Title: Rabindranath Tagore - Een biografische Schets
Author: Soeroto, Raden Mas Noto
Language: Dutch
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.


*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Rabindranath Tagore - Een biografische Schets" ***


                          RABINDRANATH TAGORE

                        EEN BIOGRAFISCHE SCHETS


                                  DOOR

                              NOTO SOEROTO


                              Tweede druk.


                                        Aan
                                 Z. H. prins Mangkoe Negoro VII
                                 uit innigen eerbied opgedragen.


                               AMSTERDAM
                              W. VERSLUYS
                                 1921



VOORWOORD.


Deze biographische schets, aanvankelijk als een lezing voor een
kleinen kring van belangstellenden, de "Indische Vereeniging",
bedoeld, is door aanvullingen en toevoegingen uitgedijd tot een korte
verhandeling. Aangezien over den Bengaalschen dichter, bij mijn weten,
nog geen levensbeschrijving in de Nederlandsche taal is verschenen,
heb ik gemeend goed te doen met deze schets aan het Nederlandsch lezend
publiek, zoowel aan Nederlanders als aan Javanen, aan te bieden. Doch
niemand is méér overtuigd van de onvolledigheid van dit geschriftje,
zelfs maar als een korte biographie van den dichter-wijsgeer, dan de
schrijver zelf.


Noto Soeroto.



Henri Borel, in een artikel over Tagore, schreef onlangs: "Er
bestaat voor den Oosterling geen toeval. Toeval bestaat alleen voor
wie het mystieke verband der dingen niet ziet. Zóó was het ook
geen toeval, dat juist enkele jaren vóór dezen verschrikkelijken
wereldoorlog, die het debacle is van de westersche, bijna uitsluitend
materieel-intellectueele beschaving, over Europa de stem gehoord werd
van den oosterschen dichter-wijsgeer Rabindranath Tagore, brengend
de geestelijke tijding, dat een nieuwe era aan zal breken voor het
westersche gevoelsleven en de westersche kunst".

Inderdaad is het succes, waarmee Tagore geest en hart in Europa
veroverd heeft, overweldigend. In een paar jaren tijds zijn meerdere
zijner werken in bijna al de voornaamste Europeesche talen vertaald
geworden, en niet alleen in Engeland, maar ook in Rusland hebben
reeds opvoeringen van eenige zijner tooneelwerken plaats gevonden.

Naar mijn overtuiging echter brengt Tagore die geestelijke boodschap
niet alleen voor Europa, doch ook voor alle andere volkeren buiten
dit werelddeel, zoo zij slechts de deuren van hun geestes-woningen
willen openen om den verkwikkenden wind, die van uit Bengalen aanwaait,
beladen met den geur van de heerlijkste zielebloemen in hun atmosfeer
te doen aanzweven. Ik acht het niet onmogelijk, dat ook op Java éénmaal
de stem van Tagore onder de zonen des lands een talrijk gehoor zal
vinden, want zelfs nu reeds begint de groote Bengalees onder de
Javanen enkele bewonderaars en vereerders te tellen, ofschoon het
aantal Javaansche overzettingen van Tagore's verzen nog maar luttel
is te noemen. Wanneer de Javaansche letterkunde verrijkt wordt met
producten uit de Indische, speciaal Bengaalsche litteratuur, hebben
wij dit te danken aan den toenmaligen Raden Mas Ario Soorjo Soeparto,
thans prins Mangkoe Negoro VII; en aan hem zijn dan ook degenen
verplicht, die, ofschoon geen enkele Europeesche taal kennende,
toch onder de bekoring zijn geraakt van Tagore's sublieme poëzie.

Henri Borel zegt: "In ons land was het Frederik van Eeden--en dat
het juist deze, en geen andere was, kan evenmin een toeval zijn--die
het eerst Rabindranath Tagore in dichterlijke, Nederlandsche taal
tot ons bracht." Hij veroorlove mij op mijn beurt te zeggen: het kàn
ook geen toeval wezen, dat juist Raden Mas Ario Soorjo Soeparto, zelf
kleinzoon van een grooten dichter--prins Mangkoe Negoro IV--het eerst
getroffen werd door de schoonheid der van Eedensche overzettingen en
toen besloot langs dien weg den Hindoe-zanger in het land der Javanen
binnen te halen. Maar wat is dit een mysterie! De sporen op den weg,
waarlangs de Hindoe-leermeesters rechtstreeks uit hun land naar Java
kwamen getogen, zijn eeuwenlang reeds uitgewischt, doch de Javanen
hebben nimmer hun oude guru's vergeten. Na eeuwenlange scheiding
schijnt het verlangen naar het wederzien zóó sterk te zijn, dat de
Javanen hen weder in hun land binnenleiden, al was het langs den
ontzachelijken omweg van Engeland en Nederland.

Het is met het oog op deze groote waarschijnlijkheid, deze zekerheid,
durf ik wel te zeggen, dat ik mij gelukkig acht in uw midden het een
en ander te kunnen mededeelen omtrent den grooten dichter, opdat gij
van den aanvang af zult beseffen, wèlk een geest op het punt staat van
zijn rijkdom en zijn schoonheid aan geestelijke schatten het noodige te
geven voor den bloei van ons cultuur-leven. De mededeelingen, welke ik
u nu ga doen, zijn grootendeels ontleend aan de Biographische studie
over Tagore door diens landgenoot Basanta Koomar Roy.

De schrijver begint met ons te vertellen in welk een omgeving de
dichter-wijsgeer het eerste levenslicht aanschouwde. "Poëzie,"
zegt hij, "vormt een deel van ons dagelijksch leven in Indië. De
eerste zegen, dien het pas geboren kindje bij zijn komst op deze
wereld ontvangt, is in verzen. Wanneer het groeiende kind iets
onzindelijks doet, reciteert de moeder een klein versje, waarin
zij het wijst op de onwelkome gevolgen van zulk een daad. Wanneer
het kind naar school gaat, worden de eerste lessen in het alphabet
gegeven in verzen. Wanneer de opgeschoten jongen Sanskrit begint te
leeren, is één van de eerste çloka's, die in zijn geheugen worden
ingeprent, deze: "De twee groote zegeningen, die een wijding geven
aan de verschrikkingen dezer harde wereld, zijn: het smaken van
den nectar der poëzie en het hebben van een goed gezelschap". De
meeste vakken, welke een student in het Sanskrit te leeren heeft,
zijn geschreven in verzen--de regels der grammatica, de aphorismen
der metaphysica en logica, de botanische en medische wetenschappen,
astronomie, chemie en physica zijn alle in verzen. De Ramayana, het
meest gelezen boek overal in Indië, is in verzen. Bij het huwelijk
wordt het jonge paar ingezegend door mantram's in verzen; en verder
wanneer, na den dood, het lichaam aan het vuur of aan de aarde wordt
toevertrouwd, is het weer de Hindoe-Muze der Poëzie, die de laatste
woorden te zeggen heeft."

In zulk een land en in een familie, die sedert de 10e eeuw aan den
geestelijken horizon van Indië geschitterd heeft, werd Rabindranath
Tagore, de Nobelprijs-winner van 1913, geboren op den 6en Mei 1861.

Op het gebied van maatschappelijke en godsdienstige hervormingen,
in de herleving van schilderkunst en muziek, op het terrein
van politiek en industrieel nationalisme, hebben de leden der
Takur-familie (verengelscht in Tagore) onschatbare diensten aan hun
land bewezen, en daarvoor verwierven zij zich de hooge achting van
het Indische volk, van het Bengaalsche in het bijzonder. Prosonno
Koomar Tagore, een grondbezitter, was een rechtsgeleerde van
grooten naam; hij schreef en gaf boeken uit over rechtsgeleerde en
opvoedings-vraagstukken en was de stichter en voorzitter der "British
Indian Association". Raja Sir Surindra Mohun Tagore, ongetwijfeld
een der grootste muziek-geleerden van Indië, stichtte "de Bengaalsche
Muziekschool" en "de Bengaalsche Hoogeschool voor Muziek" en schreef
vele boeken over Hindoe-muziek en muziekinstrumenten. Gogonindranath
en Abanindranath Tagore zijn befaamde schilders en leiders in
de herleving der Hindoe-schilderkunst. De laatste telt bijna
alle jonge schilders van naam, als Asit Koomar Haldar en Nanda
Lal Bose, onder zijne discipelen. Beroemd zijn van Abanindranath
"The victory of Buddha" en "Karna and Kunti". Maharaja Ramanath
Tagore, de broeder van des dichters grootvader, was politicus en
publicist. Dwarakanath, de grootvader, was land-edelman, stichtte de
"Grondbezitters-vereeniging"; philantroop en sociale hervormer ageerde
hij tegen de sati (weduwen-verbranding). Dwijendranath, de oudste
broeder des dichters, een philosoof, is iemand met zulk een rein en
heilig gemoed, dat de eekhorens van de boomen afspringen om tegen
zijn knieën op te klauteren en de vogels neerstrijken op zijne handen.

Verreweg de merkwaardigste van des dichters voorouders was zijn eigen
vader: Debendranath Tagore. Hij was Raja nòch Maharaja, titels waar
hij niets om gaf, aangezien het volk hem reeds versierde met een
schooneren titel, nl. dien van "Maha Rishi" (Groote Wijze). Ofschoon
Debendranath niet de intellectueele wedergade was van zijn leermeester
Raja Ram Mohun Roy, den vader van het moderne Indië, vond hij toch
in toewijding voor de zaak der sociale en religieuze hervormingen,
in bereidwilligheid om te offeren aan en te lijden voor een beginsel,
zijn gelijke niet. Zoon van een prins, maar begaafd met een hoogen
zin voor moreele plicht, weigerde hij, ofschoon er geen wettige noch
documentale verbintenis bestond, één onwaardig "neen" te zeggen en gaf
héél zijn uitgestrekt landgoed aan de schuldeischers zijns vaders,
zoodat hij zichzelven bracht tot de positie van een pauper. Geen
wonder, dat het volk hem versierde met den titel Maharshi; en
geen wonder ook, dat de goedgezinde schuldeischers, bewogen door de
heroïsche eerlijkheid van Debendranath, een compromis sloten en eenig
eigendom overlieten aan den jeugdigen wijze en ziener.

Maharshi Debendranath Tagore was een van Indië's grootste geestelijke
leiders. Zijn godsvrucht was aanstekelijk. Eens vroeg hem een
sceptisch-gezinde vriend: "Gij spreekt altijd en altijd over God! Wat
hebt gij voor bewijzen, dat er inderdaad een God is?"

De Maharshi wees op een licht en vroeg toen zijn vriend: "Weet ge,
wat dat is?"

"Een licht", was het antwoord.

"Hoe weet ge, dat daar een licht is?"

"Ik zie het; en het behoeft geen bewijs, het is van-zelf-sprekend."

"Zoo is het ook met het bestaan van God", antwoordde de Maharshi. "Ik
zie Hem in mij en buiten mij, in elk ding en dóór elk ding, en het
behoeft geen bewijs; het is van-zelf-sprekend".

Het zou mij te ver voeren om verder over den Maharshi te spreken. Wie
genoeg bewondering koestert voor een edel en opofferend leven, voor
het lijden en strijden van een machtigen geest in zijn vurige liefde
tot God, leze de autobiographie van den grooten wijze. Het zijn uren
van hoog-geestelijk genot en van wijding, welke men al lezende in
dit boek doorbrengt. Ik wil u slechts één episode verhalen uit het
leven van dezen merkwaardigen man. Het is het verhaal van een bezoek,
dat leden van de Brahmo-Somaj, de godsdienstige vereeniging door Ram
Mohun Roy gesticht ter aanbidding van het eenig en eeuwig Wezen,
aan den Maharshi brachten. "Wij werden binnengeleid in de ruime
verandah op de tweede verdieping, waar de eerbiedwaardige oude
man op een stoel gezeten was. Wij bogen eerbiedig en namen onze
zitplaatsen in. De Maharshi nam het eerst het woord. "Sinds gij,
drie maanden geleden, hier gekomen zijt, is mijn verbinding met de
uitwendige wereld zeer verminderd. Ik zie minder dingen en hoor minder
woorden. Maar dat beteekent voor mij geen verlies. Wanneer mijn omgang
met de buitenwereld afneemt, dan neemt mijn Yoga met de innerlijke
wereld snel toe. Nu doe ik geen poging om die vereening te zoeken. Ik
zit bij mij zelven en verheug mij in dit gezelschap". Terwijl hij deze
woorden sprak, glansde zijn aangezicht van innerlijke ontroering. Nadat
het gesprek lang geloopen had over het wel en wee van de Brahmo-Somaj,
zeide de grijsaard ten slotte tot zijn bezoekers: "God heeft ulieden
geroepen om de Brahma-Dharma te preeken voor dit arme volk van Indië,
en in het bijzonder voor Bengalen, ons zwak, noodlijdend en hulpeloos
land. Zooals de moeder haar zwakste kind het teederst lief heeft,
zoo heeft ook God deze grootere liefde betoond aan deze Zijn arme
kinderen. Voor die bijzondere genade zijn wij God hoogst dankbaar. Hij
heeft ulieden een bijzondere gunst toegestaan en heeft u geschikt
geacht voor uw werk. Ik heb mijn laatste werk over Paraloka en Mukti,
het génerzijds en de zaligheid, in een klein boekje uitgegeven. Ik
bied u dit aan." Na deze woorden vertrokken de pelgrims, zeer getroost
en innerlijk gesterkt en geholpen.

Prof. Max Müller, aan wien wij dit verhaal ontleenden, teekent er bij
aan: "Ik dacht, dat deze blik op wat in Indië binnenshuis gebeurt,
en wat zelden gezien of zelfs maar vermoed wordt door degenen, die
ons zooveel vertellen van de paleizen, de Raja's en Maharaja's, den
wagen van Jaganath, den Toren van het stilzwijgen, of van de grotten
van Ellora, waard was om opgeteekend en bewaard te worden. Het kon
den waren vrienden van Indië belang inboezemen. Wij hebben slechts
de Indische kranten op te slaan om berichten te ontmoeten omtrent
menschen, die hetzelfde heilige en godvruchtige leven hebben geleid als
Debendranath Tagore, maar desniettemin, in de oogen van het Indische
volk, den rang van een Paramahamsa niet hebben bereikt. Sommige hunner,
die in hun land als heiligen zijn vereerd, worden door Europeesche
critici als dwazen of als fanatici beschouwd. Toch hebben zij hun
eigen plaats in hun eigen land, en zij vertegenwoordigen een macht,
welke nooit veronachtzaamd zou kunnen worden door de heerschers van
"arm, zwak en hulpeloos Bengalen".

Alvorens verder te gaan over Debendranath Tagore, ben ik u een
verklaring schuldig van het woord Paramahamsa. Max Müller zegt:
"De welbekende naam, waarmee sommige dezer wijzen en heiligen
worden genoemd, is Paramahamsa, een naam, welke moeilijk vertaald
kan worden. Studenten, die plegen te spotten en te glimlachen bij het
vernemen van elke gewoonte of traditie der Hindoe's, vertalen dien naam
letterlijk met "Groote Gans", maar het is juister om dien klassieken
titel weer te geven met "Hoog-vliegende Adelaar". Bovendien is hamsa,
ofschoon hetzelfde woord als "gans", niet dezelfde vogel."

Kenschetsender voor de beteekenis van Paramahamsa schijnt mij toe
een gezegde van den godsminnaar Rama Krishna: "De zwaan kan melk
van water afscheiden; hij drinkt alleen de melk op en laat het
water achter. Andere vogels kunnen dit niet. Evenzoo is God (wezen)
innig met Maya (schijn) vermengd; gewone menschen kunnen Hem niet
gescheiden van Maya zien. Alleen de Paramahamsa (de groote ziel--hier
is een woordspeling op hamsa, dat tegelijk "ziel" en "zwaan" beduidt)
werpt Maya weg en neemt alleen God in zich op".

Keeren wij nu tot Debendranath Tagore terug. De Maharshi heeft in zijn
vroege jeugd zeer weelderig geleefd. In zijn autobiographie vertelt
hij zelf van zijn levensommekeer, die hoogst merkwaardig is om de
analogie met den ommekeer van Rabindranath zelven. Trouwens, er zijn
meer gelijkenissen in de levens van vader en zoon. Het zich één voelen
met hun volk en met de menschheid in het algemeen komt bij den vader
aan het licht door alle voorrechten verbonden aan een hooge geboorte
prijs te geven, en zich voortaan, als primus inter pares, te wijden
aan de sociale en religieuze opvoeding van het volk; bij den zoon komt
dat tot uiting in zijn leven en werken o.a. in de oprichting van de
jongens-republiek in Bolpur en is "een ding van schoonheid" geworden
in zijn 8e vers uit de Gitanjali. Hij spreekt hier "het mysterie van
het geboren worden" aan, verpersoonlijkt in de Moeder, en zegt:


   "Een kind in vorstelijk gewaad, met juweelsnoeren om den hals,
    heeft geen plezier meer in het spel, zijn kleeding hindert hem
    bij elken stap.

    Uit angst om haar te scheuren of te besmeuren durft het niet met
    de anderen gaan en vreest zelfs zich te bewegen.

    Moeder! de keetenen van uw opschik zijn niet begeerlijk,
    als ze afhouden van de gezonde aarde, als ze berooven van
    het toegangsrecht tot het groote feest van menschelijk
    gemeenschapsleeven" [1].


De levenswending van Debendranath luidt in zijn autobiographie ongeveer
als volgt:

"In den nacht, voorafgaande aan den dag, waarop mijn grootmoeder op
den oever van de Ganges zou verscheiden, zat ik op een mat, nabij
het hutje uitgespreid; de volle maan was aan den horizon opgekomen
en dicht bij mij lag het aanstaande graf. Toen was men bezig met
Kirtan-liederen te zingen om mijne grootmoeder.


   "Wanneer zal die gezegende dag toch komen,
    Wanneer zal ik het sterfelijk lijf verlaten
    U roepende bij name, o Heer?"


Een zachte wind droeg de klanken tot mijne ooren; plotseling kwam een
vreemde ontroering over mijn geest. Van dat oogenblik werd ik een
geheel ander mensch.--Ik voelde een hevigen afkeer van weelde. Het
matje, waarop ik zat, scheen mij de eenige en geschikste zitplaats
toe. De rijke carpetten en al het andere leken mij waardeloos. Ik
voelde in mij een klaarheid en een vreugde, welke ik nimmer tevoren
kende... de vreugde, die ik op dien dag gevoelde bij het graf,
overweldigde mijn ziel... Niemand kan die vreugde ervaren door zijn
hoofd met logische redeneeringen te vullen... Wie zegt, dat er geen
God is? Hier is het bewijs van zijn bestaan... Ik kon dien nacht niet
slapen. De reden van mijn slapeloosheid was de extase der ziel, alsof
héél dien nacht het maanlicht zelf zich over mijn geest had gespreid."

Bij het bericht van den dood des Maharshi's schreef de geleerde
Ananda Mohun Bose "als zoon van Dwarakanath en, naar ik meen, eerste
secretaris van de "British Indian Association" had hij reeds lang
Maharaja kunnen worden. Maar hij koos het beste deel. Maharaja's
sterven, maar Maharshi's leven voort, leven voort in de dankbare
harten der komende geslachten. Zonder twijfel zal de Maharshi blijven
voortleven voor altijd, en de jongere generaties zullen begeesterd
worden door de sublimiteit van zijn karakter".



Rabindranath was de jongste zoon in een familie van 7 broeders
en 3 zusters. Men zegt, dat geboren dichters meestal schoon zijn
en ook Rabindranath was geen uitzondering op dezen regel. Lang
is hij in Indië beroemd geweest, zoowel om zijn poëzie als om
zijn schoonheid. "Inderdaad toonen zijn portretten een treffende
gelijkenis met de beste beeltenissen van den Galileïschen dichter,
die geen enkelen versregel ooit geschreven heeft, maar die de
wereld heeft geheiligd met de majesteit zijner levenspoëzie en van
zijn woorden." Het golvende haar van den Hindoe-zanger, het breede
ongerimpelde voorhoofd, de glanzende donkere en magnetische oogen,
de als gebeeldhouwde neus, de krachtige en toch zachte kin, de fijne
gevoelige handen, zijn welluidende stem, de vriendelijke glimlach,
zijn levendige zin voor vroolijkheid en zijn natuurlijke, goede
levenswijze maken hem tot een betooverende persoonlijkheid en tot de
zuivere belichaming van den kunstenaar.

Daar de God-minnende vader van den dichter veel placht te reizen, kon
hij zich niet altoos met de opvoeding zijner kinderen bezig houden. En
ongelukkigerwijze viel de opvoeding van "Rabi" in plaats van in de
handen zijner moeder of van de dienstmaagden, in die der mannelijke
bedienden. Deze waren verschrikkelijke meesters en toonden zich zeer
wreed voor het kind. Om het werk van kinderen-oppassen gemakkelijker te
maken, sloten zij het in een kamer op, en vaak trokken zij, bij wijze
van straf, met een krijtstreep een cirkel in de kamer en gelastten
het kind niet uit dien cirkel te gaan. Gelukkig voor het kind kwam die
cirkel wel eens te liggen dicht bij een venster, dat uitzicht gaf op
een tuin met vijver, bloembedden en vruchtboomen. Dan placht het kind
te kijken naar de kaleidoscopische bewegingen der menschen, der dieren
en der vogels. De eenden, die speelden in het water, zoekende naar
voedsel, de menschen--sommigen keuvelende en zich koesterende in de
zon, anderen vruchten of bloemen plukkende--boeiden het kind zoozeer,
dat het daardoor al het verdriet in zijn eenzame opsluiting vergat.

Ofschoon Rabi op deze wijze de voordeelen van veronachtzaamd te
worden genoot, deed toch de gevangenschap zijn hart verlangen naar
vrijheid. Dat uitzicht op de dingen daarbuiten verhoogde zijn smachten
naar de vereening met de natuur, en later door deze naar de vereening
met God in de natuur. Dit gescheiden zijn maakte zijn liefde voor
de natuur zóó hevig, dat, wanneer de vrijheid aangebroken was, de
vreugde over de ontmoeting met de natuur om zoo te zeggen wederkeerig
was. Natuur koesterde het kind aan haar boezem, en dit begon de natuur
met hart en ziel lief te hebben. De scheiding maakt den zegen der
vereening van geliefden zooveel te heerlijker.

Het eenzaam bestaan in de kamer maakte het kind nadenkend, en de
kiem van zijn later mysticisme werd aldaar gelegd. In een zijner
brieven verhaalt de dichter ons van eenige ervaringen uit zijn
kindertijd: "Ik herinner mij slechts vaag de dagen mijner vroegste
jeugd. Maar ik herinner mij toch zeer goed, dat nu en dan op sommige
ochtenden een soort van onuitsprekelijke vreugde zonder eenige reden
zich van mijn hart meester maakte. De heele wereld scheen mij vol
geheimenissen. Elken dag placht ik met een klein bamboestokje in den
grond te graven in de hoop één daarvan te ontdekken. Al de schoonheid,
de liefelijkheid en de geur van deze wereld, al de bewegingen der
menschen, het gerucht op straat, het geschreeuw van den kiekendief,
de palmboomen in onzen familietuin, de banyan-boom bij den vijver,
zijn schaduw op het water, de morgengeur der bloemen--al deze dingen
deden mij de aanwezigheid gevoelen van een slechts schemerig vermoed
wezen, dat zoovele vormen aannam om mij gezelschap te houden".

Elders heet het: "Het was mij, alsof de natuur haar handen gesloten
hield en mij vroeg "Zeg mij eens, wat ik in mijn handen heb", en
ik durfde nooit te antwoorden, want al wat denkbaar is, was daar
te vinden".

In dien tijd was de toekomstige dichter pas zes of zeven jaren oud. Zoo
aandachtig keek hij naar de dingen in de natuur en zoozeer verheugde
hij zich daarover, dat hij de muren van het schoolvertrek haatte,
die hem van zijne geliefden gescheiden hielden. Zij werden hem nog
ondragelijker, doordat de onderwijzer in de Bengaalsche litteratuur,
een man van middelmatige ontwikkeling en met grove manieren hem
grooten afkeer inboezemde. De koppige leerling wilde nimmer een woord
spreken en had het heele jaar door de monopolie op het laagste cijfer
in de klasse. Maar aan het einde van het jaar werd het schriftelijk
werk nagekeken door Srijut Madhusudan Bachaspati en zie, de jonge
Tagore kreeg den hoogsten graad van al de leerlingen. De onderwijzer
was woedend en gaf den autoriteiten zijn vermoeden te kennen, dat
er partijdigheid jegens den domkop in het spel was geweest. Onder
direct toezicht van den superintendant der school werd hij voor de
tweede keer geëxamineerd en ook ditmaal sloeg hij het record. Maar
het bleef sukkelen met den jongen droomer en verhuizing van de eene
naar de andere school volgde.

Op een dag--toen was Rabindranath nog pas zeven jaren oud--nam hem
zijn oudere neef Jyotiprokash plotseling bij den arm en zeide "Je
moet verzen schrijven".

"Hoe kan ik dat doen? Ik weet niet hoe", antwoordde de toekomstige
schrijver van Gan, Gitanjali en The Gardener.

"Ik zal het je leeren. Ik heb Shakespeare's Hamlet gelezen, en ofschoon
ik geen dichter ben, meen ik toch uit je neigingen te kunnen opmaken,
dat je door oefening eens een groot en oorspronkelijk dichter zult
worden". Inderdaad een treffende voorspelling!

In dezelfde school, waar de gehate onderwijzer les gaf, won de poëet in
den dop de vriendschap van een anderen onderwijzer, Srijut Satkowri
Datta. Deze had dichterlijke neigingen en toen hij den verborgen
aanleg van Rabindranath had ontdekt, gaf hij hem dikwijls lessen in
versificatie. De onderwijzer schreef b.v. de eerste twee versregels
en vroeg den jongen van 10 jaar de strofe te beëindigen. B.v. schreef
de onderwijzer:


   "Rabi Karay jalatan achilaw sabai
    Barasha varasha dilaw ar vai nai."


De ontluikende poëet voegde hieraan toe:


   "Mingan din haway chilaw saroboray
    Ekhan tahara sukhay jalawkrira kawray."


Met andere woorden schreef de onderwijzer:


"Een ieder was afgemat door de schroeiende stralen der zomerzon,
maar nu worden zij gerust gesteld door den komst van den regentijd."


De vlugge leerling voltooide de gedachte op deze wijze:


"De vermagerde visschen hebben een ellendig bestaan in den vijver
geleid, maar nu voelen zij zich gelukkig en vroolijk in het water."


Omstreeks dien tijd kwam de vader thuis van een langdurige
afwezigheid in andere streken van Indië. De Maharshi vernam van
de poëtische neigingen zijns zoons en nadat hij den aanleg van den
jongen grondig had waargenomen, nam hij hem uit school en deed zich
door hem vergezellen op een reis over het Himalaya-gebergte, teneinde
hem op te voeden in de school der natuur: De jonge Tagore was buiten
zichzelven van blijdschap, dat hij nu de school kon verlaten en onder
de hoede kwam van zijn eigen vader. Zijn hart klopte onstuimig, nu
hij op het punt stond de bergen van nabij te kennen. Toen de knaap den
eersten avond, dien hij buiten Calcutta doorbracht, in een palankijn
gedragen werd naar Bolpur Shanti-Niketan (het "vredes-oord" in Bolpur,
het landhuis zijns vaders, waarin deze zich na maatschappelijken
arbeid terugtrok voor zijn meditatie's en voor zijn geestelijk werk),
sloot hij langs den heelen weg tot aan de bangalo zijn oogen, alleen
om de schoonheid der natuur niet in het matte licht der vallende
duisternis te zien en opdat hij des te grooter vreugde zou beleven
bij het aanschouwen van het landschap in den glans van het morgenlicht.

Toen hij na eenigen tijd het Himalaya-gebergte bereikt had, kwam hij
tot het inzicht, dat hij hier vond, waarnaar zijn hart zoo hevig had
verlangd: een rijkdom aan natuurschoon, stralend door de weelderigheid
van heerlijke kleuren en majestueuse vormen. Hier maakte zijn vader
hem bekend met de godheden, die op hun beurt den knaap wezen op de
duizenderlei geheimenissen en op de majesteit dezer wonderen. Onderwijl
gaf hem zijn vader les in Engelsch en Sanskrit en in de Bengaalsche
taal, in botanie en astronomie.

Destijds had de elfjarige Rabindranath reeds de voornaamste boeken
uit de Bengaalsche letterkunde gelezen en was hij juist begonnen met
"in verzen te stamelen". In het volgende jaar stierf zijn moeder en
de groote droefheid om haren dood versterkte in den knaap de liefde
voor de natuur.

Na den dood zijner moeder woonde hij te Chandranagore, in een huis
met uitgestrekten tuin nabij de Ganges. De tegenstelling tusschen
de majestueuse grootschheid der Himalaya-bergen en de zachte
melodie van de Ganges, vermeerderde zijn fantasie en scherpte zijn
verstand. Uren achtereen staarde hij naar den geheimvollen stroom
of placht hij toe te zien, hoe de maan den heiligen stroom kuste op
zijn gouden rimpelingen. Nacht op nacht bracht hij op het platte dak
door en verloor zich in bespiegelingen over het geheimenis van den
sterrenhemel. Zoo hield hij zich verscheidene jaren bezig met zijn
droomerijen en met de studie der Engelsche en Bengaalsche litteratuur,
met het maken van gedichten en opstellen voor verschillende
tijdschriften, in het bijzonder voor zijn familietijdschrift Bharati,
dat nu door zijn geleerde zuster Sreemati Swarna Koomari Devi wordt
uitgegeven.

Op den leeftijd van veertien jaren schreef hij reeds zijn eerste
gedichten; als zestienjarige jongeling ging hij naar Europa en bezocht
University College te Londen om in de rechten te studeeren, maar
spoedig keerde hij weer naar zijn vaderland terug, daar de rechtsstudie
in het geheel niet met zijn aanleg en zijn liefde overeenkwam. Zijne
geleerde brieven toonen zijn beheersching der Bengaalsche taal, zijn
breedte van blik en de scherpte van zijn opmerkingsgave ten opzichte
van sociale problemen. In Engeland vervolmaakte hij zijn kennis der
Engelsche taal en maakte zich een vloeiende proza-stijl eigen, die
slechts weinigen in Indië bezitten.

Na zijn terugkeer in het vaderland schreef hij het meerendeel zijner
romans, b.v. Gora en Nouka Dubi en van zijn drama's, b.v. Raja o
Rani en Chitra. Tusschen zijn vijf en twintigste en vijf en dertigste
levensjaar vervaardigde hij zijn liefdesgedichten en gaf o.a. uit de
verzameling Sonar Tari.

Nog eenmaal treffen wij hem in Engeland aan, waar hij een moeilijken
tijd vol droefheid en smart moet doorgemaakt hebben; het waarom is
onbekend. Hij keerde naar Indië terug en leefde als een kluizenaar
aan den oever van de Padma.



Na deze periode van wereld-verloochening brak tegen zijn 40e jaar zijn
sterkste tijd in al zijn pracht en rijkdom aan. Het was ook toen,
dat hij in Bolpur een school oprichtte, waar hij de Indische jeugd
wilde groot brengen in een wereld- en levensbeschouwing, waartoe
hij zelf had moeten doordringen, teneinde persoonlijkheden op te
kweeken voor den dienst van het vaderland. In deze openlucht-school
zitten de kinderen op hun matjes onder de boomen en krijgen er
les in litteratuur, geschiedenis, aardrijkskunde en alle andere
vakken op een wijze, die in doelmatigheid niet onder doet voor de
methoden op gewone scholen. "Shanti Niketan" of "het oord van Vrede"
bij Bolpur ligt op den Weg van Delhi naar Calcutta. Zij ligt in een
groote vlakte te midden van rijstvelden, waar, tusschen palmboomen,
het hooge huis verrijst. Op die eenzame plaats trok een halve eeuw
geleden des dichters vader, de Maharshi Debendranath, zich soms terug,
telkens als hij ontdekte dat onafgebroken aandacht voor wereldsche
zaken niet goed voor de ziel is, die soms eenzaamheid en tijd voor
overdenking noodig heeft. Daar bouwde hij een ashram of kluizenarij,
waar men rust voor het hart, vrede voor den geest en vreugde voor de
ziel herwinnen kan. In een soort van kapel zijn daar veertig jaren lang
dagelijks gebeden gezegd. Na den dood des Maharshi's wilde de zoon,
dat er grooter invloed zou uitgaan van het rustoord van zijn vader.

Op de plek, waar zijn vader overdacht en bad stichtte Rabindranath
zijn school. Sinds 1905 hoort men kinderstemmen waar eens volkomen
stilte heerschte. Slaaphutten met gras overdekt verrezen voor de
kinderen bij huizen voor de meesters, met roode klimplanten overgroeid.

Deze instelling heeft niets te maken met de regeering, haar staf
is niet officieel, geen stelselmatige routine wordt opgedrongen
aan meesters en jongens. Zij is één met land en landaard, gelijk de
boomen die de school omringen. In deze school steunt Indië op zich
zelf en uit het zich ongedwongen. Geen poging wordt gedaan om iets
vreemds op te leggen, om iets Indisch te ontwortelen of te dwingen,
en om vreemde methodes door vreemde leeraars te laten toepassen. De
onderwijzers zijn Indisch. Ze zijn Indisch in hun gedachten, in hun
gewoonten, in hun sympathieën, in hun kleeding. De regeering heeft
geweigerd subsidie aan de school te geven, omdat de voorwaarden,
waaronder ze die alleen wilde geven, niet werden aangenomen.

"Ze wilden mijn jongens onder anderen dwingen den geheelen dag stijf
op banken in de school te zitten", zeide Tagore, "terwijl ik het veel
beter acht dat ze op matten zitten onder de boomen. Daarom en omdat een
jong patriottisch dichter als onderwijzer aan mijn school verbonden is,
staat de school geplaatst op de zwarte lijst der politie. Pogingen zijn
aangewend om haar te onderdrukken, dreigende officieele circulaires
zijn aan de ouders gezonden."

Maar die vervolging maakte de school enkel dierbaarder aan den dichter,
die diep overtuigd is een goed werk voor de bevolking en toekomst van
zijn land te verrichten. De jongens doen al het huiswerk in de gebouwen
en moeten hun eigen kleederen wasschen. Zij kiezen uit hun midden
een commissie, die het werk heeft overgenomen van den "huishouder",
dien ze weleer hadden. En een van de resultaten hiervan was, dat al
reeds dadelijk bleek, hoe bij den aankoop van rijst honderd roepijen
per maand bespaard werden. En dit stelsel van zelfregeering wordt
in alles doorgevoerd. De meesters der verschillende klassen kiezen
zelven uit hun midden een hoofd, dat voor een jaar benoemd wordt,
doch herkiesbaar is. Tucht wordt gehandhaafd en straffen worden
uitgesproken door school-kapiteins en schoolrechters, die elke maand
door de jongens gekozen worden. Ze hebben een hof van appèl gevormd,
dat, zoo noodig, de eindbeslissing geeft, eens per veertien dagen,
betreffende elke overtreding of oneenigheid tusschen de jongens zoo
op school als in de speelvelden. Er is een avondschool opgericht voor
de dorpsbewoners, waarin Tagore's jongens onderwijs geven. Tagore zelf
geeft in zijn school geen les; maar de dagen, dat "Gurudev" de jongens
bezoekt, zijn ware feestdagen voor de discipelen. De grootere jongens,
geïnspireerd door het voorbeeld van den grooten meester, snellen in
de speeluren naar het naburige dorp om den armen goed te doen, hen
te helpen bij het bouwen hunner woningen en om op bescheiden wijze
de onwetenden te onderrichten. De hoofdgedachte in deze school is de
kinderen op te voeden in den zin van wereldbroederschap.

De volgende anecdote is zeer kenschetsend voor den geest, die er
heerscht in de verhouding tusschen leerlingen en leermeesters.

Eens speelde een jongen van zes zomers met Tagore's baard, terwijl
hij op den schoot van den dichter zich had neergevlijd. Plotseling
zeide het kind: "Gurudev, ge schrijft zooveel gedichten; waarom leert
ge me niet, hoe ik gedichten moet schrijven?"

"Mijn kind," antwoordde Tagore, "de last der poëzie is buitengewoon
zwaar te dragen; soms voel ik, of ik daaronder zal bezwijken. Ik
wensch je niet daarmede te belasten."

"Goed", zeide het kind ernstig, "dan zal ik mezelven leeren gedichten
te schrijven. Zij schijnen alle van uw gedichten te houden, ofschoon
gij daaronder een beetje gebukt gaat."

Toen die jongen ongeveer 10 jaar oud was geworden, heeft hij eenige
mooie gedichten in het Bengali geschreven en werd een trouw medewerker
aan een der schoolcouranten.

De liefde, welke de studenten te Bolpur den grooten meester toedragen,
grenst aan adoratie. De atmosfeer in deze school ademt dan ook geheel
den geest van den stichter. Geen wonder, dat het instituut, dat
gegrondvest is op de meditatieplaats van den maharshi, het middelpunt
vormt van Tagore's werkdadig leven, daar hier gerealiseerd worden de
heerlijke denkbeelden, welke zijn geschriften tot kostbare schatten
der menschheid hebben gemaakt. Aan deze school heeft de dichter
de som van den Nobel-prijs en de opbrengst van al zijn boeken ten
geschenke gegeven.

Daarna heeft de dichter weer een jaar lang in Amerika en Engeland
vertoefd, waar hij zich bezig hield met de uitgave zijner eigen werken
en van de autobiographie van zijn in 1904 gestorven vader. In beide
landen zijn hem een bewondering en belangstelling ten deel gevallen,
die van dag tot dag stegen.

Met de politiek heeft Tagore zich nimmer willen bemoeien. Integendeel,
hij sloeg iedere uitnoodiging af om aan politiek mee te doen. Slechts
éénmaal, toen in 1908 in het provinciaal congres de partijen niet tot
overeenstemming konden komen, gaf hij aan de uitnoodiging gehoor om
de leiding der vergadering op zich te nemen en het gelukte hem dan
ook heel gauw de partijen tot een compromis te brengen.

Tagore's veelzijdigheid is verbazingwekkend. Hij is een diepzinnig
filosoof en geestelijke leider; in deze laatste hoedanigheid is hij een
der oprichters van de Indische Nationale Universiteit in Calcutta en
de stichter en directeur der stedelijke kunstacademie in die stad. In
zijn handen berust de uitgave der tijdschriften Sadhana, Bangardasan,
Bharati en Tattvabodhini. Hij is paedagoog en een goede bestuurder
van zijn zamindary; geschiedvorscher, zanger en componist. Hij dicht
n.l. op zijn eigen compositie's en zingt zelf zijn liederen voor
degenen, die ze hooren willen. Zoo heeft hij ongeveer 500 liederen
vervaardigd en op muziek gezet. Hier volge een gedeelte van wat ik
over Tagore als zanger schreef in "De Amsterdammer", Weekblad voor
Nederland.

Volgens Henri Borel geeft de Oostersche philosoof C. Jinarajadasa,
de schrijver van het mooie boekje Bloemen en Tuinen, als zijn meening
te kennen, dat de kunst van zingen een mystieken grond heeft, en
dat alles voor een zanger hierop neerkomt, dat hij, hetgeen hij
noemt zijn "grondtoon" heeft gevonden, die van goddelijk-kosmischen
aard is. Iedere waarlijk goddelijke zanger zal dàn eerst zijn stem
ontwikkeld hebben, door inzicht in zichzelf, en door oefening verkregen
kennis van de verborgen geestelijke krachten in zich, zijn "grondtoon"
heeft gevonden, en alzoo zijn geestelijk inwezen heeft "gestemd"
in harmonie met de groote, rythmische, muzikale Wet van den Kosmos.

Mij is nimmer een dergelijk voorrecht te beurt gevallen als den heer
Borel, die in een Thibetaansch Lama-klooster, in het noorden van China,
door priesters heeft hooren zingen, zóó als hij in zijn geheele leven
niet heeft gehoord. Hij zegt: "Ik kan dezen zang niet beschrijven,
maar het was mij, of de diepste levensmysteriën er mij door geopenbaard
werden, en het gaf mij eene ontroering van mijn gansche wezen, zooals
ik er nooit meer een gehad heb."

Ofschoon dus bij ervaring niet wetende de waarheid der betooverende
macht van den zang, wanneer deze aangolft uit het innerlijk van den
gods-vreugdigen zanger, meen ik toch, behalve dan in de mededeeling
van den heer Borel zelve, aan wijzigingen daaromtrent te vinden. En
ik wil als iemand, die zichzelven een toon gevoelt in de harmonie
van het Al, noemen den landgenoot van Jinarajadasa, den dichter
Rabindranath Tagore.

Het is bekend, dat deze dichter ook muziek schrijft voor zijne
verzen. Van de wetenschap der muziek weet hij maar weinig; hij is geen
muziekgeleerde gelijk een ander beroemd lid van zijn geslacht, Surindra
Mohan Tagore, de stichter van de Bengaalsche hoogeschool voor muziek
en die, naar ik meen, eere-dokter is in de muziekwetenschappen. Doch
door zijne de ziel roerende stem boeit Rabindranath honderden,
wanneer hij zijn geestelijke liederen zingt in de kerk der Brahmo
Somaj, de secte door Ram Mohan Roy gesticht ter aanbidding van het
eeuwige en onveranderlijke Wezen, dat het heelal schept en onderhoudt.

Uit alle oorden van Bengalen komen de menschen derwaarts om den dichter
te hooren zingen en tot zelfs in de vensternissen van de kerk gaan
de menschen staan om naar de stem van Rabindranath te luisteren.

Dit wijst er op, dat Tagore een waarlijk goddelijke zanger is, dat
hij door de beving van zijn blijde ziel de harten zijner toehoorders
weet te ontroeren. Vele zijner gedichten uit de Gitanjali getuigen
onmiddellijk van deze innerlijke bewogenheid, van dit: dat hij "de
harp zijns levens gestemd heeft naar de nooten van altijd-duur." [2]

De verrukking zelve van den zanger, wanneer hij zit "in de gehoorzaal
bij den grondeloozen afgrond, waaruit de muziek der toonlooze snaren
opgolft", wanneer zijn inwezen zich een noot voelt in de Al-harmonie,
vormt o.a. de gedachte in Wij-zang no. II.


   "Als gij mij zegt te zingen, dan is het of mijn hart zal breeken
    van trots; ik zie u in 't gelaat en tranen koomen in mijn oogen.

    Al wat ruw en wanluidend is in mijn leeven versmelt tot één zoete
    harmonie--en mijn aanbidding spreidt vleugelen als een blijde
    voogel, die vlucht neemt over de zee.

    Ik weet, dat mijn zang u behaagt. Ik weet dat ik alleen als een
    zanger tot uw aanweezen nader.

    Met den rand van de wijd spreidende wiek mijns gezangs raak ik
    uwe voeten,--tot waar ik mij nooit te reiken zou vermeeten.

    Dronken van zanggeluk vergeet ik mijzelven en noem ik U Vriend,
    die toch mijn Heer zijt."


Sprekende aanduidingen van Tagore's levensinzicht, dat de mensch in
't algemeen zich bewust moet worden van zijn plaats in de éénheid
der schepping, dat de menschheid zichzelve een accoord moet gevoelen
in den eeuwigen wereldzang om daardoor de hoogste wijsheid en tevens
het hoogst denkbare geluk en de hoogste vreugde deelachtig te worden
vindt men verder in de Wij-zangen I, III, XV, XXXXIX, LXV, LXIX.

Muziek schijnt een essentiëel bestanddeel te zijn in het leven van
dezen dichter, want niet alleen zelf beoefent hij de muziek en worden
de gasten in het huis Tagore onthaald op muziek, waarvan de tonen uit
de shubahar week en weemoedig stroomen gelijk het fluisteren uit een
andere wereld, maar ook in zijn klein republiekje in Shanti Niketan
bij Bolpur vormen muziek en zang het begin en het einde der dagtaak
van zijn geliefde scholieren.

J. Ramsay Mac Donald vertelt van zijn verblijf in Shanti Niketan:
"Ik bracht den nacht door in de instelling. Vroeg ontwaakte ik,
toen de dageraad nog slechts een lichtstreep was in de duisternis. Ik
hoorde een liefelijk gezang. Elken ochtend gaat het jongenskoor hymnen
zingend door de tuinen en op dezelfde wijze wordt de dag besloten. Een
kwartier uur 's ochtends on eveneens 's avonds zitten de jongens stil
neder in overpeinzing van wat ze zongen. Tweemaal in de week komen
zij bijeen in de kapel tot gemeenschappelijke aanbidding van God, en
Rabindranath spreekt hun toe en wekt hen op tot goed leven en streven,
tot godsdienst in daden."

Ik cursiveer in daden, want hierin ligt de grond van Tagore's grootheid
als dichter, musicus en filosoof, dat bij hem zijn wijsheid, zijn leer
van liefde en humaniteit niet alleen schoon-klinkende theoriën zijn
en dat zijn kunstuitingen niet slechts vormen het pronkgewaad van
vernuft en intellect, maar de vriendelijke schaduwboomen, waarlangs
het pad van zijn practische leven gaat.

Frederik van Eeden duidt dit verschil aan met "weeten" en
"gevoelsweeten".

Mij wil het voorkomen, alsof het vinden van den "grondtoon" van
des menschen zelf naar de wijsgeerige aanschouwing van Jinarajadasa
identiek is met wat Tagore noemt: "Naar waarheid vereenigd te zijn
in kennis, liefde, en dienst met alle wezens, en alzoo zijn zelf te
realiseeren in den alles-doordringenden God is de kern van goedheid;
en dit is de sleutel tot de leeringen der Upanishads: Prano virat! (Het
leven is onmetelijk)."

Dat Tagore deze uitspraak grondt op zijn eigen innerlijk, op zijn
"zijn in harmonie met het Oneindige", dat dus met "gevoelsweetenschap"
Tagore zijn wijsheid leert en zijn liederen zingt, getuigt het slot
van zijn lezing "The Realisation of Beauty", een naklank als het ware
van vers LXIX uit de Wij-zangen:

"Verleden nacht", zegt hij, "in de stilte, welke de duisternis
doordrong, stond ik alleen en ik hoorde de stem van den zanger van
eeuwige melodieën. Toen ik slapen ging, sloot ik mijn oogen met deze
laatste gedachte in mijn geest, dat zelfs, wanneer ik onbewust ben, de
dans van het leven voort zal gaan in de stille arena van mijn slapend
lichaam, gelijken tred houdende met de sterren. Het hart zal kloppen,
het bloed zal blijven stroomen in mijn aderen, en de millioenen
levende atomen van mijn lichaam zullen trillen in harmonie met den
klank van de harpsnaar, welke beeft bij de aanraking van den Meester."



Vóór alles echter is Tagore dichter, dichter der liefde. Liefde
vloeit hem uit zijn hart, uit zijn zinnen en uit zijn ziel, gelijk
een onafgebroken stroom, die in zijn windingen alle mogelijke vormen
aanneemt, van af het grove tot het geestelijke, van het bekende tot het
onbekende en van het eindige tot het oneindige. Hij verklaart de liefde
in al haar menigvuldige uitdrukkingen--die der moeder, van het kind,
van den echtgenoot, van de vrouw, van den minnaar, van de geliefde,
van den patriot, van den levens-vreugdige; de liefde voor de natuur
en de liefde voor God. Zijn verzen brengen het gemoed in verrukking,
bedaren den klop van het hart en vullen de oogen met tranen.

De uitdrukking der liefde is hem zoo natuurlijk, doordat hij evenals
vele andere dichters door alle phasen der liefde is heengegroeid--van
af de vereering der zinnen tot de rust der heiligen. Hij kent de
huivering der liefde, den romantischen hartstocht, de zwaarmoedigheid
der teleurstelling, den afgrond der vertwijfeling, de diepte der rust
en de extatische verwerkelijking van "zijn" "geest" en "zaligheid"
(sat, chit, anandam).

Toen de golvende stroom der jeugd den dichter plotseling had
overvallen, kon de jonge man slechts liefde en romantiek zien. Dezelfde
natuur, hetzelfde volk, hetzelfde leven--en toch scheen elk hem
geheel anders als toen hij als kind daarnaar placht te kijken. Waar
had de verandering plaats gevonden, in hem of in de wereld? Spoedig
kwam hij tot het inzicht, dat éérst hij en toen de wereld veranderd
was, opdat deze steeds in aanraking met hem kon blijven. Dit inzicht
heeft hij later, terugblikkende op zijn romantische levensperiode,
belichaamd in het gedichtje "Het stralend visioen der jeugd", als
vers no. XV in The Gardener opgenomen:


   "Ik ren als het muskushert rent in de schaduw van het woud,
    dol door zijn eigen geur.

    De nacht is midden-Mei-nacht, de wind is Zuidewind.

    Ik raak van mijn pad af en ik ga dwalen, ik zoek wat ik niet
    krijgen kan, ik krijg wat ik niet zoek.

    Het beeld van mijn eigen begeerte komt uit mijn hart en danst.

    Het stralend vizioen vliedt heen.

    Ik tracht het vast te grijpen, het ontwijkt me en leidt me van
    mijn weg af.

    Ik zoek wat ik niet krijgen kan, ik krijg wat ik niet zoek." [3]


Dit is dus een terugblik op de periode, toen hij als epicurist en
bon-vivant leefde. Elegante kleeding uit de kostbaarste zijden stoffen,
lekkere spijzen, vurige romans, gloeiende liefdes-gedichten--dat
waren de dingen, die zijn belangstelling geheel in beslag namen. In
zijn Jiban Smriti bekent hij openhartig, dat hij in dien tijd geen
betrekkingen onderhield met den traditioneelen geestelijken stroom
in zijn familie. Toch lag in zijn diepste "ik" steeds een sterken
ondergrond van de geestelijke natuur, die hij van zijn vader geërfd
had.

Ontkend kan niet worden, dat niettegenstaande dien diepen ondergrond,
vele zijner jeugdgedichten door den bovenstroom zijns levens sterk
waren gekleurd. Inderdaad verwekten eenige daarvan de ergernis der oude
Hindoe-moralisten. Toen op zekeren dag in een Indisch studentenpension
iemand een van Tagore's liederen zong, riepen eenige jonge mannen uit:
"Waarvoor dat gemeene lied?" Hun werd geantwoord, dat het een van
Rabi Babu's liederen was, maar zij wilden het niet gelooven, totdat
hun de gedrukte verzen werden getoond. Toen gaven zij toe, dat achter
de luchtige, ietwat zwoele woorden, een diepere zin verborgen lag. Het
lied luidt ongeveer:


   "Hierheen, mijn liefste, kom hierheen!
    O kom in mijnen tuin der vreugde binnen
    en zie, hoe heerlijk mijne bloemen bloeien.
    Zacht waait de wind met bloemengeur beladen;
    het maanlicht schemert zacht en murmelnd springt
    een zilver-beekje uit 't woudpad vroolijk af.
    Hierheen, mijn liefste, kom hierheen!
    Laat ons elkaâr des harten diepte toonen
    de bloemen zaam'lend der onsterflijkheid.
    Wij zullen in verterende verrukking
    de ééne voor den ander kransen winden.
    Wij zullen naar de sterren kijken lang,
    tot zij verbleeken in den morgenschemer.

    In dezen onzen rijk-getooiden hof,
    geliefde, zullen wij voor immer blijven
    en liedren zingen in uitbund'ge vreugde.
    Hier zullen onze harten in 't geheim'nis
    en 't wondre raadsel van dit leven sidderen.
    Ja, en de dagen en de nachten zullen
    voorbij ons gaan, als waren zij visioenen
    des liefde-gods, en vol verlangen zullen
    wij beiden slechts van eeuw'ge vreugde droomen."


In het gedicht "De Bayadère" verbindt hij het zinnelijk-erotische
met edele menschelijkheid.


   "In 't stof der wegen, voor Mathura's poorten,
    lag slapend Upagupta uitgestrekt.
    Gesloten was de poort, gedoofd de lichten,
    des hemels glans met wolken overdekt.

    Daar stiet zich lichtlijk tegen 't lijf des vromen
    een vrouwenvoet: luid klonk haar enkelring.
    Ontwaakt zag hij een lamplicht siddrend beven
    en oogen met een blijde tinteling.

    Het lichaam van den wijn der jeugd nog dronken
    en van de pracht van edelsteen verzaad'
    zoo stond voor Buddha's knecht de Bayadère
    en vroeg verbaasd "Wat doet gij hier zoo laat?

    Niet uwer waardig is het stof der wegen,
    O wees mij wèlgezind en volg mij nu!"
    .... "Ga dan vooraan, gij schoonste aller schoonen,
    zoodra het tijd is, kom ik wel bij u!"

    Een bliksemstraal doorschoot het nachtlijk duister
    toen Upagupta zoo gesproken had.
    Vreesachtig vluchtte naar de stad de schoone
    lang nagestaard door oogen, droef en mat.
    -- -- -- -- -- -- -- -- -- --
    -- -- -- -- -- -- -- -- -- --
    En maanden gingen onder storm en regen,
    zij hebben Upagupta nooit gestoord.
    De lente kwam; daar schetterden schalmeien--
    de heil'ge schreed toen langzaam naar de poort.

    Wie lag daar voor Mathura's hooge muren
    in 't stof der straten weenend uitgestrekt,
    van pijnen trillend en haar jeugdig lichaam
    met zwarte zweren schriklijk overdekt?

    Der pest ten prooi, ach zij, de Bayadère!
    Door hare vrienden uit de stad verjaagd!
    Niet één heeft haar gelaafd de droge lippen,
    door woest verlangen naar één teug geplaagd.

    Toen zette zich de monnik naast haar neder
    en nam haar smartlijk hoofd in zijnen schoot,
    en laafde haar en zalfde hare wonden:
    haar reddend uit de klauwen van den dood.

   "Wie zijt gij dan?" vroeg toen de Bayadère.
   "Engel van medelij, ach, zeg mij nu!"
    ... "Ik heb u eenmaal vast beloofd te volgen
    zoodra het tijd is... en ik ben bij u". [4]


De Hindoe's van den ouden stempel werden op Rabindranath zeer ontstemd,
daar zij dachten, dat hij de jeugd van Indië door de zinnelijkheid
zijner liefdes-poëzie en liederen ging demoraliseeren; in het
bijzonder gold dit de verzamelingen "Liefde" (Prem), "Jeugddroomen"
(Jouban Sapna) en het lyrische drama Chitrangada. Tagore werd er van
verdacht het romantisme van het Westen in Indië te willen invoeren
en zich te willen afscheiden van den klassieken ernst, waarmee
de Indische litteratuur de menschelijke hartstochten placht te
behandelen. Maar in hun ijver om voor de Indische jeugd de zaligheid
der Nirwana-onwetendheid te bewaren, vergaten die moralisten, dat in
de geschriften van den jongen dichter niets was te bespeuren van de
soms ruwe gemeenheid van een vroegeren Bengaalschen dichter, Bharat
Chandra Rai Gunakar, die door de Bengaalsche jeugd maar al te ijverig
werd gelezen.

Terwijl Tagore den tijd verdeelde tusschen het verblijf in zijn
paleisachtig huis te Calcutta en dat in Shanti Niketan te Bolpur, kwam
hij dáár in aanraking met de drukte, het rumoer en de politiek in de
maatschappij, en hìer putte hij uit de inspiratie van de natuur en van
de stilte de krachten voor zijn innerlijken groei. Intusschen vloeide
steeds de stroom van stukken, opstellen, liederen en gedichten. Zooals
de beide uitwendige krachten, vertegenwoordigd in Calcutta en Shanti
Niketan, op elkaar inwerkten, zoo streden ook in zijn binnenste de
tegenstroomingen der zinnelijkheid en des geestes om eindelijk te
komen tot volkomen harmonie. In de periode van zijn twijfel, zijn
vertwijfeling en onzekerheid schreef de dichter gedichten als "De
roeping der Zorg", "Klacht van het Geluk", "Vertwijfeling der Hoop".

Eindelijk kwam de diepere tegenstroom der geestelijke natuur weder
aan de oppervlakte en nu werd zijn leven ten volle van den geest
dezer wedergeboorte doordrongen. Hij vond nu, wat hij steeds gezocht
had. Van dezen ommekeer in zijn leven lezen wij in een brief: "Op een
morgen van uit mijn verandah zag ik de zon opgaan boven het loof der
boomen in den tuin; de schellen vielen mij van de oogen. Een zeldzame
glans overspreidde de heele wereld rondom mij--zaligheid en schoonheid
schenen over de gansche wereld als zeegolven te ruischen.... Toen bleef
mij niemand of niets--wat het ook zij--onwelkom. Wanneer de lieden,
wier gezelschap mij voorheen onaangenaam was, naderden, zou mijn hart
mij vooruit hebben willen loopen om hun welkom te heeten. Zelfs de
grove gestalten en gelaatstrekken van eenige arbeiders, die langs de
straat gingen, hadden een innerlijken glans voor mij".

Met de verandering in den mensch veranderden ook toon en karakter
zijner gedichten. Tot aan den rand gevuld met liefde voor God en
voor deze wereld, voelde hij niets, schreef hij niets, wat niet
door liefde-gedachten voor het geestelijk leven, voor de eeuwige
schoonheid en liefelijkheid der natuur was doordrongen. De zon, de
maan, de sterren aan den hemel, de boomen en de bloemen op de aarde,
zij spraken tot hem in een taal van liefde voor het hoogste Wezen,
wiens handwerk zij zijn.

Het vermengen van aardsche en hemelsche elementen is een typische
karaktertrek van den Indo-Arischen geest. Daarom zal een Indiër,
wanneer hij voorbeelden van Tagore's mystieke gedichten moet opnoemen,
niet aarzelen om ook uit De Hoovenier, die "lyrische gedichten over
liefde en leven", zijn keuze te doen. Deze gedichten zijn bloemen, die
de dichter ons uit zijnen tuin aanbiedt; vandaar de titel. Westerlingen
houden liever godsdienstige en minnedichten uit elkaar. De Oosterling
daarentegen ziet ook in de aardsche liefde een afglans van de liefde
tot God en zoo tracht ook Tagore den glans van het hoogere licht
binnen te laten, opdat Gods licht onze aardsche vreugde en ons
aardsch werk moge beschijnen en deze aardsche dingen veranderen in
hemelsche. Tagore's minnedichten voeren ons op tot die geestelijke
hoogten, waar menschelijke liefde door die hooge liefde doordrongen
wordt en verandert van aanschijn. Zijn poëzie is in waarheid "het
aardsche dialect van een hemelsche taal".

In een bloemlezing van Tagore's mystieke poëzie, door K. S. Ramaswami
Sastri, vind ik o.a. het volgende heerlijke vers uit De Hoovenier:


   "Gij zijt de avondwolk, die aan den hemel mijner droomen drijft.
    Ik kleur u en boetseer u altijd-door met mijn liefde-verlangen.
    Gij zijt mijn eigen, mijn eigen, Bewoonster van mijn eindelooze
    droomen.

    Uw voeten zijn roozerood door den gloed van mijn hartsbegeeren,
    Sprokkelaarster van mijn zangen van zonsondergang.
    Uw lippen zijn bitterzoet door de smaak van mijn smarten-wijn.
    Gij zijt mijn eigen, mijn eigen, Bewoonster van mijn eenzame
    droomen.

    Met de schaduw van mijn drift heb ik uwe oogen verdonkerd,
    Bezitster van de diepte van mijn blik!
    Ik heb u gevangen, mijn Liefste, en u gewikkeld in het net
    mijner muziek.
    Gij zijt mijn eigen, mijn eigen, Bewoonster van mijn onsterfelijke
    droomen." [5]


Wat een hemelsche verrukking klinkt er in het volgende gedicht,
mede uit De Hoovenier:


   "Toen zij met vlugge stappen voorbij ging, raakte mij de zoom
    van haar kleed.

    Van het onbekende eiland eens harten kwam een plotselinge warme
    lente-adem.

    Het wapperen van een vluchtige beroering bestreek mij, en verdween
    oogenblikkelijk als een losgerukt bloemblad in den wind.

    Het raakte mijn hart als een zucht van haar lichaam en een
    fluistering van haar hart."


De populaire geest in het Indische volk zoekt steeds abstractie
te vermijden. Hij verlangt naar een zichtbare verbeelding van God;
vandaar dat er in de Indische schoonheidsontroering geen scheiding
wordt gemaakt tusschen aardsche en hemelsche gevoelens. Het volk
tracht steeds de aardsche dingen te interpreteeren op zijn eigen
wijze, waardoor aan zijn Gods-verlangen wordt voldaan. Dinesh Chandra
Sen vertelt in zijn boek over Bengali-litteratuur, hoe hij eens een
zeventigjarigen Vaishnava (Vishnuïet) het volgende lied van Chandi
Das hoorde zingen:


   "Duister is de nacht en zwaar zijn de wolken.

    Hoe kunt ge, geliefde, in zulk een nacht bij het pad komen?

    Daar, in den tuin, zie ik hem in den regen staan.

    Mijn hart breekt, bij het aanschouwen daarvan.

    Ik zeg u, mijn dienstmaagden, voor vele mijner deugden heeft
    mijn geliefde mij een gunst betoond door hierheen te komen om
    mij te ontmoeten.

    Binnen in huis zijn de ouders, en mijn schoonzuster is zeer wreed;
    ik kan niet onmiddellijk naar buiten snellen om hem te begroeten.

    O, wat angst en pijn heb ik hem niet berokkend door hem te wenken
    hierheen te komen.

    Als ik zie, hoe diep-ernstig hij mij lief heeft, dan zal ik met
    vreugde den last der schande op mijn hoofd dragen en mijn huis
    in brand steken.

    Al de ellenden, die hij om mijnentwille geleden heeft, rekent
    hij tot zijn geluk; en het doet hem slechts leed, als hij mij
    droevig ziet."


Dinesh Chandra Sen vertelt verder: "Terwijl de oude man zong, hoorde
ik plotseling zijn stem verstikt worden door zijn tranen. Nadat hij
tot zich zelven gekomen was, vroeg ik hem naar de oorzaak zijner
tranen. Hij zeide, dat het de zang was. De zang, zeide ik, beschrijft
een gewone liefdes-affaire; en waar zou wel het aandoenlijke ervan
liggen, dat een ouden man aanleiding kan geven tot zulk een uitbarsting
van gevoelens? Hij verklaarde, dat hij dit niet beschouwde als een
gewone liefde-zang. Ziehier zijn verklaring: "Ik ben vol zonden. Mijn
ziel is bedekt met duisternis. In diepe droefheid wenkte ik Hem om tot
mij te komen. De barmhartige God kwam. Ik vond Hem op mij wachtende
bij de deur van mijn huis. Het kan voor Hem geen vreugde wezen om te
komen tot een zondaar als ik ben--het pad is onrein, maar in groote
genade sloeg de barmhartige God het pad in. De wereld, waarin ik leef,
heeft geen deur voor Hem opengelaten. Betrekkingen en vrienden lachen
mij uit, of zijn zelfs vijandig; maar wat kan een zondaar, denkende
aan Zijn groote genade, anders doen dan mijn huis en alles wat ik
heb te verlaten, en een sanyasin [6] te worden? De gedachte aan zijn
barmhartigheid verstikte mijn stem.--"O, duister is de nacht en zwaar
zijn de wolken; hoe kunt ge, geliefde, bij het pad komen?" Maar Hij
stelt zich aan den regen bloot, en om den zondaar te helpen is Hij
bereid te lijden."

"Tagore's mystiek leidt hem niet tot het ontvlieden van reine
huiselijke vreugde en levensgeluk. Hij predikt niet die opdringerige
zelfverloochening, die zich uit in de vormen van het ascetisme,
maar de werkelijke zelfverloochening van een onzelfzuchtig en aan
God gewijd leven", zegt Ramaswami Sastri.

Dit moge blijken uit gedicht XLIII uit De Hoovenier:


   "Neen, mijn vrienden, een askeet word ik nooit, wat gij ook
    moogt zeggen.

    Als zij niet samen met mij de gelofte aflegt, wordt ik geen askeet.

    Ik ben vast beslooten nooit askeet te worden, tenzij ik een
    schaduwig hoekje vind en gezelschap bij mijn boetedoening.

    Neen, mijn vrienden, ik zal nooit mijn haard en huis verlaten, noch
    mij terugtrekken in woudeenzaamheid, als er geen vroolijke lach
    echoot in haar schaduw, en er niet de tip van een safraan-geele
    mantel fladdert in den wind; als haar stilte niet verdiept wordt
    door zacht gefluister:

    Ik word nooit een askeet." [7]


Tagore's vriend, Dr. Brajendranath Seal, zegt van hem met recht: "Hij
is de eerste onder onze heiligen, die niet weigerde te leven, maar van
uit het Leven zelf sprak, en dàt is waarom wij hem onze liefde geven".

Bijna bedwelmende levensvreugde en jubelende levensaanvaarding spreken
uit het volgende gedicht:


   "Verlossing is voor mij niet in verloochening. Ik voelde de
    omarming der vrijheid in duizend banden van lust.

    Gij stort altijd de frissche dronk van Uw verschillend gekleurde
    en geurige wijn voor mij uit, dit aarden vat vullend tot den rand.

    Mijn waereld zal haar honderde lampen met Uw vlam ontsteken en
    ze voor het altaar van Uw tempel zetten.

    Neen, ik zal de deur mijner zinnen nooit sluiten. De lusten van
    zien en hooren en voelen zullen Uwe lust dragen.

    Ja, al mijn illuzies zullen branden in vreugdeluister, en al mijn
    begeerten zullen rijpen in vruchten van Liefde." [8]



Wij hebben den teederen "zanger der liefde" leeren kennen en bewonderen
en het zal thans belangwekkend zijn den dichter te zien optreden als
voorvechter van de maatschappelijke rechten der vrouw. Een van de
allereerste dingen, waaraan Rabindranath, als opvolger der sociale
hervormers Ram Mohan Roy, Debendranath, Keshab Chandra Sen en anderen,
zijn aandacht wijdde, was de verheffing van den toestand der vrouwen
in Indië door middel van opvoeding. Hij heeft nimmer geloofd in
de minderwaardigheid van de vrouw. Steeds heeft hij geloofd in wat
Comte zegt: "Elke sexe heeft dat, wat de andere niet heeft; elk vult
de andere aan en wordt door de andere aangevuld; zij zijn in niets
gelijk en het geluk en de volmaking van beiden hangt af van vragen
en ontvangen door de eene van wat slechts de andere geven kan".

Lang vóór de komst van de moderne vrouwenbeweging was Tagore
reeds een krachtig feminist. Echter is hij geen voorstander van
onvoorwaardelijk vrouwenkiesrecht; hij is van meening, dat, indien
de mannen hun plicht in politieke zaken hadden gedaan, de vrouwen in
het geheel niet zouden hebben willen stemmen. Maar indien de mannen
niet goed kunnen besturen, dan is het gerechtvaardigd, dat vrouwen
aanspraak maken op stemrecht en er zelfs voor vechten. Het sterke
feministische accent van de volgende vertaling van een zijner brieven,
meer dan 25 jaren geleden geschreven, is de aandacht waard:

"Na behoorlijk nadenken, ben ik tot de conclusie gekomen, dat er in
het leven van een man niet die volheid is, welke het leven van een
vrouw kenmerkt. Er is een samenhang van eenheid in vrouwelijke taal,
kleeding, gedrag en plichten. De hoofdoorzaak daarvan is, dat hier
de natuur eeuwenlang haar rijk van werkzaamheid bepaald heeft. Tot
dusverre heeft geen revolutie, geen verandering van idealen of
van beschaving de vrouwen afgeleid van haar pad van onafgebroken
verband. Ze hebben al dien tijd gediend, bemind, getroost en hebben
niets anders gedaan. De bekwaamheid en schoonheid in deze verrichtingen
hebben zich op bekoorlijke wijze verbonden met hare gestalte, met hare
taal, en in haren gang. Haar sfeer van werkzaamheid en haar natuur
zijn dooreen vermengd, gelijk de bloem en hare geur. Zoo heeft niets
als harmonie in haar de overhand gekregen.

"Daarentegen is er zeer veel onevenwichtigheid in het leven van
een man. De teekenen, dat zij door verschillende veranderingen en
functies zijn gekomen, zijn kenbaar aan hun vorm en in hun natuur. De
abnormale verheffing van het voorhoofd, het leelijke van den neus, de
onbekoorlijke ontwikkeling van de kaken zijn alledaagsheden bij mannen,
maar niet bij vrouwen. Had de man denzelfden gang gegaan gedurende de
eeuwen, was hij geoefend in het doen van dezelfde verrichtingen, dan
zou er als het ware een gietvorm voor mannen ontstaan en er zou een
harmonie gekomen zijn tusschen zijn natuur en zijn werkzaamheid. In
dat geval zouden ze het niet zoo hard gehad hebben in hun denken en
in hun worstelen bij het vervullen van hun plicht. Alles zou zeer
geleidelijk en prachtig voortgegaan zijn. En ze zouden een aard
ontwikkeld hebben, en hun geest zou niet van het pad der plichten,
bij de minst mogelijke aanleiding, weggelokt worden.

"Moeder Natuur heeft vrouwen gevormd in een gietvorm. De man heeft
niet zoo'n oorspronkelijken band, zoodat hij niet tot eigen volheid
rond een centraal idee ontwikkeld is. Zijn verschillende ontembare
hartstochten en gevoelens stonden zijner harmonieuse ontwikkeling
in den weg. Zooals het gebonden zijn aan maten de oorzaak van de
schoonheid der poëzie is, zoo is ook de gebondenheid aan de maat van
vastgestelde wetten de oorzaak van de algeheele volheid en schoonheid
der vrouw. Daarom hebben de dichters steeds de vrouwen vergeleken met
zang, poëzie, bloem en rivier, en hebben er nimmer aan gedacht mannen
hiermede te vergelijken. De vrouw, evenals de schoonste dingen in de
natuur, is in samenhang, goed ontwikkeld.... en goed opgevoed. Zonder
twijfel, geen ongepaste gedachte en geen academische discussie kan
het rhythme van een vrouwenleven verbreken. De vrouw is volmaakt".

De toestand van de vrouwen in het Oosten en in het Westen is een
voortdurend thema van levendige discussie geweest. De Christelijke
zendeling, met zijn diepe onwetendheid omtrent den geest van de
Hindoe-maatschappelijke organisatie, ziet niets dan verachtelijke
ellende in het lot van de Hindoe-vrouw. De orthodoxe Hindoe aan
den anderen kant, met zijn gelijke diepe onwetendheid omtrent de
buitenwereld, ziet op het lot van de Hindoe-vrouw als op iets, dat
aan zegeningen niets te kort komt.

Maar Tagore met zijn practische kennis van beide maatschappijen,
is er zich van bewust, dat er goed en kwaad in beide is, en dat een
juiste opvoeding de euvelen zal genezen en de goede eigenschappen
zal versterken. Over de positie van de vrouw in het Oosten en in het
Westen, zegt hij aldus:

"Van buitenaf geoordeeld voel ik, dat in de mate als de Europeesche
beschaving voortschrijdt, de vrouw voortdurend ongelukkiger wordt. De
vrouw fungeert in de maatschappij gelijk de middelpuntzoekende
kracht bij de planeten. Maar in Europa blijkt deze middelpuntzoekende
kracht van vrouwelijke energie vruchteloos om op te wegen tegen de
centrifugale kracht van de waanzinnige maatschappij. De mannen zoeken
schuilplaats in afgelegen hoeken en gaten van de aarde; zij zijn
terneergebogen onder de verpletterende worsteling om het bestaan,
welke ten deele ontstaat door kunstmatig geschapen behoeften. In
Europa wordt een man totaal onwillig om zichzelven een gezin op
den hals te halen; als gevolg daarvan zijn de gezinsplichten van de
vrouw aan het afnemen. Het jonge meisje heeft lang op een minnaar te
wachten, en de vrouw lijdt aan liefdesziekte, omdat haar echtgenoot
afwezig is om den kost voor de familie te verdienen. De volwassen
zoon aarzelt niet in het minst zijn moeders huis te verlaten. Zelfs,
ofschoon haar opvoeding, traditie en natuur er tegen zijn, moet de
vrouw in het Westen toch er op uit gaan om te werken en te worstelen
voor het bestaan.

"Deze wanklank in sociale harmonie, is, naar het mij voorkomt, de
voornaamste reden, waarom de vrouw in het Westen voor gelijke rechten
met den man vecht. De vrouwelijke karakters in vele van Ibsen's
stukken toonen wrevel tegen den huidigen staat van zaken, terwijl
de mannelijke karakters dezen steunen. Dit brengt iemand er toe te
denken, dat de positie van de vrouw in de hedendaagsche Europeesche
samenleving geheel misplaatst is. De man heeft er een afkeer van
om een tehuis voor de vrouw te bouwen, en is tegelijkertijd koppig
in zijn weigering om haar gelijke rechten toe te staan, welke haar
in staat stellen het strijdperk van vruchtdragenden arbeid binnen
te treden. Bij de eerste gedachte moge het getal van vrouwen in de
Nihilistische legers in Rusland verbijsterend schijnen, maar rijpere
overweging overtuigt iemand van het feit, dat de tijd zoowat rijp is
voor de strijdbaarheid van de vrouw in Europa.

"Kracht is het wachtwoord van de Europeesche maatschappij van heden ten
dage. Er is geen plaats voor den zwakke, hetzij man of vrouw. Daarom
beginnen de vrouwen zich te schamen over haar vrouwelijkheid en streven
zij er naar haar kracht te toonen, zoowel van lichaam als van geest....

Het is onmogelijk voor een vrouw in een Europeesche familie om de
verschillende volmaaktheden te bereiken, welke een vrouw kan doormaken
in een Hindoe-tehuis. Daarom wordt het een ernstig ongeluk geacht
een ongetrouwde vrouw in Engeland te wezen. Haar hart wordt zuur,
en ze vindt troost in het "oppassen van jonge hondjes" of in het doen
van "barmhartig" en "maatschappelijk" werk. Zooals soms de melk van
de borst kunstmatig uitgeperst moet worden om de moeder gezond te
houden, zoo moet ook de teederheid van een Europeesche ongetrouwde
dame uitgeperst worden ten bate van liefdadigheidsorganisaties; maar
het blijft in gebreke bij te dragen tot de ingeboren bevrediging van
haar gemoed.

Ik ben bang, dat de hedendaagsche beschaving van Europa onmerkbaar zich
uitbreidt over de onvruchtbare zône in het maatschappelijk leven. De
buitensporige overvloed van weelde-artikelen verstikt de ziel van het
tehuis--het tehuis, dat juist de verblijfplaats der liefde, teederheid
en weldadigheid moest zijn--iets dat boven alles het wezenlijkste is
voor een gezonde ontwikkeling van het menschelijk hart. In Europa
verdwijnen de tehuizen en hotels zijn in aantal toenemende. Als
we zien, hoe mannen gelukkig kunnen zijn met hun paarden, honden,
kanonnen, pijpen en speelclubs, dan kunnen wij veilig de conclusie
trekken, dat de levens der vrouwen langzamerhand gebroken worden. Vóór
dezen plachten de mannelijke bijen den honing buiten te verzamelen en
in de korf op te zamelen, waar de koningin oppermachtig heerschte. Nu
verkiest de bij een cel te huren en op zichzelf te leven, zoodat hij
alleen al den honing 's avonds op kan drinken, welken hij overdag
verzameld heeft. Daarom is de bijenkoningin verplicht de wereld van
strijd in te gaan om honing te verzamelen, opdat ze kan leven. Ze
is nog niet in staat geweest aan de veranderde condities van leven
en samenleving gewend te raken. Het resultaat is ongerustheid en
gegons....

"Zoo is in het kort de tegenwoordige toestand van de vrouw in
het Westen. En wanneer Engelsche philantropisten krokodillentranen
storten over "den ellendigen toestand der vrouwen in Indië", dan sta
ik verstomd bij zulk een verspilling van sympathie, vooral als die
zulk een zeldzaam ding is als bij de Engelschen.

"Onze vrouwen doen onze huizen glimlachen van zoetheid, teederheid
en liefde.... Wij zijn zeer gelukkig met de godinnen onzer
huishouding, en zijzelve hebben ons nimmer van haar "ellendigen
toestand" gesproken. Waarom zouden dan de bemoeiallen van overzee
zoo slecht denken over de veronderstelde smarten onzer vrouwen? Men
begaat vergissingen door zich te veel voor te stellen omtrent hetgeen
anderen gelukkig of ongelukkig zou maken. Indien bij toeval de visschen
philantropisten waren, zouden hunne teedere harten alleen voldoening
vinden door het gansche menschelijke geslacht in de diepten der
wateren onder te dompelen.

"Zonder twijfel, wanneer een Engelsche dame de kleine vertrekken ziet
met het ruwe ameublement en de ouderwetsche schilderijen in de zenana
(vrouwenverblijf), dan trekt ze dadelijk de conclusie, dat de mannen
de Hindoe-vrouwen tot slavinnen hebben gemaakt. Maar ze vergeet,
dat we allen te zamen op dezelfde wijze leven. We lezen Spencer,
Ruskin en Mill, we geven geïllustreerde bladen uit en schrijven
boeken, maar we zitten op een matras op den vloer, en we gebruiken
een aarden olielampje om er bij te studeeren. We koopen juweelen voor
onze vrouwen als we geld hebben, en we slapen binnen een met touwen
vastgemaakt muskietennet, en op warme nachten bewaaieren wij ons met
een waaier van palmblad.

"We hebben geen sofa's of hoogop gestoffeerde stoelen, maar we
voelen ons niet ongelukkig, dat we ze niet bezitten. Maar tezelfder
tijd zijn wij geheel en al in staat om lief te hebben en om bemind te
worden. De westersche volkeren houden van huisraad, vermakelijkheden en
de weelderigheden van het leven zóózeer, dat velen onder hen er niets
om geven echtgenooten te hebben,--en zoo al gehuwd, dan positief geen
kinderen. Bij hen gaat gemak boven liefde, terwijl liefde en een tehuis
de hoogste dingen in ons leven zijn. Daarom moeten we vaak gemakken
opofferen, opdat we kunnen genieten van het leven thuis en van liefde."

De edele taak in de menschelijke samenleving, welke Tagore aan de
Hindoe-vrouw heeft toegedacht kan men behalve uit zijne beschouwingen
nog het best aanvoelen uit het volgende gedicht:


   "De moeiten en ellenden van den krijg zijn voorbij.

    Kom, o vrouw met uw bekorende macht! kom mij reinigen en troosten;
    zegen mij met uwe aanwezigheid, die zacht is als balsem op
    mijn wonden.

    Kom, bekoorlijke vrouw! kom met uw gouden schenkkan om mij te
    reinigen.


    De marktdag is heen. De menigte heb ik verlaten en ik heb mijn
    hut in het dorp gebouwd.

    O vrouw met uw edele inborst! met uw hemelschen glimlach en met
    een vermiljoen-roode lijn op de scheiding van uw haar.

    Kom het eenzame huis zegenen en het liefelijk maken.

    Kom met uw kruik vol wij-water, edele vrouw, o kom!


    De zon schijnt hevig in den middag, en een vreemde reiziger is
    aan onze deur.

    Kom o vrouw met uw zegenende kracht! kom met uw schenkkan
    vol honigwater en met de reine muziek uwer polsbanden, om den
    onbekenden gast te verwelkomen en te zegenen.

    Kom met uw schenkkan vol honigwater, zegenrijke vrouw, o kom!


    De nacht is donker en het huis is stil.

    Kom, o vrouw met uw vroom gemoed! kom in het wit gekleed met
    het offerwater; steek, met loshangend haar, het licht aan op het
    altaar en open dan de deuren van uw hart in stil gebed.

    Kom met het offerwater, vrome vrouw, o kom!


    Nu is de tijd van scheiden daar.

    Kom, o vrouw met uw minnend hart! kom met uwe tranen.

    Laat uw rouwvol gelaat een regen van zegen doen dalen op den weg,
    die mij van hier leidt.

    Laat de angstige aanraking van uw gezegende handen een wijding
    geven aan de laatste oogenblikken van mijn aardsch bestaan.

    Kom met uwe tranen, bedroefde vrouw, o kom." [9]


En over liefde, welke is "der vrouwen-al", heeft Tagore gezegd:
"Ik geloof, dat liefhebben is het aanbidden van dien éénen
geheimzinnige. Maar we doen het slechts onbewust. Elke soort van
liefde is het onmiddellijke resultaat van een universeele kracht,
die zichzelf door het menschelijk hart tracht uit te drukken. Liefde
is de tijdelijke verwerkelijking van dien zegen, welke bij den wortel
zelven ligt van het heelal. Anders heeft liefde geen beteekenis. In
de physieke wereld trekt de aldoordringende aantrekkingskracht het
groote zoowel als het kleine gelijkelijk aan. Op dezelfde wijze nu
bestaat er in het rijk van den geest een universeele aantrekking van
vreugde. Het is door deze aantrekkingskracht, dat we schoonheid in
de natuur bespeuren en liefde in onszelven. De eindelooze zegen, die
in het hart der natuur is, bespeelt onze harten. Indien we de liefde
in onze harten beschouwden afgescheiden van de liefde in het heelal,
dan wordt zij zonder beteekenis. Liefde is zegen, is zaligheid".

Tagore's philosophie van de vrouwenbeweging, zooals die belichaamd
is in het realistisch-idealistische drama Chitra, moge wellicht te
radicaal schijnen zelfs voor de radicale feministen in het Westen;
merkwaardig is het, dat de intrige in toto genomen is uit een episode
van het Mahabharata, dat Hindoe-epos, hetwelk terug dateert van 2000
jaren voor den Christelijken tijd.



Ik moet thans goedmaken, wat ik in den eersten druk van dit boekje
verzuimd heb n.l. het volle licht te doen schijnen op Tagore als
kindervriend. Hetgeen ik hierover terloops zeide in verband met
de school te Shanti-Niketan was niet voldoende, vooral met oog op
het feit, dat liefde voor kinderen een beminnelijke karaktertrek is
van de Bengali in het algemeen. In The Crescent Moon, in 1917 door
Frederik van Eeden vertaald onder den titel van De Wassende Maan en in
enkele vertellingen over kinderen, is deze schoone eigenschap van den
Bengali Rabindranath ten volle weerspiegeld. De vreugde in het kind
komt o.a. zeer sterk uit in de Bengaalsche literatuur door de vele
verhalen betreffende het kindje Krshna, de incarnatie van god Vishnu.

In de Indische Vaishnava- of Vishnuïtische gezangen, die in het geheel
niet voor kinderen bedoeld zijn, vindt men dikwijls toetsen van hun
fantasie. Ze brengen in het geheugen terug op wat wijze de kinderen
den jongen god in hun midden verrasten, of het wonder der wereld in
het stof aan hunne voeten vinden.

Zoo luidt een dikwijls geciteerde kreet der herdersjongens, die
ontdekken, dat zij met Krshna gespeeld hebben en hem als een gewonen
schoolmakker behandelden:


   "Wel, denk eens aan hoe dikwijls we met u twistten en u namen
    toeriepen; hoe dikwijls wij op uw schouders reden en gij op de
    onze; hoe dikwijls wij het beste opaten en u slechts de kruimels
    gaven! Naamt gij toen deze dingen euvel op en liept gij weg?"


Men heeft slechts de magische lens om te keeren en de volwassen man
of vrouw kan met dezelfde verbazing en gevoel van nieuwe ontdekking
naar het kind zien. Zijn wijze van doen is tegelijk zoo onschuldig
en geheimzinnig, zoo dwaas en wijs, zoo ongerijmd en beminnelijk.

"Rabindranath toovert ons als een echte goochelaar het paradijs der
kinderwereld voor onze oogen met eenvoudige middelen: een weinig stof,
een waterpoel, een bloem, wat inkt en papier", zegt Ernest Rhys in
zijn Biographical Study.

The Crescent Moon is verrukkelijk zoowel door den fantastischen
achtergrond als door het universeele medegevoel van den schrijver. Elke
bladzijde ervan geeft ons een schilderij genuanceerd met het
bekoorlijke, het levend-getrouw nabootsende détail van een
kindervriend.

We zien het jongetje zitten aan het venster om gade te slaan, hoe
de schaduw van den banyan-boom (waringin) wriemelt over het water,
dat in onrust geraakt is, als de vrouwen haar kruiken komen vullen
aan den vijver. We zien hoe het kind de boeken van zijn vader neemt
om erin te krabbelen, of naar diens schrijfpapier graait om er bootjes
van te maken, en hoe het er naar uitkijkt als de avond komt en de oude
visschersvrouw kruiden voor haar avondeten verzamelt langs den vijver,
of hoe de nachtwacht met zijn lantaarn zwaait en voort wandelt met
de schaduw naast zich. De schilderingen van het kind, dat gouden
champa-bloemen verzamelt, die op den boschweg neergevallen zijn;
van het kind dat aan het strand springt of in het stof neerzit om met
een gebroken takje en eigen fantasieën te spelen, worden gevolgd door
andere van den schreeuwenden deugniet, wiens gelaat en vingers beide
bevlekt zijn met teer en inkt. Het gedichtje "De Banyan-boom" herinnert
ons aan den jongen Rabi zelven, toen hij in de kamer opgesloten uren
lang naar den tuin zat te kijken. Men vindt in dit kleine werkje een
eindelooze sympathie met het kindje, dat in moeilijkheden verkeert, en
met het jongetje, dat zich tegenover ouderen verongelijkt gevoelt. De
dichter begrijpt de gulzigheid van het groeiende ding en de gretigheid
van kleintje's lippen. Daarom worden de zwakheden der ouders op
gelijke lijn gebracht met de onschuldige zondigheidjes van kinderen.

"Iedereen weet", roept hij het kind toe, dat zich verongelijkt
acht, "hoe ge van lekkere dingen houdt--noemen zij je daarom
snoepachtig?... Hoe dan", gaat hij voort, "zouden zij ons noemen, die
van je houden?" De ironie van deze vraag wordt niet ten volle ingezien
totdat men ontdekt, dat hierdoor de kinderverafgoder ontmaskerd wordt
in zijn eigen liefde voor de heerlijkheid van den kleinen bengel. En
in het liedje "Wanneer en Waarom" is wederom een andere lezing van
baby's klacht en van de eeuwige philosophie van begeerte en verlangen
en genot. Want, zegt de dichter:


   "Als ik zoetigheid breng in je greetige handjes, dan weet ik,
    waarom er hoonig is in de bloemkelk en waarom vruchten heimelijk
    gevuld worden met zoet sap--als ik zoetigheid breng in je greetige
    handjes." [10]


In zijn geschiedenis van den fruitverkooper, in een van zijn
prozawerken, welke zeer veel gelijkt op een hoofdstuk direct uit
zijn eigen ondervinding, hebben we een dochtertje van den schrijver
zelven, Mini, als de hoofdfiguur. Haar kinderlijke verlangens,
haar ondeugendheid en haar grappigheid worden gecontrasteerd met
de groote gestalte van den Kabuli- (dus een Afghaan) marskramer of
fruitverkooper, die druiven en rozijnen en abrikozen aan de deur
brengt.

De zak, dien hij draagt lijkt de wonderbaarlijke buidel van Fortunatus;
voor de gedachte van het kind is hij mysterieus en onuitputtelijk,
en het wordt een grap van den Kabuli, om wanneer Mini hem vraagt wat
er in is, te antwoorden, dat er een olifant in zit.


   "Een paar dagen later vond ik mijn dochter zitten op de bank bij
    de deur en al maar zonder ophouden sprekend tot den Kabuli, die
    aan haar voeten zat, glimlachend en luisterend. Ik merkte dat de
    slip van haar kleine sari vol amandelen en rozijnen was."


Zoo was het begin van de vriendschap tusschen het zonderling bij
elkaar passend paar, een vriendschap saamverbonden door voortdurende
lekkernijen. De vader van Mini sluit ook vriendschap met den Kabuli,
Rahamat genaamd.

Ten slotte doodt Rahamat iemand, en wordt tot acht jaar gevangenisstraf
veroordeeld. Als hij terugkomt, is het Mini's huwelijksdag.


   "Ik herkende hem eerst niet. Hij had noch zijn zakken, noch zijn
    lang haar, noch zijn fijne, levendige manier van doen. Ten laatste
    herkende ik hem aan zijn lach.

   "Hallo! Rahamat, wanneer ben je gekomen?" zei ik.

   "Gisteren kwam ik uit de gevangenis", antwoordde hij.

    Ik vertelde hem, dat ik het erg druk had en dat hij beter deed
    met heen te gaan.

    Daarop zeide hij, toen hij bij de deur stond: "Mag ik het kind nog
    eens weer zien?" Maar dit kon niet, en met een zwijgend onrustigen
    blik keek de man toen hij heenging. Hij keerde echter terug en
    naderbij komende, zeide hij:

   "Ik heb deze druiven en amandelen en rozijnen voor het kind
    meegebracht. Wil je ze voor mij aan haar geven, alsjeblieft? Neen,
    je moet me er niet voor betalen. Juist zoo'n dochter als gij hebt,
    heb ik thuis eene, en het is uit herinnering aan haar gezichtje,
    dat ik wat fruit voor je kind breng. Ik kom niet om het te
    verkoopen..." Terwijl hij dit zeide duwde hij zijn hand in de
    plooien van zijn los wijd kleed en bracht een stuk vuil papier te
    voorschijn van ergens van zijn borst vandaan. Zorgvuldig vouwde
    hij het open en spreidde het uit op mijn schrijftafel. Ik zag
    een afdruk van een tengere handpalm op het papier, een eenvoudig
    merk, dat verkregen werd door de hand in lampezwart rond te
    wrijven. Met dit vreemde teeken van het kind op zijn borst was
    Rahamat gekomen om fruit in de straten van Calcutta te verkoopen,
    alsof de aanraking met het kinderhandje zijn hart tot rust zou
    brengen, dat door de pijnen der scheiding werd verscheurd."


Herbert Spencer zag in de vraatzucht van het kind slechts den
onverzadigbaren honger van het dierlijke in den mensch op een lageren
graad van ontwikkeling. Rabindranath Tagore daarentegen heeft daarin
geleerd te vermoeden de eerste graden van ontwikkeling der verlangens,
die, op een ander niveau van intelligentie, het pad naar den hemel
zelven uitwijzen. De teekens zijn inderdaad duidelijk te lezen in
zekere gedichten en in "Zegening" wordt daaraan een uitwerking gegeven
van zoovele rechtstreeksche wenken:


   "Zeegen zijn hartje, deze blanke ziel, die den kus des hemels
    heeft gewonnen voor onze aarde.

    Hij heeft het zonlicht lief, hij bemint het zien van zijn moeders
    gelaat.

    Hij heeft niet geleerd het stof te verachten en tuk te zijn
    op goud.

    Druk hem aan uw hart en zeegen hem.

    Hij is gekomen in dit land van honderd doolwegen.

    Hij verkoos u uit de meenigte, ik weet niet hoe, en hij greep uw
    hand om den weg te vragen.

    Hij zal u volgen, lachend en pratend, zonder een twijfeling in
    zijn hart.

    Aanvaard zijn vertrouwen, leid hem recht en zeegen hem." [11]


Een enkel woord over een klein tooneelspel, dat in Nederland een
enkele maal reeds is opgevoerd geweest en waaruit weder Tagore's
vereering en eerbied voor het kind blijkt. Het is The Post Office,
of in de vertaling van Henri Borel "De Brief van den Koning" geheeten.

"Een stuk als The Post Office van Tagore mist hevige tooneeleffecten
en z.g. "pakkende" coups de théatre, zooals echte "tooneelrotten"
die handig weten te schrijven", zegt Henri Borel in zijn inleidend
woord bij zijn Nederlandsche overzetting. Inderdaad, zeer eenvoudig
is het gegeven in het kleed van zeer eenvoudige woorden. Maar in het
simpele gebeuren van het sterven van dien armen knaap ligt verborgen
de oplossing van het tragische raadsel des heelen levens.

De beminnelijke Amal is het pleegkind van den dorpsbewoner Madhav. Hij
lijdt aan een slepende ziekte en deswege moet hij op last van den
dokter in huis blijven. Mistroostig ligt hij op zijn ziekbed bij
het venster naar buiten te turen en houdt lange gesprekken met
voorbijgangers: den wachter, den melkman, het oudje, Sudha het
bloemenmeisje. Dit is het eerste bedrijf.

Amal, al zieker en zieker wordend, gaat voort vriendschap te sluiten
met allerlei voorbijgangers, die schik hebben in de naieve kinderpraat
van het knaapje, maar in hun hart een groot medelijden koesteren
met den kleinen zieke. Vóór Amals huis is een nieuw postkantoor
gebouwd. Het denkbeeld, dat hij een brief van den koning zou kunnen
krijgen, wordt in den geest van Amal een realiteit en in het heerlijk
besef, dat 's Konings brief inderdaad in het nederige huis is gekomen,
sterft de zieke jongen.

Het tweede bedrijf.

"De brief van den Koning" ontleent zijn naam aan de illusie van
Amal. Een der voorbijgangers, de dorpswachter, die de gong slaat ter
aankondiging van de uren en wiens werk het arme kind bijzonder veel
belang stelt, heeft hem dit verteld. De kinderlijke onschuld gelooft,
dat het postkantoor des konings zóó nabij werd geplaatst voor het
geval de koning hem een brief wil sturen. Het praatje gaat van mond
tot mond en het ijdele dorpshoofd ergert zich over dezen waan, welken
hij toeschrijft aan den hoogmoed van den pleegvader Madhav. Doch als
hij het stervende kind met onnoodige hardheid komt lastig vallen,
als de dokter bevel heeft gegeven alle deuren en vensters te sluiten,
opdat niemand meer binnentrede en hem verontruste--dan wordt er
aan de deuren gerammeid: de geneesheer des Konings treedt de woning
binnen. Deze gelast licht en ruimte om den knaap te maken, overal
bloemen in de kamer te zetten en doet den bullebak, het dorpshoofd,
verwijderen, want.... de Koning zal zelf komen.

Thans is Amal omringd door menschen, die allen hem toegenegen
zijn. Teeder en verheven, echt Tagoriaansch, is het slot:

"Wilt u een woord voor mij in zijn oor fluisteren?" vraagt Sudha aan
den geneesheer des Konings.

"Wat moet ik hem zeggen?"

"Zeg hem, dat Sudha hem niet vergeten heeft". En in vreugde afwachtend
die overweldigende gebeurtenis, de komst van den Koning zelven, omringd
door liefdevolle wezens, gaat het kind het mysterie van den dood in.

Hoe eenvoudig en helder is dit dichterlijke tooneelwerk. Rabindranath
Tagore had niet noodig zijn symbolen nader aan te geven met duidingen
voor ons verstand. Misschien niet voor den louter verstandelijke,
maar voor het rijke gemoedsleven is alles even klaar. Wie voelt hier
niet, dat de Koning met het Hoogste Wezen moet vereenzelvigd worden?

Toch moet men achter "De Brief van den Koning" niet te veel allegorie
zoeken. De bedoeling is minder intellectueel, maar meer emotioneel
en eenvoudig.

W. B. Yeats typeert de waarde van het stuk heel juist met deze woorden:
"De bevrijding, gezocht en gewonnen door het stervende kind, is
dezelfde bevrijding heeft Mr. Tagore gezegd, die oprees voor zijn
verbeelding, toen hij eens in den vroegen ochtendstond tusschen
het lawaai van een menigte, die van een of ander feest terugkeerde,
dezen regel uit een oud dorpslied hoorde: "Veerman, neem mij mede
naar den anderen oever van de rivier". Zij kan op ieder oogenblik van
het leven komen, ofschoon het kind haar ontdekt in den dood, want zij
komt altijd, als het "Ik" niet langer zoekende naar winsten, die niet
kunnen "geassimileerd worden met zijn Geest", in staat is te zeggen:
"Al mijn werk is het Uwe" (Sadhana).

Het geheim van Rabindranath's volkomen meeleven met het kind ligt zeer
dichtbij het geheim van zijn kunst als dichter. In zijn poëzie laat
hij de onschuld van den kinderlijken geest spelen met leven, liefde
en dood en de verschijnselen in de natuur. Hij weet, dat het genot in
de voorstelling van den kindergeest op de wonderen der aarde wijst,
die de philosophie zoo moeilijk weet te rangschikken. Hoe beeldrijk,
hoe concreet de Indische gedachtengang altijd trachtte te zijn, kunnen
we leeren, indien we een bladzijde van de Upanishads opslaan. Bij het
leeren aan den jongen hoe hij komen kan tot het subtiele weezen van
het grooter Zelf, zegt de vader hem een vrucht van den Nyagrodha-boom
te brengen:

"Hier is er een, heer", zegt het kind.

"Breek het stuk".

"Het is gebroken, heer".

"Wat ziet gij er dan?"

"Deze zaden, bijna ondeelbaar".

"Breek er een van".

"Het is gebroken, heer".

"Wat ziet ge dan?"

"Niets, heer".

De vader zeide: "Mijn zoon, dat uiterst fijne Wezen, dat gij dan niet
bespeurt, van datzelfde Wezen bestaat de groote Nyagrodha-boom.

Geloof het, mijn zoon. Dat, wat het uiterst fijne wezen is, daarin
heeft alles wat bestaat zijn zelf. Het is het Ware. Het is het Zelf,
en gij o Svetaketu zijt het". [12]

De practische philosophie van Rabindranath betreffende het kind komt
in het kort hierop neer: Niets moge den ouders te veel zijn, geen
moeite en geen opoffering om het kind tot zijn bestemming te doen
komen n.l. tot mensch, en wel tot mensch in de juiste betrekking met
het gansche heelal. Maar men mag de waarde niet overschatten van de
uitsluitend materieele middelen, die wij aan de opvoeding van onze
kinderen ten koste leggen. Een kind mag niet het medium zijn van onze
eigen onzuivere verlangens en begeerten; wij mogen niet alleen maar
de hoop koesteren, dat onze kinderen naderhand knappe koppen worden,
binnen den kortst mogelijken tijd "binnen" zijn of betrekkelijk jong
reeds in eigen auto's kunnen rijden en "voornaam" kunnen "doen". Als
bolwerk tegen deze vrij algemeene zonde tegen de kinderziel heeft
Rabindranath een nieuw en toch oud systeem van opvoeding opgebouwd
in zijn Shanti Niketan-school. "Ten opzichte van de wijze, waarop
kinderen tot kennis zullen groeien, gaat de bedoeling van den mensch
geheel lijnrecht tegen de bedoeling van God in. Hóe wij onze zaken
en bezigheden en in verband daarmede onze kantoren willen regelen en
inrichten, daarin zijn wij volkomen vrij. Maar zulk een kantoor-achtige
regeling is niet geschikt voor Gods schepping, en kinderen zijn Gods
eigen schepping." [13]

Duidelijker dan betoogen heeft Rabindranath tot mij persoonlijk zijn
levensbeschouwing betreffende het kind gezegd in deze weinige woorden,
welke hij op een kinderportret heeft geschreven: "I bring Father's
message to father".



Om de religieuze liederen in Gitanjali ofte wel Song Offerings
en Wij-Zangen te begrijpen--ik spreek niet eens van de schoonheid
daarvan te gevoelen, want zijn hiervoor wel regels en voorschriften
te geven?--is in de eerste plaats noodig, eenigermate het wezen
van Tagore's God te kennen. Henri D. Davray in een artikel in de
Mercure de France heeft vrij juist, door middel van een parallel met
het Christelijk Godsbegrip, het wezen van Brahma aangeduid, zooals
deze geworden is na het werk der groote hervormers Ram Mohan Roy,
Debendranath Tagore en Keshab Chandra Sen.

"De christelijke theologie", aldus Davray, "is altijd versomberd
geweest door het idee van de zonde, van het oordeel en van de
noodzakelijkheid van een verlossing. De christelijke God is
een almachtig souverein en een geduchte rechter, zelfs in zijn
barmhartigheid. Het anthropomorphe en almachtige Hoogste Wezen, dat
zijn tijd doorbrengt met over ons te waken zonder ons krachtdadig
te kunnen beschermen tegen de zonde, een Wezen, dat ons met een
wreede hardheid veroordeelt om onvermijdelijke zwakheden en fouten,
waarvan hij zelf de verantwoording draagt, zulk een God houdt spoedig
op eerbied af te dwingen. Hij heeft ons niet geschapen, zooals
men wel beweert! Maar wij hebben hem geschapen naar ons beeld. De
cultus van zulk een godheid kan niet anders dan slechts uiterlijk en
formeel wezen: de godsdienst, die ons slechts dezen onvoldoenden god
kan aanbieden, lokt geen enkele universeele liefde uit, geeft geen
enkele universeele vreugde; hij inspireert slechts zelden dit hevig en
brandend verlangen naar een goddelijke aanwezigheid, dat is: de honger
en de onleschbare dorst van de mystiek. In het Oosten daarentegen
wordt God niet verbeeld in dergelijke zwakke grenzen; de godsdiensten
zijn onpersoonlijk en vloeien samen met vele philosophische systemen,
die ruimte laten voor bespiegelingen, waarin de kleine menschelijke
persoonlijkheid geheel en al verdwijnt met al haar begeerten, moeiten,
zwakheden en ellenden. In het Westen heeft men het geloof verloren
in een God, die niet voldoet aan de diepste wenschen van het hart
en het is het Oosten, dat der menschheid de uitdrukking aanbiedt
van een geloof in God, dat verhevener is dan onze tijd ooit er een
heeft geformuleerd.

Op het altaar van zijn ziel plaatst het Westen zijn eigen beeld: den
verachtten en onttroonden god, en biedt zichzelven een hoogmoedigen
eeredienst aan. Het Oosten vindt zijn Godheid in de oneindigheid van
het Heelal en in het diepste diep zijns harten en erlangt daardoor
een wonderbare nederigheid."

De tegenstelling, of beter gezegd de éénheid van Paramatma en Jivatma,
de ziel van het heelal en de ziel van het individueele leven, vindt
men uitgedrukt in de twee eerste gedichten van de Gitanjali.


   "Eindeloos hebt Gij mij gemaakt, naar Uw behagen.

    Dit brooze vat leedigt Gij weer en weer en vult het telkens met
    versch leeven.

    Oover heuvelen en dalen hebt Gij dit rieten fluitje gedragen en
    er eeuwiglijk nieuwe melodiën door geblazen.

    Bij de onsterfelijke aanraking van Uwe handen doorbreekt dit
    kleine hart zijn perken en baart onzegbare uiting.

    Uw oneindige gaven koomen tot mij enkel op deze mijn nietig-kleine
    handen. Eeuwen vergaan en steeds blijft Gij uitstorten en steeds
    is er ruimte te vullen." [14]


Dat de mysticus er naar streeft om de verschrikkingen van wereld
en leven, zijn eigen menschelijke ellenden en tekortkomingen niet
alleen te beschouwen, maar ook te ervaren als slechts de spectrale
kleuren van het goddelijk Licht, lezen wij b.v. in Wij-Zang
XXXX. Hier verlangt het hart naar het goddelijk Gevoel, dat alle
vreugden en alle smarten als ééne groote Vreugde ervaart, doch het
verlangen wordt op een wonderlijk-schoone wijze nog getemperd door een
teedere menschelijkheid. Niettegenstaande het menschelijk gevoel nog
terugschrikt voor "den wervel der vreeselijke vreugde", is die schrik
nauwelijks merkbaar door de zuiverheid en gaafheid van het beeld.


   "Dagen aan dagen bleef de reegen weg, o God, uit mijn dorre
    hart. Felnaakt is de horizon--zonder het dunste floers van
    een zachte wolk, zonder de flauwste zweem van een koele bui in
    de verte.

    Zend uw woedende storm, donker van dood, als het U behaagt, en doe
    den heemel opschrikken van einder tot einder met bliksemstriemen.

    Maar roep terug, o Heer! roep terug die zwijgende doordringende
    hitte, stil en fel en wreed, die het hart verzengt met
    vertwijfeling.

    Laat de wolk van genade neederbuigen van omhoog, als de tranenrijke
    blik der moeder op den dag van des vaders toorn." [15]


Maar daar, waar alle kleine menschelijkheid weggeworpen wordt en waar
voor hem "geen vrees meer overblijft in deeze waereld", wat is dat
ontzettend en geweldig:


   "Schoon is Uw polsband, sterren-versierd en kunstig gewrocht in
    duizend-verwige juweelen. Maar schooner is mij Uw zwaard met zijn
    bliksemende booglijn, als de uitgespreide wieken van Vishnoe's
    voogel, zuiver in eevenwicht in het toornig roode licht van de
    ondergaande zon.

    Het trilt als het laatste teeken van leeven in smartverrukking bij
    den laatsten doodelijken slag; het blinkt als de reine Weezensvlam,
    die aardsche gevoelens verteert in een felle flikkering.

    Schoon is Uw polsband, versierd met sterjuweelen: maar Uw zwaard,
    o Heer des Donders! is gewrocht met de uiterste schoonheid,
    verschrikkelijk om te zien of te herdenken." [16]


Den strijd tusschen den man en den dichter, de vertwijfeling, die
Tagore moet gevoeld hebben toen de maatschappelijke mensch in hem de
vraag stelde, wat voor "nut" zijn poëzie wel voor het vaderland en
voor de maatschappij kan hebben, meen ik terug te vinden in gedicht
III van De Hoovenier:


   "Des morgens wierp ik mijn net uit in de zee.

    Uit de donkere diepte haalde ik dingen op van wonderlijk aanzien
    en vreemde schoonheid.

    Sommigen glansden als een glimlach, sommigen blonken als tranen,
    en anderen bloosden als de wangen eener bruid.

    Toen ik huiswaarts keerde met mijn dagelijksche vracht, zat mijn
    lief in den hof en trok ijdelijk de bladen uit een bloem.

    Ik weifelde een oogenblik, legde toen aan haar voeten alles wat
    ik opgehaald had, en wachtte zwijgend.

    Zij oogde er naar, en zeide:

   "Wat voor zonderlinge dingen zijn dat? Ik weet niet waarvoor
    zij dienen."

    Ik boog beschaamd mijn hoofd en dacht: "ik heb er niet voor
    gevochten, ik kocht ze niet op de markt, dat zijn geen waardige
    geschenken voor haar."

    En den heelen nacht door wierp ik hen één voor één op straat.

    Des morgens kwamen reizigers; zij raapten hen op en droegen hen
    naar verre landen."


Is het niet, of Tagore's intuïtie hem hier voorspelt, dat vreemdelingen
die "dingen van wonderlijk aanzien en vreemde schoonheid" door de
wereld zouden dragen en dat door die superieure gedachten de blik
van heel de beschaafde wereld zich zou wenden naar Tagore's land en
volk? Allengs wordt hij zich meer en meer bewust van de waardigheid
van zijn werk en van de grootheid van zijn roeping. Vol nederigheid
en toch met een edelen trots en met de verrukking van een toegewijd
leven zingt hij nu:


   "In de gehoorzaal der waereld zit de simpele grashalm op hetzelfde
    tapijt met de zonnestraal en de middernacht-sterren.

    Zoo deelen mijn zangen hun zetels, in het hart der waereld,
    met de muziek van wolken en wouden.

    Maar uw weelde, gij rijkaard, heeft geen deel in de sobere
    grootheid van het blijde zonnegoud, of van het weeke blinken der
    peinzende maan.

    De zeegen van den al-omvangenden heemel wordt er niet oover
    uitgestort.

    En als dood komt, verbleekt ze, en verschrompelt en verkruimelt
    tot stof."


Wij-Zang XVI toont ons, hoe het streven van waarachtige poëzie de
gemeenschap inhoudt met het allerheiligste:


   "Ik ben genoodigd tot het feest deezer waereld en zoo is mijn
    leeven gezeegend. Mijn oogen hebben gezien en mijn ooren
    gehoord. Het was mijn taak op dit feest mijn speeltuig te
    bespeelen, en ik heb gedaan wat ik kon.

    Nu, dan, zoo vraag ik, is nu dan ten leste de tijd gekoomen, dat ik
    mag ingaan, en Uw aangezicht zien en U eeren met zwijgenden groet?"



De volgende anecdoten uit den loopbaan van den beroemden en gevierden
dichter, die echter in zijn persoonlijken omgang zoo eenvoudig en
beminnelijk is, zijn aardige aanwijzingen naar het latere feit, dat
Tagore een groot en wereldvermaarde man zou worden. Te midden van
stortvloeden van vijandige critiek kreeg Tagore, geheel toevallig,
een inspiratie, welke zijn geest opbeurde en hem aanzette om
hoogere hoogten te bereiken en tot een edeler vlucht in het rijk der
poëzie. Zooals de ontmoeting van Nietzsche met Wagner een bron van
inspiratie voor den eerste en een genoegen voor den tweede was, zoo
was de ontmoeting van Rabindranath met Bankim Chandra Chattopadhya,
den grootsten van alle Bengaalsche novellenschrijvers en dichter
van de nationale hymne Bande Mataram, een bron van inspiratie
en aanmoediging voor den jongen dichter--een genoegen voor den
verteller. Zij ontmoetten elkander op een huwelijksfeest ten huize
van Ramesh Chandra Dutt, staatsman, geschiedkundige en schrijver van
vertellingen. Ramesh Dutt wond een krans van bloemen om den hals van
den proza-dichter om hulde te brengen aan het grootste letterkundige
genie van Bengalen. Chattopadhya deed echter onmiddellijk de krans af
en tooide daarmede Rabindranath, zeggende: "Deze krans behoort hem
toe--hebt gij zijn Sandhya Sangit' gelezen?" Ramesh Dutt antwoordde
ontkennend, maar Bankim Chandra prees hemelhoog enkele gedichten uit
het boek. Zulk een onbegrensde loftuiting van zoo'n hoogen oorsprong
bracht bijna vreugdetranen in de oogen van Rabindranath. Zij deed
hem alle pijn van de pijlen van onaangename critiek vergeten. Dit
plastische eerbewijs van den grooten prozaïst beduidde voor
Rabindranath meer dan de Nobelprijs voor hem later kon beteekenen.

Of de rechtgeloovige Bengali Tagore's vrome gedichten bewonderen of
niet, er is geen twijfel aan, dat zij prachtig zijn in hun opvallende
schoonheid. Eens deed zich voor den dichter vanzelf een kans voor om
een beminnelijke wraak op zijn vader te nemen. Vele jaren voorheen las
de Maharshi een van Rabi's godsdienstige gezangen uit zijn jongenstijd
en de oude Tagore lachte. De poëet herinnerde zich dat alles in die
jaren weer. Onverwacht ontbood de Maharshi zijn zoon, die toen in
het landelijke werkzaam was, naar de stad, waar de vader toen ter
tijd verblijf hield, juist met de bedoeling een bijzonderen zang,
pas gecomponeerd, uit den mond van den auteur zelven te hooren. Toen
hij er om gevraagd werd, begon Rabi-babu te zingen:


   "Nawyawn tomarah payna dekhitay
    Tumi rawyacho nawyawnay nawyawnay!
    Hridawai tomarah payna janitay,
    Hridawai rawyacho gopawnay!" etc.


Het lied luidt--gedeeltelijk--in de vertaling als volgt:

"Mijn oogen kunnen u niet zien, en toch zijt gij altijd voor mijn
oogen. Mijn geest kan u niet omvamen, maar in stilte doet gij mij
altijd uw aanwezigheid gevoelen.

"Evenals die van een verdwaasde, zoo stormt mijn geest her- en
derwaarts, beladen met de wereldsche verlangens van mijn hart, maar
ik kan uw beminnende oogen steeds waakzame wacht zien houden in mijn
slaap of in mijn droom.

"De van vriendschap verlatene en de verlorene kunnen zich altoos zeker
gevoelen van u en van uwe liefde. Zelfs de daklooze zwerver heeft de
troost van zijn huis te hebben in het ééne, dat gij voor ons allen
hebt gebouwd." etc.

Toen de zang geëindigd was, zeide de Maharshi met een veelbeteekenende
trilling in zijn stem: "Ongelukkig voor ons land waardeeren onze
Engelsche heerschers niet en moedigen onze kunsten, onze nijverheid
en onze cultuur niet aan; maar hier is een nederige huldiging van uw
genie door uw vader; de zang was prachtig". En de oude man overhandigde
hem een stuk papier. De dichter-zanger opende het en vond een cheque
van 500 rupees (± $165,--) voor een gedicht van 24 regels. Dit was
Tagore's eerste "Nobelprijs" voor poëzie.

In de stad Urbana, waar Tagore's zoon op school was om moderne
methodes van landbouw te leeren, kwam Koomar Roy uit Chicago den
dichter bezoeken, die in dien tijd in Amerika vertoefde. Na over
verschillende nationale problemen van Indië gesproken te hebben, zeide
Koomar Roy "Ik ben heelemaal van Chicago gekomen om u een bezoek te
brengen, natuurlijk; maar hoofdzakelijk om u te verzoeken meer van uw
werken te vertalen, zoodat de Westersche wereld de schoonheid van onze
Bengali-litteratuur kan apprecieeren. Bengalen is niet geheel en al
"bom" en "oproer", zooals de Engelsche bladen de wereld gelieven in
te lichten.

"Ja, ik ben bezig meer van mijn werken te vertalen", zeide Tagore,
terwijl zijn oogen naar het vloerkleed keken. "Ik ben werkelijk
blijde te zien, dat Gitanjali, mijn eerste Engelsche boek, zoo goed
ontvangen is."

"Ik heb een ander idee bij mijn verzoek aan u om meer van uw werk te
vertalen", zeide Koomar Roy. "Namelijk dit: zoodra gij bekend wordt,
ben ik er absoluut zeker van, dat ge vroeger of later den Nobelprijs
voor poëzie zult winnen. Niemand anders in Indië en Azië heeft die
lauweren gewonnen. Het zal Indië niet alleen een internationalen rang
geven, maar zal een stap voorwaarts zijn op den weg van internationale
broederschap en wereldvrede."

"Kunnen Aziaten voor den prijs in aanmerking komen?", vroeg
Rabindranath.

"Ja, vast en stellig, en gij moet hem winnen."

"Ik ben niet in staat te zeggen of ik hem verdien of niet. Maar ge
kent het vooroordeel--het vooroordeel tegen Aziaten. Indien Aziaten
verkiesbaar zijn, waarom heeft onze Dr. Jagadis Chandra Bose, Indië's
grootste geleerde in moderne tijden, hem niet gekregen?" zeide Tagore
op verontwaardigden toon, terwijl zijn mooie donkere oogen flikkerden.

"Wat het vooroordeel betreft", antwoordde Koomar Roy, "zijn de
Amerikanen en de Britten de ergste zondaars. De continentale Europeanen
hebben zulk een vooroordeel niet, en de kleine maar meer menschelijke
staten als Noorwegen, Zweden en Denemarken hebben wegens de tyrannie
der grootere machten een bijzondere sympathie voor de onderdrukte en
overheerschte volkeren van Azië. En ge kunt er verzekerd van zijn,
dat als het Nobelprijs-comité verneemt van de aangeboren schoonheid
van uw geschriften, het geen oogenblik zal aarzelen zichzelf te eeren
door u te eeren."

"Ge schijnt van plan te zijn om mij den Nobelprijs toe te kennen",
zeide de dichter, terwijl nauwelijks een glimlach om zijn lippen
speelde. "Gij zijt de eerste persoon, die het mij aan de hand
doet. Prachtig, krijg ik hem, dan zal ik oogenblikkelijk een
ambachtschool oprichten in verband met mijn school te Bolpur." Tagore
lachte en vervolgde: "Maar we krijgen vanavond te veel verbeelding"
en het gezelschap lachte mee.

Binnen tien maanden na dit gesprek werd aan Rabindranath Tagore de
Nobelprijs voor dichtkunst toegekend.

Niet alleen Indië of Azië, maar de geheele wereld heeft reden om
zich over het toekennen van den Nobelprijs voor "idealistische
literatuur" aan den Indischen wijze te verheugen. "Die toewijzing",
om de woorden van een Amerikaanschen schrijver te bezigen, "zal de
menschen van het Westen aansporen te onderzoeken wat de menschen van
het Oosten gezegd hebben en nog te zeggen hebben. Ze zal het Oosten
aan het Westen vertolken zooals het Oosten nooit tevoren vertolkt
was. Ze wordt alzoo een historische gebeurtenis, een keerpunt in
het begrijpen van het eene halfrond door het andere." Ze wijdt ook
in den dageraad van een nieuw tijdperk van vriendschap tusschen Oost
en West, die zoo lang vijandig tegenover elkander gestaan hebben in
eeuwenlange worsteling om materieele oppermacht en vergrooting van
grondgebied. De wederzijdsche waardeering van de literatuur, kunsten
en idealen van het Oosten en het Westen, zal de donkere wolken van
internationale verbittering wegvagen en dien dag helpen brengen, waarop
internationale vrede en internationale welwillendheid oppermachtig op
aarde zullen heerschen. Indien de eindpaal van wereldvrede ooit bereikt
wordt, dan zal die bereikt moeten worden langs den weg van een edelen
wedstrijd in innerlijke beschaving tusschen het Oosten en het Westen,
die leiden zal naar de verwerkelijking van de fundamenteele eenheid
van het geheele menschelijk geslacht.



Indien door een noodlottig toeval alle aan gedachten rijke opstellen,
filosophische verhandelingen, romans, aangrijpende korte vertellingen
en drama's van Tagore werden vernietigd, dan zal men zich--zoolang er
menschen in Indië wonen--den naam van Tagore als dien van een groot
dichter van Indië herinneren, want hoe zou men zijn volksliederen
kunnen vergeten! Zijn zangen hebben in het leven van Indië's
volk zulk een onuitwischbaren indruk gemaakt, dat zij alleen met
Indië zelf zouden kunnen vergaan. De redevoeringen der politieke
agitatoren en de opstellen van hoofdartikelschrijvers zijn slechts
speldeprikken vergeleken met de vurige of innige vaderlandsliederen
des dichters. Zijn uitroepen zweepen de kleine rimpelkringen op tot
ware golven van echt patriotisme, die in Indië tegen de rotsen van
egoïsme en provincialisme slaan en deze vergruizelen, om zoodoende
uit een menigte van tegen elkaar strijdende belangetjes een machtig,
homogeen volk te vormen.

Overal worden Tagore's volksliederen gezongen. Wanneer des morgens
bij zonsopgang stralen van goud uit den horizon neerschieten, hoort
men zijn liederen gezongen door Sankirtan-gezelschappen, die door de
straten trekken om de menschen te wekken, opdat zij deelnemen aan de
heilige handeling God en het moederland te eeren. In den brandenden
middag, wanneer de schaapsherders in de schaduw van den banyan-boom
spelen, zingen zij Tagore's liederen. En verder, wanneer het Indische
landschap zich baadt in de roode stralen der ondergaande zon, hoort men
Rabindranath's liederen tot in de scheepswoningen der schippers en uit
den mond der landlieden, die bij scharen huiswaarts keeren. Zij worden
gezongen op nationale congressen, in de gymnastiekplaatsen,  door de
bedelaars op hun bedelgangen; zij worden gezongen bij huwelijken en
bij religieuze handelingen.

Er zijn critici die beweren, dat Rabindranath's volksliederen te
week zijn, te vrouwelijk om te voldoen aan de tegenwoordige nooden
van Indië. Het is waar, dat Tagore niet de vurige hartstocht heeft
van Hem Chandra Bandopadhya, noch de mannelijke kracht van Nabin
Chandra Sen; het is ook waar, dat hij zich meer wendt tot de teedere
gemoedselementen, en de andere tot de sterkere. Inderdaad zijn "Slaap
niet meer" van den eerste en eenige strofen uit "De slag van Pallasi"
van den tweede, machtige factoren geweest in de crisis van Indië. Toch
moet een ieder, die meer afweet van de fantastische en diepzinnige
natuur der Hindoes, erkennen, dat van beide


   "Ontwaakt, staat op en grijpt naar de overwinning; werpt neer
    den staf der overheerschers!"


en


   "Uw moederland lijdt honger en verkwijnt! Wie anders dan een
    plichtgetrouwe zoon kan zijner moeder zorgen lenigen!"


de laatste zich sterker tot de ziel der Hindoes wendt en een meer
durenden invloed uitoefent. Rabindranath volgt beslist den laatsten
weg. Hij idealiseert het moederland, doordat hij in zijn lezer even
zoovele snaren als zijn gemoedsontroeringen aanslaat. Hij spreekt
van zijn golvende rijstvelden, lachende bloesems en geurende bloemen,
zingende vogels, murmelende beekjes, eerbiedwekkende bergen, rumoerige
bazar's, vriendelijke huizen, gevulde rijstschuren en speelplaatsen
vol lieve, kleine, naakte kinderen--en die alle bekleedt hij met
de heilige liefde voor zijn moederland, Bharat Mata, zooals het in
Indië heet. Onophoudelijk behandelt hij de zaak van Indië, op honderd
verschillende wijzen, en steeds in onnavolgbaren stijl.


   "O, moederland, ik geef aan u mijn lichaam; want u wil ik mijn
    heele leven wijden; ik stort om u mijn tranen, en mijn Muze zal
    altijd uwen roem en lof bezingen. En of mijn armen kracht- en
    hulploos zijn, zij zullen toch de daden wel verrichten, die uwe
    zaak alleen maar dienen kunnen; ofschoon mijn zwaard van schande
    roestig is, toch zal het ééns den band der knechtschap snijden,
    o, mijne lieve moeder!"


Op een andere plaats berispt hij het moederland, terwijl hij zegt:


   "O, moeder, zult gij waarlijk uwe kind'ren als beed'laars aan
    de deur der vreemden sturen, die toch, wanneer zij zien den
    bedelstaf, beginnen hen te haten en met steenen naar hen te werpen
    in verachting? Zeg, o moeder!"


Hier protesteert hij tegen "de politiek van bedelarij" en spoort
zijn landgenooten aan om zelve alle krachten in te spannen teneinde
land en volk vooruit te brengen. In een essay heet het: "Wanneer het
bereiken van een ideaal niet ook van onze eigen krachten afhangt, doch
uitsluitend van de liefdadigheid van anderen, wordt zulks onwaardig
en beleedigend voor ons, en voor den gever ook schadelijk...."

In een ander gedicht troost hij het moederland en berispt hij zijn
landgenooten, die zich van de zaak van het volk hebben afgewend:


   "Niets kunt gij van uwe kinderen hopen, Moeder; want zij zullen
    niets u geven, schoon gij hun in uwe groote goedheid alles geeft,
    wat gij ook maar bezit: lucht en water, rijst en geesteswelvaart. O
    vergeef den ondankbaren kinderen, die zooveel beloofd, en bij
    den eersten ademtocht reeds hun belofte breken!"


Een Engelschmanhater is Tagore in geenen deele: daarvoor is hij behalve
een dichter ook een wijze, die, schoon met droefheid, toch met geduld
en ootmoed het lot van een onderworpen volk draagt, omdat hij in de
vernedering van zijn landgenooten God's voorzienigheid aanschouwt en
in het duistere heden van zijn land voorvoelt den dageraad van een
betere toekomst.

Liefde, zwier, deemoed en de geest van opoffering bezielen zijn
patriotische gedichten; maar daarin is niet één spoor te vinden
van toorn, ijverzucht en haat tegen wien ook in de wereld. Hierin
verschilt hij van den radicalen nationalist van bloed en ijzer. In
zijn ziekelijken haat tegen de Britten en in zijn verlangen dezen
met al hun koffers en bagage uit Indië te verdrijven verliest de
radicaal veel van het evenwicht, dat noodig is om helder en klaar te
kunnen denken. Zoo staart hij zich welhaast blind op het uitwendige
en vergeet ook kennis te nemen van de inwendige oorzaken, die leiden
tot politieke misstanden en kwalen. Het is een slechte dokter, die
alleen zachte zalf zou willen smeren op de huid van een pokkenlijder.

"Maar", bijt de radicaal terug, "indien van buitenaf de atmospheer
en de omgeving de inwendige storingen teweeg brengen, welke uitbreken
in een kwaal, dan kunt ge den patient wel genezen, maar hij zal toch
weer instorten.

"Als die ééne patiënt sterft, laat hem dan sterven, maar maak de
omgeving zuiver, opdat duizend anderen kunnen blijven leven."

"Ja, ge hebt gelijk," zal Tagore daarop antwoorden, "doch wanneer het
inwendige niet gezond is, dan zal het een kwaal uitbroeden, hoe rein
de omgeving ook moge wezen. Maar ik ga volkomen met U mee, indien
gij hervormingen op uzelven wilt aanbrengen, die zoowel inwendig als
uitwendig werken."

Het hedendaagsche probleem van Indië is, volgens Tagore, niet
van politieken aard. De Hindoes zullen nimmer in staat zijn hun
levensvoorwaarden hooger op te voeren, tenzij zij zich ontdoen van
een zekere engheid van geest en zwakheid van karakter. Al het gif van
onkunde, onverschilligheid en tweedracht in de Hindoe-maatschappij
staan der volle ontwikkeling der Indiërs in den weg. Daartegen moet
de strijd gestreden worden.

De Indiërs moeten zich oefenen in het uitbreiden van hun gezichtskring
buiten het gezin en buiten het dorp tot wijder cirkels. Zij moeten de
hagen van versleten gewoonten uitroeien en hun socialen bodem beploegen
voor hoogere doeleinden dan alleen om "te tuinieren in het klein".

"Laat ons in de eerste plaats onze maatschappij van de tyrannie
van bekrompen zeden bevrijden en haar wijden aan een geest van
liberaliteit. Dat is onze eerste plicht", roept Tagore uit.

Het was met het oogmerk "den socialen bodem te beploegen" en
de Indische maatschappij van "bekrompen zeden te bevrijden" door
middel van inwendige verlichting, dat hij naar de eenzaamheid ging,
niet om zijn dagen in ledigheid door te brengen, maar om in zijn
Shanti Niketan-school menschen te vormen voor den dienst van het
moederland. [17]

Het is, omdat Tagore den moreelen moed bezit, den vinger te leggen
op de wonde plekken der Indische maatschappij, dat een Indiër zelf
zich op deze hatelijke wijze uitliet over den dichter, voor wien God
zijn voortdurende metgezel en Indië het voortdurende object zijner
gedachten zijn: "Ik zou Tagore's gezicht niet eens willen zien: ik
zou de straat niet eens willen oversteken om hem te ontmoeten. Zelfs
een ongeletterde koopman in Indische goederen, die onder valsche
beschuldiging naar de gevangenis is gebracht, staat in mijn achting
hooger dan de groote dichter, een moreele lafaard, die zijn eigen
woorden inslikt en daarna zich terugtrekt in de eenzaamheid."

Dat Tagore niet deelneemt aan actieve politiek van het oude regime,
en niet de gebruikelijke methoden van den "nationalist" tot de zijne
maakt, dat kan een groot deel zijner landgenooten hem niet vergeven.

Dat een man, die om zijn gematigdheid en om zijn afkeer van geweld
zelfs door zijn landgenooten voor "overlooper" wordt uitgemaakt,
thans front maakt tegen de Britsche politiek, naar aanleiding van
het Amritsar-bloedbad en voor de "eer van Engelsch ridder" te zijn
bedankt, geeft te denken.

Het geeft ons een vaag vermoeden van ongehoorde geweldmaatregelen van
dezelfde soort, waardoor de naam van het Britsche imperium in de ooren
van onderdrukte volkeren zulk een schrikwekkenden klank heeft gekregen.

Mogen echter de Britsche politici van de gevreesde soort eens
denken aan hetgeen Tagore over het imperialisme heeft gezegd:
"Een groep van het menschelijk ras kan niet eeuwig sterk blijven
door een andere groep van haar inhaerente rechten te berooven;
Dharma (rechtvaardigheid) hangt af van de evenwichtige schikking der
dingen. Wanneer dit evenwicht verstoord, de orde ontwricht wordt,
dan begint de rechtvaardigheid te dalen. De Britten zijn machtig
geworden door het bezit van het Indische Rijk, en indien zij wenschen,
dat Indië zwak blijft, dan kan dat eenzijdig voordeel niet lang duren;
dan is het gedoemd, om zijn eigen doel illusoir te maken. De zwakheid
van het ongewapende, door honger en door armoe uitgemergelde Indië,
zal de oorzaak worden van de ineenstorting van het Britsche Imperium."

"Slechts zeer weinige menschen kunnen een breeden blik hebben in
politieke inzichten. Indien de inhalige Britsche politici begonnen
te peinzen over de onmogelijke taak Indië in eeuwige onderwerping te
houden, dan zouden zij terzelfder tijd de middelen vergeten om Indië
voor langen tijd te onderdrukken. Want Indië eeuwig te willen behouden
is een onmogelijkheid, omdat dit tegen de wet van het Universum is;
zelfs de boomen moeten zich van hunne vruchten afscheiden. De poging
om Indië te blijven binden aan de ketting der slavernij maakt de
knoop slechts losser en verkort den tijd van mogelijke onvrijheid."

Doch Tagore is meer dan slechts Indisch nationalist, hij is een
"universeele nationalist", een vertegenwoordiger van de wijd over de
wereld verspreide humaniteit.

Zijn universalisme heeft den hoogsten graad van volkomenheid
bereikt. Als een idealist van de twintigste eeuw gelooft hij aan
de éénheid van het menschelijk geslacht--een éénheid in den rijkdom
van haar verscheidenheid. Hij gelooft, dat het aanwezig zijn van de
nationale, raziale, credale, continentale elementen en hun samenwerken
in de menschelijke samenleving wezenlijk noodig is voor de ontwikkeling
van de wereld, evenals de organen van het lichaam wezenlijk noodig
zijn voor de normale ontwikkeling van den mensch. Hij is van oordeel,
dat, evenals de taak van de roos ligt in de ontplooiing van haar
bloembladen, zoo ook de roos der humaniteit slechts volkomen is,
wanneer de verschillende rassen en volkeren hun geheel van elkaar
verschillende karakteristieke eigenschappen ontvouwd hebben, die
alle echter op den stam der humaniteit door den band der liefde
zijn bevestigd.

Dit is de reden, waarom hij gelooft, dat het Oosten en het Westen
hun bijzonder leven te leiden en hun bijzondere roeping te vervullen
hebben--maar hun einddoel is hetzelfde. Zoo sprak hij op een banket,
dat de litteratoren van Engeland en Ierland hem eens aangeboden
hadden: "Ik heb geleerd, dat wij, ofschoon onze talen en onze zeden
ongelijksoortig zijn, dat wij in den grond van ons hart één zijn. De
monsumwolken, die zich vormen aan de oevers van den Nijl, bevruchten
de ver verwijderde korenakkers aan den Ganges; gedachten moeten van de
oostelijke naar de westelijke kusten gaan om een welkomstgroet in de
menschenharten te vinden en om tot vervulling te komen. Oost is Oost,
en West is West--God behoede, dat het anders zou worden--maar beide
moeten tot elkaar in vriendschap, vrede en goede verstandhouding komen;
hun ontmoeting zal des te vruchtbaarder zijn--die moet beide tot een
heilig huwelijk leiden op het altaar der menschelijkheid".

Of Tagore van den aanvang af éénstemmig door zijn landgenooten
gewaardeerd werd als nationaal dichter? Neen; ook hij heeft, als alle
profeten, in zijn eigen land verguizing en miskenning ondervonden. Men
noemde hem, zooals ik reeds vermeldde, "overlooper" en "moreele
lafaard", omdat hij zijn pen niet heeft laten leenen ten dienste van
de politiek van het geweld. Iemand zeide: "als Tagore beproefd had
gedichten te schrijven als de Raibatak of de Kurukshétra van Nabin
Chandra Sen, dan zou zijn lyrisch brein uit elkaar gespat zijn vóórdat
hij nog twee strofen daarvan had kunnen beëindigen." De grootste
grief van sommige heethoofdige patriotten tegen Tagore was, dat hij
hun met zijn gedichten geen bloedige visioenen voortooverde. Maar
zij vergaten, dat meer dan eens een revolutionair als martelaar voor
het vaderland stierf met een gebed of lied van Tagore op de lippen,
en daaruit de kracht putte om den dood te overwinnen. Zij vergaten
ook, dat het Tagore's lyriek en universalisme zijn geweest, die de
aandacht en de bewondering van heel de wereld op Bengalen en Indië
hebben gericht. Basanta Koomar Roy noemt Tagore een universeele
nationalist, wiens vaderlandsliefde niet is exclusief en arrogant en
welke de beschavingen van alle andere volkeren minderwaardig acht dan
de vaderlandsche cultuur. Daarom weigert Tagore beslist om strijd
als het eerste en laatste middel te erkennen om tot grootheid te
geraken. Tagore's vaderlandsliefde is evenals zijn andere liefden: een
"liefde, die wel de geliefde tot haar middelpunt kiest, maar daarnaast
zachte vriendelijkheid over het heelal verspreidt en daardoor een
duurzaamheid bezit, onaantastbaar door goden en menschen."



Men treft in elk land en onder elk volk--vooral daar, waar het
nationalisme aan het opkomen is--een groep van menschen aan, die
"strijd" in hun banier hebben geschreven.

Men zou op de vragen dier militante naturen "Waarom geen strijd? Is
strijd niet het eenige op de wereld, dat jonge mannen tot geestdrift
bewegen kan?" hartgrondig kunnen antwoorden: "natuurlijk, wèl
strijd". "Natuurlijk", want daarover zijn wij menschen het roerend met
elkander ééns, dat het leven één strijd is, een strijd, waar niemand
buiten kan, niet alleen jonge mannen maar ook ouderen, àlle wezens
zelfs. Zònder strijd zou het leven niet bestaanbaar zijn. Goed en
kwaad, licht en donker, dat zijn de elementen, die elkaar voortdurend
bekampen.... en ten slotte de volle waarde en schoonheid geven aan
het leven. Ware dit anders, de geheele schepping zou gebleven zijn
in den schoot van den Onnoembare.

Strijd is leven, strijd is zijn, strijd is; dat bedoelde reeds
Heraclitus met te zeggen, dat alles ontstaan is door "vuur" als de
kracht, die alle veranderingen en omwentelingen teweeg brengt en
regelt. Positiever drukt hij zich uit met deze woorden: "Strijd is
de vader van alle dingen".

De vraag rijst nu: "Wat is het ideaal van den mensch, levende
in deze groote wereld, dezen macrocosmos vol tegenstellingen en
strijd?" Is de eerste en grootste taak van den mensch deel te nemen
aan dezen algemeenen kamp, zich vijandig te stellen tegenover de hem
omringende wereld; of is er voor hem nog iets anders te doen dan in
de allereerste plaats toegeven aan deze instincten, welke hij met de
dieren gemeen heeft?

Er doet zich echter deze merkwaardigheid voor: de mensch, levende
in dit heelal van strijd, draagt in zijn eigen boezem een wereld,
waarin de strijders als bittere vijanden tegenover elkander
geschaard staan. Deze microcosmos, het heelal in hem zelven, maakt
het mysterie van den mensch uit, is tevens het criterium van het
mensch-zijn. Daaraan dankt de mensch de bijzondere plaats, welke
hem in de schepping wordt toegekend door de denkende wezens, of zij
Darwinisten zijn of geloovigen, die het bijbelsche scheppingsverhaal
over het ontstaan van het menschelijk geslacht als openbaring van
God-zelven beschouwen.

Daar nu, zooals we reeds zeiden, leven strijden beteekent, kan het niet
anders of het ideaal van den mensch moet ook "strijd" heeten. Doch
wij worden voor het dilemma gesteld: "Moeten wij den strijd beginnen
in den microcosmos of in den macrocosmos?"

In het verschil van antwoord op deze vraag nu, ligt, mijns bedunkens,
het wezenlijk onderscheid tusschen het Westen en het Oosten. Terwijl
de Westerling, in het algemeen gesproken, meer den nadruk legt op den
strijd in den macrocosmos, slaat de Oosterling meer den blik naar
binnen en acht het als de eerste taak van den mensch om den strijd
in zijn eigen, innerlijke wereld uit te strijden. Natuurlijk ziet men
zich op sommige momenten in het leven geplaatst voor het feit, dat men
den uitwendigen strijd moèt strijden. Ons innerlijk zegt dan: het kàn
niet anders. In die gevallen moge men dan moed en begeestering putten
uit de wijsheid van de Bhagavad Gîta, ofschoon de schoone wijsheid van
dit gedicht door politici te veel wordt misbruikt als leuzen voor den
uitwendigen kamp, terwijl ik geneigd ben dit werk eer te beschouwen als
een schildering, een verbeelding van den strijd in ons binnenste. Doch
zoolang wij ons, innerlijk, nog niet genoopt gevoelen den uitwendigen
strijd te aanvaarden, zóólang, dunkt mij, is de voornaamste en eerste
opgave van den mensch den strijd in zich-zelven te strijden.

Hoe moet men zich nu tegenover de uitwendige wereld gedragen, en op
welke wijze moet men den strijd in zich-zelven voeren? Het antwoord
op de eerste vraag geeft implicite het antwoord op de tweede, en ik
meen dit gevonden te hebben in de serie van Tagore's "lectures",
bijeenverzameld in het boek Sadhana, dat ik mijnen landgenooten
ter lezing wèl aanbeveel. [18] Het ligt buiten het bestek van deze
schets om uitvoerig dit boek te bespreken. Ik laat hier een kort
resumé volgen van Tagore's vredelievende wereldinzicht, dat ik wilde
stellen tegenover het offensieve van de patriotten der ijzeren garde.

"In Indië was het in de wouden, dat onze beschaving haar geboorte
vond, en zij nam een bepaald karakter aan, overeenstemmend met haar
oorsprong en omgeving. Zij werd omringd door het uitgestrekte leven
der natuur, werd door haar gevoed en gekleed en had het innigst en
voortdurend contact met haar wisselende aspecten.

Men zou kunnen denken, dat zulk een leven de verstomping van het
menschelijk verstand en de verzwakking der prikkels om vooruit te komen
tengevolge zou hebben, daar de standaard van het bestaan laag werd
gehouden. Maar in het oude Indië vinden wij, dat de omstandigheden
van het woud-leven den geest des menschen niet verwonnen en niet
de ontwikkeling van zijn wilskracht verzwakten, doch slechts aan
die ontwikkeling een bijzondere richting gaven. Daar de mensch in
voortdurend contact was met den levendigen groei der natuur, was
zijn geest vrij van de begeerte om zijn gebied uit te breiden door
rondom zijn bezittingen begrenzende muren op te richten. Zijn doel
was niet te winnen, maar te realiseeren, zijn bewustzijn te verbreeden
door te groeien mèt en in zijn omgeving. Hij voelde, dat de waarheid
al-omvattend is, dat er niet zoo iets is van absolute afgescheidenheid
in het bestaan, en dat de eenige weg om de waarheid te kennen is:
het dóórdringen van ons wezen in alle voorwerpen. De groote harmonie
tusschen den menschelijken geest en den wereld-geest te realiseeren,
dat was het verlangen der woud-bewonende wijzen van het oude Indië."--

Ook in de latere ontwikkeling der beschaving, zelfs in zijn materieele
welvaart bleef het hart van Indië steeds met aanbidding terugzien
naar het vroegere ideaal van zelf-realisatie, en naar de waardigheid
van het eenvoudige leven van woudhermitage en trok het zijn schoonste
inspiraties uit de wijsheid, aldaar vergaard.

"Het Westen schijnt trotsch te zijn op het denkbeeld, dat het de natuur
onderwerpt, alsof we leven te midden van een ons vijandige wereld,
waar wij elk ding, wat wij noodig hebben, te ontwringen hebben aan
een ons ongenegen schikking der dingen."

"In Indië was het gezichtspunt anders; het omvatte de wereld met
den mensch als één groote waarheid. Indië zette al den nadruk op de
harmonie, die bestaat tusschen het individueele en het universeele. Het
voelt, dat wij geen enkele verbinding hebben met het ons omringende,
indien dit geheel en al vreemd aan ons was."

"De Indische geest heeft nooit geaarzeld om verwantschap met de natuur
te erkennen, zijn onverbroken betrekking met het al. De fundamenteele
eenheid in de schepping was niet eenvoudig een philosophische idee
van Indië, het was zijn levensdoel om deze groote harmonie in gevoel
en daad te realiseeren. Met meditatie en eeredienst, met regeling van
zijn leven kweekte hij zijn bewustzijn op in die richting, dat elk ding
en elk wezen een geestelijke beteekenis voor hem had. Aarde, water
en licht, vruchten en bloemen, waren voor hem niet slechts physische
verschijningen om tot gebruik te worden aangewend en dan terzijde
gelegd. Zij waren hem noodzakelijk voor zijn reiken naar het ideaal van
volmaaktheid, zooals iedere noot noodzakelijk is voor de volmaaktheid
der symphonie. Indië voelde instinctief, dat de wezenlijkheid van
deze wereld voor ons haar levensbeteekenis heeft; wij moeten hiervoor
volgevoelig wezen en een bewuste betrekking daarmee in het leven
roepen, niet alleen gedreven door wetenschappelijke nieuwsgierigheid
of begeerte naar materieel voordeel, maar we moeten die realiseeren in
den geest van sympathie en met een groot gevoel van vreugde en vrede."

"De man van wetenschap weet, van een zeker standpunt, dat de wereld
niet slechts dat is, wat zij schijnt te zijn voor onze zinnen; hij
weet, dat aarde en water in werkelijkheid het spel is van krachten,
die zich aan ons voordoen als aarde en water--hóe, dat vatten wij
slechts gedeeltelijk. De mensch, die zijn geestelijke oogen open heeft,
weet op gelijke wijze, dat de groote waarheid omtrent aarde en water
ligt in onze bevatting van den eeuwigen Wil, die werkt in den tijd
en gestalte neemt in de krachten, welke wij in deze verschijnselen
realiseeren. Dit is niet alleen kennis, zooals wetenschap is, maar
het is een voorschrift van de ziel door de ziel. Dit leidt ons niet
tot macht, zooals wetenschap doet, maar het geeft ons vreugde, welke
het product is van de vereening van verwante dingen. De mensch, wiens
bekendheid met de wereld hem niet verder leidt dan de wetenschap hem
leidt, zal nooit begrijpen wat dit is, dat de geestelijke visie in
deze natuurlijke verschijnselen vindt. Het water reinigt niet alleen
zijn ledematen, maar het zuivert ook zijn hart; want dit raakt zijn
ziel aan. De aarde steunt niet alleen zijn lichaam, maar zij verheugt
zijn geest, want haar aanraking is méér dan een physisch contact--zij
is een levend gezelschap. Wanneer een mensch zijn verwantschap met de
wereld niet realiseert, dan leeft hij in een gevangenis, wier muren hem
vijandig zijn. Wanneer hij den eeuwigen Geest in alle dingen ontmoet,
dan is hij vrij, want dan ontdekt hij de volste beteekenis van de
wereld, waarin hij geboren is; dan vindt hij zichzelven in volmaakte
waarheid, en zijn harmonie met het al is gevestigd."

"Het is niet waar, dat Indië getracht heeft de waarde-verschillen in
verschillende dingen (m.a.w. den strijd der tegenstellingen in den
macrocosmos N. S.) te ontkennen, want zij weet, dat deze ontkenning
het leven onmogelijk zou maken. Het besef van de superioriteit van
den mensch in de scala der schepping (het bezit van den microcosmos,
die den mensch stempelt tot een redelijk wezen. N. S.) is nooit in
zijn geest afwezig geweest. Maar het heeft zijn eigen idee omtrent
datgene, waarin zijn superioriteit in waarheid bestaat. Het is niet
in de macht van het bezit, maar in de macht van vereening."

"Indië wist, dat wanneer wij door physische en geestelijke grenzen
ons afscheiden van het onuitputtelijke leven der natuur; wanneer wij
slechts menschen zijn, en niet mensch in het heelal; wanneer wij ons
zelven uitsluiten van de levenwekkende en zuiver makende aanraking
van het Oneindige..., dat wij dan verwarde problemen in het leven
roepen." "Dan is het, dat de mensch zijn innerlijk perspectief mist en
zijn grootheid meet met massa's en niet door zijn levende schakel met
het Oneindige, zijn werkdadigheid beoordeelt naar haar beweeglijkheid
en niet naar de rust van volmaaktheid--de rust, welke is in den met
sterren bezaaiden hemel, in den steeds vloeienden, rythmischen dans
der schepping."

"Onze betrekking met het al te realiseeren, in elk ding dóór te
dringen door de vereening met God werd dus in Indië beschouwd als
het uiterste eind en de vervulling der menschelijkheid.

Een mensch kan vernielen en plunderen, winnen en vergaren, uitvinden en
ontdekken, maar hij is groot, omdat zijn ziel alles omvat. Het is een
verderf voor hem, wanneer hij zijn ziel omhult in een doode schelp van
verharde gewoonten, wanneer een blinde werk-woede rondom hun dwarrelt
gelijk een wervelstorm, die den horizon met stof verduistert. Dat
doodt inderdaad den waren geest van zijn wezen, welke de geest is
van omvatting. In het diepste wezen is de mensch geen slaaf nòch van
zichzelven nòch van de wereld; maar hij is een minnaar. Zijn vrijheid
en volmaking liggen in liefde, welke een andere naam is voor volmaakt
begrijpen. Door deze kracht van omvatting, deze doordringing van zijn
wezen, wordt hij vereenigd met den al-doordringenden Geest, die ook
is de adem van zijne ziel. Waar een mensch tracht zichzelven op te
heffen, uit te steken boven anderen, door deze weg te duwen en uit te
stooten, die tracht een onderscheiding te bereiken, waarbij hij zich
laat voorstaan méér te zijn dan ieder ander, daar is hij vervreemd
van dien Geest. Dat is, waarom de Upanishads hen, die het doel van het
menschelijk leven bereikt hebben, beschrijven als "vrede-vol" en als
"één met God", daarmee bedoelende, dat zij in volmaakte harmonie zijn
met mensch en natuur, en daarom in ongestoorde éénheid met God."

Ziehier in korte trekken een levensbeschouwing, die
overweldigend-grootsch is door haar levendigen, verheven zin voor
universeele liefde, welke ook beteekent de elementen van ons lager
ego te bekampen, den strijd in den microcosmos te volvoeren. Dit is de
boodschap, die de groote dichter-philosoof, in wiens kunst de wijsheid
van den vader, den "Maharshi", als het ware is geïncarneerd, te brengen
heeft aan de menschheid in dezen door ontzettende oorlogen ontwrichtten
tijd, vrucht ongetwijfeld van al te ver doorgevoerde levensbeschouwing,
dat strijd van den mensch in den macrocosmos een levensbeginsel is.

Kan echter deze dichter, die het Universum lief heeft, wel liefde
gevoelen voor zijn land, dat toch slechts een klein stukje is
van de wereld? Kan Rabindranath Tagore voor zijn volk wel een
nationaal dichter zijn, een dichter van slechts een klein stukje der
groote menschheid? Méér dan dit; Tagore is niet alleen nationaal
dichter, maar hij is nationalistisch, doch zijn patriotisme is
geen hoera-patriotisme. Hij vraagt voor zijn land en zijn volk geen
politieke vrijheid in de eerste plaats, een vrijheid, die een eeuw,
twee eeuwen kan duren, maar méér dan dit, want luistert maar eens
naar zijn gebed voor zijn volk, vers XXXV uit de Gitanjali, dat in
de Javaansche overzetting van Prins Mangkoe Nagoro luidt:


    Hing don kang jatnjo tanpa-djrih mjang kang moeko toemengo,

    Hing don kang kawroeh mardiko,

    Hing don kang bawono tan pinétaq-pétaq hing papagerring groho,

    Hing don kang witjoro timboel sing gandjoeto-lajaning njoto,

    Hing don kang sedjo hadreng joen mangrang­sang mring paripoerno,

    Hing don kang wenienging hili boedojo maksih doeroeng léno,
    handjog hing samódro-pasirring kang tototjoro,

    Hing don kang jatnjo tinoentoen hing siro, loemebwèng ngen-angen
    mjang bowo, kangsani­tyoso melarken wiarnjo;

    Hing swargo mardikéko, doeh Bopo, siro ma­rengno bangsambo
    manglilir sing néndranjo.



AANTEEKENINGEN


[1] Rabindranath Tagore, Wij-zangen, door Frederik van
Eeden. W. Versluys, Amsterdam.

[2] De aanhalingen zijn genomen uit de van Eedensche vertaling der
Gitanjali.

[3] Rabindranath Tagore, De Hoovenier, door Frederik van
Eeden. W. Versluys, Amsterdam.

[4] Bewerking van Noto Soeroto.

[5] Rabindranath Tagore, De Hoovenier, door Fred. van
Eeden. W. Versluys, Amsterdam.

[6] Sanyasin, "verzaker", "hij die noch haat noch begeert," Bhagavad
Gita V, 3.

[7] Rab. Tagore, De Hoovenier, door Fred. van Eeden. W. Versluys,
Amsterdam.

[8] Rabindranath Tagore, Wij-Zangen, door Fred. van Eeden. W. Versluys,
Amsterdam.

[9] Uit het Engelsch door Mevr. Déwatia Noto Soeroto.

[10] Rabindranath Tagore, De Wassende Maan, door Fred. van
Eeden. W. Versluys, Amsterdam.

[11] Rabindranath Tagore, De Wassende Maan, door
Fred. v. Eeden. W. Versluys, Amsterdam.

[12] 12e Khanda, Khandogya Upanishad.

[13] Zie: Tagore's Opvoedingsidealen, door Noto Soeroto, Uitgeverij
"Hadi Poestaka", Amsterdam.

[14] Rabindranath Tagore, Wij-Zangen, door Fred. van
Eeden. W. Versluys.

[15] Rabindranath Tagore, Wij-Zangen, door Fred. van
Eeden. W. Versluys, Amsterdam.

[16] Rabindranath Tagore, Wij-Zangen, door Fred. van
Eeden. W. Versluys, Amsterdam.

[17] Noto Soeroto, Rabindranath Tagore's Opvoedingsidealen, Uitgeverij
"Hadi Poeståkå" Amsterdam.

[18] Het boek Sadhana is intusschen in 1918 onder denzelfden titel
door Fred. van Eeden in het Nederlandsch uitgegeven geworden bij
W. Versluys, Amsterdam.





*** End of this LibraryBlog Digital Book "Rabindranath Tagore - Een biografische Schets" ***

Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.