello
et illum praeponit armaturae, quam nominant armiregium; hic providet
galeae de bombardis, balistis, arcubus, lanceolis, fustibus et gladiis,
thoracibus et scutis. Habet etiam despensatorem, qui de omnibus ad
victum pertinentibus provisionem facit, quem nominant schalcum, et
praeest cellario et coquinae et disponit de pane, de vino, de bestiis
mactandis, et omni die praecipit tam cocis quam cellario sic vel sic
disponere cibum et potum; et si contingit defectus in cibo vel in potu,
hoc nulli nisi sibi imputatur et contra eum murmuratur. Ideo communiter
schalci sunt in navi odiosi. Insuper alium habet patronus potentem
officialem, quem nominant calipham, qui totam[TR83] galêam et omnes
ejus partes gubernat, quantum ad hoc, quia considerat, in qua habeat
defectum, si aliquid sit ruptum, aut navigationi impeditivum, onera
galêae aequat, rupta obstruit et reficit et lustrat galêam tam in
sentina quam in keba, in prora et in puppi. Adhuc[TR84] officialis
potens navis dicitur pirata, quem Theutonici putant dici pilatum. Hic
pirata scit maris itinera securiora et propinquiora, et secundum hoc,
quod jusserit vel consuluerit, ita fit navigatio. Si autem in aliquam
regionem venerit sibi ignotam, facit, quod proximum petant portum et
ibi cedit suo officio, et alium patronus conducit, cui notae sunt maris
semitae, ne ex ignorantia[TR85] contingat bythalassium, syrtim, aut
charybdim incidere. Cum eodem sunt aliqui gnari viri astrologi et
auruspices, qui astrorum et coeli signa considerant, et de ventis
judicant, ipsumque piratam dirigunt. Sunt autem communiter omnes in
illa arte experti, quod ex inspectione coeli de futuris aut
tempestatibus aut tranquillitatibus judicant, quod etiam considerant in
colore maris, et ex concursu et motu delphinorum, et piscium volantium,
ex fumo ignis, et exhalatione sentinae, et ex scintillatione spirarum
et funium noctibus, [motibus] (#B#) et ex remorum mari immissorum
radiatione. In nocte ex inspectione siderum omnes horas sciunt. Et
habent juxta malum maris stellam unam, aliam in suprema habitatione
castelli, quasi compassum et juxta illam semper noctibus ardet lucerna,
et in navigatione nunquam avertunt oculum ab ea, sed semper unus
stellam inspicit, et cantat quadam dulci melodia, intimans
prosperitatem viae, et eodem cantu pronunciat illi, qui gubernaculi
clavum regit, ad quam partem ipsum gubernaculum sit trahendum: nec ille
gubernator audet quovis modo movere temonem nisi jussu inspectoris
maris stellae, in qua cernit, si directe, si curve, si lateraliter
navis progrediatur: de his vide fol. 62. Habent et alia instrumenta,
quibus de cursu siderum et de flatibus ventorum et de maritimis semitis
judicant. Chartam enim habent, quae habet ulnae latitudinem et
longitudinem, in qua maris latitudo mille[TR86] lineis est depicta, et
regiones punctis designantur et miliaria cifris. In illa charta
perpendunt, et vident ubi sunt, etiam dum nullum terram conspicere
possunt, et dum nec sidera apparent propter nebulas. Hoc autem
inveniunt in charta ducendo circulum de linea ad lineam de punctis ad
punctum mirabili industria; multa alia instrumenta habent, in quibus
maris itinera considerant, et cottidie simul sedent de his conferentes.
Post hos supremus in regimine navis, qui manum apponit, et praecepta
speculantium primo suscipit, dicitur cometa, et idem est quod comes
galêae, et habet locum suum infra castellum in medio transtrorum in
sublimi. Huic patronus intentionem suam insinuat, et ipse consequenter
totam coordinationem movet. Habet enim pendere in collo argenteam
fistulam, cum qua dat signum, ad quos labores navales currendum sit; et
quacumque hora diei aut noctis fistula illa auditur, repente omnes
accurrunt cum clamore fistulanti respondentes. Hic jubet a portubus
recedere et accedere; anchoras ejicere et retrahere; vel erigere et
remittere; remis trahere et quiescere; bolidem immergere; tonsillas
figere et dimittere. Hunc omnes inferiores timent sicut diabolum; quia
ipse percutit baculis, castigat pugnis et funibus quos vult, nec est
qui murmurare audeat, quia contra murmurantem omnes insurgunt dato ad
hoc signo. Vidi de istis cometis inhumanas crudelitates, quibus
affligebant pauperos galeotas. Sub illo est alius, qui dicitur baronus,
id est baro galêae, qui ad jussum cometae movetur et movet, et semper
habitat in medio galeae juxta malum, et etiam gerit fistulam
praeceptoriam in collo;[TR87] et ubi cometa non potest esse, accurrit
baro fistulans, clamans, et stimulans ad labores. Huic grandis cura est
de funibus, velis et anchoris, ut sint semper aptata et disposita, et
singularia habet in galêa[TR88] privilegia et jura. Sub illo alius est,
qui dicitur subparono, [sic] qui ad jussum ejus jubet et praecipit
aliis. Post illos sunt quidam, qui (#48 A#) dicuntur compani, id est,
socii forte IX., inter quos tamen aliqui praecellunt aliis, et sunt
illi, qui sciunt discurrere per funes sicut catti, et velocissime per
funes usque ad kebam ascendunt, et erecti in antenna currunt, etiam in
saevissimis tempestatibus, et anchoras tollunt, immittentes se aquis
profundis, si haeserint, et periculosissimis laboribus insistunt. Sunt
autem communiter juvenes agilissimi, vitam suam quasi pro nihilo
reputantes, audaces, et sunt etiam in galêa potentes, quasi milites sub
baronibus. Sub istis sunt alii, qui dicuntur marinarii, qui ad
instantes labores cantant, quia labores navales sunt durissimi, nec
exercentur nisi concentu hortatoris, et responsione laboratorum. Sic
illi laborantibus assistunt, cantant, horantur, et percussiones
minantur in stimulatione. Onera etiam magna eorum industria trahuntur.
Et sunt communiter viri senes et maturi. Infimi dicuntur galeotae vel
galeoti, primae vel secundae declinationis, quos latine nominamus
remiges vel remices, qui in transtris sedent ad remos trahendos, et
sunt in magno numero, et omnes grossi, at asinini labores eorum sunt,
ad quos faciendos clamoribus, verberibus, maledictionibus stimulantur:
sicut equi ducentes oneratum currum per viam altam, qui quando fortius
trahunt, tanto magis stimulantur; sic et isti miseri, quando omnem
conatum in labore faciunt, adhuc percutiuntur ad plus conandum. Taedet
me scribere, et horreo cogitare de tormentis et castigationibus illorum
hominum: nunquam vidi bestias adeo atrociter percuti, sicut illi
caeduntur. Coguntur saepe tunicas et camisias a cingulo deorsum
pendere, et brachiis scapulis et dorso nudato laborare, ut corrigiis et
flagellis possint tangi. Hi galeoti sunt in plurimum servi emptitii
patronorum, vel alias sunt vilis conditionis, aut captivi, aut fugitivi
de terris, aut expulsi, aut exules, vel adeo infelices, quod super
terram vivere non possunt nec se nutrire valent: et quando timetur fuga
eorum, tunc ferramentis includuntur super transtra sua. Ut communiter
sunt Macedones et de Albania, de Achaja, de Illyrico et Sclavonia et
nonnunquam sunt inter eos Turci et Sarraceni, qui tamen occultant ritum
suum. Nunquam vidi theutonicum galeotam, quia nullus Theutonicus
miserias istas sustinere posset. Sunt autem miseriis ita assueti, quod
tepide et inutiliter laborant, nisi assistat eis, qui percutiat sicut
asinos, et maledicat eis. Miserrime comedunt et dormiunt semper in
tabulis transtrorum, et diu noctuque sub divo sunt ad laborandum
parati, et in tempestatibus in mediis fluctibus stant. Fures communiter
sunt, nec parcunt rei, quam inveniunt, quin eam reservent, propter quod
gravissime saepe torquentur. Porro tempore, quo non sunt in labore,
sedent et ludunt chartis et taxillis pro auro et argento, cum
execrabilibus blasphemiis et juramentis. Nunquam audivi tam horribilia
juramenta sicut in navibus a jam dictis: nihil enim expediunt, nec in
joco, nec in serio, nisi cum turpissimis blasphemiis Dei et Sanctorum.
Sunt tamen inter (#B#) eos nonnunquam aliqui honesti mercatores, qui se
isti gravissimae servituti subjiciunt, ut mercantias in portubus
exerceant. Aliqui sunt mechanici sutores vel calceatores, et tempore
quietis faciunt in navi calceamenta, et tunicas ac camisias; aliqui
sunt lotores et lavant in navi camisias et facileta pro pretio. Hoc
autem commune est omnibus galêotis, quod sunt negotiatores, et quilibet
sub transtro suo habet aliquid venale, quod in portubus exponit ad
vendendum, et in navi cottidie simul negotiantur. Sciunt etiam
communiter ad minus tres linguas, scilicet sclavonicam, graecam, et
italicam, et major pars scit ad istas etiam turcicam. Inter galêotas
etiam est ordo: nam aliqui aliis praepositi sunt, et illi, de quibus
est major confidentia, ponuntur custodes circa ostia galêae, et
dicuntur guardiani. Aliqui sunt praepositi prorae; aliqui praesunt in
dextero latere; aliqui in sinistro; aliqui in puppi serviunt, et illi
melius stant. Sunt etiam in galêis communiter tres vel quatuor juvenes
masculi, qui discunt per funes currere, et in aliis animosis operibus
student se exercere. Aliqui etiam praeter galêotas sunt bombardrini;
[sic] aliqui tubicines, qui clangunt semper mane et vespere, et ante
mensam et post mensam, et in omnibus portubus. Aliqui etiam galêae
mundatores et ornatores. Sunt etiam in ea rasores ad minus duo, qui
etiam sunt medices et chirurgici; sunt etiam in ea tortores
malefactorum, qui torquent sicut lictores, quos patronus jusserit
torqueri. Est etiam quidam officialis satis potens in galêa, quem
nominant scribanum, id est scriptorem, qui omnia nomina personarum
galêae in scriptis habet, intrantes in portubus inscribit, et exeuntes,
et ille lites ortas de cumbis componit et naulum exigit, et multa agere
habet, et est etiam ut communiter homo omnibus otiosus, et illud
sufficiat de officialibus galêae.


        De Justitia et Judicio, quae servantur in galêa exacte.

Ut autem in tanta multitudine pax servetur, justitiae locus datur, et
in galêa exacta justitia servatur. Sunt enim in navi judices, qui
cunctis diebus, et causis emergentibus sedent pro tribunali, et audiunt
partes, et examinant causas; et rigorosus processus est in galêa.
Insuper si aliqui de tractatu facto in galêa discordaverit, nisi in
navali judicio concordaverit, in nullo judicio admittitur unus contra
alium extra mare: nec unus tenetur alteri stare extra navem; nec
aliquis judex terrae se intromittit de contractibus celebratis in mari.
Si unus concessit X ducatos in mari, postquam ad terram venerint, si
ille negat se accepisse, per nullum judicem cogetur, nec testes
admittuntur contra eum. Ita dicunt marinarii; an autem ita sit, et, si
de facto ita fiat, an sit rationale, videat, qui vult. Ideo autem
exacta justitia servatur. Fures etiam puniuntur, sed leniter. Nemo
adjudicatur morti, sed illa est severissima sententia navis, quod reus
aliquo gravi facto ad chordas trahitur, et percutitur et post
castigationem in proximum (#49 A#) litus deportatur, et ibi dimittitur,
et navis recedit; sic vidi fieri cuidam homicidae, et tantum de illo:
sequitur aliud.


             De divino Officio, quomodo in galêa peragitur.

Nec praetereundum est, videre qualiter se navigantes habeant ad Deum in
actibus latriae. Dignum enim est, ut in tantis discriminibus et
periculis existentes Dei non obliviscantur. Tribus ergo vicibus per
diem adorant in navibus Deum. Primo mane in ortu solis, tunc enim
aliquis de servis domini patroni, stans in alto ante castellum, imperat
fistula silentium, quo facto erigit tabulam, in qua depicta est beata
Virgo puerum tenens in ulnis; quam cuncti videntes genua flectunt, et
Ave Maria dicunt, et alias orationes si placet. Statim autem ut tabulam
remittit, incipiunt tubicines canere tubis, et tunc unusquisque
procedit ad opera solita. Secundo circa horam VIII. ante meridiem
iterum signum fit ad orationem, et capsa, quae stat superius ad malum,
operitur cum panno aliquo pulchro, et ponuntur super eam duo
candelabra, cum accensis candelis, et in medio candelabrorum tabula
Crucifixi, et liber missalis, ac si officium Missae deberet celebrari;
et omnes peregrini ascendunt, circumstant malum. Tunc accedit sacerdos
stolam in collo habens, et incipit: Confiteor; et consequenter omnia
legit, cum omnibus moribus sacerdotis celebrantis, dempto canone, quem
non legit, quia non conficit: et ita perficit Missam, sine sacrificio
Missae, concludens eam cum Evangelio: In principio erat verbum. Illas
Missas nominant Missas torridas, vel aridas. An autem hic modus sit in
jure fundatus, non memini me legisse. Sed hoc scio, quod quibusdam
doctis non placet. Dicunt enim quod legere ea, quae manifeste cantantur
a choro, non est inconveniens; sed ea legere cum stola et Missae
moribus et sacerdotalibus sollemnitatibus, sit deceptorium. In
festivitatibus cantant illas Missas. Sed Eucharistia nunquam in navi
conficitur. De cujus carentia ante maturam deliberationem saepe miratus
fui, et negligentiae nostrorum Praelatorum adscripsi, quasi minus
curarent de filiorum ecclesiae salute, quam dignum et justum ad
necessarium esset, praecipue tamen cum legamus, quod tempore B.
Gregorii fuerint Missae in navi celebratae, vel ad minus Eucharistia in
ea conservata, ut patet 3 Dialogorum, ubi habetur, quod quidam
periclitati in mari Adriatico communicati fuerunt corpore et sanguine
Domini. Et in legenda B. Ludovici, Regis Franciae. Et videbatur mihi
magna ecclesiae negligentia, quod in tantis periculis constitutis non
esset provisio facta dudum cum sacramentis et signanter peregrinis, qui
illa pericula subeunt pro amore et honore divino. Sed cum rem hanc
diligenter cum ratione ponderarem, inveni, quod prudens et sancta mater
Ecclesia hoc sacrosanctum Eucharistiae sacramentum non vult confici,
nec conservari in navibus, et pluribus rationibus. Primo quia hoc
sacramentum non est sacramentum necessitatis, sed sufficit ad salutem
habere votum suscipiendi tempore et loco oportuno. In navi autem non
est locus oportunus, ut patebit, etsi sit tempus: quamvis et ipsum
tempus pro omni (#B#) momento sit inconveniens. Secundo: quia ibi non
est proprius sacerdos, a quo singulariter est hoc sacramentum
suscipiendum, sicut jura decernunt: parochia enim, ad quam navis
devolvatur, ignoratur: ideo dimittitur. Tertio: ibi non potest
conservari Eucharistia; nam panes solidi et magni et bene in clibano
decocti non possunt durare in navibus, sed quam statim post paucos dies
liquescunt et marcescunt; quanto minus possent species panis tenuissimi
et non bene decocti manere. Nam tempore humido non possent sacramenti
species tribus horis manere, quin essent resolutae in pastam liquidam.
Ita enim contingit de bapiro, [sic] quae penitus inutilis fit tempore
humido. IV. Eucharistia debet conservari in ecclesia et loco sancto;
navis autem non est ecclesia, nec locus consecratus; nec aptus
conservationi. V. Circa sacramentum Eucharistiae debet semper ardere
lumen, quod in galêa esse non potest. Tantus enim est impetus ventorum
et aquarum abundantia, quod saepe totam galêam involvit, et lumen nec
in latebris nec in lucernis potest conservari. VI. Non debet Missa
celebrari, nec Eucharistia conservari in galêis propter incertitudinem
periculorum; subito enim, et in ictu oculi adveniunt tempestates,
quibus advenientibus navis importune movetur, et si sacerdos in altari
staret, non posset subsistere, nec calix posset manere, nec tabula, aut
mensa altaris; sed in momento contingeret omnia everti. VII. Propter
ventorum importunitatem, quo flante lumina ardere non possent, et
corporale cum aliis altaris mappis de ara ejicerentur. VIII. Propter
incertum illapsum aquarum, quae nunc huc nunc illuc diffunduntur; etiam
ad parvum[TR89] ventiflatum, dum non speratur, nec timetur, illabitur
aqua galêae copiose, et quae contingit, confundit; ideo Missa non
habetur in navi. IX. Propter irreverentiam. Nam in navi non est locus,
ad quem non sit quandoque irreverentialis concursus. Galêoti enim in
necessitate suo cursu nec sacerdoti celebranti, nec sacramento
deferrent [reverentiam], sed omnia, sacerdotem, altare simul cum
sacramento subverterent. Sunt enim labores navales subiti, et
quodammodo ignei, urgentes, nec moram capiunt, ut deferantur: in omni
etiam loco galêae dormiunt homines, comedunt, bibunt, et confabulantur,
mentiuntur, et perjurant, quae omnia sunt contra sacramenti
reverentiam. X. Non debet ibi Missa celebrari propter praesentiam
indignorum. Sunt enim frequenter in navibus illis Judaei, Turci,
Sarraceni, schismatici, haeretici, et excommunicati a jure et a judice,
et interdicti, et si non isti indigni omnes simul reperiuntur, semper
tamen aliqui eorum ibi sunt, coram quibus non debet celebrari. XI.
Propter grandia et enormia peccata, quae in navibus committuntur. Ibi
cottidie ludunt ad taxillos et chartas, ibi execrabiliter Deum et
Sanctos blasphemant, perjurant, et mentiuntur, detrahunt et litigant,
furantur et rapiunt, se ingurgitant, replentur et inebriantur. Utinam
verum non sit, quod saepe audivi recitare, quod exerceant peccatum
nefandissimum sodomiae in galêis galêstreli (#50 A#) orientales; ideo
indignus est locus pro tanto sacrificio, ubi committuntur tanta vitia.
XII. Foetor turpis et immunditia galêae et hominum dehonestant locum.
XIII. Propter derisionem infidelium, et scandalum eorum. Si enim
audierint Deum nostrum in navi praesentem esse in sacramento, secundum
fidem nostram, et viderint nos nihilominus criminose videre, vel
tribulatione quassari, grave sumerent scandalum, et derisionem facerent
sacramento dignissimo. XIIII. Propter malorum Christianorum fatuitatem.
Si enim hoc sacramentum praesens esset in galêa, et maris tempestas
incideret, et navis in periculum tenderet, nec statim consolatio seu
adjutorium adesset, hoc illi fatui Christiani in injuriam sacramenti
statim retorquerent, et si non ore tamen corde dicerent: si tu es
Christus, salvum fac temet ipsum et nos. Simile vidi oculis. Nam quodam
tempore grassante tempestate et durante, ego et caeteri religiosi et
sacerdotes conversi ad Dominum cantavimus letanias et Sanctos Dei
invocavimus pro adjutorio, quia erat periculosa tempestas. Sed dum
tempestas permaneret, aliqui nobiles milites facti in Jerusalem
perversi, dicebant; quod ab orationibus cessaremus; credentes quod
propter orationes nostras tempestas magis saeviret, et interrumpentes
psalmodiam et letanias dixerunt: si orationes vestrae essent Deo
gratae, jam dudum essemus ab his periculis erepti. Sic absque dubio, si
Eucharistia in navi conficeretur, idem contingeret. Putarent enim rudes
et dubiosi seculares, quod praesente sacramento nihil triste accidere
deberet, et si accideret, ejus praesentiae adscriberent. Sic fecerunt
filii Israel ducentes secum in praelium arcam Domini, putantes se nihil
posse pati ab inimicis. Sed eo non obstante prostrati fuerunt, et arca
Dei capta, ut habetur 1. Regum. 4. Magis enim est irae Dei
provocativum[TR90] indigna et irreverentialis contrectatio et
circumductio, quam humilis et timida dimissio. Sic etiam aliqui rustici
faciunt suos curatos sacramentum Eucharistiae per campos deferre, ne
segetes grandine annihilentur: et si segetes proficiunt, parum grati
sunt; si deficiunt, scandalizati manent, et contra Deum murmurant. XV.
ratio, quare Eucharistia in navi non est sumenda, propter evomitationem
facilem et subitam. Si enim sacerdos jam Missam celebrasset, et
tempestas advenerit, cogeretur vi naturae Eucharistiam vomitu ejicere,
nec posset retinere, et hoc est horribile audire. Ideo pia est illa
sacramenti privatio. Tertium tempus, quo in galêa laudant Deum, est in
occubitu solis: tunc enim omnes congregantur ad malum, ubi est galêae
forum et genibus flexis cantant: Salve Regine; et in singularibus
angustiis praemittunt letanias. (#B#) Post Salve facit cum fistula
signum camerarius domini patroni, et statim in alto pronuncians optando
omnibus bonam noctem ex parte patroni, et iterum sicut mane ostendit
tabulam b. Virginis, ad cujus ostensionem dicunt tria Ave Maria, sicut
fieri solet sero ad pulsum. Et istis actis descendunt peregrini in
carinam ad cumbas suas. Porro post peregrinorum abscessum, cum jam
tenebrae incipiunt esse, stat scriptor galêae in castello, et incipit
quoddam carmen longum, in lingua vulgari italica, et annectit letaniam,
ad quam omnes galêotae et navis officiales genibus flexis respondent,
et multa ibi dicunt, et protrahunt orationem quasi ad quadrantale unius
horae. Huic orationi saepe adstiti. In fine autem injungit cuilibet ut
dicat unum Pater noster, et unum Ave Maria pro anima parentum Sancti
Juliani. Haec autem singulis noctibus faciunt, nec omittunt. Porro de
oratione pro parentibus S. Juliani quaestionem habui, quare diceretur,
quia in omnibus navibus per mare eam dicunt de sero, et dupliciter fui
de hoc informatus. Quidam dixerunt, quod illa oratio dicitur in laudem
Symonis leprosi, qui prius dictus fuit Julianus, et dominum hospitio
suscepit, et ideo, ut ejus intercessione bonum portum et bonum
hospitium apprehendant, eam dicunt. Ad quod ego dixi: quod eam dicerent
non in laudem Sancti, sed pro animabus parentum S. Juliani: et si
dicerent pro bono hospitio habendo, quare non potius dicerent eam b.
Marthae, quae fuit singularis hospita Domini, et non poterant mihi
respondere. Alii dixerunt, quod illam orationem dicerent pro parentibus
S. Juliani, de quo habetur in Spec. Vincent. Part. 2. lib. 10. cap.
115. Qui cum esset juvenis, ignorans interfecit patrem et matrem suam
in lecto, putans matrem esse suam uxorem, et patrem adulterum cum ea,
ut patet supra. Quomodo autem haec consuetudo sit introducta ignoratur.
Iste est ergo ordo divi cultus in mari. Tamen praeter illa multae
orationes fiunt a peregrinis die ac nocte. Et postquam ad aliquem
portum applicant, devotissime omnes ad ecclesiam currunt pro Missis
audiendis. De celebratione autem dominicae et festivitatum in mari,
dico quod pessime servantur. Indubitatum enim fuit in me, quin diabolus
singulariter cooperetur, ut festorum celebritas debita impediatur.
Notavi hoc saepe, quod semper majores inquietudines sunt in navibus in
sollemnitatibus, quam alias: et quando[TR91] 4. aut 5. diebus in aliquo
portu stetimus, statim ut vespera sabbathi advenit, profectio
parabatur, quae non nisi cum ingentibus laboribus et clamoribus
parabatur: qua parata, per totam noctem navigatur, et in dominica nulla
Missa habetur. Hoc adeo frequenter fuit factum in navibus, in quibus
ego fui, ac si ex industria fieret. Tanto etiam in ipsa navi sunt
majores et grossiores labores, quanto dies sunt sanctiores, ut patebit
in processu. Ego solitus fui in navi sermonem facere diebus solemnibus,
(#51 A#), sed quae mihi contigerunt in hoc opere pio dicam breviter. In
prima mea peregrinatione, me praedicante, unus filius Belial
aliquotiens risibus interrupit Dei verbum, et nec rogatus, nec invasus
quievit, sed magis risum concitavit. Qua propter ego quievi, nec ab
aliis rogatus Dei verbum amplius proponere volui. Dicit enim sapiens
Ecclesiastici 32. v. 6. ubi non est auditus, non effundas sermonem. Et
Dominus, Matthaei 7. v. 6.: nolite sanctum dare canibus, et margaritas
nolite projicere ante porcos. In secunda vero peregrinatione fuerunt
magis nobiles et maturi viri, qui erant gratissimi, et rogabant me pro
verbo Dei, quibus et complacui omnibus diebus festivis. Verum multorum
nobilium inimicitias praedicando acquisivi, qui se notatos et
proclamatos de certis vitiis aestimabant. Sicut enim obsequium amicos,
sic veritas odium parit.

Officium funerum etiam spectat ad divinum cultum, et hoc modo peragitur
in galêa: dum quis infirmatur, confitetur cui sacerdoti vult, quia ibi
videtur esse articulus necessitatis, in quo quilibet sacerdos potest
absolvere. Dum autem morti appropinquat, socii sui ejus curam habent
vigilando et serviendo, nec est ibi Eucharistia ut dixi, nec extrema
unctio, de qua etiam non est facta provisio; et videtur quod illa
posset in navi servari, cum ipsum oleum non sit sacramentum, sed solum
ipse usus. Moritur ergo tantum confessus, et cum mortuus fuerit, et
linteamine involutus, ponunt eum in scapham, et ad proximum litus
ducunt, si sunt prope terram, ibique sepeliunt in coemeterio, si est
ibi ecclesia; si non, alias eum terrae commendant. Si autem prope
terram sunt, et tamen est terra infidelium, non ducunt eum ad terram,
sed in mare corpus mittunt. Porro si sunt remoti a terra, accipiunt
linteamen et arenam tollunt de fundo navis, eamque super linteamen
expansum fundunt et ipsum corpus desuper ponunt, et involvunt, et
saccum cum lapidibus ad pedes ejus appendunt, et circumstantibus
cunctis et sacerdotibus canentibus: Libera me domine, galêoti corpus
accipiunt, et de galêa in mare cadere permittunt in nomine Domini: et
statim lapidibus sic gravatum abyssum petit corpus, et anima coelos
scandit. Haec saepe vidi: nec vidi illum modum, quem aliqui dicunt se
vidisse, scilicet quod corpus linteo involutum ligetur super asserem et
cum assere in mare mittatur. Verum tamen est, si defunctus habet
socios, faciunt quod volunt de corpore defuncti, et ponunt in mari, vel
sine lapidibus, vel cum lapidibus aut cum assere. Exposito autem
corpore scriptor galêae omnia derelicta conscribit et patrono
praesentat, et solvit debita, si defunctus caret sociis. Si habet
socios, illi expediunt, et in proximo portu suas exequias peragunt; et
nisi peregrini in conventione cum patrono praeveniant, sicut et nos
fecimus, tunc patronus lectum defuncti et linteamina et vestimenta
accipit. Aestimant multi illam sepulturam esse nobilissimam, magisque
eligendam quam terrae compressionem. Ita Aethiopes hodie suos mortuos
in flumen projiciunt, ut Diodorus refert: putantes esse optimum
sepulchrum, sive corpus devoretur a beluis, sive in aqua putrescat,
aërem nec terram inquinat. (#B#) Porro si in navi moritur aliquis de
magnis Venetis, corpus ipsum in arenam, quae in navi est, sepeliunt, et
usque Venetias ducunt; hoc vidi, ut patet fol. 165. p. 2.


                 Ita homines deducunt tempus in Galêa.

Regimen peregrinorum in galêa varium est secundum variam eorum
dispositionem. Diversis autem negotiis se ingerunt, ut tempus in
navigatione deducant, et nisi homo in galêa sciat tempus redimere,
longissimas et taediosissimas habebit horas. Ideo aliqui statim ut de
mensa surgunt, ascendunt, et per galêam inquirunt, ubi melius vendatur
vinum, et ibi se ponunt, et totum diem juxta vinum deducunt. Ita
communiter faciunt Saxones et Flamingi, et alii inferioristae. Aliqui
ludunt pro pecuniis, illi in alea, isti in nudis tesseribus, alii cum
chartis, caeteri in scaco et major quasi pars isti operi insudat.
Aliqui cantant discantos, vel in lutaris, [sic] et fistulis et musis,
clavicordiis, cytharis et aliis instrumentis musicis tempus deducunt.
Alii disputant de rebus mundanis, alii legunt in libellulis, alii orant
in paternostris; alii sedent et cogitant, alii clamant ex jucunditate.
Illi rident, isti strident. Alii laborant manibus; alii ex otio
dormiunt: alii totum quasi tempus dormiendo in cumbis suis deducunt.
Alii per funes currunt; alii[TR92] saltant; alii suam fortitudinem
probant levando onera, vel alias faciendo animosa. Alii cum omnibus his
communicant assistendo, tunc illis, nunc istis. Alii sedent et mare ac
terram, quam transeunt, considerant, et conscribunt, et libellos
conficiunt, quod fuit meum negotium cottidianum post dictas horas
canonicas. Solliciti enim nec in navi existentes otiantur. Nam
Jeronymus ad Asellam pulchram valde conscripsit epistolam de fictis
amicis in navi, remeans a Roma Jerosolymam. Est denique inter omnes
occupationes navigantium una vilis quidem, sed admodum communis et
necessaria et cottidiana, quae est vermium vel pediculorum insecutio
sive captio. Nisi enim homo aliquas horas ad huc deputat laborem in
peregrinatione existens, inquietam habebit dormitionem. In vita
Philosophorum legitur de Homero philosopho, quod die quadam spatiabatur
in litore maris, ad quod navis quaedam appulit, in qua homines
sederunt, pediculos quaerentes et ridentes; a quibus dum philosophus
causam risus quaesivisset, respondit ei unus: de hoc, inquit, ridemus,
quia quotquot cepimus, non habemus, et quos non cepimus, retinemus.
Homerum autem direxit cogitatum ad capturam piscium, et non potuit
propleuma [problema] intelligere. Unde ex hoc in tantum amaricatus
fuit, quod in insaniam versus se ipsum suspendio peremit. Haec autem
omnia fiunt plus et minus secundus dispositionem temporum.
Mutantur[TR93] enim sensibiliter affectiones hominum in mari, secundum
influxum coelestium corporum, et aëris impressiones, et motum maris
amplius quam in terra firma. Vidi saepe diem, in qua omnes jocundi,
hilares et boni socii eramus, nemo dormiebat, omnes gaudebant. E
contrario, vidi diem, in qua tantum silentium, tanta quies erat, ut
quasi nemo audiretur, in qua omnes dormitabant, et tristes sedebant.
Saepe tanta pace et concordia conjunctos peregrinos vidi, ac si omnes
fuissent unius matris fratres. Sed quandoque tot litigia et
contentiones vidi oriri ex minimis causis, quod galêa erat quasi
infernus propter maledictiones et blasphemias. Notavi manifeste, quod
motus omnium passionum vehementior est in aqua quam extra. Sic ergo
deducunt horas dierum in navi. Semper defecit mihi dies ante operum
meorum completionem. (#52 A#).


               De modo manducandi peregrinorum in Galêa.

Instanti hora prandii aut coenae surgunt quatuor tubicines, et
trumpetae, et tubis concrepant pro cimbulo ad mensam, quo audito cum
magna festinantia accurrunt omnes, qui de mensa domini patroni sunt, ad
puppim, et idcirco festinant, ut accipiant locum quietae sessionis,
quia, qui ibi tarde venit, male sedet. Tres enim mensae parantur in
puppi bene et ordinate, et qui ad illas potest sedere, bene habet, qui
vero tarde venit, extra puppim in scamnis galeotarum sedebit male et in
sole, vento et pluvia. In ista sessione non est ordo, sed prior locat
se ad placitum, nec pauper diviti defert, nec rusticus nobili, nec
mechanicus sacerdoti, nec idiota doctori, nec saecularis religioso,
nisi propter singularem familiaritatem aliquis alium honoret. Causam
autem illius deordinationis et irreverentiae hanc esse opinor, quia
omnes aequale pretium solvunt patrono, minores tantum quantum majores.

Credo bene, is magnae dignitatis personae solverent LX ducates, et
simplices ac plebei XX., aut si patronus reciperet pecuniam ab
unoquoque secundum proportionem, quod tunc honor et reverentia esset
minorum ad majores. Propter hanc causam nobiles, qui habent famulos,
manducant juxta malum, aut in cumbis suis cum lumine, etiam media die,
quando[TR94] aër est obscurus. Porro semper in principio mensae
ministratur omnibus malfasetum, et sequens cibus communis est paratus
more italico: et primum est salutucium lactuca oleatum, si olera
possunt haberi; et carnes ovinae in prandio, et pulmentum vel menestrum
de farre, aut de fracto frumento, aut hordeo, aut pannatum et caseum
macrum: in diebus vero jejuniorum et non carnium ministrantur pisciculi
dicti zebilini, salsi in aceto oleato; vel placenta de ovis cum uno
pulmento. Panes recentes tribuunt prope portus. Post quintum enim diem
non manet panis recens in galêa. Et his deficientibus dant paximates
vel paximatios, panes bicoctos, quos biscotas nominant, qui sunt duri
ut lapis, sed dum aqua aut vino perfunduntur, statim liquescunt. Vinum
ministratur quantum quis bibere potest, pro tempore bonum, et quandoque
exile, semper tamen aqua bene mixtum et baptizatum. Cum celeritate
autem prandium peregrinorum expeditur, et omnia festine apportantur, et
eorum prandio finito, iterum tubicines tubis canunt; levatis autem
mensalibus, de novo mensae parantur sollemniter pro domino patrono et
suis consiliariis. Mensa vero ejus est magis frugalis, quam
peregrinorum, et cibi ei apportantur argenteis vasis, et cum credentiis
propinatur ei potus, sicut principibus nostris. Mulieres peregrinae non
accedunt ad mensam communem sed manent in suis stantiis, et ibi
manducant, ibi dormiunt. Domini mei habebant proprium cocum et
manducandi proprium locum. Galêoti in suis transtris comedunt trini et
trini, et per se sibi praeparant, quos saepe vidi carnes adhuc (#B#)
sanguine rubentes manducare. Si qui peregrini cupiunt aliquid in
singulari habere de coquina, oportet cocis argentum ostendere, quia
sunt tres vel quatuor coci impatientissimi, qui non placantur nisi
pecunia exhibita fuerit, de promissa non curant. Mirum tamen non est,
quod coci impatientes sunt, quia coquina est arta, et multae ollae,
variae res coquendae, ignis parvus, clamor ante coquinam magnus, multi
postulantes, et labor cocorum utique est compassione dignus. Domini
milites abominantur cibum patroni, et magnam dant cocis pecuniam pro
singulari cibo. Cibum autem patroni dant pauperibus galêotis.
Singulariter autem carnes patroni sunt abominabiles, quia bestias illas
mactant, quas supervivere non posse vident, et oves morbidas.
Quamcumque enim bestiam vident defectuosam per se cito morituram, hanc
mactant. Extra horam prandii nihil datur de cellario patroni, sed ipsi
galêoti vendunt vinum optimum, de quo emunt peregrini. Tempore
tempestatum evomitatio et comestio celebrantur simul.


              De inquieta dormitione peregrinorum in navi.

Coena peracta ad confabulandum se ponunt peregrini superius juxta
malum, et nunquam transeunt dormitum nisi cum luminibus. Cum autem
descendunt ad reponendum se, fit ingens tumultus in lectulorum
stratione, et excitantur pulveres et communiter concitantur litigia
magna inter collaterales, praecipue in principio, antequam assuescant.
Nam ille collateralem suum inculpat, quod suo lectulo partem cumbae
suae occupet, alius negat, ille affirmat, et uterque suos
adjutores[TR95] advocat, et quandoque integrae societates offenduntur
ad invicem. Vidi in talibus contentionibus peregrinos gladiis et
pugionibus evaginatis contra se insurgere, et horribili seditione
conclamare. Si in tali seditione scriptor galêae descendisset, cui
interest, cumbas aequaliter dividere, a peregrinis dilaniatus fuisset.
Litigio illo sedato vel non existente, aliqui tardius se dormitum
ponunt et luminibus suis, ac locutionibus diutius protractis aliis
molesti sunt. Vidi quod aliqui impatientes peregrini cum urinalibus
suis jactabant contra lumina ardentia ad extinguendum et tunc iterum
excitabantur magna litigia. Aliqui omnibus luminibus extinctis
incipiunt cum suis collateralibus expedire casus mundi, et protrahunt
quandoque usque ad noctis medium, et dum ab aliquo corripiunt, ut
taceant, amplius clamant, et nova litigia inchoant; et nisi aliqui
virtuosi et maturi adessent, qui litigantes compescerent, nunquam nox
cum quiete transiret, praecipue quando ibi sunt ebriosi Flammingi. Sunt
praeter jam dicta plura impedimenta quietis et dormitionis. Religiosi
qui solitarii in suis cellulis consueverunt dormire, difficulter in
navi quiescere possunt propter collaterales inquietos et stertitantes.
Multis noctibus fui, quod nunquam clausi oculum. Insuper artitudo
cumbae lectuli et duritia cervicalium causat inquietudinem. Vix potest
se peregrinus movere sine contactu collateralis; locus etiam est
clausus et calidissimus ac grossis vaporibus ac diversis plenus. Et
ideo necesse est continue (#53 A#) sudare, quod plurimum inquietat:
pulices pro tempore sunt ibi infiniti, pediculi sine numero, mures et
glires. Aliquotiens et quasi singulis noctibus silenter surrexi et
ascendi sursum ad aërem et videbatur mihi, quod de squalido carcere
ereptus essem. Quietem etiam impediunt somnus inquietus et stertitatio
et locutio quorundam in somnis, et gemitus, infirmorum tussitationes
excaciones. Fui in quadam galêa per aliquod tempus, in qua stabant equi
et muli super nos qui suis pedibus in asseribus continue strepitum
habebant, per totam noctem et diem. Cursus etiam galeotarum superius,
et maris sonitus, et alia multa dormitionem peregrini quietam tollunt;
et tantum de illo.


           Difficultas in opere naturae eundo ad secessum in
                galêa, et remedia, et de quibusdam aliis
                             gravaminibus.

Aliquando in navigatione contingit, quod homo magnam difficultatem
patitur in his, quae natura requirit, ut patet de commestione et
dormitione. Praecipue tamen difficile valde est, quandoque opus
naturae, vel vesicae necessitatem, aut ventris purgationem facere, cum
tamen impedimentum ejus sit molestissimum naturae, ut dicitur metrice:
Maturum stercus est importabile pondus.

Do modo ergo, quo tam urinatio quam stercorisatio fit in navi, parum
dicam. Quilibet peregrinus habet juxta se in cumba sua urinale, vas
fictile, ollam, in quod et urinam emittit, et ea, quae eructando
evomit. Sed quia locus pro tanta multitudine est strictus et
tenebrosus, et multa deambulatio; ideo raro usque mane stat urinale non
eversum. Aliquando enim unus importunus, et quem forte aliqua
necessitas cogit festinare sursum, suo transitu evertit 5. aut 6. vasa,
ex quo causatur foetor intolerabilis. Mane vero dum peregrini surgunt,
et venter suum beneficium postulat, ascendunt, et ad proram vadunt, in
qua ab utraque parte rostri prorare sunt[TR96] loca pro sessione
aptata. Stant ergo ante loca aliquando XIII. aut plures et exspectant,
ut uno expedito alter sedem capiat, nec est ibi verecundia, sed potius
iracundia, quando quis nimis diu locum occupat. Assimulavi illam
expectationem ei, quam faciunt homines in quadragesima ante
confessores, ubi stantes male contentantur de illis, qui longas faciunt
confessiones, et expectant cum quadam angustia. Porro nocturno tempore
habet magnam difficultatem venire ad illa loca propter homines, qui per
totam galêam jacent et dormiunt. Oportet enim illum, qui ad locum
secretum accedere vult, ultra XL homines pertransire, et quolibet passu
habet sub se hominem, et necesse est caute pedem de scamno ad scamnum
locare, ne ponat super hominem, et ne non tangendo scamnum labatur in
medium (#B#) duorum scamnorum super alium jacentem inferius. Si
transiens aliquem pede tangit, maledictiones in promptu habebit. Si
quis autem non esset timorosus et vertiginosus, super margines navis
posset in proram ascendere, et se de fune ad funem trahere, quod ego
saepe feci, quamvis incautum sit et periculosum; vel posset extra
columbaria remorum supra remos sedendo se expedire, quod etiam timidis
non expedit, quia sessio illa est etiam periculosa et ipsis galêotis
ingrata. Maxima vero difficultas in tempestatibus, quando loca secreta
continue sunt fluctibus operta et remi retracti super transtra. Ille
ergo, qui se in tempestate vult purgare, oportet ut se exponat totali
madefactioni, quapropter multi nudi omnibus indumentis despositis [sic]
accedunt. Verecundia in hoc actu est multum nociva, et facit agere
magis verecunda. Aliqui nolunt notari, et procumbunt ad alia loca, quae
deturpant, et fiunt irae et rixae et dehonestatio bonorum hominum.
Aliqui juxta cumbas suas ollas replent, quod est turpissimum, et multum
gravans collaterales; nisi quis esset infirmus, cum quo merito
patientia est habenda. Non possem brevi sermone explicare, quantum
sustinui cum quodam collaterali infirmo. Magno studio caveat
peregrinus, ne ventris alveum obstruat, ductus verecundia puerili et ne
nimium[TR97] laxus fiat, quia utrumque perniciosum est naviganti. De
facili constipatur homo in mari. Et consilium bonum est et salubre, ut
peregrinus omni die ter quater, etiam absque naturae postulatione, ad
locum se ponat, et discreto conatu ventris apertionem promoveat, nec
desperet, si venter nec tertia nec quarta vice aperiatur. Accedat
crebrius, solvat cingulum et vestimentorum omnium colligationes supra
pectus et umbilicum aperiat, et habebit ventris beneficium etiam si
lapides essent in eo. Hoc consilium dedit mihi quidam expertus
marinarius, cum multis diebus fuissem durissime constipatus, nec est
securum, pilulas aut suppositaria accipere in mari, quia per hujusmodi
inducitur nimia laxatio, quae periculosior est quam constipatio. Aliae
etiam prater hanc purgationem sunt peregrino necessariae. Sunt enim
plures in navi, qui non sunt provisi in mutatoriis, et sunt semper in
sudoribus et foetoribus, ex quibus crescunt vermes tam in vestibus quam
in pilis barbae et capitis. Idcirco peregrinus non negligat se, quin
omni die se lustret. Contingit enim, quod ille, qui in hac hora non
habet unum pediculum, in alia statim sequenti habeat mille, qui ei
adhaeserunt, in in aliquo loco alicujus pediculosi peregrini aut
galêotae. Sic ergo barbam et pilos cottidie lustret, quia si ibi
superabundaverint, cogatur deponere barbam, et se dehonestare, quia
exprobrabile est, non habere barbam in mari. Sic inutile est nutrire
comam capitis, sicut quidam nobiles, nolentes eam deponere, quorum
aliquos vidi adeo (#54 A#) pediculosos, et omnes suos socios replebant,
et omnes commorantes gravabant: nec verecundetur peregrinus petere
socium, ut sibi quaerat in barba. Similiter de lotione frequenti
camisiarum, quam faciunt galêoti, sit singularis diligentia et
linteaminum et lectuli munditia curetur, ut eo quietior sit, quia, qui
in istis est negligens, remanebit inquietus, et omnibus reddetur
odiosus. Navigantes peregrini multas sustinent incommoditates[TR98] et
gravamina; inter omnes tamen incommoditates, dempta infirmitate
propriae personae, molestissima et pessima incommoditas est, quando
peregrinus bonus habet collateralem malum, invidiosum, impatientem,
litigiosum, inquietum, iracundum et immundum: expertus sum hujus mali
poenam, et e contrario impretiabilis thesaurus est socius collateralis
rationabilis, fidelis, patiens, quietus et mundus; et hoc idem
experientia didici. Tantum enim bonum est habere collateralem talem, ut
omnes aliae molestiae leves et tolerabiles videantur, et saepe gaudium
in tribulatione habetur ex jocunditate socii. Multum cruciat peregrinos
quidam malus foetor de galêa exhalans, qui non semper, sed pro tempore
spirat, et ita male foetet, ut omnis alius foetor non sentiatur eo
spirante. Quendam novi militem, qui foetore illo spirante solebat
dicere grossis et impolitis verbis theutonicis: hominis posteriora et
anteriora, latrinae, sentinae, stercus et urina, caseus putridus,
cadaver, et inter pedicas rusticus, omnia haec sunt aromatica respectu
illius foetoris. Quamvis autem sit valde malus foetor, non tamen laedit
caput, nec vires debilitat, nec appetitum tollit, nec ad vomitum
impellit, sed solum odoratum offendit et est amplior in antiquis galêis
quam in novis. Praeter hunc faetorem spirant alii, non quidem ita
intensi, sed magis nocivi, ut de urinalibus, de cacabis infirmorum, de
reservaculis cibariorum, caseorum et carnium, et de aquis putridis, de
lectulis et vestimentis sudoribus plenis, de stabulo bestiarum, de
coquina, de sentina, de miseris galêotis; de quibus exhalat foetor
sicut de hospitali repleto infirmis decumbentibus. Insuper solis ardor
superius et inferius caligo, artitudo, caliditas squalida, et aër
corruptus. Et quamvis ventorum flatus sit navigantibus necessarius, est
tamen multo molestus, quia agitata per eum navi, efficiuntur peregrini
vertiginosi et debiles, et commoventur omnia interiora usque ad
evomitationem omnium, quae sunt in stomacho, et totius cholerae
commotionem: nec potest superius manere propter vim ejus, et propter
aquas, quas injicit navi, et propter discursum et labores galeotarum:
imo in cumbis suis manere non possunt, si velum in ea parte pendet, ubi
est eorum cumba, sed oportet ad oppositam partem transfugere, et
nonnunquam oportet lectulum (#B#) evertere, ut caput ad locum pedum
ponat et pedes ad locum capitis, propter navis declinationem per
velorum tractum ad unam partem. Insuper fumus coquinae per ventum in
navim projectus peregrinos multum quandoque vexat. Sani tempestatum
tempore efficiuntur infirmi, et debiles magis languidi. Continua
sentinae expurgatio est peregrinis molesta, et propter foetorem inde
exhalantem, et propter prohibitionem ascensus et descensus, quorum
utrumque prohibetur illa purgatione durante. Pulices, quorum navis
plena est, etiam multum molestant, et pediculi et muscae et inquietudo
ex sudoribus, quibus homo magis vexatur, quam vivis vermibus. Successu
temporis generantur in navi mures et glires in magno numero, et currunt
tota nocte, et rodunt reservacula cibariorum, et perforant, et cibos
foedant, et cervicalia ac calceamenta corrumpunt, et super vultus
dormientium cadunt, et hoc plus vel minus pro tempore: non enim semper,
sed suis temporibus illa moventur. Ad flatum namque alicujus venti
omnia viventia in navi tabescunt, pulices, muscae, mures et hujusmodi,
et evanescunt, quod nec unum reperiatur. Sed illo vento vel aëre mutato
iterum generantur. Culices etiam suo tempore cantu suo et morsibus
multum peregrinis molesti sunt. Ex humiditatibus etiam generantur in
navi vermes crassi et albi, qui ibique serpunt et ad crura et in facies
hominum insensibiliter ascendunt, quos ut homo sentiens digito tangit,
putans esse muscam, mox rumpitur et sanie locus foedatur, ubi haesit.
Quamvis autem multae immunditiae sunt in galêa ex putredinibus
generatae, nihil tamen venenosum in ea generari aut vivere potest. Ibi
enim non sunt scorpiones, nec viperae, nec bufones, nec vermes
perniciosi, nec araneae. Aqua namque maris venena depellit, scorpionis
punctum sanat, viperarum et serpentum morsus curat, et omnibus
venenatis contrariatur. Et nisi divina providentia sic ordinasset, nemo
in magnis et antiquis navibus manere posset. Magnum etiam taedium est
peregrinis in stratione lectulorum sero, et mane recolligatione. Mane
enim lectulum cum linteaminibus, cervicalibus, et tegumentis quilibet
colligat fune, et ad clavum super caput suum in pariete navis infixum
suspendit, ut per diem sit ibi liber transitus, et sero iterum deponit
et resolvit, et sibi sternit: et hoc habet magnam fatigam. Galêatarum
infidelitas et rapacitas molesta est peregrinis, quia de nulla re
securi sunt, quidquid galêota apprehendit, hoc rapit. Ideo
prohibitionem habent galêotae, quod nullus audet in carinam descendere
ad cumbas peregrinorum, nec vocati a peregrinis ausi sunt descendere.


                Avisamenta, a quibus se debet peregrinus
                 custodire et cavere in mari navigans.

Peregrinus terrae sanctae non solum debet cavere, ne sit vitiosus
animo, et ne animae pericula incurrat: sed etiam ne sit
incircumspectus, ut non incurrat vitae et corporis sui damna. (#55 A#)
Ideo hoc in loco ponere volo avisamenta peregrino, mare transfretanti,
necessaria: non quidem illa, quae pertinent ad medicorum
considerationem, sed ea, quae spectant ad amicorum ammonitionem, et
quae experientia didici. Communiter enim medici suadent peregrinis, ut
caveant a fructibus, a potu aquae, ab aëre marino, a piscibus; et
contra calores haec conferunt, et contra frigora illa ministrant:
contra sitem et contra constipationem, et contra ventris nimiam
laxationem diversa remedia tribuunt: et contra vertiginem et ad
promovendum appetitum, et contra venena: et alia multa dant et suadent
navigare volentibus; quae certe salubria et bona sunt, et medicis
sequelam in his praestare rationale est. Hoc tamen fateor me vidisse:
novi quosdam peregrinos, qui tanta diligentia et studio mandata
medicorum servabant, quod nihil nisi suasa a Medicis sumere aut facere
ausi fuerunt, et tamen debiles et miseri in peregrinatione facti,
aliqui mortui fuerunt. E contrario alios vidi, qui omnia, quae
placebant, in mari et in terra comedebant, bibebant, faciebant, nullam
diaetam servabant, et mensuram nonnunquam excedebant, et cum his
omnibus nunquam decumbebant, semper laeti et semper hilares manebant.
Sed haec non scribo, ut innuere velim, quod primi propter curam
medicinae mortui fuerint, et secundi propter intemperantiam in vita
servati, sed ut videatur incertitudo fortunae: et committat se primo
peregrinus Deo, et deinde medicis temperate. In aliis servet sequentes
cautelas: caveat se peregrinus, ne se mari profundo immittat balneando,
quia multiplex periculum ibi est, etiam bene natare scientibus. Cautus
etiam sit in navi iens de transtro ad transtrum, ne cadat, quia ubique
casus est periculosus in navi, et semper cum bona deliberatione
descendat et ascendat ad locum cumbarum vel stantiarum. Ego ipse feci
duos casus per eosdem gradus; non mirum, si in frustra fuissem
dissolutus. Post quos nunquam nisi cum deliberatione et cautela
descendi vel ascendi. Vidi etiam aliquos ibi cadentes paene extinctos.
Praecipue eundo ad locum secretum sit circumspectissimus, quia
descensus ad eum est periculosus, et super margines incedens non
confidat funibus, nisi concutiat eos manibus et bene tensos esse
probaverit, si enim funis sequeretur tenere volentem, caderet in mare.
Caveat etiam peregrinus, ne pauperes galêotas spernat, et offendat,
quia in casu possunt sibi fieri necessarii, et utiles et similiter
plurimum nocivi et praejudiciales. Gerat etiam se ad caeteros omnes de
navi, ne sibi concitet inimicitias; valde poenale est, habere inimicos
in navi. Vidi ego quendam superbum peregrinum, qui sprevit plures, et
offendit multos: hic ad miseriam deductus in galêa, illos quos
spreverat, exorabat, et dum sibi aliqui (#B#) magis pii charitatis
exhiberent officia, nihilominus sperni se suspicabatur, qui se merito
spernendum meruisse noverat. Caveat peregrinus, quod non occupet locum
alteri assignatum, nisi de ejus pleno consensu, nec supra nec infra.
Circa malum est locus communis standi in die, sed in nocte nullibi nisi
in stantia sua. Nam quando quis nocte alium petit locum, quam cumbam
suam et hoc frequenter facit, eum non noscentes furem suspicantur. Si
autem omnino propter causas manere in stantia sua non potest, ascendat
et super onera, quae in marginibus galêae sunt, sedeat, pedesque contra
mare dependere permittat, tenens se ad funes mali. Experientia[TR99]
multa de his docebit, quae homo in principio narranti vix crederet.
Caveat peregrinus dum superius ad aliquem locum sedet, ne super funes
sedeat, ne inopinate aëre mutato cum fune peregrinus projiciatur aut
laedatur. Et nullo modo manu tangat funes, dum eos trahunt, ne sibi
manus, aut digitus violenter eruatur, sicut saepe factum est: quia
tractus illi sunt fortissimi et gravium ponderum. Consideret etiam
peregrinus ne sedeat ad locum, ubi super eum dependent trochleae, et in
casu arcus ipse aut graviter laedatur aut certe extinguatur, sicut
contigit illi gubernatori, de quo fol. 16. B. dictum. Caveat etiam ne
galêotis incipientibus currere ad labores impedimentum cursus praebeat,
quia eum, si etiam nobilis multum esset, vel episcopus, trudunt et
deorsum dejiciunt, super eumque procurrunt, quia labores navales sunt
celerrimi et ignei, nec capiunt moram. Nec intromittat se de laboribus
eorum, nec manum apponat pro adjutorio, quia non est eis gratum, et
praecipue nocturno tempore non maneat superius cum eis existente
tempestate. Caveat etiam ut caute sessum capiat, ne sedendo haereat,
quia omnia sunt pice linita, quo liquato ad solis calorem, si aliquis
desuper sedet, inquinatus recedet. Videat etiam ne causa solatii sedens
super margines galêae, aliquid dilectum manu teneat, et sibi de manu in
mari labatur. Cuidam nobili ibi mecum sedenti cecidit unum paternostrum
de lapidibus pretiosis, quod sibi fuit dilectissimum et pro multis
ducatis non dedisset, et irrecuperabiliter amisit. Sic mihi ibi sedenti
et vigilias mortuorum legenti cecidit libellus de manu in fretum et
periit, et multa sic labuntur de manibus incautorum, praesertim tempore
ventorum pilei de capitibus. Caveat etiam peregrinus, ne nocte lumen
sursum portet, quia marinarii hoc miro modo invite habent, nec
sustinere possunt in cursu laborum eorum lumina. Ideo in tempestatibus
cum industria omnia lumina extingunt etiam inferius, vel sub modio
ponunt. Custodiat peregrinus res suas diligenter, et nec inter notos
eas jacere sinat, quia quam statim vultum avertit, evanescit: nec (#56
A#) pecuniam in cista cumbae suae dimittat; sed inseparabiliter eam
secum portet, et non confidat servis nec sociis. Est enim singularis
inclinatio ad furtum in navi, etiam illorum, qui extra navim furtum
detestantur, et praecipue parvarum rerum, ut panniculorum, cordularum,
camisiarum, et hujusmodi, quae etiam socii sibi ipsis subtrahunt,
quandoque, quia multiplex defectus in navi homini contingit, cui dum
non potest obviare, providet sibi per phas et nephas. Ita dum quis
scribit, si pennam deponit et faciem avertit, perdita est inter notos,
et dum eam perdit, difficulter valde aliam, reperit etc.: de aliis
rebus. Videtur enim in politia navali adhuc vigere lex vetustissima
Aegyptiorum, quae furtum non vetabat, jubebat enim eos, qui furari
volebant, nomen suum apud principem sacerdotum scribere, atque e
vestigio furtum ad eum deferri. Similiter quibus res furto erepta erat,
ad eundem rei sublatae tempus, diem et horam scribere tenebatur: hoc
modo facile invento furto, quae remansisset, quarta multabatur parte,
quae daretur furi. Satius legislator esse duxit, cum impossibile esset
furta prohiberi, potius alicujus portionis quam totius (esse amissa)
homines jacturam pati: ut habet Diodorus antiquarum historiarum lib. 2.
cap. 3. Unde ad idem dicit Proverb. 6. v. 30.: non grandis est culpa,
cum quis furatus fuerit. Imo in veteri lege morti non plectabatur fur:
ut patet Exod. 22. v. 1., sed in substantia mulctabatur. Nunc vero in
statu perfectae legis vita privantur in communi hominum conversatione.
Sed in navibus aliud videtur esse: innascitur enim navigantibus quidam
furandi appetitus, praesertim in rebus parvis. In portubus caveat
peregrinus, ne extra galêam exiens evagetur hinc inde: praecipue ad
litora solitaria maris, ne subito rapiatur a piratis, et in perpetuam
ac miserrimam servitutem redigatur, quod saepe fit. Novi ego quendam
militem, qui solus repertus circa mare fuit, suis pecuniis et jocalibus
spoliatus ad moenia[TR100] civitatis per incolas. Caveat etiam ne domus
ingrediatur ad nutus mulierum se vocantium, quia periculum magnum est,
non solum honoris et rerum, sed etiam vitae. Quicunque[TR101] vult
honestati et probitati operam dare, et hanc sanctam peregrinationem
mundam servare, non debet in portubus extra galêam dormire, sed
advesperascente die redeat in galêam, ibique in cumba sua secure
dormiat. Sunt enim hospitia in insulis maris lupanaria, ut patet fol.
15. a. Et nemo peregrinos theutonicos recipit in domum suam, nisi
lenones; qui ut in plurimum sunt Theutonici residentes ibi cum scortis,
quae tamen removent ad peregrinorum ingressum. Potest ergo religiosus
bonus peregrinus per diem in domo manere cum aliis sociis suis, et ibi
manducare, sed nequaquam dormire. Multa alia fugienda et cavenda
docebit ipsa experientia. Nunc vero regrediendum erit ad persecutionem
nostrae Evagationis.


                       Finit tractatus secundus.



                      Sequitur Tractatus tertius.

             Continens Acta Peregrinorum Terrae Sanctae per
               mensem Junium, quo terminos Terrae Sanctae
                              attigerunt.

(#B#) Junius mensis, dum primum diem suum inciperet, incepit et nostra
maritima evagatio. Erat autem dominica prima post festum S. Trinitatis.
Summo ergo mane die illo surreximus ante solis ortum, et cunctas res
nostras in barcam magnam, quae ante portam domus hospitii nostri
stabat, quam conduxeramus, portavimus. Et valedictis omnibus de domo in
barcam descendimus, et per canale extra urbem venetianam navigantes ad
Sanctum Nicolaum alliiu [sic] applicuimus. Et derelicto custode rerum
in barca in ecclesiam ingressi sumus. Est autem ecclesiae illi grande
monasterium annexum monachorum S. Benedicti. Et quaesivi sacristam,
petens ab eo peramenta promissa, et ut de boccali boni vini provisionem
faceret, praeter vinum sacrificii, et in altari collocaret. Indutus
ergo sacris vestibus accessi et Missam de dominica legi praesentibus
peregrinis. Post Missam vinum allatum in boccali benedixi benedictione
S. Johannis Evangelistae, et Dominis meis peregrinis potum dedi, amorem
S. Johannis pro felici et prospero successu. Quo devote peracto
reingressi sumus in barcam, et extra portum venetianum navigavimus per
medium duorum castellorum, quae claudunt portum illum. Stabat enim
galêa nostra quasi per unum miliare extra portum in mari. Porro nobis
navigantibus surrexit ventus nobis inutilis, et impedimentum
praestitit, ita quod vix in duabus horis cum magna difficultate
poteramus galêam attingere. Tandem autem cum ad eam venissemus,
ascendimus per gradus, eamque plenam hominibus reperimus, et socios
nostros, quos quatuor dies antepraemisimus, debiles invenimus, quia ex
ventorum impulsu navis contrariis motibus agitata ad anchoras jacens
eos debilitaverat. In nostro tamen aspectu laetificati melius habere
coeperunt, et Dominis amaritudines maris, quas modicum valde
gustaverant, narraverunt. Eodem die rogavit me quidam miles, ut secum
in barca redirem in civitatem, pro cista longa, quam sibi fieri fecerat
ad cumbam suam, afferenda, super qua noctibus dormiret, quia
dedignabatur jacere in terra, et stantia sua fuit in tali loco, quod in
eo potuit cistam locare. Descendimus ergo simul in barcam et Venetias
regressi sumus, et accepta cista eam usque ad galêam duximus cum
difficultate, propter impedimenta venti: et tarda hora cum cista in
carinam descendimus, et miles ipsam posuit ad cumbam suam cum gaudio
putans se magnam quietem habiturum super eam. Sed si scivisset futura,
nequaquam gavisus, sed inconsolabiliter turbatus fuisset. Nam super
eadem cista miles ille dura (#57 A#) et horribili morte obiit: et fuit
sibi non lectulus quietis, sed grabatum aegritudinis, et mare profundum
fuit suum tumulum et coemeterium. Veruntamen non erat de societate mea,
sed de alia quadam. Disposuimus ergo cumbas nostras cum lectulis ad
quiescendum cum multo tumultu et labore et corrixatione, quia nondum
assueti erant. Cum autem jam tenebrae essent, et omnia lumina extincta
et omnes silerent; ecce ventus vehementissimus surrexit, qui navem
agitans nobis pavorem et inquietudinem fecit. Sic ergo nobis jacentibus
et silentibus et dormientibus in tenebris et timore inopinate quidam
nobilis somnio horribili perterritus alta voce adeo terribiliter
clamare coepit, ac si gladio perforatus esset; ad cujus clamores omnes
in galêa expergefacti stupentes et in tenebris tumultuantes putabant
militem latronis alicujus mucrone confossum, et surgentes nobiles
gladios suos in tenebris quaerebant: alii ad fugiendum se parabant,
timentes peregrinis esse aliquod malum paratum, et factus fuit
periculosus tumultus in tota galêa inferius. Sed collateralis illius,
qui clamaverat, rem intelligens clamavit voce magna, petens, ut
quilibet se in locum suum reponeret, sicque nox ista transivit cum sua
inquietudine. Et dominus patronus nondum galêam intraverat.

Secunda die Junii, ante ortum solis venit dominus patronus cum suis
servis, et cum omni familia sua, ducens secum quosdam peregrinos, quos
recenter in galêam acceperat. Inter quos erat quidam Flandrensis cum
sua uxore intrans galêam. Ad ingressum autem illius mulieris multi
turbati fuerunt, pro eo, quod ipsa sola erat in galêa, quia nulla
mulier erat nobiscum, sed dominus Augustinus patronus alterius galêae
omnes mulieres in suam galêam collegerat. Nec erat aliquis in nostra
galêa, cui ingressus illius vetulae non displiceret, pro eo, quod una
sola muliercula inter tot generosos viros commorari deberet, signanter
cum satis vaga et curiosa primo aspectu videretur; et de facto sic
fuit. Nam pro vero dico, quod VII illae vetulae, cum quibus prima vice
transfretavi, ut habetur fol. 12. 4., quietiores fuerunt et rarius
videbantur, quam illa unica anus. Discurrebat enim continue per navem,
et curiosissima erat, omnia videre aut audire volens, et se multum
odiosam faciebat. Maritus vero ejus videbatur vir honestus, propter
quem multi tacuerunt: sed si ipse non fuisset, male illa stetisset.
Omnibus erat spina in oculis haec foemina. Igitur cum jam omnes in
galêa essent, et dies illuxisset, galêotae ad hoc deputati ornaverunt
galêam, suspendentes septem vexilla serica et magna de castello puppis,
et de keba dependentia deorsum, et ipsam kebam panno depicto
circumducto ornabant. (#B#) Primum et principale vexillum fuit
Dominorum peregrinorum S. sepulchri: et erat album cum rubea cruce de
extremitate in extremitatem deductum. Secundum fuit Dominorum Venetorum
S. Marci, etiam album cum rubeo leone mare anterioribus, et terram sub
posterioribus pedibus habente. Tertium vexillum fuit S. D. Papae Sixti
IV., aërei coloris, cum quercu virenti, glandes aureas habente, cum
duabus apostolicis clavibus. Quartum fuit domini patroni, diversorum
colorum et pulchrorum. Quintum fuit mixtum armis Venetorum et patroni:
duo alia vexilla erant aequalia alba cum leone nigro. Galêa ornata
incoeperunt navem aptare ad recessum, quia ventum bonum habebamus, qui
ipsa vexilla in altum evexit, et inceperunt galêoti cum valido clamore
anchoras extrahere et sursum in galêam trahere, et antennam in sublime
cum involuto accatone erigere; et barcas sursum de mari galêae
inducere, quae omnia maximis et durissimis fiunt laboribus et
clamoribus, et in fine soluta galêa a tonsillis et explicatis velis
ventoque impraegnatis et repletis cum ingenti laetitia a terra remoti
sumus. Tubicines enim tubis concrepabant ac si jam ingressuri essemus
praelium; et galêotae clamabant, et omnes peregrini simul cantabant:
_In Gottes Nahmen fahren wir &c._ sicut habetur fol. 31. B. In his ergo
galêa forti conamine sulcabat mare, et ejecta longius a portu venetiano
ipsam urbem a tergo habuimus, a qua tanquam a carcere erepti laetantes
recessimus, quia ad Jerusalem desideranter aspiravimus. In tantum autem
vi bonorum ventorum navis impellebatur, quod infra spatium trium
horarum nullos montes, nullam terrae petiam, nulla littora, nullam
partem totius aridi videre poteramus, coelum et aquas solum prae oculis
habentes. Adeo enim in alto maris eramus, in tam brevi spatio, quod
etiam ipsas altissimas supergressi, eis superiores effecti, nec ipsas,
uti in profundo existentes, videre poteramus, objiciente se maris
rotunditate. Extra mundi autem aspectum ejecti deposuerunt galêoti
omnem navis orantum, eamque ferialem fecerunt aptantes ad labores.
Porro meridie transacto, cum comedissemus, vidimus ad sinistrum latus
contra septentrionem montana Hystriae, quae est una natio provinciae
Dalmatiae, et optabamus in eam applicare, ad portum parentinum, quia
ventus prosper desierat flare. Non autem poteramus in Parentiam venire,
sed praetergressi eam sumus, non tamen prospera navigatione. Sicque die
deficiente, defecit (#58 A#) et ventus, et tota nocte mansimus sine
profectione in instabili agitatione et inquietudine.

Tertia die aspirante luce factus est nobis ventus totus contrarius, et
coacti fuimus nos vertere ad montana Hystriae, et cum magno conatu
eripuimus navem a ventis contrariis, et ad montana appropinquavimus,
inducentes navem in portum rubinensem, duobus miliaribus supra
Parentiam, ubi alius patronus cum suis peregrinis erat. Portus autem
ille Rubinae civitatis est quidem inconsuetus, sed est securus et
pinguis. In ipso vero portu praestitit nobis patronus hanc gratiam,
quod prandio nos refecit, quia hora prandii in eum venimus, quod tamen
non tenebatur, cum in bono portu fuerimus, in quo nobis ipsis
provisionem facere potuissemus. Finito prandio descendimus de galêa in
barcam, et in civitatem nos duci fecimus, et in ecclesiam cathedralem
ascendimus, orantes ibi Deum et Sanctam Eufemiam virginem, quae ibi
honorifice in magna tumba marmorea jacet integra sepulta, quam tumbam
ecclesiae praepositus nobis patefecit, et corpus sacrum ostendit.
Quomodo autem S. Eufemia de Chalcedonia sit huc translata, et qualis
sit illa civitas Rubina, et de portu ejus, dicam in reversione.
Mansimus ergo in oppido usque ad coenam, et hospitio conducto
coenavimus in eo, et bene viximus, et post coenam remeavimus in galêam,
sperantes nos in nocte recessuros. Sed ventus ille inutilis, non audeo
dicere malus, mansit per totam noctem, et nobis eam inquietissimam
fecit, et navem tonsillis et anchoris alligatam importune agitavit et
nos multum indispositos reddidit.

Quarta die mane non erant venti prosperi, idcirco extra galêam
navigavimus et ad ecclesiam S. Eufemiae transeuntes ibi Missas legimus
et audivimus, et post divina cum nostro hospite manducavimus. Erat
autem hospitium nostrum quaedam exilis domuncula, quam conduximus a
paupere quodam, in qua cocus Dominorum meorum paravit pro nobis ea,
quae emimus sibi ad manus. Sufficientia autem omnium ibi reperiebatur.
Sed hospitia non habentur in illis partibus sicut apud nos. Et si etiam
sunt aliqua hospitia, sunt tamen miserrima, non habentes nec ollas, nec
sartagines, nec caldaria, imo non scutellas, nec cochlearia. Ideo in
magnis civitatibus coguntur necessitate domini peregrini intrare loca
publica et lupanaria, in quibus reperiuntur necessaria, ut dixi, et
habetur fol. 15. etc. Multas miserias sustinent peregrini propter
defectum hospitiorum; praesertim illi, qui non habent propria
paramenta. Peracto prandio ascendimus barcam, et in quandam (#B#)
insillam, id est parvam insulam, navigavimus, ad ecclesiam S. Andreae,
in quo quondam fuerant monachi ordinis S. Benedicti, quibus locum
deserentibus fratres minores intraverunt, et possederunt, et conventum
pulchrum aedificaverunt, more ordinis eorum: et ipsam insillam
plantaverunt, et quasi paradisum fecerunt: de qua ligna et alia
necessaria possunt habere, quia humus insillae fertilis est et pinguis,
sicut omnium fere insularum terra fructuosa est. Et quia saepissime in
sequentibus mentio fit de insulis in hoc Evagatorio, id circo hic de
iis in generali aliquid dicam.


      De insulis maris, et quomodo generentur, et quam bonae sint.

Insula est magna terrae petia, in mari sub aquas elevata, de profundo
consurgens, aquis undique circumdata. Insilla est diminutivum ab
insula, et dicitur parva insula. Porro, si de mari consurgit terra dura
et infructuosa, ut sunt montes petrosi et rupes, non dicuntur insulae
nec insillae sed scillae et scopuli, quos Italici nominant scoyas.
Dicitur autem insula, quasi in salo sita, id est,[TR102] in mari:
undique enim insula aquarum fluctibus clauditur, et tamen illaesa manet
nec frangitur, nec dissolvitur, sed per repercussionem fluctuum potius
solidatur. Sunt autem in omnibus maribus insulae. In Oceano Hibernia,
Britannia, Anglia, Thanatos, Scotia etc. In mediterraneo, in quo nunc
sumus, multae, ut patebit, et in pontico pauciores. Porro tantae
bonitatis sunt quaedam insulae, ut fortunatae dicantur et nominentur,
ut hoc suo vocabulo significent fere omnia bona, quasi felices et
beatae fructuum ubertate. Sua enim aperte natura preciosarum poma
silvarum parturiunt, fortuitis vicibus juga collium vestiuntur, ad
herbarum vicem messis et olus vulgo est. Unde gentilium error, et
saecularium carmine poëtarum propter soli foecunditatem easdem esse
Paradysum putaverunt. Et hodie plures credunt Venerem in monte Veneris,
qui est in insula Cypri, ducere vitam voluptuosam cum suis, cum qua
canunt esse quendam dictum Tannhuser, de quibus habetur fol. 150. part.
2. Quomodo autem insulae generentur facile est videre. Siquidem cum
mare per occultos gurgites et meatus subterraneos aquas mittit, et
terram circumjacentem cavat per longa annorum spatia, et tandem, dum
fundamenta, quibus terra sustentabatur, per aquae penetrationem sunt
corrosa, tunc uno impetu mergitur tantum de terra, quantum per aquae
corrosionem fundamentis privatum fuerat. Sic aliquando labitur tota
terra adjacens, et una petra, cujus fundamenta corrodi non poterant,
manet. Aliquando spatium terrae unius miliaris sicut insilla illa S.
Andreae, aliquando ad spatium X. aut XX. aut centum miliarium (#59 A#)
remanent, caetera omnia per multum spatium merguntur, et pars remanens
efficitur proprium regnum ab eo distinctum, cuius aliquando erat pars.
Ideo dicitur mare esse fur et spoliator regionum. Occulte enim
subintrat, subitoque duas petias terrae regioni rapit, et in medium se
ponens longe a primo aliud regnum efficit. Sic Sciliam Italiae abstulit
et Cyprum Syriae, et Cyclades Macedoniae ac Graeciae. Et hanc insillam
Histriae rapuit, eamque partem S. Andreae constituit, distinctam ab
aliis terrae partibus. Rubina enim est in terra continenti, ita ut inde
in Ungariam aliaque regna per terram transiri possit usque Jerosolymam,
quamquam id cum magna difficultate fieri posset; et ab illa terra
decisa est haec insilla modo praefato. De vulchana insula Siciliae
dicitur, quod olim non fuerit, sed tempore Pompeii primo apparuit,
quasi ex maris profundo se super aquam extollens. Cernis nunc,
charissime lector, quam bene et convenienter libellum hunc Evagatorium
nuncupaverim, in quo ab insilla minutissima deveni ad insulas maximas,
Oceani et maris magni, et earum ortum et conditiones breviter expressi.

Igitur cum per aliquas horas in insilla praefata cum fratribus nos
ducentibus circuivissemus, ad monasterium regressi sumus et cum
fratribus collationem charitatis fecimus, quam dominus Johannes
Truchsass liberaliter eis refudit in nostro recessu. In ipsa autem
collatione cognovi unum de fratribus, quem videram in mea prima
peregrinatione in monte Syon, ubi fuerat Vice-Gwardianus, et ipse etiam
mei notitiam habuit, et charitative me suscepit, a quo certa avisamenta
didici. Post collationem regressi sumus in barcam, et cum magna
difficultate venimus in Rubinam, quia ventum contrarium in mari
reperimus. Fecimus autem coenam in oppido, et deliberavimus manere per
noctem extra galêam, et in scamnis dormire potius, quia graves noctes
habuimus in galêa alligata anchoris et agitata ventis. Sed statim coena
facta insonuit dominus patronus buccina, quod erat signum regressionis
omnium in galêam. Hoc audito in galêam remeavimus. Eodem sero, ante
solis occasum, levaverunt gubernatores anchoras, et solverunt galêam a
tonsillis, et extra portum navigavimus: quamvis boni venti non essent
in mari. Viderant enim a longe Augustinum cum sua galêa et timebant ne
nos praecederet: ideo inutilem conatum fecerunt. Quam cito enim extra
portum venimus, per inutilem ventum longius fuimus ad mare projecti, et
sic in undis fluctuantes illa nocte mansimus satis inquieti.

Quinta die, manente eodem vento, inter fluctus eramus delati ad
pessimum maris districtum, quem Cornerum nominant, in quo navigantes
semper cum periculo versantur, quia mare ibidem velocissimo cursu
contra Anconam tendit: et naves magna industria et vi a navigantibus
teneri oportet, ne mare sequantur, quae tamen aliquando violenter
rapiuntur, et in portum anconensem projiciuntur cum maximo discrimine
navis et navigantium. In isto golfo existentes (#B#) vidimus montana
quae dividunt fines Dalmatiae et Crawatiae a regno Ungariae, et Ungari,
qui peregrinantur ad S. Mariam de Loreto, ibi mare ascendunt, et ad
locum B. Virginis navigant. Sic ergo die illo parum navigavimus, et
tamen in forti motu navis continue fuimus, et est bene mirabile apud
non expertum, quod navi velocissime currente non navigatur, quod
reputetur. Nocte adveniente invaluit ventus inutilis, et inquietissimam
noctem habuimus, in qua plures de peregrinis debiles multum effecti
sunt: ut capitis vertigo, et stomachi subversio, et gravis ac dolorosa
evomitatio cunctis communis fuit: aliqui tamen debiliores aliis inde
fuerunt facti. Porro tempestate invalescente, cum galêoti velum grande
tenere vellent, et antenna jam erecta in altum supra kebam mali esset,
alligata sibi involuto accatone, et cum ipsam antennam in alteram
partem ruere sinerent, solutum est velum, et cecidit supra remos illius
lateris, et cum ventus ipsum velum repente impleret, et sursum cum
vehementia duceret, inhaesit velum remis, et navim adeo inclinavit ad
illud latus, quod ipsa antenna aquam tetigit, et malus cum tota galêa
in latus ruinam repentinam minaretur: propter quod factus est cursus
magnus cum clamoribus superius, et nos inferius de lectulis nostris
cecidimus in latus aliud, et patronus in puppi paravit se ad evasionem,
scaphamque scissis funibus eiicere mandavit, ut in eam saltaret nave
mergente: quod tamen peregrini inferius ignorabant. Si scivissent,
intolerabilis tumultus ex festinantia fugientium ortus fuisset. Res
tamen illa deo nos juvante cum pace fuit terminata, et ventus velum de
remis tulit, navisque restituta fuit in suum solitum cursum. Si navis,
prout in foribus fuit, in latus eversa fuisset, nullus de peregrinis,
qui erant in carina, mortem evasisset.

Sexta die adhuc manebant venti inutiles, et doluimus, quod de portu
rubinensi egressi fuimus, et navem iterum ad montana convertimus, ut
aliquem portum intraremus ad expectandum ventos secundos. Stant enim
signa in montibus mari adjacentibus, quibus navigantes cognoscunt, ubi
sint securi portus, et ad terram possit esse accessus, et nisi illa
signa viderint, non audent cum magnis illis navibus terrae
appropinquare. Viso ergo signo securi portus et accessus convertimus
rostrum galêae nostrae contra montana, et inter parietes rupium
venimus, et ingressi cum galêa in vallem portum securum ibi reperimus,
et ejectis anchoris ad rupes navem alligavimus sicque eam stabilivimus.
Est autem portus nihil aliud, nisi locus montibus et collibus
circumdatus, in quo naves absque ventorum molestia stare possunt, nec
tamen posset esse portus solum ratione securitatis, sed etiam oportet,
quod mare ibi sit profundum; nec insuper requiritur ad portum, quod ibi
sint hominum (#60 A#) habitationes, sed sufficit, quod naves ibi
possint stare securi a ventorum impulsibus, sive sit locus habitabilis,
sive inhabitabilis. Portus enim ille erat in loco deserto in insulis
Assaro dictis, qui locus per circuitum scopulosis et petrosis montibus
erat cinctus. Prandio ergo in navi sumpto projici nobis scapham in mare
postulavimus, et ad litus navigavimus, et pro temporis deductione per
insulam deambulavimus. Stabant autem herbae odoriferae ibi: salvia
parva nobilis sine mensura, et agnus castus. Transcursis autem
aliquibus collibus venimus ad agros hordei, et laetati sumus sperantes
prope aliquam villam esse, in qua panes recentes et ova emenda
reperiremus: et procedentes per viam venimus ad quandam
miserrimam[TR103] domunculam, in qua erant pauperrimi homines Schlavi,
nihil penitus in domo habentes, nisi quasdam radices, quas ad solem
exsiccabant, et induratas terebant et molebant in farinam facientes, et
panes de ea coquentes. De illo pane ministrabant nobis, sed erat
insipidus et nigerrimus: nec erat aliqua alia habitatio in illa insula
nisi ista. His visis ad litus maris ex opposito galêae nostrae reversi
sumus. Multi autem extra magis taediosi fuerunt, quam in navi et illi
reintraverunt. Porro ego cum quibusdam nobilibus mansi extra in litore,
a quibus cum industria me subtraxi, et in montem solus ascendi ad
circumspiciendum, et vidi non longe a me quendam in habitu ordinis
praedicatorum currentem, cui mox in occursum properavi eoque salutato
interrogavi, unde esset aut quo pergeret, sed pauper ille frater nihil
mecum loqui scivit, nec latinum, nec italicum, nec theutonicum, quia
purus Dalmata sive Sclavus erat, et transivit ad galêam, ut mendicaret.
Dimisso eo quaesivi mihi locum umbrosum et aptum, in quo me mundarem a
vermibus tam albis quam nigris: et invento loco rejectis vestibus
venari coepi. Sed me sic laborante sensi in cruribus magnam
multitudinem pulicum parvorum et macrerum, [sic] reperi etiam
vestimenta repleta pulicibus; propter hoc coactus fui nudus alium locum
quaerere, et me tam ab illis alienis quam a meis mundare. Unde autem
illi pulices ad locum illum desertum venerint, ignoro. Deinde ad mare
descendi, et quendam galêotam reperi, carpentem herbam, quae de rimulis
petrarum excrescit, quam dixit esse pro salutucio sapidissimam, et
dixit quod nominaretur porcella. Et erat boni saporis salsa et acetosa
sicut nasturtium, pinguior tamen et[TR104] substantiosior. Et mirabar
quomodo tam bona herba crescere poterat de petris sale respersis, quia
totum maris litus est sale respersum, quod contingit, dum in
tempestatibus aqua maris supra petras ejicitur, et post sol splendens
eam aquam in sal decoquit, et sal naturaliter sterilem reddit humum.
Haec autem herba contra omnium naturam ex sale crescit. Collegi ergo de
ea ad portandum in galêam. Reperi etiam ramos de nobilissimo agno
casto, de quibus accepi, ut ejus odore faetorem navis repellerem a
cumba mea. De hac planta vide P. II. fol. 189. plura. De ea naturales
et praesertim dicit (#B#) Albertus VI. Vegetab. Tract. 1. c. 5., quod
arbusta illa agnus castus est vocata, eo quod ejus succus flores et
folia sunt efficacia inducendo castitatem, quia sua caliditate desiccat
humoris seminalis materiam et ventositatem genitalia ad libidinem
extendentem. Idcirco Graeci sapientes hanc herbam in dominibus suis
substerni fecerunt, ut castitatis honor in matronis eorum polleret. Et
hoc fuisse documentum Pythagorae, quia haec planta solet hominem mitem
et castum, ut agnum reddere. Propter hoc sacerdotes Solis et virgines
deae Vestae dicatae, quarum religio votum castitatis habebat, agni
casti folia lectis et domibus suis substraverunt. Hujus plantulae
notitiam a pueritia habui, quam Basileae accepi, quia habebatur in
horto conventus nostri, quam quidam de patribus maritimis tempore
concilii basiliensis plantavit in horto nostro. Et dicebatur, quod non
posset transplantari, sed solum in loco, ubi ille posuerat, cresceret:
quod non est verum, quia ego tempore, quo ibidem cursor extiti, unum
palmitem discerpsi cum parte radicis, et ad hortum infirmorum posui, et
crevit in magnam arbustam. Folia habet, quasi ut salix, sed sunt
leniora et mollia, flores fert similes lavandro, ideo nominatus salix
marina, et est odoris boni, acuti et sani. Multi tamen abominantur
odorem ejus, nec possunt eum sustinere. Igitur in occasu solis redii in
galêam, portans mecum porcellam herbam pro salutucio, et agnum castum
pro odoramento et ornamento cumbae meae. Porro coenam communem
neglexeram et ideo feci mihi salutucium de porcella, et eo refectus
contentus fui. Nocte aspirante confortati sunt venti contrarii, et in
tantum invaluerunt, quod etiam in portu existentes periclitabamur, et
gubernatores aliis rudentibus navem stabilire cogebantur; quia
procellae de alto maris accurrentes in scopulos nos circumdantes
inpingebant, et usque ad nos pertingebant. Circa medium autem noctis
fuit orta gravissima tempestas cum importuno vento, tonitruis, fulgure
et magna pluvia, ita ut aquae ad nostras cumbas defluerent; et ita
nullam requiem eadem nocte habuimus, et multum timorem, quamquam in
portu fuerimus. Nam aqua ita importune allidebatur parietibus galêae,
quod mirum est, quomodo lignum tantam impactionem possit sustinere.

Septima die nulla fuit dispositio pro bona navigatione, et ideo prandio
peracto[TR105] iterum sicut heri ad litus in barca educti fuimus, non
quidem omnes, sed aliqui, quorum ego unus fui. Difficulter tamen et cum
periculo poteramus de galêa in barcam descendere, quia mare fremebat,
et barcam elevat, et dijiciebat similiter et galêam. Id circo non
audebant barcaleri cum barca prope galêam accedere, ne ventus eam ad
galêam allideret, et comminueretur. Elevabatur enim a fluctibus in
altum supra galêam, et rursum remergebatur in profundum ita quod de
(#61 A#) galêa non poteramus eam videre, objicientibus se fluctibus. Si
quis ergo illis temporibus de galêa in barcam vult descendere, vel de
barca in galêam ascendere, oportet eum supra gradus galêae stare, et
diligenter considerare, quando barca ita prope galêam sit, quod eam
possit saltu attingere, non enim permittunt eam proprius accedere, et
dum ita prope advenerit, statim oportet insilire, quia in momento, nisi
saltaverit, iterum longius a galêa rapitur fluctibus, et dum in barcam
saltaverit, non potest se in ea continere, quin cadat, vel in faciem
vel in dorsum pronus vel supinus, quem inexistentes levant. Et illud
est unum de majoribus et frequentioribus periculis peregrinorum quod
quidem in principio durum videtur, sed postquam homo assuescit, opere
facit, quod prius vix prae timore ausus fuit inspicere, vel cogitare.
Vidi foeminas timorosas in principio, quae vix mare audebant inspicere,
ita usu confortatas, quod jam de galêa in barcas audebant saltare. In
principio quidem videtur homini, quod potius velit in galêa manens
miserias sustinere, quam per tam periculosum saltum in bonum et
solatiosum portum transire; sed quando homo multis diebus in navi
tempestatibus et miseriis est conquassatus, et inedia extenuatus: dum
venitur ad aliquem bonum portum, antequam maneret, quinque saltus
periculosos subiret. Eadem autem difficultas est, dum barca ad litus
venerit. Nam si litus est scopulosum et saxosum, non audent quovismodo
mari fremente prope litus accedere, causa praedicta: ideo iterum
oportet saltare, vel super scopulos vel in mare: et cum hoc oportet
bene et caute observare recessum maris, quia dum adest, etiam scopulos
altos operit; ideo sunt communiter aliqui servi in portubus, qui ad
maris recessum currunt ad barcam, et eportant eos, qui volunt eis dare
denarium, et festinant, ne mare accurrens eos inveniat. Haec et his
similia multa videt mare transiens. Nunc ad propositum regrediar.
Itaque ad litus perveni cum quibusdam peregrinis et galêotis, et
fecimus in litore ignem, et per colles deambulavimus, et ita diem illum
usque ad vesperas deduximus, et sero in galêam reversi sumus ad coenam
victo periculo saltus de barca in galêam.

Octava die, quae erat dominica 2. post Trinitatis, adhuc mansit aura
caliginosa et ventus contrarius, facto autem prandio paene omnes in
barca educti sumus ad litus, et ibi per devia montium et collium aliqui
discurrebant; aliqui simul confabulantes sedebant et jocundum diem
habuimus. Hoc enim incomparabile bonum erat in ista galêa, concordia,
pax, et omnium peregrinorum amicitia et unitas, cujus contrarium fuit
in galêa meae primae peregrinationis, in qua fuerunt irae, rixae,
contentiones et multae maledictiones, ut patet fol. 14. B. Igitur cum
sol ad occasum tenderet ad coenam in galêam reversi sumus, nec illa
nocte (#B#) nos a loco movimus, quamvis rigor ventorum lentesceret.

Nona eduxit nobis Deus ventum[TR106] de thesauris suis prosperum, bonum
et nobis gratissimum: et levatis anchoris et solutis chordis, velis
expansis ac vento commissis, statim ut educti extra portum fuimus in
altitudinem maris ejecti sumus et ante meridiem ad Iadram civitatem
Dalmatiae nominatam venimus. Ibi ergo dimissis velis et una injecta
anchora et scapha in mare missa misit patronus servos in barca cum
vasculis in civitatem ad efferendam aquam, quia aquae, quas tuleramus
de Rubina, nobis defecerant: nec in insulis Assaro erat una gutta aquae
potabilis. Noluit autem patronus, ne aliquis peregrinus educeretur,
quia statim recedere intendebat. Nobis vero sic ibi stantibus, ecce
dominus Augustinus cum sua galêa etiam venit, et nos praeterivit: longe
tamen in maris alto eam vidimus repente ventum prosperum sequentem. De
hoc nostri gubernatores turbati fuerunt, quia omnino proposuerant et
conatum ad hoc adhibuerant, quod eum semper vellent cum nostra galêa
antecedere, usque ad terram sanctam, sed ibi propositum suum
annihilatum fuit. Aqua autem in galêa adducta statim secuti sumus
Augustinum navigantes via multum solatiosa, in qua ab utraque parte
habuimus villas, castra et terram fertilem, et venimus ad veterem
Jadram, cujus ruinas grandes vidimus et ita adjuvante nos vento satis
longam viam illo die fecimus. Verum in occasu solis siluit ventus
noster bonus, et quidam alius nobis inutilis ei successit, cui navem
accepimus, et eam ad montana convertimus, ne nos longius a semita
nostra deduceret. Et ingressi montana in quodam portu deserto navem
stabilivimus: noctem vero tempestuosam et terroribus plenam habuimus,
propter aëris intemperiem, fulgura et tonitrua, quae navigantibus magis
sunt molesta, quam in terra degentibus. Et dicebatur portus ille Oneum
et est Crawacia, quae est una natio Dalmatiae.

Decima die non erat ventus nisi inutilis mane in ortu, et desperavimus
nos illo die posse ab Oneo recedere. Verum post duas horas mutatus est
ventus, et soluta galêa eam remis extra portum eduxerunt. Reperimus
autem extra in mari ventum non multum nobis utilem lateralem, qui
circumduxit nos usque post prandium. Quo peracto advenit ventus felix,
validus et prosper, qui repente navem cum impetu per rectas maris
semitas duxit. Sed ut fortius curreret, traxerunt galestreli trinketum
supra kebam mali, et supra antennam ipsam ad collum kebae suspenderunt.
Insuper et cowertam, [sic] hoc est, opertorium navis acceperunt, quo
suis temporibus tota galêa a prora usque ad puppim operitur contra
calores et pluvias, et sub polistrelo accatonis expanderunt per
latitudinem galêae, de uno latere ad aliud oppositis malo, et omnem
ventum puppalem possibilem retineri in adjutorium cursus nostri
captivaverunt, et ita cursum valde velocem fecimus, et pertransivimus
(#62 A#) Lesinam civitatem et Cursulam et multas alias, de quibus in
reditu Deo donante dicam. Duravit autem ille felix ventus et optatus
cursus noster illo toto die, et sequenti nocte, in qua quietissime
dormivimus. Repente enim et dulciter ferebamur, quia galêae cursus non
erat obliquus, sed directe currebat, et dormitionem promovebat. Quando
enim ventus est prosper omnino et non nimis importunus, vix potest
percipi motus ejus ab his, qui in carina sunt, quia currit quietissime,
sine claudicatione, et tam peregrini inferius quam galêoti superius
quiete dormiunt et omnia in silentio sunt: dempto illo, qui speculatur
maris stellam, et illo, qui clavum gubernaculi tenet, de quibus fol.
47. Hi enim quodammodo applaudando felici cursui et fortunae bonae
auram et ventum salutant, Deum et b. Virginem et Sanctos laudant, et
sibi invicem respondent, nec tacent, quamdiu cursus directus est. Ad
illum cantum si qui essent in navi, qui alias dormire non possent, de
facto obdormirent, sicut pueri inquieti plorantes ad cantum matrum
obdormiunt, qui in silentio flerent, et magis quiescunt ex eo, quod
cantu sentiunt matrum praesentiam, quam propter suavitatem cantus. Ita
et peregrini magis quieti sunt ex eo, quod cantu prosperum et directum
navis cursum intelligunt, quam propter ipsum cantum; non enim aliter
vociferantur, nisi sicut vigiles civitatis ulmensis, qui nocturnas
horas pronunciant, quae pronunciatio neminem a dormitione impedit sed
multos inquietos dormire facit. Porro in tempestatibus, quando sunt
venti validi et prosperi, tunc importune et cum inquieta agitatione
currit navis velocissimo cursu in tantum, quod sagitta de balista aut
arcu emissa non potest aequari cursui navis. Hoc galêoti saepe ad
oculum demonstrant, ponentes se ad puppim cum arcu et contra proram
jacientes: sagitta retro manet et navis antecurrit. Tanto enim impetu
ventus trahit velis navem, quod aqua maris videtur contra proram
currere, et prorae rostrum videtur in contraconantem amnem
impetuosissima sulcatione conari, ita quod aqua nonnunquam supra cornua
prorae elevatur; ita fortiter enim aqua contra puppim currit, quod
etiam saepe usque in domini patroni tabernaculum insilit, et cum hoc
ventus vela implet, et ita fortiter trahit, quod videtur aqua contra
galêam currere, et tamen notum est, quod ventus prosper est in puppi,
et vadit nobiscum, imo nos trahit secum, et ipsum mare nobiscum currit
Adeo tamen fortiter, ut dixi, ventus navem impellit, quod aqua videtur
contra proram currere, quae tamen in veritate contra puppim currit
tanta celeritate, quod vix visus potest ipsum mare comitari. Imo mihi
videbatur, quod sagitta emissa non posset cursui maris contra galêam
advenire, cum tamen galêa in decuplo fortius currat, quam ipsum mare.
Paene incredibili celeritate in tali maris et aëris dispositione naves
currunt. Credo enim quod in tempestate prosperae navigationis in una
die et nocte tantam viam faciat, quantum est inter Coloniam et Venetias
iter (#B#). Nam dum navis lento transitu progreditur et quasi pro
nihilo transitus reputatur, non est equus adeo velox, qui posset tantum
currere, quantum potest navis lente transire, et quando paene nihil
transit, nullus cursor posset cum ea coaequare cursum, dum solum
serpit. Verum quandoque contingit, quod vix movetur et omnino
subsistit, et hoc navigantibus molestum valde est ut habetur fol. 44.
Nos ergo ista nocte sic repente, sine tamen tempestate navigantes
magnum processum fecimus. Interea obiit quidam miles nobilis de
Holandia, cui persolvimus officium funeris modo supra dicto folio 51.,
eumque in maris profundo sepelivimus.

Undecima die, quae est festum Sancti Barnabae Apostoli, cursu nostro
prospero profecti sumus, percurrentes civitatem Ragusinam totius
Dalmatiae et Sclavoniae caput, de qua in reditu dicam. Et vidimus illo
die terminos regnorum, ubi scilicet principatus Dalmatiae et Illyrici,
et ducatus Albaniae et Moreae sive Achajae, et regnum Ungariae, et
regnum Bosniae et Macedonia Graeciae se contingunt. Omnia enim ista ad
oram maris se extendunt, et faciunt finem Christianitatis contra
septentrionem, quia Turcus Achajam, Albaniam, Bosniam et Macedoniam
possidet. Solatiosum ergo diem habuimus, et ventum bonum et pulchrum ab
omni parte aspectum. Piscabantur autem galêoti hoc die, quia viderant
infinitam piscium magnorum multitudinem, quos non aliter capiunt nisi
cum cuspide tribus acuminibus acutissimo. Stant enim supra margines
galêae et piscem visum repente perfodiunt, et educunt, et multos quidem
vulnerant, sed paucos captivant. Circa vesperas remissus factus fuit
ventus noster, sed sole occidente factus fuit fortis ut prius, et
noctem prosperam habuimus, et viam magnam perfecimus.

Duodecimo die navigantes prospere longe a terra in mari eramus et
vidimus Scodrum civitatem, quam nominant Scutarum, quam Veneti anno
praeterito Turcis tradiderunt,[TR107] ad redimendum vexationes eorum,
et venimus ex opposito Duracii, quae est nunc Turcorum civitas magna,
in cujus loco Constantinus Constantinopolim decreverat fundare, ut
dicam in reditu. Venimus etiam ex opposito urbis Lavilone, juxta quam
fluvius de Turcorum terris egreditur et in mare funditur, per quem
fluvium Turci de penetralibus terrae suae in mare vehuntur ad faciendas
praedas in Christianos. Illo toto die captivavimus ventum per omnia,
sicut supra die 7. fecimus. Et sole occidente invaluit ventus bonus, et
partem velorum remisimus, ne nimis repentina nocturna navigatio fieret,
et fuimus illo sero valde laeti omnes jubilantes, cantantes et
fistulantes usque ad tenebras. (#63 A#) Et per totam noctem optatum
habuimus ventum.

Tertia decima die in crepusculo invaluit ventus et factus est fortior
et aliter mutatus. Gubernatores ergo vela etiam mutaverunt, in
revolutione autem antennae navis in partem unam repente inclinata fuit,
et peregrini quasi omnes adhuc in lectulis jacentes, de lectulis suis
lapsi fuerunt, et fuit magnus terror in carina, sed superius nullum
erat periculum. Porro orto jam sole vidimus ad partem sinistram insulam
Corziri, quam Corphun nominant, quae est principium Graeciae, de qua
dixi fol. 13. et ejus descriptio habetur fol. 184. part. II. Hanc
insulam repente posttergavimus, [sic] quia pestis in ea grassabatur, et
progressi mare epyroicum ingressi sumus, et a latere dextro Apuliam
habuimus et Siciliam. Illo die felice cursu multas Turcarum insulas
postergavimus et transcurrimus. Sole autem occidente conticuit ventus
noster prosper et illa nocte paene nihil navigavimus, de quo turbati
ideo fuimus, quia dominica instabat dies et sperabamus nos futuros in
ea Metonae pro Missarum audientia, sed diabolus hoc non libenter
admittit, ut dixi fol. 50. B.

Quarta decima die processimus via nostra et montana Achajae vidimus,
ubi prope civitas Patras est, in qua S. Andreas crucifixus fuit, et
orto sole stetimus nullum ventorum adjutorium habentes. Post prandium
advenit ventus tepidus, qui galêam tarde serpere fecit contra Metonam,
quam Modon nominant civitatem, ad quam venire desideravimus.
Advesperascente die venit ventus bonus et fortis, et nos ab aspectu
insularum Samafrae tulit, et ad montana Moreae in regionem Carenzae
delati sumus et inde in Belventor venimus. Et cum sero factum esset,
vidimus ad sinistram Archadiam regionem Turcorum valde bonam. Et ad
dextram vidimus insulam quandam sine montibus, quam Strivale
nominabant. In hac insula habitant monachi graeci regulae S. Basilii,
quos Turci nunquam valuerunt inde ejicere, cum tamen multos conflictus
cum eis habuerint. Mox enim ut Turci veniunt, monachi cum armis suis
erumpunt, et cunctos contra se venientes in fugam convertunt: hoc
totiens fecerunt, quod Turci contra eos amplius venire non audent.
Contra illam insulam processimus, eam tamen, dum prope essemus, ad
sinistram dimisimus. Porro dum jam nox esset, cessavit noster bonus
ventus et illa nocte parum fecimus de via.

Quinta decima die, quae fuit dominica 3. post Trinitatis, et festum
Sanctorum Viti et Modesti, idum aspiraret sol, inceperunt galêoti remis
galêam trahere, quia venti non erant contra portum (#B#) urbis Metonae,
a quo non nisi per unum miliare almanicum eramus, et cum magnis
laboribus circa horam VIII. ante meridiem in portu eramus. Statim autem
in scapham descendimus, et in civitatem navigavimus, et in ea
peregrinos domini Augustini invenimus. Duxi autem Dominos meos et alios
peregrinos ad ecclesiam fratrum Praedicatorum et ibi missam audivimus
dominicalem. Prior vero loci et alii fratres optime me noverunt, ex
prima peregrinatione. Porro finita missa ingressi sumus domum furnorum,
ubi paximates vel paximacii coquuntur pro navigantibus, in qua domo
habitat quidam theutonicus senex, et ibi prandio parato cibum
sumpsimus. Caeteri vero peregrini ad domum dominorum theutonicorum
transierunt, et ibi sibi provisionem fecerunt. Post prandium moenia
civitatis ascendimus, et super ea circuivimus, et inexpugnabiles[TR108]
ejus munitiones mirati sumus. Non enim est insula, sed terra continens,
Turcorum terrae continua, de qua plenius dicam in reversione. Porro
galêa domini Augustini etiam erat in portu illo et omnes peregrini sui
in civitate, et habuimus simul jocundam et bonam societatem, quod tamen
patronis displicuit, quia putabant, quod sicut ipsi discordiam et
inimicitias ad invicem[TR109] habebant, quod et nos eodem veneno
deberemus esse infecti, et a mutua conversatione fugere: sed non
curavimus, et simul comedimus et bibimus: eosque in nostram galêam
videndam, et ipsi nos in suam, induximus, et ita simul diem usque ad
vesperas deduximus, cum laetitia gaudentes, quod in medio viae maris
convenimus. Nam Metona civitas dicitur esse in media via a Venetiis
usque ad Jerusalem. Porro circa vesperas ambo patroni insonuerunt
buccinis vocantes peregrinos in galêas. Signo ergo audito omnes in
galêas remeavimus. Eodem sero Augustinus cum suis peregrinis recessit;
sed nos usque in crastinum in portu mansimus: hanc civitatem describam
in reditu meo.

Sexta decima die ante plenam lucem traxerunt galeotae navem remis extra
portum usque ad cornu montis, et ibi vento navem commisimus, et mare
maleum ingressi sumus, pertranseuntes civitatem Coronam in rupe sitam.
Post meridiem flare coepit ventus fortis, et festinanter processimus ad
radices Maleae sine contrarietate et per promontoria[TR110] ejus sine
difficultate navigavimus, quod tamen raro contingit. Semper enim
occurunt [sic] in loco illo difficultates et pericula, ut patet fol.
170. partis secundae. Per totam autem noctem cum illo vento processimus
pertranseuntes scyllas et scopulos multos in tenebris cum bona fortuna.
Valde enim difficilis est navigatio in illa regione maris, quando venti
prosperitas non arridet. (#64 A#)

Decima septima die vidimus insulam Cretam, sive Candiam aut Centapolim.
Porro post meridiem factus est ventus remissus et sine profectu in
fluctibus nunc huc nunc illuc volvebamur, nec Cretam illa die adire
poteramus. Alius autem patronus Augustinus dimissa Creta de Malea in
Cycladum insulas navigavit. Noster vero patronus Cretam praeterire
noluit, quia visitare dominum patriarcham constantinopolitanum, qui
archiepiscopatum cretensem tenet, voluit. Idem enim Patriarcha erat
venetianus, et pater ac genitor nostri patroni: quare declinare ad
illam insulam decrevit. Sed ne peregrini ocasionem[TR111] contra eum
murmurandi ex hoc acciperent, exposuit illo die unum sericum pannum,
atlas dictum, VI. ducatorum, ut pro eo luderent cum chartis. Hunc
pannum lucratus fuit Dominus Beer de Hohenrechberg, unus de Dominis
meis. Et fuit die illo magna saecularis laetitia in galêa propter
ludorum varietatem. Nam omni die fiebant magni et criminosi ludi a
nobilibus in navi cum chartis et taxillis, et nunc ille perdidit, nunc
iste lucrabatur, et erat dissolutio magna in ista galêa, sine tamen
contentionibus. Novi quosdam juvenes nobiles milites, qui tantam
pecuniam secum attulerunt, quod cum ea ad Sanctam Katharinam pergere
intendebant, et sufficientiam ad hoc habebant. Sed maledicto ludo
interveniente ad inopiam et defectum venerunt, ita quod non poterant
habere expensas usque in Jerusalem; nisi socii eis concessissent, sine
militia ad propria remeassent. In diebus festivis, dum verbum Dei in
galêa facerem, multum et terribiliter contra illos lusores clamavi,
aliquos Dei gratia averti; aliquos vero magis duros reddidi: qui
cottidie a mane usque sero ad tenebras sederunt ad lusum habentes in
mensis ante se L. LX. C. aut CC. ducatos ducatos, quas ad unum ludum
exponebant. Illo ergo die fuit laetitia magna licet stulta in societate
mea, propter illius panni serici lucrationem.

Decima octava die post ortum solis habuimus ventum tenuem, qui contra
Cretam paulatim navem nostram movit. Circa meridiem vidimus quandam
armatam galêam non longe a nobis in mari vagantem, quam nostrae galêae
armiregio sic ad se vocavit. Emisit contra eam bombardum, cujus sonitu
audito illi, qui eam gubernabant, proram statim converterunt ad nos, et
remis eam usque ad nos traxerunt: et injecta scapha in mare patronus
ejusdem galêae et armiregio ejus ascenderunt ad nos in nostram galêam
et colloquebantur quam diu cum nostro patrono et gubernatoribus. Nam et
ipsa galêa S. Marci de Venetiis erat sicut et nostra. Est enim illa
consuetudo maris, quod quando duae galeae vel plures se conspiciunt,
illa, quae principalior vult esse, aliam modo praedicto advocat. Si
venetiana galêa est major, major vocat minorem, et oportet ut minor
compareat. Si non est galêa venetiana, si venit, dum vocatur, bene: si
non venit, statim movet se illa, quae vocaverat, contra eam omni
conatu; et committere cum ea bellum festinat, (#B#) disponens
bombardas, arcus, balistas, et jacula, quod alii cernentes si timent,
remittunt velum in signum subjectionis et amicitiae. Si non remittunt
velum, signum est quod volunt reniti et rebellare, et tunc ab utraque
parte ad congressionem se disponunt. Advesperascente itaque die in
Cretam venimus, et hospitium quaesivimus pro coena, sed non aliud
hospitium invenimus, nisi quod pudet dicere prostibulum, quod regebat
quaedam mulier theutonica, magistra domus, ad quam ducti fuimus, quae
mox ut[TR112] ingressi fuimus, omnes nobiles, sacerdotes et religiosi,
domum mundavit, eamque cum omnibus cameris nobis assignavit. Erat autem
mulier illa urbana et reverentialis, et discreta, et omnia nobis
necessaria procuravit abunde, et habuimus gloriosam coenam cum vino
cretico, quod nos[TR113] malfasetum dicimus. Et reperimus ibi uvas
maturas illos die albas et nigras et in abundantia. Quia autem ventus
bonus erat, dictum fuit nobis, quod in nocte recessuri essemus, ideo
coena peracta in galêam reversi sumus et noctem in ea egimus.

Decima nona die, quae est Gervasii et Protasii, cum surrexissemus et
recessum speraremus, vidimus quod galeotae eportaverunt de navi in
civitatem suas merces ad forum, ad venditionem exponendas. Hoc viso
intelleximus galeam non profecturam, statim et in barca ad litus
reducti civitatem intravimus, et ad Praedicatores Missam audivimus.
Post Missam ad hospitium nostrum transivimus et prandium bonum
habuimus; facto autem prandio per ecclesias et monasteria civitatis
transivimus, et reliquias deosculati sumus, de quibus omnibus in reditu
clare dicam. Advesperascente die per tubarum voces revocati sumus in
galêam, et cum in eam venissemus, cessavit ventus bonus, qui tota die
flaverat, et mansimus per noctem sic in portu cum taedio et murmure et
impatientia.

Vicesima die ante lucem cum magno labore eduxerunt galêam extra portum
cretensem et per tepidum ventum delati sumus ad Standiam insillam. Sunt
enim Candia insula et Standia insilla ex opposito sitae, et stabamus in
medio earum sine profectu. Circa meridiem autem venit ventus recens et
bonus, et tulit nos de mari cretico in mare aegeum ad insulas Cycladum,
in quibus ferebamur hoc die et nocte sequenti.

Vicesima prima in medio Cycladum eramus, conantes contra Rodum insulam,
quae prima et caput insularum Cycladum est, a parte orientali. Circa
meridiem ex circulo Cycladum ejecti sumus in regionem, quae dicitur
Napulia, quae regio est prima, quam Turci obsederunt. Post longam enim
orbis evagationem (#65 A#) in hanc regionem venientes interfectis
habitatoribus ejus et oppressis ibi regnare coeperunt. Ex hac regione
totam Asiam minorem Christianis ablatam sibi subjugaverunt. Igitur
transacta meridie ventus paululum desiit ad horam: sed postea fortior a
Napulia nos contra Rodum duxit, et celeriter ad montana Rodi
ascendimus, contra Colossum civitatem, principalem insulae. Interea sol
occidit noxque nos comprehendit, antequam in portum colossensem
veniremus: beneficio tamen luminis lunae adjuti navigavimus usque in
ipsum portum[TR114] et ibi nave stabilita per noctem quievimus. In ipso
autem portu reperimus galêam domini Augustini, qui cum suis peregrinis
in civitate erat.

Vicesima secunda die, quae fuit dominica 4. post Trinitatis et festum
decem millium Martyrum, obtenta licentia a magistro magno militum
Ierosolimorum, sine cujus expresso consensu nemo ingredi civitatem
permittitur, egressi sumus de galêa et colossensem civitatem, quam
Rodum nominant, intravimus. Ascendimus autem in castellum dominorum in
ecclesiam S. Johannis et ibi dominicale officium audivimus. Finita
missa advenerunt domini Johannitae, nobiles de Alemannia, ad Dominos
meos, et eos ac nos omnes cum multa reverentia et laetitia susceperunt,
et reliquias ostenderunt; et post hoc nobis in domo quadam honesta
optimam provisionem fecerunt, et ibi pransi fuimus. Infra prandium
dominus Augustinus cum suis peregrinis recessit. Quod videns dominus
Piro Lando, noster patronus, tuba cecinit, nosque in galêam revocavit,
et festinanter processimus ad galêam. Dereliquimus tamen in civitate
quosdam bonos et probos milites, qui infirmi facti ulterius non
poterant procedere: inter quos erat dominus Jerotheus de Ratzenhusen et
quidam Johannitae, qui de Venetiis nobiscum venerant, et fideles ac
jocundi socii nobiscum fuerant, de quorum amissione omnes turbati
fuimus. Valde enim socialis et jocunda familiaritas contrahitur in
navibus, sicut in studiis et in balneis, et separatio sequens est
poenalis. Remansit etiam unica mulier, quae nobiscum erat, quia extra
civitatem ad quandam[TR115] ecclesiam evagata fuerat, non existimans,
galêam hoc die recedere. De illius autem mulieris nemo tristis erat
absentia, nisi maritus[TR116] ejus, quia fecerat se ultra modum odiosum
suis fatuis locutionibus et curiosis indagationibus rerum inutilium.
Erat etiam quidam pauper, quem patronus Dei amore usque huc duxerat,
sed amplius eum ducere nolebat. Ille stetit in littore plangens et
ejulans, quod non posset venire in Ierusalem. Cui Domini mei miserti
eum in galêam susceperunt, et de expensis provisionem fecerunt. Quendam
alium socium de partibus nostris egentem, qui etiam non poterat
ulterius procedere, susceperunt, provisionem ei facientes. Ita ergo
eodem sero recessimus inde (#B#).

Vicesima tertia de, quae est vigilia S. Johannis Baptistae, fortissima
navigatione processimus, et nocte praecedente ita repente navigavimus,
quod mane nullam terram vidimus, sed solum mare adriaticum et
carpaticum. Cumque sol occubuisset et jam tenebresceret, disposuerunt
se marinarii nostri ad faciendum ignem S. Johannis in galêa, et hoc
modo fecerunt: acceperunt ultra[TR117] XL. lucernas de ligno et cornu
perspicuo factas et impositis accensis luminibus suspenderunt eas, unam
post aliam ad longam chordam vel funem; cum lucernis accensis sursum ad
kebam traxerunt, ita quod lucernae ardentes a keba usque ad transtra
dependebant et totam galêam illustrabant. Ad hoc spectaculum omnes de
prora et puppi et de carina et de penetralibus galêae ascenderunt et
circum circa steterunt. Et inceperunt trumpetae sive tubicines tubis
canere, et galêotae et caeteri marinarii cantare, jubilare, chorizare,
saltare et manibus plaudere; ex hoc omnes circumstantes moti clamore
laetitiae et plausu manuum singuli gaudebant ob reverentiam beatissimi
praecursoris Domini. Ante hunc ludum non vidi practicam de gaudioso
manuum plausu, ad quem inducit psalmus, psalm. 46. dicens: Omnes gentes
plaudite manibus, jubilate Domino etc., nec credidissem, quod communis
plausus manuum multorum hominum simul factus ex laetitia tam vehementer
movere posset humanum animum ad gaudendum. Facta est ergo laetitia
magna in galêa et duravit quasi usque ad medium noctis, et cum omnibus
his fortis et veloci ac tranquilla navigatione processimus via nostra.
Deinde ad dormiendum nos collocavimus omnes tam peregrini quam nostri
marinarii, et navem sequi ventum permisimus, cui tamen[TR118] nunquam
ita confidendum est, ut humana industria et custodia cesset, cum in
ictu oculi mutari possit, ut patebit.

Vicesima quarta, quae est festum S. Johannis Baptistae, mane vidimus
Cyprum, cujus tamen aspectus perturbavit rectores galêae, quia
viderunt, se multum a recto maris tramite declinasse, et verum iter per
obdormitionem amisisse: nimis enim ad laevum fuerat galêa projecta; et
si non dormivissent rectores, hoc mane in aliquo portu Cypri optato
galêa stetisset. Quapropter facta est contentio et indignatio inter
patronum et gubernatores: et rectores inter se concertabant, et
galeotos inculpabant. Avertebant ergo galêam a coepto itinere ad dexta,
et circa vesperas ad veram maris semitam revenimus. Sed mox ut semitam
apprehendimus, siluit ventus et paene nihil illa nocte navigavimus.
(#66 A#)

Vicesima quinta venimus ex opposito antiquissimi portus Cypri, qui
dicitur Paphum, de quo habetur Actuum 13. v. 6. et 13., circa quam
vidimus montem Veneris, ut dicam in reditu, et tarda erat nostra
navigatio usque ad meridiem. Meridie venit bonus ventus, qui tulit nos
inde, et repente pertransivimus ad latus regni Cypri portum
limonnicensem et biscopiensem, et circa vesperas ad salinensem portum
applicuimus et navem anchoris et tonsillis alligavimus. Statim autem
dominus patronus cum suis famulis educi se fecit ad litus, et ibi
conductis equis in Nicosiam civitatem et caput regni Cypri ad reginam
equitavit, visitare volens uxorem suam, quae cubicularia reginae erat.
De hac civitate dixi fol. 16. A. et ejus descriptio habetur fol. 143.
B. P. II. Cumque dominus patronus recessisset, stetimus nos peregrini
supra galêam terram respicientes, et ego stabam cum eis, dicens mecum
stantibus de portus illius sterilitate, et conditiones illius regionis,
quia in priori peregrinatione multis diebus ibi fueram. Ostendi etiam
dominis peregrinis loca terrae, quae novi: et inter alia ostendi eis
montem S. Crucis, qui est altior mons totius regni cyprii, et in ejus
cacumine est ecclesia, in qua pendet crux dextri latronis cum Christo
crucifixi, et dixi Dominis ea, quae referuntur de illa cruce, ut
patebit. Cumque Domini mei, et alii peregrini starent et mirarentur de
illa cruce, et montem respicerent, qui quinque theutonicis miliaribus a
nobis distabat, dixi eis: ecce charissimi socii, dominus patronus
intravit Nicosiam, et cras de sero vix revertetur, et ante ejus reditu
recedere non possumus, et cras longissimam et taediosissimam diem
habebimus: nunc igitur si quis vult mecum proficisci ad montem sanctum,
veniat ad puppim, et visitabimus crucem sanctam, et die crastina
tempestive hic erimus. Et his dictis processi ad puppim, et multi
nobiles sequebantur me, putantes me joco illa dicere et facere. Conduxi
ergo in puppi famulum, cui nota erat via ad sanctam crucem promittens
ei marcellam a quolibet sibi dandum mecum ituris, conduxi etiam
barcalerum, qui nos ad litus educeret. Videntes autem nobiles, non esse
jocum quod gerebatur, abierunt omnes de mea societate retrorsum. Mecum
tamen manserunt hi peregrini:

Dominus Hainricus de Schowmberg nobilis miles, vir audax.

Dominus Johannes Presbyter, archidiaconus transsylvanus, vir devotus et
doctus.

Dominus Caspar Siculi, miles, vir juvenis audax et strenuus.

Dominus Burchardus Nusdorffer, miles, vir bonus et jocundus.

Rudolfus quidam Suitensis de Thurego, vir longus et probus.

Johannes quidam, mercator de Flandria, vir multum sitibundus.

Et frater Felix, motor omnium illorum, et famulus per me conductus,
Andreas nomine. Nos octo de galêa in barcam descendimus, et educti ad
litus (#B#) de nostra peregrinatione contulimus. Erat autem tarda hora,
et sol occubuerat, et tenebrescebat. Servus ergo noster et ductor,
duxit nos sic in tenebris ad villam quandam, quae dicitur Ornyca,
distans 1 miliare a mari; et ibi excitato quodam homine rustico, quem
noverat ductor noster. Protulit autem rusticus panem et vinum et caseum
et manducavimus et bibimus. Conduximus etiam in villa octo mulas, super
quas sedimus, et cum jubilo processimus. Interea luna exorta est, et
sua luce expulsis tenebris nos laetificavit: erant enim electi VIII.
socii, et tempus pulchrum, et provincia nobilis, et via bona, et cum
hoc virgulta illius terrae suavissimum spirabant odorem, quia paene
omnes herbae illius insulae sunt aromaticae diversarum specierum, et
praecipue noctibus melius spirant, cum rore madescunt. Coninuavimus
autem iter nostrum usque ad ortum Luciferi, qui solem antecedit, et in
villam venimus, quae dicitur villa S. Crucis, ibique ligatis bestiis et
accenso lumine socii mei biberunt: ego vero dixi matutinas, et
abstinui, quia in monte sancto celebrare Missam proposui. Reclinavimus
etiam nos ad quiescendum paululum, et usque ad claram diem dormivimus,
jacentes juxta bestias nostras in terra.

Vicesima sexta, quae est Sanctorum Martyrum Johannis et Pauli, dum
surrexissemus, rogavimus Graecum illum, ante cujus domum quievimus, ut
de bono prandio nobis provisionem faceret, quia jejuni vellemus de
monte ad eum reverti. Ascensis ergo bestiis processimus, montem sanctum
prae oculis habuimus, horrentes quodammodo ejus celsitudinem. In pede
autem ipsius montis venimus in vallem deliciosam, per cujus medium
decurrebat aqua clara, dulcis et viva, cujus alveus floribus
pulcherrimis nobis incognitis[TR119] et virgultis redolentibus erat
plenus. Multae etiam arbores plenae corobi ibi stabant, quod saeculares
nominant panem Sancti Johannis; per hanc vallem ascendimus in magno
refrigerio, quia sol, licet suis ardoribus jam montes in circuitu
incenderet, nos tamen in valle nondum tangere poterat. Tandem autem ad
clivum praecipitem montis devenimus, per quod in bestiis ascendere
montem non poteramus, et ideo bestias arboribus alligavimus, et pedibus
transeuntes ascendimus cum grandi labore et multis sudoribus. Est enim
mons altus et praecipitem habens clivum, et per omnia dicitur esse
similis monti Thabor in terra sancta, in quo Dominus transfiguratus
fuit; hoc audivi a quodam, qui utrumque ascendit. Cumque summitatem
ejus attigissemus, ante ecclesiam prostravimus nos in oratione, et
consedimus ad auram, antequam ecclesiam ingredi vellemus, ut spiritum
resumeremus, et sudores, quibus pleni eramus, extergeremus, et incensio
nostra tepesceret. Quo facto ego celerius me expediens, ut decens fuit,
ecclesiam intravi, et campanam ibi pendentem pulsavi, ut aedituus
audiens adveniret. Statim venit unus clericus latinae linguae ignarus,
et protulit libros vetustissimos (#67 A#)[TR120] latinos cum aliis
paramentis ad Missam. Compulsatione autem facta Missam legi de sancta
cruce, et collectas recepi de sanctis martyribus Johanne et Paulo, et
de iter agentibus. Finita Missa verti me ad socios et fratres meos, et
exhortationem eis feci, pro digna et debita veneratione crucis, et dixi
differentiam illius crucis nobis ostendendae respectu dominicae crucis,
et convenientiam earum in aliquo. Hortatus etiam fui, ne nimis curiosi
investigatores essent, et miraculum videre ne cuperent, quia nec in
Jerusalem in sanctissimo sepulchro Domini visuri essemus miraculum,
quanto minus hic quaerere deberemus. Hoc autem ideo dixi, quia satis
rara et insolita de illa cruce audivimus, quae ibi viderentur. Accepi
ergo post haec accensam candelam ad manus, et transivi ad locum crucis,
et sequebantur me fratres mei peregrini: et capellanus comitabatur me.
Dum autem ad locum venissemus, patefecit capellanus locum, ita quod
crucem sanctam in prospectu coram oculis habuimus. Ego ergo primus
accessi et crucem deosculatus fui, eamque diligentius ante et retro
perspexi. Deinde accesserunt socii mei, eam honorantes, et diligenter
considerantes unus post alium. Est autem crux satis magna, ab anteriore
parte argenteis laminis deauratis obtecta, sed in parte quae respicit
murum, nuda est, de pulchro et sano ligno, ac si esset cypressus. Et
dicunt, quod sit crux Dysmae, latronis dextri, cui Dominus Jesus in
cruce promisit paradysum. Nam sancta Helena, dum tres invenisset cruces
sub monte Calvariae, unam crucem, scilicet Gesmae, sinistri latronis,
abjecit. Secundam crucem, Dysmae, sibi retinuit. Tertiam vero Christi
crucem toti mundo honorandam exhibuit. Crucem ergo suam Dysmae integram
in montem hunc de Jerusalem adduxit, et hic monachorum monasterium
construxit magnum, et ecclesiam, in quam crucem hanc tanquam
singularissimas reliquias reposuit, et juxta altare in muro habitaculum
sive reservaculum sibi construi fecit: eamque illac posuit. Et ibi
usque nunc stat irremota, quamvis ipsum monasterium dudum sit per
Turcos et per Sarracenos funditus eversum, et monachi ordinis S.
Benedicti, cultores loci, sint dispersi. Porro mirabilis est hujus
crucis positio sive locatio in loco. Stat enim in fenestra, non
perspicua ipsa crux; et ambo brachia ejus sunt foraminibus in muro
factis immissa, et pes crucis foramini fundamenti est immissus. Sunt
tamen foramina brachiorum et pedis magna, ita quod non est proportio
eorum ad foramina, nec tamen tangit murum, sed libera et soluta est ab
omni parte a contactu muri; et hoc est mirabile famatum de hac cruce,
quod sine fulcimento pendeat in aëre, et cum hoc stat ita firmiter, ac
si solitissimis clavis esset affixa, vel muro connexa, quod tamen non
est, quia foramina omnia tria sunt magna, ita quod homo potest manum
immittere, et tactu percipere, quod ibi nulla est fixura nec in dorso
nec in capite crucis. Ego quidem potuissem hoc curiosius investigasse
quam feci, sed Deum timui, et (#B#) quod aliis facere prohibui, ipse
non facere debui. Ascendi enim montem hunc ad crucem honorandam, non ad
miraculum experiendum, vel ad Deum tentandum. Ut autem haec crux
venerabilior esset, apposuerunt particulam unam de vera Christi cruce.
In hac capella pendet una campana, quam pulsavimus, tam ante quam post
Missam, et dixi sociis meis, quod amplius non essemus audituri campanam
aliquam usque ad reditum nostrum in Christianorum terras. Et hoc fuit
verum, quia postea in quatuor mensibus nullam audivi campanam, nisi
hanc, quam credimus esse huc positam per Sanctam Helenam, quae et
crucem huc collocavit. Sed qua ratione mota fuit illa sancta foemina ad
ponendum illam crucem huc? Dicere possemus, quod hoc fecit
rationabiliter illa sancta mulier multis de causis. I. Pro destructione
gentilium rituum et errorum. Erat enim in monte hoc templum Veneri
consecratum, cui et tota insula dicata extitit, quia in ea ubique
exempla suae impudicitiae dereliquit. Ideo pudicissima Helena templo
hoc destructo crucem pudicitiae regulam huc collocavit, et viros
religiosos castitatis sectatores hic in confutationem Veneris habitare
constituit. Et montis nomen mutavit: qui prius Ydolius dicebatur, jam
mons Sanctae Crucis dicitur. Veteres etiam dixerunt, quod Perseus,
totius nobilitatis Graeciae pater, ex hoc monte volatum accepit ad
liberandam Andromedam, alligatam scopulo Joppae, et beluae marinae
traditam devorandam. Ex eo etiam evolavit ad expugnandum Gorgonem.
Multi ergo propter haec fantastica huc ascenderunt ad videndum. Ideo
sancta mulier crucem, de qua latro volavit in paradysum, huc posuit.
II. Hoc fecit pro confortatione Cypriorum, id est, hominum de Cypro.
Nam in quodam loco hujus montis hiatus est, et ex eo agente spiritu
quidam audiebantur rumores et murmura progredi, et dicebatur ibi esse
descensus inferorum, et ex eo Cyprii magis infernum timebant, cum ejus
descensum apud se esse cernerent. Contra hunc mutilem timorem opposuit
sancta foemina crucem. II. Hoc fecit pro devotione peregrinorum. Nam
peregrinantes ad terram sanctam ipsam terram totis praecordiis cupiunt
videre, et quanto ei propinquiores fiunt, tanto magis videre eam
concupiscunt. In hoc autem monte serenato aëre videtur terra sancta.
Ideo peregrini antiqui frequenter in eum ascenderunt ad videndam
desiderabilem illam terram. Quapropter Sancta Helena huc crucem posuit,
et monasterium construxit, pro peregrinorum devotione et consolatione.
IV. Hoc fecit pro morum instructione in hoc facto ostendens, quod
quicunque crucem Christi perfectam cupit ascendere, oportet eum prius
crucem poenitentiae latronis assumere. Igitur cum in ecclesia essemus
expediti, egressi sumus et habitaculum capellani[TR121] intravimus,
sperantes nos aliquid pro nostra confortatione invenire. Sed habitatio
illa erat inanis et vacua, nec fuit ibi aqua frigida, nec paximacius,
(#68 A#), nec loqui nobis poterat, quia purus Graecus erat, et latinum
erat sibi barbaricum; italicum arabicum; et theutonicum tartaricum: et
ita sine consolatione exivimus; et in supercilio montis deambulavimus,
et antiquas spissas murorum ruinas ibi vidimus de templo Veneris
relictas. Ad omnem etiam plagam circumspicientes longe lateque per
insulam et mare vidimus. Sed quia prae nimio caumate erat quodammodo
aër caliginosus et nebulosus, non poteramus terram sanctam videre: nec
montes Armeniae, nec Cappadociae nec Coelesyriae, nec Galileae, quae
omnia vidissemus, si aërem purum habuissemus. His peractis ingressi
sumus ecclesiam et salutata ac deosculata sancta cruce de monte festini
descendimus usque ad bestias nostras, et equitavimus in villam Sanctae
Crucis et prandium paratum invenimus adoptatum, et cum gratiarum
actione manducavimus. Porro recedere statim a loco non poteramus, quia
valde incaluerat, et sol ut ignis ardebat. Transivimus autem in unam
ecclesiam Graecorum, quae erat prope hospitium, ut in ea post orationem
paululum in umbra quiesceremus. Nobis in ea sedentibus, venit clericus
quidam, et latina lingua dixit nobis: quid, inquit, facitis in ecclesia
graeca? Hic prope est alia ecclesia latina de ritu vestro, in qua orare
et pausare debetis. Surreximus ergo, et cum eo in ecclesiam latinam
venimus. Protulit autem ex archivo ecclesiae brachium S. Annae, matris
B. Mariae Virginis argento venerabiliter inclusum. Protulit et unum
clavum similiter argento ab inferiori immissum, quem dixit esse unum de
clavis Christi, quo cruci confixus extitit. Has reliquias deosculati
sumus, et clenodia nostra eisdem applicavimus ad contactum, ut dixi
fol. 36. A. Didici autem, quod clericus ille erat monachus, quod tamen
habitu cognoscere non potui, quia toga de schamlotta opertus erat, et
fuit ambarum ecclesiarum plebanus, graecae et latinae, et per omnia se
regebat secundum utrumque ritum. Nam dominicis diebus celebrabat primo
Missam in ecclesia latina, et conficiebat more occidentalium in azymo.
Illo officio finito transibat ad ecclesiam graecam, et more orientalium
conficiebat in fermentato. Hoc mihi plurimum displicuit, et judicavi
sacerdotem illum haereticum pessimum, seducentem populum hinc et
illinc. Sunt enim illi duo ritus incompatibiles in una persona, et vix
compati se possunt in una civitate, propter difformitatem in multis
gravibus et magnis articulis. Ecclesia romana toleravit quidem olim
ritum Graecorum, et tamen nec tunc licuit esse Graecum et Latinum
simul, multo minus nunc, cum eos ecclesia tanquam schismaticos et
haereticos condemnet, et ipsi Graeci nos in suis officiis vitent, et
omnibus dominicis diebus ecclesiam latinam excommunicatam pronunciant
suo populo, et nos Latinos usque ad exterminium odio habent. Quomodo
ergo potest vir probus et bonus catholicus esse plebanus latinus et
graecus? Nemo hoc agit nisi qui cupiditati et voluptati satisfacere
(#B#) intendit. Tales enim ea, quae in utroque sacerdotio ad voluptatem
pertinent, acceptant: onerosa vero et dura tam hic quam illic respuunt.
Multi namque sacerdotes latini ad ritum graecum se transferunt, ut
uxores ducere audeant, sed cum hoc libertatibus latinorum sacerdotum
gaudere volunt, quae tamen eorum non sunt etc. Igitur cum solis ardores
mitescere inciperent, meridie transacta bestias nostras ascendimus, et
contra mare descendimus usque ad ecclesiam S. Lazari, quae supra maris
litus stat: et galêa nostra ex opposito ejus longe in mari; ibique
bestias dominis suis remisimus. Erat autem super litus maris magnum
forum et hominum multorum congregatio propter galêam nostram, ex qua
marinarii nostri mercimonia producebant, et negotiabantur cum Cypriis.
Sic ubique fiebat in omni loco, ad quem applicuimus. Viso autem foro in
galêam remeavimus ad Dominos et confratres nostros, eosque tristes et
murmurantes invenimus pro eo, quod patronus nondum venerat, et taedio
magno illo die affecti fuerant, et omnes peregrini ad nos
congregabantur audire cupientes de his, quae videramus. Quibus auditis
beatos nos dicebant, et dolebant se non fuisse nobiscum profectos.

Vicesima septima, cum videremus patronum tardare, iterum aliqui
peregrini ducere se permiserunt ad litus, ut ibi diem deducerent,
quorum ego unus fui. Major tamen pars peregrinorum in galêa remansit,
timentes aërem cyprium, qui ut communiter nocivus est Theutonicis, nisi
sint bene complexionati et fortes. Ideo nobiles cuti suae timentes
Cyprum non ingrediuntur. In litore ergo existentes transivimus ad locum
salinae, ubi ex ruinis comprehendimus olim civitatem non modicam
stetisse. A tergo civitatis est locus collibus circumdatus, qui pro
tempore mari intumescente aqua impletur, et fit quasi lacus, et dum
mare iterum diminuitur, omnis aqua maris in loco illo remanens a sole
in optimum et preciosum et albissimum sal decoquitur: et hoc sal venale
ad multas regiones defertur, et regina Cypri multam pecuniam inde
recipit a mercatoribus salis. In prima mea peregrinatione vidi multos
homines ibi laborantes in salis segregatione ab aquis nondum decoctis:
et multi alti cumuli salis ibi erant sicut monticuli; sed jam non erat
unus homo ibi, et ubi prius stabant salis cumuli, jam fuit aqua
profunda. Itaque circa vesperas in galêam remeavimus et indignati
contra patronum eramus. Eodem sero revenit mulier illa, quae in Rhodo
remanserat imbarcata. De cujus ingressu parvum gaudium erat.
Compatiebar tamen misellae propter angustias ejus ex recessu navis
perpessas. (#69 A#)

Vicessima octava ante solis ortum venit patronus de Nicosia cum
quibusdam Cypriis, loca sancta in Jerusalem visitare volentibus, inter
quos erat una pretiosa mulier, de pedissequis reginae, quae intendebat
vitam suam in Jerusalem finire circa loca sancta. Levatis ergo anchoris
et navi soluta a portu illo tarda navigatione recessimus propter
ventorum tarditatem. Porro in meridie venit ventus fortis, sed
contrarius, et repente retrorsum nos rejecit contra promontoria terrae
Cypri. Ibi ergo bolide mari immissa invenimus terram prope temonem, et
statim, ne in scyllas aut bythalassum incideremus, remisimus vela, et
navem de manibus ventorum eripuimus, et ejectis anchoris et navi ligata
ibi secundos ventos exspectavimus. Poenalis autem fuit nobis illa
exspectatio, quia desiderio terrae sanctae flagravimus, scientes nos
amplius terram nullam visuros nisi illam desiderabilem. Magis autem
poenalis fuit illa tardatio domino patrono et suis, timentes ne
Augustinus, qui nos praecesserat cum suis peregrinis terram sanctam
ingredi permitteretur ante nostrum adventum, quia si hoc factum
fuisset, tamdiu oportuisset nos in portu mansisse, quousque illi
peregrinationem suam peregissent, et ad mare reversi fuissent: et hoc
fuisset mors nostra, et nobis intolerabile. Si enim in portu terrae
sanctae eos non invenissemus, statim in Cyprum reverti nos necesse
fuisset, et ibi degere usque ad reditum eorum. Porro post solis occasum
venit tenuis ventus, cui navem commisimus, et parum nocte illa
serpuimus.

Vicesima nona die, quae est sanctorum Apostolorum Petri et Pauli, et
erat dominica V. post Trinitatis, impulit nos ventus contrarius
retrorsum, et prope portum limonicensem, quem quinta feria
praeterivimus, venimus: ibique anchoram fiximus. Galêoti autem acceptis
securibus in nemus propinquum navigaverunt, caedentes ligna ad
coquinam, nec cogitabant esse festum Apostolorum et diem dominicum. Cum
autem sero factum esset, mutatus est ventus in melius, et soluta navi
repente a Cypro sublati sumus in maris altum, et nullam terram aut
insulam videre potuimus, quia longius ejecti eramus.

Tricesima die, quae est commemorationis S. Pauli, et ultima Junii,
fortiter navigavimus et cum ingenti desiderio exspectavimus illius
desiderabilis et nobilis terrae promissionis jocundissimum aspectum.
Sicut enim Moyses, dum per vastissimum eremum venisset et terrae
promissae jam propinquus esset, desiderio ejus accensus ascendit in
montem in verticem Phasca, et inde terram sanctam contemplabatur, ut
dicitur Deut. 34. v. 1.; sic et nos educti de terris nostris per mare
magnum, et facti propinqui terrae sanctae ad superiora navis (#B#)
continue ascendimus, ut eam terram, ad quam tendebamus, visu
praeoccupare possemus. Beatum enim se quilibet aestimasset, si ipse
primus hanc de mari terram vidisset. Qua propter prece induximus et
precio conduximus juvenes galêstrelos vigiles kebae, ut diligentius
circumspicerent per maris latitudinem, et visa terra sancta clamore
nunciarent, et cuiuscunque hoc nunciantis vocem primo audiremus, eum
bona curtusia remunerare vellemus. Fateor hoc de me ipso, non ad
aliquam jactantiam sed ad describendam decentiam, quod in utraque
peregrinatione in illis diebus, quibus suspicabar nos terram sanctam
citius videre, taeduit me dormire, manducare et bibere, et nocturnae
tenebrae quieti humanae deputatae erant mihi poenosae, lectulus factus
fuit mihi stimulus, cumba infernus, nec amplius potui legere aut
scribere, nec colloquiis pristinis interesse, sed solatium meum erat
sedere in prora super galêae cornua, et ibi incessanter oculos per
latitudinem maris circumferre: ut saltem oculorum labore possem aestum
mentis mitigare. Noctes advenientes turbato animo suscepi, et quod vix
audeo dicere, eis nonnunquam ex subreptione maledixi, pro eo quod
medium videndi, lucem scilicet, mihi auferebant. Porro omnibus his
diebus auroram praeveni sedens in prora, eamque illucescentem gaudens
suscepi, et deinde ortum solis praestolabar, et diligentissime per
superficiem maris visum sparsi, et in orientem defixi, quem tamen infra
aquam esse imaginabar, propter maris altitudinem. Ideo in altum non
suspexi, sed partem coeli, quae parti maris conjungi videbatur termino
orizontis, irreverberato intuitu inspexi, ut sole ad ortum procedente
considerarem, an aliquod obstaculum aut corpus opacum videre possem,
inter corpus solare lucidum et corpus aqueum clarum, et corpus sic se
objiciens nihil aliud fuisset nisi mons aliquis terrae sanctae, quam
ego scivi ad orientem contra nos esse. Nam quando galêa natat in alto
maris et sol oritur, tunc videtur, quod de aqua prodeat, et nullum
medium videtur inter solem et aquam, quod etiam in occasu fit, ubi sol
quasi aquis immergi videtur. Sed dum galêa prope terram est ad XX vel
XXX miliaria theutonica, tunc sol oriens videtur a montibus illius
terrae prodire, ita quod montes antes solem cernuntur in rutilatione
aurorae, quia inter solem et mare opponuntur. Sed quam statim sol ortus
super montes est elevatus, montes illi amplius in duabus vel tribus
horis videri non possunt. Sic ergo mane in crepusculo in prora stabam,
et terram sanctam ante ortum solis cernere cupiebam, et propter ipsam
terram solis ortum desiderabam, ipsumque solem orientem gaudiose
salutabam, quia non nisi ejus beneficio terram illam cernere poteram.
Sed dum solem viderem super mare elevatum, nec in ortu aliquid
demonstratum, tristis visum repressi, et ad horam aliis intentus fui.
Eodem modo erat et aliis peregrinis, non quidem omnibus, sed solum
amantibus et desiderantibus. Ach Deus meus, quam dulce potest esse in
devotis et contemplativis desiderium patriae coelestis, cum indevotis
et (#70 A#) miseris criminosis et vagis peregrinis tam suave, dulcens
[sic] et fervens desiderium patriae terrestris! Sicut enim Maria
Magdalena igne amoris succensa saepe se inclinavit, et in monumentum
sui dilecti introspexit: sic amorosus peregrinus in navi saepe erigit
se et ad orientem intuitum defigit, ut terram monumenti sui dilecti
cernere quest. Ideo toto die sedebamus respicientes per mare an aliquid
possemus praeter aquam videre: et nonnunquam ex forti imaginatione
aestimabant se aliqui terram videre, aliosque advocabant et ad videndum
invitabant, et pio litigio concertabant, his dicentibus se terram
videre, aliis hoc negantibus. Et aliquando altercantes unus se alteri
obligabat pro sua veritate, et judicium committebant speculatori
sedenti super kebam, qui data sententia unus alteri malfasetum aut
aliam rem, quam obligaverat, solvebat. Inter haec prospera navigatione
processimus et bonum valde ac tranquillum ventum habuimus. Videbatur
autem nobis, quod ipsum amarum mare jam inciperet dulcescere suavem
praestans navigationem, et hoc propter propinquitatem dulcissimae
terrae illius, quae fluit lacte et melle. Sicque transivit dies illa
cum nocte, et per consequens finem habuit Junius mensis.

                       Finitur Tractatus tertius.


              Modus procedendi in tractatu peregrinationis
                      terrae sanctae et Jerusalem.

Evagatione deducta per mare usque ad terram sanctam ex Dei dono
consequenter ita procedendum erit, quod continuabo de die ad diem
processum peregrinationis communiter incipiendo diem a vespera
praecedente, sic enim processus per loca sancta agitur, ut patebit: et
cum hoc loca, ad quae peregrinatio se extendit, describam fideliter cum
omnibus, quae nobis contigerunt. Non autem intromittam me de
descriptione aliorum locorum, ad quae non ducuntur peregrini, vel
totalis terrae sanctae, aut antiqui status civitatis Jerusalem, nisi in
quantum per accidens coactus fuero etiam de his, quae non vidi, facere
mentionem. Si cui autem placet videre[TR122] terrae sanctae
descriptionem pulcherrimam et verissimam, legat libellum fratris
Burcardi, ordinis Praedicatorum, Ulmae in Libraria Praedicatorum. De
qua etiam ingenuus Dominus Bernhardus de Braitenbach, ecclesiae
moguntinensis dignissimus decanus, meae peregrinationis socius, sumpsit
descriptionem terrae sanctae, suo peregrinali sive viagio inserens.


                      Sequitur Tractatus quartus,

             Continens Acta peregrinorum terrae sanctae per
           mensem Julium, cum descriptione sanctorum locorum
                   in Ierusalem et in circuitu ejus.

Julius mensis, peregrinorum jubilus, mensis in cujus prima die omnium
terra terrarum dignissima illis peregrinis apparuit, qui in hoc
evagatorio notantur. Nam cum prospera et repentina navigatione de mari
pamphilico in pelagum Syriae et Phoenicis venissemus; inde contra
austrum retracti in optatum fretum palaestinum incidimus ipsa nocte.
Mox autem ut aurora rutilare coepit, resplenduit et terra sole clarior,
terra inquam sancta, terra Chanaan, terra nominatissima. Quam cum
vidisset primo speculator in keba vigilans, in hunc subito prorupit
clamorem: o Domini peregrini surgite et ascendite, ecce apparet terra,
quam cupitis videre. Hoc clamore audito confestim omnes de galêae
penetralibus eruperunt, viri et foeminae, senes et juvenes, sani et
debiles, et sursum ascenderunt, ut viderent terram illam, propter quam
proprium solum reliquerant, seque multis miseriis et mortis periculis
exposuerant. Verum quia adhuc longe a nobis distabant, nos nihil nisi
mare videre poteramus. Ipsi autem marinarii omnes affirmabant, se
terram videre. Habent enim usum maris et valde a longinquis patet eis
adventus navium aut terrarum intuitus: quem visum non habens nullo modo
potest discernere. Porro post spatium unius horae cum magis et magis
appropinquaremus, incepimus et nos promontoria videre et montium
cacumina quasi de mari prominentia. Marinarii tamen nostri adhuc
dubitabant, quae terra esset. Quidam dicebant, quod esset Cappadocia,
alii quod esset Cilicia, caeteri affirmabant quod esset Syria
Phoenicis. Majors pars dicebat, quod Cappadociam haberermus ad
sinistram, et supra eam jam ascendissemus, ita quod in latere
Antiochiae essemus, et illud apparens ad sinistrum supra nos esset
Syria Phoenicis. Hoc autem ante faciem ex opposito esset longe, (#71
A#) tamen esset Palestina Phylistinorum, terrae sanctae contermina, et
ita erat. Cumque jam nullum dubium esset quin terram sanctam videremus,
et montes Israel prae oculis haberemus; imperavit patronus silentium
fieri, et praeconis voce certificavit nos hanc illam esse terram
benedictam, in qua filius Dei Jesus Christus, Dominus noster,
conceptus, natus, conversatus, crucifixus, mortuus, sepultus et tertia
[die] de sepulchro resuscitatus est, sicut certissima fide confitemur.
Idcirco dignum et justum esse intimavit, gratias redemptori agere, et
altissimis vocibus hymnum laetititiae decantare.[TR123] Duo ergo de
peregrinis sacerdotes et religiosi bene vociferati ascenderunt de
transtris ad malum, ad locum, ubi solet legi Missa navalis, et
uniformiter alta voce emissa canticum Ambrosii et Augustini
inchoaverunt: Te Deum laudamus; quod caeteri clerici more ecclesiastico
prosecuti sunt, cantantes unusquisque secundum notam chori sui. Nunquam
audivi tam laetum et suavem cantum. Erant enim voces multae, et ex
multiplici dissonantia dulcis quodammodo discantus et harmonia
causabatur. Nam omnes eadem quidem verba sonabant, sed notis quadam
suavi modulatione dissonabant, et jocundum valde fuit audire, tot
clericos simul eundem cantum concinere ex laetitia. Ibi erant clerici
latini multi, sclavi, italici, lombardi, gallici, franci, theutonici,
anglici, hibernici, ungari, scoti, daci, bohemi et hispani, et multi
eiusdem[TR124] quidam linguae, sed de diversis dioecesibus et de
diversis ordinibus. Et hi omnes mirabile Te Deum cantabant, quibus
etiam saeculares tam galêotae quam peregrini consonabant prae
gaudio[TR125] ad sortem conclamantes. Sed et tubicines vel trompetae
nostri fortissime tubis vel trompetis concrepabant, et schalmiis
sonabant, et bogadellus quidam joculator cum tympano et sambuce
ludebat, et quidam alii fistulis et musis voces dabant. Inter haec
quidam contra terram sanctam orabant, alii prae gaudio in cantu
flebant; et sic cantabant omnes canticum novum ante sedem Dei, et
resonabant terra et mare in voces eorum. Videbatur enim nobis sic
cantantibus, quod galea nostra resultaret et celerius curreret, mareque
liberius sulcaret, ventus quoque vela ipsa copiosius impleret, et aqua
vento mota velocius nos impelleret. Itaque finito hymno et laudibus
signum cum tubis ad mensam dabatur: et cum gaudio quilibet se ad mensam
parabat. Quidam autem sacerdos vir corpore gravis, honestus et annosus,
qui ad latus meum dextrum cumbam habebat, ad stantiam suam post cantum
festinabat, et dum per scalam descendere vellet, et pede primum scalae
gradum lubricatum ex continua deambulatione tangeret, facillari coepit
pedibus,[TR126] et deorsum subito ruens importune in carinam cecidit,
et ibi quasi mortuus (#B#) jacuit: ad hoc omnes accurrimus pro fratris
consolatione. Sed vir ille confracto capite et dissolutis membris pro
mortuo trahebatur in cumbam suam. Post horam tamen ad se reversus
ligaturas et curas accepit, et aliquantulum post tempus aliquorum
dierum convaluit. Prandio finito in marginibus navis stetimus, et
tantum montana videre poteramus, quae omnia calva et alba nobis
videbantur. Post meridiem vidimus in aquilonari parte montes altos,
inter quos mari propinquior erat mons Carmeli, in provincia Phoenicis.
In cujus aspectu recordabar, quomodo sanctus propheta Helias in eo
monte Deum pro pluvia deprecatus est, quando non pluerat annis tribus
et mensibus sex, et quomodo eo orante ascendit nubecula parva quasi
vestigium pedis de mari illo, ex qua generata fuit grandis pluvia, ut
habetur[TR127] 3. Regum. 18. Cogitavi etiam, quomodo rex Saul in illo
monte erexit fornicem, arcum triumphalem ad gentilium morem, in quo
descripsit suos triumphos, et in altum erexit, ut a transeuntibus
terram et mare navigantibus videretur fornix, in quo facto Deum valde
offendit, ut dicitur[TR128] 1. Regum.[TR129] 15. Admirabar etiam cur
sponsus, Cantic. 7., caput suae sponsae huic monti assimilari voluit,
dicens: caput tuum ut Carmelus. Ab hoc denique monte propter sui
foecunditatem tota terra sancta denominatur Jerem. 2.: introduxi vos in
terram Carmeli. In isto monte fratres Carmelitae sumpserunt exordium,
et olim ibi habebant magnum conventum. Fuit autem hic ordo institutus
ab Alberto quodam patriarcha Jerosolymitano tempore, quo Christiani
latini habebant Syriam, et tradidit eis dictus Albertus cappam ferre
superiorem ex serico quibusdam[TR130] largis virgis et griseis
circulatam. Sic enim dicunt Heliam Prophetam vestitum fuisse, quod
tamen nec ex canonica scriptura nec authentica auctoritate haberi
potest. Post modum Honorius III. Papa chlamydem circulatam mutavit in
album, sub titulo b. Mariae Virginis de Carmelo confirmavit et
approbavit. Dicunt autem Soldanum Aegypti ordinem istum, dum priori
habitu uteretur, mirum in modum reverentia, devotione, et eleeomosynis
et beneficiis amplexatum esse ob memoriam Heliae prophetae, quem
Sarraceni colunt: eo mutato e finibus atque omni regno ejecisse, unde
necesse fuit monasteria in Europa fundari, sicque a monte Carmel
rejecti ubique nunc in Christianitate sunt diffusi. Si habitum album
non assumpsissent, usque hodie sine impedimento Saracenorum Carmeli
montem incolerent. Nam apud Sarracenos albae vestes ita in pretio
habentur, ut nemo christicola eis uti permittatur: et idcirco fratres
Praedicatores, quia albis vestiuntur, ejecti fuerunt ab agro
Acheldamach, quem emerant multo auro a Soldano, et hodie si fratres
minores mantella alba susciperent, eos Sarraceni non sustinerent
Ierosolymis. Sub eo monte est torrens Cison, in quo Elias propheta
prophetas occidit Baal, ut dicitur 3. Reg. 18. Sub eo etiam sunt illae
magnae civitates Tyrus, Sydon, Acon sive Phtolamaida, de quibus multa
in scripturis habentur. Demum ab aquilone avertimus oculos, et contra
orientem eis conjectis vidimus Judaeam cum montanis suis, et praesertim
montem Modin, super quem erant sepulti Maccabaei, et super sepulchra
eorum aedificavit Symon aedificium altum visu, lapide polito, retro et
ante, et statuit septem pyramides eisque circumposuit columnas magnas
et super columnas arma ad memoriam aeternam, et juxta arma naves
sculptas, quae viderentur a navigantibus mare. 1. Machab. 13. Hunc
montem et alia, quae noscere didici, ostendi Dominis meis de mari.
Inter haec terrae sanctae appropinquavimus, et ad portum Joppen
applicuimus ibique galêam domini Augustini cum suis peregrinis nondum
eductis invenimus, de quo plurimum omnes laetati fuimus, quia si educti
fuissent, nos neglecti fuissemus, ut patet supra fol. 69. die 28. cum
autem non longe a galêa Augustini essemus, injecimus mari bolidem, et
invento fundo anchoras injecimus et navem stabilivimus extra scopulos
Andromedae, qui portum illum muniunt. Non enim ausi fuimus propius
litori accedere, ne Sarracenos offenderemus, quorum salvum conductum
non habuimus. Et ut notarent illi Sarraceni, qui in turribus Joppen
portum custodiebant, adventum nostrum esse pacificum remisimus
antennam, et involvimus velum grande, et nulla festa penitus (#72 A#)
fecimus in portu isto, sicut in aliis portubus facere consuevimus:
nulla enim vexilla ereximus, nullas bombardas sonare fecimus, scapham
non submisimus, omnem galêae ornatum cavimus, tubis, schalmiis et
cornibus non cecinimus, sed ut timorosi, humiles, domini Soldani
tributarii, salvo ejus conductu necessarii, Maurorum et Saracenorum
captivi servi, exspectantes gratiam ex opposito turrium Joppen
stabamus. Porro dominus Augustinus alterius galêae patronus ante
adventum nostrum miserat famulum suum ad eos, qui in turribus Joppen
erant, ut tractaret cum eis de habendo salvo conductu pro sua duntaxat
galêa. Dum Sarraceni intellexissent, adhuc aliam galêam cum peregrinis
superventuram, nolebant dominum Augustinum audire, et repulerunt a se,
cogentes regredi in galêam, quousque et alia galêa superveniret,[TR131]
quod tamen fuit contra mentem patronorum, quia quilibet intendebat suos
peregrinos per se, sine societate aliorum, per loca sancta ducere
propter invidiam, quam adinvicem habebant. Sed Sarraceni se mentibus
intentionibus peregrinorum magis conformabant quam illorum invidorum.
Erat enim peregrinorum ambarum galearum mens et voluntas, ut simul
omnes per loca sancta duceremur. Sic ergo finita fuit prima dies Julii,
et per noctem, sicut oportuit,[TR132] quievimus in galêa.

Secunda die Julii, quae est visitationis gloriosae Virginis Mariae,
ante solis ortum submiserunt gubernatores scapham ad mare, et patronus
misit aliquos servos ad hoc aptos, ut navigarent ad litus, et de salvo
conductu providerent. Similiter fecit Augustinus, alius patronus. Porro
Augustinus habuit unum galeotum natum de Jerusalem, Saracenum
baptizatum, qui et mores et linguam eorum scivit, quem etiam pro
expeditione illius causae emisit. Ascenderunt ergo utrorumque
patronorum servi Ramatha et adventum peregrinorum praefecto Ramathae
intimaverunt et consequenter ascenderunt in Ierusalem, et negotium
patri Gardiano montis Syon nunciaverunt: rogantes eum, quatenus sine
mora a capitaneis Ierusalem, Ramathae et Gazarae salvum conductum
procuraret, et Trutzelmannum Calinum cum armatis Mamalucis adduceret,
et asinos cum asinariis disponeret, et omnia alia pro inductione
peregrinorum necessaria, citius quo posset, ordinaret, et veniret,
eosque de mari tolleret. Interim autem, quo haec aguntur, peregrini in
navibus manserunt, exspectantes eorum eductionem. Eodem die, hora qua
Missa celebrari consueverunt, convocavi omnes peregrinos theutonicos et
eis sermonem feci de peregrinatione beatissimae Mariae Virginis, quam
peregit in visitatione et transitu per montana Iudae, et regulas
nostrae peregrinationis ex ejus devotissima peregrinatione collegi et
proposui, et praeconia ac laudes nostrae peregrinationis exposui et
peregrinationem hanc Ierosolymitanam extuli. Sed montis Synai
visitationem super omnia laudavi, volens movere aliquos, ne nimis
trepidarent. Eram enim ego intentionis peregrinationis Synai, sed nulli
hoc manifestavi, nec aliquis mihi de se, et ideo vehementer timui, ne
forte (#B#) in tanto peregrinorum agmine nullus esset ad montem Synai
iturus, sicut et in prior peregrinatione contigit. Sic[TR133] ergo
finita fuit dies illa et iterum noctem in galêa egimus.

Tertia die cogitavi tempus adesse, quo Dominis meis intentionem meam de
peregrinatione montis Synai manifestarem. Et solos quatuor Dominos
convocavi in partem segregatis omnibus servis et lachrimosis oculis ac
moesto corde et facie dixi: ecce generosi Domini mei, et charissimi
filii, fratres et socii, de gratia vestra usque huc perductus sum,
fateor, et per vos licentiam et expensas pro isto tempore habui, pro
quo beneficio ingentes grates refero. Sed unum est, quod plurimum me
conturbat et sollicitum ac anxium reddit. Sperabam in egressu nostro de
terris et locis nostris, si Deus nos omnes sanos usque huc perduceret,
quod ad minus aliquis vestrum, etsi non omnes simul, post terrae
sanctae lustrationem ulterius peregrinaturus esset, ad sanctum montem
Synai, ad Sanctam Katharinam, cum quo et mihi oportunitas daretur
veniendi ad eadem loca sanctissima; sed heu! spe mea frustratus sum,
quantum ad hoc. Insuper nec audeo, nec debeo petere licentiam a vobis
recedendi, et vos derelinquendi, cum in reversione majus periculum
vobis immineat. Si tamen licentiam mihi sponte dare dignaremini, pro
munere gratissimo eam accipere vellem a benignitate vestra. Quam[TR134]
si dare nolueritis, vobiscum libens revertar usque Venetias, sed
Venetiis procidam ad pedes vestrarum Dominationum et expensas petam
revertendi huc, nec unquam Alpes transcendam, nisi montem Dei Oreb et
Synai ascendero, et sepulchrum beatissimae Katharinae Virginis
visitavero. Hoc enim voto dudum emisso promisi. Cum autem Domini mei
audivissent hanc meam intentionem, et serium vidissent, deliberanti
spatium acceperunt, et post horam me revocantes licentiaverunt. Et ne,
inquiunt, putetis, quod nobis non fueritis dilectus capellanus,
ostendimus signum nostrae dilectionis ad vos in nostra separatione, et
contribuemus et subveniemus vobis in expensis. Si autem nihil factum
fuerit de illa peregrinatione, vel vos poenituerit, eritis in nostro
consortio sicut prius, et deducemus vos usque in domum vestram. Hoc cum
audivissem, gratias egi cum debita et condigna reverentia Dominis
illis, et me pro hac gratia in perpetuum eorum obsequium exhibui: et
peregrinationem hanc ita me facturum promisi, ac si ab eis ad hoc motus
et missus fuissem. Tantum autem laetificatus fui ex illa licentia,
quantum fui Ulmae dum data fuit mihi licentia ire Jerosolymam. Hoc ergo
sic juxta votum adepto transivi per galêam ad milites mihi notos, an
aliqui inter eos ad Sanctam Katharinam essent peregrinaturi, et inveni
quinque electos nobiles milites, qui in scriniis pectoris sui hoc
hucusque celaverant. Post prandium descendi de galêa in barcam et duci
me feci ad galêam domini Augustini, ac si aliquos (#73 A#) mihi notos
visitare vellem. Dum autem ad eos venissem, secrete investigavi de illa
peregrinatione montis Synai a quodam mihi magis noto, qui occulte dixit
mihi, quod XII peregrini essent in eadem galêa, qui inter se
conjurassent ad illam peregrinationem peragendam, inter quos unus et
principalis esset dominus Johannes de Solms, Comes; nollent tamen hoc
praedicari in publico, sed in occulto haberi. Nam semper illi
peregrini, qui intendunt visitare montem Synai, occultant, quam diu
possunt, illa ratione, ut si illos non ire contigerit, non derideantur.
Porro magna mihi cura erat statim explorare, an aliqui essent montem
Synai adituri, quia experientiam habui, nisi hoc in navi existens
fecissem, in terra sancta et in Jerusalem, veritatem vix hujus rei
percepissem. Sunt enim peregrini in terra sancta nimis occupati, et
raro vel nunquam omnes simul et distracti, et nisi in navi rem illam
cum Dominis meis expedivissem, omnino me ipsum neglexissem. Percepta
ergo veritate in galêa domini Augustini remeavi cum laetitia in galêam
nostram gaudens me invenisse socios. Porro post laetitiam statim
subsecuta fuit tristitia. Quum enim de barca in nostram galêam ascendi
et ante puppim cum quodam starem, vocavit me dominus patronus in
commodum suum et ingressus inveni cum eo sedentem unum Mamalucum
armatum, qui in barca de Joppen venerat, et nova, quae recitaverat,
voluit patronus me etiam audire. Dixit enim Mamalucus ille, quod Arabes
devastassent monasterium S. Katharinae sub monte Synai, et omnes
monachos occidissent, et propterea hoc anno nulla posset fieri
peregrinatio ad montem Synai. Eodem etiam die venerunt aliqui Sarraceni
ad nos adducentes de terra panes recentes et aquam et uvas, et ea nobis
vendebant, qui eosdem rumores dicebant de Arabia. Auditis his malis
rumoribus prima quidem fronte turbatus fui, sed postquam deliberavi,
spem accepi. Suspicabar enim statim, quod ex practicis patronorum haec
divulgarentur mendacia, ut peregrini terrerentur et a proposito
peregrinandi ad montem Synai resilirent, quia in quolibet peregrino
montis Synai perdunt XII ducatos, et hoc avaritiae eorum est adeo
intolerabile, quod exquisita mendacia excogitant, et pro conformatione
mendaciorum mendaces Sarracenos et apostatas Mamalucos inducunt. Minus
ergo curavi verba illa, et socios meos territos confortavi, quia
sciebam patronorum fallacias in hoc facto. Ita etiam me firmavi, quod
si verum fuisset hoc, quod dicebatur, nihilominus ad montem Synai (#B#)
intendebam ire, quia etsi Arabes poterant destruere Sanctae Katharinae
monasterium, et ejus vastare sepulchrum, nunquam tamen poterunt montem
Dei Oreb et Synai destruere, aut transferre, ad quem magis anhelabam
quam ad sepulchrum S. Katharinae. Toto ergo die illo fui in illa re
occupatus, ut rem ad suum terminum deducerem in illa quiete; quare post
exitum de galêa scivi tempus nullum vacare ad tractandum. In illo die
incepimus primo gustare fructus terrae sanctae, et aquas ejus bibere.
Praefatus autem mendax Mamalucus, qui nova illa in galêa divulgaverat,
sedit in castello cum patrono et aliis, et contra legem Machometi sui
bibit vinum, et inebriatus fuit, ita quod de galêa in barcam descendere
nequaquam poterat propter vertiginem, et ita in galêa nobiscum
pernoctavit illa bestia maledicta.

Quarta die cum sol oriretur, nescio ex qua dispositione aëris, aquae
vel elementorum accidit, quod pisces maris supernatabant, et se plus
solito ostendebant in superficie maris. Et ibi vidimus mirabiles
pisces. Quidam erant magni et totaliter rotundi sicut vannus. Quidam
habebant capita canina cum auribus longis dependentibus, et delphinos
multos vidimus illo mane, et magis manifeste quam prius. Porro post
prandium vidimus exercitum armatorum Sarracenorum venientem in equis et
mulis, qui in litore et circa turres Joppen et in monte fixerunt
tentoria et erexerunt tabernacula contra nos. Hoc cum vidissent
patroni, navigaverunt ad eos, putantes advenisse praefectos et dominos:
sed non erant nisi servi praemissi ad loci praeparationem, et in
crastinum venturi erant domini Mauri. Toto ergo die illo concurrebant
ex adverso in litore, et sedentes in mulis faciebant inter se jocosas
congressiones ac si bellare vellent. Vidimus etiam cavernas et
speluncas super litus maris in clivo montis, ad quas intrudendi eramus,
et Sarracenos vidimus toto illo die ingredi et egredi continue, et
mirabamur, quid facerent in obscuris hospitiis nostris. Sed quid
egerint in speluncis nec suspicari quidem poteramus, donec cum molestia
narium experti sumus: faedaverunt enim locum urina et stercoribus, ut
patebit.

Quinta die mane confluxit magna armatorum multitudo, ut operiretur
superficies terrae, et mirabantur patroni et omnes galêotae et
marinarii, quid sibi vellet tanta multitudo populi, et conturbabantur,
quia nunquam cum tanta potentia prius eos viderant (#74 A#) venire, et
timebant quod malum aliquod esset nobis paratum. Tres enim potentes
capitanei praefecti cum suis armatis personaliter aderant: scilicet:
praefectus de Jerusalem, et praefectus Gazarae, et praefectus de Rama.
Ad hos navigaverunt patroni cum suis muneribus, quibus eos in eorum
affectionem flectere conabantur, eisque salutationem cum muneribus
exhibebant, et pro nostra pacifica inductione instabant, quilibet
patronus pro suis peregrinis. Et accipientes munera patronorum
promittebant, se fideliter nobiscum acturos. Interrogaverunt autem
patroni dominos Mauros, cur cum tanta potentia advenissent, et quae
necessitas, peregrinos inermes cum tot armatis inducere. Ad hoc
responderunt, quod Arabes de locis desertis ascendissent in terram in
magna multitudine, et spoliarent obviantes eis, nec alicui parcerent,
nisi potentioribus se: et jam actu exercitum magnum in montibus
ducerent, et opinio multorum esset, quod propter peregrinos Christianos
venturos illum exercitum collegissent. Idcirco[TR135] cum forti manu
venissent, ut nos tute in Jerusalem possent ducere. Praeter hanc causam
illius insolitae multitudinis aliam assignabant quidam dicentes, quod
in isto vere facta sit valida tempestas in regione civitatis Mechae,
ubi templum sepulchri detestabilis Machometi est, in qua tempestate
fulgur de caelo cecidit, et sepulchrum Machometi cum ejus maledicto
corpore combussit et in pulverem redegit. Ex quo facto sui cultores
argumentum cessationis suae perversissimae legis accipiunt, et
Christianos eis dominaturos metuunt: idcirco cum valida manu venerunt,
ne aliquid per peregrinos fieri posset. Ambae autem causae fuerunt
verae. Secundam autem de Machometi comminutione ipsi non dicebant
manifeste, sed fuit nobis per quendam Mamalucum occulte dicta. Sed ne
cultores Machometi diffiderent, et desperarent, et peregrinationem,
quam annue in Mecham faciunt, dimitterent, tale mendacium
excogitaverunt sacerdotes eorum. Dicunt enim, Deum Sarracenis hoc anno
fuisse nimium offensum et eos voluisse penitus delevisse. Sed
Machometus intercessit pro eis, et Deum petivit, ut averteret iram ab
eis, et in se malum eorum retorqueret; quam petitionem Deus audivit, et
fulmine misso de coelo corpus ejus consumpsit. Hoc mendacium populo
praedicant, et major jam est peregrinatio ad Mecham, quam prius fuerat.
De illa peregrinatione vide part. II. fol. 62. Interea dum patroni cum
dominis colloquerentur, vidimus alium novum exercitum ad litus maris
venientem, in quo exercitu non erant equi, sed (#B#) tantummodo[TR136]
asini, qui erant collecti de diversis villulis pro nobis. In illo
asinorum exercitu, venerunt etiam aliqui domini de Jerusalem, duo
scilicet Calini, major et minor Trutzelmanni, et venerabilis Pater
Gwardianus montis Syon cum duobus fratribus, et cum eis aliqui
mercatores christiani de cinctura.


              De egressu peregrinorum ex galêa et introitu
                        eorum in terram sanctam.

Evagatio diu desideranti animo exspectata jam jam instat. Cum enim
patroni cum praefectis locuti fuissent et eis placuisset, ut nos de
galêa in terram ducerent, navigavit ad nos venerabilis Pater Paulus,
provisor ecclesiae latinae in Oriente et Gwardianus montis Syon cum
suis fratribus, et cum Calino majori, Sarraceno, qui erat magister
hospitalis in Jerusalem, et consederunt cum patrono nostro puppi.
Convocatis autem omnibus nobis, incepit Pater Gardianus, vir maturus,
barbatus et doctus, latino sermone nos civiliter et ornate salutare, et
beneventos esse dicere, et hortabatur nos ad devotionem, et ad
patientiam et ad exemplaritatem, et promisit quod in Rama regulas
regiminis nostri per terram sanctam inter Sarracenos vellet nobis
tradere. Sic etiam dominus Calinus Sarracenus, Trutzschelmannus noster,
nos honorifice salutavit, et prohibuit, ne quis arma, gladium aut arcum
secum de navi eportaret, sed inermes sicut peregrini procederent. Et
his dictis Pater Gardianus cum suis fratribus et Calino descendit in
barcam dicens nobis, ut citius nos expediremus et sequeremur. Erat
autem prandii hora, et vocatis peregrinis ad prandium comedimus et
bibimus cum festinantia, ut citius in terram sanctam veniremus. Sub
prandium venerunt omnes galêotae officiales unus post alium, et de
peregrino ad peregrinum cum argenteis phialis transierunt, petentes
curtusias, quas nos bibales nominamus. Et improba valde erat eorum
postulatio, et quicunque eis denegavit donum, hunc nolebant de galêa in
barca ad terram ducere. Et fuit magna inquietudo in navi, propter
inverecundam et improbam illorum petitionem. Peracto illo inquieto
prandio et solutis curtusiis disposuimus nos ad exitum, et accepimus
duo vascula vini et saccis immisimus, ne Sarraceni viderent, quia non
patiuntur vinum manifeste circumduci. Sed si vident, vasa ipsa, si
possunt, rumpunt. Accepimus etiam in sacculos nostros caseum et
arefactas ad fumum carnes, et flasculos nostros, et omnia nostra (#75
A#) peregrinalia, et de carina in puppim ascendimus. De puppi vero in
barcam descendimus, et contra terram sanctam navigare incepimus,[TR137]
et cum gaudio magno altis vocibus cantavimus: _In Gottes Nahmen fahren
wir, seiner Gnaden &c._ ut habetur fol. 10. Hunc autem cantum nostrum
non poterant audire Sarraceni in litore, quia inter nos et litus erant
scopuli Andromedae, in quibus mare magno fremitu saevit, et sonat et
hoc sono noster cantus non audiebatur. Venimus autem in ipsos scopulos,
et inter scyllas per stridentes undas transeuntes aqua perfusi et
madidi facti raptum naviculae et allisionem in rupes, quae minabatur,
evasimus, et usque ad litus venimus et de navicula egressi sumus.
Statim autem ut humum sanctam pedibus nostris calcavimus, proni in
facies nostras cecidimus, et terram sanctam cum ingenti devotione
deosculati sumus. In ipso vero contactu terrae benedictae indulgentias
plenariae remissionis accepimus, quae signo tali (††) consequenter
denotari ordinavi. Nam ubicunque ponitur crux simplex, ibi est
indulgentia septennis: ubi vero ponitur crux duplex, est indulgentia
plenariae remissionis a poena et a culpa, sicut solet dici: et prima
crux significat indulgentiam culparum, secunda vero indulgentias
poenarum. Finita ergo gratiarum actione de alveo maris ascendimus
sursum per praeruptas rupes, quibus mare ibi cingitur et ora pelagi
septa est. Stabat autem superius Pater Gardianus montis Syon et sui
fratres cum praefectis terrae et senioribus Sarracenorum et Maurorum
cum scriptore, et ita ordinaverant se ab utraque parte, quod per medium
eorum transire peregrinos necesse erat: nec duo peregrini simul
poterant transire, sed unus post alium; non autem sinebant nos transire
continue, sed quemlibet tenebant, et acute intuebantur, ac nomen suum
proprium et patris sui nomen requirebant, et scriptor ambo nomina in
scriptis redigebat. Nescio autem quam difficultatem hoc nomen Felix in
eorum lingua facit: quia tam in altera, quam in illa peregrinatione
aliquotiens oportebat me eis ipsum nomen replicare, et tamen nec
exprimere, nec scribere poterant, nisi praemisso quodam raro dyptongo
et fractis in gutture syllabis non Felix, sed quoddam nomen mihi
inexprimibile loco ejus ponebant. Illam difficultatem cum illo nomine
postea melius notavi. Fuit enim mihi familiaris factus quidam
Sarracenus, Calinus minor, qui italicis verbis aliquotiens petivit
nomen meum. Cui cum eum dicerem, nullo modo poterat ipsum exprimere,
sed horribile quoddam nomen loco ejus expressit, de quo mirabar, cum
fuerit in lingua italica peritus. Quam statim ergo nomen peregrini et
sui genitoris inscriptum fuit, fuerunt ibi Sarraceni deputati, qui mox
ipsum peregrinum rapuerunt, et trahebant ad introitum cujusdam
tenebrosae et vetustae habitationis ruinosae testudinis, in quam ipsum
contrudebant, sicut ovis jam emulgenda contrudi in stabulum solet.
(#B#) Porro in ipsa spelunca septennis est indulgentia (†), quam
consequitur peregrinus, dum devote ingressus fuerit. Et dicuntur haec
speluncae cellaria S. Petri. Propter has indulgentias et alias
consequendas multi de peregrinis fecerant prius in galêis mihi et aliis
suas confessiones, et aliqui hic in litore maris confitebantur. Igitur
cum in speluncas essemus intrusi, invenimus ipsum locum mansionis
nostrae abominabiliter foedatum et deturpatum urina et humanis
stercoribus nec erat[TR138] locus sedendi nisi in stercoribus. Ideo
unusquisque locellum pro suo corpusculo cogebatur mundare, et stercora
pedibus removere ad medium: unde factum est, quod in medio habitaculi
congestus fuit magnus cumulus stercorum et immunditiarum. Et locavimus
nos ad parietes per circuitum unusquisque ad latus alterius, sicut in
galêa, super nudam et madidam humum. Ecce quam miserum pandocheum, quam
defectuosum hospitium, quam immundum habitaculum! Numquid merito posset
peregrinus devotus et Deo familiaris ex pia impatientia vel potius
admiratione querulari et dicere: o Domine Jesu, quali curialitate
recipis tuos peregrinos, terrae tuae sanctae hospites? de transmarinis
et cisalpinis et de extremis mundi partibus venientes, ut curiae tuae
se praesentent, te honorent, seque tanquam milites regi suo subjiciant.
Numquid, piissime Jesu, propter te tanto itinere fessis et longae viae
labore confectis debueras melius sternere, quam in irrenatorum
foetidissimo stercore? Numquid non habes alium stratum, nisi horridum
sterquilinium? Ad haec Dominus, non est, inquit, servus major Domino
suo, neque discipulus super magistrum, neque apostolus major eo qui
misit illum. Vos vocatis me magister et Domine, et bene dicitis, sum
etenim. Si ergo haec et majora his passus sum, et vos eadem passione
armamini. Advena ego fui in terra hac, et peregrinus, et quando primo
die de mari divinae profunditatis et de navicula uteri virginalis ad
hanc terram descendi, non in triclinio, sed in stabulo foetido, in
diversorio inquieto, in pandochio defectuoso fui susceptus: nec in
molli lectulo, sed in praesepio duro stravit mihi mater mea dulcissima,
et inter bestias collocavit, quia alias non erat mihi locus in
diversorio. In tota vita mea propriam mansionem non habui in terra hac:
quia in propria quidem veni, sed mei me non receperunt. Inquilini enim
domus meae sicut alienum habuerunt me, et quasi peregrinus fui in
oculis eorum, Job. 19. In hac terra vulpes foveas habent, et volucres
coeli nidos; filius autem hominis non habuit ubi caput suum reclinaret.
Si quidem non sub murata testudine, sed in monte sub divo frequenter
eram per noctes in oratione. Denique in opulenta et regali civitate
Jerusalem non habui stratum, nisi ignominiosum crucis patibulum, nec
habui proprium sed alienum post mortem sepulchrum. Sic enim oportuit
filium hominis (#76 A#) pati, et ita intrare in gloriam suam. Non ergo
dilecte peregrine sit tibi molestum, si in terra hac non habes molle
lectisternium, si locaris in sterquilinium, si hospitaris in sentina
immunditiarum. Recordare quod Dominus suscitat de pulvere egenum, et de
stercore erigit pauperem, ut sedeat cum principibus et solium gloriae
teneat. Sic David existens juxta de post foetantes accepit eum et regem
Jsrael constituit. Inclytus Job depauperatus et ulcere pessimo
percussus sedit in sterquilinio, et sua patientia duplicia promeruit.
In sterquilinio enim dicit Gregorius super Job latet margarita Dei,
scilicet cognitio propriae vilitatis, et abnegatio paupertatis. Hanc
margaritam tu peregrine quaere, sedens in sterquilinio. His auditis
devotus peregrinus gratias agit, pro eo quod dignus est habitus esse
imitator sui Domini. Igitur in loco turpitudinis existentibus venerunt
Sarraceni pauperes et stramina, sarmenta collecta nobis vendiderunt,
quibus humum humectatam cooperimus, et nobis stratum aptavimus. Insuper
mercatores, qui venerant de Jerusalem et de Rama, cum suis
suaveolentibus mercimoniis ad nos ingressi, ibi forum fecerunt,
portantes in vitriolis aquam rosaceam de Damasco pretiosissimam, et pro
uno denario venetiano vendebant. Aliqui balsamum habebant, aliqui
muscum, aliqui savetiam, [sic] aliqui lapides pretiosos, aliqui
fasciola de bysso candidissimo, et mitras, et alia multa pretiosa et
odorifera fuerunt ad nos illata; sed et ipsi mercatores et Sarraceni
sunt unguentis aromaticis et liquoribus destillatis delibati, ita ut
procul ex eis odor diffundatur.[TR139] Denique ipsi mercatores foetorem
et squalorem habitaculi non ferentes incenderunt thura et thymiamata
arabica: et ita factum est, quod locus ille turpissimi foetoris factus
est apotheca suavissimi[TR140] odoris, et illi, qui locum ante
deturpaverunt, per se mundaverunt, et suis pedibus immunditias
conterentes deportaverunt. In brevi enim spatio ex continua
deambulatione factus fuit locus, paulo ante abominabilis, totus humanus
et delectabilis, et quem ante bestiae intrare horruissent, nunc homines
delicati et infirmi si intrassent, ex odoribus[TR141] bonis
convaluissent. Cum magna quidem displicentia et amaritudine ingressi
sumus; sed in spatio unius horae refrigerium et solatium ibi habuimus.
Interea venerunt aliqui Sarraceni, et ova in frixorio oleo infuso
coxerunt, aliqui panes, aliqui aquam frigidam, aliqui fructus, aliqui
lacticinia aliqui placentas de ovis calidas apportantes, et nobis
vendiderunt. De quibus emimus et comedimus, et pro dormitione nos
aptavimus, quia dies jam inclinata erat. Cumque jam quilibet in loco
consisteret, ubi per noctem manere volebat, (#B#) ingressus est ad nos
unus Sarracenus saevus armis accinctus, fustem manu bajulans, et exegit
a quolibet peregrino unum denarium Venetianum, quod prius non videram,
ad redimendum tamen vexationem solvimus denarium pro hospitio. Porro
cum jam tenebrae fierent, conduximus pretio duos Sarracenos, qui nocte
ad ostium speluncae vigilarent, ne quis ingrediens nos molestaret, quia
populus varius et multus erat ibi. Sic ergo noctem illam non sine
formidine egimus. Aestimo autem, quod exactor praefatus fuerit nunc
dominus et possessor illius speluncae, unde audaciam accepit petendi
censum pro jure sibi debito.

Sexta, quae fuit dominica VI. post Trinitatis, antequam plene
illucesceret, rediit ille saevus exactor, qui in sero nos vexaverat, et
posuit se cum fuste ad fores speluncae, nec aliquem sinebat exire ad
opus naturae complendum, nisi dato sibi denario. Quem cum impatientia
solvimus omnes, et non tantum imputavimus exactori, quantum patronis et
patri Gardiano et Trutschelmanno, qui superius sub papilionibus
quiescebant, et nos hic incarceratos novis exactionibus vexari
sinebant, qui tamen tenebantur nos protegere et ab his defendere.
Itaque denario soluto permissi sumus exire ad necessitates naturae, nec
ausi fuimus longius ire, nisi ad oram maris, quia undique circumdati
fuimus armatis paganis. Interea venerunt mercatores cum suis mercibus,
et coci cum suis instrumentis, et juxta nos pro lucro suas operas
exponebant, et diem dominicum ignorabant. Intendebam autem, in ipsa
spelunca peregrinis pronunciasse evangelium diei dominicae cum
exhortatione, et tantus erat tumultus circa mercatores et cocos et
concursus Saracenorum et juvenum discursus, quod non potui complere
horas, nisi cum multis impedimentis. Videntes enim me in libro legere,
circumsteterunt, riserunt, clamaverunt, literas inspicientes et
admirantes. Prandio peracto venit ad nos in speluncam Calinus parvus,
id est, magister hospitalis minor, dictus Elphahallo, Sarracenus,
probus tamen, ut sequentia docebunt, qui me optime novit, ex priore
peregrinatione, et sciebat loqui italicum et corruptum theutonicum,
quod didicerat a peregrinis, cum quibus saepe ad S. Katharinam
peregrinatus fuerat. Hunc ergo virum interrogavi, quomodo res se
haberent circa montem Synai, et dixi sibi, quae in galêa fuerant dicta.
Respondit, omnia dicta illius mamaluci esse mendacia, et quod
peregrinatio S. Katharinae esset jam securissima, quamvis anno
praeterito Arabes monachos tribulaverint ad S. Katharinam, Soldanus
tamen totam [rem] complanasset. His verbis fui multum laetificatus et
duxi virum ad Dominos meos, eos sibi commendans. Statim autem vir dixit
nobis, ut iremus secum et eduxit nos de specu, et circumduxit undique
per medium (#77 A#) castrorum, per tentoria Sarracenorum, et ostendit
nobis apparatum eorum, et magnas ruinas civitatis Joppensis, et
circuivimus duas turres in alto stantes, quae ibi derelictae sunt, et
singulis lustratis reduxit nos in carcerem. Invenimus autem ipsam
speluncam inquietam, propter juvenes Sarracenorum, qui diversis modis
exercitabant et vexabant peregrinos, et multos insultus faciebant eis,
de quibus longum esset dicere. Quaerunt enim cum industria occasionem,
ut peregrinum offendant, si possunt, sine magna occasione ei data, et
eo offenso accipiunt causam irascendi, et pecuniam postulandi.
Circueunt peregrinos, et quicquid repererint, furantur, vel rapiunt, et
aufugiunt. Quidam nobilis duxerat secum de Candia grandem flasconem cum
malfaseto pretioso, et ipsum vas suspenderat juxta se ad parietem, quod
videns quidam armiger Sarracenus per medium peregrinorum irruit, et
flasconem arripuit, et fugit. Post modicum reversus flasconem evacuatum
in habitaculum projecit. Quidam imberbis juvenis peregrinus de
Biccardia valde fuit per eos vexatus turpibus jocis, non poterat se ab
eis abscondere, quantumcunque latitaret inter peregrinos, nec pacem
habere. Conquestus est autem rem Trutschelmanno, qui parvi pendit
querimoniam, dicens: si aliquis sibi irrogasset injuriam et
percussisset et nocuisset, vellet eum defendere et vindicare; sed
propter jocum juvenum non posset aliquid facere, nec jocum juvenibus
interdicere. Hoc audito peregrinus ille, ne aliquam maculam famae et
honoris incurreret, et ne cottidianum ludibrium Sarracenis esset,
postposuit peregrinationem, et remeavit in galêam, ibique exspectavit
inter galêotas, donec peregrini reverterentur percursis locis sanctis.
Erat enim peregrinus ille juvenis valde pulcher et propter hoc
Sarraceni eum infestabant, forte magis ad vexandum, quam ad abutendum.
Mille modos quaerunt juvenes illi, ut peregrinos subtiliter ad
impatientiam provocent; ut, si ex subreptione percussionem aliquam
facerent, poena pecuniaria mulctentur. Ibi locum habet illud Matth. 5.
nolite resistere malo. Siquis consilium hoc tenere nequiverit, per
terram sanctam cum pace non ibit. Similiter locum ibi habet illud
Lucae. 6.: qui aufert, quae tua sunt, ne repetas. Et necesse est etiam
ad literam illud Mathaei 5. servare: siquis percusserit te in unam
maxillam, praebe ei et alteram. Cum autem jam sero factum esset, et
tenebrae essent, venit quidam et stetit in ostiolo speluncae, meque ex
nomine vocavit, sic clamans: domine Felix egredimini foras. Territus
autem respondi, me ibi in loco quietis esse, nec velle me exire; ad
quod rogare me coepit, dicens: magnam imminere necessitatem. Exivi ergo
ad eum, et erat quidem barcalerus nostrae galêae, missus a quodam, qui
in galêa constitutus in agone mortis pro me clamavit, ut mihi
confiteretur. Licet autem invitissime ad galêam reverterer, tamen ne
animam fratris negligerem, in tenebris ad mare descendi, et in barca
per scopulos periculosissimos in galêam navigavi, quae pene ita remota
stabat (#B#) a litore, sicut Seflingen ab Ulma. Et statim infirmum
illum expedivi, et lectulum meum de cumba mea sursum portavi, et in uno
transtro, de quo mihi erat aspectus ad litus, quievi, ut in casu, quo
peregrini de spelunca educerentur ad recessum, motum exercitus videre
possem. Ex remotione enim lucernarum ardentium juxta tentoria dominorum
Maurorum potuissem peregrinorum recessum percepisse. Nam juxta
quodlibet tentorium pendebant VI ardentes lucernae in altis stipitibus
propter honorem[TR142] Machometi, et dominorum ibi dormientium
reverentiam, et propter populi consolationem. Haec ego vidi de mari, et
magnum compassionem cum Dominis et fratribus meis peregrinis habui, qui
in spelunca squalida, et tenebrosa jacebant, et omni solatio luminis
carebant, et illi canes Sarraceni illustratione copiosa gaudebant.

Septima die ante solis ortum descendi in barcam, et per stridentes
aquas inter rupes ad litus remeavi festinus, quia putavi, nos illico
recessuros. Sed quia patroni nostri discordes erant, ideo diutius
detinebamur. Discordia vero illa Venetiis incepit, videlicet fol. 33.,
et usque huc duravit. Conabatur ergo quilibet suos peregrinos per
terras sanctam ducere sine alterius patroni peregrinis, et volebant
duas[TR143] societates, vel duas separatas turmas facere, quae nec
eodem tempore, nec in eisdem locis convenirent. Nos vero omnes
petivimus duci simul et semel sub eadem pactione, quod et Sarracenis
placuit in tantum, quod nullo modo volebant nos dividi ab invicem, pro
qua tamen divisione ambo patroni constanter instabant. Videns autem
Pater Gardianus montis Syon, quod discordia illa patronorum
peregrinationem impediret, et Sarracenos scandalizaret, eosque
impatientes redderet, convocatis ad se notabilioribus peregrinis et
quibusdam pacificis ac maturis Sarracenis, pro pacificanda lite
laborabat. Sed post multa hortamenta et verba non erat ibi vox neque
sensus concordiae, et post multas interlocutiones videbantur patroni
magis indurari, et contra se invicem commoti. Toto ergo die illo de
pace tractabant patronorum. Porro alii peregrini, qui tractatibus illis
non intererant, animosi et audaces facti sunt, et de caverna exierunt
ad litus maris, et ad locum, in quo stabant asinarii cum asinis, et in
exercitum Sarracenorum transierunt sine timore, et emebant a
Sarracenis, et cum eis societatem contrahebant. Ego etiam cum quibusdam
sociis per longum spatium per litus maris descendi ad fontem aquae
vivae, fluentis de saltu, et ibi bibimus gratis de aqua illa. Multis
enim diebus non biberamus aquam nisi argento comparatam et emptam.
Infra hunc fontem stat una rupis in mari, de profundo se super aquam
erigens, circa quam dicunt S. Petrum Apostolum piscatum fuisse, et
addunt simplices scripturam et evangelium ignorantes, quod ibi sit
locus, ubi Dominus Jesus ipsum Petrum et fratrem ejus de mari
vocaverit, dicens: venite post me etc. sicut habetur Matth. 4. et
saeculares milites in suis libellis scribunt hic contigisse. Sed verum
non est, quia illa vocatio apostolorum facta fuit in mari Galileae, nec
legitur quod (#78 A#) Dominus Jesus fuerit personaliter in Joppe, licet
S. Petrus legatur hic fuisse. Actor. 9. Ideo non nego, eum hic forte
piscatum fuisse. Reperimus etiam in maris litore innumeram multitudinem
de testis ostrearum in multiplici et varia forma, de quibus collegimus
eas, quae nobis magis pulchrae et mirabiles videbantur. Eodem die
quidam miles emit a quodam Sarraceno lapides, quos venales habuit in
spelunca, pro 5. ducatis, et putavit quod essent pretiosae gemmae. Quos
dum suis sociis ostenderet, comperit, non esse gemmas veras sed
sophisticas et falsas de vitro colorato. Retulit ergo vitrum ad
mercatorem, et aurum suum rehabere cupiebat. Sed mercator ille nequam
nec aurum reddere volebat, nec vitrum recipere. Miles ergo patrono suo
dolum indicavit, et patronus praefecto de Rama Sarracenum accusavit.
Statim autem, ut praefectus audivit, misit apparitorem cum baculo ad
carcerem nostrum, in quo mercator cum suis rebus sedebat, et abstulit
ab eo vi illos quinque ducatos, restituens eos peregrino, et eo multis
plagis cum baculo vapulato tradidit et vitrum. Sic ergo deduximus diem
illum cum minori taedio, quam praecedentes. Cum vero nox facta esset
venerunt quidam juvenes Aethiopes valde protervi et mali, scutiferi
dominorum Maurorum, et volebant ingredi speluncam ad furandum et ad nos
vexandum, sed custodes, quos conduxeramus, non permittebant eos
intrare, et diu simul concertabant et litigabant ante introitum. Cum
autem vidissent, quod ingressus eis non pateret, posuerunt se ante
ostiolum, et tota nocte cantaverunt, ululantes, latrantes, grinientes
sicut bestiae, canes et porci. Pessimas enim voces habent omnes
Orientales, nec possunt formare melodiam, sed cantus eorum est caprarum
clamor et vitulorum. Cum ista ergo inquietudine nox illa transiit.

Octava laborabat Pater Gardianus et alii maturiores de peregrinis et
Saracenis pro concordia patronorum, sed nihil proficiebant. Quod cum
domini Mauri et Sarracenorum praefecti vidissent, prudenti usi consilio
ambos patronos advocaverunt, dicentes, quod nisi in continenti
unirentur, eos captivare vellent, et ad Gazaram in custodiam mittere,
quousque per dominum Soldanum diffinitum fuerit, quod de iis fieri
deberet. Peregrinos vero vellent repellere in galeas sine locorum
sanctorum visitatione, et eis de aliis patronis providere, et ad
propriam terram remittere. Hac comminatione coacti sunt duo patroni se
unire, et dextris sibi invicem datis pax inter eos facta est. Et
conventione facta cum praefectis et dominis pro omnibus nobis, venit
Elphahallo, minor Calinus, dicens, quod deberemus nos disponere ad
recessum. Disposuimus ergo nos reperte, et sacculis ac flasconibus
onerati stabamus exspectantes. Cumque domini Sarraceni se ante
speluncam nostram locassent, ut iterum, sicut quando de mari
ascendimus, numerarent nos, et multi peregrini jam dimissi essent ad
asinos, ecce subito conversi in furorem, nescio qua de causa nos cum
magna indignatione in specum retruserunt violenter (#B#) cum baculis
minantes, in speluncam sicut bestias a se repulerunt; illos autem
peregrinos, qui jam numerati descenderunt et circa asinos erant cum
baculis percusserunt, et ad speluncam recurrere compulerunt. Et ita hoc
die etiam in specu mansimus, nec unquam poteram experiri, quae causa
fuerit illius repulsionis.


              Descriptio portus Joppen, et [de] civitatis
                   illius antiquitate et sanctitate.

Antequam de portu illo recedamus, videre de eo convenit, quando ortum
habuerit, in quibus locis sacrae scripturae insertus sit praecipue, cum
ad eum amplius non sint peregrini reversuri: quia in portu Alexandriae
naves ascendimus, quando revertebamur, nec illum portum ulterius
vidimus. Joppen portus antiquissimus et civitas vetustissima provinciae
Palaestinae, et fuit octava mundi civitas, ante diluvium Noë
aedificata, in cujus signum fuerunt ibi repertae arae post diluvium
illorum deorum, qui ante diluvium colebantur. Est autem haec civitas
binomina. Dicitur enim Japha a Japhet, filio Noë, qui hic dicitur ad
tempus habitasse, eamque reaedificasse post diluvium; et dicitur Joppen
a Job, viro simplici et sancto, quem etiam hic moratum fuisse
aestimant. Porro in divisione terrae XII. tribuum Israel, cecidit haec
in sortem tribus Dan. De hoc portu loquitur S. Jeronymus de distantiis
locorum, dicens: Joppe oppidum Palaestinae in tribu Dan, ubi hodie
quoque saxa monstrantur in litore, in quibus Gigas virgo, Andromeda,
filia Cyphei, matris crimine et Amonis sententia alligata scopulo, et
monstro marino exposita, stabantque[TR144] parentes ejus in litore
flentes. Perseus autem, qui fuerat totius nobilitatis Graeciae pater,
filius Jovis et Danis, habuit equum alatum, et scutum Palladis, et
talaria ensemque Mercurii. Hic de monte Ydolii in excelsum volatum
arripuit, et dum in excelso volaret in equo suo alato, vidit virginem
illam scopulis alligatam, in portu Joppe, et marinam ingentem beluam
eam devoraturam. Hoc viso statim advolavit, et pactus cum parentibus,
si eam a belua liberaret, uxor sua esset. Quod cum parentibus
placuisset, venientem horridam beluam interemit, et virginem liberavit
et nuptias cum ea habuit. Quod videns Phyneus, frater Cephei regis
Joppe, cui ante sententiam Andromeda fuerat desponsata, vi voluit eam
sibi auferre. Sed Perseus eum devicit, et abiit in Persas, et bello
Persidem obtinuit eamque a se denominari fecit. Quod autem[TR145]
Cepheus fuerit rex Joppe, ostendunt antiquissimae (#79 A#) arae, in
quibus veteres ejus titulum repererunt. Ossa vero illius marinae
beluae, quam Perseus occidit, erant ingentia, et in litore ante
civitatem Joppen jacebant in publico, et advenientibus Joppen
ostendebantur. Sed postea per Titum et Vespasianum translata fuerunt
inde Romam, et in publico suspensa, propter admirationem, quia erant
admiratione digna. Omnes enim costae ejus quadringenta[TR146] unius
pedum longitudine protendebantur.[TR147] Porro S. Sylvester et alii
Sancti, qui Romam Christo dedicaverunt, illa ossa et alia monstruosa
comminuerunt, ne propter talia peregrini illuc venirent, et ne
peregrini etiam ob honorem Dei et apostolorum Romam visitantes
aspiciendo illa monstruosa tempus perderent, et devotionem amitterent.
Sunt alii, qui dicunt, haec ossa fuisse Andromedae Gigantis virginis,
quod non videtur, quia Perseus duxit secum Andromedam in Persidem, et
ibi finivit vitam, et ad Joppen nunquam rediisse legitur. Josephus
dicit, se vidisse catenas et circulos aeneos ingentes in scopulis,
quibus Andromeda alligata extitit. Hujus Andromedae meminit Jeronymus
saepe, singulariter in superallegato loco, et de peregrinatione S.
Paulae. Et Boccatius lib. 12 de genealogia deorum, cap. 25., et
Josephus. Canonica etiam scriptura hujus portus persaepe mentionem
facit. Nam ad hunc portum misit rex Tyri Hiram ligna cedrina de Libano
per mare, et inde tulit ea Salomon et duxit in Jerusalem, pro aedificio
templi, ut habetur 2. Paralip. 2. et 1. Esdrae 3. Insuper rex Josaphat
fecit in portu hoc classem, ut iret in Ophir insulam propter aurum inde
tollendum, sed divino judicio confractae sunt naves, ut habetur 3. Reg.
22. Ad hunc portum fugit Jonas propheta, ut dicitur Jonae 1. Et
ascendit hic navem, ut fugeret in Tharsis, id est in Affricam, in
civitatem Chartaginensem, quam Jeronymus dicit nuncupari Tharsim et dum
extra scopulos venisset intumuit mare. Unde libenter reingressi
fuissent portum, sed non poterant quicquam proficere, nisi Jona in mare
misso, quem piscis devoravit, eumque post triduum ad litus Joppe
evomuit. Hunc portum Judas Macchabaeus cum omnibus navibus ideo
succendit, propter Judaeorum submersionem, quam dolose Joppitae
procuraverant, ut dicitur 2. Macchab. 11. S. Petrolus apostolus de
Judaea pulsus in Joppen venit, ibique praedicavit, et Tabitham viduam
suscitavit. Actor. 9. et 10. Et hospitatus fuit juxta mare in domo
Symonis coriarii. Et nonnulli volunt, et rationi consonum est, quod
testudines illae, et speluncae arcuatae, sub quibus inclusi stabamus,
fuerint habitationes domus Symonis hospitis S. Petri. Hunc portum
Jonathas et Symon Macchabaei munierunt, ut habetur 1. Macchab. 10. et
cap. 14. Sed postea Romani eum devastaverunt bina vice, et ibi multa
milia Judaeorum necaverunt, ita ut sanguis in mare deflueret, et partem
maris, quae intra scopulos est, colore suo rubricaret. Deinde
Christiani portum illum reaedificaverunt, (#B#) et multa proelia ex eo
gesserunt, propter quod ultimo Sarraceni civitatem et portum penitus
destruxerunt, nihil ibi integrum derelinquentes, nisi duas turres ob
maris custodiam: caetera omnia dejecerunt suffodientes muros aedificiis
combustis,[TR148] ne erecti manerent. Vix vidi adeo grandes ruinas
sicut ibi, et mirabar, qua arte potuerint tam spissos muros
prosternere. Quam fortis autem haec civitas fuerit, ruinae indicant.
Iuxta exitum de mari dereliquerunt testudines duas, quae in montem
ipsum constructae sunt, et sunt superius humo operta et ruinis: propter
quod semper est sub illis testudinibus humidum, et a superioribus aquae
distillant, et parietes madidae sunt, et fundamentum lutosum, et toto
anno ingrediuntur Sarraceni ad naturae necessitatem explendam. Ad has
latrinas detruduntur peregrini Christiani, dum veniunt, ut dictum est;
hoc vero singulariter grave est peregrinis ibi detentis, quod in
ingressu speluncarum testudo est superius rupta et dependunt magni
lapides, ruinam minantes, ita quod digito posset quis magnum lapidum
cumulum dejicere, et sub istis periculosis ruinis intrant et exeunt
continue peregrini. Accessus etiam de mari ad hunc portum est multum
difficilis, et periculosus, et credo quod vix per circuitum maris sit
adeo horribilis portus. Nulla namque grandis navis a quacumque parte
veniat, potest ingredi portum illum, sed oportet foris manere et bolide
fundum sibi quaerere pro sui stabilimento. Sunt enim altiore in mari,
quantum arcus jacere potest, petrae et scopuli praerupti scyllaeque et
rupes de profundo consurgentes, et super aquam excrescentes et
eminentes, inter quos mare semper fremit etiam quando alibi quiescit,
et percutit petras cum tanto impetu, quod aqua allisa in altum salit,
et sonitum magnum facit, qui per longa maris et terrae spatia auditur.
His scopulis septus est portus ille, ac si artificialiter in ejus
munimentum essent ibi circumpositi: nec patet parvis navibus ingressus,
nisi ab una parte per medium duorum eminentium scopulorum, per quos
magna cautela naves inducuntur, quia aqua ibi mira celeritate currit et
recurrit impetuose ad utramque partem scopulorum se alidens. Et nisi
barcalerus sive barcarius sit circumspectus, aqua barcam rapit, eamque
scopulis illidit, et in mille frusta[TR149] confringit. Ideo intrantes
oportet quod fortissime remo tumentes fluctus confringant, ne barca
elevata a medio dilabatur ad hanc vel illam partem et ad rupes
impingatur. Sit tamen barcarius quantumcunque agilis, vix potest
effugere illapsum aquae deorsum decidentis, ab utraque parte sursum ex
forti collisione ad petras projectae. Isti sunt scopuli Andromedae, ut
patet.

Nona die, longe antequam illucesceret, venit quidam Sarracenus cum
lumine in nostram speluncam, excitans nos ad recessum. Surreximus ergo
cum laetitia et de carcere egressi sumus, quasi captivi de loco
captivitatis eorum[TR150] (#80 A#) Est autem ad partem aquilonarem
inter speluncas et mare descensus per rupes ad locum, ubi asinarii cum
asinis stabant et via per descensum est stricta, inter parietes
petrarum, ita quod non potest quis ire nec ad dextram nec ad sinistram
nisi per hoc medium. Stabant ergo domini patroni cum Sarracenis ante
artitudinem, cum luminibus, lucernis et faculis, et unum peregrinum
post alium de nomine suo et genitoris interrogabant, et in cedula, quam
inscripserant in exitu nostro de mari, nomen quaerebant; et eo invento
peregrinum illum descendere permittebant ad gregem asinorum, qui
inferius juxta mare stabant. Si autem minor numerus fuisset
peregrinorum, vel major, de quo patroni rationem reddere non
potuissent, omnes retrusi in carceres fuissemus. Descendimus ergo ad
locum asinorum, et stabant asinarii nos exspectantes, et quam cito
peregrinus in planum venit, arripuit eum proximior asinarius, et duxit
eum ad asinos suos. Unde nonnunquam contingit, quod duo vel tres
trahunt unum peregrinum, unus ad illam partem, alius ad aliam: quia,
postquam rustici in villis proximis audiunt peregrinos adesse,[TR151]
adducunt multos asinos, et plures quam sint peregrini. Ideo quilibet
conatur peregrinum ad suos asinos ducere. Unus enim Sarracenus adducit
VII vel VIII ainos, qui sui sunt. Idcirco contingit, quod non sunt nisi
ducenti peregrini, et adducuntur quadringenti asini; ideo asinarii
simul contendunt pro peregrinis, et trahunt eos hinc et inde: quia
ille, ad quem nullus peregrinus veniret, gratis cum suis asinis
advenisset. Hanc rem in prima mea peregrinatione non intellexi, et cum
descendissem, accurrit unus Maurus niger, et importune arripuit me,
trahere me volens ad asinorum gregem, juxta quem erat mirabilis
tumultus. Ego vero timens ne me spoliare vellet, fortius retraxi, et vi
magna me de manibus ejus excussi, et cum festinantia reascendi in
locum, ubi stabant praefecti cum luminibus, et Patri Gardiano rem
gestam narravi. Hoc audiens Gardianus dixit: cito cito descendite, et
quicunque vos ducere velit, sponte cum eo ite. Me autem descendenti
occurrit[TR152] mihi quidam Sarracenus, et casu dextra sua apprehendit
dextram meam, et velociter cucurrit, quia jam cuncti in asinis
sedebant; eo vero currente, cogebar et ego currere lateraliter et male,
quia, ut dixi, sua dextra fortiter tenebat meam dextram, et ita
currebat mecum, per lapides, ad quos ego ad latus currens, offendi
aliquotiens, et cecidi. Tandem ad asinos suos pervenit mecum et mihi
bonum asinum parvum et ex toto nigrum dedit, et multam amicitiam et
benevolentiam mihi per totam primam peregrinationem ostendit. Licet
enim facie crudelis videretur, ita quod in principio valde eum timerem,
tamen totus benignus erat, et miris obsequiis mihi ministrabat, etiam
antequam novit conditiones meas. Erat autem servus cujusdam domini
Sarraceni, quem ego non novi, qui dicebatur Galela, et servus
nominabatur Cassa, et quicunque servum illum vocare voluit, ambobus
nominibus eum vocavit Galelacassa. Et hoc (#B#) asinarius Cassa mihi
dixit, quod quando eum vellem vocare, deberem dicere Galelacassa. Illum
enim asinarium, quem quis in portu Joppen acquirit, per totam terram
sanctam habebit, et nullius alterius asinum accipiet: et quando est
recedendum de aliquo loco, oportet peregrinum currere in asinorum
gregem, et clamosa voce suum asinarium vocare, eumque quaerere. Igitur
cum in illa secunda peregrinatione a loco, ubi stabant praefecti,
descendissem, optabam invenire asinarium meum priorem, et antequam in
asinorum gregem venirem, clamavi vocans asinarium mecum Galelacassa:
hoc audientes alii asinarii nullus me traxit ad suos asinos, videntes
me habere notum asinarium. Me sic clamante dominus asinarii mei Galela,
quem non novi, in equo sedens, Sarracenus realis et nobilis, ad me
equitavit, et cum baculo, quem manu tenebat, tetigit me leniter, dans
mihi signum ut tacerem, secumque starem in quiete. Est enim valde
inquietus cursus et recursus peregrinorum et asinariorum, et omnes
festinant, ut provideantur. Cum autem sic starem et omnes alii
currerent et ducerentur ad asinos, anxiari coepi, ne forte Sarracenus
ille me negligere vellet, et nisus fui ab eo recedere; quod ut vidit,
loquebatur mihi chaldaice aliqua, quae non intellexi: hoc tamen
dicebat, sicut postea conjicere potui: Sta hic mecum, ego sum Galela,
et servus meus Cassa statim ad me veniet, qui tibi providebit de
bestia. Tandem Cassa venit ad Galelam dominum suum: statim autem, ut me
vidit, agnovit me, et ego eum, et ruit more Sarracenorum in osculum
meum, et laetissimo vultu me suscepit, plurimum gaudens et admirans de
reditu meo, et multa cum risu loquebatur mihi, quae ego non intellexi.
Duxeram autem de Ulma mecum duas strepas ferreas, quas sibi propinavi,
quas cum multa gratulatione suscepit: duxit ergo me in gregem ad asinos
suos, et optimam bestiam mihi assignavit. Et mirabantur Domini et
nobiles de tanta Sarraceni ad me amicitia, cum frequenter peregrini
multas molestias patiantur a suis asinariis, percussiones et
dejectiones de asinis et furta: a quibus omnibus fui liber: et sicut in
priori peregrinatione, ita et in illa fidelissime mihi servivit, et in
omnibus, in quibus eum invocavi, obtemperavit, ac si fuissem princeps.
Saepe asinos meos mutavit, ut mihi magis placentem retinerem, in
ascensu asini me levavit, et in declivis et asperis viis me tenuit, ne
caderem, aquam de sua amphora mihi praebuit, et de suis paximaciis mihi
dedit; ad hortos per macerias ascendens intravit et mihi inde ficus et
uvas et poma attulit. Stimulum suum, quo utebatur (#81 A#) pro asino
suo, mihi dedit, cum tamen alii asinarii non patiantur, quod peregrini
habeant stimulos ad pungendos asinos. Propter tanta servitia
aestimabant nobiles et socii mei, quod ei multos denarios occulte
darem: sed non fuit ita, nihil enim penitus dedi ei, nisi ad quod
obligabar. Ego saepe cogitavi, quod forte suspicaretur, me esse aliquem
magnum dominum, et quod ideo ita sedule mihi ministraret. Hanc enim
fortunam in utraque peregrinatione habui, quod nullus Sarracenus, nec
Arabs, nec Madianita, nec Mamalucus, cum quibus conversatus fui, unquam
mihi aliquam molestiam intulit, nec possum dicere de percussionibus et
vexationibus personae meae illatis, quamvis alios peregrinos saepe
viderim graviter percuti et vexari. Semper habui bonas bestias in
utraque peregrinatione, et cum hoc sanus et fortis mansi, Deo sit laus.


                Recessus peregrinorum a mari in asinis.

Evagatione maris peracta nunc procedendum est ad evagationem terrae.
Cum ergo, ut praemisi, ad gregem asinorum venissemus, et jam cuncti cum
bestiis essent provisi, desuper sedimus in litore maris, et ibi
aliquantulum exspectavimus, donec domini Mauri essent parati. Erant
autem aliqui peregrini, qui ex devotione nolebant asinos habere, sed
currere post exercitum volebant. Quod quidem admiserunt Sarraceni, et
placuit eis: dummodo tantum currerent, quantum nos in asinis de via
faceremus, et non post exercitum sed in exercitu irent. Sed dum
procederemus festine, non poterant illi comitari nobiscum propter
festinantiam et propter viam arenosam: et ideo sua necessitas cogebat
eos accipere asinos. Nec est verum, quod apud nos solent dicere, quod
Sarraceni nos cogant in asinis ascendere in Jerusalem et terram sanctam
pertransire,[TR153] quia aestiment nos indignos, ut pedibus terram
calcemus. Non curant, utrum peregrinus pedibus incedat vel in asino,
dummodo conventio patronorum cum eis teneatur, et quod pedibus incedens
non a longe sequatur, quod oporteat eum exspectare. Ideo cogunt nos
asinos recipere, ut semper simul maneamus, et ut sani in Jerusalem
veniamus. Si enim peregrini deberent a mari pedibus ambulando ascendere
in Jerusalem, et pertransire loca sancta in tantis caloribus et per
viam arenosam in campestribus, et aspersam in montanis, pauci vivi
manerent, et propter calores et sitim et laborem in alieno aëre.
Insuper si pedibus per loca sancta deberemus ambulare, quomodo possemus
Arabes et rusticos in villis, qui insurgunt contra nos, effugere, vel
eis resistere. Et ideo (#B#) pro bono nostro disponuntur nobis bestiae,
et non propter despectum, ut inexperti dicunt. Igitur cum omnes essent
parati, patroni cum praefectis processerunt in equis equitantes de
mari, et nos in asinis sequebamur, et servi dominorum Maurorum post
peregrinos equitabant, et asinarii nostri nos concomitabantur; et in
isto ordine omnes a mari cum magna festinantia recessimus. Et erat
ingens exercitus collectus ex Sarracenis et Christianis. Et vertimus
mari dorsum, quod vergit ab aquilone in austrum, et habet Joppen quasi
medium portum. Nam ad austrum habet Jamniam et Gazaram, et ad aquilonem
habet Caesaream Palaestinae, et Ptolemaidam, Tyrum et Baruthum et
Tripolim: haec omnia reliquimus post nos ad mare, et contra Orientem
processimus, per terram Philistim, non omnino planam, sed collibus
humilibus et dissimilibus dispositam, et est terra bona et fertilis, si
in ea essent cultores et habitatores, est enim terra sancta pro majori
sua parte deserta. Cum autem dimidium miliare a mari essemus, venimus
juxta civitatem Geth, quae quondam erat civitas bellicosissimorum
gigantum, de qua Goliath Getheus natus fuit, et, ut historiae tradunt,
S. Christophorus in ea genitus fuit, et ad regem Geth confugit David a
facie Saul; de illa civitate dicunt historiae, quod natura loci sit,
quod ibi generentur feroces et fortes homines, unde etiam novissimo
tempore Christiani multo effuso sanguine ceperunt civitatem illam, et
de ea proelia fortia Sarracenis intulerunt, demum eam iterum cum magna
strage tam Christianorum quam Sarracenorum perdiderunt: quam infideles
capientes usque ad solum destruxerunt, ita quod hodie stat sicut
Joppen. Interea sol oriebatur, et pertransivimus terram delectabilem et
multis ruinis murorum confusam. Ad latus autem cujusdam civitatis
dictae Assur, quam aedificavit Salomon, ut habet Jeronymus de
distantiis locorum, transeuntes mirati fuimus ejus ruinas. Tribus autem
vicibus venerunt contra nos Arabes, qui tunc in diversis locis terrae
sanctae erant diffusi, sed quia bene muniti eramus armatis
defensoribus, violentiam nullam intulerunt, nec lapidibus, nec armis,
sed se in exercitum occulte ingesserunt ad latera peregrinorum, et
furari saccos, vestes, et hujusmodi satagebant. Sciebant enim nos esse
inermes, et ideo circa nos currebant, et quidquid cecidissent
peregrino, aut non caute custoditum fuisset, rapuissent. Si enom non
cum tanta potentia transivissemus, violentiam nobis intulissent, et cum
fustibus et baculis ac lapidibus nos coëgissent, sicut saepe inter
Joppen et Rama contigit. Et quando Arabes non sunt in provincia, tunc
in transitu peregrinorum conglomerantur villani, et impetunt exercitum
peregrinorum cum multis injuriis. Unde periculosum valde est iter de
Joppen ad Rama ob (#82 A#) hujusmodi insidias et insultus paganorum.
Inter haec procedentibus nobis vidimus in colle non multum alto
civitatem Rama in fertilissimo et pulcherrimo loco. Cum autem unius
jugeris spatio prope venissemus, descendere de asinis et pedites ire
cogebamur, singulique res suas in humeris portare. Asinos itaque
asinariis resignavimus, et contra civitatem properavimus, cum magna
molestia ex eo, quod calor erat intensus et pulvis hinc inde
agitabatur, et compressio populi magna. Non enim patiuntur pagani, quod
Christiani eorum civitates et oppida ingrediantur equitando, nisi
venerint in tenebris: clara die non possunt. Praecipue tamen hanc
civitatem Rama digniorem caeteris reputant, quia Thadi, id est
episcopus eorum ibi residet; observant, ne Christiani, nisi pedites,
ingrediantur. Ingressi autem urbem, non remote a porta civitatis,
venimus ad quandam domum cum submisso et parvo ostiolo, ante quod
stabant praefecti et unum post alium numerabant, sicut fecerunt, quando
de mari exivimus: et per ostiolum intrare jubebant. Porro ab intus erat
curia magna et pulchra, cum multis cameris et diversis habitaculis
testudinatis et fons sive cisterna bonas et sanas continens aquas. Hanc
domum Philippus quondam Dux Burgundiae bonae memoriae in hospitium
comparavit peregrinorum, ac fratribus montis Syon commendavit. Unde et
hospitale peregrinorum nominatur. Fratres autem montis Syon eam locant
alicui Christiano orientali, qui ibi habitat. Audivi, quod antequam
domus illa esset pro peregrinorum hospitio comparata, cogebantur
peregrini manere in civitatis diversorio juxta plateam in magna
despectione et miseria, et multas sustinebant a Sarracenis injurias.
Singulares enim inimici Christianorum sunt Sarraceni et Mauri de Rama,
et magni vexatores, ut patebit. Divisimus ergo nos per habitacula socii
ad socios compares, et Domini mei cum omnibus suis famulis habuimus
habitaculum satis amplum, ad quod mattas emimus, cooperientes terram,
ut non in nudo humo nos sedere, jacere, dormire et manducare oporteret.
Non enim erat ibi nisi camera testudinata cum pavimento et parietibus
vacua omni supellectili, dempta illa, quam nos intulimus. Erat autem,
quando civitatem ingressi sumus, circa horam IX. ante meridiem. Porro
Pater Gardianus cum suis fratribus in interiori horto domus, ubi erat
habitatio patronorum, disposuerant et erexerant altare ad stipitem
magnae palmae, quae ibi stabat repleta dactilis, et omnibus peregrinis
vocatis ad illum hortum, et obstructis januis, ne pagani nos
impedirent, unus de fratribus Missam celebravit. Sub Missa vero Pater
Gardianus pulchrum sermonem fecit (#B#) latinum, quia Italicus erat, et
Theutonicum ignorabat. Et quia non habebat secum fratrem Theutonicum
eloquentem, qui suum sermonem Alemanis interpretaretur, rogavit me sibi
assistere, et peregrinis Theutonis sua hortamenta proponere, quod
libens feci: et ad ejus latus steti, et prolata ab eo propositione in
Latino, eandem ex ore ejus sumpsi, et in vulgari Theutonico protuli.
Porro in ipso sermone proposuit certos articulos peregrinis, in quibus
comprehendit regimen et videndi ordinem, quem tenere deberent inter
Sarracenos et infideles conversantes in terra sancta, ne ignorantia
periculum incurrere contingeret.

Primus articulus: si aliqui peregrini venissent sine expressa licentia
Papae, et ex hoc excommunicationem Papae incidissent, tales finita
Missa deberent se sibi praesentare, et ipse eos auctoritate apostolica
sibi commissa vellet absolvere. Est enim casus papalis, qui sine
licentia ad terram sanctam peregrinatur, ut patuit supra fol. 5. A.
Ratio hujus excommunicationis est, quia postquam Christiani fuerunt de
terra sancta expulsi, aliqui mali Christiani etiam latini manserunt in
ea, et confoederaverunt se Sarracenis, praestantes eis juramenta,
aliqui etiam, qui emigraverunt, revertebantur ad eos, et se
subjiciebant,[TR154] qui postea navigaverunt ad partes Christianorum et
inde ferramenta, arma, quibus orientales carent, induxerunt. Hoc Papa
considerans excommunicavit omnes cum Sarracenis remanentes et
confoederationem cum eis habentes. Excommunicavit etiam illos, qui eis
arma et alia necessaria deferrent. Ipsam etiam terram
excommunicavit,[TR155] ut quicunque eam ingrederetur sine ejus
licentia, anathema esset, quia ibi morari non posset sine
communicatione cum infidelibus et cum haereticis. Excipiuntur tamen ab
illa excommunicatione religiosi terram sanctam ingredientes, et si cui
amicus detineretur apud Saracenos captivus, potest sine licentia Papae
ingredi et cum Sarracenis pacisci pro amici liberatione. Haec legi in
quodam peregrinatorio cujusdam peregrini, qui ante CL annos fuit in
terra sancta. Generalis tamen magister ordinis praedicatorum nulli dat
licentiam fratri, nisi prius frater habet licentiam Papae.

Secundus articulus: nullus de peregrinis debet solus per loca vagari
sine ductore Sarraceno, quia intutum et periculosum est. Hunc articulum
ego. F. F. F. male tenui, ut sequentia monstrant.

Tertius: caveat peregrinus ne super sepulchra Sarracenorum transeat,
quia invitissime vident, et cum lapidibus percutiunt transeuntes, quia
aestimant, quod transitus noster defunctos cruciet et perturbet.

Quartus: si percussus fuerit quis de peregrinis a Sarraceno
quantumcunque injuste, non repercutiat, sed percussorem Gardiano vel
Trutschelmanno (#83 A#) accuset, vel Calino, et illi sibi
justitiam[TR156] facient, si possunt: si non possunt, quia quandoque
juvenes protervi sunt et durae cervicis, patientiam habeant pro Dei
gloria et pro suo majori merito.

Quintus: caveant peregrini, ne de sancto sepulchro et de aliis locis
aedificatis particulas descindant, et formatos lapides deforment, quia
sub excommunicationis sententia prohibitum est: de hoc in sequentibus
plura dicentur fol. 217. B.

Sextus: quod peregrini nobiles non deturpent parietes depingendo arma
sua, vel scribendo nomina sua, aut chartas, in quibus eorum arma sunt
depicta parietibus affigendo, aut instrumentis ferreis columnas et
tabulas marmoreas radendo et forando ad inducendum signa suae
praesentiae. Hoc enim valde scandalizat Sarracenos, et tenent facientes
haec pro stultis.

Septimus: quod peregrini ordinate et sine tumultu et litigio procedant
ad visitationem locorum sanctorum, et non conetur unus alium
praecurrere, quia multa deordinatio solet circa hoc contingere, et
multorum devotio ex hoc impeditur.

Octavus: caveant peregrini, quod non simul corrideant ambulantes in
Ierusalem per loca sancta: sed maturi sint et devoti propter loca
sancta, et propter infidelium exemplum, et ne suspicentur, quod eos
derideamus, quod valde aegre ferunt. Semper enim risus et laetitia
peregrinorum est eis suspecta.

Nonus: caveant peregrini summopere, ne jocentur cum pueris et masculis
Sarracenorum accurrentibus, et ne eos arrideant, quia quamvis bono
animo hoc fiat, tamen multa inde sunt saepe mala exorta, et si quid
risui dignum egerint tales pueri, avertat se peregrinus, et seriosus
sit et pacem habebit.

Decimus articulus: caveant peregrini, ne in foeminas, si quae
occurrerint, figant oculos; quia Sarraceni omnes zelotypi magni sunt,
et posset peregrinus nesciens periculum incurrere propter vehementiam
alicujus zelotypi.

Undecimus: si peregrinus a muliere aliqua nutibus et signis in domum
invitatus fuerit, nullo modo ingrediatur, quia mulier ex instinctu
virorum id facit dolose, ut Christianus intrans spolietur, et forte
vita privetur. Magnum enim periculum imminet incautis.

Duodecimo: caveat peregrinus ne in itinere vel alias Sarraceno petenti
potum vini praebeat, quia statim ad unum duntaxat haustum inebriatur,
et insanire incipit primo in ipsum peregrinum insurgens.

Tertio decimo: teneat peregrinus suum asinum, quem primo a suo asinario
recepit, et non mutet vel mutuet alteri, nisi de consensu asinarii,
quia alias turbatio oritur. (#B#)

Quartus decimus: cavent domini peregrini nobiles, ne se coram
Sarracenis de ingenuitate prodant, quia imprudenter ageret multis
respectibus.

Quintus decimus: non imponat peregrinus capiti suo praesentibus
Sarracenis mitras albas, nec involvat caput albo sudario aut panno;
quia hoc sibi putant solis licere: et est signum eorum distinctivum ab
aliis gentibus; nec sustinent Christianos albis indutos vestibus, quod
tamen est contra Alchoron suum, in quo aliquotiens Christani nominantur
albi, et quotiens de eis mentionem facit, albos vocat, ut habet
Nicolaus Cusa de cribratione Alchoron: plura enim Sarraceni sibi
praeter Machometi ordinationem reassumserunt, quae olim idolatrae
habebant, ut est de vestibus: vestiuntur enim ita, quod nec vir, nec
mulier apparet veste hermofrodica, sicut olim legitur de Semiramide
regina, quae sic inter armatos contra Bactrias processit vestita, quod
nemo novit eam, vel virum vel foeminam, et iste modus hodie in oriente
viget. Sic etiam ex gentili more capita linteaminibus involuta et
bullata habent, sicut legimus Dionysium, Semeles filium, luxuriae
crapulaeque deditum fecisse: nam si quando ex potu bibentis caput
agitaretur, mitra illud alligabat, unde et Mitriphoros dictus est. Quem
Machometus ebrius imitatus caput semper illigatum habebat: verum post
vino abdicato pro homicidio in vini furia commisso capitis bullam
retinuit, eam suis cultoribus reliquit, quia hodie bullati et quasi
coronati lineis incedunt et nobis non admittunt capita albis tecta
habere.

Sextus decimus: non portet peregrinus cultellos, nec aliqua alia
dependentia, ne ab eo discerpantur et auferantur, et nulla portet arma.

Decimus septimus: si peregrinus contrahit cum aliquo Sarraceno
familiaritatem, caveat, quod non nimis sibi confidat, quia dolosi sunt,
et praecipue caveat, ne in joco cum eo habito manum sibi in barbam
mittat, vel manu involucrum capitis sui percutiat, etiam jocose et
leniter. Hoc enim omnino foedum est sustinere apud eos, et omnis jocus
obliviscuntur, et irascuntur. Hujus facti ego F. F. F: accepi
experientiam.

Decimus octavus: diligenter custodiat peregrinus res suas, et nullibi,
ubi Sarraceni sunt, jacere permittat, alias statim evanescunt, sint
quaecunque res.

Decimus nonus: si peregrinus habet flasconem vini, et placet sibi
bibere, si Sarraceni assunt, occultet flasconem, et occulte bibat:
roget socium, ut ante eum se ponat, vel se pallio operiat, ut occulte
bibat. Quia ex quo ipsis potus vini est interdictus, quando vident nos
bibere, invident nobis, et si possunt, molestant bibentem.

Vicesimus articulus: non faciat peregrinus commercia cum Sarraceno,
nisi cum tali providentia, quod sciat se non falli. Conantur enim nos
fallere et arbitrantur, se Deo obsequium praestare, dum aliquem possunt
fallere et decipere. Et ante omnia sit peregrinus providus et custodiat
se a Judaeis theutonicis; quia toto nisu ad hoc tendunt, ut nos
fallant, et pecuniis spolient. Sic etiam custodiat se a Christianis
orientalibus in commerciis, quia nullum habent conscientiam, minus quam
Judaei et Sarraceni, et si possunt, decipiunt peregrinos.

Vicesimus primus: peregrini facientes contractus cum Sarracenis non
litigent cum eis, nec jurent, nec irascantur. Sciunt enim, haec esse
contraria christianae religioni, et quando talia vident, statim dicunt:
O male Christiane. Nam hoc Italicum vel Latinum omnes sciunt; et ad
omnem motum vitiosum peregrini objiciunt nomen Christiani, ac si
dicerent illud Augustini de doctrina christiana. Tu, inquit, quomodo
Christianus diceris, in quo Christiani actus non sunt: Christianus
justitiae (#84 A#) bonitatis, integritatis, patientiae, castitatis,
prudentiae, humilitatis, humanitatis, innocentiae et pietatis nomen
est. Debet ergo peregrinus sic se gerere, ut non blasphemetur nomen tam
nobile in ipso etc.

Vicesimus secundus: caveat peregrinus, ne Muscheas, id est,
Sarracenorum templa et oratoria ingrediatur, quia si reperiretur,
imperturbatus nequaquam exiret, etiam si cum vita evadere posset: de
hoc plenius fol. 261. et consequenter.

Vicesimus tertius: caveat summopere peregrinus, ne Sarracenos orantes
et gestus sui cultus exercentes irrideat, quia hoc omnino non possunt
sustinere. Nam et ipsi cavent, ne nos in orationibus nostris impediant,
nec derideant.

Vicesimus quartus: si contingeret peregrinos longius detineri in Rama
et in aliis locis, quod habeant patientiam, nec Patri Gardiano
imputent: sed Sarracenis, qui in ista re faciunt, quod eis placet, et
non quod nobis utile esset.

Vicesimus quintus: quod peregrini ad redimendas multas vexationes non
sint nimis tenaces, sed dent debitam pecuniam cito, et cum pace.
Asinariis autem nullus det pecuniam, cum domini patroni totum
solverint; nisi aliquis det ex liberalitate asinario denarium pro
pabulo asini, quod tamen facere non tenetur.

Vicesimus sextus articulus: quod peregrini aliquid donarent
hospitalario hospitalis, in quo eramus, quo domus in ruinis refici et
restaurari posset.

Vicesimus septimus et ultimus: quod peregrini habeant sibi
recommendatum pauperem Conventum fratrum montis Syon in Jerusalem,
quorum procuratione inducuntur et educuntur peregrini, et quod
eleemosynis suis conventum foveant et fratribus succurrant, qui ibi
inter infideles commorantur in consolationem peregrinorum, et
peregrinis pro posse servire parati sunt, etiam subjiciendo se pedibus
eorum, si necesse foret. Et si non cuilibet peregrino fuerit factum
juxta necessitatem suam, et voluntatem, non imputet fratribus, quia si
omnibus deberent satisfacere ministrando vinum et panem, post abscessum
peregrinorum non haberent, unde viverent. Infirmis autem et debilibus
peregrinis omni conatu et diligentia ministrare parati essent, eosque
in suo infirmitorio refovere et charitative tractare.

Haec in Latino et Theutonico sunt peregrinis pronunciata. Porro cum
sermo sic protraheretur, Sarraceni, qui in anteriori atrio stabant
seclusi, impatientes facti cum lapidibus ad ostium pulsaverunt, ac si
ostium rumpere vellent. Alii ascenderunt super domum et in curiam
respexerunt, ubi eramus, ridentes et clamantes. Nos vero ex hoc
conturbati contra juvenes illos seriosis vultibus (#B#) respeximus,
annuentes ut tacerent et descenderent. Qui videntes serium nostrum
conticuerunt, et unus post alium abscessit. Et totum officium cum pace
perfecimus, et erat jam facta hora meridiei. Reserato ergo ostio
exivimus in nostram curiam, et eam plenam reperimus Sarracenis,
Judaeis, Haereticis, Christianis orientalibus diversas res venales
habentes, et praecipue ea, quae ad victum pertinebant. Ibi reperimus
pullos et gallinas coctas, lac coctum, pulmenta de farre et de riso cum
lacte coctis, panes optimos, ova, uvas et botros dulcissimos, mala
granata, poma, pomerancias, angurias, lemunas, ficus magnas et parvas,
confecta etiam de amigdalis et melle, et caricas, et quaedam confecta
de zukaro et amigdalis et dactilis, et aquas frigidas. Quidam etiam
attulit in stangneis [sic] vasculis poculum confectum, quo utuntur
magni domini Sarracenorum loco vini. Emimus ergo cibaria ad placitum,
et in cubilibus nostris manducavimus. Eodem die facto prandio duxit nos
Calinus minor, qui dicitur Elphahallo, per civitatem Rama ad vicos
mercatorum, et vidimus ibi diversas merces pretiosas et Muschkeas
magnas, et ad quoddam aestuarium ivimus, in quo multi peregrini
balneabantur cum Sarracenis. Hoc aestuarium sicut et alia Sarracenorum
aestuaria miro ingenio et modo aedificatum est, quatuor inclusum
turribus, quod de subtus ex fornace per pavimentum stratum pulchro
polito et vario marmore calorem transmittit. Vide de aestuariis
Sarracenorum multa, et an sit licitum Christianis, cum eis communicare
in balneatione, et plura de hoc Part. II. fol. 15. A. B. Visa ergo
civitate in locum nostrum reversi sumus; et cum sero factum esset,
ejecimus omnes mercatores et ostium domus repagulis obfirmavimus, et ad
dormiendum nos locavimus.

Decima die, quae est 7. fratrum, mane ante solis ortum, priusquam
Sarraceni et mercatores surgerent, excitati fuimus ad Missam, et erecto
altari in curia nostra quidam de fratribus celebravit, et post Missam
intimatum fuit nobis, quod disponeremus nos ad visitandam ecclesiam S.
Georii in Dyaspoli, ubi martyrizatus fuit idem Sanctus. In mea prima
peregrinatione non poterant nos ducere ad locum illum, quia Arabes
villam illam vallaverant, et nos exspectabant, ut spoliarent. Cumque
parati essemus, sicut intravimus, ita et exivimus civitatem, et ante
urbem asinarios nostros cum asinis paratis reperimus. Cucurrit autem
quilibet in gregem asinorum voce magna clamans et vocans suum
asinarium, et clamor meus erat: Galelacassa! Galelacassa! Alii aliter
clamabant, secundum quod diversis nominibus appellabantur. Sedimus ergo
super asinos et cum magna festinantia contra Dyaspolin properavimus,
quae fere duobus miliaribus italicis a Rama distat. Venimus ergo in
Dyaspolin, quae etiam Lidda dicitur (#85 A#) et Lyddia, et olim fuit
grandis civitas, sed per Sarracenos destructa nunc villa non parva est.
Ad locum ergo, in quo S. Georius fuit diversis suppliciis martyrizatus,
accessimus et locum devotius deosculati sumus, ipsum clinodiis nostris
contingentes, et indulgentias septennes[TR157] (†) recepimus. In hoc
loco vidimus maerore cordis nostri ruinas pulcherrimae ecclesiae altae
et magnae, de qua adhuc pars chori stat, dejectis tamen testudine et
tecto, et in choro est locus martyrii S. Georii, in quo semper ardent
duae lampades, quas nutriunt Christiani graeci, qui morantur in villa.
Porro reliquam partem ecclesiae per muri intercisionem separaverunt a
choro, et in ea parte Machometo Muschkeam fecerunt pulchram et ornatam
cum alta turri. Stabat autem ostium ex adverso ita, quod in atrium
Muschkeae videre poteramus et in Muschkeam, et erat sicut paradysus
mundum et pulchrum. In illa civitate suscitavit S. Petrus Aeneam et
praedicavit ibi ut habetur Actor. 9. Tempore, quo Christiani terram
sanctam possederunt, erat ibi episcopatus et divinus cultus magnus.
Prope civitatem illam vidimus montem Modin, in quo quondam fuit civitas
Macchabaeorum, virorum fortissimorum, ubi et sepulti sunt Matthatias
cum filiis suis: de quorum sepulchris habetur fol. 71. B. Et videtur
fuisse civitas haec Lidda de tribu Neptalim. Cum ergo in Dyaspoli
expediti essemus, reversi sumus in Rama ad prandium [quod] ibi fecimus.
Post prandium stitimus parati ad recessum, sed nec patroni, nec
Trutschelmannus, nec aliquis praefectus apparuit nobis: sed erant simul
in arto consilio toto illo die in conclavi, et compugnabant, propter
quod omnes in timore stabant. Insuper auditum fuit, quod Arabes
diffudissent se per itinera, quibus iter in Jerusalem, ita quod non
pateret nobis ascensus, quousque se moverent. Hanc enim plagam permisit
Deus super terram illam, et super omnes regiones per circuitum, quod
Arabes, populus nudus, miserrimus, bestialis, profugus, solius deserti
inhabitabilis inhabitator, omnes vexat, turbat et domat, etiam ipsum
regem, potentissimum Aegypti Soldanum. De his Arabibus alio loco venit
latius dicendum. Igitur dominis Mauris et patronis occupatis in
consiliis nos mansimus in curia cum magna inquietudine, quia curia tota
erat plena mercatoribus, et tumultus ingens fuit ibi. Concurrebant enim
Sarracenorum juvenes mali, et pueri ac senes, et nos nimis fatigabant,
et stabant ante nos videre et audire nos, et praesertim illos, quos
passionatos notaverunt, et illos, qui ad eorum ludos riserunt. Non
facile possem tribulationes et trufas juvenum Sarracenorum enarrare.
Inter alia tamen contigit, quod quidam protervus juvenis locavit se ad
pedes cujusdam peregrini nobilis et maturi viri, et circumspexit, an
aliquem colludentem invenire posset. Tandem conversus ad nobilem, ad
cujus pedes (#B#) se locaverat, arripuit ei pedem, ut traheret, miles
autem ille perpendit primo incautum esse jocum, retraxit pedem ad se,
quasi non esset sibi curae de eo: juvenis vero videns se contemni,
alterum pedem nobilis in terra sedentis arripuit, trahens nobilem, ut
eum in dorsum poneret. Et dum fortiter traheret militem, miles
commotus, et emisso cum violentia alio pede, quem retraxerat, in
ventrem Sarraceni adeo dure trusit, quod juvenis pedem tentum dimisit,
et eversus capite deorsum et pedibus sursum usque ad medium pavimenti
revolutus sicut globus volvebatur. Et surgens juvenis confusus
habitaculum exivit: in hoc facto valde timebamus, ne juvenis concitaret
aliquos contra nos. Sed nihil mali secutum fuit. Alius quidam juvenis
trufator ingressus stetit ad faciem cujusdam peregrini, et fecit
quasdam digitorum plicationes, turpitudinem quandam signantes, quod
ille peregrinus sustinere non valens, cum suis manibus manus illius
trufatoris fortiter percussit, et ei turpem figuram, quam digitorum
plicatione fecerat, destruxit. Quod cum vidisset armiger quidam
Sarracenus, vehementer iratus contra peregrinum insurrexit, et nisi
peregrinus ille se occultasset, in captivitatem ductus fuisset. Stabat
enim armiger ille cum complicibus suis, et diu exspectabant, si illum
peregrinum possent in loco oportuno apprehendere. Sed peregrinus
amplius non exivit de latibulo suo. Aliud, quod nobis accidit, referam.
Quidam nobilis peregrinus taedium fugere volens depinxit in pariete
arma sua et suorum sociorum satis pulchre et ornate, et cum jam opus
perfecisset, in quo multis horis laboraverat, quidam de Sarracenis
occurrit, et manu stercorizata, et stercore linivit turpiter picturam
istam, et abscessit ridens. In hoc facto nobiles pessime erant
contenti, et juveni quidem maledicebant, sed nemo in illum manus ausus
erat mittere. Si fecisset in partibus nostris, fuisset in frusta
dilaceratus. Multa talia sustinuimus in illa civitate: sed non tantum,
quantum in mea prima peregrinatione. Nam capitaneum, qui de Joppen
duxerat nos in Rama, captivaverunt in oculis nostris, et in artam
custodiam eum posuerunt: dicentes, eum nullam habuisse auctoritatem
ducendi peregrinos in terram, et nos sine salvo conductu in terram
venisse, et ideo tributum denuo nos solvere oportere: quod si facere
recusaremus, Jerosolymam visuri non essemus, sed in galêam reverti
necesse esset; et pro temerario ingressu in terram iuxta dominorum
Maurorum decretum pecuniam daturi. Et mansimus quatuor diebus in Rama
in illa suspensione, quod non aliter intelligere poteramus, nisi quod
in galêam reducendi essemus, et sanctum Domini sepulchrum non visuri. O
quantam tristitiam in cordibus nostris habuimus et inquietudinem!
Tandem tamen ad loca optata duci sumus etc. Nunc ad propositum
regrediar. Cum dies advesperasset, venit unus de famulis patronorum,
dicens, nos illico recessuros. Receptis ergo sacculis nostris de
habitaculo egressi sumus, et juxta ostium domus sedimus, expectando
tempus recessus. Post horam venit quidam (#86 A#) dicens, quod quidam
Mamaluci armati venissent de Chayro, propter quorum adventum non
possent ductores nostri hoc sero recedere. Et ideo deberemus cum quiete
ad habitacula nostra reintrare. Hoc auditu cum impatientia cameras
nostras ingressi sumus. Et dum sessum capere vellemus ut prius, ablatas
mattas vidimus, in quibus sedere et jacere consueveramus. Ille enim
Sarracenus, a quo emeramus multis denariis, aportaverat eas. Eo ergo
accersito petivimus, ut mattas nobis restitueret; sed nullo modo facere
volebat, nisi eas denuo emeremus: dicens, quod non vendidisset nobis
eas, nisi ad nostrum exitum de habitaculo. Et quia cameram vacuam
demiseramus, exspirasse dixit terminum illius emptionis, non obstante
quod reversi essemus. Multas contentiones habuimus cum illo Sarraceno,
quia furiosissimus erat, et in litigio saepe contra nos sputum
projiciebat. Mansimus ergo in habitaculo sine mattis, quia sibi
denarium nullum volebamus dare, ne suae avaritiae refrigerium
praeberemus. Demisisset profecto[TR158] nobis eas pro paucis denariis,
sed repulimus eum a nobis. Cumque jam nox esset, manserunt aliqui in
habitaculo dormientes super nudam humum. Ego verum cum quibusdam aliis,
ascendi supra testudinem domus, ubi dormiebat Calinus magnus et quidam
Sarraceni alii, et ibi etiam supra pavimentum nos ad quietem locavimus
sub dio dormientes. Sunt enim domus in orientalibus partibus ita
aedificatae, quod supra eas fit deambulatio, et temporibus, quo sol
absens est, ascendunt homines pro refrigerio et ibi laborant,
manducant, et sibi sternunt et dormiunt. Sole autem splendente sub
testudinibus in umbra manent. Omnes enim domus sunt testudinatae et
totae lapideae, quia ibi valde pauca ligna habentur. Sic ergo supra
domum mansimus, sed certe quietem, quam quaesivimus, non
habuimus,[TR159] propter clamores Sarracenorum Soquorum, qui in
Muschkea prope nos clamabant, et more suo cantabant, quasi usque ad
medium noctis. Similiter super turres stabant, et ullulabant cum
ardentibus lampadibus. Sunt enim turres eorum altae et rotundae, in
quibus stant Sarracenorum sacerdotes, gerentes officium campanarum et
professionem fidei eorum pronunciant. De quibus plenius infra dicam
fol. 94 in part. II. de officio eorum et ritu. Erat enim illa nox eis
sollemnis, ideo plus solito clamabant, nosque inquietabant, et ita nox
illa praeteriit.

Undecima die, quae est Procopii confessoris, ante lucem surrexi et
officium meum dixi, in eminentiori testudine quam dormieram, sedens
supra convexum cujusdam altioris camerae, de quo poteram omnes per
circuitum jacentes videre. Cumque jam dies illucesceret, surrexerunt
Sarraceni, et stratis compositis ac vestimentis applicatis, mox (#B#)
ponebant genua ad orationem et junctis manibus sursumque elevatis cum
quodam devotionis rugitu et magno serio adoraverunt: aliquotiens capita
cum dorso inclinantes usque ad terram, et diutius sic inclinati
manebant, et iterum se erigentes vultum ad coelum levabant, et omnes
simul eosdem mores servabant, ac si fuissent monachi ejusdem regulae.
Et oratione finita ad solita negotia properabant. Hoc ibi vidi illo
mane et postea saepe alibi. Porro post solis ortum nostri peregrini
surrexerunt, et statim nulla praemissa oratione colloquium habere
coeperunt, et risum cum dissolutione serio et sine devotione. Cumque
sic sedens comparationem facerem eorum, quae vidi ab his et ab illis,
mente contristatus et confusus fui, ex eo quod isti irrenati et homines
perditissimi in augmentum suae aeternae damnationis cum tanto serio et
maturitate[TR160] adorando, iram Dei contra se implacabiliter
provocant, Angelos et Sanctos et caelestem curiam suis blasphemis
orationibus cum tanta disciplina et gravitate inhonorant; et nos
Christiani miserrimi et ingratissimi, Christi pretiosissimo sanguine
redempti, cum levitate et dissolutione et indicibili continua
tepiditate et distractione et taediositate Deo vivo et vero orationes
nostras offerimus, a quo speramus fide certissima gratiam et gloriam
nos recepturos. O Domine Deus, quam gratiam dabis pro indevotissimis et
brevissimis orationibus nostris! Et utinam saltem orationes nostrae
tepidissimae fide integra fierent! Sed quid dicam? Multi timeo
Christiani integrum diem sine aliqua Dei veneratione et oratione
transcurrunt, quod tamen apud Sarracenos, Turcos, Barbaros, Iudaeos,
Arabes absurdum esset fieri. Habent namque gentiles illi orationum
suarum etiam positionem et modum, quem non transgrediuntur pro ulla
occasione, nisi sit inevitabilis. De eorum orationibus et jejuniis vide
fol. 94. part. II. Occasionem loquendi nunc de illis praebuit mihi,
quia eos et nostros consideravi, ut dictum est. Igitur cum sol ortus
fuisset, non vidimus dispositionem ad recessum, et regressi sumus in
nostra habitacula, et ementes cibos manducavimus. Sedentibus nobis sic
ingressus est ad nos quidam pauper et miser Sarracenus, portans in
sporta pomerancias et botros ad vendendum nobis, et posuit se cum
sporta in terra sedens juxta latus meum. Accepimus autem de fructibus
suis, et dedimus sibi panem et ea, quae superaverunt nobis de
pulmentariis et commedit ut esuriens. Porro in capite habebat pileum
rubeum cum signo sarracenico. Et quia videbatur mihi bonus
simplicianus, tuli sibi pileum de capite, et eo inspiciente finxi me
habere nauseam, et faciem rugosam feci, et caput meum a pileo, quem
manu tenebam, averti, quasi detestans ritum Sarracenorum, et sputum
contra linteum pileo circumligatum projeci, videre volens, quid tamen
ad haec dicere vel facere vellet. Sarracenus autem (#87 A#) per omnes
angulos habitaculi circumspexit, et cum neminem vidisset, quem timeret,
arepto proprio pileo et congeminato in ore sputo super signum
sarracenicum projecit, et ligaturae maledixit et cum dextro pollice
sinistrae suae signum crucis impressit, et locum signatae manus
deosculatus est, et lachrymans multa loquebatur nobis, quae non
intelleximus: hoc tamen optime intelligere potuimus, quod Christianus
fuerat, et coactus abnegare fidem, et quod non erat Sarracenus, sed
pauper Mamalucus. Comestione peracta mansimus in habitaculo nostro in
umbra et quiete. Porro in pariete uno nostri habitaculi audivimus
quendam laborantem cum ferro in opposita parte, quasi murum perfodere
conaretur, de quo nulla nobis fuit cura, nec alicujus periculi
suspicio. Tandem foramen fuit factum, per depositionem unius lapidis.
Erant autem in alia parte mulieres sarracenae, quae foramen fecerant,
ut peregrinos viderent, quibus aspicientibus quidam milites
corridebant, et signis ac nutibus hoc, quod verbis non poterant,
expediebant. Quod cum quidam frater minor, qui deputatus fuit per
Guardianum circuire cameras peregrinorum, notasset, statim attulit
cementum et foramen obstruxit, iurans per Deum, si Sarraceni hoc
vidissent, omnes peregrinos atroci cruciatu tribulassent, quia sunt
vehementissimi zelotypi, et ad zelotypiae vindictam simul sine ratione
concurrunt. Satis enim lascivae videntur foeminae Sarracenorum esse.
Nam quidam juvenes milites, dum supra domum deambularent et
circumspicerent, viderunt in domo quadam tres foeminas stantes: quae
signabant eis manu, ut ad eas descenderent. An hoc fecerint ex
lascivia, vel ex dolo et malitia, quod magis credo: utrumque
periculosum est; nam statutum hoc habent: si Christianus repertus
fuerit, coire cum sarracena muliere, datur sibi optio, ut vel abneget
suam fidem vel subeat mortem, nec medium ibi est. Interea hora horae
successit et tempus transivit et nos sic stabamus, et ad recessum
anhelavimus. Iuvenum enim insultus et vexationes crescebant de hora in
horam, et vidimus nobis ex mora imminere periculum, quia nunc ille nunc
iste peregrinus commotus ex irrogatis injuriis excedebat. Unde quidam
leviter percussit quendam malum puerum jactantem eum cum lapidibus,
quod flevit, ad cujus fletum concurrebant Sarraceni sicut porci ad
defensionem grinientis socii, et non potuit peregrinus, qui puerum
percusserat, habere pacem, nisi pecunia fletum compesceret pueri. Sunt
enim pejores nequam juvenes in Rama, quam in quocunque loco, ad quem
peregrini declinant, nec licet ibi vim vi repellere. Timuimus ergo, ne
aliquod periculum incurreremus, et ad patrones accessimus instanter,
petentes importunte eductionem de fornace hac ferrea. Et promiserunt,
quod post horam educendi essemus.


               Descriptio civitatis Rama sequitur modica.

(#B#) Rama, sive Ramula, civitas media inter Palaestinam et Judaeam,
contermina Philistaeis et Judaeis, in sorte tribus Judae, in colle
sita, propter quod et Rama est dicta, quod idem est quod excelsum; unde
non solum illa, sed plures aliae civitates Rama vocatae sunt in terra
sancta, quae in altis locis sunt aedificatae. In multis tamen est
differentia in termino dictionis, unde Rama; a qua Ramatha, Ramathaiim,
Ramasse, Ramoth, Ramula, Aramathya. Haec autem Rama, de qua sermo est,
communiter in scriptura nominatur, de qua fuit S. Samuel propheta
natus. Hodie est civitas populosa et major quam Jerusalem, et nutrit
multos mercatores; sed muris per circuitum non est bene munita, sicut
et caeterae Sarracenorum civitates muris carent. Multae Muschkeae sunt
in ea, et per circuitum ejus. Et est sita in loco amoenissimo et
fertilissimo. Omnia sunt ibi in bono et levi foro, et omnia sunt ibi
suavia et optima: dempto populo, qui pessimus et singulariter
Christianis infestus. Multi Aethiopes mali ibi habitant et Mauri et
aliae gentes irrationabiles. De hac civitate mentio fit 3. Regum. 15.
et Matth. 2.


            Recessus peregrinorum a Rama in montana Judaeae.

Vespere facto in die S. Procopii accinximus nos ad iter et ordine, quo
veneramus, exivimus de hospitali, sacculos nostris in collis portantes.
Transeuntes autem per urbem accurrerunt undique populi, et stabant vici
pleni hominibus utriusque sexus, volentium nos videre. Et fuit pressura
magna, et cum hoc excitabatur terrae pulvis tam spissus, quod unus
socium collateralem vix potuit videre, et si vidit, agnoscere non
potuit, propter pulveris densitatem. Nam cappa mea nigra fuit adeo
pulvere infusa, quod non nigra sed grisea videbatur. Nullus potuit nec
oculos, nec os, prout necessitas exigit, aperire. Et hoc per totam
terram sustinuimus, demptis locis petrosis, et quando noctibus
peregrinabamur. In arctis viis erat periculum suffocationis propter
densam pulverem. In isto tumultu fui trusus casu ad parietem cujusdam
domus circa fenestras. Et cum turba tardius moveretur, et me
comprehensum ibi teneret, respexi per fenestram in habitaculum. Et ecce
ab intus stabant foeminae cum parvulis, et faciebant cum digitis
cruces, quas deosculabantur, signantes mihi, quod essent Crucifixi
cultores, et videbatur mihi, quod lachrymarentur. Et est bene
miseratione dignum, quod incolae terrae illius, in qua crucifixus est
Dominus, qui crucem colunt, manifeste crucis signum portare non audent,
(#88 A#) ignominiosa enim est in terra illa crucis gloria et odiosa. Et
accidit sanctae cruci sicut sanctis prophetis, qui non sunt sine
honore, nisi in patria sua. Luc. 4. Sic crux sancta in sua terra non
habet honorem, nec est accepta, sed peregrini de ultimis finibus terrae
venientes manifeste circumferunt signum crucis, quia apud eos evacuatum
est scandalum crucis. Igitur turbis procedentibus amotus fui a loco, et
extra urbem venimus et in campo gregem asinorum nostrorum reperimus cum
asinariis nostris, et juxta gregem exercitum Sarracenorum conducere et
protegere in itinere nos volentium. Ascendimus ergo bestias et cum
magna festinantia contra montana processimus, et in agrum Josuae juxta
Bethsames oppidum venimus, in quo agro percussi fuerunt quinquaginta
milia hominum, pro eo, quia arcam Domini ibi stantem viderunt, ut
dicitur 1. Reg. 4. et 5. etc. In eodem agro fixerant Arabes tentoria
sua, ultra trecenta, ad quorum aspectum fuimus nos et ductores nostri
multum territi. Et cum venissemus juxta tabernacula illa, non vidimus
ibi nisi foeminas miserrimas et parvulos nudos et nigros, et paucos
antiquos viros. Caeteri enim viri currebant ad capiendas praedas et pro
rapina evagabantur; pertransivimus ergo illa castra, nec erat, qui
manum contra nos elevaret. Et circa solis occasum ad montana inde
pervenimus. Cumque jam ipsa montana per vallem ingredi deberemus,
vidimus in faucibus vallis multitudinem hominum cum camelis, asinis et
equis, qui parabant se, venire in occursum nostrum. Sed et nostri
ductores etiam se ad resistendum eis ordinem fecerunt, et erant anxii
et timorosi, scientes eos esse Arabes raptores, et quod non nisi cum
violentia transitus noster per eos esset futurus, nec poteramus ad
dextram nec ad sinistram declinare, sed per medium eorum erat via
nostra, per strictam vallem. Dum ergo jam prope essemus, stabant illi
et introitum vallis ab una parte ad aliam observabant, et
praeoccupabant; exemptis pugionibus et gladiis recurvis, vibratis
lanceis et arcubus extentis. Nunquam memini me vidisse similes homines.
Erant enim nigri et corpore nudi, solis ardoribus adusti, solum circa
verenda operti quodam vilissimo tegumento, scuta ad collum dependentia
habentes, et erant saevi, iracundi et terribiles aspectu. Ex quorum
aspectu et comparatione Mauri et Sarraceni nostri, quos antea inhumanos
aestimavimus, nunc domesticos et pios et nobis quasi aequales esse
recognovimus. Videntes autem nostri ductores eorum propositum,
inciderunt in eos cum violentia et eos armis de via fugaverunt, et
nobis iter aperuerunt, clamantes, ut celerius festinaremus. Sicque
festinantes in loco nobis aperto transivimus. Quicunque autem
peregrinus eis occurrit, apprehensum eum pallio aut sacco trahebant tam
diu, quod aut rem apprehensam dimitteret tractus, aut de asino caderet,
aut aliquis de nostris eum liberaret: (#B#) unde multi de asinis
ceciderunt, et si non fuissent liberati, eos spoliassent. Erat autem
horribilis clamor ab utraque parte, et mirabili impetu concertaverunt,
quasi vellent armis se invicem irruere, et in isto litigio nos
pertransivimus ascendentes per vallem. Quod cum adversarii viderent,
lapides de torrente tulerunt, et post nos in nostros ductores eos
miserunt. Verum cum vidissent, se nihil vi a nobis posse obtinere,
cucurrerunt post nos, et cum humilitate et mansuetudine aliquid sibi
dari petierunt: sed parum reportaverunt. Sic ergo divisi sumus ab eis,
et nulli dubium, si fortiores nobis fuissent, non obstante salvo
conductu Soldani nos omnes spoliassent. Itaque sine alicujus peregrini
laesione evasimus, nisi quod quidam fuerunt tacti jactu lapidum, et
aliqui saccos, aliqui pileos in tumultu amiserant. Nemo ibi vulneratus
fuit, quia hoc bonum orientales habent, quod sanguinem fundere horrent.
Vallem igitur illam umbrosam ascendimus per asperrimum torrentem,
habentes montes petrosos ab utraque parte et altos, et post longum
ascensum ad quandam turrim venimus, juxta quam aqua erat in lacuna
congregata, et ibi lucem alterius diei exspectare volebamus, quia nox
tenebrosa erat, et vallis per se umbrosa, et de asinis descendimus. Sed
subito timor nostros ductores invasit; timentes, ne forte Arabes illi
super nos quiescentes irruerent, et in tam arto torrente defendere nos
non possent, clamabant resumere asinos, et consequenter ascendere
montana. A turre ergo, quae in pede montis stabat, ascendimus per viam
periculosam et altam, et ad quendam agrum venimus, et ibi etiam
quiescere cogitabant. Sed quia nos et bestiae nostrae sitibundi eramus,
nec ibi aquae erant, ulterius processimus in caligine, quia nec solis
nec lunae beneficio potiebamur, sed solum lumine alti firmamenti et ad
modicum micantium stellarum radiis dirigebamur: nec videre semitam
poteramus, sed quilibet sequebatur suum antecessorem. Cum autem in
altum venissemus, rursum ab alia parte descendimus, et ad quoddam
parvum villagium venimus, in quo erat fons bonus et frigidus, et ibi in
declivo montis in agro lapidoso asinis asinariis resignatis consedimus
super terram; et ductores nostri cum equis suis et asinarii cum asinis
per circuitum peregrinorum se locaverunt, ita quod conclusi eramus.
Accendimus ergo lumina, et produximus de sacculis nostris, quae de Rama
tuleramus; et asinarii nostri portaverunt nobis aquam, quam ab eis
emimus, et villani panes et fructus et aquam nobis attulerunt, de
quibus ad placitum emimus, et ita coenavimus. Porro locus mansionis
nostrae erat totus lapidibus plenus et asperrimus sicut Alpes illae,
quae sunt inter Ulmam et Wisensteig, et sub lapidibus latitabant
scorpiones, quod tamen ignoravimus, quousque luminibus ostensum fuit
nobis. Sarraceni autem videntes nos trepidantes dicebant, quod sine
timore quiesceremus, quia scorpiones camporum non nocerent sicut
domorum. Et sic confortati nullus se de loco suo movit. Porro nobis sic
sedentibus et quiescentibus (#89 A#) luna ante faciem nostram exorta
est, in cuius ortu singulare gaudium habuimus; illis enim, qui dormire
non possunt, jocundum est quidquid intercipit tenebras et umbras fugat.
Nullus somnus oculos nostros tenebat, nec dormitio palpebras gravabat,
nec tempora requiem optabant. Quamvis enim lassitudo post laborem
somnum naturaliter causet, et nos lassi fessique essemus, quia tamen
omnia nostra tota in sensitivas potentias quodammodo expansa
videbantur, impediebatur somnus: nihil enim nisi videre et
circumspicere desiderium animae nostrae expetiit, et ita tota anima
videbatur ad oculos contracta, quae non nisi ad videndum erat
sollicita. Ideo haec sollicitudo somnum ei abstulit; Ecclesiastici 42.:
cogitatus eis aufert somnum. Diem enim futurum ardentissimo desiderio
expectavimus, scientes nos visuros civitatem praeclaram Jerusalem. De
qua S. Tobias longe ab ea distans dicebat: beatus ero, si fuerint
reliquiae seminis mei ad videndam claritatem Jerusalem. Tob. 13. Et
alius dixit: propter Syon non tacebo, et propter Jerusalem non
quiescam: Esaj. 62. Et quis non cuperet videre civitatem illam electam,
de qua 2. Paralip. 6.: elegi Jerusalem, ut sit nomen meum ibi. Haec
enim est civitas, in qua Deo solvuntur laudes et vota, Psalm. 65. Te
decet hymnus, Deus in Syon, et tibi reddetur votum in Jerusalem. Quis
det mihi, inquit peregrinus affectuosus, ut nox haec discedat, et sol
festinus veniat, ut videam Jerusalem, exultationem universae terrae,
civitatem regis magni et Dei summi. O si quis audivisset illa nocte
postulationes desideriorum nostrorum pro sole et die futura, pariter
accensus una nobiscum fuisset desiderio videndi Jerusalem. Accubuimus
super lapides duros sicut Jacob Gen. 28. et socii scorpionum illa nocte
eramus, sicut Job struthionum Job. 30., unde propter multitudinem
scorpionum posset aeque bene locus ille dici ascensus scorpionis, sicut
ille, de quo habetur Josuae 15. Sed tam duritiam lapidum, quam
punctionem scorpionum mitigabat, imo dulcia reddebat ipsa dulcissima
Jersualem, quae in supremo horum montium consistens dulcedinem
diffundit, et eos stillare dulcedinem facit et lacte et melle fluere.
Sed et memoria eorum, quae in his sanctis montanis facta sacro tradente
eloquio legimus, omne venenum propulsabat, et duritiam mitigabat. In
his montibus templo profanato sancti Macchabaei demorabantur, inter
feras foeni cibo vescentes 2. Macchab. 5. Et filia Iephtae ad votum
patris mori parata nihil aliud a genitore suo petiit, nisi quod
permitteret eam ante mortem suam duobus mensibus circuire cum sodalibus
suis montes Israel, et plangere virginitatem suam. Putavit enim se
dolorem mortis lenius ferre, si montes illos sanctos ante mortem suam
posset ascendere, Iudicum 11. Moyses etiam ille Deo familiaris pro
munere accepit, quod[TR161] de transjordanis partibus fuit sibi
concessum haec montana videre, Num. 34. Sed et beatissimae virginis
Mariae peregrinatio haec montana singulariter reddit delectabilia,
eaque[TR162] sanctificat, de qua peregrinatione dicitur Luc. 1.: abiit
in montana cum festinatione. (#B#) In his montibus Christus Dominus
noster in oratione pernoctabat eosque sanctificabat. Hi montes sanctis
patribus pro muro fuerunt ab infidelibus, unde Iudith. 7. dicitur:
filii Israël non in lancea nec in sagitta confidunt, sed montes
defendunt eos, et muniunt illos colles in principio constituti. Ideo
idolatrae nolebant cum eis in montibus pugnare dicentes: fugiamus
Israël, quia dii montium sunt dii eorum, 3. Regum. 20. Dulce fuit nobis
in his montibus commorari. Puto enim, quod de nobis et aliis Christi
peregrinis dudum prophetatum fuerit et montibus promissum Ezechiel 6.:
montes Israël audite verbum Domini: ecce ego adducam super vos homines,
populum meum. Et Esai 65.: educam de Iacob semen et de Iuda possidentem
montes sanctos meos. Denique quamvis montes isti sint saxis magnis et
rupibus altis coagulati[TR163] et durissimis lapidibus perfusi, erant
tamen nobis molles, quia placuerunt servis tuis, inquit Psalmus,
lapides ejus. Ideo fecimus cum Iob. 5. pactum cum lapidibus regionis,
et inter lapides commorabamur Iob. 8. Et hoc ideo, quia posuit Deus
terminos terrae s. lapides desiderabiles, Esai. 54. Et ipsos lapides
amplexabamur cum Iob. 24. Et hoc de facto contigit. Novi enim quosdam
peregrinos ita terrae sanctae affectos, quod saepissime die ac nocte se
ad terram inclinabant et eam dulcibus osculis demulcebant et ipsos
lapides tanquam reliquias venerabantur. Hos lapides elegit Christus in
opere nostrae redemptionis. Nam in caverna lapidea conceptus fuit, sub
lapide et rupe natus, natus super lapidem positus, super lapidem stans
praedicavit, in caverna lapidea ter oravit, ad columnam lapideam
flagellatus fuit, coronandus super lapidem sedit, ante judicem Pilatum
super lapidem stetit, super scopulum crucifixus fuit, super lapidem
inunctus, in lapide sepultus, et de lapide ad coelos ascendit. Et
breviter redemptionis nostrae mysteria ad lapides consummavit. Unde in
passione petrae scissae sunt. Quis ergo Christianus non suavius
quiesceret super hos sanctos lapides, quam in strata molliori? Cui non
dulcescunt lapides, quos tetigerunt Domini Jesu, Mariae Virginis,
Patriarcharum, Prophetarum, Apostolorum et aliorum innumerabilium
Sanctorum pedes?

Duodecima ante solis ortum suscitati fuimus, et super asinos
ascendimus, et processimus in montibus sanctis. Post aliquorum autem
montium ascensum et vallium descensum, ecce optata dies firmamento
albescente in oriente aspirabat, et inde aurora rutilabat; solque de
cacuminibus montium prospiciens per terram radios suos spargebat, et
tamen adhuc Jerusalem procul erat. Processimus autem per vias asperas
et nihil nisi duram terram vidimus et saxosam. Unde milites peregrini
in asperitate terrae quodammodo scandalizati mihi sic dicebant: quid
nostri sacerdotes loquuntur? quid praedicatores praedicant? dicentes,
terram istam esse omnium terrarum optimam? Ecce, quam aspera via, quam
durissimi (#90 A#) montes. Quid Dominus Jersus in hac terra inculta et
solis ardoribus adusta voluit habitare? Unde inter verba contigit duos
peregrinos corrixari, quod vix poterant a se divelli. Et si diutius
disputassent, finaliter se invicem verberassent, quia durissime
contenderunt. Erant autem ambo puri saeculares, unus multum rudis,
alter acutus. Rudis arguebat contra terram sanctam, alius oppositum
tenebat, quod esset optima. Sed et ego ipse in secreto cordis mei dixi:
ecce illa est terra, quae melle et lacte dicitur manare; sed non video
agros pro panibus, nec vineas pro vino, nec hortos, nec prata virentia,
nec pomeria, sed ecce omnia sunt petrosa, adusta et ardia. Et dum mecum
sic tacite conferrem, mox responsum occurrit, scilicet quod haec terrae
duritia, ariditas et asperitas est maledictio promissa a Deo propter
mandatorum ejus transgressionem, unde Deuteron.[TR164] 28.: sit coelum,
quod super te est, aeneum, et terra, quam calcas, ferrea. Murumur etiam
nostrum et admiratio contra terram sanctam est ante multa millia
annorum praenunciatus, sicut dicitur Deuter. 29. Generatio futura et
peregrini, qui de longe veniunt ad illam terram videntes plagas terrae
illius et infirmitates, quibus eam afflixerit Dominus, sulphure et
solis ardore comburens; ita ut ultra non seratur, nec virens quidpiam
germinet in exemplum subversionis Sodomae et Gomorrhae et Syboim, quas
subvertit Dominus in ira et furore suo. Et dicent omnes gentes: quare
sic fecit Dominus terrae huic! quae est haec ira furoris ejus immensa?
Et respondebunt eis: quia derelinquerunt pactum et transgressi sunt
mandata Dei habitatores ejus: ideo et caetera.[TR165] Ex quibus
luculenter patet, quod terra stat juxta scripturae sacrae
pronunciationem: nec semper ita fuit, sicut ad oculum cernere potuimus.
Vidimus enim per circuitum montium deserortum vetustissimas macerias de
saxis ingentibus aedificatas, quas filii Israel creduntur fecisse, et
oleum, vinum ac frumentum et alia humanae vitae necessaria copiose de
altissimis et saxosis montibus habebant. Adhuc tamen, non obstante
infidelitate et malitia inhabitantium terram, copiose germinant vita
necessaria; vidimus enim in declivis montium inter macerias vites,
olivas, frumentum, hordem et alia. Insuper si terra praedicta
maledictione careret adhuc, desertam esse et duram[TR166] necesse
esset, cum non habeat habitatores, nisi paucos, malos et infideles. Si
quis scripturam sacram acute inspicere velit, magis argueret eam esse
nimis fertilem quam sterilem. Beatus tamen Jeronymus in Epistola ad
Dardanum determinat, quomodo terra illa lacte et melle intelligitur
manare, et quod illa magnifica terrae praeconia sint de terra
beatitudinis intelligenda. Interea quandam vallem intravimus satis
latam, agris cultam, et ab utraque parte altis montibus cinctam et
olivis venustam. In sinistro latere habuimus, montes Ephraim cujus pars
anterior est mons Sylo, et illius mons cacumen omnibus montibus Israël
videtur (#B#) esse eminentius. In hoc monte Sylo quondam civitas
nobilis fuit sita, et arca Domini multo tempore ibi mansit, adducta per
Josuam de Galgalis. Ibi Anna impetravit Samuelem. Ibi Ophni et Phineas
mali sacerdotes populum gravabant, 1. Regum. 2. Ibi Samuel propheta
primo Dominum sibi loquentem audivit, et Heli sacerdos ibi de sella
cecidit, ut habetur 1. Reg. 3. et 4. Ad hunc locum omnis Israël venit
adorare Dominum, antequam templum esset in Jerusalem. Sed propter
peccata sacerdotum[TR167] arca Domini fuit capta, sacerdotes occisi, et
Sylo penitus destructa et ad nihilum redacta. Ideo Jeremias, dum
subversionem Jerusalem praenunciaret, dixit, ut habetur Jerem. 26..:
dabo domum istam sicut Sylo. Propter hoc verbum fuit Jeremias captus,
et incarceratus, quia Sylo fuit annihilata. In Sylo fuit sepultus
Samuel propheta; ideo hodie ad Sanctum Samuelem dicitur: et forte fuit
translatus de Ramatha, ubi scriptura dicit eum esse sepultum 1. Reg.
25. Tempore autem Archadii imperatoris, ut dicit Jeronymus contra
Vigilantium, ossa beati Samuelis de Judaea translata sunt in Thraciam,
portantes ea in vase aureo et serico, ad quam translationem convenerunt
examina populorum a Palaestina usque Chalcedonem, et tanta jocunditate
sunt reliquiae istae receptae, ac si praesentem viventemque reciperent,
et in Christi laudes una voce resonabant. In pede hujus montis quondam
fuit civitas Gabaa, ubi uxor Levitae de Bethleem fuit occisa luxuria
Gabaonitarum propter quod multa milia hominum fuerunt occisa, et tribus
Benjamin paene deleta, ut habetur Judic. 29. Ascendimus ergo de vallis
torrente ad clivum sursum contra Sylo, quia vallis medium capere nos
non poterat propter sui artitatem, et non longe abfuimus, prope ad
latus Sylo in alto, nec tamen ductores nostri volebant nos ex toto
sursum ducere, quia festinabant venire citius in Jerusalem, ne solis
adores nos postea cruciarent. Olim semper ducebantur peregrini sursum
in Sylo, et ibi videbant civitatem sanctam Jerusalem et gaudebant. Ideo
locum hunc nominabant jubilum peregrinorum. Ad latus ergo Sylo
existentes vidimus adhuc magnos antiquos muros et ecclesiarum ruinas,
in montis supercilio: et conjectis oculis contra orientem vidimus
montem sanctum, montem praeclarum, montem Oliveti, et ecclesiam
dominicae Ascensionis in ejus cacumine: civitatem tamen sanctam videre
non poteramus, quamvis propinquior nobis fuerit monte Oliveti. Viso
autem illo sanctissimo monte cecidimus de asinis et cum devotione et
jubilo contra montem adoravimus. Visio enim a longinquo istorum
sanctorum locorum miro modo hominem laetificat devotum. Consequenter
postergavimus Sylo, et procedentes venimus in castellum Emaus sacrum,
quod secundum Lucam, Luc. ultimo, distat a Jerusalem LX. stadiorum,
quae faciunt VII miliaria italica et unum et dimidium theutonicum. Et
LX. stadia faciunt septem milia passuum et quingenta. In illo castello
descendimus de asinis et per maceriam ad locum ingressi sumus, ubi
hospitium fuit Domini Jesu, et duorum discipulorum, Lucae et Cleophae,
in die resurrectionis Domini, quando ut peregrinus intravit cum eis
(#91 A#) coactus, eumque in fractione panis cognoverunt. Hunc locum cum
debita devotione deosculati sumus et indulgentias recepimus (†). Ecce
peregrine, illa sunt prima vestigia Domini Jesu Christi, quae
deosculari meruisti. Et certe bene et pulchre ordinavit divina
sapientia, quod peregrino misero et laboribus confecto properanti in
Jerusalem occurrat ex ea Dominus ille gloriosissimus peregrinus, cui
dictum est: tu solus peregrinus es in Jerusalem, et in ejus
consolationem exhibuerat jam glorificati corporis sacratissima et laeta
vestigia ante omnia, quatenus his consolatus et confortatus possit
sequi in Jerusalem vestigia sacra ignominiosae passionis, ad quod
hortatur Petrus, 1. Petr. 2. Christus, inquit, passus est pro nobis:
vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia ejus. In hoc loco
corda discipulorum ardentia fecit, panem eis tribuit fractum, quod
nonnulli doctores dicunt fuisse eucharistiam, quam ibi ultimo confecit,
et cito recurrere in Jerusalem permovit. Dicunt enim quidam, quod illi
duo discipuli ex toto recesserunt a Jerusalem, et a discipulis,
nolentes amplius regredi: sed hic eos reverti fecit, unde eadem hora
regressi sunt in Jerusalem. Tempore Christi fuit hic oppidum pulchrum
et opulentum, et in destructione Jerusalem fuit et ipsum desolatum.
Postea autem restauratum fuit per Marcum Cornelium, et nominatum
Nicopolis: pro cujus instauratione Julius Affricanus legationem
suscepit, ut dicit Jeronymus de viris illustribus. Sed jam Sarraceni ex
toto destruxerunt, et praecipue ecclesiam hospitii Christi, cujus
ruinae solum in fundamentis patent. Adhuc hodie stant per villam
testudinata habitacula alta et magna desolata, et pauci homines ibi
habitant. Loco hoc sacro perspecto ulterius progressi sumus, et per
montuosa loca transeuntes in collibus vidimus ruinas multarum
capellarum et ecclesiarum, et de alto in vallem descendimus, quae per
transversum ab aquilone in austrum vergebat, per quam nos ab occidente
in orientem tendentes transire necesse fuit. Erat autem vallis
Therebinthi, in quo David Golyam gigantem lapidibus de torrente electis
prostravit, et caput sibi amputans in Jerusalem illud tulit 1. Reg. 17.
In medio ergo torrentis stetimus, et loci dispositionem consideravimus.
Est autem vallis fertilis, et stant hodie in ea multi therebinthi et
sunt arbores praestantes, in Syria maxime crescentes, resinam sudantes.
Sunt autem in duplici specie, scilicet masculina et foeminina, et
duplicem habent fructum. Masculus habet fructum ruffum magnitudine
lenticulae, de qua saepe multas arbores vidi. Faemina vero fructum
habet pallidum magnitudine fabae; de his fructibus tunditur oleum
sapidum et bonum.


            De eo, quod peregrini viderunt civitatem sanctam
             Jerusalem, et de ingressu eorum in Jerusalem,
                           dulcissimam urbem.

(#B#) Evagationis nostrae causa praecipua erat dulcissima civitas
Iherosolyma, [sic] cujus odor per orbem flagrans undique ad eam currere
facit fideles. Itaque de valle Therebinthi ascendimus, et dimisso
oriente contra austrum in clivo montis processimus, et ad hortos
arborum, olerum, et ficorum venimus inter macerias ascendentes. Et
conjectis oculis ad dexteram, ecce ut fulgur civitas sancta saepe
nominata et saepissime nominanda Jerusalem emicuit: cujus partem illam
vidimus, quae monti Syon annexa est, et ipsum sanctum montem Syon
vidimus cum omnibus structuris ejus et ruinis. Praecipue tamen arcem
Syon fortissimis muris et turribus munitum vidimus ita claro aspectu,
quod muri eminentes arcis et turres videbantur cingere civitatem, et
peregrinus, qui nunquam vidit Jerusalem, aliud aestimare non potuit,
nisi quod muri arcis Syon essent muri Jerusalem, quod tamen non est.
Cum ergo civitatem sanctam jam diu desideratam oculis nostris
cerneremus, repente de asinis cecidimus prostrati in terram, ipsam
sanctam civitatem devotissime salutavimus, regem ipsius Dominum Deum
primo adorantes cum vexillo crucis, et deinde his vel similibus verbis
ipsam alloquentes.

Salve Jerusalem civitas regis magni! Gloria et corona totius mundi,
gaudium et laetitia animae fideli! O Jerusalem, Jerusalem, surge et
leva in circuitu oculos tuos et vide! omnes isti peregrini congregati
de universis et ultimis mundi partibus venerunt tibi filii: tot de
longe jam jam veniunt ut intueantur splendorem tuum et gloriam Domini
super te singulariter ortam, ut propheta denunciat, Esaj. 60. sqq. Et
Tobias sic te collaudat: luce, inquit, splendida fulgebis, et omnes
fines terrae adorabunt te, nationes ex longinquo venient, et munera
deferentes adorabunt Dominum in te, et terram tuam in sanctificatione
habebunt etc. Tob. 13. sqq. Sed et sanctus Bernhardus, in sermone ad
milites templi, praeclarissimam illam civitatem Jerusalem his inclamat
verbis cap. 5. Salve, inquit, civitas sancta, quam ipse sanctificavit
sibi tabernaculum suum altissimus,[TR168] quo tanta in te et per te
generatio salvaretur. Salve civitas regis magni, ex qua nova et jocunda
mundo miracula nullis temporibus defuere ab initio. Salve, domina
gentium; princeps provinciarum; patriarcharum possessio; prophetarum
mater et apostolorum; et initiatrix fidei; gloria populi Christiani,
quam Deus semper a principio passus est oppugnari, ut viris fortibus
sicut virtutis, sic fores occasio et salutis. Salve metropolis terrae
promissionis, quae olim fluens lac et mel tuis duntaxat habitatoribus
nunc universo orbi remedia salutis, vitae porrigis alimenta. Terra
inquam bona et optima, quae in foecundissimo illo sinu tuo ex arca
paterni cordis coeleste granum suscipiens tantas ex superno semine
martyrum segetes protulisti, et nihilominus ex omni reliquo fidelium
genere fructum fertilis glebae tricesimum et sexagesimum et centesimum
super omnem terram multipliciter procreasti. Unde et de magna
multitudine dulcedinis tuae satiati et opulentissime saginati memoriam
abundantiae, suavitatis tuae ubique eructant, qui te viderunt, et usque
ad extremum terrae magnificentiam gloriae tuae loquuntur eis, qui non
viderunt, et enarrant mirabilia, quae in te sunt. Gloriosa dicta sunt
de te, civitas Dei. Sed jam ex his, quibus affluis, laetitiis, nos
quoque gustaturi ab occidente advenimus, et ecce in aspectu tuo
liquefactae sunt animae nostrae ex redundantia tuae dulcedinis.
Oratione igitur finita reascendimus asinos prae gaudio oculos plenos
lachrymis habentes et maxillas madentes. Sacerdotes ergo et religiosi
simul adunati inceperunt cantare: Te Deum laudamus etc., submissa tamen
et humili voce, ne ductores nostros offenderemus, quibus jubilus noster
altus et manifestus forte displicuisset. Altis ergo vocibus mentis
cantavimus, quia ingens altum et magnum erat gaudium, quo exultavimus,
nullis vocibus exterioribus explicabile. Hoc enim gaudium non ex
passione erat, sed ex ratione, non ex praesentia rei concupiscibilis,
sed rei ex charitate diligibilis: non erat gaudium dissolutionem
faciens, sed maturitatem inducens, non excitat risum, sed movet ad
singultum: non dissolvit corpus, sed concutit artus: non (#92 A#)
dilatat os ad ridendum, sed constringit vultum ad flendum: non movet ad
loquendum, sed ad silendum; non prodit in publicum, sed retrahit in
angulum: non facit clamare, sed spiritu orare et psallere. Cum illo
ergo ineffabili et dulci gaudio venimus super agrum fullonis, in quo
stetit Rapsaces blasphemans Deum contra eos, qui stabant in muris
Jerusalem, ut habetur 4. Regum. 18. et Esai. 36. In hoc agro juxta
castrum, quod ibi est per Soldanum constructum, descendimus de asinis,
eosque asinariis designavimus, et sumptis nostris sacculis bini et bini
ordinate contra portam mercatorum vel piscium processimus, cum silentio
et devotione junctis manibus ante pectora. Quidam autem de peregrinis
ex devotione, rejectis a se calceamentis, nudis pedibus incedebant per
omne tempus, quo in terra sancta versabamur, in hoc gloriosa vestigia
Salvatoris nostri venerantes, et beatissimae Virginis Mariae et
Sanctorum veteris et novi testamenti. Cum autem ad portam, quae dicitur
porta David, vel piscium vel negotiatorum, venissemus, per ipsam portam
inclinatis capitibus ingressi sumus. Quia in illo introitu indulgentias
plenariae remissionis consecuti sumus (††). Per vicum autem longum a
porta processimus, et ad quandam magnam ecclesiam clausam venimus, ante
quam erat atrium decorum magnum albissimo et polito marmore stratum.
Cum autem in atrio staremus, quidam de fratribus montis Syon in
eminentiorem locum se ponens pronunciavit nobis, hanc esse ecclesiam
sanctissimam toti mundo venerandam, in qua thesaurus Christianorum
pretiosissimus, dominicum scilicet sepulchrum, est reconditum. Quod cum
audivissemus, in ipso atrio ante fores ecclesiae nos prostravimus, et
adoravimus, et terram ipsam repetitis vicibus deosculati sumus. Pro
certo autem ipsis peregrinis sic in terra prostratis videbatur, quod ex
ipsa terra quaedam spiraret virtus, qua vehementius rapiebatur in
devotionem affectus. O Domine Deus, quam[TR169] dulce est osculum oris
tui, cum ipsum osculum non pedum sed vestigiorum tuorum tantum affectum
dulcescat! O frater mi, si in ista hora mecum in atrio illo fuisses,
vidisses et audivisses tam exuberantes lachrimas, tam amaros et
cordiales gemitus, tam dulces ejulatus, tam alta suspiria, tam profunda
lamenta et ex intimis singultus, tam quieta et jocunda silentia, et si
cor lapideum habuisses, liquefactum fuisset, et simul cum ipsis
peregrinis lachrymantibus resolutus in lachrymas uberes fuisses. Vidi
ibi quosdam peregrinos quasi destitutis veribus resolutos in terra
jacere, se quodammodo ignorantes prae nimio sensu devotionis. Alios
vidi hinc et inde de angulo in angulum cum planctu migrare, quasi
spiritu alieno impellerentur. Aliqui stabant fixis in terram nudis
genibus et brachiis in modum crucis extentis cum fletu orabant. Aliqui
vero tanto singultu concutiebantur, ut sustinere se non possent, et
sedere cogerentur, et caput propriis manibus stringere, ut singultus
crebrius eructuantes sufferre valerent. Aliqui jacebant immobiliter
prostrati[TR170] tam (#B#) diu, ut viderentur exanimes facti. Super
omnes autem mulieres peregrinae sociae nostrae et sorores quasi
parturientes clamabant, ullulabant et flebant. Aliqui vero peregrini
prae nimia devotione nescientes se regere, inmoderati[TR171] erant, et
prae nimia diligentia, qualiter se Deo possent exhibere placabiles,
quibusdam gestibus insolitis et puerilibus movebantur. Delectabile
valde fuit videre seriosissimos et varios peregrinorum mores in
devotione in locis sanctis, quae loca mirabilem efficaciam habent ad
movendum hominem ad fletum, gemitum et suspiria, qui alias nullis
sermonibus, nec admonitionibus, nec scripturis, nec picturis, nec
figuris, nec exemplis, nec promissis, nec minis, nec prosperitate, nec
adversitate moveri potest. Sed tamen nec hoc generaliter omnibus datur
visitantibus loca sancta, sed ut scilicet singulari devotione et
pietate afficiantur. Vidi enim quosdam, utinam non vidissem, qui
directe contrariis perversis affectibus movebantur, commoti propter
pios affectus bonorum devotorum. Vidi namque in omnibus praetactis
devotionibus peregrinorum, quod quidam stolidi et aridi peregrini, imo
bestiales animales, [sic] spiritum Dei non habentes, stabant et
caeterorum devotiones, fletus, prostrationes, pectorum punctiones et
caetera talia subsannabant et deridebant. Et quod damnabilius[TR172]
est, isti rudes et coeci omni devotione et affectione vacui, spurcitiis
repleti tales devotos judicabant fatuos, hypocritas, ostentatores,
fictos et non sanae mentis esse, eosque postea despectui habebant, et
cum eis dedignabantur conversari, detrahentes eis, fatuos, hypocritas
et Beghardos nominantes. O quam inutilis et maledicta talium
peregrinatio, qui in tam sancto loco sanctos mores derident et
pervertunt. Pejores tales sunt Sarracenis et Judaeis, qui nullum
Christianum devote se gerentem derident. Nam quando venimus in atrium
hoc sanctum, multi juvenes Sarracenorum accurrerunt, ut deriderent, sed
tantum serium peregrinorum videntes recesserunt, remanentes autem una
nobiscum fleverunt. In hoc atrio indulgentias plenariae remissionis
accepimus[TR173] (††). Porro orationibus finitis surreximus de terra,
et ad ostium ecclesiae accessimus, ibique per foramina, per quae cibus
ministratur sancti sepulchri custodibus intus conclusis, respeximus, et
sanctissimi dominici sepulchri capellam in medio ecclesiae stantem
vidimus et ascensum montis Calvariae, et denuo devotionis affectu
delectati sumus. In ipso etiam atrio locus ille sanctus marmore
signatus est, in quo Dominus Jesus crucem bajulans et videns scopulum
Calvariae prae angustia sub cruce in terram corruit. Hunc locum
devotissimum crebris vicibus deosculati sumus et multis lachrymis
vestigia illa sanguinea irrigavimus, et illa sunt secunda Domini Jesu
vestigia. Nec putandum est carere mysterio, quod prima vestigia erant
nobis de corpore Christi glorioso oblata et secunda de corpore
flagellato et crucifigendo (#93 A#), ut ostenderetur, hic nihil aliud
quaerendum nisi gloriam coelestem, ad quam nemo venit nisi per crucis
bajulationem. Igitur exercitiis his finitis educti fuimus per Calinos
de atiro, vel de platea sancti sepulchri, et per viam ante plateam
pertranseuntes ex opposito templi sancti sepulchri sursum ascendimus ad
hospitale S. Johannis, quod magnum est habitaculum testudinatum,
miserum et desolatum, pars duntaxat antiqui hospitalis, et est locus,
sicut sunt magna refectoria in magnis conventibus, in quibus multus
monachorum est numerus. Et ibi conjunxerunt se peregrini per suas
societates. Porro nobiles de Suevia, Domini mei, habuerunt locum in
fine habitaculi, ubi est quaedam habitatio seorsum ab aliis, in loco
clauso et pulchro et honesto. Comes vero dominus Johannes de Solms cum
sua societate transierunt cum Calino parvo Elphahallo in domum suam, et
ibi manserunt. In mea prima peregrinatione non fuimus ducti in
hospitale, sed in quandam domum magnum sub monte Syon, in Mello, et ibi
deguimus, nec unquam tunc vidi hoc hospitale, nec scivi, quod vestigia
hospitalis S. Johannis apparerent. Cumque peregrini se locassent, ad
placitum venerunt Sarraceni et Judaei et orientales Christiani,
apportantes panes, aquam, cibaria cocta, et fructus, sicut dixi fol.
84., de quibus emerunt et manducaverunt. Porro pater Gardianus montis
Syon misit ad hospitale fratres duos, et omnes religiosos jussit duci
ad montem Syon; sic enim consuetum est, quod religiosi cum fratribus
minoribus in monte Syon manent. Inter quos ego cum duobus fratribus
ordinis Praedicatorum, quorum unus erat provinciae Franciae de insulis,
alter vero de Neapoli, Provinciae Siciliae, fuimus educti de hospitali
ad montem Syon in conventum fratrum minorum: a quibus charitative
fuimus recepti et tractati: et propriam cellam nobis tribus
assignaverunt, et ita cum eis manducavimus, bibimus et dormivimus et
Deo pariter servivimus. In illa cella post omnium peregrinorum recessum
mansi multis diebus in bona pace et optima provisione de charitate
patrum et fratrum minorum montis Syon.


      Visitatio sanctorum locorum montis Syon et eorum descriptio.

Tertia decima die, quae fuit dominica 7. post festum Trinitatis et
festum S. Margarethae virginis, misit pater Gardianus aliquos de
fratribus suis ad hospitale S. Johannis, et vocavit omnes peregrinos ad
Missae officium in montem Syon. Et ascenderunt omnes cum illis
fratribus in ecclesiam Syon, (#B#) exspectantes in ea tempus summi
officii et Missarum. Erat enim adhuc mane ortus solis, qui nondum ortus
fuerat, quando peregrini ascenderunt. Porro fratres ob peregrinorum
dominorum reverentiam chorum, ecclesiam et altaria pulchre ornaverunt
et vestierunt pretiosis pannis. Nunquam vidi pretiosiores pannos,
mulierum opere factos cum imaginibus vitae Christi et mortis, quam ibi.
Unde Sarraceni magni et Turci et Mameluci a longinquo venientes petunt
sibi pannos aut tapetias [sic] illas monstrari. Et quando domini
praefecti et capitanei civitatis Jerusalem habent charos hospites,
ducunt eos in montem Syon, et rogant fratres suspendi et ostendi
pannos. Hos pannos dux Burgundiae Philippus pro illa ecclesia fecit
fieri, qui multa alia bona illi conventui contulit. Sed et alia
ecclesiae illius ornamenta sunt pretiosa. Altare[TR174] majus repletum
stabat monstrantiis et reliquiariis deauratis, et tabula super altare
deaurata, in qua juxta sanctum Franciscum depictum stat etiam sanctus
pater noster Dominicus notabiliter pictura expressus. Ecclesia illa non
est magna, quia solum est pars ecclesiae Syon. Olim enim, dum adhuc
Christiani regerent terram illam, erat grandis ecclesia in loco illo,
quam Sarraceni destruxerunt[TR175] usque ad absidem vel capellam, quae
ecclesiae et choro in dextero latere erat annexa. Et haec pars est
hodie ecclesia et chorus fratrum. Ruinae antiqui chori et ecclesiae
adhuc manifestissima patent, ut sequentia demonstrabunt. Igitur cum sol
ortus esset et tempus Missas celebrandi adesset, pulsavit sacrista
tabulam, non enim habent nec campanas, nec nolas, nec tintinabula, nec
sinuntur quovis modo habere ab infidelibus, sed tabulis ligneis dant ad
Officia signa, sicut nos facimus feria VI. Parasceves. Et congregatis
omnibus in ecclesiam cantaverunt solenniter primam et tertiam, et post
tertiam processit pater Gardianus cum suis ministris pretiose ornatis
ad summum Officium perficiendum, et cantor alta voce inchoavit canticum
de canticis Syon: Spiritus Domini replevit, et omnes clerici et
peregrini docti adiuvabant eum, et cum jocunda solemnitate Missam de
Spiritu sancto cantavimus. Hoc enim Officium congruebat loco, quia ibi
Spiritus sanctus missus est visibiliter discipulis; et tempori, quia
erat dominica VII., in qua de 7. panibus fit mentio, qui VII. dona
Spiritus sancti designant. Sub Officio nos sacerdotes celebravimus in
quatuor altaribus paratis, et mihi fuit datus locus celebrandi inferius
in ambitu, in capella S. Thomae Apostoli, quae est in loco ubi Dominus
Thomae dixit: infer digitum tuum huc, Johann. 20. Post evangelium summi
Officii vertit se pater Gardianus et in Latine fecit pulchrum sermonem
de commendatione locorum sanctorum, et de devota eorum visitatione,
quem sermone interpretabatur venerabilis pater Paulus Guglinger in
Theutonico saecularibus. Porro sub Officiis erant ostia (#94 A#)
clausa, et Sarraceni a foris stabant cum mercatoribus in multo numero.
Contigit autem sub Officio post sermonem aperiri ostium propter
cujusdam emissionem; hoc videntes Sarraceni cum tumultu se in ostium
ingesserunt, et ecclesiam ingressi sunt, juxta altaria stantes,
mysteria nostra respicientes: nullam tamen irreverentiam fecerunt, nisi
quod ibi stabant et admirabantur. Sacerdotes autem ipsis praesentibus
pausabant, quousque per fratres essent ejecti, qui non vi pellendo aut
trahendo aut litigando, sed mansuete inducendo et rogando eos
secluserunt, et ita officium finitum est.


           Sequitur processio ad loca sancta montis Syon; et
                     primo ad locum ultimae coenae.

Consummato Officio parabant se Fratres minores ad processionem
sollemnem et sacris inducti vestibus cum cruce; vexillis, cereis,
reliquiariis, thurilibus, et aqua benedicta procedebant. Cunctis itaque
cum eis procedentibus incepit cantor magnam habens vocem alta voce
jocundum hymnum de canticis Syon: pange lingua gloriosi corporis
mysterium; et cum illo cantu processimus nos sacerdotes ante, et alii
peregrini sequebantur: et in chorum venimus ad summum altare, quod illo
sanctissimo loco creditur esse erectum, in quo Dominus Jesus ultimam
coenam cum suis discipulis fecit, et ibi panem et vinum in corpus et
sanguinem transsubstantiavit et discipulis sumenda tradidit, eosque
sacerdotes illius sacramenti ibi consecravit. Ad hunc locum
sanctissimum accessimus unus post alium, et prostrati locum sub cavato
altari deosculati sumus, et indulgentias plenariae remissionis
accepimus (††). Ecce peregrine frater charissime, hic domus, hic
coenaculum, hic mensa, ubi panis coelestis, panis Angelorum, donum
utique ineffabile propinatur, quod solum habet accendere desiderium,
humilitatem ingerere, compunctionem inducere, praebere fiduciam, spem
erigere, ad amorem inflammare, infundere gaudium, excitare ad
reverentiam, mentem liquefacere, et affectus dulcissimos provocare.
Super omnia loca sancta est hic honore dignissimus, si modum
attendamus, quo summum bonum se nobis communicavit, omnis namque locus,
quo nobis confertur aliquo modo Deus, est nobis utique venerandus:
sicut Nazaret, ubi recepimus Deum incarnatum; Bethleem natum; mons
Calvariae tribuit nobis eum crucifixum. Ideo merito haec loca honore
sunt digna: sed plus ille, in quo salubrior facta fuit communicatio,
quam in caeteris locis et intimior, praebens se hic in edulium, corpus
suum in cibum et sanguinem in potum, ut cibatus fieret unum cum cibo,
quia qui manducat meam carnem, inquit, et bibit meum sanguinem, in me
manet et ego in ipso. Sed et praeter haec ineffabilia hic finivit
typica et legalia, et nova instituit sacramenta. Johannem in sinu
recumbere permisit; proditorem (#B#) suum Judam se scire affirmavit;
Petro casum suum praedixit; fugam omnium discipulorum praenunciavit:
sermonem dulcissimum et longum fecit, et ultimum Vale his suis
discipulis pacem reliquit. Igitur cum circa locum illum omnia
perfecissemus cantando, legendo, quae signata erant in processionali
peregrinationis terrae sanctae, cum gratiarum actione recessimus.
Habentur enim processionalia, libelli, in quibus omnes versiculi,
collectae, responsoria signantur et hymni et psalmi circa loca sancta
legenda et cantanda per omnia loca transmarinae peregrinationis. De his
libellis ego comparavi unum pro me, quo usus fui in locis sanctis.


                      Lotio pedum ibi fuit facta.

Ad illo loco ad dextram partem chori ulterius processimus cum cantibus
ad mandatum in die coenae cantari consuetis, et ad locum sacrum
venimus, in quo Dominus Jesus lavit pedes suorum discipulorum post
coenam. In hoc est altare pulchrum, ante quod prostrati locum
deosculabamur, et indulgentias accepimus (††). Sed precor te dilecte
peregrine, ut nec ab hoc loco discedas sine praevia contemplatione.
Vide et considera hic stupendum gestum negotium. Nam Dei filius aeterna
divinitate potens et genitoria mentis pulchritudine pollens, qui
universa nullo opitulante subsidio condidit et decoravit, cui omne
coelum et vagi stellarum motus inserviunt, sub quo, ut ait Job,
curvantur, qui portant orbem, divinam altitudinem adeo inclinavit atque
deflexit hic in illo loco, ut pedes immundos, foetidos, lutosos
discipulorum, servulorum, piscatorum, peccatorum atque proditorum suis
ipse manibus dilueret in saluberrimum exemplum.


              De loco, in quo missus fuit Spiritus sanctus
                     Apostolis in die Pentecostes.

Consequenter incepit cantor hymnum jocundissimum de canticis Syon: Veni
creator Spiritus, mentes etc. Et cum illo cantu egressi fuimus de
ecclesia in conventum supra ambitum, quia ipse chorus et ecclesia sunt
supra alia habitacula aedificata, ita quod undique per gradus in
ecclesiam ascenditur, et de ecclesia supra testudinem claustri vel
ambitus circuitur per tres partes quadri. Non enim habet ambitus nisi
tres partes, et quarta pars est ecclesiae murus. Sic ergo transivimus
in ecclesia, descendimus ab oriente contra occidentem, et in fine
ecclesiae per ostium exivimus contra austrum, partem unam ambitus
perambulantes, et iterum convertimus nos contra aquilonem et ad caput
chori venimus, ibique per gradus ascendimus ad quoddam habitaculum,
cujus ostium lapidibus obstructum, propter causam dicendam fol. 290.
Hoc enim habitaculum est ad caput chori, quia (#95 A#) chorus ab
oriente nullas habet fenestras praestante hoc habitaculo impedimento:
sed solum lumen habet a meridie. Ascendimus ergo cum processione
praedictos gradus, et ante obstructum ostium prostrati adoravimus, et
plenarias indulgentias etiam hic accepimus (††), et hymnum inchoatum
cum suavi modulation concinimus, adeo quod sonus procul per omnem
montem Syon et per Jerusalem diffundebatur. Non enim erat locus
clausus, sed sub divo in alto consistentes jocundissime cantavimus:
recordati quod in hoc loco coeli distillaverunt a facie Dei Synai, a
facie Dei Israel, et pluvia voluntaria segregata est haereditati
Christi. Hic namque Spiritus sanctus repentino sonitu super discipulos
venit mentesque carnalium in sui amorem permutavit et foris
apparentibus lignis igneis intus facta sunt corda flammantia, quia dum
Deum in ignis visione suscipiunt, per amorem suaviter arserunt.
Christus enim coelestia petens praecepit discipulis, a Jerusalem ne
discederent, sed Patris promissionem exspectarent. Et ingressi huc in
hoc habitaculo clausi manebant propter motum Judaeorum, et erant hic
desolati et orphani, ignari et inscii, timorosi et trepidi. Sed
Spiritus sanctus adveniens consolationem dulcissimam attulit,
sapientiam clarissimam infudit, robur fortissimum dedit, et constantes
et in gratia confirmati mundi principatum acceperunt. Hunc locum
sanctum clarius describam, cum de sepulchro David venerit dicendum.


     Locus, ubi S. Thomas Apostolus dubius Domini vulnera tetigit.

Deinde locum illum deseruimus et per gradus prope locum descendimus in
ambitum, et in capellam S. Thomae venimus, ubi idem Apostolus utiliter
dubitans cicatrices fulgidas corporis Christi tangere meruit.
Procedentes autem ad locum illum hymnum gaudiosum cantavimus: Exultet
coelum laudibus, resultet terra gaudiis etc., et in loco prostrati
iterum plenariae remissionis indulgentias consequuti sumus (††). In hoc
loco S. Apostoli Thomae singularem gratiam contemplati sumus. Omnes
enim, quos legimus, circa hoc latus, in quod S. Thomas manum jubente
Christo misit, aliquid egisse, singulari quadam praerogativa gratiae
remunerati extiterunt. Longinus enim miles incredulus et crudelis, ac
debilis visu, jussu Pilati cruci asstitit, et vibrata hasta in latus
Salvatoris infixit, et cor sanctissimum Christi transfixit. Casu autem
sanguine per hastam decurrente, oculi ejus tacti clare vidit, et lumen
mentis et corporis accepit, ac martyrium celebre pertulit. Beatus
Johannes Evangelista latus hoc vidit, et quod aqua et sanguis exivit,
conspexit, et credidit, et testimonium mysteriorum maximorum perhibuit.
S. Thomas Apostolus vidit, tetigit, (#B#) et solidissimus ac
apertissimus fidei confessor effectus est, et sententiam nobis valde
consolatoriam audivit: quia, inquit Dominus, vidisti me Thoma,
credidisti: beati, qui non viderunt et crediderunt. Caeteri etiam
Apostoli, quibus ostendit Dominus manus et latus, viderunt, et aperti
sunt ex hoc oculi eorum, ut intelligerent scripturas, et gaudio
replerentur ineffabili. Beatus Bernhardus orans ante Crucifixum visus
est solvi a cruce ipse Crucifixus, seque super orantem reclinare, quem
orans suscepit, et os suum ad latus Crucifixi applicuit, et inde
melliflua doctrinarum suxit. Sanctus insuper Franciscus vulneribus
Christi vehementer affectus stigmata Domini Jesu mirabiliter et
sensibiliter in suo corpore portare meruit. Insuper Sancta Katharina de
Senis ex hoc sanctissimo latere ebibit, et devotione dulcissima
inebriata fuit. Dum enim cuidam foeminae infirmae ulcus horridum
pectoris et foetidissimum habenti serviret, cum qua propter
intolerabilem foetorem nemo manere posset, quodam die virgo Christi,
dum ulcus illud detexisset, ut ipsum lavando purgaret, mox tantus et
tam horridus foetor exhalavit ex eo, ut cuncta interiora virginis
moverentur ex nausea, quod virgo sancta sentiens contra carnem suam
indignata nimium, juravit; dicens: vivit, inquit, altissimus, sponsus
dulcissimus animae meae, quod idem, quod tam abominaris, intra tua
viscera recondetur. Mox illius foedi vulneris loturam cum sanie in
scutellam recolligens, ad partem se retrahens totum bibit. Quo facto
abominatio cessavit, et non solum nauseam non habuit, sed dulcedinem
inenarrabilem sensit. Nocte autem sequenti apparuit virgini Dominus
Jesus, ostendens ei quinque vulnera in cruce suscepta, et ait: quia
heri ex charitatis meae ardore laetanter abominabilem potum sumpsisti,
conculcans naturam proprii corporis, propter quod dico tibi: sicut in
hoc actu tuam excessisti naturam, sic ego dabo tibi potum, qui omnem
excedit humanam naturam et consuetudinem. Applicans dexteram ad collum
virginis et ipsam ad vulnus sui lateris approprians, bibe, inquit,
filia de latere meo potum, quo anima tua suavitate implebitur, quod
etiam in corpus tuum mirabiliter redundabit. At illa cernens se positam
ad fistulam fontis vitae sacratissimo vulneri os applicans corporis,
sed longe amplius os mentis, ineffabilem et inexplicabilem potum hausit
per non parvae morae spatium, tam avide quam abunde. Tandem ab ipso
fonte sejungitur satiata et sitibunda simul, et immutata in melius ex
hoc, et deinceps profecit, ut patet ejus Legenda parte II, cap. 4. Ecce
quanta virtus vulneris Christi. Denique ferrum lanceae, quo Christi
latus apertum fuit, Nürenbergae habetur, quod et vidi et in manu habui;
tantae virtutis est, ut multa milia hominum singulis annis sexta feria
proxime post octavas Paschae confluant ad videndum et honorandum sacri
lateris ferrum. Accede ergo charissime peregrine, et mente cum S. Thoma
vulnera tange, rogans sanctum Apostolum, ut te admittat in suum
consortium. In hac capella stat (#96 A#) unum decorum altare, et in eo,
me moram habente Jerosolymis, frequenter horas canonicas persolvi.


             De loco, ad quem Dominus duxit discipulos, ut
            secretius eis loqueretur, quando dixit: surgite,
                              eamus hinc.

Expedito Officio processionis juxta hanc capellam gyravimus inferius
per ambitum per tres ejus partes, et sub ecclesia aliam capellam
ingressi sumus devotam et occultam. Haec capella creditur esse locus
ille secretus, ad quem Dominus Jesus duxit discipulos, quando dixit:
surgite, eamus hinc, ut habetur Johann. 14. in fine capituli. Dicunt
enim doctores, Sanctus Thomas, Albertus Magnus, Hugo et Lyra, quod post
coenam lotis et communicatis discipulis, cum Dominus sermonem faceret,
sedens in loco, ubi coenati fuerant, et manifeste diceret se tradendum,
et quod post modicum eum non essent visuri, et hoc discipuli turbati et
territi, aspiciebant continue contra ostium coenaculi, timentes
captionem magistri, et minus attenti erant ad suos sermones, et quia
volebat eis adhuc aliqua ardua dicere, ut illa attentius audirent, et
minus timerent, dixit: surgite: eamus hinc. Et descenderunt de
superiore coenaculo ad habitaculum inferius, et ibi perfecit sermonem
et ultimatam devotissimam orationem, quae habetur Johann. 15. et duobus
capp. sequentibus. In tota serie sacrae scripturae non habetur ita
devota, dulcis et consolatoria et plana oratio sicut Johann. 17., quae
in hoc loco facta esse creditur a Christo. Procidimus ergo ibi ante
altare petentes a Domino Jesu nos participes fieri suae devotissimae
orationis ibi factae, et indulgentias accepimus (†). In hoc sacro
habitaculo est pars columnae, in qua flagellatus fuit Christus, in muro
cancellis ferreis obfirmata, ita tamen, quod digitis potest attingi.
Sunt etiam in latere ejus lecti pro hospitibus, in quibus in prima mea
peregrinatione dormivi. Est etiam ibi cella fratris sacristae, et
fratris Johannis, qui milites creat in sancto sepulchro, et est etiam
fratrum procurator etc. Ab illo ergo loco sursum per lapideos gradus
ascendimus in ecclesiam, et finem processioni fecimus. Haec enim sunt
loca intra conventum sancta situata. Extra vero sunt multa plura loca
sancta, ut patebit.


          De prandio peregrinis dato per fratres montis Syon.

Processione finita, quae quasi usque ad meridiem duraverat, cum
peregrini in hospitale descendere vellent, accurrit Pater venerabilis
Gardianus, et frater Johannes procurator, et omnes peregrinos ad
prandium invitaverunt. Paraverant autem pro nobis mensas et tabulas
longas in horto Conventus, quia multi eramus, et locus strictus et
super tabulam longam erat extensus pannus desuper ad longitudinem
tabulae, ad faciendam umbram contra solis aestum: et pictura panni fuit
missio Spiritus sancti. Discubuimus ergo omnes, demptis quibusdam
nobilibus militibus, qui (#B#) ex humilitate se ad serviendum mensis
exhibuerant. Cunctis autem sedentibus, et cum disciplina
convescentibus, accessit quidam vir vestitu pauper, quem prius in
agmine peregrinorum non videram, et in medio discumbentium stans, ita
ornata locutione et decora eloquentia oravit lingua latina, quod omnium
intuitum ad se convertit, et in stuporem etiam non intelligentes
vertit, propter promptam et delectabilem expressivam. Oratio autem ejus
fuit de praeconiis locorum sanctorum, et de laude peregrinationis. Post
rhetoris verba accessit ad locum suum generosus vir, dominus Johannes
de Cymbern baro, vir prudens et eloquens, qui unus servitorum erat, et
ex commissione Patris Gardiani in Theutonico orare incepit, grates
referens dominis peregrinis, quod ad pauperum fratrum mensam
accesserunt, rogans, ut de oblato cibo et potu contenti starent. Et si
qui essent, qui refundere fratribus charitatem vellent, et indigentiae
eorum misereri, possent de ea re loqui cum fratre Johanne de Prussia,
procuratore Conventus, quem in ambitu stantem reperirent. Nullatenus
enim voluit Pater Gardianus, quod collecta fieret in mensa, nec
consensit, ut intimaretur peregrinis, quod frater Johannes esset
accepturus pecuniam nomine fratrum, sed nobiles ex se hoc fecerunt.
Finito autem prandio et bene nobis refectis cum gratiarum actione
surreximus. Porro nobiles ad fratrem Johannem accedentes notabilem
eleemosynam Conventui dederunt, aliqui VI ducatos, aliqui V, aliqui
IIII, aliqui III, aliqui II, et minima eleemosyna fuit I ducatus.


             Visitatio sanctorum locorum montis Syon extra
                       septa monasterii fratrum.

Finitis his, quae dicta sunt, accessimus nos peregrini ad Patrem
Gardianum, rogantes, quatenus dignaretur nobis adjungere fratres
aliquos, qui ducerent nos per reliqua loca sancta montis Syon extra
monasterium, et placuit Patri petitio nostra, et mirabatur in fervore
peregrinorum: quod etiam post labores habitos adhuc se ultro offerrent
ad ampliores labores: Nemo quippe aestimet visitationem sanctorum
locorum esse laborem parvum: tum propter calores intensos solis, tum
propter transitum et genuflexiones et prostrationes; tum etiam et
maxime propter conatum, quo quilibet tota virtute conatur se excitare
ad actualem devotionem et ad contemplationem eorum, quae in locis
sanctis sibi demonstrantur, et ad devotam orationem et recollectionem,
quod utique absque magno labore fieri non potest, cum talia quietum et
non gyrantem hominem (#97 A#) requirant. Conari ergo et niti ad mentis
recollectionem cum corporis emigratione de loco ad locum exercitium est
magni laboris; quod quidam peregrini ferre non valentes descenderunt ad
quietem in hospitale, ita quod minor pars mansit in labore
peregrinationis. Adjunxit ergo Pater Gardianus nobis aliquos fratres,
cum quibus ire inchoavimus ex interiori horto fratrum, ubi comederamus.
Cum ergo de illo horto claustrum ingrederemur, ante refectorium et
coquinam, venimus ad cisternam profundam aquas habentem frigidiores,
quam fuit in tota Jerosolyma. De hac cisterna dicunt haustam fuisse
aquam a Christi discipulis pro coena dominica: pro temperamento vini,
pro confectione sacramenti, pro lotione pedum et manuum, et pro aliis
coenae usibus. Ob reverentiam ergo jam dictorum factorum aquam hausimus
et cum devotione bibimus. De qua ego de post saepe abunde bibi in
intensissimis caloribus, nec sensi molestiam. Credo quod ad literam
fons iste sit unus de fontibus Salvatoris, de quibus dicitur Esai. 12.:
haurietis aquas in gaudio de fontibus Salvatoris: et sequente: exulta
et lauda habitatio Syon. A fonte illo ambitum sumus ingressi ad portam
Conventus, quae foris ducit ad publicum. Porta haec est demissum
ostiolum, per quod nemo ingredi valet nec egredi, nisi incurvatus
capite et dorso. Janua tamen est fortis et ferrea, quae dum clauditur
catenis et repagulis ferreis firmatur: et hoc propter furiam
infidelium, ne commoti subito irrumpere valeant, et Conventum
dilanient, sicut olim fecerunt, prout hodie cernitur in dormitorio
juxta rosarium et librariam; ubi erant pulchrae cellae et opere arcuato
factae, quae destruxerunt et testudines dejecerunt, nec hodie sinunt in
modum pristinum reformari. Valde enim ex levi causa et de facili contra
Christianos commoventur, et in eos saeviunt, et ideo, ne subito moti
statim ad nocendum procedere possint, firmiter se fratres concludunt.
Sic etiam alii Christiani orientales domus munitas ferreis portis
habent clausas propter eandem causam.


                  De loco oratorii b. Mariae Virginis.

Regressi igitur sumus cum fratribus per illam portam sine apparatu
processionis solemnis, et sine cantu, et venimus primo ad gradus
lapideos, per quos in ecclesiam sursum est ascensus. In his gradibus
procubuimus ad orationem, venerabile sacramentum et loca sancta ab
intra venerantes. Ab inde surreximus et ad angulum exteriorem ecclesiae
venimus, et ibi est locus, in quo beata Virgo Maria oratorium suum
habuit. In eo ergo loco prostravimus nos, et orantes indulgentias
accepimus (†). Ibi in mentem venit nobis, quomodo in hoc loco et alibi
(#B#) b. Virgo Maria crebras et dulcissimas ad Deum fudit orationes pro
nobis intercedendo, et fundit usque in finem saeculorum, quod utique
necessarium est. Sicut enim terrae, ut sit fertilis, necessarii sunt
solis radii; ita Mariae preces nobis miseris. Unde Bernhardus: tolle
corpus hoc solare, quod illuminat mundum, ubi dies? tolle Mariam hanc
maris stellam, quid nisi caligo involvens et umbra mortis ac
densissimae tenebrae relinquuntur in toto universo.


                De loco sepulturae David et Salomonis et
                  caeterorum regum Juda et Jerusalem.

Reliquimus ergo locum oratorii b. Virginis, qui est, ut dixi, juxta
angulum ecclesiae, qui angulus unit murum ecclesiae venientem ab
oriente cum muro veniente a meridie. Ad murum ergo, quo ab oriente
descendit, ascendimus ab angulo, et venimus ad alium murum non altum,
qui erat a muro ecclesiae per quadrum deductus quasi parvum atrium. In
hoc atriolum per murum ascendimus: et ingressi invenimus in pariete
ecclesiae ostiolum parvum, sed ferreum et diligentissime clausum;
itaque non patuit nobis ingressus, et si patuisset nobis ingressus,
manifeste ingredi ausi non fuissemus, quia muschea sarracenica est. Hic
locus sanctissimus est, quem Christiani omnes et Judaei et Sarraceni
venerantur. Est enim intus sepultura prophetarum et regum sanctorum,
puta David, Salomonis, Roboam, Abiae, Asae, Joram etc., quibus texitur
liber generationis Jesu Christi, Matth. 1. Et hic locus in libris Regum
et Paralipomenon saepe designatur, quando dicitur: sepultus est in
Ierusalem in sepulchro patrum suorum in civitate David. Isti reges cum
maxima ambitione ibi fuerunt sepulti. Dicit enim Josephus lib. 7.
Antiquit.[TR176] cap. 16. et Magister in scholastica historia de morte
David, quod mortuo David Salomon filius ejus corpus patris in loculum
pretiosissimum posuit, et cum eo inaestimabilem thesaurum auri et
argenti recondidit. Insuper sibi ipsi loculum pretiosissimum non de
lapide aut ligno, sed de electo auro lapidibus pretiosis ornato
fabrefecit, et eo defuncto Roboam filius eius apposito magno thesauro
sepelivit juxta loculum David. Porro Salomon arte quadam mathematica
ita locum sepultura illius fecit, quod nemo ad loculos illos poterat
venire. Post tempus autem mille tercentorum annorum a transitu
Salomonis, dum obsideretur Ierusalem ab Antiocho filio Demetrii,
Hircanus sanctae civitatis pontifex obsidionem non ferens, nec
repugnare valens, promisit Antiocho pecunias, ut recederet. Unde cum in
thesauris templi parum inveniret, et cives Jerusalem pauperes non
haberent, ascendit pontifex in montem Syon et hunc, de quo loquimur,
locum aperuit, et tria milia talenta auri inde accepit et cum Antiocho
pacem fecit. Multis deinde annis elapsis Herodes defectum pecuniarum
patiens (#98 A#), cum audivisset Hircanum ibi pecuniam invenisse, nocte
cum sibi secretissimis occulte locum hunc ingressus est, et nullam
quidem pecuniam invenit, sed vasa quaedam aurea et argentea protulit,
quibus allectus ad profundius quaerendum conabatur, usque ad urnas et
loculos David et Salomon penetrare. Duo autem satellites fodientes
flammis ab interiori parte occurrentibus exusti et consumpti sunt, quod
rex videns cum caeteris fugit, et pro piaculo monumentum ex lapide
candido pretiosissimum construxit. Hunc locum fratres montis Syon in
eorum devotione quondam habuerunt, et pertinet ad ecclesiam Syon,
inclusus eodem muro ad caput chori. Porro Soldanus recepit fratribus
locum illum ea de causa. Judaei multis temporibus et hodie instant apud
regem Soldanum pro loco illo, ad faciendum sibi oratorium: et e contra
Christiani reclamabant. Tandem Soldanus interrogavit: qualis tamen
sanctitatis esset locus ille? et cum sibi dictum esset, quod David cum
caeteris regibus Jerusalem de ejus semine ibi sepulti essent; dixit: et
nos Sarraceni David sanctum tenemus, aeque sicut Christiani et Judaei
et Bibliam credimus sicut et ipsi. Locum ergo illum nec ille nec isti
habebunt, sed nos eum recipimus, et ita venit in Jerusalem et ostium
illius capellae, per quod ab intra de monasterio erat ingressus,
obstruxit, et ipsam capellam profanavit, ejiciens altaria Christi et
destruens et delens imagines sculptas et pictas eamque cultu
spurcissimo Machometi coaptans, ab extra faciens ostium, ut Sarraceni
ingredi possent, dum placeret; et quia locus superior supra testudinem
capellae erat Christianorum et fratrum et fuit capella magna et
pretiosa per regem Franciae fundata in loco, in quo Spiritus sanctus in
die Pentecostes super discipulos venit, ut superius dictum est, fecit
Soldanus etiam eandem capellam destrui, et testudinem deponi, et ostium
obstrui, ne Christiani pedibus supra testudinem muschkeae deambularent;
et ita fratres illa duo pretiosa et sancta loca perdiderunt, propter
Judaeorum sollicitudinem pro illa inferiori loco, pro quo hodie
laborant apud Soldanum, et multa milia talenta auri offerunt se daturos
pro loco. Hoc autem non faciunt, quod tantum afficiantur sepulchris
Sanctorum et sanctitate loci, sed sperant, se posse ad loculos regum
pervenire et thesauros reperire. Credunt enim istos thesauros sibi
ibidem esse reservatos. Ideo noctibus saepe ibi euntes et scrutantes
reperti sunt, et nonnunquam artes magicas et incantationes ibi
exercent. Desiderium magnum[TR177] habui locum illum ab intra videre et
non sum fraudatus desiderio meo. Nam custos muschkeae sarracenus quadam
die repente aperire volens et claudere cum clave seram corrupit, ita
quod repagulum ferreum cum clave movere non potuit, et ita recessit,
relinquens muschkeam apertam, quae aperta mansit, quam diu in Jerusalem
fui et ultra decies intravi occulte et locum perspexi, semper tamen cum
timore et tremore intravi et exivi, quia si aliquis (#B#) Sarracenus me
ibi vidisset, in maximam tribulationem venissem, etiam si mortis
periculum evasissem. Est enim capella longa arcuato opere facta, duas
habens ad orientem fenestras, et in parte aquilonari marmoream tumbam,
et pavimentum est mattis opertum. Lampades duae pendent in ea et nullum
altare, nulla pictura, nulla sculptura, sed parietes dealbati et nudi.
Sic etiam sunt aliae Sarracenorum muschkeae vacuae et inanes. Ex dictis
superius dubium animum pulsat, ut quid illi sancti reges thesauros
secum sepeliri passi sunt, cum videatur ad superstitionem gentilium
pertinere? Et qua arte Salomon loculos illos absconderit, quod nemo
potest eos reperire? Ad primum dicendum, quod firmiter credendum est,
quod sancti illi hoc fecerunt non ex incredula superstitione, aut
temporalium intemperato amore, aut vitiosa ambitione, sed instinctu
Spiritus sancti, ut tempore suo in communes usus venirent, et non ut
insatiabilis Judaeorum avaritia nutriretur. Ad secundum dicendum, quod
Josephus dicit, quod Salomon hoc egerit arte magica, sed Magister in
scholastica historia eum excusat dicens, eum aliquo subtili ingenio
illas tumbas abscondisse. De sepulchro David Sanct. Petrus Apostolus
Actor. 2.: viri fratres liceat audenter dicere ad vos de Patriarcha
David, quoniam defunctus est et sepultus, et sepulchrum ejus apud nos
est usque in hodiernum diem. Ex quo patet, quod etiam tempore
Apostolorum locus ille fuit celebris. Sanctus Jeronymus credit, David
cum Domino surrexisse, arguens ex hoc, quod S. Petrus dicit, sepulchrum
David patens esse quasi, non audens dicere eum in eo amplius esse. Ecce
haec et similia circa hunc locum tractavimus, et ea, quae in
processionali terrae sanctae circa hunc locum dicenda signantur,
devotius legimus et indulgentias accepimus (†).


             De tabernaculo David, ubi et locus est, in quo
           Dominus Jesus praedicavit et beata Virgo audivit.

Confestim autem de atriolo exivimus, et chorum antiquum[TR178]
ecclesiae Syon intravimus, qui penitus est destructus, dempta parte
orientali, ubi stat adhuc pars muri, cum rupta testudine desuper
dependente. Locus illius chori est omnibus sacrae Bibliae credentibus
venerabilis. Judaei multum eum venerantur, quia credunt, sicut et nos,
quod ibi fuerit oratorium David, sive tabernaculum, in quod ipse et
universus Israel duxerunt arcam Dei cum canticis et instrumentis
musicis in magno jubilo; ut habetur 2. Regum. 6. In hoc loco accepit
etiam promissionem de Christo nascituro ex semine suo, ut dicitur 2.
Regum. 7. Hic locus etiam templo constructo mansit semper celebris et
populo dilectus. Unde Dominus Jesus in hoc loco frequenter solebat
praedicare. Ideo in medio pavimenti sunt duo lapides altrinsecus
positi: unus jacet in loco, in quo Dominus stans praedicavit; alter est
in loco, in quo beata Virgo sermones filii audire consuevit. Loca illa
et lapides (#99 A#) deosculati sumus prostrati in terram et
indulgentias accepimus (†). In loco illo aliquantisper stetimus, et
ruinas deplanximus, et per circuitum lapides sanctuarii dispersos
dolentes aspeximus. Quondam enim fuit ibi grandis ecclesia valde, de
qua nihil remansit nisi pars dextra in latere magnae ecclesiae
dependens, quae pars hodie est ecclesia et chorus fratrum, ut praedixi:
remansit etiam caput chori cum fenestra orientali, et semirupta
testudine ruinam minante. Supra illam testudinis ruptae partem, ab
intra, de loco missionis Spiritus sancti est ascensus per gradus, per
quos et ascendi, et inveni pavimentum testudinis[TR179] ruptae vario et
polito marmore stratum; ex quo opinor, quod supra chorum et ecclesiam
ad huc fuit alia ecclesia in alto. Et ita ecclesia Syon habuit tria
interstitia consecrata, scilicet cryptam sub terra, ecclesiam super
terram, et supra ecclesiam aliud ornatum tabernaculum. In choro antiquo
stat adhuc summum altare, sed dissipatum. Consequenter declinavimus ad
latus sinistrum antiqui chori, ut ad alia loca sancta pergeremus, et
invenimus ibi sedere orientales Christianos juxta unum quadratum
lapidem, qui de fundamento antiqui chori pro parte prominet, alia parte
adhuc muro vetusto conjuncta est. In illo lapide ludebant illi
Orientales sortiscantes quatuor lapillulis, ac si essent taxilli. Prima
enim fronte aestimabam eos tesseribus ludere, et mirabar, quod ibi in
publico, et ubi nulla est habitatio, sederent, nesciens quod illo
lapide solo utuntur in superstitiosa sortizatione. Accipiunt enim de
terra lapillos parvos, et jactare volens manu revolvit, sicut lusor
taxillorum tesseras[TR180] ante jactum revolvit; et super lapidem illum
quadratum jactat lapillos: et figura, quam lapilli quatuor in casu suo
formant, praenosticant ea, quae scire intendunt, ut puta: si cadunt
lapilli ad lineam rectam, aliquid judicant sic fieri; si cadunt in
curvam lineam, aliter fiet; si in quadrum volvuntur, si crucem faciunt,
aliter; si circulum, aliter, et sic de aliis figuris.

Figura crucis est principalis ludo illo, et quanto figura magis ad eam
appropinquat, tanto efficacius significat, et ad eam omnes figuras
referunt. Stetimus ergo et fatuitates illorum derisimus. Ipsi autem
seriose suis auguriis attendebant et fortunae serviebant. Vidi ibi
aliquando sedere ludentes episcopos et sacerdotes Orientalium et
maturos viros sortisantes. Non enim ludunt ibi pro lucro, sed solum ad
superstitiones, quibus Orientales pleni sunt. Unde accidit ex frequenti
sortilegio, quod ibi committitur, quod ipse lapis quadratus, qui de se
est grossus et asper, factus est in superficie ac si esset politus
artificialiter.


              De loco coquinae, in quo agnus paschalis pro
            coena dominica fuit assatus, et aqua calefacta.

His visis avertimus nos a lapide isto, et gyravimus ab extra murum
antiqui[TR181] chori, et ad locum venimus, in quo (#B#) conjecturantur
stetisse coquinam, in qua discipuli paraverunt pascha, assantes agnum
pascalem, et lactucam agrestem terentes, et aquam pro lotione pedum
calefacientes, et pro mundatione parabsidis et scutellarum, et pro
combustione reliquiarum agni pascalis, pellis et ossium et aliorum,
quae mandi non possunt. Locus iste nec sanctitate nec aedificatione
caret. Sancti enim erant coci illius coquinae, et sancta cibaria ibi
decocta. Nam coci erant Petrus et Johannes, Luc. 22., dilectissimi
Christi et sanctissimi discipuli, qui paraverunt cibos pascales in hac
coquina. Sed et agnus[TR182] pascalis ibi assus sanctus erat, typum
gerens agni veri in cruce assatum. Sancta etiam erat aqua illa ibi
calefacta, qua Dominus Jesus usus est in lotione pedum suorum
discipulorum. Et licet Evangelistae nihil dicant de calefactione aquae,
verisimile tamen est, illam lotionem non nisi aqua calida factam esse.
Aqua enim calida melius tollit sordes, et pedes ac crura consolidat et
recreat. Demonstrat etiam aqua calida pietatem et affectum illius, qui
eam exhibet. Non enim signum magnae amicitiae est, praebere alicui
aquam frigidam pro lotione pedum: sicut non signum magnae dilectionis
est, sitienti praebere aquam calidam aut tepidam pro potione. Qui enim
tribuit calicem aquae frigidae, habet mercedem suam, ut dicitur Matth.
10. Sicut autem aqua frigida desiderabilis est sitieni pro potu; ita
aqua calida delectabilis est pro pedum lotione lassato. Non autem
credendum est, Christum aliquid omisisse eorum, quae ad exhibitionem
perfectae charitatis pertinent. Sicut ergo Christus in coena non dedit
discipulis calicem aquae frigidae, quod tamen ad charitatem pertinet,
cum sit meritorium, ut jam dictum est, sed tribuit, quod abundantioris
charitatis fuit, scilicet calicem plenum vino optimo temperate mixto
aqua frigida: sic non praebuit in pedum lotione aquam frigidam, quod
tamen signum dilectionis fuisset, sed aquam calidam exhibuit, in signum
abundantioris dilectionis, et forte non tantum aquam calidam simplicem,
sed aliquibus herbis et radicibus odoriferis et vigorosis mixtis
aliquibus liquoribus aromaticis et aquis distillatis tribuit in signum
abundantissimae charitatis. Improperavit [exprobravit] namque Christu
Pharisaeo, quod aquam pedibus suis non dedisset, et laudavit
Magdalenam, quod unguento pedes et calidis lachrymis ejus diluisset.
Plus autem dilexit Christus discipulos, quam Maria Magdalena, Christum.
Ideo aquam sanam calidam temperatam pretiosissimis liquoribus mixtam
tribuit. Stetimus ergo in loco hujus sanctae coquinae, ubi hodie adhuc
stat antiquus et altus murus, habens per longum sursum quandam
cavaturam, quasi pro fumo exhalando ab igne. Et in loco genua fleximus
et orationes praescriptas legimus, et indulgentias recepimus (†).


         De loco sepulturae S. Stephani post ejus inventionem.

(#100 A#) Coquinam dictam dereliquimus, et ulterius procedentes ad
locum venimus, in quo S. Stephanus secundario[TR183] fuit sepultus, cum
aliis repertis in agro de Galabri, qui ut opinor non longe erat ab
Anathot, quae villa supra locum lapidationis S. Stephani contra
aquilonem sita est, et erat ager illa Gamalielis, qui rapuit corpus S.
Stephani extrahens de lapidibus et in suum agrum transtulit, ubi et
ipse, et Abybos filius ejus, et Nicodemus postea sepulti sunt: et
tandem extra notitiam hominum venerunt. Unde post multa tempora facta
fuit fames valida propter terrae siccitatem, non enim pluerat super
terram multis mensibus. Revelatum est autem Lucio, viro sancto, quod
Dominus non propitiaretur terrae, quam diu reliquiae illae essent sine
honore, et coelitus sibi agro ostenso, in quo reliquiae illae essent
sepultae, notum hoc fecit Sancto Johanni, episcopo Jerosolymitano, qui
cum sollemni processione ad agrum processit, et fodientes invenerunt
corpus S. Stephani, cum reliquis cum eo sepultis, et portaverunt illud
in ecclesiam sanctam Syon, et eos in illo loco honorifice
recondiderunt. Eadem hora pluvia magna descendit, et terra fructum
consuetum reddidit, et multa hic mirabilia contigerunt. Porro postea
quidam nobilis de Constantinopoli devotus sancto Stephano cum uxore sua
Juliana transfretavit et in monte Syon ad ecclesiam Syon habitationem
sibi elegit, et 7. annis ibi degens mortuus est, uxor autem ejus fecit
sibi fieri tumbam similem tumbae S. Stephani, eamque juxta S. Stephani
corpus collocavit. Post aliquot dies volens Juliana reverti
Constantinopolin postulavit ab episcopo Jerosolymitano corpus viri, et
ingressus episcopus Sancti Stephani oratorium produxit duos loculos
argenteos, dicens mulieri, quod loculum sui viri reciperet: et accepit
mulier loculum S. Stephani, putans esse loculum viri. At cum per mare
navigarent, multis miraculis experta est, se habere corpus Sancti
Stephani, et ita inductum Constantinopolin. Demum de Constantinopoli
est translatum Romam, ubi hodie quiescit cum S. Laurentio. In loco ergo
praedicto jam stat unum altare sub divo, quod fratres erexerunt, et in
festivitate ibi Missas celebrant. Legimus ergo in loco illo ex
processionali legenda, et indulgentias accepimus (†).

Deinde dimisso illo loco ultra processimus, et in via ad latus domus
Martharum transivimus, quae est satis magna, ex opposito ecclesiae
Syon. In illa domo sunt quadam foeminae de Italia christianae, de ritu
nostro, quae Marthae fratrum vocantur; quia fratribus serviunt propter
Deum, lavando, suendo, nendo, et ecclesiam fratrum frequentant. Sunt
enim vetulae, valde maturae et honestae, degentes sub tertia regula S.
Francisci, cum multa patientia et sustinentia. Non fuit elapsus unus
annus, quando in Jerusalem fui, quod quidam Arabes nocte effracto ostio
cum tumultu illarum dominarum in domum irruerunt, et omnia reperta
rapientes aufugerunt, domo spoliata. Cum eram ibi degens (#B#),
lavabant mihi tunicam meam, et scapulare, et alia charitatis opera
ostendebant mihi. Cum illis mansit etiam illa foemina de curia reginae
Cypri, de qua dixi fol. 69. A. Juxta hanc domum contra orientem
processimus, et a via, quae duxit in vallem Josaphat ad dextram
declinavimus ad domum quandam bene munitam et clausam, sicut domus
Christianorum sunt. Pulsantibus autem nobis venerunt homines nigri,
solis ardoribus adusti, longae staturae, et in vultibus cauterizati, et
patefecerunt nobis ostium. Erat enim monasterium Indianorum, in quo
morabantur monachi cum foeminis, et sunt de rigorosissima vita, et
mirum est, videre eorum despectum habitum. Cum autem ingressi
fuissemus, duxerunt nos per quoddam ostium in habitaculum obscurum, in
quo est descensus tenebrosus per medium rupis praeruptae, et per illum
descensum cum luminibus venimus in specum squalidum, subterraneum,
petra desuper pendente, imo ipse specus caverna petrae est, et ibi
locum orationis invenimus. Est enim ibi, ut habet antiquissima
traditio, locus ille, in quo David egit poenitentiam super peccato
occisionis Uriae, de quo habetur 2 Regum 12., ubi de David dicitur:
ingressus est seorsum, jejunavit, oravit, flevit, cilicio, disciplinis
flagellisque se castigans, et VII. psalmos poenitentiales ibi fecit, et
crebrius eos legit, et lugubri lamentatione eos depromsit. Nec erat
tempore David spelunca haec extra curiam regis, sed intra, quia curia
magna et lata fuit. In hac spelunca in facies nostras procidimus,
precantes Dei misericordiam, et indulgentias accepimus[TR184] (†).


            De loco, in quo Judaei volebant Apostolis corpus
            beatae Virginis rapere, dum illud ad sepulchrum
                               deferrent.

Acceptis indulgentiis reascendimus, et domum exeuntes contra vallem
descendimus, montem Oliveti habentes ex opposito contra orientem, et
civitatem Jerusalem ad sinistram, et ecclesiam Syon ad dextram. Ad
locum autem venimus, ubi Judaei hoc sacrilegium perpetrare conati sunt.
Defuncta enim gloriosissima Virgine Maria, cum corpus ejus per
Apostolos de monte Syon deferretur, ut illud sepulturae traderent in
valle Josaphat, et cum cantu et laetitia descenderent usque huc: ecce
Judaei, cognita causa illius processionis, de civitate cum armis
eruperunt, et in turmam officio exsequiarum deservientium et feretrum
concomitantium se ingesserunt, eosque stare fecerunt, furio infecti
veteris odii contra gloriosam Virginem. Intendebant enim corpus
sacratissimum rapere, et tamquam cadaver odiosum projicere, et
discipulos dispergere. Stabant autem, et vocibus magnis clamabant:
themea keseza i. e. polluta meretrix. Unus autem de eis audacter
accedens et utraque manu loculum arripiens, ad terram cum corpore sacro
conabatur dejicere. Sed statim ut manibus feretrum contigit, ambae
manus cum brachiis aruerunt, ut trunci inutiles dependentes (#101 A#).
Porro ad hoc prodigium miser ille compunctus, et alii adversarii
conterriti stabant timore et confusione pleni. Paralyticus autem jussit
brachia dependentia sibi super corpus sacrum poni, et statim[TR185]
sanatus Christianus effectus est. Caeteri vero in civitatem confusi
redierunt, et discipulos cum[TR186] sacro corpore abire permiserunt in
locum sepulturae in Gethsamini. In hoc ergo loco Salve Regina legimus,
et indulgentiis acceptis recessimus (†).


        De loco, in quo latuit Petrus post ternam abnegationem.

Descendimus consequenter de dicto loco contra vallem, et ad petram
quandam erectam venimus. Sub hac petra S. Petrus sedit flens, moerens
et poenitens, quando de domo Caiphae post ternam negationem abscessit,
et hic indulgentias poenae et culpae promeruit. In hoc loco dictis
orationibus praescriptis plenarias indulgentias accepimus (††). Dominus
Jesus in die suae resurrectionis b. Petro hic apparuit, eumque
consolatus est. Olim stetit pulchra et magna ecclesia hic, quae
dicebatur ad Gallicantum, sed nunc est totaliter eruta, adeo, quod ejus
non apparent vestigia. Sed et ipsa petra, quae olim erat magna et
cavata, in cujus caverna S. Petrus sedit flens, in dies decrescit, et
parva rupes nunc est, quia peregrini particulas de ea descindunt et
deportant. Ad latus illius petrae venit per canale aqua de montanis
Hebron inducta mirabiliter in civitatem Jerusalem, de qua dicam fol.
249. A. B. Stat etiam ibi profunda cisterna pro aqua haurienda. Credo,
quod quando ibi erat ecclesia, quod crypta fuerit caverna illius
cisternae.


      De loco, in quo fuit domus Annae, primi judicis Domini Jesu.

Loco illo perspecto in processu avertimus nos a valle, et partem
montis, per quam descendimus, iterum readscendimus, non tamen eadem
via, sed contra civitatem sanctam declinavimus, inter ruinas domorum.
Ad quandam autem domum venimus firmiter conclusam, ibique pulsantes
intromissionem obtinuimus, et ab intus pulchram ecclesiam invenimus, in
honore sanctorum Angelorum consecratam, unde etiam ad sanctos Angelos
dicitur. Et circa ecclesiam erant cellulae et domicilia, in quibus
habitant religiosi de Armenia, Christiani orientales, homines nigri et
maturi. Haec domus tempore passionis erat curia Annae pontificis, ad
quem primo Dominus Jesus fuit ductus de horto, in quo captus fuit. De
hac domo et inductione Domini Jesu habetur clare Johann. 18., quomodo
Annas pontifex eum despective interrogat de doctrina et de discipulis
ejus, et quomodo quidam de ministris durissimam alapam dedit Domino,
manu furibunda ictu gravi caedens faciem Jesu, adeo ut secundum quosdam
dentes oris ejus removerentur, et os sanguine (#B#) flueret: ad quam
percussionem Dominus Jesus nihil durum dixit aut fecit, nec percussori
poenam aliquam inflixit. Unde Augustinus: si cogitemus, quis acceperit
alapam, nonne vellemus eum, qui percussit, aut coelesti igne consumi,
aut terra dehiscente absorberi, aut correptum daemonio vexari, aut
aliqua hujusmodi qualibet poena vel etiam graviori puniri. Quid enim
horum per potentiam jubere non potuisset, per quem factus est mundus;
nisi patientiam nos maluisset docere, qua vincitur mundus. Ex his patet
falsitas mendosa illorum, qui dicunt, quod Dominus Jesus suum
percussorem puniverit[TR187] statim in eodem loco, dicens ei: hic
stabis et innocentiae meae testimonium perhibebis usque in diem extremi
judicii; et tunc salvus eris. Ab illa ergo hora stat ille ibi vivitque,
nec tamen comedit, nec bibit, nec dormit, sed magno desiderio exspectat
mundi finem ut liberetur, et peregrinos advenientes interrogat, an
foeminae adhuc masculos pariant? dicens: quod fine mundi appropinquante
cessabunt mulieres mares parere; et ita stat ibi interrogans, et ad
interrogata respondens. Haec autem sunt frivola mendosa contra
Scripturam et Evangelium, fidei et veritati contraria, per fatuos et
deceptores gyrovagos ficta, qui vagantes sub specie pietatis per loca,
veritate se ingurgitare non valent, talia mendacia confingunt, et
simplices homines seducunt, et nonnunquam etiam, qui videntur prudentes
esse, eis attendunt, et pro mendaciis dona eis conferunt. Hoc mihi
contigisse, veritas fateri cogit. Nam eodem anno, quando ad primam meam
peregrinationem me disposui ad terram sanctam, venerunt Ulmam duo
gyrovagi de Flandria, qui dixerunt, se recenter de Jerusalem venisse,
et de monte Synai, et multa mira recitabant, sedentes inter pauperes in
hospitali, et multi utriusque sexus ad eos confluebant, ut fabulas
eorum audirent. Vidua autem quaedam honesta, domina Anna de Kingseck,
allecta sermonibus eorum, ut eo liberius cum eis conferre posset,
recepit eos in domum suam, et largum hospitium eis praebuit. Et quodam
die me accersiri fecit etiam ad eos in domum suam, ut eos audirem, quia
sciebat in proximo me recessurum ad illa loca. Et inchoantes mendacia
sua ita formaliter proponebant, quod in nullo, quae dicebant,
haesitavi. Taedet me recitare fictiones illas. Dissuadebant mihi, ne
per mare navigarem, sed pedes per Ungariam, Dalmatiam usque
Constantinopolim properarem, et ibi imperator constantinopolitanus L
ducatos mihi daret, quia teneretur cuilibet peregrino terrae sanctae
tantum dare. Et quando argui contra hoc, ex eo, quod imperator ille non
est Christianus sed Turcus, statim scivit aliis mendaciis argumenta mea
solvere. Dixerat etiam, quod (#102 A#) rex Jerusalem jam factus esset
Christianus, et civitas conversa esset ad Christum, et quod rex ille
nullum militem sineret percutere in sancto sepulchro, nisi secum
luctatus fuisset et probasset eum fortem viribus. Et quod capella
dominici sepulchri esset auro fulvo vestita, et lampades ejus penderent
in candelabris aureis, et una lampas supra domunculam sepulchri Christi
arderet in perpetuum sine accensione, et haberet oleum et ignem de
coelo. Et quod tota Jerusalem de pretiosis lapidibus etiam constructa,
et protulit unus lapillum impolitum quem dixit se in platea Jerusalem
invenisse, et pro 20. ducatis non vellet eum vendere: et siquis lapides
pretiosos nosceret, eos ibi inter communes lapides reperiret in copia.
Nudavit etiam unus de illis, me vidente, scapulam et humerum dextrum,
et ostendit nobis cicatricem rubeam rotundam figurae illius, ut in
margine est expressum,[TR188] dicens: quod abbas monasterii S.
Catharinae montis Synai habet unam parvam rotam auream, quam carbonibus
ardentibus superponit, et dum ignescit, forcipe eam levat, et
peregrinum sic nudatum cauterizat in humero dextro. Non etiam veriti
recitare mendacium praedictum de illo, qui dedit alapam Jesu, dicentes,
se cum eo locutos fuisse, et quod non omnes peregrini ad eum
admitterentur. Haec et plura alia dixerunt mendacia, et nunquam
Jerusalem viderunt. Ego dum essem in domo Annae, jocose a quodam fratre
minore ductore nostro quaesivi, ubi vir ille staret, qui alapam Domino
Jesu dedit? Frater autem ille ad latus ecclesiae ab extra me duxit et
unam olivam ibi stantem ostendit, dicens: ecce ille est vir, de quo
dicunt, quod ungues digitorum ejus creverunt in terram, et barba ejus
oblonga dependeat: notans radices et ramos arboris. Verum tamen incolae
domus et Christiani orientales omnes venerantur hanc arborem, dicentes,
quod antiquissimi libri eorum habeant, quod Dominus Jesus stetit
ligatus ad illam arborem, interim quod ministri comedebant et bibebant,
quia Annas de captivitate Domini Jesu exhilaratus dedit cibum et potum
captivantibus. Ea de causa et nos stipitem deosculati sumus. Est autem
arbor illa vetustissima etc. Demum regressi sumus in ecclesiam, et
orationes praescriptas in processionali diximus, et indulgentias
plenariae remissionis accepimus (††).


            De domo Cayphae pontificis, in qua illusus fuit
                        Dominus Jesus Christus.

Exeuntes autem de domo Annae pontificis contra domum Cayphae
properavimus cum serio et devotione vestigia Domini Jesu terentes. Ad
domum autem cum venissemus, clausam invenimus et pulsantes intromissi
sumus. Et ingressi ecclesiam orationes signatas diximus, et
indulgentias plenariae (††) remissionis accepimus. (#B#) Haec ecclesia
dicitur ad Sanctum Salvatorem, et in loco stat, ubi erat domus Cayphae,
in qua domo quanta Dominus Jesus perpessus fuerit, non est Christianus,
qui haec ignoret. Ibi enim quaerebant falsum testimonium contra Jesum,
nec inveniebant: ibi Petrus trina vice negavit, se hominem illum
noscere: ibi Dominus Jesus fuit velatus, consputus, colaphis et alapis
caesus quasi tota nocte, et ibi tribus horis in artissimo carcere
stetit inclusus. Quapropter haec contemplantes diutius ibi in oratione
permansimus, et fletibus, suspiriis ac gemitibus locum replevimus.
Deinde cum ab oratione surrexissemus[TR189], circumduxerunt nos
presbyteri ejusdem ecclesiae per singula loca domus, et primo in chorum
venimus ad altare majus, quod detractis pallis nudaverunt, ut lapidem,
altaris mensam, videremus. Erat quippe magnus valde, spissus et latus,
et est lapidis illius[TR190] pars, qui fuit advolutus ad ostium
monumenti Domini, de quo dicitur Marci 16. Erat quippe magnus valde.
Nam fideles post decursum temporum lapidem illum secaverunt, partem
juxta sepulchrum Domini dimittentes, et aliam partem ad hanc ecclesiam
transtulerunt, et pro tabula et mensa altaris ordinaverunt. Hunc
sanctum lapidem deosculati sumus et curiosius inspeximus. Porro
presbyteri ecclesiae diligentissime observaverunt nos, ne quis aliquid
instrumento ferreo a lapide decerperet, quia valde venerantur lapidem
illum, et nisi lapis ille fuisset, anno praeterito locum vendidissent,
quia sunt pauperrimi Armeni, monachi, et paupertate cogente volebant
locum fratribus[TR191] minoribus vendere, quia non poterant ecclesiam
et monasterium in suis structuris conservare; ita tamen volebant locum
vendere, ut lapidem illum secum tollerent, quia cum lapide nequaquam
volebant vendere. In hoc autem anno venit quidam praedives Armenus in
Jerusalem, et ruinas ecclesiae et claustri refecit, et manum adjutricem
istis pauperibus praebuit. In prima mea peregrinatione venit mihi ad
manus satis magna portio de illo lapide, quam quidam miles emit duobus
ducatis a clerico Armeno, qui cum milite ecclesiam ingressus furtive,
ne alii Armeni perciperent, decerpsit a lapide particulam. Idem autem
miles in mari obiit, et particula illa mihi pro haereditate mansit quam
Ulmam mecum duxi. Deinde venimus ab altari recedentos juxta altare in
dextro latere, per ostiolum parvum ingressi sumus in cellulam strictam
et tenebrosam, muris spissis cinctam, et non nisi unius hominis stantis
capacem; unde unus post alium ingrediebatur. Haec cellula fuit
inclusorium, in quod examinati et judici praesentandi et occidendi
includebantur usque ad tempus praesentationis. Sic Dominus Jesus
examinatus fuit etiam ibi reclusus, stans ibi tribus horis, manibus a
tergo ligatus, oculis velatus, vultu consputus, opprobriis repletus,
frigore afflictus. In hoc loco prostrati devotius oravimus et gratias
Redemptori egimus. (#103 A#) Consequenter de ecclesia egressi sumus in
curiam vel atrium ecclesiae, ubi erat ignis, circa quem stabat Petrus
cum ministris, quando negavit Dominum, et quando Dominus eum respexit.
Insuper locus, ubi gallus stetit, ad cujus vocem Petrus se ipsum
recognovit, monstratus fuit nobis, quae omnia cum devotione vidimus.


            De angulo, ad quem beata Virgo stetit respiciens
                contra domum Cayphae, quando Dominus ibi
                             examinabatur.

De illa post haec domo egressi sumus, et in processu ad angulum
cujusdam domus venimus, de quo angulo est directe aspectus contra
januam domus Cayphae, ita quod stans in alia parte potest, dum vult
caput extendere, ad januam Cayphae respicere, vel solum cum uno oculo,
si placet, et ipse a nemine potest videri, nisi aliquis sciret, eum
retro murum stare et occulte ab angulo videre. In illo loco dicunt
beatissimam Virginem Mariam toto illo tempore occulte stetisse, et
contra ostium respexisse, quo Christus ligatus inductus fuit, volens
videre, quo tamen ultimate ducendus esset. O cum quantis doloribus et
lachrymis stetit exspectans ibi beatissima Virgo. Quid putas
respondisset Virgo, siquis eam interrogasset, cur ibi staret, quidve
ibi exspectaret? an forte liberationem filii de manibus Judaeorum, vel
aliud? Ad quem Virgo, scio, inquit, quod filius meus ita ingeniosus et
facundus est, si ad ordinarium judicem ductus fuerit, posset se
excusare et dimitti, sed cum hoc adeo mansuetus et innocens ac
taciturnus, sicut agnus coram tondente se, non aperiens os sum pro sui
excusatione. Est insuper ita dulcis et amabilis, quod omnino spero,
quod sibi compatiantur, et ad me reducatur. Ideo hic plena anxietatibus
sto, ut finem videam, quo ducatur: si ad vitam, victura secum; si ad
mortem, moritura secum exibo. Dicunt etiam devoti, quod Petrus negato
Domino, dum cum ejulatu et fletu domum exiret, venit ad angulum illum,
nec poterat Virgini loqui prae verecundia et dolore, nec Virgo sibi, et
cucurrit ad specum, de quo supra habitum est. Hunc ergo angulum
deosculati sumus et indulgentias recepimus (†).


            De loco decollationis S. Apostoli Jacobi[TR192]
                       majoris ab Herode Agrippa.

Circa praedictum angulum vertimus dorsum ecclesiae Syon, et per vicum
longum processimus contra occidentem, per multas ruinas murorum
magnorum: et iterum ad unam domum, quae etiam est monasterium,
pervenimus. Et pulsantes intro[TR193] missi sumus: et intrantes
ecclesiam ad orationem nos prostravimus: clerici autem ecclesiae
venerunt et nos ad latus ecclesiae duxerunt sinistrum in quandam
capellam, (#B#) in qua locus erat, ubi Herodes Agrippa decollavit
Sanctum Apostolum Jacobum majorem, fratrem Johannis, ut habetur Act.
12. Hic est Jacobus major, frater Johannis, cognatus Christi, tertius
Apostolorum vocatione, secretarius Domini primus martyr inter
Apostolos, cujus corpus tulerunt ejus discipuli, et in Joppen ad mare
deferentes mirabiliter per mare delati sunt in Compostellam, ubi hodie
ab omnibus Christi fidelibus visitatur. In illo ergo loco antiphonas et
alia conscripta diximus; et indulgentias accepimus (†). Porro ecclesia
ipsa magna est et alta, ita quod prae cunctis ecclesiis, quae sunt in
Jerusalem, eminet, et ante omnes videtur, et primum, quod visui se
objicit, est culmen ecclesiae illius: et non habet fenestras, sed lumen
per foramen, quod in ejus cacumine est, per ecclesiam spargitur. Multae
sunt capellae per circuitum ejus, quae jam sunt desolatae et
exsecratae. In ipsa ecclesia pendent multae lampades, sed in medio
pendent in uno candelabro CXX lampades. Omnes enim orientales in suis
ecclesiis multas habent lampades, ita quod testudines sunt plenae
funiculis et catenulis. In muro ecclesiae ab extra juxta ostium est
foramen vel fenestra non perspicua, aut reservatorium, in quo jacent
duo magni rotundi lapides, qui sunt apportati de monte Synai, et
dicunt, quod Angeli eos b. Virgini portaverunt, pro ejus spirituali
solatio, ut quia ad tantum spatium peregrinari virginem conveniens non
erat, nec a Jerusalem recedere, montem ipsum sanctum Synai in lapidibus
istis veneraretur.[TR194] Ecclesia est cathedralis, habens
archiepiscopum et canonicos de ritu Armeniorum. Dicuntur tamen
Jacobini, et sunt Romanae ecclesiae obedientes. Archiepiscopus est vir
maturus et pulcher ac reverentialis; cum quo libenter habuissem
colloquium, sed non potuimus nos intelligere. Illi Jacobini non sunt
ita nigri homines sicut alii orientales.


              De loco, in quo Christus resurgens occurrit
                       mulieribus dicens: Avete.

Visis jam dictis de monasterio egressi sumus et per vicum ulterius
processimus, et in via ad locum quendam venimus, ubi in publica strata
lapis magnus erectus stabat. Qui ideo ab antiquis Christianis ibi est
locatus, quia in illo loco et in ista via apparuit dominus tribus
Mariis a monumento revertentibus, ad quos dixit: Avete. Et illae
prostratae tenuerunt pedes ejus, ut habetur Matthaei 28. Ibi ergo
prostrati locum vestigiorum Christi deosculati sumus et lapidem, et
indulgentias accepimus (†). Quondam stetit ibi ecclesia magna, quam
Sarraceni destruxerunt, sicut et alias ecclesias. Iuxta hunc lapidem
est via publica de monte Syon (#104 A#) ad sepulchrum Domini, ita quod
singulis diebus peregrini hunc locum pertransibant, ego quandoque una
die 6. vicibus ibi pertransivi. Est autem peregrinorum omnium
consuetudo, quod quotiens aliquem locum sanctum pertranseunt, etiam
extra actualem intentionem visitandi loca sancta, totiens locum
deosculantur et vadunt. Sic ergo, quotiens lapidem praedictum
pertransivimus, totiens eum deosculabamur, quod Sarraceni cernentes,
qui ex opposito morabantur lapidis in domo, et devotioni peregrinorum
invidentes nocte ipsum lapidem liquefactis humanis stercoribus
perfuderunt, eum totaliter foedaverunt, et ita deosculationi
abominabilem reddiderunt. Isto tamen non obstante quidam peregrinus
vestimentis suis lapidem tersit in loci parte deosculationi apta: et
ita locum non minus, imo in confusionem Sarracenorum amplius
venerabamur. Istum despectum fecerunt nobis Sarraceni in multis locis
sanctis in Jerusalem et alibi.


         Arx David faciens finem montis Syon contra occidentem.

Non longe ulterius contra occidentem procedendo venimus ad cornu montis
Syon ad finem ejus in parte occidentali, et ibi est arx David. Et hodie
stat ibi fortissimum castrum et fortalitium pulchrum, supra praeruptam
petram, et per circuitum ejus fossata, quae olim profunda naturaliter
erant ex se a parte, qua mons Syon jungitur civitati: et Mello ibi
erat. A parte autem australi hodie profunda valle munitur: habet autem
hoc castrum muros altos et turres multas et vectes ferreos. Totum
castrum quadam alia vice vidi ab intus. Stetimus ergo et arcem David,
de qua totiens Scriptura mentionem facit, inspeximus, et Mello: et
faciem antiquam Ierusalem ibi contemplati sumus: quae tamen
frequentibus devastationibus est deturpata, valles profundae ruinarum
casibus crebris sunt repletae. Iuxta arcem David est descensus per
vicum longum in civitatem, et ad dominicum sepulchrum.


     De loco, in quo Apostoli fuerunt divisi ab invicem per mundum.

Arce David perspecta revolvimus nos et avertimus nos ab occidente, et
per viam, per quam venimus, reversi sumus, usque ad angulum illum,
juxta quem beata Virgo exspectabat, ut fol. 103. A. dictum est. Ab hoc
angulo paululum progressi sumus contra austrum, et ad locum venimus,
ubi viae per modum crucis se intersecant, ita quod homo in medio
crucis, quam viae faciunt, stans potest ire contra orientem aut
occidentem; contra meridiem, aut aquilonem. Et ibi est locus divisionis
Apostolorum. Nam in coenaculo Syon tractaverant cum beata Virgine de
eorum per mundum divisione, ut eis praeceptum fuit, Marci ultimo. Et
post Spiritus Sancti missionem (#B#), cum jam per Judaeam praedicassent
et aliqui anni elapsi fuissent, compulsique persecutionibus Iudaeorum,
die XV. Iulii, jussu beatae Virginis se ad recessum disposuerunt, nihil
aliud secum ferentes, nisi articulos fidei, quos XII. Apostoli
composuerant in primo concilio, quod celebratum per eos fuerat in monte
Syon. Cum autem jam hora recessus eorum instaret, cum magna reverentia
provoluti ad pedes beatissimae Mariae Virginis benedictionem et
licentiam ab ea postulabant, quos Virgo levavit, et complexa
singulos[TR195] benedixit, cum lachrymis flentes dimisit ire. Qui omnes
simul de coenaculo egressi usque ad illam viam in cruce crucem
praedicaturi steterunt, et ibi ruentes in amplexus et oscula cum multis
lachrymis ab invicem divisi fuerunt, per mundum universum, tres in
orientem, tres in occidentem, tres in meridiem, tres in septentrionem,
in quatuor partes mundi. Profecti sunt autem Matthaeus, Thomas et
Bartholomaeus cum discipulis eis adhaerentibus in orientalem plagam;
Petrus vero, Andreas et Jacobus major in occidentalem cum eis
adhaerentibus. In meridionalem autem processerunt Jacobus, Johannes et
Matthias cum eorum discipulis. In septentrionalem vero Symon et
Thadaeus et Philippus cum eorum sociis praedicantes ubique, ut mundum
quadratum fide Trinitatis insignirent. Stetimus ergo in hoc loco, et
gratias Deo egimus, qui ab hinc sanctos misit per mundum Apostolos,
quorum fide fulgentes huc reducti sumus. Prostrati itaque in terram
indulgentias accepimus (†). In hoc loco venit mihi in memoriam
lamentabilis quaedam separatio et divisio fratrum meorum Conventus
Ulmensis, cui et ego interfui, quae fuit facta anno Domini 1476 ipso
die divisionis Apostolorum. Quia enim adhaesimus domino Papae et
Romanae[TR196] ecclesiae, uti dignum, justum et sanctum erat, imo et
necessarium, coacti fuimus exire conventum et civitatem Ulmensem, et
divisi fuimus in conventus per provinciam: nolebamus enim profanare et
contra apostolica mandata facere, et tenuimus interdictum soli, et
subjecimus nos episcopo dato per papam et confirmato, et non electo per
capitulum et manutento per imperatorem. Verum tribus mensibus
exulavimus et reformata pace cum magna gloria et honore revocati
fuimus. Decrevimus ergo diem divisionis Apostolorum perpetuis
temporibus durante Conventu solemniter sub toto duplici festo
celebrare, in perpetuam rei memoriam, ut posteri nostri discant et
sciant, quod propter nullam tribulationem debeant apostolicis mandatis
contraire: sed potius exulari, imo et mori. Valde multa sustinuimus
tempore interdicit, quasi duobus annis durante etc.


           Oratorium S. Johannis Evangelistae, in quo Missam
                celebravit, Virginique Mariae sacramenta
                              ministravit.

(#105 A#) A loco praefato recedentes consequenter venimus ad locum
valde devotum, ubi quondam steti oratorium, in quo b. Evangelista
Johannes post Domini Jesu ascensionem, quam diu in Jerusalem mansit,
cottidie Missam celebravit, et beatissimae virgini Mariae sibi in cruce
commendatae sacramenta ministravit, quae ea cottidie devotissime
accepit. Dum enim sacramenta novae legis essent instituta et
promulgata, omnibus servanda, ipsa ea quamvis plena gratia suscepit de
manu sui proprii sacerdotis Johannis in sua parochia, quae hic fuit.
Accepit autem virgo beatissima sacramenta: 1. propter sui
humiliationem, 2. propter scandali evitationem, 3. propter praecepti
adimpletionem, 4. propter meritorum supererogationem, 5. propter
haeresum confutationem, qui ipsam angelum, non hominem fuisse
asserebant, 6. propter instructionem perfectorum. Singulariter tamen
cottidie sacramentum poenitentiae accepit, et sacramentum eucharistiae
omni die, ut creditur, suscepit de manu S. Johannis in hoc loco.
Quamvis enim nullo peccato obnoxia fuerit, confessionem tamen
sacramentalem saepe fecit, non quidem accusando se de crimine aliquo,
nec recognoscendo se minus gratam de collatis beneficiis, quae tamen
confessio sanctorum est, qui vitam sine crimine ducunt: sed confitendo
meritorum insufficientiam, quod tantam gratiam suscepit, quam nunquam
de condigno meruit, vel quam omnis creatura mereri potuerit, licet ipsa
de congruo meruerit. De hoc sacramento poenitentiae recepit gratiam in
excellenti: pro contritione quidem innocentiae conservationem; pro
confessione gratiarum actionem; pro satisfactione supererogationem. Hoc
sacramento sic sumpto petivit muniri sacramento eucharistiae, et devote
cum desiderio ardenti accedens sumsit, propter passionem filii sui
rememorationem; propter devotionis virtualis exercitationem et contra
corporalem absentiam filii sui consolationem. In hoc ergo sacro loco
constituti devoti oravimus, et prostrati in terram vestigia sanctissima
deosculati sumus, et indulgentias accepimus (†). Porro in ipso loco non
est nunc aliqua structura, nisi quod locus est maceria circumdatus, et
in medio stat quidam magnus lapis, habens cavaturam ferro incissam, in
qua dicunt sanctum Johannem eucharistiae vasculum reclusum habuisse.


            De loco, ubi fuit domicilium b. Mariae Virginis,
                    in quo migravit ab hoc saeculo.

Consequenter ab hoc loco non longe venimus ad alium locum maceria
altiori circumdatum, in quo creditur stetisse b. Virginis Mariae
domicilium, ubi vitam domesticam agebat annis XIIII. In Alchorano
Machometi dicitur, quod tantum V. annis superstes fuit, et in toto
annorum LIII. vixit, ut habet Nicol. de Cusa. lib. 2. cap. 15. Aliqui
dicunt plus, aliqui minus, post Domini ascensionem. Et in ea diem
clausit extremum. Appropinquante enim suae vitae termino a Johanne, qui
advenerat cum caeteris Apostolis, petivit sacramentum extremae
unctionis: quamvis nec infirma, nec debilis, nec viribus destituta
esset, nec ex senio defectione confecta, et per consequens non
teneretur hoc sacramentum (#B#) suscipere, quia tantum debilium est;
tamen huic privilegio immunitatis ab infirmitate resignavit et
occultavit, dum ad extremum vitae venit: sicut privilegium virginitatis
occultare voluit, dum ad legitimam purificationem accessit. Et
decumbens amore ardentissimo, dulcissime languens, hoc sacramentum pro
peccatoribus institutum humiliter suscepit: et in eo completae
victoriae praeteritae et plenae futurae gloriae significationem vidit:
et loco remissionis venialium totius doloris praetermissionem, pro
infirmitatis vero alleviatione totius corporis glorificationem.
Sacramento autem suscepto animam in manus Dei commendavit, hinc
emigrans circumstante glorioso Apostolorum choro et candido CXX
virginum coetu, et multarum viduarum, corpusque suum ipsis sepeliendum
dereliquit: In hoc ergo sancto loco ad orationem procidimus et hymnos
ac laudes praescriptas decantavimus, et indulgentias plenariae
remissionis accepimus (††). Hic locus singulariter in magna veneratione
habetur ab omnibus Christianis et a multis Sarracenis, nec tamen est
ibi aliquod aedificium nisi maceria. Laborant autem modo fratres
minores apud Soldanum, ut detur eis licentia aedificandi ibi capellam
et erigendi altare; non enim audent quidquam cemento jungere sine
licentia regis Soldani, et sunt in spe, quod licentiam sint adepturi.
Audivi tamen interim, quod ad plenum cum fratres a Soldano optatum
impetrassent, et multis impensis habitis oratorium erexissent, mox
rabidi canes Sarraceni oratorium irrumpunt, totumque aedificium solo
coaequant, sicque hodie est locus sicut eo tempore, quo vidi.


             De loco, in quo S. Matthias fuit loco Judae in
                        Apostolum electus sorte.

Non longe ab illo loco procedendo contra ecclesiam Syon venimus ad
lapidem quendam rubeum, ubi est locus, in quo b. Matthias fuit in
Apostolum electus, ut habetur Actuum 1., loco Judae proditoris, cui
subrogatus in hoc loco fuit. In hoc loco prostravimus nos in oratione,
et indulgentias accepimus (†), cum praescriptis canticis, et fuit nobis
locus iste magis devotus et domesticus, eo quod sacrum corpus ejus apud
nos in Alemannia in civitate Trevirensi habetur.


              De loco, in quo Jacobus minor fuit ordinatus
                       episcopus Jerosolymitanus.

Inde procedentes venimus ad murum coemeterii fratrum, et in muro est
lapis albus cum impressa cruce, et ibi est locus, in quo Apostolus
Jacobus minor in episcopum Jerosolymitanum fuit electus et ordinatus,
et in quo prima Missa ab eo celebrata fuit. Tantae enim sanctitatis
erat Apostolus ille, quod Apostoli sibi hunc honorem exhibuerunt, post
ascensionem Domini, ut primus inter eos Missam celebraret coram
Apostolis, et eum pontificem in Jerusalem ordinaverunt, tanquam populo
Jerosolymitano magis acceptum, quia solus ille propter eximiam
sanctitatem permittebatur intrare in sancta sanctorum, et nullus alius
Apostolus. Fuit enim ex utero matris sanctus et Nazareus, vinum et
siceram non bibit, carnes nunquam manducavit, ferrum in caput eius non
ascendit, oleo non est unctus, balneis non est usus, syndone (#106 A#)
semper indutus. Totiens in oratione genua flexerat, ut callos in
genibus sicut calcaneis videretur habere. Et propter nimiam ejus
sanctitatem tantae reverentiae in populo extitit, ut fimbriam
vestimenti ejus certatim cuperent tangere. Hoc etiam singulare habuit
hic S. Jacobus, quod Christo Domino fuit simillimus, adeo ut plerique
in eorum specie fallerentur. Unde secundum omnia corporis lineamenta,
et in modo conversandi, in vita et in facie, ita similis Jesu fuit, ac
si ejusdem uteri frater esset gemellus. Quapropter post Domini
ascensionem multi Jerosolymam ascenderunt, de diversis mundi partibus,
ut Dominum Jesum in Jacobi persona viderent. Inter quos unus fuit
Ignatius martyr, et Paulus Apostolus, Galat. 1. Ideo frater Domini est
appellatus. In illo ergo loco oravimus, et indulgentias recepimus (†).


      De loco, in quo VII. diaconi fuerunt electi in ministerium.

Statim de post venimus in locum, qui consuevit honorari propter
electionem VII. diaconorum, et de qua electione habetur Actuum 6. Nam
crescente numero fidelium post Spiritus Sancti missionem ortum est
murmur propter ministrationem, quidam nimis gravabantur, alii
despiciebantur. Quapropter elegerunt septem viros vita, moribus et
gratia probatos, quos ministerio praefecerunt. Inter quos S. Stephanus
fuit primicerius, plenus gratia et fortitudine etc. In hoc ergo loco
orationibus praescriptis dictis et indulgentiis susceptis Deum
laudavimus (†).


             De loco, in quo Apostoli confecerunt symbolum
                  fidei christianae in XII articulis.

Circa eandem conferentiam locus esse aestimatur, in quo Apostoli post
Spiritus Sancti missionem congregato concilio sacro tradiderunt
ecclesiae XII articulos fidei, quos confecerant, praedicandos. In
quorum articulorum fide omnes salvamur, et in Dei filios adoptamur.
Magnae ergo reverentiae est locus iste. In eo ergo fidem veram confessi
sumus et ulterius ad alia festinavimus etc. vide fol. 152. B. (†).


            De loco, in quo Sarraceni superstitiose honorant
                        Dominum Jesum Christum.

Circa maceriam, quae circumdata est fundamento ecclesiae Syon antiquae,
sunt aliqua loca, in quibus Sarraceni et orientales Christiani
superstitionibus vacant, praecipue tamen in loco prope locum divisionis
Apostolorum sub fico quadam, ubi est magna congeries lapidum, ad quam
mulieres Sarracenorum cottidie accedunt, et thura super lapidem
concremant, et panes sepeliunt, dicentes ibi Domini Jesu esse
sepulchrum, et non in Golgatha, ubi est sancti sepulchri ecclesia. Imo
eandem ecclesiam et sepulchrum in ea spernunt, et non ibi, sed hic Jesu
sepulchrum quaerunt; dicentes: quod ille quidem inferius sepultus fuit,
qui crucem sustinuit, quem Judaei aestimabant esse Jesum, qui tamen non
erat, sed alius pro eo captus et occisus fuit, ipso evadente, cum esset
filius Dei et Virginis, et posset evadere. Et hic moriens cum pace in
hoc loco sepultus fuit, ibi ejus adjutorium invocant. In certis enim
necessitatibus confugiunt ad (#B#) Dominum Jesum, et ad beatam Mariam
Virginem, sed non fideliter, sed cum multis superstitionibus, sicut
etiam frequenter pueros infantes mittunt ad Christianos, baptizandos,
quando sunt infirmi, putantes, eos baptismo corporaliter sanari, vel
melius prosperari, nihil de effectibus veris et propriis tenentes nec
credentes. Ad hunc acervum lapidum aliquotiens accessi, quando nullum
Sarracenum adventurum timebam, et lapides compositos pro igne,
dispersi, et ea, quae sub lapidibus absconderant, everti; et signa
ultionis ibi dereliqui.


                De horto Conventus fratrum montis Syon.

Consequenter juxta Conventum Syon extra septa ejus contra austrum et
orientem et aquilonem in cornu montis Syon habent fratres magnum
hortum, quem anno praeterito de licentia Soldani a quodam Sarraceno
emerunt multo auro. In hunc hortum sumus egressi, et primo in
coemeterium fratrum venimus, ubi fratres suos defunctos sepeliunt, et
ibi orationes pro animabus fudimus. Deinde multas profundas cisternas
in eo vidimus, quas fratres, dum emissent hortum, et foderunt,
repererunt terra et lapidibus repletas, quas mundaverunt, et canalia
aptantes tempore pluviali optimas aquas in eis colligunt: nec enim
sufficit eis aqua illius cisternae, quae est ante refectorium, de qua
supra fol. 97. A. mentionem feci, per aestatem, quae me ibi existente
defecerat. Nam ante eius emptionem patiebantur in annis aridis et
siccis magnam aquarum penuriam, sed horto habito pati non possunt
defectum aquarum, quod magnum reputatur in Jerusalem. In hoc insuper
horto diversa genera arborum plantas habent, ficorum et malagranatorum
etc. et olera pro conventus sustentatione. Est autem hortus ille
quadratus, in cornu montis Syon positus, et ibi ab occidente habet
Conventum et ecclesiam et jugum montis Syon sibi aequale: per alias
tres partes habet valles, et est maceria cinctus. Nam ab austro habet
vallem Acheldemach cum monte Gyon: ab oriente habet vallem Syloë cum
monte Offensionis, et consequenter vallem Josaphat cum monte Oliveti,
ab aquilone habet Mello cum civitate sancta. Transivimus ergo per
circuitum, et per maceriam deorsum in valles respeximus, et ad
oppositos montes; et est respectus valde delectabilis scienti
scripturas. Ipsa autem maceria cingens hortum petris abruptis est
superposita, et ibi videtur adhuc antiquissimus murus Syon et turrium
fundamenta, et multa patent ibi ad oculum, de quibus in Scriptura sacra
mentio fit, quae legens difficulter intelligit, ut de Mello, de Gyon,
de vallibus, et caetera. Porro sic nobis stantibus et de alto
speculantibus emersit inter peregrinos milites saeculares confabulatio,
quam oportet hic recitare. Super maceriam procubuimus, et contra
civitatem Jerusalem et vallem Josaphat respeximus (#107 A#). Saeculares
autem illi cunctis objectis, quae prae oculis habebamus, omissis, visum
super templum, quod dicitur Salomonis, reflectebant; et de illo
admirabantur et eum intrare et videre optabant, et multa disputabant
inter se, quomodo hoc templum a tempore Salomonis usque nunc duraverit,
et talia loquentes ego attendebam. Cumque longum inutilem sermonem
protraherent, dixi eis: mi Domini et fratres peregrini, quae est causa,
quod tam sancta et praeclara objecta[TR197] habemus prae oculis, de
quibus nulla fit interrogatio, nulla sermocinatio; sed solum de re
inutili est vestra disputatio? Ad haec quidam respondit: Templum hoc
esse Salomonis cognoscimus ex relatione vulgari, et nihil sanctius,
nihil clarius et pulchrius prae oculis habemus. Montes et valles per
circuitum non curamus, nec ea cognoscimus: et verum dicebant, quia nec
dum montem Oliveti cognoscebant. Ad hoc ego respondi: templum Salomonis
non videtur, quia dudum ad nihilum redactum est, et hoc templum, quod
nunc videtur, est quartum templum, post templum Salomonis in hoc loco
aedificatum. Esto tamen, quod sit templum Salomonis, quid vobis et
templo isti? Quam utilitatem consequeremur, etiam si intromissi
fuerimus? In eo Christus non colitur, imo abominabiliter blasphematur
cottidie, et maledictus Machometus laudatur. Venistis in Jerusalem
propter execratam et prophanatam ecclesiam illam? Quare non respicitis
in vallem, quae est ante vos, et montem oppositum? Cumque dicerent, se
illa non cognoscere, dixi: ecce vallis illa est vallis Josaphat, in
quam totus mundus congregabitur ad extremum judicium, et mons ex
opposito est mons sanctissimus Oliveti, de quo Christus in coelos
ascendit. De his conferamus, ibi miremur, illa sunt de foro nostro: et
nihil de isto execrato templo. Et incepimus utilem disputationem de
parvitate vallis Josaphat, et de multis talibus. Et his locutionibus
finitis finita fuit peregrinatio montis Syon sacrorum locorum, quae
sunt in ejus culmine. Alia vero loca montis Syon in ejus declivo et
vallibus alio die visitavimus, sicut patebit. Regressi ergo sumus
unusquisque ad locum suum: saeculares peregrini ad hospitale S.
Johannis, religiosi vero in Conventum fratrum.


             Commendatio sancti montis Syon et descriptio.

Syon mons in sacra Scriptura frequentissime nominatur; est autem mons
Syon ad australem partem civitatis sanctae, situatus altior quam
reliqua civitas, non (#B#) tamen multum. Olim fuit undique vallibus
circumdatus, etiam a parte[TR198] illa,[TR199] qua respicit civitatem
Ierusalem, ita quod inter ipsum et urbem fuit profunda vorago, qua
secabatur civitas a monte: et per pontem ligneum erat transitus de
civitate in montem. Hanc voraginem conabantur reges Iuda implere, ut
esset civitas una Syon et Ierusalem, et multos labores habuerunt[TR200]
in inductione terrae. Erat enim mons Syon per circuitum abruptis
rupibus elevatus, et a parte civitatis infundebant desuper terram, et
etiam contra orientem, ut ad parietes rupium elevaretur terra, et
fierent horti per circuitum Syon sicut sunt hodie. Et ideo locum illum
intermedium, quem terra implere, et civitati coaequare conabantur,
nominabant Mello, id est, Adimpletio, de quo habetur 2. Regum 5. et 3.
Reg. 9. et cap. 11. et 2. Paralip. 32. Opus tamen hoc ad plenum nunquam
fuit perfectum, quia semper aliquae profunditates inter utramque
civitatem manserunt, et hodie sunt, ut patet intuenti cum diligentia,
in horto fratrum et juxta arcem David. Initium hujus montis est a porta
aquarum, sive fontis Syloë contra orientem, et facit semicirculum
contra austrum usque in occidentem, ubi erat turris David, et hodie
castrum est ibi: et rupis praerupta per totum semicirculum, et arcus
istius semicirculi[TR201] similiter, qui fuit Mello. Superius vero erat
mons Syon, et hodie est latus adeo, ut civitas Bybrach in eo posset
stare. In hoc monte antiquissimis temporibus fuit aedificata arx, quam
magnis laboribus cepit David, et civitatem montis Syon suo nomini
dedicavit, ut habetur 1. Paralip. 11. Mons iste olim erat quasi
inexpugnabilis. Quantos labores et angustias illi fortissimi Machabaei
habuerunt, antequam gentes de arce Syon ejicerent, nemo ignorat, qui
libros Machabaeorum vidit. Propter fortitudinem Syon dicitur Ierusalem
filia Syon in Scriptura; quia sicut filia defenditur a matre, et matri
subditur, sic Ierusalem a Syon defendebatur, et subjiciebatur, ut ibi:
dicite filiae Syon, ecce rex etc. id est, dicite civitati Ierusalem.
Interpretatio hujus montis Syon, ubicunque in tota Scriptura reperitur,
accipitur in bonum, et nunquam in malum. Quandoque enim significat, et
ut in plurimum, ultimum beatitudinis actum, divinae essentiae
contemplationem; quandoque exercitum angelorum; quandoque ecclesiam
triumphantem; quandoque militantem; quandoque solos electos Dei de
ecclesia; quandoque contemplativos; quandoque quosque religiosos;
quandoque praelatos; quandoque praedicatores. Hic mons est, de quo
dicitur: fundatur exaltatione universae terrae mons Syon, latera
aquilonis, civitas regis magni. Iacet enim Ierusalem in ejus aquilonari
latere. Et illud: circumdate Syon, et complectimini eam. Et illud:
Quoniam elegit Dominus Syon. Et illud: diligit Dominus portas Syon
super omnia tabernacula Iacob. Et id: Deus salvam faciet Syon. Et
illud: Quis dabit ex Syon salutare Israël. Et iterum David in persona
sua et Christi dicit: Ego rex constitutus sum super Syon montem sanctum
ejus praedicans etc., et illud: audivit et laetata est Syon. Et illud:
Esai. (#108 A#): urbs fortitudines nostrae Syon. Idem: ponet
consolationem lugentibus Syon. Idem: propter Syon non tacebo etc. Et
illud: Syon regnavit Deus tuus. Per Scripturam etiam crebrius montem
Syon ascendere invitamur, ut Esai 2.: venite ad montem Domini etc., ad
quid autem[TR202] ascendere debemus, dicit: psallite Domino, qui
habitat in Syon. Et illud: venient in Syon cum laude. Porro Esajas de
hoc monte volens aliquid magni enarrare, Esaj. 2. dicit: erit in
novissimis diebus mons domus Domini in vertice montium. Et elevabitur
super colles et fluent ad eum omnes gentes. Et hoc impletum est, in
altissimis mysteriis in hoc monte peractis, propter quod[TR203] ad eum
de toto mundo fluunt[TR204] gentes. Judaei autem circa textum istum
miram fatuitatem et sui erroris obscuritatem involvunt, ex eo probare
conantur, quod Jesus non sit verus Mesias, eo quod mons Syon in ejus
adventu non sit elevatus in verticem montium super omnes colles. Unde
dicunt, quod tempore Messiae portabit Deus montem Thabor et montem
Synai et montem Carmeli ad locum, ubi est Ierusalem et Ierusalem et
illos tres montes super ponet unum alteri, et in vertice supremi montis
locabit montem Syon. Et quia Christus hoc non fecit, ideo non est
Messias. Sed respondendum est illis miseris excoecatis, quod illa
elevatio montis Syon non est intelligenda secundum locum, sed secundum
excellentiam et gloriam, quia Christus ibi facturus erat magna
mirabilia, ut sacramentorum institutionem, et Spiritus sancti
missionem, et caetera, ut patuit. Ex omnibus his patet, quod mons Syon
est mons magnae altitudinis et sublimitatis, magnae fortitudinis et
firmitatis, magnae plenitudinis et ubertatis, magnae pulchritudinis et
amoenitatis, magnae confidentiae et securitatis, magnae opulentiae et
locupletatis, magnae laetitiae et jocunditatis, magnae justitiae et
aequitatis, magnae munditiae et sanctitatis, magnae doctrinae et
veritatis, magnae prophetiae et revelabilitatis. Mons consummationis
veteris Testamenti et inchoationis novi: mons sacramentorum Christi et
charismatum Spiritus sancti: Mons Mariae Virginis, in quo deguit, ibi
Apostolos docuit, ibi Evangelistas instruxit; ibi mundo Apostolos
destinavit: in eo de saeculo migravit. Mons ille est hodie possessio
Christianorum; haereditas religiosorum; hospitium peregrinorum. Ibi
enim soli Christiani habitant et nullus Sarracenus, nec Judaeus hodie
in hoc monte habet domicilium, sed solum sunt in eo monasteria
Christianorum. Unde quadam vice interrogavi Sarracenum mihi familiarem,
cur non potius in monte Syon aedificarent sibi domus, quam in
Jerusalem? respondit, quod propter aquarum defectum desolatus est mons
Syon: quia facilius et copiosius habentur aquae in Jerusalem, quam in
Syon. Et forte Deus ita disposuit, ut aquae Sarracenis in monte hoc
sancto deficiant, quibus tamen Christiani ibi habitantes abundant. Mons
ille altissimus, non quidem respectu montium per circuitum, quamvis et
altior caeteris sit, sed (#B#) respectu montium remotorum. Videntur
enim montes Arabiae in monte Syon esse demissi, cum tamen sint
altissimi, et multo altior est mons Syon Arabiae montibus. Conventus
fratrum minorum est in loco amoenissimo, suavissimo et altissimo
locatus. Ante eorum adventum in Ierusalem erat ibi Conventus
Canonicorum regularium, sed post terrae sanctae amissionem rex Siciliae
emit a Soldano locum illum montis Syon, et capellam b. Virginis in
valle Iosaphat, et ecclesiam Bethleemitanum cum monasterio, et dedit
pro his in prompto auro triginta duo milia ducatorum probati ponderis
et transduxit ad montem Syon fratres minores, committens eis locorum
praedictorum possessionem et regimen. Unde etiam Papa solet frequenter
Gardianum montis Syon instituere provisorem totius Orientis ecclesiae
latinae ibi degentis. Et ingentia privilegia habent fratres illi a
summis pontificibus, de quibus dicere non est nostri propositi. Porro
Conventus montis Syon septa sunt satis stricta, parva ecclesia,
strictus ambitus,[TR205] parvae cellae. Et quamvis domus sit parva,
degunt tamen communiter ibi fratres XXIIII, Domino sub regulari vita
famulantes. Propter insultus autem et iram paganorum habent portam
ferream et juxta eam canes iracundos et rabidos in exteros, qui
vigilant et insidias inferre volentes latrando produnt die ac nocte. Et
tantum de his.


             Incipit visitatio locorum ecclesiae Golgatanae
              dominici sepulchri, et ipsius[TR206] sancti
                               monumenti.

Quarta decima die, incipiendo diem a praecedentis diei vespera, quia et
illo ordine processio ad sancta loca ordinatur, cum sol ad occasum
tenderet, denunciatum fuit omnibus peregrinis, quod se statim ad atrium
seu plateam, quae est ante ecclesiam sancti sepulchri praesentarent, et
cum coena se citius expedirent, quia domini Mauri sanctae ecclesiae
clavicularii nos ibi exspectarent. Acceleratis ergo negotiis et
acceptis rebus, quibus uti volebamus, ad atrium praefatae ecclesiae
descendimus, et invenimus in eo magnum tumultum hominum Christianorum
orientalium et Sarracenorum, mulierum, puerorum et virorum. Mercatores
etiam pretiosarum rerum ibi sedebant et vendebant, et quidam panes,
ova, et uvas venalia habebant, de quibus pro collatione intus sumenda
emimus ad sacculos nostros. Igitur cum domini Sarraceni omnes (#109 A#)
ad ecclesiae apertionem pertinentes adessent ad ostium templi sancti,
se locaverunt mature et seriose. Sunt autem ante januam in utroque
latere positi lapides grandes de polito marmore pro scamnis, in quibus
versis vultibus sederunt. Erant autem viri personati, senes, decori,
barbati et pomposi, byssinis induti et capitibus multiplici
circumvolutione subtilissimi lini operti. Congregatis autem nobis
omnibus ad eos fores ecclesiae aperuerunt clavibus, et stantes binos et
binos intromiserunt, numerantes nos, sicut fecerunt, quando de navi in
terram egressi sumus, ut supra patuit, et acutissime nos inspiciebant.
Dicitur enim de eis, quod peritissimi in illa arte Visonomiae sint, et
quam cito hominem inspiciunt, suas conditiones, complexiones et
inclinationes agnoscunt. Cum verecundia ergo et rubore eos
pertransivimus, quia confusio magna est, quando Christi fideles et
cultores per Christi blasphematores inducuntur in Christi ecclesiam, et
intromittunt, quos volunt, quos nolunt, abjiciunt. Plures enim de aliis
ritibus Christianos nobiscum ingredi volentes repulerunt cum baculis et
pugnis ab ostio ecclesiae. Fateor, dum ego eos pertransirem intrando
ecclesiam, confusus in memet ipso rubore perfundebar, nec ausus fui eos
erecto vultu et oculis inspicere, prae verecundia, quam habuit: non
quidem propter crucis signum, quod veste gerebam, sed propter eorum
injustam et impiam in crucesignatos potestatem. Sedebant enim ibi illi
canes, tanquam judices nostri, et nos (nemo dubitet) stultos propter
crucem Christi judicabant, quia verbum et signum crucis pereuntibus
stultitia est. 1. Corinth. 1. Sed ita divina ordinat sapientia, ut ad
locum crucis cultores crucifixi per derisores crucis inducantur,
quatenus per stultitiam crucis salvi fiant credentes. Igitur cum omnes
ingressi essemus, statim Sarraceni valvas ecclesiae in dorso nostro
repente retraxerunt, et clauserunt repagulis et seris obturantes, sicut
solent latrones comprehensi in custodiis cum impetu intrudi: et cum
clavibus abierunt, nos sic captivos relinquentes in carcere
delectabilissimo, lucidissimo et spatiosissimo, in horto pretiosissimi
sepulchri Christi, sub monte Calvariae, in medio mundi. O quam jocunda
captivitas! quam desiderabilis clausura! quam delectabilis
incarceratio! quam dulcis inclusio! qua Christianus clauditur et
captivatur in sepulchro Domini sui.


              Quomodo peregrini habuerunt se, quando primo
           fuerunt ecclesiam ingressi, et quid accidit F. F.
                    F. in prima peregrinatione sua.

Eia fratres mei initium sumere me cogit veritas ab incuria mea stolida
et irreverentia (#B#) quadam dolorosa, pro qua precor vos Deum
interpellare pro me, ne in finem reservet mala mea. Huiuscemodi autem
res mihi accidit misero in prima mea peregrinatione. Cum in ecclesia
essemus clausi et neminem jam timeremus, quia nullus paganus nobiscum
erat, incepimus laetantes per ecclesiam discurrere, quaerentes loca
sancta sine ordine, et ferebatur unusquisque ad impulsum sui spiritus,
quo volebat. Ego vero non festinabam, sed lento gradu processi versus
ecclesiae medium, vadens in incertum, et cum ad XVII passus
processissem, substiti, et suspenso vultu suspexi contra testudinem: et
conjeci oculos per superiores fenestras curiose, sicut faciunt
indisciplinati, neminem timentes in alienis locis et domibus, et solus
sic vaga facie stabam. Me sic inconsiderate stante accurrerunt duae
mulieres peregrinae, quarum una erat theutonica, Hyldegardis nomine, et
provolutae antes pedes meos cum fletibus et singultibus jacebant,
lapidemque, super quem stabam, deosculabantur. Miratus ego et
stupefactus dixi mulieri theutonicae: quid habetis vos, domina
Hyldegardis, ut quid facitis sic? Illa autem vix propter fletum loqui
poterat, dixit mihi: ecce frater, lapis in quo statis, est ille, super
quem Joseph et Nicodemus posuerunt pretiosissimum corpus Domini de
cruce solutum, eumque unxerunt et involverunt super hanc lapideam
tabulam. Hoc cum audivissem tremui: et retractis cum indignatione
pedibus, in terram ante lapidem cecidi: et jam vix audebam ore
contingere, quod prius non veritus fui calceatis pedibus irreverenter
calcare. O, dixi, delicta praeterita juventutis meae et praesentis
ignorantiae meae ne memineris Domine. O Domine Deus meus, Moyses
electus famulus tuus a te jussus fuit in deserto Madian solvere
calceamentum suum, quia terra, in quia stabat, sancta erat. Et sanctus
Josue in agro Jerichorum non audebat calceatus stare, et ego expers
omnis sanctitatis, plenus vitiis, calceatus pedibus nimis irreverenter
locum, quem tu ipse nudo et vulnerato corpore pretiosissimo
sanctificasti, ausus fui temerario pede terere; nec excusationem
invenio: cum Osam ruiturum plaustrum arcae tuae tenentem percussum a te
morte legamus. Et ecce incomparabiliter[TR207] plus hic sub pedibus
nostris, quam terra Madian, aut ager Jericho, et dignior lapis quam
plaustrum aut arca. Ergo Domine Deus patientiam habe in me, et omnem
reverentiam et honorem ad sancta loca tua et alia omnia debita reddam
tibi, devotione mihi possibili, et quam tu ipse mihi contuleris.
Oratione finita surrexi, et Dominos meos ac socios per ecclesiam
quaesivi, eosque in capella b. Virginis simul sedentes et processionem
exspectantes inveni. Porro pater Gardianus convocatis ad se omnibus
peregrinis exposuit eis jura templi et ordinationes ad XIII puncta
restrinxit.

(#110 A#) Primo praecepit, ut quilibet peregrinus emeret cereum, quem
accensum portaret in processione. Intraverunt enim multi mercatores
nobiscum, qui cereos et alia ibi venalia habebant.

2. Hortabatur peregrinos, quod in processione ordinate procederent, et
ne unus alterum molestaret et comprimeret, ut etiam dictum est in VII.
articulo in Rama; sed quia in illa jam fienda processione major vis
est, et compressio: ideo hic eum repetiit et plures alios ibi dictos.

3. Quod illam noctem Deo darent, et matutinis et aliis divinis Officiis
interessent sine negligentia.

4. Quod non facerent domum orationis domum negotiationis, et non cum
mercatoribus orientalibus Christianis sederent, et tempus amitterent.

5. Rogavit sacerdotes, quod sine jurgio ad celebrationem Missarum
procederent. Solent enim concertare de locis et omnes volunt in sancto
Domini sepulchro celebrare: quod est impossibile pro una die.

6. Ordinavit quatuor altaria pro celebrantibus: scilicet in sepulchro
sancto unum; aliud in monte Calvariae; et in loco inunctionis Christi,
de quo supra dixi: et quartum in capella b. Virginis Mariae. Sunt tamen
multa altaria in aliis locis per templum, sed sunt Schismaticorum et
Haereticorum, ideo non celebravimus in eis.

7. Praecepit omnibus peregrinis, ut se cum confessionibus disponerent,
et sub Officio communicarent singuli.

8. Dedit auctoritatem omnibus sacerdotibus peregrinis et suis
fratribus, qui nobiscum fuerant ecclesiam ingressi, active et passive
audiendi confessiones, et absolvendi ab omnibus etiam sedi reservatis:
hanc enim potestatem Gardianus montis Syon habet a Papa.

9. Prohibuit, quod nullus sacerdos aliquem peregrinum communicaret
eucharistiam praestando in loco suae Missae: sed omnes sub summo
Officio in monte Calvariae ab officiante sacramentum acciperent, nisi
alicui aliud indulgeret.

10. Praemonuit, ut peregrini per loca sancta transeuntes in templo res
suas non jacere hinc et inde derelinquerent: ne eas amitterent, quia
frequenter in hoc loco furta contingunt, et inde suspiciones et
inquietudines multae oriuntur.

11. Si qui eleemosynas ad sancta loca ponere vellent, et magis
Catholicis quam Schismaticis eas faverent; exposuit eis loca
Catholicorum et Schismaticorum.

12. Quod de sanctis locis, ut prius est tactum in articulis in Rama,
nihil descindant, et non depingant arma sua, ne loca sancta per haec
dehonestentur.

13. Hortabatur nos, ut quilibet se ipsum concitaret ad actualem
devotionem, et cum honore et reverentia uteremur locis illis
sanctissimis, ut dignum est. (#B#)


              Sequitur processio per loca sancta ecclesiae
               sancti sepulchri: et primo ad capellam b.
             Virginis, et ejusdem capellae et locorum ejus
                              descriptio.

Acceptis itaque regulis nostri regiminis in sancto templo accessimus
singuli ad mercatores, et emimus cereos de cera albissima unusquisque
magnam vel parvam, decoram vel simplicem, prout volebat. Nec defuit
vanitas etiam in hoc facto, quia aliqui habebant cereos curiose tortos
et auro picturisque ornatos, quos deferebant cum ostentatione, et
caeteros cum simplicibus cereis deridebant arguentes eos de tenacitate.
Aliqui plures cereos emebant, quos in dominico sepulchro incendebant et
reextinguebant, ducentes eos secum ad patriam et eorum mulieribus in
partu laborantibus accensos tenere faciebant, ut sine periclitatione
parerent. Dicunt enim candelas illas ad hoc esse utiles.[TR208]

Porro, occupatis nobis in emtione cereorum, parabant se fratres cum
patre Guardiano, vestes sacras induentes, quas secum tulerant de monte
Syon ad processionem solennem per omnia et eo ordine, sicut fecerant in
monte Syon, ut dictum est fol. 94. A.

Cum ergo cuncti in suo ordine starent[TR209] cum luminibus accensis,
incepit cantor alta et jocunda voce ante: Salve Regina, et eam omnes
prosecuti sumus et cum cantu illo processimus in capellam gloriosae
Virginis Mariae ad altare in facie capellae. Porro in illo loco, ut
antiqua habet traditio, est locus, in quo beata Virgo Maria morabatur
ex ea hora, qua a cruce fuit ducta usque ad filii suis a mortuis
resurrectionem, nec fuit in civitatem Jerusalem reducta. Erant enim
juxta scopulum Calvariae in horto aliquae pauperum hominum
habitationes, sicut hodie sunt extra civitates domus in hortis, in
quibus pro tempore recreationis domini horti habitant, sed aliis
temporibus et continue pauperes in eis sunt. Cum ergo Dominus Jesus in
cruce pendens matrem Johanni commendasset, abducta fuit a cruce, sed
nullo modo longius permisit se duci a cruce filii sui, nec intrare
civitatem voluit, sciens, quod in tota Jerosolyma non erat pro ea
hospitium propter filii sui ignominiam, quae tanta erat, quod etiam
matrem cuncti recipere horrebant. Duci ergo se permisit ad domicilium
non longe a cruce, ut morienti filio et exspiranti non deesset, sed in
omnibus his participaret, et quid post mortem de corpore filii
ageretur, videre et scire voluit, ut si abjiceretur, sicut aliorum
damnatorum corpora, ipsum sibi tolleret, vel si sepulturae traderetur,
sepulturae adesset, et officium funeri exhiberet, sicut et fecit. Nam
cum vidisset Joseph et Nicomedum ad sepeliendum filium paratos,
accurrit et ipsa doloribus repleta, et sepulturae affuit, et inde
reducta in domicilium fuit, nec longius secedere voluit. Hoc enim
solent aliae piae matres suis natis caris facere, quod si
permitterentur, continue manerent ad (#111 A#) sepulchra suorum
dilectorum, flentes, sicut Maria Magdalena, quae a monumento Lazari,
fratris sui, vix potuit avelli, ut habetur Johannis XI. Quanto magis
beatissima Virgo Maria, quae incomparabiliter plus dilexit filium suum,
quam aliqua mater vel amicus posset diligere suum carum. Ad hunc ergo
locum post resurrectionem suam Christus primo accessit. Et dicit
Vincentius ordinis Praedicatorum, quod resurgente Domino praemisit
angelum Gabrielem nunciare matri adventum gloriosissimi filii, quo
facto statim supervenit filius, albissimis indutus vestibus, vultu
sereno, speciosus, gloriosus et gaudens, rutilantibus cicatricibus, et
totus festivus apparuit dulcissime eam salutans, secumque ducens omnes
beatos, quos de limbo eduxerat. At virgo gloriosa quanto gaudio perfusa
fuerit, quis enarrare poterit? In hoc ergo sacro loco cum gaudio
cantavimus, et peracto cantu et his, quae in processionali continentur,
ad locum accessimus, et prostrati indulgentias accepimus plenariae
remissionis (††).


             De loco, in quo reposita est columnae pars, ad
                      quam Jesus flagellatus fuit.

Deinde cum cantu signato ad latus dextrum processimus. Ibi in muro est
quoddam reservaculum sive fenestra non perspicua, in quo reservaculo
stat pars magna de pretiosissima columna, ad quam Dominus Jesus in domo
Pilati fuit nudus ligatus, et durissime flagris et virgis fuit
castigatus. Singuli ergo accessimus, et ipsam sacram columnam manibus
per cancellas immissis tetigimus, et ibi etiam indulgentias (††)
plenariae remissionis accepimus. Olim fuit haec columna sacra integra
translata a domo Pilati ad montem Syon. Unde Jeronymus dicit de Paula:
Ostendebatur illi scl. S. Paulae in monte Syon columna, ecclesiae
porticum sustinens, infecta cruore Domini, ad quam vinctus ducitur
flagellandus Jesus. Post destructionem autem ecclesiae antiquae Syon,
ut dixi fol. 96. A., alia fuit ad illum locum delata. Tertia est Romae
ad sanctam Praxedem. Quarta in Lugduno ad Sanctum Hircanum Justum, et
in aliis mundi partibus reperiuntur etiam in ecclesiis partes de ea.
Porro pars illa, quae hic in hoc loco est, habet unum palmum et tres
transversos digitos in spisso, et est alta quatuor palmis, et est
porphyrei coloris, maculis sanguineis respersa. Quod vel est ex natura
lapidis, vel ex miraculo, quod sancti Hieronymus et Beda videntur
sentire.


            De loco, in quo sancta crux servabatur post ejus
                   inventionem ante ejus amissionem.

In hoc loco divertimus ad oppositam capellae partem, et ibi etiam in
muro reservaculum est, in quo per CC. annos fuit pars pretiosissimae
crucis recondita, gemmis, auro, et argento stipata per illustrissimam
Helenam ejus inventricem, quae eam integram cum invenisset, secari eam
fecit, unam partem huc reponens, et alteram Constantinopolim
transferens. Quamdiu autem sancta crux in hoc loco stetit, orientalis
(#B#) ecclesia prosperata fuit et crevit, et sanctissimos viros habuit,
et semper de inimicis crucis Christi triumphum reportavit. Sed quam
statim hinc ablata fuit, defecit, et usque ad ultimas feces devenit.
Hunc locum, quamvis vacuum, honoravimus, et cantus de sancta cruce ibi
perfecimus ex processionali: absentia enim tamquam praesentia ibi
contemplabamur. Spirat enim, ut nobis videbatur, ex capsella illa
virtus quaedam derelicta a ligno sanctae crucis. Nec mirum; si enim vas
vini liquore effuso odorem vini retinet, et haec capsella, in qua
lignum odorem vitae aeternae habens contentum, odore illo redolet.
Verum ut eo venerabilior locus esset, habent in eo crucem reconditam,
in qua parva particula de vera cruce Christi est infixa. Hanc
particulam deosculati sumus, et indulgentias recepimus (†).


              De loco, in quo sancta crux fuit probata per
                         mortui suscitationem.

Expediti in illo loco cum alio cantu processimus ad medium capellae, et
ibi est locus, in quem transpositae fuerunt tres cruces inventae, ut
probaretur, quae crux esset Christi crux, et allato mortuo ad tactum
crucis Christi surrexit vivus. Hunc locum deosculati sumus, et
indulgentias recepimus (†). Capella haec est Latinorum, et nulla natio
quidquam in ea juris habet, nisi Latini, et custodes sancti sepulchri
loco Latinorum in ea officiant, et retro capellam habent habitacula, in
quibus coquunt, comedunt, dormiunt, et necessarium opus perficiunt.
Fratres minores communiter tres fratres in eo loco habent degere.
Multis horis in dormitorio fratrum dormivi.


                De loco, in quo apparuit Dominus Mariae
                     Magdalenae in forma hortulani.

Post capellae illius visitationem exivimus cum processione ad
ecclesiam, descendentes per quatuor gradus, et statim sub gradibus in
locum venimus, ubi in pavimento erant duo circuli, quinque passibus ab
invicem distantes, de polito et vario marmore formati. Et hos circulos
circumstetimus, cantantes ea, quae erant ad propositum, sicut
processionale continet. Hic dicitur esse locus, in quo Dominus Jesus
apparuit Mariae Magdalenae in forma hortulani, et in loco unius circuli
stetit Dominus, et Maria in loco alterius. Hic Maria procidit ad pedes,
nec passus fuit se tangi, quia nondum ascenderat ad patrem, ut habetur
Johannis XX. diffuse.

Res hic gesta magnam peregrino poterit dare devotionem in Mariae
exemplo. Dum enim in sepulchro non invenisset quem quaesivit, per omnes
angulos horti cucurrit emigrans, nunc huc, nunc illuc, et tanto amoris
urebatur incendio, ut foemineae infirmitatis oblita nec tenebrarum
caliginem, nec persecutorum terrorem timeret, nec custodes curaret. Sed
cucurrit, circuivit, flevit, anhelavit et gemuit. Et nulli dubium, si
ei dictum fuisset: (#112 A#) ecce, quem quaeris, jam mare magnum
transiit, trans montana alpina migravit, ab oriente in occidentem se
reduxit, et in ultima occidentis regione habitat, statim, non attentis
mille periculis, mare transiisset, per montana cucurrisset, occidentem
lustrasset, et usque in Hiberniam, quae ultima occidentis regio est,
venisset. Sed pius Dominus hic in hoc loco apparuit, et numquam
occultabit se his, qui ab occidente per tanta terrarum discrimina et
aquarum pericula huc veniunt, ut eum, quem diligunt, quaerant. Non
aestimo, quia promittitur Zachariae VIII. Ecce ego, inquit, salvabo
populum meum de terra orientis, et de terra occasus solis, et adducam
eos, et habitabunt in medio Jerusalem, et erunt mihi in populum, et ego
ero eis in Deum. Ad pedes ergo Domini Jesu nos hic prostravimus, et
saltim vestigia ejus deosculati sumus, et indulgentias recepimus (†).


               De loco carceris, qui erat juxta scopulum
            Calvariae, in quo Christus post eductionem fuit
                               inclusus.

Hoc loco derelicto consequenter cum cantu et processione transivimus,
et quandam obscuram capellam ingressi sumus, quae erat in petra excisa,
et nullam habuit fenestram, sed unum in ea stetit altare et duo
ostiola. Haec capella tempore passionis Christi fuit carcer, sive
inclusorium juxta montem Calvariae, ad hoc ordinatum, ut rei educti ad
mortem in eo includerentur, quousque tormentorum instrumenta
pararentur, cruces, patibula, rotae, ligna ad ignem, et hujusmodi, et
ut in eo biberent et inebriarentur, quia consuetum erat morte
plectendos prius fortissimo vino inebriari, ut minus mori trepidarent,
et tormenta levius ferrent; et ut fortius biberent, includebantur ibi
cum vino, quatenus sine verecundia id agerent. Cum ergo Dominus Jesus
cum cruce eductus fuisset, incluserunt eum in illa cellula, quousque
foramina tria in scopulo Calvariae formarent pro tribus crucibus, et
medio tempore biberet. Dederunt autem Domino myrrhatum vinum, Marci
XV., quod fuit acerbissimum, unde oblatum potum non accepit, ut dicitur
ibidem.

In hac venerabili cella contemplati sumus non sine tristitia, quomodo
Dominus Jesus in ea flevit, et tormentum crucis cum timore pariter et
amore exspectavit. Singuli ergo cum singultibus et gemitibus ingressi
sumus, et successive vestigia Salvatoris nostri deosculabamur cum
prostratione, et indulgentias ibi accepimus (†).


               De loco, ubi milites miserunt sortes super
               vestimenta Christi, et ea diviserunt sibi.

Transivimus consequenter a carcere Christi ad aliam capellam cum tribus
obstructis fenestris, et ibi est locus, ubi jam Domino Jesu cruci
affixo stabant sui crucifixores, mittentes sortes, quid quis tolleret
de vestibus Jesus, et partiti sunt vestimenta ejus in quatuor partes,
unicuique militi (#B#) partem. Ad sortem autem posuerunt tunicam
inconsutilem, quae scissa inutilis fuisset. Et sedentes in loco hoc
miserunt sortes in magnum Christi despectum. Compassione ibi moti
fuimus super Christi nuditatem, et cantu finito locum deosculati sumus,
et indulgentias recepimus (†).


     Sedes, in qua Dominus Jesus sedit in sua coronatione poenosa.

Egressis nobis de ista capella ad ulteriora processimus cum lugubri
cantu de coronatione Domini in sua coronatione corona spinea, et in
unam capellam aliam venimus obscuram, cujus unica fenestra obturata
lapidibus fuit, et altare in ea pulchrum et integrum, sed sine pallis
etc. Sub ipso altari stat unus rotundus lapis, ac si fuisset pars unius
columnae sectae in partes. Hic lapis tempore passionis Christi stetit
in domo Pilati, ante stabulum mularum, pro sede; erat enim ita
dispositus, quod fuit pro sessione aptus. Volentes ergo Dominum spinea
corona coronare, volverunt lapidem a suo loco in praetorium, et Dominum
Jesum desuper sedere fecerunt, eumque sedentem super hunc lapidem
coronaverunt spinis. Post passionem autem Christi fideles eum lapidem
huc portaverunt in perennem memoriam illius durissimae et
opprobriosissimae coronationis. Prostravimus[TR210] ergo nos, et
adorantes Dominum lapidem hunc manibus tetigimus, et ore deosculati
sumus, et indulgentias accepimus (†). Et ea, quae passus est Dominus
sedens super hunc lapidem, ad memoriam reduximus, quomodo Dominus Jesus
indutus derisorie purpura, arundinem pro sceptro manu tenens, corona
spinea coronatus, oculis velatus, consputus, colaphisatus, alapis
percussus, arundine laesus, per Ave salutatus, Rex Judaeorum vocatus,
propheta nominatus, et mille puncturis spinarum vulneratus, toto
denique corpore ex flagellatione praecedente dilaceratus, irrisioni
publice expositus, et ita plenus opprobrio in hoc lapide sedit tamquam
Rex in solio, manifeste ostendens, regnum suum non esse de hoc mundo.
Unde Sancti Christum regem non agnoscunt, nisi prout sedit coronatus in
hoc lapide. Legimus enim de S. Martino, quod sibi spiritus malignus
apparuit, corona aurea et purpura indutus, et splendido decore
circumdatus, dicens, se esse Christum. Cui Martinus: Ego Christum non
nisi spinea corona, et stygmata crucis praeferentem non agnosco.[TR211]
Quo audito diabolus confusus abscessit. Legimus etiam de S. Catharina
de Senis, cum fuisset a quadam mala muliere scandalose diffamata, ex
hoc turbata confugit ad Dominum, petiit, ut innocentiam suam
deferenderet. Cui Christus apparuit, habens in dextra coronam auream,
margaritis fulgidam, et in sinistra coronam spineam, aculeis hispidam,
dicens ei: elige, quod vis. Aut in vitae hujus cursu serto spineo
coronari, et aliam tibi pretiosam coronam servabo in vitam aeternam,
aut nunc habere hanc pretiosam, et post transitum servabitur tibi haec
de spinis. Cui virgo: Ego, Domine, in hac vita semper tuae beatissimae
passioni conformari elegi et nunc eligo. Et haec dicens spineum diadema
cum utraque manu de manu salvatoris arripuit, et capiti suo cum tanta
violentia imposuit, ut post visionem dolorem sensibilem capitis ex
spinarum puncturis sentiret. Sic etiam gloriosus rex Jerusalem,
Balduwinus, qui primus latinus Christianus ibi regnavit, non auream,
sed (#113 A#) spineam coronam pro insigniis regalibus habuit, semperque
in diebus ostentationis suae, etiam inter reges existens, spinis
coronatus processit, dicens: indignum fore, quod homo peccator rex
Jerusalem ornatus aurea corona incederet, cum rex coelorum in Jerusalem
spinea corona coronatus exstitisset. Sunt autem per circuitum Jerusalem
spinae acutissimae, de quibus ego unam coronam complexui, et Ulmam
mecum duxi. Nec credendum est, quod marinis spinis usi sint in
coronatione Christi, sed communibus spinis, crescentibus per circuitum
Jerusalem in monte Syon, et in monte Oliveti, et in vallibus. Coronatio
enim Christi non fuit a Judaeis aut gentilibus praecogitata, sed dum
jam judici praesentatus fuisset et accusatus, quod diceret, se
Christum, regem, esse, tunc subito venit eis in mentem, quod derisorie
et cum cruciatu esset coronandus, et de proximis spinis tulerunt, et
forte ex coquina domus inter sarmenta comburenda eas invenerunt, quia
hoc ad oculum vidi, quod etiam nunc non alia ligna habeant, nisi
spinas, et coquinae plenae sunt acutissimis spinis pro igne.


             De capella S. Helenae, inventricis S. crucis.

Capella ista dimissa progressi sumus gyrantes ecclesiam ab intra cum
cantu de S. Helena, signato in processionali, et ad unum ostium magnum
venimus in muro ecclesiae, ac si per hoc ostium esset exitus de
ecclesia extra. Per hoc ostium intrantes in tenebras, quas tamen
luminibus nostris repulimus, statim pedibus apprehendimus gradus
lapideos, per quos descendimus per XXX passus vel gradus usque in
quandam capellam, quae dicebatur capella S. Helenae, quae subterranea
est. Ibi ergo cantu finito genibus flexis oravimus, et indulgentias
recepimus (†). Haec capella est satis magna, alias parietes non habens,
nisi petras, in quibus est incisa, sicut et ipsi gradus de superiori
ecclesia inter parietes petrarum descendunt, a superiori vero est
testudinata, et per ipsam testudinem lumen incidens habet, ipsa autem
testudo fulcitur VI columnis marmoreis, quae, ut dicitur, tempore
passionis Christi sustentabant praetorium, in quo judicatus fuit
Dominus. Et per sanctam Helenam fuerunt inde huc translatae. Hae
columnae sunt politae et nigrae, et semper sudant, et guttatim
destillat de eis aqua, et dum aliquis manu vel veste tergit guttas,
statim erumpunt aliae guttulae. Porro vulgus dicit, quod sudare
inceperint miraculose, dum Christus castigabatur in praetorio, et sudor
ille sit fletus earum super innocentia Christi Jesu. Nec omnino
abjicienda est vulgi opinio, quae certe otiosa penitus non est. Si enim
lapides laudes Redemtori proclamare dicuntur, hominibus a laudatione
silentibus, ut habetur Lucae XIX.; quid mirum, si lapides (#B#) flere
mortem Redemtoris hominibus ridentibus [existimentur]. Quia enim in die
palmarum pueri Ebraeorum et discipuli Christi Osanna clamabant, lapides
tacebant, et si hi tacuissent, lapides clamassent: sic si mortem
innocentem et acerbam homines flevissent, lapides lacrymas non
dedissent. Sed quia illi non flebant, lapides lacrymas fundebant, sicut
et scissi in morte Christi leguntur. Nullum ergo inconveniens vulgi pia
habet opinio, dicens: columnas illas in morte flevisse, nisi quod in
Scriptura non legitur: facilius est enim, lapidem lacrymari, quam
laudes decantare. Dicunt consequenter, quod columnae illae ideo sine
cessatione flent, quia homines, qui semper flere deberent et Christi
passionem et sua propria peccata et calamitatem hujus miseriae, gaudent
et rident. Et si homines a risu intemperato abstinerent lapides
lacrymas non funderent. Alii simplices in bona fide de his columnis
dicunt, quod Christo patiente Maria virgo dolore repleta, sola flens,
sic has columnas est affata: non est, inquit, quod doleat mecum, et
tantum pondus amaritudinis sola sufferre quomodo possum? Vos ergo
lapides mecum flete. His dictis aquis stillare coeperunt. De his
columnis forte dicitur Sap. II.: data est illis aqua de petra
altissima, et requies sitis de lapide duro. Et Habac. II.: lapides de
pariete clamabunt. Et Job. 9.: qui commovet terram, concutiet columnas
ejus. Ea, quae supra dixi de columnis, audivi a devotis et simplicibus
catholicis, et a mulierculis devotis, quarum nolo spernere pietatem,
nec abjicere devotionem. Scio autem bene, quod ea, quae operatione
naturae fieri possunt, non sunt ascribenda miraculis; est enim certa
species lapidis, in genere marmorum, emdros appellatur, de qua semper
aqua stillat, ubicunque in aedificio fuerit locatus, quia ex
frigidissima ejus complexione aërem circumstantem incrassando
transmutat in aquam, quasi in habentibus aptitudinem faciles transitus
aquae in aërem[TR212] subtiliando, et aëris in aquam inspissando, quo
fit, ut aërem aquam factum et petrae circumpositam naturaliter per
guttas desudet a petra decidens. Unde simile dicitur Constantinopoli in
veteri palatio, ubi in quodam habitaculo sunt conchae marmoreae de
simili lapide, quae per se ipsas aqua replentur, et dum evacuantur,
iterum, nullo homine faciente, replentur. Quod vulgus stupet, tenens
pro miraculo, quod tamen naturaliter fit. Sic credo esse istas columnas
emdronicas, naturaliter madentes et sudantes.

In eadem capella est una lapidea concha in muro, juxta altare pro aqua
benedicta imponenda, quae jam semper est vacua et sine aqua benedicta.
In hanc concham dum homo caput ponit et auscultat, audit quasi
stridentes ignium flammas et strepitum, quasi decursum aquarum
multarum, praecipue tamen, quando homo solus est in capella, et haec
audire cupit, tunc audit horribilem tumultum, sicut egomet saepe
audivi. Simplices hoc audientes terrentur multum, et dicunt, de subtus
esse purgatorium, et sonitum illum causari ex illatione poenarum, et ex
rugitu tortorum. Sed ego existimo, quod ex deambulatione superius in
templo causetur inferius talis sonitus.

Iuxta utrumque latus graduum sunt cavernae magnae et altae, petris
incissae, quae fuerunt capellae consecratae olim cum altaribus et
penitus sunt (#114 A#) absque lumine. Mirum est videre antiquorum
devotionem in his et similibus. Duo altaria habet haec capella, et
juxta majus altare ad latus dextrum est una cathedra saxea et juxta
cathedram fenestra per petram, per quam est respectus in foveam
inferius, in qua sancta crux fuit inventa. Et dicunt, quod dum Helena
sanctam invenisset crucem, primo hanc capellam aedificavit, et in illa
cathedra sedens continue in speluncam, ubi crucem invenerat, oculos
conjecit per fenestram, et semper ibi manens, aedificatoribus formam
templi erigendi tradidit, et impensas solvit, et in tenebrosis capellis
lectulum suum habuit, et ibi cum ancillis suis diebus et noctibus
mansit, quousque tota ecclesia consummata fuit. Hanc capellam
nonnulli[TR213] nominant ecclesiam S. Jacobi, dicentes, quod S.
Jacobus, primus in Jerusalem episcopus, ibi sedem suam habuerit, et
ideo etiam ipsam cathedram nominant S. Jacobi sedem. Sed hoc est contra
rationem, cum tempore S. Jacobi nulla fuerit[TR214] ibi ecclesia, sed
locus extra urbem despectus propter montem Calvariae.


       De spelunca, in qua sancta crux fuit inventa a S. Helena.

De hac capella ulterius descendimus per XVI gradus, qui ad latus
dextrum sunt, cum cantu de sancta cruce, et in aliam capellam venimus
penitus tenebrosam, et lumine coeli carentem, lampadibus tamen multis
illustratam. In imo illius capellae est fovea sub rupe superpendente,
XXII pedes habens longitudinis, in qua sancta imperatrix Helena
pretiosissimum thesaurum invenit, qui ultra CCC annos ibi latuit.
Reperit enim ibi cruces tres, clavos, spineam coronam, tabulam tituli
cruci superpositam, ferrum lanceae, quo Christi cor fuit transfixum,
calamum cum spongia et omnia instrumenta, quibus usi fuerant in
crucifixione Christi et duorum latronum, quae omnia cum crucibus,
tamquam immunda, in locum projecerant. Hanc sacram speluncam
circumstetimus cum cantibus et laudibus, inventam ibi crucem laudantes,
et singuli provoluti locum deosculati sumus, et indulgentias (††)
plenariae remissionis accepimus.

Porro in loci illius deosculatione sensim dulcem spirare odorem ex
specu, ex quo odore plurimum aedificati, confortati, et consolati
fuimus, pro eo, quod percipere meruimus reliquias illius dulcissimi
odoris, qui ex eo specu exhaluit, dum Judas Quirinus fodiens super
crucem venit, ut legitur de inventione crucis sanctae.

Horribilis est locus ille et profundus in rupibus. Sed quomodo cruces
tam profunde in viscera terrae fuerint immersae, facile est videre
illi, qui civitatis sanctae antiquam dispositionem scit et legit.
Antiqua namque civitas Jerusalem a parte occidentis, ubi crucifixus
fuit Dominus, erat profunda voragine cincta, quae ab austro in
aquilonem protendebatur ad longitudinem civitatis. Et ista vorago non
fuit arte, sed naturaliter, pro civitatis fossato scopulis et rupibus
sese respicientibus ab utraque parte voraginis. Super interiores
scopulos et petras erat murus civitatis (#B#) circumductus, exteriores
vero rupes eminebant in civitatis munitionem. Inter scopulos autem
exteriores dicebatur unus Calvarius, et locus sub eo Golgatha. Et in
Calvario crucifixus est Dominus cum duobus aliis, quibus a crucibus
solutis ipsas cruces in voraginem illam projecerunt cum aliis
instrumentis crucifixorum, quia Calvarius stabat super marginem
voraginis, et non aliud fecerunt, nisi quod cruces de foraminibus
petrae extraxerunt, et in foveam praecipitaverunt, sicut et alias
immunditias in eam projicere solebant, quibus cruces post modicum
opertae fuerunt, quia de muro civitatis cottidie immunditias
effuderunt. Demum anno XLII. post passionem Christi, cum Titus
Jerusalem everteret, projici fecit muros et turres ibi in voraginem
illam, et ita cottidie cruces magis ac magis operiebantur. Deinde post
LXXVII annos venit Helius Adrianus imperator, et in odium Christianorum
aedificavit in Golgatha templum spurcissimum, Veneris statuam marmoream
in ipso collocans, ut refert Jeronymus in epist. ad Paulinam, et in
odium Judaeorum posuit statuam cum imagine sua in locum, ubi templum
Domini fuerat, in quo Judaei oratorium fecerat, et quam statim
imperator dorsum civitati vertit, Judaei statuam imperatoris
destruxerunt. Quod audiens Adrianus reversus est, et totam civitatem
funditus evertit eliminatis Judaeis, et abiit. Et ita iterum fuerant
muri projecti in voraginem supra cruces. Non multo post Caesar redit,
et civitatem de novo instauravit, et praecepit, ut murus antiquus
occidentalis totaliter in voraginem praecipitaretur, eamque jussit
repleri, et reliquae terrae aequari, et templum Veneris muris civitatis
coincludi, et pro tanto civitatem amplificari fecit. Et ita factum est,
quod vorago illa, in qua sancta crux jacuit annos circiter centum LXXX,
ut Hieronymus in ... [loco dicto?] dicit, quousque sancta Helena venit,
et vix locum invenire potuit, qui in oblivionem venerat. Specum ergo
mundavit, et eum consecrari fecit, et suam capellam et habitationem
desuper construxit, sicut hodie est. Stabamus ergo in loco illo quasi
rapti prae admiratione scopulorum et petrarum, sub quibus sancta crux
inventa fuit, quia rupes praerupti pendebant super capita nostra, qui
ruinam minarentur. In hac sacra voragine multam devotionem hauriunt
peregrini. Sed Christiani orientales et etiam Sarraceni in ea vacant
superstitionibus vanis. Nam de rupibus illis frusta descindunt pro
medicinis. Dicunt enim, quod febricitans, bibens de vino vel aqua, in
qua aliquid de illis rupibus est impositum, quam statim sanetur.
Insuper, dum quis sentit capitis dolorem, statim comam capitis abradi
facit, et pilos abrasos ad custodes templi mittit, ut imponant loco
inventae sanctae crucis. Quod dum factum est, sanatur dolens. Similiter
faciunt, dum quis dentium dolorem patitur. Tunc barbam abrasam in
specum mittunt, ut sanentur. Sic, qui dolent pudenda, etiam faciunt.
Unde accidit, quod omnia foramina petrae et rupium sunt repleta barbis,
comis et pilis. Hunc profanum ritum ex antiquis idololatris ad eos
devenisse nemo dubitet. Dicit enim Diodorus libro 2. c. 4. antiquarum
historiarum, quod olim Egyptii, vota diis facientes pro aegrotationum
evasione vel curatione, capillos abrasos aureis vel argenteis
imposuerint vasis, mittentes eos ministris idolorum in templa, et
sanabantur. Sic et illi criminosi faciunt hodie. Est enim retro locum
inventionis sanctae (#115 A#) crucis concavitas profunda in rupe, quae
repleta est barbis et comis hominum. Et quamvis Sarraceni, Turci, non
credant, utuntur tam illo loco et loco Calvariae pro suis
superstitionibus. In illo specu est optimus sonus et resonantia, cujus
similem non audivi in aliquo choro vel ecclesia. Unde aliquoties,
quando solus in eo fui, plena et alta voce cantavi antiphonas de
inventione sanctae crucis et hymnos.


             De sanctissimo monte Calvariae, in quo Dominus
                       Jesus crucifixus pependit.

Consummatis omnibus, quae agenda erant in specu sacro, mox de loco
ascendimus et per ostium templi reingressi sumus, et circumeuntes
cantor alta voce inchoavit hymnum: Vexilla regis prodeunt, fulget, etc.
Et cum illo cantu usque ad ascensum sanctissimi montis Calvariae
venimus; in quem XVIII gradibus lapideis ascendimus ab inferiori
ecclesia sursum et superius; in unam lucidam, pulchram, marmore polito
et vario ornatam capellam venimus, in qua multae pendebant lampades
ardentes et tria ibi altaria stabant decorata picturis de opere
musaico, et erat capella de opere arcuario facta, in medio columna
marmorea sustentante aedificium. Sub arcu testudinis depicti erant
David et Salomon. David quidem cum illo versu: qui edebat panes meos
magnific. Salomon autem cum illo: sapientiae aedificavit sibi domum; et
signa immolationis Isaac. Haec capella est super montem Calvariae
aedificata. Cum omnes in eam venissemus, et iam ad oculum nobis
ostenderetur petra illa mirabilis, rupes desiderabilis, scopulus
amabilis, lapis laudabilis,[TR215] saxum venerabile cum spectabili
foramine, in quo sanctissima crux cum Crucifixo fuerat infixa, et haec
intueremur, perterriti vehementer et concussi a tanta sanctitate, proni
in terram cecidimus in facies nostras, et iam non audiebatur cantus,
sed planctus, non hymnus, sed fletus et ululatus. Nullus ibi erat, qui
se posset a lacrymis et gemitibus continere; quis enim tam durum cor
habere posset, quod non scinderetur in loco, ubi oculis suis videt
scissam petram durissimam? Quis ibi non etiam alto gemitu fleret, ubi
Christus Deus noster in cruce supensus alta et magna voce emissa
clamavit, oravit etiam pro crucifixoribus, latroni paradisum promisit,
matrem moestissimam Johanni commendavit, felle et aceto potatus fuit,
omnia ibi consummata esse dixit, spiritum in manus patris commendavit,
et exspiravit; latus ejus miles lancea aperuit, sanguinem et aquam ibi
fudit. Ecce, peregrine devote, hic Abel occisus a fratre, Isaac ligatus
a patre, serpens aeneus suspensus a Moyse, agnus paschalis immolatus in
lege, Deus occisus ab homine, Jesus crucifixus carne, rex tuus
suspensus cruce, Dominus tuus condemnatus morte, mitis et humilis et
innocens perfusus cruore, sacerdos et hostia offerens sese. Haec et his
similia in hoc tremendo loco contemplabamur, et diutius in oratione
prostrati mansimus. Finita autem oratione unus post alium ad petram
sanctam, quae prominebat supra fundamentum, accessit, et ad foramen
crucis se quilibet juxta loci (#B#) dispositionem traxit, et locum
ipsum eximia cum devotione deosculabatur et faciem, oculos, os quilibet
super crucis foramen posuit, de quo nimirum foramine dulcis admodum
spirat odor sensibilis, qui perceptibiliter hominem recreat. Brachium,
etiam manus in ipsum foramen misimus usque ad suum fundum. Et cum his
indulgentias (††) plenariae remissionis accepimus.

Porro in latere sinistro foraminis est in ipsa petra grandis scissura,
a summo usque deorsum, quae in Christi exspiratione facta creditur. Ad
illam scissuram etiam accessimus unus post alium, et ipsam deosculati
sumus, capita nostra ei imponentes magis et corpus, quantum fieri
potuit. Insuper ab utroque latere sancti foraminis sunt alia duo
foramina, in quibus duorum latronum cruces fuerunt impositae, qui
crucifixi fuerunt cum Iesu, Dysme et Gesme: sed illa foramina videri
non possunt, quia super ea stant columnae, non altae, in quarum
capitibus sunt ferrei clavi, ad quos cerei et candelae affiguntur, et
sunt istae columnellae quasi candelabra. Ipsam tamen columnam dextram
deosculati sumus. Ut patet supra, fol. 67. A.

In pariete retro petram sanctam est pictura nova, valde pretiosa,
Crucifixi, beatae Virginis, et S. Johannis Evangelistae. Fuimus ergo in
monte Calvariae cum processione plus quam per horam, orationi et
devotioni vacantes et erat profusa nox, quasi IX. hora ante medium
noctis.

De ipsa scissura in persuasione ad Soldanum Nicol. de Cusa tradit libro
III. cap. 17. de editore Alchor.


            Descriptio montis Calvariae, et ejus dispositio.
                      Vid. fol. 130. et fol. 264.

Calvariae locus non dicitur in Scriptura mons, sed solum vulgaris
locutio ipsum montem appellat, cum tamen in veritate mons non sit, sed
scopulus aut rupes, aliquantisper elevatus a terra, et tamen non hanc
distinctionem habet mons Calvariae, ut patet in figura.[TR216] Rupes,
mons et locus fuit ab antiquo valde venerabilis, quia ibi

      Adam, primus parens, fuit in eo mortuus,
      Abraham a Melchisedech benedictus,
      Isaac a patre huc ad immolandum ductus,
      Serpens aeneus hic fuit collocatus,
      Dominus Jesus hic est crucifixus et mortuus;

non quod mons Calvariae continet magnam civitatis partem. Locus
Calvariae totius templi spatium designat. Rupis Calvariae tantum
sustentat crucem. Porro ante civitatis ampliationem stetit hic scopulus
ex opposito muri civitatis, super marginem voraginis profundae, quae
civitatem a parte occidentali cingebat, ut supra dixi fol. 114, A. B.
Et non erat longe a muro civitatis, quia ipsa vorago profunda quidem
erat, sed non adeo lata, quin de muro cum lapide usque ad ipsum
scopulum Calvariae quis jacere potuisset. Quam magnus autem fuerit
scopulus, non potest bene sciri. Sed hoc ex ipsa templi structura
patet, quod major fuerit, quam nunc est, quia necesse erat in
circumductione muri partem de eo demere. Et quamvis rupes illa prope
murum fuerit, ut dixi, longus tamen erat circuitus a lithostrato, ubi
Dominus crucem assumsit, usque ad portam judiciariam, et a porta
transeundo per voraginis pontem usque ad rupem, quae non erat statim
ante pontem, sed per aliquod spatium distabat sursum transeundo super
marginem voraginis, et ibi scopulus super marginem ita dispositus erat,
quod Dominus in eo crucifixus dorsum ad orientem contra civitatem
habuit, vultum vero contra occidentem vertit. An autem Dominus
crucifixus sit super scopulum, vel intra, venit in dubium, (#116 A#)
quia propter structuras nescitur, quam latus fuerit in suo culmine
scopulus. Ego credo, quod infra scopulum fuerit Dominus crucifixus, et
eo cruci affixo crucem cum ipso super scopulum traxerunt sursum, et ibi
eam rupi imposuerunt.

Ante crucifixionem Christi fuit locus Calvariae honorabilis ab antiquo.
In eo fuit Adae testa decalvata reperta, a qua Calvaria est locus
dictus, vel Calvaria et Golgotha, quod idem est. Judaei ab antiquo hunc
locum venerati sunt, quia credunt, in eo Abrahamum voluisse immolare
Isaac, filium suum, ut dicetur. Et ideo unum de excelsis erat in loco
isto, ut creditur, in quibus populus immolabat etiam constructo templo,
quod saepe reprehenditur in libris Regum, ubi etiam de sanctis regibus
dicitur: et fecit bonum coram Domino, veruntamen excelsa non abstulit,
adhuc enim populus immolabat in excelsis. Fuerunt enim quaedam loca in
terra sancta, in quibus quaedam memorabilia facta fuerunt peracta a
Domino, et in quibus ante templi aedificationem colebatur Dominus, et
hostiis placabatur; quod facto templo non licuit. Ut fuit locus Sylo et
Galgala, et mons Oliveti, et locus Calvariae. Singulariter tamen in hoc
excelso populus nimis immolando excedebat, quia in eo collocatus fuerat
serpens aeneus, de quo habetur Numeror. 21., quem populus multum
venerabatur usque ad tempora Ezechiae regis, qui eum comminuit, ut
habetur[TR217] 4. Reg. 18.

Venerabantur ergo antiqui locum hunc, quia Melchisedech ibi Abrahae
occurrit cum pane et vino; et ibi est etiam mundi medium, de quibus
omnibus patebit statim.

Porro, dum Judaei amisissent regnum, et regibus alienigenis et
gentilibus gubernarentur, qui eos odio habebant, in displicentiam
Judaeorum locum Calvariae et Golgathae fecerunt locum punitionis
malefactorum, in quo fures, latrones, homicidae, blasphemi puniebantur,
et morte plectebantur, ut locum abominabilem redderent Judaeis in
despectum, et ita loci despectio fuit facta usque ad Christum, quo
resurgente et ascendente coepit locus coli a Christianis et venerari.
Sed hoc idololatra Helius Adrianus imperator non sufferens templum
Veneris ibi construxit, et statuam meretricis in scopulo Calvariae
erexit, et ita locum dehonestavit, eum christianis exosum faciens, ut
Hieronymus habet in epistola ad Paulinam. Et mansit ita centum et
octoginta annis abominabilis Christianis, quousque S. Helena
supervenit, et eliminata omni spurcitia locum mirifice decoravit, ut
patebit in templi descriptione. De hoc monte vide infra fol. 130. et
255. Et in sermone beati Bernhardi ad milites templi, C. 10.


            De loco, ubi Christus crucifixus fuit, et in quo
            Adae testa reperta fuit, et de scissura petrae.

Rupe sancta deosculata cum processione descendimus per gradus iterum ad
ecclesiae pavimentum, et ingressi sumus capellam, quae est sub capella
montis Calvariae, de qua consurgit scopulus crucis Christi, sursum
usque in superiorem capellam se tollens. In hoc loco procidimus in
terram, eamque cum multa devotione deosculati sumus, venerantes Jesum
in cruce, cui ibi fuerat confixus. Si enim scopulus fuit, sicut hodie
est, non poterat in eo crucifigi Christus, sed sub ea, et locus
crucifixionis hic (#B#) fuisse necesse est, quamvis de hoc nulla
habeatur scriptura aut certitudo, nisi quod loci dispositio videtur id
ostendere. In hoc loco reduximus in memoriam ignominiosam Christi
denudationem, quomodo hic eum omnibus vestibus nudantes spoliaverunt,
et quomodo in exuitione vestium vulnera in flagellatione accepta
renovata fuerint, et quomodo nudatus in terra incurvatus sedit prae
verecundia, quia totaliter nudus erat, et prae debilitate, quia undique
dilaceratus erat. Et cum iam crux parata esset, et crucifixores eum
super crucem trahere vellent, receptis viribus surrexit, et genibus
flexis ante crucem oravit, dicens: suscipe, sancte pater aeterne, me
dilectum filium tuum, quem tibi offero in sacrificium immaculatum pro
salute humani generis in remissionem peccatorum. Et his dictis ad manus
se crucifigentium libere dedit, qui eum super crucem projicientes
crudeliter extenderunt. Quod cernens mater moestissima accurrit, et
velum ad tegendum filii pudenda obtulit, quo et tectus fuit. Nam locus,
in quo beata Virgo et Johannes sub cruce steterunt, prope hunc locum
est, quamvis extra templum ingressum habeat, ut suo loco patebit. Ex
quo etiam argumentum capio, quod Christus fuerit inferius crucifixus,
et cum cruce supra rupem elevatus cum clamorosa derisione Judaeorum.

Post loci illius deosculationem, in quo Christum crucifixum suspicabar,
processimus contra altare, quod ad rupem Calvariae est aedificatum, in
cuius dextro latere vidimus in rupe scissuram, quae a summo descendit
usque in terram. In eodem loco mortuus est et sepultus Adam, primus
parens noster, ut multi dicunt. Nec obstat, quod dicitur Josuae XIIII.,
quod Adam sit in Ebron inter Enakim sepultus, i. e. inter gigantes.
Quia dicitur in supplemento Chronicorum, quod Adam mortuus et sepultus
fuerit in monte Calvariae, et postea corpus ejus demto capite
translatum sit in Ebron, in speluncam duplicem. Caput vero Adae
repertum est post multa tempora in monte Calvariae. Ideo pictores
consueverunt testam humani capitis sub cruce depingere. Unde Ambrosius
et Athanasius, Chrysostomus et Jeronymus in epistola ad Marcellam et in
pluribus aliis locis, et Hebraeorum doctores, dicunt: Adam hic
peccasse, et fuisse sepultum, ideo, ut ubi corruptum est genus humanum,
ibi Christus proprium corpus exposuit, et ubi seminata est corruptio,
ibidem incorruptio oriretur. Haec Anthonius. Sanctus etiam Jeronymus
saepe idem dicit. In quodam tamen loco dicit: quod dicere, Adam ibi
sepultum, sit favorabile et aures demulcens. Locum ergo scissurae
deosculati sumus, et locum sepulturae Adam patris nostri.

Porro Orientales dicunt, in eo loco sepultum fuisse Melchisedech,
primum sacerdotem Jerusalem. De quo habetur Genes. XIV. et Psalmo 109.
Sed hoc latina et occidentalis ecclesia non recipit, propter dictum
apostoli Hebrae. cap. 7., ubi dicitur, quod Melchisedech sine patre,
sine matre, sine genealogia, neque initium dierum habere, neque finem
vitae. Quod tamen non ita accipiendum est, quod Melchisedech nec natus
nec mortuus fuerit, et sine genitoribus exstiterit, sicut
Melchisedeciani haeretici dicunt, qui ipsum fuisse non hominem
profitentur, ut habetur...: quidam autem etc. Sed ita accipiendum est,
quod in veritate genitores habuit, vitae initium et finem, sed hoc
investigare nemo unquam potuit, ut esset figura conveniens aeterni
sacerdotii Christi. Unde Hieronymus in epistola ad Evagrium mirabiliter
invehit contra eos, qui dicebant, Melchisedech non fuisse hominem, sed
Dei filium aut angelum. Et hoc dicentes censentur ab ecclesia haeretici
Melchisedechiani.

In hac capella sunt sepulti reges latini, qui virtute magna (#117 A#)
et maximis laboribus terram sanctam in manus Christianorum reduxerunt
et subdiderunt, et Sarracenos ultra modum vexaverunt, et mirum est,
quod non discerpunt ecclesiam propter corpora illorum. Sunt autem hi
reges ibi sepulti, scilicet, rex Gotfridus de Bullion primus, dux
Lotharingiae, qui anno Domini MLXXXXVI. capta Hierosolyma per universos
principes occidentis creatus fuit rex Jerusalem, et mortuus hic in
ecclesia S. sepulchri sepultus est. Rex Balduinus II., III. rex
Balduinus. IV. Fullo. V. Balduinus. VI. Almaricus. VII. Balduinus.
VIII. Balduinus. IX. Guido. Hic ultimus pusillanimis fuit, et sanctam
civitatem et regnum Jerusalem neglexit. Contra quem insurgit dominus
Betrandus, comes tripolitanus, qui etiam erat catholicus. Sed quia rex
Guido potens fuit, nec potuit eum Bertrandus debellare cum suis,
convocavit in auxilium contra regem Jerusalem regem Egypti, Soldanum,
et fecit pactum cum Sarracenis, et Guidonem expugnavit. Videntes autem
Sarraceni et gentiles dissidium regni, et quod Christiani in se ipsis
essent divisi, conglomerati ceperunt civitatem sanctam, ejectis inde
Christianis, et per consequens totam terram sanctam amiserunt
Christiani. Et praefati reges omnes regnaverunt annis LXXXVIII et XIX
diebus in Jerusalem, et cessavit regnum translatumque est et additum
regno Aegypti, sicut est die hac.

Ecce, quantum iterum evagatus sum de proposito, sed iam redeo. Capella
praefata sub monte Calvariae est Christianorum de Nubia, qui ibi
officia sua celebrant, et dicunt, quod rex Melchior, unus de tribus
Magis, de quibus habetur Matth. 2., erat rex Nubiae, qui, dum de Nubia
prope Hierosolymam venisset, urbem ingredi non voluit, sed juxta montem
Calvariae hospitatus fuit, ideo sit eis hic locus datus ab antiquo.
Ideo hac capella officiis processionis finitis et indulgentiis acceptis
(†) recessimus.


           De loco illo, ubi corpus Christi inunctum fuit et
                   linteamine vel sindone involutum.

Exeuntes autem a capella illa de pede montis Calvariae processimus ad
IX passus cum hymno: Pange lingua gloriosi proelium certaminis, de
passione Christi, et venimus ad locum, in quo in ecclesiae pavimento
jacet niger lapis, quibusdam rubeis maculis respersus, bene politus,
qui dicitur ibi fuisse tempore passionis Christi juxta sepulchrum
Joseph ab Arimathia. Nam Judaei suos lavant mortuos, et super tabulam
ligneam aut lapideam corpus ponunt, et officia consueta explent lavando
et unguendo [sic]. Joseph ergo, qui sepulchrum sibi exciderat de petra
in eo loco, etiam tabulam marmoream politam sibi fieri fecit, in qua
corpus suum lavaretur et ungeretur. Sed sicut suum sepulchrum Christo
tradidit, ita et lapidem loturae. Cum ergo Joseph et Nicodemus cum suis
adjutoribus corpus Christi de cruce solvissent, portaverunt ipsum huc,
et nudum super hunc lapidem sanctum posuerunt, ibique unguentis
foventes vulnera linimentis et in sindone munda involventes; (#B#) et
in hoc funeris officio affuit gloriosissima et moestissima Maria,
sedens, et in sinu suo caput vulneratum filii habens, ipsumque sudario
circumligans, et Maria Magdalena pedes sacros, quos etiam in vita
unxerat, diligentissime ungebat, et juxta necessitatem ipsum
pretiosissimum corpus in hoc lapide evolvebant. Super hunc sanctissimum
lapidem, pro dolor, imprudenter steti, ut supra fol. 109. A. B. patuit.
Hunc lapidem cum processione circumstetimus, et cantibus finitis unus
post alium provoluti ipsum deosculati sumus, et indulgentias plenariae
(††) remissionis accepimus. De hoc loco portaverunt corpus Domini ad
sepulchrum, quod ad quinquaginta passus ab eo distat. Super hunc locum
est chorda extensa de uno pariete ad alterum, in qua pendent multae
lampades ardentes, et post processionem posuerunt mensam super lapidem,
in qua celebrant Missas, qui volebant.


        De loco, ubi dicitur esse centrale medium totius mundi.

Cum omnia loca sancta ante dominici sepulchri ingressum prius
visitassemus, declinavimus cum processione a via, per quam portatum
fuit Domini Jesu corpus in sepulchrum, gyrantes sepulchrum sanctum, et
golgathanam ecclesiam, quae est chorus totius templi, ingressi sumus;
ibi cum ad medium venissemus chori, circumstetimus lapidem quendam, qui
est rotundus, a caeteris lapideis tabulis elevatus, in cujus medio est
rotundum foramen, in quo homo posset pugnum, h. e. manum complicatam,
immittere. Lapidem hunc dicunt jacere in centrali medio totius mundi,
et dicunt Orientales, quod Dominus Jesus ante passionem suam cum
discipulis ibi stans digito hunc locum commonstravit, dicens: ecce, hic
est medium mundi. Dicunt enim veteres historiae, quod ante templi hujus
aedificationem fuit in hoc loco a philosophis erecta columna alta
marmorea, quae in aequinoctio aestivali umbram non faciebat meridie,
sole directe super eam stante. Hujus experientiam quidam miles
peregrinus societatis meae accipere volens, accepta licentia a domino
Sabathytanco, magistro hospitalis, qui dicitur Calinus major, ascendit
cum quibusdam sociis super convexum testudinis chori, quae testudo
multum alta est, et habet gradus, per quos potest fieri ascensus, et in
supremo convexi est altana cum lapidibus arte facta, in qua possunt
sine periculo stare et circumspicere. In hanc ascendit miles ille in
meridie, et vidit, an corpus suum umbram faceret. Qui dixit nobis pro
certo, quod corporis sui umbram nullum vidisset, stabat enim directe
super locum illum, quem superstetimus, quia ita altana est aedificata,
quod supra locum stat, et quod illa experientia ibi capiatur. An autem
hoc sit verum, et evidens signum, quod locus ille sit in medio terrae,
ubi in meridie sol splendens sic directe super capita corporum [stat],
quod umbram corpus non reddit, non video. Legi etiam in pluribus libris
de multis locis, ubi corpora aliquo tempore non reddant umbram, sicut
recitat Dionysius libr. 3. Antiq. hujusmodi, de quadam insula versus
meridiem in oceano sita, in qua circa meridiem nullam fieri rei cujus
umbram, cum supra verticem sol existat: quae insula longissime distat
ab Hierosolyma. Sed et Petrus de Albano consiliator Doctrina 67. idem
dicit fieri in civitate Athenae, in qua ipsemet experimentum hujus
accepit. Et in civitate Sienae super Nilum idem dicit fieri sole in
aestivo tropico existente. Et Ptolemaeus in tertia tabula Africae et in
quarta multas regiones inducit, ubi sol stat meridie supra verticem. Et
quod his amplius est, in tabula eadem assignantur loca plurima, ubi bis
in anno sol super verticem stat sine umbra. Sic sunt loca in Asia
multa, ut videri potest in 6. tabula, in 9. et 10. et 11. et in 12. Et
notum est, easdem regiones non esse mundi medium. Multi aestimaverunt,
certam insulam esse in mundi medio, in qua tamen sol semper meridie
umbram relinquit. Caterum vulgi imaginatio omnem locum totius orbis
mundi medium opinatur, quia credit, homines per gyrum circumfusos orbi,
et conversis pedibus stare, et cunctis scilicet coeli verticem esse,
cunctosque mundi aut orbis medium calcare. Sed Augustinus de civit. Dei
lib. XVI. c. 9. omnino negat antipodes esse, cum nec Scriptura, nec
historia, nec experientia id doceat, et impossibile sit in oppositum
orbis devenire locum propter oceani immensitatem, quam nulla
navigatione pertransire est possibile. De his quaere in Specul. nat. l.
7. c. 10. Sed infallibilis veritas sacrae Scripturae testimoniis
inducit, Jerusalem in medio mundi esse. Multi tamen dicunt, Jerusalem
quidem esse in medio mundi habitabilis, sed non in medio machinae
totius mundi. Sit tamen sic vel sic, Scripturae sacrae credendum est,
quae Jerusalem in medio terrae positam esse dicit, et Salvatorem
nostrum salutem in medio terrae operatum fuisse asserit. Unde de primo
dicit Ezech VI.: Ista (#118 A#) est Jerusalem, in medio gentium posui
eam, et in circuitu ejus terram. De secundo Psalm 73.: operatus est
salutem in medio terrae. Unde Hilarius: locus crucis talis est ut
punctum [positus] in medio terrae, ad capessendam Dei cognitionem
universis gentibus esset aequalis. Locus enim, ubi crux fixa fuit, et
rupis, stat ad latus dextrum hujus centri et ab eo est ostium de choro
super montem Calvariae. Sicut ergo Christus est persona media in
Trinitate et mediator Dei et hominum, tenens semper medium in mundi
redemtione, mundi medium elegit, statuens crucem in medio. De quo medio
videtur esse illud Genes. 2.: lignum vitae in medio paradysi i.
e.[TR218] crux Christi in medio mundi. Ideo Deuter. 6.: Dominus Deus
tuus in medio tui. Et de ecclesia sancti sepulchri dicitur Levit. 26.:
ponam tabernaculum meum in medio vestri, i. e. templum sepulchri mei in
medio mundi.

In hoc ergo loco singulari quodam gaudio exultavimus, pro eo, quod cum
salute et prosperitate de extremis mundi partibus mundi medium
attigimus, et laudibus Domino solutis indulgentias accepimus (†).


            De loco, ubi sanctae mulieres viderunt revolutum
                          lapidem a monumento.

Recedentibus nobis ab hoc loco de golgathana ecclesia, per ostium, per
quod intravimus, reexivimus in ecclesiam sancti sepulchri, et in locum
venimus, in quo tres Mariae venientes, ut ungerent Jesum, viderunt
revolutum lapidem a monumento, de quo fuerant per viam multum
solliciti, dicentes: quis revolvet nobis lapidem ab ostio monumenti, et
hae respicientes viderunt eum revolutum. In loco illo intrantes
procidimus, eumque deosculantes indulgentias accepimus (†).

Notandum: quod ubicunque talis pictura et signum est sancti sepulchri,
et quotiens eam inveneris, scias me in ecclesia sancti sepulchri per
noctem vigilasse ad dominicum sepulchrum in mea secunda peregrinatione.
In prima vero tres noctes in ea fui.

F F F F F.

[Transcriber's Note: Here there is an image designating a nocturnal
vigil.


    De ingressu peregrinorum in sanctissimum Domini Jesu sepulchrum.

Expergiscemini nunc, et surgite fratres et Domini peregrini, et ad
procedendum celerius festinate, sed non nisi festive venite. Omnem
tristitiam deponite, lacrymas ab oculis vestris abstergite, a
lamentationibus silete, et jucundissimum paschale Alleluja pariter
concinite, nam post tristia sabbatha felix irradiavit mundo dies, ex
squalido et tenebroso sepulchro, quod iam ingressuri sumus; multo enim
magis fuit mundus ex eo illuminatus, quam a caeli micantibus sideribus
fuerit illustratus. Venite ergo cum laetitia et laude, et videte locum,
ubi positus erat Dominus, et terminum vestrae peregrinationis
conspicite. Igitur cantor festiva et jucunda voce hymnum paschalem: Ad
coenam agni providi etc. inchoavit, et cum isto cantu processimus, et
ad dulcissimum Domini Jesu sepulchrum venimus, et ante eum cantica
paschalia cum crebris Alleluja personavimus, cum tanto gaudio, et forte
cum majori, ac si festus dies Paschae post laboriosam et tristem
quadragesimam advenisset. Sicut enim in monte Calvariae Christo Domino
nostro compassi sumus, et lacrymas fundimus, sic hic congavisi sumus
nostro redemtori, et dulces laetitiae lacrymas cum alacri cantu
reddidimus. Et merito. Nam Salvator noster Jesus, post fletus et
tristitias, post illusiones et verbera, post aceti et fellis pocula,
post supplicia crucis et vulnera, post ipsam terribilem mortem, post
lamentabilem sepulturam, post infernorum et aeternalium tenebrarum
penetrationem, post ferreorum vectium effractionem, post principis
tenebrarum ligationem, et omnium electorum patrum absolutionem, ex hoc
quem cernimus tumulo gloriosus triumphator surrexit, ex hac caverna
tenebrosa tantum lumen emicuit, tantus splendor illuxit, tantus candor
resplenduit, tanta serenitas radiavit, tanta jocunditas prodiit, tanta
salus spiravit, ut exultent simul terra, pontus et aether. In hoc
namque sepulchro et exiguo tugurio renovata est juventus aquilae, leo
catulum suscitavit, phoenix revixit, Jonas de ventre ceti illaesus
exivit, vestitum est candelabrum auro, tabernaculum David, quod
cecidit, suscitatum est, refulsit sol, qui prius erat in nubilo,
vivificatum est granum frumenti, quod in terram cadens mortuum fuerat,
cervus resumsit cornua, Samson tulit portas et evasit per custodias,
Joseph eductus de carcere tonditur et decoratur et dominus Aegypti
constituitur. Saccus Christi Jesu conciditur, et laetitia circumdatur,
et cum his omnibus hic nostra laboriosa peregrinatio et taediosa
evagatio finitur et quietatur. Deponamus ergo obsecro in hoc loco
piissimas tristitiae querelas, ac nubila moeroris, (#119 A#) et in
laetitia respiremus serenum, et qui funera redemtoris nostri prosecuti
sumus cum dolore, nunc de ipsius resurrectionis gloria jocundemur.
Venite ergo ac simul conglobemini milites et peregrini humani,
sepulchrum sanctissimum ingredimini et videte, manibus tangite, ore
contingite locum, ubi positus erat Dominus. Itaque cum laetitia
ingressi sumus unus post alium in dulcissimum Domini Jesu sepulchrum,
et loculum sanctissimum devotissime deosculati sumus, et indulgentias
plenissimae (††) remissionis omnium peccatorum accepimus.
Singularissimo enim gaudio affecti fuimus, plus quam in caeteris locis.
Unde Bernhardus in sermone ad milites templi C. II. dicit, quod inter
sancta et desiderabilia loca sepulchrum tenet quodammodo principatum,
et devotionis plus nescio quid sentitur, ubi quievit, quam ubi vivens
conversatus est. Atque amplius movet ad pietatem mortis quam vitae
recordatio; puto, quod illa austerior, haec dulcior videatur, magisque
infirmitati blanditur humanae quies dormitionis, quam labor
conversationis, mortis securitas, quam vitae rectitudo. Vita Christi
vivendi mihi regula exstitit, mors a morte redemtio. Accepta ibi
consolatione et indulgentiis cum laeta gratiarum actione egressi sumus,
et ita finem habuit haec processio una hora ante noctis medium.
(Descriptio sancti sepulchri patet fol. 124. B.) Finita autem
processione contraxerunt se peregrini per societates ad angulos templi,
unaquaeque societas in suo loco sedens, eramus enim lassi et elaborati,
et fecimus sobriam collationem. Post collationem ad paululum
quiescendum reclinavimus capita nostra ad parietem, et in pavimento
jacentes dormitavimus. Ego vero mansi cum fratribus montis Syon intra
capellam beatae Virginis, qui dederunt mihi quietum locum pro
dormitione, sed omnino oculum non potui ad dormiendum claudere. Ideo
statim surrexi, et accenso lumine cum vigilantibus ad loca sancta
transivi. Major enim pars peregrinorum accensis luminibus per omnia
loca sancta superius dicta ad placitum gyraverunt, et nunc huc nunc
illuc ex devotionis spiritu migraverunt. Potest enim peregrinus totiens
quotiens intrare sanctum sepulchrum, et montem Calvariae ascendere, et
in specum inventionis S. crucis descendere, et ad alia loca, prout
placet transire. Major autem devotio et collectio est in istis
singularibus visitationibus sanctorum locorum, quam in communi
processione, in qua est magna compressio, et tumultus et inquietudo, et
cantus et planctus; ibi vero est silentium et quies. Dum autem denuo
circuitum fecissem, descendi in locum inventionis sanctae crucis, et
matutinas meas legi. Multam enim delectationem in eodem subterraneo
loco habui, quia quietus et mihi proportionatus erat; nam mons
Calvariae, et dominicum sepulchrum, et alia loca superius erant
continue plena peregrinis et tumultuosa. Interea aliqui de Dominis meis
et servis eorum discurrebant per templum superius, lustrantes singulos
angulos, quaerentes me ad confessionem eorum audiendam, nec
suspicabantur me esse in loco. Tandem autem descendentes ad me, eos ibi
audivi, sedens in cathedra S. Helenae, de qua superius mentionem feci
fol. 114. A.


               De Officio dominico in dominico sepulchro
            celebrato, et de modo celebrandi, et de ordine.

Ut autem factum est noctis medium, sacrista cum tabula lignea cucurrit
per templum, et magno strepitu ad matutinas signum dedit. Quod ut
audivi, statim ascendi, et nondum confessis aliam (#B#) horam statui,
qua eos audire vellem, et ingressus sacristiam, quae est capella beatae
Virginis annexa, indui me ad Missam celebrandam (habet enim ecclesia
haec, sicut et Bethlehemitana, privilegium, quod semper mediis noctibus
possunt celebrari Missae); paratus ergo exivi in sanctissimum dominicum
sepulchrum, et primum in eo locum celebrandi cum quiete habui, et
jucunde de dominica resurrectione celebravi. Sub Missa mea aliquos de
nobilibus communicavi in monumento sancto de commissione patris
Gardiani. Post me alii sacerdotes ad Missae celebrationem accesserunt,
in sancto sepulchro et in aliis tribus locis, ut dixi fol. 110 A. in 6.
artic.

Est tamen pro loco sancti sepulchri major contentio sacerdotum, et
praecipue quando sunt plures. Stant enim ante sepulchrum et exspectant
celebrantem, qui dum ab altari discedit, statim alius accedit, et dum
ille, qui celebravit, se exuit sacris vestibus, astant sibi quinque aut
sex, aut plures, qui omnes contendunt accipere easdem vestes, et dum
albam deponit, omnes sex aut plures eam apprehendunt et trahunt, et
offendunt se ipsos verbis in tantum, quod quasi usque ad verbera
procedunt. Vidi sic certantes in tantum commotos, quod unus sacerdos
dicebat alteri: dimitte mihi vestem.[TR219] E contrario alius dicebat:
ego eam tenebo, tu non es dignus, ut me praecedas. Alius respondit: et
tu non es dignus celebratione, ideo te praecedam, quia dignior sum,
quam tu. Et inter haec usque ad turpia improbria et maledictiones
procedebant, trahentes albam quasi usque ad diruptionem. Ecce quis
unquam audivit litigium irrationabilius! O quanta fatuitas, quanta
temeritas, quanta coecitas! Judicavi, sic litigantes habere coecam,
fatuam, et Domino et hominibus abominabilem devotionem, et
incomparabiliter melius esse talibus abstinere, quam se cum tanta
coecitate divinis ingerere, imo, melius eis fuisset Jerosolymam non
vidisse. Condolui vehementer saecularibus, qui adstabant, et cum grandi
scandalo haec considerabant. Ego forte ex indevotione mea non tantum
fui affectus ad celebrandum, quantum illi, potius a Jerusalem sine
celebratione recessissem, quam pro loco contendissem. Semper tamen sine
litigio locum habui in locis optatis, in prima et secunda
peregrinatione. Vidi quosdam alios, qui quidem non contendebant, nec
litigabant, sed et cum vi et impatientia irruebant, albam ad se
trahentes, adeo potestative, quod nemo ausus erat se eis opponere. Et
illos imperfectiores litigantibus judicavi, et magis temerarios. Illa
contingunt ex defectu ordinis, quando res non ordinatur. In prima enim
mea peregrinatione erant multi sacerdotes peregrini, et pauci laici, et
non erat res ordinata per fratres, et tunc multa talia acciderunt. In
secunda autem peregrinatione erant pauci sacerdotes, et multi
saeculares, et pater Gardianus, vir prudens, bene cuncta ordinaverat,
quod res pacifice transibat.

Caussae autem, quare sacerdotes sic festinant, et pro loco contendunt,
sunt variae. Una est quandoque furor et devotio ad loca sancta, quae
tanta est, quod generat zelum indiscretum, et praecipue in eis, qui non
habent discretionem et sanctitatem, (#120 A#) et tales timent semper,
quod tempus non detur eis, quo suae devotioni satisfiat. Alia est, quia
multi sacerdotes in voto habent, quod velint celebrare Missam unam aut
duas in sancto sepulchro; et illi, ut votum solvant, contendunt et
conatum faciunt. Alia est: quidam veniunt missi ab aliis, qui votum
veniendi implere non possunt. Et illi mittentes committunt eis tot
Missas celebrare in sancto sepulchro, et juramenta ab eis exigunt, et
dant eis expensas, et tales timent perjurium, ac festinant et litigant.
Alia est, ut redeuntes ad patriam dicere cum veritate possint: ego
celebravi in sancto sepulchro Missam, et videtur eis, si locum habere
non possent, quod esset eis verecundia et scandalum, quod ita
recessissent a Jerusalem. Alia causa est: aliqui milites praesentes
dant aliquando alicui sacerdoti ducatum unum, ut illo die unam Missam
pro se celebret in sancto sepulchro, et illi etiam conatum faciunt
magnum.[TR220] Et hoc multoties contingit. Aliqui etiam religiosi a
suis praelatis habent commissionem, ut tot Missas in sancto sepulchro
celebrent. Et aliqui in recessu a suis caris et amicis promittunt eis,
quod celebraturi sint in sepulchro dominico pro eis. Hi omnes
festinanter pro loco contendunt. Alia causa est, et forte
superstitiosa. Dicitur enim, quod de qualibet Missa in sepulchro
dominico dicta, liberetur certe anima de purgatorio. Sic etiam dicitur
de Missis celebratis ad catacombas Romae. Et praecipue liberentur
animae, pro quibus intendit celebrans. Et qui hoc credunt, valde
festinant, et cum suo detrimento et fratrum offensione et scandalo
saecularium animabus succurrere contendunt. Alia caussa est: quidam
putant, Missas in sancto sepulchro dictas, efficaciores esse tam pro
se, quam pro aliis vivis et defunctis, et magis impetrativas gratiarum.
Alia caussa est cupitositas quorumdam et irreverentia, quo nulli
deferunt, sed antecedere conantur, quia patientiam habere nesciunt.
Alia caussa est, quae est prima et ultima: peregrini bene sciunt, quod
non nisi tribus noctibus in ecclesia sancti sepulchri manere
permittuntur, nec vacat eis tempus, nisi pro tribus Missis, et ideo
quilibet conatur se primo de Missa in sacro sepulchro dicenda expedire,
et ea non dicta non quiescit, timens sibi deficere tempus, sicut saepe
tempus multis defecit, et sine Missa in sancto sepulchro recesserunt
cum tristitia. Igitur, sicut dictum est, Missas celebravimus, et cum
jam sol oriretur, iterum sacrista cum tabula cucurrit per circuitum in
totam ecclesiam, et signum fecit ad summum Officium ad primam et
tertiam cantandum in monte Calvariae. Ascendimus ergo omnes in montem
sanctum, et pater Gardianus cum suis ministris sacris induti ad altare
accessit, et cantor Officium de sancta cruce: Nos autem gloriari[TR221]
orationem, inchoavit, et cum altis vocibus prosecuti sumus Officium.
Sub Officio communicaverunt (#121 A#) Domini milites, et omnes
peregrini saeculares cum magna devotione, et protractum est Officium
quasi usque ad horam VIII. ante meridiem, et in puncto, quo finivimus,
venerunt Sarraceni ad expellendum nos.


            Ejectio peregrinorum de templo sancti sepulchri,
              et visitatio locorum, in quibus indulgentiae
                   habentur per circuitum ecclesiae.

Finitis Officiis et Missis celebratis venerunt domini Mauri pagani, et
januas ecclesiae patefecerunt,[TR222] facientes magnum strepitum ad
valvas, ut citius exiremus. Quo audito territi sumus pariter et turbati
pro seperatione a tam dulcibus locis, et cucurrimus per loca,
deosculantes ea; circa quae dum moras facerent peregrini, commoti sunt
Mauri, et januas templi concusserunt fortiter, adeo quod cardines
stridebant, et horribilibus clamoribus discurrebant per loca sancta, et
peregrinos vi ab eis repellebant, extra ecclesiam ejiciebant nos omnes,
demtis consuetis custodibus sancti sepulchri. Nobis autem ejectis
clauserunt valvas ecclesiae, et abierunt, nos in atrio relinquentes.
Ibi iterum ad visitationem quorundam locorum sanctorum templo
cohaerentium nos ordinavimus.


                De loco, in quo Maria Virgo et Johannes
             Evangelista stabant sub cruce Jesu, quando eos
                       sibi invicem commendavit.

Primo ergo de ostio ecclesiae declinavimus ad dextrum, et ibi ad murum
templi est adscensus per gradus lapideos ad montem Calvariae, et olim
supra gradus erat ostium, per quod introibant ad scopulum Calvariae,
quod ostium jam est per Sarracenos obstructum. Sub istis autem gradibus
est ostium, per quod est introitus in unam capellam, quae est intra
septa ecclesiae sancti sepulchri, ab intus tamen est muro circumdata,
quod nemo ab intra eam ingredi potest, quia Sarraceni etiam ejus
interius ostium obstruxerunt. Et in ista capella est locus, in quo
beatissima Virgo Maria et sanctus Johannes Evangelista steterunt sub
cruce, ad radicem scopuli Calvariae, quando eos ambos vidit Dominus
Jesus, et Johannem matri, et matrem discipulo commendavit. In hoc
sancto loco procidimus, et in terra prostrati indulgentias accepimus
(†).

Hunc locum Indiani habent, et officia sua in eo peragunt.

In hoc loco contemplabamur[TR223] dolorem immensum Virginis, quia
omnibus doloribus cujusvis corporeae passionis ibi eam cruciatam
novimus. Quidquid enim crudelitatis inflictum est corporibus martyrum,
leve fuit, aut potius nihil comparatione ipsius passionis, quae nimirum
sua immensitate transfixit penetralia sui benignissimi cordis. Stabat
enim, ait Evangelista, juxta crucem Jesu Maria, mater ejus, non utique
otiosa, aut superfluis occupata, (#122 A#) sed mente turbata, et voce
querulosa, dicens: Fili mi, animae meae olim consolatio et gaudium,
nunc autem gladius penetrabilior omni mucrone auctissimo. O quam
infelix mihi et tibi facta est dies illa, et quis poterit mederi
vulneribus dolorum meorum? et mitigare angustiam misellae matris tuae?
Cum inspiciam filium meum ut leprosum factum, qui speciosus eras prae
omnibus filiis hominum; ut maleficum et reum cum iniquis deputatum, qui
sanctus sanctorum es. Et super omnia mihi intolerabilia te cerno velut
oblitum mei, viduae matris tuae. Jam ecce, jam moriens, et nihil mihi
dicis. Et quid faciam ego sine te filio meo? Quo divertam. Ad quem
confugiam? Tu mihi pater; tu mihi frater; tu mea gloria. O me
desolatam! quae tantum filium in cruce video deficere. O amantissime
fili, loquere mihi matri tuae, ut audiam vocem tuam, ut sic saltim
audiens verba tua patientior fiam ad tolerandam, quae me cruciat pro
amore tuo poenam, ne deficiam in hac indicibili tribulatione. Cui
quaeso me orphanam derelinquis? His, et similibus lamentationibus in
hoc loco Virgo Maria calamitatem filii sui et suam deflebat. Quam
filius videns dixit: mulier, ecce filius tuus. Compassi ergo sumus in
hoc loco matri, sicut in monte Calvariae filio. Sed et ipsi
Evangelistae, qui in tanta afflictione ibi stabat, quanto amore prae
caeteris flagrabat. Stabant autem beata Virgo, et Johannes, et alii,
non sub brachiis crucis super rupem, sed sub rupe, contra Christi
faciem.


           De capella sanctorum Angelorum, et quare sit ibi?

Dictis orationibus in loco praefato, in aliam capellam transivimus,
quae consecrata est in honorem sanctorum Angelorum. Hanc Jacobitae
inofficiant, et in ea prostrati indulgentias accepimus (†). Quo facto
contulimus simul, quare sanctorum angelorum capella esset huic
sanctissimo templo adjuncta. Et responsum accepimus, quod propter
effectualem illius ecclesiae custodiam, quam angeli habent, sit haec
capella aedificata. Si enim S. angeli non in singulari hanc custodirent
semper ecclesiam et dominicum sepulchrum, dudum per infideles funditus
eliminata esset. Peregrini etiam de transmarinis partibus ad sepulchrum
dominicum venientes multa discrimina et mortis pericula evadunt, muniti
angelorum custodia, quibus in hac capella grates referunt, et petunt,
cum prosperitate reduci ad propria sub eadem angelica custodia.


                    De capella S. Johannis Baptistae

Ab ista capella transivimus consequenter ad aliam, in honorem S.
Johannis Baptistae consecratam, quam inhabitant Georgici. In quam cum
venissemus, procidimus orantes, et indulgentias accepimus. (†) Valde
rationabile est, quod major inter natos mulierum locum habeat et
oratorium juxta ecclesiam majorem inter omnes ecclesias, et etiam ideo,
quia sanctissimus Baptista, Christum digito demonstrans, dixerat: ecce,
agnus Dei, qui tollit peccata mundi; quod in hoc loco constat (#B#)
esse completum, in quo sacrificium pro reconciliatione totius mundi se
obtulit. Insuper ideo ibi capellam Baptista habet, ut ipsi templo
Sarraceni magis parcant, quia magno honore venerantur Christi Baptistam.


            De capella S. Mariae Magdalenae in atrio templi.

Ulterius procedentes in aliam capellam S. Mariae Magdalenae venimus in
sinistro latere, juxta turrim campanarum. Fuit autem olim ecclesia
magna, cum annexo monasterio monialium, sed iam major pars est
destructa. Hanc capellam Graeci in Officiis provident. Ex magna autem
ratione antiqui patres huic sanctissimo templo sancti sepulchri
adjunxerunt ecclesiam S. Mariae Magdalenae. Nam cum omnes apostoli hunc
desererent locum, et a sepulchro recederent, ipsa Maria Magdalena sola
in horto mansit, circumiens et quaerens, nec abesse poterat huic loco;
qua sedulitate meruit hic habere oratorium, ut perpetuis temporibus hic
honoraretur. In hac capella dictis praescriptis orationibus et acceptis
indulgentiis (†) recessimus ad alia.


        Locus, in quo volebat Abraham offerre filium suum Isaac.

Quatuor capellae praefatae stant per circuitum plateae vel atrii templi
sancti sepulchri, et de atrio sine ascensu vel descensu est introitus
in eas, quibus visitatis, ut dictum est, retraximus nos ad dextrum
latus atrii, et ibi per unum ostium ingressi per obscurum transitum
ivimus in veteribus structuris ita, quod penitus nil videre poteramus,
ex eo quod locus erat obscurus, et nos recenter de splendoribus solis
in locum caliginosum ingressi fueramus. In ista caligine processimus
per aliquot passus, et venimus ad gradus lapideos, per quos sursum
ascendimus, et aliquos [sic] cellulas ibi reperimus et camerulas, in
quibus quidam miseri Christiani orientales habitant, ad quas
pulsavimus, et non nisi unam servulam et nigram vetulam ibi invenimus,
quae, ut nos vidit, reseravit capellam, propter quam ascenderamus. Est
enim capella pulchra, vario et polito marmore strata, super montem
Calvariae sita, ad latus crucis rupis, extra tamen ecclesiae septa.
Haec capella dicitur in eo loco constructa, in quo Abraham ex praecepto
Domini volebat immolare filium suum Isaac, juxta sententiam
catholicorum doctorum, Jeronymi et Augustini, et etiam Rabi Judaeorum.
Alii tamen dicere volunt, quod in monte Seyr vel Sardenai prope
Damascum sit factum. Caeteri dicunt, quod in monte Moria, in quo
Salomon post ea templum construxit, sit factum. Sed nostrum dictum
magis est catholicum, et rationi consonum, ut figura et veritas, etiam
quoad locum, convenientiam haberent. Quia, sicut Abraham proprio suo
filio non pepercit, ut habetur Genes. 22., sic Dominus ipso filio suo
non pepercit, sed eum pro nobis omnibus tradidit. Ut habetur Rom. VIII.

Iuxta hanc capellam ab extra stat una vetusta (#123 A#) arbor olivarum,
quam dicunt esse plantatam in eo loco, ubi aries haerebat cornibus
inter vepres, quem obtulit Abraham pro filio, ut dicitur Gen. 22. In
illa ergo sacra capella in terram nos prostravimus, et cum orationibus
praescriptis indulgentias (†) recepimus. Indulgentiis adeptis
convertimus nos ad contemplandam eximiam ipsius Abrahae obedientiam,
qua sine omni contradictione voluit ad unicum Domini praeceptum re sibi
carissima carere, et amantissimum occidere suis propriis manibus,
unigenitum suum sibi miraculose natum ex legitima uxore, cui
promissiones factae fuerant. Et cum his omnibus erat filius bonus,
sanctus, obsequiosior omnibus, pulcher, sanus et innocens. O quale
exemplum virtutis, mente inspicere illos in hoc loco in practica hac
arduissima laborantes. Abraham erat senex, Isaac XXV annorum, et erant
soli per omnia ambo Deo parere parati. Ecce, inquit Isaac, habes me,
pater, filium tuum ad votum, stringe manus et pedes meos funibus,
interfice me, sicut tibi et Deo nostro placet. O peregrine, quid erat
videre venerandum senem illum mirando fervore ligare manus et pedes
filii, elevatumque evaginatum gladium, ut illum perimeret. O inaudita
obedientia patris et filii! O ardentissima utriusque voluntas ad
obsequendum Deo! Heu confundatur hic, reprehendatur, corrigatur,
emendetur nostra tepidissima obedientia, admonet Deus, hortantur
praelati, clamant scripturae, experientia testatur, vota ligant,
exempla docent; et tamen obedire contemnimus. Sanctos ergo patriarchas
invocemus in hoc loco, ut detur nobis gratia a Deo.


       Locus, ubi occurrit Melchisedech Abrahae cum pane et vino.

Inde egressi in unam aliam capellam aeque pulchram inducti sumus, quae
in loco illo est erecta, in quo Melchisedech sacerdos Dei summi et
primus rex Jerusalem Abrahae occurrit, eumque benedixit, et
promissionem[TR224] de nascituro Christo ex eo praenuntiavit, panemque
et vinum obtulit. Cui Abraham primitias et decimas omnium, quae
habebat, dedit. In hoc loco terram deosculati sumus, et indulgentias
(†) recepimus, et fecimus, juxta quod hortatur Apostolus Rom. 7.
dicens: intuemini, quantus hic Melchisedech sit, cui decimas dedit de
praecipuis Abraham patriarcha. De illo S. Melchisedech habes supra fol.
116. B. Ab illa capella transivimus ad murum chori ecclesiae, supra ad
dextram gyrantes, et longe lateque per civitatem respicere poteramus,
et distantiam a porta, per quam Dominus Jesus cum cruce eductus fuerat,
usque ad montem Calvariae, optime notare poteramus.


            Atrium ante ecclesiam sancti sepulchri haec loca
                 habet, et in eo sunt, quae sequuntur.

His visis descendimus per gradus, per quos ascenderamus in templi
atrium, et prope ostium monstratus fuit nobis lapis quidam in pavimento
(#B#), cui erant impressa vestigia duorum pedum hominis, ac si homo
staret super massam cerae mollis, et pedes infiguret, et videtur
manifeste, quod figurae illae vestigiorum non sunt artificiose lapidi
incisae, sed aliquo miraculo; de quo tamen nulla habetur certitudo.
Dicunt tamen, quod vestigia illa sint Domini Jesu ibi stantis sub rupe
Calvariae, et suam crucifixionem exspectantis. Ante hunc lapidem
prostravimus nos, et sancta deosculati sumus vestigia. Inde
consequenter processimus prope exitum de atrio, et in locum venimus,
ubi Dominus bajulans sibi crucem gravem dicitur sub cruce corruisse
prae angustia et horrore, cum vidisset ante se rupem Calvariae, ut
supra patuit fol. 92. Hic locus sacer signatus est lapide, in quem
multae cruces sunt incisae per peregrinos. Hunc ergo locum deosculati
sumus et indulgentias (††) plenariae remissionis accepimus.


                Palatium regis Jerusalem juxta templum.

Post haec de atrio exivimus et in sinistra parte ecclesiae per ostium
quoddam ingressi in hortum quendam venimus, consitum pomerantiis et
malogranatis, et de horto in domum magnam cum multis habitaculis
ascendimus, in qua tamen domo tantum pauperes quidam Graeci habitant
pauci, et possent in ea centum homines habitare cum quiete, quia, ut
dixi, est habitatio grandis, solennis cum valde multis cameris
testudinatis, et adhaeret a parte occidentali ecclesiae sancti
sepulchri, ita, quod de principali habitatione est fenestra per murum
in ecclesiam sancti sepulchri, per quam respectus est super dominicum
sepulchrum.

Haec domus olim fuit habitatio regum Jerusalem, et in ea habitabant, ut
semper sanctissimo dominico sepulchro adessent, et omnibus diebus
dabantur de ea cuilibet peregrino tres panes tempore regum latinorum.
Sed et dominus Soldanus capta et possessa civitate sancta multis annis
continuavit; sed nunc totum periit, et illi Graeci, qui regium palatium
inhabitant, vix vivere possunt prae paupertate. Sed et ipsa domus
undique ruinam minatur, et in multis locis ruit, nec est, qui reficiat
vel sublevet ruinas illas.[TR225] Peregrini de Graecia in illa domo
habitant, quando sunt in Jerusalem, et dicunt, quod sit palatium
patriarchae Graecorum.


              De hospitali Sancti Johannis et locis eidem
                       annexis et coaedificatis.

De illa domo exeuntes ex opposito in hospitale Sancti Johannis
ascendimus, in quo peregrini dormiunt et manducant. De quo supra fol.
39. A. patuit. Huic autem habitaculo, in quo peregrini morantur, erat
(#124 A#) quondam annexum grande palatium et solennis habitatio
dominorum militum sancti Johannis, qui erant piissimi hospites, et
largissimi peregrinorum, et fuit illa consuetudo, quod quando
peregrinus hospitale ingrediebatur, dabat hospitalario II marchetas
venetianas, et sine querela habuit liberum hospitium, etiam si per
annum in Jerusalem mansisset. Et tam amplus et gloriosus fuit locus
iste, et hoc hospitale, quod si mille peregrini venissent, omnes locum
sine pressura habuissent, sicut in ruinis videri potest, et in ea
parte, quae semirupta mansit, quae adeo magna est, quod in ea
quadringenti peregrini possent manere.

Ex opposito hospitalis sunt ruinae ingentes murorum, reliquiae domus
dominorum theutonicorum, apud quos hospitabantur olim honorabiles
peregrini de Alemannia. Juxta eandem domum erat alia curia magna, in
qua manere solebant foeminae peregrinae, quae viris in hospitali magno
cohabitare minime permittebantur. Haec omnia peccatis nostris
exigentibus in acervos lapidum sunt redacta.

Porro ad latus magni hospitalis erexerunt Sarraceni turrim altam,
pretiosam, polito et albo marmore ornatam, et juxta turrim moscheam,
contra faciem templi sancti sepulchri. Et in hac turre clamant et
ululant die ac nocte secundum maledictae suae sectae institutiones. Ego
omnino credo, hanc moscheam cum turri in despectum Crucifixi, et in
praejudicium Christianorum esse aedificatam. Juxta moscheam sub turri
est una schola puerorum, in qua pueri paganorum de lege Machometi
imbuuntur, et toto die mirabili ejulatu clamant. Ego quadam alia vice,
cum solus caussa orationis de monte Syon in atrium templi descenderem,
et pueros clamantes audirem, accessi ad ostium scholae et introspexi,
et sedebant ordinate in terra, et eadem verba omnes pariter altis
vocibus personabant, inclinantes caput cum dorso, sicut Judaei faciunt
etiam in suis orationibus. Totiens autem repetebant verba eadem, quod
ipsa verba et notam retinui, quae sic sonabant:

[Transcriber's Note: Here there is a musical notation accompanying the
text "Ha y la Ha lyl la lach Ha y la Ha lyl la lach Ha y la Ha lyl la
lach."]

Illa enim sunt vera principia et professio fidei eorum, et ea in
principio pueris tradunt studenda, et ea eis repetitis vicibus
inculcantur. In turribus etiam frequenter ea proclamant, ut patebit
fol. 95. part. II. Alia etiam habent, quibus pueri instruuntur, quae
aliter sonant, sicut saepe (#B#) audivi. Sub illa schola intra moscheam
et templi atrium sunt duo carceres civitatis, in quibus includuntur
malefactores, et sunt parvae domunculae, quasi clibani, et stant in
manum impedimentum et terrorem peregrinorum. Saepe enim mihi contigit,
quod quando ad ecclesiam sancti sepulchri descendere volui, et
orationes meas ante ostium templi dicere, si vidi circa carceres
armatos statim, regressus fui, ne mihi aliquam injuriam inferrent.
Credo etiam hos carceres ibi aedificatos in dedecus templi et
hospitalis, et in terrorem peregrinorum.

Ab hospitali usque in templi atrium est parva via, nec prohibetur
peregrinis descendere, quotiens volunt per diem, nisi concursus
populorum ad carceres praedictos impediat. In mea prima peregrinatione
non fuimus ducti ad hospitale Sancti Johannis, sed in quandam domum
magnam in Millo, sub area David, nec poteramus ad ecclesiam sancti
sepulchri descendere, nisi sub tutela alicujus Sarraceni. Quae autem
caussa fuerit, quod alibi sumus locati, quam in hospitali, ignoro. Hoc
tamen scio, quod ante nos peregrini multis annis fuerant in eadem domo
hospitati, quia parietes erant depicti cum armis nobilium nostrorum, in
quo notavi, eos ibi fuisse, et non in hospitali Sancti Johannis. Est
enim domus eadem magna, cum multis habitaculis et cum horto pulchro,
situata inter montem Syon et Jerusalem in Millo, etc.

Igitur omnibus locis praedictis, ut dictum est, visitatis regressi
sumus omnes, quilibet in locum suum. Peregrini milites saeculares in
hospitium Sancti Johannis, religiosi vero cum fratribus minoribus
ascenderunt in montem Syon, et ibi manducavimus, bibimus et quievimus.
Et hic est finis illius peregrinationis.


            Sepulchri dominici Jesu descriptio, quale fuerit
               ab initio, et quale nunc sit, et caetera.

Natura et ars in constitutione rei, quamvis totum finaliter intendant,
a partibus tamen incipiunt, et primo a nobilioribus, constituendo
partem post partem, quousque resultet totum, quod intendunt. Eodem modo
faciendum arbitror in dispositione ecclesiae sancti sepulchri, quam
ponere intendo: antequam ad ejus descriptionem procedam, prius
principales ejus partes describam, quae sunt sepulchrum sanctum, quod
est caput, et principalior pars totius templi, a quo totum templum
denominatur, et postea montem Calvariae describam etc.

(#125 A#) Sepulchrum dominicum descripturus, quamvis non sit res magnae
importantiae, difficultatem tamen non parvam patior in ea re, et hoc
propter diversitates, quae de hoc reperiuntur in libellis peregrinorum.
Et etiam propter hoc libenter ejus dispositionem fratribus meis tradere
vellem adeo clare in scriptis, sicut ego vidi oculis. Quod est
impossibile, cum necesse sit, me plus vel minus scribere de hoc, quam
viderim. Principaliter tamen de hoc tria dicenda.

I. Quale fuerit dominicum sepulchrum tempore, quo in eo fuit corpus
Domini locatum.

II. Quale illud sit, quod modo stat, quod visitavimus et honoravimus.

III. An illud sepulchrum sit idem, in quod Dominus Jesus fuit positus.
Et in illo articulo stat tota difficultas.

Quoad primum, sciendum, quod facile est dare intelligere, quale fuerit
dominicum sepulchrum tempore mortis Christi. Nec patitur difficultatem
in eo, qui antiquas sepulturas illarum terrarum vidit, quamvis ex
dictis sanctorum Evangelistarum non possit id clare haberi, quia
succincte et breviter de hoc loquuntur. Matthaeus dicit cap. 27.: et
accepto corpore Joseph involvit illud in sindone munda, et posuit illud
in monumento suo novo, quod exciderat in petra, et advolvit saxum
magnum ad ostium monumenti. Marcus vero cap. XV. dicit: Joseph mercatus
sindonem et deponens eum involvit sindone, et posuit eum in monumento,
quod erat excisum in petra, et advolvit[TR226] lapidem ad ostium
monumenti. Et cap. XVI. dicit de lapide advoluto: erat quippe magnus
valde; et introeuntes in monumentum viderunt juvenem etc. Lucas autem
cap. XXIII. dicit: Joseph petiit corpus Jesu, et depositum involvit in
sindone, et posuit eum in monumento exciso, in quo nondum quisquam
positus fuerat. Et cap. XXIV. dicit: mulieres invenerunt lapidem
revolutum a monumento, et ingressae non invenerunt corpus Domini Jesu.
Et in eodem capite: Petrus surgens cucurrit ad monumentum, et
procumbens vidit linteamina, posita solo. Johannes plus dicit, quam
alii. In cap. XIX. dicit: erant autem in loco, ubi crucifixus est,
hortus, et in horto monumentum novum, in quo nondum quisquam positus
fuerat, ibi ergo propter Parascevem Judaeorum, quia juxta erat
monumentum, posuerunt Jesum. Et cap. XX. dicit: quod Maria Magdalena
vidit lapidem revolutum a monumento, et annuntiavit Petro et Johanni,
qui, venientes ad monumentum, Johannes se inclinavit, et vidit
linteamenta posita, et non introivit.

His praelectis, homo, qui vidit monumenta antiqua terrae sanctae
faciliter intelligit, quale dominicum monumentum fuerit. Quia iam nullo
modo est, sicut fuit, propter templi superaedificationem, et propter
ejus ornatum, ut patebit in secundo, et propter mutationem loci, quia
erat templum sepulturae extra muros Jerusalem, sed postea murus est
circumdatus, et aedificia adjuncta, quod non mansit aliqua loci
dispositio, juxta Evangelistarum narrationem. (#B#) Si vis ergo scire,
quale fuerit, imaginare hortum extra murum et fossata civitatis, et
inter fossata et hortum stratam publicam maceriam horti habens ab una
parte, et murum exteriorem fossati aut rupes, si rupibus cingitur,
sicut in Jerusalem fuit, ab alia. Ulterius imaginare in ipso horto
rupes hinc inde parvas et magnas e terra consurgentes, inter quas una
rupes magna et lata ad modum domunculae stat integra non cavata. Talis
fuit hortus, de quo Johannes dicit, quod in loco, ubi crucifixus est
Jesus, prope erat hortus. Fuit enim Jesus extra hortum crucifixus intra
rupes voraginis, ita, quod via publica dividebat rupem crucis a maceria
horti. Omnes enim horti per circuitum Jerusalem sunt rupibus pleni, et
de fundo inaequali, propter rupium elevationem. Homines ergo, qui in
suis hortis rupes magnas habebant, ipsas cavabant, et sibi sepulchra
incidebant et habitacula pro mortuis. At si rupes magna erat, facto uno
habitaculo iterum in projecta ostiolum excidebant, et aliam cavaturam
faciebant pro aliis amicis sepeliendis, et post hoc iterum petram
incidebant pro alio habitaculo. Si petra non habuit nisi unam simplicem
cavaturam, dicebatur spelunca simplex; si duas, dicebatur spelunca
duplex, sicut legimus, Abraham emisse speluncam duplicem, Genes. 23. Si
tria habitacula, spelunca triplex; si quatuor, quadruplex. Et sic
deinceps. Vidi ergo in aliquibus hortis juxta agrum Acheldamah in
parietibus petrarum tot speluncas, sibi invicem succedentes, unam post
aliam in ipsam petram incisas, quod non ausus fui usque ad ultimam
procedere, postquam enim ingressus fui tertiam, et lumen per primae
speluncae ostiolum immissum amplius cernere non potui, substiti propter
horrorem tenebrarum. Posset enim ingrediens errare et exitum amittere,
quia antiqui profunde petras pro suis mortuis sepeliendis cavaverunt.
Joseph ergo ab Arimathia, vir bonus et justus, nobilis et dives, potens
et prudens, emit pro se hortum juxta civitatem ad latus rupis
Calvariae, et rupem integram incidi et cavari fecit. Mortuo autem
Domino cessit Josephus juri suo, et hortum cum monumento Christo dedit,
qui primus et altius in eo sepultus fuit. Dum enim de cruce depositus
fuit, portaverunt eum a rupe Calvariae per maceriam in hortum, et super
lapidem ad hoc factum corpus unxerunt, et in sepulchrum intulerunt in
secundam speluncam, quia erat spelunca duplex, et primum ostium primae
speluncae erat altum et latum, ad mediam speluncam ducens. Ostium ad
secundam speluncam ducens non respiciebat ostium primae, quia erat in
latere sinistro ingredientis, et erat demissum et parvum ostiolum, et a
parte dextra erat locus (#126 A#), in quo positus fuerat Dominus in
aquilonari parte, ibi enim cum industria fuit intermissa cavatio, et
tantum de petra dimissum, quantum corpus hominis in dorso jacentis
occupat in latum et in longum, tribus palmis et dimidia a terra sursum.
Pro quo nota, quod scribentes de dominico sepulchro faciunt
differentiam inter monumentum et sepulchrum. Monumentum enim dicitur
tota petra cavata, et totum habitaculum. Sed sepulchrum dicitur locus
corporis sarcophagus, sive tumulus, sive tumba. Monumentum ergo Domini
non habuit sepulchrum sive sarcophagum mobile, sed de ipsa eadem petra
factum. Fuit tamen a parte anteriori cavatio ad imponendum corpus, quod
in medio sepulchri ponebatur, ita, quod supra fuit quasi tabula
coopertum, et infra fundamentum a terra elevatum derelictum, ubi corpus
ponebatur. Ita videntur loqui Sancti de dominico sepulchro scribentes.
Magister in historia sacra allegat venerabilem Bedam, dicitque:
monumentum Domini domus erat rotunda, de subjacente rupe excisa, tantae
altitudinis, ut vix homo longus manu extenta culmen posset attingere,
introitum habens ab oriente, cui magnus lapis appositus erat pro ostio.
In parte vero ejus aquilonari locus dominici corporis in eadem petra
factus est, VII pedes habens longitudinis, tribus palmis altius
pavimento eminens, quasi sarcophagus super impositus fundamento. Vel in
ipso pariete loculus factus erat, sicut fit in muris domorum, ad
utensilia reponenda, et sarcophagus ille non desuper, sed a latere
meridionali erat, ut esset quasi loculus vel tumba in latere jacens,
aperturam non sursum, sed ad latus habens. Color vero monumenti et
loculi rubicundo et albo dicitur esse permixtus. Haec Magister, uti
supra. Illa erat prima dispositio dominici monumenti et sepulchri.

Hanc dispositionem immutavit Helius Adrianus imperator, qui in loco
templum Veneris erigi fecit, ut etiam supra patuit fol. 116. A.
Monumentum tamen Domini non deposuit, nec rupem Calvariae, sed utrumque
Deo disponente templo inclusit, sicut hodie est. Illam tamen
irreverentiam locis illis exhibuit, quod in spelunca dominici sepulchri
posuit Jovis simulacrum, et rupi Calvariae superposuit statuam Veneris.
Ut Jeronymus habet in epistola ad Paulinum. Et sub ista dispositione
prava et abominabili mansit locus sanctus annis circiter centum
octoginta, et fuit intra civitatem, quia praefatus Adrianus voraginem
implevit, quae erat pro fossatis civitatis, et murum circumduxit,
templum civitati includens, ut patet fol. 114. B. Ex hoc venit locus in
oblivionem, et fuit sepulchrum Christi factum capella et oratorium
Jovis. Rupes vero Calvariae fuit factus mons Veneris. (#B#) Et ita fuit
locus iste totaliter cultui daemonum deditus et gentilium errorum
plenus usque ad tempora Sanctae Helenae, quae locum a delubris purgavit
et Christo Domino reconsecravit.


         Quomodo sanctum sepulchrum illo tempore sit et quale?

Secundo videndum est, quale nunc sit dominicum sepulchrum, cujus
figurae et formae sit. Pro quo notificando accipio descriptionem, quam
honestus vir Johannes Tucher, civis Norimbergensis, confecit in lingua
theutonica de dominico sepulchro, qui anno 1479, uno videlicet anno
ante meum primum introitum, fuit multis diebus in Jerusalem, et
dominicum tumulum curiosissime inspexit, et manibus, pedibus, digitis,
et extentis brachiis mensuram ejus accepit. Cujus quidem descriptionem
mecum in Jerusalem habui, et per omnia, sicut scripsit de sancto
sepulchro, sic inveni. Ideo eum de theutonica lingua in latinum
transumsi, et evagatorio meo, inserui, uti veram et a viro maturo et
veraci confectam. Sed ne alicui terminorum aequivocatio ambiguitatem
generet, hoc praenotandum est, quod ubicumque ipse dominus Johannes
Tucher ponit in suo theutonico libello _Klaftern_, ibi ego cubitum
pono, cujus mensura accipitur extentis ambobus brachiis de termino
medii digiti unius manus usque ad terminum alterius. Et ubi ipse ponit
_Spanne_, ibi ego ponam palmum, qui accipitur manu extensa de principio
pollicis, usque ad finem auricularis vel medii digiti. Describit ergo
praefatus vir, Johannes Tucher, dominicum sepulchrum et monumentum sic.
Monumentum Domini ab exeriori apparet primo aspectu quasi quaedam
turris bassa, non alta, per circuitum duodecim angulos habens, et ad
quemlibet angulum stat columna lapidea sexangularis, unius palmi
spissa, et illae columnae sustentant parvam testudinem, quae est supra
monumentum, a qua testudine exit quaedam circumferentia per circuitum,
quae columnas excedit ad mensuram dimidii pedis. Habet autem rotunditas
totius domunculae cum columnis XII cubitos magnos, mensurando ab extra
per gyrum totum monumentum, sed ab intus mensurando habet IX palmos
paullo minos in longitudine, et totidem in latitudine. Et a pavimento
usque ad summum concavi testudinis habet viri et dimidii altitudinem.
Sepulchrum autem sine tumba monumenti, quae est in dextra parte
domunculae albo et polito marmore vestita tabula marmorea operta, super
quam potest celebrari Missa, habet in latitudine IIII palmos et III
digitos, a terra vero sursum manu mensurando tres palmos et quatuor
digitos. Ostiolum autem speluncae, per quod ingressus patet, habet in
altitudine IIII palmos et dimidium, et III digitos. Murus autem ostioli
sive foramen petrae habet in spisso tres palmos. Porro altitudo totius
monumenti sive domunculae (#127 A#) a terra sursum cum testudine habet
duos cubitos cum dimidio magnos. Supra convexum testudinis est
aedificatum tabernaculum in sex angulos in altum, sicut turris, cum
duplicatis columnis sex, habentes in altitudine II cubitos, qui
sustentant culmen tabernaculi, quod habet in altitudine unum cubitum. A
supremo vero culmen illius tabernaculi mensurando per aerem sursum
usque ad aperturam tecti, quod supra monumentum patet, per quam lux in
templum intrat, sunt forte VI cubiti, et illa apertura est rotunda, et
adeo lata, sicut tota domuncula monumenti, ita quod, si ipsa domuncula
mobilis esset, et sursum traheretur, per ipsam aperturam posset
extrahi. Ex quo patet, quod monumentum Domini stat sub dio, ita quod
pluit et ningit per praedictam aperturam super eum. Porro ipsum
tabernaculum subtili schemate est fabrefactum de polito marmore, et
intus et extra cum columnis et culmine fuit deauratum, sicut hodie
patet, quod a fundamento templi usque ad summum culminis tabernaculi
monumenti sunt in altitudine V et dimidium cubiti, a fundamento vero
usque ad aperturam texti sunt XII cubiti, aut paullo plus. Porro, ante
introitum monumenti est atriolum quoddam, habens in latitudine tres
cubitos, minus uno palmo. Ostium primum domunculae est in medio, habens
in altitudine I cubitum magnum, et III palmas cum dimidio. Capella ante
speluncam tumuli, quae est spelunca prima, habet in latitudine unum et
dimidium cubiti, et in longitudine totidem, et in quolibet latere unam
parvam fenestram quadratam. In eadem spelunca anteriori tribus palmis
ab ostiolo speluncae interioris est supra fundamentum elevatus lapis
quadratus, qui habet per quadrum II palmos et dimidium, super quem
dicitur angelus sedisse post Domini resurrectionem, qui lapis est pars
illius magni lapidis ad ostium monumenti revoluti, de quo lapide patuit
supra fol. 102. B.

Ecce, illa est dominici monumenti descriptio, prout hodie stat; et haec
descriptio[TR227] ad oculum patet in peregrinali, quod fecit magnificus
et ingenuus vir, Dominus Bernhardus de Braitenbach, decanus
metropolitanae ecclesiae Moguntinensis, qui fuit comes meae secundae
peregrinationis, in quo artificiali effigiatione fecit figuram dominici
monumenti depingi, sicut et alia, ut patebit. Receperat enim secum
ingeniosum et eruditum pictorem, quem pretio conduxit, qui a venetiano
portu et deinceps potiorum civitatum et locorum habitudines et formas
figuraret, quod et magistraliter et proprie fecit. Cui ergo placet,
eandem picturam inspiciat, et praefatam descriptionem clare intelliget.

Hoc dominicum monumentum in medio ecclesiae resurrectionis dominicae
stat, sicut in die parasceves in ecclesia parochiali civitatis ulmensis
sepulchrum ponitur. Sed ecclesia sancti monumenti est rotunda, et supra
operta, ut patebit.

Tria quodammodo habet ostia sanctum sepulchrum. Primum est in atriolo,
mihi spelunca prima, quod atriolum habet murum, non altiorem, nisi quod
homo intus existens potest super ventrem jacere in muro, et per
ecclesiam circumspicere. (#B#) Unde aliquoties super ipsum murum sedi,
et merces negotiatorum in pavimento inferius perspexi. Verum introitus
in atriolum non est prope ostium, quia super caput ingredientis nihil
est, cum careat superiori limine. Sed inter duos muros se respicientes
est ingressus, qui, si essent altiores, et limen superponeretur, ostium
fieret. Secundum ostium est de atriolo in primam speluncam monumenti.
Et hoc ostium janua clauditur et seris obfirmatur. Hujus ostii claves
iam habent latini fratres minores; ante paucos annos Georgici eos
habebant. Tertium ostium est de illa capella, vel prima spelunca, in
secundam speluncam, in qua est dominicum sepulchrum. Haec spelunca
nullam habet fenestram, nec lumen in ea est, nisi quod ab lampadibus
XIX in ea ardentibus habet, quae pendent super sarcophagum Domini, et
quia spelunca angusta est, causatur ab igne lampadum fumus et foetor,
qui valde turbat intrantes et moram in ea facientes. Ardent etiam
multae candelae super sepulchrum, quas ponunt peregrini pro devotione
eorum. Unde ex fumo lampadum et candelarum denigrata est superficies
interior ex toto, quae tamen vestita est candido et polito marmore per
totum scilicet pavimentum parietis et arcus. Et tantum de illo.


            Quid sentiendum sit de sepulchro illo Domini, an
              sit suum verum et proprium, vel an sit aliud
                            postaedificatum?

Tertio videndum est, an illud[TR228] monumentum et illud sepulchrum, de
quo iam dictum est, sit idem in quod Dominus fuit positus, de quo et
eum resurrexisse credimus? Et hic articulus majoris difficultatis est.
Circa ejus determinationem dicam ea, quae legi in antiquis et modernis
peregrinalibus. Nollem enim ex propriis quicquam temere asserere, quod
devotionem ad dominicum sepulchrum posset tollere aut diminuere in
Christi fidelibus. Porro, difficultas in hac re resultat ex diversis et
differentibus sancti sepulchri descriptionibus antiquorum et
modernorum. Venit etiam ex diverso statu civitatis Jerusalem et crebris
ejus devastationibus, ex desiderio etiam et devotione ipsum sepulchrum
visitantium et aliquid de eo reportare pro magnis reliquiis
quaerentium. Ex vestitu etiam ipsius sepulchri ambiguitas surgit, cum
nec intus nec extra, nec in monumento, nec in sarcophago quicquam
appareat de rupe vera et petra, sed totum, ut patuit, est candido et
polito marmore vestitum et ornatum, quod ab initio non fuit. Videamus
ergo, quid alii de hoc sentiant, et quod magis rationabile est,
imitemur.

Quidam Sanctus, dictus Alculfus, qui visitavit dominicum sepulchrum et
longe ante tempora latinorum regum Jerusalem, ut mihi videtur, in
Jerusalem fuit, antequam post Eraclium imperatorem civitas sancta esset
per Sarracenos capta, hic in suo libello sic dicit. In spatio medio
rotundae interioris ecclesiae rotundum inest in una eademque petra
excisum tugurium, in quo possunt homines stare et orare, et a vertice
arcus non brevis staturae hominis usque ad illius domunculae cameram
aut arcuaturam pes et semipes mensura in altum extenditur. Hujus
tugurioli introitus ad (#128 A#) orientem respicit, et totum
extrinsecus electo marmore tegitur, cujus summum culmen auro ornatum
auream non parvam sustentat crucem. In[TR229] hujus tugurii aquilonari
parte sepulchrum Domini in eadem petra excisum habetur intus, sed
pavimentum humilius est loco sepulchri. Hoc tugurium nullo intrinsecus
ornatu tectum est, sed per totam ejus cavaturam ferramentorum ostendit
vestigia, quibus dolatores in eodum usi sunt opere. Color vero illius
ejusdemque petrae, monumenti et sepulchri duo permixti sunt, rubeus et
albus, inde et bicolor eadem ostenditur petra. Insuper hoc sepulchrum
simplicem facit lectum capacem unius hominis, super dorsum jacentis, in
modum speluncae introitum habens ad australem monumenti partem
respicientem e regione, culmenque humile desuper eminens[TR230]
fabricatum. In quo sepulchro duodenae lampades juxta nomina XII
apostolorum semper die ac nocte ardentes lucent. Haec ille, et plura
alia scribit praefatus se vidisse, quae ostendunt eum ante mille annos
terram sanctam vidisse. Et valde placet mihi illa descriptio, quia
multum concordat cum descriptione venerabilis Bedae, quod patet fol.
126 A.

Quidam alius peregrinus, qui anno Domini 1200 dominicum sepulchrum
vidit, dicit sic. Spelunca, in qua est sepulchrum Domini, est exterius
undique tecta marmore, sed interius est rupes nuda, sicut fuit tempore
passionis Christi. Si ille intelligit per hoc, quod dicit speluncam
esse totam exterius tectam marmore totam superficiem speluncae ab extra
et ab intra, tunc erat spelunca sicut hodie est. Si vero vult dicere,
quod solum superficies partis exterioris fuerit tecta marmore, et
interior nulla sit, concordat cum praecedenti descriptione. Et ita
credo eum sensisse.

Alius quidam peregrinus sic dicit. Capella sancti sepulchri est
testudinata in modum semicirculi, nullam habens fenestram, et in ea est
sepulchrum, quod est de integro lapide excisum, sed ne a peregrinis
rodatur, est tabulis marmoreis vestitum, et tabula anterioris partis
habet tria foramina, per quae verum saxum sancti sepulchri tangi et
deosculari potest. Est tamen tabula adeo artificialiter lapidi
adjuncta, quod unus lapis esse putatur. Et idem dicit: credo, quod in
nulla ecclesia de vera petra sepulchri Domini habeatur. Si enim,
inquit, per petias et grana posset deportari, dudum deportatum fuisset,
etiam si magnus mons fuisset. Idem etiam vult, quod nullae lampades in
sepulchro ardeant, nisi tempore, quo peregrini ibi morantur, qui oleum
emunt etc.

Peregrinus alius fuit anno MCCCXXX. in dominico sepulchro, qui ad
instantiam cujusdam Cardinalis intraverat, ut rem consideraret, et modo
dicto describit sanctum sepulchrum, haec adjungens. Advertendum est,
inquit, quod monumentum illi sanctissimo loco superpositum non est
illud, in quod corpus Christi exanime primitus fuit positum, quia sacro
testante eloquio monumentum Christi erat excisum in petra una, sicut
antiquorum monumenta sunt in illis regionibus. Illud vero ex pluribus
petris est compositum, caemento conglutinatis, non multum
artificialiter, nec est ibi aliquid de vero sepulchro, nisi in parte
sinistra eminet de muro domunculi unus lapis grossus, ut caput hominis,
et albus, septem palmis a terra elevatus, et hunc peregrini
deosculantur pro reliquiis veri sepulchri Christi. Haec ille.

(#B#) Novissime peregrini ingressi contraria in suis libellis referunt,
et quilibet hoc, quod sibi videtur, conatus est ita tradere, quia non
sit fas alicui contradicere. Quidam dicunt, quod sub tabulaturis
marmoreis sit adhuc integra monumenti et sancti sepulchri petra,
quamvis minime videatur. Alii dicunt, quod nemo pro certo sciat vel
possit asserere, sub tabulaturis esse petram veram vel non. Alii
manifeste asserunt, quod non manserit ibi de petra vera in quantitate
grani milii. Et ad hoc allegant plures rationes. 1) Malitiam paganorum,
qui tanto odio in Christianos inardescunt, quod nihil eorum, quae
Christiani diligunt aut venerantur, incorruptum derelinquunt. Sciebant
autem sepulchrum Christi nobis esse venerabilissimum, ideo majori
furore in eum exarserunt, et discerpserunt. Sciebat insuper, quod
stante sepulchro illo Christiani semper anhelarent ad rehabendam
civitatem Jerusalem, sed eo deposito minus curarent de ea, ideo nihil
ex eo ibi reliquerunt. Saepe etiam multo tempore fuerunt a Christianis
vexati et impugnati et fugati ipsi Sarraceni, qui dum etiam victoria
potirentur, et Christianos expugnarent, injurias et vexationes
perpessas prius a Christianis vindicaverunt in sancto sepulchro, ipsum
destruentes, et ecclesiam sancti sepulchri devastantes in Christianorum
despectum. 2) Alia ratio assignatur, quare nihil de sancto sepulchro in
loco remanserit. Cum enim Christiani ultima vice victi a Sarracenis
cogerentur Jerosolymam tradere eis et emigrare, hanc traditionem tali
conditione et pacto fecerunt, ut exire dimitterentur salva vita et
omnibus rebus, quae asportari possent. Et ita Sarraceni consenserunt,
ut emigrarent a Jerusalem, et omnia, quae vellent, secum asportarent.
Tunc patriarcha hierosolymitanus cum omni clero suo, et rex Jerusalem
cum omni militia civitate sancta emigraverunt, in qua transmigratione
creditur omnia tulisse usque ad fundamenta, quae sancta reputabant,
inter quae dominicum sepulchrum praecipuum erat, quod nullatenus ibi
gentibus conculcandum dimiserunt.[TR231] Cum etiam nunc fideles illa
loca visitantes de petiis et terra, quantum possunt auferre, tollunt,
et si possent, totam terram asportarent, ne a porcis illis
conculcaretur. Et nemo dubitet de illo, si possibile esset locum sancti
sepulchri removere, dudum ipsum transtulissent, quanto magis petram,
quam deportare possunt in particulis. Alia ratio, quare dicunt nil
remansisse de sancto sepulchro, est indiscreta devotio fidelium, qui
propter nullum praeceptum nec prohibitionem dimittunt, quin de locis
sanctis tollant particulas, si possunt. Et ex hoc argumento dudum
petram sancti sepulchri deportatam.

E contrario rationibus praefatis alii opponunt, dicentes ad primam de
malitia infidelium, quod numquam adeo fuit ferox, ut in sanctum
sepulchrum saeviret, Deo et angelis id custodientibus, ut dictum est
supra fol. 122 B. Et de immanissimo tyranno Cosroe legitur, quod dum
Hierosolymam incendisset, et ad templum sancti sepulchri accederet, ut
ipsum dissiparet, perterritus fuit ante ecclesiam, ut festinus ab ea
recesserit, nec ad sepulchrum dominicum venire (#129 A#) potuit.
Sciebant etiam, quod sepulchro manente Christiani nullis expensis
parcerent, sed ipsum visitarent, a quibus pecunias multas pro theloneo
habere possent, et pro intromissione in dominicum sepulchrum aurum et
argentum praeberent. Ideo ratione quaestus et utilitatis servaverunt
sanctum sepulchrum, Deo in ipsis amorem pecuniae augmentante, ut
servaretur suum sepulchrum. Nec credendum est, quod Sarraceni a
Christianis vexati vindictam in sancto sepulchro et ultionem quaererent
cum tanto eorum detrimento. Hoc potius credo, quod ipsum stare
permiserint, ut Christiani benigniores ad eos esent, quia valde timent
eos. Insuper non videtur rationi consonum, quod fideles emigrantes a
Jerusalem tulerint inde dominicum sepulchrum, cum sit petra integra, de
visceribus terrae excrescens, et si raserunt petram, quaero, quo
portaverunt saxa abrasa? Numquam vidi in aliqua ecclesia lapidem de
sancto sepulchro in quantitate unius digiti, et tamen fui in multis et
praecipuis ecclesiis orientis et occidentis. Nec intelligendum est,
quod omnes Christiani fuerint expulsi de Jerusalem, sed tantum latini,
cum quibus agebatur bellum, et non alii orientales. Expulsis autem
latinis orientales confoederati et jurati Soldano sepulchrum Domini
possederunt, ut patebit. Imo, nec omnes latini ab Hierusalem
migraverunt, sed plures manserunt, jungentes se Sarracenis, quos Papa
excommunicavit. Legimus etiam, quod Christiani victi a Sarracenis,
antequam de Jerusalem egrederentur, convenerant cum iis, ut peregrinos
advenientes de latinis intromitterent. In quod libentissime
consenserunt. Et ideo Soldanus consuetam eleemosynam quam rex Jerusalem
per singulos dies dare solebat peregrinis, in hospitali sancti Johannis
existentes, solvebat eo modo, quo rex Jerusalem fecerat. Ideo nihil est
de asportatione Sancti sepulchri. Verum est tamen, quod legimus,
templum sancti sepulchri fuisse aliquando dissipatum, et etiam ipsum
sanctum sepulchrum, numquam tamen ex toto fuit erutum. Hujus rei
experientiam talem accepi. Accepi candelam accensam in ecclesia sancti
sepulchri, dum in ea vigilarem, et ad dominicum monumentum accessi,
curiosissime perscrutans, an aliquid non marmore tectum possem videre,
et ab extra per circuitum totum inveni marmore tectum. Ingressus per
primum ostium anterioris capellae parietes utriusque lateris marmore
vestitas inveni, sed parietem ante faciem meam, qui dividit speluncam
anteriorem ab interiore, in quo est ostiolum ad dominicum sepulchrum,
nudum inveni, et adhibito lumine petraeam parietem vidi, non quadris
compositam, sed integram, in qua instrumentorum ferreorum signa
manifeste apparent. In superiori tamen parte videtur ruptura fuisse,
quae lapide et caemento est resarcita.[TR232] Ex quibus videbatur mihi,
quod dominicum sepulchrum fuisset aliquando destructum, sed numquam ex
toto erutum, et jam stat reparatum, et sicut hodie stat, ita stetit
plus quam ducentos annos, nisi iam est diligentius[TR233] marmore
vestitum, ne peregrini de parietibus lapillos eruant pro reliquiis, et
propter eandem causam (#B#) deposita fuit a sancto sepulchro tabula cum
tribus foraminibus, de quo supra habetur, quia peregrini foramina cum
instrumenti ferreis forabant ad accipiendum aliquid. Quamvis peregrini
semper conati fuerint recipere particulas de sancto sepulchro, numquam
tamen ad missum est eis, sed alii lapides porriguntur loco verae
petrae. Semper enim assunt domino sepulchro custodes, qui prohibent
corrodere volentes. Ideo non valet, quod illi dicunt de indiscreta
devotione fidelium, qui, et si habeant illam indiscretam devotionem,
tamen non admittitur eis, ut indiscrete agant.

Ex praedictis etiam patet, quod dominicum sepulchrum in principio
habuit partem superiorem acutam, ita, quod quasi operculum esset,
tegens tumulum cum dorso acuto, sicut fieri solent tumulorum opercula,
sed fideles abraserunt illam elevationem, et operculum planum fecerunt,
quasi tabulam, ut Missa in sancto sepulchro super tumbam posset
celebrari.

Ex omnibus jam dictis de sancto sepulchro hoc teneat devotus peregrinus
et pacificus, quod, sive illa spelunca, quae hodie stat, sive verum
Christi monumentum et totum, sive sit pars ejus ibi, sive nihil sit ibi
de eo, parum refert, sive hoc sive illud sit, quia principale ibi
mansit, quod asportari et demoliri nullatenus potest, scilicet locus
sanctissimae sepulturae et resurrectionis Christi, in quo loco, etsi
non sit ibi Christi monumentum, in quo corpus ejus fuit positum, est
tamen ibi Christi monumentum, in quo corpus ejus saepissime fuit
consecratum, et priori monumento simillimum, spelunca duplex, ejusdem
sanctitatis, dignitatis, et reverentiae; sicut tabulae, quas fecerat
Moyses ad instar priorum, quas fregerat, eadem praecepta continebant,
et ejusdem sanctitatis et reverentiae erant pro maximis et sanctissimis
reliquiis in arca testamenti repositis. Et illa sufficiant de sancto
sepulchro.

Reperi in quibusdam antiquis peregrinalibus libellis sequentes versus,
quos invenerunt lapidibus sancti sepulchri insculptos, quam tamen
scripturam ego non vidi.

        Super tabulam sepulchri sic erat scriptum:
      Mortuus hic jacuit, mortem dum morte redemit,
      Hic leo dormivit, qui pervigil omnia trivit.

        Super ostium monumenti sic scriptum erat:
      Aspice plasma meum, qui transis ante sepulchrum
      Quo triduo jacui, cum pro te passus obivi,
      Et Behemoth dirum contrivi compede plexum.
      Vectibus et tetri confractis prorsus Averni
      Abstulit inde suos secum super astra locatos.

        In rotunditate S. sepulchri sic erat scriptum:
      Vita mori voluit et in hoc tumulo quievit,
      Mors quia vita fuit, nostram victrix abolevit.
      Nam qui confregit inferna, sibique subegit,
      Ducendoque suos fortis dux ipse cohortes
      Atque triumphator hinc surrexit leo fortis,
      Tartarus inde gemit et mors lugens spoliatur.


         Dispositio montis Calvariae ejusque brevis delineatio.

Mons Calvariae post sanctum dominicum sepulchrum tenet in dignitate et
sanctitate locum secundum. Ideo quamvis supra fol. 117. B. ejus
descriptio habeatur, hic tamen propter ordinem et quaedam alibi omissa
rememoratur. Pro quo notandum, quod mons Calvariae, vel Golgatha, locus
est ad septentrionalem plagam montis Sion, et est differentia, quando
dicitur mons Calvariae, et scopulus vel rupes Calvariae. Mons Calvariae
continet magnam civitatis partem. Locus Calvariae est tota platea,
continens totum templum. Rupes Calvariae continet tantum Christi crucem
et latronum. Mons Calvariae dicitur tota illa altitudo, quae est a
porta veteri, cujus pars adhuc stat, usque sursum ad ecclesiam sancti
sepulchri. Est enim ascensus satis longus ab illo bivio, ubi Christus
dixit mulieribus flentibus: filiae Jerusalem, nolite flere super me
etc., usque ad locum crucifixionis, et superius est latitudo satis
magna, in qua totum templum sancti sepulchri consistit, quod totum est
mons Calvariae sive Golgatha, et illo modo ecclesia sancti sepulchri
jacet super montem Calvariae. Sed rupes Calvariae et locus sive
monticulus, in quo crux dominica cum Domino et duobus[TR234] latronibus
stetit, ut ante habitum est. Ad hanc rupem sanctissimam sunt tres
ascensus. Primus est de ecclesia golgathana, a loco, ubi est medium
mundi; secundus est ab inferiori ecclesia sancti sepulchri; et tertius
est ab atrio templi exterori. Et hunc ascensum Sarraceni obstruxerunt,
sicut et alia templi ostia, ne quis sine eorum scitu posset in
ecclesiam venire. Est ergo rupes Calvariae petra crucis; et mons
Calvariae tota altitudo a domo divitis epulonis, sive a bivio praefato
sursum; nec est imaginandum, quod mons Calvariae sit altus locus,
supereminens alios in circuitu, quia tam ad occidentem quam ad meridiem
sunt altiora loca, quam ipse sit. Sed dicitur mons respectu locorum
illorum, a quibus est ascensus ad eum, ut dictum est. Et tantum de
illo. Plura vide de hoc monte fol. 115 et sequenti, et fol. 255.


       Descriptio ecclesiae sancti sepulchri et ejus dispositio.

Ecclesiam sive templum sancti sepulchri descripturi videbimus quatuor.
I. Quis eam fundaverit? II. Quantae gloriae et honoris olim fuerit?
III. Qualis nunc sit? IV. Qui sint eam inofficiantes et differentiae
eorum, qui in ea Christum colunt. Et ex his quatuor resultabit ejus
plenaria descriptio, et per consequens ejus cognitio.


            Quis fundator fuerit ecclesiae sancti sepulchri,
                et quoties destructa et reparata fuerit.

Templum dominici sepulchri quis aedificaverit ambiguum est propter
varietates de hoc loquentium. Aliqui opinantur, quod illa ecclesia
fuerit templum Veneris, quod Helius Adrianus imperator super locum
crucifixionis et resurrectionis exstruxerat, et Sancta Helena
superveniens idola ejecit, et domum Christo dedicavit.

Aliqui dicunt, quod templum praefatum funditus evertit, et ecclesiam
illam erexit. Legimus etiam in libris bellorum Christianorum et
Sarracenorum, quod templum sancti sepulchri saepe per infideles fuit
eversum, et per fideles reerectum. Cosdroë hoc templum conabatur
evertere, sed territus divina virtute fugit ab eo. Dum autem Tartari
sanctam terram et Jerusalem occuparent, capta civitate templum sancti
sepulchri dicuntur evertisse. Sed non multo post imperator
constantinopolitanus venit in Jerusalem, et templum reaedificavit eo
modo, quo prius fuerat. Post hoc Sarraceni furentes in Christianos
ultionem in templo sumserunt, et templum everterunt funditus. Sed
quidam imperator constantinopolitanus reerexit. Et de his quaere
veritatem luculentam fol. 264. B., ubi habetur etiam locus
crucifixionis et sepulturae.


            Quam gloriosum olim fuerit templum S. sepulchri,
                   et de reliquiis ejus ac ornatibus.

Gloriosum valde fuit hoc templum olim structura et cultura, et non
solum sanctum propter sancta loca in eo conclusa, sed propter reliquias
pretiosissimas in eo reservatas. Ibi olim erat recondita S. crux, ut
patet supra fol. 111 A., et alia insignia passionis Christi per sanctam
Helenam reperta. Ibi ostendebatur catena quaedam magna, quae Domino
Jesu in horto, dum caperetur, ad collum fuit posita, et peregrinis
advenientibus etiam ponebatur ad collum, et multae virtutes fiebant per
eam. Ibi etiam habebatur calix argenteus magnus, de quo Dominus Jesus
in ultima coena communicavit discipulos, de quo dicit: hic calix novum
testamentum est in meo sanguine, Luc. 22. Ibi etiam erat pelvis, in quo
Dominus Jesus pedes suorum discipulorum lavit in ultima coena. In hac
ecclesia fuit illud pretiosissimum sudarium, quod beatissima virgo
Maria circumligavit capiti Domini Jesu, cum de cruce deponeretur, ut
dictum est supra fol. 117. De hoc sudario habetur Joh. XX., quod Petrus
intrans in monumentum vidit linteamina posita et sudarium, quod fuerat
super caput Jesu non cum linteaminibus positum, sed separatim involutum
in unum locum, et mansit ita jacens in sepulchro per aliquot dies post
Christi resurrectionem. Quidam autem Judaeus, volante fama de
resurrectione Christi, occulte sepulchrum Domini est ingressus, et
videns sudarium pulchre involutum tulit illud in domum suam, quia
pauper et infelix Judaeus erat. Ex ea autem hora, qua sudarium (#131
A#) in domum suam intulit, benedixit Dominus domui Judaei, et factus
est dives et inclitus. Hoc ut Judaeus perpendit, sudarium sanctum
diligentissime inclusit, tanquam thesaurum pretiosissimum, nec tamen ad
Christum conversus, sed inveteratus ad extrema pervenit, et convocatis
duobus filiis suis, divisit illis substantiam, dans seniori sudarium,
et juniori omnia alia. Senior autem sprevit sudarium, quanquam pater
cunctis opibus diceret esse nobilius, et cum fratre suo mutavit, et
sudarium juniori cessit, qui fortunatissimus mox effectus est, et
frater ejus e contrario in dies defecit. Cum autem et ipse haeres
sudarii in extremis ageret, suo dilectiori filio dereliquit,[TR235]
dicens sibi virtutem ejus, et ubi repertum fuisset. Qui accepto sudario
subito ditatus est, et ita Judaei de ista linea magis facti divites et
honorati. Et transivit sudarium haereditario jure de uno ad alium
multis temporibus usque ad quintam generationem, in qua facta fuit
contentio inter fratres de sudario, et res in publicum venit. Hoc
audientes Christiani instabant pro sudario habendo, tamquam pro re sua,
sed Judaei nullo modo dare volebant, unde facta est seditio magna in
Jerusalem, insurgentibus Christianis contra Judaeos pro sudario. Unde
ad sedandam seditionem visum est prudentibus, ut judex illius rei et
sententiator poneretur, qui nec Christianus nec Judaeus esset et in
ejus sententiam ambae partes consentirent. Quod cum placuisset,
advocatus est Mabius, rex Sarracenorum, ut ferret sententiam de
sudario, et omnia sunt sibi narrata a partibus. Qui statuto die,
convocata omni plebe Christianorum, Judaeorum, et aliorum, in publica
platea sedit cum tribunali, jussitque sibi apportari sudarium. Et
allatum est ei in scrinio. Demum jussit apportari ligna, et copiosum
ignem in medio accendi. Et stabant Judaei ab una parte rogi, Christiani
ab alia, gentiles vero inter utrosque. Rex ergo accepto linteolo
clamavit, dicens: nunc Jesu Nazarene, ecce sudarium tuum, Dijudica, cui
parti debeatur. Et hoc dicto linteolum flammis injecit. Quo injecto,
moramque aliquantulum faciente, cuncti ejus consumtionem suspicabantur.
Sed ecce, subito illaesum de igne consurgens, et in altum sursum se
tollens, quasi avis expansis alis volare coepit, et aliquamdiu per
aerem circumvolans paulatim coepit descendere. Et stabant omnes
suspensi vultibus, et elevatis manibus, exspectantes, cui parti
advolare vellet. Angelo autem duce in brachia Christianorum consedit,
qui flexis genubus illud susceperunt, et in ecclesiam sancti sepulchri
cum magno gaudio portaverunt. Et mansit ibi multis annis in magna
veneratione inter reliquias sancti sepulchri non minimum.

Insuper[TR236] hanc sacram ecclesiam Dominus olim multis illustravit
prodigiis, quorum illud fuit manifestum, quod semper sabbatho sancto
paschae omni congregato vulgo et omnibus exstinctis luminibus, ita quod
in toto templo non esset scintilla, mox (#B#) clero cantante et populo
orante fulgur repente de coelo cecidit, et templum quasi igneum
reddidit, adeo quod nemo ibi existentium intendere valuit in radium
illum coelestem, quo radio cereus paschalis incendebatur, et omnes
lampades et candelae. Hoc facto abcessit. Hoc miraculum multis annis
contigit, et postquam cessavit, statim sepulchrum Domini in manus
gentium evenit. Dicunt etiam, quod ultimo terra sancta recuperata ignis
ille caelestis rediit, et cereum incendit. Sed ipso non veniente
Christiani fuerunt repulsi. Est enim Christianis manifestum signum, si
ignis ille paschalis apparuerit, quod digni sunt habitatores civitatis
sanctae et possessores dominici sepulchri. Si non apparet, potentia
eorum, etiamsi actu possideant, durabilis non est in terra sancta.
Hodie Christiani, qui sunt in Jerusalem, omnes in vigilia paschae
veniunt in templum, et Graeci includunt suum sacerdotem in monumentum
Domini cum candela exstincta, quam cum magno clamore profert accensam,
de qua omnes lampades accenduntur. Non autem miraculose accenditur, sed
arte, quamvis simplex vulgus clamet in coelum, Deum laudans, quasi
miraculum sit factum, et ita divulgant apud plebem, et etiam apud
Sarracenos. Audivi pro certo, quod Sarraceni dicant, si Christiani
ignem paschalem de coelo haberent, ut dicunt, nobis et de hoc
certificarent, ad Christum converti essemus parati. Sed heu, signa
nostra non vidimus, iam non est propheta, et nos non agnoscet amplius.
Verum de illa miraculosa incensione ignis vel cerei paschalis nil
loquitur Jeronymus in his, ubi eum legi, cum tamen valde pulchrum
tractatum et epistolam scripserit elegantem de accensione cerei
paschalis ad Praesidium, diaconum. Nec Gregorius episcopus Turonensis,
scriptor antiquorum miraculorum, illius ignis facit mentionem.

De hoc igne vide pulchra fol. 264. et seqq. Praeter ea, quae dicta
sunt, fiebant in ecclesia olim collationes et disputationes contra
haereticos, et convocati vel fidei rationibus vel miraculis
vincebantur, prout Cyrillus in epistola ad Augustinum refert de
convictis haeresiarchis in ea.


              Forma ecclesiae sancti sepulchri, in qua jam
             stat, et ejus moderna descriptio hic habetur.

Ecclesia dominici sepulchri, qualis nunc sit, videre restat. Pro quo
notandum, quod ecclesia illa est trinomina, quia est duplex, et
quaelibet habet suum nomen, et totum etiam habet suam nomen.

Ecclesia, in qua monumentum Domini stat, dicitur ecclesia sancti
sepulchri; ecclesia, ubi est medium mundi, juxta rupem Calvariae,
dicitur ecclesia golgathana; ambae dictae ecclesiae simul dicuntur
Anastasis, i. e. ecclesia resurrectionis Domini. Est autem in veritate
non nisi una ecclesia, et navis, continens sanctum sepulchrum, dicitur
ecclesia sancti sepulchri. Et chorus illius ecclesiae dicitur ecclesia
golgathana, quae est in loco Golgatha. Est autem ecclesia grandis et
pretiosa, et si nihil esset, nisi navis ecclesiae, in quo dominicum
sepulchrum stat, faceret per se magnam ecclesiam secluso choro. Nam
ecclesia illa, secluso choro, rotunda est, magnis columnis marmoreis
per circuitum fulcita, habet autem per diametrum de columna ad columnam
LXXIII pedes, et a tergo columnarum usque ad murum templi pedes XXX. Et
illud spatium per gyrum se extendit, et transitum facit inter columnas
et parietem templi sive murum cingentem templum. Hic transitus supra
est testudinatus, quae testudo ab una parte dependet super columnas
(#132 A#) praedictas, ab alia innititur parieti templi sive muro
circulari. Super illam autem testudinem olim erat circularis transitus
communis, et altaria, et juxta portam templi est ascensus per lapideum
gradum ad superiora. Nunc vero sunt superius habitacula et chori, per
intermedios muros divisi, in quibus Christiani de aliis ritibus sua
officia peragunt. De columna vero ad columnam ducti sunt arcus, super
quos ulterius murus in altum consurgit usque ad tectum, in quo sunt
fenestrae, per quas de testudine circulari est respectus in ecclesiam,
et super sepulchrum Domini. Porro, suprema pars illius rotundae
ecclesiae non habet lapideam testudinem, sed ligneam de trabibus
cedrinis fabrefactam, ita tamen, quod in loco culminis trabes a muro
ascendentes inclinati contra se invicem conveniunt in circulo magno, et
aperturam rotundam faciunt, per quam lumen per totum templum spargitur,
et directe sub ipsa apertura stat monumentum domini expositum coeli
impressionibus. Ut patet supra fol. 127. A. Ipsae autem trabes et
asseres ab exteriori parte versus coelum sunt plumbo tecti, interius
vero sunt depicti coloribus, parietes vero sub tecto et sub arcu[TR237]
sunt de opere musaico, depicti cum figuris novi testamenti, sed propter
vetustatem perit illa pretiosissima figura, nec est qui decidentia
renovet. Per circuitum illius ecclesiae rotundae sunt multae capellae,
ut patuit in processione. In ejus medio est monumentum dominicum. Ad
orientem ejus est chorus magnus et pulcher, ad quem directe respicit
ostium sancti sepulchri, et stat ostium contra ostium. In medio chori
est rotunditas magna et alta, sursum camerata et testudinata supra
locum, ubi est mundi medium, in cujus summitate ad extra est ascensus,
ubi videtur in experientia ibi esse mundi medium, ut dixi supra fol.
117. B. Chorum illum Graeci tenent, et juxta altare est sedes
patriarchalis marmorea, in qua antiquissimis litteris latinis est
scriptum: Crucifixum in carne laudate, et sepultum propter nos
glorificate, resurgentemque a mortuis adorate. Super locum vero, ubi
crux fixa fuit, scriptum esse dicit Magister in Specul. hist. sic: o
Theos, i. e. Deus. Basilevs imon i. e. rex noster. Pro aeonon. i. e.
ante saecula. Ergase i. e. operatus est, fecit. Sophias i. e. salutem.
En meso i. e. in medio. Tisgis i. e. terrae. In hac ecclesia sunt supra
et infra, extra et intra, multae capellae prophanatae, in quibus olim
ardebant lampades, et fulgebant auro altaria et vitreis fenestris. Sed
nunc lampades nullae, altaria diruta, et fenestrae obstructae et
lapidibus obturatae. Major enim pars fenestrarum obstructa est
lapidibus, et omnia ostia obturata sunt demto uno, cujus claves
Sarraceni habent, per quod est ingressus. Ad occidentalem partem
ascenditur per gradus ad quoddam ostium fortiter clausum, per quod
Maria aegyptiaca conabatur ingredi, sed repulsa fuit, quousque se
emendaturam devovit, ut patet in vitis patrum clare. (#B#) Propter
fenestrarum et ostiorum obturationem est ecclesia tenebrosa, sed
pavimentum totius ecclesiae est aequale, et de polito marmore, ita,
quod etiam in tenebris ambulans non offendit. In una parte ecclesiae
extra murum est cisterna magna, optimas habens aquas, pro custodibus
templi. Et ab alia parte est etiam exitus in quandam curiam non tecto
opertam, et altis muris circumdatam, in qua sunt loca honesta ad opus
naturae agendum. Haec ecclesia habet annexam turrim altam, de albo
lapide marmoris erectam, in qua olim pendebant campanae, quarum ligna
et trabes adhuc videntur superius, in quibus pependerunt. Sed perdita
Hierosolyma campanas omnes dejecerunt, non enim sustinent campanas
pagani de ritu Machometi, quia in Alcorano eorum praeceptum habent,
quod non utantur campanis ad Dei servitium, nec sustineant. Et tamen
dicitur, quod libenter pulsum earum audiant. Sed solum ideo non habent,
ne nobis essent conformes. Quod maledictus Machometus ubique praecavit.

Haec turris prima apparet ante omnia, venienti de Bethania in
Jerusalem, sicut saepe consideravi. Limen super ecclesiae ostium est de
candidissimo marmore, et ab extra est sculptum imaginibus de ingressu
Domini super asinam in Jerusalem; et de illo, quomodo ementes et
vendentes ejecit de templo; et de resuscitatione Lazari. Veruntamen
imagines sunt violenter destructae, et mutilatae membris. Super
ecclesiae valvas fuerunt haec metra inscripta lapidibus quae tamen ego
videre non potui:

      Anno milleno centeno quo minus uno,
      Quindecies Nilo jam phoebi lumine tacto,
      Vitae plus sacrae studio quam mitigare acre,
      Jerusalem Franci capiunt virtute potenti.

Columnae marmoreae pretiosissimae stant in atrio templi, sustentantes
limen, et porticum ornantes. Si quis autem cupit videre formam hujus
templi, videat peregrinale magnifici domini et ingenui viri, Domini
Bernhardi de Braitenbach, ecclesiae metropolitanae moguntinensis
decani, et ibi depictam ejus effigiem adeo clare intuebitur, ac si in
atrio ecclesiae staret et videret.


                 Quomodo Anastasis est communis omnibus
               Christianis, et quomodo peregrini numquam
            intromittuntur, nisi dent tributum templi, et de
            modo ingrediendi templum, et de multiplici secta
                               in templo.

Quarto et ultimo videndum est de inhabitantibus templum praedictum, et
qui sint, qui in eo Officia sua peragunt, et circa hoc videbimus rem
horribilem et monstruosam. Est enim modo (factum) hoc templum ad modum
archae Noae, in qua omnium bestiarum, mundarum et immundarum
differentiae, demtis piscibus. Sic et ibi nullus piscis, i. e. nullus
aquis infidelitatis immersus, nullus idololatra, nullus Christum
absolute negans, habet locum, nec in eo subsistendi locum inveniet,
sicut nec (#133 A#) extra aquam. Sed solum Christicolae ibi manent, et
hoc sive sint mundi fidei veritate, sive immundi haeretica pravitate,
vel sive sint domestici catholica veritate, sive indomati et silvestres
schismatica diversitate. Quaecumque enim gens Christum pro Deo colit,
quocumque modo illud credat, sive credat coaeternum et coaequalem
patri, sive non, creatorem aut creaturam puram, hominem verum aut
phantasticum, passum aut non passum, mortuum aut non mortuum,
sacramentorum vim, aut nullam, Papam esse vicarium Christi aut non,
singuli reperiunt in templo hoc sibi similes, et ingredi sinuntur. Et
si hodie aliqua gens veniret, adeo horribili haeresi infecta, ita quod
nulli in sancta ecclesia illa eam ad sua Officia vellente admittere,
Soldanus proprium chorum et habitationem eidem in illa ecclesia daret,
etiam si crederet, Christum non fuisse hominem, sed bestiam, dummodo
Christum dicat suum Deum esse. Nemo ibi excluditur, nullus repellitur;
quicumque solvit Sarracenis tributum templi, pro ingressu quinque
ducatos, ille ingreditur, quantumcunque immundus sit. Nec alicui
Christiano templum aperiunt, nisi solutis quinque ducatis; et in hoc
non parcunt nec fratribus montis Syon, quos non intromittunt, nisi
soluto tributo; demto tempore, quo peregrini sunt in Jerusalem, cum
quibus gratis intromittuntur. Et tempore absentiae peregrinorum non
possunt mutare custodes templi, sed illi, qui cum peregrinis intromissi
fuerunt, et custodes deputati sancti sepulchri, manent semper usque ad
adventum peregrinorum. Nec fratres positi custodes exire possunt, nec
alii fratres intrare, nisi velint solvere tributum. Et si volunt mutare
custodes, oportet solvere tributum.

Verum bis in anno patefaciunt valvas templi, et gratis omnes
Christianos intromittunt. Scilicet in Parasceve usque ad secundam
feriam paschae; et in vigilia inventionis sanctae crucis usque ad
vesperas sequentis diei. Et in illis diebus est templum repletum viris
et foeminis, de omnibus mundi regionibus, et est tumultus magnus et
compressio prae multitudine. Et ibi tunc audiuntur omnia idiomata
mundi, et forum pretiosissimarum rerum et cararum fit tunc in ecclesia.
Demtis ergo praefatis duobus temporibus numquam nisi auro dato aperitur
illa ecclesia. Non sicut erat olim, dum alia erant tempora. Sed
catholici Christiani semper et omni hora intrare gratis poterant, nec
admittebatur quovis modo haereticus aut schismaticus in illam
ecclesiam, nec pro pretio, nec gratis. Sed capto sepulchro Domini
captivi sunt peregrini, ita quod non possunt in Jerusalem quidquam
agere, nisi quod placet Sarracenis.

Porro, ante paucos annos erat sic consuetudo, quod Sarraceni mane in
ortu solis ecclesiam aperiebant, eosque usque ad vesperas inclusos
retinebant, et in occasu solis ejiciebant. Et hoc fuit tolerabile. Sed
hodie contrario modo fit, sero enim nobis aperiunt, et mane nos
ejiciunt. Et hoc est multum durum et molestum, quia noctibus illis,
quibus in templo sumus, parum aut certe nil quiescimus, et hoc propter
crebram locorum sanctorum visitationem et cricuitionem, et propter
divinorum Officiorum continuationem, et propter ululatum et clamores
mirabiles orientalium Christianorum, qui tota nocte ecclesiam
clamoribus male sonantibus implent, et propter mercatorum
negotiationes, et ultimo propter excessivam multitudinem pulicum (#B#),
qui in pavimento undique saltant, et ubicumque homo ponit se ad
dormiendum vel ad orandum, statim plenus est pulicibus, nec quiescere
potest. Unde autem veniant nescio, nisi forte ex natura marmoris
procreantur, vel custodes templi eos nutriunt et non occidunt. Post
illos autem nocturnos labores et inquietudines statim expulsis nobis de
templo cogimur ad alia loca visitanda transire, et iterum laborare, et
ita peregrini nimis attenuantur vigiliis, jejuniis, et laboribus, et
vix conceditur eis tempus modicum manducandi. Et ideo gravis modus nunc
est quoad hoc, quamvis aliis respectibus melius sit illud, quam aliud.
Ego enim multo libentius volo per noctem esse in ecclesia clausus, quam
per diem.


            De diversis hominum generibus in ecclesia sancti
                        sepulchri habitantibus.

Sicut diversitas creaturarum decorat universum et creatorem mirabilem
et perfectum ostendit, sic diversitas gentium, morum, linguarum et
rituum plurimum decoraret ecclesiam catholicam, et Redemtorem nostrum
mirabilem et perfectum ostenderet, si inter illa odiosa perversitas
gentilium, haereticorum, et schismaticorum minime invenirentur,
quamquam etiam ex ipsis mirabilis Deus et perfectus ostendatur.
Ecclesia sancti sepulchri pulchrior est cunctis ecclesiis mundi ex
diversitate gentium in ea Deum laudantium, redditur tamen deformis et
monstruosa ex erroribus horribilibus intrantium eam. Olim enim
ingrediebantur Christiani de toto mundo, et omnibus linguis sine
erroribus, sine perfidiis, sine superstitionibus Deum colere
volentibus, et non intromittebantur excommunicati, schismatici,
haeretici praescisi, quibus iam, heu, templum plenum est, quibus ipsa
basilica sordet. Sunt autem VII differentiae Christianorum in hoc
templo, quorum quaelibet habet suam propriam sectam, proprium ritum,
proprium chorum, cum diversis erroribus et damnosis etiam in
substantialibus fidei. De quorum erroribus longum nimis esset hic
dicere. Si cui autem placet aliquid de his videre, legat peregrinale
domini decani moguntinensis ecclesiae, quod loco sui confecit
venerabilis sacrae theologiae professor egregius, Pater Martinus Röth,
Conventus phorcemensis Ordinis Praedicatorum, qui, uti vir doctus,
multa de erroribus habitantium in Jerusalem gentium accurate disseruit
per longum in eodem peregrinali. Ego vero ad posterius nihil, vel parum
de his tangam, sed tantum quae loca templi sancti occupent gentes
illae, brevius dicam.


                         De Latinis catholicis.

Latini Christiani primi et veri catholici, qui a Sarracenis nominantur
Franci, hoc templum inhabitant, et sunt orthodoxi fide, devoti
professores, viri religiosi, fratres minores, qui Conventum habent, ut
dictum est, in monte Syon, multorum fratrum, (#134 A#), XXIIII
scilicet, vivuntque sub[TR238] regulari sui Ordinis institutione, de
eleemosynis devotorum peregrinorum illuc ex terris Christianorum
venientium, et aliorum quorundam principum fidelium, qui sacrorum
locorum devotione et pietate christiana moti annuas suas illis
transmittere eleemosynas non negligunt. Nam felicis recordationis
quondam dux Burgundiae Philippus censu annuo mille ducatorum subsidio,
dum vixit, pro sua salute ad loca sancta contulit devotione ac fratrum
Deo ibi servientium sustentatione. Quod et filius ejus Carolus, dum
fuit in humanis, etiam fecit. Sed et successor ejus modernus, Dominus
illustrissimus et victoriosus, dux Austriae et Burgundiae Maximilianus,
nunc recenter rex gloriosissimus Romanorum creatus, ipsum idem suorum
imitatur exemplum praedecessorum in ducatu Burgundiae, transmittens
fratribus consueta subsidia. De his fratribus et eorum Conventu vide in
visitatione locorum montis Syon inter septa monasterii, sub die XIII.
hujus mensis, et singulariter fol. 96. B. et fol. 108. B.

Hi fratres loco Latinorum omnium ponunt ad minimum tres de suis in
ecclesiam sancti sepulchri, sanctissimi monumenti custodes, qui die ac
nocte manent et totum corpus ecclesiae romanae et latinae
repraesentant, quibus fratres montis Syon necessaria per foramina
portae ecclesiae porrigunt. Habent autem in ipso templo potissima et
sanctissima loca. Nam claves dulcissimi Domini Jesu sepulchri et
speluncae ipsi habent, ipsumque apierunt et claudunt, cui volunt, et in
eo Missas celebrant, quando placet. Nec audent sacerdotes aliarum
sectarum in eo celebrare, nisi de Latinorum expressa requisitione et
licentia. Qualiter autem haec tam insignis potestas super sanctissimum
Domini monumentum ad nos Latinos devenerit, longum esset dicere. Non
multum tempus est elapsum, quod Georgici dominabantur et regebant
dominicum sepulchrum. Et est mirum, quod alii Christiani aliarum
sectarum sustinent Latinorum potestatem, cum de nulla secta sub
religione christiana tam pauci habitent in Jerusalem, sicut de Latinis,
et dum sint magis difformes vita, moribus, vestitu et lingua ipsis
Sarracenis, quam quicunque alii Christiani. Insuper inter lampades,
quae semper ardent in sancto sepulchro tres sunt Latinorum, quas
nutriunt oleo et igne; reliquae sectae nutriunt alias XVI. Habent etiam
Latini capellam beatae Virginis, de qua supra fol. 110. B. Et ibi
celebrant, et horas suas perficiunt in ea. Et retro capellam habent
locum amplum pro dormitione, coctione, commestione, et naturae
exoneratione. In illa capella tres nutriuntur lampades ardentes. In
monte Calvariae habent Latini proprium altare, et tres lampades super
rupem crucis Christi ardentes. In loco inventionis crucis Christi
habent altare unum, et unam lampadem ardentem in specu, ubi crux
Christi inventa fuit. In loco (#B#) inunctionis corporis Domini de
cruce depositi habent unam lampadem ardentem.

Cum Latinis adhuc communicant Bohemi in Jerusalem, et quando ad loca
sancta veniunt, cum Latinis manent, et a Latinis divinae percipiunt,
quamvis a romana ecclesia discesserint, et haereses in dies magis et
magis crescant. Sed et Glagolae nobiscum sunt, quamvis Missas latinas
non legant sed in sua materna lingua, quia ordines sacros Romae
percipiunt, nec sunt haeretici.


            Graeci quid habeant in templo sancti sepulchri.

Graeci habent praecipuum sanctae ecclesiae illius locum, chorum et
caput totius Anastasis. Hi Graeci in primitiva ecclesia fuerunt
celebres et famosi in fide, praeclaras civitates et insignes ecclesias
quatuor patriarchales, Antiochenam, Jerosolymitanam, Alexandrinam, et
Constantinopolitanam, per multa tempora sub ecclesiastica obedientia
possidentes. A qua tandem recedentes in errores pessimos ceciderunt
usque in blasphemiam spiritus sancti, et contra sacramentorum ritum, et
contra ecclesiae romanae potestatem. Aliquotiens autem rationibus
convicti ad ecclesiae gremium redierunt, sed XII vicibus relapsi nunc
obstinati[TR239] cum Turcis et Sarracenis vivunt, et Latinos, si quo
modo possunt, sine misericordia persequuntur. Nunquam Turci et
Sarraceni tantum crevissent, si illi Graeci proditores non fuissent.
Orientales alii Christiani dudum reducti ad ecclesiae unitatem
fuissent, et hodie reduci possent faciliter, si Graeci infidi et
superbi non obsisterent, et reductos seducerent. His tamen malis non
obstantibus ecclesiam illam sanctissimam sepulchri dominici ingredi
praesumunt, et qui malitiae caput sunt, caput ecclesiae injuste sibi
usurparunt, et chorum cum altari summo possident hodie, et multas
lampades ante altare accensas[TR240] servant. Habent etiam carcerem
Domini, de quo dixi fol. 112 A., in quo unum habent altare cum una
lampade ardente. In monte Calvariae duo habent altaria, quia Georgici,
qui ipsum montem possident, sunt de secta eorum. In capella S. Helenae
sub terra habent unam ardentem lampadem. Locum etiam divisionis vestium
Christi habent, et in eo altare et unam lampadem. Et tantum de illis.


             Georgici, quales Christiani sint, et quae loca
                 habeant in ecclesia sancti monumenti.

Georgici, qui et Nubiani dicuntur, et Christiani de cinctura ut in
plurimum vocantur, sunt de remotis valde partibus a terra sancta, viri
bellicosi, qui etiam mulieres ad bellandum instruunt. Hi Christiani
sunt, sed per omnia erroribus depravati, sicut Graeci. Possident autem
in templo sancti sepulchri montem Calvariae, et semper juxta rupem
sanctam habent, custodem ibi inclusum. Hunc locum sanctum non diu
habuerunt, sed tantum[TR241] ab annis XV. Obtulerunt enim regi Aegypti,
Soldano, munera, qui inde ejecit Armenos et (#135 A#) induxit
Georgicos. Habent etiam locum et specum inventionis sanctae crucis, et
tres in eo lampades, quas tamen raro accendunt. Habent etiam capellam
sub monte Calvariae, in qua reges Jerusalem latini sunt sepulti. Ut
patuit supra fol. 117 A.


                        De Jacobitis haereticis.

Jacobitae sunt etiam in templo, et possident in suis terris multa regna
orientis. Sunt autem singulares heretici, in multis damnabiliter
errantes. Circumcisionem servant; et pueros ad ubera matris pendentes
sub utraque specie communicant; et circa Christi humanitatem
multipliciter errant. Hi habent parvam capellam annexam dominico
monumento, in qua habetur altare et lampades. Locum etiam inunctionis
Domini possident, in quo VII habent lampades ardentes.


                  De Christianis de India, Abissinis.

Abassini, sive Christiani de India, sub abbate degentes, templum
nostrum sancti sepulchri etiam possident. Sunt autem vitae valde
austerae, pauperes, et multorum errorum. Laici eorum studiose ad Missam
conveniunt in solennibus, et tunc omnes utriusque sexus incipiunt altis
vocibus jubilare, saltare pedibus, plaudere manibus, conglobantes se in
circulis ibi sex vel septem, ibi novem vel decem, et interdum per totas
noctes sic canunt, potissimum in nocte resurrectionis Christi, qua non
cessant canere et cursitare, donec illucescat, et ita ferventes sunt
hoc agentes, quod multi propter labores illos infirmantur. Et quamquam
ista faciant et observent, tamen perniciosis erroribus infecti sunt, et
haeretici abhorribiles ecclesiae sanctae. Accipiunt enim cum Judaeis,
Sarracenis et Jacobitis inutilem, imo damnabilem circumcisionem, et
adurunt ferreo ignito calamo suos parvulos in facie, nec baptismum
aquae curant recipere. Hi possident capellam, in qua sub altari lapis
stat, super quem Dominus sedens spinea corona fuit coronatus, in qua
habent lampadem et altare. Porro, capella eorum cum altaribus, in qua
cottidiana sua Officia peragunt, est ad sinistram partem, circa
ingressum sancti sepulchri, inter columnas templi sagis et mattis et
aliis velis loco parietum circumdata, et sunt ad funes suspensa.


                   De Christianis de Syria, Surianis.

Suriani, qui et Syri, Christiani sub diversis gentilium principibus in
servitute misera degunt, et sunt infecti erroribus Graecorum, quos
imitantur, haeretici, et homines falsi, dolosi, fures, zelotypi in
uxores, sicut Sarraceni. Hi etiam nobiscum sunt in templo sancti
sepulchri, et possident capellam sanctae Helenae, ibi sua Officia
peragentes. Morantur autem ad latus Indianorum in tabernaculo velis
circumdato et caetera.


               (#B#) De Christianis Armenis, quales sint?

Armeni etiam in hac sacra ecclesia nobiscum sunt, ab Armenia venientes,
et[TR242] sunt Graecorum implacabiles inimici, nec tamen cavent errores
eorum, nec eis carent. Dum enim conficiunt, aquam vino non apponunt, ut
Graeci; sextis feriis carnes manducant; et diem nativitatis Domini
colere nolunt; sed ipsi jejunant pro eo, quod ad nostras miserias illo
die natus est Dominus; diem autem Epiphaniae solenniter celebrant,
propter baptismum Christi, in quo dicunt esse festum spiritualis
nativitatis Christi. In quo etiam errant. Hi Armeni, ut dictum est
superius de Georgicis, habuerunt montem Calvariae, sed eo amisso
emerunt a Soldano locum in superiori templi ambitu, et ibi chorum
consecraverunt, et habitacula fecerunt. Sunt autem Armeni minus nobis
difformes quam quicumque alii praefati. Porro audivi, frequenter esse
quosdam Armenos, qui nullos habent sacerdotes, nisi fratres
Praedicatores, qui sunt eorum episcopi curati et sacerdotes, et sunt
optimi catholici, quos quidam frater Ordinis ad fidem convertit, et
Summam S. Thomae in eorum linguam transtulit, et alios libros
catholicorum doctorum. Solent illi Armeni pro tempore visitare
generalem magistrum Ordinis Praedicatorum, et se filios suae
obedientiae exhibere, et sepulchrum beati Dominici patris nostri
visitant in Bononia cum multa devotione. Hoc audivi a multis fratribus,
qui eos viderunt et audiverunt loquentes cum Generali, modo quo
poterant, quia latina lingua carent et italicam ignorant.

Praefatae Christianorum gentes manserunt in Jerusalem, quando capta
fuit civitas a Sarracenis; et expulsi Latini, patriarcha et rex
Jerusalem cum omnibus suis, et tradita fuit illis Christianis ecclesia
sancti sepulchri, ita tamen, quod loca in ea, quae placerent, emerent.
Quod et fecerunt. Et facta est in templo hoc sancto confusio commixtae
multitudinis ab anno Domini MCLXXXVII. die 11. Octobris, et manserunt
praedictae gentes omnes, demtis Latinis, in Jerusalem, servientes
Sarracenis sub tributo. Stetit autem civitas sancta multis annis sine
latinis Christianis, quousque Robertus rex Siciliae multo auro
comparavit a Soldano loca sancta aliqua, et ea fratribus minoribus
tradidit, qui ea possident usque in hodiernum diem. De his vide supra,
fol. 108.

Porro praeter gentes jam numeratas sunt plures extra fidem Christi in
Jerusalem, ut Sarraceni, Judaei, Turci, Samaritani, Mamaluci, de quibus
omnibus luculenter tractat saepe dictus magnificus dominus Bernhardus
de Braitenbach, qui nullis parcens sumtibus pro ordinata compositione
sui peregrinalis sive itinerarii induxit venerabilem magistrum,
illuminatum theologum et ornatum rhetorem, videlicet patrem Martinum
Roth, Ordinis (#136 A#) Praedicatorum, quod praefati domini itinerarium
ornato et compto stilo composuit, et gentium diversitatem habitantium
in Jerusalem cum erroribus et perversitatibus et moribus clare
descripsit, reprobans errores et utilissimas doctrinas theologicas
tradens cum solutionibus multarum difficultatum. Conduxit etiam pretio
eruditum virum, Erhardum Rewich, subtilissimum pictorem, qui portus
maris et civitates et terrae loca, et praecipue terram sanctam, et
habitum gentium dictarum proprie figuravit, et figuras ad descriptiones
aptavit. Ibidem ergo, si cui placet, legat, et multa a me dimissa
inveniet. Ego autem pro nunc ulterius procedam ad evagandum.


              Visitatio locorum sanctorum per civitatem S.
                    Jerusalem et per circuitum ejus.

Quinta decima die hoc in festo divisionis apostolorum, diem inchoando a
praecedenti vespera, denuntiatatum fuit omnibus peregrinis, ut in
occubitu solis montem Sion adscenderent,[TR243] quia domini ductores
nostri vellent nos eodem sero in Bethlehem ducere. Cumque omnes in
plateam Syon venissemus, invenimus ibi asinarios nostros stantes cum
asinis; currit autem unusquisque quaerens et clamans pro suo asinario,
ut dictum est supra fol. 84. B. Et receptis asinis stetimus et ductores
nostros diutius exspectavimus, tandem autem sole in occasum vergente
venerunt tristes, dicentes, quod de Sodomis et solitudinibus Jordanis
adscendissent in Bethlehem Madianitae, Arabes et Beduini, nosque ibi
exspectarent, ut armata manu nobis occurrant ad spoliandum; idcirco hac
vice manere in Jerusalem necesse foret, quousque populus ille rapax a
Bethlehem discedat. Et ita reductae sunt bestiae in suum locum, nos
vero visitavimus et circuivimus loca sancta montis Syon, et juxta locum
divisionis apostolorum diutius oravimus, cujus instabat solennitas. De
hoc loco vide fol. 104. A.

Cum sol autem occidisset, descenderunt peregrini ad hospitale suum pro
quiete, multi tamen manserunt nobiscum in monte Syon celebrantes
nobiscum vigilias in locis sanctis. Media enim nocte surreximus cum
fratribus ad matutinales laudes, quibus finitis incepimus celebrare
Missas privatas, unusquisque in loco sibi placito usque ad crepusculum.
Die autem XV. illucescente, antequam oriretur sol, descendimus, nos qui
eramus in monte Syon, in hospitale, et dominos peregrinos fratres
nostros excitavimus ad peregrinandum, quibus paratis de hospitali
exivimus, et aliqui fratres montis Syon nobiscum, et Calinus Elphahallo
Sarracenus cum baculo salvum conductum (#B#) praestans et pueros
arcens, ne nos lapidibus impeterent. Venimus autem primo in atrium
templi sancti sepulchri, et ibi in loco, ubi Christus sub cruce
cecidit, ut superius dictum est, procumbentes, indulgentias plenariae
remissionis accepimus (††).


     De porta, extra quam fuit Dominus Jesus ductus crucifigendus.

Exeuntes autem consequenter de templi atrio in vicum, qui ducit de
monte Syon in montem Calvariae, et de illo ducit per descensum in
civitatem per ejus longitudinem, quae est ab austro in aquilonem, et
latitudo ab occidente in orientem, cumque per spatium aliquod
descendissemus per vicum in via illa, per quam Dominus Jesus crucem
bajulans in montem ascendit Calvariae, venimus ad quandam antiquam
portam, ruptam in dextra parte, de qua non plus mansit, quam unum latus
a terra sursum usque ad curvitatem, quae arcum sustentat, reliquum
totum dissipatum est. Sed et illa pars, quae mansit, est iam intra
domos constituta, quod non potuimus ad eam venire, e regione autem
stetimus et eam intuiti sumus. Fuit autem porta alta, magna et firma,
ut optime in ruinis cernere potuimus, de lapidibus sectis et quadris
aedificata. Haec porta ante civitatis ampliationem per Aelium Hadrianum
factam dicebatur porta vetus, quia fuerat ibi a tempore Jebusaeorum. Et
post dicebatur porta judiciaria, quia in ea more antiquorum judicia
agitabantur, et quae judicata iam erant et sententiata, extra eam
mandabantur executioni. De utroque nomine habetur Nehem. 3. scil. de
porta veteri et judiciaria, quae unum sunt. Extra hanc portam ductus
est Dominus Jesus, crucem sibi bajulans crucifigendus. Unde de hac
porta dicitur Hebr. 13: Jesus, ut sanctificaret per suum sanguinem
populum, extra portam passus est. Exeamus ergo humani [TR244] peregrini
ad eum extra portam, imperperam ejus portantes. Quis quaeso portam hanc
nisi cum compassiva devotione potest intueri? Hic enim educitur Abel in
agrum Afrem ut perimatur. Hic transiit Jsaac cum lignis, ut in monte
immoletur. Hic videtur botrus in ligno portatus. Circa hanc ergo portam
orationes praescriptas in processionali diximus, et genibus flexis
indulgentias suscepimus (†).


           De tabernis in via ad montem Calvariae, in quibus
                       occidendi refocillabantur.

Progressi inde consequenter venimus ad loca, ubi tempore eductionis
Christi erant tabernae, et quando morte plectendi educebantur, fuerunt
aliqui pii homines, qui pro plectendis vinum solvebant, et dabatur eis
hic bibere vinum forte, ut bibentes jocundi fierent, quia dicitur
Esdrae VI., quod vinum omnem mentem convertit in securitatem et
jocunditatem, et non meminit omnem tristitiam,[TR245] et debitum, et
omnia praecordia facit honesta. Ab hinc etiam tulerunt in scyphis et
cantharis vinum usque ad locum torturae, ut et eidem inebriarentur, ut
dictum est supra (#137 A#) fol. 112. Sic etiam tradidit faciendum
Talmut, statuens, morituros prius inebriari, ut impleretur Scriptura
Prov. 13.: Date syceram moerentibus, et vinum his, qui amaro sunt
animo; bibant, et obliviscantur doloris sui. Ad has ergo tabernas, cum
venisset Dominus Jesus cum cruce et duobus latronibus cum eo
crucifigendis, processerunt festinanter cum Domino Jesu, et cum aliis
duobus substiterunt, apportantes eis potum; et pro Domino Jesu tulerunt
ex hospitio myrrhatum vinum, quod in loco crucifixionis fuit, et
ministrant (ministraverunt), quod tamen non accepit, ut dicitur Matth.
27. Nec legitur, quod alii duo crucifigendi portaverint cruces suas,
sed socii eorum portaverunt. Jesus autem Dominus noster suum portavit
patibulum, quia omnes amici ejus dereliquerunt eum, et noti ejus
recesserunt ab eo. Magis autem festinabant cum Domino Jesu quam cum
aliis, quia, ex quo Pilatus invite tulerat sententiam, et coactus eorum
importunitatibus paruit voluntati eorum, timebant, ne forte sententiam,
quam injuste latam esse sciebat, revocaret. Ideo festinabant. Circa
hunc locum stetimus et ex compassionis affectu oravimus.


                   Domus sanctae foeminae Veronicae.

Deinde progressi in descensu venimus ad locum Veronicae, quae dicitur
fuisse mulier illa sanguine fluens XII annis, et ad tactum fimbriae
vestimenti occultum fuit curata, quam Dominus filiam vocavit, fidem
ejus plurimum commendans, ut habetur Matth. 9. Hanc quidam dicunt
fuisse Martham. Sed Eusebius Lib. VII. Eccles. Histor. dicit, eam
Veronicam fuisse, quae curata a Domino sequebatur eum, et erat matrona
sanctitate et pudicitia insignis. Haec audiens tumultum populi
praetereuntis domum ejus cum crucifigendis, exilivit de domo et cum
lamento occurrit Domino Jesu cruce gravato, vidensque vultum ejus sputo
et sanguine repletum, sudarium extraxit, et faciem salvatoris tersit;
mansit autem figura faciei in sudario, ac si fuisset ei impicta, quod
mulier illa penes se retinuit, et miram consolationem in eo habuit, et
multis signis et virtutibus facies illa claruit, et celebris facta
fuit. Haec mulier cum sudario a Tiberio Caesare per Volusianum militem
e Hierosolyma Romam accersitur. Detinebatur enim Caesar magno
infirmitatis morbo, qui, quamprimum mulierem sanctam suscepisset, et
imaginem contigisset, curatus est. Quo curato postea usque ad mortem
ibi moribus et sanctitate in pretio habita cum apostolis Petro et Paulo
atque Clemente ecclesiam Dei constituens perseveravit. Ipsa autem imago
panniculo impressa, Clementi Pontifici et successoribus ab eadem ex
testamento derelicta, nunc usque Romae in beati Petri templo a Christi
fidelibus maxima cum religione invisitur. Sacrum autem sudarium nomen
mulieris retinuit usque in hodiernum diem, et dicitur Veronica (#B#).
Hanc Veronicam vidi Romae in die ascensionis Domini anno 1476.

De hoc multi per tempora exquisitis celebravere laudibus, inter quas
illa singularis habetur, et communiter dicitur, quae sic incipit:

      Salve sancta facies nostri Redemtoris,
      In qua nitet species divini splendoris,
      Impressa panniculo nivei candoris,
      Dataque Veronicae ob signum amoris.

Igitur domum istam sanctae Veronicae jocunde contemplabamur,
cogitantes, quomodo tota romana ecclesia acquisivit per illius domus
hospitam decorem et gloriam accipiendo ab ea faciem Salvatoris, et
fideles de universo mundo Romam currunt, ut faciem hanc desiderabilem
videant, quam dum Christianus cernit, a fletu se cohibere non valet.
Stetimus ergo ante domum, et ostium deosculati sumus, et indulgentias
recepimus (†). Porro post peregrinorum recessum a Jerusalem nos, qui
mansimus, in ipsam domum intromissi fuimus per Sarracenum, qui eam
inhabitat.


   Domus Dodrucis, divitis illius epulonis, qui purpura indutus etc.

Consequenter descendimus per vicum, et ad domum vetustam sed pulchram
venimus, quae dicitur fuisse divitis epulonis domus, qui proprio nomine
Dodrux dicebatur, quod tamen Dominus in Evangelio exprimere noluit,
sicut nomen pauperis expressit, propter causam, quam ponit Gregorius in
oratione ejus de parabola. Hic Dodrux, abundans et deliciosus, infirmo
ac mendico Lazaro micas mensae suae negavit quae cadebant de mensa.
Hanc domum propter merita pauperis illius honoravimus, et indulgentias
recepimus (†). Insuper peregrini omnes tam divites quam pauperes
exempla emendationis vitae ibi accepimus, divites in divite voluptuoso,
et in infirmo sepulto continentiam et misericordiam didicerunt;
pauperes vero in Lazaro paupere, ulceribus pleno, et in sinum Abrahae
deportato, spem et patientiam. De his duobus, divite et paupere,
habetur Lucae XVI.


               De bivio, in quo angariaverunt Simonem, ut
               tolleret crucem post Jesum, quod et fecit.

Processimus et consequenter in locum venimus, ubi duae viae se
intersecant, et crucem faciunt, ita, quod stans in medio potest
procedere ad quamcumque plagam. Christus autem in hoc bivio existens
cum cruce debilitatus fuit, et eam remisit ad paululum respirandum.
Pessimi autem Judaei festinabant multum, propter causam praedictam in
articulo de tabernis; et dum ibi staret, supervenit Simon Cyrenaeus,
qui fuerat gentilis et factus proselytus, Christi occultus discipulus.
Hunc angariaverunt, cogentes eum tollere crucem post Christum, ut
dicitur Luc. XXIII. Invitissime autem tulit crucem magistri sui, quia
mysterium adhuc ignoravit et salutem. Accurrimus ergo ad locum illum,
et Christo compassi pariter et congavisi. Compassi quidem, quia non
erat ei adjutor aliquis, nisi hic Simon, qui coactus adjuvit eum
portare crucem. Congavisi autem, quia jam non unus rusticellus veniens
de proxima villa adest portare crucem Jesu, sed multi barones, nobiles
et honorati, de castris et civitatibus longinquis nunc hic assunt,
(#138 A#) qui de transmarinis partibus advenerunt voluntarie, portantes
crucem Domini sui libentissime. In hoc ergo loco nos prostravimus, et
orationibus signatis dictis indulgentias plenarias recepimus (††). In
hoc loco quondam stabat ecclesia, quae nunc est tota destructa.


             De loco, in quo Christus flentibus mulieribus
                      dixit: filiae Jerusalem etc.

Ulterius cum processissemus per viam Domini durissimam, et iter
laboriosissimum, quod cruce passus transivit, venimus ad locum, ubi
Dominus crucem bajulans audiens et videns lamentabilem ululatum
mulierum sequentium se praetermissa furentis populi turba ad amantes et
plangentes se foeminas oculos et ora convertit, dicens: filiae
Jerusalem, nolite flere super me etc., ut habetur Luc. 23. In hoc loco
sacro in terram prostrati singultibus et fletibus vestigia Salvatoris
nostri deosculati sumus, et indulgentias recepimus (†). Ibi etiam
quondam stetit ecclesia, cujus tamen nunc nulla apparent vestigia.


     De loco, in quo beata Virgo perterrita paene exanimis effecta.

Transeuntes consequenter per sanctam et flebilem viam, non absque
copiosis lacrymis devotorum peregrinorum ad locum venimus, ubi ad
dextram viae partem est altitudo quaedam, in qua stetit moestissima
virgo Maria toto mane, quo filius suus in praetorio apud judicem fuit,
ut videret, quo duceretur, et sequi posset. Cum autem vidisset filium
inter duos latrones procedentem cum gravissima cruce, coronam spineam
habentem in capite, et vultum livorosum sanguine et sputis
dehonestatum, turbis armatorum circumseptum, mox exterrita corruit, et
syncopizavit. In hoc loco geminato moerore perturbati stetimus, et post
orationes consuetas in terram prostrati locum et humum sanctam
deosculati sumus; indulgentias (††) plenas ibi habuimus. Hoc in loco
quondam solemnis stetit ecclesia, quae dicebatur ad sanctam Mariam de
Spasmo, ex quo ibi spasmatizavit. Hanc ecclesiam Sarraceni
destruxerunt, relinquentes muros eos stare, qui erant fortes de quadris
magnis, ut Sarrecenus sibi super eos muros habitationem erigeret, quia
in delectabili loco est et alto. Nam a loco Calvariae usque ad domum
divitis epulonis est descensus, et a loco, ubi Simon angariatus tulit
crucem post Jesum, est adscensus usque ad locum hunc, in quo muri
ecclesiae sine aedificiis stant. Hoc enim insigne de loco refertur,
quod, cum multi Sarraceni super veteres muros illos attentaverint sibi
domos construere, numquam aliquis potuit structuram consummare, sed
post labores et sumtus subito constructa corruere, et hoc totiens
contigit, quod nemo in loco hoc attentat quidquam erigere, sed
dimittunt murorum ruinas vacuas stare. Dicunt etiam, quod nec lapides
possunt inde auferri, in signum sanctitatis loci et futurae ecclesiae
ibi aedificandae.


            (#B#) De loco, ubi Dominus Jesus ad mortem fuit
                sententionatus, qui dicitur Gabatha vel
                             Lychostratos.

Inde progressi in vicum venimus, ad locum, ubi tempore passionis
Christi erat locus judicii, dictus hebraice Gabata, et graece
Lychostratos, latine vero collis moeroris, quia erat altitudo multae
moestitiae illis, contra quos sententia ferebatur. De hoc loco habetur
Joh. 19. Stat autem in loco illo arcus altus, de quadratis lapidibus,
flexus de una parte vici in aliam, claudens superius vicum ad modum
portae. Supra arcum vero murus est aedificatus, longitudinem viri
habens. In hoc muro sunt immurati duo quadrati lapides albi, de polito
et candido marmore, a se invicem distincti, contra vicum respicientes,
ac si pro decore essent muro inserti. Tempore enim passionis Christi
erat locus ille Lychostratos marmoreis tabulis pavimentatus, et in
pavimento fuerunt elevati super alios pavimenti lapides duo politi,
albi et quadrati unus sub tribunali, ita, quod judex sedens pro
tribunali haberet pedes super eum; alter vero erat in medio pavimenti,
super quem statuebatur reus judicandus. Et per circuitum erant scamna
consulum et judicum. Ad hunc ergo locum Gabatha exivit Pilatus, ad
sententiam peremtoriam faciendam contra Jesum, sedens in tribunali,
pedes habens super lapidem, et Dominus Jesus summandus stetit super rei
lapidem. Hos duos lapides acceperunt fideles, et eos super arcum hunc
muro inseruerunt in perpetuam rei memoriam. In hoc ergo loco genua
fleximus, et adorato Domino indulgentias accepimus (†). Reduximus ibi
ad memoriam impias Judaeorum accusationes Christi, et proclamationem
injustam, et judicis injusti metum, et Christi silentium, et multa,
quae in hoc loco sacro contigerunt.


              De praetorio et domo Pilati, in qua Dominus
            flagellatus, coronatus et multipliciter vexatus
                                 fuit.

Orationibus finitis in loco praefato surreximus, et per arcum jam
dictum transivimus, et ad domum Pilati venimus, in qua domo, quanta
Dominus Jesus sustinuerit, nullus Christianus ignorat. Erat in ea
praetorium, in quod Dominus Jesus duris nexibus vinctus et catena
ferrea collo circumdatus judici praesentandus fuit ductus, accusatus,
examinatus, ad Herodem missus, et iterum reductus in hanc domum, et
interrogatus, flagellatus, spinis coronatus, et multipliciter derisus,
et plenus opprobriis populo fuit ostensus. Ante fores igitur illius
domus in terram nos prostravimus cum multo fletu, et orationes in
processionali praescriptas diximus, et indulgentias (††) plenariae
remissionis accepimus, et surgentes lapides parietum deosculati sumus.
Libentissime autem domum illam ingressi fuissemus, sed inhabitatores
ejus nolebant eam aperire, stabamus namque ante domum, sicut Judaei
stabant, quando Christum (#139 A#) praesentabant, qui nolentes ingredi
hanc domum, ut non contaminarentur, sed manducarent pascha, nos vero
optavimus totis praecordiis ingredi, ut contaminationes nostrae et
immunditiae mundarentur, et ut magis sanctificaremur, sed intromissi
non fuimus pro hac vice. Post recessum autem militum a Jerusalem in eam
venimus per practicam, sicut dicetur infra fol. 231. B. Domus illa,
quamvis per Titum fuerit cum aliis eversa, remanserunt tamen muri
aliqui, super quos in reaedificatione alia domus fuit constructa, et
ita species prioris domus ablata. Remansit autem arcus portae, per quam
Dominus inductus et eductus est, et nunc sub arcu illo non est
introitus domus, sed alibi, et antiqua porta stat quidem, sed muro
obturata. Sunt autem in lapidibus capitalibus et arcualibus antiquae
portae rotae sculptae, et quadranguli, et trianguli, sicut si essent
astrolabia. Et credo, quod propter aliquam superstitionem antiqui sic
habuerint. Domus haec tempore passionis Christi fuit grandis, multorum
habitaculorum, sed iam est satis stricta ab intra, locus tamen
flagellationis est testudinatus, et fuit. Sed nunc projiciunt inquilini
domus omnes immunditias et purgamenta domus in eum sanctum locum. In
illa domo fuerunt columnae illae VII sudantes, de quibus dictum est
supra fol. 113. A. Et in eam ascendebatur per marmoreos gradus XXVIII.
Et cum Dominus sursum duceretur captivus cum furia et violentia, in
gradu XI. cecidit supra sanctam suam faciem, ita, quod de naribus et
ore sanguinem emisit, qui super gradum fluxit. Hi gradus, ut dicitur,
translati sunt a Jerusalem Romam, et positi ad sanctum Johannem
Lateranensem pro ascensu ad sancta sanctorum, et quotiescumque quis per
eos adscendit, indulgentias plenariae remissionis acquirit. In maxima
autem habentur veneratione hi gradus, per quos peregrini non ascendunt
nisi super genua denudata, et dum ad XI gradum veniunt, ibi se
prosternant, et diutius devotiusque orant, et locum deosculantur, ubi
signum effusi sacri cruoris cernitur; qui locus est ferreis cancellis
circumdatus. Non solum autem indocti et simplices id agunt, sed domini
Cardinales et doctissimi per gradus illos modo praedicto pro
indulgentiis ascendunt, et eos in domo Pilati stetisse praedicant.


     Domus regis Herodis, in qua Christus fuit spretus et illusus.

A domo praedicta recessimus, et per vicum progressi venimus ad alium
vicum, qui de illo sursum ducit per ascensum, et derelicto vico, per
quem de monte Calvariae descenderamus, vicum illum ascendimus, et ad
unam magnam domum venimus, quae fuit domus Herodis regis, in quam
Dominus Jesus ductus fuit a Pilato per illum ascensum, in qua spretus
fuit ab exercitu Herodis, et veste alba illusus, et multa perpessus, ut
dicunt Evangelistae. Dicitur, quod vestis Christis alba, qua in domo
Herodis illusus fuit, erat ad modum scapularis Praedicatorum et
Carthusiensium. Ante hanc domum prostrati Dominum precabamur, (#B#) et
indulgentiis acceptis surreximus (†). Ingressum enim in domum hanc in
mea prima peregrinatione habere non potui, quia tunc erant in ea
scholae puerorum Sarracenorum, in quibus pueri instruebantur. In mea
vero secunda peregrinatione repente repulsi fuimus a domo, quia
praefectus civitatis suas concubinas in ea locatas habuit, propter quas
etiam post abscessum peregrinorum ingressum habere non potuimus.


     De domo Simonis Pharisaei, in qua mulier peccatrix poenituit.

Festine domum Herodis dereliquimus, ne praefectum offenderemus, et in
vicum pristinum descendimus, et ante fores cujusdam domus substitimus.
In illa enim domo dicitur habitasse Pharisaeus ille, qui rogabat Jesum,
ut manducaret cum illo, et cum ibi esset, venit mulier, quae erat in
civitate peccatrix, et mirae poenitentiae et devotionis obsequia
praestitit, ut habetur Luc. VII., adeo, ut etiam secundum Gregorium
saxeum pectus lacrymae[TR246] illius[TR247] peccatricis ad exemplum
poenitendi emolliat. Quot enim habuit in se delectamenta, tot de se
praebuit holocausta; et convertit ad numerum virtutum numerum criminum,
ut totum serviret Domino in poenitentia, quidquid ex se Deum
contemserat in culpa. Ante hujus domus fores procubuimus, et
indulgentias accepimus (†).

Porro videtur esse diversitas Evangelistarum de domo praedicta. Lucas
ubi scripsit, videtur dicere velle, quod in Jerusalem hoc sit factum.
Sed Marci 14. et Joh. 12. et Matth. 26. dicitur factum Bethaniae in
domo Simonis leprosi. Ideo dicunt quidam magistri et sancti doctores,
ut Hieronymus contra Iovinianum cap. 46. Et quod Evangelista Lucas
loquitur de alia muliere, quam alii tres, qui de Maria Magdalena
loquuntur, et suum officium exhibuit in Bethania, alia autem in
Hierosolyma in domo hac. Et huic dicto demonstratio sanctorum locorum
concordat, quia hic ostenditur domus Simonis Pharisaei, et in Bethania
domus Simonis leprosi. Nisi quis velit dicere, quod Maria Magdalena in
principio conversionis suae in hanc domum venit, et lacrymis pedes
Domini rigavit, et postea circa tempus passionis in Bethania, effudit
unguentum super caput discumbentis, et quod fuerit una eademque mulier.
Quod ego magis credo esse.


            De schola beatae Mariae Virginis, in qua literas
             didicit; ea an literas didicerit, resolvitur.

Surreximus ab oratione de praedicta domo, et consequenter properantes
ad aliam[TR248] quandam magnam domum venimus, de lapidibus quadris,
sectis, et sculptis, quae annexa erat atrio templi dominici. Dicunt
autem quod eadem domus fuerit schola beatae Virginis, in qua literas
didicit, quando per parentes templi servitoribus praesentata fuit,
divino mancipanda obsequio. Hanc domum cum admiratione contemplabamur,
et dubium in nobis ortum est, utrum beata Virgo Maria literas ab aliquo
homine didicerit, et quis Judaeus ejus magister fuerit. Cum dicat Sap.
7.: Omnium artifex docuit me (#140 A#) sapientiam. Dominus enim omnium
dilexit eam, ideo est ipsa doctrix disciplinae ejus, et electrix operum
illius Sap. 8. Ideo videtur, quod non fuerit ab homine instructa.
Insuper Damm. dicit, quod beata Virgo a nullo illustrium vincitur. Sunt
autem aliqui sancti, qui non ab homine, sed per revelationem Jesu
Christi didicerunt, sicut St. Paulus ad Galat. 1 de se testatur. Sed et
Salomon non ab homine, sed divinitus didicit sapientiam. Et caeteri
apostoli omnes doctores orbis facti per inspiratam scientiam. Sanctus
etiam Thomas de Aquino magis dicit se orando studuisse, quam legendo.
Sic et S. Catharina de Senis instructa per Dominum Jesum libros scivit
legere, et scripturas, et tamen nullius apicis nomen aut conditionem
novit, nesciens distinguere ab a. b., vel b. a. c., ut videretur ejus
instructio miraculosa. Sancta etiam Maria aegyptiaca in deserto novit
scripturas per Domini revelationem. Ut quid ergo dilecte frater
Evagator, ostende mihi scholam, in qua litteras beatissimam Virginem
Mariam didicisse dicis, si a nullo illustrium vincitur quomodo ab
homine instructa est? Cum alii per inspirationem notitiam Scripturarum
habuerint, quis Judaeus fuit magister ejus, quae ab initio viarum
suarum possedit aeternam sapientiam? Attende frater dilecte, et domum
hanc nequaquam spreveris, sed eam scholam beatae Virginis fuisse crede.
Quamvis enim doctore homine indigna[TR249] non fuerit, discipula tamen
fieri propter meritum humilitatis non recusavit, sicut etiam legalem
purgationem accepit, non ex necessitate, sed ex humilitate. Sic etiam
Dominus Jesus, aeterna sapientia, inter doctores sedit, eos audiens et
interrogans et nec auditu nec interrogatione proficere in scientia
potuit. Recessimus ergo ad murum domus illius, et eum deosculati sumus,
et indulgentias accepimus (†) et consuetas orationes diximus.


           De templo Domini, quod dicitur templum Salomonis.

Paululum inde progressi ad locum venimus, ubi ad dextram transitus erat
testudinatus, qui transitus erat dealbatus, et lampades ardentes
pendebant in eo; ante illum transitum stetimus, et per eum in templi
atrium prospeximus, ipsum etiam templum, quod nominant Salomonis,
vidimus. Fleximus ergo genua, et verum illius templi Dominum
adoravimus, et indulgentias (††) plenariae remissionis accepimus ibi.

Quamvis enim templum hoc pro nunc sit muschea et maledictus Machometus
in ea colatur, olim tamen erat ecclesia sanctissima, et futura est, et
multiplici miraculo Salvatoris nostri sanctificata. Ideo indulgentiae
non obstante Machometo durant, cum ipsa ecclesia stet in sanctissimo
loco, et olim fuerit Christo aedificata et dedicata. De hoc templo et
ejus descriptione, et quis eam aedificaverit, et quale moda [sic] sit,
dicam fol. 257 A et in sequentibus. De Sarracenorum muscheis, quas
Canones nominant mesquitas, vide in spec. histor. Libr.[TR250] 24. C.
82, et infra P. II. fol. 104.


            De loco nativitatis beatae Mariae Virginis super
                          piscinam probaticam.

(#B#) Repulsi autem citius fuimus a templi inspectione. Non enim
aequanimiter ferunt Sarraceni, ut hoc templum inspiciamus, vel quod ei
quovis modo appropinquemus. Secessimus ergo ab eo, et progressi de
vico, quum ad sinistram alium vicum intravimus, ad quandam ecclesiam
magnam venimus, cui adjacet solemne monasterium cum omnibus officinis
claustri, in qua olim deguerant [sic] moniales sub abbatissa Ordinis S.
Benedicti, et erant divites et sanctae. Sub illa ecclesia est locus
nativitatis Mariae beatae Virginis, quia ibi erat domus Joachim et
Annae. Sarraceni ex illa ecclesia fecerunt muscheam, quapropter nobis
ingressum nobis non indulgent. Stetimus ergo et orationes consuetas
ante fores ecclesiae perfecimus et indulgentias plenariae remissionis
accepimus (††). Verum post peregrinorum recessum intromissi fuimus nos,
qui in Jerusalem remansimus, cum magna tamen difficultate et occulte,
ut fol. 230, in latere B, et ibidem etiam describitur locus et
monasterium.

Et notandum, quod Sarraceni singulariter conantur illam ecclesiam etiam
a memoriis Christanorum delere, quia in argumentum mendacissimi
Alcorani est ibi. Habet enim Alcoranus, quod beata Maria Virgo fuerit
filia Miriam, soror Aaron et Moysis, quod deliramentum falsissimum est,
ut patet de cribra Alcor. l. 1. c. 1. et lib. 3. c. 17.


      De probatica piscina Bethsaida, ubi paralyticus sanatus est.

Prope ecclesiam illam ducti fuimus per arctum vicum, et domum quandam
pulsavimus, in qua residebant pauperes Sarraceni, qui ostium reserantes
nolebant nos intromittere nisi prius daremus eis aliquot denarios. Quod
cum factum fuisset, ingressi sumus, et per gradus lapideos in unam
curiam vel planitiem non multum magnam descendimus, quae vallata muris
quondam fuit, et adhuc pro parte est. Et sunt per gyrum portae
arcuatae. In illo loco erat tempore Christi piscina probatica, quae
cognominabatur hebraice Bethsaida, ubi Dominus Jesus paralyticum
sanavit, ut dicitur Joh. V. Habebat autem piscina haec aquas,[TR251]
quae confluebant tempore pluviarum ex stillicidiis templi, et in ea
oves et alia pecora in templo immolanda lavabantur. Salomon etiam
jussit lignum, quod ei Sibylla monstraverat, et in quo Christum pati
praenuntiaverat, visceribus hujus piscinae immergi. Quod ibi latuit
usque ad tempus passionis Christi, et tunc supernatavit, et acceptum
crux Christo factum est. Propter dignitatem hujus ligni creditur
angelus de coelo descendisse et aquam movisse, post ejus motum unus
sanabatur, qui primus in ea cecidit. Ibi Dominus quendam sanavit, qui
XXXVIII. annis motum aquae exspectavit, ut patet Joh. V.

Haec piscina nunc nullas habet aquas, sed in ejus medio est quaedam
facta cisterna, quae pluviales aquas suscipit. In hoc ergo loco dictis
orationibus, ut in processionali signatum est, indulgentias recepimus,
(†) et terra deosculata de loco ascendimus, et iterum in vicum priorem
transivimus (#141 A#) et ex opposito alium vicum ingressi ad quandam
magnam piscinam venimus cum abundanti aqua, quae ab antiquo fuit ibi,
et in Scriptura nominatur piscina interior, quam Ezechias rex Juda
fecit, et in eam praeter aquas pluviales induxit aquas superioris
fontis Gihon incidens ferro petram, ut dicitur Eccl. 48. et 4. Reg. 20.
Nam multo studio ab antiquo usque nunc fuerunt in Jerusalem facta
aquarum retinacula, ad quae tempore hiemali, et pluviali aquae de
tectis concurrerent, ut per aestatem civitas aquas haberet. Caret enim
sancta civitas aquis propriis et nutritur aquis de coelo vel a
longinquo inductis. Credo quod hodie major cura sit, quomodo civitas
sancta provideatur de aquis, quam prius umquam fuerit, quia Sarraceni
continuis et cottidianis baptismatibus utuntur, magis quam Judaei;
igitur lavatoria multa habent, et mirabili industria inducunt aquas in
Jerusalem. Ut patet fol. 249 A. B.


                 Peregrinatio vallis Josaphat sequitur.

Visa piscina illa consequenter processimus, et ad finem civitatis
venimus in parte aquilonari ad portam, quae olim dicebatur porta
Ephraim, quia per eam via est ad montem Ephraim, nunc vero dicitur
porta S. Stephani, quia per eam fuit eductus, et extra in valle
lapidatus. Per hanc portam est via in Sichem, Samariam et Galilaeam
provinciam. Exivimus ergo per portam illam, et quam statim extra
venimus, dereliquimus vias aquilonis, quas e regione respicit, et
convertimus nos ad orientalem plagam contra montem Oliveti, et
procedentes civitatem sanctam in dextro latere habuimus. Cum autem
venissemus ad angulum muri, in quo murus orientalis jungitur
aquilonari, convertimus nos ab oriente contra austrum et per
longitudinem muri prospeximus usque ad aliam civitatis portam magnam
orientalem, cujus turris altitudo dejecta est, et rupta; haec autem
porta dicitur porta aurea, per quam Dominus Jesus in die palmarum
intravit, sedens in asino, sub qua Joachim et Anna convenerunt ad ante
jussum, quoniam divino oraculo acceperant, nasci de se Mariam Virginem.
Hoc etiam spectabile miraculum ibi contigit, quando Heraclius
imperator, hostibus devictis, et cruce, quae capta fuerat a Persis,
redemta, hic per eam portam equo residens cum imperiali pompa intrare
voluit, mox ut ad portam hanc venit, submiserunt se lapides, et integer
clausus murus factus est. Nec ingredi valuit, quousque omnem saeculi
pompam deposuit, et cum omni suo exercitu discalceatus humiliatusque
intrare meruit cum cruce Domini.

Ad hanc portam fuit Dominus deductus honorifice a monte in templum cum
palmis et ramis virentibus, et intravit cum laude et gloria tali, sicut
legitur 1 Maccab. 13. Simonem ingressum fuisse, et sicut habetur 2
Maccab. 10. de thyrsis et ramis viridis et palmis. Sarraceni non sinunt
nos ad hanc (#B#) portam accedere, et nequaquam permissi fuimus ibi
ire, quia ante eam sunt Sarracenorum sepulturae, super quas Christianos
non sinunt ambulare. Genua tamen contra eam fleximus, et adorato Domino
indulgentias (††) plenariae remissionis accepimus. Data est enim
hujusmodi indulgentia omnibus contra hanc portam e regione
respicientibus et adorantibus, totiens quotiens id fecerint. Creditur
enim, quod reliquiae illorum murorum, qui hodie ibi stant, sint adhuc
de vera porta aurea, per quam Dominus intravit asino sedens, quia
Titus, dissipans Jerusalem, reliquit quasdam turres pro fortalitiis et
custodiis, de quibus turris portae aureae una fuit, cum vectibus
relicta. Unde vectes ejus hodie sunt cupreis laminis deauratis tectae.
De quibus laminis et clavis occulte accipiunt Sarraceni petias et
particulas et Christianis vendunt, quia multi Christiani valde laborant
ad habendum aliquid de illa porta, et saepe mortis periculis se
exponunt noctibus accedentes et de ea vellentes particulas. Quidam
pecuniis non parcunt, sed Sarrecenum aliquem disponunt pro pretio, qui
de ea discerpat, et eis tribuat cuprum vel lignum pro auro et argento.
Causa autem, quare reliquiae illius portae ita carae sunt, est, quia
dicitur (an superstitiosum sit, ignoro), quicumque aliquid de illa
porta secum portat, quod apoplexia et morbus caducus et pestilentia eum
non potest invadere. Iuxta hanc portam quondam, dum Christiani
Jersualem habebant, fiebat magnum[TR252] festum in die palmarum. Nam in
vigilia vel sabbatho palmarum clerus omnis in Bethaniam exibat, et
vigilias per noctem celebrabant in ecclesia sancti Lazari, et
crepusculo cum processione ascenderunt de Bethania in Bethphage, et ibi
aliquem de magnis episcopis posuerunt super asinum, inductum
sacerdotalibus vestibus, et contra civitatem sanctam processerunt. Eis
autem descendentibus de monte Oliveti reliqui clerici et religiosi cum
universa plebe de civitate eis obviam cum ramis palmarum processerunt,
et modo evangelico de olivis ramos caedebant et projiciebant in viam,
et vestimenta sua in via prosternebant clamantes: Osanna, etc. Et cum
de valle sursum contra portam ascenderunt, portas ipsas claudebant, et
juvenes supra turrim stabant, cantantes: Gloria, Laus et
caetera.[TR253] Et finito hymno deducebant episcopum cum magno jubilo
in templum. Post perditionem vero civitatis sanctae et Latinorum
expulsionem continuaverunt Armenii cum eorum episcopo hanc festivitatem
multis annis, quousque diabolo instigante ibi suos damnatos mortuos
sepelire coeperunt, et ex tunc portam obturaverunt. Nunc vero ita diem
palmarum festinant: ipso die post Officium divinum et cibi sumtionem
exeunt fratres montis Syon in Bethaniam, et cum processione et cantu
ascendunt in Bethpage, (#142 A#) ibique aliquem fratrem sacris indutum
ponunt super asinum, et cum laudibus ipsum comitantur contra civitatem.
In[TR254] descensu autem montis Oliveti accurrunt eis caeteri
Christiani orientales cum ramis palmarum et olivarum et cum
prosternatione vestimentorum, et deducunt eum usque in torrentem
Cedron, et ibi finitur processio, non enim audent sic cum laudibus
contra civitatem ascendere, ne Sarraceni cum lapidibus processionem
confundant. Et satis mirum est, quod tantum committunt; nam ante centum
vel quinquaginta annos non permisissent, nec ante XX annos in tanta
libertate erant Christiani, sicut nunc sunt. Deus pro sua laude
adaugeat, ne in finem claudantur ora canentium se in tam sanctissimis
locis.


                De loco, ubi Saulus servavit vestimenta
                     lapidantium sanctum Stephanum.

Expediti circa portam auream venimus descendendo per praeceps via
aspera et lapidosa ad locum quendam, ubi stat petra, quae est in
summitate plana. Super hanc petram posuerunt vestimenta sua carnifices
illi, qui sanctum protomartyrem Stephanum lapidare volebant, ut
expeditius jactare possent, et fortius ictibus Sanctum perimere. Et
Saulus adolescens huic aderat spectaculo, et zelo pro Judaismo accensus
omnium vestimenta custodiebat, ut sine sollicitudine lapidarent,
quatenus sic omnium magis juvaret. Sedebat autem Saulus supra
vestimenta et petram fremens in Stephanum et blasphemans Christum. Hunc
ergo locum deosculati sumus, et indulgentias recepimus (†).


               De loco, ubi S. Stephanus fuit lapidatus.

Paululum ab illa petra descendimus contra torrentem Cedron, et ad locum
venimus, in quo Stephanus fuit lapidatus, ubi prositis genubus pro
lapidantibus orabat, et cum gaudio suscepit lapides. Igitur canitur de
eo: Lapides torrentis illi dulces fuerunt. Quantum autem oratio
Stephani[TR255] valuerit, dicit Augustinus: si Stephanus non orasset,
ecclesia Paulum non haberet. In hoc ergo loco ipsos lapides deosculati
sumus, et indulgentias suscepimus (†). Siquidem locus ille repletus est
lapidibus limpidissimis torrentis. In illoc loco quondam stetit
ecclesia venerabilis, cujus tamen vix comprehendi possunt
vestigia.[TR256] Ad sinistram enim adhuc remanserunt aliqui muri. Locus
ille valde sanctus est, quia ibi mortem, quam Salvator pro omnibus pati
dignatus est, ipse Stephanus primus in hoc loco reddidit Salvatori.


               De valle Josaphat, et de torrente Cedron.

Ab hoc loco consequenter descendimus in vallem Josaphat, usque in
torrentem Cedron. Haec vallis alio nomine dicitur Cela, secundum
Hieronymum, et torrens Cedron dicitur Chrinarus. Dicitur autem vallis
Josaphat eo, quod rex Josaphat solemne sepulchrum (#B#) in ea sibi
excidi fecerat, de quo dicetur fol. 176 A. Infimum illius vallis
dicitur torrens Cedron, qui quidem torrens aestivo tempore siccus et
torridus est, sed hiemali tempore ex revolutione nivium fluit aquis.
Dicitur etiam, quod aliquando super torrentem illum fuerint cedri
plantati, a quibus dictus sit torrens Cedron et cedrorum. Haec vallis
et torrens venit a parte aquilonari et contra austrum descendit,
dividens montem civitatis et templi et montem Syon et Gion, a monte
Oliveti et a monte offensionis, et continuatur cum valle Siloe et cum
valle Hermon, quae contra orientem flectitur, et usque ad Sodomam
extenditur. Unde torrens Cedron, quando aquas habet, decurrunt aquae
ejus usque in mare mortuum per longum spatium gyrans in curvitate
vallis. Nonnulli[TR257] tamen volunt dicere, quod torrens Cedron
habuerit olim continuas aquas fluentes, et adhuc habeat sub terra
meatum suum, quia vallis illa per consequentes devastationes civitatis
sanctae fuit ruinis injectis repleta in imo, et sub illis ruinis dicunt
decursum torrentis sempiternum esse. Quod ego non credo esse verum,
quia per vallem illam descendi usque in Sodomam, longe a Jerusalem per
profundissimos torrentes, ubi nullae ruinae sunt injectae, et tamen non
guttam aquae semper fluentis potui considerare, sed solum siccum
torrentem, per quem suo tempore est aquarum decursus ad horam, nec sit
dubium alicui, si torrens ille habuisset antiquitus aquas semper ex
fonte manantes, hoc sacra Scriptura nequaquam tacuisset. Et si adhuc
sub terra esset sempiternus ejus fluxus, Jerosolymitae adjutorio omnium
orientalium foderent usque ad ripam, quia aquae vivae pretiosae sunt in
Jerusalem, et indigent eis, et dudum ars inventa fuisset, quod aquae
sursum in civitatem directae fuissent, sicut aquae fontis Siloe, quas
dicit Nicol. de Lyra in civitatem sursum quondam cursum habuisse; de
quo tamen multum miror, cum fons ille sit profundus sub monte Syon.

De illis iam dictis vallibus, et de torrente et fonte Siloe, et de
montibus paullo ante nominatis in sequentibus saepe mentio fit. Ideo
volui modicum praemittere pro faciliori intellectu sequentium. Igitur
cum ad ima vallis venissemus, transivimus torrentem per ipsum lapideum
pontem, qui arcuoso opere est factus, et ad radices montis Oliveti
venimus, et paululum ascendentes de torrente ad fontem draconis
venimus, de quo habetur Nehemiae 2. Ibi contuli cum dominis militibus
de diligentia Nehemiae, quomodo de captivitate de terra longinqua in
Jerusalem venit, et gyrans nocte civitatem vidit ruinas ejus, stetitque
juxta puteum illum, et deliberavit, quomodo muros Jerusalem dejectos et
turres collisos et portas dissipatas et domos desolatas et templum
combustum reaedificare posset cum licentia Artaxerxis regis. In quo
facto segnities principum nostrorum reprehenditur, qui nullam curam
habent pro recuperatione (#143 A#) civitatis sanctae, ac si non esset
necessaria. Quare autem cisterna illa dicatur fons draconis, non memini
me legisse; puto tamen, quod aquas olim habuerit ex aliqua origine
fluente, a qua per dracones vel gurgites sint aquae in cisternam hanc
inductae. Sic enim regio Draconitidis dicta est ab eo, quia nullas
aquas habet nisi per dracones et per subterraneos meatus inductas.


           De ecclesia sepulchri beatissimae Mariae Virginis
                           in valle Josaphat.

Adscendimus consequenter et ad latus sinistrum declinavimus ad
ecclesiam sepulchri beatissimae Mariae Virginis, quae profunde in
terrae visceribus petris et rupibus est incisa. Dicunt tamen aliqui,
quod in exordio suae aedificationis non fuerit sub terra, sed supra; et
quod per inundationes aquarum de monte Oliveti secum ducentium sit
cooperta et propter vallis repletionem. Porro, supra ingressum est
quoddam aedificium in modum capellae factum, et ante ostium est atrium
quadris marmoreis aedificatum. In hoc antrum descendimus et contra
introitum ecclesiae properavimus, cumque ad ostium ecclesiae venissemus
clausum invenimus, nec custodem ecclesiae praesentem. Dicebant tamen
nobis Sarraceni prae foribus sedentes, quod in continenti esset
adfuturus. Est enim sacrae illius ecclesiae aedituus homo sarracenus,
qui a suo patre custodiam illius ecclesiae haereditavit, cui hoc, quod
subjectum est, accidit: Sarracenus ille, scilicet pater illius, qui
hodie est aedituus, nescio quo servitio promeruit, quod Soldanus hanc
ecclesiam sibi pro munere donavit, ut sibi inde quaestum a peregrinis
conquireret. Accepta ergo ecclesia videns, quod Christiani eam cum
magno furore visitarent, adgravavit pretium, quod intrantes sibi
solvere solebant, in tantum, quod de persona non minus quam II ducatos
pro ingressu habere volebat. Propter quod gravamen peregrini
resignaverunt visitationem ejus, et nemo amplius intravit, et locus
quasi in oblivionem venit. Quadam autem nocte apparuit in somnis beata
Maria Virgo illi Sarraceno avaro, durissimeque eum arguit, dicens:
mente et sensu perdite inimice Dei, et legis praevaricator,
impedimentum honoris mei, qua temeritate praesumsisti claudere fores
meas servitoribus meis peregrinis? Surge igitur velox, et omnibus
peregrinis gratis et sine gravamine patefacito ostium sepulchri mei.
Sin autem, corpus tuum vermibus scaturiet, et domus tua citius
destruetur. Et his dictis disparuit. Sarracenus autem plenus timore
evigilavit, et tremebundus surrexit, et omnia, quae sibi dicta fuerant,
familiae suae revelavit, prohibens, ne de caetero aliquem Christianum
repellerent ab ecclesia ingressu, sed omnibus gratis aperirent et hoc
posteris suis post eum fieri mandarent (#B#). Et ita factum est usque
in hunc diem. Stantibus ergo nobis ante fores ecclesiae venit
Sarracenus, vir grandaevus, filius supradicti, cui beata Virgo
apparuerat, et ostium reseravit, intrareque permisit, et ad quemlibet
in suo idiomate dixit: vade, et Deum adora, et virginem Mariam lauda.
Ingressi autem ostium descendimus per gradus marmoreos quinquaginta
duos in profundum, et cantor in descensu inchoavit alta voce hymnum: O
gloriosa domina etc.

Quem nos prosecuti cum magno gaudio cantavimus, et in ecclesiae medio
ad sepulchrum beatissimae Virginis venimus, quod ingressi unus post
alium tumbam sacram devotissime deosculati sumus, et cum gratiarum
actione indulgentiam (††) plenariae remissionis accepimus, et post
hymnum: O gloriosa etc.: Salve regina cantavimus cum aliis etc. Valde
jocundi in hoc sacro loco fuimus, et cum jubilo cantavimus. Numquam
audivi tam suavem et bonam resonantiam in aliqua ecclesia, sicut in
illa et in specu inventionis crucis sanctae, ut dixi supra fol. 117. A.
Aliquando solus in hac[TR258] ecclesia fui per horam, vel duas, et ut
mihi placuit oravi et cantavi, nec potest vox cantantis superius
audiri. Notavi hoc aliquoties, quia aliquoties in illa ecclesia fui,
quod semper peregrini laetiores et jocundiores sunt in hac ecclesia,
quam in aliis locis. Et merito. Ex hoc enim loco gloriosa Virgo coelos
ascendit, et ineffabiliter sublimata cum Christo regnat in aeternum.
Regina mundi, inquit Jeronymus, in hoc loco de praesenti saeculo nequam
eripitur, ideo gaudete, quia secura de sua immarcessibili gloria hinc
ad coeli venit palatium, quam idcirco de praesenti saeculo transtulit,
ut pro peccatis nostris fiducialiter intercedat. Nulli etiam dubium,
quin in hora assumptionis beatissimae Virginis omnem coelestem
Jerusalem exultasse ineffabili laetitia, et cum omni gratulatione
jubilasse. Creditur enim, quod Salvator per se totus festinans huc cum
universa coelestis regni militia venit, et anima corpori reunita eam
resuscitavit, et cum gaudio secum in throno collocavit. Nec credendum
est, quod casu beatissima Virgo Maria elegerit suam sepulturam in valle
Josaphat, sed hac ratione, ut peccator metuens astare in hac valle
futuro tremendo judicio, nunc ipsam vallem praeocupet, et matrem nunc
imploret, in obsequium ejus se exhibeat, et revocari in hanc vallem non
timeat, si favorem matris judicis obtinebit. Dereliquit autem beata
Virgo pro nostra consolatione in sepulchro sudarium et vestes, quae per
Juvenalem, patriarcham Jerosolymitanum ad instantiam imperatricis
Constantinopolim translatae sunt.


           Descriptio ecclesiae et sepulchri beatae Virginis
                           in valle Josaphat.

Ecclesia beatae Virginis in valle Josaphat dicitur ecclesia
assumtionis, et juxta eam erat quondam monasterium monachorum, Ordinis
sancti Benedicti, et Abbas infulatus, cujus tamen monasterii nec
vestigia cernuntur jam, sed horti olivarum et ficorum sunt per gyrum.
Ipsa vero ecclesia, ut dixi, est subterranea nunc, quamvis olim non
fuerit, ut patet intuenti parietes, (#144 A#) in quibus adhuc fenestrae
sunt, sed sine lumine, quia pluviarum inundatio secum terram de monte
trahens eam operuit, nec habet lumen, nisi in ejus orientali parte est
apertura facta versus coelum, et per hoc foramen parum de lumine
intrat, et solum unum ecclesiae[TR259] angulum illustrat. Hoc foramen
est superius muro et margine circumdatum, ad si esset cisterna. Haec
ecclesia, secundum Hieronymum in sermone de assumtione, est fabricata
miro lapide tabulata, sed a parte aquilonari sepulchri non est marmore
vestita, sed nuda ibi patet petra, de qua fuit monumentum excisum, et
est alta testudinata, plura habens altaria. Sepulchrum vero Virginis
stat in medio, et est domuncula, sicut monumentum Domini, et est
magnifice decoratum, et lampadibus illustratum, plus quam dominicum
sepulchrum. Habet autem duo ostiola: unum venit ab occidente e regione
tumbae sacrae, quae in orientali parte stat, caput habens ad meridiem,
et pedes ad aquilonem. Aliud ostiolum est ab aquilone, et per unum est
ingressus, per aliud egressus, quod non est in sepulchro Domini. In
ipso sepulchro leguntur etiam Missae, sicut in Domini monumento, et ego
ipse plures in eo celebravi, et est locus celebrandi omnium
Christianorum, cujuscumque ritus sint, nec est alicui appropriatus
locus ille. Caetera vero altaria illius ecclesiae sunt ritibus aptata.
Nam altare sepulchro proximum est Armenorum. Secundum sub umbrosa
testudine est Georgicorum. Tertium sub fenestra in choro contra
orientem est Graecorum. Quartum ad aquilonem in angulo est Latinorum.
Quintum juxta primum gradum ascensionis est Indianorum. Et ibi est
pretiosum sepulchrum de candido et polito marmore, in quo est sepulta
venerabilis Begina Milecendis, quae hanc ecclesiam aedificavit. Ab
utroque autem latere graduum sunt sepulchra ornata, et nonnulli dicunt,
quod in uno sancta Anna, mater beatae Virginis, sit sepulta; in altero
vero Joachim, pater ejus. In ipsa ecclesia est una profunda cisterna,
habens frigidas et claras aquas, et illi, qui dicunt, quod torrens
Cedron sub terra decursum suum habeat, dicunt, aquas illas esse de
torrente de subtus fluente; et in hujus signum, quando quis solus est
in ecclesia illa, et aurem super os cisternae tenet, audit, ut sibi
videtur, sonitum decurrentium aquarum sub terra. Alii dicunt, quod fons
ille aquas habeat de Paradiso fluentes in honorem beatae Virginis et
nostram consolationem. Non possunt utique esse aquae pluviales, cum
nimis profunda in terrae visceribus sit cisterna illa. Et tantum de
illo. Vide, si placet, plura de hoc sub die assumtionis.


     Sanctus Thomas apostolus ibi recepit cingulum a beata Virgine.

Laudibus finitis in illa sancta ecclesia reascendimus, et sponte
Sarraceno, aedituo ecclesiae, aliquos denarios dedimus, ut eo libentius
(#B#) Christianos catholicos peregrinos intromitteret, et egressi
coemeterium convertimus nos ad montem Oliveti, clivum ejus ascendentes.
Et cum parum ascendissemus, ad locum venimus, ubi dicitur stetisse
sanctus Thomas apostolus, in hora assumtionis beatae Virginis, et
audiens concentum coelestium turmarum suspexit, et vidit matrem Domini
cum corpore et anima coelestia regna petere, quae eidem projecit
cingulum suum, in fidei suae soliditatem, quod cum ineffabili gaudio
recepit, idque coapostolis demonstravit, certificans eos de assumtione
in corpore et anima. Sicut enim hic apostolus meruit Christi vulnera
tangere, ut cognosceret, Christum vere resurrexisse, sic meruit
cingulum Virginis gloriosae accipere, ut eam cognosceret corpore et
anima assumtam fuisse. Et sicut tactu vulnerum gloriosi Christi
solidavit in nobis resurrectionis fidem, sic in hoc facto solidavit in
nobis devotionem assumtionis Mariae. In hoc ergo loco orationes
signatas legimus, et terram deosculantes indulgentias recepimus. (†).


             De loco orationis Christi in monte Oliveti et
             agoniae, et peregrinorum devotio in illo loco.

Consequenter progressi paululum in clivo montis sancti inter macerias
hortorum venimus ad os cujusdam speluncae et cavernae petrarum patens,
et ingressi spatiosum et pulchrum specum invenimus, non quidem arte et
manu factum per rupis incisionem, sed a creatione ab initio formatum et
dispositum, ut esset locus orationi, meditationi et contemplationi,
aptissimus, et solitudinem desideranti congruus. Hunc specum Dominus
Jesus frequenter noctibus intrabat, exiens de civitate, et ibi in
oratione vigilias sanctissimas continuabat. Ad hunc specum venit
Nicodemus nocte ad Dominum Jesum, et dialogum altissimae theologiae ibi
conficiebat, quem S. Johannes Evangelista conscripsit Joh. III. Hic est
locus, quem sciebat Iudas, quia frequenter cum discipulis in eum exivit
Dominus, ut dicitur Joh. XVIII. In nocte ergo post ultimam coenam
egressus Jesus de civitate trans torrentem Cedron, ubi erat hortus, et
in horto specus, in quem introgressus positis in terram genibus oravit
procumbens, seque prosternens lacrimabili voce dicens: Abba, pater,
omnia tibi possibilia sunt, transfer calicem hunc a me; sed non quod
ego volo, sed quod tu. Et trina vice hac oratione dicta factus in
agonia prolixius orabat, et prae moerore, tristitia et timore sanguinem
sudavit, cui angelus apparens animabat et confortabat. O Domini et
fratres mei peregrini, quid faciemus hic? Quomodo exhibebimus nos in
hoc sancto et terribili loco Redemtori nostro? Quibus quaeso gestibus,
quibus motibus aut moribus orabimus? Certe, non aliis, nisi quibus ipse
loci hujus sanctificator patri se coelesti in eo exhibuit. Studiose
enim Evangelia legenti patet, quod in hac trina oratione Christus
tribus differentiis gestuum usus est. Primo enim procidit in faciem
toto (#145 A#) corpore se prosternens, secundum Matthaeum. 2) Procidit
super terram procumbens super cubitos, secundum Marcum 3): Positis
genubus prolixius orabat, secundum Lucam, et 4) stabat, reiterans illam
dulcissimam orationem, quando elevatis in coelum oculis dixit: Pater
venit hora, clarifica filium tuum, Joh. 17., quam quidam dicunt esse
factam in horto[TR260] coram omnibus discipulis in fine. Istis ergo
modis peregrini usi in hoc sanctissimo loco diutius orabant, et
abundantius flebant; miro enim modo locus ille concitativus est ad
devotionis lacrymas, videtur enim de facto ex eo respirare quaedam
inusitata dulcedo, quae percepta mox omnia quodammodo liquescit et cor
emollescit. Nec mirum. Constat enim ibi esse effusum odoriferum
balsamum suavissimi sanguinei sudoris, quo reviviscent mortui. Dicit
enim Albertus fr. n., quod sanguis ille per vestes erumpens in terram
cucurrit, ut etiam cineribus mortuorum infundatur ad potentiam
resurrectionis. Dictis ergo orationibus praescriptis locum, in quo
Dominus Jesus genua flexerat, deosculati sumus, et prominentem rupem de
pariete cavernae, in quo angelus consolans Dominum creditur stetisse,
etiam osculis venerati sumus, et indulgentias plenariae remissionis
accepimus (††).

Spelunca illa est circularis ab intra, et satis magna, in qua sunt
aliae cavernae a parte sinistra, satis profundae, in quibus aliquando
discipuli, Christo orante, quiescebant, non tantum in nocte ultima cum
eo intus erant, sed quantus est jactus lapidis, ab eo semoti erant. In
capite speluncae exit de pariete petrae rupes durissima, in qua angelus
stans Christo apparuit. Sub rupe altare est, in quo interdum Missae
celebrantur. Olim erant parietes cavernae depicti, sicut hodie
diligenter inspicienti apparet. Pavimentum quondam continebat vestigia
genuum Domini Jesu durissimae petrae impressa miraculose, quae tamen
amplius non videntur propter peregrinorum abrasionem, qui de locis
sanctis abscindunt particulas. A pavimento usque ad superpendentem
petram est altitudo cubitus cum dimidio. Lumen habet sufficiens specus
ille, quod imittitur per os ejus, per quod est introitus, et per
quandam petrae scissuram magnam in parte sinistra per superpendentem
petram.


               De loco, in quo Dominus incepit tristis et
            moestis esse, dicens: tristis est anima mea, et
                   in quo discipuli tres dormierunt.

Ordine illo ducuntur peregrini per loca passionis Christi, ut Domino
obviam veniant, et e regione contra obviantem procedant. Si enim
ductores ducerent nos per vias Christi eo ordine, quo ipse Dominus
ductus fuit, facile esset describere, et ad intellectum dare
dispositionem sanctorum. Sed quia modo contrario processio fit,
difficilis est traditu. Procedamus ergo obviam Salvatori nostro. Igitur
de praefata spelunca ascendimus, et ad latus clivi montis Oliveti ab ea
discessimus in spatio, quantus est jactus lapidis; (#B#) ad tantum
videlicet spatium Christus Jesus avulsus fuit a discipulis, dum ad
praefatum locum processit, ut habetur Luc. XXII. In hoc loco stetit
Dominus Jesus cum tribus discipulis, et coepit tristari, pavere,
moestus esse et taedere, dicens: tristis est anima mea usque ad mortem.
Vigilate mecum, donec vadam ad orationem. Et progressus pusillum venit
in specum. Discipuli autem tres dormire coeperunt. In hoc loco in
terram procidimus, et vestigia sanctissima deosculati sumus Domini
Jesu. Sedimus etiam ad locum dormitionis discipulorum pro devotione.
Est enim in loco rupium elevatio a terra paululum, quibus homo sedens
in terra potest et dorso et brachio inniti, et quiescere. In hoc ergo
loco diximus signatas orationes, et plenariae remissionis indulgentias
accepimus, (††) et salutaribus instructi sumus exemplis. Nec enim
orationes multum efficaces sunt, nec indulgentiae multum valent, imo
labor totius peregrinationis inanis est, nisi quis in locis istis
sanctissimis exempla vitae suae emmendandae contemplatus fuerit et
acceperit.

Ingens Christi tristitia mundi docet abdicare laetitiam, cum mundi
laetitia, secundum Gregorium, nihil aliud sit, quam impunita nequitia,
et omnes cum mundo gaudentes mundi nequitiis impunitis ostendunt, se
esse participes. Discipulorum vero dormitio fragilitatis nostrae et
miseriae[TR261] est ostensio. Multa promittimus, sed tempore
redditionis tepescimus.


             De loco, in quo Dominus obviam venit se capere
                      volentibus, et captus fuit.

Ulterius processimus, et ad locum venimus horti, in quo Dominus Jesus
se captivare volentibus obvius venit, trina vice prostravit, et demum
se voluntarie in manus eorum tradidit, Judae se osculare indulsit. Hic
locus est maceria circumdatus et valde devotus in clivo montis; quamvis
locus non sit multum declivis, sed est ibi latitudo cujusdam agri, et
dicitur hortus floridus. Hunc locum frequentant cum magna devotione
Christiani orientales et occidentales. Sarraceni autem nobis invidentes
communiter locum stercoribus foedant, et lapides, quos peregrini solent
deosculari, immunditiis[TR262] perfundunt. Et in illo die, quando ad
locum venimus, reperimus ipsum recenter turpiter foedatum. In quo facto
non tantum Sarracenis facientibus indignati sumus, quantum in nos ipsos
frenduimus, scientes per retro, quod exigentibus peccatis nostris hoc
Dominus permittit, et ad hoc Sarracenis instigat forti spiritu, ut loca
sanctissima dehonestentur in oculis peregrinorum nobilium et militum,
ut et sic moveantur ad succurrendum terrae sanctae, et ad vindicandum
malitiam tantae injuriae, et ad zelandum loca redemtionis (#146 A#)
nostrae. Quod autem Deus Sarracenos ad hoc instiget instinctu forti,
patet ex eo, quod locus ille est satis longe ab hominibus, et oportet
stercora collecta de civitate portari in urceo, vel de supino montis
Oliveti, ubi etiam sunt habitatones, et industriose loca nobis
venerabiliora liniri immunditiis, quam immundam actionem nullus
faceret, nisi fortiter instigatus alio spiritu, quam humano. Sed et hoc
bonum in illo facto turpi apparet, quod judicant, nos illis locis
multum affectos et per consequens fortes Christianos, et dum vident,
nos non obstantibus stercorationibus honorare et deosculari loca
sancta, etsi non aedificantur, tamen confunduntur. Ad locum ergo illum
accessimus, et vestibus tersis immunditiis locum devotius deosculati
sumus, et quadam compassione ad majorem pietatem et reverentiam moti
sumus, prosternentes nos ad immunditias propter locorum sanctorum
dignitatem, et indulgentiarum (†) participationem. Sicut quis videret
eucharistiam in luto jacere, mox in lutum caderet, nec se deturpari
curaret, dummodo irreverentiae sacramenti obvenire posset.


          Locus, ubi Petrus abscidit auriculam Malcho nequam.

Inde consequenter processimus parum infra ad latus maceriae horti
illius. Lapide signatus est ibi locus, ubi S. Petrus stetit, et videns
Malchum quendam ministrum durissima alapa faciem Domini caedentem
exarsit zelo, et occurrentem Malchum petiit gladio, volens sibi
dividere caput. Quo ictum ferientis declinante auriculam ejus abscidit.
Moxque eum Dominus reprehendit, gladio pugnare prohibuit, et laesum
sibi adductum coram omnibus sanavit. Hunc locum deosculati sumus, et
indulgentias accepimus (†).


              De praedio Gethsamini, in quod venit Jesus.

Deinde magis contra torrentem descendimus, et in locum Gethsamini
venimus, in quo manserunt octo discipuli dormientes, procedente Domino
cum tribus ad locum orationis. In hoc loco orationes praescriptas
diximus, et terram deosculantes indulgentias recepimus (†). In hoc loco
tempore Christi erat praedium quoddam et villula Levitarum, in quo
pecora immolanda in templo servabantur. Post Christi triumphum
superaedificaverunt Christiani ecclesiam magnam, et monasterium
monachorum multorum. Quae omnia jam sunt ad solum deducta; videntur
tamen adhuc ibi murorum exilia vestigia.


            De petra vestigia Domini Jesu paventis habente.

Haec quatuor loca jam praescripta sunt in una brevi circumferentia
posita, sibi propinqua, in eodem districto. In quo districto ducti
fuimus ad rupem quandam latam, consurgentem de terra, et facit quasi
parietem latum, (#B#) et non multum altum, nec omnino erectum sed
declinatum. Sub ipso autem rupis pariete est quaedam planities, in hac
planitie Dominus Jesus stabat, quando Judaei eum apprehendere et capere
accurrebant, nec poterat undique turbis circumdari, quia a parte
orientali stabat paries rupis. Cumque iam impetum in eum facerent et
irruere conarentur, expavit, et contra petrae parietem se vertens
impetuositati cedere volens extensis brachiis in ipsum saxeum parietem
incidit, non quidem ut fugae praesidium quaereret, sed ut
importunitati[TR263] et violentiae locum daret. Eo autem sic parieti
illidenti cessit sacerrimo corpori ipsa petra, mollem se praebens, ac
si paries de flexibili cera fuisset, et in se recepit incidentis
figuram secundum lineamenta corporis, eo modo, quo petrae illisus fuit.
Et illa lineamenta sunt illi petrae impressa, ita, ut manuum et
brachiorum, capitis et pilorum, pectoris et vestimentorum figuram
perfecit. Nec potest suspicari, quod aliqua arte vel instrumentis sint
illa lineamenta facta, sed pro illo momento, quo Dominus anxiatus
parietem incurrit, figuram recepit supra artem et industriam formatam,
ac si natura ab initio formam illam lapidi praestitisset. Est autem
petra illa adeo dura, quod incisioni videtur inepta, et nullis
ferramentis quidquid deponi potest. Circa hunc igitur parietem
prostravimus nos, et orationibus dictis surreximus, et singuli unus
post alium accessimus, et sacrae impressioni corpora nostra, prout
potuimus, induximus, brachia, manus, vultum, et pectus concavitati
imponentes, nos ipsos ipsi figurae commensurantes. Haec ut scripsi,
Deum testor, sic in veritate vidi in mea prima peregrinatione, et me
ipsum in vestigia illa applicavi, quae tamen virum multo longiorem
ostendebant, quam ego sum. Et de hoc facit mentionem Frater Burcardus,
Ordinis praedicatorii, qui ante CC. annos multis temporibus in terra
sancta deguit, et ipsam terram sanctam per totum lucide et clare
descripsit, et hanc, de qua loquor, figuram petrae vidit, et eam
describit. Sed quid nunc dicam, prorsus ignoro, et erubesco, miror cum
stupore, quid acciderit de[TR264] illa petra, nec suspicari possum. Nam
in hac mea secunda peregrinatione ad omnia loca praefata ducti fuimus,
petram autem illam nec vidimus, nec mentionem de ea audivimus, et ita
Domini mei milites cum aliis peregrinis recesserunt, quod nihil de illa
petra audierunt. Post eorum recessum, cum iam quietior fieri posset
locorum visitatio, ego solus aliquoties ad montem Oliveti transivi,
petram illam diligentissime in loco Gethsamini quaesivi, supra et
infra, juxta et circa, sed minime inveni. Quodam die assumsi mecum
dominum Hainricum de Schomberg, militem, virum strenuum, et ad
experiendum diversa paratissimum, quia libentissime figuram illam
vidissem. Et ambo supra et infra quaesivimus, sed nihil de hoc invenire
potuimus. Alii etiam milites per me instigati vagabantur per clivum
(#147 A#) montem ad quaerendum, sed in vanum laborabant. Duxi etiam
mecum fratres[TR265] juvenes montis Syon, qui cum desiderio mecum
discurrebant, sed nihil perfecimus. Imo dicebant, se numquam aliquid de
hoc audivisse. Adii etiam Patrem Gardianum, et Patrem Paulum
Gringlinger, et patrem Peregrinum Polanum, et fratrem Johannem de
Brussia, experientiores et seniores, et fratres antiquos et devotos
clericos et conversos, sed nullus eorum poterat mihi quicquam dicere,
et videbar eis, quod delirarem, quousque ostendi eis descriptionem
fratris Burcardi, quam mecum habui, et meum primum evagatorium, in
quibus manifeste habebatur. Multos labores habui per montem discurrendo
et quaerendo pro eo, quod certus sum, quod impossibile sit, petram
illam a loco moveri, nisi miraculose. Nec sunt nova aedificia ibi
erecta, et a tempore, quo prius vidi, non fluxerunt nisi duo anni, et
inquietus hodie sum pro perditione illius loci. Et si scirem, fratrem
Antonium de Flandria, Ordinis Minorum, qui tunc locorum ostensor
fuerat, ubi degat, eum adire vellem, si licentiam habere possem,
etiamsi in Anglia esset. Quamvis enim Evangelistae de hac petra nihil
dicant, nec Scriptura canonica mentionem faciat, libenter tamen
vidissem, sicut et plura alia loca, de quibus Evangelistae non
determinant, vidimus et venerati sumus. Negligentia, mater oblivionis,
hunc locum nobis abstulit. Veruntamen mihi auferre non potuit, quin
locum ipsum viderim, et ejus speciem recentem apud me habeam. Simile
prodigium recitat venerabilis Beda contigisse in Nazareth, circa locum
praecipitationis Christi, de quo habetur Lucae 4. Unde dicit, quod cum
Dominus de manibus Judaeorum elapsus de vertice montis descenderet et
sub rupe latere vellet, subito ad tactum dominicae vestis saxum illud
subterfugit, et instar cerae solutae quendam sinum effecit, i. e.
concavitatem, in qua dominicum corpus reciperetur, in quo loco omnia
lineamenta et rugae vel plicae vestis et vestigia pedum in rupe
apparent adhuc, sicut testantur hi, qui viderunt. Haec Lyra fr. id
Jesus autem transiens[TR266] per medium illorum ibat, Joh. IV. Leguntur
etiam similia[TR267] de multis Sanctis, quibus divina virtute cesserunt
petrae, vel liquescerunt, sicut de S. Barbara.


          Locus, ubi videns Jesus civitatem flevit super eam.

A loco captivationis Domini nos removimus, et alta montis petivimus, et
per viam quandam praecipitem et lapidosam, quae ducit Bethaniam,
ascendimus. Per hanc enim viam ascendunt Bethaniam, qui per portam S.
Stephani de Jerusalem illac pergere volunt. Alia est autem via, quae a
monte Syon ducit Bethaniam, et eadem dividitur in superiorem et
inferiorem, ut suo loco patebit. Per illam autem viam ascendimus, per
quam Dominus in die palmarum descendit in asino. In ipso autem ascensu
venimus ad locum in strata, ubi petra in latum extensa perviam ipsam
semitam reddit bestiis transeuntibus formidulosam, quia petra plana
est, ac si esset polita, super quam cum formidine incedunt bestiae,
timentes casum, praecipue cum descendunt. In illo loco substitit
Dominus cum asino, et conjectis oculis videns civitatem flevit super
eam, et multo singultu ejus praesentem pacem deflevit, et futuras
calamitates praenuntiavit. Ut habetur Lucae XIX. In illo ergo loco nos
prostravimus, et orantes indulgentias plenariae remissionis accepimus
(††). Stabamus autem diutius in hoc loco lacrymarum Christi, et
civitatem sanctam contemplabamur, siquidem ex hoc loco valde clare
videtur Jerusalem cum templo et cum monte Syon, cujus aspectus mentes
pias efficax est ad movendum in fletum, et signatur, ubi Dominus
legitur flevisse. Habet enim Jerusalem[TR268] ex hoc loco dulcem et
delectabilem speciem, etiam hodie sub hac miseria.


             Locus, in quo pronuntiatus fuit beatae Virgini
                        obitus suus per angelum.

Consequenter per clivum ascendimus sursum montemque Oliveti, et cum jam
altius venissemus a via communi declinavimus contra sinistram, et per
quandam crepidinem plenam arboribus olivarum subivimus usque in jugum
montis, quod in longum extendit se ab aquilone in austrum. In ipso
autem jugo convertimus nos ad aquilonem, et progressi in cacumine ad
quandam petram venimus, ibique locum arcus devotionis esse
deprehendimus. Siquidem omnia loca sancta propter frequentes
Christianorum accessus habent semitas singulares[TR269] tritas, et sunt
signata[TR270] aliquibus lapidibus, qui lapides sunt propter
deosculationem quodammodo sordidi, propter applicationem oris
peregrinorum, de quorum labiis quaedam pinguedo remanet in lapidibus
deosculatis. In hoc ergo loco, dum beata Virgo Maria visitatis quodam
die locis sanctis constiteret, advenit Gabriel angelus, eamque
officiosissime iterum per Ave salutavit, praenuntians ei instantem
obitum et transitum ex hoc mundo ad patrem. Veni, inquit, gloriosa
Domina, ad eum, qui ex te natus est, receptura materni uteri pignora,
educationis mercedem, lactis et escae vicissitudinem, laborum
retributionem, passionum remunerationem; erisque gloria beatorum, arca
salvandorum, fons fluctuantium, bacillus imbecillium, scala ad coelos
ascendentium, propitiatrix peccantium, et auxiliatrix omnium te
invocantium. His dictis tradidit angelus Virgini ramum palmae
speciosissimae missum de paradiso, in signum perfectae victoriae supra
humani generis inimicum, et supra dolores et terrores mortis, jubens
ramum hujus palmae ante feretrum deferri. Tradidit insuper ei
vestimenta funebria supra humanam aestimationem candentia, in quibus
mori, sepeliri, et in coelum ascensura esset. Et his peractis in coelum
ascendit. In hoc ergo loco dictis orationibus praescriptis terram
deosculati sumus et indulgentias accepimus (†).


            De monte Galilaeae, qui est pars montis Oliveti,
             in quo Dominus post resurrectionem discipulis
                               apparuit.

Deinde relicto loco praesentationis palmae per jugum montis contra
aquilonem processimus et usque ad cornu montis Oliveti, ubi contra
aquilonem finem facit, venimus ad supercilium montis; ibi multos
cumulos lapidum invenimus, et locum orationis. Dicitur enim, quod
tempore Christi ibi fuerit villula, dicta Galilaea, in qua promisit
Dominus tempore suae passionis, se appariturum discipulis in die
resurrectionis. Quando dixit Matthaei 26: Postquam surrexero, praecedam
vos in Galilaeam. Dicunt enim quidam, quod Dominus promittens se post
resurrectionem discipulis apparere in Galilaea, aliquando loquebatur de
illa villa Galilaea, aliquando vero loquebatur de provincia, Galilaea
dicta, quia utrobique apparuit. De villa Galilaea loquebatur Matth. 26.
et angelus (#148 A#) ibidem 28. dicens mulieribus, ut dicerent
discipulis, ut eant in Galilaeam, ibi eum essent visuri. Et ecclesia
canit ex ore Christi: In die resurrectionis meae, praecedam vos in
Galilaeam etc. Notum est autem, quod post resurrectionem Domini
evolutis multis diebus descenderunt in Galilaeam provinciam, et non in
die resurrectionis. De Galilaea vero provincia loquitur Evangelista
Matth. 28. ubi dicit: undecim discipuli abierunt in Galilaeam
(provinciam), ubi et in monte et ad mare Tiberiadis eis apparuit. Si
quis ergo Scripturam intelligit de utraque Galilaea, nulla difficultas
est. Si autem solum de provinciam Galilaeae, magnam difficultatem
habet. Item glossatores et postillatores, et Augustinus de concordantia
Evangelistarum multum laboraverunt in expositione textuum, loquentium
de apparitionibus in Galilaea promissis fieri, quia solum intelligunt
dictum de provincia, et non de villa. Nec aliquem inveni doctorem
antiquum, qui textus illos aliter intelligeret, quam de Galilaea
provincia, quia apparitio ibi facta fuit generalis, et erant ibi in
monte, Thabor scilicet, plus quam quingenti fratres, ut dicitur 1. Cor.
XV. Ideo prae ceteris apparitionibus factis singulariter mentio fit de
ibi facta, in Galilaea provincia. Dicitur tamen, quod Eusebius dixit in
Historia Ecclesiastica, loquitur de villa Galilaea. Quod tamen me non
memini legisse. Ludolphus etiam de vita Christi intelligit, aliquas
apparitiones factas in Galilaea villa, quae est in Judaea, aliquas vero
in Galilaea provincia. In loco ergo illo, ubi dicunt XI apparuisse,
adoravimus, et indulgentias recepimus (††). Sunt enim ad locum hunc
indulgentiae maximae positae. Omnes enim indulgentiae, quae in his
sanctis locis sunt, ad quae Sarraceni peregrinos accedere non sinunt,
sunt huc ad locum illum positae. Plura sunt enim loca valde sancta in
Jerusalem, ubi est indulgentia plenaria, ad quae non admittuntur, ut
est: templum Domini, porticus Salomonis, aurea porta, praetorium
Pilati, domus Herodis, domus S. Annae, quae est nativitatis beatae
Virginis. Horum locorum indulgentias hic accepimus. Acceptis igitur
indulgentiis ascendimus super acervos lapidum, et longe lateque per
terram aspeximus. Contra orientem vidimus ultra Jordanem et mare
mortuum montes Arabiae, terras Moab et Ammon, montes Galaath, et
caetera. Contra aquilonem vidimus montes provinciae Galilaeae, montes
Gilboae, et Libanon. Contra occidentem habuimus ex opposito civitatem
sanctam, et ultra eam vidimus montem Sylo, et montem Ephraim, et terram
Philistaeorum, quasi usque ad mare magnum. Contra meridiem vero vidimus
montem Bethuliae prope Bethlehem, et montana Hebron, et Judaeam, et
Idumaeam. Deinde ad considerationem loci ipsius nos convertimus. Est
enim, ut praemisi, finis montis Oliveti, et est locus aptus pro castro,
et videntur ibi fuisse structurae. Est etiam ibi supra cacumen una
cisterna, et locus totus est delectabilis. Dicunt historiae orientalium
regum, quod dum tres reges juxta Hierosolymam venissent, quod tenebrae
operuerunt terram, et caligo populos eorum regum. Ideo civitatem
ingredi non valebant. Rex autem Balthasar cum suo exercitu in hoc monte
pernoctavit, sicut rex Melchior (#B#) in monte Calvariae, ut dictum est
fol. 117, A. Et rex Caspar in monte Gyon, et abscedentibus tenebris
simul et simul in Jerusalem introierunt.


            De loco ascensionis Domini et de ecclesia in eo
           constructa et de vestigiis Salvatoris nostri Jesu.

Recreati in monte Galilaeae reversi sumus per viam super jugum montis
Oliveti, et contra austrum ambulavimus in alto contra quandam magnam
semiruptam ecclesiam, ad quam dum venissemus, ascendimus per lapideos
gradus in atrium, quod est ante fores ecclesiae, testudinatum. Porro
ante fores ecclesiae locaverat se quidam Sarracenus cum fuste, nec
alicui indulsit introitum, nisi daret sibi madinum unum, quorum XXV
faciunt ducatum. Soluto autem madino intromisit nos. Porro, in medio
ecclesiae stat una magna capella, pulchra, rotunda, testudinata, in qua
est locus sanctissimus vestigiorum Domini Jesu Christi, quae dereliquit
saxo impressa, dum de eo loco in coelos ascendit. Stetimus autem ante
capellam, et hymnos et orationes signatas in processionali de
ascensione Domini altis et jocundis vocibus cantavimus, et introgressi
quotquot poterant simul intrare, in facies[TR271] nostras nos
prostravimus, et sanctissima salvatoris nostri vestigia deosculati
sumus et indulgentias plenariae remissionis accepimus. (††)

His peractis ad loci considerationem nos convertimus. Est enim locus
ille in altiori culmine montis Oliveti, in fine ejus australi, sicut
Galilaea praedicta est in fine septemtrionali montis, et locus
praenuntiationis obitus Mariae Virginis in medio est inter Galilaeam et
locum ascensionis sub jugum. In hoc sancto loco stat grandis ecclesia
rotunda, ornate constructa, ita tamen, quod in supremo non est
testudine operta. Sed ipsa testudo cum industria habet magnam aperturam
rotundam, sub qua apertura stat dominicae ascensionis capella sub dio,
sicut capella domini sepulchri. Dicunt autem historiae, quod dum
fideles primo in loco ascensionis Domini ecclesiam fabricarent, eamque
opere arcuato tegere vellent, lapides arcuum nulla arte potuerunt
coaptari, et illos [i] lapides, quos ponebant, mox positi decidebant.
Quod ut fideles viderunt, intellexerunt Dei voluntatem esse, quod locus
dominicae ascensionis a terra usque ad coelum muris et testudine non
esset occupandus, sed patens, liber et apertus maneret. Et ita
aedificantes deduxerunt quidem testudinem per circuitum a rotunditate
muri, sed non consummaverunt, quia aperturam ut dixi, magnam
dereliquerunt, cujus oram sectis et politis lapidibus per gyrum
clauserunt. Dum autem aedificantes ad pavimentandam ipsam ecclesiam
marmoreis tabulis procederent, et locum, ubi steterunt pedes Christi
ascendentis, cooperire vellent, mox ipsi lapides loco applicati
resiliebant in ora aedificantium, et hoc totiens, quotiens locum illum
(#149 A#) conabantur operire. Hinc ecclesiae erat quondam annexum
grande monachorum monasterium, Ordinis nigri, habentes Abbatem
infulatum, et ante multa tempora habitaverunt in loco illo sancti et
devoti viri, ad quorum instigationem et petitionem sanctus Jeronymus
conscripsit vitas patrum; ut habetur in prologo ejusdem libri. In illis
aureis temporibus tot lampades in illa ecclesia ardebant, quae per
fideles ibi nutriebantur, quod totum clivum montis Oliveti
illustrabant, et anteriorem partem[TR272] civitatis Jerusalem fulgores
eorum illuminabant ultra vallem Josaphat radiantes. E regione vero erat
et est hodie templum Salomonis, in quo etiam tot lumina ardebant et
lampades, quod partem anteriorem montis Oliveti illuminabant. Ex illis
autem duabus ecclesiis luminibus refulgentibus illustrabatur vallis
Josaphat tota, et mons templi ab ecclesia montis Oliveti, et mons
Oliveti ab ecclesia montis templi. Insuper haec ecclesia quondam tali
decorabatur prodigio, sicut didici ex peregrinali antiquissimo cujusdam
sancti, qui interfuit et vidit. Mos erat antiquorum Christianorum, quod
in die ascensionis Domini, post Missarum solemnia omnis populus de
Jerusalem exibat, in montem Oliveti, et ibi orationibus insistebat,
exspectantes horam meridiei, qua Dominus Jesus in coelum assumtus fuit.
Qua adveniente validissima procella flaminis repente de coelo irruit,
et per aperturam tecti ecclesiae se toto impetu infudit, adeo, ut mons
totus concuteretur, et omnes, qui aderant, in terram corruerent,
quousque illa delectabilis et terribilis procella evanesceret. Hoc
singulis annis contigit in die ascensionis Domini.

Porro capta terra sancta per Sarracenos profanaverunt ecclesiam illam
sanctam, et ex ea fecerunt muscheam. Sed quia Christiani peregrini
illam ecclesiam non obstantibus prohibitionibus adibant et furtive
noctibus intrabant ad deosculandum salvatoris vestigia, ideo nec sibi
nec nobis eam dimiserunt et eam a parte orientali dissipaverunt,
tollentes a parietibus omnem tabulaturam marmoream, et a pavimento, et
columnas pretiosas deportaverunt. Capellam tamen loci vestigiorum
Christi, et saxum vestigia sacra continens dereliquerunt intacta, quia
et ipsi sacra vestigia venerantur. In ipso enim saxo vestigia amborum
pedum Domini Jesu apparent, clarius tamen vestigium pedis dextri. Et
haec vestigia tam Christiani quam Sarraceni deosculantur. Tamen quidam
peregrinus jucunda pietate motus habens secum flasconem cum vino
dulcissimo effudit illud in vestigiorum concavitatem, et deosculatus
elambebant, et quotiens[TR273] evacuatum fuit, totiens reimplebat. In
parte aquilonari ecclesiae est supra in pariete foramen, quod homo
longus vix potest contingere erecto brachio; ad hoc foramen levant se
peregrini, et imponunt manum, dicentes, ibi in muro esse de vero
lapide, super quem Christus stetit, quando in coelum ascendit. Unde
autem habeant hanc opinionem nescio. In orientali parte fuit lapis
magnus, super quem Dominus sedit, quando (#B#) incredulitatem eorum
exprobravit et duritiem cordis, ut habetur Matthaei ult. Nunc vero
eadem pars orientalis est paene destructa, et intra eam sunt domicilia
rusticorum, et stabula hircorum, quia villula ab oriente adhaeret
ecclesiae, quae dicitur in eorum lingua . . . . . Est tamen murus per
medium ecclesiae deductus, qui dividit orientalem partem a rusticis
occupatam ab occidentali, in qua est capella ascensionis Domini. Haec
ecclesia e regione stat, ut dixi, templi Domini multo altior templo,
quamvis et ipsum in monte stet, et a longe videtur; ut supra fol. 90 B.
Et est ad orientem directe templi Domini, quod nominant Salomonis, ita,
quod aequinoctiali tempore videtur sol oriens quasi de ecclesia prodire
et ascendere, sicut ego saepe consideravi, nec amplius mirabar, quod
ecclesia cantat de ascensione Domini: Psallite Domino, qui ascendit
super coelos coelorum ad orientem. De his venit plus dicendum fol. 171.
B. De civitate Jerusalem usque ad locum ascensionis per viam, qua nos
ascendimus, sunt tria bona milliaria italica.


             Commendatio loci ascensionis Domini, in quo et
                ejus patebit descriptio, et etiam vallis
             Josaphat, torrentis Cedron, et vallis Toph, et
            Hinnon, quae omnia ad montem Oliveti radicantur.

Ascensionis Domini locus inter caetera loca terrae sanctae est valde
devotus, ad quem peregrini miro affectu sunt inclinati, quia est septem
privilegiis nobilitatus. Est enim

I. Venerabilis multum. Ab antiquo enim fuit ibi excelsum celebre, in
quod David adoraturus ascendit, ut dicitur 2. Reg. 16. et infra fol.
171., et quia ibi constituti sunt discipuli principes super omnem
terram, cum dictum est eis: Euntes in mundum praedicate evangelium omni
creaturae, Marci XVI.

II. Est locus amabilis, quia hic in coelum ascendit, et iter ad regnum
coeleste nobis ostendit.

III. Est mirabilis locus, propter Antichristi saevissimam
dissipationem. Tradunt enim doctores, ut Richardus in IV. circa finem,
quod Antichristus in hoc loco interficeretur a Domino Jesu. Nam juxta
visionem Danielis II. veniet Antichristus usque ad verticem montis
Oliveti, quem propheta nominat montem inclitum et sanctum. Et solium
suum ponet in loco, de quo Christus ascendit, et finget, se etiam
ascensurum in coelum. Et hunc Dominus Jesus interficiet cum spiritu
oris sui dans horribilem vocem, ad quem clamorem Michael consurget
contra Antichristum, et ab eo fulminabitur et in profundum abyssi
magnae demergetur.

IV. Est locus[TR274] iste terribilis,[TR275] propter tribunal et sedem
extremi judicii. Ponet enim Dominus Jesus sedem judicii (#150 A#) sui
in eo loco, unde Angeli Actor. I. dixerunt: quemadmodum vidistis
ascendentem in coelum, ita veniet cum potestate magna, judicaturus
vivos et mortuos.

V. Locus ille est horribilis propter peccatorum in infernum
demersionem. Stabunt enim damnandi peccatores in valle Josaphat, qui
vallis, ut supra fol. 142 A. dixi, cohaeret valli maledictae Ennon vel
Gehennon, quae se consequenter per horribilia deserta loca extendit
usque in mare diabolicum, quod alias dicitur mare mortuum. Quam statim
autem ut judicis haec horribilis vox insonuerit: discedite a me,
maledicti, in ignem aeternum, Matth. XXV., erumpet a parte aquilonari
vallis igneus torrens, rapidissimus, involvens omnes impios, et
vehementer deducet eos de valle Josaphat in horribilem vallem Toph,
Tophet et Hennon. Et de hoc vide notabilem textum Esaiae 30. Et
consequenter per torrentem illius vastae vallis deducentur usque ad
mare mortuum, quod etiam dicitur mare diabolicum; cujus faucibus igneus
fluvius ille excipitur, et mox, ut ei inciderit, totum mare ab eo
incendetur, et sub mari aperiet infernus os suum, sine termino, et
omnia deglutiet. Est enim de facto et realiter loci dispositio talis:
mons Oliveti est ad orientem longus, extendens se ab aquilone in
austrum, cui in eodem latere adhaeret mons offensionis per longum
spatium se extendens. Ad occidentem vero est mons civitatis sanctae, et
mons Syon ei adhaeret, post quem est mons Gyon ex opposito montis
Oliveti et offensionis, et intermedium spatium dicitur vallis Josaphat,
cujus fundus est torrens Cedron. Vallis autem Josaphat et torris Cedron
incipiunt in loco lapidationis S. Stephani, et finiuntur ad radices
montis Syon, in loco, ubi aquae Siloae torrenti junguntur, et tunc
dicitur vallis Siloe; quae durat usque ad fontem Rogel; a quo incipit
vallis, quae nominatur umbrosa; post hanc dicitur vallis Hennon et
Toph, et Tophet, unde et Gehenna nomen sumtum est; et hoc nomen retinet
per totum descensum, inter horribiles[TR276] montes, et per
abruptissimas petras, usque in maledictum et foetidissimum et
falsissimum mare mortuum, sub quo abyssus infernalis creditur os suum
patens habere. Ita ergo, cum impii judicati fuerint, torrens Cedron
igneo fluvio redundabit de parte aquilonari, ubi incipit erumpere, quia
ab aquilone pandetur omne malum, Jer. 1. Et involvet deducetque per
valles jam dictas, quae condependent sine interstitio montium, usque in
mare mortuum. (#B#) Erit ergo vallis Josaphat locus damnandorum, qui
stabunt in torrente Cedron tamquam immundi. Nam hic locus semper fuit
quasi sentina immunditiarum, vel potius canale per quod decurrunt
immunditiae in sentinam, hoc est, in mare mortuum. Legimus enim 2 Regum
15., quod rex Asa confregit simulacrum turpissimum matris suae,
Priapum, et combussit in torrente Cedron, et universas sordes idolorum.
Et 2. Paralip. 29. Sacerdotes ingressi templum, ut sanctificarent
illud, et extulerunt omnem immunditiam in templo repertam, et
asportaverunt in torrentem Cedron foras. Et Paralip. 30. dicitur, quod
filii Jsrael congregati in Jerusalem confregerunt altaria, et universa,
in quibus idolis adolebatur incensum, subverterunt projicientes in
torrentem Cedron. Pulverem etiam idolorum et altarium comminutorum
effuderunt in torrentem Cedron. Omnes etiam aliae immunditiae civitatis
sanctae defluebant in torrentem Cedron, et in torrente inundante
deducebantur omnia cum impetu in mare mortuum.

Ex alio etiam reddebatur vallis immunda et abominabilis, quia in ea
cultus daemoniorum erat, et in ea divinabatur, sicut legitur de rege
Achas 2. Paral. 28. Qui adolevit incensum in valle Hennon, et ibi
lustravit filios suos per ignem juxta ritum gentium. Vallis Hennon idem
est cum valle Josaphat et Cela etiam dicitur eadem vallis, et torrens
Cedron Chrinarus nominatur. In hoc ergo valle congregabuntur omnes
cognationes terrae, ut communiter tenetur et praedicatur. Ideo solent
homines quaerere ab his, qui in terra sancta fuerunt, de magnitudine
vallis, an sit ita late, quod ibi possent stare omnes homines in
judicio? Praetermissis enim omnibus aliis de vallis Josaphat
magnitudine sunt simplices solliciti, et nonnumquam factum est, et fit,
quod aliqui peregrini ponunt sibi lapides in valle, praeoccupare
volentes locum ante judicium, ut in judicio sedendi ibi habeant
oportunitatem. Et aliquando simplices quidam dant pretium peregrinis in
Jerusalem peregrinare volentibus, ut lapidem pro eis signent locum in
valle Josaphat, quo se credunt venturos ad judicium. Quaerentibus ergo
de vallis illius magnitudine, in veritate respondendum est, quod vallis
illa non est magna, et sub ista dispositione, ut nunc est, non esset
capax unius gentis, vix enim possent in ea stare Suevi illi, qui actu
in humanis sunt, taceo de illis, qui fuerunt, aut erunt. Tempore autem
judicii erit alia vallis illius, sicut et totius terrae dispositio,
quia ante judicium conflagrabitur mundus et purgabitur non solum
foeditatibus, sed etiam ab angustate, ita, quod loca angusta erunt
spatiosa, sicut prava, indirecta et aspera in vias planas. Quod autem
vallis illa amplianda erit, patet Zachar. 14., ubi habetur, quod mons
Oliveti scindetur ab oriente in occidentem, et una pars montis erit ad
austrum, alia ad aquilonem, (#151 A#) et erit illa scissura montis
profunda, sicut vallis Celacin continuabitur ab occidente.

Aliam scissuram habebit mons Oliveti ab aquilone in austrum; ita, quod
illae duae scissurae se intersecabunt ad modum crucis, et mons Oliveti
in crucem divisus erit, ei in vallibus crucis stabunt judicandi. Hac
autem divisione facta nemo sit sollicitus de loco, etiam si haec mundi
species maneret, qui satis spatiosus erit, cum scissura montis Oliveti
contra orientem habeat in fine suo campestria latissima Jericho, et
solitudines ingentes Jordanis, in quibus mundi homines capi possent.

Dicendum est etiam illis, et melius, quod illi, qui bene, sancte et
virtuose hic vitam finierunt, habebunt quietissima loca standi sibi
parata per suos angelos. Vitiosi vero et mali habebunt loca nimis arcta
et poenosa, et valde male stabunt, ita, quod totus mundus videbitur eis
nimis arctus, et montibus dicent: cadite super nos, et collibus,
operite nos. Ideo non oportet[TR277] praeoccupare locum, quia, si bonus
homo es, angelus tibi pulcherrimum locum praeparabit, nec sinet te
esse, nisi in loco honorabili. Si malus es, et lapidem posuisti, lapis
clamabit contra te, nec quiescendi locus erit iniquo. Stabunt enim
justi in aere miraculose et gloriose; injusti stabunt super terram in
igne, ignominiose et damnose, clamantes et ululantes. De hac valle et
ejus nominibus vide fol. 233. A.

Ecce, ex his patet, quam horribilis est locus ille peccatoribus.

VI.[TR278] Est locus desiderabilis, propter electorum consolationem.
Nam de monte hoc praecipitabit Dominus mortem in sempiternum, ut
dicitur Esai. 25. Et praecipitabit de eo omnes populos a facie vinculi,
et faciet suis electis in eo convivium pinguium et medullatorum etc.,
repulsis improbis. Ea enim, quae in praedicto capite dicuntur, proprie
monti Oliveti conveniunt, quamvis quidam de monte Syon exponant. Cui
placet, legat idem caput et sequens, et multa videbit, quae sunt ad
propositum praedictorum. Desiderabilis est locus iste, quia ex eo
ascendet Dominus finito judicio cum omnibus electis, qui fuerunt ab
origine mundi, in coelum.

VII.[TR279] Est locus imitabilis, propter exempla eximiae devotionis.
Stabat enim hic beatissima Virgo Maria in ascensione filii sui tota
gaudio ineffabili perfusa. Stabant et ibi apostoli plus quam cum
quingentis fratribus, suspensis vultibus intendentes nubibus, et
devotissima contemplatione Dominum sequi optabant. Assistebant etiam
ibi angeli, dicentes: Viri Galilaeae, quid statis etc. Ideo dicitur
Lucae ultimo, quod a monte cum gaudio magno reversi sunt in Jerusalem.
Dicitur etiam, et pie creditur, quod beatissima Maria Virgo post
ascensionem filii singulis diebus locum hunc sanctum adibat, et
singulari hic contemplationi vacabat, seque tota mente ad coelestia
erigebat, ut fol. 174. B. Recitatur etiam de quodam milite (#B#)
peregrino, qui cum omnia loca sancta, in quibus Christus nostram
salutem est operatus, visitasset, ultimo ascendit ad hunc locum, et
procidens super terram in orationem, dicens: Ecce, Domine Jesus, ubique
quaesivi[TR280] te in terra diligentius et devotius quo valui; nescio,
ubi te post hunc locum quaeram hic enim mundum reliquisti, et ad patrem
rediisti: quaeso Domine, jube me venire ad te, ut in dextra patris
quaeram et inveniam te. Hac oratione finita in conspectu omnium
peregrinorum jocunda facie exspiravit, et eum, quem peregrinando per
loca sancta quaesivit, moriendo in coelo invenit.


         De monte Oliveti et ejus nominibus et ejus sanctitate.

Ex praedictis patet aliquantulum montis Oliveti dispositio.[TR281] Pre
[sic] majori tamen ejus notitia volui sequentia annectere. Danielis XI.
nominatur hic mons sanctus et inclitus, et communiter etiam mons
Oliveti dicitur. Proprium tamen nomen ejus est mons luminum.
Illuminatur enim mons ille primo a sole. Nam statim, ut sol oritur,
radiis ejus illustratur ante alios montes, et ab eo radii contra
civitatem[TR282] sanctam transmittuntur et contra templum; templum enim
Salomonis ita erat constructum, quod ostium ejus respiciebat ad
orientem, et altare cum arca testamenti stabat in occidentali parte
templi contra ostium. Et quando sol oriebatur, et cacumen montis
Oliveti transcendit, primos radios de supercilio montis mittens contra
civitatem ante ostium tabernaculi exterioris intrabant, et per ostium
tabernaculi exterioris intrabant, et per ostium tabernaculi interioris
penetrabat usque ad arcam testamenti, quae primis ictibus radiorum
illuminabatur. Ecclesia tamen ascensionis Domini semper primos radios
suscipit, ut supra patuit, fol. 149 B., et a se templo Domini
transmittit, et si haberet duo ostia, contra se posita, in pariete
orientali unum, et alterum in occidentali pariete, tunc in
aequinoctiali tempore sol oriens per ostia illa transmitteret[TR283]
radios ad ostia templi Domini, ad arcam testamenti, et ad
propitiatorium, et ad Cherubim. Et ideo dicebatur mons luminum.

Secundo sic nominabatur, quia noctibus illuminabatur a parte
occidentali a luminibus templi Domini. Nam tot lampades in templo
Salomonis ardebant, quod montem oppositum illustrabant, ut supra dictum
est fol. 149. Et hodie lumen templi usque ad montem spargitur. Dicitur
enim, quod Sarraceni septingintas lampades in eo semper habeant
ardentes, et in ecclesia ad latus templi octingintas. Fui aliquando
noctibus in monte Oliveti, et tantum ignem notavi per fenestras templi
esse in eo, quasi esset lucerna claro lumine repleta.

Tertio dicitur mons luminum ex eo, quia in ejus vertice, ubi Dominus
ascendit, faciebant sacerdotes veteris legis singulis annis magnum
ignem, et vaccam rufam educentes, cuncto subsequente populo Jsrael, eam
ibi comburebant in holocaustum Domino, et cinerem vaccae colligentes
aquam expiationis commixtione cineris conficiebant, cujus aspersio
multas inquinationes legales remundabant, et hoc fiebat cum magna
solennitate, ut habetur Numer. 19. cap., et in hoc monte, ut dicit
Jeronymus de vita et obitu S. Paulae. Numquam autem per annum convenit
populus Jsrael ad ignem extra castra, nisi in ritu holocausti vaccae
rufae. Ideo montem ab eo igne et lumine nominabant, vel propter cineres
et aquas lustrales, quae ibi reponebantur. Sunt autem praeter Christi
et ejus passionis mysterium duae caussae, quare vacca rufa immolabatur.
Prima pro expiatione peccati commissi in adoratione vituli in deserto,
qui fuit vitulus rufus, quia de optimo auro noviter conflatus erat,
quod rufum est, antequam limetur aut poliatur. Secunda caussa est, quia
filii Jsrael ritum hunc in Aegypto didicerant ab idololatris; ideo
Dominus condescendens fragilitatem eorum ritum non mutavit, sed
intentionem et propositum. Aegyptii enim antiquissimi regem Osiridem ut
Deum habebant, imo Deum aestimabant; hunc frater suus, Typhon, vir
rufus, impius et nefarius occidit, et in 26 partes dissectum sociis
suis eas transmisit in diversa loca Aegypti. Isis autem, occisi uxor,
gigas foemina potentissima, arrepto regno viri collegit membra et aureo
scrinio reservans templum fecit, sacerdotes instituit, ritum
sacrificiorum Osiridis ordinavit, mandans, ut in execrationem sceleris
rufi Typhonis tam homines rufi, quam animalia rufa ad sepulchrum
Osiridis in holocaustum cremarentur. Unde cum cultus Osiridis per mundi
regiones fuisset praedicatus, similiter ei sacrificare volentes aut
hominem rufum, aut bovem rufum, aut vaccam rufam mactandos inferebant.
Unde accidit, ut nullus homo rufus in tota terra Aegypti maneret, et in
aliis regionibus a cultoribus tam Osiridis quam Isidis odio haberentur
propter Typhonem fratricidam, propter ejus malitiam omnes rufi suspecti
de malo fuerunt habiti. Unde etiam Christiani execrabilem Judam
proditorem sub Typhonis forma depingunt, et rufos homines etiam
piissimos subsannant et derident. Sicque culpam, quam non fecerunt,
rufi innocentes luunt. Fabula Osiridis, Isidis et Typhonis habetur lib.
I. cap. 4. et lib. II. cap. 4. Antiquarum historiarum Diodori Siculi.

(#152 A#) Quarto dicitur mons luminum quia illustrabatur a lampadibus
et luminibus ecclesiarum, quae in eo erant. Ibi enim erat ecclesia
ascensionis Domini, plena lampadibus, ut patet fol. 149 A; ecclesia in
Galilaea; ecclesia S. Marci; capella Pelagiae; ecclesia agonizantis
Christi; ecclesia sepulchri beatae Virginis; ecclesia fletus Christi;
ecclesia in Gethsemane; ecclesia in Bethphage; ecclesia S. Jacobi; et
caeterae multae, in quibus omnibus ardebant lampades, quibus non solum
mons Oliveti illustrabatur, sed etiam mons templi et civitas sancta ex
opposito.

Quinto dicitur mons luminum pro eo, quod oleum, nutrimentum luminum,
copiose ibi crescit. Ideo dicitur mons Oliveti vel olivarum, quae in
magno numero ibi crescunt, sine plantatione, et sponte. Et oleum ibi
crescens hodie cedit in nutrimentum lampadum templi dominici. Et sunt
ibi olivae adeo magnae et vetustae, quod credo aliquas adhuc a tempore
Christi ibi durare. Beatus Augustinus super Johannem dicit, quod mons
Oliveti est mons chrismatis et unctionis, mons pinguedinis et
refectionis, mons medicaminis et evacuationis. Et hoc dicit propter
olivarum ibi crescentium abundantiam, quarum fructus est unctuosus,
humosus, et deliciosus, quia, ut dicit Isidorus, oleum olivae ex
radicis amaritudine surgit in pabulum luminis, in medicamentum
vulneris, et in refectionem[TR284] esurientis.

Sexto dicitur mons luminum pro eo, quia, cum sit altior omnibus
montibus, et per circuitum potest homo longe lateque[TR285] luminibus
oculorum suorum prospicere. Ut patet fol. 148 A.

Septimo dicitur mons luminum, quia delectabilis est ad videndum, et
visum recreat e regione videntis. Sunt enim in eo horti olivarum et
ficorum, malogranatorum, et caeterarum. Olim ad radices ejus crescebant
cedri et cypressi et vites et omnia, quae desiderantur. Et tantum de
illo. De hoc monte Oliveti et valle Josaphat loquitur beatus Bernhardus
in sermone ad milites templi, orat. VIII.


         De specu sanctae Pelagiae peccatricis et poenitentis.

Cum expedivissemus in ecclesia ascensionis Domini ea, propter quae in
eam ascendimus, egressi sumus, et per gradus descendimus in viam, quae
ducit per praeceps in vallem. Sub gradibus autem cum paululum
descendissemus, venimus ad unam capellam tenebrosam sanctae Pelagiae,
in qua egit poenitentiam, et vitam finivit in ea. Porro ante ostiolum
speluncae semper stabat unus Sarracenus, qui introitum nobis prohibuit,
quousque sibi aliquas pecunias exhibuimus, quibus acceptis nos
intromisit. Ingressi autem orationes praescriptas legimus, et
indulgentias accepimus (†). Et in poenitentia Pelagiae sanctae plurimum
aedificati sumus. Fuerat enim, ut habetur in vitis patrum, de primis
Antiochenis foeminis ambitiosa, vana, animo et corpore lasciva et
impudica. Haec post multa crimina et homicidia propter eam commissa,
conversa, dicebat: ego Pelagia, pelagus iniquitatis, exundans fluctibus
iniquitatum, ego sum perditionis abyssus, ego vorago et laqueus
animarum, multos decepta decepi, quae[TR286] omnia nunc horreo. Vide,
si placet, hanc historiam valde pulchram in Chron. Antonini part. I.
tit. 7. cap. 9. §. 6. (#B#) In hac ergo confessione contulit se ad
ecclesiam, et instructa ab episcopo Antiocheno omnia sua vendidit, et
pauperibus erogavit, non voluit pretia sua dari ecclesiis et
sacerdotibus,[TR287] sed tantum egenis, indignam reputans suam
substantiam in divinos[TR288] usus converti. His factis habitu mutato
exivit occulte Antiochiam, et in montem sancti Oliveti transmigrans in
hanc specum se[TR289] recepit, et vitam religiosissimam duxit in totius
patriae stuporem, quam nemo novit esse foeminam, quousque mortua lavari
debere astantibus sanctis episcopis et sacerdotibus, et rem mirantibus,
eamque in sua cellula sepulturae tradiderunt, cujus sepulchrum usque
hodie cernitur. Est autem transitus artus inter sepulchrum ejus et
parietem proximum, ita, quod transire volens cum difficultate
[transeat] et oportet se per structuram trahere. Et vulgi fabula est,
quod nullus existens in mortali peccato pertransire possit. Quod ego
fabulosum reputavi, omnes enim pertransivimus; an autem omnes in gratia
fuerimus, Deus scit.


    De loco, in quo XII articuli fidei sunt per Apostolos compositi.

Egressi de specu sanctae Pelagiae consequenter descendimus montem et
viam, quae ducit Bethphage et Bethaniam, praetergressi per maceriam in
quendam hortum scandimus, et ad ruinas cujusdam ecclesiae magnae
venimus, quae dicitur ecclesia S. Marci Evangelistae. In hac ecclesia
fuerunt olim indulgentiae, et hodie sunt, quas dictis orationibus
recepimus. (†) Haec ecclesia dicitur stare in eo loco, ubi sancti
Apostoli confecerunt symbolum fidei nostrae. Ibi enim XII singulariter
convenerunt, ut extra tumultum hominum essent, et Deo inspirante
articulos composuerunt, quibus compositis in montem Syon transierunt,
et congregato sacro et universali et primo concilio articulos editos et
symbolum concilio obtulerunt, examinaverunt, et ecclesiae tradiderunt
per mundum divulgandos. Ut patet supra fol. 106 A. In illo ergo loco
eandem fidem de novo professi symbolum diximus.


   De loco, ubi Dominus orationem dominicam docuit discipulos orare.

Hortum praefatae ecclesiae egressi ad viam, quae per praeceps ducit, in
vallem venimus, et paululum descendimus in locum, ubi etiam
deprehendimus, stetisse oratorium sive ecclesiam, et dicebatur illa
ecclesia domus panis. Ibi ergo dictis orationibus signatis indulgentias
recepimus (†). Haec ecclesia dicitur esse aedificata in eo loco, de quo
habetur Lucae XI. Dum esset Jesus in quodam loco orans, et finita
oratione dixit unus ex discipulis ad eum: Domine, doce nos orare. Et
ibi docuit eos orationem dominicam, Deo acceptissimam, brevem et
utilissimam. Hanc orationem prius in monte alio, in Galilaeae
provincia, praedicaverat in prolixo sermone, (#153 A#) ut habetur
Matthaei V. Hic autem cum Dominus diutius orasset, mirabantur
discipuli, quomodo oraret, et doceri se orare postulabant. Quibus
eandem formam tradidit, sicut prius in publico sermone praedicaverat.
Haec oratio omnes orationes antecellit, quia ipsius Salvatoris ore
prolata fuit, qui in ea omnem precem nostram salutari sermone
breviavit. In illo ergo loco orationem dominicam devotius diximus, et
locum crebrius deosculati sumus. Credo autem hanc ecclesiam dominici
panis dictam pro eo, quod in ea et panem supersubstantialem et
corporalem jussi sumus petere. In loco illo stat modo cisterna
profunda, sed sicca.


    De loco, in quo Christus sermonem fecit de VIII beatitudinibus.

Domum panis reliquimus, et progressi in descensu ad locum venimus, in
quo erat via, lata petra et plana obducta, quasi esset marmore
pavimentata. In hoc loco Christum sedisse dicunt, et sermonem de octo
beatitudinibus prius factum in Galilaea in monte et in loco campestri,
hic discipulis repetiisse, et resumsisse, sicut de oratione dominica
manifestum est eum fecisse, quamvis hoc ex Evangelistis non habeatur.
Nam Matthaei V. habetur, quod octo beatitudines praedicavit in monte,
et easdem repetiit postea in campestri loco sub monte in provincia
Galilaeae, Lucae 6. Et postea, quando venit in Judaeam, easdem in hoc
loco creditur iterum praedicasse, quod tamen non habetur, sed antiqua
sanctorum traditio habet, etiam in hoc loco sermonem illum pretiosum
factum fuisse; sicut praedicator bonam et utilem materiam habens eam
quandoque aliquoties praedicat, et in eodem loco, et in diversis. In
hoc loco prostravimus nos in oratione, et indulgentias accepimus ibi
positas. (†)


    De loco, in quo Dominus praedixit discipulis judicium extremum.

Sub praefato loco venimus in eum locum, de quo habetur Marci 13. In quo
sedit Jesus cum discipulis suis, et interrogatus ab eis de destructione
civitatis et templi, quod prae oculis habebant, dixit eis multa de
persecutionibus eorum, et de Antichristo, et de extremo judicio, et de
signis in sole, et luna, et stellis, quae habentur Lucae 21. In hoc
loco sacra vestigia deosculati sumus, et indulgentias recepimus (†).


              De loco respirationis et pausationis beatae
              Virginis in tali peregrinatione existentis.

Deinde cum paululum descendissemus, a loco sessionis Christi venimus ad
locum, in quo solebat Virgo beata Maria quiescere et pausare in actu
suae cottidianae (#B#) peregrinationis. Ex dictis enim Sanctorum,
Hieronymi in epistola cogit., Augustini, Anshelmi, Bernhardi, et beati
Vincentii in sermone assumtionis, Damasceni, habetur, quod beatissima
Virgo Maria post filii sui ascensionem singulis diebus visitavit omnia
loca sancta redemtionis nostrae, cum eximia devotione. Quamvis enim in
spiritu esset, tamen dum in carne vixit, carneis movebatur sensibus, et
ideo locorum illorum recreabatur visitationibus et novis cottidie
inflammabatur desideriorum affectibus, et tanto valentius, quanto
divinis illustrabatur intus visitationibus. Ponamus ergo ad practicam
gloriosae Virginis Mariae devotissimam peregrinationem. Supervixit
Virgo gloriosa annis XIV post Domini ascensionem secundum communem
sententiam, et tamquam peregrina annos illos transegit etiam
corporaliter transeundo de loco ad locum. Assumsit autrem tres
peregrinationes facere quam diu viveret in hoc mundo: primam annualem,
secundum mensualem, et tertiam cottidianam. Primo creditur, quod
singulis annis descendit a Jerusalem in Nazareth, et devotissime ibi
locum angelicae salutationis visitavit, rememorans ibi gaudia omnia,
quae in conceptu filii Dei habuit, gratias Deo referens, pro immenso
beneficio per eam ab ipso in loco hoc sacro toti mundo collato. Quo
expleto per viam rediit, per quam filio Dei concepto in montana Judaeae
festinavit, et Elisabeth salutavit, eique humiliter servivit in
puerperio Johannis, Lucae I. Per hanc autem viam revertens innovabatur
in ea jubilus dulcissimus mentis, et praecipue quando ad locum venit,
in quo spiritus ejus exultavit, dum: Magnificat, hymnum jucundissimum,
decantavit, ex quo puer clausus in utero excitatus in jubilum
assurexit, et exsultavit, et hoc loco visitato rediit in Jerusalem.

Secundo creditur singulis mensibus transiisse de Jerusalem in
Bethlehem, et ibi intravit speluncam, in qua huic mundo lumen aeternum
effudit, Jesum Christum Dominum nostrum. Quantum autem gaudium in hoc
loco habuerit, quis enarrare valebit? Loco enim indulgentiarum
plenariae remissionis, quas alii peccatores ab hoc loco deportant, ipsa
reportavit cum augmentatione meritorum plenariam animi illustrationem
et consolationem. O, quam suavis et utilis commutatio!

Tertio singulis diebus loca sanctissima in Jerusalem et per circuitum
visitare studuit. Mane enim, appropinquante aurora, communicata a
Johanne in monte Syon Domini, cum suis virginibus exivit, et coenaculum
illud grande stratum ultimae coenae ingressa contemplabatur immensa
dona ibi humano generi collata, et mysteria profundissima intuebatur,
sessionis filii sui deosculabatur locum etc. Et inde progressa domum
Annae intravit pontificis, et ibi fusis precibus Caiphae curiam
ingressa non absque moerore considerabat filii sui in eadem domo
molestias perpessas. Deinde de monte Syon civitatem egressa montem
Calvariae ascendit, et accedens rupem crucis ipsamque complexa dulcius
deosculabatur, compassa dulcissimo ibi Crucifixo, et congratulabatur
non minus dulcissimam devotionem redemtis. Ex inde hortum monumenti
Domini ingressa ad (#154 A#) locum venit, ubi corpus Domini sui et
filii inunctum fuit et aromatibus conditum, et ibi prostrata lapidem
osculo deosculabat, et citius inde surgens ad monumentum Domini venit,
et specum ingressa tumulumque complexa ineffabili gaudio ibi
replebatur. Ab his vero locis semota de monte Calvariae descendit
contra civitatis portam, et in via non immemor filii sui, quando per
eam gravi cruce oneratus fuit eductus, et in locis, ubi viderat filium
vel sub crucis onere cadere, vel aliqua singulari injuria vexari,
prostrata orabat. Et ita urbem per portam judiciariam ingressa, in
praetorium Pilati ascendit, et loca flagellationis et coronationis
deosculata gratias egit. Et egressa in domum Herodis ivit, deosculata
ibi sui filii vestigia. Ab hac in templum Domini ascendit, et
orationibus ibi fusis ab alia parte templi reexivit et ad portam auream
venit, ibique ingressum filii sui in die palmarum contemplata fuit, per
quam ut exiit, in vallem Josaphat descendit, et in ea preces pro toto
genere humano fudit, quatenus securi astare tremendo judicio mereantur.
Sciebat enim, quod in illo judicio nullae preces, nec suae,
admitterentur. Ideo praeoccupabat ibi judicem precibus; quo facto
transivit torrentem, et locum suae propriae sepulturae secum euntibus
ostendit, et specum ingressa ineffabili gaudio replebatur, pro eo, quia
sciebat, quod in hoc loco primo perfectae fruitionis gaudium esset
habitura, et stolam gloriae animae et corporis ibi induenda, et de hoc
saeculo nequam eripienda, et super choros angelorum exaltanda[TR290]
etc. Deinde sepulchrum relinquens, et parum sursum tendens, specum
intravit, in qua Dominus Jesus trina vice in maxima anxietate existens
oravit; ibi et ipsa agoniae suae memor genua flexit ad vestigia genuum
filii sui, diutius et devotius in oratione perstitit. Demum hortum et
praedium Gethsemane ingressa loca captivationis filii sui
deosculabatur. Ab hoc loco a valle se avertit et ecclesiam montis
Oliveti petit. In loco autem, ubi Dominus Jesus flevit videns
civitatem, et ipsa se contra civitatem vertit, ejusque calamitates
miserabili gemitu et compassione deflevit. Et inde ascendens in
Galilaeam montem et villulam venit, ibique gloriam resurrectionis filii
sui contemplabatur, et gaudium discipulorum. Finita ibi oratione venit
ambulans in jugo montis ad locum, ubi, quando ultima die
peregrinabatur, angelus ei apparuit praenuntians ei instare
emigrationis tempus. Ab hoc loco progressa venit ad locum ascensionis
filii sui, et ibi impressa saxo manifesta (#B#) vestigia sacra
devotissime deosculabatur. Et quia locus ille erat suae actuali
devotioni singulariter proportionatus, aliquando citius eum reliquit,
ut post diutius immorari posset, et festiva ab alia parte montis
Oliveti descendit, et per Bethphage in Bethaniam venit, visitans ibi
notos, et loca, in quibus filius suus commoratus fuerat, domum Marthae,
et sepulchrum Lazari, et habitaculum Mariae Magdalenae, et domum
Simonis leprosi. Quibus visitatis rursum alta repetiit, sicut virgula
fumi ascendens gracilis et delicata, diversis iam extenuata
disciplinis, et concremata intus incendio pii amoris, et cum ineffabili
desiderio tendit festiva ad montis sancti Oliveti cacumen, unde
descenderat regrediens ad locum ascensionis Domini, ad quem tamquam iam
ad filium ascensura migrabat. Ubi dum esset, vestigia praedicta crebris
demulcebat osculis, et nunc oculos nunc manus in coelum levabat, et
multis gaudiis ibi afficiebatur ex eo, quod ibi filio suo et sibi
maximus honor fuit exhibitus, quando caro illa, quam ipsa genuerat,
super omnes coelos abhinc fuit exaltata. Hoc loco derelicto domum
redire satagebat, et montem descendit in loco, in quo apostoli
symbolum, quod ipsa eos docuerat condiderunt, ibique paululum stabat
pro fidei cultoribus orans. Inde progrediens ad locum, ubi Dominus
docuerat Pater noster, stetit, et dicta oratione eadem progressa, in
loco, ubi octo beatitudines fuerunt praedicatae, gratias egit. Et inde
in locum descendit, in quo Christus cum discipulis sedens terribilia
extremi judicii eis praedixit, et ibi oratione pro clementi adventu
fusa,[TR291] progressa ad illud domicilium venit, in quo superius in
exordio peregrinationis beatissimae Virginis Mariae dixi fuisse locum
suae pausationis et respirationis. Tempore enim vitae beatissimae
Virginis Mariae stabat ibi domicilium, in quo habitabant boni pauperes
homines, qui videntes sedulum virginis transitum ipsam invitaverunt, ut
in umbra sedens refrigerium acciperet, quae frequenter egressa resedit,
pausavit et virgineis ac delicatis membris quietem tribuit. Et quamvis
ex labore fessa et lassa non fuerit, ex privilegio, hoc tamen
privilegium ex humilitate celavit, sicut privilegium virginitatis in
purificatione, et privilegium immunitatis a dolore in suis extremis
quod etiam celavit decumbens lectulo ut infirma, ut patet fol. 105. A.
Resumtis ergo viribus, non deperditis, sed suspensis in loco praedicto,
descendit ad montis radices in vallem, et ibi visitatis sepulchris
quorundam prophetarum ad sepulchrum sui castissimi sponsi et (#155 A#)
mariti, sancti Joseph, pervenit, qui ibi in foramine petrae erat
sepultus, ante quod sepulchrum stans dulciter afficiebatur. Inde autem
transito ponte torrentis reascendit in montem Syon, ubi dum esset,
ascendit in locum, ubi discipuli et ipsa in die pentecostes Spiritum
sanctum acceperant, et ibi novo gaudio replebatur. Indeque descendit,
et sepulchrum prophetae David, patris sui, quaesivit, et hoc facto
venit in suum oratorium, quod prope erat, in quo habuit pro reliquiis,
ut pie creditur, duos magnos lapides sibi per angelos allatos a monte
Synai, unum de loco, ubi Moyses rubum ardere vidit sine consumtione: et
juxta lapidem gratias condignas egit de suae virginitatis gloriosa
conservatione; alium vero de summitate montis Synai, in quo decalogi
praecepta fuerunt Moysi tradita: et juxta hunc lapidem contemplabatur
praeceptorum eminentiam, et Deo reconciliabatur, quod per eam mundo
datus est ille, qui legem ad jota et apicem adimplevit, ut habetur
Matth. V. Hos duos lapides habuit, in quibus loca deserti Synai
visitavit, quia vere peregrina fuit. De his lapidibus vide fol. 103. B.
Ab hoc loco post orationem surrexit, et in domum rediens finem
peregrinationis suae illo die imposuit.

De domo mansionis beatissimae Mariae Virginis vide fol. 205 A. De illa
peregrinatione beatissimae Mariae Virginis dicit Odilio, antiquus
ecclesiae doctor: si scire volumus, quid beata Virgo post ascensionem
Domini egerit? Sine dubio loca nativitatis, passionis, resurrectionis,
ascensionis, frequenter visitabat, et in eis lacrymas fundebat, et oris
sui sanctissimi oscula imprimebat. Et beatus Hieronymus in sermone de
assumtione sic dicit de eadem peregrinatione: fortasse prae nimio amore
in loco, in quo filius ejus natus, mortuus et sepultus, credimus
interim habitasse, per quae loca piis pasceretur interius amor
obtutibus, quia hoc habet impatiens amor, ut, quod desiderat, semper
invenire se credat. De hac etiam peregrinatione loquitur Antonius, in
Summa 4. Parte Tit. XV. Cap. 43. §. 2. Ambo tamen credunt, quod
peregrinatio illa beatae Mariae Virginis magis intelligenda sit
secundum spiritum, quam secundum locum. Sed per hoc non negat, eam
etiam secundum locum peregrinatam fuisse, in qua peregrinatione multum
meritum acquisivit. Quolibet enim motu liberi arbitrii merebatur, ideo
in omni actione merebatur. Cujus prima ratio est: intellectus semper
rectus est, nisi quando se immiscet phantasticis, et deducitur ab eis.
Sed intellectus beatae Virginis fuit mundissimus a phantasiis
inutilibus; ideo peregrinando merebatur. Secunda ratio: ubicumque ratio
non potest in discernendo errare, et voluntas non potest eligere multa,
sed eligit ultimum et optimum; utrumque horum fuit in beata Virgine;
ideo dicitur Lucae X.: optimam partem elegit sibi Maria etc. Tertio:
Apostolus 1. Cor. X. dicit sive (#B#) manducatis sive bibitis, sive
quid aliud facitis, omnia in gloriam Dei facite. Hoc absolute nullus
Sanctus servare potuit, nisi beatissima Virgo Maria, quae omnibus
liberi arbitrii motibus virtuose semper imperavit et meruit. Unde
Odilio dicit: Unum pro certo scimus, quod omnis Mariae actio semper
fuit intenta in Domino. Unde Jeronymus in sermone de assumtione dicit:
puto quidquid cordis est, quidquid virtutis humanae, si totum adhibeas,
non sufficiat, ut cogitatio valeat, quanto indesinenter cremabatur
ardore pii amoris, quantum movebatur replere Spiritu sancto coelestium
secretorum incitamentis, dum revolverat animo cuncta, quae audierat,
quae viderat, quae cognoverat. Ex quibus patet, quod meritum
beatissimae Virginis Mariae est inexplicabile, quod in peregrinatione
sua conquisivit. Sed videtur, quod beatissima Virgo Maria peregrinando
de loco ad locum, quamvis opus virtute exegerit, melioribus tamen
exercitiis occupari potuerit, imo debuerit. Cum Apostolus dicat 1. Cor.
12.: animarum charismata meliora. Et 1. Tim. IV.: corporalis
exercitatio ad modicum utilis est, pietas autem ad omnia valet. Potuit
ergo illam corporalem exercitationem dimittere, et se in pietate purae
contemplationis et quietis occupare. Notum enim est, quod evagantes
corporaliter distrahuntur mentaliter. Ad hoc dicendum, quod beatissima
Virgo Maria hoc singulare privilegium habuit, quod simul et simul
activam et contemplativam vitam exercebat, quod nulli umquam concessum
est. Aliis enim vita activa, aliis contemplativa datur; aliis utrumque,
sed alternis vicibus, ut Apostolis. Sed beatissimae Mariae Virgini
utraque est data pro eodem momento, ut videlicet infans foris ab ea
aleretur, et divinitas intus contemplaretur; et ut de loco ad locum
migraret, et tamen in fine intento immobilis persisteret. Dicunt enim
praecones devoti beatae Virginis, quod ipsa in illo devotionis affecto
fuerit continue, ad quem aliqui maximi Sancti raptim et ad momentum
temporis rarissime admittuntur. Insuper, ut dicit Albertus, cottidie
communicavit sacramento eucharistiae, sicut patet fol. 107. A. In quo
tantam mentis soliditatem accepit, ut visa vel audita eam nequaquam
distrahere possent. Singulis enim diebus, antequam peregrinationem
aggrederetur, Missam audivit, et communicata fuit cum ferventissima
devotione, et in hoc fervore spiritu agebatur, Dei magis, quam proprio.

Ex alio videtur quod beatissima Virgo Maria non debuit cottidie in
publicum procedere, ne cui esset vel fieri posset caussa ruinae.
Credendum enim est, ipsam fuisse pulcherrimam etiam corporaliter, cum
de ea Spiritus sanctus dicat: tota pulchra es, et macula in te non est,
nec annositas ipsam deformabat, aut labor vitae regularis. Ad hoc
dicendum est, quod aspectus Virginis neminem scandalizare potuerat.
Tradit enim sanctus Bonaventura, hoc se habuisse a Judaeorum fideli
narratione, quod nullus ex aspectu gloriosae Virginis Mariae, quamvis
esset (#156 A#) pulcherrima, nimis urebat aut inflammabatur ad foedam
carnis concupiscentiam, sed eam in aspiciente potius exstinguebat ille
divinus aspectus, quasi frigidus quidam ex oculis ros virgineus
aspiraret vel efflueret a mente sua castissima, sicut enim ex adverso
de peccatrice ac petulanti muliere accenditur. Adhuc videtur, quod
processus cottidianus beatissimae Virginis Mariae in publicum fomitem
majoris invidiae ipsis invidis Judaeis monstrare potuerit. Erant enim
propter filium inimici matris saevissimi, et dum eam viderent per
civitatem transire, concitabantur forte indignatione et ira. Ad hoc
respondeo ex praecedenti. Sicut enim aspectus ejus ignem
concupiscentiae exstinguebat, sic ignem et flammas invidiae, irae,
rancoris mitigabat, et omnis eam aspiciens furorem crudelitatis et
indignationem perdidit, et pietate et reverentia movebatur in eam. Unde
tamquam potens, virtuosa, honorabilis et amabilis domina ab omnibus
venerabatur. Ideo dicitur Sapientiae 24.: sic in Syon firmata sum, et
in civitate sanctificata, similiter requievi et in Jerusalem potestas
mea et radicavi in populo, alios scilicet affectus, pias intentiones
etc. Unde cum etiam in filium suum dulcissimum saevirent Judaei, nemo
Virgini molestus fuit. Nec credendum est pictoribus, qui deductionem
Domini Jesu depingunt cum cruce, et quosdam percutientes caput Virginis
et cum pedibus eam trudentes. Ideo attendendum est illud Horatii:
pictoribus atque poetis quodlibet audendi semper fuit aequa potestas.
Et tantum de peregrinatione beatissimae Virginis, quae volui nostro
evagatorio inserere, ut evagatio mea videretur majorem excusationem
habere. Igitur in loco pausationis beatissimae Virginis Mariae
consedimus et nos ad respirandum et pausandum post orationem ibi
factam, et indulgentias accepimus. (†)


                De pyramide Josaphat, a qua tota vallis
                      denominatur vallis Josaphat.

A loco pausationis beatissimae Virginis Mariae consequenter descendimus
usque ad montis radices, et ad montis radices descendimus contra
austrum, habentes ad sinistram olivarum montem, ad dextram vero
torrentem Cedron, et supra in alia parte torrentis in monte civitatem
sanctam. In descensu autem venimus ad pontem torrentis, quem tamen
praeterivimus, derelinquentes eum. Interea ad titulum cujusdam pretiosi
sepulchri venimus in modum turris excisum ex integra petra montis.
Inciderunt enim ipsius montis promontorium, tantum stare sinentes
quantum ad pyramidem pertinebat, per circuitum rupem excidentes ita,
quod pyramis derelicta sola stat, ac si esset a fundamentis ibi
aedificata arte caementariorum, cum tamen de rupe montis sit, et ab
initio mundi ibi steterit. Et habet per gyrum pyramis haec XVI cubitos
magnos, et in (#B#) altum habet forte tres, et habet capitellum acutum
sursum, cum culmine sicut turres, et sub culmine est cavata, et
fenestrae sunt incisae, ita quod in parte posteriori potest aliquis
sursum se trahens per fenestram in ipsam pyramidem intrare, sicut et
quodam die solus existens feci, volens videre, quid esset intus. Haec
pyramis est facta pro sepulchro alicujus magni regis et hominis
potentis, sed pro quo sit facta, variae de hoc sunt recitationes.
Quidam dicunt, quod Salomon rex sponsae suae aethiopissae, filiae
Pharaonis, eam pro sepultura ei excidi fecerit, et quod ipsa in ea
sepulta fuerit. Huic etiam Canticum Canticorum depromsit, et templa
idolis ejus Moloch et Chamos aedificavit, et multa etiam usque ad
contemtum Dei propter eam fecit, et in fine hoc gloriosum sepulchrum ei
excidit. Alii dicunt, et est iam vulgata opinio Sarracenorum et
Christianorum orientalium, quod Absolon, filius David, pro sui
sepultura sibi petram hanc incidi fecerit. Hoc fundatur 2 Reg. 18. Sed
quia parentem suum persecutus fuit, et miserrime interiit, trans
Jordanem alibi sepultus fuit. Propter hoc consuetudo est, quod omnes
pueri, qui juxta hanc pyramidem pertranseunt, sive sint pueri
Judaeorum, Sarracenorum, aut Christianorum lapides de terra tollunt, et
contra pyramidem projiciunt in ipsum, jactantes et lapides mittentes
Absaloni maledicunt, eique de mala morte insultant, signum
detestationis paternae inobedientiae. Et si qui habent in Jerusalem
puerum rebellem, ducunt ipsum in vallem Josaphat huc ad pyramidem, et
cogunt eum verbis et verberibus projicere lapides contra eam, et
Absaloni maledicere, recitantes ei excessum et mortem Absalonis. Et
illa est puerorum efficacissima correctio in Jerusalem. Unde propter
frequentes puerorum lapidum projectiones jacent juxta pyramidem magni
acervi lapillorum, et nisi lapilli interdum removerentur, dudum fuisset
obtecta lapidibus. Alii dicunt, quod Josaphat, rex Jerusalem, hanc
pyramidem fecerit fieri pro sui sepultura. Quod ego non credo, quia
fuit vir sanctus, imitator virtutum patris sui David, a quo sicut in
vita non discrepavit, nec in sepultura ab eo separari quaesivit. Unde
tertio et ultimo dicitur, quod mortuus Josaphat sepultus est in
sepulchro patris sui, in civitate David. Et ideo aliter dicendum
videtur, quod Josaphat fuit vir magnificus, et multa mirifica opera
fecit, inter quae et hanc pyramidem pro magnificentia et pro miraculo
excidi fecit, et tantum nomen ex hoc acquisivit, quod ipsa vallis tota,
quae prius dicebatur vallis Cela, postea ab omnibus nominaretur vallis
Josaphat usque in hodiernum diem propter hanc pyramidem. Circa hanc
pyramidem nullae sunt indulgentiae; ideo ea visa ad alia nos
convertimus.


              Sepulchrum Joseph sponsi Mariae Virginis, et
                         Sancti Simeonis senis.

Porro ad dextram pyramidis sunt duo foramina in pariete rupis, et
dicunt esse duo sepulchra. In uno sepultus fuit Joseph, sponsus
beatissimae (#157 A#) Virginis Mariae, et nutritius Jesu Christi. In
altero Simeon senex ille, qui Dominum in ulnas accepit, et: nunc
dimittis, hymnum cantavit, ut dicitur Luc. 2. Ante illa sanctorum
monumenta nos prostravimus, et orationibus dictis indulgentias
accepimus (†). Quantae autem sanctitatis[TR292] et eminentiae hi duo
viri fuerint, evangelica tradit veritas, praecipue tamen de sanctissimo
Joseph nulli dubium, quin singularissimis[TR293] gratiis privilegiatus
fuerit et meriti singularis apud Deum exstiterit, ut tantum thesaurum
in commissis acceperit. De cujus laude vide in Alberto: supermissus
est, in eo loco, ubi dicitur: desponsata viro, cui etc. Et in Gersone,
in sermone de nativitate, de beata Maria Virgine et incarnatione
Josephina. Nec credendum est in hoc pictoribus, qui Joseph ipsum
depingunt parvum hommuncionem decrepitum, incurvatum, baculo sustentum,
canum et prorsus inutilem pro nutricatione tam Virginis quam filii.
Fuit autem vir potens viribus, fortis laborator, maturus, aetate
mediocris, et ante desponsationem Virginis fuit virgo, et post ita
incorruptus permansit. De his vide Gersonem in sermone praefato.


             De sepulchro Zachariae prophetae, et de aliis
                  sepulchris et Sanctorum habitaculis.

De his sepulchris abscedentes ad aliud monumentum venimus petrae
incisum. Et hoc dicunt esse sepulchrum sancti Zachariae, prophetae,
filii Barachiae, quem Judaei occiderunt inter templum et altare, sicut
Christus eis objicit, Matth. 23. Ibi ergo flexis genibus prophetae
patrocinia imploravimus, et indulgentias recepimus (†). Et surgentes
consequenter super torrentem descendimus, et in latere montis Oliveti
parietibus petrarum multa habitacula et cellulas incisas
pertransivimus, in quibus olim devoti et religiosi Christiani
habitaverunt. Est enim mons Oliveti in sua radice petrosus, et
concavitatibus rupium repletus; quae concavitates fuerunt veterum
sepulchra. Postea vero fuerunt monachorum et Sanctorum habitacula, nunc
vero sunt tam a mortuis quam a vivis desolata, nisi quod in aliquibus
habitant quidam infelicissimi homines infideles, qui propter eorum
infidelitatem nullibi alias possunt vivere inter homines. Has cellulas
intuebamur cum admiratione de Sanctorum praeteritorum sobrietate, qui
amore Dei et terrae sanctae affectione inter mortuorum monumenta se
concluserunt et in parvis cavernis se continuerunt. Indignabamur autem
nobis ipsis, quod in magnis palatiis et spatiosis et ornatis
monasteriis taedet nos stare, quia et Dei amore tepescimus et in
coenobitica vita deficimus.


   De specu S. Jacobi Apostoli, in quo latitavit in captione Domini.

Interea dum ulterius descendissemus, in unam grandem speluncam venimus,
multis laboribus rupibus incisam, multa habens penetralia tenebrosa, et
cavernas supra et infra, et foramina tamquam fenestrae sunt in
superioribus habitaculis incisa. Dum (#B#) autem in hoc specu
deambularemus, venit mihi in memoriam, similem vidisse per omnia in
Suevia prope Gamundiam, quem nominant Eberstein. Si quis eandem videt,
vidit et illam, nisi quod illa est major et profundiorem habet
cavernam. In hunc specum capto Domino confugit S. Jacobus minor, et in
eo latuit, vovitque, mortuo in cruce Domino, ut dicit Josephus et
Hieronymus de viris illustribus, se non comesturum, donec videret
Dominum a mortuis surrexisse. In die ergo resurrectionis Dominus ad eum
in hunc specum venit et cibum eimet ministravit. De hoc Apostolo vide
supra fol. 106. A. Post necem vero Apostoli corpus ejus in hunc specum
fuit deportatum, et ibi sepulturae traditum. Unde ex tunc locus coepit
a Christi fidelibus venerari et visitari usque in hodiernum diem. Qua
propter Dominus Sixtus IV. indulgentias plenariae remissionis ad locum
illum posuit, quae fuerunt in mea prima peregrinatione primo
promulgatae, et bulla plumbea in loco poenitentibus omnibus peregrinis
lectae. In illo ergo loco procidimus, et dictis orationibus in
processionali terrae sanctae signatis indulgentias (††) plenariae
remissionis accepimus cum devotione. In quodam peregrinali libello
legi, quod hic locus quondam fuit datus fratribus Ordinis
Praedicatorum, qui ibi ecclesiam et claustrum fecerunt, et petram
cavantes antra profundiora fecerunt, et ad tempus ibi habitaverunt.
Tandem propter infidelium insultus et frequentes depraedationes et
invasiones inde emigrare et locum deserere compulsi sunt, et ita
ecclesia et officinae et omnia fuerunt in nihilum redacta. Hunc locum
post peregrinorum recessum crebrius adii, et horas meas in eo legi,
antra eius diligentius lustravi, et nonnumquam videbatur mihi, quod
interessem conventui fratrum, et ex corde laetabar. Sed dum me converti
ad miserabilem loci desolationem, moestus sedebam. Congruus autem valde
erat hic locus pro fratribus Praedicatoribus, et hodie locus aptissimus
esset, si caetera essent paria, ut in eo habitarent fratres, propter
plures caussas. I. Propter illum eximium praedicatorem, cui ille specus
confectus est, h. e. propter sanctum Jacobum Apostolum, qui in actu
praedicationis existens et veritatem praedicans de cancellis fuit
praecipitatus, et claudus factus. Sed nec sic a praedicatione cessavit,
donec de templi pinnaculo projectus obiit, et de Jerusalem huc portatus
et sepultus fuit. Quis autem sepulchrum tam constantis praedicatoris
Dei possideret, nisi fratres, quorum initium, medium, et finis et nomen
est praedicare? Ob hoc in nostri Ordinis initio tradita fuit ecclesia
S. Jacobi Parisinis, ubi usque hodie insigniorem conventum habemus
trecentorum fratrum et studium magnum, unde in illis locis nominantur
fratres praedicatores, fratres S. Jacobi.

II. Quare hic locus fratribus praedicatoribus congruit, est ratione
virtutum et constantiae illius Apostoli. Fuit enim virgo perpetuus et
vita totus (#158 A#) apostolicus, et devotissimus, ut patet fol. 106.
A., quae omnia congruunt praedicatoribus.

III. Ratio montis Oliveti, qui mons, ut dictum est fol. 151.,
illustratur luminibus templi Domini et solis et olei et ecclesiarum
lampadibus. Sic Ordo Praedicatorum dicitur mons luminum, quia
illustratur scientia theologicali, quae a templo Dei procedit, et
scientia morali, quae de sole splendet, et naturali, ex propria
industria veniens, quam designat oleum in ea crescens, quod est
nutrimentum luminum, et scientia experimentali, quae in lampadibus
ecclesiarum designatur.

IV. Ratione torrentis, in quem immunditiae omnes de civitate eductae
projiciuntur, et in eo consumuntur et deducuntur: ut patet fol. 150.
Sic omnis mundi immunditia sapientia praedicatorum tollitur, Prov. 18:
aliqua profunda verba ex ore viri, et torrens redundans fons
sapientiae. Sacra etiam Scriptura torrens redundans, de quo debet
praedicator bibere, juxta illud Psalmi: de torrente in via bibet etc.
et illud: torrente voluptatis potabis eos etc.

V. Ratione cedrorum, qui juxta torrentem crescebant. Cedri enim semper
virent, celsae sunt et habent lignum imputribile. Sic praedicator habet
virorem castitatis, altitudinem paupertatis, et imputribilitatem
obedientiae in tribus votis.

VI. Ratione situs loci congruit praedicatoribus. Est enim locus in
valle, et extra civitatem, et prope urbem. Sic praedicatores semper
debent manere in valle humilitatis, extra mundi tumultum, prope
homines, quos verbis et exemplis aedificent.

VII. Ratione asperitatis. Est enim locus ille in petris, durus et
asper. Sic vita praedicatoris debet esse in asperitate et corporis
castigatione, ut in servitutem redigatur, ne forte, cum aliis
praedicaverint, ipsi reprobi habeantur; ut fecit Apostolus 1. Cor. 9.

VIII. Locus est solitarius, studio et contemplationi aptus, quae
conveniunt praedicatori bono et utili, et non bene in tumultu aguntur.

IX. Locus est satis arctus et strictus, designans mentem,
recollectionem, et recessum ab evagationibus variis.

X. Locus est proximus monti oliveti,[TR294] monti offensionis, et monti
Syon, et valli Hennon, et agro Akeldamah. In quibus notatur materia
praedicanda, ut praedicet vel de monte oliveti, de virtutibus; de monte
offensionis, de vitiis; de Akeldamah, de morte; vel de valle Hennon, de
Gehenna aeternae damnationis. Vel debet praedicare montibus et
vallibus, hoc est, sapientibus et insipientibus debitor esse debet, ut
Apostolus Rom. 1., vel contemplativis et activis; vel religiosis et
saecularibus; justis et peccatoribus; bonis et malis. Et tantum de hoc.


        De ponte torrentis Cedron, et de transitu pontis sursum.

Specum illum, eo perspecto, exeuntes non amplius descendimus, et via,
qua veneramus, reversi sumus usque ad pyramidem (#B#) Josaphat, juxta
quem pons lapideus, arcuato opere factus, torrentem transmittit. Ad
pontem ergo illum accessimus, et ante eum in oratione positi
indulgentias (††) plenariae remissionis accepimus. Tradunt enim
historiae Graecorum, et Magister in Spec. Hist. hujus facti meminit,
quod dum Salomon domum saltus Libani aedificaret, venit artificibus ad
manum quoddam lignum, truncus, quem ad nullum locum poterant aptare, et
eo abjecto quidam trabem ipsam traxit deorsum in torrentem, et
peditarium pontem super torrentem ex eo fecit in hoc loco. Dum ergo
regina Saba, quae et Sibyllarum una fuisse dicitur, ibi cum rege
pertransire vellet, videns lignum obstupuit, et cadens in torrentem
adoravit, et crucis mysteria regi reseravit, dicens: hoc lignum
Salvatoris crucem futurum. Propter quod Salomon trabem inde tulit,
eumque prope templum visceribus terrae immersit, ut patet fol. 140. B.
Et loco trabis ablati fecit fieri pontem lapideum, et per hunc pontem
saepe Dominus transibat cum suis discipulis, quando vel voluit ire in
montem Oliveti, vel in Bethaniam, et per eum fuit ductus in domum
Hannae. Per hunc locum etiam torrentem Cedron transivit nudis pedibus
cum universo populo rex David, quando fugit de Jerusalem a facie
Absalonis, filii sui. Et ibi etiam steterunt sacerdotes cum arca
Domini, donec universus populus pertransiret, ut habetur 2 Reg. 15. In
hoc ergo loco cum gravitate pontem sanctum transivimus, et per clivum
praecipitem sancti montis Syon ascendimus, per quem est Dominus Jesus
ligatus ductus de horto in domum Hannae pontificis. Cum autem ad montis
sancti cacumen venissemus, condiximus nobis, quod non obstante
calidissimo die, facto prandio, vellemus caetera nondum a nobis
visitata in circuitu montis Syon loca visitare et videre. Et ita
milites festinabant ad hospitale S. Johannis ad capiendum cibum, nos
vero religiosi intravimus Conventum fratrum et cum eis refecti sumus.


            De visitatione locorum sub monte Syon, et primo
                    de fonte Mariae Virginis beatae.

Finito prandio convenerunt peregrini, qui robusti erant, ad ulterius
peregrinandum et ad laborandum. Est enim non parvus labor, sic de
loco[TR295] ad locum peregrinari, ut patet fol. 96. B. Congregatis ergo
nobis descendimus de monte Syon in aquilonari parte montis per viam
longam, et viam, per quam prius ascenderamus, ad dextram reliquimus.
Porro in ipso montis Syon clivo venimus ad specum quandam, ad unam
terrae voraginem patentem, per cujus os ingressi in viscera terrae
descendimus sine gradibus in arena, et quia de lumine solis umbrosum
locum intravimus, nihil vel parum videre poteramus, nam oculorum
istiusmodi natura est, ut post solem umbras intrantibus coeca omnia
videantur. Porro nobis descendentibus (#159 A#) in specum, ascendit
contra nos de profundo rapido cursu quidam Sarracenus saevus, cum
magnis clamoribus stomachando mirabiliter, iram animi sui voce, vultu,
et brachiis ostentans, et repellere nos de specu nitebatur, ne ad aquas
descenderamus. Sed quia ipse solus fuit, et nos multi, non eum
curavimus, sed continue descendimus, ipse vero ingeminavit clamores, et
acuit suae iracundiae mores, et si habuisset saltim baculum, nos omnes
efugasset. Videns autem Sarracenus ille, quod eum non curavimus, vertit
se ocius, et omnes descendentes praecurrit, et prior ad aquas venit, et
posuit se super marginem fontis, et modis omnibus aquam haurire
volentibus resistebat, et accedere volentes retrudebat, repercutiebat,
et retrahebat. Quidam autem miles Lombardus de Mediolano peregrinus
accessit audacter ad Sarracenum, per brachium arripuit, et a fonte
avulsit violenter. Sarracenus autem ex hoc in ira accensus contra
militem illum insurrexit, eumque pugnis percutere coepit, et miles e
contrario pugnis se defendit, repercutiens eum, quia neuter habebat
arma, et tanta iracundia in se exarserunt, quod nisi peregrini eos
separassent, unus alterum discerpsisset. Videns autem Sarracenus, quod
vindictam intentam in militem facere non posset, festinate coepit
sursum currere, volens adjutores super nos inducere, nos autem eum
tenuimus, licet plurimum clamantem et renitentem. Eramus enim in magno
periculo, si de manibus nostris evasisset, et male contenti fuimus de
milite. Post multa autem certamina verborum aliqui milites enodantes
bursas Sarraceno illi denarios aliquos ostenderunt, ut maneret et a
clamoribus cessaret; et peregrino, qui eum percusserat, pacem
promitteret. Quid plura? mox ut vidit denarios, mutatus est in virum
alterum, nam vultus ejus serenatus fuit, et vox blandior effecta, et
mores mitigati, totumque se obtulit cum hilaritate ad nostra obsequia,
et qui prius mitigari nec verbis nec verberibus nec multitudine
peregrinorum poterat, visis denariis ad obsequendum se parat, quia
inquit Salomon Eccles. X.: pecuniae obediunt omnia. Accepta ergo
pecunia descendit in hiatum, et omnibus aquam hausit et liberaliter
tribuit. Cumque omnes de aqua illa clara bibissemus, ascendimus sursum,
et dictis ante os speluncae orationibus indulgentias accepimus (†). Est
enim fons ille fons Virginis gloriosae: dicitur enim, quod die XL.,
quando cum puero Jesu de Bethlehem venit cum Joseph, ut puerum Jesum
praesentaret in templo, in hiatum hunc descendit, et ibi hospitata
fuit, quia in civitate hospitium non habuit, sicut nec in Bethlehem nec
juxta templi atrium manifeste manere cum aliis pauperibus voluit, quia
Herodem timuit. Percrebuerat enim fama de nato rege, propter quem
Herodes turbatus fuit et omnis Hierosolyma cum ipso. De ponte autem
illo poterat secrete ad portam auream ascendere, et sine nota puerum
Jesum inducere (#B#) in templum, et perficere ea, quae spectabant ad
legem purificationis; sicut et factum fuit: nemo enim affuit, nisi qui
Spiritu sancto instigati fuerant, ut illa hora adessent. Insuper quando
singulis annis in Pascha in Jerusalem venit, in isto hiatu mansit, et
dum peregrinaret, hic transibat, et circa fontem refocillabatur.


          De petra mirabili scissura rupta in passione Domini.

Expletis peregrinalibus officiis juxta fontem gloriosae Mariae Virginis
ulterius processimus et montem Sion gyravimus contra australem ejus
plagam euntes, et ibi vallem Siloe ingressi contra occidentem venimus
ad rivulum aquarum, quae contra vallem Josaphat cum silentio transeunt;
ut dicitur Jesaiae VIII., de aquis fontis Siloe sine strepitu et
sonitu. Per illum ergo rivulum ascendimus, qui decurrit ad latus montis
Syon, et ad locum venimus, ubi de rivulo consurgit petra alta, quasi
pes montis Syon, et illa petra habet a summo usque deorsum magnam
scissuram, ita, quod homo potest sine pressura intrare rupturam rupis.
Dicunt autem, hanc scissuram in passione Domini factam, sicut dicitur
Matth. 26.: et petrae scissae sunt. Transilivimus ergo rivulum, et per
rupturam ingressi sumus, usque quo propter umbras ulterius procedere
amplius ausi non fuimus.


      De natatoria Siloe, in qua se lavit coecus et visum recepit.

De ruptura petrae exeuntes, et fluviolum Siloe transilientes ulterius
contra rivum ascendimus usque ad natatoriam[TR296] Siloe, ad quam
natatoriam misit Jesus Celidonium, coecum a nativitate, ut lavaretur.
Et lavit, et visum recepit, ut dicitur Joh. IX. Haec natatoria nihil
aliud fuit, nisi quoddam stagnum, factum sub fonte Siloe, in quod
colligebantur aquae fluentes de fonte, circumseptum lapidibus et terra,
sicut apud nos faciunt piscinas. In illa natatoria nunc nulla est aqua,
quia rivus in eam non fluit, sed ad latus ejus pertransit descendens.
Quidam Sarracenus nunc plantatum habet hortum olerum inter muros
natatoriae, et quaedam arbores in ea creverunt. His tamen non
obstantibus locum ingressi sumus, propter Christi antiquum miraculum
ibi factum, et oratione dicta indulgentias recepimus (†). In quodam
peregrinatorio legi, quod in illa natatoria se lavit Bethsabea, uxor
Uriae, quando eam vidit David ex adverso domus suae, et concupivit, ac
tulit. Sed hoc ego intelligere non possum, cum non possit esse
prospectus de monte Syon ad fontem Siloe, et cum in textu 2. Reg. XI.
dicatur, quod mulier lavit se ex opposito domus regis in suo solario.


          De origine, ex qua emanat fons Siloe sub monte Syon.

(#160 A#) A natatoria illa egressi aquaeductum rivi secuti sumus, et ad
fontem Siloe, ubi de monte Syon manat, venimus. Porro per illam viam
ascendendo sursum super rivum aquarum Siloe mirabamur de colore turpi
et abominabili ipsius aquae. Sed postquam ad originem venimus, quae
caussa turpis coloris fuerit, experti sumus. Nam quidam Sarracenus,
cerdo, in ore voraginis, ex qua aqua effluit, stabat et pelles sive
cutes recenter de animalibus distractas intingebat et pedibus
comprimebat, ex quo aquae reddebantur sordidae et cruorosae, et ideo
sub cerdone nullus bibere poterat, nec faciem lavare. Cumque ad
cerdonem venissemus, voraginem ingressi sumus in montem, quia altum et
profundum hiatum habet, sed non latum, ex quo effluit de terrae
penetralibus aqua, et ibi super cerdonem bibimus et oculos lavimus in
memoriam miraculi in hac aqua facti in coeco nato, ut Joh. 9. Dicunt
vulgares, quod quicunque oculos laverit ex fonte isto, quod dolorem
oculorum non patietur amplius. Tantam autem fidem adhibeo huic dicto,
sicut cum dicitur, quicumque balneatus in Jordane fuerit, post lotionem
non senescit. Cum magna ergo compressione stetimus in terrae hiatu, in
scissura montis, et erat clamor magnus peregrinorum; primi clamabant
propter sequentium importunitatem, et ultimi propter praecedentium
tarditatem, medii vero propter pressuram utrorumque clamabant, et fuit
multa impatientia ibi, non enim poteramus in hiatum aliter intrare,
nisi distentis cruribus, et pede uno in una parte rivuli, et alio in
altera locato transire poteramus [et] in aqua ascendere, quia omnes
pretiosis calceamentis fuimus calceati, quae ad aquae tactum
corrumpuntur; multi tamen in ipsum rivulum totaliter detrusi fuerunt.
Expediti ergo de hiatu exivimus de ore speluncae, et exportavimus in
scutellis et flasconibus nostris aquam sacram pro his, qui in hiatum
ingredi non poterant; propter praedictas enim pressuras mulieres
peregrinae, sociae nostrae, non introiverunt, sed cum quiete et pace
foris sedentes manserunt in sua devotione, quibus aquam ministravimus
(††). Et cum omnes simul extra essemus, orationes praescriptas legimus,
et indulgentias plenariae remissionis habuimus (††).


                  Descriptio fontis et aquarum Siloe.

Ex praedictis patet etiam loci illius aliqualis descriptio; tamen illud
notandum est, quod fluxus illius aquae perficit insigne perpetui
miraculi, ex eo, quod non jugiter fluit, sed interpolatis diebus in
hebdomade tribus (#B#) aut quatuor diebus, aliquando pauciores emittit
aquas, aliquando nullas penitus, aliquando copiose ebulliunt aquae. Ego
quandoque vidi voraginem siccam, quandoque paucis aquis fluentem, et
nonnumquam adeo repletam aquis, quod nemo poterat hiatum intrare.
Singularem enim oculum ad hoc habui, et saepe solus mane ante solis
ortum descendi ad videndum rem. Nam fluxus ille inaequalis non ex
natura, sed ex miraculo contigit tempore Esaiae prophetae. Ezechias
enim rex Jerusalem cum audiret, quod exercitus Assyriorum veniret ad
obsidionem civitatis sanctae, obstruxit fontes et obturavit cisternas
terra et lapidibus per circuitum Jerusalem, ut inimici venientes aquam
nullam invenirent, et ita recedere cogerentur a siti, ut habetur 2.
Paralipom. 32. Ante fontem autem Siloe fecit quasi stagnum, in quo
colligerentur aquae, et civibus deservirent, qui de civitate poterant
ascendere, et aquas sursum portare poterant, et hostes ad locum venire
at aquam tollere [poterant]. Quapropter S. Esaias propheta oravit, et a
Domino impetravit, quod, quando populus de civitate descendit,
sufficientes aquas invenit. Quando autem inimici venerunt, siccabatur
fons, et nullas invenire poterant aquas. Et ideo in tanti miraculi
memoriam non semper, sed certis horis fluit. De hoc miraculo loquitur
Josephus, et Magister in Spec. Histor.

Juxta hunc fontem sepultus fuit Jesaias propheta a populo, dum eum
Manasses rex occidit. Porro destructa civitate Jerusalem per Nabuchodum
regem et dum sub Nehemia reaedificaretur, princeps pagi Maspha
aedificavit portam fontis superius in civitate, per quem populus exiret
et descenderet ad tollendam aquam, et aedificavit murum piscinae Siloe,
qui ceciderat, ut dicitur Nehemiae 2. Hos muros dejecerunt Romani in
obsidione Jerusalem, sicut et alia demoliti sunt, quas Christiani
succedentes reerexerunt, et devoti homines habitacula per circuitum
aedificaverunt, et quasi monasterium super fontem aedificaverunt, sicut
hodie patet. Nam ante fontem est stagnum, quasi balneum, et est muris
et testudinibus circumdatum, sicut claustri ambitus, et fulciuntur
arcus testudinum marmoreis columnis. Haec tamen pro parte ruerunt, pro
parte ruinam minantur. Facile esset, ruinas relevare sacri fontis, sed
nemo tangit, nec manum apponit, et ita locus de die in diem ruit, sicut
aedificia aliorum locorum sanctorum. Olim erat locus honorabilis, quia
in horto regis conclusus erat, et erat gradus de fonte usque sursum,
usque in civitatem David montis Syon, ut habetur Nehem. 3. Nec
suspicare possum, quomodo sit factum, vel qua arte[TR297] inventum sit,
quod Ezechias, rex Jerusalem, aquas fontis Siloe induxit in civitatem
sursum, sive per tam altum spatium, secundum quod dicit Nicol. de Lyra,
super Ecclesiast. Cap. 48, cum tamen (#161 A#) sint a fonte Siloe usque
sursum in civitatem ultra quadringita passuum per praeceps, et non sit
magna aquarum copia in fonte, nec decursus ejus est vehemens, adeo quod
rotas possit volvere, quibus forte possibile esset aquas sursum duci.


            De loco, in quo Esaias propheta fuit per medium
                    sectus, et de causa mortis ejus.

Fontem sanctum deinde dimisimus, et ascendimus montem Syon, et in ipso
clivo in quandam planitiem venimus, in qua una arbor densa ramis et
foliis stat, nescio cujus speciei, est utique sicut tilia. Ibi est
locus, ubi impius Manasse rex, qui Jerusalem idolis replevit et multum
innocentem sanguinem fudit, occidi fecit Esaiam prophetam pro eo, quod
eum pro sceleratis actibus correxit. Stabat autem tunc temporis in loco
praefatae arboris magna et alta cedrus, ad quam cum carnifices
prophetam duxissent, ut eum ibi occiderent, aperuit se truncus cedri,
et Esais rupturam arboris intravit, et reclusa apertione prophetam
abscondit. Rex autem nec hoc miraculo conversus arborem incidi fecit,
et prophetam extractum necavit, jubens eum lignea serra per medium
scindi. In hoc loco diximus orationes signatas, et indulgentias
recepimus (†). Quo facto sub umbra arboris consedimus et pausavimus,
conferentes de sanctitate prophetae illius ibi occisi, de quo Jeronymus
dicit, quod in sua prophetia videatur magis evangelium texere, quam
prophetiam conscribere, ideo non tam propheta, quam evangelista est
dicendus. Idcirco ejus prophetiae per adventum Domini et in nocte
nativitatis Christi tam in matutinis quam in Missis leguntur tamquam
dicta evangelica. Propter eminentiam suarum scripturarum jussit S.
Ambrosius Augustinum, noviter conversum, legere prophetam Esaiam.


             De loco, in quo ad arborem Iudas se suspendit.

Quiete finita sub praefata arbore processimus consequenter, et in
processu ostendit nobis quidam locum, ubi steterat arbor, ad quam Iudas
proditor se suspendit, et volebat nos ducere ad locum. Sed dedignabamur
eum visitare, nec pedem propter eum volebamus movere, imo et oculos
taedit nos ad eum respiciendum levare, cum nulla sit ibi gratia nec
indulgentia, sed poena, horror et ignominia. Verum contra locum
paululum stetimus, et responsorium opprobriosum contra eum legimus:
Revelabunt coeli iniquitatem Iudae, et terra adversus eum
consurget.[TR298]


            De cavernis, in quas confugerunt Apostoli capto
                       Domino, et ibi latuerunt.

Cantu maledictionis Iudae finito per clivum montis Syon descendimus in
vallem, quae dividit ipsum montem Syon a monte Gyon, et vallis illa
arcta est, et jungitur valli Siloe (#B#) mediante ea; vallem ergo illam
arctam transivimus, et ad radices montis Acheldamah venimus ex
opposito, qui mons est in accubitu montis Gyon ad aquilonem, sicut mons
Calvariae est in accubitu montis Syon ad aquilonem. Credo tamen, quod
illa pars, quae iam mons dicitur Acheldamah, propter agrum totum olim
mons Gyon sit appellata, mons scilicet et accubitus montis, sicut
contigit cum monte Syon, et cum monte Calvariae, ut dixi, et cum monte
Synai, et cum monte Oreb; nam pars inferior dicitur mons Synai,
superior vero mons Oreb; et cum monte Oliveti, in quo pars inferior ad
austrum dicitur mons offensionis, et pars superior mons Oliveti. Sic
mons ille a valle usque ad agrum dicitur mons Acheldamah, ab agro
sursum dicitur mons Gyon. Ascendimus ergo montem Acheldamah per clivum
praecipitem, et per scopulos et rupes nos sursum traximus, et in hortos
ficorum, malogranatorum, et aliorum pomorum venimus. In his hortis
erant multae rupes, elevati in altum, et parietes petrarum, in quibus
erant incisae speluncae, simplices, duplices, triplices, et
quadruplices; de quibus dixi[TR299] fol. 124. B. Has rupes et petras
antiqui pro suis sepulturis exciderunt, sicut dixi fol. 157. A. Et
postea tempore Christianorum homines terrae sanctae affecti sibi
cavernas illas pro habitaculis elegerunt, nolentes nisi in sepulchris
habitare, ut ibi cum gaudio mortem exspectarent. Et quando aliquis de
antiquis sanctis potuit sibi acquirere habitaculum tale in terra
sancta, putabat se thesaurum invenisse. Unde de illis Job. 3. dicitur:
quasi qui effoderunt thesaurum, sic gaudent vehementer, cum invenerint
sepulchrum. Ad has cavernas confugerunt Apostoli, dum a Domino de horto
recesserunt, quando ligatus trahebatur ad episcopos. Magistrum enim tam
dulcem deserere erat eis intolerabile, sequi vero impossibile, nec erat
aptior manendi locus, nisi sub terra, caverna obscura; quaerebant enim
in ipsis speluncis penetrare profundius usque ad interna, si possibile
esset, terrae viscera, ut saltim ibi invenire possent altius gemendi,
flendi, clamandi et ululandi locum. In orificiis siquidem cavernarum
consistentes non audebant altos ejulatus et clamores emittere, ne
audirentur, sed in pectore quantum valebant, retinebant clamorem cum
dolore. Et adeo ipsa pectora repleta erant moerore, et guttura, facies,
capita oris intumescebant, ora sua vestimentis obstruebant, ne gemitus
erumpentes eminus audirentur. In hoc ergo sacro loco cum compassione
processimus de caverna in cavernam, dispersique sumus per antra, et
loca tristitiae Apostolorum venerati sumus. In ipsis autem cavernis
consistentes sic peregrinus ad peregrinum colloquebatur: ecce, frater,
in hac caverna forte resedit dilectus (#162 A#) Apostolus Andreas,
plorans magistri sui calamitatem. Alius ex opposito sedens dixit: et
hic sedit apostolus Bartholomaeus, lamentans, se deseruisse dulcissimum
magistrum. E contra alter in alia spelunca dixit: et hic sessionis
locus est, in quo forte Thomas dubius cum tristitia sedit. Ex
alia[TR300] vero caverna alius peregrinos advocans, dicens: ecce, hic
duo loca simul in hoc tenebroso specu, ubi, ut opinor, sederunt duo
Apostoli simul, Simon et Iudas. Et ita jocando devoto certamine
quilibet locum attribuit apostolo illi, quem magis dilexit. In eodem
horto ingressi sumus quandam singularem speluncam, dominico sepulchro
simillimam, prout erat in suo primo statu. Circa haec loca dictis
orationibus indulgentias recepimus (†).


             De sancto agro Acheldama emto pretio sanguinis
                          Domini Jesu Christi.

Latebris discipulorum perspectis ulterius montem Acheldama ascendimus
per clivum rupium et petrarum, duram et saxosam viam, in quo ascensu
quidam milites teneri et delicati facti fuerunt impatientes, et
murmurabant pro labore itineris. Eramus enim incensi calore
vehementissimo solis; processimus tamen sursum, et super aprum sanctum
Acheldama venimus. De hoc agro habemus Matth. XXVI.: qui ante passionem
Christi dicebatur ager figuli, quia forte erat possessio cujusdam
figuli. Hunc agrum emerunt Judaei pro illis XXX. quos dederunt Judae
pro Domino Jesu, in sepulturam peregrinorum, quorum corpora ante hoc
tempus insepulta projiciebantur. In hoc ergo sacro agro in facies
nostras procidimus et orationes praescriptas legimus et indulgentias
plenariae remissionis accepimus (††). Et his peractis resedimus ad
pausandum et ad loci considerationem. Nobis sic sedentibus adscendit ad
nos quidam juvenis Sarracenus portans sportam plenam botris, de quibus
emimus, et ita super agrum manducavimus, et bene recreati fuimus.


                      Agri Acheldamah dispositio.

Ager iste Acheldamah jacet in clivo montis Gyon, ex opposito montis
Syon in parte australi. Super ipsum autem agrum est aedificium quatuor
murorum, sicut bassa turris quadrangularis, et testudo ducta per latera
operit aedificium. Habet autem illa testudo novem rotunda foramina
superius, per quae mortuorum corpora injiciuntur. Et quia in montis
declivo jacet, ideo a parte superiori, qua de (#B#) monte descenditur
contra ipsum aedificium, sine ascensu super ipsam testudinem venitur.
Testudo aedificii habet L pedes in latum, et LXXII in longum, et a
foraminibus usque ad terram in profundum sunt XXVI pedes. Nec est
aliquis alius introitus in cameram illam, nisi per illa foramina, per
quae tamen nullus ingreditur, nisi funibus submittatur. Est enim ibi
habitatio[TR301] pro solis mortuis, et credo, quod ab ea hora, qua
aedificium perfectum fuit, nullus vivus hanc cameram ingressus est, sed
qui semel ingreditur, numquam egredietur, usque ad diem judicii. Ego
posui me super ventrem, et caput intromisi, et inter ossa arida[TR302]
quinque recentia humana corpora ibi vidi. Super ipsam testudinem nullum
est nunc aedificium, sed gramina superius crescunt, quae interdum
foramina cooperiunt et improvise ibi deambulantes in ea uno[TR303] pede
incidunt. Sancta foemina Helena superaedificaverat loco ecclesiam, quam
in honorem omnium Sanctorum consecrari fecerat, in quam monachi
habitantes in latibulis Apostolorum ascenderunt, et ibi divina
celebrabant. Postea, monachis illis deficientibus, fratres
Praedicatores locum inhabitabant, et ibi Conventum habebant. Nam dum
rex Rubertus Siciliae fratribus Minoribus montem[TR304] Sion, et alia
loca,[TR305] ut superius dixi, a Soldano multo auro comparasset,
invocaverunt fratres Praedicatores pios homines, et congregata pecunia
a Soldano agrum Acheldama emerunt pro Conventu in eo construendo anno
Domini 1350, quo tempore in terra sancta fuit dominus Ludolphus,
plebanus in Suchem, qui hoc in suo peregrinali scripsit. Accipientes
autem locum ad tempus possederunt, sed propter invasiones Maurorum et
infidelium invastationes locum deserere fuerunt coacti. Fratres enim
Minores, quantum ad hoc, sunt bene provisi in monte Syon, habentes
quietum [locum] in civitate, et bene munitum altis muris et ferreis
ostiis, ut patet fol. 97. A. His tamen non obstantibus persaepe sunt in
magnis periculis propter importunas infidelium invasiones, etiam
nocturno tempore. Et nisi essent viri fortes, dudum montem Syon
dereliquissent propter periculosas invasiones illorum canum. Ideo non
erat possibile, fratres Praedicatores in loco extra urbem et non
munitum permanere, non obstante emtione et admissione Soldani, de quo
non curant infideles etc. Repulsis ergo fratribus a loco[TR306]
Sarraceni ecclesiam et alia aedificia a fundamentis eruentes
dejecerunt, demto aedificio sepulturae, quod hodie stat.

Post Praedicatores quidam graeci monachi, Calogeri, ibi habitaverunt,
sed eadem necessitate compulsi locum dereliquerunt, et sunt pauci anni
elapsi; reperi enim in atris et latibulis signa, per quae notare potui,
ibi brevi tempore habitasse homines. Ad hunc locum multotiens descendi
a monte Syon, et supra agrum sanctum horas meas legi, et optavi omnibus
votis, si possibile foret (#163 A#) ibi inter fratres vitam finire, et
ibi sepeliri. Unde in hoc loco sepulturam elegi, et petivi fratres
montis Syon, si contingeret me mori in Jerusalem, quod me non in alio
loco sepelirent, nisi in agro illo sancto, et corpus meum per foramina
injicerent. Dico pro certo, quod caeteris paribus potius vellem ibi
Conventum habere, quam in monte Syon; quia fratres possent ibi hortos
plantare, vineta et ficeta, et est locus amoenus, habens respectum ad
montem Syon, et ad vallem Siloe, et de fonte Siloe haberent aquas, quae
prope est, et respicit etiam vallem Josaphat, et montem Oliveti etc.

De hoc agro dicunt pro certo, quod corpora defunctorum immissa statim
in triduo incinerantur, et nil nisi ossa arida manent. Sic etiam dicunt
de agro sancto, qui est Romae ad S. Petrum, ad quem terra deducta est
hinc per mare, et agro illo superfusa. Sed et Pisani, dum dominarentur
in Syria, de hoc agro terram sumserunt, et implentes naves, Pisamque
ducentes sepulturam pretiosissimam fecerunt pro magnatibus terrae. In
his ergo tribus coemeteriis corpora in tribus diebus resolvuntur, quae
in aliis coemeteriis[TR307] vix in XVIII. annis ad plenum consumuntur.

Porro de triginta denariis legi quandam longam et verbosam historiam,
quae dicit, quod Thare, pater Abrahae, eos ad imperium Nini regis
cuderit, cum aliis ejusdem percussurae, et Abraham eos accipiens in
terram hanc detulit, a quo per successum Ismaeli sunt traditi, numquam
ab invicem divisi. Hos Ismaelitae dederunt filiis Jacob pro Joseph
fratre suo, quem vendiderant eis, fratres autem eos in Aegyptum
portaverunt, pro frumento exponentes eos. Et de Aegypto transmissi sunt
in Saba regionem pro mercimoniis. Hos regina Saba obtulit Salomoni
inter alia munera, qui eos in gazophylacium templi Domini injecit; hos
Nabuchodonosor cum aliis templi thesauris tulit, et Godoliae eos pro
munere tradidit, a quo in regnum Nubiae sunt transmissi. Nato autem
Domino in Bethlehem Melchior rex Nubiae obtulit eos Domino, quos beata
Virgo et Joseph cum puero fugientes in deserto perdiderunt, et quidam
pastor eos reperiens 30 annis servavit. Hic pastor audiens famam
miraculorum Domini Jesu venit infirmus in Jerusalem, et sanitate ab eo
recepta obtulit XXX Domino Jesu. Qui dum eos accipere nollet, dedit eos
templi sacerdotibus, qui eos in corbanam miserunt. Vendito autem Domino
Judae eos tradiderunt, qui poenitentia ductus projecit eos in templum,
quos accipientes sacerdotes hunc agrum pro eis emerunt, et hoc pacto
dispersi sunt ab invicem per mundum; de quibus in Rhodo unum vidi,
cujus figuram Johannes Tucher de Nüremberga accepit, (#B#) et modulo
facto plumbo fudit aequales argenteo, et suis amicis[TR308] tradidit.
Nam dum anno 1485 essemus congregati in Nüremberga ad capitulum
provinciale celebrandum, dedit praedictus vir cuilibet fratri unum de
suis denariis. Quantitas est sicut blaphordorum crucis, in una parte
est facies humana, in alia est lilium. Superscriptio vero fuit quidem,
sed videri non potest. Et tantum de monte Acheldama.


            Descriptio montis Gyon, et de domo mali consilii

Consequenter de agro Acheldama ascendimus montem Gyon cum magno labore.
In ejus vertice ruinae magnorum murorum sunt, in quibus ruinis quaedam
domicilia Sarracenorum sunt. Tempore David regis erat in illo monte
castrum forte, ad regiam pertinens possessionem, et fuit directe ex
opposito domus David, quae erant in acie montis Syon, ubi hodie est
Conventus fratrum, et tam ibi quam alibi curias habuit se ipsas e
regione respicientes, et familiam in utraque. David ergo, ut habetur 3.
Reg. 1., jussit Salomonem in mulo regis duci in Gyon, et ibi omne robur
exercitus eum sequebatur, et inunxerunt eum in regem super Israel, et
clangebant tubis, et clamabant vocibus: vivat Rex. Hoc David audiens in
Syon lectulo decumbens resedit, dicit Josephus, et Dominum adoravit;
potest enim vox clangentis aut clamantis in Gyon audiri in Syon. Sed et
Adonias, Joab, et reliqui in convivio sedentes juxta fontem Rogel, et
juxta lapidem Soheleth, volentes Adoniam esse regem, voces tubarum in
Gyon audiverunt, et perterriti intellecta veritate dispersi sunt ab
invicem. Erant enim in pede montis Gyon, in valle umbrosa, sub valle
Josaphat et Siloe, et ibi erant horti, sicut hodie sunt, et aqua, sicut
adhuc fons est ibi, et lapis quidam magnus, quem juvenes levabant
tentantes fortitudinem suam, quae dicebatur Sohelet, et erat locus
amoenus, in quo praeparaverat Adonias convivium. Sed auditis vocibus
supernis in monte: vivat rex, destructum fuit suum consilium, ut
habetur ibi supra.

Domus Gyon tempore Christi erat pontificis et sacerdotum, et quando
volebant aliqua secretissima tractare, transibant in eam, et fuit domus
secretorum consiliorum. In hanc collegerunt pontifices et Pharisaei
consilium, dicentes: quid facimus? quia hic homo etc., ut habetur Joh.
II. Conclusa ergo fuit in hoc loco mors Christi. In hac domo creditur,
quod Judaei deliberaverunt se opponere Romanis Tito et Vespasiano; unde
et Hierosolyma fuit destructa. Et forte in illa domo fuerunt Apostoli
flagellati, ut habetur Actor. V., quia eadem flagellatio erat tantum
coram consulibus, quia timebant plebem; ut dicitur ibidem. Et quando
aliqua caussa tractanda venit, in qua plebem timebant, in hanc domum
transibant, (#164 A#) ut essent ab hominibus sequestrati, et essent
etiam in munitione. Accepit ergo domus illa nomen domus mali consilii,
et hoc nomen retinet usque hodie. Visa hac domo non descendimus in
vallem, sed per jugum montis Gyon in viam venimus, quae ducit
Bethlehem, transeuntes contra orientalem plagam, et vallem inter montem
Syon et Gihon gyravimus, et usque in agrum fullonis venimus, ubi stetit
Rabsaces, et blasphemavit Dominum Deum Israel, ut habetur Esaiae 36.
Dicebatur autem ager fullonis eo, quod fullones in illo agro pannos
exsiccare solebant. Per viam ergo agri fullonis reversi sumus in
Jerusalem, et peregrini, qui in hospitali manebant, transibant per
portam piscium in civitatem; nos vero per jugum montis Syon ingressi
juxta arcem David ad locum nostrum venimus. Et hic finitur peregrinatio
civitatis Jerusalem.


       De profectione peregrinorum in Bethlehem, civitatem David.

Sexta decima die Julii sero praecedenti venerunt ductores nostri in
equis in montem Syon, et asinarii cum bestiis, ut ducerent nos in
Bethlehem. Et cum omnes provisi essemus cum asinis descendimus de monte
Syon a parte australi, et inter piscinas vallem transivimus, et montem
Gyon ascendimus regia via, per quam tres reges missi ab Herode quaerere
puerum natum in Bethlehem. Est enim valde sancta via a Jerusalem in
Bethlehem et laeta, per quam legimus sanctos patriarchas, patres et
prophetas ambulasse: Abraham scilicet, quando venit a Chaldaea cum
uxore Sara; Loth cum uxore, veniens de transmontanis; Jacob et omnes
sancti, David, Elias, Esaias, qui leguntur hic ambulasse. Insuper
beatissima Virgo Maria cum Joseph sponso suo, dum esset gravida,
veniens de Nazareth hic transivit, et saepe peregrinando hic ivit. Cum
laetitia ergo montem Gyon ascendimus, et superius inter macerias
delectabilium hortorum venimus, in quibus arbores diversi generis
pretiosorum fructuum crescunt, et vineae, et fici, habent enim illi de
Jerusalem hortos suos ibi. Cumque extra hortos venissemus, ad locum
ruinarum murorum veterum venimus, et ibi dicunt fuisse hospitium, in
quo tres reges diverterunt, quando cum suis muneribus Bethlehem
proficiscebantur. Inde consequenter profecti sumus, et ad locum
petrosum venimus, in quo dicunt, quod beata Virgo Maria gravida
residens pausaverit ad respirandum, et ostensus nobis fuit locus
sessionis suae. In hoc ergo loco (#B#) de asinis resilivimus, et locum
venerati sumus et mirati pariter et delectati in hoc loco, sicut et in
tota via, compassi etiam tenerrimae et gravidae virgini pro tam longo
itinere a Nazareth usque Bethlehem, plus quam X teutonicorum
milliarium. Unde quidam devotus peregrinus in hoc loco mente se junxit
venerabili Joseph, ac si cum gravida juvene etiam ibi residens
quiesceret in praesenti, et his verbis aggressus est eum: compatior
virgini tenerae et gravidae, cur eam, o bone Joseph, ad hos altos et
asperos montes ducere tecum voluisti? Quare eam non in Nazareth in
quiete dimisisti, et nisi fide illuminatus essem, procul dubio te
zelotypum judicarem; nescis quaeso, quam praegnantibus et praesertim
partui propinquis motus est nocivus, etiam molestus. Quid ad eam
Caesaris descriptio? Numquid nescis, quod mulieres non urget Augusti
edictum? Putasne describantur nati, antequam nati? etc. Ad haec Joseph
jocunde intuitus peregrinum istum, respondit: quia ut fidelis et fide
illuminatus loqueris mihi, fideles tibi, o peregrine, rationes facti
assignabo. Audi. Cogitaveram quidem, audito Caesaris edicto, virginem
in Nazareth dimittere. Sed grave mihi erat, tantum thesaurum mihi
singulariter commissum adeo post me relinquere, nec inveni, cui possem
depositum hoc immensum committere. Grave insuper mihi erat, abesse tam
splendidissimae nativitati, ad quam ministrare totis praecordiis
gaudebam. Super hoc Scripturae non ignarus scio, ducem, quem virgo haec
paritura est, in Bethlehem nascendum ad regendum populum Israel. Sed et
ipsa virgo, me dispositum ad iter cernens, nullatenus manere voluit,
sed tamquam ad nuptias vocata mecum ire celerrime se disposuit, in
somnis etiam angelus mihi adstitit, et virginem gravidam mecum ire
praecepit, ut puerum natum mox inscribi facerem Augusti libris, et
civem romanum eum esse recognoscerem, quia non solum incarnari, sed et
censui Caesaris adscribi et civis romanus inscribi voluit, ut nos cives
coelestes constitueret, et potestatem romanae ecclesiae futurae
roboraret. Et sicut ipse saeculari potestati subdi voluit, sic nos
spirituali romanae auctoritati subjecti, nec te, o peregrine, perturbet
alvus tumens virginis, et enim virgo haec sine gravedine gravida, sine
depressione ponderosa, sicut est sine virili semine impraegnata. Quod
autem hic pausamus, non est ex hoc, quod ipsa sit fessa, lassa, vel
defectuosa, sed ego humanis defectibus pressus respirandi locum,
tempus, prout necesse est, assumo.


    De loco, in quo Magi viderunt stellam, quam viderant in oriente.

Locutione illa finita ascendimus asinos, et progressi in media via ad
tres cisternas venimus, et ibi est locus, in quo Magis iterum apparuit
stella, quam viderunt in oriente, ex quo gavisi sunt gaudio magno
valde; ut habetur Matth. 2. Illae tres cisternae dicuntur (#165 A#)
esse effossae in locis, ubi tres reges steterunt, intuentes stellam,
quae disparuerat, quando ingressi fuerunt in Jerusalem. Circa hunc
locum congavisi sumus tribus Magis, legentes et cantantes ea, quae in
libellis processionum signata erant.


             De loco, in quo natus fuit S. Helias propheta.

Dimisso loco illo venimus ad quandam ecclesiam Georgitarum, quae in eo
loco stare asseritur, in quo Elias propheta natus esse dicitur. In hanc
ingressi Deum adoravimus, et septennes indulgentias accepimus (†), et
S. prophetam Eliam honoravimus. Sed incidit hic dubium, quomodo Elias
hic sit natus, cum cognomen ejus monstret, eum esse de Theba, quia
dicitur Elias Thesbites 3. Reg. XVIII. Sunt enim tres Thebae, una in
Syria, in regione Galiditidis, in qua erat turris excelsa, de qua
mulier cum fragmento molae jaciens illisit capiti Abimelech, qui turrem
succindere conabatur, et dum sentiret se moriturum, jussit se gladio
feriri, ne diceretur a foemina percussus, Judic. IX. Secunda Theba est
in Egypto, a qua tota regio dicitur Thebaida, quae olim fuit magna et
opulenta civitas, ut habetur in legenda S. Mauritii de legione Thebaea.
Hanc nonnulli dicunt esse Chayrum vel Babyloniam novam, ut dicetur suo
loco. Tertia est in Graecia. De prima fuit Elias propheta, a qua et
nomen est sortitus. Ad salvandam tamen veritatem nostri evagatorii
possumus dicere, quod forte contigit Eliae, sicut Christo Domino
nostro, qui conceptus est in Nazareth, et natus in Bethlehem, nominatur
Jesus Nazarenus, et non Bethlehemitanus. Sic conceptus Elias in Thebis
et natus in hyppodromo[TR309] dicitur Elias Thesbites, et non
Hyppodrontes. Legi tamen in quodam loco, quod hic quondam villa stetit,
quae etiam Thebes dicebatur. Merito ergo inter loca sancta locus
nativitatis tanti prophetae computatur, qui ante tria milia[TR310]
annorum natus est, et nondum mortuus, qui ante judicem venturus omnia
restituet, ut habetur Malach. IV. et Matthaei 17.


                       De agro Abacuch prophetae.

Ab illo loco progressi juxta agrum Abacuch venimus. De hoc propheta
dicitur Daniel XIV., quod coxit pulmentum, et coctum portavit
messoribus in agrum hunc, quem angelus Domini hic apprehendit in
vertice ejus, et portavit eum capillo capitis sui, posuitque eum in
Babylonem super locum leonum in impetu spiritus sui, et prandium dedit
Danieli. In hoc ergo agro paululum substitimus, et providentiam divinae
bonitatis ammirati sumus, qua servis suis mirabiliter subvenire
consuevit. Unde Gregorius de hoc dixit: Daniel sine sollicitudine cibi
et potus veritate ejus angelica fide vivens in locum leonum inter
rabida ora immanium bestiarum non fuit a Domino desertus, sed de Judaea
in Babylonem sub (#B#) puncto temporis prandium ad Domino per prophetam
est allatum. Quo exemplo manifestissime cognoscimus, servos Dei
secundum evangelica praecepta viventes hic egere non posse, dicente
propheta: junior fui et consenui, et non vidi justum derelictum. Et
iterum: non occidet Deus fame animam justi. Et illud: escam dedit
timentibus se. Unde numquam legimus, quod Deus suos electos fame mori
permiserit. Martyribus enim ad hoc inclusis, ut fame necarentur,
angelos misit, qui eis cibum de coelo attulerunt, (ut) frequentissime
legimus. Et prophetas corvorum ministerio pavit, et sanctos patres,
anachoretas, mirabiliter sustentavit. Et de dulcissimo patre nostro
Dominico legimus, quod bina vice fratribus defectum panis patientibus
transmissus fuit panis a Deo per angelos. Et si non mittit panem
corporalem et visibilem, sustentat tamen mirabiliter suos electos
virtute invisibili, sicut legimus de S. Catharina de Senis. Et idem
datum est nobis nostra tempestate videre nostris oculis. Novimus enim
eremitam Nicolaum, commorantem in solitudine montuosa super Luceriae
lacum, jam ad XX annos vixisse sine omni cibo et potu. Quod tamen
auditu est mirabile. Hunc virum ego vidi anno 1475.

In agro praedicto Abacuch reperiuntur lapilli rotundi et albi, ac si
essent pisa alba. De hoc ostensores locorum dicebant quoddam puerile,
quod tamen, sicut et alia puerilia, volo recitare. Dicebant enim, quod
Dominus Jesus, dum quadam vice hic transiret, et quidam agricola hic
pisa seminaret, et interrogavit eum Dominus, quid seminaret? respondit
agricola irrisive: semino, inquit, lapides. Ad hoc Dominus: fiat ergo,
ut dicis. Et statim omnia pisa facta fuerunt lapilli, retinentes
colorem et formam pristinam. De his lapillis collegimus pro nostro
solatio. Venit mihi in memoriam ibi ager quidam prope Gislingen in quo
infiniti lapilli illius formae inveniuntur, et eadem fabula ibidem
pueris recitatur. Prope hunc agrum est cisterna quaedam, de qua quidam
peregrinus opinatus est, quod sit cisterna Joseph, in quam missus fuit
a fratribus, Genes. 37. Sed hoc non bene consonat cum Scriptura, quae
dicit: cisternam fuisse in solitudine, nec ibi est locus Sichem, nec
Dothaim. Ideo transivimus citius, nihilominus tamen sancto Joseph
compassi, quantum malum invidia sit, contulimus, quae nullum
prosperatum diligere potest, etiam si sit frater. Unde bene dicit
Socrates: felicitas semper est subjecta invidiae; sola miseria caret
invidia. In progressu ultra agrum et cisternam, est murus antiquus,
altus, in via, ubi dicunt fuisse domum patriarchae Jacob, in qua per
aliquod tempus habitavit, et murum dicunt esse de reliquiis
patriarchalis domus. Ego vero quadam vice hic transiens murum ascendi,
et pro certo comperi, quod fuit fulcimentum canalis, per quem olim
aquae Jerusalem decurrebant. Et si fuisset haec domus Jacob, quid
necesse fuisset, Rachelem uxorem ejus in via hac parere prope domum?


         De sepulchro Rachelis, quod fecit ei Jacob patriarcha.

(#166 A#) Ulterius procedentes venimus in locum, quem Hieronymus de
distantiis locorum nominat Chabrata, ubi est sepulchrum Rachelis,
uxoris Jacob, quae hic in publica via existens, volens cum Jacob ire in
Bethlehem, venit in horam partus, et ibi peperit Benjamin, et ob
difficultatem partus obiit, quam Jacob hic sepelivit, et titulum super
sepulchrum ejus erexit, et hic est titulus monumenti Rachelis usque in
praesentem diem, ut dicitur Genes. 37. Quare autem Jacob Rachelem
dilectissimam sibi uxorem non duxit in Ebron, in sepulchrum majorum,
sed eam in publica sepelivit via, dicunt Hebraei, quod Jacob conscius
prophetico spiritu futurorum hoc fecit ideo: nam dum Nabuchodonosor
urbem destruxisset, et templum combussisset, et hac strata populum Dei
captivum duxit in Persidem, cum sepulchrum illud transivit, extulit
Rachel divino miraculo vocem magnis fletibus de sepulchro proclamans
hostes et misericordiam divinam implorans; de hoc Jeremiae 31.: vox in
Rama audita est etc. Verum catholici doctores ploratum Rachael de
interfectione innocentium exponunt, Matthaei 1. Rachel autem secundum
Jeronymum dicitur mater puerorum Bethlehem et illius regionis, quamvis
essent de Lea, quia Rachel ibi suum mausoleum habuit, intitulatum
solenniter. Hic autem titulus est pyramis alta, de lapidibus albis
quadratis et politis fabricata, et est hodie pulchra capella, formam
habens sicut capella nova, quae stat in medio coemeterii ad omnes
Sanctos in Ulma, nisi quod sepulchrum Rachel est totum lapideum non
festucam habens de ligno. Et juxta sepulchrum posuit Jacob XII lapides
juxta numerum duodecim filiorum suorum. Ad latus capellae fecerunt
Sarraceni concham, ad imponendam aquam pro potu. De hoc sepulchro
habetur 1. Reg. X., quod Samuel Saulem regem certificavit per signum,
quod juxta sepulchrum invenerat, duos viros salientes magnas foveas.
Hunc locum venerantur Sarraceni, Judaei et Christiani. Orationibus ergo
dictis indulgentias recepimus (†), et progressi inde ad locum nunc
quidem aridum venimus, olim tamen deliciosum, quia ibi Salomon unum de
suis hortis conseverat, de quibus hortis dicetur fol. 249. A. B. Ibi
vidimus Bethlehem eamque salutavimus.

In loco praefati horti stetimus et ibi primo Bethlehem civitatem David
et Christi vidimus e longe, quasi per medium milliare teutonicum;
ecclesia tamen beatae Mariae Virginis, in qua locus est nativitatis,
prae omnibus, quae videre poteramus, eminebat. Visa ergo civitate illa
gratiosa statim cecidimus de asinis et jocundissime civitatem
salutavimus his vel similibus affectuosis orationibus: salve Ephrata
regio uberrima, cujus fertilitas est Deus. Salve Bethlehem, domus
panis, in qua reconditur panis ille, qui de coelo descendit. De te
quondam Micheas vaticinatus, te non esse minimam inter principes, imo
maximam, ex qua dux exivit, qui mundum regit. In te natus est princeps
ex virgine matre, qui ante Luciferum genitus est ex Deo patre; in te
tam diu davidica stirps permansit, donec virgo peperit. O Bethlehem,
quibus te laudibus efferam, nescio! quia quem coeli capere non
poterant, in parvo tugurio conclusisti. Gaude Bethlehem,
spectabilis[TR311] facta in oriente et occidente. Nam sicut olim
Magorum sapientia confluxit ad te de oriente, sic nunc peregrinorum
devotio te videre desiderans venit ab occidente.

Salutatione peracta asinos ascendimus et cum ingenti gaudio et
festinantia[TR312] contra Bethlehem properavimus. Quidam prae gaudio et
devotione flebant, alii ex jubilo cantabant carmina (#B#) illa natalia:
Puer natus in Bethlehem, unde gaudet Jerusalem. Et illud: Resonet in
laudibus, cum jucundis plausibus etc. Et illud: In dulci Jubilo _nu
singent und sind fro &c._ Hymnum autem angelicum: Gloria in excelsis
Deo, omnes simul cantavimus. Ad nostrum autem jubilum non movissent se
domini Mauri Sarraceni, ductores nostri, sed cum silentio auscultabant,
et videbantur mihi magis jocundi esse solito. Numquam vidi peregrinos
ita jocundos, sicut in illa via. Ego sex vicibus viam illam transivi,
semper cum singulari gaudio quodam. Porro inter nos et Bethlehem erat
grande intervallum magnae et profundae vallis, non tamen ita, quod
necesse esset nos in vallem descendere, sed oportebat vallem gyrare, et
super marginem vallis incedere usque Bethlehem per jugum altitudinis,
in cujus cornu in alto benedicta civitas sita est. In ipso vero vallis
medio vidimus locum, ubi pastoribus nuntiata fuerat nativitas
Salvatoris. Dicunt autem historiae trium regum, quod, quando tres Magi
cum suis exercitibus hic transibant super vallem, ut intrarent
Bethlehem, tunc pastores in valle existentes, videntes insolitam
stellam et exercitum illorum sequentes, cum festinatione ascenderunt
sursum, ut viderent, qui essent, vel quo tenderent. Et cum
intellexissent, quod puerum recenter natum quaererent, inceperunt eis
recitare omnia, quae eis acciderant in nocte nativitatis pueri, et quo
modo coelesti nuntio instructi didicerant, puerum illum esse Redemtorem
mundi. Hoc audientes Magi amplius sunt gavisi pro eo, quod alios testes
quam stellam reperissent, et aperientes bursas pretiosa munera
propinaverunt illis pauperibus pastoribus pro bono nuntio. In hoc ergo
consistentes loco mirabilia Dei laudavimus et congratulabamur regibus
istis devotis. Et ita cum laetitia magna processimus.


             De peregrinorum vexationibus, quas passi sunt,
            antequam ingrederentur in Bethlehem, ab Arabibus
                            vel Midianitis.

Gaudium nullum in hoc mundo potest esse purum, etiam spirituale, et si
videatur esse purum et inpermixtum ad horam, statim tamen redditur
aliqua contrarietate obnubilatum. Et hoc in isto itinere experti sumus.
De Jerusalem enim cum laetitia exivimus, et quanto Bethlehem
propinquiores facti, tanto majori gaudio fuimus affecti, ut patuit per
praefata. Deo autem disponente gaudium nostrum fuit satis terribiliter
interruptum. Ut enim civitati benedictae appropinquavimus, ecce,
exercitus Arabum contra nos venit, egrediens de Bethlehem, ex quorum
aspectu consternati et perterriti fuerunt nostri ductores et nos
conturbati; conglobavimus vero nos peregrini in unum, et Sarracenos
ductores nostros cum patronis galearum nos praecedere permisimus, (#167
A#) et formidulosi nostro sic agmine ordinato contra raptores e diverso
venientes processimus; non erat enim locus nec tempus fugae aptum, sed
si fuisset, terga praebuissemus istis spoliatoribus. Cumque ad eos
venissemus, et anteriores procedere vellent, obstiterunt illi, et viam
praeoccupaverunt, ne quis transire posset, et amplius quam per horam
ibi stetimus; ductores enim nostri et patroni cum eis de conventione
tractabant, et multa clamosa litigia simul habebant, nemo tamen alium
laesit quovis modo, quia orientales non procedunt statim ad laesionem
personae, nisi vim vi repellere cogantur, nec erant nobis inimici
Arabes illi, sed solum pecuniam a nobis exigebant, quam dicunt de jure
sibi competere, ut saepe in sequentibus habebimus. Si enim vi et contra
voluntatem eorum processissemus, dimisissent quidem, quia eramus plures
quam ipsi, sed interim advocassent suos complices, et obsedissent nos
in Bethlehem, et usque ad extremum nos coarctassent, et forte gavisi
fuissent, si cum violentia eos pertransivissemus, propter majores
accusationes, nec tamen aliquid potuissemus contra eos agere, quamvis
nos plures essemus, quia ipsi armati erant hastis, gladiis et arcubus,
nos vero inermes, demtis ductoribus nostris, qui etiam ferebant arma.
Post multa parlamenta fuit conclusum, si vellemus intrare Bethlehem,
quod solveremus XXIV ducatos, si non, redire nobis liceret in
Jerusalem. Aperuimus ergo bursas [et] omnes solvimus pecuniam, quilibet
taxam suam, et progressi sumus. Ipsi autem exactores in loco manserunt,
dividentes spolia. Porro cum per bonum spatium ab eis essemus divisi,
erupit de civitate alius exercitus Arabum, qui erant complices eorum,
et ingesserunt se in peregrinorum cuneum, et cum magna irrisione et
clamore penetraverunt per medium nostrum, trahentes nos, trudentes,
pileos de capitibus peregrinorum projicientes, et suis jocis
incompositis plures turbaverunt. In illo tumultu hoc mihi accidit: me
enim in asino inter alios eunte venit unus Arabs a contra in equo,
volens cuneum nostrum penetrare, sicut fecerant alii sui socii, et ut
sibi locum transeundi darent, et viam liberam sibi facerent, hastam
vibravit, et directe contra faciem meam eam direxit, cui propter
multitudinem locum dare non potui, nec de asino cadere, sicut libenter
fecissem. Et ita ictum venientis contra me coactus fui exspectare cum
magno terrore et timore. Veniens autem forti ictu pileum de capite meo
cum ferro acuto avulsit, et deridens praeteriit. Fui autem laetus, quia
mansi illaesus, et tristis de asino descendi in tumultu ad quaerendum
pileum, quem quidam peregrinus levaverat, et mihi eum reddidit. Fui
bene contentus, quod ille artem tangendi cuspide rem, prout voluit,
bene scivit, quia, si pro uno transverso digito (#B#) magis basse
vibratam tenuisset, testam cerebri mihi perforasset. Erant autem illi
nequam servi illorum, qui nos pecunia mulctaverant, et cum laetitia ad
dominos suos exibant congaudentes eis de pecunia accepta et nobis
insultantes.


                De ingressu peregrinorum in Bethlehem in
                     ecclesiam nativitatis Christi.

Cum prope essemus civitatem Bethlehem per jactum arcus ab ejus
introitu, venimus ad locum, in quo erat cisterna David, quae ideo
dicitur cisterna David, quia, ut habetur 2. Reg. 23. David de ea
desiderabat bibere, cum esset in praesidio, et ipsa cisterna esset
circumsepta inimicis, quo tamen non obstante tres fortes de exercitu
David irruperunt castra Philistinorum et hauserunt aquam de cisterna
Bethlehem, quae erat juxta portam, et attulerunt ad David, qui eam
bibere noluit, sed Domino eam libavit. Est enim cisterna grandis,
profunda et lata caverna, habens superius tria ora, sive tria foramina
ab invicem distantia, per quae aqua de eodem lacu hauritur, et continet
aquas copiosas, claras, sanas et frigidas, de quibus hausimus et
bibimus. Vulgus tamen et incolae Bethlehem nunc abominantur et horrent
aquas illas, quia quaedam mulier sarracenica aquam haurire volens ante
paucos dies et incaute agens per os cisternae illapsa in aquam cecidit
et mortua extracta fuit. Ab illa cisterna venimus ad latus civitatis
benedictae Bethlehem, sed non sumus eam ingressi, et ad latus ejus
transivimus contra orientem, et per multas murorum ruinas atrium
ecclesiae beatae Virginis ingressi sumus, et ibi resignatis asinis suis
custodibus ecclesiam sanctam ingressi sumus, et procidentes in facies
nostras indulgentias plenariae remissionis accepimus (††). Et surgentes
ab oratione de magnitudine et pulchritudine illius ecclesiae vehementer
stupefacti sumus et admiratione suspensi. Et invenimus in ecclesia
mercatores illos, qui in ecclesia sancti sepulchri etiam fuerant
nobiscum, qui vendebant candelas; de quibus emimus, quia jam nox erat
in foribus, et sol in occasu erat.


             De visitatione sanctorum locorum, et primo de
              studorio St. Ieronymi, et de ejus sepulchro.

Ordinaverunt autem fratres processionem eo, quo dictum est fol. 94 A.
et 110. B. Eduximus enim in asino nobiscum ornamenta et
parmentaria[TR313] de monte Syon in Bethlehem, et dum quilibet staret
in ordine suo, habentes similiter accensas candelas in manibus, incepit
cantor hymnum de confessore uno: Iste confessor Domini etc. Et cum illo
hymno de ecclesia exivimus in ambitu ad latus sinistrum, et in ambitu
per quoddam ostium ingressi (#168 A#) per XIX gradus descendimus in
unam pulchram testudinatam capellam. In hoc habitaculo erat studorium
divi Hieronymi, in quo multos et duros labores habuit. Ibi totam
Bibliam de Hebraico et Chaldaico in Latinum transtulit, et in linguam
propriam et vernaculam, sicut ipse testatur in epistola ad Sophronium
de nova editione, et in epistola de hebraicis quaestionibus; et
prologos, epistolas, glossas et commentaria confecit. Ibi psalterium,
sicut hodie illum habet ecclesia Romana, correxit, distinxit et
ordinavit, et versum: gloria Patri, et filio, etc. ibi dictavit, multos
ibi discipulos sibi adunavit, eos docens; virgo semper permansit;
leonem ferocem domesticum et mitem fecit; jugem pugnam cum haereticis
et vitiosis clericis et malis monachis habuit. Semper in labore fuit,
et se in cella hac ita fatigavit, ut in strato suo jacens, funiculo ad
trabem suspenso, supinus manibus se sursum traheret, et officium
monasterii, prout poterat, exhiberet. Et his laboribus quinquaginta
quinque annis et six mensibus desudavit. In hoc loco adoravimus, et
indulgentias plenariae remissionis accepimus cum gratiarum actione (††).


                   Sepulchrum S. Jeronymi jam vacuum.

Huic capellae adhaeret alia capella haud longe a praesepio Domini, ubi
sibi elegerat sepulturam, ut dicitur in epistola Eusebii, in qua S.
Jeronymus jussit sibi fieri sepulchrum, adhuc[TR314] vivens, in quo
post obitum gloriosi patris fuit locatum corpusculum maximis miraculis
coruscum, ut dicit Eusebius. Hoc sepulchrum est adhuc hodie integrum,
sed vacuum, marmoreis[TR315] tabulis ornatum. Corpus enim ejus fuit de
Bethlehem Constantinopolin translatum, et inde Romam, ubi hodie ad S.
Mariam majorem in pretiosa reconditum habetur tumba. In hoc ergo loco
dictis orationibus indulgentias accepimus (†). Pro devotione ad S.
Jeronymum legitur, S. Augustinum mare transisse ad visendum hunc locum,
in epistola ad Cyrillum episcopum Hierosolimitanum. Nec potuit de fovea
corpus transferri, eo enim translato in crastinum fuit iterum in fovea
repertum, donec Jerusalem possessa fuit a gentilibus; tunc permisit se
transferri Romam, ut habetur in ultima epistola Cyrilli.


             Sepulchrum S. Eusebii, discipuli S. Jeronymi.

Alia crypta huic est annexa, in qua S. Eusebius, discipulus divi
Jeronymi, est sepultus. Hic Eusebius, Cremonensis, Jeronymi discipulus
dictus, vir eloquentissimus, inter alia vitam, miracula, obitum, sui
praeceptoris luculento sermone conscripsit ad Damasum Portuensem
episcopum, et ad Theotonem Romanorum christianissimum senatorem. Et
quantae humilitatis fuerit vir ille, notatur in epistola, quam scripsit
praefato episcopo. Ante hujus ergo Sancti tumbam procubuimus,
patrocinia ejus postulantes, et indulgentias suscepimus (†). Obitum
suum revelatione beati Jeronymi praescivit et prope tumbam S. Jeronymi
sepeliri constituit, et eadem hora, qua ipse obiit, mortui sunt tres
antea per beatum Jeronymum resuscitati. Inde argumentum destructionis
haeresis cujusdam, ut habetur in epistola S. Cyrilli episcopi
Jerosolymitani ad beatum Augustinum, in qua multa ad commendationem S.
Eusebii dicuntur.


               De loco circumcisionis Domini Jesu, in quo
            dicitur die octava circumcisus Jesusque vocatus.

Post hoc de crypta reascendimus et regressi in ecclesiam per medium
ecclesiae transivimus ex adverso ad dextrum latus, et ascendimus in
capellam, quae in eodem latere choro adhaeret, et ibi ante altare
hymnos et antiphonas de circumcisione Domini depromsimus, et: Salve
Regina, de beata Virgine, et prostrati locum sub altari deosculati
sumus, et indulgentias plenariae (#B#) remissionis accepimus (††).
Siquidem in hoc loco sacro fuit Dominus Jesus circumcisus die octavo,
non enim poterat in specu, ubi natus fuerat, et in qua Virgo puerpera
residebat, circumcidi propter tenebras, et forte circumcisores
abhorrebant stabuli foetores, eportaverunt puerum Jesum, eumque ibidem
circumciderunt. Sanctitati hujus loci attestatur odor dulcis refusus ob
eo, nam dum quis se ad locum deosculandum incurvat, inusitatus quidam
odor exhalat, qui delectat[TR316] et ad venerationem loci inclinat.
Inaestimabilis est locus ille sanctitatis, in quo primo rupti sunt
fortes abyssi magnae, et venit mundatio super universam terram, non
aquae submergentis, sed sanguinis vivificantis. Sic enim in diluvio
Noae omnes, quos aqua involvit, perierunt, sicut in diluvio sanguinis
Christi omnes involuti vitam receperunt. In hoc loco nos peregrini
gloriabamur pro eo, quod iam in omnibus locis fuimus, et ea loca
deosculati sumus, in quibus Dominum Jesum suum sanguinem pretiosissimum
fudisse legimus. Scilicet hic in circumcisione, in quo primo fontes
abyssi, i. e. venae Christi, rupti sunt. II. In monte oliveti in loco
agoniae Christi, fol. 184 B. III. in flagellatione et coronatione fol.
138. IV. crucis bajulatione, quando cecidit fol. 123. V. in
crucifixione fol. 116. VI. in lateris apertione. Insuper ex nomine illo
dulcissimo Jesu hic locus venerabilis redditur, quia hic primum mundo
factum est salutiferum, cum non sit aliud nomen super terram, in quo
oporteat nos salvos fieri, quam nomen Jesus. Hic enim est hoc unguentum
effusum, de quo sponsa dicit Cant. 2: unguentum effusum nomen tuum.


       De loco, ubi paraverunt se Magi cum vestibus et muneribus.

Cumque in loco circumcisionis laudes persolvissemus, incepit cantor
hymnum: hostis Herodes impie. Et cum illo cantu gyravimus ad sinistram
ecclesiae partem, et iterum ad latus chori adscendimus in capellam
choro annexam, quae capella in eo loco stat, ubi Magi de dromedariis et
camelis descenderunt, ante diversorium, super quod stella stetit, et
hic munera offerenda de sacculis producentes aptaverunt, et se vestibus
pretiosissimis ornaverunt, ut magnifice et curialiter regi nato
apparerent. In hoc ergo loco in oratione genufleximus et indulgentias
recepimus (†). Ad latus loci stat una cisterna, de qua servi Magorum
hauserunt aquas pro bestiis suis, ad quam etiam accessimus et
introspeximus. Cum sanctis ergo regibus disposuimus nos, ut cum
laetitia et debita devotione in diversorium procederemus.


             De specu dulcissimae nativitatis Domini nostri
            Jesu Christi, et de introitu peregrinorum in eam
                         et de devotione loci.

Exulta nunc peregrine, et in laetitia esto frater charissime, quia
jamjam videbis locum sanctissimum et dulcissimum, fidelibus pariter et
infidelibus venerabilem et devotum. Dico enim vobis, quod multi reges
et prophetae, immo multi summi pontifices, episcopi et cardinales,
imperatores, duces, nobiles, religiosi et saeculares voluerunt et
desiderarunt videre, quae vos videtis, et non viderunt. Igitur cum
juxta altare et cisternam praedictam staremus, incepit cantare jocundum
hymnum de nativitate: Christe, redemtor omnium, ex patre patris unice
etc. Et illum hymnum cantavimus sub eadem nota, quae in nostro ordine
cantatur, et ubi in eo ponitur dies, nos locus cantavimus. Ubi ibi: hic
praesens testatur dies, nos cantavimus: hic praesens locus testatur. Et
ibi: ob diem natalis tui, nos diximus: ob locum natalis tui etc. Cum
isto ergo cantu a loco praefato discessimus et ad chori parietem nos
convertimus, et per ostium polito et candidissimo[TR317] marmore
ornatum intrantes per sedecim gradus subter chorum in cryptam obscuram
de se, sed pluribus lampadibus illuminatum descendimus, desuper jacente
petra, sub qua natus est Salvator mundi Jesus Christus. Laudibus ergo
praescriptis finitis, quae in processionali continentur, accessimus
unus post alium ad altare ejus in capite speluncae, et in facies
nostras in terram cecidimus, et sub ipso altari locum dulcissimae
nativitatis Christi deosculati sumus, in quo loco candidus marmor
jacet, artificiose in modum solis formatus, quia hic ortus est sol
justitiae, et hic Maria Virgo intemerata lumen aeternum effudit, et hic
per incarnati verbi mysterium nova mentis nostrae oculis lux suae
claritatis infulsit. Devotissime ergo et cum gaudiosis lacrymis ante
lapidem ipsum nos prostravimus et adoravimus, in quo puer ille
mirabilis egressus de virginali utero dicitur jacuisse. Immo quodammodo
evidenti signo probatur ita esse ex mirifico et delectabili odore, quem
ille percipit, qui oscula lapidi imprimit. Divina namque res est
quaedam , et quae omnia superet suavis ad nostros sensus ab illo loco
aspirans odor. Redolet enim ex eo loco, qui tamen vacuus cernitur omni
materia odorifera, adeo intensus odor, ac si esset apotheca aromatum,
superat tamen omnem vim pigmentorum. Nec hoc parabolice dico ad
mysticum intellectum, sed in veritate assero, corporali sensu me ita
percepisse totiens, quotiens me ad lapidis sacri deosculationem
applicavi, nec perceptio illa est alicui singularis, sed omnibus locum
deosculantibus datur haec gratia generalis, etiam ipsis infelicibus
Sarracenis, ut manifeste cognoscant, mentitum Machometum, qui ipsam
sacram nativitatem dicit in quodam loco solitario in horto sub palma,
in suo abominabili Alcorano, ut habet Dominus Nic. de Cus. in
cribratione Alcorani. L. III. C. 17. Non solum autem haec, sed omnia
loca in quibus Dominus Jesus nudo corpore fuisse legitur, hoc
privilegio fulgent, quod odor quidam dulcis ex eis spirat. Nec hoc
mirum alicui videri debet, cum hoc idem legamus contingere ex Sanctorum
tumbis et sepulchris. Illo ergo suavi odore allecti diutius in sancti
lapidis deosculatione mansimus, et indulgentias plenariae remissionis
accepimus (††). Nec suffecit nobis tempus ad contemplandum aliqualiter
ineffabilem nativitatem virginei partus, cui libentissime operam
dedissemus. Sed quid dicere possemus de illa ineffabili nativitate
peracta in isto loco, etiamsi omne tempus nobis daretur, cum excedat
facultatem humani ingenii et eloquii, et intellectus humanus[TR318]
obruatur, et angelicus superetur magnitudine hujus facti? Certe nihil.
Quia[TR319] tamen in hoc sacro loco apparuit Deus homo, verbum caro,
immensus parvulus, aeternus puer, creator creatura, invisibilis
visibilis, immortalis mortalis, omnia potens infirmus, dives pauper,
dominus servus, coelum terra, sol tenebrae, ineffabilis patens; ideo,
etsi ex una parte silere nos jubet immensitas,[TR320] ex alia tamen
loqui percepta praecipit bonitas. Non tamen alia loqui de nativitate
licet, nisi ea, quae locuti sunt devoti et contemplativi et sancti Dei
homines. Tradunt enim docti et Sancti, ut S. Vincentius Ordinis
Praedicatorum, et Ludolphus Carthusiensis et Jacobus Carthusiensis,
cujus sermones per apostolicam sedem approbati sunt, et Simon de
Cassia, modum temporalis nativitatis Christi. Adveniente enim hora
illius gloriosissimae nativitatis Christi, incepit puer in utero matris
Virginis mirabiliter gaudere. Unde Psalmus: exultavit ut gigas ad
currendam viam. Ex quo gaudio mater Maria repleta fuit ineffabili
jubilo in immensum, plus quam Elisabeth a gaudio Johannis in ejus utero
exultantis, et incepit facies Virginis rutilare et incandere, quod
Joseph hoc videns obstupuit, et dixit: O domina Maria, quid est hoc
insolitum, quod agitur tecum? Respondit Maria, modo, pater mi, venit
hora partus mei. Et ubi, inquit, obstetrices? curram, et vocabo
aliquas. Virgo hoc prohibuit, dicens: sicut in conceptione pueri illius
nullus fuit coadjutor, sic in ejus nativitate nulla erit obstetrix. Et
hoc dicto abscessit ad interiora diversorii, ubi erat specus, desuper
pendente petra, et ibi in oratione se posuit, in ecstasin venit, et
perfusa ardentissimo desiderio rapta in spiritu fuit, ut quasi
semetipsam nesciret, an in corpore an extra corpus esset, sicut accidit
Apostolo, 2 Cor. 13. Et inter haec corpus incanduit, quasi ferrum
ignitum, et in hanc scilicet orationem prorupit: ecce Domine Deus,
pater coelestis, concepi unigenitum filium tuum, et nescio, quomodo in
utero meo apparuit; nunquam enim ego spiritum et animam donavi ei, et
vitam et membra ejus non ego ipsa compegi, sed tu mundi creator formans
hominis nativitatem, et qui omnium invenisti originem, haec sine
actione mea operatus es in me. Sed et exitum filii tui de me ignoro.
Totum ergo Domine Deus tibi committo, fiat voluntas tua. Et hac dicta
oratione ecce nubes lucida obumbravit eam, ita, quod videri non
poterat, et (#170 A#) ad sublimissimum gradum divinae contemplationis
rapta jocundissime delectabatur. In qua delectatione enixa est filium
Dei, non solum sine sensu doloris, sed cum sensu maximae dulcedinis, ut
impleretur illud Esaiae ultimo: antequam parturiret, peperit. Et sicut
canit ecclesia: Sicut sidus radium perfert Virgo filium, pari forma,
numquam sidus radio, neque mater filio fit corrupta. Puer autem ex
virginali utero procedens nudus in terram decidit, et communem aerem
accepit, et primam vocem emisit, plorans, Sap. 7. Unde Jeronymus ad
Eustachium de virginitate suadenda: Christus Jesus novem mensibus in
utero ut nascatur exspectat, fastidio sustinet, cruentatus egreditur.
Nec verum creditur, quod in Alchorano Mahometi dicitur, quod puer Jesus
in puncto nativitatis suae matrem allocutus sit, ut habetur Lib. 2. C.
17. Nic. de Cusa, et quod amici Virginis eam pro stupro correxerint,
quam infans mox clarissimis verbis excusavit, ut habet Alcoranus. Quae
conficta mendacia Machometi sunt. Ad hanc pueri vocem Virgo ad se
rediit, viditque infantem ante se vagientem, et se a gravidatione
absolutam intellexit se peperisse, et sine dolore et sine corruptione.
Et mox ipsum, quem genuit, devotissime adoravit, dicens: o Domine fili
benevenisti de coelo in terram pro salvatione hominum. Tu enim es
desideratus omnibus gentibus. Te adoro humiliter, quia creator meus; te
deosculor suaviter, quia filius meus; et inclinans se reverentissima
humilitate ad puerum deosculabatur pedes ejus, manus, caput et labia,
et manibus suis eum levans de terra in sinum posuit, infantilibus
membris, prout necesse erat, obsequium maternis officiis exhibuit, et
demum pannis eum involvit, et caetera. Lucae 2. De hoc dicit Ambrosius:
sicut, o Maria, quis nobis posset arcana cordis tui reserare, cum hunc
adorares natum tuum, ut Deum tuum, et illic osculareris, ut filium?
Porro in ipso filio suo statim tria agnovit. I. Felicitatem et
beatitudinem animae ejus, et indesinentem divinae essentiae
contemplationem; et hoc cognovit ex gaudio, ad quod ipsa rapta fuerat
in ejus nativitate. II. Cognovit, ima summis esse conjuncta, et pacem
redditatem inter Deum et hominem; et hoc percepit ex cantu et laetitia
angelorum. III. Intellexit filii sui amarissimam passionem et mortem
futuram; et hoc ex fletu pueri. Ex primo ipsa habuit beneficum gaudium,
ex secundo laetitiam mirificam, ex tertio vero compassionem et magnam
tristitiam. Et credunt Sancti, quod quandocumque puer flevit, et ipsa
lacrymas inde fudit. Unde Bernhardus in persona Virginis sic puerum
flentem alloquitur: dulcissime fili, noli flere, si exterius frigescit
tua infantia corporalis, in charitate tamen calescit sancta mens et
omnia. Unde et tu, fili mi, quia angelus Gabriel promisit mihi, te
regnaturum in domo Jacob in aeternum, noli ergo flere. An forte ploras
miseriam conditionis humanae, vel forte futuram tuam mortem? An forte
ploratu tuo annuntias mihi planctum meum in separatione a te? Et tantum
de illo. Nimis, fateor, evagatus sum extra propositum, sed da veniam,
humane lector, quia hoc te scire volo, quod non est locus in tota terra
sancta, cui magis affectus sim, et in quo divina pietas manifestius se
peregrino (#B#) offerat. Nemo enim adeo durus et iners esse potest, qui
se in hoc sanctissimo loco valeat a dulcibus continere lacrymis, nam et
ipsi perditissimi et blasphemi Sarraceni, dum huc accedunt, abunde
lacrymas fundunt, quia circa locum illum quodam singulari modo rapitur
advenientium mens in dulcissimam et inusitatam devotionem, et
sensibilitatem confert locus ille virtutem quandam devotius se habendi
locato etc.


          De praesepio Domini, et quale sit, et quale fuerit.

Nativitatis dominicae loco venerato convertimus nos ad dulcissimum
Domini praesepe, quod ad VII passus est a loco praedicto. Et cum
venissemus ad praesepe illud, devotissime deosculati sumus inclinantes
nos in ipsum, et indulgentias plenariae remissionis accepimus (††), et
simili odore, ut dictum est, recreati. Nec mirum, cum flos balsami in
hoc praesepe positum sit. Beatissima enim Virgo Maria puerum pannis
involvit et in praesepe posuit, quia non erat ei locus in diversorio,
in quo pastores angelo docente puerum invenerunt. Hoc praesepe stat sub
petra desuper pendente, in quo peregrini priores dicunt se vidisse
ferreos circulos et clavos, ad quos ligabantur bestiae, et Christo ibi
jacente stabant ibi ligati bos et asinus, cognoscentes et adorantes
Dominum suum, ut dicitur Esaia 1. Ostendebatur etiam olim lapis ibi,
quem Virgo mater supposuit capiti parvuli, quia pulvinar aut simile non
habuit; sed lapidem foeno texit. Unde ecclesia cantat: Foeno jacere
pertulit, praesepe non abhorruit etc. Erat autem praesepe Domini
saxeum, ex eadem petra excisum, quae superpendebat, sicut hodie sunt
praesepia in illis terris. Nec intelligo, quod dicitur communiter, quod
S. Helena tulit praesepe ligneum de loco, et posuit marmoreum, et verum
praesepe transtulit Constantinopolim, et inde dicitur esse translatum
Romam in ecclesiam lateranensem. Nisi vellemus dicere, quod Joseph
forte de lignis contexuit praesepe, et posuit super praesepe saxeum. Et
tunc oportet dicere, quod Joseph bovem et asinum secum in locum duxit
de Nazareth, sicut plures dicunt. Porro praesepe illud, quod hodie est
in loco, est marmoreum, tabulis albis expolitissimis factum in loco
vero praesepis Domini, et subtili schemate ornatum; quod deplorat
Chrysostomus, dicens: O si mihi liceret illud praesepe videre, in quo
Dominus jacuit! Nunc nos Christiani quasi pro honore tulimus lutum, et
posuimus argentum. Sed mihi pretiosius illud est, quod ablatum est. Nam
argentum et aurum miratur gentilitas, christiana fides et devotio
miratur luteum illud praesepe, quia qui in illo praesepi natus est,
aurum condemnat et argentum. Non condemno eos, qui honoris (#171 A#)
caussa fecerunt, neque etiam illos damno, qui in templo fecerunt vasa
aurea, sed admiror Deum creatorem mundi, qui non inter aurum et
argentum, sed in luto nascitur. Haec ille. Sunt enim praesepia illius
terrae aut saxea aut lutea, et non de asseribus aut truncis facta.
Habet autem praesepe modernum quatuor palmas in longum, et tres in
latum, paulo minus. Porro tabula polita marmorea, quae ex opposito stat
illi, quae ante praesepe genibus flexis stat, est valde subtiliter
polita, sicut speculum, et insigne hoc ex ea resultat: diligenter enim
et curiose inspecta resultat imago senis barbati, in dorso jacentis
super mattam, in habitu monachi defuncti, et juxta eum leonis effigies.
Et haec imago non est facta arte vel industria, sed ex ipsa politione
de se, sine intentione polientis est inducta; sicut saepe videmus in
mensis ligneis nodosis, laevigatis, contingere, in quibus nonnumquam
post laevigationem et politionem apparent diversarum rerum effigies,
sine intentione artificis inductae. Sic et ibi contigit. Dicunt tamen,
hoc esse factum ex intentione divina ob praecipuam sanctitatem gloriosi
Jeronymi. Haec imago non videtur ab omnibus, sed solum ab his, quibus
ostenditur, et qui sciunt; qui vero nescit, nunquam poterit eam videre.
Unde, dum primo mihi ostendebatur, putabam, quod frater ille, qui mihi
ostendebat, joco diceret, se videre in lapide St. Jeronymi imaginem,
nec potui per me ipsum videre, donec frater digito ostendit mihi
lineamenta[TR321] lapidis, et tunc manifeste vidi, ac si fuisset
subtiliter depicta. Legitur in epistola Cyrilli ad Augustinum de
miraculis beati Jeronymi, quod in ecclesia Syon antiquis temporibus
erat quaedam S. Jeronymi sculpta imago, quae maximis claruit miraculis.


            De loco, ubi sedit beata Virgo cum puero, quando
                 venerunt tres Magi cum suis muneribus.

Perspecto praesepio sacro convertimus nos a praesepio ad altare, quod
ante ipsum stat in distantia duorum vel trium passuum, et ibi est
locus, ubi sedit beatissima Virgo Maria, habens puerum Jesum in gremio,
quando tres reges ingressi cum suis muneribus ea obtulerunt. In illo
loco nos etiam cum tribus regibus in facies nostras procidimus, et nos
ipsos obtulimus Christo Domino, et indulgentias accepimus, cantantes
hymnum de tribus regibus, et orationes (†). In quanta autem reverentia
et devotione hi tres reges sua munera obtulerint, patet Matth. 2. Nec
credendum est, quod illa munera,[TR322] etiam praeter mysticam
significationem, fuerint exilia. Dicunt enim historiae, quod primus,
Melchior, rex Arabum, obtulit aurum in pecunia, et parvum pannum
aureum, qui manu concludi poterat. Hunc pannum Alexander Magnus
accipiens de omnibus terris sibi subditis aurum confecit de omni auro,
concludens eum manu in signum potentiae, et venit in regnum Arabiae.
Dum autem Melchior pannum illum puero in manum poneret, statim in (#B#)
cinerem resolutus est, ut ostenderetur, Christi regnum non esse de hoc
mundo corruptibili, ut dicitur Joh. XVIII. Dicitur etiam, quod ille rex
obtulit Christo XXX argenteos, quibus postea venditus fuit, ut patuit
fol. 163. A. Secundus, rex Saba, Balthasar, obtulit thus copiosum.
Tertius vero, Caspar, rex Aethiopum, obtulit myrrham pretiosam.
Nonnulli tamen dicunt, quod singuli omnia tria obtulerunt.


              De cisterna, in quam cecidit Magorum stella
                        ministerio suo expleto.

Oblatione nostra peracta in oblationis loco descendimus in ipsa crypta
usque ad finem, et in angulo sinistrae partis cryptae ad unum foramen
venimus non magnum, sub quo est cisterna profunda; non tamen potest de
ea hauriri aqua, propter aedificia superaedificata. Tempore autem
Christi erat cisterna patens. In hanc cisternam dicitur cecidisse
stella illa, cujus ministerio ducti fuerant Magi ab oriente, et ibi
reducta fuit in praejacentem materiam. Hujus opinionis sunt multi
doctores catholici. Et in hujus memoriam derelictum fuit ibi foramen
illud. De hoc puteo sic loquitur S. Gregorius, episcopus thorunensis,
in libro miraculorum, tempore beati Gregorii papae, dicens: est in
Bethlehem puteus magnus, de quo Maria gloriosa fertur aquam hausisse,
in quo saepius aspicientibus miraculum illustre monstratur, stella
scilicet illa, quae tribus Magis apparuit, venientibus enim devotis ac
recumbentibus super os putei, operiunt eorum capita linteo, tunc in
cujus meritum obtinuerit, videt stellum ab una parte putei super aquas
transmigrare ad aliam, in illo modo, quo solent per coeli circulum
stellae transferri. Et dum multi aspiciunt, illis tantum videtur,
quibus est mens sanior. Nam nonnullos audivi, qui eam asserebant se
vidisse, nuper autem Dyacimus amm. [?] retulit, quod eam quinque
vicibus aspexit, sed duobus tantum apparuit.


      De secundo specu beatae Virginis et de ejus lacte apocrypho.

Non longe a foramine cisternae est ostium, per quod ingressi sumus in
unum alium specum, qui venerabilis est propter inhabitationem beatae
Mariae Virginis. Dicunt enim historiae, quod ad divulgationem pastorum
et ad adventum trium regum venerunt multi de Jerusalem, et ad specum
ingressi puerum cum Maria matre ejus venerabantur. Quod Maria cernens
et Herodem metuens fugit clam de anteriori antro et interiorem ingressa
ibi occulte residebat. Dereliquit autem in anteriori antro ex
festinantia jacere in praesepio camisiam longam, in qua genuit juxta
morem puerperarum in illis terris. Dereliquit etiam pannos, quibus
primo involverat puerum, et lapidem, quem capiti pueri supposuerat, et
foenum, in quo jacuit. Illa omnia in praesepio manserunt et conservata
fuerunt integra et incorrupta divino nutu ab eo tempore usque ad
tempora S. Helenae, quae ea reperit, ut patebit fol. 178. A.

Porro in spelunca secunda, in quam[TR323] confugerat, erat petra vel
rupes, quae prominebat, in qua solebat beatissima Maria sedere ad
lactandum puerum. Contigit autem casu die quadam, quod de mamilla
Virginis gutta lactis cecidit super petram, et de petra deorsum
stillare coepit ex tunc, usque nunc, qui humor est lactei coloris,
medica rubedine mixtus, nec potest cohiberi stilla illa. Peregrini
autem supponunt vitriola, et guttas decidentes capiunt et ad
transmarinas partes deferunt, dicentes, esse lac beatae Virginis. Inde
est, quod in multis ecclesiis inter reliquias ostenditur lac beatae
Virginis, sicut in Colonia ad altare in Capitolio, et in Kyrchen,
monasterio monialium Ordinis (#172 A#)[TR324] Praedicatorum. Et hinc
inde per Italiam, Franciam, et Alemanniam. Et saepe ante experientiam
miratus fui, unde lac illud esset, vel a quo collectum et conservatum
fuisset, donec didici experientia, quod nihil aliud est, quam humor de
rupe subterranea stillans. In mea prima peregrinatione vidi rupem, sed
in secunda fuerunt trabes et trunci in specum inducti et loci alteratio
facta.

Absit tamen a me, ut per hoc dictum aliquid demam honoris, laudis et
reverentiae[TR325] beatissimae Virgini Mariae. Possibile enim est,
aliunde lac conservatum esse, vel miraculose alicui datum, vel quod
rupes praedicta, super quam lactis gutta cecidisse[TR326] dicitur,
virtutem accepit ab illa coelesti guttula lactis, quod semper lac
stillet. Nam si ex tumba marmorea beati Nicolai, et de tumulo St.
Waldburgis in Cistania oleum incessenter[TR327] resudat, ut hoc facto
Dominus quandam singularem excellentiam, in suis Sanctis ostendat: quid
mirum, si petra illa lac stillat, ut in eo matris suae dignitatem et
praecellentiam manifestet?

Lac Virginis gloriosissimae virtuosissimum est, utpote de coelo manans.
Sic enim canit ecclesia: Sola virgo lactabat ubere de coelo pleno. Et
quis dulcedinem illius lactis potest exprimere? Numquam fuit aliqua
mater, quae lac tam saporosum ministraret filio suo, sicut mater, Virgo
cuius nomen est, quia lac aliarum mulierum multum habet impuritatis, et
ita non potest esse ita magni saporis: lac autem Virginis Mariae sic
fuit a Spiritu sancto depuratum, et purificatum, quod factum fuit
dulcissimum, et nimium saporosum; et quia fuit optimi saporis, fuit ex
consequenti optimi nutrimenti. De isto lacte dicit Anselmus: Lacta
Maria creatorem tuum, panem coeli, pretium mundi, praebe lambenti
mammillam, ut ille pro te percutienti praebeat maxillam. Sic enim lac
illud puerum Jesum roboravit et confortavit, ut amarissimae passionis
calix sibi dulcis esset, et omnem injuriam a nobis illatam faciliter
condonare posset. Ad gustum hujus dulcissimi lactis admissuus fuit St.
Bernhardus, cujus dulcedine allectus omnia hujus mundi de post sibi
amara videbantur. In hac ergo tenebrosa spelunca in oratione
procubuimus et pro gustu lucidissimi lactis Virginem rogavimus.


             De specu, in quo corpora sanctorum innocentium
                         puerorum sunt sepulta.

Juxta praedictum specus est alius specus, in quem non nisi curvato
dorso ingredi poteramus, et ab intus est locus in latere speluncae ad
latus sinistrum satis profundus. In hanc speluncam fuerunt projecta
corpora multa millia sanctorum innocentum, quos Herodes, quaerens in
eis Christum, mactavit. Ibi ergo dictis orationibus indulgentias
recepimus (†). Quidam autem de peregrinis in ipso specu in terrae
pulvere quaerebant cum lumine reliquias de sanctis innocentibus, sed
minime inveniebant, (#B#) dudum enim fideles asportaverunt ea, et
dispersae sunt reliquiae innocentum puerorum in ecclesias orbis. Nam
Venetiis in Muriano sunt in una tumba circiter centum corpora
innocentum. In Nuremberga ad Praedicatores vidi integrum corpusculum de
innocentibus. In Argentina ad Praedicatores habent etiam unum integrum
corpus de eis. In Basilea ad Praedicatores habent in una pretiosa
monstrantia manum unam et aliquot articulos de eis. In Ulma ad
Praedicatores habetur una camisia parvula sanguinolenta, et ictibus
gladii perforata, quae fuit unius parvuli de innocentibus. Nobiles, qui
vadunt in Jerusalem, singularem habent quaestionem de reliquiis
sanctorum innocentum, nescio qua ratione. Fuit enim quidam nobilis
inter nos praedives, qui per se in specu illo pulveribus eversis et
terra quaesivit reliquias, et cum nihil inveniret, transivit ad
Sabothytanco, Calinum majorem, Sarracenum, protectorem peregrinorum, et
per interpretem promisit ei, centum ducatos se daturum, si unum
integrum corpusculum sibi procuraret. Auditum etiam fuerat, quod
Sarraceni ea haberent et venderent. Cui respondit Calinus, quod corpora
illorum puerorum essent translata ad Chayrum, et dominus Soldanus ea
haberet in sua custodia, et cui vellet venderet, et nullus alius esset
in toto suo regno, cui liceret vendere corpora infantum, nisi sibi. Hoc
ut audivit miles ille, cogitavit ire ad S. Catharinum cum aliis, ut
veniens in Chayrum emeret puerum. Porro suspectum fuit mihi hoc forum
tamquam ludibriosum, dolosum et injustum, et ideo ad quendam expertum
me contuli, et cum eo scrutinium habui super hac re, quid sentiendum
esset de illis corporibus puerorum, quae vendit Soldanus? Dictum autem
fuit mihi pro certo, quod Sarraceni et Mamalucci recipiunt corpora
abortivorum et puerorum recenter natorum et mortuorum, et ea incidunt
cultellis, et vulnerant, et vulneribus impressis balsamo, myrrha et
aliis conservatis corpuscula illa conficiunt, et regibus, principibus
et divitibus christianis pro corporibus sanctorum innocentum vendunt.
Et illi dantes copiosum aurum et argentum putant se recipere corpora
puerorum sanctorum et recipiunt corpora parvulorum damnatorum. Et ita
Christi fideles deluduntur, et pecuniis spoliantur. Sciunt enim
infideles illi ardens desiderium nostrum pro habendis reliquiis, et
ideo disponunt ligna, tamquam de sancta cruce et clavos, et spinas, et
ossa, et multa talia, ut incautos deludant, et pecuniis spolient. Non
multi valoris sunt apud me reliquiae novae de transmarinis partibus
asportatae, praecipue[TR328] quae sunt emtae a Sarracenis, vel ab
orientalibus Christianis falsis. Secus est de lapillis sanctis a locis
sanctis etc. Igitur de specu sepulchrorum innocentium egressi sumus,
nec ulterius processimus.

Est enim ab isto specu consequenter transitus arctus per petram
incisus, quem fratres Minores fecerunt occulte, ut per eum de capella
S. Nicolai, in qua horas perficiunt, (#173 A#) possent intrare et exire
ad locum nativitatis Christi. Unde omnibus modis occultant transitum
illum, etiam peregrinis, ne per eos in notitiam Sarracenorum et
orientalium Christianorum perveniat, quia statim transitum obstruerent,
et fratres locum amitterent. Ego[TR329] ex Dei dono et fratrum Minorum
caritate ad me, quandoque per integram noctem solus fui, clausis
omnibus ostiis ecclesiae et speluncae, in sanctissimo loco nativitatis
Christi immissus per occultum istum aditum.

Egressi ergo de specu innocentum per obscurum transitum, per quem
veneramus, reversi sumus in specum vel cryptam nativitatis Christi, et
ibi iterum prostrati loca sancta nativitatis et praesepis, et locum
sessionis beatae Virginis, quando a tribus regibus accepit munera,
deosculati sumus. Porro consistentibus nobis inter loca illa sancta,
venit mihi in mentem raptus, quem passa fuit beatissima Paula,
peregrina, in hoc loco existens, quae, audiente Jeronymo, jurabat,
cernere se infantem, pannis involutum, vagientem in praesepio Deum,
venientes pastores laudantes, adorantes Magos et stellam fulgentem.
Desuper matrem Virginem, nutritium sedulum et caetera illius
nativitatis mysteria utrisque oculis intuebatur. Quapropter allecta in
loco illo se in perpetuum mancipavit in Dei servitium, ut dicit beatus
Jeronymus de peregrinatione S. Paulae.

Finitis itaque orationibus de specu adscendimus et finem processioni
fecimus. Ingressi autem ambitum locavimus nos per societates, et ea,
quae de Jerusalem in sacculis nostris asportavimus, produximus, et
comedimus, et de aqua bibimus. Sunt autem aquae cisternarum Bethlehem
frigidiores, clariores, saniores et dulciores, quam umquam viderim in
aliquo loco transmarino. De his aquis in abundantia habuimus gratis.
Videtur enim peregrinis omnibus labor tolerabilis, dum aqua recens
habetur; nullam habent quaestionem de cibariis coctis, nec de vino, nec
de lectisterniis, nec de aliis est quaestio, nisi de aqua frigida et
sana. Sumto ergo cibo et potu quidam in locis, ubi comederant,
collectis membris ad dormiendum se locaverunt, major tamen pars spreta
quiete reingressi sunt ecclesiam et sanctas vigilias juxta praesepe
Domini continuabant orationibus vacantes.


      De divino Officio in Bethlehem celebrato, et de Missa summa

Media nocte sacrista cum tabula cucurrit per ambitum et dormientes ad
matutinale Officium excitavit, quod fratres in specu nativitatis
legerunt, quo finito incepimus solenne Officium: Dominus dixit ad me
etc., quod per mundum cantatur in nocte nativitatis Christi. Et
praecessit pater Gardianus cum suis ministris, induti sacris, ad altare
super locum nativitatis Christi, et ita in specu officium cantavimus.
Sub Officio quidam devoti saeculares communicaverunt. Sacerdotes vero
celebraverunt in altari circumcisionis et in (#B#) capella trium regum
superius et inferius in altari juxta praesepe Domini, et post Officium
in altari nativitatis Domini. Et ita continuavimus divina Officia usque
ad claram diem.


         De loco, ubi erravit in via Joseph cum Maria et puero.

Finitis Missis statim ascendimus asinos et de monte Bethlehem in vallem
descendimus, ut visitaremus ecclesiam Gloria in excelsis, ubi pastores
vigilabant in hora nativitatis Domini. In ipso autem descensu venimus
ad capellam quandam profanatam et semiruptam, quae in memoriam
subjectae rei gestae est in loco illo fundata. Dicunt enim, quod dum
Josephus ex angeli jussione admonitus fuit per somnium, ut fugeret cum
matre et filio in Egyptum, ut habetur Matth. 2, surrexit, et festinavit
fugere de Bethlehem, et hic descendit contra vallem, volens per vallem
descendere in Sodomam, et inde ascendere, et trans Jordanem proficisci
per viam, per quam filii Israel intraverunt terram, quia ignoravit
compendiosiorem viam esse in Egyptum, cum numquam prius Egyptum
viderit. Dum autem huc venisset in locum capellae, occurrit ei angelus,
et viam ad Hebron ei monstravit, et de Hebron in Gazam, et ita per oram
maris magni eum in Egyptum direxit. In illo ergo loco oratione fusa
indulgentias recepimus (†). Acceptis autem indulgentiis, cum parum ab
hoc loco descendissemus, venimus ad ruinas murorum in clivo, ubi etiam
quondam capellam stetisse comprehendimus in hujus rei memoriam. Cum
enim angelus a pastoribus recessisset, et illi in via essent, ut
ascenderent in Bethlehem ad videndum puerum natum, in ipso ascensu
fluctuare coeperunt, gravis enim cordibus eorum se ingerebat angustia,
et torquebantur haesitatione mirabili spiritus eorum, ne visio, quam
viderant, seductio et illusio essent, et ita aliquod periculum
nescientes incurrerent. Cumque super his in loco stantes conferrent, et
Dominum deprecarentur, ecce angelus Domini affuit, eosque de rei
veritate certificat. Qui procidentes gratias egerunt, et festinantiores
ascenderunt. In hoc ergo loco etiam gratias egimus et indulgentias
recepimus et progressi sumus (††).


           De ecclesia: Gloria in excelsis Deo, ubi pastores
                           erant vigilantes.

Per clivum consequenter descendimus per hortos olivarum, et in vallem
venimus latam, arvis et agris consitam. In medio autem vallis vidimus
ruinas magnas murorum, et antiquorum aedificiorum reliquias, et ad
illas ruinas nos convertimus. Et cum ad locum venissemus, invenimus
ecclesiam desolatam et dissipatam, cujus tamen anterior pars
remanserat. Cantor autem incepit alta voce angelicum hymnum: Gloria in
excelsis Deo; et nos prosecuti sumus: Et in terra pax etc., cum magna
solennitate. Cum illo ergo cantu per ruinas intravimus, et in chorum
descendimus, in quo adhuc stat altare contaminatum; tamen pergentes.
Cum magna ergo alacritate cantavimus Gloria in excelsis Deo et
antiphonas (#174 A#): quem vidistis pastores etc., et illam: Angelus ad
pastores ait etc. Post cantum oravimus in silentio et indulgentias
recepimus (†). Illa ecclesia stat in loco, in quo pastores simul erant
in hora nativitatis Domini Jesu, et ibi angelus Dei apparuit et astitit
juxta illos, et claritas Domini circumfulsit eos, dicens: Annuntio
vobis gaudium etc. Lucae II. In hac etiam ecclesia est locus sepulturae
pastorum illorum. Nam dum morerentur, in nullo alio loco sepeliri
volebant, nisi in loco gaudiosae apparitionis angelorum, ubi audierant
multitudinem coelestis militiae cantare: Gloria in excelsis Deo. Super
hunc locum aedificavit S. Helena illam ecclesiam, et monasterium
monialium juxta eam, de quo etiam adhuc hodie in ruinis apparent rota
et locutoria, sicut moniales solent habere, et dicebatur monasterium ad
Gloriam in excelsis. Fuit autem satis magnum in circumferentia, sicut
hodie cerni potest, et de lapidibus quadratis et sectis fuerunt muri
ejus per circuitum, sicut videtur in cumulis lapidum ibi jacentium,
quos Sarraceni nullatenus possunt auferre. Dicitur enim pro certo,
quod, quando conantur aliquos lapides asportare, tunc lapides ita
gravescunt, quod nullo modo possunt eos abducere, nec bestiis, nec
humanis auxiliis. Unde in clivo montis jacent aliqui lapides, quos per
aliquod spatium asportaverunt, sed tandem coacti gravitate in via
dimiserunt.[TR330] Unde nulli sit dubium, si possent asportari, ante
centum annos fuissent deportati. Locus ille ab antiquo fuit primus
sancta inhabitatione solemnizatus. Nam Jacob patriarcha hic habitavit,
quia, ut dicitur Genes. 35., quando sepelivit uxorem suam Rachel in
via, ut dictum est fol. 166 A., abiit inde, et fixit tabernaculum trans
turrim Ader, i. e. gregis. Ubi Jeronymus dicit, quod locus ille est
prope Bethlehem, in loco, in quo grex coelestis Gloria in excelsis
cecinit, ut Magister in Spec. histor. juxta hunc locum allegat. In hoc
loco Ruben, primogenitus Jacob, cum Bala uxore patris sui dormivit, et
stratum ejus maculavit. Et inde maledictionem paternam incurrit.

Campus ille est ager Boas, in quo Ruth, Moabitis, colligens spicas
metentium fugientium [fugare ipsam conantium], sua virtute dominum agri
ad se inclinavit, eumque in matrimonium suscepit, et in hoc agro meruit
effici mater in genealogia Christi, ut patet Ruth per totum, et Matth.
1. In arvis illius campi ponit David oves patris sui, ibique leonem
contra se venientem[TR331] dirupit, et ursum strangulavit. De hac
victoria bestiarum jactavit se David coram rege Saule, et animum
accepit etiam aggrediendi gigantem Goliam Philistaeum, ut habetur 1.
Reg. 17. Et credibile est, quod plures leones et ursos interfecit in
hoc loco, quia dicitur Sirac. 47: David cum leonibus lusit quasi cum
agnis, et in ursis similiter fecit sicut agnis ovium.

Extendit enim se vallis illa contra orientem, usque ad Sodomam et mare
mortuum, juxta quod propter aquas Jordanis multae ferae diversarum
specierum currunt, et noctibus pro praeda per valles ad gregum
custodias ascendunt, et animalia domestica rapiunt, si possunt. Ideo
David vigil pastor ascendentibus bestiis occurrit et occidit. Sic in
(#B#) hora et nocte nativitatis erant in valle pastores, custodientes
vigilias nocte super gregem suam. Porro circa hoc solet fieri quaestio:
quomodo pastores potuerunt custodire vigilias noctis, cum esset hiems,
et terra gelu constricta, et nivibus cooperta? Ad hoc dicunt
orientales, quod pastores bis in anno, scilicet vernali et hiemali
tempore vigilias super greges custodiunt. Nam in partibus orientis
aestas et hiems non generaliter totam terram immutant, sicut in
partibus occidentalibus. Inveniuntur enim in aestate valles
frigidissimae, adeo, quod in mense Augusti villani glacies et nives in
locis umbrosis vallium reperiunt, et ad vasa terrea ponunt, et in
civitatibus vendunt divitibus, qui vinum in eis refrigerant. Sunt etiam
montes aliqui adeo frigidi, quod semper habent cacumina nivibus operta,
sicut mons Libani, de quo dicitur Jerem. 18: Numquam deficiet nix
Libani. Candia, insula calidissima, numquam caret nivibus in certis
vallibus et cacuminibus, sicut manifeste vident in aestate contra
Candiam navigantes. E contrario reperiuntur valles adeo calidae, ut
numquam possit ibi nix aut glacies ad horam manere, etiam in medio
hieme; similiter montes, prae caumate calvi sunt, omni viriditate
carentes. De his autem vallibus calidis est haec Bethlehemitana una,
quae nives nescit, glacies ignorat, et in ea circa festum nativitatis
Domini hordeum incipit habere spicas, et ideo ex aliis locis mittuntur
in eam bestiae, ut hieme ibi pastum habeant et impinguentur, et emunt
ibi certas petias terrae ad tempus. Ideo lingua eorum tempus
nativitatis Domini dicitur tempus ad herbas. Per aestatem autem
fervescente sole est terra arida et adusta, et cum in Septembri solis
fervor mitescit, omnia terrae nascentia incipiunt virescere, sicut apud
nos in Aprili, nisi quod virgulta non producunt illo tempore flores.
Nec tamen est calidum illud tempus, sed recens, quo homines affligi
possunt frigore. In Majo vero est plena messis. Ex quibus omnibus
patet, quod tempore nativitatis Christi poterant manere pastores cum
gregibus in valle, quia erat calida et virens, nec gelu constricta erat
terra, sicut forte erat superius, ubi Christus fuit natus, ubi et
nives, et glacies et gelu erant. Patet etiam ex dictis, quod non duo
vel tres pastores ibi erant, sed multi per totam vallem, forte ultra
XL, quia non solum de Bethlehem, sed de regionibus per circuitum erant
ibi bestiae cum suis pastoribus, nocte dieque ibi manentes. Et necesse
fuit adesse multos, propter leonum, ursorum et aprorum incursum, et
propter fures et latrones, qui ab antiquo usque hodie in solitudinibus
Jordanis morantur, viventes solum de furtis et rapinis, contra quos
necesse erat esse multos pastores, qui non solum vocibus, sed et
fustibus arcere possent a gregibus tam nocivas bestias, quam bestiales
homines. Et hi pastores omnes in nocte nativitatis ad angelorum jussum
ascenderunt in Bethlehem et invenerunt infantem in pannis involutum et
positum in praesepio. Potuit tamen esse, quod tres inter eos, qui erant
principaliores, alios regerent, et illorum trium sepulchra sunt in
ecclesia praedicta. De hoc loquitur venerabilis Beda in Hom.: Pastores
loquebantur etc.: sic dicit: Angeli apparuerunt pastoribus in loco, qui
a conventu pecorum antiquitus terra gregis vocabatur, et uno milliario
ad orientem Bethlehem, ubi etiam nunc trium pastorum illorum
monumenta[TR332] in ecclesia monstrantur. Haec Beda. Quare etiam
Jeronymus in epistola ad fratres de vigiliarum sanctitate nominat
pastores illos sanctissimos. In custodiarum eorum valle illa fui
aliquoties tempore calidissimo, quo omnia virentia aruerunt, et tamen
semper in ea vidi greges ovium et caprarum. In alia parte vallis ex
opposito Bethlehem est villa in amoeno loco sita, in qua vidimus
grandes murorum ruinas, et dicitur ibidem fuisse monasterium sanctae
Paulae et suarum virginum. Visis ergo, quae dicta sunt, rursum asinos
ascendimus et contra Bethlehem tendimus, in clivo autem vidimus
primaevam dispositionem loci nativitatis Christi melius, quam in ipso
loco. Sicut et dispositio sancti sepulchri melius videtur in hortis
juxta Acheldama, quam in ipso sepulchro, ut supra patuit. Vidimus enim
in clivo Bethlehem petras et rupes latas excrescentes, sub quibus erant
cavernae latae, habitacula pauperum, qui propria non habent domicilia.
Et talis in principio erat locus nativitatis Christi, ut patebit.

Cumque sursum venissemus ad murum Bethlehem usque, gyravimus murum, et
juxta fundamenta et petram, supra quam murus consurgit, quaesivimus
cavam petram quandam, quam tamen invenire non potuimus.[TR333] Legeram
enim in quodam vetustissimo peregrinali cujusdam Sancti, quod Domino
nato Joseph paravit juxta morem pro parvulo balneolum in urceo, et
balneato infantulo accepit Joseph vasculum, et extra diversorium
portavit, et sine arbitrio sacrum lavacrum deorsum effudit per murum in
ipsas rupes de fundamento prominentes. Consistit enim locus nativitatis
in alto, habens clivum praecipitem, et rupes inferius, super quas et
ipsum diversorium stetit, de sublimi autem sacrum lavacrum decidens
cecidit in cavam rupem, in qua tota illa sacra undula recepta est et
servata, et mansit ibi aqua illa per multos annos sine putrefactione et
sine defectione. Ad hanc lacunam ducebantur olim peregrini, et de ea
lavabant vultus suos, et ex ea bibebant, et vascula sua implebant, et
ad partes transmarinas ducebant pro medicamento corporum, quia multi
debiles ex ea gustantes melius habebant, et tamen, quantumcunque de ea
portaretur, non fuit imminuta, miraculose, quia caruit refluxu. Hanc
ergo cavernam cum lavacro benedicto quaesivimus, sed minime invenimus;
nec mirum, quia interim fuit magna loci mutatio propter ingentes
structuras ibi erectas. Ultimo enim, quando Christiani terram sanctam
possederunt, rex Jerusalem munivit Bethlehem altis muris et turribus
per circuitum. Et ideo illa antiqua loci dispositio est ablata.
Ingressi autem sumus in Bethlehem, et dominos Mauros ductores nostros
paratos ad recessum invenimus; non enim descenderant nobiscum in
vallem, sed in ecclesia manserant in quiete et nos exspectabant. Erant
autem amari contra nos propter tardationem nostram et festinabant
redire in Jerusalem (#B#) ante solis ascensum, ne in fervore
affligeremur.


            De valefactione et de oblatione peregrinorum ad
                        locum nativitatis Jesu.

Cum hora adesset recedendi de Bethlehem, cucurrimus omnes ad specum
dominicae nativitatis, ut valefaceremus puero Jesu, et puerperae
Virgini. Est autem consuetudo ex devotione peregrinorum inducta, quod
in ultima deosculatione loci sacri nativitatis Christi offerunt singuli
peregrini aliquam pecuniam, ponentes eam super sacrum lapidem
nativitatis Domini pro amore Dei et Virginis, et ecclesiae reparatione,
et fratrum in ibi degentium sustentatione. In illa vero oblatione
peregrinorum contigit quoddam detestabile factum, quod pro certo vereor
recitare propter peregrinorum reverentiam. Dicam tamen, ut hi, qui non
possunt ad illa loca sancta venire, cognoscant, quod locus sanctus nil
facit in non bene dispositis, et locus non sanctus non officit in bene
volentibus. Credo profecto, quod in his sanctissimis locis inimicus
magis tentet et insidietur incautis. Coelum empyreum, locus omnium
locorum sublimissimus, non juvit luciferum, paradisus nobilissimus non
primos parentes custodivit, coenaculum, locus sanctissimus, Thomam ab
infidelitate non servavit. Ideo scribitur in Can. XL.: non loca aut
ordines creatori nos proximos faciunt, sed nos aut merita bona
conjungunt, aut mala distinguunt. Cum enim domini peregrini cum tribus
regibus munera sua ad locum nativitatis offerrent, aliqui aurum, aliqui
argentum, aliqui annulos aureos, aliqui ceram, accessit quidam miles et
ducatum supra lapidem projecit, sicut ante eum plures fecerunt. Hunc
militem sequebatur quidam peregrinus orientalis, procidens ad loci
deosculationem, in ipsa autem deosculatione caute sacrilega manu
extensa duos propinquiores sibi ducatos subtraxit, et surgens abiit et
se in peregrinorum agmen ingessit. O furem et latronem mille patibulis
suspendendum! O raptorem in mille frusta discerpendum et rotis igneis
intexendum! O sacrilegum ignibus usque ad cineres concremandum! O
spoliatorem capite privandum, et in profundum maris immergendum! Quanta
impietas! quanta crudelitas te agitavit! quanta infidelitas te
excoecavit! ut in loco tam sanctissimo, ubi Christianus mentalibus
oculis videt pauperculam Virginem, egentem infantulum, Joseph
sollicitantem, pro utrisque furtum committeres. Porro, si tu haec non
credis nec cernis, cur te in loco prosternis? Cur crucis signum geris?
Et qua temeritate huc accedere praesumis? Si autem credis, et puerum ob
sui assumtam infantiam non timuisti spoliare, quare non dulcissimae
matris reveritus es oculos, quae puero assidet, et diligentissime
intuetur ea, quae circa infantulum suum aguntur? An ideo putandi sunt
non videre, quia vident tanto patientius quanto sapientius? Et si nec
puerum nec matrem curasti propter eorum immensam benignitatem, qua non
statim procedunt ad peccati punitionem, sed longanimiter exspectant,
debueras certe timuisse ipsum maturum et seriosum virum Joseph, (#176
A#) cui amborum cura incumbit, qui utrosque sine oculorum aversione
respicit? Porro, si haec tibi videntur vana, et nec puerum, nec matrem,
nec Joseph adesse dixeris, cur te non retraxit a sacrilegio dulcissimus
odor de loco spirans de infantilibus membris pueri Jesu, et de
castissimae matris ejus corpore derelictus? Forte contigit tibi sicut
avarissimo Judae proditori, qui ex suavissimo odore unguenti effusi
super caput Jesu, quo tota domus impleta scribitur, magis fuit
exasperatus, incensus et commotus usque ad magistri sui venditionem et
crudelissimam traditionem. Profecto, suspectum te habeo, quod si
tempore trium Magorum affuisses, munera oblata furatus fuisses, et
puerum parvulum, matrem tenerrimam, Joseph pauperrimum, sine verecundia
et venia spoliasses. Sed quid longius moror, furtum tuum nihil nocet
parvulo, quia non tantum jam veniunt ab oriente tres reges semel, sed
multi turmati huc currunt a quatuor mundi plagis, et cottidie offerunt
ea, quae a puero accipiuntur. Nec furtum tuum offerentes merito privat,
sicut nec illum, cui furatus es minima, et pietate spoliat, quam
exhibet sibi offerentibus, et justam vindictam suo tempore tibi cum
caeteris malis conservat. Similem exclamationem invehit Jeronymus
contra sacrilegium in eadem ecclesia commissum, in Epistola
objurgatoria contra Sabinianum diaconum, seductorem Susannae virginis.

Igitur dum domini milites obtulissent, et donaria numerarent, inventum
est adesse furem, et circumspicientes vidimus illum orientalem, et
nullo modo dubitavimus, nisi quod ipse nefas commisisset.
Comprehendimus autem eum in sacra spelunca, et perscrutantes invenimus
aurum, et coegimus eum ad locum reponere, et hoc facto repulimus eum a
nobis. Hoc furtum factum est in mea prima peregrinatione, et in secunda
simile contigit per unum Sarracenum, qui nobiscum ingressus fuerat, et
ad locum inclinatus tamquam oraturus occulte pecuniam surripuit. Quidam
autem peregrini astantes et dolum videntes eum insecuti sunt, et
comprehensum in specum sacrum retraximus, plurimum reclamantem et
renitentem. Cum magna ergo violentia sibi manus aperuimus, et pecuniam
invenimus, qua accepta cum indignatione furem infidelem extra trusimus.
In fine ergo locum deosculati sumus, et licentia accepta a sancta
puerpera de lacu [loco] ascendimus, et egressi ecclesiam asinos
ascendimus, et per viam, quam venimus, regressi sumus in Jerusalem, et
ibi prandium sumsimus, et post prandium ad quiescendum nos locavimus.
Praeterita nocte vigilavimus ad praesepe Domini, et futura nocte iterum
vigilaturi eramus ad sanctissimi Domini monumentum. Sequitur.


                         Descriptio Bethlehem.

Bethlehemitana peregrinatione praemissa restat nunc locum ipsum
describere: et primo civitatem, secundo locum nativitatis Domini
describam.

Bethlehem antiqua civitas olim quoddam nomen habuit, quod Scriptura non
(#B#) expressit, non enim invenio, quo nomine vocaretur, antequam
diceretur Ephrata. Dicta autem fuit Ephrata ab uxore Caleb, quae ibi
est sepulta, quae hoc nomen habuit, ut dicit Mr. in Spec.[TR334] hist.
Hanc autem Ephratam, uxorem Caleb, dicunt fuisse Mariam, sororem
Moysis, quae, antequam lepra percuteretur, dicebatur Maria, sed post
leprae infectionem et sanationem dicta fuit Ephrata, et mortua est et
sepulta in deserto Sin, ut habetur Num. 20, quam postea extumulavit
Caleb, eamque in Bethlehem, quae nondum sic dicebatur, sepelivit, et
nomen ejus civitati attribuit, Ephrata connuncupans. Quod autem illa
Ephrata fuerit uxor Caleb, omnes tenent, sed quod eadem fuerit soror
Moysis, multi contradicunt, ut habet Nicol. de Lyra super 1 Paral. 2.,
ubi in textu manifeste habetur, Ephrata fuisse uxorem Caleb. S.
Jeronymus tenet, quod Ephrata fuerit soror Moysi. Unde dicit in
Epistola ad Principiam virginem: Maria soror Moysis victorias Domini
canit, et Bethlehem nostram atque Ephratam stirpe nominis sui signat in
posteros. Multis ergo annis dicta fuit haec civitas benedicta Ephrata,
usque post famem ortam in diebus Elimelech, post quam tanta fuit ibi
abundantia, quod nominata fuit Bethlehem, i. e. domus panis. De ista
fame et abundantia sequenti habetur Ruth per totum. Beth enim in
Hebraeo dicitur domus, et lechem panis. Inde Bethlechem domus panis.
Ubi notandum, quod nomina civitatum et villarum terrae sanctae ut in
plurimum incipiunt a Beth, quam syllabam sequitur alia, significans
aliquam loci proprietatem. Sicut hic Bethlechem domus panis, propter
abundantiam frumenti, quae ibi postam magnam et diutinam famem fuit. Et
Bethphage dicitur domus maxillae, quia fuit villa sacerdotum, et in ea
nutriebantur pecora sacrificanda, de quibus cedebant maxillae in
portionem sacerdotum. Et ab isto facto accepit nomen Bethphage domus
maxillae, domus pecorum, quorum maxillae erant sacerdotum. Sic Bethania
dicitur domus obedientiae, quia ita quidam rex Jerusalem castellum hoc
aedificavit, ut esset sub obedientia curiae regis et civitati Jerusalem
et monti Syon. Ita Bethsames domus solis dicitur, propter templum, quod
in ea erat, in quo sol colebatur. Beth El domus Dei dicebatur, quia ibi
vidit Jacob secreta coelestia, et dixit: hic non est aliud, nisi domus
Dei, ut habetur Genes. 28. Sic Bethagla dicitur domus planctus, quia
ibi filii planxerunt Jacob, patrem suum mortuum, ut habetur Genes. ult.
etc. ... ... Et de multis aliis nominibus villarum a Beth
incipientibus, quarum interpretationem habes in Jeronymo de
interpretatione nominum hebraicorum. Similis modus denominandi
castella, oppida et civitates est in Alemania, nisi quod in Teutonico
syllaba illa, quae domum significat in dictione postponitur, in Hebraeo
anteponitur. Dicimus enim Offenhusen teutonice, latine domus aperta,
ebraice Bethboforum. Dicimus etiam Schafhusen teutonice, domus ovis
latine, Bethanania hebraice. Sic Ochsenhusen, domus bovis, Betschor.
Sic Gaishusen, domus caprae, Bethess. Sic quaedam villa prope Ulmam
dicitur Dreckshusen, domus stercoris, Bethsevell. Et si hodie Teutonici
essent possessores terrae sanctae,[TR335] tunc recte nominaretur
Bethlehem, Brothusen, Bethphage Baggahusen, Bethsames Sonnahusen,
Bethagla Flanhusen, Bethsaida (#177 A#) Fruchthusen, Bethaven
Abgothusen, Bethhara Berghusen. Bethaben Steinhusen. Bethrama
Hochhusen. Et ita de multis aliis est.

Bethlehem ergo civitas nobilis et habitatio nobilium ex antiquo fuit,
unde forte antequam diceretur Ephrata et Behlehem dici potuisset
Bethtonforon, i.e. domus nobilium. Quamvis ex scriptura non habeatur
authentica. Et quamvis fuerit nobilium civitas, numquam tamen fuit
magna, quia loci dispositio non admittit. Sita est ea super jugum
montis, non multum lati superius sed longi; et est in cornu montis vel
supercilio, ita, quod aquilone et oriente et austro vallibus
circumdatur, et recurvatur contra occidentem versus Jerusalem, et ab
eadem parte habuit fossata, muros et turres, sicut hodie etiam patet.
Circuivi oppidum, et curiosius ejus perspexi situm. Hodie vero villa
est satis populosa, et nec de muris, nec de fossatis curant, et major
pars habitantium ibi sunt Christiani orientales, confoederati
Sarracenis et etiam Arabibus, nutriunt se de rure. Nam fertilissima est
gleba per circuitum, frumento, vino et oleo abundans et pascuis. In
divisione terrae XII tribubus Israel cecidit in sortem tribus Judae, et
in partem nobilissimae familiae ejus tribus Phares.

Hanc civitatem Bethlehem laudabilem ostendit beatus Jeronymus multis
scriptis. Speciatim in epistola ad Marcellam sic dicit: Quo sermone
diversorium Mariae, qua voce tibi speluncam Salvatoris exponam? Et
certe praesepe, in quo infantulus vagiit, silentio magis quam infirmo
sermone honorandum est, ubi satis late porticus, deaurata laquearia. E
Bethlehem ecce in hoc parvo terrae foramine coelorum conditor natus
est, hic involutus pannis, hic visus et adoratus a pastoribus et Magis.
Et puto, sanctior locus est rupe tarpeja, quae de coelo saepius
fulminata ostenditur Deo displicere. Est quidem ibi sancta ecclesia et
populus fidelis, et urbs populosa, sed ambitio potius [?], magnam urbem
videri et videretur laudare et detrahere. In Christi autem villa tuta
rusticitas est, extra psalmos silentium est, quocumque te verteris,
stivam tenens alleluja decantant, sudans messor psalmis se advocat, et
curva falce attondens vites vinitor aliqua davidica canit. Haec sunt in
hac provincia carmina, haec, ut vulgo dicitur, amatoriae cantiones.
Haec Jeronymus. In tanto pretio fuit Bethlehem sanctae Paulae, ut eam
Romae praeferret, et auro tracto fulgentia informis luti vilitate
mutavit, ut inquit Jeronymus in epistola ad vitam et obitum S. Paulae.
De laudibus Bethlehem composuit ille Sophronius vir eruditissimus
ornatum librum, ut Jeronymus de viris illustribus refert. Qui etiam
omnia Jeronymi opera de Hebraeo in Latinum translata transtulit de
Latino in Graecum. Beatus Bernh. in sermone ad milites templi plurimum
commendat Bethlehem nativitatis Domini locum.


        De loco nativitatis Christi, qualis fuerit et sit hodie.

Nativitatis dominicae locus non erat in oppido, sed adhaerebat
civitatis muro in declivio ad partem aquilonarem oppidi, sicut hodie
patet. De hoc dulcissimo loco delectat me loqui, sicut et delectatus
fui in eo morari, et volo dicere, qualis locus ille fuerit

I. Ante Christi adventum tempore judicum, prophetarum, et regum Judae.

II. In nativitate Christi, quo Maria Christum in ea genuit, qualis
fuerit.

III. Post nativ. Christi, quo Judaeorum malitia etiam in ipsum locum
desaeviit.

IV. Tempore Helenae, quae locum gloria et honore plurimum illustravit.

V. Tempore S. Jeronymi, qui sanctitate et miraculis ibi claruit.

VI. Tempore perversorum et malorum Christianorum, qui loca
profanaverunt.

VII. Tempore Sarracenorum, qui ipsum paene in nihilum redegerunt, et in
hodiernum statum miserum deduxerunt.

Quantum ad primum, qualis locus nativitatis Christi fuerit ante
adventum Domini, sciendum, quod Salmon, filius Naasson, accepit in
uxorem Raab, meretricem de Jericho, et erat ille Salmon unus de
praecipuis populi Israel, quando transito Jordane expugnabant terram.
Hic cum Raab uxore possedit Bethlehem, et erat domus castelli.
Aedificavit autem ad murum sibi grandem habitationem, ita, quod non
erat sua habitatio moenibus oppidi inclusa, sed per se firmata, sicut
etiam in partibus nostris domini civitatum habent seclusas habitationes
ad murum haerentes.[TR336] Porro ipsa habitatio fuit fundata super
petras, et ibi erat petra cava (#B#) habens specum aptum ad ponendum in
eum res, quae calorem sustinere non possunt, sicut cellarium, et quando
erant magni calores, dormiebant in eo homines, et puerperae in eo
pariebant, unde Raab genuit in eo Boas, qui post mortem patris sui
factus fuit judex totius populi Israel et dominus in Bethlehem, et
accepit Ruth, Moabitidem, quae in specu illo genuit Obed, cujus uxor
genuit in eo Jesse, et uxor Jesse genuit in specu illo David regem.
Postquam autem David factus fuerat rex, transtulit pecudes et domum
patris sui in domum, quam aedificavit in Jerusalem in monte Syon, et
dimisit vacuam domum nativitatis suae. Sed quia ibi natus fuit et rex
inunctus, dicebatur Bethlehem civitas David, sed et mons Syon, in quo
regnavit, dicebatur civitas David, et utrumque saepe habetur in
Scriptura. Facta autem ista translatione domus David minor erat
respectu ad domum in Bethlehem, unde valvis et portis destructis et
ruptis antiquitate, facta fuit domus communis mercatorum, in qua
vendebantur panes et panni et fructus, et ante domum erat platea, ad
quam de civitate confluebant homines ad colloquium et juvenes ad
choreas, et ita multis annis stetit haec domus quasi publica patega vel
locus pategarum, quae stabant sub testudinibus, et fuit diversorium,
hospitium nocturnum alienorum. Et iste est status primus ejus sacri
loci nativitatis. Secundus status illius loci talis fuit. Quia enim pro
conservatione loci in suis structuris nulla erat cura, tandem et ipsae
testudines ruptae ceciderunt, et muri desolati corruerunt, et nec
pategae aluerant, nec mercimonia; remanserunt tamen ibi ruinosi muri,
super quos vile et defectuosum aedificium erat, et tugurium, et specus
antedictus erat in fine vel in capite tugurii, et erat tugurium hoc
diversorium, ad quod pauperes divertebant, et bestias suas ibi
ligabant, et bigas ibi ponebant, et alia, quae non poterant in civitate
locari. Et ita stabat locus ille usque ad tempora Joseph, sponsi Mariae
Virginis. Qui quum ad edictum Caesaris Augusti de Nazareth venisset in
Bethlehem cum Maria Virgine praegnante, invenit civitatem repletam
populo, et omnia hospitia praeoccupata, et non inveniens, ubi ipse
maneret, exivit, et in diversorium hoc divertit, in quo stabant bestiae
et ruralium instrumenta, et ibi locum aptavit. Cum autem hora pariendi
adesset, intravit beatissima Virgo Maria specum, in quo ultimo primus
David fuit natus, et in eo secundum David, Jesum Christum, edidit, modo
dicto fol. 169 B., et in illo loco ad tempus habitavit. Quid autem sit
diversorium vide fol. 195. A.

Tertius status illius sanctissimi loci talis fuit. Nato Domino et post
in Aegyptum fugato, ad necem innocentum puerorum processit Herodes, et
cum magna furia diversorium scrutatus est, quaerens in eo puerum Jesum,
quia audiverat, ibi illam puerperam deguisse, cui Magi munera
obtulerant, et[TR337] non invento in (#178 A#) eo puero diversorium
destruxit, et muros, qui remanserant, dissipavit, nec voluit, ut ibi
amplius esset diversorium. Et ita locus desertus mansit usque post
Domini ascensionem. Beata autem Virgo Maria locum visitare incepit cum
suis sodalibus, ut dictum est fol. 173 B. Et ex consequenti caeteri
fideles accedebant et locum sanctum honorabant. Post beatae autem
Virginis assumtionem, cum fideles locum venerarentur, commoti sunt
super hoc Judaei, et ipsum locum et ad eum accedentes
excommunicaverunt, denuntiantes, locum esse immundum et maledictum, et
omnem ingredientem esse contaminatum, et punitioni obnoxium, et
obturaverunt lapidibus vias, quibus ad locum erat ingressus. Et mansit
locus sic conclusus usque ad tempora Titi et Vespasiani, qui
expugnantes Judaeam et Jerusalem destruentes ipsos Judaeos per orbem
disperserunt, post quorum dispersionem Christiani terram sanctam
inhabitare coeperunt, et locum dominicae nativitatis mundaverunt et
visitaverunt usque ad tempora Heliae Adriani imperatoris, qui idolis
sancta loca abominabilia Christianis redidit. Nam in loco mortis
Christi super rupem Calvariae posuit statuam Veneris, et in specum
sepulturae Christi collocavit imaginem Jovis, et specum nativitatis
Domini ad planctum Adonidis ordinavit, ita, ut in specu, ubi quondam
Christus parvulus vagiit et Virgo castissima puerum fovit, jam Veneris
impudicissimae amasius Adonis plangebatur, ut habet Hieronymus in
epistola ad Paulinum de institutione monachorum. De Adonidis planctu
vide etiam Ezech. VIII. X. 14 et part. II. fol. 140 A et plenius fol.
179 A. Et ita locus sacer factus fuit Christianis extraneus, imo exosus
propter idololatriam.

Quartus status illius loci sancti talis fuit. Sub cultura turpi
idolorum mansit locus ille ultra trecentos annos, post quos suscitat
Deus spiritum sanctae mulieris, Helenae, Teutonicae, quae imperatrix
facta et christianissima effecta, Jerosolymam petiit, et loca sancta
quaesivit, et crucem cum aliis insigniis nostrae redemtionis invenit,
et locis mundatis idolisque abjectis de Jerusalem ad Bethlehem
properavit, et locum dulcissimae nativitatis Domini mundavit, et
spurcitias idolorum de specu sancto eliminavit, et omnia ibi reperta
submovit, et praesepe Domini integrum sub ruinis invenit, in quo
reperit lapidem, quem capiti pueri beata Virgo supposuerat, et foenum,
et panniculos, et caligulas Joseph, et camisiam longam, in qua
pepererat juxta mulierum orientalium morem, quae habent camisias longas
et latas, dum sunt impraegnatae, sicut albae sacerdotum, et pedissequae
dominarum defluentia portant. Si vero sunt pauperes, quod non habent
pedissequas, procingunt se, et sursum dependentia trahunt. Talem
camisiam etiam habuit beata Virgo Maria, quam in loco illo cum aliis
rebus dereliquit propter festinantiam fugae, et divino nutu per multa
annorum curricula fuerunt incorrupta conservata usque ad tempora S.
Helenae, quae ea reperit.

Purgato ergo loco ecclesiam mirae pulchritudinis desuper aedificavit,
et convocatis optimis artificibus in ligno et lapide (#B#) intentionem
suam esse dixit, in hoc loco fieri pretiosissimam ecclesiam, ita tamen,
quod rupes illa, sub qua natus est Salvator mundi, integra maneret.
Artifices itaque locum aptaverunt pro grandi ecclesia erigenda, et non
nisi electam materiam lignorum et lapidum disposuerunt, tabulas
marmoreas candidas et politas, et columnas pretiosissimas, et ligna
cedrina et cypressina. Ad haec et alia dedit comparanda S. foemina,
aurum et argentum sine defectu praefectis operis, et alia metalla
obtulit sine mensura. Cunctos autem parietes et totum pavimentum
vestivit marmore candido et vario, et superiorem partem parietum
depingi fecit opere musaico. Et ita facta fuit ecclesia ingens et
inclita, oblonga, ordinatissima, ita, quod specus nativitatis Domini
mansit directe sub choro incorrupta, subtus sanctuarium. Est autem
ecclesia ista aedificata more ecclesiarum romanarum. Habet enim primo
ab occidente porticum testudinatum ante fores ecclesiae, et post
ingressum navem magnam, latam et longam, et postea in oriente chorum,
ad quem de navi est ascensus per aliquos gradus, et de choro est
ascensus in sanctuarium, et in presbyterium. Et de sanctuario est
ascensus per gradus ad summum altare. Ad utrumque latus chori sunt
capellae, et in utroque latere navis sunt absides. Et sub choro est
crypta nativitatis Domini quasi ad longitudinem chori. Et sub summo
altari est petra cava, in qua natus est Christus. Ad illam cryptam sunt
duo ostia, primum ad latus dextrum, de capella circumcisionis Domini;
secundum de capella sinistri lateris, et est descensus in cryptam per
gradus sedecim. Tectum habet plumbo factum, nec est testudinata, sicut
nec ecclesiae principales in Roma sunt testudinatae, et habet chorum
rotundum, plenum fenestris, et transitum ab extra supra fenestras. Et
navis ab utraque parte habet fenestras plurimas, et est ecclesia lucida
et clara. Et haec est generalis ecclesiae illius dispositio. In
speciali ecclesia illa habet in longitudine passus XXXVII, in
latitudine vero XVIII. Et habet[TR338] quatuor ordines pretiosarum
columnarum, quae magnae sunt et altae, et quaelibet per se est de uno
integro et indiviso lapide, oleo politae, quod homo potest in eis
vultum suum cernere, sicut in speculo. Ita etiam in tabulis marmoreis
politis, quibus sunt parietes vestiti, quae ita mundae sunt, quod homo
in eis potest videre omnia, quae sunt in ecclesia, clarius quam in bono
speculo. Quilibet ordo columnarum habet XII columnas, et quaelibet
columna passus VII distat ab altera, et in toto sunt columnae
pretiosissimae LXX secundum structurae indigentiam. Super capitella
columnarum sunt trabes positi de lignis imputribilibus, a quibus
consurgit murus sursum usque ad tectum ab utraque parte, et murus ille
a columnis usque ad fenestras est non de pictura, sed de lasura, et
opere musaico mirabili orte ornatus ab utraque parte, sicut ecclesia S.
Marci Venetiis, cum figuris novi testamenti et concordantiis figurarum
veteris Testamenti, et tota ecclesia in omnibus parietibus vel est
marmore candido polito tecta vel opere musaico decorata. Super omnia
autem specus nativitatis subtus chorum est pretiosissimis pavimentis et
tabulaturis ornatus et picturis (#179 A#). Et in his omnibus sancta
foemina nullis expensis pepercit, sed liberalissime contribuit. Propter
hoc Judaei derisive nominabant S. foeminam stabulariam, eo, quod supra
vile stabulum tam pretiosum erexit aedificium. Cumque sancta foemina
opus consummasset, inde praesepe ligneum, quod Joseph fabricasse
dicitur, et panniculos, et caligulas Joseph, camisiam longam beatae
Virginis [sumsit], et duxit in Constantinopolim, non ut Bethlehem
spoliaret, sed ut etiam alia loca cum bethlehemiticis reliquiis
honoranda redderet. Posuit autem praefatas reliquias Constantinopoli in
ecclesiam S. Sophiae, quae ibi manserunt usque ad tempora Caroli Magni.
Hic Carolus civitatem sanctam Jerusalem et patriarcham ejus Zachariam
liberavit de potestate Sarracenorum, et Christianis orientalibus pacem
reddidit. Qui dum cum exercitu suo in Constantinopolin rediisset,
petivit in refusionem laborum suorum praesepe cum foeno, panno, et
caligulas et camisiam beatae Virginis. Et omnia obtinuit, et Romam
duxit; foenum autem ad ecclesiam beatae Mariae majoris posuit, praesepe
vero ad sanctum sanctorum in ecclesia lateranensi collocavit; camisiam
autem et caligulas Joseph ac pannos, quibus involutus fuerat puer
Jesus, in Alemanniam bassam transtulit eaque Aquisgrani in ecclesiam
beatae Virginis, quam aedificaverat, posuit. Usque in hodiernum diem
monstrantur ibi semper in VII anno. Haec ego ibidem vidi anno 1467.

Quintus status loci nativitatis Christi talis fuit. Post illa praedicta
tempora conversus fuit ad Christum totus oriens, et loca sancta ab
universis mundi nationibus visitabantur, et quique devoti et Sancti
venditis omnibus, quae habebant, cum pretio ad terram sanctam
veniebant, et in ea comparata mansione vitam hic finire cupiebant.
Inter haec venit beatus Jeronymus de Roma, et in Bethlehem manere
elegit circa praesepe Domini. Quem secuta fuit Paula, sanctissima
vidua, et plures alii. Sicut patet fol. 6 A. et fol. 8 A. Post illa
aurea tempora crescentibus delictis Christianorum iterum Sarraceni
terram sanctam ceperunt tempore Benedicti octavi, sub quo schisma
magnum in ecclesia fuit ortum, et multa mala facta, et tenuerunt
Sarraceni loca illa sancta annis multis sub tributo. Deinde iterum
Christiani per mundum gemebant pro locis sanctis, et adunatus fuit
totus occidens, et ingressi per mare et terram in multitudine gravi
recuperaverunt terram sanctam multis laboribus, et regem in Jerusalem
fecerunt, et reaedificaverunt ecclesias et monasteria, instituentes
episcopos et praelatos in augmentum divini cultus, et in brevi tempore
gentes per circuitum subnervaverunt. Itaque nemo digitum contra eos
movit. Nam interea civitates et castella munierunt Christiani et
praecipue Jerusalem et Bethlehem muris et turribus obfirmaverunt contra
infideles. In illis temporibus fuit Bethlehem sancta populosa, inclyta
et dives, et de universis finibus Christianorum afferebant munera in
ea, et ditissimi mercatores ibi residebant. Unde hodie ante ecclesias
sunt testudines, sub quibus fuerunt pategae mercatorum, et tam populus
quam clerus in immensum (#B#) profecerunt tam in spiritualibus, quam in
temporalibus. Cum magnis autem turmis cottidie confluebant peregrini de
toto mundo, non solum ut loca sacra cernerent et indulgentias
acciperent, sed ut virtutum exempla viderent, et vitae emendationem
reportarent. Praecipue tamen ad festa principalia nativitatis Domini et
resurrectionis tanta multitudo de extremis mundi partibus confluxit, ut
terra eos vix capere posset, propter divinorum officiorum devotissimam
peractionem.

Festum quippe natalis Domini tali ordine solebant peragere. In vigilia
natalis Domini venit in Bethlehem de Jerusalem patriarcha
Hierosolymitanus, cum suis episcopis, abbatibus et clericis ac
monachis. Quem concomitabatur rex Jerusalem cum suis principibus,
comitibus, militibus, praefectis, nobilibus, et hos omnes sequebatur
innumera multitudo peregrinorum, quos ducebant magistri et praefecti
hospitalium, et communis vulgus, senes et juvenes, illo die in
Bethlehem festinabant. Media autem nocte pulsatis campanis omnis plebs
ad ecclesiam nativitatis Christi convenit ad divinum Officium, et
oratis matutinis episcopus Bethlehemiticus cum suis ministris sacris
induti processit in specum dominicae nativitatis et Missam in loco
nativitatis cantavit: Dominus dixit ad me etc. Hoc Officio finito cum
accensis facibus, candelis, lucernis, et luminibus universi
processionaliter de ecclesia exierunt, et in vallem descenderunt ad
ecclesiam Gloria in excelsis, et ibi Officium: Lux fulgebit cum magno
gaudio peregerunt, quod aliquis de magnis pastoribus et praelatis
cantavit. Post hoc officium reascenderunt, et reliquas horas canonicas
cantaverunt, quo tempore patriarcha hierosolymitanus se induit sacris,
et summum officium in choro perfecit: Puer natus est etc. cum
spectabili solennitate. Habebant autem stellam auream grandem, quam in
choro de tecto[TR339] submittebant quidam in medium, et stabant juvenes
superius, et gloria in excelsis cantabant, et stellam continue ab
oriente in occidentem movebant. Sic etiam in die circumcisionis fiebat
magna solennitas in Bethlehem. Et similiter in die regum omnis populus
ibi convenit cum suis muneribus. In octavis epiphaniae celebrabant
festum baptisimi in ecclesia S. Johannis Baptistae super Jordanem, et
ad hoc totus populus et clerus descendit ad[TR340] Jordanem. In die
annunciationis convenerunt in Nazareth. In die parasceves et paschae in
dominico sepulchro. In die coenae in monte Syon, et in die pentecotes.
In die ascensionis Domini in monte Oliveti. In die assumtionis
beatae[TR341] Mariae Virginis in valle Josaphat. Et totum studium
populi fuit, ut cum devota solemnitate divinum cultum peragerent.
Manente autem ista sinceritate et devotione ad loca sancta stabant in
magno honore et decore, (#180 A#) et populus christianus in pace et
quiete. O! si quis tunc vidisset ecclesiam Bethlehemitanam cum suis
ornatibus, utique obstupuisset a majestate ejus.

Sextus status loci nativitatis Domini fideli catholico moestitiam
affert. Pro ejus declaratione cogor, heu fratres humani, commotis prae
dolore visceribus, stilum vertere, et amaritudinis calicem vobis
propinare compellor, quem ipse moesto suscepi animo doloris acerbitate
repletum. Nam, dum Christiani Deo in terra sancta servirent, in pace
loca sancta possidebant, et omnes gentes ei serviebant. Sed Dei
servitio posttergato contrarium evenit. Erat autem anno Domini 1186
tempore Urbani tertii papae rex in Jerusalem, dictus Guido,
infortunatus et negligens, et inter eum et principes orta est contentio
et seditio, ita, quod nobiles terrae erant contentiosi et invidi,
sacerdotes vero et clerici facti fuerunt avari et superbi, et communes
populi incontinentes et mali. Quapropter consurrexerunt adversus eos
Sarraceni et usque ad exterminium eos persecuti sunt.

Porro in ecclesia Bethlehemitana commisit quidam Christianus facinus,
quo facto omnis fortitudo et vis resistendi Christianis ablata est, et
foeminis facti sunt debiliores. Horribili siquidem refertur infamia,
quomodo quidam Christianus septa ecclesiae Bethlehemitanae
gloriosissimae Virginis Mariae, quae castitatis mater, pudoris aula,
munditiae vas, constituit lupanar in genitricis Dei opprobrium.
Abominor quidem casum referre, sed loci ipsius flenda propter hoc
desolatio et miseranda despectio non sinit me silere. Fuit namque in
illis diebus quidam Christianus, qui amore polluto quandam Sarracenam
adamavit, et eam instanter cottidie ad consensum suum sollicitavit, et
ipsa constanter restitit et fugit. Quadam die dum eam importunius
molestaret, objecit ei mulier nomen Christi et christianae religionis
munditiam, quam ille parvipendit, et crimen non esse adeo grave sicut
fama dixit. Porro foemina illa probitatem Christianorum in multis
notaverat, et mirabatur de sua sollicitatione, et ducta curiositate
experiri voluit, si quaedam virtus esset in illo Christiano et timor
Dei, et quadam vice dixit ei: ecce, tua importunitate victa sum et tibi
consentio, sed non succumbam tibi, nisi in ecclesia S. Mariae in
Bethlehem. Hanc conditionem libenter acceptavit, et hora constituta
convenerunt in ecclesia, solus cum sola. Cumque mulier videret, quod de
ecclesia sibi cura non esset, ut in ea contineret sibi, dixit, hic tibi
non parebo, eamus in specum nativitatis Dei tui, ibi est obscurum et
secretum; qui statim cum muliere descendit, et posuit se mulier super
praesepe Domini, sedens; quam cum ille infestaret, surrexit mulier, et
sessum accepit super lapidem in loco sanctissimae nativitatis Domini et
Christiano dixit: ecce Christiane, hic Deus tuus de Virgine natus est,
si potes hic mecum cubare, (#B#) accede huc. Ille vero desperatus et
execratus intrepide accessit nihil de loco curans. Quod cernens mulier
facinus abhorruit, et Christianum illum indignata a se rejecit; vade,
inquit, scelestissime Christiane, et scias, nefas hoc nequaquam
impunitum transire. Et hoc dicto aufugit mulier, et primo Bethlehem
ingressa cum clamoribus et fletu sibi facta cunctis recitavit,
Christianis improperans et Sarracenos ad ulciscendum animans et
inducens. Et ex hoc facta fuit mulier illa quasi prophetissa inter
Sarracenos, praedicens eis, nullam esse amplius virtutem in
Christianis, et quod sine metu aggrederentur et ejicerent de finibus.
Quo audito zelo Dei Sarraceni accensi consurrexerunt adversus
Christianos, et saevire in eos inceperunt, eosque expugnaverunt et in
brevi tempore cunctos Latinos de finibus eliminaverunt. Fuerat enim,
qui praedictum nefas perpetraverat, unus de potentibus et magnis
Christianorum. O, si temporibus Jeronymi tantum facinus factum fuisset,
quantum lamentum et fletum hausisset! Nam suo tempore erat quidam
diaconus, nomine Sabinianus, et quaedam virgo, Susanna dicta, quae
phylocapti literas sibi invicem vel in specu nativitatis Domini, vel in
ecclesia pastorum reposuerant. Quas reperiens B. Jeronymus, quantum
fletum et lamentum desuper habuerit, qui scire voluerit, legat
objurgationis epistolam in Sabinianum, et vix continebit, quin cum
plangenti lachrimetur. Sic ergo terra sancta in manus venit infidelium
et inimicorum crucis Christi, et iam retinent usque ad hanc diem, et
iam habuerunt eam ducentis LXXXVII annis. Et ita patet, quod sicut in
Bethlehem incepit nostra salvatio, ita ibidem incepit nostra
exterminatio.


              De moderno statu Bethlehemitanae ecclesiae.

Septimus status loci nativitatis Christi est ille, sub quo ego F. F. F.
locum vidi. Cum ergo, ut dictum est, Sarraceni triumphum contra
Christianos obtinuissent, eosque de terra ejecissent, irruerunt primo
in Jerusalem in ecclesiam sancti sepulchri, ut eam everterent. Sed
Suriani, i. e. Christiani de Syria, magna summa auri data Soldano eam
redemerunt. Post hoc venit Soldanus in Bethlehem, et munitionem
fortissimam ibi factam destruxit, et murum civitatis dissipavit, et
convertit se ad ecclesiam nativitatis Domini, et primum monasterium,
quod ecclesiae adhaerebat, quod erat magnum et solenne valde,
destruxit, et muros ac turres dejecit, quod Christiani magnis laboribus
et expensis fecerant, et miserabilem cumulum ruinarum per circuitum
ecclesiae dereliquit Porro destructis munitionibus aggressus est
ecclesiam, ut eam decalvaret et destrueret. Et ingressi primo altaria
destruxerunt et deinde imagines sculptas confregerunt. Soldanus autem,
cum vidisset tabulas marmoreas, quibus parietes et pavimenta erant
decorata, et columnas pretiosissimas, praecepit omnia deponi, ut ea
abduceret ad locum sibi placitum. Mira res, et fidelibus praedicandum
prodigium! Artificibus cum instrumentis accedentibus, et parietem juxta
ostium, quo est ingressus in specum Domini, tangentibus cum
ferramentis, astante et vidente Soldano, prosiliit de integro pariete
et sano, quem nec acus videbatur penetrare, serpens mirae magnitudinis,
et capite reflexo ad parietem tabulae primae marmoreae ore morsum
dedit, et ignea lingua ipsam tabulam divisit, (#181 A#) a qua ad
secundam tabulam accessit repentina serptione, et deinde ad tertiam et
ad quartam, et ita consequenter per unum latus processit, et omnes
tabulas divisit, et in aliud latus capellae trium regum saltavit, et in
politissimo pariete, in quo nec aranea figere pedem potest, cucurrit,
et XL tabulas per medium divisit, et disparuit. Hoc miraculo viso
obstupuit Soldanus et omnes sui, et mutato proposito a destructione
cessaverunt et recesserunt. Porro transitus serpentis per tabulas manet
usque ad hodiernum diem, ac si aliquis candens ferrum lapidibus
adhibuisset fortiter et ipsi lapides combustibiles fuissent, sicut
lignum. Hoc vestigium miraculi libentissime vidi et saepe curiosissime
perspexi mecum mirans.

Post hoc, anno 1341, venerunt Sarraceni, missi a Soldano, ut tollerent
columnas illas pretiosas. Sed cum manus apponerent, in tantum
perterriti sunt quadam horribili visione, quod membris dissolutis nihil
agere poterant, et cum timore fugerunt, nec manus amplius apponere
praesumserunt. Post decursum annorum iterum quidam Soldanus praecepit,
non quidem ecclesiam destrui, sed ut tabulas pavimenti tollerent, quae
sunt in specu nativitatis Domini. Sunt enim tabulae pavimenti praesepis
Domini valde pretiosae, magnae et latae, non omnino candidae, sed cum
candore medius color decorativus est admixtus, sicut sunt pelles
vehinae [?]. Cumque descendissent cum instrumentis, ut tabulas
levarent, quodcumque instrumentis tetigerunt vel manibus, rumpebatur in
minutissimas particulas, sicut lignum putridum, et si levassent, nihil
eis utile fuisset. Hoc cum vidissent, dimiserunt tabulas, in locis
suis, et fugerunt. Tabulas illas mensus sum, et habet quaelibet VII
pedes in latum et XII in longum, et politae [sunt] ut speculum.

Non sunt multi anni elapsi, quod quidam juvenes Sarraceni, qui manus
sacrilegas his sacris lapidibus apponere praesumserunt, fuerunt puniti.
Est enim apud Sarracenos opinio, quod sub lapide nativitatis Domini et
sub praesepio, sint reconditi thesauri inaestimabiles, sed non sint
reperibiles nec visibiles. Quidam autem juvenes curiosi et cupidi nocte
per fenestram, quae est supra altare circumcisionis Domini, in
ecclesiam scanderunt, et ingressi specum sanctissimam tabulas juxta
locum nativitatis et juxta praesepe levaverunt, et quidquid levaverunt,
in manibus eorum comminutum fuit, et dum fodere inciperent, tantus
timor et tremor eos accepit, quod relictis instrumentis per fenestram,
per quam intraverant, ceciderunt, et e patria migraverunt, nec aliquis
experiri poterat, quo fures illi venerint. Dicitur pro certo, et est
indubitatum apud illos, qui juxta locum morantur, quod nullus
Sarracenus per se suis manibus potest aliquid de illa ecclesia tollere.
Et si aliquis Sarracenus praesumit manum apponere (#B#) ad auferendum,
non evadet punitionem aliquam, quin castigetur. Istis tamen non
obstantibus multae tabulae politae sunt parietibus detractae per fures
christianos. Nam orientales Christiani fures miseri tollunt talia, et
Sarracenis vendunt, unde nonnumquam Sarraceni pretio christianos fures
conducunt, ut eis tabulas concupiscibiles furentur. Et nulli dubium
sit, si Sarraceni possent illa lapidum ornamenta tollere, dudum omnia
essent sublata. Sed Deus pro aliquali nostra consolatione et pro sua
gloria loca illa custodit, et tamen in contemtum venire permittit pro
nostra culpa. In mea prima peregrinatione tectum ecclesiae, quod
gravissimum est, quia plumbeum, minabatur ruinam supra chorum, et non
aliter sustentabatur, nisi trabibus longis a pavimento chori sursum
porrectis, quibus innitebatur. Unde pro tunc optavi, quod Deus
suscitaret regem Joas, de quo habetur 4 Reg. 12., quod sacerdotes
cogebat ad reparandum sarta tecta templi Domini, et saepe magnam
tristitiam habui, timens ecclesiae illius irrecuperabilem ruinam. Si
enim ruisset, numquam sublevata fuisset. Sic enim Sarraceni in mandatis
habent per Machometum in Alcorano, quod Christianis non permittant, nec
aedificare novas ecclesias, nec antiquas renovare, et ita Soldanus
multis annis Christianis indulgere noluit, ut illius ecclesiae sarta
tecta repararent. Tandem autem victus multis precibus fratrum Minorum
montis Syon relaxavit rigorem et reparationem sarti tecti concessit.
Procuraverunt ergo fratres, quod omnia ligna necessaria pro illa
reparatione fuerunt Venetiis per artifices, qui mensuras ecclesiae
acceperant, parata, et in galeis per mare usque ad Joppen ducta et de
Joppe in camelis usque Bethlehem delata, et ita totum tectum ecclesiae
renovatum est per artifices Venetos, et omnia defectuosa tam in ligno,
quam in plumbo refecta sunt magnis laboribus et sumtibus. Tulerunt enim
inde antiqua ligna, quae erant cedrina et cypressina de monte Libano,
et nova ligna pina de montibus nostris supposuerunt. Siquidem Salomon
in aedificium templi in Jerusalem accepit ligna cedrina de Libano, quae
sibi rex Tyri misit per mare in ratibus usque in Joppen, et de Joppe
ipse ea duxit in Jerusalem, ut habetur 2 Paral. 2. et Jesa. III. Sic
etiam disposuit S. Helena ligna cedrina sibi mitti a monte Libano in
mari per rates in Joppen, et inde tolli et in Bethlehem transduci. Et
hoc facile fuit, et in paucis diebus potuit expediri. Sed nunc
difficillimum est, quod Christiani de Libano ligna tollant, quia pagani
nunc illas terras possident, et si tollere sinerent, tamen theloniis
nimis gravarent et aliis exactionibus, ideo facilius de alpibus nostris
ducunt ligna ad terram sanctam pro reparatione ecclesiarum (#182 A#)
Christi, quam de montibus conterminis terrae sanctae. Credo tamen, quod
etiam in Libano amplius non sint ligna cedrina, sicut in monte Syon
defecerunt ligna cypressina, de quibus dixit Salomon Sap. 24: quasi
cedrus exaltata sum in Libano, et quasi cypressus in monte Syon. Ex
illius ecclesiae reparatione tota ecclesia mundior facta est, nam antea
tectum erat repletum columbis et passeribus, et nidis diversarum avium,
et stercorizabant desuper, et pretiosum pavimentum deturpabant. Sed ex
quo reparatum est, venerunt martrices [martes], et ibi currentes nullam
avem relinquunt, et tectum ab omnibus immunditiis praeservant.
Aliquando solus nocte in illa ecclesia mansi et tantum cursum martricum
in tecto audivi, quod territus fui putans esse delusionem aliquam,
quousque veritatem percepi. Non autem solum indulsit dominus rex Egypti
Soldanus Catube reparationem illius ecclesiae, sed etiam in ruinis
templi sancti sepulchri multa permisit contra legem sui Machometi
reerigi. Reputo enim modernum Soldanum, quasi alterum Cyrum regem, qui,
quamvis esset gentilis, concessit tamen Judaeis, ut in Jerusalem
templum Domini, quod Nahuchodonosor destruxerat, reaedificarent, quod
tamen erat contra ritum suorum idolorum. De hoc Cyro, rege Persarum,
habetur Esdrae 1. et Esaiae 46. Nec hoc Cyrus rex ex se ipso fecisse
dicitur, sed Deus spiritum ejus suscitavit, ut dicitur 2. Paralip.
ultimo et Esdrae 1. Sic profecto ex spiritu Dei concessit Soldanus
reaedificare loca sancta, et multo plus concederet, si non accusatores,
Christianorum inimici, eum averterent; sicut etiam contigit Esdrae, ut
habetur Esaiae V. et per totum librum Nehemiae et Esdrae. Nec putandum
est, sicut multi aestimant, quod Soldanus principaliter moveatur amore
pecuniae et lucri, quae a peregrinis recipit, ut ecclesias
Christianorum renovari permittat, sed Deo inspirante hoc facit
principaliter, quamvis ipse inspirationem ignoret. Et nisi Deus id
ageret, nequaquam Sarraceni ecclesias stare permitterent, nec
peregrinos per terram evagari sic sinerent, etiam data magnae pecuniae
summa. Excedit enim odium, quod ad nos gerunt, multum amorem, quem
habent ad pecuniam, quam a nobis exspectant, quae satis exilis est. Nec
rex Soldanus recipit unum obolum de illa pecunia, sed aliqui officiales
tantum, qui tamen de ea non possent ducere vitam voluptuosam. Et ideo
Deo gratias agere debemus, ut cor regis Soldani ad nos convertat, et
orare pro vita regis Soldani debemus, sicut legimus Judaeos orasse pro
vita gentilium regum, Nabuchodonosor, Cyri, Artaxerxis, et Antiochi.
Baruch 1. Effectus enim demonstrat, ipsum Soldanum esse fidei nostrae
inclinatum; nec dubito, si quis maturus, eloquens, et auctoritativus
Christianus ad eum orationem illam converteret, quacum alloquitur
venerandus dominus Nicolaus de Cusa cred. lib. 3. c. 17. de cribratione
Alcorani, utique in melius se converteret. Sed orandum est pro eo
Christianis, ut patet fol. 249 B.


           De ritibus in ecclesia Bethlehemitana degentibus.

Ecclesia illa Bethlehemitana in superiori parte est profanata et
execrata, nec habet superius tam in choro quam in navi et capellis
aliquam lampadem, sed stat sicut horreum absque manipulis (#B#) et
apotheca absque aromaticis vasis et sicut libraria absque libris, et
decidunt de parietibus picturae illae pretiosae, nec est, qui illas
renovet. Sumus tamen contenti, quod corpus ecclesiae adhuc subsistit.
Porro ipsa ecclesia est divisa Christianis secundum divisionem rituum,
sicut dictum est de ecclesia Golgathana fol. 133. A. et de ecclesia
beatae Virginis fol. 144. B. Chorum habent Graeci; specum autem
nativitatis Domini habent Latini; altare, ubi tres reges obtulerunt,
habent Armeni. Nihil in illa ecclesia est consecratum nec lampadibus
illustratum, nisi specus nativitatis Domini. In hoc specu hoc modo
divinum Officium celebravi, quotiens in Bethlehem fui: primo persolvi
horas canonicas juxta ordinarium breviarium nostrum, quibus solutis
incepi dicere horas secundario de nativitate Domini, et tres Missas,
quae dicuntur in die natali[TR342] Domini successivis tribus diebus. In
specu dixi primam una die in media nocte: Dominus dixit ad me etc.
Secunda die: Lux fulgebit in aurora etc. Tertiam vero sequenti die: In
clara luce puer natus est. Tantum enim tempus contulit mihi Deus in
illo loco manere, quod haec, quae dixi sic valui perficere. Utinam Deo
gratum!


            De recessu peregrinorum a Bethlehem ingressuque
                          eorum in Jerusalem.

Expeditis autem nobis in Bethlehem asinos ascendimus et de Bethlehem
exivimus. Cumque ad latus oppidi venissemus, ecce mulier defuncta
efferebatur, et omnes Sarraceni, viri et foeminae, prosequebantur cum
mirabili et horribili clamore et ululatu, et tenebant manus super
capita clausas et complicatas. Quos ut nostri ductores viderunt, rem
intelligebant, et nos cum clamoribus et minis repente de via
repellebant, ne plangentes et nos in unum convenire contingeret; eramus
enim signati crucis signo, et si nos cum crucibus ad eos venissemus,
diabolus intolerabile disturbium concitasset, sine dubio enim contra
nos insurrexissent, et lapidibus nos a se repulissent ad complacendum
defunctae. Putant enim, quod mortui eorum sint nobis maxime inimici, et
quod ambulatio nostra per terram sanctam sit eis in alia vita poenalis.
Libenter enim sustinerent nos secum commorari, sed dicunt, quod eorum
defuncti non possint nos pati. Itaque ingressi sumus in Jerusalem ad
quiescendum, ut dixi fol. 176. B.


                            FINIS VOLUMINIS.



                          AUTHOR'S FOOTNOTES

[1] Signa granorum, quibus fideles numerum orationum suarum numerant,
quae dicuntur vulgariter paternoster latine dicuntur patriloquia,
neutro genere, hoc patriloquium; sic enim nominat signa illa
venerabilis dominus Johannes de Lamshaym Canonicus Regularis in
Hirsgarten prope Wormatim, in libello de Fraternitate Rosarii B. Mariae
virginis, quem edidit, Cap. 6.



                        TRANSCRIBER'S FOOTNOTES

[TR1] "nonunquam" -> "nonnunquam"

[TR2] "In super" -> "Insuper"

[TR3] "Iterato" -> "iterato"

[TR4] "quiequam" -> "quicquam"

[TR5] "indulgabunt" -> "indulgebunt"

[TR6] "nissi" -> "nisi"

[TR7] "ideireo" -> "idcirco"

[TR8] "discurunt" -> "discurrunt"

[TR9] "aedifiicari" -> "aedificari"

[TR10] "nostri," -> "nostri."

[TR11] "Cum" -> "cum"

[TR12] "orientalas" -> "orientales"

[TR13] "cemquam" -> "quemquam"

[TR14] "desperate." -> "desperate"

[TR15] "dilexit," -> "dilexit."

[TR16] "devotiona" -> "devotione"

[TR17] "religatu sdicitur" -> "religatus dicitur"

[TR18] "rerunt" -> "rerum"

[TR19] "tyberis" -> "Tyberis"

[TR20] "parficienda" -> "perficienda"

[TR21] "poregrinationem" -> "peregrinationem"

[TR22] "abiterata" -> "ab iterata"

[TR23] "haetenus" -> "hactenus"

[TR24] "mnnivimus" -> "munivimus"

[TR25] "civitus" -> "civitas"

[TR26] "cumamultis" -> "cum multis"

[TR27] "barcca" -> "barca"

[TR28] "dopositis" -> "depositis"

[TR29] "recessise" -> "recessisse"

[TR30] "caepto" -> "capto"

[TR31] "quinos" -> "qui nos"

[TR32] "barcca" -> "barca"

[TR33] "Gelêoti" -> "Galêoti"

[TR34] "contingenet" -> "contingeret"

[TR35] "inreversione" -> "in reversione"

[TR36] "barccam" -> "barcam"

[TR37] "dopositam" -> "depositam"

[TR38] "peragere" -> "peragere."

[TR39] "cumbasua" -> "cumba sua"

[TR40] "mansimas" -> "mansimus"

[TR41] "initeriora" -> "interiora

[TR42] "est" -> "et"

[TR43] "apperni" -> "apperui"

[TR44] "interogationibus" -> "interrogationibus"

[TR45] "Magitri-civium" -> "Magistri-civium"

[TR46] "spepsaret" -> "spectaret". Note: manuscript editions of the
text have "spectaret", but this might be a clerical error, the intended
word being "spectare".

[TR47] "cruxifixi" -> "crucifixi"

[TR48] "signicabo" -> "significabo"

[TR49] "scripi" -> "scripsi"

[TR50] "quom" -> "quem"

[TR51] "couscriberem" -> "conscriberem"

[TR52] "steribilitates" -> "sterilitates"

[TR53] "Ubi" -> "ubi"

[TR54] "nostroo" -> "nostro"

[TR55] "cam" -> "cum"

[TR56] "dovotione" -> "devotione"

[TR57] "inger" -> "niger"

[TR58] "latrutu" -> "latratu"

[TR59] "inimicitae" -> "inimicitiae"

[TR60] "in super" -> "insuper"

[TR61] "metpsi" -> "metipsi"

[TR62] "mortem" -> "montem"

[TR63] "Ad." -> "Ad"

[TR64] "amoenas" -> "amoenos"

[TR65] "decrevinus" -> "decrevimus"

[TR66] "singnla" -> "singula"

[TR67] "tumbum" -> "tumbam"

[TR68] "eminus" -> "emimus"

[TR69] "eum" -> "cum"

[TR70] "transtis" -> "transtris"

[TR71] "recesursos" -> "recessuros"

[TR72] "nullo" -> "nulla"

[TR73] "surreximum" -> "surreximus"

[TR74] "neccessaria" -> "necessaria"

[TR75] "celaritate" -> "celeritate"

[TR76] "oceanns" -> "oceanus"

[TR77] "auxiatus" -> "anxiatus"

[TR78] "marceseunt" -> "marcescunt"

[TR79] "maris maris" -> "maris"

[TR80] "quam" -> "quae"

[TR81] "compaginatae" -> "compaginatae."

[TR82] "est" -> "et"

[TR83] "tatam" -> "totam"

[TR84] "Ahuc" -> "Adhuc"

[TR85] "exignorantia" -> "ex ignorantia"

[TR86] "mille mille" -> "mille"

[TR87] "colllo" -> "collo"

[TR88] "gaêa" -> "galêa"

[TR89] "parvnm" -> "parvum"

[TR90] "provacativum" -> "provocativum"

[TR91] "quamdo" -> "quando"

[TR92] "all" -> "alii"

[TR93] "Mutantnr" -> "Mutantur"

[TR94] "quado" -> "quando"

[TR95] "adjutere-" -> "adjutores"

[TR96] "snnt" -> "sunt"

[TR97] "nenimium" -> "ne nimium"

[TR98] "incommodiates" -> "incommoditates"

[TR99] "Experentia" -> "Experientia"

[TR100] "maenia" -> "moenia"

[TR101] "Quincunque" -> "Quicunque"

[TR102] "idest" -> "id est"

[TR103] "misserrimam" -> "miserrimam"

[TR104] "e" -> "et"

[TR105] "paracto" -> "peracto"

[TR106] "ventun" -> "ventum"

[TR107] "tradidernnt" -> "tradiderunt"

[TR108] "in expugnabiles" -> "inexpugnabiles"

[TR109] "adinvicem" -> "ad invicem"

[TR110] "promonctoria" -> "promontoria"

[TR111] "ocasionem" -> "occasionem"

[TR112] "moxut" -> "mox ut"

[TR113] "no" -> "nos"

[TR114] "portam" -> "portum"

[TR115] "quandum" -> "quandam"

[TR116] "maritas" -> "maritus"

[TR117] "ultra ultra" -> "ultra"

[TR118] "cuitamen" -> "cui tamen"

[TR119] "incongnitis" -> "incognitis"

[TR120] "37 A" -> "67 A"

[TR121] "aapellani" -> "capellani"

[TR122] "vidore" -> "videre"

[TR123] "decantrare" -> "decantare"

[TR124] "eiusdem" -> "eiusdum

[TR125] "gandio" -> "gaudio"

[TR126] "pedibns" -> "pedibus"

[TR127] "habetur." -> "habetur"

[TR128] "dicitur." -> "dicitur"

[TR129] "Regnum." -> "Regum."

[TR130] "quibus dam" (two lines) -> "quibusdam" (one line)

[TR131] "saperveniret" -> "superveniret"

[TR132] "opertuit" -> "oportuit"

[TR133] "Si" -> "Sic"

[TR134] "Quam Quam" (across two pages) -> "Quam"

[TR135] "Id circo" -> "Idcirco"

[TR136] "tautummodo" -> "tantummodo"

[TR137] "in cepimus" (2 lines) -> "incepimus"

[TR138] "necerat" -> "nec erat"

[TR139] "diffuudatur" -> "diffundatur"

[TR140] "svavissimi" -> "suavissimi"

[TR141] "ordoribus" -> "odoribus"

[TR142] "bonorem" -> "honorem"

[TR143] "duos" -> "duas"

[TR144] "stabant que" (2 lines) -> "stabantque"

[TR145] "antem" -> "autem"

[TR146] "quadringinta" -> "quadringenta"

[TR147] "prodentebantur" -> "protendebantur"

[TR148] "combutis" -> "combustis"

[TR149] "frustra" -> "frusta"

[TR150] "eorum" -> "eorum."

[TR151] "ad esse" -> "adesse"

[TR152] "oecurrit" -> "occurrit"

[TR153] "per transire" -> "pertransire"

[TR154] "sesubjiciebant" -> "se subjiciebant"

[TR155] "excommnnicavit" -> "excommunicavit"

[TR156] "justitian" -> "justitiam"

[TR157] "septennas" -> "septennes"

[TR158] "prefecto" -> "profecto"

[TR159] "hahuimus" -> "habuimus"

[TR160] "maturitato" -> "maturitate"

[TR161] "quad" -> "quod"

[TR162] "eaqae" -> "eaque"

[TR163] "coagnlati" -> "coagulati"

[TR164] "Deuteron" -> "Deuteron."

[TR165] "caetera" -> "caetera."

[TR166] "duruam" -> "duram"

[TR167] "saccerdotum" -> "sacerdotum"

[TR168] "altissimns" -> "altissimus"

[TR169] "qnam" -> "quam"

[TR170] "postrati" -> "prostrati"

[TR171] "inmorierati" -> "inmoderati"

[TR172] "dammnabilius" -> "damnabilius"

[TR173] "accepimns" -> "accepimus"

[TR174] "Atare" -> "Altare"

[TR175] "dexstruxerunt" -> "destruxerunt"

[TR176] "Antiquit" -> "Antiquit."

[TR177] "magnam" -> "magnum"

[TR178] "antiquam" -> "antiquum"

[TR179] "testidinis" -> "testudinis"

[TR180] "tesseres" -> "tesseras"

[TR181] "antiqni" -> "antiqui"

[TR182] "angnus" -> "agnus"

[TR183] "sesundario" -> "secundario"

[TR184] "accepimns" -> "accepimus"

[TR185] "stastim" -> "statim"

[TR186] "sum" -> "cum"

[TR187] "punitverit" -> "puniverit"

[TR188] No figure in the print edition the present transcription is
based on.

[TR189] "surrexissmus" -> "surrexissemus"

[TR190] "illitus" -> "illius"

[TR191] "fratibus" -> "fratribus"

[TR192] "Jocobi" -> "Jacobi"

[TR193] "introi" -> "intro"

[TR194] "veneraretnr" -> "veneraretur"

[TR195] "singnlos" -> "singulos"

[TR196] "Romana" -> "Romanae"

[TR197] "odjecta" -> "objecta"

[TR198] "parta" -> "parte"

[TR199] "ille" -> "illa"

[TR200] "habueruut" -> "habuerunt"

[TR201] "simicirculi" -> "semicirculi"

[TR202] "autm" -> "autem"

[TR203] "quad" -> "quod"

[TR204] "flunt" -> "fluunt"

[TR205] "ambitns" -> "ambitus"

[TR206] "ipsus" -> "ipsius"

[TR207] "imcomparabiliter" -> "incomparabiliter"

[TR208] "ubiles" -> "utiles"

[TR209] "stareut" -> "starent"

[TR210] "Postravimus" -> "Prostravimus"

[TR211] "gnoscoa" -> "agnosco"

[TR212] "aerem" -> "aërem"

[TR213] "nonulli" -> "nonnulli"

[TR214] "fuerii" -> "fuerit"

[TR215] "landabilis" -> "laudabilis"

[TR216] No figure in the print edition the present transcription is
based on.

[TR217] "habetur." -> "habetur"

[TR218] ". e." -> "i. e."

[TR219] "vestem" -> "vestem."

[TR220] "magnum" -> "magnum."

[TR221] "glari" -> "gloriari"

[TR222] "patefeceruut" -> "patefecerunt"

[TR223] "comtemplabamur" -> "contemplabamur"

[TR224] "prommissionem" -> "promissionem"

[TR225] "illas" -> "illas."

[TR226] "ad volvit" -> "advolvit"

[TR227] "doscriptio" -> "descriptio"

[TR228] "anillud" -> "an illud"

[TR229] "Iu" -> "In"

[TR230] "eminons" -> "eminens"

[TR231] "dimiserunt," -> "dimiserunt."

[TR232] "resarcita" -> "resarcita."

[TR233] "diligentias" -> "diligentius"

[TR234] "duobis" -> "duobus"

[TR235] "derelequit" -> "dereliquit"

[TR236] "In super" -> "Insuper"

[TR237] "arcus" -> "arcu"

[TR238] "rub" -> "sub"

[TR239] "nun cobstinati" -> "nunc obstinati"

[TR240] "acensas" -> "accensas"

[TR241] "tantam" -> "tantum"

[TR242] "es" -> "et"

[TR243] "ad scenderent" -> "adscenderent"

[TR244] "humanni" -> "humani"

[TR245] "tristitia" -> "tristitiam"

[TR246] "lecrymae" -> "lacrymae"

[TR247] "illis" -> "illius"

[TR248] "alium" -> "aliam"

[TR249] "indigua" -> "indigna"

[TR250] "Libr" -> "Libr."

[TR251] "aequas" -> "aquas"

[TR252] "magnam" -> "magnum"

[TR253] "caetera," -> "caetera."

[TR254] "Iu" -> "In"

[TR255] "Seephani" -> "Stephani"

[TR256] "vestiga" -> "vestigia"

[TR257] "Nonulli" -> "Nonnulli"

[TR258] "hoc" -> "hac"

[TR259] "ecclessiae" -> "ecclesiae"

[TR260] "horte" -> "horto"

[TR261] "misceriae" -> "miseriae"

[TR262] "immunditis" -> "immunditiis"

[TR263] "importutinati" -> "importunitati"

[TR264] "do" -> "de"

[TR265] "frates" -> "fratres"

[TR266] "transcens" -> "transiens"

[TR267] "simila" -> "similia"

[TR268] "Jerasalem" -> "Jerusalem"

[TR269] "siugulares" -> "singulares"

[TR270] "signeta" -> "signata"

[TR271] "facias" -> facies"

[TR272] "portem" -> "partem"

[TR273] "quotieus" -> "quotiens"

[TR274] "locns" -> "locus"

[TR275] "terrribilis" -> "terribilis"

[TR276] "horribilis" -> "horribiles"

[TR277] "opertet" -> "oportet"

[TR278] "V." -> "VI."

[TR279] "VI." -> "VII."

[TR280] "quaesive" -> "quaesivi"

[TR281] "dispositio," -> "dispositio."

[TR282] "contracivitatem" -> "contra civitatem"

[TR283] "traasmitteret" -> "transmitteret"

[TR284] "reflectionem" -> "refectionem"

[TR285] "lateqae" -> "lateque"

[TR286] "quad" -> "quae"

[TR287] "sacerdetibus" -> "sacerdotibus"

[TR288] "diviuos" -> "divinos"

[TR289] "set" -> "se"

[TR290] "exallanda" -> "exaltanda"

[TR291] "fufa" -> "fusa"

[TR292] "sanctatis" -> "sanctitatis"

[TR293] "sirgularissimis" -> "singularissimis"

[TR294] "cliveti" -> "oliveti"

[TR295] "loca" -> "loco"

[TR296] "natatoria" -> "natatoriam"

[TR297] "orte" -> "arte"

[TR298] "corsurget" -> "consurget"

[TR299] "dixi." -> "dixi"

[TR300] "alio" -> "alia"

[TR301] "hahitatio" -> "habitatio"

[TR302] "orida" -> "arida"

[TR303] "una" -> "uno"

[TR304] "mortem" -> "montem"

[TR305] "loco" -> loca"

[TR306] "l oco" -> "loco"

[TR307] "coometeriis" -> "coemeteriis"

[TR308] "amicit" -> "amicis"

[TR309] "hyppadramo" -> "hyppodromo"

[TR310] "milla" -> "milia"

[TR311] "spectabi lis" -> "spectabilis"

[TR312] "festinan tia" -> "festinantia"

[TR313] "paramentaria" -> "parmentaria"

[TR314] "ad huc" (2 lines) -> "adhuc"

[TR315] "marmoreeis" -> "marmoreis"

[TR316] "deleclat" -> "delectat"

[TR317] "candissimo" -> "candidissimo"

[TR318] "humansus" -> "humanus"

[TR319] "Quio" -> "Quia"

[TR320] "immersitas" -> "immensitas"

[TR321] "linementa" -> "lineamenta"

[TR322] "muuera" -> "munera"

[TR323] "in quum" -> "in quam"

[TR324] "172 B" -> "172 A"

[TR325] "reverentia" -> "reverentiae"

[TR326] "cecidise" -> "cecidisse"

[TR327] "incessenter" -> "incessanter"

[TR328] "praecipuae" -> "praecipue"

[TR329] "Ege" -> "Ego"

[TR330] "dimiserunt," -> "dimiserunt."

[TR331] "vinientem" -> "venientem"

[TR332] "monnmenta" -> "monumenta"

[TR333] "patuimus" -> "potuimus"

[TR334] "Spec" -> "Spec."

[TR335] "santae" -> "sanctae"

[TR336] "harentes" -> "haerentes"

[TR337] "Et" -> "et"

[TR338] "hahet" -> "habet"

[TR339] "detecto" -> "de tecto"

[TR340] "ud" -> "ad"

[TR341] "beate" -> "beatae"

[TR342] "natalis" -> "natali"





*** End of this LibraryBlog Digital Book "Fratris Felicis Fabri Evagatorium in Terrae Sanctae, Arabiae et Egypti peregrinationem - Volumen primum" ***

Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.