Title: Fratris Felicis Fabri Evagatorium in Terrae Sanctae, Arabiae et Egypti peregrinationem, Volumen Secundum
Author: Fabri, Felix
Language: Latin
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.


*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Fratris Felicis Fabri Evagatorium in Terrae Sanctae, Arabiae et Egypti peregrinationem, Volumen Secundum" ***


                         FRATRIS FELICIS FABRI

                              EVAGATORIUM

                                   IN

                     TERRÆ SANCTÆ, ARABIÆ ET EGYPTI

                            PEREGRINATIONEM

                                 EDIDIT

                      CUNRADUS DIETERICUS HASSLER,

                    GYMNASII REGII ULMANI PROFESSOR.



                           VOLUMEN SECUNDUM.



                              STUTTGARDIÆ.

            SUMTIBUS SOCIETATIS LITTERARIÆ STUTTGARDIENSIS.



                                 1843.



                        -----------------------

                          Transcriber's Notes

For this transcription, the following edition was used:

    "Fratris Felicis Fabri Evagatorium in Terrae Sanctae, Arabiae et
    Egypti peregrinationem: Volumen Secundum" (Stuttgardiae, Societas
    Litteraria Stuttgardiensis, 1843)

The 1843-edition this transcription is based on contains very many
typographical errors. Before amending a word I checked whether it might
not be a variant spelling. When the correct word was not sufficiently
clear or even entirely unclear, the text itself was left unchanged. Any
changes applied by the transcriber are indicated by Transcriber's
Footnotes" ([TR1], [TR2], etc.).

Footnotes present in the original text are indicated by "[1]" etc.

There are some instances of "[?]" occurring in this text. These are
already present in the original text.



                        -----------------------



[Transcriber's Note: Image designating a nocturnal vigil.]



             De secundo ingressu peregrinorum in dominicum
             sepulchrum et de creatione militum in eo et de
                    commendatione ejusdem militiae.

Decima septima die, quae est S. Alexii confessoris praecedenti vespera,
cum venissemus de Bethlehem, vocati fuimus omnes ad atrium templi
sancti sepulchri. Festinavimus ergo, et ad templum descendimus, et
multos Sarracenos quidem ibi invenimus et mercatores, sed nihil eorum,
quae mandi possent, venale reperimus, sicut prius, et de hoc conturbati
fuimus, quia lassi ex itinere fuimus, et parum quievimus, nec coenam
feceramus, et illa spe velocius descendimus putantes, nos cibos
reperturos in atrio, quos manducaremus in ecclesia, sed nemo illos
dabat. Nescio enim, ex qua caussa contigit, vel quis practicaverit,
quod domini custodes templi Sarraceni prohibuerint in civitate, ne quis
peregrinis apportaret cibaria. Cogitabam mecum, quod forte ex
dispositione venerabilis Patris Gardiani id factum foret ad reprimendas
insolentias peregrinorum, quorum aliqui tota nocte sedebant in templo
manducantes et bibentes, sicut Corinthii, quos Apostolus 1. Cor. 2. in
omnibus laudat, praeterquam in illo, quod unusquisque praesumebat
coenam suam in ecclesia manducare, et erat difformitas, quia unus
esuriit et alius ebrius fuit. Sic etiam erat inter peregrinos, quorum
aliqui se replebant, aliqui vero jejunabant, et ideo virtuose
praeventum est, ne cibi reperirentur.

Singulis ergo congregatis aperuerunt domini Mauri ecclesiae sanctae
valvas, nosque intromiserunt eodem modo, sicut dictum est folio 108, A.
Ingressi sunt etiam nobiscum Fratres montis Syon, inter quos nobiscum
intravit spectabilis vir, dictus Johannes de Prussia, Procurator
Fratrum montis Syon, saecularis quidem statu, sed regularis habitu et
vita. Utitur enim proprio arbitrio habitu tertii ordinis S. Francisci,
cui tamen regulae voto se non adstrinxit. Hic vir est genere nobilis,
de prosapia comitum, Teutonicus de Prussia, procerae staturae, longam
habens barbam, veneranda canitie decorus; maturus valde est vir ille,
et multarum experientiarum, moribus compositus, conscientiosus et
timens Deum. Has laudes non ex auditu, sed ex certa scientia huic probo
viro do. Hic habet auctoritatem domini Papae, et domini Imperatoris, et
favorem regum et principum Christianitatis, creandi et percutiendi
milites peregrinos nobiles ad sanctum Domini sepulchrum venientes
(#B#). Notus est etiam domino Soldano, qui eum in magna habet
veneratione. Praefectus insuper Naydon civitatis Jerusalem eum
veneratur, et Sabathytanco et Elphahallo, Calini et Trutschelmanni,
omnes eum noscunt et venerantur. Unde sibi data est potestas a dominis
terrae ornandi loca sancta maceriis et aliis, praeterquam quod muros
erigere non audet. Hic vir procurat, quod ruinae ecclesiae sancti
sepulchri et in Bethlehem reficiantur, et tantae auctoritatis est in
Jerusalem, quod etiam Sarraceni et Judaei eum timent, et pueri se ab eo
abscondunt. Et dico pro certo, quod duo homines sunt in Jerusalem,
senes et annosi, utilissimi et locis sanctis et peregrinis, et cogitare
non possum, qualiter peregrini stabunt in Jerusalem post eorum obitum.
Invitus ego vellem esse peregrinus in Jerusalem eis absentibus. Unus
homo est praefatus Frater Johannes. Alter est Elphahallo, Sarracenus,
Calinus minor, bonus homo, de quo suo loco dicam.

Igitur cum processio esset ordinata et jam perfecta et finita eo modo,
quo dictum est fol. 110 A., praedictus vir Frater Johannes una hora
ante noctis medium convocavit ad se omnes peregrinos nobiles militiam
assumere volentes in ecclesiam Golgathanam, hoc est, in chorum, ubi est
mundi medium, ut patet fol. 117 A., et collocatis ante se comitibus,
baronibus et nobilibus incepit eis jura militiae exponere.[TR1] Et
primo prohibuit, ne quis ad militiam suscipiendam praesumeret accedere,
nisi nobilis a quatuor progenitoribus proximis esse probetur, et quod
sit sufficientis substantiae, justus, non infamis, non notatus de
aliqua infami inhonestate. Protestatus est autem, quod si aliquis
accesserit non idoneus, et percussioni se subjecerit, quod percussio
illa non teneat, nec talis pro milite quovis modo habendus sit, sed pro
illusore et derisore et nobilium contemtore. Demum hortatus est eos, ut
cum timore Dei et cum reverentia accedant ad susceptionem militiae, et
Papae ac Imperatori, quorum auctoritate hic honor eis confertur, in
omnibus obediant, ecclesiam catholicam defendant, et ejus jura
manuteneant; episcopos, monachos et quosque religiosos et omnes
ecclesiasticos, et loca eorum et bona protegant et tueantur;
rempublicam pacifice gubernent, et pupillis, viduis, advenis et
pauperibus justitiam faciant, et omnes fideles turbatos consolentur
praestando adjutorium, dum invocati fuerint.[TR2] Insuper prohibuit, ut
cum infidelibus nullo pacto foederarentur, sed eos, quantum possibile
fuerit, de terris Christianorum longius ejiciant, et maxime, ut omni
conatu ad hoc adspirent, quatenus terra sancta et sanctissimum
sepulchrum de manibus infidelium eripiatur, et reges, principes, duces,
comites, marchiones et caeteros armatos ad hoc inducant, ut terrae
sanctae subveniatur quantocius, et in ejus succursum omnes animent et
necessitatem et miseram subjectionem sepulchri fidelibus intimare
studeant omni cum diligentia, et quod ipsimet omni hora parati sint
procedere pro defensione terrae sanctae

(#184 A#) Cumque haec et plura alia Frater ille perorasset, ingressus
est in domunculam monumenti Domini, et sequebantur omnes nobiles
stantes ante ostium monumenti. Habebat autem nomina omnium nobilium,
militiam accipere volentium, in scriptis, secundum ordinem nobilitatis,
et ita etiam eis militiam contulit.

Primo ergo vocavit ad se generosum dominum Johannem comitem de Solms in
interiorem specum dominici monumenti, ubi est ipsa sanctissima tumba,
ejusque femur militari gladio accinxit, et pedibus ejus apposuit
militaria calcaria, et jussit eum genibus flexis procumbere super
dominicam tumbam, ita, quod genua stabant super pavimentum, et pectus
cum brachiis jacebat super tabulam tumbae. Eo autem sic procumbente
dictus frater Johannes arrepto gladio, quo comes praecinctus erat, et
evaginato percussit eum cum spatha super scapulas tribus vicibus, in
nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Quo facto erexit comitem, et
gladium et calcaria ab eo solvit, eumque deosculabatur, [et] cum
reverentia sibi Proficiat dixit. Hoc sic militiae addicto vocavit
Frater Johannes nobilem baronem, dominum meum Johannem Wernherum de
Zimmern, et comiti tradidit gladium et calcaria, ut baronem in militiam
percuteret, quod et fecit. Post hoc ingressus est dominus meus
Heinricus de Stöffel baro, quem dominus Johannes de Zimmern baro in
militem percussit. A quo dominus meus Johannes Truchses miles percussus
est; qui ingressum dominum meum Ursum de Hohenrechberg[TR3] militem
percussit. Et his militiae adscriptis et exclusis intraverunt alii
nobiles secundum ordinem et militiae dignitatem acceperunt. In mea
prima peregrinatione Frater Johannes omnes nobiles per se manu propria
ad militiam percussit, quia non ibi erant aliqui excellentes alios in
nobilitate, sed aequales erant, et aequalis aequalem non percutit,
sicut aequalis in aequalem jus et dominium non habet. Cum autem veniunt
principes, marchiones, comites, barones et nobiles, tunc primum ipse
Johannes percutit principaliorem, et postea ille alium sequentem, et
ita consequenter usque ad infimos nobiles, qui petunt se percuti ab
illis dominis, quibus magis officiuntur, vel quorum servi sunt. Si
autem sunt aliqui devoti, qui ex devotione militiam suscipiunt, et
tamen militiae insignia ferre nolunt in patria, ille nec a principibus
nec ab aliis percutiuntur, sed subjiciunt se Fratri Johanni. Sunt ergo
sic in illa hora omnes nobiles facti milites, et quilibet in
susceptione militiae contulit munus notabile juxta suum posse Fratri
Johanni. Aliqui X ducatos, aliqui VIII, aliqui VI, aliqui V pro sancti
sepulchri et ecclesiae reparatione et locorum sanctorum honoratione, et
Fratrum custodiae sancti sepulchri enutritione et lampadum incensione
et ad alios usus, ad quos dictus frater Johannes scit esse necessarium.



             (#B#) Commendatio militiae sancti sepulchri et
            praeeminentia illorum militum super omnes mundi
                                milites.

Nobilium magnanimitas ab antiquo non stetit contenta finibus naturalium
parentum seu progenitorum suorum, sed circa sui nominis titulos
extollendos insudare consuevit. Describit enim historiographorum
antiquitas, venisse de Carthagine ad Italiae partes Hannibalem,
nobilissimum Afrorum, et propriae strenuitate virtutis Romam
plurimasque provincias suo imperio subjugasse. Ita etiam Perseus
Tacius, nobilitatis Graeciae pater, mare equo alato transvolato
Persidem intravit eamque devicit. Sic et Alexander potens divitiis et
nobilitate magnus fines terrae pertransiit et cunctos suo dominio
subdidit, nec tamen sic contentus stetit, sed suos terminos etiam extra
mundi istius fines statuere cogitavit; et ita de pluribus aliis
legimus, qui suis terminis non contenti ad magna se extenderunt. In
talibus autem quieti non parcitur, nec somno tempus datur, sed
continuis studiis magnisque laboribus insudatur. Verum, ut de nobilibus
moderni temporis reddantur exempla, inspiciamus gloriosum exercitum
nobilium peregrinorum nostrorum jam sacramentis militaribus adornatum,
qui quidem poterant in suis propriis urbibus, civitatibus, oppidis,
castris, villis et praediis affluere divitiis, uti deliciis, et cum
quiete frui placitis, et ludis interesse jocundis, et assistere
theatrorum spectaculis, et animosis congressionibus, et hastiludiis, et
torneamentis, poterant et operam dare venationibus et chorizationibus,
vel manere cum quiete in cultu Cereris, Bacchi et Veneris. Sed
considerabant, vacuum esse inertiam sectari, et vitiosum, supradictis
animum applicare. Idcirco rationem consulentes ardenti desiderio ad
militaris dignitatis fastigia se extenderunt, non cujuscumque militiae,
sed nobilioris et excellentioris, quae in hoc mundo acquiri potest. Et
haec est militia sanctissimi dominici sepulchri, omnium militiarum
optima et nobilissima. Et hoc potest multis rationibus [demonstrari]
quae jam statim subjiciuntur.

Primo, quia militia illa est divinior, utpote in actu virtutis latriae
accepta: accipitur enim genubus flexis in actu venerationis sancti
sepulchri, nec invenitur nobilis aliquis, qui dicat, se propter
militiam principaliter in Jerusalem venire, sed principaliter propter
venerationem locorum redemtionis nostrae, qui actus ad latriam, divinam
virtutem, pertinet. Dicunt enim, et frequenter a militibus audivi, quod
si loca sancta in Jerusalem non essent, numquam, etiam si mille
militias accipere ibi possent, mare transirent; sed loca sancta illos
movent, ideo divinior est haec militia, quam aliae.

II. Haec militia est sanctior, quia in sanctiori loco totius mundi
confertur, hoc in loco resurrectionis Domini Jesu Christi.

III. Militia haec est spiritualior, quia non confertur nisi contritis
et confessis et eucharistiae sacramento munitis in loco spirituali a
persona (#185 A#) spirituali et a Fratre humili.

IV. Est virtuosior, quia militia haec non est admixta vitiis. Aliae
enim militiae habent aemulationem, iram, invidiam, superbiam et plura
alia vitia annexa; haec autem quantum est in se, tota est virtuosa.

V. Haec militia est decentior. Valde quippe bene decet, ut Christianus,
miles esse volens, in illo campo militiam accipiat, in quo rex suus
contra potentissimum praevaluit. Dico autem regem nostrum Christum, et
campum Golgatha locum, in quo diabolum prostravit.

VI. Militia haec sancti sepulchri purior est et mundior, et
innocentior, nullo enim humano sanguine inquinatur sicut aliae, quae ut
communiter sunt immundissimae, quia dantur, quando grandis instat
sanguinis effusio humani. Et quod his deterius est, militiam acquirunt
in sanguine humano christiano, im sanguine fraterno. O maledicta
militia ista, et Deo displicita! David, rex sanctus, non fuit permissus
aedificare templum Domini, eo, quod vir bellator fuit, et multum
sanguinem humanum fudit, ut habetur 1. Paral. 22. et 28. Et tamen notum
est, quod non effudit nisi sanguinem incircumcisorum et infidelium,
quorum sanguinem ex jussu Domini Dei effudit. Si ergo sanguis ille
idololatrarum virum sanctum illum immundum reddidit, quod non potuit
aedificare templum, quid tunc faciet sanguis nobilissimus Christianorum
fidelium, quantam immunditiam inducit in eum, qui ejus effusor est?
Nonne coinquinatum militem et sordidum reddit? Non sic nostra innocens
militia hierosolymitana christiano sanguine sordida, sed potius mundat
militem, ut christianus sanguis defendatur. Accipiunt enim militiam in
loco, ubi innocentissimus sanguis Christi effusus est pro omnibus
hominibus. Ideo abhorrent omnem humanum sanguinem effundere, nisi
cogantur ad defendendum Christi sanguinem noxium sanguinem fundere.

VII. Militia haec est rationabilior. Ratio enim dictat, quod aliqui
sint in populo christiano, qui fidem gladio defendant, et injustitiam
coerceant[TR4] armis, et inobedientes vi compellent intrare. Hoc est
officium militum sancti sepulchri, ut patet superius. De his autem
nulla fit mentio in susceptione militiae in alio loco.

VIII. Militia haec est amicabilior. In nullius namque praejudicium
fiunt milites in Jerusalem. Alii autem sunt milites contra partem
adversam, et in praejudicium alterius multis modis.

IX. Militia nostra est laboriosior. Quis enim explicabit labores
militis sancti sepulchri, quos habet non pro militia acquirenda, sed
pro Dei honore et animae suae salute?

X. Haec militia est periculosior. Nam labor sine periculo non reputatur
magnus, imo labor parvus: cum magno periculo magnus judicatur. Sed
utrumque est in nostra militia, et labor magnus, et ingens periculum,
ut patet per totum evagatorium.

XI. Nostra militia est miserior, cum multis enim miseriis et (#B#)
calamitatibus acquiritur, etiamsi bursam plenam habeat peregrinus
pecuniis.

XII. Haec hierosolymitana militia est prudentior, propter varias
experientias, quas homo in ea percipit: nobilis, proficiscens in
Jerusalem, multa experitur de cursu mundi, in mari, et in utraque parte
maris, de hominum moribus et differentiis. Accipit enim notitiam de
fidelibus et infidelibus, quia videt et commoratur Christianis, Turcis,
Sarracenis, Mamaluccis, Tataris, Arabibus, Judaeis, Samaritanis,
Mauris, Graecis, Nubianis, Jacobitis, Abessynis vel Indis, Georgicis,
Armenis , Ungaris, Dalmatis, Pannonibus, Achaicis, Italicis, Gallicis,
Anglis, Teutonicis, et breviter omnium orientalium et occidentalium
notitiam accipit, si est vir considerativus. Praeter haec experitur
clarae militiae homo, quis sit amicus vel inimicus, quis sit fictus vel
verus, quid stet bene vel male, quid sit fortuna, quid diffortunium,
quid virtus, quid vitium, quanta sit differentia inter hominem bonum
vel malum. Sed et hanc experientiam optimam accipit, quae omnibus iam
dictis praestantior est, quod in hac peregrinatione homo incipit se
ipsum ex intimis cognoscere, suam sapientiam et imprudentiam, suas
varias affectiones et passiones, suas inclinationes et abominationes,
suas virtutes et vitia. Et pro certo dico, quod in XL septimanis homo
in hac peregrinatione magis se ipsum agnoscit, quam alias in XL annis.
Fateor, numquam meas imperfectiones et miserias melius et clarius vidi,
quam in illa evagatione, et praecipue in galea super mare, et sub
tentorio in deserto, in his enim locis nihil manet in homine occultum.
Scio, quod socii et domini mei nobiles melius me cognoscant et omnes
conditiones meas, quam Fratres Ordinis, cum quibus XXX annis degi, et
ego milites illos melius nosco, quam uxores eorum, aut parentes, aut
filii aut servi eos noscunt. Nemo enim potest in his miseriis et
casibus peregrinorum se apud se continere, sed omnia latentia suis
horis procedunt in actum, quia est ibi continua agitatio. Alii milites
in curiis regum facti, vel in ponte Tyberis, vel in proeliis, paucas
accipiunt experientias.

XIII. Nostra militia est dignior. Quia milites sancti sepulchri ab
omnibus, tam spiritualibus quam saecularibus, praeferuntur.

XIV. Est etiam potentior et majoris auctoritatis ex eo, quod confertur
auctoritate sanctissimi domini Papae, et serenissimi domini
Imperatoris. Alii vero nonnumquam efficiuntur milites et contra Papam,
et contra Imperatorem, vel praeter eos, et sine jussu et scitu eorum;
ideo sunt nullius auctoritatis.



XV. Militia nostra est nobilior et ipsa alias nobilitat, non vero e
contrario. Vidi multos, qui facti fuerunt milites per Imperatorem, et
in proeliis, et tamen militiae signa ferre nolebant, quousque (#186 A#)
in sancto sepulchro fuerunt percussi in milites. Scio unum nobilem,
quem Imperator percussit militem in quodam proelio, et rex Ungariae in
alio bello, et rex Bohemiae in tertio, et tamen semper concessit se pro
simplici nobili, quousque quarto in dominico sepulchro fuit factus, et
tunc rediit, et insignia militaria portavit, et hodie gloriosus miles
est cum multis equitans famulis.

XVI. Militia nostra est mirabilior. Omnes enim quodam modo mirantur
sancti sepulchri militem, pro eo, quod inter Sarracenos infideles et in
dominico sepulchro accepit militiam.

XVII. Est militia magis venerabilis. Habent enim milites sancti
sepulchri locum super alios, eundo, stando, sedendo, loquendo, manus
lavando, comedendo etc.

XVIII. Militia nostra est spectabilior. Nam quando miles sancti
sepulchri loqui incipit de sua militia, de loco suae militiae, de his,
quae sibi acciderunt, omnes eum intuentur, et aperto ore auscultant,
quid dicat.

XIX. Est acceptabilior nostra militia. Nobilibus et ignobilibus sunt
milites sancti sepulchri accepti, parum alii milites curantur, imo
potius abhorrentur, tamquam inhumani, feroces, terribiles.

XX. Militia nostra est virilior. Parum enim est, cuneos hostium
penetrasse semel, vel hostes vidisse; sed multum est, saepe in mortis
periculis fuisse, sicut est in nostra militia.

XXI. Militia haec est strenuior, quia undique virum virtuosum requirit.

XXII. Nostra militia est justior. Nam omnes aliae militiae habent
aliquas injustitias annexas et improbitates, haec autem divinae et
humanae justitiae innititur et legibus imperialibus et papalibus
regulatur.

XXIII. Est militia nostra magis approbata et roborata. Saepe enim
contingit, quod milites in uno loco facti non tenentur ab aliis pro
militibus, sed deridentur, et milites muliebres vel milites cattarum
nuncupantur, nec adversa pars pro militibus tenet contra se factos.
Quod totum non est in hac militia, sed omnes pro militibus tenentur.

XXIV. Nostra militia est antiquior. Semper enim a passione Christi
transmeantes propter loca sacra pro militibus habiti sunt.

XXV. Haec militia est magis desiderabilis. Quod ex hoc patet, quia
illi, qui alibi facti sunt milites, non stant contenti, sed ultra
acceptam militiam desiderant nostram. Insuper tanto desiderio miles
sancti sepulchri accenditur, quod ad locum, ubi acceperit militiam,
regredi desiderat. Communiter enim illi, qui in terra sancta fuerunt,
iterum redire vellent, etiam nullis obstantibus periculis. Sic non de
aliis.

XXVI. Est nostra militia ordinatior. Nam antiquus ritus illius militiae
fuit, quod nullus ad eam acciperetur, nisi ingenuus a quatuor
progenitoribus et spectabilis genere esset in tota parentela (#B#).
Quamvis ritus ille non exacte servetur jam, quia etiam ignobiles in
milites percutiuntur, sicut et in alia militia.

XXVII. Militia nostra est humilior et patientior. Alii milites
dedignantur cum aliis simplicibus, qui non sunt nobiles, habere
consortium, et invident fortunae minorum se. Sed non sic milites sancti
sepulchri, qui nullum spernunt, omnes secum patiuntur proficisci et
neminem abjiciunt. Transfretant enim in Jerusalem cum monachis,
presbyteris, mercatoribus, mechanicis, mendicis pauperibus, imo
transeunt cum mulieribus et vetulis, cum Beginis et monialibus, nec
curant fatuas oblocutiones derisorum, qui dicunt, militiam sancti
sepulchri esse muliebrem propter vetularum concomitantiam. De quarum
societate non solum non verecundantur, imo gaudent, et inde quaerunt
sibi laudem, quod militiam suam temporalem in tali loco accipiunt, in
quo moniales Beginae et vetulae, et monachi et sacerdotes, et quique
devoti fideles quaerunt confortationem in sua militia spirituali, et
gratiae Dei augmentationem.

XXVIII. Nostra militia est difficilior. Nam apud reges et principes et
in proeliis confertur militia cum quodam triumpho et gaudio et cum
solatiis, haec autem est tota seriosa et poenalis, nulla gaudia et
solatia habens, sed plurimas miserias.

XXIX. Militia haec est majoris audaciae. Ille enim, qui mare transit
audacter, vitam suam morti exponit magis quam ille, qui ad bellandum
vadit, vadit enim armis munitus, et cavere potest pericula, et omnino
fugere praesidium quaerens. Sed haec omnia non prosunt militi sancti
sepulchri contra sua pericula tam in mari quam in terra sibi
imminentia, oportet enim eum sic esse inter paganos, ac si esset
insensibilis, et percutienti non resistere, ut vere illud possit dicere
Prov. 4. 23: percusserunt me, et non sensi, vulneraverunt me, et non
dolui. Sicut patet fol. 77. B.

XXX. Militia illa est remotior, in medio mundi. Et illi milites, qui
vadunt ad sanctam Catharinam, attingunt tres principales partes mundi:
Europam, de qua exeunt; Asiam, quam pertranseunt; Africam, quam circa
Alexandriam attingunt. Alii milites prope manent pro sua militia.

XXXI. Nostra militia similior est et uniformior. Nam milites alii,
etiam in eodem bello percussi, jactant se, et unus alteri se praefert,
et ab aliis quidam aliis praeferuntur, meliores esse milites, et
militiae gloriam melius meruisse, et nonnumquam in curiis regum graves
inimicitias contra se ob id habent: his frascis omnibus et sordidis
laudibus caret nostra hierosolymitana militia, quia omnes aequaliter
eam merentur, et nobilis miles factus non minus est miles, quam rex ibi
percussus.

XXXII. Illa nostra militia est communis, sic, quod omnes nobiles ibi
percutiuntur de oriente et occidente, senes et juvenes.

XXXIII. Haec nostra militia est securior, quia omnia, quae ibi aguntur,
sunt virtuosa et divina, quod longe abest aliis.

XXXIV. Est honorabilis omnibus hominibus. Nam hos milites Imperator
honorat, reges, principes, comites et barones, similiter Papa,
cardinales, episcopi, et omnis clerus et religiosi, plebeji et
vulgares, senes et juvenes.

XXXV. Militia nostra pretiosior est, quia majori pretio et pluribus
expensis acquiritur, praesertim si miles peregrinatur ad sanctam
Catharinam. Etsi in alia militia major expenditur pecunia, hoc fit vel
inutiliter, vel ad saecularem pompam, vel ex prodigalitate, quod totum
non habet locum in nostra militia.

XXXVI. Nostra militia est magis disciplinativa. Videmus enim
communiter, quod milites sancti sepulchri sunt magis modesti et
disciplinati, seriosi et melius morigerati, quam illi milites bellorum.

XXXVII. Est nostra militia fructuosior multis viis et modis. In militia
enim nostra miles absque libris studet multa veteris et novi testamenti
facta, cum per loca sancta circumducitur. Inde est, quod milites illi
ut communiter plus et clarius et certius sciunt loqui de historiis
Bibliae, de passione Domini, et de aliis, quam multi sacerdotes. Ut
patet fol. 9. A. Ibi miles multis experientiis prudens efficitur, ut
patet in 27 articulo. Et praeter haec ibi conteritur, confitetur,
indulgentias copiosissimas consequitur, ex quibus omnibus multus
fructus crescit in omnia. Vide fol. 8. A.

XXXVIII. Militia nostra est fidelior, quia valde firmi et boni
catholici sunt communiter milites sancti sepulchri, vident enim ad
oculum, quod nostra fides est ratiocinabilior et virtuosior quam
quorumcunque aliorum, de qua fide nulla habetur cura in alia militia.

XXXIX. Patet ex omnibus praefatis, quod nostra militia est magis
meritoria vitae aeternae, quam vitam alii milites non solum non
merentur, sed demerentur, cum communiter vitiosi actus ad eam
requirantur.

XL et ultimo. Militia nostra hierosolymitana est felix militia. Miles
enim sancti sepulchri in peregrinatione existens felix profecto est,
quia, si in via moritur, statim evolat, nec purgatorium intrabit. Vide
de hoc sanctum Thomam in Qu. V. Qu. VII. 7. ar. 2. Insuper, sicut felix
est, qui in superna coelesti Jerusalem Deum contemplatur, sic suo modo
felix est, qui in terrestri Jerusalem mysteria coelestia imitatur. Et
sicut felix est, qui Christum in gloria videt, et beatissimam Virginem
Mariam, patriarchas, prophetas et apostolos: sic felix est, qui Christi
vestigia et beatae Virginis, prophetarum et apostolorum imitatur et
deosculatur. Insuper, sicut felix dicitur, qui felicitatem certa spe
habet: sic qui Jerusalem terrestrem vidit, felix est, quia dicitur,
quod illi, qui civitatem sanctam Jerusalem ad Dei laudem adierunt et
viderunt, indubitanter etiam et pro certo[TR5] in coelestem Jerusalem
intrabunt, et ibi regem in suo decore videbunt, quem in terrestri
Jerusalem in praesepi, in cruce et in sepulchro quaesiverunt. Quid hoc
dictum veritatis habeat, nescio, sed spero. Ex his patet praeeminentia
militum sancti sepulchri supra alios milites. Ad hos milites
hierosolymitanos scribit S. Bernhardus sermonem longum, in quo eorum
conversationem et vitam militarem describit et vitia reprehendit
militum carnalium in IV capitulis.



        De divino Officio illius noctis in S. sepulchro peracto.

Militum creatio sive percussio in dominico sepulchro fit modo dicto,
fol. 184 B. Longam autem accepit moram, antequam omnes percuterentur,
nec potueramus Missas celebrare ante finem percussionis. Vigilavimus
tamen omnes et loca sancta cum luminibus perlustravimus. Porro vigiliam
illius noctis et peregrinationis per loca sancta templi et jejunium et
orationes meas ac devotiones, quae, pro dolor! tepidae, taediosae et
paene inutiles erant, ordinavi pro his, quibus promiseram, quod in
locis sanctis memoriam eorum habere vellem, et pro meis dilectissimis
fratribus, et benefactoribus, qui mihi manum adjutricem porrexerant,
contribuentes impensas ad illa sanctissima loca. Medio enim tempore,
quo milites percutiebantur, ascendi ad sanctum montem Calvariae, et
accenso lumine et atramento posito ante me, sedi juxta rupem
sanctissimam, in qua sancta crux cum Crucifixo steterat, et omnium
conscripsi nomina, pro quibus orare in singulari promiseram,[TR6] et
pro quibus tenebar. Et nominibus signatis, sicut in litaniis, accessi
cum charta ad ipsam rupem sanctam, et ibi genu flexo ipsam chartam
super rupem sanctam posui, et pro quolibet signato et pro aliis, qui
memoriae occurrebant, orationem singularem fudi cum devotione tantilla,
quantam Deus sua benignitate mihi miserrimo dignatus est dare,
supplicans Deo, ut in virtute efficacissimae orationis, ibi in cruce
factae, hanc meam exilem orationem acceptare dignaretur, et si non
propter mea merita, tamen propter merita eorum, pro quibus orationem
fundere decreveram vivorum et defunctorum. Deinde ad alia loca sancta
descendi cum charta, et eam super sanctissima loca expandi, commendans
inscriptos generaliter et singulariter.

Iam autem medium noctis transerat, et militibus expeditis Missas legere
incepimus in quatuor locis signatis fol. 110 in 6 art. Et habui locum
in loco unctionis corporis Domini illo mane, et in Missa habui chartam
cum nominibus carorum meorum ante me, et ipsam Missam pro eis ordinavi.
Die autem facto cantavimus summam Missam in dominico sepulchro de
resurrectione Domini, ut patet infra fol. 180 B. Et ita finitum fuit
Officium.

Postquam autem omnia completa fuissent, et dominos Mauros
exspectaremus, ut nos emitterent, ecce, subito orta est concertatio et
corrixatio inter nobiles milites novellos, et tumultus gravis, ex eo,
quod quidam de peregrinis se ingesserat, et miles factus fuerat, qui
tamen multis rationibus (in-)habilis erat. Erat quidem bonus et
jocundus socius, sed dignitati militiae disproportionatus. Hunc
peregrini milites, comites et barones, pro temeritate increpabant, alii
vero milites sibi consocii eum defensabant, et ita contra se in sancta
ecclesia stabant et conclamabant. Cum autem ad Fratrem Johannem
memoratum fol. 183 B caussa devoluta fuisset, convocavit omnes milites
in ecclesiam golgathanam ante altare majus, et illum, propter quem
litigium ortum fuerat, per nomen Dei adjuravit, et omnes suos socios,
ut dicerent conditiones illius viri. Quibus auditis, declaravit dictus
Frater Johannes, illum nullo modo esse militem, nec pro tali habendum.
Et ita res illa fuit (#188 A#) quietata et pacificata. Et ille bonus
socius a militia fuit absolutus. Statim autem adhuc nobis de hac re
loquentibus venerunt Mauri et nos de templo ejecerunt, et ad loca
nostra transivimus ad manducandum et quiescendum. Illa vice non ascendi
cum fratribus ad montem Syon, sed rogatus a dominis meis novellis
militibus, ut cum eis illo die in hospitali manerem et aliquem sermonem
pro commendatione militiae[TR7] sacrae eis facerem, quod et feci in
hunc modum, licet vulgari et teutonico sermone, cum latino sermone
ignari fuerint, dum illi saeculares.



           Exhortatio militum, ut exsequantur ea, ad quae se
               obligaverunt in susceptione militiae in S.
                               sepulchro.

Zelus devotionis et Dei magni amoris, milites optimi, in vobis spiritum
excitavit, quo tamquam viri magnanimi sic allecti estis ad obsequia
Redemtoris, ut vobis delectabile putaretis, velle rem propriam exponere
derelicto solo natalis regionis, quaerentes has peregrinas et sanctas,
pio quidem moti proposito, ut scilicet loca haec sanctissima venerantes
deoscularemini et indulgentias consecuti militiae sacramentis
informaremini, in qua sacra militia usque ad mortem fideli certamine
contra hostes fidei et crucis aemulos et ecclesiae Dei inimicos
luctaremini, In hac itaque pia vestra intentione, precor et hortor,
perseverate, et animas vestras, quas pro militiae consecutione in
multiplici periculo posuistis, nunc ad exsecutionem ejus viriliter
extendite et singula, quae spopondistis[TR8] in militiae susceptione,
totis viribus adimplere conamini, et hoc spiritu mentis vestrae
renovemini de die in diem, ut semper induti novo homine, qui secundum
Deum creatus est, protecti sitis armatura Dei, qua possitis stare
adversus insidias diaboli. Accendantur, oro, ut ignis, corda vestra ad
zelandum ea, quae Dei sunt, praecipue tamen ad dominici sepulchri et
terrae hujus sanctae necessitatibus succurrendum, et affectus auctis
piae considerationis ardoribus inflammetur, et sub spe coelestis
auxilii proelium Domini proeliate. Accendatur unus quisque gladio suo
potentissimo super femur suum ad ulciscendas Dei injurias. En, vident
in praesentiarum oculi vestri, quod praeclara nostri Salvatoris
haereditas, proh dolor! versa est in alienos; et locus ille
sanctissimus, ubi coeli regem Virgo puerpera genuit, locus Redemtoris
nostri pretiosissimo cruore perfusus, locus, ubi poni meruit dominici
sepulchri fundamentum, et locus, quem resurgens Christus a mortuis suae
resurrectionis gloria multipliciter illustravit, alienarum subvertitur
imperio nationum. Quis igitur, nisi ferreum pectus habens, vel
adamantis durissimi cor gerens, terrae illi non aperiat viscera
pietatis? Quis non provocetur ex intimis, quis non accendatur ad iram,
et animetur audacter ad actum debitae ultionis? Absit, ut miles sancti
sepulchri relinquat arma rubigini. Absit, (#B#) ut animum neget
victoriae, cum non desit victoribus corona gloriae. Milites enim
Christi, qui contra infideles arma sumunt, quam secure, quam sancte
proelia Domini sui et sponsae ejus ecclesiae proeliantur, quibus
metuendum nequaquam sit aut de hostium caede peccatum aut de sua nece
periculum, quando quidem mors pro Christo ferenda sit vel inferenda.
Miles inquam talis et securus interimit, aut interit securior, quia et
sibi praestat obsequium cum interit, et Christo cum interimit, neque
dum occidit malefactorem homicida, sed ut ita dixerim malicida, et
plane vindex et defensor reputatur Christianorum. In morte enim pagani
Christianus merito gloriatur, quia Christus glorificatur.
Expergiscimini ergo, milites strenuissimi, et ad ulciscendam Dei nostri
injuriam et populi christiani opprobrium consurgite ad instar quondam
robustissimorum Machabaeorum, et occisis aut profligatis perfidis in
christianae reipublicae haereditatem Domini reducere studete. Et quidem
illatis quisque suis subditis injurias ulciscitur, et Dei sui non
vindicabit injurias tam atroces? Ad haereditatem quilibet suorum manus
invasorum extendi non sustinet, et patienter haereditatis dominicae
tanto tempore detentores sustinebit? Ne igitur, qui crucem adorant, in
Crucifixo dissimulent, quod juste non tolerarent in homine. Pungat ergo
mentes et animas vestras contumelia Redemtoris, et zelus fidei ejus
corda accendat, et nequaquam formido retrahat ab hac[TR9] gloriosa
pugna, in qua semper est victoria et perpetuae gloriae corona.

Orationis finis. Oratione hac finita regratiabantur mihi milites
plurimum, et se ad terrae sanctae redemtionem paratissimos esse
dicebant, dummodo reges, principes et duces christiani populi eodem
zelo accensi praecederent, sine quorum motu nemo ad proposita utiliter
movetur, cum res haec grandis non nisi per populos totius occidentis
agi valeat, sicut anno Domini octingentesimo secundo Carolus Magnus
Imperator vocatus a patriarcha hierosolymino Zacharia et ab Imperatore
Constantinopolitano cum toto occidentali populo orientem ingressus
civitatem sanctam et totam terram de manibus infidelium Sarracenorum
eripuit. Quibus iterum amissis et per Sarracenos possessis expulsis
Christianis exules fuerunt a terra sancta ultra CC annos. Post quos
surrexit infatigabilis et illustrissimus dux Lotharingiae, Gottfredus
do Bullion, anno Domini 1099, et collectis electis bellatoribus totius
occidentis intrepide terra marique transgresso post plurimam infidelium
stragem, usque Jerosolymam devenit, in qua erant XL millia Sarracenorum
armatorum, demto communi populo, et urbem nostri milites 39 diebus
obsederunt, et capta civitate in templo, quod nominant Salomonis, et in
ejus atriis Christiani cum paganis bello conserto tanta in eos
caede[TR10] debachati sunt, ut in sanguine occisorum equitarent usque
ad genua equorum, et ita iterum (#189 A#) dominicum sepulchrum per
illos illustrissimos milites ad suos possessores devenit, et mansit
apud eos nonaginta octo annos, et deficientibus tandem auxiliis
occidentalium regionum et Deo populo christiano irato propter eorum
peccata, ut fol. 189 B. [dictum est], Jerusalem iterum capta est ab
infidelibus, et tenta manet usque in hodiernum diem, jam per trecentos
annos usque ad infelix hoc tempus nostrum. Et bene infelix tempus
nostrum dixerim, in quo fidei vespera mundo advenit, nocturnumque[TR11]
chaos fraudis abundat. Languet justitiae lucifer, hujus vix umbrae
remanet umbra superstes. Nam lex recessit a sacerdotibus, a principibus
justitia, consilium a senioribus, a populo fides, amor a parentibus, a
subditis reverentia, charitas a praelatis, religio a monachis, a
juvenibus honestas, disciplina a clericis, a magistris doctrina,
studium a saecularibus, a judicibus aequitas, protectio a militibus, a
civibus concordia, timor a servitoribus, a rusticis communitas, veritas
a mercatoribus, a nobilibus virtus, castitas a virginibus, a viduis
humilitas, dilectio a conjugatis, a mulieribus verecundia, patientia a
pauperibus etc. Ita agmine praecipites per antra criminum et mundi
aream tetra caligine coeci aberramus. O infidus rerum mortalium status,
et sine te, Deus bone, calamitosum omne quod vivimus! O tempora et
mores! Tempora turbatissima! Tempora calamitosa! Mores reprobi! Mores
perditi et cleri et populi! Tempus, de quo tandem dicitur: venit summa
dies et ineluctabile tempus. Tempus, in quo juxta vetustum prophetae
vaticinium omne caput languidum, et omne cor moerens, a planta pedis
usque ad verticem non est in eo ulla sanitas. Propter peccata ergo
nostra et iniquitates parentum nostrorum Jerusalem et terra illa et
sancta loca in opprobrium nostrum subjecta gentibus dehonestantur et
conculcantur a canibus, atque a perfidis jam ecce CCC annis
profanantur, et in sanctissimi nominis Christi dedecus maledictis illis
Sarracenis et blasphemis manet subjecta, neglecta adeo a [TR12] nostris
et inculta, tantisque repleta haeresibus et malis, nostrorum haud dubio
culpis et negligentiis. Nec modo lugendum devoto cuique Christiano
hisce pensatis aerumnis, sed et recurrendum assiduis ad Deum precibus,
clamandumque ad Deum in fortitudine, incessanterque orandum, quatenus
vel reliquae parti sortis suae misereatur, illuminet vultum suum super
nos, et misereatur nostri, gentemque auferat perfidam credentium de
finibus, ut sibi laudes debitas persolvamus alacriter, Amen.

Si cui placet legere luctuosam orationem super desolationem terrae
sanctae et civitatis Jerusalem, et lamentabilem deplorationem ecclesiae
orientalis, et miserabilem planctum ecclesiae occidentalis super ejus
vitioso et miserrimo statu, et fidelem exhortationem regum, principum
et nobilium occidentalium, videat peregrinatorium domini Bernhardi de
Braitenbach, decani ecclesiae Moguntinensis, compositum ornate per
egregium sacrae theologiae magistrum Martinum Roth, studii
Heidelbergensis regentem, Ordinis[TR13] Praedicatorum; et ibi videbitur
clare de omnibus antedictis, videbit etiam brevibus verba alia, quae
ego multis expressi, et concordantiam ipsius peregrinatorii et mei
evagatorii inveniet, demto, quod ego ex industria, coactus ratione,
quandoque mutavi dies, dicens: hoc factum tali die, quod ipse alia die
factum dicit, in quo nulla vis aut discordantia, cum etiam apud
evengelistas hoc factum fuisse constet legenti scripturas.



            De Officio divino et expulsione peregrinorum ab
                      ecclesia dominici sepulchri.

(#B#) Interim militibus creatis incepimus celebrare et peragere Officia
divina, et in loco inunctionis[TR14] Domini habui, ibique de S. Alexio,
cujus instabat festivitas, celebravi, quia verus peregrinus fuerat, et
clara jam facta die laetissimum cantavimus Officium in dominico
sepulchro de resurrectione Domini, sicut cantatur in die paschae. Post
quod venerunt Sarraceni, nosque ejecerunt modo dicto fol. 121 B. Et
unusquisque contulit se ad locum suum, et noctem sequentem egimus in
monte Oliveti, occulte tamen, orantes et quiescentes in specu agoniae
Mariae, ante autem lucem claram in montem Syon reascendimus ad Missas.



            De transitu peregrinorum a Jerusalem in montana
            Judaeae ad domum Zachariae, ubi Maria salutavit
                          cognatam Elisabeth.

Decima octava die mane venerunt ductores nostri cum asinariis et asinis
in montem, et convocatis peregrinis omnibus sedimus super bestias
nostras et de Jerusalem egressi sumus ad australem plagam cum magna
festinatione, et in montana Judaeae processimus per vias asperas. Sunt
enim montana illa aspera quidem et petrosa, sed fructuosa, fructibus et
ficibus et olivis plena. In his pervenimus ad domum quandam, in alto
situatam, magnam et altam, destructam, quam tamen dicunt fuisse domum
sancti senis Simeonis, qui Christum in ulnis suscepit in templo Domini,
Luc. 2. Haec domus multa habet testudinata habitacula, et in ejus
summitate est respectus ad Jerusalem et ad Bethlehem. Juxta hanc domum
hymnum Simeonis decantavimus: Nunc dimittis etc., et indulgentias
recepimus (†). Et inde progressi in vallem valde fertilem descendimus
et ad locum declivem inter macerias processimus. In illo monte
aedificaverunt Macchabaei fortissimi fortalitium valde munitum contra
incursum gentium, dictum Bethsura, id est, domus acerba, sive domus
fortitudinis. De quo habetur 1 Maccab. 4 et 6 cap. Hoc fortalitium dolo
cepit Antiochus junior et multas molestias ex eo intulit Judaeis, ut
dicitur 2 Maccab. 11 et 13.

Ab alia parte montis est fons ille, in quo Philippus baptizavit
eunuchum, ut suo loco patebit.

De Bethsura est respectus usque in Jerusalem, et poterant hi, qui in
Bethsura habitabant, dare signa his, qui in arce Syon erant, et e
converso, tempore bellorum. Consequenter autem Bethsuram posttergavimus
et per vallem descendimus.



                 De fonte beatissimae Virginis Mariae.

Post descensum satis longum venimus inter duos monticulos ad unum
fontem in medio monticulorum emanantem, rigidas, claras et sanas aquas
habentem, qui effluens vallem pertransit ipsamque irrigat et foecundat,
et perutilis est illi patriae. Hunc fontem dicunt meritis beatissimae
Mariae Virginis primitus ad ejus praesentiam emanasse, quando de
Nazareth ascendit et Elisabeth tribus mensibus servivit. Volebat enim
beata Virgo aquam recipere, et puerperae Elisabeth portare tam ad domum
inferiorem quam ad superiorem; siquidem Zacharias dives erat sacerdos,
et in eodem loco villam habuit, hortos olivarum, ficeta et vineta, et
in utroque monticulo habuit domum, et familiam pro se, et pro bestiis
alendis, et alternatis vicibus mansit nunc in (#190 A#) illa, nunc in
ista, secundum temporis qualitatem, et fons in medio stabat et utrique
domui deserviebat. Illo vero tempore, quando beata Virgo venit ad
salutandum et serviendum Elisabeth, habitabant in domo, quae humiliori
loco stat, sed quum tempus pariendi Johannem baptistam appropinquabat,
in superiorem domum ascendebat ipsa Elisabeth cum beata Maria Virgine,
et obstetricibus et famulabus. Zacharias vero cum viris et servis
inferius manebat. Olim enim non manserunt viri in domibus puerperarum,
quamdiu[TR15] tempus puerperii durabat.



        De loco, in quo Elisabeth a beata Virgine salutata fuit.

Cum ergo de fonte beatae Virginis bibissemus, etiam jejuno[TR16]
stomacho  processimus ad latus sinistrum contra primam domum Zachariae,
inferiorem, et cum ad eam venissemus, firmiter clausam reperimus, ad
quam lapidibus et fustibus et baculis pulsavimus, sed nemo respondit
nobis. Circuibant autem juvenes Sarraceni domum, quaerentes locum, per
quem muro ascenso intrarent, et nobis aperirent. Erat autem in ea
Sarracenus quidam, homo bestia, qui dissimulavit nos se audire, sed cum
videret juvenes Sarracenorum, qui currebant nobiscum, ut alium
quaererent locum intrandi, descendit ad ostium et eo patefacto stabat
cum fuste in ostio, et uxor ejus cum titione, et observabant, ne quis
intraret, quousque sibi aliqua pecunia daretur; quae cum sibi data
fuisset, remisit furorem, et ingressum indulsit. Statim autem ut
ingredi incepimus, inchoavit cantor alta voce canticum beatissimae
Virginis Mariae: Magnificat anima mea etc. Et cum illo cantu ad locum
venimus, in quo Maria Virgo Elisabeth salutavit, Johannes in utero
exultavit, Elisabeth resalutavit et prophetavit, Maria carmen
dulcissimum decantavit maximo mysterio repletum, cujus quodlibet verbum
aliquo magno sensu est impraegnatum. In illo ergo loco in orationem
procidimus et indulgentias plenariae remissionis accepimus (††).
Singularem namque laetitiam in hoc loco habuimus cum beatissima Virgine
Maria, quae hoc ineffabile gaudium, quod per angeli salutationem in
secreto cordis sui reclusum et absconditum gerebat, hic in publicum
amicabili salutatione et dulci cantico promebat. Sed et pueri ambo in
maternis uteris ad matrum conventionem resultabant et gaudebant, sicut
et ambae matres insolita laetitia affectae erant. In beatissima Virgine
Maria omne gaudium, quod in angelica salutatione receperat, hic
renovatum fuit, et quodammodo completum. Et si fas est dicere, majus
gaudium hic videtur habuisse. Angelus enim in Nazareth ipsam salutans
dixit: Ave, gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus.
Sed Elisabeth voce magna clamavit: Benedicta tu inter mulieres, et
benedictus fructus ventris tui. Notum (#B#) est autem, quod beatissima
Virgo Maria plus dilexit incomparabiliter fructum ventris sui, quam se
ipsam; et ad ejus honorem plus gaudebat, quam ad proprium. Angelus
autem solum benedictam dixit, sed Elisabeth eam benedictam proclamat et
fructum ventris sui, et in hoc gaudium Virginis augmentat. Unde ad
angeli salutationem non legimus beatam Virginem laetitiae canticum
depromsisse, sed ad salutationem Elisabeth jocundissime dixit:
Magnificat anima mea Dominum, et exultavit spiritus meus etc. In hoc
ergo loco angelica salutatio fuit completa et perfecta. Ideo omne
gaudium, quod nos peregrini habuissemus in Nazareth, ad quam venire non
potuimus, hic nobis accepimus, et tam cum angelo, quam cum Elisabeth
repetitis vicibus: Ave Maria diximus, oscula dantes Virgini, sicut
Elisabeth et salutavit et osculum dedit. Dicit enim devotus Bernhardus:
Est tibi, o Maria, quasi osculum, audire hunc versiculum angelicum: Ave
Maria. Et totiens oscularis, quotiens per Ave salutaris. Ad hanc enim
salutationem coeli melliflui sunt, stellae rident, angeli jubilant,
mundus exultat, daemones contremiscunt, inferna tabescunt, justi
gaudent, peccatores sperant. Quapropter apud plurimos consuetudo
inolevit, quod ad quamlibet orationem dominicam addunt semper Ave
Maria, etiam in horis canonicis; quod tamen nonnulli dicunt non debere
fieri, cum in ordinariis et notulis et rubricis de horis dicendis nulla
fiat mentio de Ave Maria, cum Pater noster dicere praescribitur.

De hac re orta fuit disceptatio, ut a quodam accepi, inter praepositos
et canonicos ecclesiae Bataviensis. Praepositus volebat, quod ad Pater
noster adderent semper Ave Maria; canonici vero et clerus nolebant,
dicentes, sibi non esse praescriptum in rubricis. Tandem autem pro pace
et concordia facienda causa fuit ad Papam devoluta, qui ad partem
affirmativam pro praeposito diffinivit, et bulla confirmavit, dicendum
esse Ave Maria post Pater noster.

Denique nostris temporibus innovata est antiqua Sanctorum consuetudo,
qui solebant cum quinque Pater noster Deum orare, et cum quinquaginta
Ave Maria beatissimam Mariam Virginem salutare frequentius in gratiarum
actionem pro operibus redemtionis nostrae. Hanc salubrem consuetudinem
paene abolitam in nostris partibus renovavit magnis laboribus egregius
sacrae theologiae professor M. Jacobus Sprenger, Ordinis
Praedicatorum,[TR17] Conventus Coloniensis. Hic Magister et ego fuimus,
ut ita dicam, collactanei, ambo in Conventu Basileensi induti eodem
anno, et anno revoluto professi in eisdem scholis, sub eisdem magistris
disciplinati, et hodie familiaritate sumus juncti. Hoc pro tanto
recitare volui, quia magistrum illum venerabilem a juventute novi
devotum Virgini Mariae, et a juventute usque nunc non desistit laudes
gloriosissimae Virginis Mariae promovere et augmentare (#191 A#).
Laboravit enim apud sedem apostolicam pro bulla indulgentiarum eamque
obtinuit, in qua S. D. Papa Sixtus IV. magnas indulgentias concedit
omnibus praefatum numerum Pater noster et Ave Maria ter in septimana
dicentibus. Quam orationem rosarium beatae Virginis nuncupant. Hanc
bullam ego vidi, perlegi et rescripsi. Quidam autem praefatam orationem
omni die ter dicunt, et nominant eam psalterium beatae Mariae, et pro
illis sunt impetratae plurimae indulgentiae, semel in vita, et semel in
morte. Dicitur autem psalterium, quia sicut psalterium davidicum habet
tres quinquagenas, ita et illud. Et primam quinquagenam ordinant in
gratiarum actionem pro incarnatione et pueritia Christi. Secundam ad
ejus passionem. Tertiam ad ejus glorificationem. Alii adhuc unam
quinquagenam addunt, et XX Pater noster et CC Ave Maria dicunt singulis
diebus, dicentes, quod liber psalmorum imperfectus est, nisi post[TR18]
Laudate dominum de coelis, apponantur cantica veteris et novi
testamenti, et hymni, et ideo quartam quinquagenam dicunt pro canticis
et hymnis, ut sit psalterium perfectum. Aliam rationem, quare quatuor
quinquagenas dicunt, assignant, quia non minus decens est, beatam
Virginem et fructum ventris ejus benedicere pro virtuosissima et
perfectissima vita Christi, quam pro incarnatione et pro ejus morte et
glorificatione. Et ideo in prima quinquagena contemplantur
incarnationem et Christi pueritiam. In II. actionem ejus et vitam. In
III. passionem ejus et mortem. In IV. resurrectionem ejus, et suam,
matris et nostram glorificationem. Et ut oratio illa magis esset
ordinata, et minus taediosa, ordinaverunt unumquodque Pater noster cum
annexis X Ave Maria ad gratiarum actionem pro aliquo singulari
beneficio, quod contemplantur. Ut puta, primum Pater noster cum suis X
Ave Maria dicunt pro gratiarum actione pro beneficio incarnationis. II.
Pater noster cum suis X Ave Maria pro beneficio nativitatis. III. pro
beneficio circumcisionis et nominis Jesu honore. IV. pro regum
oblatione. V. pro beneficio exinanitionis, quia oblatus in templo
tamquam peccator, et mater purificata tamquam immunda. Et de fuga ac
reversione de Aegypto, et de humili in schola residentia, et obedientia
parentum. Et haec est prima quinquagena. Secundam sic ordinant: primum
Pater noster cum suis decem Ave Maria dicunt pro beneficio baptismatis;
secundum pro sustinentia tentationis in deserto, tertium pro electione
et vocatione discipulorum; quartum pro virtuosa vita, doctrina clara et
miraculis; quintum pro institutione sacramentorum et praecipue pro
beneficio eucharistiae etc. Tertiam sic ordinant: primum pro omnibus
intrinsecis Christi passionibus, fletibus et agonia in monte Oliveti;
secundum pro captatione et castigatione per totam noctem; tertium pro
accusatione, circumductione, flagellatione et coronatione, quartum pro
sermocinatione, eductione, et crucifixione et omnibus, quae Christus
vivens egit in cruce; quintum pro exspiratione, lateris apertione et
sepelitione. Quartam quinquagenam sic (#B#) ordinant: primum Pater
noster cum suis decem Ave Maria dicunt pro gloria resurrectionis; 2m
pro excellentia ascensionis; 3m pro gratiosa Spiritus S. missione; 4m
pro honore beatae Virginis assumtionis; 5m pro potestate judiciaria et
pro pio judicio. Et est oratio illa devota et solatiosa, dum homo
assuescit.

Insuper praefatus magister Jacobus contra aemulos beatissimae Virginis
Mariae, qui detrahebant orationibus praefatis, ordinavit, quod materia
illa de rosario et indulgentiis fuit disputata publice in universitate
Coloniensi in quodlibetis, et inventum est, eam esse puram et utilem,
et beatissimae Virgini acceptissimam. Et tantum pro hoc sufficiat
evagatum me fuisse.



          De loco, ubi Zacharias hymnum: Benedictus dictavit.

Post moram in loco praedicto habitam ascendimus de inferiori ecclesia
per gradus lapideos supra testudinem, ubi quondam fuit pulchra capella,
et in ascensu cantavimus hymnum: Benedictus Dominus, Deus Israel, quia
etc. Quam fecit Zacharias repletus Spiritu S. in circumcisione pueri,
ut habetur Lucae 1. Cum illo ergo cantu ad superiora venimus, ubi erat
habitaculum, in quo mutus Zacharias sedit, ibique postulato pugillari
scripsit: Johannes est nomem ejus. Ibi etiam apertum est illico os
ejus, et prophetavit dicens et cantans: Benedictus Dominus etc. Ibi
ergo in oratione nos prostravimus et indulgentias recepimus (†). Demum,
cum surrexissemus ab oratione, convertimus nos ad loci considerationem,
et in sinistro pariete vidimus magnam ecclesiam afenestram [?],[TR19]
factam pro reservaculo. In hoc reservaculum intrusit Elisabeth suum
infantulum, sanctum Johannem Baptistam, et abscondit, quando servi
Herodis discurrerunt per fines illos ad quaerendum et occidendum
infantes. Creditur enim, quod etiam in illam domum ascenderunt ad
quaerendum infantes. Sed cum viderent duos senes homines, Zachariam et
Elisabeth, non suspicabantur apud eos infantem aliquem et citius
recesserunt, et puer Johannes mansit. Albertus tamen scribit super Luc.
c. 1., Zachariam ibi ab Herodianis occisum, quia noluit prodere puerum,
ut infra patebit. In illa capella sunt altaria diruta, et testudines
ruinosae, et in parietibus antiquae picturae, et crescunt tam superius
quam inferius arbusta et gramina super testudines, Quaedam autem grana
blavei coloris ibi crescunt, sicut fabae, quae nullibi, nisi ibi,
reperiuntur. Olim fuit ibi pulchra et gratiosa ecclesia, et habitabant
juxta eam in cellulis monachi, sed jam, heu! facta est habitatio
deserta unius miserrimi Sarraceni.



          De loco, in quo Johannes fuit natus in hunc mundum.

Ab hoc loco consequenter descendimus et exeuntes ad fontem praedictum
regressi sumus, et de fonte in collem per clivum ascendimus, et cum in
sublimi essemus, ad ecclesiam unam magnam venimus, et in ea hymnum ut
quantum laxis altis vocibus cantavimus. Est enim ecclesia illa in eo
loco instructa, in quo natus est Johannes B. praecursor Domini. Porro
proprius (#192 A#) locus nativitatis praecursoris est ad sinistram
partem in chori capella, cujus ostium propter murorum ruinas est
obturatum. Per murum ergo ascendimus, et unus peregrinus se alteri
subjecit, ut per eum scanderet super murum, et ab alia parte super
caput vel collum alterius peregrini descenderet, et omnes murum
transgressi sumus, et in unam obscuram capellam venimus, in qua nihil
videre potuimus, nisi cum luminibus. In capite capellae est unus specus
sub rupe, in qua creditur sanctissimus Baptista natus fuisse. Ad hanc
erga specum inclinavimus nos, et deosculato loco indulgentias (††)
plenariae remissionis accepimus, et non modicum consolati et recreati
et quodammodo in fide consolidati fuimus. Ex illa enim desolata specu
ob merita praecursoris suavis et bonus odor spirat, quo sanctus
praecursor terram osculatam suae nativitatis reosculatur et resalutat
quodammodo, et nisi hoc remedio Deus nos consolatus fuisset, cum non
modica tristitia in illo loco fuissemus propter sancti loci magnum
despectum. Ecclesia enim, licet alta sit, et testudinata, et adhuc
depicta, tamen stabat plena bestiis, asinis et camelis, et non erat ibi
nisi fimus et stercus, et magnus foetor, ita, quod ex ecclesia sancta
factum est stabulum bestiarum. Per circuitum ecclesiae erant ruinae
multae domorum, in quibus olim clerici et Dei servi residebant, jam
vero est una misera rusticalis habitatio in loco.



                      Desertum Johannis Baptistae.

Ultra vallem dicitur esse desertum S. Johannis Baptistae, in quo
habitavit adhuc puer existens, ut dicitur Lucae 1.: Puer autem
crescebat et confortabatur spiritu, et erat in desertis usque ad diem
ostensionis suae ad Israel. Unde Hieronymus Serm.: Illo vero: Ecce ego
mitto angelum meum. Plane angelum, qui post materni ventris hospitium
eremi secreta sectatus, ubi parvulus cum serpentibus lusit. Haec contra
Luciferianum haereticum. Nam anno aetatis suae V. vel VII. corruptelam
mundi fugiens desertum petiit, et vitam eremiticam duxit XXV annis.
Unde canitur de eo: Antra deserti teneris sub annis civium turmas
fugiens petisti, ne levi saltem maculare vitam fama posses. Quia
secundum Bernhardum ratio urget, justitia dictat, ut homo se totum illi
tradat, a quo totum se habet. Et sic Johannes, ut servaret mundas
manus, quibus Christum tangeret, et oculos, quibus Spiritum Sanctum in
specie columbae videret, et aures, quibus Patris vocem audiret, mundum
reliquit, desertum intravit, antra petiit.

Venerabilis Albertus Magnus Serm. Luc. c. 1. circa illum locum: Puer
erat in desertis etc., sic inquit: Beda dicit, quod Johannes decem
annis fuit in deserto, et cum desertum intravit X annos habens, et
exivit habens XXX annos, sicut patet Lucae 3. Dicit tamen evangelium
Nazaraeorum, quod Herode quaerente pueros ad perdendum pater quidem
Zacharias eo, quod noluit prodere puerum, interfectus est, mater autem
accepto puero paene de abdito praedicto fugit in desertum, et cum a
prosequentibus angustiaretur de puero abscondendo, aperuit se lapis
montis scissus, et eam in se cum puero conclusit, et sic evacuata est
sollicitudo quaerentium. Et ex tunc mater post alios paulos annos
mortua, puer in solitudine remansit, et ex usu puerilis aetatis
locustas comedere didicit, et mel silvestre, quod sicut formica in
desertis invenit. Dicitur etiam, quod sanguis patris in vasis a
sacerdotibus receptus, et in templo servatus, continuo bullivit,
quotiens aliquis de familia Herodis in templo apparuit. Haec Albertus.
Duo autem deserta habuit S. Johannes Baptista, primum non longe a domo
paterna, in quo adhuc monstrantur antra, in quibus juvenis habitabat;
secundum juxta Jordanem, in quo populo praedicabat et baptizabat. De
primo habetur Luc. 1. de secundo Luc. 3.



         De loco, in quo stips ligni crucis crevit, ut dicitur.

Recessimus ergo a loco nativitatis S. Johannis et dimissa valle, per
quam in locum venimus, in alta conscendimus contra Jerusalem, inde in
vallem deliciosam et fertilem descendimus, in qua quondam stetit
civitas Nobe sacerdotalis, ubi David panes propositionis comedit, et
gladium Goliathi (#B#) accepit, ut habetur 1. Reg. 21. et Matth. 12.
Hanc civitatem Saul, rex, subvertit et omnem hominem ex ea occidit, et
pueros lactentes, et 85 sacerdotes ex ea interfecit in ore gladii, quia
civitas sacerdotum erat, ut habetur 1. Reg. 22. Et hoc fecit ex eo,
quia dederant David panem et gladium. Inde autem venimus ad quandam
ecclesiam pulchram, cui monasterium parvum est annexum, in quo habitant
Georgici monachi cum uxoribus suis. Ingressi autem ecclesiam ducti
fuimus ad altare majus, quod altare dicitur in eo loco situm, in quo
stips sanctae crucis crevit. Ideo etiam ecclesia in honorem sanctae
crucis est consecrata et dicitur ad sanctam crucem. Porro sub altari
est fovea, in quam nos inclinavimus, et terram deosculati sumus et
indulgentias (††)  plenariae remissionis accepimus.

De ipsa autem fovea recreavimus, [nam ex ea] respirat odor, quo allecti
diutius in loci deosculatione mansimus. Apportaverunt etiam nobis
brachium S. Barbarae, quod deosculati sumus. Hic est locus ille
benedictus, ex quo crevit illud dulce lignum, honore divinitatis
dignum, quod nescientes veteres idololatrae figurate praefigurarunt.
Nam cum apud eos decretum esset Deo facere simulacrum, accurate ratione
hoc simulacrum debere fieri non ex auro, nec argento, nec de lapide,
sed ex ligno, tamquam ex convenientissima materia, ut habet Eusebius de
Evangel. Praeparat. l. 3. c. 3.

Post orationem in atrio ecclesiae consedimus ad pausandum paululum,
eramus enim adhuc jejuni, et calor incepit fervescere, aliqui autem de
peregrinis ingressi tuguria illorum monachorum petebant, si haberent
aliquid coctum? Sed nec coquinas nec ollas vidimus in istis domunculis,
sunt enim pauperrimi homines. Interea venit quidam Sarracenus, sportam
portans cum botris, de quibus emimus et manducavimus cum pane, quem in
sacculis nobiscum portavimus, et de cisterna monachorum aquas hausimus.

Juxta hunc locum stant multae olivae, et est quasi silva olivarum et
ficorum. Dicunt autem, quod etiam in hoc loco Salomon viridarium
habuerit, ad quod quandoque de Jerusalem vectus aureo curru pro solatio
venerit. Cum ergo respirassemus, ascensis asinis per clivum in altum
ascendimus, viam saxosam et asperam, et in superioribus vidimus
civitatem sanctam a nobis distantem, et domum Simeonis pertransivimus
per vias inter hortorum macerias. In progressu vero appropinquantibus
nobis Jerusalem intravimus vicum quendam inter macerias, latum
praebentem iter, nescio autem, qua de causa quidam Sarracenus niger et
seminudus in media via se posuit, et lapides in cumulum congessit, et
elevatis lapidibus in peregrinorum agmen jactare minabatur, si aliquis
per viam illam processerit. Ad suos autem clamores et minas totus
exercitus substitit quasi ad dimidiam horam, ductores vero nostri cum
eo contendebant, et contra eum clamabant, sed eos minime advertit, et
contra eos, qui progredi contendebant, fortiter lapides mittebat cum
magna furia. O, cogitavi, si in nostris partibus uni de minimis
nobilibus istis te sic nudum in via opponeres, quam cito gladium vel
sagittam in latere haberes! Sed non ita est in orientalibus illis
partibus. Sunt enim orientales alterius conditionis, quam nos, vel,
alia sunt apud nos regimina, aliae in eis passiones, (#193 A#) alii
respectus rationis, alii conceptus, corpora eorum aliter sunt
complexionata, et sunt ibi alii influxus siderum et alia climata, ideo
pauper, inermis et nudus homo ille coegit totum exercitum redire, et
reversi sumus ad longum spatium, dorsum vertentes monti Syon, quousque
ad aliam viam venimus, et tunc conversi ex opposito Jerusalem venimus,
habentes vallem inter nos et civitatem sanctam. Gyravimus tamen vallem,
per agrum fullonis ingressi sumus in Jerusalem, et ad officium Missae
venimus in montem Syon. Protraxerant autem Fratres Officium propter
nos, ut et nos interessemus divinis hoc die. Officio autem finito
quilibet ad suum locum se contulit ad sumendum cibum.



            Tractatus de descensu peregrinorum ad Jordanem.

Prandio peracto auditum fuit a peregrinis, quod patroni galearum
disponerent se ad reducendum peregrinos ad mare in galeis, quasi
peregrinatio jam esset finita. Statim autem intellexi mysterium, quia
practica patronorum esset, ne nos ad Jordanem ducerent. Semper enim
difficultatem et multa media excogitant, quibus peregrinos ab ista
peregrinatione Jordanis avertant. Congregatis autem omnibus peregrinis
in monte Syon convenimus ad patronos, rogantes, ut nos ad Jordanem
ducere non recusarent, praecipue, cum contractus conventionis nostrae
hoc expresse contineat in articulo X quod sine contradictione nos ad
Jordanem ducere teneantur, ut patet fol. 34. A. Ad hoc patroni
dicebant, se non negare posse conventionem factam Venetiis. Sed si ista
pericula imminentia Venetiis agnovissent, nequaquam illum articulum
acceptassent. Inceperunt autem referre pericula tria. I. quia de hoc
certi essent, quod Arabes nos in via contra Jordanem exspectarent, et
in solitudinibus Jordanis latitarent ad invadendum nos. II. dicebant,
quod in locis illis nulla esset ecclesia, nulla devotio, nullae
indulgentiae. III. dicebant, quod per illam viam non inveniremus nec
aquam, nec panem, nec locum quieti aptum, et esset tempus calidissimum,
et labor in tantis caloribus esset periculosus, et vitae humanae
gravis. IV. difficultabant pro eo, quod expensae crescerent eis ex hoc
magnae, quia oportet, ut patroni solvant pretium cottidianum ductoribus
et asinariis, quamdiu sumus in terra sancta, et praecipue expensas
multas pro laboribus petunt, quando ad Jordanem nobiscum
proficiscuntur. Hanc tamen quartam caussam non allegabant, sed nos
suspicabamur, quod propter eam alias excogitarent. Primum impedimentum
et secundum, et quartum, parum curavimus, sed tertium impedimentum
rationabile et verum est. Est enim peregrinatio gravis propter defectus
necessariorum et immensitatem calorum, et teneri milites nobiles
debilitantur, et debiles Jerosolymam reducuntur, et inde in galeam
infirmi redeunt (#B#), et dum ad mare veniunt, moriuntur, nec
debilitati istis laboribus possunt maris agitationes sustinere. Hoc
enim certum est, quod peregrinatio Jordanis plures peregrinos
interimit, qui quidem non moriuntur circa Jordanem, sed reversi debiles
in galea deficiunt, qui numquam defecissent, si in Jerusalem
mansissent. Numquam suaderem alicui peregrino, quantumcumque forti, in
cujus oculis vita sua pretiosa est, ut Jordanem visitaret, quia vidi
plures in utraque peregrinatione deficere et mori, nobiles et fortes.

In prima mea peregrinatione deduximus unum integrum diem litigando cum
patrono et Trutschelmanno, pro eo, quod nolebant nos ad Jordanem
ducere, et adeo dure contra se stabant invicem, peregrini et patronus,
quod dentibus in se fremebant, et verbis pessimis se lacerabant, et
opprobria et objectiones turpium et contumelias invicem jaculabant,
astantibus Sarracenis etiam audientibus cum ingenti scandalo. Fuerunt
ibi quidam de Francia, viri passionatissimi, qui minabantur patrono
interfectionem, et quod regem Franciae vellent contra Venetos
concitare. Victus ergo patronus importunitatibus peregrinorum dimisit
eos, nec nobiscum descendere voluit, sed nos solos cum Sarracenis abire
permisit. In quo facto infidelissime egit, non sicut protector, sed
sicut proditor. Tamen Deo nos custodiente integro numero reversi sumus
in Jerusalem, quamvis multi infirmi facti fuerint, quorum major numerus
in mari obiit. Sic in secunda mea peregrinatione rem per duas horas
difficultabant, sed cum viderent nos pertinaces et eorum suasionibus
non acquiescentes, condescenderunt, dicentes: quod provideremus nobis
de cibo et potu, et in crastinum proficisci vellemus nobis paratis.
Itaque omnes pecuniam reposuimus ad cellam Fratris Johannis de Prussia,
et paravimus nos ad iter.



               De recessu peregrinorum a Jerusalem contra
                       Jordanem fluvium sanctum.

Decima nona die mane ante lucem surreximus, et ad ecclesiam beatae
Virginis vallis Josaphat transivimus, et ibi, quia sabbathina dies
erat, de beata Virgine officiavimus, et post hoc in montem Syon
ascendimus ad Officium Conventus. Post prandium et post meridiem
acceptis sacculis nostris in atrio ecclesiae Syon exspectavimus
ductores nostros et asinarios cum asinis. Tandem autem post taediosam
exspectationem, cum jam hora vesperarum adesset, venerunt cum bestiis,
ut ducerent nos ad Jordanem. Cumque venissent, accurrerunt peregrini ad
bestias ad providendum sibi. Orta autem fuit contentio inter quendam
militem et quendam religiosum sacerdotem, litigantes pro asino uno,
quem quilibet dicebat se prius habuisse. Et percussit miles religiosum
multis ictibus pugno, et si gladium habuisset vulnerasset eum, et eum
ab asino repulisset, et miles excommunicationem incurrit, quem tamen
statim ante nostrum recessum Pater (#194 A#) Gardianus absolvit.
Cunctis ergo peractis descendimus de monte Syon in vallem Josaphat et
transito torrente ab alia parte per crepidinem ascendimus, qui dividit
montem Oliveti a monte offensionis. In via autem monstraverunt nobis
unam antiquam domum arcuato opere factam, desolatam, quam dicebant
fuisse domum Judae Iscariotis proditoris. Domum hanc quidem respeximus
et despeximus, tamquam domum discalceati, qui despectus fuit in Israel.
Nam Deut. 25. praecipitur: si frater fratris defuncti sine liberis
noluerit suscitare semen, debet uxor defuncti eum discalceare, et
spuere in faciem ejus, et illo facto domus ejus dicebatur domus
discalceati. Hoc impletum est in apostolis, quia quilibet eorum
insolitum accepit officium generandi filios in ecclesia, non sibi sed
Christo, ex ejus nomine nominandos. Hoc autem fecerunt apostoli Christo
mortuo, Judas vero, quia noluit suscitare semen fratris sui, privatus
est omni bono, et ecclesia, uxor Christi, spuit sibi in faciem, eum
abjiciens et Matthiam eligens. Unde nihil reliquit, nisi domum
discalceati confusam et ignominiosam. Unde benedicitur Proverb. 17:
Conturbat domum suam, qui sectatur avaritiam. Cum displicentia autem
domum hanc maledictam pertransivimus, quia domus exasperans est, Ezech.
9.



            De loco, ubi Dominus maledixit ficum arborem pro
                  eo, quod non invenit in ea fructus.

Relicta post nos domo praefata in crepidine processimus inter macerias
hortorum et viridariorum, in imo autem crepidinis, a quo ulterius est
ascensus, venimus ad unum voluptuosum viridarium, in quo multitudo
ficorum stabat, ex quo arbores ficuum dependebant super maceriam in
viam. Hic est hortus, in quo vidit Jesus ficum a longe, cum hic per
viam a Bethania iret in Jerusalem, et esuriret. Et ingressus hortum
venit, quaerens fructum, sed dum non inveniret nisi folia, maledixit
arbori, et continuo aruit, ut habetur[TR20] Math. 21. De quo dum
discipuli mirarentur, dixit eis: Amen dico vobis, si habueritis fidem,
non solum de ficu illa facietis, sed et huic monti dicetis, tolle te,
et jacta te in mare, ita fiat. Haec autem Dominus dicens, digito
demonstravit montem Oliveti, ad cujus radices haec fiebant. In hoc ergo
loco ad orationem genufleximus et adorato Domino indulgentias recepimus
et spirituali disciplina instructi sumus, pensantes, quam periculosum
sit, nomen Christiani vel religionis habere sine fructu, in quos utique
maledictio divina desaeviet, qua arescentes aeternis ignibus parentur
cremandi. Inde progressi ascendimus in Bethaniam, castellum Mariae,
Marthae et Lazari, per quod concitato gradu transivimus. De quo habetur
fol. 213 A. Et de castello descendimus in desertum Monstat per vias
asperas et per clivos periculosos. Incepit autem fieri nox, quia sol
occubuerat, et optavimus in aliquo (#B#) loco manere propter viae
asperitatem usque ad ortum lunae, et cum profundius descendissemus,
factae sunt tenebrae, et venimus ad unam grandem domum testudinatam,
per circuitum habentem (in) internis ambitum sicut monasterium, et erat
desolata et vacua, et juxta illam domum de asinis descendimus, ut ibi
paululum quiesceremus. Et accensis luminibus domum ingressi sumus ad
quaerendum locum quietis, sed minime invenimus, quia domus erat ruinosa
et immunditiis ac vermibus repleta, et exeuntes ante domum nos
locavimus in terram divisi per societates. Sarraceni autem ductores
nostri seorsum etiam simul manebant supra nos altius. Porro ductoribus
adhaerebant quidam mali juvenes nobis infesti, ut patebit. Cum ergo
collationem simul fecissemus, lumina exstinximus, et capita super
sacculos nostros ponentes dormire coepimus. Interea quidam juvenis
Sarracenus occulte et furtive descendit in tenebris in agmen
peregrinorum et saccum unius peregrini, quem putabat dormire ,
arripuit, et cum eo ad suos cucurrit; post quem peregrinus ille cum
suis sociis sequebatur clamans et saccum rehabuit. Modico intervallo
facto alius occulte descendit et furatum saccum cum pane, caseo et
fumigatis carnibus et duris ovis ad suos confugit, quod ut
peregrino[TR21] innotuit, clamare coepit et peregrinos in sui
adjutorium invocavit. Ad hoc peregrini surrexerunt, et multi cum impetu
contra Sarracenos cucurrerunt, et fuit factus tantus tumultus et
insultus, quod Sarraceni cum gladiis et baculis peregrinos a se
repellere coacti sunt, et lapides contra se levabant, nullus tamen
adhuc jacere inceperat, quia, si unus lapis missus fuisset, absque
dubio periculosissimum[TR22] bellum factum fuisset, quia infiniti ibi
lapides erant, limpidissimi, ad jaciendum apti. Ita ergo stabant illi
contra istos et conclamabant. Patroni et Trutschelmannus multis
laboribus pacem fecerunt, et nunc hic nunc ibi tumultum sedabant, quia
multos vexare coeperant. Cum autem tumultus sedatus esset et cuncti
silerent, quidam Sarracenus occulte jactare coepit cum lapidibus in
exercitum peregrinorum. Ad hoc resuscitati omnes ad lapides cucurrimus
et cum magnis clamoribus Trutschelmannum invocavimus et patronos, ut
protegerent nos ab istis latronibus. Et quidam de nostris in Sarracenos
lapides miserunt, propter quod irati cum exemtis gladiis descenderunt,
cogentes nos, lapides levatos deponere. Videns autem Trutschelmannus
Sabathytanco,[TR23] Calinus major, quod ambo partes (#195 A#)
exardescerent in invicem et dentibus fremerent, desperatus de pace
jussit surgere totum exercitum ad recessum. Et ita asinos ascendimus et
de loco illo maledicto recessimus. Hujus loci insecuritatem Dominus
Jesus memorat Lucae X. de eo, qui descendit de Jerusalem in Jericho,
qui incidit in latrones. De quo patebit fol. 211 A. Et quodammodo in
majori periculo nos fuimus, quia latrones nobiscum in nostris expensis
duximus.  Tolerabiles fuissent latrones ignoti, quia dicitur: inimici
domestici pessimi. Porro domus illa, juxta quam manere volebamus,
fuerat quondam hospitium, more orientalium. Aedificant enim in viis
publicis magnas domus cum multis stabulis inferius et cellulis
superius, pro quiete bestiarum et hominum, et stat domus sine
inhabitatore et sine supellectili cum porta aperta, et dum alieni ibi
transeunt, intrare possunt et in umbra quiescere, et ea, quae
important, possunt manducare; ibi nec cocus nec coca est. Habent enim
cameli onerarii suos certos terminos, quos non transgrediuntur, sed ibi
quiescunt, et communiter in illis terminis stant talia hospitia pro
quiete bestiarum et hominum. Nec reperiuntur in oriente alia hospitia,
nisi talia diversoria vacua, in quibus nihil est, nisi quod homo
importat. Et videtur, quod semper talia diversoria fuerint hospitia
orientalium. Unde dicitur Genes. 42. de fratribus Joseph, quod in
diversorio existentes unus aperuit saccum, ut daret bestiae pabulum. Et
Exodi IV.: volebat Dominus occidere Moysen in diversorio manentem. Et
Dominus natus est in diversorio tali, Lucae II. Igitur a diversorio
illo recessimus et laeti fuimus, quod a loco moti fuimus, quia
habuissemus noctem insecuram propter offensionem Sarracenorum. Interea
luna orta est, et cum magna festinantia descendimus per viam
periculosam per saltus et per abruptas petras, in quibus viis aselli
secure et sine casu transire sciunt, et se submittere de petris cum
anterioribus pedibus mira industria, quod equo facere esset
impossibile. Viae enim illius deserti sunt petrosae, plerumque altae et
strictae, et ex utraque parte valles profundae, et si bestia ocyus
cecidisset per abrupta petrarum, in aliquam profundam voraginem
incidisset, et [homo] simul cum bestia perditus fuisset. Mirabar de
mulieribus, sociabus nostris, cum tamen mulieres naturaliter sint
timidae, quod ita audacter incedebant. Quaedam autem mulier Sarracena
equitavit nobiscum usque in Jericho, juvenis et ornata suo modo, cujus
tamen vultum nullus videre potuit, quia erat panno nigro perspicuo
tecta, ipsa tamen nos inspicere potuit. Tandem autem ad finem descensus
venimus in campestria Jericho, quae incipiunt in pede montium Israel,
et cursim per Jericho transivimus, et per locum Galgalae descendimus
per planitiem quasi tribus horis (#B#) et in solitudinem Jordanis
venimus per quam descendentes usque ad Jordanis alveum pervenimus. Ibi
ergo[TR24] asinos asinariis resignavimus et a Sarracenis recessimus,
qui se inter arbusta ad quiescendum locabant, nos vero in ipsum alveum
sancti fluminis descendimus usque ad aquam, et refrigeratis manibus in
sabulo nos ad quiescendum posuimus, et ibi cum pace quievimus paululum,
quia non longe aberat dies.



    De Officio divino juxta sanctum flumen peracto in ejus littore.

Vicesima die, quae fuit dominica octava post festum sanctae Trinitatis,
cum iam clara lux esset, surreximus nos sacerdotes primo et Officium
nostrum sic in littore sacri fluminis legimus. Et cum matutinas et
primas legissemus, descendimus nos clerici usque ad aquam sanctam, et
incepit cantor alta voce versum illum: Lavacra puri gurgitis coelestis
agnus attigit etc. Deinde cantavimus: Christum hodie in Jordane
baptizatum etc. Sic tamen ad verbum: hodie non cantavimus, sed loco
ejus cantavimus: hoc loco in Jordane baptizato Domino etc. Creditur
enim, hoc in loco Dominum baptizatum fuisse a Johanne. Ad cantum autem
nostrum omnes peregrini, qui dormiebant in arundinibus, excitati
fuerunt et accurrerunt ad nos. Sed et Sarraceni excitati stabant supra
et deorsum [et] ad nos respiciebant. Postquam autem cantavimus ea, quae
in processionali praescripta erant, in terram cecidimus et sacram
humidam humum deosculati sumus et indulgentias plenariae remissionis
accepimus (††). Et aliquamdiu in oratione permansimus, quia dominica
dies erat, nec Missam audituri eramus, non ex negligentia, sed ex
impossibilitate, quae etiam excusat a peccato transgressionis.



             De balneatione peregrinorum in Jordane, et de
                   tribus prohibitionibus eis datis.

Finitis orationibus deposuimus vestimenta nostra, ut in sacro flumine
lavaremur. Hoc cum vidissent nostri ductores, admiserunt quidem
lotionem, sed tria prohibuerunt nobis: I. quod nullus deberet
transnatare ad aliud littus; II. quod nullus sub aquis deberet se
immergere; III. quod nullus deberet sumere de aqua illa in vasculo ad
portandum secum per mare in terram suam. Ratio primae prohibitionis
fuit, quia communiter transnatantes vel aliquis de ipsis periclitatur
et nunquam omnes transnatantes redeunt sine aliqua perturbatione. Ratio
secundae est, quia fundus Jordanis est limosus, et submittens se posset
infigi limo et necari. Et cum hoc venenosae bestiae in fundo serpunt, a
quibus homo posset retineri vel laedi vel veneno infici. Ratio tertiae
prohibitionis est, quia navigatio illarum navium improspera est, in
quibus aqua Jordanis transducitur, ut marinarii saepe experti sunt.
Quid veritatis jam dicta habeant (#196 A#) in processu patebit. Igitur
cum nudati essemus, flumen sanctum ingressi sumus, et in nomine Domini
sacrae undae nos immersimus. Aliqui autem milites nihil de omnibus suis
vestimentis deposuerunt, sed sicut in asinis sedebant, ita in aquam se
immergebant, dicentes, se semper in illis vestimentis magis fortunatos
futuros. Unde postquam domi revertuntur, eadem vestimenta tamquam
thesauros conservant et ad proelia euntes eis induuntur, credentes se
nihil mali passuros. Aliqui pannos, tam de lino quam de lana emerunt,
quos in aquam illam intingebant, ut in domum reportantes vestimenta ad
placitum sibi ex eis fieri facerent, quibus induti fortuna clementius
eos arrideret. Aliqui emerant Venetiis parvas campanas, quas ad
Jordanem secum duxerunt, et in nomine Trinitatis eas in flumine
baptizaverunt, easque in patriam suam duxerunt. Dicunt enim, quod
instanti tempestate, tempore fulgurum, corruscationum et tonitruum, si
campana in Jordane baptizata pulsata fuerit, nec fulmina nec grando
nocere potest per totum spatium, in quo sonus ille audiri potest. Sed
quid haec tam de campanis quam de vestimentis in Jordane baptizatis
veritatis habeant, et an vulgi opinio, quae haec, quae dicta sunt,
affirmat, vera sit vel superstitiosa, videat vir prudens.

Stabamus ergo in aqua cum jucunditate magna, et unus alterum baptizabat
joco. Quamvis autem adhuc mane fuerit, aqua tamen frigida non erat, sed
tepida, balneationi apta, de qua etiam ex devotione jejuni bibimus,
licet non multum delectabilis esset, quia erat tepida et turbida, sicut
palus.

Porro primam prohibitionem Sarracenorum transgressi sunt peregrini et
transnataverunt ad aliam partem fluminis multi. In prima mea
peregrinatione transnatavi etiam, sed in secunda mansi et sedi in
tunicilla et scapulari in sabulo in aqua usque ad collum. Nolui enim in
secunda peregrinatione transnatare, quia in prima magno timore fui in
alia parte fluminis existens perterritus propter illum casum. Cum ergo
cum multis aliis militibus transnatassemus, et in alia parte jocunde in
aqua luderemus, ecce subito ingens clamor et grandis ac gravis tumultus
ortus est, et lamentabiles voces dabant illi, qui in opposito littore
erant. Sed et Sarraceni, ductores nostri et alii, currebant super
alveum, et horribilibus ac iracundis gestibus contra nos clamabant et
nobis minabantur et maledicebant. Stabamus ad haec attoniti, et prae
multitudine clamantium quid accidisset, non poteramus discernere, donec
quidam peregrinus de alia parte ad nos transnatabat, et cum jam prope
nos esset, clamavit, heu, heu, inquit, unus peregrinus de fratribus
nostris in medio fluminis submersus non comparet. Statim ut hoc
audivimus, natavimus ad locum, ubi immersus fuerat, et ita
circumnatantes praestolabamur eum prodire. Tandem post moram satis
longam prodiit, quem statim per capillos sursum traximus et ad littus
aliud eduximus eum, ad quod transnataveramus, quia propinquius erat.
Erat autem quasi mortuus, gravis, nec poterat nobis [loqui] (#B#),
quousque aquam, quae eum intraverat, evomitando ejiceret. Qua ejecta
increpavimus[TR25] eum, qua stultitia sine arte natandi aquam
intrasset? Qui respondit: a juventute mea semper artem illam scivi,
utpote juxta aquas nutritus. Sed postquam in medium Jordanis veni,
aliquid sub aqua existens me tetigit, quo tactu adeo territus fui, quod
omne robur membrorum perdidi, nec brachiis nec cruribus me juvare
valui. Haec autem loquens per tremorem stare non potuit. Porro
Sarraceni ex opposito stabant, et clamabant, ut finem faceremus et
transnataremus, Confortavimus ergo illum peregrinum, et secum aquam
ingressi sumus, sed dum paululum natando processisset, iterum mergi
coepit, quem per capillos tenentes foras eduximus cum difficultate, et
inter haec stabant Sarraceni contra nos impatientissimi et clamabant.
Duo autem fortes peregrini bene natare scientes eo assumto in medium
eorum, ut utroque brachio utrumque stringeret et ad colla eorum
penderet, et ipsi natando sic eum reducerent. Sed cum natare
inciperent, omnes tres immersi sunt, et illi duo sub aquis vix se ab eo
evellere potuerunt, et avulsi ab eo prodierunt. Ille autem diutius
mansit, et iterum prodiit, quem sicut prius ad littus reduximus paene
mortuum et omnibus viribus destitutum. Porro, ductores nostri[TR26]
mandaverunt nobis, quod omnes transnataremus ad vestimenta nostra et
peregrinum illum stare permitteremus, et ipsi videre vellent de ejus
reductione, et transnataverunt. Cumque et ego transnatare vellem, ex
periculo viso invasit me timor, et tremere coepi et sic cogitavi: ecce,
ex levitate transnatavi et elongatus sum ab habitu ordinis mei, et
contra prohibitionem dominorum ductorum huc veni. Si absorptus fuero a
profundo illius aquae absorbebit me profundum inferni propter
dissolutam levitatem et irreligiosam nuditatem, propter quam etiam
forte excommunicationem incidi et mandati transgressionem. O, quam bene
est illis peregrinis, qui in alio littore sunt, quam secure stant? O
Domine Deus, non me quaeso demergat tempestas aquae, neque absorbeat me
profundum, neque urgeat super me puteus os suum. Et hoc dicto crucis
signo me munivi et in aquam resilii fortissime, manibus et pedibus
trahens per medium fluminis, et sine impedimento ad aliud littus
perveni. Et statim assumto scapulari habitu ordinis mei, singulare
votum feci, quod numquam amplius, quamdiu in humanis ero, volo me
elongare ad tantum spatium ab habitu ordinis mei, quia ista elongatio
fuit mihi molestissima, et ipsa submersio intolerabilis mihi videbatur
sine habitu, in habitu vero multo minus curassem. Si ante
transnatationem deliberassem et factum considerassem, pro nulla re
mundi transnatassem. Scio bene, quod doctores, tam theologi quam
juristae, dicunt, quod religiosus debet tenere habitum suae religionis,
sive in lecto quiescens, sivi alibi consistens, nisi sit adeo urgens
necessitas, vel gravis infirmitas, quae habitum non pateretur. XX. q.
1.; alias peccat mortaliter. Et si religiosus temere sine habitu
appareat in conspectu (#197 A#) saecularium, ipso facto
excommunicationem incurrit, ut in cap. Periculosa. et ne de. vel mo.
lib. VI. In hoc grande periculum incidi indeliberate. Porro praefatus
peregrinus solus jam stabat, nudus, timore plenus, turbatus, facie
pallida; quidam autem Sarracenus in equo forti ascendit longe sursum ad
vadum Jordanis, et reduxit illum ad nos, cui aurum non modicum dedit
pro pretio. Ante casum illum fuit peregrinus ille pulcher facie,
robustus, et praesumtiosus, et litigiosus, et multis odiosus; sed
reductus fuit nobis totaliter alteratus, facie pallida, tremulus,
humilis, obsequiosus, et mansit semper deinceps tristis, et quasi
dejectus; vix credo eum multos annos vixisse.

Alium casum referam, cui quidem non interfui, sed a fide dignis audivi.
In anno intermedio inter meam primam peregrinationem et secundam
navigaverunt ad terram sanctam multi nobiles de Alemannia; quidam autem
de majoribus coquum secum duxit, qui nescius praesensit suum periculum,
per totum enim iter solebat dicere, quod nihil in illa peregrinatione
timeret, nisi Jordanem. Cumque ad Jordanem venisset cum aliis, noluit
transnatare aliis transnatantibus, exuit tamen se vestibus et aquam
intravit, ut se refrigeraret et lavaret, et ingressus vix usque ad
umbilicum mergi coepit, et subtractus in aquam nusquam comparuit.
Insuper in illa mea secunda peregrinatione, quam nunc describo,
transnataverunt multi, nec curaverunt prohibitionem Sarracenorum, qui
prohibent, et periculum aliquod futurum praedicunt et transnatantes
inclamant. Inter illos fuit unus sacerdos, qui etiam, sicut ego
feceram, transnatavit, qui in alia parte exsistens omnes vires corporis
amisit et nequaquam amplius natare aut potuit aut scivit, et stabat
tremens, quem cum magnis laboribus socii reduxerunt sui, infirmum et
fractum, cum tamen ante fuisset robustissimus, et mihi singulariter
familiaris. Saepe eum interrogavi, quid sibi acciderit? Qui dixit, se
subito privatum viribus. Interrogavi peregrinos, qui ante me et post me
circa Jordanem fuerant, et semper inveni, quod aliqua turbatio accidit
alicui.

Ex jam dictis surgit quaestio, unde hoc accidit, quod frequenter
periculum et turbatio in illa balneatione contingit, cum tamen fluvius
non sit latus, nec rapidum cursum habeat, sed satis lentum? Ad hoc
primum dicunt, quod quaedam belluae insidiosae in illa aqua latitant,
quae, dum motum sentiunt natantis, ascendunt et natantem conantur
rapere. Alii dicunt, quod quia locus ille est prope faucibus, per quas
Jordanes in mare mortuum illabitur, ideo fit ibi quaedam commixtio
aquarum de mari mortuo, et propter malitiam illarum aquarum
debilitentur vires transnatantium. Alii dicunt, quod in mari mortuo
nihil vivit, nisi quaedam inhumanae et infernales bestiae, quae
ascendunt de mari sursum ad hominum necem. Alii dicunt, quod periculum
contingit ex forti imaginatione, audiunt enim peregrini de istis
periculis (#B#), et quilibet timet et cavet, ne sibi aliquid contingat,
et in illo timore omnes transnatant, quorum quidam ex forti
imaginatione putant se tangi, vel subtus trahi. Caeteri dicunt, et
forte rationabilius, quod, quia transnatatio est signum petulantiae et
dissolutionis, quae non expedit in tam sancto loco fieri, ideo
permittit Deus tribulationem alicui evenire, ut caeteri seriosi, maturi
et timorati fiant. Locus enim ille propter mira ibi gesta est locus
serii, et non gaudii, fletus et non risus, orationis et non clamoris,
prostrationis et non luctationis, poenitentiae et non petulantiae. Sed
peregrini stilum vertunt, et in loco tam terribili timore deposito
frena debitae maturitatis laxant, et ideo puniuntur aliqui in exemplum
aliorum. Nihil autem molestum accidere solet mature et devote se
baptizantibus, sicut patet in mulieribus peregrinis, quae supra nos in
arundinibus etiam balneantur cum pudore, silentio, devotione et cum
maturitate, multo magis quam nos. Optassem pro illis vetulis, vulgi
famam sortiri in eis effectum. Refert enim vulgus, quod qui in Jordane
balneatur, ulterius non senescit, et cum hoc, quamdiu in flumine manet,
tam diu juvenescit, ut pote, si una hora balneatur, una hora junior
efficitur, si duabus duabus, si tribus tribus, si annum annum. Indiguae
fuissent nostrae sociae hoc balneo LX annis ad recuperandam juventutem,
quia fuerunt octogenariae et ultra. Si balneantes in Jordane non
senescerent, profecto malum balneum esset, cum Dominus per prophetam
Esaiam Cap. 65. dicat: puer centum annorum morietur, et maledictus
erit. Optabile per omnia balneum esset, si invaletudinem, deformitatem
et senectutem corporis tolleret, et mentis canitiem afferret.

Porro hanc fatuitatem vel simplicitatem multi saeculares habent, quod
credunt, si in Jordane baptizentur, quod post hoc non senescant, et
ideo tanto conamine laborant, ut ad Jordanem perveniant, et se invicem
baptizant, scilicet qui in profundum immergunt contra secundam
prohibitionem Sarracenorum.

Cum autem finis balneationis advenisset, quidam peregrini in amphoris,
in flasconibus, in vitris hauserunt aquam de Jordane, ut secum ad
patriam ferrent, contra tertiam prohibitionem Sarracenorum, qui ad
instinctum patronorum hoc prohibuerunt, non enim sustinent navium
gubernatores aquam hanc in navibus, quia credunt firmiter, quod naves
illae, in quibus aliquid de aqua Jordanis est, sint infortunatae, nec
habeant expeditam navigationem et stent in periculo, quam diu aqua
Jordanis etiam in minima quantitate habeatur in navi. Nam hoc saepe
vidi, quod instante periculo in mari propter contrarios ventos, vel
propter ventorum (#198 A#) absentiam, gubernatores currebant per
galeam, et omnia reservacula peregrinorum perquirebant, et singulos
angulos lustrabant, quaerentes aquam Jordanis, cui omne diffortunium
adscribebant, et si non invenerunt una vice, alia vice, durante
impedimento navigationis, curiosius perquirebant et minabantur, quod
apud quemcunque de hac aqua repertum fuerit, ipsum eum suis rebus in
mare mittere vellent.

In mea prima peregrinatione sustinuimus multa et saepe ignominiose
visitati fuimus per marinarios propter aquam illam. Quid ergo veritatis
habeat, non immerito venit in dubium, utrum aqua Jordanis reservata in
vasculo, et illata navi maritimae valida sit ipsam navigationem
impedire et maris inquietudinem concitare, vel ventos secundos a suo
flatu cohibere, vel aliquam immutationem aeris aut maris causare, sicut
inculpant eam rectores navium? Pro quo sciendum, quod audivi a veridico
et docto viro, qui vidit Romae bullam Papae sub plumbo, in qua sub
anathemate Papa prohibet, ne quis de aqua Jordanis ad partes
transmarinas portet. Dicunt etiam, quod domini Veneti habeant
prohibitionem, ne aliquem transducant ad nostram partem maris cum aqua
praedicta, et quod frequenter venientes visitent in navibus et repertam
aquam effundant. Si quis ergo dicere vult, quod propter censuras Papae
fiat impeditio navigationis, ille non aquam, sed censuras impedire
navigationem [asserit]. Et si censurae Papae navigationem impediunt,
miraculose fit propter excommunicatos, et non propter aquam, sicut
saepe legimus excommunicatos pluribus infortuniis expositos, ut quod
talium corpora sepulta extra ecclesiam sunt nocte projecta et bestiis
devoranda tradita. Sic etiam propheta Jonas  inobediens. Tempestas fuit
valida excitata, et eo ejecto cessavit tempestas, ut habetur Jonae
primo. Hoc tamen non omnibus excommunicatis contingit, sed illis
duntaxat, quos Deus miraculo prodere vult. Quod non omnibus contingit,
patet de illis peregrinis, qui sine licentia Papae naves ascendunt, et
in excommunicatione usque in Jerusalem pacifice veniunt. Ex his nunc
dubium novum oritur: cur Papa prohibeat aquae Jordanis transductionem?
Videtur dicendum, quod hoc fecit ad tollendum superstitiones, quae
ortae fuerunt occasione illius aquae.

Quidam enim simplices sacerdotes non aestimabant se verum baptisma
habere, nisi aliquid de aqua Jordanis apponerent, vel putabant baptisma
majoris sanctitatis et efficaciae esse cum illa aqua quam sine illa.
fed et mulieres superstitiosae nolebant parvulos suos baptizari, nisi
baptismo, cui admixta esset aqua de Jordane, et etiamsi credebant aliam
aquam sufficere, tamen illam, cui admixtum erat aliquid de aqua
Jordanis, aestimabant sanctiorem. Quae omnia sunt erronea.

Insuper incantatores et incantatrices hac aqua singulariter utebantur,
et hodie ea utuntur, quando possunt habere, ad suas superstitiones
exercendas. Et ut illa tollerentur, prohibuit Papa ejus (#B#)
transductionem. Si autem ideo navigatio impeditur, miraculum novum Deus
operatur. Alii dicunt, quod aqua Jordanis, licet in suo fluxu sit aqua
viva, tamen vasculo recepta moritur et putrescit. Et quia mare non
potest sustinere mortuum et putredinem, ut dicunt, ideo impeditur
navigatio. Sed hoc nihil est, quia vidi magna vasa, in quibus
computruerant aquae, quae ductae fuerant per magna maris spatia, ut
esset in navi dulcis aqua, licet foetida. Vidi etiam corpus hominis,
recenter defuncti, deferri in navi ab insulis Cycladum usque ad
Venetias, ut dicetur folio 165. Part. 2.

Alii aliam rationem assignant et dicunt, quod mare mortuum est
mirabilibus qualitatibus infectum, et quia hujus maris aquae sunt aquis
Jordanis commixtae in hoc loco, ideo mare magnum non potest eas
sustinere propter contrarietatem, quam habent illa duo maria ad
invicem. Sed nec hoc credo, quia de aqua Jordanis bibimus, et in ea
nullam sensimus amaritudinem, aqua autem maris mortui est amarissima;
ideo dicitur in scriptura mare salsissimum. Non ergo est commixtio
unius ad alteram ibi. Alii verius dicunt et melius, quod superstitiosum
sit credere, quod aqua Jordanis habeat [vim] navigationem impedire, vel
ventos aut aerem aut maris motum immutare. Tamen propter infidelitatem
hominum christianorum Deo permittente ita fit. Et si aqua Jordanis in
navi non esset, non fieret; non quidem propter ipsam aquam, sed propter
malam fidem. Sicut videmus, quod propter malam fidem aliqua ad
sanitatem alicujus languoris faciunt, quae nulla naturali ratione nec
aliqua arte ad sanandum languores apta sunt: sicut,[TR27] si equus meus
claudicat in dextro[TR28] pede, statim cum ligaturis dextrum pedem
vaccae meae non claudicantis involvo, et sanatur equus; non propter
ligaturam vaccae, sed propter perfidiam meam, qua haec credo. Sic est
in proposito. Ex quo gubernator navis credit, quod aqua Jordanis
paucula totum aerem et mare magnum immutet et ventos arceat, ideo in
poenam peccati sui permittit Deus navigationis impedimentum, ut
perfidia sua incrementum capiat. Quod autem sit superstitiosum, patet
etiam ex eo, quod multi inveniuntur aquam hanc transduxisse, licet
minus bene fecerint, quia Papa prohibuit etc. Et tantum me evagatum
fuisse sufficiat a Jordanis balneatione usque ad maris magni
navigationem. Igitur ad vocationem Sarracenorum egressi sumus de sancto
Jordane, et induti vestibus de alveo sursum ascendimus, et stantes
locum consideravimus. Consedimus tum ibi inter arbusta, et panem et
alia, quae de Jerusalem portavimus, manducavimus, et non curavimus
Sarracenos, qui stabant et continue nos ad recessum vocabant.



          De Jordanis descriptione, et primo de ejus origine.

Jordanem fluvium descripturus tria de eo dicam. 1) Ejus originem. 2)
Ejus qualitatem. 3) Ejus commendationem.

In descriptione Jordanis necesse habeo facere mentionem locorum, quae
oculis meis non vidi, quia peregrinatio se extendit usque ad Jordanem,
sed non usque ad ejus principium. De ortu igitur Jordanis communiter
dicitur, et verum est, quod oritur sub monte Libanon a duobus fontibus
confluentibus, Jor scilicet et Dan, et ab utroque nomen sortitur, et
Jordan vocatur. Altius tamen quidam ejus originem indagarunt; dicunt
enim, quod Euphrates, fluvius (#199 A#) paradisi, emittat per occultum
subterraneum meatum rivulum, qui congregatur in fontem profundum et
semper plenum, sed non effluentem, quem nominant Phyala. Sarraceni
nominant eum Maydan, et Matth. 15. dicitur Megedan, et Marci 8.
nominatur Dalmanucha. Hic fons, ut dixi, non effluit supernis, sed per
occultum terrae meatum Draconitidem regionem pertransit et in pede
Libani montis fontem emanantem facit, qui fons dicitur Dan. Et quod de
fonte Megedan oriatur Dan, probant per paleas, quas in fontem Megedan
effundunt, quae effluunt per fontem Dan. Et sunt illi duo fontes a se
distantes sex millibus stadiorum. Fontem vero Jor dicunt originaliter
per gurgitem subterraneum habere aquas ex fluvio alio paradisi, qui
dicitur Tygris. Hi duo fontes, Jor et Dan, procul ab invicem emanant in
pede montis Libani, et confluunt in unum ante portam civitatis, quae
antiquo nomine dicebatur Lachis, et fit unus fluvius Jordan. De
hac[TR29] civitate Lachis habemus Joh. 10. et Judicum 18., quod filii
Dan invenientes quietam et opulentam ceperunt eam et combusserunt, et
post haec eam reaedificaverunt, dantes ei nomen patris sui Dan. Et erat
civitas ultima terrae sanctae ad aquilonem. Ad hanc civitatem fuit
positum idolum Micheae, ut habetur Judicum 18. per totum. Sed et
Jeroboam, rex Israel, posuit in eam unum de vitulis aureis, et jussit,
ut populus eum adoraret, ut habetur 3. Reg. 12. Post multum temporis
Philippus Ituraeae et Draconiticae tetrarcha, nominavit eam Caesarea,
ob reverentiam Caesaris. Et ideo Matth. 16. dicitur Caesarea Philippi.
Hanc postea Graeci nominabant Paneas. Sed hodie nec Lachis, nec Dan,
nec Caesarea, nec Paneas dicitur, sed Balenas appellatur.

Jor igitur cum Dan ante portam hujus civitatis coeuntes fluvium
Jordanem faciunt, qui consequenter recedens per longum et obliquum
circuitum dividit Ituream et Draconitidem regiones, et deinde quandam
vallem incidit, in qua stagnum colligitur, quod stagnum dicitur ad
aquas Merom, ubi Josua prostravit XIV reges, ut habetur Josuae XL. Hoc
stagnum tempore hiemali fit magnum, sed tempore aestivo exsiccatur
aqua, et crescunt ibi arbusta et frutices densae, in quibus latitant
leones et ursi et aliae silvestres bestiae.

Demum ulterius decurrens inter duas civitates Capharnaum et Chorazim
facit lacum ingentem, mare Galilaeae vel mare Tyberiadis, sicut Rhenus
facit lacum Constantiensem. In extremitate autem maris exit ab eo et
inter montes Israel et montes Arabiae minoris pertransit, in campum
Jericho  pervenit et ibi faucibus maris mortui illabitur et ab eo
excipitur. Sunt autem ab eo loco, quo de mari Galilaeae egreditur, ad
locum usque, ubi mare mortuum ingreditur, VIII dietae. Ipsum autem mare
mortuum habet in longitudine quinque dietas, et conjungitur hoc mare
cum aquis, quae Exodi XV vocantur aquae Marath, et aquae Marath mari
rubro copulantur. Mare vero rubrum continuatur cum mari Indico, quod
affluit de oceano. Et hic est decursus Jordanis et suo principio usque
ad finem longus valde.



                       De qualitatibus Jordanis.

Jordanis qualis sit videre jam oportet. Fluvius ille sanctus non est
multum latus, vix enim habet LX passus in latum, et licet sit parvus
latitudine, est tamen profundus valde, signanter tamen in loco nostrae
balneationis, fundum habet arenosum et littora lutosa, pro tempore
crescit et decrescit, praecipue tamen tempore messis tritici
intumescit, hoc est, vernali tempore, quia in Palaestinae partibus illo
tempore triticum maturescere solet, ut habetur Josuae 3. Quamquam adeo
redundat, quod extra alveum suum per campos se diffundat, quia multa et
flumina et torrentes in eum labuntur, ut est Jaboth, fluvius, ultra
quem luctabatur Jacob cum angelo. Habet ergo alveum satis profundum, et
alta littora. Aquae ejus dulces sunt et ad potandum habiles, potissime
in hieme tempore frigido, in aestate sunt nimis tepidae, turbidas habet
aquas, nescio si semper sic sint, piscibus bonis et dulcibus abundat.
Cursum non habet impetuosum, sed cum silentio venit. Veruntamen
transnatans sentit in medio ejus impetum contravenientis aquae.

Ab ortu suo hoc a Caesarea Philippi usque ad finem maris mortui fere
per centum milliaria habet ab utraque parte latos campos, qui altis
montibus terminantur.  Solitudines sunt juxta Jordanem, ut habetur
etiam Esaiae 12., in quibus erant olim multa monasteria et religiosorum
habitacula,[TR30] quorum hodie cernuntur ruinae. In solitudinibus et
campestribus Jordanis currunt multae silvestres ferae, et tempore
serotino quasi greges ovium procedunt ad aquam pro potu, in aestu enim
diei habitant in cavernis petrarum. Ibi sunt leones, ursi, vulpes,
caprioli, cervi, lepores, onagri, et hujusmodi, quae ibi incedunt sicut
animalia domestica, nec homines fugiunt, nisi quando eis nimis
appropinquare contendunt. Ante aliquot annos leo ingens ibi morabatur,
et nec hominibus nec bestiis molestus erat, sed ad hominem ibi
transeuntem aspiciebat, et motu caudae suae mansuetudinem ostendebat:
quidam autem Christianus cum arcu iter agens contra leonem sagittam
misit, leo vero ad sagittam cucurrit, et eam odorabat; iterum ille
aliam sagittam contra eum misit, ad ejus cursum se leo erexit, quasi
eam petiturus, et post hoc factum in loco suo consueto non est amplius
visus, sed evagabatur per campestria et per solitudines Jordanis, et
cum rugitu circuit, quaerens quem devoraret, et tam hominibus quam
jumentis multa intulit deinceps damna.



                Dignitas et commendatio sancti Jordanis.

Dignitas sancti Jordanis est inaestimabilis, separat enim regionem
fidelium a regione infidelium: nam ultra Jordanem erant Ammonitae,
Moabitae et Edom et Arabes; in hac autem parte habitabant filii Israel.
Filiis Israel iter praebuit, seque mirabiliter in altum elevavit, ut
habetur Josuae 3. Lepram Naaman, principis militiae Assyriorum sanavit,
3 Reg. 5. Helyae ac Helisaei praeceptis paruit, et viam per medium eis
praebuit, 4 Reg. 2. Ferrum securis in illa aqua supernatavit
mirabiliter, 4 Reg. VI. (#200 A#) Sanctissimus Johannes Baptista
populum in hoc flumine baptizavit, ut habetur Lucae 3. et Joh. 1. et
Marci 1. Sed quod omnibus his eminentius est, Christus Jesus, filius
Dei, in hoc flumine baptizari voluit, ut tactu suae mundissimae carnis
vim regenerativam conferret aquis. Unde haec aqua est mater omnium in
Christo regeneratorum. Ideo dicit Bernhardus: laeto sinu recipit
Jordanes Christianos, qui Christi se gloriantur consecratos baptismate.
Idem: Quid in fluminibus isto eminentius, quod ipsa sacra Trinitas sibi
quadam evidenti praesentia dedicavit? Pater auditus, visus Spiritus
Sanctus, Filius baptizatus. De quibus habetur Matth. 3., Johannis 1.,
Lucae 3. Ex omnibus plane intelligimus, inquit Bernhardus, quod
mentitus est Syrus ille leprosus, qui nescio quas Damasci aquas aquis
praetulit Israelis, cum Jordanis noster devote Deo famulatus totiens
probatus exstiterit.

Sed hic oritur dubium, cum tanto sit sanctitas et dignitas Jordanis,
quare aqua illa benedicta, munda, sancta, dulcis, salubris, influit in
aquam maledictam, immundam, diabolicam, salsissimam et pestiferam,
scilicet in mare mortuum, in lacum Sodomiticum? Ad hoc quidam dicunt,
quod Jordanes quidem suum cursum habeat contra mare mortuum, sed quando
ad litus ejus pervenit, terram penetrat et intrat, antequam ad mare
perveniat. Sed hoc non est verum, quia longo tramite in mare incidens
discernitur ab aqua maris, quae crassa est et quodammodo nigra, illa
autem alba et tenuis. Alii dicunt, quod hoc ideo fit, ut maledictio
illius temperetur per benedictionem istius. Alii vero sublimius
sentiunt, dicentes, quod in hoc facto latet mysterium magnum: quamvis
enim Jordanes sanctus sit, quia tamen se non erigit, sed deorsum currit
contra mare mortuum, sanctitas ejus nihil ei prodest, quin absorbeatur
a mari mortuo et maledictionibus ejus involvatur; sic homo, Christi
baptismate consecratus si non erigit se sursum, sed per viam lubricae
carnis festinat deorsum, tandem non obstante sanctitate damnationem
incidit et  maledictionibus inferni involvitur, sicut alii homines non
baptizati. Sicut enim mari mortuo alia flumina et torrentes non
benedicta incidunt et ejus maledictionem participant; sic et homo
baptizatus peccator et non benedictus similis etc.

In loco, ubi balneati sumus, creduntur filii Israel sicco pede
transivisse, et Helyas et Helisaeus et Christus ibi fuit baptizatus:
unde in vetustissimo quodam peregrinali legi, quod in loco Jordanis,
ubi Dominus in aqua stetit, stabat longa crux, ad quam peregrini se
exuentes intrabant, et in littore, ubi Dominus vestimenta sua deposuit,
aedificata erat magna ecclesia testudinata, novem marmoreis columnis
sustentata. Haec omnia dudum per Jordanis redundantiam sunt abducta et
consumta, ita, quod hodie non[TR31] patet horum vestigium. De Jordane
loquitur beatus Bernhardus in sermone ad milites templi cap. 9
commendabilia.



     De recessu peregrinorum a Jordane contra S. Johannis capellam.

      De solitudine Jordanis et de deserto S. Johannis Baptistae.

Balneatione peracta mox asinos reascendimus et a sancto flumine
recessimus per viam, qua veneramus. Cum magno ergo gaudio revertebantur
illi peregrini, qui montem Sinai non intendebant visitare, quia jam
peregrinationis suae terminum attigerant; Jordanis enim ultimus
terminus est peregrinationis hierosolymitanae. Ascendimus ergo per
solitudinem Jordanis cum festinantia in desertum Johannis Baptistae,
qui in illis desertis locis supra Jordanem habitare coepit, postquam
factum est verbum Domini super eum in deserto prope domum patris sui.
Ideo dicitur Luc. 3., quod venit in regionem Jordanis praedicans et
baptizans. Habitavit etiam ad tempus in Bethania, quae est trans
Jordanem, ut habetur Joh. 1., et pertransivit regiones Jordanis de loco
ad locum propter praedicationem. In hoc vero deserto, per quod
ascendimus, quondam Dominus Jesus ad eum venit petens baptismum. Sunt
autem supra Jordanem solitudines asperae, in quibus deguit beatissimus
Baptista et post eum multi sancti patres, qui ad instar Baptistae zonis
pelliceis contenti edebant locustas et mel silvestre, sicut Matth. 3.
de Johanne legitur. Sed videamus, quid sit locusta illa et mel
silvestre? Quidam dicunt, quod locustae sint minuta animalia volitantia
per modum saltus, et habeant serras inter crura, unde etiam serratae
dicuntur, habent autem corpus ad modum digiti manus exile et breve, et
faciliter inter herbas capiuntur et capite amputato frixantur in oleo
et manducantur, et est cibus pauperum, unde hodie in deserto Judaeae
reperiuntur illae locustae. De his dicunt S. Johannem pastum fuisse.
Alii vero sublimius de S. Johanne sentientes dicunt: non esse
verisimile, quod beatissimus Baptista locustarum carnes manducaverit in
deserto, qui etiam panem manducare renuit in prima domo. Et illi
dicunt, quod quaedam herba crescit in illo deserto, quae vocatur
longusta, quam vulgares latini corrupte nominant locustam. De hac herba
colligunt pauperes eamque manducant; et sanctus Johannes de ea pastus
fuit. Unde antiqui monachi juxta Jordanem habitantes cottidie in
refectoriis suis eo utebantur. Mel autem silvestre quidam dicunt illud
esse, quod reperitur in truncis arborum per apes comportatum. Alii
dicunt, quod sint quaedam arundines, in quibus dulcis succus nascitur,
quae crescunt juxta Jordanem, quas nos nominamus cannas mellis, de
quibus non mel, sed pretiosior liquor, zucharum, exprimitur. De his
mellis dicunt Johannem manducasse. Sed alii pensantes verbum Domini,
dicentis Matth.[TR32] XI: venit Johannes, inquit, non manducans, neque
bibens etc., ibi dicunt doctores, ille dicitur non manducare neque
bibere, qui non communi cibo et potu hominum utitur, et hoc, quod
sumit, parcissime sumit, et in solitudine solus existens. Mella autem
praedicta tam de truncis collecta, quam de cannis aut arundinibus
expressa, veniunt in cibum non communem hominum, sed nobilium et (#201
A#) delicatorum et crapulosorum, et cibi alii, ut sint delicabiles et
saporosi, condiuntur et melle et zucharo, de quibus S. Johannem
manducasse dicere fas non est, si enim in domo paterna noluit comedere
cibum coctum, fructus, legumina, quomodo in deserto manducaret
expressum zucharum, favos et mella? Dicunt ergo, quod sint certae
quaedam radices herbarum, quae nominantur mel silvestre. Alii dicunt,
quod mel silvestre sint quaedam folia quarundam arbustarum, alba,
tenera et rotunda, quae manibus contrita habent quendam mellis saporem.
Alii vero dicunt, quod ibi crescunt in quibusdam arbusculis folliculi,
in quibus grana sunt sicut fabae, de quibus dicitur S. Johannes
manducasse. De his campus totus fuit repletus, quando ego fui in illo
deserto, sed fabae in illis folliculis erant durae, ut lapides, nec
poteram dentibus aliquam dividere. Alii dicunt, quod in illo deserto
sint arbores, quarum fructum carrobi nominant, sicut patet superius
fol. 66 B, et sunt oblongi folliculi, nigri, qui excorticati boni sunt
ad manducandum, et hos fructus ubique nominant panem S. Johannis, et
mercatores specierum in suis pategis vendunt, et in oriente nullius
pretii sunt, et pauperes homines colligunt, et dentibus corticem
deponunt, et dulcem succum cum materia inter se parant et manducant. De
his pro deductione temporis saepe manducavi, nec saturatus fui. Et
possibile est, etiam S. Johannem de his succum suxisse.

Per hoc ergo sancti Johannis desertum cum festinantia ascendimus, et
cum quasi per unum milliare venissemus, ecce clamor et ululatus oritur
inter mulieres socias nostras peregrinas, et totus exercitus turbatur.
Solitae enim erant valde quiete et devote ac silenter procedere cum
patientia magna, et tumultus earum erat omnibus stupori. Omnes ergo ad
plorantes festinavimus, inquirentes de causa lamenti earum. Dicebant
autem, quod una de sociabus earum, quaesita in exercitu, inveniri non
posset, cujus perditionem lamentarentur, et deprecabantur nos, ut
subsisteremus et procedentes Sarracenos, qui valde festinabant, non
sequeremur, quousque socia inventa esset. Sic ergo mansimus cum
dominabus illis, nec progredi volebamus, quamvis Sarraceni multis
clamoribus et minis nos vocarent ad progressum. Cum ergo vidissent,
quod eos sequi non vellemus, redierunt ad nos; et auditis quaerimoniis
multis statim miserunt aliquos de suis velocissimis equis et cum eis
aliquos peregrinos robustos, ut vetulam quaererent. Qui rapido cursu
per viam solitudinis descenderunt ad Jordanem; timuimus enim, quod
forte in Jordane submersa fuisset, aut ex inedia deficiens in
solitudine jaceret, vel forte luto juxta flumen infixa exire non
posset, aut forte ab aliquo Sarraceno oppressa esset aut spoliata aut
(#B#) rapta, et commota sunt viscera peregrinorum super sorore eorum,
quamvis aliqui milites rudes et crudeles murmurarent, quod propter unam
vetulam totus exercitus inquietaretur, et si quis secutus fuisset eorum
consilium, vetulam illam omnino dimisissemus in perditione. Et in hoc
crudeliores Sarracenis fuerunt, qui anxii de perditione mulieris
timebant eam ab aliquo Arabe aut Madianita pastore sublatam, vel a
leone vel ab alia bestia devoratam et patienter nobiscum exspectabant
in ferventissimo calore solis. Verum actor illorum murmuratorum, qui
parvum aestimabat damnum perditionem vetulae et forte optabat, in manus
incidit vetularum, et quas ante spreverat, cum lacrimis exorabat. De
his vide fol. 12 B. et fol. 16 A. et fol. 58 B. et fol. 211. Fuit enim
miserabilior omnium miserorum factus. Igitur qui missi fuerant ad
quaerendum nostram sociam et devotam matronam, vagabantur cum
clamoribus per viam deserti, et usque ad Jordanis alveum descenderunt
ad locum, ubi foeminae balneatae fuerant, et ibi eam in arundineto
invenerunt jacentem et dormientem. Quam excitatam susceperunt equo
imponentes, et cum laetis clamoribus ad nos ascenderunt, ac si feram
silvestrem cepissent.



        De eo, quod in ecclesiam S. Johannis peregrini venerunt.

Accepta autem cum gaudio est matrona, et congratulabantur ei boni viri,
tamquam ovi perditae, ut contingit Lucae XV., et ulterius progressi
sumus, et extra arbusta et spineta in decalvatam terram venimus, in qua
nec herbae nec arbusta stabant, sed colles arenosi et tumores eam
inaequalem reddebant. In processu ergo venimus ad unam ecclesiam satis
magnam, quae est ecclesia S. Johannis Baptistae, et ibi prosiluimus de
asinis, et ingressi ecclesiam et in terram ad orationem nos
prostravimus et Officium signatum in peregrinali processionali
persolvimus, et indulgentias plenariae remissionis accepimus, et in
umbra paululum respiravimus et consedimus (††). Dixi autem peregrinis
vexationem, quam passi circa hunc locum fuimus in mea prima
peregrinatione, quam et hic inserere curavi. Cum enim de solitudine
ascendissemus, antequam ad ecclesiam veniremus, truserunt nos ductores
nostri de asinis cogentes nos ducere asinos ad manus, et obstiterunt,
ne quis ad ecclesiam ascenderet, quae supra viam stat, sed cum
festinatione et cum silentio pertransire ecclesiam mandabant. Durus
autem nobis fuit transitus ille, quia invite ecclesiam dimisimus, et
non libenter indulgentias negleximus, et cum hoc arenosa fuit via, et
quolibet passu profundae arenae incidimus quasi usque ad genua, et erat
adhuc calidissima [dies,] et solis fervor intensissimus, et valde
cruciati et debilitati fuimus per istum durum transitum. Caussa autem
erat ista (#202 A#): quidam maledictus Arabs et saevus filius Belial
accepit illam ecclesiam et domicilium suum eam sibi constituit, et ex
ea rapinas exercebat et pertranseuntes spoliabat, singulariter tamen
omnibus Christianis speciales inimicitias addixerat. Est autem in
oriente consuetudo, quando duo in campo sibi obviant, et unus alterum
timet, ille, qui desperat se posse alterum vincere, cadit de bestia, et
pedes contra obviantem venit, in signum reverentiae, ut sic reverentiam
ei faciat. Sic etiam quando exercitus exercitui deferre vult, omnes de
bestiis descendunt. Sic quando rex vel princeps et Sarraceni aut
Mamalucci nobiles procedunt, eis obviam venientes de asinis prosiliunt,
et stant, quousque pertranseunt. Quod si de bestiis[TR33] non
descenderint in praedictis casibus, vi ab aliis dejiciuntur de jumentis
cum magna contumelia et molestia. Timebant ergo ductores nostri Arabem
illum, ne forte cum complicibus suis in ecclesia latitaret, et
erumpentes nos invaderent, praecipue si sine reverentia domum suam
pertransivissemus, et ob hanc causam praeceperunt nobis de asinis
descendere, et domum istam cum humilitate pertransire, quod et fecimus,
licet milites impatientissimi fuerint et cani illi pessimis
maledictionibus maledixerint. Ita tamen transivimus, quod neminem in
loco vidimus, et hoc pro nobis fuit, quia tam ductores nostri quam nos
valde illum Arabem timuimus, ne forte insequeretur nos.



      De praedicta ecclesia S. Johannis et loci illius sanctitate.

Ecclesia praedicta S. Johannis est satis magna, sed jam profanata per
inhabitationem Arabum, qui in praedatione existentes in ea tamquam in
loco munito manent. Altaria ejus sunt diruta, et quodammodo forma
ecclesiae ablata. In hoc loco dicunt S. Johannem Baptistam populis
praedicasse, et cunctis regulas vivendi tradidisse, ut habetur Lucae
3., et ibi Domino Jesu testimonium perhibuisse dicitur, ut dicitur
Matth. 1. Insuper in hoc loco stabat Johannes, quando Dominus Jesus
venit ad eum, et videns eum digito monstrabat dicens: ecce, agnus Dei,
qui tollit peccata mundi, Joh. 1. Aliqui dicunt, quod de hoc loco Elias
in curru igneo raptus sit in coelum; sed hoc non bene concordat 4. Reg.
2. Raptus enim fuit trans Jordanem. Huic ecclesiae fuit quondam annexum
monasterium, in quo S. Zozima abbas praeerat multis monachis, et juxta
monasterium erat hospitale pro peregrinis, in quo mansit prima nocte
Maria Egyptiaca, quando de Jerusalem descendit, ut in desertum trans
Jordanem pergeret. In hanc ecclesiam venit S. Maria Egyptiaca quinta
feria in epiphan. Domini de deserto, et in ea eucharistiae sacramentum
a beato Zozima accepit, et tam veniendo (#B#) de deserto, quam redeundo
in desertum transivit Jordanem sicco pede. Olim fiebat magnum festum in
hac ecclesia in die epiphaniae, quando adhuc erant aurea tempora. Nam
patriarcha hierosolymitanus et episcopus bethlehemitanus cum abbatibus,
monachis, clero et populo descendebant huc, et Officio hic celebrato
omnes simul cum vexillis [et] crucibus descendebant ad Jordanem, et
juxta flumen sanctum psallebant. Abbas vero monasterii S. Johannis
crucem, quam portabat, in aquam intinxit, qua intincta omnes infirmi,
qui aderant, in flumen se ipsos injiciebant et sanabantur. Sani vero se
devote baptizabant et robustiores reddebantur. Haec autem miracula
creduntur ibi facta, non tam propter sanctitatem fluminis, quam propter
observantiam religionis, tam in communibus Christianis, quam in
monachis et religiosis. Officiis finitis singuli redierunt ad propria.
Adhaeret huic deserto beati Jeronymi vasta solitudo, et postea mare
mortuum, et supra id montes Engaddi, de quibus omnibus venit dicendum
sub die XI. Augusti, fol. 242.



             De sancto loco Galgalae et de ejus dignitate.

Cum ergo bene fuissemus refrigerati in ecclesia S. Johannis, iterum
asinos adscendimus et cum festinantia processimus et in locum collibus
arenosis elevatum venimus, per medium autem duorum monticulorum via
regia erat. De quibus monticulis quidam mihi dixit, quod unus esset
Garizim, alter Hebal, montes benedictionis et maledictionis, de quibus
habetur Deuteron. 27., sed non est ita. Ubi autem duo isti montes sint,
patebit fol. 205. B. In processu autem venimus ad campestria Jericho
adusta solis ardoribus, in locum Galgala, de quo loco multoties sacra
Scriptura facit mentionem. In hoc loco filii Israel castra metati sunt
transito Jordane et primam mansionem ibi acceperunt terrae sanctae et
circumcisi ibi secundario fuerunt et celebraverunt ibi pascha et de
fructibus terrae sanctae manducare coeperunt, nec amplius manna de
coelo eis pluit gustatis fructibus terrae sanctae, ut habetur Josuae 4.
et 5. Aestimo autem, quod illo in tempore, quo Josua cum filiis Israel
in Galgalas venit, nullum ibi fuerit aedificium, nec villa, nec
civitas, sed super nudam humum exercitus se diffudit in campestribus
Jericho. Sed postquam filii Israel tentoria ibi fixerunt, aedificia
aliqua ibi exstruxerunt pro tabernaculo Domini et arca testamenti, quae
multis temporibus ibi mansit, et pro XII lapidibus, quos Josua jusserat
filios Israel de Jordane tollere, quando per medium alvei transiverunt
sicco pede, quos etiam posuit in Galgalis, ut dicitur Josuae 4.

Legi in uno vetustissimo peregrinali, quod in Galgalis in eo loco, ubi
arca Domini steterat et in quo illi XII lapides jacebant, Christiani
quondam solennem ecclesiam aedificaverunt, in qua repositi erant
praedicti lapides, et erant impoliti, et tam magni, ut duo viri non
poterant faciliter unum de terra levare. De quibus unus aliquo casu in
duas partes confractus est, et iterum ferro artificialiter junctus. De
ista tamen ecclesia nos ruinas non poteramus considerare, locum tamen
libentissime vidimus, et procidentes humum sanctum deosculati (#203 A#)
sumus, qui profecto sanctus est, in quo Josua jussus est calceamenta
pedum exuere. Nam cum vir sanctus et fortis, Josua, ibi esset in agro,
vidit virum stantem cum evaginato gladio ante se, ad quem accedens
intrepide Josua dixit: noster es, an adversariorum? Respondit:
nequaquam, sed sum scilicet Michael princeps exercitus Domini, et nunc
venio tibi in adjutorium, Josuae V. Locus ille ab antiquo sanctus fuit
reputatus, et propter sanctitatem ejus cuneus prophetarum hic
habitavit, tamquam conventus religiosorum, ut habetur 4 Reg. 4. Et fuit
primus locus, in quo devoti homines simul cohabitare coeperunt sicut
religiosi in conventibus, propter loci sanctitatem, quem archangelus
Michael sua apparitione singulariter sanctificavit, sicut sanctificavit
montem Garganum, de quo dicetur fol. 186 Part. 2., ad quem homines de
longinquis partibus currunt. Sed sanctificatio hujus loci per angelum
multo solennior est, cum canonicae Scripturae testimonio approbetur et
verissima et indubitata Michaelis apparitio in hoc loco est facta.
Currunt homines et peregrinantur in partes occidentales, usque in mare
Britannicum ad quendam S. Michaelis montem, ad videndum quasdam S.
Michaelis, ut pueriliter loquar, reliquias et arma, dicentes, sanctum
Michaelem arma sua, quibus draconem debellavit, et quibus Josuae in
agro Jericho praesidium praestitit, ad eundem montem deposuisse. Et hoc
ludibrio non solum pueri, qui in maxima multitudine de omnibus partibus
Alemanniae anno 1457 ad eum locum peregrinabantur, decipiuntur, sed
etiam senes et sine literis prudentes. De hoc placet mihi quandam
experientiam recitare. Quadam vice Ulmam cum socio exivi ad
praedicandum in oppido Güntzburg, et in itinere venimus ad quendam
peregrinum, qui eadem via descendit, ad quem cum industria me adjunxi
et eum, unde peregrinaretur, interrogavi addens, me ipsum fuisse
peregrinum in terris alienis, ideo peregrinis magis affectum. Erat enim
peregrinus ille vir personatus et industrius, et eloquens de Wienna,
sed saecularis indoctus. Respondit mihi: venio, inquit, de longinquis
partibus ab oceano, de monte S. Michaelis. Et ego: et quid quaeso ibi
quaesivistis et vidistis? Mihi dixit: quae quaesivi, inveni et oculis
contemplatus sum, vidi enim in loco gloriosi archangeli Michaelis
scutum et gladium, quibus cum dracone Satana in coelo bellum gessit,
quibus Luciferum et omnes ejus complices e coelo pepulit, quibus
armatus ante Jesum, filium Nave, in agro Jericho apparuit. Ad quem ego:
o Frater, illa sunt magna. Quis vobis haec ostendit? Respondit:
monachi, albis induti, viri religiosi, haec cunctis ostendunt cum
solemnitate, et inde: emolumenta pinguia habent. Cui dixi: quis tantas
reliquias ad locum illum posuit? Respondit: Sanctus, inquit, Michael,
postquam diabolum devicit et bellare cessavit, per se ad hunc montem
descendit et armamentarium ibi esse constituit, et tempore Antichristi
descendet et arma ista reassumet (#B#) et cum iis Antichristum
expugnabit et daemones effugabit. Post haec interrogavi eum de
quantitate et qualitate istorum armorum. Qui ad singula eleganter
respondit, et multa mihi dixit, quae monachi ibi publice praedicant
satis errorem implicantia. Ego autem multis verbis virum informavi,
quod S. Michael in expugnatione draconis nec scuto nec gladio corporali
indiguit, et quod avaritia monachorum illorum mendose illa confinxit,
et arma, quibus S. Michael pugnavit, numquam deposuit, nec pugnare
aliquando cessavit. Sicut enim in coelo contra malos angelos proelium
gessit, sic in veteri testamento princeps populi Israel fuit et pro eis
pugnavit, ut patet Josuae V. In novo etiam Testamento semper pro
Christianis pugnat, ut patet Dan. X. Ideo arma sua non deponit, cum non
sint corporalia. His saecularis ille instructus regratiabatur mihi.

De his armis solebat saepe loqui frater Michael Sicz, cocus Conventus
Ulmensis, vir simplex et bonus, qui etiam ea viderat, quia cum pueris
anno supra dicto locum visitaverat ut arma videret. Sed illa sunt
puerilia conficta. Apparitio autem hic in Gilgal facta est verissima et
sancta, ideo hic[TR34] esset S. Michael quaerendus: certissimum est
enim, quod S. angelus hic Josuae apparuit armatus cum gladio evaginato,
non quod habuerit gladium artificialem, sicut nec corpus, in quo
apparuit, sibi connaturale fuit, sed tam corpus quam arma fuerunt aërea
nec usibus humanis apta, et post apparitionem in pristinum statum
resoluta. Qui ergo desiderat videre loca in quibus angeli veraciter
apparuerunt, hanc peregrinationem assumat, et haec et majora videbit.



               De valle Achor furis, ubi fuit lapidatus.

A Galgalis autem consequenter processimus contra Jericho et juxta
vallem Achor venimus, in qua ipse cum omni sua supellectili et domo
lapidibus fuit obrutus propter furtum, quod commiserat in subversione
Jericho, ut patet Josuae 7. Juxta hanc vallem admirati divinae
justitiae severitatem, quae pro delicto unius totam communitatem punit,
et peccatum unius omnibus improperat, sicut dicit textus cap. 7., quod
filii Israel praevaricati sunt, et nemo, nisi Achor, peccaverat, qui
regulam auream et vestem et argentum furatus fuerat. Achor ille
exemplum mali religiosi praefert, qui furatur auream regulam S.
Augustini, quae idcirco aurea dicitur, quia pretiosa, splendida et
ponderosa, caritate est plena. Hanc furatur transgressor. Vestem etiam
injuste accipit, dum ad superfluos usus eleemosyna abutitur. Et
argentum humo operitur, dum gratias sibi datas ad quaestum humanae
laudis convertit. Pro ejus negligentia non solum ipse, sed et tota
communitas turbatur.

Ab hoc loco non longe ante civitatem venimus in eum locum, ubi coecus
sedebat secus viam mendicans, quando Dominus de Galilaea ascendit in
Jerusalem, et ibi eum Dominus illuminavit, ut habetur Luc. 18. In hoc
loco legenda de processionali solvimus et procidentes (#204 A#) in
terram vestigia Salvatoris nostri deosculati sumus et indulgentias
recepimus (†).



             De domo Raab meretricis et de domo Zachaei et
                       tribulatione peregrinorum.

Post hoc ad Jericho venimus civitatem, et juxta civitatis ingressum
stat una domus testudinata, vetustissima, quam dicunt fuisse domum Raab
meretricis, de qua habetur Josuae 2. pulchra historia, et ponitur etiam
meretrix haec in evangelio Matth. 1. in Domini Jesu genealogia, Salmon
enim, princeps de tribu Juda, eam accepit in uxorem, et genuit ex ea
Boos. Et ita assumta est haec mulier de ignominioso prostibulo et
posita in glorioso evangelio. Et licet civitas haec sape fuerit
destructa, tamen, mirum dictu, sola domus Raab meretricis semper
remansit et hodie monstratur.

Ulterius domum Raab posttergantes venimus ad quandam magnam domum in
medio villae, cujus muri adhuc sunt alti et spissi, ac si fuisset
castrum. Et haec dicitur fuisse domus Zachaei, quam Dominus Jesus per
se sanctificare et consecrare dignatus est, cum dixit: hodie salus huic
domui facta est. In qua comedit et multos peccatores cum Zachaeo
convertit. Libenter ingressi fuissemus, sed non sumus permissi.
Stetimus tamen juxta murum, et quidam de peregrinis optabat Zachaeum
adhuc esse domus illius hospitem, ut nobis provisionem faceret, eramus
enim esurientes et sitientes, et ea, quae de Jerusalem in sacculis
nostris tuleramus, iam consumta paene erant. Speravimus tamen, quod in
Jericho panem et aquam reperiremus pro refectione nostra, his enim
optime contenti fuissemus. Sed alius cibus parabatur nobis, panis
angustiae et aqua tribulationis.

Nam nobis stantibus et conferentibus inceperunt ductores nostri
celeriter et cum horribili clamore nos propellere et stimulare ad
exitum de Jericho. Viri namque Jericho conglobati nos praeoccupare
nitebantur ad extorquendam pecuniam. Hoc considerantes nostri citius
exire nos impulerunt, et ipsi nostri armati in eorum cumulum cum equis
irruerunt eosque diviserunt, viam nobis per medium eorum parantes. Ad
hoc pueri et mulieres accurrerunt et cum lapidibus in exercitum
jactaverunt; inter haec multi fuerunt de asinis tracti, et pileis
spoliati, et aliqui lapidibus laesi. Et fuit tantus tumultus factus,
quod propter cursum bestiarum et hominum fuit terrae pulvis excitatus
in tantum, ac si tenebrosa nebula Jericho operuisset. Cum autem viri
Jericho vidissent, quod nihil in nos haberent, et quod paulatim manus
eorum evaderemus, converterunt se ad lapides, et nos cum ductoribus
nostris cum periculo magno a se ejecerunt, et omnes fugimus, ac si
gladiis nos persequerentur. Exivimus ergo non solum inanes de Jericho,
sed etiam castigati et confusi, de quo multi milites fuerunt turbati,
et optabant ignem de coelo descendere ad consumtionem Jericho (#B#) et
habitatorum ejus, moti eodem spiritu, quo Jacobus et Johannes Lucae
IX., quando in civitate quadam Samaritanorum Dominum Jesum et
discipulos ejus recipere nolebant, quam igne coelesti consumere
volebant. Sed reprehensi de hoc fuerunt, ut patet ibidem.



        De civitate Jericho, qualis fuerit, et qualis nunc sit?

Jericho civitas alio nomine vocatur civitas palmarum, 2. Paral. 28., in
sorte tribus Benjamin sita. Fuit autem ab antiquo civitas abundans et
in bono loco, nisi quod aquis dulcibus caruit usque ad tempora Helizaei
prophetae, qui fontem satis amarum dulcoravit, ut patebit fol. 7 A.
Haec civitas prima fuit, quam filii Israel transito Jordane ceperunt,
et multa mirabilia in ejus captione contigerunt, ut patet Josuae VI.
Hanc Josua funditus evertit et maledictionem imprecatus est super
primogenitum filium et super novissimum eam reaedificantis. Unde post
multa annorum curricula quidam, dictus Aiel de Bethel, cum eam
reaedificaret et fundamenta jaceret, mortuus est Abyram, primogenitus
ejus, et cum portas muniret, mortuus fuit Segub, novissimus filius
ejus, juxta imprecationem Josuae, ibidem C. 6, et 3. Reg. 16. Haec
civitas fuit primo per Josuam destructa; secundo per Romanos; tertio
per Tataros. Et demum per alios, ita quod hodie est villa sine muris,
sine fossatis, et paucarum habitationum. Homines illius villae sunt
fusci et fortes, et mulieres sunt ibi robustae ut rustici, ita, quod
vix potest discerni inter virum et foeminam.



            De hortis amoenissimis Jericho et de rosis ejus.

De Jericho autem egressi sumus et male ductores nostros respeximus
propter vexationem nobis factam, quia suspicabamur, quod ex practica
eorum nobis contigisset, et impatientes eramus pro jejunio, quia
dominica dies erat, et nihil manducandum habebamus, et in labore et
calore eramus. Promiserunt enim nobis, quod in Jericho panem et aquam
reperturi essemus et quietem habituri. Cum vidissent autem nos
turbatos, blandis verbis nos consolabantur, nos, dicentes, statim
venturi essemus ad fontem bonum, et pistores de Jericho nos sequerentur
cum panibus. Itaque de Jericho egressi contra montana Quarentanae
processimus et per macerias hortorum Jericho euntes pulcherrima
viridaria vidimus, quae irrigantur aquis venientibus de fonte Helizaei,
de quo suo loco dicam. In his hortis vidimus multas sicomoros, arbores
proceras, in quarum aspectu recordati sumus illius sicomori, in quam
ascendit Zachaeus, ut videret Jesum, Lucae XIX.  Crescunt etiam ibi
aliae arbores fructiferae et aromaticae vites, et fici multae cum
dulcissimis fructibus, insuper diversorum florum et variarum rosarum
ibi vidimus species, et delectabiles et fragrantes sensimus odores,
virgulta etiam et arbusta spinosa singulares rosas et grana suavia
ferunt. Herbae etiam et olera videntur ibi esse magis delectabilia, et
quaequae plantae, et quidquid gignit humus in hoc loco est singulare.
Propter quod ipsa divina sapientia se comparat rosae, non cuilibet, sed
tantum rosae in Jericho, quae sunt pulcherrimae. Eccles. 24.: sum,
inquit, quasi (#205 A#) plantatio in planta rosae Iericho. Et beata
Virgo singulis diebus ex ore ecclesiae dicit se quasi rosam Iericho.
Sunt enim rosae illae venustissimae, et suo decore visum pascunt, odore
olfactum reficiunt, levitate tactum delectant, virtuositate aegrotos
sanant, colore tristes laetificant, specie mirabili prudentes in
admirationem vertunt, et sua pulchritudine paradysi amoenitatem devotis
praeostendunt. Habet namque una rosa plus quam centum folia. Iosephus
de his hortis loquens libr. V. de bello judaico cap. 8. dicit: quod
illa regio olim ferebat opobalsamum, qui omnium carissimus fructus est,
et cyprum, qui myrobalsamum gignit; palmarum etiam grana, tam sapore
quam nominibus varia, quae pressae calcibus plurimum mellis emittunt,
non multum alio melle deterius. Sed nec in aliis fructibus aliqua
facile toto orbe regio certaverit, adeo multiplicatum, quod satum
fuerit, reddit. Tantam autem fertilitatem mirabamur eo, quod regio
supra et infra sterilis est. Sed de fonte Helizaei advenit loco illa
fertilitas.



     De montibus Garizim et Hebal, benedictionum et maledictionum.

Aquae decursum, quae hortos illos irrigat, ascendimus contra montana, a
quibus emanat, quae montana alta sunt. Porro duos montes se invicem
respicientes vidimus, e quibus unus Garizim, alter Gebal vel Hebal
nominatur. Samaritani autem dicunt, hos duos montes juxta Neapolim, i.
e. Sichem, esse, et hoc etiam quidam catholici dicunt, et in multis
descriptionibus terrae sanctae reperi. Sed beatus Ieronymus de
distantiis locorum dicit, quod illi vehementer errant, qui alios montes
assignant pro montibus Garizim et Hebal, quam prope Iericho, cum
Scriptura testetur, esse eos juxta Galgalas, et illi montes juxta
Sichem, quos dicunt esse  Garizim et Hebal, sunt inter se distantes,
nec possunt invicem benedicentium aut maledicentium audiri voces. Alii
vero monticulos supra capellam S. Johannis et infra Galgalam volunt
dicere hos duos esse. Sed nec hoc mihi videtur, quia monticuli illi non
sunt nisi arenosi, comportati per ventos, nec possent capere tantum
populum et tot principes, et altaria de lapidibus impolitis non posset
arena portare, sicut praeceptum fuit 17.

Teneamus ergo cum beato Hieronymo, quod montes illi, quos ad latus
dextrum habuimus, Garizim et Hebal, in quibus poterant principes XII
tribuum stare et altaria aedificare et ad se invicem maledictiones et
benedictiones clamando pronuntiare, et populus in campo stans eos
poterat audire.

Ad illorum montium aspectum obstupuimus propter horribiles
maledictiones ibi in praevaricatores legis latas, quae habentur Deut.
27. et 28. Nec dicat Christianus, quod Judaeorum fuerint duntaxat hae
maledictiones et benedictiones. Sunt et Christianorum, unde Matth. V.:
nisi abundaverit justitia vestra, plus quam scribarum etc. Ex quibus
patet, quod abundanter nos tangant suo modo in illis, quae post
adventum Domini servanda erant. Contra istos ergo montes genua fleximus
et Dominum montium invocavimus.



            (#B#) De loco, in quo pueri deriserunt Helizaeum
                        calvum[TR35] prophetam.

Avertimus consequenter nos a montibus benedictionum et maledictionum et
ad radices montium Quarentanae venimus, sequentes aquae decursum per
viam, qua itur a Jericho in Bethel, per quam etiam legimus adscendisse
Helizaeum prophetam 4. Reg. 2. Qui dum ibi adscenderet, egressi sunt
pueri parvi de Jericho post virum sanctum, et irridentes illudebant ei,
atque clamabant: adscende calve. Quos ut propheta vidit et audivit,
stetit, oravit et pueris illis maledixit. Et statim egressi sunt duo
ursi de saltu et devoraverunt XLII pueros. Ex quo patet, quod
periculosum sit, senes et calvos deridere, cum senes calvi et cani
potius sint honorandi. Designat enim calvities vitae et aetatis
maturitatem, exstinctionem libidinis et vitiorum puerilium
mortificationem, vitae praesentis et futurae instantis necessariam
novitatem. Est enim signum roboris et fortitudinis, quia dicit
Aristoteles de animalibus, quod inter animalia proprie viri calvi sint,
et non pueri, nec mulieres, nec castrati, sed viri animosi. Designat
enim prudentiam, ut patet in illo versu: Si non vis calvi fuge
consortia calvi. Hunc versum quidam non intelligentes utuntur eo ad
derisionem calvorum, cum tamen in eorum magnam laudem eos prudentes
esse ostendat. Statim enim, ut quis in calvi consortium venit, mox
perpendit calvus, an consortium illius sit honestum, utile aut
delectabile, vel non. Et dum calvus considerat consortium illius non
convenire, abjicit eum, fugit eum, cavet ab eo, et tales sic spreti
judicant calvos esse deceptores et callidos, et versus tales componunt.
Vel si quis est in consortio calvi et inhonesta agit, mox contra eum
calvus consurgit, corripit et carpit, et hoc tales deceptiones
nominant. Vel quia calvus, ut decet, semper sibi proximus esse studet,
et partem suam meliorem facit, quia scilicet hoc proverbium, quo
dicitur maledictus, qui deteriorem facit partem suam, ut ergo sibi
semper proximus sit, et faciat suam partem non deteriorem, conatum
omnem apponit calvus; quod dum improvidi et maledicti vident, qui
semper partes suas deteriores faciunt, invident calvis, et judicant,
eos esse deceptores, cum sint meliorum bonorum prudentes electores.
Calvities pertinet etiam ad ornatum hominis, non quidem per se, sed per
accidens. Multum enim calvi sunt communiter multum barbati, et multo
amplius decorat barba viri faciem, quam calvities dedecorat verticem.
Calvi etiam secundum Aristotelem abundant in omnibus aliis partibus
corporis, in quibus pili crescere consueverunt, pilis, ut in pectore,
barba, pudendis, quae omnia designant virum laboriosum, audacem,
veracem. Sed quantumcumque abundet quis pilis in capite, numquam ideo
judicatur vir audax vel imperterritus, sed potius ex pilorum
longitudine et multitudine judicatur muliebris, effoeminatus, et
pavidus vel puerilis. Solet autem de calvo communiter dici in laudem,
quod calvus numquam fugit de proelio, nec uxor ab eo, in quo a duplici
virtute laudatur miro modo reipublicae necessaria; tanta enim
fortitudine et audacia viget, ut in bellis et periculis mortis
imperterritus maneat; domi autem consistens rempublicam multiplicatione
liberorum sine defectu augmentat, nec invenit uxor, etiam iracunda,
rationem recedendi ab eo, conjuncta tam virtuoso supposito. In
derisionem calvorum recitant de Aeschine oratore calvo, qui die quodam
moenia egressus sedit in horto nudato capite; aquila autem in aere
volitans, praedam testudinem unguibus ferens, terramque respiciens, ut
illam super lapidem quempiam dimissam  frangeret, super Aeschinis
caput, quod propter calvitium aquilae lapis videbatur, eam cadere
permisit, et hoc vulnere vitam amisit. Huic autem diffortunio Julius
Caesar obviare volens, vel calvitiae deformitatem arte ornare,
impetravit a senatu, uti perpetua laurea. E contrario nunc dii mundi,
monarcha orbis Papa, et totius [ecclesiae] principes et ministri,
calvitium capitibus suis natura negante, arte rasuram inducunt in
demonstrationem eminentiae, et quanto altior status, tanto latior
calvities. O quantum optasset superbus ille Absolon se de calvatis, dum
palpitaret pendens, coma suspensus in quercu, 2 Reg. 18. Quantum autem
calvi Deo placeant, patet ex dura et (#206 A#) insolita puerorum
Jerichontaeorum calvum deridentium punitione. Ideo in via et in loco
illo, in quo illa derisio contigit, stetimus, et sanctitatem
dignitatemque calvorum accurate considerantes eos consequenter honorare
et nequaquam deridere decrevimus, propter eum, qui non nisi in monte
calvorum vel decalvatorum redimere humanum genus sua morte voluit.
Cujus mortis insignia in vertice et ancipite calvi praeferunt, qui iam
mortui sint mundo et vivant Christo. Caput enim eorum manifeste mortis
speciem, mortis figuram habet, et tamen ratione, circumspectione et
sensu plenum est, ita, ut calvis bonis et honestis dici possit illud
Colossenses 3.: mortui enim estis, et vita vestra abscondita est cum
Christo in gloria. Quasi diceretur eis: mortuis similes estis, et vita
vestra abscondita est cum Christo in gloria. Sed quam separati et
abstinentes a rebus hujus mundi deberent esse calvi, ostendit
Apostolus, Coloss. 2, dicens: si mortui estis cum Christo ab elementis
mundi, quid adhuc tamquam viventes in mundo decernitis, ne attigeritis
neque contrectaveritis omnia, quae sunt in interitum ipso usu? Magis
ergo maturitas, ingens et infatigabilis devotio et gaudiosa mortis
exspectatio debent lucere in calvo, ut dicatur sibi, iam non a malis
pueris sed a beatis angelis: ascende calve, ascende, inquam, calve ad
montem meritorum tuis bonis et jugibus actis comportatum, coagulatum et
impinguatum.  Ascende demum, calve, ad montem praemiorum et aeternorum
gaudiorum, et ibi erit tibi pro calvitie crispans crinis, sicut
peccatoribus erit pro crispanti crine calvitium. Esaiae 3.



         De transitu peregrinorum ad fontem Helizaei prophetae.

A loco derisionis[TR36] S. calvi consequenter ascendimus per rivum
accurrentis aquae et in quandam paludem profundam incidimus, quam cum
multa difficultate pertransivimus. Aliqui enim cum asellis in luto
infixi manebant et cum deturpatione omnium vestimentorum suorum vix
exibant, et qui laterales vias et singulares quaerebant, profundius
incidebant, et qui juxta arbusta pertransire contendebant, duplici
incommodo laborabant, quia profunde incidebant et in acutissimas spinas
veniebant; omnia enim virgulta sponte nata in istis terris sunt spinosa
acutissimis spinis, quarum tenuis punctio vulnus dolorosum infligit, ac
si spinae essent in aculeis venenatae. In transitu illius paludis veni
ego in spinas cum bestia mea, de quibus exire non poteram cum cappa
integra, sed multis foraminibus laceratus cum labore et anxietate
pertransivi; quia monachus in cappa non bene stat in spina et lappa.

Transgresso palude ascendimus ad latus rivi et ad quoddam molendinum
venimus, ubi aqua rotas impellit, nec erat alia via ulterius
ascendendi, nisi per ipsum molendinum. Ad quod cum venissemus, stabat
molitor cum suis famulis cum fustibus et cuspidibus ante fores contra
nos, et transitum prohibebant. Post multam autem verborum
concertationem ductores nostri vi domum irruperunt et pertranseundi
nobis viam fecerunt. Ex alia autem parte molendinae (#B#) adhuc altius
ascendimus et venimus ad locum umbrosum, arboribus et virgultis plenum,
per quorum medium magno impetu decurrebat aqua. Ibi ergo de asinis
descendimus[TR37] et sub frondibus ad decursum rivi conscendimus divisi
per societates, et ea, quae adhuc supererant in sacculis[TR38] nostris,
produximus et manducavimus et de aqua bibimus, quae inter saxa decidens
erat clara, viva, recens et sana. Ego autem cum producerem reliquias
sacculi mei, inveni omnia contrita in minutas partes et commixta,
panem, ova dura et caseum, quod mihi accidit, cum volutarer in palude
cum asino, ibi enim in agitationem venit saccus sub me, quod super eum
sedi, et ita omnia in minutissimas micas contrivi. Quia tamen famelicus
eram, sedi et ipsas micas commixtas manducavi cum delectatione; nam
animae esurienti etiam amara dulcia esse videntur, Job c. 6.: et ideo
quae prius dedignabatur tangere anima mea, nunc prae angustia cibi mei
facti sunt. Fateor, quae in domo non aspexissem, imo horruissem, nunc
contrectavi et manducavi sine nausea, et non nisi exiguitatem illarum
micarum dolui, et de modicitate querelam habui. Subvenerunt tamen mihi
fratres minores, qui nobiscum peregrinabantur, qui practicas sciunt et
de sufficienti sibi pane et etiam vino provisionem faciunt. Interea
nobis sic sedentibus venerunt ad nos de Jericho viri et mulieres, et
sportas magnas plenas uvis asportaverunt et panes, de quibus emimus, et
bonum prandium fecimus sine coctis cibis.

Refectis nobis pro modulo cibariorum et non desideriorum, locavimus nos
ad quiescendum, unusquisque in loco suae sessionis, et saxa removimus
illa, in quibus jacere non poteramus. Tota enim humus plena saxis erat
acutissimis, inter quae jacuimus, et quamvis lectus durus fuerit, locus
tamen aptus quieti erat, tam ex parte nostri, quam ex parte loci. Nos
enim eramus lassi et sobrii, et praeteritam noctem quasi insomnem
duxeramus laborantes et balneati in Jordane, et cum hoc tempus meridiei
affuit, quo homines somno deprimi solent. Locus vero fuit umbrosus et
ab aestu protectus, et cum hoc aqua impetuose labens per saxa sonitum
faciebat, quo dormitio in lasso provocatur; collidebantur etiam ex
flatu venti folia arborum et virgultorum, quo sono suavis redditur
somnus. Nam inter arbusta virentia et olentes frutices levi murmure
serpit clarissimus rivus, et ventus molli sibilo palmites agitans ad
quietem impulit lassos. Interea quidam peregrini parvo somno habito
surrexerunt et contra rivi decursum transierunt, ut irent ad locum, ubi
emanat de monte. Quibus occurrit quidam Sarracenus et eos cum lapidibus
fugavit et in locum suum ire coegit.



              Descriptio fontis Helizaei prophetae, qualis
                       fuerit et qualis nunc sit?

Fons, ex quo rivus fluit, dicitur fons Helizaei, cujus ortus non longe
erat a loco, in quo quievimus, quamvis ad eum accedere permissi non
fuimus. Eructuat enim de montis (#207 A#) crepidine; cum impetu
copiosas aquas emittit, quae de saltu descendunt [et] campestria circa
Jericho irrigant, a quibus defluens contra mare mortuum in illud
labitur. Porro aquae illius fontis ante tempora Helizaei erant semper
amarissimae, pestiferae, morbidae, steriles et mortiferae, sicut et
aqua maris mortui. Unde multis erat suspicio, quod per occultum
subterraneum gurgitem ascenderet aqua maris mortui usque huc et hic
erumpens iterum in suam originem reflueret. Sunt autem ab origine
illius fontis usque ad mare mortuum tria milliaria alemannica. Ante
Helizaeum nullo modo erat aqua illa potabilis, nec hominibus nec
bestiis, sed qui siti coactus bibere praesumsit, mox os, palatum,
lingua et guttur abominabili amaritudine inficiebatur, et si repente
sorbens imbibit, statim peste aut alio morbo mortifero inficiebatur, ad
quem mors sequebatur; sic et hodie aqua maris mortui facit. Insuper
mulier hac aqua utens sterilis prorsus reddebatur; et quae iam foetum
conceperat, ad gustum hujus aquae exstinguebatur. Sic et bestiis
similiter contigit. Terra aqua hac perfusa nihil virens producere
valuit, sed inutilis reddebatur, unde civitas Jericho multum gravabatur
hujus pessimae aquae decursu. Quodam autem tempore declinavit propheta
Helizaeus ad Jericho, quem viri Jericho cum honore et gaudio
susceperunt, et eo interrogante de statu civitatis dixerunt: ecce
habitatio hujus civitatis optima est, sed aquae ejus pessimae et
steriles. Hoc audiens propheta accepto vasculo pleno sale egressus est
ad fontis originem, et sal ipsum in aquam fudit, justam inde ad coelum
dexteram tendens fontique invergens blanda libamina ipsum quidem
precabatur, ut fluenta leniret ac  dulciores aquarum venas aperiret,
Deum vero ut foecundioribus auris flumina temperaret, orabat, tamque
ubertatem fructuum quam successionem prolis daret indigenis. Ad has
preces sanatae sunt aquae et dulciores caeteris aquis et fontibus
factae, et fons, qui ante erat causa orbitatis et famis, jam victus et
foecunditatis actor effectus est. Denique rigationis ejus tanta
potentia est, ut si attigerit modo terram, foecundior sit, quam terra
alia, in qua diu stetit aqua. Deinde qui ea largius abutuntur, exiguum
emolumentum habent, qui vero parcius, plurimum. Amplius etiam, quam
caeteri fontes, rigat, et LXX quidem stadiis in longum et XX in latum
planiciem permeat et amoenissimos hortos facit, quos pertransit, ut
patuit supra. Aestivo tempore frigescit, hieme calescit. Mulieres
steriles et bestiae infoecundae usu hujus aquae pro potu et balneo
foecundantur. Adeo salubris est et frugifer aquae hujus transitus, ut
qui divinum illum dixerit esse tractum, non aberrabit, ubi larga et
optima generantur, quae sunt carissima. Haec Josephus libr. II. de
bello Judaico cap. 8.

Distat autem fons ille ab Hierosolymis centum quinquaginta stadiis, et
a Jordane LX, totumque habet a Jerusalem desertum atque saxosum
spatium; ad Jordanem vero et mare mortuum littus humilius, aeque tamen
incultum et sterile, demtis his, quae fons ille benedictus (#B#)
irrigat, quae ut paradisus virent. De hac aqua bibimus, sicut vaccae
sine modo, quia ad eam ariditate confecti venimus et sitibundi, et nemo
laesus fuit. Hujus aquae et ejus sanationis facit mentionem ecclesia in
aquae benedictae consecratione etc.



            De periculoso ascensu in specum jejunii Christi
              et de ipsius specus et montis dispositione.

Quievimus igitur juxta fluenta praefati fontis ad horam et ultra et
exspectavimus remissionem fervoris solaris, medio tamen tempore,
fervore non obstante, laborem grandem subivimus, non quidem omnes, sed
qui volebant, et qui poterant; major tamen pars peregrinorum labori et
sequenti periculo se exposuit. Surreximus enim et refrigerativas umbras
dereliquimus et de amoenis virgultis exivimus ad intensissimos solis
fervores et sine via clivum alti montis ascendere conati sumus,
reptando sursum per rupes et saxa. In illo ascensu multi debilitati et
aestu nimio accensi manserunt, nec procedere potuerunt, sed spiritu
resumto descenderunt ad umbras. In processu venimus ad locum, in quo
aliqui peregrini sederunt, et mulieres sociae nostrae peregrinae, quae
hora quietis ascenderant, nec progredi poterant nec audebant. Quas dum
interrogaveramus, cur non procederent, responderunt, quod non pro toto
mundo auderent procedere propter viae periculum. Ibi enim oportebat
procedentem ad latus sinistrum ire super oram altissimi saltus, per
viam adeo arctam, quod per eam nemo ire poterat, nisi eundo
lateraliter, quia transitus ille erat ad latus parietis petrae, ita,
quod ab una parte est profundissima vallis, ab alia vero est erectus et
altus paries rupis, ad quem transiens se vertere necesse est, ne ex
aspectu profunditatis horresceret, et ut ambabus manibus se ad parietem
teneret et reperto tenaculo ad pedes respectum haberet, ut videret, ubi
pedem post pedem et manum post manum locaret. Si enim semel duntaxat
pes positus a loco moveretur vel lubricitaret, non nisi casus et
praecipitatio in vallem sequeretur, quia a tergo vallis est, et ante
faciem paries petrae in altum protensae, et sub pedibus via arcta et
inaequalis, et nonnumquam per medium scissa ex ruptura petrae, per quas
scissuras in profundissimas et tenebrosas voragines est respectus.

Si transiens ad vallem respicit, mox inspecto praecipitio alto
contremiscit; si vero parietem, cui adhaeret, inspicit, superpendentes
moles pavescit. Animo ergo confortato artam illam viam adgressi sumus
eamque non sine timore pertransivimus. Et deinde ad ascensum valde
periculosum venimus, sub quo multi milites timentes stabant, qui
ascendere trepidabant, quia casus in illo ascensu et lubricitatio pedis
parvula mors fuisset; non enim erat alius ascendendi modus, nisi
manibus et pedibus loca quaerere, ubi ea posset figere. Et cum superius
venissemus, ad introitum cujusdam speluncae venimus; ibi stabat unus
paganus Arabs cum fuste (#208 A#) et nullum intromisit, nisi daret sibi
marcetum venetianum, quo soluto ingressi specum sumus, in quo specu
creditur Dominus Jesus XL diebus et noctibus jejunasse, ut tradunt
Evangelistae Matth. c. IV., Marc. c. 1. et Luc. cap. IV. Cantavimus
autem ibi: ductus est Jesus etc. cum aliis signatis in processionali
terrae sanctae. Et his peractis in orationem nos prostravimus et
indulgentias plenariae remissionis accepimus (††), et diutius in hac
sanctissima spelunca contemplationi et sacrae collocutioni institimus.
Sic quidem in ea Salvator noster solitarius manet, jejunat, orat,
vigilat, in terra nuda jacet et dormit, humiliter et pacifice cum
bestiis degit, cum diabolo pugnat, scripturas ruminat, angelorum
ministerio gaudet. O quam sancta solitudo! Ad quam Spiritus Sanctus
filium Dei induxit, quam Dominus Jesus sua inhabitatione sanctificavit,
quam suo dignissimo jejunio nobilitavit et aliis mirificis virtutum
exemplis glorificavit, in qua callidissimi inimici humani generis dolos
detexit, tentatis ab eo modum vincendi tradidit. Unde specus hic potius
dicendus est virtutum schola quam deserti caverna. Contemplatione
peracta ad loci sacri considerationem processimus curiosius
perlustrantes cavernam. Est enim spelunca satis magna in petra, non
arte humana excisa, sed a creatore in principio forata, ab una parte
lumen incidens desuper per aperturam habens, et fuit olim a Christianis
in capellam consecrata, et duo altaria in ea et picturae in parietibus,
quae adhuc videntur. Per foramen autem, per quod lumen immittitur, est
transitus sursum ad montis cacumen per abruptissimas petras, qui
transitus est nimis periculosus. Per hunc transitum duxit diabolus
Dominum Jesum in montis cacumen, et ostendit ei ibi omnia regna mundi,
ut patebit. Ego quidem in ipsam fenestram ascendi, sed procedere ad
ascensum ausus non fui, imo aspiciendo profunditatem voraginis et
altitudinem protensae rupis horrorem habui. Stabant autem alii
peregrini et videbant; si exivissem, multi me secuti fuissent. Cunctis
ergo visis, quae erant in ista spelunca sancta, eadem cautela et timore
exivimus, et alibi per rupes ascendimus in alia antra. Sunt enim
undique per circuitum speluncae in rupibus, et sub petris antra, et in
saxosis parietibus cavernae, partim naturaliter, partim artificialiter
factae, in quibus olim degebant Sancti christiani, totus enim mons
repletus erat viris religiosis, qui cum Domino ibi in poenitentiali
castigatione vivebant. Evagatus sum in utraque mea peregrinatione in
hoc sacro monte et inveni multas cellulas, saxis durissimis incisas, et
in abruptissimis petris speluncas, et in periculosis saltibus cavernas,
in quibus vidi horrenda sanctorum monachorum habitacula et deprehendi
in illis cavernis loca distincta pro oratione, pro dormitione, pro
cibariorum praeparatione, pro rerum necessariarum conservatione, et in
parietibus foramina quadrata pro librorum repositione. In oppositis
saltibus vidi cavernas, ad quas nemo potest venire nisi venatores
caprearum et ferarum, in quibus monachi olim habitavere, et per
occultos meatus (#B#) intrabant et exibant, et viam omnibus celabant,
ut non inquietarentur per frequentias hominum, Sed, heu! omnes hae
cavernae et cellulae sunt jam vacuae et ferarum foveae. Non sunt multi
elapsi anni, quod adhuc conventus monachorum orientalium ibi habitavit,
quos quidam dominus Gazarae, Sarracenus, inde expulit et viam ad specum
destruxit, ita, quod nemo adire potuit. Sed Soldanus per Christianos
interpellatus viam reparavit hoc modo, sicut hodie stat. Ad haec
montana conscenderunt duo exploratores, quos Josua in Jericho miserat,
et in speluncis illis latuerunt juxta consilium Raab meretricis, ut
habetur Josuae 2.



       De ascensu alterius montis et difficultatibus ibi habitis.

Perlustratis habitaculis et cavernis Sanctorum optavimus nos esse
consequenter in summitate montis, ad quam longa via sursum erat per
eminentes rupes, et adeo asper et praeceps ascensus ille nobis
videbatur, quod nemo sperabat se posse ascendere. Quidam autem erat
nobiscum, qui alias etiam ascenderat, qui dixit nobis, quod non
possemus in illa parte ad cacumen venire, sed si vellemus ascendere,
oporteret nos quasi totaliter descendere, et in montis radice contra
aquilonem gyrare, et ab eodem latere possemus sine periculo praecipitii
ascendere, sed non sine grandi labore et sudore. Descendimus ergo paene
usque ad locum, in quo exercitum dimiseramus, et ibi stetimus et
deliberavimus, an gyrare montem et ascendere vellemus, non enim
habuimus nobiscum ductorem, qui nobis verum ascendendi locum
ostenderet. Casu autem transivit in clivo montis supra nos
grandiusculus Sarracenus, quem ad nos vocavimus et unum madinum ei
dedimus, ut nos in montis cacumen duceret. Juvenis ergo accepto argento
ad locum ascensionis ire coepit, et nos sequebamur eum, quod ut
viderunt nostri ductores, egressi de umbra magnis vocibus clamarunt
prohibentes nobis ascensum, dicentes, se iam velle a loco recedere. Sed
et peregrini reliqui, qui in umbra remanserant, stabant et nos revocare
conabantur et instare recessum simulabant. Sed nos juvenem secuti sumus
et clamores eorum non advertimus, imo male contenti fuimus de
clamoribus fratrum nostrorum peregrinorum. Audivi ab uno de militibus,
qui nobiscum erant, qui dixit: et, si non vererer Sarracenos, quorum
furorem timeo, ad peregrinos post nos clamantes me verterem eisque mala
verba dicerem; quod si adhuc perseverantes clamarent, nuda posteriora
eis ostenderem. Hoc dicens magnum inter nos risum concitavit. Interea
elongati sumus ab eis, ita, quod clamores eorum audire non poteramus.
Vidimus tamen eos ascendere equos et asinos, ac si recedere vellent
sine nobis, vidimus etiam quosdam peregrinos post nos currere, qui
obdurationem nostram videntes spreto clamore Sarracenorum nobiscum
manserunt. Processimus ergo et ab aspectu exercitus venimus ad locum,
ubi ascensus montis incipiebat, et sequentes exspectavimus, ut omnes
simul essemus. Incepimus ergo ascendere per clivum altum. Porro unus de
peregrinis contra montem genua flexit, et Deo invocato (#209 A#) sic
flexis genibus ascendere incoepit erecto corpore et extensis brachiis
in modum crucis et ita per totum horridum et  asperrimum clivum
ascendit, quod nec pedibus nec manibus se juvabat, sed quando
necessitas eum coegit, cubitis innitebatur, ita, quod manus ad sui
supertractationem non apposuit, nisi aliter non esset possibile eum
ultra procedere, sicut quandoque in praecipitiis. Quantum laborem et
cruciatum hic peregrinus habuerit in illo ascensu, testabatur motus
vehemens de uno latere in aliud, dum passus genibus faceret. Si enim
passum sinistro genu fecit, in latus sinistrum totaliter inclinabatur;
si dextro, in dextrum; et inter hoc frequenter vel in latera ruebat vel
pronus in faciem cadebat, et fractis caligis in parte genuum rumpebatur
etiam pellis, et sanguine vestigia sua signabat singula. Manicae circa
cubitos ruptae erant et brachia vulnerata, facies tumefacta, et tota
hominis illius species immutata fuit. Ecce etiam quod nos reptando
manibus et pedibus difficulter ascendimus, ille geniculando et
cubiculando ascendit, viriliter pro nihilo ducens cruciatum; nam
poenitentia sancta amara facit dulcia, difficilia levia, dura mollia.
Quis quaeso non moveretur ad pietatem videns illius boni et probi
peregrini exercitium arduum, difficile, virtuosum? Quem non poeniteret
peccati, videns peccatorum tam duram punitionem? Ascendimus igitur in
altum et vidimus supra nos cacumen longe distans, ad quod altis et
brevibus et crebris respirationibus anhelavimus, putantes ibi finem
esse ascensionis. Sed dum cum labore hoc cacumen attigissemus, tunc
apparuit aliud altum cacumen in altum super omnia montana se tollens,
et quamvis jam altiores essemus cunctis montibus per circuitum, ab illa
tamen altitudine consurgebat alius mons rotundus, qui ab inferiori
latior successive ad superiora acuebatur, et quanto altior, tanto magis
praeceps erat et asperior, utpote acutissimis scopulis undique
vestitus, sed et ipse mons totus quaedam limpidissima petra est, a qua
scopuli et acuta saxa consurgunt. Fortificavimus ergo nos invicem, et
ipsum montem sanctum aggressi sumus et usque in cacumen pervenimus, et
illi, qui primi superius fuerunt, sequentibus manum porrexerunt sursum
eos de scopulis ad se trahentes. Omnes autem simul praefatum peregrinum
exspectavimus, eumque ad nos traximus debilem et paene exanimem. Ad
medium autem cacuminis perreximus, et ibi ad murum capellae nos
locavimus ad umbram pro respiratione, antequam ad orationem
procederemus. Valde enim attenuati et debilitati fueramus per illum
laboriosissimum ascensum, et nimio calore incensi, unde, dum aliqui
peregrini sedentes respirarent, corruerunt in terram aestuantes; aliqui
vix anhelatum habere poterant; caeteri sedebant et cum pileis ac
vestibus auram contra vultus suos concitabant. Porro magnos labores et
anxios habuimus cum quodam peregrino, cujus conditiones et statum
manifestare nolo piis respectibus. Hic peregrinus jacuit in monte quasi
mortuus et nec sensum nec rationis usum habebat et omnino exanimis
inter manus nostras trahebatur. Quidam autem frater Ordinis
Praedicatorum de Florentia eum  refovit et refocillavit, quia secum
ferebat hujusmodi confortantia. Et credo omnino, si frater ille non
fuisset, in monte mortuus fuisset peregrinus ille. De illo peregrino
sic deficiente hoc secretum manifestare volo (#B#) pro nostra
aedificatione. Hic peregrinus erat de transmarinis partibus, sacerdos
et religiosus suae regulae observantialis. In exitu autem suo, quando
inchoavit hanc peregrinationem sanctam, vestivit se ad nudam carnem
ferrea lorica, quam per totum iter numquam exuit, et nocte dieque eam
occulte sub vestibus peregrinalibus portavit per mare, per terram, in
calore et frigore, et hoc modis omnibus nitebatur occultare, sed non
potuit. Haec et similia inter peregrinos considerata faciunt ipsam
peregrinationem magis devotam, quam quaecunque loca, exempla enim plus
movent, quam verba, et verba multo plus movent, quam loca. Aestimant
boni et simplices Christiani, quod si essent in locis, ubi Dominus
Jesus opera redemtionis nostrae exercuit, quod velint ibi magnam
devotionem haurire. Quibus pro vero dico, quod cogitatio et locutionis
auditio de illis locis plus afficit, quam ipsa inspectio vel
deosculatio. Et nisi peregrinus habeat aliqua devotionis exempla viva
ante se, locus parum facit ad rem verae devotionis. Illi enim fletus et
singultus, qui fluunt circa loca sancta, ut in plurimum contingunt ex
eo, quod uno flente alter non potest se continere, et ita quandoque
omnes simul lamentantur, vel aliqui artem habent concitandi se ad
fletum, etiam in rebus non divinis. Et tales in illis locis multas
inutiles lacrymas fundunt et ferme in omnibus locis ululatum faciunt,
non quod locus ille efficax sit, quamvis et ipsa loca devota sint, sed
earum facilitas. De hoc habeo nullum dubium, si X boni Christiani
essent mecum in cella nostra Ulmae, qui haberent desiderium[TR39]
videndi terram sanctam et loca Domini Jesu, ego locutionibus meis de
illis locis amplius vellem eos accendere et movere, ac si actu
prostrati in ipsis locis sanctis jacerent etc. Haec ad hoc propositum,
quia in illo monte valde devoti fuimus, quia opus difficile fecimus et
exempla magnarum virtutum vidimus. Postquam ergo refocillati spiritum
resumsimus, omnes pariter surreximus, et Officium in processionali
signatum cantavimus cum collectis et devotissime prostrati Deum
adoravimus et latriam Domino Jesu debitam exhibuimus in contumeliam
illius arrogantissimi sathanae, qui in hoc loco ausus fuit suum et
omnium creatorem tentare, et inducere falsis promissionibus, ut
procidens se adoraret, ostendens ei in momento temporis, ut dicitur
Lucae 4., omnia regna mundi et gloriam eorum dicens: haec omnia mea
sunt, at tibi ea do, si cadens adoraveris me. In hoc indulgentias
plenariae remissionis habuimus (††).



               De regionibus, quas vidimus in illo monte.

Orationibus finitis ecce adhuc una turma militum peregrinorum adscendit
ad nos, et dixerunt, si nos non ascendissemus, dudum a loco
recessissent. Fuimus autem ex adventu eorum hilariores effecti, quia,
si sine nobis recessissent, profecto male stetissemus. Elevavimus autem
oculos nostros, et longe lateque per terram circumspeximus, et ad
oculum vidimus, verum esse, quod Matth. IV. dicitur, quod mons ille sit
excelsus valde. Non enim Evangelista valde diceret, nisi mons
excellenter altus esset. Ad omnem autem plagam vidimus loca frequenter
in Scriptura nominata (#210 A#). Nam ad orientem vidimus montana
Arabiae alta valde, quae per longum tractum ab aquilone in meridiem
vergunt. Ex eisdem montanis consurgit mons Nebo, Phasca et Abyrim, in
quo Moyses terram sanctam contemplabatur, quem diserte super omnes
praecellentem vidimus. Montem etiam Galaath et terram Galaath, quae
data est tribui Ruben, Gad et dimidiae tribus Manasse, terram et
campestria Moab et Ammon usque ad petram deserti trans Jordanem, haec
omnia, licet a longe, ante oculos habuimus, et Esebon et Basan. In
parte autem nostra Iordanis vidimus campum magnum Iericho, et alveum
Iordanis cum suis solitudinibus, et mare mortuum. Ad meridiem vidimus
supra mare mortuum vastam solitudinem beati Ieronymi, montes Enggadi,
montem Loth, et desertum Tecuae, et Idumaeae montes.

Ad aquilonem vero vidimus montes Armeniae, Libanon, Antilibanon, montem
Hermon, et montes Galilaeae, Thabor, Carmeli, Gelboae etc.

Ad occidentem autem vidimus montes Israel, in quibus et fuimus. Montes
vero circumstantes Ierusalem videre non poteramus, quia altiores nobis
erant, et in accubitu montis Oliveti sunt montes et desertum
Quarentanae. Omnia ante dicta loca etiam in monte Engadi magis
determinate vidimus, de quo monte et aliis vide fol. 283 B.

Porro sub monte, in quo eramus, est Iericho, a quo ad austrum
declinando est Haji. Ad occidentem vero est Bethel, quaedam nominata
civitas, ubi Iacob scalam in somnis vidit, et hodie monstratur ibi
lapis, quem capiti suo suppositum habuit, quando scalam vidit, eumque
evigilans oleo inunxit. Dicunt Hebraei, quod Iacob dormire volens tres
coacervavit lapides supponens capiti, quia dicit textus, accepit de
lapidibus regionis, et dum evigilaret post visionem scalae, fuit ex
tribus lapidibus unus lapis factus, ideo dicit textus, erexit lapidem
etc. Ibi Ieroboam rex Israel posuit unum de vitulis aureis, ne populus
ascenderet in Ierusalem. De scala Iacob habetur Genes. 28. De vitulo
aureo 3 Reg. 12. Deinde convertimus nos ad ipsius montis
considerationem, qui est valde excelsus; sed quia consurgit a
campestribus montes contra occidentem ei incumbunt et sunt eo altiores.
Et totus mons est saxosus, durus, sterilis, praeceps, in cujus
summitate stetit una capella, quae est modo destructa, cujus muri et
ruinae hodie patent, et videtur ibi fuisse olim monasterium. Et tantum
de illo.



      De regressu peregrinorum contra civitatem sanctam Jerusalem.

Igitur cum per horam in sancto monte fuissemus, paravimus nos ad
descensum. Quidam autem juvenes milites nos praecesserunt per saltus et
cursus descendentes, nos vero mature sequebamur per scopulos et rupes,
per saltus et clivos. Cum in descensu supra praecipitium quoddam satis
altum venissemus, audivimus in crepidine montis sub principio clamores
et tumultus contendentium et litigantium et irascentium lingua arabica
et teutonica. Audivimus inter haec quendam inclamantem latrocinium
verbis teutonicis (#B#) Mordjo, Mordjo. His auditis statim intelleximus
, milites illos, qui ante nos descenderant, esse in tribulatione, et
festine per saltum cecidimus et per praecipitium nos submisimus et
usque ad locum certaminis venimus. Stabant autem quinque peregrini
nobiles in una crepidine et montis concavitate, habentes lapides in
manibus, parati ad jactandum, et quatuor Arabes stabant ante crepidinem
etiam cum lapidibus et collitigabant, quia Arabes petebant ab eis
pecuniam pro pedagio, quam illi dare nolebant. Nos autem tamquam
mediatores in medio stetimus, ne lapides contra se mitterent, quia, si
hoc factum fuisset, omnes peregrini tamquam salvi conductus fractores
habiti fuissent, et in tribulationem magnam venissemus. Vix autem
nostros socios induximus, quod lapides deponerent; postulabant etiam a
nobis pecuniam, sed diximus eis, quod ibi nihil vellemus solvere, sed
in exercitu coram ductoribus nostris. Et ita eduximus fratres nostros
de caverna, et eripuimus eos de manibus Arabum. Si autem fortiores
nobis fuissent, nullatenus nos cum pace dimisissent, nam quinque nostri
peregrini devorassent istos quatuor Arabes, si se defendere voluissent.
Cumque sic ab Arabibus illis descenderemus, minabantur nobis quod se
vindicare vellent de nobis, sicut et fecerunt, ut patebit. Venimus ergo
ad exercitum ad umbram et ad aquam, emimus panem et uvas et collationem
fecimus. Arabes autem praefati convocatis ad se complicibus suis cum
lanceis et armis locaverunt se e regione in medium, per quod transituri
eramus. Cum ergo sol occasum peteret, et fervor ejus remissus esset,
consurreximus de loco illo et asinis ascensis in campum processimus.
Occurrerunt autem Arabes nobis et transitum prohibuerunt, quousque
pedagium pro transitu in montem eis solveretur, et pro temerata
resistentia peregrinorum eis etiam satisfieret. Dicunt enim Arabes, se
esse dominos omnium solitudinum et desertorum, et ideo de salvo
conductu non curant, sed pedagia a transeuntibus per eremos exigunt.
Post longam ergo disceptationem coëgerunt Sarraceni ductores nostri
ipsos patronos ad dandum octo ducatos ipsis Arabibus pro pedagio montis
et pro violentia, quia peregrini lapides contra eos levaverant et ab
eis vi recesserant. Hanc pecuniam patroni dabant cum maxima
indignatione et nobis maledicebant, volentes scire, qui fuissent in
isto facto peccantes, sed nullus voluit eis dicere, quia, si scivissent
illos peregrinos, nova exactione pecuniae mulctassent. Expediti ergo et
dimissi per Arabes descendimus contra Jericho, eam tamen ad sinistram
dimisimus, et contra austrum ad radicem montium processimus, ut ad
regiam viam, per quam de Jerusalem descenderamus, veniremus. Supra
Jericho autem ad publicam stratam venimus ad unam testudinatam
domunculam in modum capellae, et ibi est locus, in quo Dominus Jesus
duos coecos illuminavit, ut habetur Matthaei 20. (#211 A#), quorum unus
erat notus multis, et dicebatur Bar Thimaeus, filius Thimaei, quem
solum nominat Marcus cap. X. In hoc loco de asinis cecidimus et Domini
Jesu vestigia deosculati sumus, et indulgentias percepimus (†). Ab illo
loco ad ascensum montanorum venimus, quae sunt montana deserti Adammim.
In eo enim erat quondam villa sita, cujus ruinas vidimus, nomine
Adammim, i. e. ascensus rubentium, propter sanguinem, qui illic crebro
a latronibus fundebatur, et ab illo castello totum desertum illud a
Iericho sursum usque ad Bethaniam dicitur Adammim, et ad auxilium
viatorum hujus sanguinarii et cruenti loci fuit castellum ibi
aedificatum, praedictum Adammim. De hoc loco habetur Josuae 18. Dominus
quoque in parabola hominis descendentis a Jerusalem in Iericho
recordatur hujus insecurissimae viae de homine spoliato et sauciato,
Lucae X. Unde hodie Teutonici castellum praedictum et desertum nominant
Rotbach, quasi rivus sanguinis.  Ascendunt enim Arabes miseri et
latitant in illo deserto juxta viam et spoliant transeuntes, nec audent
Sarraceni nisi bene associati descendere vel ascendere. Cum ergo
desertum Adammin ascenderemus, sine intermissione agitabant et
stimulabant nos ductores nostri ad celerem processum, quod quidem in
peregrinatione mea secunda leve fuit omnibus. Sed in prima quantam
sustinentiam habuerimus per illam viam non facile dixerim. Audeo
dicere, quod in me ipso et in aliis sociis meis majores miserias et
defectiones expertus sum in peregrinatione Jordanis tantum in prima mea
pereginatione, quam in omnibus viis secundae peregrinationis. Igitur in
tenebris venimus ad saltus et clivos praecipites et in ascensum
praecipitiorum cogebant nos de asinis descendere, et pedestres ire, et
vix poteramus spirare prae inedia. Vidi multos peregrinos in asinis
sedentes, qui non poterant prae debilitate frenum aselli tenere, unde
aliqui de asinis cadebant et dimissis asinis in terra jacebant, quos
tamen Sarraceni cum indignatione procedere cogebant. Laborem illius
itineris intolerabilem reddebat noctis caligo et periculum
praecipitiorum et debilitas perigrinorum et importuna stimulatio
Sarracenorum; sicut enim aurigae ducentes gravia pondera in curribus
per praecipitia et clivos montium altos continuis clamoribus et
verberibus bestias minantur et stimulant, sic nostri ductores sine
intermissione nos et bestias nostras stimulabant per vias
periculosissimas, in quibus casus bestiae mors et praecipitatio fuisset
hominis. Adeo durus et gravis erat labor ille, quod si quis cum lumine
peregrinorum facies contemplatus fuisset, madentes maxillas prae
lacrimis vidisset et oculos prae fletu rubentes eorum, qui in nostris
partibus auro, argento et gemmis ornantur. Audivi in illa nocte
gementes et flentes et quosdam orantes, nonnullos vero maledicentes
sibi ipsis, viae, terrae, militiae suae et Sarracenis. Alios vero
audivi pro sui excitatione mussitantes in se ipsis. Sed in his omnibus
comperegrinae et sociae nostrae annosae vetulae antecedebant nos,
praeripientes loca militum, et nec gemebant, nec (#B#) conquerebantur
de labore, sed fortiores viris et militibus audaciores primae in acie
procedebant. Magnam verecundiam faciebant nobis istae vetulae sua
infatigabilitate, unde quidam miles dixit mihi: ecce, frater, non credo
has vetulas esse foeminas, sed daemones sunt, mulieres enim, praesertim
annosae, sunt fragiles, tenerae et delicatae, istae autem sunt ferreae,
cunctis militibus fortiores. Optabam Salomonem affuisse in nostro
exercitu, et invenisset non unam, sed plures mulieres fortes. Suo
namque tempore statuit pretium unius mulieris fortis de ultimis finibus
mundi, ut habetur Prov. 21., sed non unam invenit, unde Eccles. VII.
dixit: virum fortem unum ex mille reperi, mulieres ex omnibus non
inveni. Si autem fuisset in nostro exercitu, non invenisset unum virum
fortem, omnes erant fracti laboribus, et extenuati inedia, nulla vero
mulier erat infirma, nulla suspirabat, nulla prae labore gemebat. Sed
unde fragilibus fortitudo, mulieribus robur, nisi ab eo, qui infirma
mundi eligit, ut confundat fortia, qui praetulit eas viris, ne quis
glorietur de sexu, de fortitudine, pulchritudine, juventute et de
nobilitate. Siquidem nec ipsae erant viri, nec fortes, nec pulchrae,
nec nobiles, et tamen omnes labores peregerunt sine defectu, per quos
militia acquiritur. Et in hoc confudit Deus superbiam illorum militum,
qui eas dedignabantur habere socias, et qui perditionem unius illarum
parvi pendit in solitudine Jordanis, ut patet supra fol. 201 A. Et ibi
quaere plura de his. Sed rideas forsan, et muliercularum deliramenta
subsannes! Ad haec Jeronymus contra Vigilantium: non, inquit, erubesco
earum fidem, quae primae viderunt Dominum resurgentem, quae mittuntur
ad Apostolos, quae in matre Domini Salvatoris sanctis Apostolis
commendantur. Ut quid autem praeconio illarum vetularum tantum immoror!
Sufficiat ergo ad praesens.

Igitur circa medium noctis post fatigas multas et altum ascensum
venimus ad fontem de saltu emanantem, qui, ut opinor Josuae 18, fons
solis nominatur, ex eo forte, quod contra solis ortum stat et solis
radiis percussus calescit. Vel forte Spiritu Sancto praeordinante sic
dictus est fons ille, quia sol justitiae, Christus, Deus noster, ex eo
crebrius bibisse creditur, quia multotiens per illam viam descendit et
ascendit. Juxta hunc fontem jusserunt nos ductores nostri descendere,
quo audito prae gaudio non descendimus, sed de bestiis cecidimus. Est
etiam circa fontem domus antiqua et destructa, de qua quatuor muri
tantum manserunt, quae olim diversorium erat sive hospitium, et dicitur
domus Rubea, etiam a deserti nomine Adammim. Hanc domum ingressi sumus
et accensis luminibus locum aptavimus removentes hominum et bestiarum
stercora, quibus erat repleta, et lapides aptavimus pro sessione et
dormitione.

Cumque locum purgavissemus, consedimus et reliquias ultimas de sacculis
produximus et manducavimus. Major tamen pars prae lassitudine statim,
ut de asinis descenderunt, in terram se projecerunt, et nec comedere
nec bibere nec loqui poterant, sed quiescere optabant. Circa fontem
autem erat tumultuosa compressio tam hominum quam bestiarum pro aqua,
pro qua etiam infirmi clamabant, quia omnes eramus sitibundi et fluxus
fontis exiguus, et multa litigia fuerunt ibi exorta inter nos et
Sarracenos, quia ipsi stabant ante cannam et sicut vaccae bibebant, at
nobis dare locum nolebant. Finita autem qualicumque commestione et
potatione lumina exstinximus (#212 A#) omnia et dormire incepimus in
humo super lapides et magno ac gravi sopore oppressi sumus. Sicut enim
esuries dicitur bonus cocus, quia omnem cibum bene sapere facit; sic
labor dicitur esse bonus lectus, quia omnem locum dormitioni et quieti
facit aptum. Fuit enim periculosum dormire in loco isto, primo propter
murum ruinosum, de quo lapides resoluti a caemento dependebant super
capita nostra, ruinam minantes; secundo propter serpentes et
scorpiones, qui in antiquis muris et sub lapidibus latitant, praecipue
in locis, ubi aqua prope est; tertio propter pediculos ovium, asinorum
et aliarum bestiarum, et praecipue propter quosdam vermiculos, quos
nominant pediculos Pharaonis, quorum multitudo in humo deserti
decurrit, ut patebit fol. 247, qui etiam hic in terra serpebant; quarto
propter duritiem stratus; et quinto propter fures Sarracenos, qui
comitabantur nobiscum. His tamen omnibus non obstantibus omnibus curis
remotis fortissime dormivimus. Dixerunt autem nobis ductores nostri,
quod ante diluculum vellent nos excitare; sed aliter accidit, quia et
ipsi fessi erant, sicut nos, quamvis non tantum laboraverint, et tam
ipsi quam nos dormivimus usque ad ascensum solis. Juxta hunc fontem
refocillatus fuit David, cum lassus venisset de Jerusalem cum suis, ut
dicitur 2 Reg. 17.



      De progressu peregrinorum et ascensu eorum contra Jerusalem.

Vicesima prima die, quae est Praxedis Virginis, orto sole, qui jam
cacumina et rupium prominentia culmina aureo splendore perfuderat,
inceperunt Sarraceni impatienter magnis clamoribus excitare nos: aliqui
clamabant in eorum lingua[TR40] roy, roy; aliqui trica, trica; aliqui
cabalca, cabalca; aliqui in nostra lingua, cujus aliqua verba
didicerant, clamabant uff, uff, rita, rita, quod etiam praecedentia
signant.[TR41] Surreximus ergo et elevatis oculis solis lumen vidimus
in altis culminibus, eramus enim in profundo et undique montibus
scopulosis cincti fuimus. Bene autem ex quiete confortati fuimus et
refocillati, et aquam hausimus in flascos nostros de fonte Salvatoris,
et a loco recessimus trahentes asinos ad manus, quia declivus praeceps
ibi erat ad longum spatium sursum, nec in bestiis sedentes manere
poteramus et incepimus mane sudare adhuc absente solis fervore. Interea
ad quandam petram venimus, quae stabat ut clibanus ad latus, de qua
dicunt, quod sit thaben Boen, i. e. lapis Boen, filii Ruben, qui facit
terminum terrae filiorum Juda, secundum Hieronymum de distantiis
locorum. De quo lapide habetur Josuae c. 18. Ex quo tamen textu
videtur, quod magis inferius ultra castellum Adammin sit lapis iste.
Sed parum refert, sive sit ille vel alius, nos antiquam rei memoriam
ibi mirati sumus.



   De loco annuntiationis beatae Virginis ipsi Joachim[TR42] factae.

Boen lapidem posttergavimus et in ascensu clivi vidimus in dextro
latere domum vetustam inter scopulos et arbusta, quae in eo loco stat,
in quo pastores Joachim, patris beatissimae Mariae Virginis, greges
pascebant, (#B#) ad quos ipse Joachim confugit, quando opprobrium
sterilitatis sibi fuit publice objectum et munera ejus de altari
abjecta in templo, et ibi in tristitia degit, Deum devotis precibus
pulsans, ut sibi misereatur et patientiam ei dare dignaretur. Quodam
autem die, cum devotius et ardentius oraret, ecce angelus Gabriel cum
immenso lumine oranti astitit, quem ille, ut vidit, obstupuit et
turbatus fuit, cui angelus: noli timere, Joachim, quia exaudita oratio
tua, et lacrymae tuae adscenderunt ante Deum, et ecce, Anna uxor tua
pariet tibi filiam, et vocabis nomen ejus Maria, et Spiritu Sancto
replebitur adhuc ex utero matris suae. Haec erit major excelsior
omnibus mulieribus, et virgo in perpetuum manebit, et nihilo minus
filium altissimi concipiet et generabit et mater filii Dei vocabitur.
Et hoc tibi erit signum: dum veneris ad Jerusalem et per auream portam
ingredi volueris, Annam uxorem tuam obviam habebis, quae in tuo aspectu
jucundabitur corde. Et his dictis disparuit angelus. In hoc ergo loco
prostrati adoravimus, et indulgentias recepimus (†). Porro quidam
peregrinus inter collocutiones circa hunc locum hoc problema adduxit:
ecce, inquit, facimus festum de Sancta Anna, et non de S. Joachimo, qui
tamen aeque sanctus fuisse, ut Anna, deprehenditur ex illa legenda. Hoc
problema quidam solvere conati sunt inducentes mirabiles errores de
conceptione beatae Virginis; dicentes, eam ideo fuisse non in originali
peccato conceptam, quia antequam Joachim et Anna[TR43] convenirent sub
aurea porta, inventa est in utero habens de Spiritu S. Alii dicebant,
quod solo osculo Joachim conceperit sine virili semine Anna. Et multae
inconvenientiae fuerunt inductae ab eis, qui caussas assignare
contendebant, quare Annae festum potius quam Joachim celebraretur.



              De Bacurim, ubi Semei maledixit David regem.

Ulterius ascendimus et per latus clivi montis Bahurim processimus, in
quo quondam fuit castrum, Baurim nomine, de quo habetur 2 Reg. 16.
Aliqui libri habent Bahurim. Via vero regia sub castro descenderat.
Stetimus ergo ibi et factum memoria dignissimum consideravimus.
Siquidem rex David pulsus de Jerusalem cum omni suo exercitu a suo
filio Absalon cum ad hunc locum venisset, egressus est de castris
quidam Semei dictus et stetit regemque et universos servos ejus
maledixit et lapides contra eos misit et terram in eos deorsum sparsit.
Cum eum quidam interficere vellet, prohibuit David nolens, quod sibi
pro illa injuria quidquam mali fieret hac vice. Mirabamur sancti illius
regis patientiam et miseriam, et nobis ipsis indignabamur, qui ad
unicum et leve verbum movemur contra proximos ad ultionem capiendam.
Ecce enim, hic rex David nudis pedibus transit cooperto capite, flens,
et omnes servi ejus cum eo amaricati, fugati de propriis domibus, et
servus unus, miles, accurrit et maledicit, lapides contra regem mittit,
terram contra eum spargit et maledictiones ingeminat et crimen laesae
majestatis utique puniendum committit. Ad haec tamen omnia rex mitis
non irascitur, non commovetur, humiliter pertransit et commotos
compescit, dicens: dimitte eum, ut maledicat nunc juxta praeceptum
Domini, si forte respiciat Dominus afflictionem meam et reddat mihi
bonum pro maledictione hac hodierna. In tota serie sacrae Scripturae
vix ita lamentabilis textus habetur, sicut ille de emigratione David et
de patientia ejus in sua maledictione (#213 A#). Cum enim homo textum
illum scit et locum hunc pertransit, a lacrimis vix se cohibere valet
recogitans tantam pietatem. O quantum in hoc loco flevisset beatus
Gregorius, cum eum legamus flevisse in foro Trajani imperatoris propter
misericordiam, quam ibi cuidam viduae se petenti praestitam legerat!
Incomparabiliter major misericordia est, misereri injurianti et
maledicenti, quam petenti et benedicenti. Ab hoc loco David usque ad
fontem solis descendit, et lassus juxta eum quievit. Nos vero a loco
ulterius sursum ascendimus, et montem Oliveti a longe vidimus cum
ecclesia ascensionis Domini in ejus cacumine locata, in cujus aspectu
gavisi sumus videntes, nos prope esse Jerusalem.



                  De planitie ante castellum Bethania.

Rursum consequenter processimus et in planitiem quandam venimus, a qua
consurgit mons Oliveti ab una et mons offensionis ab alia parte, In hac
planitie finitur desertum Adammin, nam ab ea deorsum usque ad Jordanem
est vasta solitudo, demto circulo, quem irrigat fons Helizaei; sed ab
ea contra montem Oliveti, in cujus accubitu est sita, horti et pomaria
et viridaria sunt pulcherrima. In hac planitie est castellum Bethania,
dependens ad montem Oliveti, a quo protenditur usque in planitiem, quae
planities est petrosa latissimis et planis petris, ac si esset
pavimentata arte. In locis vero, ubi non est humus petris obductus,
stant olivae et alia fructifera virgulta. Sunt etiam in ipsa planitie
multae cisternae in profundis per durissima saxa incisae. Processimus
ergo in planitie contra Bethaniam et ante castellum ad unum lapidem
erectum venimus ita positum, quod quis super eum sedere potest; est
tamen lapis immobilis, de profundo terrae consurgens, et est
durissimus. Super hunc lapidem dicitur Dominus Jesus sedisse, quando
mortuo Lazaro ascendit de regione Jordanis, et ante ingressum castelli
consedit, ubi Martha ad eum venit, et fidelissimum dialogum ibi habuit
cum Domino Jesu de fide, de resurrectione, de vita aeterna. Similiter
et Maria Magdalena ad hunc locum Christo occurrit obvia, flens, eum
absentem fuisse in morte Lazari fratris sui; de quibus habetur Johannis
XI. In hoc ergo loco sacro stetimus et Officium signatum in
processionali persolvimus et hoc facto in terram nos prostravimus et
locum  deosculati sumus et indulgentias plenariae remissionis accepimus
(††). In hoc sacro loco Dominus lacrimas fudit, se ipsum turbavit ad
fletum duarum sororum, unde cantatur de eis: O felicis soror utraque
meriti, quarum lacrimis est motus fons ipse pietatis. Credo, quod in
hoc loco ante tempora steterit capella vel aliqua ecclesia.



               De domo et apotheca S. Mariae Magdalenae.

Ab hoc loco processimus ad dextram partem ad jactum arcus et ad unam
antiquam destructam ecclesiam venimus, quae in loco stat, ubi erat
habitatio sanctae Mariae Magdalenae singulariter. Fuerunt enim divites,
Lazarus, Maria Magdalena et Martha, et habebant plures habitationes, in
castello et extra castellum, et in Jerusalem, et castrum Magdalum in
Galilaea. Haec autem domus erat Mariae Magdalenae, et post conversionem
suam (#B#) in ea fuit apotheca pro Domino comparans species aromaticas,
et ibi ex eis confectiones et unguenta confecit contra sudores et
calores, contra frigora et algores et lassitudinem, et ubicumque
sequebatur Dominum, aromata pretiosa haec confecta secum ferebat et
dominica membra ungebat. Illa enim, quae ante conversionem pro deliciis
sui corporis utebatur, postea convertit ea pro dominici corporis
consolidatione. In hac ergo destructa ecclesia Officium praescriptum
persolvimus, et indulgentias plenariae remissionis accepimus (††).



            De domo S. Marthae, quae fuit hospitium Domini.

Inde progressi ad partem sinistram praedicti lapidis venimus ad murorum
antiquorum ruinas cujusdam domus singularis, et dicitur fuisse domus
sanctae Marthae, in quam ipsa saepe Dominum invitavit, sicut dicitur
Lucae X.: et mulier quaedam Martha nomine excepit illum in domum suam.
In hac domo accusabat Martha Mariam sororem suam apud Dominum, et
Dominus sententiam pro Maria protulit, dicens: Unum est necessarium,
Maria optimam partem elegit etc. In hoc loco terram deosculati sumus et
indulgentias accepimus (†) cantatis et lectis orationibus in
processionali praescriptis.



      De ecclesia sepulchri S. Lazari, in quo jacuit quatriduanus.

Deinde convertimus nos ad castellum Bethania, et ingressi venimus ad
unam magnam ecclesiam et pulchram, sed clausam. Incolae autem Bethaniae
acceptis paucis denariis a patronis eam aperuerunt nobis, et ingressi
in dextra ecclesiae parte venimus ad sepulchrum Lazari, in quo
quatriduanus mortuus jacuerat, quando eum Dominus suscitavit, ut
habetur Joh. XI. Stetimus ergo ante sepulchrum Lazari, et Officium
signatum persolvimus, et ipsum sepulchrum deosculantes indulgentias
(††) plenariae remissionis accepimus. Et ascendimus de sepulchro ad
altare majus, ubi est locus, in quo Dominus Jesus stetit et clamavit:
Lazare veni foras etc. Haec ecclesia fuit quondam solemnis per sanctam
Helenam super sepulchrum Lazari aedificata, et ultimo tempore
Christianorum erat juxta eam monasterium monialium Ordinis S. Lazari
sub regula S. Benedicti. Vestitus earum fuit tunica alba et pallium
nigrum, sicut Johannitae, cum cruce viridis coloris. In alia Bethania
trans Jordanem, ubi erat Johannes babtizans, ut habetur Joh. 1., erat
simile monasterium ejusdem Ordinis, et erant moniales illae valde
divites et religiosae. Unde monasterium illud fuit septum olivis, ita,
quod non poterat videri a descendentibus de monte Oliveti. Ab hoc
monasterio fuerunt missae sorores etiam ad alias mundi partes ad
aedificandum similia monasteria. Unde in comitatu dominorum de Kyburg
prope Thuregum est hodie unum de illis monasteriis et dicitur ad
sanctum Lazarum Imgfren. Post perditionem terrae sanctae fuerunt
moniales dispersae et monasterium destructum et oppidum, demta ecclesia
cum sepulchro, quod adhuc stat, et est marmorea tumba elevata, et sub
ea est spelunca, quae est obstructa. Sarraceni etiam nobiscum
sepulchrum hoc honorant, quia omnia loca, in (#214 A#) quibus aliquid
gloriosum est per Dominum actum, honorant, sed in quibus aliquam
ignominiam sustinuit, detestantur. Ecclesia illa est exsecrata et
altaria ejus diruta, et quando nos in ea eramus, erat plena manipulis
frumenti, sicut horreum rusticorum.



               De domo Simonis leprosi, hospitio Domini.

Ab illa ecclesia consequenter adscendimus in quandam aliam destructam
ecclesiam, cujus ruinae magnae ibidem jacent, et unus murus de ea
remansit, in quo videtur, fuisse ecclesiam pretiosam, et habuit
pavimentum, vario marmore stratum, cujus reliquias deprehendimus. Haec
ecclesia in eo loco fuit constructa, in quo stetit domus Simonis
leprosi. De qua loquuntur Evangelistae Matth. 26. Marcus 14.

In hanc domum venit Dominus Jesus invitatus sabbatho palmarum, et ibi
M. Magdalena effudit unguentum super caput discumbentis, et ibi
murmurabant discipuli de perditione, ut habetur, ubi supra, et Joh. XII.

Et est alia domus Simonis, sed non illius, qui fuit in Jerusalem, in
quam venit Maria Magdalena, quando primum conversa fuit, ut habetur
Luc. 7., de qua dictum est fol. 139. A. Haec autem dicitur domus
Simonis leprosi, non quod fuerit leprosus, quando coenam illam
notabilem ibi fecit, sed prius fuerat leprosus et a Domino mundatus, et
nomen tamen leprosi retinuit In hoc ergo loco orationibus praescriptis,
peractis indulgentias recepimus (†).



               De castello Bethaniae, et ejus descriptio.

Bethania castellum quando sit constructum, vel a quo, non inveni, non
etiam in tota veteris testamenti scriptura fit mentio, nisi forte sub
alio nomine, quod tamen non inveni, nisi Bahurim fuerit, de quo
superius fuit mentio habita. Omnes autem Evangelistae non solum de illa
Bethania mentionem, sed etiam de ea, quae est trans Jordanem, faciunt.
Credo, novum castellum fuisse tempore Christi. Ruinae ejus ostendunt
fuisse munitum et gloriosum, sed non magnum. Hodie est villa populosa,
in qua insidiosi Sarraceni sunt; ad montem Oliveti adhaeret in ejus
orientali parte, nec de ea potest videri Jerusalem civitas propter
montem Oliveti obstantem, ad latus tamen montis Oliveti per medium ejus
et montis ascensionis est respectus ad vallum Gehenna et ad montem
Gyon. Erat autem Bethania castellum Mariae, Marthae et Lazari, ut
dicitur Joh. XI., et distat a Jerusalem XV stadiis, quae faciunt IV
milliaria italica, et unum non magnum alemannicum. Et de illo castello
loquitur pulchre Bernhardus in sermone ad milites templi, cap. 13.; cui
placet, videat ibidem.



        Recessus peregrinorum a Bethania contra montem Oliveti.

Postquam igitur in Bethania loca sancta vidimus, ad Jerusalem nos
convertimus. Licentiavimus autem asinarios nostros, ut via regia et
propinquiori redirent in Jerusalem, per quam egressi fueramus, ut patet
fol. 193 A. Nos vero redire intendebamus per illam sanctam viam
ambulando cum devotione per pedes, per quam Dominus Jesus in die
palmarum e Bethania venit in Jerusalem, sedendo in asino. Reversi sunt
ergo asinarii in (#B#) Jerusalem descendentes per viam inferiorem, cum
quibus multi peregrini redierunt, qui festinabant ad cibum coctum et ad
loca quietis. Siquidem ab egressu nostro de Jerusalem usque ad reditum
non gustavimus cibum calidum; major tamen pars mansit in Bethania, cum
quibus et ego mansi, et forte nulli remansissent, si ego eos non
induxissem. Cum ergo illi a nobis recessissent, exivimus et nos de
Bethania et ante viculum inscii venimus in unum Sarracenorum
coemeterium, per quod transire necesse erat, vel circuire; transivimus
ergo. Et ecce mulier sarracena a longe stans et videns accurrit ad nos
et cum clamoribus magnis nos inclamavit et cum lapidibus contra nos
jecit, ejiciens nos de coemeterio. Cum festinantia ergo aufugimus, ne
ad clamores alii Sarraceni accurrerent et nos vexarent; non enim
possunt sustinere, quod supra sepulchrum suorum mortuorum calcemus, ut
patet fol. 82 in artic. 3. Venimus ergo ad viam, quae ducit super
montem Oliveti, per quam Dominus Jesus in die palmarum sursum ascendit.
Cum devotione ergo, silentio et oratione[TR44] ascendimus per hortos
ficorum. Ad unum autem hortum venimus, in quo vidimus maturas ficus
magnas, blavii coloris. Duo autem hortum ingressi cum arbores
ascendissent, advenit una vetula eosque cum lapidibus et clamoribus de
horto expulit, portaverunt tamen nobis de fructibus illis, de quibus
jejuni manducavimus, et progressi sumus adscendentes per clivum sursum.
In hac via invenimus multos sparsos lapillos quadratos, de polito
marmore et vario, et quidam frater extra viam modernam nos duxit, et
ibi reperimus pavimentum campi stratum polito marmore et vario.
Siquidem S. Helena omnes vias, per quas noverat Dominum Jesum
transivisse in hebdomade poenosa, marmore stratas decoravit a Bethania
sursum usque ad montem Oliveti, et ab alia parte deorsum usque ad
portam auream, et illius structurae manifesta vestigia multotiens
reperi, et praesertim, quando quis extra viam ad latus ascendit. Est
enim via moderna profunda ex frequentia itinerantium facta, et dum quis
ad latus adscendit, et manibus superius terram ejicit, et foramen
facit, invenit marmore polito antiquam viam stratam. Haec ego ipse
experientia didici ita esse etc.



           De regressu peregrinorum in Jerusalem per viculum
                         Bethphage sacerdotum.

Consequenter ulterius progressi sumus et in locum venimus, ubi quondam
stetit viculus sacerdotum Bethphage, de quo habetur Matthaei 21. Ab hoc
viculo misit Dominus duos discipulos in Jerusalem, ut adducerent asinum
sibi, ibique eos exspectavit. In hoc loco cantavimus cantum: Cum
appropinquaret Dominus etc., et vestigia Redemtoris nostri deosculati
sumus et indulgentias percepimus (†). De Bethphage loquitur beatus
Bernhardus commendabilia in sermone ad milites templi cap. 12. A
Bethphage non potest adhuc videri civitas sancta, progressi ergo
consequenter clivum montis Oliveti adscendimus et ad unum districtum
venimus, per quem est ascensus praeceps ad IX gradus, et ibi est
positus lapis longus ad mensuram ipsius clivi et latus ad latitudinem
(#215 A#) viae, et arte latomorum sunt gradus per incisionem facti in
lapide, per quos possunt homines et bestiae ascendere clivum. Hic lapis
in longum est per medium divisus, ac si esset cultello incisus, et
dicunt, quod Sanctorum antiqua traditio habeat, saxum hoc fuisse
scissum in passione Domini in testimonium omnium ibi transeuntium et in
perpetuam memoriam. Hos gradus deosculati sumus propter miraculum et
propter Domini vestigia, quod non dubitamus, [eum] saepe ibi
transivisse. Cumque ab hoc loco ascendissemus altius, inceperunt
culmina turrium civitatis sanctae apparere, primum autem culmen, quod
vidimus, fuit ipsius campanilis et turris ecclesiae sancti sepulchri,
de quo etiam vide fol. 132 A. Et hoc hodie praeeminet cunctis
aedificiis et statim post vidimus totam civitatem sanctam jocundissime
resplendentem, in cujus aspectu exhilarati et laetificati fuimus, habet
enim haec dulcissima civitas quendam delectabilem aspectum valde, qua
mens intuentis jocundatur. Hoc enim pro certo scio, quod aspectu illius
civitatis numquam potui satiari, quanto enim quis diutius eam aspicit,
tanto magis sibi dulcescit, et quodammodo hominis affectum ad se rapit.
Dominus enim Jesus hac via vadens civitatemque videns flevit super eam,
motus compassione ex corporali ejus inspectione; non enim sine caussa
dicitur Jerusalem Visio pacis. Ab alia ergo parte montis Oliveti
descendimus per viam descriptam fol. 152 B. et transito torrente Cedron
in montem Syon adscendimus et cum gaudio suscepti a fratribus et
comestione peracta ad quiescendum nos locavimus, quia statim ad alios
labores transituri eramus.


[Transcriber's Note: Image designating a nocturnal vigil.]



                (#B#) De tertio ingressu peregrinorum in
            dominicum sepulchrum, de abusionibus in eo fieri
                               consuetis.

Die qua supra, videlicet XXI., meridie transacta cum advesperasset,
vocati sunt peregrini in ecclesiam sancti sepulchri, et cum in atrio
essemus, venerunt domini Mauri et eodem modo nos in ecclesiam
intromiserunt per omnia, sicut dictum est fol. 108. A. Et ingressi
fecimus sicut dictum est ibidem, cum majori tamen studio discurrebant
peregrini illi per loca sancta, quae sciebant se amplius non
ingressuros, et clenodia sua ad loca sancta applicabant, sicut prius
saepe fecerant, eodem modo, quo dictum est fol. 36. B. Cum minori autem
serio et majori distractione deduxerunt milites noctem illam, quam duas
alias noctes, quibus vigilias ad sanctum sepulchrum celebraverant. In
prima enim nocte occupati erant ad disponendum se ad sacram
eucharistiae communionem cum confessionibus, et adhuc magis affecti
erant ad loca sancta, ut patet fol. 119. B. In secunda nocte
sollicitabantur pro militia sua, et cum illa nocte eam deduxerunt sic,
ut patet fol. 183. B. Sed per noctem illam , quia nihil singulare prae
manibus habebant, otiosis operibus et vanis vacabant, non quidem omnes,
sed illi duntaxat, qui minus affectuosi erant, quorum, heu! major pars
erat. Videamus ergo, in quibus occupati fuerint illi indevoti, ingrati,
sine affectione et sine disciplina peregrini. Quidam perfunctorie locis
sanctis transcursis sedebant et manducabant ac bibebant de sacculis
suis, quos repletos cibis intulerant, et in longum cavillationes
protrahebant, et mox somno pressi loca solitaria et angulos quietos
petebant, in quibus dormiebant tota nocte, ad VI vel VII horas, ac si
in cameris suis jacerent. Alii magis crapulosi quam pigri provisionem
sibi fecerunt de bono et forti vino, et de allectivis cibis ad
potandum. Et illi post locorum sanctorum cursoriam visitationem
consederunt, ingurgitantes se, ac si illa sanctissima ecclesia esset
taberna, nec finem faciebant, nisi vasa omnium sociorum suorum essent
evacuata.

Alii minus provisi, cum sua vascula evacuassent, sedebant et caussas
mundi inutiles tractabant, de principibus, de litibus, de stipendiis
militiae suae, de comparatione bellatorum, in quibus omnibus
detractiones, litigia, mendacia propriae jactantiae variae fuerunt in
medium sine cura sancti loci deducta.

(#216 A#) Alii saturati diuturnis cavillationibus cum risibus in
ecclesia spatiabantur et capellas locorum sanctorum intrabant, et post
brevem orationem simulatam stabant et colloquebantur sine reverentia
sancti loci, omnia quae incidebant, et loca sancta sine utilitate
inasservabant. Tali modo se habuit ante aliquos annos quidam miles
alemannus, quem aliis in exemplum Deus punivit. Nam dum cum sociis
dissolute circumiret, ingressus est cum eis in dominicum monumentum et
stans ex stolida quadam temeritate dixit: ecce, socii mei, ut non
haesitem me fuisse in sepulchro Domini, et ut vos de hoc possitis
testimonium perhibere, recipiatur hoc, quod facturus sum pro signo
certitudinis. Et hoc dicto ascendit super sanctam tumbam et se super
eam supinus posuit in longum se extendens, et dum sic jaceret ridens,
ecce, manus Domini affuit eumque paralysi percussit et corpus ejus
rigescere coepit, nec se erigere quovis modo valuit, et dum manum
Domini sensisset aggravatam super se, humiliter et cum multis lacrymis
se deportari petiit, sed membrorum suorum naturalem usum et liberum
numquam posthac recuperavit, et claudus et invalidus repatriavit et
paralyticus obiit. Mirum est, quod non in continenti exstinctus fuit.

Alii tota nocte negotiabantur cum mercatoribus. Ad omnia enim loca, ad
quae pergunt peregrini dum sunt in terra sancta, concomitantur eos
mercatores christiani, de genitura orientales, haeretici callidissimi
et avarissimi, nec somnum capiunt interim, quod peregrini in terra
sancta sunt. Et quotiens[TR45] in ecclesiam sancti sepulchri intrant,
illi mercatores cum suis mercibus etiam cum eis intromittuntur, quam
intromissionem pecunia magna comparant, et se directe ante ostiolum
sancti sepulchri locant et expanso panno super pavimentum sua negotia
ibi exponunt. Quidam ergo peregrini, ex quo recessus eorum instabat,
tota nocte illa negotiando vigilabant et diversa emebant. Non enim
solum Pater noster et lapides pretiosos, sed pannos de Damasco, de
Scamolato, et de serico venalia ibi habebant. Et circa hos mercatores
erat magna inquietudo et clamor, sicut in foro. Vidi ibi quosdam
peregrinos nobiles et honorabiles, qui in terris suis negotiationem cum
mercatoribus, etiam in publicis nundinis, tamquam rem inhonestam et suo
statui non convenientem vitabant; hic vero in loco sanctissimo continue
negotiis insistebant, et pannos pretiosos et jocalia comparabant. Et
qui pure propter Deum vel propter militiam de terris suis fuerant
egressi, iam lucri affectu vel cupiditate allecti negotiatores sunt
effecti, insistentes mendaciis, fallaciis, perjuriis, et execrabilibus
juramentis, quae etiam schismatici et haeretici illi, cum quibus
tractabant, facere horrebant, conabantur enim res bono foro emere, ut
(#B#) easdem aliis carius venderent in suis partibus, sicut faciunt
veri mercatores, qui se talibus nutriunt; vel ut jocalibus et clenodiis
amicitias carnales emerent (et) amores multorum, vel ad ostentationem
emtis uterentur. Et in hac mercantia non erat cura de sacro loco nec de
sacro die et festo instante S. Mariae Magdalenae. Nec hoc saeculares
soli faciebant, sed quidam monachi irreligiosi et clerici his
vacabant. Quantum autem scandalum sit apud infideles, quando vident
illos mercatores in ecclesia sedere et vendere, et lucris insistere,
patet ex munditia muschearum suarum, in quibus pro nulla re mundi
aliquid vendere aut emere aut certe de his tractare licet. Nos autem
facimus de domo orationis domum negotiationis et ecclesiam sacram
speluncam latronum constituimus, quod infideles cernentes fidem nostram
rem fatuam et stultam reputant.

Alii non minus praedictis exorbitant et scandalizant tam fideles quam
infideles. Quidam enim nobiles vanitate ducti nomina sua cum signis
progeniei et ingenuitatis suae parietibus templi inscribebant et arma
suae nobilitatis depingebant, vel chartas depictas cum hujusmodi
affigebant in illa et in aliis ecclesiis. Et quidam eorum cum ferreis
instrumentis et malleolis columnis et tabulis marmoreis sua nomina
insculpebant, et omnes inquietabant et scandalizabant. Vidi quosdam
vanos nobiles ad tantam fatuitatem deductos, quod, quando in capellam
montis Calvariae adscendebant et procumbentes supra sanctam rupem, in
qua foramen crucis est, orare se simulabant, et circumpositis brachiis
occulte acutissimis instrumentis insculpebant scuta cum signis, non
dico nobilitatis sed stultitiae suae in perpetuam suae fatuitatis
memoriam. Oportebat autem eos hoc occulte facere, quia, si custos
sanctae rupis, qui est Georicus, vidisset, cum crinibus eos
detraxisset. Eadem insania moti quidam supra tabulam tumbae sanctissimi
sepulchri Domini aculeis sua nomina, scuta et signa infixerunt, Dei
timorem et reverentiam postponentes, ut memoria insaniae et vanitatis
eorum non deleatur, sed jugiter perseveret ad hoc, ut per singulos dies
recipiant maledictionem, tam in monte Calvariae coram cruce dominica,
quam in monumento ante Domini sepulchrum. Quilibet enim devotus et
sincerus peregrinus, qui magnis sumtibus et laboribus et per mille
pericula ad ista sancta loca devenit, dum in praefatis locis se ad
orandum ponit et vanitatem istam inspicit, statim sub oratione fatuo
illi maledicit, qui hanc irreverentiam istis sanctissimis locis facere
praesumsit, et ei mortem aut manus ariditatem, contractionem vel
abscissionem imprecatur, vel Deum exorat, ut suum honorem in illo
vindicet, qui in saxum, positum in titulum divini honoris, praesumsit
insculpere signum sui honoris. Putant enim tales, quod omnes arma eorum
mirentur, et libenter videant: sed hoc dico, quod inter decem mille
peregrinos non unus venit, cui placeant. Si sunt peregrini alieni, qui
ejus signa non agnoscunt, videntes abominantur et praesumtionem
mirantur, (#217 A#) et fatuum eum praedicant, quem numquam viderunt. Si
vero sunt compatriotae, ea detestantur, despiciunt et detrahunt, nisi
forte filius ejus venerit, qui imitator paternae stultitiae factus
complacentiam habebit. Soli nostri teutonici nobiles hac vanitate
utuntur, ac si mundus non haberet nobiles, nisi ipsos. Quantas autem
irrisiones ex hoc sustineant tam a fidelibus quam ab infidelibus, ego
scio et dolens suffusione vultus et verecundia expertus sum aliquoties
inter Christianos et paganos. Longum nimis esset scribere experientias.
Novi quendam, qui habuit semper in bursa sua lapidem rubeum, cum quo ad
omnia loca, ad omnes parietes nomen suum  inscribebat, ascendit hic
fatuus nonnumquam altaria et literas nominis sui tabulis altarium vel
lapide rubeo vel pugione aut stilo hoc faciebat, et nomen suum
antiphonariis, gradualibus, missalibus, psalteriis supra in marginibus
vacuis inscribebat, ac si esset auctor libri, cum tamen non unam
latinam propositionem intelligeret, quia purus laicus erat. Studebat
tamen nomen suum et arma in eis locis depingere singulariter, quae
aspectui intrantis vel transeuntis erant patentia. Sed quid accidit
huic? dicere pudet et taedet, nec evagatorio nostro inserere ea digna
judicavi. Hoc tamen dico, quod praedicti peregrini amici et
consanguinei multo auro si possent tollere nomen suum de terra,
facerent; sed et hiimet optarent numquam novisse nomen ejus, qui tanto
studio ubique id depinxit. Tolerabile esset et ad aliquid utile, quod
nobiles nomina sua cum scutis et armis in hospitiis et tabernis, in
praetoriis et in curiis, in turribus, castris, portis et moeniis, in
theatrorum locis, in foris et in torneamentorum et hastiludiorum
plateis et in aliis saecularium locis depingerent et conscriberent, sed
in ecclesiis et in locis sanctis hoc facere est injustum et
irrationabile et criminosum. Tantum enim quidam studium ad hoc
adhibent, et orationem et locorum sanctorum visitationem, imo propriam
dormitionem negligunt. Et exemplo horum aliqui simplices mechanici
acceptis carbonibus sua ignota nomina et suae rusticitatis signa
parietibus apponunt. Sed et clerici et religiosi quidam symea fatuitate
depravati idem faciebant et cum incausto, quod ad sancta loca
consignanda secum tulerunt, parietes deturpabant. De omnibus his miror,
quod non considerarunt vulgare dictum, quod etiam pueri suis
coaequalibus objiciunt, dicentes: _Narrenhend beschisen den liuten die
wend;_ Stultorum manus deturpant latera domus. Si ergo stulti sunt
secundum illud proverbium populare, qui maculant hominum parietes, vere
stultiores aestimandi sunt, qui parietes domus Dei et loca dominica
maculare praesumunt; stultissimi vero dicendi sunt, qui scuta et arma
sua imaginibus Dei et beatae Virginis Mariae, sanctae crucis et
electorum Dei superdepingunt vel affigunt; cum tamen frequenter
nobilium insignia sint figurae aliquarum animalium, vel larvatae
facies, aut monstruosae species, aut inanis colorum aut figurarum ordo,
quae omnia ab antiquis idololatris et gentilium stultissimis diis
plenis daemoniis sunt accepta. Sicut legimus, quod duo filii[TR46]
Osiridis, Anubis et Macedo, peragrantes et vexantes orbem, quorum
primus canem, alter lupum suis armis expressos ferebant, et undique
templis constructis affigebant in caeterorum deorum contumeliam: sic
etiam per nostros nobiles factum est in ecclesia dominici sepulchri,
cujus (#B#) parietes jam confusi stant propter scuta appensa super
picturas. Per circuitum enim rotunditatis erant olim parietes musaico
opere decorati, sed milites et nobiles imaginibus et pretiosis picturis
non parcentes sua scuta appenderunt, quibus Christi et beatae Virginis
imagines velaverunt et clavis perforaverunt. Hujus despectus suscitavit
Dominus ultorem, quadam namque vice venit rex Egypti, Soldanus,
Jerosolymam, adorare in templo suo, quod nominant Salomonis, et
oratione finita ascendit in Anastasim i. e, in ecclesiam dominicae
resurrectionis, ut et ibi oraret; et cum circumspiceret et ecclesiae
magnitudinem et ornatum miraretur, vidit scuta nobilium parietibus
affixa et picturis super inducta, et cum cognovisset, cujus rei gratia
ibi penderent, iratus est valde et cogitavit istam Anastasim totam ad
solum deducere, nisi Deus immutasset mentem ejus. Jussit tamen omnia
scuta dejici et avelli et a parietibus abradi, et in unum congesta
cumulum ignem fecit supponi eaque combussit. Sic ergo iam nec scuta ibi
sunt, nec integrae picturae, sed corrosae et confusae.

Alii per templum circumiverunt cum occultis ferreis instrumentis, et ad
loca sancta accedentes lapides sacros radebant. et rodebant de eis
particulas descindentes et discerpentes, ut ad suas partes deferrent
pro reliquiis. Hoc quamvis speciem pietatis habeat, impietate tamen et
vitiosa curiositate minime caret; privare enim loca sancta suo decore,
et truncare artificiose laboribus et expensis ornata et deformare, quae
ratio dictat nisi errans, vitio obfuscata? Ex hac stulta corrosione
lapidum devenimus in magnas angustias, non semel, sed plus. Quadam
namque vice post peregrinorum recessum cum per noctem in Anastasi
mansissemus, inventum est mane, quod rupes Calvariae corrosa fuit et
tabula monumenti et lapis inunctionis Domini. Quod dum alii Christiani
orientales vidissent, clamaverunt in ecclesia contra nos sicut contra
fures et raptores, et excitata est seditio in nos periculosa, et
comminati sunt nobis, quod vellent conqueri de nobis dominis Mauris et
Sarracenis. Hoc audiens Pater Gardianus expavit, considerans, grande
nobis imminere periculum, et omnes nos ad capellam beatae Virginis
convocavit et auctoritate apostolica excommunicavit corrosores nec de
ecclesia exire permisit, quousque petiae decisae fuerunt sibi
praesentatae. Et ita cum ignominiosa confusione stetimus, et omnes in
nos tamquam in sacrilegos fremebant.  Venimus etiam propter similem
causam in magnam tribulationem ad sanctam Catharinam in Arabia, et
profecto horrore et tremore concutior, quando recordor. Fuimus enim
traditi a Calogeris ipsis Arabibus, quousque amara necessitate coacti
fuimus ablata reponere. Has corrosiones non faciunt devotionis causa,
sed aliqui nobiles curiosi, aliquarum ecclesiarum vel altarium patroni
hoc faciunt, ut illis rebus suis ecclesiis concursum hominum excitent
et quaestum habeant, et ita avaritia eos instigat, ut talia (#218 A#)
attentent contra prohibitiones peregrinis factas, fol. 89 B in quinto
et XVI. artic., et fol. 110 B, in IV. et XII. art. Secus autem est de
illis, qui colligunt lapillos de sanctis locis et tollunt reliquias de
eis sine locorum sanctorum decalvatione. Hoc sanctum et devotum est, ut
patet fol. 253 A. His noctem illam quidam deduxerunt, alii divinis
vacabant, et a media nocte usque ad claram diem Missas celebravimus.



            De exitu peregrinorum a dominico sepulchro et de
             conventu eorum in montem Syon ad tractandum de
                       recessu eorum a Jerusalem.

Vicesima secunda, quae est festum S. Mariae Magdalenae, cantavimus
Missam in dominico sepulchro de dominica resurrectione, in qua solemnis
mentio fit S. Mariae Magdalenae. Missa autem finita currebant peregrini
recessuri per loca sancta eaque cum lacrimis deosculabantur eis
valedicentes cum moerore propter instantem separationem. Habent enim
pro certo loca sancta vim quandam attractivam, qua in fine magis
attrahebantur peregrini, et in dominicum sepulchrum convolabant,
exibant et intrabant tamquam apes in alvearium. Interea venerunt
Sarraceni nosque de ecclesia ejecerunt, praecipientes nobis, ut omnes
simul ascenderemus in montem Syon, quia ibi aliquid nobiscum tractare
vellent. Exeuntes autem ecclesiam ingressi sumus capellam sanctae
Mariae Magdalenae, quae est in atrio ecclesiae, de qua habetur fol. 122
A, et ejus patrocinia ibi postulavimus, cantantes hymnum: Lauda mater
ecclesia etc. cum antiphona: O mundi lampas etc. Et his peractis
ascendimus in montem Syon et invenimus fratres jam inchoasse Officium
de sancta Maria Magdalena, cui et interfuimus usque ad finem, erat enim
adhuc mane, necdum hora prandii affuit.



              De separatione peregrinorum montis Synai ab
                    aliis, et de conventione eorum.

Post Missam venit dominus praefectus de Jerusalem, Naydan, cum
quibusdam senibus Sarracenis, et dominus Sabathytanco, Calinus major,
id est, magister hospitalis major, Sarracenus Trutschelmannus, et
Elphahallo, Calinus minor, ductor peregrinorum per desertum, et multi
alii de potentioribus. Qui omnes conventum ingressi consederunt in
infirmaria fratrum in magna camera, quam fratres nominant cameram
Venetorum, cum patre Gardiano et fratre Johanne de Prussia et aliis
patribus senioribus, quibus etiam consederunt peregrini notabiliores,
ut dominus Johannes Wernherus de Zimbern, baro, et dominus Johannes
Truchses, et dominus Bernhardus de Braitenbach, camerarius ecclesiae
majoris Moguntinensis, et dominus Fernandus (#B#) de Wernawe, et
dominus Maximus de Roppolstein. Insuper et duo patroni nostri tamquam
principales cum eorum consiliariis ibi praesentes erant, ad quorum
omnium conspectum jussi sunt peregrini ingredi. Et cum omnes praesentes
essemus, intimaverunt nobis per unum eloquentem, quod peregrinatio
hierosolymitana jam esset finita, et nihil amplius restaret, nisi
recessus et repatriatio, ad quam omnes celerrime deberent se disponere.
Si autem aliqui inter peregrinos essent, qui vellent in Jerusalem
manere et ad montem Synai proficisci, illi deberent se modo
manifestare, et in camera manere cum dominis. Alii vero deberent exire
de camera et se ad recessum disponere, quia peracto prandio vellent eos
de Jerusalem educere ad mare. Exierunt ergo omnes peregrini de camera,
demtis duntaxat XVIII, qui remanserunt cum dominis, quorum nomina
ponuntur fol. 221 B. Incepimus ergo tractare de peregrinatione montis
Synai cum dominis, qui quidem tractatus fieri necesse est ante recessum
patronorum et comperegrinorum in praesentia patronorum et aliquorum
expertorum peregrinorum et patris Gardiani, eo, quod post recessum
confratrum pagani remanentes peregrinos pro voto et libitu suo
circumvenientes nimis gravarent et angariarent in pecunia solvenda,
patronis autem adhuc praesentibus discretius procedunt, quia si
indiscretum pretium exposcerent, cum suis confratribus ad mare redirent
et peregrinationi montis Synai resignarent. Reduximus autem formam
contractus super salva guardia nobis praestanda salvoque conductu dando
a Jerusalem Judaeae usque ad Gazaram Palaestinae et a Gazara per
desertum Arabiae usque ad montem Synai, a monte Synai per Madian usque
in Egyptum ad Mathaream, ubi est hortus balsami. Nam usque ad eundem
locum et non ultra durat salvus conductus Trutschelmanni[TR47] de
Jerusalem ad sequentes articulos, quos nos cum ipsis et ipsi nobiscum
confecimus.

Primus articulus. Quod ipse dominus Sabathytanco, Calinus major,
permitteret nobis, quod salvos nos ducere disponeret ab hinc usque in
Egyptum per loca praefata, et quod ipse[TR48] in propria persona suis
expensis et sumtibus nos comitari deberet a Jerusalem usque in Gazaram.
Et hoc fide data promisit.

Secundus. Quod de theloneis sive vectigalibus et exactionibus
praestandis ab Jerusalem usque Gazaram ipse pro nobis de suis
satisfaceret sumtibus et pecuniis. Et hoc exegimus ab eo, quia
scivimus, nos nimis alias per Sarracenos gravari per illam viam.

Tertius. Quod unicuique peregrino pro equitatu asinum disponeret cum
ductoribus eorumdem, qui ductores mucreli nominantur, et quod iidem
asinarii nostri essent Christiani, et ab hinc usque ad Mathaream Egypti
nos ducerent et servirent, et asinis et sibi ipsis in victualibus
provisionem facerent, nisi forte sponte propria peregrini eis quippiam
ministrarent.

(#219 A#) Quarto, quod omnes res nostras, puta vestimenta et cibaria,
suis expensis deferri facerent a Jerusalem, et ad saepe dictam Gazaram,
excepto solo vino, quod ipsi nos nostris sumtibus nobiscum ducebamus.

Quinto, quod in Gazara nobis provideret ipsius expensis de camelis, qui
omnes res nostras portarent usque ad montem Synai et inde in Egyptum ad
Mathaream, et hospitium honestum et competens in Gaza disponeret.

Sexto, quod nobis unum de suis familiaribus deputaret, qui nos loco sui
comitaretur a Gaza usque ad Chayrum Egypti. Et petivimus, ut mitteret
nobiscum Elphahallo,[TR49] qui dicitur Calinus minor, qui saepe numero,
ut patebit, cum peregrinis per desertum profectus [erat], eique
teneremur facere provisionem de cibo ex annona nostra.

Septimo, quod cuilibet peregrinorum utrem unum disponeret pro aqua
devehenda per desertum, nam ad plures saepe dies nusquam aqua in via
illa reperitur.

Octavo, quod concederent nobis licentiam comparandi vina in Jerusalem a
Christianis orientalibus, et quod in camelis vel asinis sine insultibus
Sarracenorum ducere possemus. Nisi enim singularis diligentia
adhibeatur erga emtionem et ductionem vini, cum pace non stabunt
peregrini.

Nono, quod disponat nobis tres papiliones sive tria parva tentoria,
quae per mansiones singulas figere possemus in locis deserti contra
aestum solis.

Decimo, quod quilibet nostrum ipsi Trutschelmanno pro salvo conductu,
teloneis et omnibus atque singulis supra memoratis XXIII persolveret
ducatos, mediam quidem partem ejusdem summae in Jerusalem dans,
reliquam vero in Gazara, postquam ibi de camelis et aliis supra tactis
nobis providisset juxta condictum et tenorem conventionis.

Undecimo, quod totus ille contractus in scriptis redactus sigillis
domini praefecti de Jerusalem et majoris Calini in cancellaria
signaretur et muniretur.

Duodecimo et ultimo, quod, quamdiu mansuri essemus in Jerusalem,
liceret nobis circuire extra urbem et intra ad loca sancta, et quod
intromitterent nos in Anastasim, quando peteremus, et in exitu contra
montem Synai duceret nos in Bethlehem ibique per aliquos dies nos
dimitteret et de Bethlehem in Ebron, ad videndum locum plasmationis
Adae et speluncam duplicem.

Hi sunt articuli conventionis, quos composuimus, et multa litigia et
difficultates habuimus, antequam concordes fieri possemus, et concordia
facta fuit, littera eadem die sigillata, antequam peregrini confratres
nostri recederent, et duos ducatos pro sigillo exposuimus.



         De recessu peregrinorum a Jerusalem et repatriatione.

Eodem die, scilicet in festo sanctae Mariae Magdalenae, transacta
meridie, venerunt domini Mauri et Sarraceni cum exercitu non modico, et
omnes asinarii cum asinis in montem Syon, ut inde peregrinos tollerent
et ad mare reducerent. Venerunt autem cum forti et valida manu, ut eos
ab insidiis (#B#) protegerent in via. Sciebant enim insidias esse
paratas peregrinis in via, quia divulgatum jam fuit in patria,
peregrinos multos in Jerusalem esse, ad quorum turbationem omnes
faciliter conspirant et conjurant.

Interea cunctis currentibus et se disponentibus vocaverunt me domini
mei quatuor, cum quibus de patria exivi, scilicet dominus Johannes de
Zimbern, baro, miles, dominus Ursus de Rechberg miles, dn. Heinricus de
Stöffel, baro, miles, dns. Johannes Truchsas, miles, et ultra omnia
bona, quae prius ab eis acceperam, hoc addiderunt, et dederunt mihi
aliquos non paucos ducatos in subsidium expensarum ad montem Synai, et
rogaverunt, ut Deum pro ipsis orarem in locis sanctis existens et quod
loca illa diligenter considerarem et conscriberem. Quibus ego
regratiatus fui et uni eorum litteras tradidi deferendas reverendo
magistro Ludovico Fuchss ad Ulmam, cui scripsi, insinuans ei fortunam
meam per omnia desiderabilem etc. Et his peractis adjuvi servos
dominorum meorum eportare ad asinos res eorum. Porro aliqui milites
recessuri erant valde infirmi, ita, quod non poterant in asinis sedere,
et pro illis fuerunt adducti cameli cum sportis magnis, ab utroque
latere dependentibus, in quibus sportis fuerunt infirmi ad mare ducti,
unus vero juvenis peregrinus adeo infirmus fuit, quod nec in asino nec
in sporta deportari valuit, et illum post se reliquerunt, qui statim
post eorum recessum obiit et in coemeterio fratrum montis Syon sepultus
fuit. Igitur cum cuncti parati asinos adscendissent et recedere
inciperent, multi flebant propter affectum ad loca sancta, a quibus
invite recedebant. Alii vero flebant propter separationem a suis sociis
et fratribus, quos post se relinquebant, inter quos erant domini mei et
aliqui de servis dominorum meorum, qui videntes me flentem se continere
non poterant, sed mecum flebant. Magnam enim cordis amaritudinem habui
in separatione a benignissimis dominis meis, quia non fuerant mihi
domini, sed jocundi socii et fratres. Magis autem flevi calamitatem
eorum, quam suspicabar eis superventuram per mare, quam meam propriam
derelictionem et miseriam, quam passurus eram per vastissimam
solitudinem et per mare in hiemali navigatione, quae semper periculis
plena sunt. Recordabar enim miseriarum et calamitatum, quas in prima
mea peregrinatione in reditu habuerunt peregrini, ut patet fol. 16 per
totum, usque Venetias, et vehementer timui, ne forte et ipsi in has
miserias inciderent.

Recesserunt ergo in nomine Domini a Jerusalem domini patroni ambo cum
dominis peregrinis, cum quibus misimus duos de nostris, ut de galeis
res nostras, quas in ipsis reliquimus, adducerent in Jerusalem.
Venerunt ergo in Ramulam, quae communiter Rama dicitur, et ibi multis
diebus fuerunt detenti et multum vexati. Sunt enim in eadem civitate
pessimi nequam, ut patet fol. 85 B. Semper enim recedentes plus vexant
quam advenientes. Post illos dies descenderunt in Joppen, et in isto
descensu Sarraceni duos peregrinos valde tribulaverunt, et in speluncis
foetidis Joppe etiam aliquos dies jacere permiserunt, de quibus dictum
est fol. 75 A. In illis speluncis fuerunt plures (#220 A#) peregrini
debiles effecti, tum propter loci foetorem, tum propter defectum
necessariorum, tum et maxime propter vexationes et tribulationes
Sarracenorum et juvenum Maurorum, ut patet fol. 77 B. Importunius autem
eos in reditu vexaverunt, unde in tantum exasperati et amaricati
fuerunt peregrini contra paganos juxta mare, quod conspiraverunt et
conjuraverunt, quod in ingressu navis jugulare et interficere vellent,
quotquot ad manus eorum occurrerent Sarraceni, juvenes et senes. Ab hoc
tamen proposito fuerunt revocati propter nos, qui mansimus in
Jerusalem. Nam si unum hominem interfecissent, nos omnes captivassent
et forte aliquos ex nobis occidissent in ultionem effusi sanguinis.
Frequenter enim contingit, quod in recessu peregrinorum a paganis male
se salutant, et quam boni amici fuerint per terram sibi ipsis
antedicunt. Unde non sunt multi anni elapsi, quod peregrini concitati a
Sarraceni et Sarraceni contra ipsos in portu Joppe acies ordinaverunt
ad invicem, et congressionem fecerunt cum eis. In prima mea
peregrinatione quatuor diebus mansimus in portu Joppe, vexati et
tribulati usque ad ultimum. Sic etiam modo peregrinos vexaverunt, et
sicut praemisi, si illorum peregrinorum, qui in Jerusalem remanserunt,
periculum non timuissent, sine sanguinis effusione galeas non
intrassent. Cum pace ergo propter pacem nostram, qui in Jerusalem
fuimus, peregrini barcas ingressi in galeas navigaverunt, quae usque
huc immobiles stabant in locis, ubi eas primo posueramus, et galeis
solutis a tonsillis et levatis ancoris erexerunt nostri vexilla
galearum et cum bombardis contra turres Joppe lapides miserunt et cum
magnis clamoribus contra Sarracenos a portu recesserunt. Venientes
autem in Cyprum multi ibi infirmati fuerunt, et quidam nobiles milites
ibi obierunt. Deinde processerunt a Cypro contra Rhodum, sed tarda erat
eorum navigatio, ita, quod aquae defectum patiebantur magnum; unde
contra Napuliam [Natoliam?], quae proxima regio erat, in qua Turci
degunt, navem direxerunt, ut inde aquam tollerent. Sed dum portum
quendam ingressi fuissent, et auditum fuisset a Turcis, quod essent
galeae peregrinorum Jerosolymitanorum, nequaquam volebant eis dare nec
aquam nec panem, nec salvum conductum ad exeundum praestare volebant,
sed recedere de eorum finibus citius compulerunt. Recesserunt ergo
tristes propter defectum aquarum. Deus tamen quam statim misit eis
ventum bonum, qui eos tulit usque insulas Cycladum, in quibus ad Rhodum
applicuerunt, et ibi refocillationem acceperunt multos dies ibi
agentes. De Rhodo autem navigantes, cum (in) altum maris venissent,
ecce navis piratica armata, ad invadendum galeas parata, eis occurrit,
quod videntes gubernatores verterunt galeas contra Rhodum, quas navis
piratica velocissime sequebatur, et nisi Deus vento (#B#) novo et
singulari eis adjutorium praestitisset, profecto piratarum manus non
evasissent. Cum enim piratae iam prope essent, venit ventus et ambas
galeas repente rejecit in portum Rhodianum. In crastinum ulterius
navigaverunt et prospera navigatione percursis provinciis orientalibus,
Graecia, Achaja et caeteris, usque in Parentiam Histriae Dalmatiae
advecti sunt. Est autem Parentia ultimus portus, a quo incipit mare
Venetum, per quod galeae et naves magnae non possunt transire, nisi sit
singularis quidam ventus, quo non flante oportet in illo portu diu
manere, quam diu non flaverit. Unde semper sunt in portu illo barcarii
cum magnis barcis, et quando aliqui festinant venire Venetias,
conducunt barcam et in ea navigant Venetias. Sic etiam fecerunt multi
peregrini in mea prima peregrinatione. Cum ergo nec jam venti utiles
essent ad navigandum gulfum Veneticum, conduxerunt peregrini barcas, et
contra Venetias navigaverunt. Sed ecce, motus factus est in mari, et
naviculae jactabantur magnis fluctibus, ita, quod nec spes evadendi
mortem esset. In his enim angustiis[TR50] ruptum fuit gubernaculum
barcae, in qua erant domini mei, et in maximo erant periculo, et aquae
vento agitatae incidebant undique. In alia vero barca eis collaterali
fractus fuit malus, et velum cum antenna per ventum ejecta fuerat, et
isti erant in majori periculo, et omnino erant desperati, confitebantur
sibi invicem et vota vovebant, sicut moris est periclitantium, Deo
autem eis in tribulatione assistente evaserunt et integro numero portum
Venetianum ingressi sunt, licet madidi, trementes et miseri. Per
aliquot autem dies manserunt Venetiis, et inde egressi repatriaverunt
et circa festum S. Galli in propriis terris fuerunt. Obierunt multi
nobiles et servi, sed de dominis meis et de servis eorum non remansit
nec unus in via, nisi ego, qui remansi in Jerusalem juxta votum
dominorum meorum, ipsi vero et servi eorum omnes sani et integro numero
in propria venerunt recepti cum ingenti laetitia et gaudio suorum
parentum, uxorum, filiorum et amicorum.


                             DEO SIT LAUS.



              Finit peregrinatio communis Iherosolymitana.



                        Hic incipit peregrinatio

            terrae sanctae, quam fecerunt illi peregrini per
            terram ipsam, qui volebant peregrinari ad montem
               Synai post aliorum peregrinorum recessum a
                      Jerusalem et a terra santa.

(#221 A#) Vicesima tertia, quae est sancti Apollinaris martyris, die
convenerunt mane in monte Syon peregrini montis Synai et accersito
patre  Gardiano et fratre Johanne de Prussia et caeteris patribus
conventus eos rogaverunt multis precibus, quatenus locum in conventu
eis assignare dignarentur, in quo manere possent et hospitari interim,
quod essent mansuri in Jerusalem. Patres autem rem illam omnino
difficultabant et gravamina multa assignabant, propter quae eos in
conventu habere non possent. Milites hoc audito eos auro ad hoc
inclinare conabantur, et productis multis ducatis unus eos obtulit
fratri Johanni dicens: hos aureos, frater, accipite, et hospitium,
quaesumus, date et provisionem procurate, et dum aurei illi consumti
fuerint, alios dabimus. Sed nec sic profecerunt, aurum enim accipere
renuerunt, et militibus responderunt: ecce, domini milites peregrini,
experientia longa edocti [sumus], melius est vos extra manere, quam
nobiscum; juvabimus ergo vos extra apud aliquem conducere hospitium, et
conventus consolationem semper ad manus habebitis, et si quis inter vos
infirmatus fuerit, illum in nostrum infirmitorium reponemus et curam
ejus cum caritate habebimus. Et ne omnino videamur petitiones vestras
repellere, accipimus ad nos, sicut in adventu vestro accepimus, socium
et comperegrinum fratrem Felicem, qui debet manere in cella, quam
habet, et ibi quiescere et in refectorio nobiscum manducare et bibere,
quamdiu manseritis hic in civitate sancta. Hoc audito peregrini a
coepta petitione desierunt, ego vero Patribus gratias egi pro caritate
mihi oblata et cum gratiarum actione hospitium possedi, quamdiu in
Jerusalem fui, ingrediens et egrediens cum illis venerabilibus
fratribus sicut domesticus et sine timore et sine Sarracenorum
vexatione. Et sine expensis mansi in conventu optime provisus.

Porro caeteri peregrini conduxerunt hospitium in domo Elphahalli,
minoris Calini, Sarraceni, quae domus est intra montem Syon et
Jerusalem in clivo, quo est descensus ad ecclesiam sancti sepulchri. In
illa domo erant tres camerae et unum parvum solarium et in medio unum
atrium vel una curia competenter magna, in qua stabant vites plenae
botris, et sub domo erat magna piscina pro baptismatibus Sarracenorum.
Duas ergo cameras dedit peregrinis Calinus, ipse vero et frater ejus
retinuerunt tertiam cum suis supellectilibus, et peregrinis (#B#) in
domo manentibus ipsi duo nec manducaverunt nec dormierunt in domo, sed
eam liberam peregrinis dimiserunt, ex qua intrabant et exibant, et in
ea quiescebant et manducabant, ementes necessaria eaque coquentes pro
suo libitu. Diviserunt autem se peregrini in tres partes, facientes
tres societates, ut eo melius et copiosius procuratio necessariorum
fieri posset per desertum, et ut pax melius servaretur inter eos, quae
difficulter servaretur in tanta multitudine. Prima tamen et secunda
societas semper simul manserunt, sed tertia remansit similiter.

In prima societate erant sex peregrini, scilicet:

Dns. Johannes comes de Solms, junior omnibus, sed nobilitate generis
clarior.

Dom. Bernhardus de Braitenbach, nunc decanus ecclesiae moguntinensis.

Dominus Philippus de Bichen, miles, praefati comitis custos.

Erhardus, quidam socius armiger et servus comitis.

Johannes, dictus Hentgi, procurator et cocus expertus.

Johannes Knuss, interpres linguae italicae.

In secunda societate erant octo peregrini, horum haec sunt nomina:

Dominus Maximus cognomento Sinasinus, baro de Roppelstein.

Dominus Fernandus de Mernawe, baro, miles.

Dns. Caspar de Bulach, miles.

Dns. Georius Marx, miles.

Dns. Nicolaus, dictus major Inkrut, miles.

Conradus barbitonsor, lutanista, cocus et procurator.

Pater Paul Güglinger, Ordinis Minorum sacerdos.

Frater Thomas, conversus ejusdem Ordinis, multarum linguarum peritus.

In tertia societate erant sex peregrini, quorum haec sunt nomina:

Dominus Hainricus de Schauenberg, miles.

Dominus Caspar de Siculi, miles.

Dns. Sigismundus de Morspach, miles.

Dns. Petrus Velsch, miles.

Dns. Johannes Lazinus, archidiaconus et canonicus ecclesiae
Transsylvaniensis in Hungaria.

Frater Felix, Ordinis Praedicatorum de Ulma, hujus evagatorii
expositor, qui praefatum dominum archidiaconum societati nostrae
inserui. Non enim peregrinationem illam assumsisset, nisi sub mea
confidentia, quia erat purus Hungarus, non unum verbum teutonicum
sciens, sed in latina lingua et sclavonica et italica et hungarica
peritus erat. Fuit autem vir nobilis, virtuosus et doctus, orator
magnus et mathematicus, qui, ut praemisi, mihi adhaesit semper, ut
patebit in sequentibus, Porro Elphahallo, Calinus minor, in cujus domo
peregrini manebant, de quo prius saepe facta est mentio, et in
sequentibus saepe fiet, venit hic describendus. Nam hospiale et
peregrini Christiani habent in Jerusalem duos magistros, superiorem et
inferiorem. Superior dicitur Sabathytanco, et Calinus major. Inferior
vocatur Elphahallo, Calinus minor, i. e. magister hospitalis et
peregrinorum. Ambo etiam Calini dicuntur Trutschelmanni, i. e.
defensores et ductores, sive provisores Christianorum peregrinorum
(#222 A#). Sunt enim in qualibet civitate aliqui, quibus Soldanus
concedit, ut Christianos per terram ducant et eos protegant, et sunt
magistri officiales de curia domini Soldani et dicuntur Trutschelmanni.
Sic etiam Judaei habent suos Trutschelmannos sive Calinos. Et in locis,
ubi est magnus et frequens adventus peregrinorum, sunt duo Calini,
major et minor, sicut in Jerusalem et in Chayro. Et illi duo sunt
subordinati, et minor recipit stipendium a majore, major autem
extorquet ea a peregrinis. Et quando illi Trutschelmanni sunt recti et
probi, bene stant peregrini; sed quando secus est, tunc sunt peregrini
perditi, sicut patebit in processu. Major Trutschelmannus de Jerusalem,
Sabathytanco, erat homo longus, senex, dives, et multum de claris
moribus, peregrinis durus in continua ductione et gravis in pecuniarum
mulctatione, et non satis bene tenuit compactata et in multis promissis
cessit; satis fideliter tamen nos defendit, et in quibus eum
invocavimus, diligenter adjuvit. Calinus vero minor de Jerusalem,
Elphahallo, erat vir senex, credo plus quam octogenarius, simplex et
rectus Sarracenus, et multa pollens morali virtute, illius autem
erroris fuit, quod credidit, omnes homines salvari posse in ea fide, in
qua nati sunt, si illam integram servarent, et ab ea fide apostatas
omnes dixit esse damnandos, ideo Mamaluccos suae fidei, a fide Christi
apostatas, damnavit, et omnes orientales Christianos dixit esse
damnandos, pro eo, quod gentilibus essent conformes et confoederati
regibus eorum. Similiter Judaeos inter eos viventes. De fide nostra et
salute magna sensit, sed credidit, si ipse suam fidem derelinqueret, in
fide nostra salvari non posset, sicut nec credidit, Christianum
apostatam in sua fide posse salvari. De his saepe contuli cum eo,
scivit enim linguam[TR51] italicam et corruptum malum teutonicum, quod
didicerat a peregrinis, cum quibus XLVIII vicibus per desertum ad
montem Synai transivit, et tanto affectu Christianis transmarinis
afficitur, quod vitam suam cum illis perderet, immo, pro eis se mortis
periculis exponit, quia, cum sit senio confectus et in genitalibus
ruptus, cum peregrinis tamen deserta pertransit, nullius praemii
intuitu, sed ut sit cum eis. Ingens sibi cura est, quomodo peregrini
post suam mortem possint duci per desertum et per illas regiones. Sed
et mihi ipsi cura est, et mortem ejus horreo, sicut et mortem fratris
Johannis, de quibus vide fol. 183 B.

Calinus ille fuit quondam Viennae apud Imperatorem Fridericum III. et
Romae apud Papam Nicolaum V., quod sic accidit. Quodam anno milites per
desertum duxit, inter quos erat unus potens miles alemannus, qui virum
tenerrime dilexit, et eum frequenter instigare solebat et rogare, ut
secum transfretaret in Alemanniam, et bene sibi facere vellet et
quietem tribuere. Sed ad hoc Sarracenum inducere non potuit nulla
ratione. Cumque venissent Chayrum, ubi Calinus solet derelinquere
peregrinos et in Jerusalem reascendere, rogavit eum nobilis, ut secum
descenderet Alexandriam, et ibi eum vellet dimittere. Et cum essent
Alexandriae, practicavit (#B#) nobilis cum patrono, in cujus galea
transfretare voluit, ut diem et horam recessus navis sibi soli
notificaret; in sero ergo, quando navis erat in nocte futura solvenda,
duxit nobilis Calinum secum in galeam, qui nec navis recessum
suspicabatur, et aestimabat, se in crastinum rediturum in civitatem.
Intempesta autem nocte silentio soluta navi per ventum est longius in
altum maris projecta, et ita Sarracenus manere cum eis coactus fuit et
transfretare. Duxit autem miles eum ad Imperatorem et ad Papam, et viri
bonitatem et pietatem eis exposuit, sed a sua infidelitate averti non
potuit, et ita reductus Venetias per mare ad propria rediit. Et interim
fideliorem servitorem se omnium Christianorum exhibuit, munera enim
magna ab Imperatore et a Papa et a nobilibus, reportavit, et de magna
liberalitate et gloria Christianorum solet facere narrationem coram
suis. In hujus viri probi domo manserunt, ut praemisi, domini
peregrini, ad quos ego quasi cottidie descendi ingrediens et egrediens
pro libitu meo. Et tantum de illo.

Vicesima quarta die convenimus nos peregrini in montem Syon ad
tractandum simul de peregrinationibus faciendis in terra sancta.
Deliberavimus autem, quod hos dies, quos in terra sancta essemus
mansuri, nequaquam otio dare vellemus, sed nunc ad illum nunc ad istum
locum peregrinari, et eramus omnes concordes in hac voluntate, sed hoc
diabolus sufferre non volens seminavit zizaniam, et discordari
coeperunt et sibi invicem dissentire in quaerendo loca sancta, et per
consequens etiam in aliis. Nam in domo praedicta propter dissensiones
habebant duos ignes, duas coquinas, duos coquos, et distinctas
procurationes, quae omnia sub una cura levius et melius expedita
fuissent. Unde domini primae et secundae societatis se combinaverunt,
et sub uno igne et procuratione una steterunt. Domini vero tertiae
societatis, ad quam ego conjunctus eram, singulares fuerunt et miles
dictus Petrus Velsch per se cocus et procurator suae societatis fuit,
et in sui adjutorium adduxit pretio duos Judaeos pauperes teutonicos,
qui secum ibant ad forum pro emendis necessariis. Igitur aliqui de
peregrinis habebant grande desiderium ad videndum et visitandum loca
sancta in Galilaea, provinciam Nazareth scilicet, montem Thabor, campum
magnum Esdrelom, mare Galilaeae, Capernaum, Chorazin, montem
doctrinarum Christi et montem refectionum populi et Damascum, et
caetera. Et cum super hoc consilium patris Gardiani haberemus et Calini
majoris Trutschelmanni nostri, dixerunt nobis multas difficultates
illius peregrinationis et excessivas impensas, quas habituri essemus
solum ad redimendum vexationes Sarracenorum, qui in eisdem partibus
dicuntur esse infensissimi Christianis, ita, quod rarissime audent
peregrini Galilaeam intrare. Et pater Gardianus pro certo dixit nobis,
quod majora pericula essent in ista peregrinatione, quam ad montem
Synai per desertum. Hoc ut (#223 A#) aliqui peregrini audiverunt, a
proposito destiterunt, resignantes peregrinationi Galilaeae. Alii autem
periculis propositis non obstantibus libenter ivissent, sed ex quo
divisi fuimus, intermissa fuit haec peregrinatio, quia una pars sine
altera non poterat sustinere expensas tantas; illi etiam, qui transire
nolebant, murmurabant contra peregrinari volentes, dicentes: quod,
antequam de Galilaea venirent, tempus peregrinandi ad montem Synai
adesset, et tunc necesse esset eos exspectare; quod ipsi nollent
facere. Sed in hoc errabant, quia trinies venissent ante recessum eorum
de Jerusalem, ut patebit. Et ita propter divisionem peregrinorum
fuerunt multa omissa, quae faciliter fecissemus, si semper unanimes
fuissemus. Si enim concordes fuissemus, cum quinque ducatis pro homine
fuissemus ducti per universam Galilaeam et ultra usque in Antiochiam,
quae antiquitus dicebatur Reblatha, ut habetur 4 Reg. 15. Praecipue
tamen desiderium habuimus videre Nazareth. Nam nunc dicitur parva
villula, in qua nullus honor exhibetur nec Christo, nec ministris ejus.
Olim tamen tempore beati Jeronymi erat ibi honoratus archiepiscopatus,
cui S. Sylvanus praeerat, ut dicit Cyrillus de miraculis S. Jeronymi ad
August.

Vicesima quinta die, quae est S. Jacobi Apostoli, antequam sol
oriretur, surrexerunt fratres montis Syon, et acceptis de sacristia
paramentis exierunt conventum, et ego cum eis, ad ecclesiam S. Jacobi
pro Officiis ibi celebrandis. De illa ecclesia dictum est fol. 103. B.
Cum autem ad ecclesiam venissemus et fratres intrare permissi, ego
veloci cursu ad hospitium peregrinorum processi, et pulsans lapide
ostium eos excitavi ad Officium, cum quibus in ecclesiam praedictam
reascendi. Cantavimus ergo in capella decollationis S. Jacobi Officium
solenne et Missas successive in eodem altari celebravimus et ad loca
nostra reversi sumus et in eis nos illa die continuimus, quia erat
sexta feria, quae semper Sarracenis solemnis, sicut nobis dies
dominica, nec patiuntur nos diebus, quibus ipsi celebrant, evagari per
civitatem.

Vicesima sexta, quae est festum S. Annae, matris beatissimae Virginis,
mane surreximus et ad ecclesiam, ubi locus est domus S. Annae, in qua
genuit Dei genitricem, transivimus et inhabitantes locum rogavimus, ut
nos intromitterent sed nequaquam adquiescere volebant. Prae foribus
ergo oravimus sanctam Annam et filiam ejus honoravimus. De hac ecclesia
dictum est fol. 140 A. et locus describitur fol. 229 A. Ab illa ergo
ecclesia discessimus et per portam S. Stephani exivimus et in vallem
Josaphat descendimus, ut in ecclesia Assumtionis beatae Virginis divina
celebraremus. Sed cum ad ecclesiam venissemus, clausa erat, nec ingredi
poteramus. Ideo dimisso loco ascendimus in specum orationis et
agonizationis Christi et ibi altari parato divina celebravimus, quod
tamen prius numquam visum fuerat, quod Latini in hoc celebrarent. De
illo loco habes fol. 144 A. Et post Missas alia loca sancta (#B#)
montis Oliveti transivimus, et cum ad ecclesiam Ascensionis Domini
venissemus, quidam Sarracenus obstitit nec in ecclesiam voluit nos
ingredi, nisi daremus pecunias. Cui minati sumus, quod vellemus
conqueri de eo domino Naydan, praefecto Jerusalem, sed non curavit
verba nostra, et ita reversi[TR52] sumus ad prandium in montem Syon.

Vicesima septima die, quae fuit IX. post Trinitatis, mane venerunt
omnes peregrini ad Officium Missae in montem Syon, quod Officium ego
cantavi, siquidem frater Seraphinus, hebdomadarius conventus petivit
me, ut loco ejus Officium cantarem et fratres non sacerdotes
communicarem. Quod libens feci et quasi pro singulari gratia accepi,
quod Missam conventus in illo loco cantare merui, in quo hoc sacrum
eucharistiae divinissimum creditur institutum primitus, et quod fratres
eodem sacramento communicare habui in illo loco, ubi Christus suos
discipulos primo communicavit et se ipsum in eodem loco manducavit, ut
patet fol. 94 B. Post prandium autem in quiete mansimus.

Vicesima octava die mane descendi cum procuratore in civitatem ad forum
et ad vicos cocorum, et magnam rerum venalium abundantiam ibi vidi et
hominum copiosam multitudinem et coquinas multas; non enim coquunt
homines in domibus suis, sicut apud nos, sed cibos coctos emunt ab
ipsis publicis coquis, qui in patentibus coquinis cibos mundissime
parant, nec videtur ibi juxta ignem mulier, imo in coquinas nulla
mulier ingredi praesumit, et Sarraceni cibos coctos a mulieribus sicut
venenum abominantur. Ideo nulla foemina sciret coquere offam, sed solum
viri sunt coci per totum orientem. Oportet autem in istis partibus
coquinas esse communes, quia ligna sunt ibi in caro foro propter terrae
siccitatem, et non potest esse in qualibet domo coquina, sicut apud
nos, propter lignorum defectum. Et his visis regressi sumus, post
Officium prandium sumsimus.

Vicesima nona die procuraverunt peregrini omnes quilibet pro se
lectulum bombyce impletum, quibus uteremur tam in Jerusalem quam per
desertum sub tentoriis, de quibus et mihi unum fieri feci, quousque fui
in Jerusalem, et per desertum et per mare usque Venetias et a Venetiis
duci mihi feci usque Ulmam in cellam nostram, in qua pro reliquiis
sacrae peregrinationis eum servavi.

Post prandium venerunt in equis ad montem Syon dominus Naydan,
praefectus Jerusalem, et dominus Vaccardinus et dominus Sabathytanco,
Sarraceni potentes, ut refrigerarentur. Est enim in monte Syon semper
aer recentior quam in Jerusalem, et ideo solent domini aliquotiens per
recreationem ascendere et in ecclesia fratrum, quae semper est
frigidior, discumbere, ad quorum adventum fratres sternunt tapetias
super pavimentum et cussinos sive pulvinaria super tapetias ponunt, et
domini desuper (#224 A#) discumbunt ponentes cubitos super cussinos,
non enim in terris illis consuetudo est sedere super scamna, aut super
sellas vel cathedras, sed cuncti discumbunt super terram, et si sunt
magni et divites, sternuntur eis tapetiae. Eis ergo sedentibus fratres
apportaverunt eis collationem in una stannea lance, paximatios
confectos speciebus, et de panibus eorum, et lebetum et fructus,
botros, amygdalas et melunas, et aquam recentem pro potu, quia vinum
non bibunt. Ex his cum jucunditate domini illi manducaverunt, quibus
fratres Minores et nos peregrini astitimus et servivimus, et famuli
eorum  sarraceni nobiscum circumstabant. Interrogaverunt vero nos de
multis per interpretem, et responsa nostra cum ammiratione audiverunt,
et seriose conferebant ad invicem de auditis. Erant enim viri maturi,
senes, barbati et experti, principales rectores civitatis sanctae et
homines personati.

Porro Pater Gardianus die praecedenti miserat duos fratres de monte
Syon in Bethlehem, quos quidam Sarracenus invaserat in via eosque
percussionibus non paucis laeserat usque ad sanguinis effusionem. Illum
Sarracenum accusavit pater Gardianus dominis illis, qui promiserunt ei,
quod eum vellent punire, eumque taliter tractare, quod amplius nullum
Christianum turbaret. Post querimonias Patris Gardiani accessimus nos
peregrini et conquerebamur de illo Sarraceno, qui noluit nos in
ecclesiam Ascensionis Domini intromittere, ut patet sub XXVII. die, et
petivimus, quatenus indulgerent nobis, libere loca sancta visitare.
Responderunt: quod nihil deberemus illi dare, qui ostium ecclesiae
Ascensionis Domini observat, nec amplius esset aliquid a nobis
postulaturus. De libera autem locorum sanctorum visitatione dixerunt:
habeatis, inquiunt, liberam voluntatem eundi, quocumque placuerit,
suademus tamen, ut semper aliquem Sarracenum vobiscum habeatis
ambulantes, ne juvenes insolentes, quos arcere non possumus, vos
molestent. Et ita transivit illa dies, in qua tam in prandio quam in
coena excessum feci manducando nimis avide melunas, quod in malum meum
feci.

Tricesima die fui totus debilis, et una acutissima febris invasit me,
et ardebam calore nimio incensus, credo, quod propter melunas, quae
sunt in Jerusalem dulcissimae et pingues. Infirmarius autem frater,
Baptista, curam sollicitam mihi adhibuit, meque statim curavit
procurans mihi sudores. Et ita illa die de cella non sum egressus.

Tricesima prima audivi, quod duo de sociis meis peregrinis essent
infirmi, et assumto baculo pro sustentamento a monte Syon descendi cum
magna difficultate propter debilitatem meam ad hospitium dominorum
peregrinorum, licet sit via satis longa descensus et ascensus,
infirmosque infirmus visitavi, et mansi illo toto die cum eis; in sero
vero duo milites reduxerunt me ad locum meum bene recreatum et paene
sanatum (#B#) in montem Syon, in quem dum venissemus, invenimus totum
conventum ante monasterium in cottidiana visitatione sanctorum locorum
vacantem, cum quo et ego circuivi, sicut alias consueveram, et cum
fratribus pariter ad dormitorium me reduxi in cellam meam etc. Hanc
enim laudabilem et sanctam consuetudinem habent fratres montis Syon,
quod omni sero, cantato et finito completorio, visitant loca sancta pro
indulgentiis acquirendis, hoc modo. Primo transeunt ad majus altare,
ubi est locus institutionis eucharistiae, et ibi se prosternunt, locum
deosculantur et indulgentias percipiunt. Deinde ad locum lotionis pedum
procedunt, et post hoc super ambitum circumeunt ad locum missionis
Spiritus Sancti, et ibi descendunt ad capellam S. Thomae Apostoli, et
ambitu circuato capellam S. Francisci ingrediuntur prope portam et
columnam Domini; ibi deosculata porta exeunt claustro ad locum oratorii
beatae Virginis Mariae et inde ad locum praedicationis Christi, et ibi
convertunt se ad sepulchrum David et aliorum regum sanctorum, et inde
in coquinam Domini perveniunt, et ab ea ad sepulchrum S. Stephani
procedunt, a quo circumeunt, usque ad specum poenitentiae David
descendunt. De specu vero ad cornu montis Syon procedunt, convertuntque
se genibus flexis contra orientem ad montem Oliveti, una et brevi
oratione omnia ejus loca venerantur, et inde in vallem Josaphat
respiciunt, ad ecclesiam Assumtionis beatae Virginis orant, ut ejus
meritis et intercessione futurum judicem ibi laeti videamus. Deinde
convertunt se in eodem loco contra aquilonem et civitatem sanctam
Jerusalem respiciunt, et contra templum Salomonis orant, et uno intuitu
omnia loca civitatis sanctae contemplantur. Hoc facto magis ab aquilone
contra occidentem se convertunt ad ecclesiam sancti sepulchri dominici,
Anastasim, de qua tamen nihil aliud videre possunt, nisi supremum
culmen campanilis vel turris ejusdem ecclesiae, objiciente se monte
Syon, et contra hanc devotius orant. Post hoc consurgunt et ante domum
Hannae pontificis venientes orant, a qua usque ad domum Caiphae
procedunt, et ibi oratione fusa convertunt se ad monasterium, et ad
locum divisionis Apostolorum veniunt. Inde ad capellam S. Johannis, in
qua Missam celebrare consuevit et cottidie beatam Virginem
communicavit. De illa capella transeunt in beatae Virginis domicilium,
in quo diem suum clausit supremum. Et ab hoc loco ad locum electionis
S. Matthiae in apostolum, S. Jacobi in episcopum, septem virorum
bonorum in VII diaconos, et inde transeunt in coemeterium suorum
confratrum ibi sepultorum, eos alloquuntur et pro eis orant. Et hoc
facto per portam reingrediuntur et cum silentio quilibet se in cellam
suam recipit ad quiescendum, Et hoc modo cottidie cum eis circuivi, me
cum eis manente.



   Tractatus quintus continens acta peregrinorum per mensem Augustum,

           cum descriptione locorum diversorum terrae S., ad
           quam diverterunt, et plura continentur ibi utilia.

(#225 A#) Augustus mensis sua prima die duplicem nobis attulit
solemnitatem. Prima est de Petro, principe Apostolorum, quomodo fuit a
vinculis absolutus. Secunda est de Machometo, principe daemoniorum,
quomodo suis vinculis totus paene mundus est involutus. Prima est nobis
nota, secunda nobis incognita, Sarracenis vero solemnissima. Ea quippe
die celebrant festum dationis legis Machometi, quia in ea tradita et
manifestata fuit lex pravissima Machometi et Alcoranus, errorum
pelagus, in publicum productus, quo paene totus mundus est submersus.
Haec exsecrabilis et profana lex colorata utriusque Testamenti
auctoritatibus est, et quibusdam veris falsa et omnino absurda habet
annexa atque venenum, ut moris est omnibus haereticis, sub melle
continet occultatum.

Erat enim prima dies Augusti, sexta feria, quae per totum annum est
Sarracenis celebris, non quidem quia feria sexta, sed quia dies
Veneris. Machometus enim Venerem impudicam semper venerabatur, idcirco
ejus diem statuit perpetuo celebrem observari, quemadmodum diem
dominicam festivamus, et sabbathum Judaei, longe tamen alia et alia
ratione. Idcirco hoc die ausi non fuimus in publicum procedere, sed in
locis nostris in occulto consistere, sicut Judaei in die parasceves a
nobis secluduntur nec per vicos ire permittuntur. Propter hoc
maledictum Machometi festum non potuimus rite peragere festum S. Petri
ad vincula; nam peregrini socii mei non audebant de hospitio in montem
Syon adscendere pro audientia Missae, sed sine Missa diem illam
transigere et ita nolentes coacti fuimus in quiete manere. Hoc enim
tenent pagani, quod quando ipsi celebrant vel jejunant vel a carnibus
abstinent, aut tristitiae vel laetitiae dies agunt, cunctos advenas
hospites et peregrinos hoc idem facere cogunt. Sic etiam faciunt cum
vino: ex quo ipsi eo non utuntur, non sustinent, quod peregrini apud
eos eo utuntur, nisi occulte, eis non videntibus etc.

(#B#) Secunda die, quae est S. Stephani Papae et martyris, audito
Officio et sumto cibo convenimus ad montem Syon et deliberavimus
circuire totam civitatem Jerusalem ab extra et videre ejus munitiones
vel potius munitionum ruinas, non obstantibus intensissimis caloribus
et solis ardoribus, id enim facere non bene poteramus nisi fervescente
sole, quo tempore Sarraceni in umbra manent. Mane enim et vespere, sole
tepescente, in hortis sunt, et exspatiantur extra portas, nec passi
fuissent nos circuire urbem: ideo horam quietis eorum ad hoc elegimus.
Incepimus autem sic circuire. Primo transivimus usque ad arcem David
contra occidentem, et ab ea processimus ad portam piscium sive
negotiatorum, ubi est angulus occidentalis, in quo murus occidentalis
jungitur muro australi. Ab hoc angulo processimus in agrum fullonis, in
quo hodie lucus est cum muschea et Sarracenorum sepultura, sicut et
fuit tempore beati Hieronymi, ut habetur in libro de distantiis
locorum. In agro autem fullonis vertimus nos contra aquilonem, habentes
ad dextram civitatis sanctae fossata, supra quae processimus tendentes
in aquilonem. Fuerunt autem fossata profunda et lata, et murus
civitatis supra rupes aedificatus, et ipsis muris sunt domus insertae,
de quibus habetur respectus in fossata. Porro sub ipsis rupibus vidimus
cavernas magnas, per quas est introitus quasi usque ad medium civitatis
sub terra. Et si habuissemus lumen et facem accensam ingressi fuissemus
speluncam, et doluimus nos non accepisse. Has cavernas nominat Josephus
lib. VI. c. 8. de bello Judaico speluncas regias; sed ob quam causam
sic vocentur, non legi. Opinor tamen, quod forte introitus aliquis erat
in civitate in eas, soli regi notus, per quem nullo sciente poterat
civitatem exire et intrare, vel a palatio regis erat introitus.

Consequenter processimus satis per longum tractum supra fossata usque
ad angulum aquilonarem, in quo murus occidentalis jungitur muro
aquilonari. Ante hunc angulum est quaedam altitudo et terrae tumor, in
quo ruinae murorum sunt; ibi etiam quondam stetit turris altissima,
quae dicebatur Phaselus vel Psaefinas Hippicus, a qua fuit prospectus
ad utrumque mare, orientale scilicet, quod est mare mortuum, et ad mare
occidentale, quod est mare nostrum magnum mediterraneum, ut habet
Josephus de bello Judaico l. VI. cap. 8. De quo tamen miratus sum
saepe, cum civitas sancta ad occidentem habeat montana supereminentia
civitati.

Ab hoc ergo angulo vertimus nos contra orientem, et supra fossata
processimus. Ibi vidimus magnam partem antiquorum murorum; fuit enim
murus duplicatus, ita quod per medium ejus fuit transitus intra murum,
inferius et superius, et rupes, supra quas murus fundatus est, in
multis locis erant arte quadratae, supra quas turres steterant. Ab illa
enim parte fuit civitas bene munita, quia ibi potest melius impugnari
(#226 A#), unde Saladinus, rex Egypti, ab illa parte civitatem cepit
ultimo de potestate et de manibus Christianorum anno 1187. Ulterius in
processu venimus ad portam Ephraim vel sancti Stephani, quae est juxta
angulum orientalem, in quo murus aquilonaris jungitur muro orientali.
Porro murus ille orientalis non habet ante se fossatum, sed vallem
Josaphat, supra quam in alto est deductus, et licet sit semita parva ab
angulo orientali usque ad angulum muri australis ad latus muri
orientalis supra vallem, non tamen ausi sumus continuare circuitionem
per semitam illam propter Sarracenorum coemeterium, quod ante portam
auream est, per quod transire nobis non licuit, nisi ingenti periculo
nos exponere voluissemus, ut patet fol. 82 A. et 141 B. Derelicta ergo
semita illa ab angulo descendimus per praeceps in vallem Josaphat,
usque in torrentem Cedron, per quem descendimus habentes montem templi
et civitatis ab uno et montem Oliveti ab alio latere, et pervenimus
usque ad radices montis Syon in vallem Siloae, ibi autem convertimus
nos ad occidentem, et per vallem, quae dividit montem Syon a monte
Acheldamah et Gyon, adscendimus usque ad agrum fullonis, ubi incepimus
circuitum, et per portam piscium ingressi sumus civitatem sanctam, et
cum dominis peregrinis ivi in eorum hospitium, et refrigerium
accepimus, fuimus enim facti calidi, lassi et multum fessi. Et ita
transivit illa dies. Si cui placet videre antiquae Jerusalem spatium et
munitiones, inspiciat Josephum de bello Judaico lib. VI. c. 8. Ne tamen
omnino praeterire videar aliquid certius loqui de magnitudine illius
sanctissimae civitatis, sciendum, quod nequaquam ita magna est, ut
communis aestimat vulgus, qui eam judicat ita grandem in
circumferentia, sicut est in nominis et virtutis fama. Gloriosa enim
dicta sunt de te, civitas Dei, et dicuntur dicenturque quamdiu mundus
iste durat. Est namque civitas haec et semper fuit minor maximis, et
maior mediocribus, de qua etiam gentiles loquuntur. Nam Hecataeus Abde
[rita], philosophus, dicit: Jerusalem urbs munitissima, quinquaginta
paene stadiorum habens circuitum, quam plures quam CXX millia homines
inhabitant, Et plura prosequitur de ea, ut habetur in Eusebio de evang.
praep., libr. 8. c. 2. et 3.

Alius philosophus, Timochares, qui Antiochi res conscripsit, asserit:
Hierosolymam XL stadiis circumduci abruptis vallibus undique natura
munitam, ipsamque multis aquis in ea emanantibus irrigari, cum tamen
per gyrum ad XL stadia nullae sint aquae vivae. Et caetera plura dicit,
ut habetur ex Eusebio, uti supra l. X. c. 4.

Josephus autem, Judaeus, insignis historiographus, libro et cap. V.
supra allegato dicit: Omne civitatis Jerusalem in gyro spatium XXXIII
finiebatur stadiis, et multa gloriosa valde in supra dicto capite
refert. Ejusque dictis magis credo, cum fuerit civis et capitaneus
populi Judaeorum in Jerusalem, tempore suae destructionis per Titum.

Ex his liquet, quod Jerusalem fuit major ante ampliationem factam per
Aelium Hadrianum Imperatorem, quam hodie Ulma, quae est una de
mediocribus urbibus. Ulmam enim ego saepe mensus sum, habetque in gyro
stadia XXV et LXXV passus magnos, quae faciunt stadium dimidium. Et ita
antiqua Jerusalem excessit Ulmam in octo stadiis.

Porro post Josephum multis annis Aelius Imperator destructam Jerusalem
restauravit, et locum Calvariae et dominici sepulchri moenibus
inclusit, sicque eam pro tanto ampliavit, et secundum illam
ampliationem praedicti duo philosophi superserunt ejus terminos et
mensuram. Vel si ante ampliationem scripserunt, contulerunt montem Syon
civitati, quem Josephus non includit suae mensurationi. Includendo enim
montem Syon cum monte Calvariae et Golgatha, fit circulus grandis in
circumferentia, non minor, quam contineat Augusta, civitas Suevorum,
quae inter magnas Germaniae civitates computatur. Quod tamen
contemplanti de monte Oliveti civitatem Jerusalem non videtur, cum sit
sita in loco inaequali, non plano, et habeat multa spatia, quae videri
non possunt. Nam mons Syon, per se solus, non parvam civitatem
contineret, si esset aedificatus sicut fuit, ut ruinae docent. De hac
civitate vide infra descriptionem fol. 255 B.



            (B) De quarto ingressu dominorum peregrinorum in
                         dominicum sepulchrum.

Tertia die, quae est inventionis S. Stephani, et erat dominica X post
Trinitatis, in sero sabbathi praecedentis, petivimus dominos rectores
civitatis sanctae, Sarracenos, ut intromittere nos dignarentur in
ecclesiam sancti sepulchri, et annuerunt, ita tamen, quod solveremus
tributum consuetum, pro persona quinque ducatos. Petivimus autem eos,
ut mitius nobiscum agerent et rigorem illum remitterent, ex quo pauci
essemus, quia intenderemus saepius ingredi ante nostrum recessum, et si
non vellent remittere aliquid de tributo consueto, tunc nec jam nec in
posterum possemus ingredi. Post multas ergo placitationes et brigas
improbitate nostra vicimus eos, et ita convenimus, quod, quotiescumque
vellemus ingredi ecclesiam dominicae resurrectionis, toties solveremus
simul omnes tributum unius hominis, hoc est, quinque ducatos. Et hoc
placuit nobis.  Congregatis ergo nobis in atrio templi sancti sepulchri
venerunt domini Mauri cum clavibus, et reseratis valvis ingressi sumus
et noctem illam deduximus in vigiliis circa dominicum sepulchrum, modo
scripto fol. 110 A, et consequenter mane facto cantavimus Missam in
capella beatae Virginis, de qua habetur folio praedicto, et privatas
Missas legimus ad placitum cum quiete. Quibus omnibus finitis venerunt
Sarraceni et apertis ostiis nos ejecerunt. Ascendimus autem omnes simul
in sanctum montem Syon et in loco, in quo S. Stephani corpus inventum
locatum fuerat, Missam legi fecimus. De hoc loco vide fol. 100 B.
Officiis finitis condiximus nobis, quod post prandium ad aliqua loca
intra civitatem sanctam vellemus transire, in quibus nondum fuissemus.

Prandio finito convenimus in monte Syon et assumsimus nobiscum Calinum
minorem, Elphahallo, et intravimus civitatem Jerusalem per portam
sterquilinii vel stercorum, de qua fit mentio saepe in Scriptura,
signanter Nehemiae 3. Dicitur autem porta stercorum ab antiquo et
hodie, quia omnia purgamenta et fimus per hanc exportantur, et contra
vallem effunduntur, unde ex multitudine purgamentorum factus est
cumulus sicut monticulus, (#227 A#) in tanta altitudine, quod
supereminet muro civitatis in illa parte. Ingressi ergo venimus ad
forum pecorum et deinde intravimus vicum quendam arctum, in quo
residebant multi Christiani Nubiani, et illorum ecclesiam pulsavimus.
Reserato autem ostio intravimus et orationem fecimus. Erat autem
ecclesia satis magna, sed obscura, sicut omnes orientalium ecclesiae
obscurae sunt et tenebrosae. Haec ecclesia stat in eo loco, ubi quondam
stetit domus Mariae matris Johannis, qui cognominatur Marcus, ad quam
Petrus per angelum de carcere eductus pulsavit. De quo habetur dulcis
historia Actuum XII. Ab hoc loco consequenter progressi paululum ad
aliam domum Christianorum orientalium venimus, et intromissi,
ostenderunt nobis in curia domus cisternam, dicentes, quod sancto
Thomae Apostolo ibi Christus apparuit. Dum enim vellet aquam haurire et
staret in una parte cisternae, stabat Dominus Jesus in alia et
praecepit sibi, ut iret in Indiam. Hanc historiam dicunt orientales ibi
esse factam; sed legenda Lombardica dicit, hoc esse factum in Caesarea,
et alii libri nostri. Deinde ad aliam domum venimus, ubi etiam erat
ecclesia, in qua dicunt orientales christiani sanctos Apostolos,
Jacobum et Johannem, fuisse natos, quia Zebedaeus pater eorum dicitur
cum sua uxore habitasse [ibi], sed depauperati migraverunt. inde in
Galilaeam et ad mare Galilaeae piscatione se nutrierunt. Ideo dicitur
Joh. 19., quod discipulus ille notus erat pontifici. Juxta hanc domum
stabat una muschea sarracenica aperta, et quia nullum Sarracenum
vidimus, ingressi sumus in eam, sed nihil pulchrum, nihil devotum,
nihil desiderabile ibi vidimus, sed tantum habitaculum vacuum,
testudinatum, rotundum, per parietes dealbatum, et lampades de
testudine dependentes, et pavimentum mattis coopertum, in quibus
genuflexiones et incurvationes suas faciunt in orationibus eorum. Hoc
viso regressi sumus. Porro loca jam dicta sunt prope templum Domini,
quod Salomonis nominant.

Post hoc transivimus contra templum, et in vico per ostium quoddam
introspeximus, et in curia vidimus multos Sarracenos stantes cum
situlis, urceis et amphoris ad tollendum aquam, quae ibi copiose cum
impetu de canali erumpebat, de quo vehementer miratus fui, cum semper
legerim et audiverim, civitatem sanctam carere aquis vivis. Sed postea
experimento didici, quod aquae illae longe a civitate sancta emanant et
per gurgites et canalia introducuntur in Jerusalem, de quibus suo loco
dicam fol. 249 A. B. Ab illo loco ascendimus contra templum ad unum
testudinatum vicum, per quem ad portam grandem, quae ducit in templi
atrium, transivimus. Porro, (#B#) in ipso vico erant multae pategae et
valvae negotiatorum ab utraque parte, cumque viderent nos contra portam
templi properantes, accurrerunt multi ad nos, ut nos ab ingressu templi
arcerent. Diximus eis signis, quod non vellemus intrare, sed tantum
ante portam adorare Deum, et ita permiserunt nos ad portam accedere, et
ibi flexis genibus contra templum Domini oravimus, respicientes in
atrium et templum, quod tamen ipsis Sarracenis erat molestum, et
clamabant contra nos. Ipsa vero atrii porta erat magna cum gravissimis
ferreis vectibus. Dicunt autem, hanc esse portam ferream illam, de qua
habetur Actuum XII., per quam eduxit angelus Petrum, et per vicum, quia
carcer Petri erat ab intra. Deinde per vicum reversi sumus, et gyrantes
ad alium testudinatum vicum venimus, per quem etiam introitus est ad
templum, in quo similiter negotiatores sedebant in pategis. Ingressi
autem usque ad templi portam accessimus, nec clamores nec murmura
Sarracenorum advertimus, nec prohibitionem  Calini, ductoris nostri,
audivimus, qui modis, quibus poterat, conabatur nos a templi
inspectione abstrahere; nam Sarraceni vexabant eum pro eo, quod nos ita
prope ad templum sineret accedere. Hanc portam dicunt esse portam
templi speciosam, sub qua Petrus curavit claudum, quando cum Johanne
ascendit ad horam orationis nonam, et quando dixit: Argentum et aurum
non habeo, ut est Actor. 3.

Ab hoc loco consequenter digressi per vicos domorum in templi circuitu
ad aliam partem atrii venimus, et ibi ad murum atrii aedificabatur nova
muschea pretiosissima pro oratorio domini Soldani, in qua orationes
suas faceret tempore praesentiae suae. Accessimus ergo ad locum et
ascendere volebamus ad artifices ad videndum, sed dictum fuit nobis,
quod nemo ad artifices ascendere ausus esset, nisi de licentia Thadi,
episcopi templi Sarracenorum.  Intravimus autem domum Thadi, quae juxta
erat, ad rogandum pro licentia. Porro domus illius episcopi erat ampla,
alta, testudinata, ornata politis lapidibus, et tapetis decorata, sicut
ecclesia, praeterquam quod non habuit altaria, et hodie credo, quod sit
muschea sarracenica, in quam tamen omnes intromittuntur, propter
episcopum, qui sua habitacula habet ei annexa, et suam familiam. Vidi
enim per foramen testudinis mulieres respicientes ad nos, et pueros.
Egressus est ergo episcopus ad nos, vir maturus, senex, barbatus et
seriosus, et cum intellexisset voluntatem nostram, statim annuit, et
introduci nos fecit in muscheam, adjungens nobis unum de suis
familiaribus. Ascendimus autem in muscheam et multos ibi artifices et
laborantes invenimus, subtilissimas tabulaturas de vario et polito
marmore facientes, et tam pavimentum, quam parietes (#228 A#) ornantes
picturis. Insuper pretiosis et auratis coloribus superiora fulgentia
erant, et fenestrae vitreae valde pulchre illustrabant habitaculum.
Porro in illo pariete qui consurgit ab atrio templi, erant magnae et
altae fenestrae, nondum vitro perfectae, sed patentes, per quas
respeximus in atrium templi et ad ipsum templum, et vidimus stupendam
pretiositatem ibi, sicut patebit in descriptione templi illius, fol.
260 et ante. His visis dedimus artificibus bibales et exivimus. Non
credo, quod post nos aliquis Christianus in muscheam illam venturus
sit, quia statim eam suis execrationibus detestabili Machometo
consecrabunt: hoc facto nullum Christianum intromittent. Sic ergo
regressi sumus ad loca nostra.

Quarto die prandio sumto descendimus simul montem Syon, quasi occulte
ducente nos Judaeo, qui dixit, quod quaedam occulta nobis vellet
ostendere. In descensu autem venimus ad latus australe ecclesiae
illius, quae stat juxta templum Domini, et ibi tempore Christianorum
fuit ascensus per gradus lapideos ad altam portam, per quam erat
ingressus in illam ecclesiam. Ad hanc portam per ruinas murorum
ascendimus et murum portae deosculati sumus propter indulgentias
plenarias, quae ibi habentur (††). Dicitur enim, quod XV gradus ad
illam portam fuerint, per quos Virgo Maria [et] puer triennis sine duce
miraculose ascenderat in templum. Ad hos gradus confecit David rex XV
psalmos, qui dicuntur psalmi graduum. Hunc locum visitavimus cum timore
et silentio, quia in periculo fuissemus, si Sarraceni nos ibi
conspexissent, ideo etiam tempus quietis eorum elegimus. Ab illo loco
consequenter descendimus et ad vetustissimum murum venimus, fortem
nimis, de ingentibus saxis quadratis factum, et murus ille est
competenter altus, quamvis multo altior fuerit, sicut ex ruinis
deprehendi potest, est enim locus plenus quadratis lapidibus dispersis
per gyrum. Dicitur enim, quod super murum illum steterit domus saltus
Libani, quae erat domus regia, quam aedificavit Salomon, cujus
descriptio habetur 3 Reg. VII., ubi dicit: Gloria in etc. Quae ideo
domus saltus Libani nominabatur, quia erat de lignis supernis
aedificata, quae erant excisa de saltu Libani. Magister in Spec.
Histor. dicit quod haec domus erat de duplici materia, pars inferior
erat lapidea, et dicebatur Nethota, i. e. pigmentaria, in qua
reponebantur aromata et pigmenta ad usus templi, et domus regia, ut ex
beneficio terrae et muri diu vigerent quasi recentia. Pars superior
erat lignea, de lignis Libani, unde est dicta domus saltus vel domus
Libani vel domus saltus Libani. Quidam tamen putant, eam ex hoc sic
esse vocatam, quia circumquaque consita erat arboribus et viridariis
mirae (#B#) recreationis, juxta densitatem saltus Libani, et in parte
illa superiori reponebantur arma, ut beneficio ligni rubiginem non
sentirent, non solum autem arma ad pugnandum, sed ad decorem et
ostentationem regii fastus.

Quamvis autem distinctio fiat 3. Reg. VII. inter domum regis et domum
saltus Libani, quidam tamen expositores dicunt, fuisse unam, sicut et
ego credo. Quod autem hic fuerit domus illa regia, satis videtur
Scripturae sacrae consonum, quae frequenter dicit, reges Jerusalem de
domo regis adscendisse in templum. Patet Jeremiae .., quod non potest
intelligi de domo et palatio regis montis Syon, in qua habitavit David
et Salomon ante templi aedificationem, cum mons Syon altior sit templo,
a quo fit descensus in templi locum, quamvis et de templi atrio semper
fuerit ascensus per gradus in ipsum templum. Sed de illa domo, de qua
nunc loquimur, est ascensus aliquantus in templum. Stetimus ergo et
murum ingentem mirabamur et colloquebamur de his.

Porro in summitate rupti muri est quidam magnus quadratus lapis,
semotus a loco sui ordinis, ita quod singulariter eminet in cornu muri.
Hunc lapidem, quia jam supremus est et singulariter videtur, fabulantur
illum esse lapidem, de quo habetur psalmo 117. et Matthaei 21.: Lapis,
quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli.[TR53]
Nam dicit Nicol. de Lyra, quod in aedificatione templi quidam lapis
pluries oblatus fuit manibus aedificantium, et nullibi poterat
convenienter poni, ideo reprobatus fuit. Sed dum murus deberet muro
conjungi per lapidem angularem et capitalem, non est inventus lapis
aptior, quam ille reprobatus. Dicitur similiter de ligno, de trabe
ligni sanctae crucis, qui etiam fuit in aedificatione illius domus
abjectus, ut patuit fol. 178.

Videtur tamen mihi, quod lapis ille, quamvis fuerit angularis, non
tamen caput anguli, cum murus multo altior monstretur fuisse.

Perspecto muro ab extrinseco ducente nos Judaeo contra ipsum murum
adscendimus per ruinas usque ad murum, et ibi unus de magnis quadris
maxima vi avulsus est ex muro, ita, quod foramen est per parietem ad
intra in Nethotam. Curvavimus ergo nos, et unus post alium ingressi
sumus, et primo nihil penitus videre poteramus, quia oculorum natura
est, ut post solem umbras intrantibus coeca omnia videantur. Sed cum
paululum stetissemus, visum paulatim recepimus et grandia aedificia
arcuato opere facta vidimus. Nam ibi erant VIII ordines columnarum,
testudines sustentantes et superiora aedificia, quae olim erant
superaedificata, jam vero superius est viridarium olivarum ad latus
templi. Dicunt autem Judaei et Sarraceni, quod illa subterranea
habitacula fuerint equorum Salomonis stabula; sed melius est dicere,
quod ibi fuerint Nethota, hoc est pigmentaria et apotheca aromatum, ut
supra patuit (#229 A#). Huc enim reposuit aromata illa pretiosissima,
quae regina Saba attulit, ut habetur 3. Reg. X. Nec credendum est, quod
rex Salomon bestias locaverit in nobilissima domo, de qua mirabatur
Sibylla Saba, praesertim cum esset prope templum, in cujus
irreverentiam cessisset equorum stabulatio, sed alibi pro curribus et
equis et equitibus habitacula construi fecit, ut habetur 3. Reg. IX.

Porro sub testudinibus illis erant multi cumuli lapidum erecti in
altum, de quibus Judaeus ille, qui nos in locum duxerat, dixit nobis,
quod ipsi Judaei erigunt istos cumulos ad praeoccupandum locum: sperant
enim, se terram sanctam citius rehabituros, et ideo peregrini eorum,
qui de longinquis terris veniunt, loca praeripiunt, in quibus post
eorum reditum habitare se sperant. Superius in uno loco testudinis est
grande foramen et ruptura, per quam Sarraceni purgamenta templi et
atrii injiciunt. Cum magno timore ibi fuimus, quia si Sarraceni nos ibi
invenissent, male profecto nos tractassent. Si timorem non habuissemus,
per immunditias potuissemus in templi atrium adscendisse. Igitur visis
his, quae dicta sunt, exivimus per foramen, per quod intravimus, et
montem Moria, qui est mons templi, gyravimus, et sursum usque ad
angulum, in quo murus orientalis cum australi nectitur, per clivum
adscendimus ad murum civitatis sanctae. In illo muro vidimus majores et
longiores lapides, quam unquam viderim in aliquo civitatis muro. Non
tamen erant adeo egregia saxa, sicut Josephus memorat habuisse murum
Jerusalem, quae XX cubitorum longa et X lata erant, lib. VI. c. 8.
Respicit autem murus ille vallem Josaphat et torrentem Cedron, e
regione montis Oliveti. Porro in illo muro a terra sursum in
altitudinem VI cubitorum est immuratus lapis, quasi pars fuisset
columnae marmoreae, quae partim muro est inserta et partim a muro exit,
extenta extra, ita, quod homo superius existens posset super lapidem
stare, et dorsum ad murum habere, vel sedere desuper, sic ut homo sedet
in equo cum dependentibus cruribus. De hoc lapide fabulantur Sarraceni,
quod in die judicii, cunctis existentibus in valle Josaphat, veniet
Machometus, et sessum accipiet super lapidem illum ad judicandum
mundum. Et hunc lapidem honorant tamquam tribunal Machometi. Non sunt
autem multi anni elapsi, quod quidam propheta pseudo Sarracenorum venit
in Jerusalem, quem omnes tanquam sanctum Dei honorabant; hic quodam die
convocavit populum de civitate ad locum illum, dicens: quod vellet eis
gestus et verba dicere et modum mundi dijudicandi monstrare, quem
Machometus in extremo judicio cum Sarracenis esset habiturus. Dum autem
cuncti in clivo starent, ut viderent et audirent judicii formam,
ascendit diabolicus ille sanctus per scalam super lapidem, seditque
dorsum habens ad murum, et vultum ad populum infra stantem, et
prophetare coepit. In loquendo autem, dum magis se movere inciperet, et
lubricitatem politi lapidis non attenderet, ecce, subito inclinatus ad
latus deorsum corruit et confractis cervicibus et toto corpore
dissoluto exspiravit, et populus fatuus confusus in civitatem et loca
sua rediit, et ita contra suam (#B#) intentionem propheta ille falsus
vera non verbis sed factis ostendit. In hoc enim conveniunt Sarraceni
nobiscum, quod credunt futurum judicium in novissimo die, sed de loco
judicii omnes discordes sunt. Nam Sarraceni in Jerusalem, in Judaea et
Palaestina degentes nobiscum dicunt, quod omnes gentes congregabuntur
in valle Josaphat, et ponunt tres judices, Deum, Jesum et Machometum.
Deus sedebit in culmine templi Domini; Jesus in summitate montis
Oliveti; Machometus, consiliarius utriusque, sedebit supra lapidem
praedictum. Sarraceni autem in Syria, Mesopotamia et Cappadocia dicunt,
quod judicium erit in Damasco in culminibus turrium. Sarraceni Arabes
dicunt, quod erit in Mecha, ubi sepulchrum est Machometi. Sarraceni de
Egypto et Lybia dicunt, quod in Chayro erit. Alii dicunt in
Constantinopoli. Ita unusquisque confingit hoc, quod sibi placet, et
innumeros fatuitates componunt.

Stetimus ergo sub lapide praedicto et tam Machometi insanias quam
prophetae sui casum satis derisimus, et ita a muro descendimus et in
civitatem Judaeorum venimus, quae est in clivo super vallem Josaphat,
in quo Judaeum, qui nos ducebat, derisimus, dicentes sibi, quod
prudenter Judaei suam civitatem in loco judicii locaverint, ut sine
fatiga veniendi resurgant, in perpetuum damnandi. De illo
coemeterio[TR54] ad communem viam descendimus, per quam ad montem Syon
adscendimus ad loca nostra. Ingressi autem hospitium dominorum
peregrinorum invitaverunt domini milites me et duos patres minores, et
duos Judaeos et unum Sarracenum et unum Mamaluccum ad coenam, et
habuimus simul laetam coenam, quamvis diversi essemus fide et moribus.
Propter hujusmodi autem communicationes cum infidelibus necesse est
habere licentiam domini Papae, dum quis vult Jerosolymam peregrinari.

Ouinta die, quae est gloriosa patris nostri S. Dominici, patriarchae
fratrum Praedicatorum, Officio et prandio finito venit Sabathytanco,
Calinus major, et exegit a quolibet peregrino quinque ducatos in
defalcationem conscripti pretii, dicens, se non habere in promtu
tantum, ut dispositionem facere inciperet pro nostra per desertum
ductione. Ne ergo in posterum diceret, nos fuisse causam tantae
tardationis, tradidimus sibi pecuniam, quilibet V ducatos. Qui accepto
auro factus fuit hilarior et promisit nobis, quod omnia, quae ab eo
peteremus, adimplere vellet, si posset. Petimus ergo eum, ut nos
introduci faceret in locum nativitatis beatissimae Mariae Virginis, in
quo nondum fueramus. Qui respondit: rem difficilem, o domini peregrini,
postulastis, quia non potestis in habitaculum nativitatis Mariae
Virginis ingredi, nisi per muscheam unam Sarracenis devotam, in quam
vos intrare fas non est, nec ullo pacto videntibus Sarracenis vos
introducere ausus sim, ideo oportet exspectare tempus vespertinum, et
tunc mittam vobis Abre, filium meum, et per vicos occultos vos ducet ad
locum, et disponam, ut intromittamini. Ego vero cum dominis consulibus
ero, occasionem retinendi vos simul quaerens, ne vos notent illum quem
petitis visitare locum. Sic ergo (#230 A#) vir a nobis recessit.
Vespere facto exspectavimus quasi usque ad solis occasum, aestimantes,
quod vir nobis illusisset. Sed ecce, filius ejus Abre, forte XIX
annorum, venit cum uno famulo ad nos in montem Syon et duxit nos per
vicos occultos Jerusalem usque ad portam Ephraim, quae est porta S.
Stephani, et ad ecclesiam, quae iam est Mameria, venimus. Qua reserata
muscheam ingressi sumus et de ecclesia in ambitum transivimus. Ad latus
autem ecclesiae est una fenestra super terram, sicut fenestrae
habitaculorum, in quibus operantur textores, vel sicut sunt fenestrae
cellariorum, per quas lumen et aer ingreditur. Et per illam fenestram
est ingressus ad locum nativitatis beatae Virginis, quia ostium
cryptae, quod erat in ecclesia, obstruxerunt infideles, quia de loco
illo nulla est eis cura. Unus ergo peregrinus pedibus primo intromissis
in fenestram deorsum in cryptam se dimisit, qui inferius stetit, et
singulis pro scala fuit; habuit enim manus erectas ad parietem, et
descendere volens primo pedes posuit super suas manus, et inde alium
pedem super caput, vel humeros ejus, et de humeris resiliebant in
terram, et ita omnes super illum peregrinum, qui erat miles insignis
genere, descendimus in locum, et accensis candelis, quia tenebrosum
erat, circuire incepimus. Venimus autem in unum specum, in quo dicunt
primo fuisse sepultos Joachim et Annam, parentes beatae Virginis
Mariae. Deinde progressi in aliam subterraneam capellam venimus
latiorem, quae quondam erat pulchre depicta, et ibi creditur esse
beatissima Virgo Maria nata. Incepimus autem ibi jocundis vocibus
cantare carmina de nativitate beatae Virginis, signata in processionali
terrae sanctae, et indulgentias (††) plenariae remissionis accepimus,
et terram juxta morem peregrinorum deosculati sumus. Sub choro
ecclesiae est locus ille sanctus, ubi fuit triclinium, in quo genuit
Anna beatam Virginem Mariam, sicut locus nativitatis Christi est sub
choro ecclesiae bethlehemitanae, in confutationem mendacissimi
Alchorani, qui ponit, ipsam Virginem Mariam natam in Aegypto, et esse
filiam Mirjam, sororis Aaron, ut patet supra fol. 140 B. Viso ergo
loco, iterum unus peregrinus per alios adjutus per fenestram sursum in
ambitum ascendit, qui protensa manu deorsum omnes nos ad se successive
eduxit. Circuivimus ergo ambitum, et cellas superius et inferius
vidimus de pulchris aedificiis, fuerat enim in tempore Christianorum
monasterium monialium ordinis S. Benedicti. Ingressi autem ecclesiam,
quae nunc est muschea, eam diligentius perspeximus, et notavimus, eam
ecclesiam ornatam et pulchram fuisse, parietes enim depicti fuerant,
sed Sarraceni picturas calce deleverunt et dealbaverunt, in pluribus
tamen locis calx decidit, et iterum Christianorum picturae videntur.
Porro historia conceptionis et nativitatis beatae Virginis Mariae fuit
ibi depicta, quomodo Joachim propter sterilitatem de templo fuit
repulsus, et quomodo cum suis pastoribus in deserto deguit, et quomodo
ibi sibi angelus apparuit, et quomodo sub porta aurea in amplexus suae
uxoris ruit, et quomodo Anna Mariam genuit. De illa pictura legi in
quodam peregrinali, quod Sarraceni eam de Machometo suo exponant. Unde
fuit quaedam vetula, habitans juxta illam ecclesiam sarracenicam, quae
magnis (#B#) fletibus solebat hominibus exponere picturam de Machometi
vita, et de ejus paradiso, et carnaliter omnia interpretabatur. Haec
omnia cum vidissemus, de ecclesia exivimus dolentes, quod tam pulchra
ecclesia et tam egregium monasterium in tam sanctissimo loco est in
Sarracenorum usu.

Porro ante ecclesiam stat una arbor magna et antiquissima, quam dicunt
fuisse plantatam a beatissima Virgine Maria, dum adhuc esset infantula,
sub cura parentum, qui hic in hoc loco creduntur habitasse; licet enim
Joachim et Anna multis annis deguerint in Nazareth, tamen quando
beatissima Virgo Maria concipienda et parienda fuit, migraverunt ex
instinctu Spiritus S. a Galilaea in Judaeam in Jerusalem, ut ibi dies
suos clauderent in Dei servitio, juxta templum Domini, ignorantes, ad
quantum mysterium Deus eos sine fructu servaret. Venientes autem a
Nazareth in Jerusalem emerunt domum prope templum super piscinam
probaticam, in qua concepta est et nata beata Virgo Maria, testante
Damasceno, qui sic dicit: parturitur autem Virgo Maria in probatica
Joachim domo, nam piscina probatica juxta est. Successu autem temporis
aedificaverunt Christiani ad locum illius sanctae domus ecclesiam, cum
annexo monasterio monialium ordinis S. Benedicti, et erant ditissimae
dominae etiamnunc ultimo, quando capta fuit civitas a Sarracenis, anno
Domini 1187. In ipsa autem captione civitatis contigit in hoc
monasterio factum perenni memoria dignum, quamvis quidam referant alibi
factum fuisse in quodam monasterio S. Clarae. Cum enim jam esset
civitas capienda per Sarracenos, et cuncti se ad evasionem et vitae
suae liberationem disponerent, jussit Abbatissa pulsare capitulum,
omnibusque dominabus congregatis dixit: ecce, filiae meae, jam tradenda
est civitas et nos et omnia nostra in manus gentilium Sarracenorum.
Homines autem isti, sicut frequenter audivimus, bestiales sunt, et
foeminas christianas repertas sine verecundia foedant et polluunt,
singulariter tamen in virgines Deo dicatas inardescunt et furiunt. Nunc
ergo si placet integritas, munditia, et castitas, hoc, quod me
videritis facere, facite, et inviolatae de manibus istorum vitiosorum
evadetis. Et hoc dicto omnibus sororibus eam intuentibus et mirantibus,
quid factura esset, mox cultrum, quem sub veste texerat, eduxit, et eo
statim pectore et vultu intrepido proprium sibi nasum detruncavit
propriis manibus, quod facere etiam egregiorum virorum corda nutant, et
persaepe trepidant animosa pectora. Cujus exemplo caeterae motae ad
simile processere certamen. Et si quae adolescentiores, delicatae et
teneres, cruore viso timore concutiebantur, nec sibi ipsis injicere
manus poterant, prosternebant se ad fortiorum pedes, exhibentes eis
cultros et nasos extendentes, fletibus magnis rogabant privari naso,
quo vultus speciem retinet, et inimicos pudicitiae irritat, ne
inquinamenta carnis et spiritus contrahere possent. Omnibus ergo
abscissis nasis, confusis faciebus, et (#231 A#) conspersis cruore
stantibus, et lacrimosis vocibus Deum invocantibus, ecce inimici crucis
monasterii ostia infringunt, et claustra rumpunt, et avidissime in
monasterium irruunt, cum clamore et armorum strepitu, ut effoeminatae
libidini, insatiabili cupiditati et crudelitati bestiali operam darent.
Et ingressi ecclesiam invenerunt athletas Christi in suo ordine stantes
in Dei servitio. Quas ut viderunt sanguine aspersas et mutilatas,
conterriti stabant, ac si exercitum ferocium armatorum invenissent, nec
fuit, qui aliquam tangere ausus esset, sed eas intactas de monasterio
et civitate repulerunt, quae cum aliis Christianis expulsis in partes
fidelium navigaverunt, reportantes praeclarum et perenne testimonium
suae castissimae et illibatae fidei. Sic, sic decus servatur foemineum,
virginitatis thesaurus custoditur, pudicitiae cordis testimonium
redditur, et profecto monstratur, quomodo non salis sit ad cordis
sinceritatem testandam lacrymis et querelis se violentiam passuram
dicere, nisi quis in vindictam egregio procedat opere. Hoc Lucretiam
urbicam pudicitiae ducem fecisse veterum commendant historiae, quae se
ipsam jugulavit in testimonium pudicitiae. Sic et Hyppo, mulier graeca
a piratis capta, eo quod spectabili pulchritudine polleret, quae inter
consilia praedonum suae pudicitiae contraria cum cerneret, se non posse
decus castitatis servare, nisi per mortem, non exspectata violentia in
undas se praecipitem dedit, ut sublata vita pudicitia servaretur. Sic
conjux Trigigantis, quae in ergastulo posita et catena ligata militem
volentem se violare interemit. Sed et Penelope, Ulyssis uxor, arte
industri precantes nobiles suspendit, sicque fidem marito servare
studuit. Sic Cimbrorum foeminae se suosque infantulos laqueis curruum
[suspendentes] vitam sibi extorsere amore pudicitiae. Et Amazones
spreto decore, et superata mollitie foeminei corporis, arma inducere,
et auream caesariem tegere galea, et latus muniere pharetra, et
militari ritu currus et equos adscendere, et pro defensione castitatis
regibus et tyrannis gravissima bella intulere. Insuper castitatis
lilium, Susanna, filia Helechiae, uxor Joachim, ad supplicium mortis
properavit potius, quam pudicitiae frenum solveret. Sic S. Brigitta,
pulcherrima, Deum pro deformitate vultus deprecata est, ut pudicitiam
facilius conservaret. Sic et aliae quam plures Christi virgines
superata fragilitate sexus duros cruciatus corporis pertulerunt pro
castitatis decore. Harum autem omnium exemplo monachae nostrae et
nunnae, de quibus iam est sermo, informatae pariter et confortatae,
nova arte edoctae a Spiritu Sancto, pudicitiae hostes delusere, ita,
quod nec se nec alios interemerunt, innocentiam tamen nihilo minus
conservarent, et imitandum exemplum post se relinquerent omnibus
religiosis. Si placet pulchra de praeclaris gentilium mulieribus
legere, vid. Hieronym. in epistola ad Geruntiam, quae habetur Vol. II.
lib. 3. Tract. 7. fol. 194. Sexta die, quae est transfigurationis
Domini, in aurora convenimus in monte Syon, media autem pars fratrum
montis Syon ascenderunt nobiscum in montem Oliveti et ecclesiam
ascensionis Domini, cum calicibus et paramentis, et ibi solenniter
Missam cantavimus de transfiguratione Domini, ac si fuissemus (in)
Thabor. Aderant autem Officio nostro multi Christiani orientales, (#B#)
quia diem transfigurationis Domini inter maximas solennitates
venerantur. Unde quasi omnes ecclesias suas consecrant in honorem S.
Sophiae, i. e. transfigurationis Domini. Et sicut nos depingi facimus
in ecclesiis nostris Crucifixum, et extremum judicium, sic in ecclesiis
orientalium principalis pictura est transfiguratio Domini cum Moyse et
Helia, et tribus apostolis in terra jacentibus. Finitis Missis
circuivimus ipsam ecclesiam, et supra ipsam quanto poteramus ascendimus
ad circumspiciendum; de ea enim est respectus in mare mortuum et longe
lateque per terram sanctam. Porro in ipsa ecclesia stant columnae
marmoreae politae, inter quas est una, quam orientales Christiani
brachiis circumplexabantur cum risu, et omnes tentabat, si digitis
unius manus contingere possent digitos manus alterius. Nisi enim homo
habeat longiores digitos, non potest manum manu amplexando tangere,
putant autem illi superstitiosi orientales, quod ille, qui id facere
potest, sit magis fortunatus, et quod sit signum cujusdam magni boni.
Diu steti in loco et eorum phantasias consideravi. Post eos etiam nos
occidentales jocando lusimus, mensurantes columnam, et directe potui
extremitates longiorum duorum digitorum conjungere, cum forti tamen
complexu et pressura. De illa ecclesia vide fol. 148 A.

Post haec gyravimus montem sanctum et loca ejus sancta visitavimus, et
ingressi urbem per portam S. Stephani ad domum Pilati deosculandam
accessimus. Dum autem intellexissemus, patronum domus non esse in
civitate, pulsavimus, et intromissi per ejus filias locum martyrii
Christi visitavimus. Si enim praesens homo fuisset, nequaquam nos
intromisisset, et ad hoc nec prece nec pretio induci poterat. Filiae
tamen ejus jucundae duae nobis apparuerunt, et ad locum, in quo Dominus
flagellatus creditur, nos duxerunt. Est enim capella rotunda,
testudinata, ad ejus latus est ascensus in domum superiorem, immunde
autem et sine honore tenent locum istum sacrum, et est quasi sentina
domus, in quam omnia purgamenta injiciuntur. Hoc tamen non obstante
descendimus in immunditias, et orationes nostras fudimus, et
indulgentias plenariae (††) absolutionis accepimus. An autem Dominus in
eodem loco fuerit coronatus, in quo fuit flagellatus, videtur ex Evang.
Matthaei et Marci, quod fuerit publice flagellatus extra, et intus in
atrio coronatus. Sed Johannis XIX. ponuntur simul flagellatio et
coronatio; sic et idem locus ostenditur flagellationis et coronationis.
Verum tamen est, quod loca ista propter aedificiorum destructiones et
reparationes difficulter possunt reperiri. De illa domo vide fol. 138
A. Ego bina vice intromissus fui. Reputatur magnum, quando peregrinus
in loco praedicto fuit, inter mille enim non potest unus ingredi. In
exitu nostro dedimus puellis aliquos madinos, quos cum magna
gratitudine acceperunt, et per interpretem dicebant nobis, quod
quotiescumque pater eorum abesset (#232 A#), libenter nos intromittere
vellent. Saevus est enim pater ille ad filias, sicut ad alios homines
christianos, quos etiam videre non potest, et ideo ex quo Christiani
participant de crudelitate illius viri cum filiabus ejus, afficiuntur
nobis et in contemtum patris introducunt Christianos. Erant enim duae
speciosae filiae grandiusculae, et in introitu nostro velamen facierum
deposuerunt, et jocundis vultibus nobis conversabantur, quod cum
Sarracenis ausae non fuissent,



            Pulchra peregrinatio F. F. F. per loca subjecta.

Septima die ante solis ortum dictis matutinis cum aurora illucesceret,
steti in ambitu superiori claustri fratrum montis Syon, et conjeci
oculos profunde deorsum usque in vallem Gehinnon; pulsabat autem me
desiderium, ut eodem mane descenderem tam profunde in vallem ipsam,
quousque montem Syon videre amplius non possem, ut et fontem Rogel
quaererem, et lapidem Zoelech, de quibus habetur 3 Reg. 1., et ut
viderem locum Toph et Tophet, de quibus fit mentio Jerem. 7. et per
totum caput Jer. XIX. Hic locus est vallis filiorum Ennon, quae dicitur
vallis Ennon, vel vallis Jehennon, et Gehenna, Jos. 18 et 4. Esd. 1,,
et inde descenderem profundius in vallem, ut considerarem, an torrens
Cedron in profundioribus locis aquas fluentes haberet, ut multi opinati
sunt, sicut patebit, et post hoc in montem offensionis ascenderem,
cujus radices usque in Gehennam extenduntur. De hoc monte habetur 3
Reg. II. Haec etiam videre et experiri desideravi. Itaque a loco, in
quo stabam, me movi, ut irem ad patrem Gardianum, ut peterem eum pro
socio fratrem, cum quo praedicta visitarem, sed non ausus fui
venerabilem virum illum excitare, qui adhuc in quiete sua erat. Assumsi
ergo animum, et solus iter hoc grande aggressus sum, adhuc enim mane
erat, et Sarracenos scivi ante solis adscensum non se levare de
cubilibus suis. Descendi ergo de monte Syon et perveni in hortum regis,
qui pertinebat antiquitus ad regis curiam, per quem rex Zedechias fugit
cum omni exercitu, ut habetur 4 Reg. 25 a facie Assyriorum. In ipso
autem horto reperi optimas ficus maturas, de quibus jejunus manducavi
usque ad saturitatem. De horto demum regis descendi ad natatoria
Siloae, et voraginem originis fontis Siloae, et intravi et bibi de aqua
sancta, et oculos et faciem lavi. Numquam vidi prius aquas illas in
tanta abundantia fluere, sicut illa hora, non enim jugiter fundit aquas
nec semper aequaliter fons ille, ut supra patuit fol. 160 B. Refrigerio
sumto et indulgentiis (††) plenariae remissionis juxta fontem sacrum
consequenter de latice fontis exivi et descendi usque in vallis fundum,
in torrentem Cedron, nec vidi hominem aliquem. Sol autem jam ortus
fuerat, qui cacumen montis Syon et civitatem sanctam et aliorum montium
culmina illustrabat, sed juxta me erant (#B#) adhuc quodammodo
tenebrae, et roris antelucani destillatio. Descendi ergo usque in
vallem Gehenne et cum festinantia progressus in asperrimo torrente,
usque quo recurvabatur vallis, ita, quod nec montem Syon nec montem
templi amplius videre poteram. Et his subtractis substiti, et torrentem
consideravi, tantamque ariditatem ejus ibi vidi, sicut superius infra
Jerusalem, nec quovis modo videre poteram, quomodo ibi subterraneum
cursum haberet in profundissima valle et rupibus repleta. Ad hanc
considerationem me moverunt quaedam terrae sanctae descriptiones, in
quibus legeram, quod torrens Cedron esset fluvius perpetui cursus, sed
propter frequentes destructiones civitatis sanctae, cujus muri et
ruinae fuerunt in vallem dejectae, alveus fluminis repletus fuit. Sed
quia vero proverbio dicitur, nemo potest se opponere torrenti, dicunt,
quod ipse fluvius, quem torrentem nominant, sub ipsis ruinis adhuc suum
naturalem et perpetuum cursum habeat, ut superius patuit fol. 142. A.
et multis fol. 170. Sed hoc habere veritatem videre jam non poteram,
cum longe infra ruinas Jerusalem fuerim, nec guttam aquae fluere
viderim. Sed et alia vice descendi usque ad mare mortuum per eandem
vallem, ut patet fol. 236 per totum, sed aquas decurrentes nullas vidi.
Possibile tamen est, olim ibi fluvium fuisse et jam non esse, sed ei
contigisse sicut Numicio, fluvio Laurentis agri, qui Maronis carmine et
aliorum latinorum poetarum celebris factus est, in quo dicunt Aeneam
Trojanum cecidisse, et ex eo solo veteres consuevere in sacris Deae
Vestae libare. Sane, hic fluvius hodie non est, paulatim enim
decrescens primum in fontem redactus est, demum et fons ipse exaruit.
Ut habet Boccacius in Tract. de Flum. Verum ex vetustissimis scripturis
sacris colligi non potest, quod per torrentem illum fluvii decursus
continuus fuerit, sed solum tempore hiemali de pluvia et nive resoluta
fit ibi ad horam decursus aquarum. Et tantum de illo.

Consequenter reverti me ad Jerusalem, a qua semper peculiaris [?] fuit
mihi clangor, at per torrentem ascendi festinus usque ad locum, in quo
videre poteram civitatem sanctam, cujus jocundissimo aspectu novo
quodam gaudio et securitate animatus fui. Timueram enim in inferioribus
existens, nam horribilis est vallis Gehennae, potissime inferius, ubi
caret illustratione desuper ab alto rutilantis civitatis sanctae. In
ipso autem ascensu Gehennae perveni in locum, ubi vallis Siloae
jungitur valli Siloae (Syon) et ibi dicitur fuisse fons Rogel, ubi
hodie stat cisterna magna et profunda, sed non fons. Et juxta fontem
erant olim viridaria et erat locus solatii, in quo juvenes tentabant et
probabant fortitudinem, ad quem ibi fuit positus lapis Zoelech, i. e.
tractus, quia qui lapidem illum trahere poterat, fortis erat. Ibi ergo
nec fontem nec lapidem vidi, sed cisternam et rupes multas. Ibi Adonias
convivium habuit et tractatum de regni invasione. Ibi luci et idolorum
cultus erant, et multa mala in valle illa Ennon vel Gehennae (#233 A#)
sunt perpetrata. Vallis ista et locus dicitur Gehennon, ab Ennon,
quondam possessore sua. Ennon autem idem est quod cursus mortis, vel
fons tristitiae, et significat, quod in extremo judicio per illam
vallem reprobi in locum mortis deducentur, ut habetur fol. 170 B. Omnia
enim illius vallis nomina horrorem important. Dicitur enim 1) Ennon, i.
e. cursus mortis. 2) Gehenna, vallis tristitiae. 3) Hennon, vallis
interfectionis. 4) Jehenna, profunditas mortis. 5) Toph, poena
stultorum. 6) Tophet, ampla poena moeroris. 7) Cedron, inutilis dolor.
8) Chela, incendium Domini. 9) Chrinarus, judicium ignis devorantis.
Praeter haec nominatur vallis ista Jerem. c. 19. vallis occisionis; et
Jerem. c. 7. dicitur vallis interfectionis. Quam destestabilis autem
haec vallis sit et maledicta, vide supra Jeremiae in praefatis
capitibus et cap. 32. Et quae supra fol. 170 A. B. Frequenter autem fit
mentio in Scriptura de excelsis Toph, in valle Ennon, quod ita
intelligendum est, quia in valle illa profunda excelsa stabant altaria
idolorum. Hanc vallem cum monte zelosissimus rex Josias contaminavit,
quasi excommunicationem in ea ponens, quam tulit super ingredientes, et
omnes sacerdotes vallis trucidavit in ea, ut habetur 4 Reg. 23. Sicut
enim vallis Josaphat erat sancta et benedicta cum monte suo Oliveti:
sic vallis Ennon erat profana et maledicta cum monte suo offensionis.
Ideo ab illa valle transsumtum est nomen hoc, Gehenna, ad significandum
vallem infernalem perpetuae damnationis,



             De monte offensionis Domini, et Moloch idolo.

Igitur cum vallem praefatam aspexissem, converti me ad latus ejus
orientale, ad radices montis offensionis, et per clivum ejus in montem
subii, quae humilior est, quam mons Oliveti, in cujus accubitu est
situatus ad latus ejus australe. In vertice autem illius montis inveni
domum magnam, vacuam tamen, de quo optime contentus fui, non enim
fuissem hospes gratus habitantibus in ea Sarracenis. In hoc monte
erexit Salomo duo profana aedificia, scilicet templum idolo Moloch, et
domum suis concubinis, ex quibus valde offendit Deum. Ideo mons
offensionis dicitur, ut habetur 3. Reg. II.

Porro Moloch idolum crudelissimo cultu colebatur, ideo singulariter
Levit. 20. prohibitum strictissime fuit, sacrificare ei. Quo tamen non
obstante Salomon, inductus per mulieres, in illo monte templum erexit
Moloch, et populum ad ejus cultum induxit, et sacerdotibus idoli
stipendia contulit. Tali autem hoc idolum colebatur ritu, ut necarentur
infantes. Erat enim Moloch imago hominis magna, de aere fusa, et ab
intus cavata per universa membra, stabatque in medio templi supra
columnam, extensis manibus et brachiis, quasi desiderans et exspectans
munus accipere ad brachia, in modum piae matris, quae extendit brachia
ad suscipiendum suum infantem; sic enim erant formata brachia idoli, ut
puer (#B#) in eis accubare posset, tamquam in maternis brachiis.
Tempore autem sacrificiorum, quando erat ibi puer immolandus, ponebant
sacerdotes ardentes carbones in corpus idoli, ipsumque candens et
ignitum faciebant, et puerum innocentem unum et sanum de manibus
parentum, qui eum immolandum attulerant, accipiebant, et brachiis idoli
imponebant. Et ne parentes et amici circumstantes ex ejulatu pueri
nimium turbarentur, astabant sacerdotes, cum sonorosis tympanis,
cymbalis et tubis fortiter concrepabant, ne parentes vocem pueri
morientis audire possent, et tam diu sic sonabant, quousque puer sic in
brachiis idoli adustus exspiraret. Quo sic consumto sacerdotes, et
omnes qui sacrificio aderant, jocundis vultibus parentibus
congratulabantur, pro eo, quod digni habiti fuissent habere puerum in
consortium deorum assumtum. Ex eo autem die omnes idololatrae totam
illam genealogiam tamquam nobilitatam honorabant et credebant, quod
omnes amici pueri immolati meliora fata et fortunas essent deinceps
habituri. Similis ritus apud gentiles observabatur in sacris Saturni,
et forte, quod Graeci Saturnum nominant, hoc Hebraei Moloch vocant.
Erat enim statua Saturni aenea, magnitudine mirabili, cujus manus in
terram extensae ita erant in gyrum ut, qui ad idolum pervenire
adolescentes cogebantur, ingentem foveam igne repletam  inciderent.
Hinc et Hebraeorum Scriptura reprehendit eos, qui haec imitati fuerint.
Haec Casa de Ev. Spir. Lib. 4. c. 7. Multa enim idola, imo daemones in
idolis, non placabantur nisi mortibus innocentum. Et mos fuit propter
plures causas pueros immolare. De quo vide Casa de Ev. Spir. L. IV. c.
7. et 8. Cessavit autem hominum immolatio tempore Eliae Hadriani
Imperatoris. Huic crudelissimo ritui in hoc monte et in valle profani
operam dabant, et Deum haud dubio plurimum offendebant. Ideo mons
offensionis dicitur. De hoc idolo Moloch mentio fit Jerem. 32. et Amos
V. et Actor. VII.

Insuper in hoc monte instituisse dicitur Salomon domum suarum
concubinarum, quarum erat non modicus numerus. Unde Cantic. 6. dicitur:
Sexaginta erant reginae, et LXXX concubinae, et adolescentulae sine
numero. Et 3. Reg. II. dicitur: Salomo adamavit mulieres alienigenas
multas, quibus copulatus est ardentissimo amore, fueruntque ei uxores
septingentae, et concubinae trecentae, et adolescentularum non est
numerus. Si ergo textus illi conferantur et intelligantur de Salomone
litteraliter, sine spirituali intellectu, necesse erat eum habere
multas domus pro tot mulieribus. Reginis ergo construxit castella et
palatia, concubinis autem hanc aedificavit domum, adolescentulis autem
aptavit loca in domibus parentum eorum. Filia autem Pharaonis, de qua
cecinisse creditur canticum canticorum, cui dixit: Una est columba mea,
formosa et electa mea, secum in monte Syon mansit. Sed quia eadem domus
sanctificata erat propter inhabitationem arcae Domini, aedificavit ei
domum juxta suam domum in Mello, ut dicitur 3. Reg. 9., ut semper esset
ei propinqua.

Perspecto ergo loco et monte illo, cursu festino descendi vallem,
declinans contra montem Oliveti, et juxta pyramidem Josaphat ad fundum
vallis veni, eandemque pyramidem curiosius perspexi, eamque intravi per
fenestram scandens. Nonnulli dicunt, hanc pyramidem esse titulum, quem
sibi Absalon erexerat, ut habetur 3 Reg. 18; ubi sic habetur: porro
Absalon, cum adhuc viveret, erexerat sibi titulum, qui in valle regis
est, et vocavit eum nomine suo Manus Absalonis. Sed non videtur posse
stare, quia nusquam legitur, vallem Josaphat et torrentem Cedron fuisse
nominatum vallem regis. Et Magister in Speculo Historiali dicit, vallem
illam duobus stadiis distare a Jerusalem. Nec titulus ille est erectus,
sicut de petra excisus, ut supra fol. 196 B. Sed titulus Absalonis fuit
lapis politus, marmor (#234 A#) erectus. His ergo visis pertransivi
torrentem Cedron, et in montem Syon adscendi, et sudore plenus et
calore incensus ad prandium veni. Et mirabatur pater Gardianus et
fratres, audientes me sine molestia haec loca perlustrasse.

Octava die ante lucem descendi cum fratribus aliquibus ad specum
agoniae Christi, de quo dixi fol. 144., et ibi, quia sexta feria erat,
Missas de passione Domini celebravimus, quibus finitis in Galilaeam
sursum ascendimus. Porro ad partem aquilonarem Galilaeae montis est
mons eminens, interjecto grandi intervallo, quatuor stadiis a Jerusalem
distans, in quo Salomon aedificavit templum Chamos, idolo Moabitarum,
et in eodem loco tempore Maccabaeorum aedificatum fuit castrum forte,
de quo Jerusalem civitas tempore regiminis Graecorum et Romanorum fuit
multum tribulata. Consequenter ab illo loco descendimus, non quidem
directe contra civitatem, sed contra aquilonem, ubi venimus in vallem
satis fertilem, arboribus consitam, per quam est via euntibus a
Jerusalem in Nazareth, et in processu venitur in villam, in qua beata
Virgo et Joseph requirebant puerum Jesum inter cognatos et notos, et eo
non invento, regressi sunt in Jerusalem, ut habetur Lucae II. In hac
valle venimus in locum ruinarum antiquarum, ubi quondam dicitur
stetisse villa Anathot, de qua Jeremias propheta fuit oriundus, qui in
utero sanctificatus, de sacerdotali semine natus, puer exorsus est
prophetare, et subversionem Jerusalem praedixit et vidit oculis, ut
habet Hieronymus in prologo super Jeremiam. Porro idem Hieronymus
nominat villam illam Arabath, de distantiis locorum, dicens, ipsum
viculum sacerdotum fuisse. Per circuitum enim Jerusalem possidebant
sacerdotes viculos et praedia, unde Gethsamini et Bethphage et Nobe et
Anathot fuerunt viculi sacerdotum , in quibus nutriebant pecora oblata
pro primitiis sive pro decimis. Ad sacerdotes de Anathot est specialis
prophetia, ut patet Jerem. c. 11. Cum ergo Anathot vidissemus in
ruinis, quas tamen vix deprehendere poteramus, reversi sumus in
Jerusalem, et per portam S. Stephani ingressi loca sancta per civitatem
deosculantes in montem Syon devenimus.

Nona die, quae erat sabbathum et vigilia S. Laurentii, mane ante ortum
solis transivi cum fratribus aliquibus in vallem Josaphat ad ecclesiam
sepulchri beatissimae Virginis Mariae, et ibi divina celebravimus. Omni
enim sabbatho mittit pater Gardianus aliquos illac ad celebrandum, et
frequenter solitus fui cum eis ire. Missis finitis ascendimus montem
Oliveti, et ab alia parte descendimus in Bethaniam, et ibi visis et
deosculatis locis sanctis reversi sumus in montem Syon, quo cum
venissemus, invenimus omnes dominos peregrinos in monasterio
congregatos, qui me exspectabant, ad dandum responsa cuidam Mamalucco,
qui sibi omnes peregrinos praesentari mandavit, ut cum eis conferret de
certis (#B#). Auditum enim fuerat in curia domini Soldani in Chayro,
quod peregrini Christiani de occidente viri potentes et nobiles essent
in Jerusalem, et ideo hunc Mamaluccum, Christianorum Trutschelmannum in
Chayro, misit de Aegypto ad explorandum, qui essemus et unde
venissemus, et in commissis habuit, si de regno Franciae essemus, quod
captivos nos duceret in Chayrum; quae caussa illius fuerit, ignoro. Sed
cum a Sabathytanco, nostro Trutschelmanno, audivisset, quod de Francia
non essemus, venit cum eo in montem Syon, et sisti nos sibi mandavit,
pacificeque nos salutavit verbis latinis et italicis: et si, inquit,
placet vobis, descendatis mecum die crastina in Aegyptum via regia, et
in decem diebus erimus in Chayro, et inde transmittam vos cum salvo
conductu in Arabiam ad montem Synai, a quo reversi ad me in domo mea
manebitis, quamdiu volueritis. His verbis et aliis bonis promissionibus
tantum nos movit, quod omnino cum eo recessissemus, si res et negotia
nostra[TR55] fuissent aliqualiter disposita, in nullo enim adhuc
dispositionem feceramus necessariam ad hoc iter. Gratias autem egimus
viro de sua benigna exhibitione, et rogavimus eum, quatenus cum Deo
comite de monte Synai in Mathaream hortum balsami veniremus, nos citius
inde tollere dignaretur, et Chayrum introducere, et inde statim per
Nilum in Alexandriam mittere, ne contingeret nos naves Alexandrinas de
Venetiis negligere. Haec omnia nobis promisit fideliter se facturum, et
multa plura adjecit, quibus valde consolati fuimus. De hoc viro plura
restant dicenda suo loco, cujus nomen erat Tamquardinus. Venit enim ad
nos in vestimentis ovium, intrinsecus autem erat lupus rapax, ut
patebit fol. 70 P. II. Habito ergo colloquio nobiscum recessit,
revertens in Aegyptum. Post prandium transivimus nos peregrini simul ad
balneum sive aestuarium, et cum Sarracenis balneati sumus et loti. Hoc
aestuarium erat simile illi in Rama, sicut patet fol. 84 A. Post
balneationem intravimus ecclesiam sancti sepulchri (#235 A#).



              De quinto ingressu peregrinorum in ecclesiam
            resurrectionis Domini nostri Jesu Christi et in
                           sepulchrum Domini.

Decima die, quae est festum Laurentii martyris, et erat dominica XI.
Trinitatis vespere praecedenti iterum intromissi sumus modo supra dicto
in ecclesiam sanctissimi sepulchri Domini, et nocte illa ad dominicum
sepulchrum vigilavimus, et loca sancta, ut prius, circuivimus, et
dictis matutinis Missas celebravimus, et orto sole Missam in dominico
monumento cantavimus, qua finita per Mauros de templo ejecti fuimus.
Porro tres fratres Minores de monte Syon, juvenes, fuerant nobiscum in
ecclesia resurrectionis Domini; hos petivi, quatenus mecum in vallem
Josaphat descenderent, quia adhuc mane erat, quod libentissime facere
velle dixerunt, dummodo eos apud patrem Gardianum excusarem de non
accepta licentia, quod eis promisi et feci. Transivimus ergo per
civitatem et in cocorum vicos descendimus, et emi pro fratribus ilis et
me a cocis illis pastillos de ovis, et placentas, et pastetas de
carnibus, et assaturam, et botros, et ficus, et cum illis
comestibilibus descendimus in vallem, et transito torrente in
Gethsamini praedio sub olivis in umbra consedimus et laetum jentaculum
simul sumsimus, potu tamen caruimus, nisi quod uvas pro potu suximus,
quae uvae erant dulcissimae, albae et nigrae. His peractis, et
proximioribus locis deosculatis, montem Syon ascendimus, et ad prandium
fratrum consedimus. Post prandium venerunt domini peregrini in montem
Syon, petentes Trutschelmannum, ut nos duceret in Bethlehem, qui
convocatis et conductis asinariis cum asinis venerunt ad nos; sedimus
ergo super asinos, et cum Sarraceno Sabathytanco de Jerusalem exivimus,
et cum venissemus ad clivum ascensus montis Gyon, ex opposito montis
Syon, occurrit nobis exercitus Arabum, qui, nescio quo prodente, iter
nostrum exploraverant, et transitum nobis interdixerunt, nisi pedagium
et gangfragium eis solveremus, et summam pecuniae satis magnam
postulabant, quam dum dare recusaremus, et diu simul litigassemus, vi
coegerunt nos reverti in Jerusalem.



         Tractatus de peregrinatione maris mortui in Soodomis.

Reversi autem in civitatem sanctam petivimus Trutschelmannum et
Calinum, ut providerent nobis de asinis et de tuta comitiva, cum qua ad
mare mortuum descendere vellemus ad ipsum considerandum. Hoc audientes
duo illi Calini Sarraceni peregrinationem illam multum difficultabant,
inducentes multas rationes, quibus a concepta peregrinatione nos
retrahere possent. Prima eorum ratio fuit quasi theologicalis, dicebant
enim, quod propter loca sancta, quae Dominus benedixit, et Christus
noster sanctificavit, visitanda venissemus de transmarinis partibus, et
non propter profana loca, quae Dominus maledixit, (#B#) sicut est mare
mortuum, quod ipsi Sarraceni nominant mare maledictum, quod dicebant,
omni credenti Scripturis esse fugiendum et detestandum, et quod
deberemus esse contenti, quod benedictum Jordanem vidimus. Secunda
ratio, quare invite nos ad mare mortuum ducebant, est propter Arabes et
Madianitas, qui in illis desertis habitant, et pro praeda discurrunt
per regias vias, a quarum invasione non possunt bene protegi peregrini,
nisi arcubus et gladiis fugarentur et laederentur, cum sint inermes et
nudi. Propter nos autem nolebant eos laedere, sed dicebant potius pati
spoliationem nostram, quam laesionem eorum. Sunt enim Arabes illi ita
famelici et miseri, quod pro pane inermes armatos invadunt seque morti
exponunt.

Tertia. Dicebant per littora maris illius esse multa nociva et venenosa
animalia, pusilla cum magnis, ut leones, ursos, apros et serpentes
vermes etc.

Quarta. Dicebant esse prohibitum a rege Soldano, ne qui alieni
ducerentur ad hoc mare, et hoc propter venenosissimum sed nobilissimum
tyrum serpentem, ne forte capi eum contingeret ab alienis et de patria
educi, qui nullibi in mundo reperitur nisi in littoribus maris mortui;
idcirco sub poena capitis prohibuit Soldanus incolis terrae, ne
serpentes illos captos alicui vendant, sed sibi eos in Aegyptum
transportent. Hoc tamen pauperes saepe transgrediuntur et christianis
mercatoribus eos vendunt, tam in Damasco et Baruto, quam in Alexandria
et Chayro. Conficitur enim de hoc serpente efficacissimum et
pretiosissimum tyriacum, nec est verum tyriacum, nisi de hoc serpente
sumtum, a quo et nomen sortitur. Talis autem formae dicitur esse
serpens ille: longitudo ejus est ad ulnae medietatem, grossitudo vero
vel magnitudo ut viri pollex, color eius luteus aliquali rubedine
mixtus, et naturaliter semper nascitur et manet coecus, et semper
saevit velocissime serpens cum sibilo iracundo. Contra ejus venenum
nullum noscitur remedium, et nisi in continenti amputetur membrum ejus
veneno intoxicatum, mox totum corpus incenditur, inflatur et crepatur.
Omnibus bestiis insidiatur, unde nonnumquam grandes belluae juxta hoc
mare mortuae reperiuntur ex intoxicatione tyri. Dum irascitur, igneam
linguam emittit, quam velocissime circumducitur, corpus ejus ex ira ut
ferrum candescit, et caput alias parvum inflat excrescens ultra
quantitatem corporis, et habet in facie pilos ut aper. Si equum
intoxicat, sessor ejus simul cum eo inficitur et moritur. Et nisi
naturae auctor privasset bestiolam illam luminibus, nemo posset de
prope accedere, nec capi quovis modo valeret, quia callidissimus
serpens est. Hunc serpentem medici et appotecarii[TR56] tali modo in
confectione tyriaci assumunt: captum vivum accipiunt, eumque in pelvim
ponunt vacuam et latam, in qua possit currere et exitum quaerere, non
tamen effugere, et dum (#236 A#) sic circuit, quaerens exitum,
accipiunt sudes et acus, et eum pungunt et ad iram vehementem
provocant; dum autem incensus inflatusque fuerit, omne venenum, alias
per corpus diffusum, in caput et caudam recurrit, et acuto cultro vel
rasorio ictu uno utrumque abscinditur, et si solum una pars vel caput
vel cauda amputata fuerit, media inutilis erit. Docta est haec bestia
naturae industria retinere venena sua, et non nisi arte magna oportet
eam circumveniri. Pro magno autem pretio venena illa venduntur, super
aurum et lapides pretiosos. Haec duo singularia habet dominus Soldanus
rex Aegypti in suis thesauris recondita, quae gignuntur in terra sua,
scilicet balsamus et tyrus serpens. Ideo, sicut non intromittuntur
peregrini in hortum balsami, nisi cum maximis cautelis, ut patet fol.
65. P. II., sic nec evagari licet ad maris mortui littora propter tyrum
et propter gluten judaicum, quod etiam solum ibi est reperibile juxta
littus.

Quinta ratio difficultatis est foetor et vapor malus de illo mari
consurgens, quo homo non assuetus faciliter inficitur et infirmatur et
moritur.

Sexta ratio est. Dicebant enim, nihil pulchri ibi esse, nec quidquam
delectabile essemus visuri, sed habituri gravem laborem, expensas
inutiles et timores multos. His et aliis difficultatibus auditis quidam
peregrini retrocesserunt, dicentes se non velle, etiamsi eis pretium
daretur, descendere. Alii vero his non obstantibus instabant pro
deductione, et ita iterum divisi fuimus in duas partes, sicut superius
contigit de peregrinatione Galilaeae et Nazareth, ut patet. fol. 222 A.
Major tamen pars peregrinorum petebant se duci, nec desistere volebant,
etiamsi dominum Naydon, praefectum, petere pro licentia et salvo
conductu deberent. His auditis Sabathytanco eodem die misit ad Ameth,
praefectum in Bethlehem, Maurum animosum et fidelem, qui erat Arabibus
confoederatus nec eos metuebat, adhortans, ut illa nocte cum XIV mulis
aut asinis veniret de Bethlehem in Jerusalem ad montem Syon, et
peregrinos duceret ad mare mortuum et reduceret pro pretio sibi
statuendo. Nos vero disposuimus cibum ac potum pro duobus diebus et una
nocte nobiscum ducendis per viam illam.



                     Peregrinatio ad mare mortuum.

Undecima die, antequam illucesceret, venit Ameth cum mulis, asinis et
servis in montem Syon, et pulsantes ad ostium Conventus postulabant
peregrinos, nullus autem erat de peregrinis in conventu nisi ego.
Cucurri itaque in tenebris de Syon usque in Mello ad domum Elphahalli,
in qua domini peregrini manebant, ubi pulsans lapide ostium eos
excitavi, et ascenderunt mecum illi, qui peregrinari volebant. Ascensis
itaque bestiis de monte Syon descendimus in vallem Siloae et juxta
natatoria in profundis Toph et Gehennae descendimus (#B#) per
horribilem gehennalem vallem, et adhuc erant tenebrae; noctes tamen
videbantur mihi non esse adeo tenebrosae in transmarinis regionibus,
sicut apud nos sunt, non enim sunt ibi nebulae aut nubes, quibus
siderum obfuscatur coruscatio. Interea aurora consurrexit, et nos
continue per vallem arctam ab utraque parte petris superpendentibus
descendimus, quousque sol in altum ascendit. Erat autem vallis
asperrima, saxis plena et lapidibus, a quibus terra erat deducta per
aquarum decursum pro tempore. Tanto enim impetu decurrunt ibi aquae suo
tempore, ut magna saxa de suis locis avellantur et deducantur. Et
supremum illius vallis est vallis Josaphat et torrens Cedron, nec potui
notare ibi esse decursum perennem arcus fluminis, ut supra dixi fol.
232.

Cum autem descendendo venissemus ad duo milliaria germanica bona,
incipiebat fieri vallis acrior et asperior, et in ista arctitudine
venimus ad monasterium S. Sabbae Abbatis, et ingressi monasterium a
Cologeris monachis graecis reverentialiter suscepti fuimus. Reperimus
autem in monasterio multos Arabes deserti, colonos et viarum praedones,
ad quorum aspectum vehementer exterriti sumus, suspicantes, nos esse
traditos. Et ipsum ductorem nostrum, dominum Ameth, suspectum habuimus,
quod malum contra nos machinari vellet. Hoc ut notavit, venit cum
praefecto illorum praedonum Arabum ad habitaculum, in quod ducti
fueramus, et ambo datis dextris nobis promiserunt securitatem in rebus
et corporibus. Si autem eos curtusia vel aliquibus bibalibus honorare
vellemus, paratos eos haberemus etiam ad descendendum nobiscum ad mare
et ad defendendum. Dedimus ergo eis certos madinos, quos accipientes
stabant contenti, et nos eramus quieti et securi. Eduximus ergo de
sacculis nostris ea, quae in Jerusalem praeparavimus, et viascos cum
vino, et comedimus et bibimus.[TR57] Ductori etiam nostro et Arabibus
paximatios dedimus, monachi vero apportaverunt nobis aquam frigidam pro
pedum lotione et potione. Post refectionem et refocillationem ingressi
sumus ecclesiam, et adorato Domino indulgentias septennes accepimus (†)
et ingressi ad sepulchrum S. Sabbae oravimus. Hoc sepulchrum vacuum
esse credo, quia Venetiis corpus illius Sancti quiescit, ut patet fol.
40. Visis ergo his domini peregrini in umbra super humum prostrati
dormierunt, ego vero nullatenus[TR58] dormire nec quiescere poteram,
sed solus evagatus sum per universa monasterii loca in valle et supra,
et cavernas et tuguria antiquorum sanctorum monachorum perlustravi cum
multa ammiratione, et cum periculo casus in ascensu et descensu, per
scopulos et rupes, et ruinas antiquorum aedificiorum. Sed et hoc
periculum mihi accidit in illa solitaria evagatione: veni ad quendam
strictum transitum, qui est juxta cellam S. Sabbae, ubi rupi paries
eminet ab una parte, ab alia autem parte nihil est nisi horribile
patens praecipitium, vel supercilium petrae, et per illum (#237 A#)
transitum non potest nisi unus homo transire, et non dico simul et
simul, sed unus cum cautela, ne labatur deorsum. In hoc transitu obvium
habui unum Christianum orientalem, qui forte erat famulus monasterii.
Hic cum vidisset me, processit contra me, cum tamen bene
retrocessissem, et ut vidit me paventem, coepit mecum jocari, ac si
vellet me in voraginem praecipitare, cumque signis, quibus poteram, eum
peterem, ut me cum pace transire permitteret, non acquievit, sed
significavit mihi, quod me praecipitare vellet, nisi sibi pecuniam
darem. Hoc audito bursam aperui, et sibi unum madinum dedi, quem
accipiens dimisit me. Ab illa hora et deinceps horrui illorum
Christianorum consortium amplius quam Sarracenorum aut Arabum, et minus
eis confisus fui. Et quamvis ille forte non praecipitavisset me,
etiamsi nihil dedissem sibi, nequam tamen fuit in eo, quod lusit cum
homine, quem prius numquam viderat, in loco tanti periculi, et pecuniam
accepit pro pace. Si Arabs mihi obviasset et hoc fecisset, gratus mihi
ludus fuisset, eumque probum paganum praedicassem, sed de illo
Christiano nihil boni praesumo. Cumque revenissem ad dominos
peregrinos, recitavi eis, quid mihi ille Christianus fecisset, et
diximus factum Ameth, nostro tutori, qui eum durissimis verbis
increpavit, et male de eo contentus fuit, dixitque nobis, Christianos
illos orientales esse infidelissimos homines. Mansimus autem in
monasterio illo ad quinque horas, quousque furor solis remitteretur.



                 De monasterio S. Sabbae Abbatis nota.

Monasterium hoc S. Sabbae Abbatis est unum de mirabilioribus, quae ego
vidi in evagatione. An autem hoc coenobium fuerit illius S. Sabbae, de
quo in vitis patrum legitur, ambiguum est apud me. Dicitur enim, quod
S. Abbas habuerit in Syria monasterium, et praefuerit pater XIIII
millium monachorum. Hoc autem monasterium est in Judaea situatum,
quanquam et ipsa Judaea sit Syriae pars vel natio. Et dicunt monachi,
qui hodie degunt in monasterio, quod S. Abbas, illus monasterii
institutor et pater, habuerit simul et simul in coenobio XIV millia
monachorum, quod auditu vix credibile est; sed dum homo locum videt,
assentit, etsi non in tantum numerum, tamen videt, ibi habitasse
multorum monachorum examen. Fuerunt autem monachi illi, et hodie sunt,
ordinis et regulae S. Basilii, Graeci, sicut sunt monachi sub monte
Synai in monasterio S. Catharinae. Unde autem tanta multitudo
monachorum habuerint victum et amictum, plurimum miramur nos monachi
occidentales; qui vero monachorum orientalium mores, victum et amictum
viderunt, mirari desinunt. Victus noster est abundans et copiosus,
amictus multiplex et pretiosus, domus et monasteria varia, polita et
sumtuosa, quod totum non est nec hodie apud monachos orientales. Ego
pro certo teneo et credo, quod unus Conventus XX fratrum monachorum
occidentalium majores (#B#) faciat expensas, quam Conventus fratrum
centum monachorum orientalium. In structuris enim parvos faciunt
sumtus, habent enim tuguriola ex vilibus texta virgultis, in quibus non
nisi quasi curvatus potest consistere. Nec ecclesiae eorum sunt multo
ambitiosiores tabernaculis monachorum, quae similiter de contextis
virgulis parietes habent luto obtectos, altitudine duntaxat
praestantiores monachorum tabernaculis. In vestitu eorum nihil
pretiosum, nihil decorum apparet, etiam hodie, quamvis moderni monachi
orientales longe sint a perfectione suorum antecessorum, qui in melotis
et pellibus caprinis et contextis de plectis palmarum palliis
incedebant, et plerique nudi diei calores et noctis algores sustinebant
multis annis, non habentes alia habitacula nisi petrarum cavernas, nec
certo loco manebant, sed deserti intima penetrabant, longius se ab
hominibus elongabant, et hi nec pro convictu nec amictu
sollicitabantur. Cibus etiam omnium orientalium et potus, et potissime
monachorum, est tenuissimus, et vinum saeculares communiter non bibunt
nisi raro, monachi numquam. Et ita parcissimis expensis vivunt. Sed
monachi occidentales e contrario lautissimis expensis nutriuntur. Unde
S. Jeronymus in quadam epistola contra eos invehitur dicens, eos usque
ad vomitum satiari. Propter quod dictum inimicabantur sibi occidentales
monachi. Quidam autem vir sanctus, monachus occidentalis, cum id
diceretur dictum a S. Jeronymo, respondit: Jeronymum in hoc
reprehendisse quosdam crapulosos monachos orientales, dicens, quod
edacitas, quae occidentalibus est natura, orientalibus est gula, ut
habetur in Spec. Histor. L. 18. c. 10. et 12. Ubi etiam habetur, quod
quidam monachi occidentales desertum Aegypti ingressi, ut viderent
monachos orientales, quidam ad cellam  cujusdam senis venissent, et
post orationem et exhortationem ad mensam invitati a sene sedissent,
apposuit ipsis quinque fratribus dimidium panem hordeaceum et
fasciculum herbae, quae similis mentae erat, exuberans foliis mellei
saporis. Hanc annonam quinque fratribus appositam cum unus devorasset,
et nullo modo satiatus fuisset, licet pro decem monachis orientalibus
sufficiens fuisset. Inaequalis nempe est conditio corporum orientalium
et occidentalium, quia dissimili affluxu afficiuntur corporum
coelestium. Et ideo certa veritas est, quod multa sint occidentalibus
necessaria ex natura, quae orientalibus essent superflua, et vitiosa
gula, et hoc tam in domibus vel habitaculis, vestibus, et cibis et
potibus. Insuper, antiquitus monachi terram colebant, et dabatur
unicuique de fructibus portio sua, quam poterat expendere pro lubitu,
et tantum abundabat, quod in oriente eis pauperes deficerent, et
frumenta cogerentur ad transmarinas partes mittere pauperibus in
occidentem. Ex quibus patet, quod multi monachi centeni et milleni
simul poterant habitare, sicut hic in monasterio S. Sabbae.

Porro regrediendo ad propositum ipsum praefatum monasterium talis
dispositionis est. Vallem Gehennae, per quam descendimus, occupat per
longum spatium, quae vallis est ibi profunda et arcta, et utrumque
latus praeruptis rupibus eminet, quibus vallis tamquam muro est munita
per non modicum spatium deorsum, et hoc totum spatium fuit monasterium,
rupes autem ab utroque latere sunt cavernosae, non quidem cavatae, sed
per se cavae, ita quod aptissima praestant monachis habitacula orationi
et contemplationi vacare volentibus. Teguntur autem cavernae ipsae
desuper pendentibus petris (#238 A#) et minacibus saxis. Quodam autem
naturali opere factum est ab almo opifice, ut cavernae per longum
continuae sint et in ordine positae loco cellarum. Inferius enim, in
pede rupis, sunt cavernae per ordinem, et super eas altius est
cavernarum ordo, super quas tertius est in alto, et in cacumine arte
humana murata sunt habitacula, ita quod quatuor ordines cellarum
praestat unum latus. Ad inferiores cellas vel cavernas erat introitus a
torrente sine ascensu. Ad superiores erat ascensus, et ante cavernas
est rupes protensa extra foraminibus antrorum, ita quod ante ostiola
est transitus patens; ita etiam est in ordine super illum. Sunt autem
cavernae unius ordinis distinctae quasi cellulae unius lateris
dormitorii, non quidem humano opere et arte, sed conditoris naturae.
Porro in locis, ubi natura non sufficit ad habitaculum completum
praestandum, ars humana supplevit, et quando duae cavernae foratum
parietem habent, muro foramen est obstructum; vel ex una magna caverna
sunt facta duo vel tria habitacula per muros intermedios; vel quando
caverna erat nimis arcta per incisionem petrae est ampliata. Quicumque
autem frater cavernam habere non poterat in ipsa valle, muro sibi
cellulam construxit vel in alto supra rupes, unde usque hodie sunt in
valle et superius tantae murorum ruinae, ac si civitas ibi fuisset.
Nihilominus adhuc aliquae muratae cellulae stant, et tuguria de maceria
multa. Insuper ibi videntur turres altae fuisse et solennes
habitationes et domus magnae supra rupes, in rupibus et infra. Ecclesia
loci adhuc stat integra, et est competenter magna et est supra rupem
fundata, quae rupes de latere extenditur supra vallem, nec habet rupes
illa fundamentum, sed est libera per circuitum, demto loco, ubi de
pariete progreditur.

Porro sub petra ecclesiae est concavitas tenebrosa et grandis, profunde
ducens in montem, ex qua emanat aqua viva, modica tamen, qua monachi
ibi vivebant, et dicitur fons S. Sabbae. Horret homo, videns ecclesiam
simul cum aliis structuris stare supra petram dependentem sine
fundamento. Juxta ecclesiam est cella S. Sabbae in petra excisa, ad
quam itur per illum formidulosum transitum, de quo supra feci
mentionem. Sunt etiam ab alia parte ecclesiae supra petram illam
habitacula monachorum, adhuc ibi degentium, numero sex, qui nequaquam
ibi manere possent, nisi essent Arabibus confoederati, qui eos
defendunt et protegunt a Sarracenis, et est quasi apertum castrum
Arabum et eorum refugium, ideo locus numquam est sine Arabibus
praedonibus.

Porro supra vallem sunt lati campi agrorum, quos olim monachi
coluerunt, et non solum pro se, sed pro pauperibus Syriae et
Palaestinae nutrimenta olei et frumenti de illis campis opera manuum
conquirebant. Dum hoc monasterium cum terra sancta adhuc esset in
manibus fidelium, talem ordinem servabant monachi in officio divino,
qui servabatur in ecclesia dominici sepulchri tam nocturno quam diurno
tempore. Cum enim aliqua hora pulsabatur in ecclesia resurrectionis
Domini, statim domini canonici regulares in monte Syon etiam pulsabant.
Post eos pulsabant monachi montis Oliveti per ecclesias. Quo audito in
Bethania, fiebat et ibi pulsus per ecclesias, qui (#B#) pulsus usque ad
sanctum Sabba sonabat, qui pulsantes audiebantur in locis per
circuitum, et ita ordo tenebatur, quod semper primus pulsus fiebat in
ecclesia S. sepulchri, et per totam terram sanctam eadem hora
pulsabatur. Sed haec omnia jam transierunt, ex quo dominicum sepulchrum
in manus devenit infidelium. Omnia laudis divinae organa tenent
silentium, et S. Sabbae monasterium est quasi in nihilum redactum.
Quomodo autem tantum monasterium in desolationem venerit, ita nobis
nunc monachi immanentes retulerunt. Terra sancta postquam ultimo
tempore fuit amissa, defenderunt se monachi illi ab incursu
Sarracenorum multis mensibus, et commiserunt bella dura cum
infidelibus, eosque aliquoties fugaverunt. Tandem rex Soldanus
personaliter cum exercitu de Jerusalem ad eos descendit et eos fieri
Sarracenos postulavit, qui ei renuntiaverunt, ut ipse Christianus fieri
dignaretur, et sibi servire parati essent, sed si hoc nollet, usque ad
mortem se defendere vellent. Quo audito Soldanus contra eos exercitum
movit et longo congesto bello monachos vicit, et monasterium irrupit,
et monachos diversis tormentis ad coelum transmisit, ecclesiam autem
ipsam non tetigit, sed omnes cellas destruxit et ascensus ad antra
dejecit, illam (que) miserabilem desolationem induxit. Dereliquit tamen
ibi quosdam monachos, qui sibi juramenta servitutis praestiterunt. Et
ita stat usque hodie.



                        Recessus a Sancto Sabba.

Igitur cum solis fervor remissior fieri inciperet, acceptis sacculis
nostris et asinis per periculosum saltum descendimus per scopulos in
vallem, ducentes asinos ad manus. Ascensis autem bestiis descendimus in
profundiora Gehennae per medium torrentis, conclusi ab utraque parte
altissimis rupium parietibus, sub pedibus habentes viam asperrimam,
saxosam, non usitatam. Cum taedio ergo processimus tarde per aliquas
horas. Optabam autem in Gehenna descendere usque ad mare mortuum, ut
vidissem illapsum torrentis Cedron in ipsum mare, sed aliter ductori
nostro placuit, nam cum multum descendissemus in aliam vallem, latam,
amoenam, et fertilem, si haberet cultores, quae vergit in longum ab
austro in aquilonem, sicut vallis Gehennae vergit ab occidente ad
orientem. Sunt enim hae duae valles sibi contrariae situ, conditione,
et nomine. Situ quidem, sicut jam dictum est, nec aliquo modo jungitur
haec vallis mari mortuo, sed montes sanctos disjungit. Conditione, quia
illa est infructuosa, petrosa, tenebrosa etc.; haec autem e contrario
est fertilis, graminosa, lata et clara. Insuper et nomine differunt.
Alia enim dicitur Gehenna, vallis maledictionis, illa autem dicitur
vallis benedictionis, de qua habetur 2. Paral. XX. Unde ibidem habetur,
quod hoc nomen accepit vallis illa a laude divina, quam Josaphat, rex
Jerusalem, et populus Juda ibi perfecerunt, data eis victoria contra
hostes. In hac valle vidimus ruinas antiquarum structurarum. In
processu venimus in (#239 A#) locum quendam, ubi erant infinita aspidis
foramina et serpentum, magna et parva, nullam tamen bestiam vidimus,
quia solum noctibus procedunt extra. Dixit autem nobis Ameth, ductor
noster, quod ibi essent vermes magni ut hominis brachium, et longi ut
cuspides. Cum ergo diu in valle benedictionis contra aquilonem
procederemus, iterum valle illa dimissa vertimus nos contra orientem,
et per devia montium, per saltus et clivos et praecipitia descendimus,
ipsumque mare ante oculos in prospectu habuimus, ac si prope esset,
quamvis adhuc multum distaret.  Acceleravimus ergo iter nostrum et
festinanter descendimus, quia sol ad occasum vergebat, et tandem in
regionem Sodomorum venimus usque ad littus maris mortui, in ejus
capite, ubi Jordanis faucibus ejus excipitur.

Porro Ameth, ductor noster, et sui famuli Mauri longius a mari
manebant, quia ipsum horrebant, et usque ad aquam maledictam descendere
dedignabantur, nos autem in bestiis usque ad aquam venimus et
colligatis asinis descendimus. Deprehendimus autem, ibi in ruinis
stetisse quondam grandem domum de quadris, partem super terram, et
partem in mari locatam. Jacebant autem lapides magni de ruinis in
littore aqua non operti, et tamen in aqua fundati, super quos
transivimus ad XII passus in mare, et aquam illam, de qua tanta
mirabilia referuntur, vidimus, tetigimus et gustavimus. Clara quidem
est aqua illa, sed salsissima et crassa, propter quod nonnumquam hoc
mare in Scriptura mare salsissimum vocatur. Unde, quando quis accipit
de hac aqua, et ori eam imponit, statim prae nimia salsedine
corroduntur oris interiora, ac si aquam fervidam imposuisset; hoc
expertus sum. Insuper, quia aqua crassa est et salsissima, ille, qui
manus imponit, sentit in manibus punctiones, ac si essent plenae
pulicibus et culicibus, et fricare eas oportet, ac si scabiosae essent,
et hoc multis horis sustinebit, nec de facili potest aqua haec de
manibus abstergi, ac si eas quis oleo intinxisset. Sed et foetor de
aqua illa exhalat, qui abominationem facit, et ad evomitandum concitat,
unde peregrini diutius ibi manere non possunt. Lapides, qui in mari
jacent, et pro parte supra eminent, extra aquam sunt omnes, ac si
essent glacie vestiti, et littus totum prope aquam album est, ac si
nive recenti esset opertum; nix tamen non est ibi, nec glacies, sed sal
acutissimum et valde amarum. Credo, quod unum cochlear salis illius
plus saliret, quam[TR59] X de sale nostro.

Porro reliqua terra, sale non perfusa, juxta tamen est nigra et quasi
vehementi igne adusta. Sodomorum luet impudicitiam, ut clarius patebit
in sequentibus. Vulgares dicunt, quod ruinae murorum, super quas mare
intravimus, sint reliquiae domus Loth, filii fratris Abrahae, qui
habitavit in Sodomis, ut dicitur Genes. XIII. Cumque aliquantulam moram
faceremus juxta hoc mare, stabant ductores nostri Ameth et sui supra et
nos clamoribus vocabant ad recessum, sed et nos (#B#) ipsi a loco
recedere festinavimus, quia non delectationem, sed abominationem et
pavorem ibi habuimus, ac si staremus in fossa cadaverum, propter
foetorem, vel in loco, in quo strictissimo judicio magna hominum
multitudo fuisset peremta saevissimis poenis. Timuimus enim
omnipotentis iram, ne et nos peccatores involveret Sodomitarum poenis,
sed et dies decrescere incipiebat, et sol in occasum vergebat.
Ascendimus ergo de mari ad nostros ductores et ad nostras bestias,
disponentes nos ad recessum. Porro ante recessum aliqua de ipso mari
sunt dicenda.



    De valle illustri vel aulone Sodomae, ubi nunc est mare mortuum.

Liber Genesis cap. XIX. dicit nobis originem maris mortui. Ab initio
enim creationis non erat ibi mare, nec lacus, nec aqua stans, sed
Jordanis fluvius per illud spatium in suo alveo decurrebat, vallemque
et universam illam regionem irrigabat. Erat autem vallis amoena et
fertilis, sicut paradisus Domini, et sicut Aegyptus, ut dicitur Genes.
13. Ob hoc enim dicebatur vallis illustris Gen. 12., propter singularem
abundatiam omnium bonorum. Dicebatur etiam vallis silvestris, propter
arborum et frondium densitatem, quia erant ibi pomeria et viridaria
sicut silvae, et ligna fructifera multa. De hoc habetur Gen. 14.
Dicebatur etiam vallis campestris, quia ab una parte Jordanis erant
arbores, ab alia vero campi arabiles, et ita utroque nomine dicebatur
vallis silvestris et vallis campestris. Insuper vallis Aspalti, vel
Asfalti, vel Alphanites, quae omnia idem sunt, dicebatur, quia in eo
erant multi putei bituminis, ut habetur Genes. XIV., quo utebantur loco
caementi, et fortissimi muri fiebant ex eo. In arena illius vallis
inveniebantur lapides pretiosi, ut saphiri et hujusmodi. Sed et aurum
inter glebas reperiebatur, ut habetur Job. 28., ubi de ista valle
videtur loqui. In illa illustrissima et nobilissima valle erant quinque
grandes regales civitates, scilicet Sodoma, Gomorra, Adamae, Sebaym et
Bale, quae est Segor, quae nominantur Genes. XIV. Ideo dicebatur regio
illa a Graecis Pentapolis, a penta, quod est quinque, et polis,
civitas, propter quinque egregias civitates, quarum Sodoma metropolis
fuit. Erant autem homines regionis illius pessimi, et peccatores nimis
coram Domino, Genes. 13 (15), ducentes vitam turpissimam, qua nimis
execrabiliter rationis limites excedebant, ut coeci, ratione carentes.
Unde Sodoma interpretatur coeca. Et cum in illis quinque civitatibus
fuerit maxima hominum multitudo, omnes tamen vitiosi erant, ita, quod
in nulla earum fuerint duo probi homines, qui si reperti fuissent,
numquam Deus terram illam subvertisset, ut habetur Genes. 18. Fuerunt
autem peccata illorum principalia sex, quae enumerantur Ezech. XVI.
Primum fuit superbia, quae caput est omnis mali, quam de se
praesumserunt, (#240 A#) et caeteros contemserunt. Secunda fuit
saturitas panis, quia crapulose vixerunt, semper ebrii et pleni.
Tertium fuit abundantia, quia divitiis male acquisitis abundabant.
Quartum fuit otium, quia filii et filiae eorum, senes et juvenes, otio
vacabant, et sine labore abundabant propter terrae fertilitatem. Quinto
manum pauperi et egeno non porrigebant, quia immites erant, et nullum
hospitio recipere volebant alienum, ut patet Genes. XIX, quia alienis
non erat hospitium, nisi platea publica. Fecerunt enim municipale
statum (statutum) ne quis adventantes hospitio reciperet, quia regio
erat abundans, et multi pauperes de alienis regionibus ad vallem illam
confugiebant propter facilem nutritionem. Putabant autem se gravari a
pauperibus, ordinaveruntque expelli pauperes et hospites, unde puellam
quandam necaverunt saeva morte, quia hospitalitatem exhibuerat et panem
obtulerat cuidam pauperi se petenti. Ex his quinque sequebatur sextum,
detestabilissimum sodomiae vitium, quod unum est de quinque vitiis
clamantibus in coelum. Unde Genes. 18. et 19. dixit Dominus: clamor
Sodomae et Gomorrhae multiplicatus est etc. Nec fuit inventus innocens,
hoc vitio non maculatus, nisi Loth. Quo per angelos educto pluit
Dominus ignem et sulphur in regionem illam, et universa consumta sunt
usque in terrae viscera igne coelesti terribiliter grassante, versaque
est regio illa in locum sterilem salis et foetidum, usque in hodiernum
diem. Cessante enim igne, Jordanis et alii torrentes in locum.
exustionis incidentes voraginem et hiatum, quem ignis terram consumens
reliquerat, impleverunt in longum et latum, et ita factus fuit lacus
salis. Quamvis autem Jordanis et alii torrentes aquam dulcem loco
inferant, statim tamen salsissima efficitur, ultra omnes aquas salsas
caeterorum marium, quia quadruplicem causam habet suae salsedinis,
scilicet naturalem, rationalem, catholicalem et divinalem.

Prima causa salsedinis illius maris est naturalis, et est eadem, qua et
alia maria salsa sunt, ut patuit supra fol. 43. Et de hac[TR60] causa
disputat Aristoteles 2. Meteor. per multa argumenta. Ubi etiam
manifeste in textu fit mentio de illo mari et excessiva ejus salsedine.

Secunda ratio ostendit, hoc mare esse magis salsum aliis, ex fideli
ratione, cui quis potest consentire vel non. Cum enim ignis coelestis
terram illam incendit, et in profundis consumsit, mansit ipsum abyssale
fandum ignitum, sicut ferrum igne incensum, et aquae super infusae non
solum non possunt calorem illum exstinguere, sed calor ipse magis
activus proximas aquas fervidas reddit et inspissat in salque decoquit.
Ideo tota illa aquae copia calidior est, spissior et salsior caeteris,
et perpetua evaporatione fumigat.

Tertia ratio sumitur ex fide catholica, qua credimus, extremum judicium
futurum in valle Josaphat, et damnandos per igneum fluvium ducendos per
vallem Gehennae usque in hunc locum, ibique demergendos in profundum
inferni, ut supra patuit fol. 170. A. B. Ex quo patet, quod ibi est os
inferni, secundum Christianos, quia credimus, infernum esse in centro
terrae, et civitatem sanctam supra in montibus locatam esse in terrae
(#B#) medio, sicut gentiles et poetae aestimaverunt, Cretam insulam
esse mundi medium et sub ea esse infernum. Ideo in Ydo monte de Ydolo
ibi posito fluebant lacrymae usque in infernum, ut patet fol. 17. A. P.
II.

Quarta ratio est propter ostensionem singularis displicentiae Domini in
odium et detestationem illius nefandissimi vitii sodomitici, qua locum
aeternae amaritudini et sterilitati tradidit etc. Propter haec ergo
nominatur locus iste multis nominibus in Scriptura. Dicitur enim mare
mortuum, Jos. 3., quia ibi Deus peccatores perpetuae morti tradidit,
consumens eos repente per saevam mortem temporalem. Vel mortuum
dicitur, quia nihil in eo vivit, nec pisces ibi possunt vivere, ut
habet Aristot. 2 Meteor. et Magister in Speculo Historiali. Et non
solum nihil in eo vivit, sed si quid vivum injectum fuerit, non
immergitur, sed rejicitur, non vivum autem impositum statim
absorbebitur. Hoc probavit Titus imperator, dum obsideret Jericho, qui,
dum quosdam morte plectendos captivos haberet in exercitu, colligavit
eos, et projici eos vivos in hoc mare mandavit, qui ligatis manibus et
pedibus supernataverunt, nec immergi poterant. Haec Josephus narrat
Libv V. cap. 9. de bello Judaico. Dicit etiam Magister in Speculo
Historiali, quod navicula vacua vel rebus non habentibus vitam onerata
statim in eo absorbetur, sed navicula cum hominibus vel animalibus
viventibus non immergitur. Insuper lucerna vacua si injecta fuerit,
absorbetur, sed si cum lumine ardenti immissa fuerit, supernatat,
quamdiu ignis in ea ardet. Et multa talia de eo dicuntur mari, de
quibus dicit Josephus, quod fabula maris mortui fidem habet.

Dicitur etiam hoc mare in Scriptura mare salsissimum, Numeror. 34. et
Josuae XII. Ideo autem in Scriptura in superlativo nominatur
salsissimum, quia nullum mare mundi est eo salsius, nec aliqua aqua
dulcis potest tantum saliri sale nostro, quod ad mensuram illius
salsedinis et amaritudinis perveniat.

Dicitur etiam mare salis Gen. 14., quia sal ibi copiose habetur, et
aqua hausta ex hoc mari et ad solem posita statim sal efficitur.
Nonnumquam etiam mare salinarum, quia multae salinae ibi quondam erant,
et possent esse hodie. Sunt etiam juxta hoc mare montes salis, et saxa
contrita sal sunt. In opposita regione Moabitide vidimus montem album
saxosum, cujus tota congeries sal est, et lapides ejus contriti sal
optimum est, sicut et ejus arena. Et hoc sal, sic de terra sumtum,
dicitur proprie sal terrae, cui coaequat Dominus suos discipulos,
Matth. V. dicens: Vos estis sal terrae. Quod utique sal optimum est et
magis pretiosum quam sal aquae, quod ex decoctione est, sicut est sal
nostrum, et sal in salinis factum ad solis calorem, sicut saepe vidi
etiam in littoribus maris nostri. Diversa enim genera salis in orbe
reperiuntur. Nam in Sicilia est sal, quod aquae injectum induratur, et
igni applicatum dissolvitur.

In Cyronia invenitur sub arena sal aromaticum valde pretiosum. In
excrescentia vel decrescentia lunae plerumque in regionibus sunt montes
salis durissimi, de quibus ferro sal raditur, et de saxis salis grandes
muri et aedificia eriguntur, ut in Pannonia. Reperitur etiam sal
nigrum, sal purpureum, sal gilinum sive croceum, item sal candidissimum.

Nominatur etiam mare aspalti, sicut ante subversionem dicebatur vallis
aspalti sive bituminis, quia adhuc in ejus littore sunt putei
bituminis, quod effossum venditur, quia est materia solidissima pro
muris, et juxta puteos illos stant pyramides muratae altae. Ibi etiam
(#241 A#) invenitur bitumen, quod de mari per ventos ejicitur ad
littus, et cohaeret sibi mutuo fortissime, nec solvi potest, nisi
sanguine menstruo, et appellatur gluten Judaicum, et assumitur in
medicinis contra arenam et calculum. Evomit etiam hoc mare quasdam
nigras glebas bituminis, quae omnia sunt signa ardoris inferioris
abyssi, et sunt quasi faeces occultorum decoctionum. Insuper nonnumquam
nominatur in Scriptura sacra mare solitudinis, ut Josuae 2., quia terra
per circuitum deserta est, ut in plurimum, et usque in solitudinem
Pharan linguam suam extendit, dividens terram sanctam a solitudine illa
magna, per quam filii Israel transierunt. Dicitur etiam mare orientale,
respectu maris magni, quod dicitur occidentale. Nam terra sancta inter
haec maria duo est interclusa, et terminant ejus latitudinem. Nominatur
etiam aliquando mare novissimum, pro eo, quod a principio creationis
non fuit, sed tempore Abrahae fuit factum novissime post omnia alia
maria. Alia enim maria fuerunt creata annis 3272 ante hoc mare; ideo
est novissimum. Multoties etiam nominatur hoc mare mare sodomiticum,
propter principalem civitatem Sodomam, quae hoc mari operta est, vel
propter sodomiae peccatum, quod hic punitum fuit. Dicitur etiam
nonnumquam mare diabolicum, propter praestigia daemonum et potestatem
eorum in hunc locum. Desertus est enim locus per maris illius circuitum
propter infestationes daemonum et illusiones multiplices; multa enim
ibi fiunt opere daemonum, permittente Deo, sicut, quod penna mari
injecta fundum repente petat, et ferrum immissum supernatet, quod
dicunt hic fieri. Nominatur etiam mare maledictum, pro eo, quod in
maledictionem peccatorum sit factum, et quod in nullo mundi loco tam
manifeste desaevit ira Dei in punitionem maledictorum, sicut hic.
Dicitur etiam mare gehennale, quia per vallem Gehennae est descensus a
Jerusalem in illud, et torrens Gehennae in id vergit, ut saepe superius
patuit. Ultimo dicitur mare infernale, quia ibi damnati inducti per
igneum torrentem vallis Gehennae demergentur in infernum. Ibi enim
infernus dilatabit os suum, ut eos suscipiat quibus dicetur: discedite
a me maledicti etc. In hujus signum hoc mare semper fumat tamquam
caminus inferni, et quemcumque locum vapor ille contingit, eum inficit
sterilemque et inutilem reddit ab utraque parte maris, et si aliquid
generatum fuerit, inutile tamen est. Vidimus enim ibi poma illa, de
quibus Josephus et Magister in suo Spec. Histor. scribunt, qui crescunt
in arboribus non multum proceris, et videtur mihi, quod sint arbores
solum unius anni, quae hieme arescunt et aestate recrescunt, in
proceritate illa, qua apud nos est caerulea campana, Stipes ejus plures
emittit ramusculos, qui ferunt poma multa in quantitate unius pugni
boni complicatae manus. Poma illa sunt visu pulcherrima et appetitum
videntis movent ad manducandum. Coloris sunt viridia in se, sed a
parte, qua sol ea respicit, sunt gilba, rubeo permixto (#B#). Sunt et
mollia, ac si essent matura ad manducandum, et dum aliquis pomum
deponit et frangit, mox invenit quandam materiam sordidam et foetentem,
qua manus inquinantur et nausea concitatur. Dum autem haec poma
indurantur, grisea fiunt, et materia ab intus in favillam et cinerem
convertitur.

Ejicit etiam hoc mare, ut dicitur, quosdam pulcherrimos lapillos, quos
dum aliquis tollit, per triduum manus ejus sordescunt et foetent. Adeo
profundum esse dicitur in medio, quod fundus reperiri non potest per
immissionem plumbi longissimo fune immersi. Latitudo ejus est VI
leucarum, quae extenditur ab occidentali plaga in orientem. Longitudo
vero ejus protenditur ab aquilone in austrum ad IX milliaria
alemannica. De hoc etiam dictum est fol. 199 B. Interdum hoc mare
crescit et intumescit vehementer, non tamen suos terminos exit. Multae
enim aquae, flumina et torrentes, in ipsum dilabuntur, ut Jordanis, qui
principalior est, et tempore pluviali et nivium multae in ipsum
colliguntur aquae, quae decidunt de monte Libano et de montibus Gilboae
et Galaath, et ita augmentatus in hoc mare decurrit. Sic torrentes ab
utraque parte in ipsum labuntur, ut torrens Cedron, Jaboch, Arnon,
Careth, et caeteri multi. Nam fere totius terrae illius faeces in hoc
mare per torrentes deferuntur, et est quasi latrina ambarum
provinciarum hinc et inde adjacentium: sicut infernus omnes mundi
faeces in se recipiet, sic et hoc mare est cloaca illius terrae. Unde
nonnulli opinati sunt, quod hoc mare in aliqua sua parte habeat
voraginem, per quem decidant aquae in abyssum vel forte in infernum
descendant, quia multae aquae, ut dictum est, in illud decurrunt, nec
in aliqua parte exeunt, nec ipsum mare, quamvis ad horam videatur
intumescere, suos fines exit. Quidam tamen aestimant, quod per occultos
meatus continuetur cum aquis Marath, de quibus fit mentio Exodi 15., ut
dictum est fol. 199. B. Ex his patet maris mortui descriptio, collecta
ex ejus nominibus.



        De deserto beati Hieronymi et de ejus monasterio ibidem.

Igitur cum mare mortuum juxta desiderium nostrum vidissemus, inde
velocius recessimus, quia sol jam occasum petebat; processimus autem
contra aquilonem supra maris mortui principium, non longe a loco, ubi
Jordanis illabitur ipsi, et inde in solitudinem vastissimam venimus
Jordanis, in qua nec plantae, nec herbae aut virgulta sunt, sed terra
sabulosa, adusta solis ardoribus, plena cumulis arenae per ventos
comportatae. In his cumulis et monticulis processimus cum magna nostra
et bestiarum fatiga, sicut in nive profunda et densa procederemus.
Porro in ipso sabulo deprehendimus vestigia nova asinorum multorum, de
quo providi facti fuimus, timentes, ne forte in tenebris incideremus in
aliquem cuneum Arabum, aut (#242 A#) quod essent in loco, in quo nos
per noctem quiescere decreveramus, et ita suspensi in haesitatione
substitimus. Nolebamus enim nos convertere ad montana Israel, sed locum
quendam, ut patebit, in illo eremo visitare volebamus, contra quem
locum vidimus gregem asinorum per quendam clivum arenosi montis
adscendere ante nos, quod cernens Ameth, dux noster, statim cecidit de
equo suo, et sui servi similiter, et arreptis gladiis et arcubus suis
cucurrerunt sicut cervi per sabulum post gregem illum, volentes praedam
rapere, si possent. In illis enim terris nemo ab invasione securus est,
sed fortior debiliorem insequitur et aufert arma et spolia ejus, si eum
potest apprehendere: ideo a longe contra se praeparantes aut una pars
fugit, aut ambae partes contra se invicem acies dirigunt ad dimicandum
simul, non quidem pro vita, sed spoliis et praeda. Cum ergo Ameth et
sui gregem illum per longum spatium insecuti fuissent, cognoverunt, non
esse gregem asinorum domesticorum, sed onagrorum, quos capere
nullatenus possent, quia velocissimae ferae sunt, et sunt asini
silvestres, et ila vacui reversi sunt ad nos. Itaque ulterius progressi
sumus, et in ipsa solitudine ad locum venimus, quem quaesivimus, in quo
gloriosus confessor Jeronymus quadringenio (quadriennio) egit
poenitentiam, antequam ascenderet in Bethlehem, ut habetur in legenda
sua. Est enim hodie ibi ecclesia satis pulchra cum monasterio annexo.
Ingressi ergo sumus ecclesiam, et ante altare prostrati indulgentias
plenariae (††) remissionis accepimus. Deinde ab oratione surgentes
ecclesiam et monasterium perspeximus. Ecclesia ipsa est profanata per
Arabes et Sarracenos, et altaria ejus sunt diruta, et aedificia lignea
minantur de proximo ruinam. Monasterium vero est monachis vacuum, et
pro majori parte est dissipatum, habitacula autem, quae remanserunt,
sunt bestiarum stabula, in quibus meridie, fervente sole, umbra
gaudent, et est quasi diversorium. Porro, quantum conjicere possum ex
terrae sanctae descriptionibus et ex tabulis depictis formae terrae
sanctae, locus est Bethagla, quo filii Israel planxerunt Jacob,
parentem eorum, cujus funus de Aegypto tulerant, ut habetur Genes.
ultimo. Hunc locum nominat Jeronymus de distantiis locorum Areaat,
distatque una a Jordane leuca, nec credo, ibi fuisse solitudinem
poenitentiae Jeronymo, sed in deserto quodam Syriae deguit. Ob
reverentiam tamen Sancti moderni locum illum pro ejus habitatione
honorant, quia in antiquis libris peregrinalibus nulla fit mentio de
loco illo, nisi sub nomine Bethagla. Ascendimus autem super ambitum, et
cum timore et periculo circuivimus, tremebant enim sub pedibus nostris
aedificia, quasi iam ruitura. Ibi vidimus pulchras picturas de passione
Christi in parietibus ecclesiae et quasdam integras cellulas
monachorum. In quo notavimus, quod ante paucos annos ibi fuit Conventus
religiosorum. Quidam volunt, quod hoc monasterium tempore beati
Jeronymi aedificatum fuerit et semper inhabitatum usque ad nostra
infelicia tempora. Suo autem tempore, antequam ascenderet in Bethlehem,
ibi Conventum religiosorum habuit, et miraculum de leone non in
Bethlehem, sed hic factum fuisse asserunt. Hic est locus ille, in quo
divus Jeronymus multa se sustinuisse describit in epistola ad
Eustochium. Quotiens, inquit, in illo eremo constitutus et in illa
vasta solitudine, quae (#B#) exusta solis ardoribus horridis monachis
praestat habitaculum, putabam me interesse romanis deliciis et adesse
choreis puellarum. In hoc loco beatus vir continue flebat, et carnem
obedientiae inedia subjugabat, die ac nocte pectus verberabat, et sibi
iratus et rigidus deserta penetrabat, et socius ferarum et scorpionum
erat. Porro in hoc sancto loco decreveramus, quando mane de Jerusalem
exivimus, pernoctare, et circumeuntes in ipsis aedificiis et ruinis non
invenimus quiescendi locum, nec extra muros in campo manere potuimus
propter loci immunditiam. Vidimus enim innumerabilem multitudinem
magnarum vespertilionum circumvolantium, quia sol occubuerat, et noctis
diluculum erat. Dicebatur autem nobis, quod essent multae alterius
speciei vespertiliones majores, omnibus in modis sicut columbae, quae
in plenis tenebris circumvolent, insidientur singulariter hominibus et
impetuose se ingerant in hominis vultum, aperto ore et dentibus
apprehendant hominis nasum, quo in ictu oculi amputato avolent capta
illa praeda. Habentes longos nasos sunt in majori periculo. Haec autem
audientes diligentius nos observavimus, manu nasum tegentes. Audivimus
etiam sibilos multorum serpentum de cavernis murorum exeuntium ad
pastum. Locus etiam extra muros, in quo stabamus, ut in eo onera
deponeremus, erat repletus foraminibus vermium et scorpionum. Insuper
de mari mortuo nobis propinquo exhalabant soliti foetores, quos per
noctem sustinere videbatur nobis intolerabile. Sed et ipsos Beduinos
Arabes et Madianitas timuimus, ne forte supervenientes nocte nos
tribularent. Et his de causis resumsimus asinos, quibus ascensis mari
mortuo dorsum dedimus, et in tenebris contra montes Israel processimus
per lata et taediosa campestria, in quibus non complacuit nobis manere,
sed ad montana Israel festinavimus. Ad radices ergo montium cum
venissemus, vallem quandam umbrosam intravimus et per crepidinem in
alta conscendimus et ad tutissima loca Enggadi pervenimus paulo ante
noctis medium, et invento loco apto bestias famulis nostris
resignavimus et consedentes de sacculis nostris reliquias produximus et
refecti sumus, et in eo loco, quo quilibet sederat ad comedendum, ibi
sibi accepit locum ad dormiendum, et quievimus ibi usque mane sic in
vestibus, nisi quod ocreas et calceamenta deposuimus.



            De ascensu peregrinorum in montes Engaddi, et de
                      quodam jocundo casu F. F. F.

Duodecima die surgente sole et nos solo prostrati capita levavimus,
dulcem enim somnum et quietem habuimus, quia fessi eramus, et cum hoc
in tuto et securo ac mundo loco fuimus. Porro Ameth, ductor noster,
videns diem claram clamavit, adhortans nos ad celerem montium ascensum,
antequam sol incalesceret. Cum festinantia ergo disposuimus nos. In
ipsa autem dispositione ad iter accidit mihi aliquid, quod, quamvis sit
puerile et nullius momenti, est tamen jocundum, et volui evagatorio meo
factum inserere, quia, ut promisi in principio evagatorii fol. 2., non
solum seriosa, sed et jocunda et puerilia recitare placuit. Resedi
ergo, et induendo calceamenta laboravi (#243 A#). Erant enim
calceamenta mea stricta satis, ita quod non potui nec detrahere nec
induere nisi vi et labore, et fuerunt de corio pretioso, gilbo et
molli, longa sursum usque ad genua, quasi ocreae. Ita etiam alii
milites calceati erant, et fuerunt illa calceamenta nobis pro caligis
et ocreis. Accepto ergo dextro calceo ad pedem cum impetu traxi
fortiter; cum autem cum pede essem intus, sensi sub pedis planta
coagulum humidum et aliqualiter solidum, et obstupui, timens, ne forte
aut scorpio, aut bufo, aut serpens complexus calceum intrasset,
praesertim cum mihi videretur, quod motum palpitantis bestiae sub
planta sentirem. Et quamquam pedis intoxicationem timerem, non tamen
detraxi calceum, quia omnes alii jam in asinis sedebant et ascendebant,
post quos solus manere formidabam. Fortiter tamen pedem super lapidem
pressi, ut bestiam interimerem, et ita mulam meam ascendi non sine
timore periculi veneni. Interea in ascensu ad strictum quendam et
praecipitem transitum venimus, per quem unus post alium lento gradu
propter casum bestiae adscendit, nec potuit unus post alium statim
procedere, sed oportebat exspectare omnes infra existentes, quousque
praecedens totaliter ascendisset. In illo ergo loco descendi de mula
mea, et sedens calceum extraxi, in quo suspicabar vermem contritum
jacere. Cum manum immitterem, sensi humidam et liquidam materiam, et
statim, ne inficeretur mihi manus, retraxi eam, et digitos inquinatos
ad nares applicavi, et odoratu didici, quod nec visu nec tactu
cognoscere valui, erat enim non scorpio, nec bufo, nec serpens, nec
venenum, sed humanum schwibolum. Quod ut sensi, cum magna indignatione
calceum reindui et confusus et male contentus mulam ascendi et post
alios profectus sum, tristis mecum cogitans, quis mihi istum despectum
et istam turpem trufam fecisset, et quis de militibus tantae
irreverentiae esset, quod peregrino et sacerdoti in calceum
stercorisaret, et concepi suspicionem de uno domino de majoribus, qui
erat mihi multum familiaris, cogitans, quod forte nimia familiaritas
peperisset contemptum illum. In tantum autem turbavit me hoc factum,
quod deliberato animo penes me juravi et statui, cum illa societate
amplius non velle peregrinari, nec per terram nec per mare, et in me
peregrinationem montis Synai resignavi, nulli tamen quidquam dixi de
facto, sed cum silentio quasi orans processi. Sed domino illo, quem
suspectum habui, et omnibus aliis consociis meis injuriam feci, et
actorem illius facti indubitanter reperi. Nam dum in Jerusalem in cella
calceum deponerem, ut eum et pedem et manus inquinatas mundarem et
schwibolum extraherem, inveni in ipso schwibolo crabronem nigrum et
magnum, ad cujus aspectum primitus expavi, putans esse scorpionem, quem
cum ipso schwibolo contriveram pede. Viso autem crabrone exhilaratus
fui, quia pro certo jam scivi, quod nemo alius stercus hoc induxit in
calceum, nisi crabro. Sunt enim crabrones, vulgariter _Roßkäfer_, in
illis partibus magni, et dum generati fuerint in equorum stercoribus,
volant et gradiuntur per vias, et materiam eis convenientem comportant
et ex comportata materia coagulum (#B#) vel globum faciunt in
quantitate sicut ovum, et ipsum globum aggrediuntur cum posterioribus
pedibus, anterioribus in terram positis, et ita trudunt globum post se
retrorsum, incedentes sicut cancri, quo naturae instinctus eos duxerit,
et dum ad locum suum cum globo venerint, se in globo involvunt, eumque
domum et cibum sibi constituunt, Sunt vero globi isti semper de foeda
materia, sive de stercoribus alicujus animalis. Saepe substiti in via,
ut viderem crabrones per viam globos in duplo se majores mirabiliter
trudentes, quod in nostris partibus non vidi, quamvis multi per vias in
equorum stercoribus crescant. Sic ergo contigit in facto meo, quod
crabro invento schwibulo ipsum rotundum fecit et calceo meo induxit et
hospitium meum habere voluit. De post saepe dixi dominis peregrinis
totum factum, et turbationem et suspicionem meam.

Eusebius, L. III. c. 2. et L. 5. c. 12. de praeparatione evangelica,
nominat crabrum[TR61] scarabaeum, de quo antiqui Aegyptii dicebant,
quod esset animal rerum divinarum indoctis abominabile, sed doctis
summe venerabile, cum sit animata solis effigies, et in omni individuo
virilem sexum habet, et spermate in stercus infuso pila exinde confecta
pedibus involvit, veluti sol coelum et mensem lunarem exspectat. Ut
etiam patet part. II. fol. 137 B.



            De regionibus, quas vidimus in montibus Engaddi.

Redeundo ad propositum, a quo digressus sum, cum noctem in clivo montis
Engaddi egissemus, ut dixi, orto sole consequenter adscendimus in altum
montium, in eminenti autem ad quendam locum venimus, in quo plures
cumulos lapidum comportatos reperimus, quos faciunt Sarraceni in
honorem Moysis, cujus causa statim patebit. In illo ergo loco
substitimus, ut regionem contemplaremur, quia in alto eramus, et longe
lateque poteramus regiones videre eis Jordanem et trans Jordanem, ultra
mare mortuum et citra illud, et quasi totam Sodomam: genera ejus,
regiones et loca, quae vidimus, hic brevi sermone volo describere,
sicut et partem descripsi in monte Quarentinae fol. 210 B.

Primo ergo conjecimus oculos contra orientem et vidimus montana
Arabiae, intra quae praeeminet mons Trimonius, qui in inferioribus
dicitur Abyrim, in medio Nebo, in vertice vero vocatur Phasca. In hunc
montem jussit Dominus Moysen ascendere, ut inde contemplaretur terram
sanctam, in quam intrare non poterat, ut habetur Deut. 34. Sub isto
monte est vallis grandis et profunda, quae vocatur Galmoab, in qua
Dominus mortuum Moysen sepelivit, et sepulchrum ejus nemo unquam
invenire potuit, ut habetur Deut. ultimo. Dicunt quidam, quod Moyses in
vertice Phasca existens et terram sanctam cernens vidit omnia mysteria
sacramentorum Christi, incarnationem, nativitatem, vitam, passionem et
mortem Christi, et in hac dulcissima contemplatione mortuus fuit in
monte, et Dominus sepelivit eum, in valle ipsum abscondens, ne populus
ad idololatriam pronus, si ejus corpus invenisset, sibi divinum honorem
impenderet. Ideo diabolus, idololatriam inducere volens, conabatur
ostendere corpus Moysis, contra quem Michael altercatus prohibens hoc
fieri, ut habetur in canonica Judae. Jeronymus tamen, super Amos,
videtur velle, quod Moyses ad instar Enoch et Heliae divinitus in
coelum[TR62] raptus sit. Sic enim dicit: aedificat ascensionem suam,
ascendit cum Helia, ascendit cum Moyse, cujus sepulturae locus, quia in
coelum ascenderat, inveniri non potuit. In valle ista, in quam Dominus
dicitur sepelivisse Moysen, abscondit Jeremias ignem sanctum, arcam
Domini et altare holocaustorum et tabernaculum, ut habetur 2. Maccab. 2.

(#244 A#) Hanc vallem sanctam Galmoab vidimus a longe ultra mare
mortuum, et verticem eminentem Phasca montis Abyrim. In hoc vertice est
respectus usque ad terram Madian, et in eo videtur mons Synai et Oreb.
Vidimus etiam campestria Moab, et super ea montem, in quo Balaam
propheta, conductus a rege Moab, qui dicitur Agrispecula, ut dicit
Jeronymus de distantiis locorum, ut malediceret populo Israel, stabat,
populo in campestribus habitanti benedicebat, ut habetur Num. 23.
Consequenter visum ab oriente detraximus contra austrum, longe deorsum
trans mare mortuum, ubi vidimus Petrae deserti regionem, ipsam autem
Petram deserti videre non poteramus. Fuit autem Petra deserti ab
antiquo castrum fortissimum in terra Moab, de quo fuit nata Ruth,
Moabitis illa virtuosa, de qua dicitur Ruth 3.: scit omnis populus, qui
habitat intra portas urbis, mulierem te esse virtutis. Haec Ruth fuit
uxor Boas, de qua nasciturus erat Christus per genealogiae
continuationem. Ideo propheta Esaias ibidem C. 16. postulat mitti
Christum de Petra deserti in Jerusalem, dicens: emitte agnum, Domine,
dominatorem terrae de Petra deserti ad montem filiae Syon, i. e. ad
Jerusalem. Ubi petit propheta continuationem genealogiae per puellam
natam de petra deserti. Ideo in libro generationis Christi Ruth
manifeste nominatur. Unde Jeronymus in epistola ad Paulinum dixit: Ruth
Moabitis Esaiae explet vaticinium: emitte agnum etc. Et idem in
Epistola ad Paullam dicit: Ruth alienigena, ex cujus semine Christus
oritur. Et in epistola ad Fur. Ruth inducit de gentilitate assumtam in
Christi propitiationem. Sed praetermisso mystico illo sensu possumus
dicere, quod propheta cernens civitatem Jerusalem in angustia positam
et in gentium dentibus, petit emitti dominaterem de Petra deserti, quia
est castrum inexpugnabile et multae gentes castellano ejus erant
subjectae. Et sic petit, quod dominus Petrae deserti mittatur in
defensionem filiae Syon, quae est Jerusalem, quo misso nemo Jerusalem
molestare praesumeret. Hoc castrum Balduinus, II. rex Jerusalem de
Latinis, adeo munivit, quod totus mundus eum capere non potuisset, nam
tribus muris eum circumdedit:[TR63] intra primum murum consurgit rupes
altissima, rotunda, in cujus supercilio aedificia longe spectantia
eminent, et sub rupe de pede rupis tres fontes vivi, clari et sani
erumpunt, quibus ipsum castrum copiose adaquatur, et tota terra
subjaciens irrigatur. Intra secundum murum sunt vineae speciosae, in
quibus copiose vinum crescebat. Inter tertium sunt agri et horti, in
quibus frumentum, oleum et alia necessaria in magna crescebant copia.
Hoc insigne castrum numquam cepissent Sarraceni, si non fuisset dolose
eis traditum a quibusdam falsis Christianis. Capto autem eo Soldanus
tunc existens filium suum primogenitum posuit ibi castellanum et Petrae
deserti dominum, et omnes thesauros suos in eo recondidit tamquam in
loco tutissimo, et hodie est camera thesaurorum Soldanorum regum
Aegypti.

Hoc nobile castrum Latini nominant Petram deserti, Sarraceni Krach, et
Graeci Schabat. Cum ergo satiati visione loci essemus, contra locum
genufleximus, laudantes Deum, qui de Petra (#B#) deserti in Ruth misit
nobis Christum, dominatorem terrae, Deumque deprecati sumus, ut hoc
castrum ad manus Christianorum deveniat, et Jerusalem diutius captiva
non stabit.

In eadem regione est civitas, dicta Ariopolis, quae et Petra vel
Petraea dicitur, quae fuit olim metropolis totius Arabiae. Non longe ab
hac civitate est alia civitas munitissima, dicta Rabath. Ante hanc
civitatem occubuit Urias Ethaeus, procurante David. Et cum jam capienda
esset, venit David et cepit illam, tulitque diadema de capite Melchon,
regis Rabath, in quo erant gemmae pretiosae et auri talentum, quod
conflavit David, et fecit ex eo sibi diadema, in medio gemmarum
statuens sardonicem incomparabilem, et imposuit capiti suo. De his
habetur 2. Reg. II. et 1. Parat. 20. Post regiones praedictas super
littus maris mortui est desertum Idumeae, per quod est transitus a
terra Israel ad terram Moab et Ammon, circumeundo mare mortuum, et est
solitudo sterilis et inaquosa, in quo periclitati sunt propter aquae
defectum tres reges cum exercitibus suis, quibus Dominus miraculose
providit de aqua, ut habetur 4. Reg. 3. Et habita aqua cum in terram
Moab venissent, eam nimis crudeliter vastaverunt, ut ibidem dicitur. Ab
his locis visum reduximus sursum, et intra Jordanem et mare mortuum
vidimus locum, dictum Bethagla, in quo filii Israel fecerunt planctum
magnum super corpus Jacob patriarchae, defuncti patris sui, quod de
Aegypto transtulerant, ut illud sepelirent in Ebron, in spelunca
duplici, ut dicitur Genes. ultimo. Bethaglam nominat Jeronymus de
distantiis locorum Areaat, distatque una leuca a Jordane, et fuit ibi,
parum ante nostra tempora, monasterium Cologerorum, monachorum
graecorum. Insuper vidimus in eadem regione civitatem Agrippae, quam
nominant Pellam, L. II. Eccles. Hist. c. IIII. Ad hanc civitatem
emigravit ecclesia sancta a Jerusalem, praemonita a Spiritu sancto
capere fugam ante Titi et Vespasiani obsidionem, ne interesset tantis
calamitatibus. Prope ibidem est trans Jordanem alia Bethania, ubi
Johannes primum baptizavit, in qua morabatur Dominus Jesus, a Judaea
fugiens, ut habetur Joh. IV. Nonnulli affirmant, quod Ephraim civitas,
in quam etiam transfugit Dominus cum discipulis suis, ut habetur Joh.
XI., sita sit trans Jordanem prope desertum. Communiter enim passi
tribulationes transfugerunt ultra Jordanem de Judaea, ut David,
tribulatus a Saul, transtulit parentes suos ad regem Moab, ut dicitur
1. Reg. 22. Et ipse David fugiens Absalonem filium suum abiit trans
Jordanem, ut habetur 2. Reg. 17. Beatus tamen Jeronymus de distantiis
locorum dicit, civitatem Effrem, ad quam confugit Dominus Jesus, esse
in tribu Juda, quae non habuit portionem trans (#245 A#) Jordanem.
Chrysostomus dicit, Effrem esse Effratam, et Effrata est Bethlehem. Cui
consonare videtur Albertus super Johannem, qui dicit, quod in Effräem
Dominus venit, quia ibi notos et amicos habuit: sed nec hoc videtur
consonare textui, qui dicit, quod Effrem erat prope desertum, cum
Bethlehem non sit prope desertum, nisi quis dicere vellet, quod loca
deserta supra Sodomam, quae se extendunt usque ad montem Bethlehem,
notentur per Evangelistam Joh. II. Multa alia loca contemplati sumus
trans Jordanem in terra Galaath, et trans mare mortuum, in terra Ammon
et Moab, et post ad propinquiora contemplanda nos convertimus.



               De locis circa mare mortuum in parte ejus
                 occidentali et de ipso adhuc quaedam.

Consideratis locis in alia parte maris mortui et Jordanis situatis
visum nostrum in ipsum mare defiximus, et ejus fumigationem mirati
sumus. Sicut enim Abraham mane stans in montanis intuitus est Sodomam
et Gomorram et universam terram regionis illius, viditque favillam
ascendentem de terra, quasi fornacis fumum, ut dicitur Genes. c. 19.:
sic et nos intuiti regionem illam vidimus non de igne sed de aqua
ascendentem nebulam, quasi fumum fornacis, et omnem locum, quem vapor
et nebula illa humectat, inficit et prorsus sterilem et inutilem reddit
longe lateque per maris illius circuitum, in perpetuum divinae
indignationis signum contra nefandissimos Sodomitas. Tam horrendum enim
est hoc vitium, ut sicut fumus ascendens de loco, terram, quam tangit,
inficit; sic sonus locutionis de eo procedens per tantum aërem inficit,
per quantum audiri potest. Dicunt etiam sancti, quod angeli boni
fugiunt de locis, in quibus locutio fit de illo peccato, etiam per
modum reprehensionis et detestationis. Sed et angeli mali, dum hominem
ad hoc vitium perpetrandum incitaverunt, et dum ad actum procedit,
longius ab eo fugiunt. O detestabile peccatum, o inauditum nefas, o
mutuum vitium et pariter clamorosum! Cujus punitio usque ad necem
innocentum puerorum descendit, cujus locutio aërem inficit, elementa
polluit, angelos fugat, humanum genus deformat, coelum quodammodo
inquietat! Genes. 18., Deum de coelo ad celeriter puniendum evocat,
dilationem salutiferae incarnationis Domini per tot millia annorum
causat; incarnari enim Deum distulisse dicunt propter abominationem
sodomiae, in humano genere repertae, propter quod in ipso momento
dulcissimae nativitatis Domini omnes sodomitae per universum mundum
subita morte sunt exstincti.

Deinde viso mari mortuo vidimus in parte nostra in littore maris,
respiciendo contra australe latus locum, in quo stabat statua salis, in
quam conversa fuit Melaseda, uxor Loth, pro eo, quod retrospexit contra
angeli prohibitionem, cum adureretur regio illa impiorum. Stabat autem
inter Segor et mare. Est autem statua illa lapidea, de albo marmore,
quae dicitur adhuc stare, sed mari coopertam esse nunc asserunt. Quando
autem in litore stabat, ad eam bestiae congregabantur, (#B#) et
lambebant sal de ea. Sunt enim praeter hanc statuam in eadem regione
multae rupes et petrae salinae. De illa statua salis Melasedae habetur
Genes. 19. Et Josephus dicit, se eam vidisse. Nos quidem vidimus locum,
spatium medium inter mare et montem Segor, sed ipsam videre non
potuimus, nec adeo prope stabamus, quod rupem hominis quantitatem
habentem discernere possemus. Vidimus tamen eam certa fide, quia
Scripturae de ea loquenti credidimus, et locum ipsum contemplabamur
curiosius, et prodigium hujus stupendae et admirandae statuae
ammirabamur. Manifesto autem signo cognovimus, quod in omni ente manet
dispositio obedientialis, propter quam plasmator ex ea facere potest,
quidquid vult. Sicut enim potens est Deus de lapidibus suscitare filios
Abrahae, sic potest etiam facere lapidem. Quia enim mulier illa contra
Domini praeceptum retrospexit, naturae munus perdidit et lapis facta
homo esse desiit. Hoc dictum non modicam habet difficultatem tam apud
philosophos[TR64] quam apud theologos, quam enodare non est poenitentis
speculatoris, siquidem similes transmutationes poetae apud veteres
referant fuisse factas. Nam Perseus, Jovis et Danaes filius, Atlantem
regem, sibi denegantem hospitium, mutavit in lapidem. Pygmalion etiam,
Cylicis filius, statuam marmoream prece mutavit in foeminam, et (quae)
ejus usa concubitu mox concepit eique filium haeredem, Paphium, genuit,
de quo plenius intra fol. 149 A. P. II. Sed et Niobam mutavit in
lapidem. Et diversas bestias finxit antiquitas, quia multum fleverit,
ut inducit Jeronymus in epitaphio Nepotiani. Et socii Diomedis in aves
transformati; quod Varro conatur vere factum probare, ut August. dicit:
sic et socii Ulyssis in bestias sunt mutati. Et Archades transnatantes
lacum lupi fuerunt facti. Et Demutus quidam, cum gustasset de
sacrificio Archadis, mutatus in lupum fuit, sed anno X. fuit in suam
speciem reformatus. Augustinus etiam dicit de quodam Tito Praestantio,
qui venenum in caseo sumsit et post hoc multis diebus dormivit,
evigilans autem caballus factus fuit, foenum et avenam comedit, onera
portavit. Idem Augustinus recitat, cum esset in Italia, de quibusdam
mulieribus audivisse, quae viatoribus dabant in caseo diabolica
machinamenta, per quae in jumenta converti videbantur. Ad haec possumus
etiam vera et non solum ficta inducere. Recitatur in miraculis S.
Jeronymi, quod haereticus quidam Sanctum incendio dignum fore dum
diffamaret, in ligni speciem est mutatus, et subito cunctis cernentibus
ignis coelitus eum invasit et eum totaliter combussit, et totus in
cinerem est conversus. Sed an tales transmutationes fere fiant, aut
solum apparenter, disputationes theologorum vide, et lege de his in
Pantheon Part. VII in chronica de Ulysse et Diomede.

De hoc tamen mirabamur, quare mulier propter respectum punita, et non
Abraham, de quo tamen dicitur Genes. 19., quod mane consurgens stetit
in montanis, et vidit flammam sulphuream de Sodomis adscendentem. Ad
quod dicendum, quod Abrahae non fuit prohibitum, ideo sine peccato
respicere potuit; Melaseda autem, uxor Loth, ignem illum respicere fuit
prohibita, quia erat ignis horribilis, et foemineae fragilitati
intolerabile erat videre tantam stragem. Nec tamen credendum est, quod
propter simplicem respectum fuisset tam graviter punita, nisi mala
intentione et in contemtum prohibentis respexisset, nam valde doluit de
Sodomae subversione, et impiis compatiens contra Deum impatiens erat,
et videns ignem Dei justitiam arguebat et blasphemabat. Et hoc Abraham
non fecit. Sed quare potius in statuam salis est conversa, quam in
aliam speciem? Dicunt Ebraei, quod mulier illa nocte praecedenti
peccaverit in sale, et sic punita fuit, ut poena corresponderet culpae.
Nam cum Loth angelos, quos putavit esse homines, in domum suam
introduxisset, et eis cibum pararet, ut habetur Genes. 19., petivit ab
uxore sal pro condimento cibi hospitum suorum; ipsa vero, sicut et
Sodomitae, nullum affectum ad hospites habebat, ut superius patuit fol.
240. Et ita sal viro et hospitibus denegabat, ideo in salis statuam
conversa fuit.

Ad contemplandam hanc punitam mulierem (re-) mittit nos Dominus Lucae
17. dicens: Memores estote uxoris Loth. Quasi dicat: Exemplum ab ea
accipite, non enim casu sic est punita, sed ex proposita divina
dispositione. Sal enim condimentum est ciborum, et uxor Loth respiciens
retro versa est in statuam salis, quia punitio ejus dat condimentum
sapientiae: primo omnibus fidelibus, ut divinis punitionibus, quas
Dominus permittit, non contrarientur, sicut illa fecit, nec justitiam
Dei arguant, et observent praecepta Domini. Secundo dat sapientiam
poenitentibus, ut ad peccata emendata non respiciant, sed velociter
fugiant. Tertio dat sapientiam religiosis, mundum relinquentibus, ut ad
mundum (#246 A#) flammatum, qui totus est positus in maligno, id est,
in malo igne, non respiciant, cui solemni voto emisso renuntiaverunt.
Nemo enim, ait Dominus, mittens manum ad aratrum, respiciens retro
aptus est regno Dei. Sic ergo simus memores uxoris Loth.

Supra locum statuae iam dictae vidimus rupem, mari quodammodo
superimminentem, in qua civitas Segor fuit, una de quinque civitatibus
Sodomorum, quae alio nomine Bale nominabatur, ut Genes. 14. Ad hanc
civitatem conscendit Loth, ardente regione inferiori, et propter eum
fuit servata ab incendio, sed dum cerneret totam regionem subverti,
timuit et in suprema montium confugit. Statim autem, uti dorsum
civitati Segor vertit, terrae motu corruit, et tota cum omnibus in ea
existentibus praecipitata fuit deorsum et igne sodomitico involuta et
consumta est. De hac civitate habetur Genes. XIX.

Super Segor est mons altus, in quem ascendit Loth cum duabus filiabus
suis, ne igne consumerentur. Videntes autem filiae Loth matrem suam
Melasedam periisse, et patrem senio confectum esse, totamque regionem
ardere in parte inferiori, et montana illaesa manere, recogitabant
modum, quo suscitarent sibi posteritatem, et patrem vino inebriaverunt.
Quo inebriato et ratione sopita senior filia ad patrem nocte in
tenebris est ingressa ad eum, qui concubuit cum ea, et concepit.
Sequenti die iterum eum inebriaverunt, et nocte junior ad eum venit,
cum qua etiam concubuit, quae et foetum concepit. Cumque impletum esset
tempus pariendi, peperit prima filium, quem vocavit Moab, secunda etiam
peperit filium, quem vocavit Ammon. De his duobus filiis diffusae sunt
duae magnae gentes, de quibus habetur Genes. XIX, et in serie sacrae
Scripturae nominantur saepius. Hunc montem ad latus habuimus, et
dominis peregrinis factum Loth cum filiabus recitavi cum jocunditate.
Ad aliud vero latus montes Quarentinae cum deserto Adammim habuimus, de
quibus est dictum supra, fol. 211.

Post praedicta conjecimus oculos nostros ad locum, in quo stabamus, et
multos cumulos lapidum ibi erectos per Sarracenos vidimus, ut dixi fol.
243, A. Ipsos autem cumulos erigunt Sarraceni in Moysis honorem, quia
ibi determinate videtur mons Abyrim, et vertex Phasca, in quo Moyses
contemplabatur haereditatem Domini, ut patet fol. 243. Propter hoc
factum, quando Sarraceni in hunc locum veniunt, cumulos erigunt, et
contra montem orant flexis genubus. Sic etiam Christiani faciunt,
quando a longe locum aliquem indulgentiarum videre possunt, cruces
erigunt et lapidum cumulos. Non longe ab istis cumulis vidimus unam
altam et novam pyramidem muratam, sub qua Sarraceni mentiuntur Moysen
esse sepultum, quod est contra canonem Bibliae, Deuteronomii ultimo.

Sic faciunt in omnibus aliis: Bibliam tenent, ubi volunt; sed ubi
nolunt, contrarium asserunt pertinaciter, non obstante veritate.

(#B#) Porro mons ipse, in quo stabamus, mons Engaddi dicitur, similiter
cum aliis sibi cohaerentibus montibus. Nominatur tamen Genes. 14. et 2.
Paral. 20. Asason tamar, et fuit quondam regio Amalechitarum. Et beatus
Jeronymus de distantiis locorum dicit, quod Engaddi est in tribu Judae,
in solitudine, quae est in aulone supra mare mortuum, et suo tempore
dicit ibi pergrandem vicum stetisse. Ad hunc locum Engaddi confugit
David a facie Saul, regis Israel, ut ibi conservaretur tamquam in locis
tutissimis, ut habetur 1. Reg. 14. Sunt enim montes alti et petrosi,
pluribus cavernis forati, et pleni scissuris, inter illas autem
speluncas est una grandis, profunda et obscura, in valle nemorosa ad
latus eminentissimae rupis patulum in tractum habens desuper
pendentibus abruptis rupibus. Quae spelunca non immerito dici potest
misericordiarum David schola. Nam in eum specum submisit se David cum
suis armatis, contrahens se ad penetralia ejus, cum audiret Saul regem
loco adventurum cum tribus millibus viris, cum quibus evagabatur Saul
per loca deserti Engaddi etiam super abruptissimas petras, quae solis
ibicibus, i. e. capreis silvestribus, perviae sunt. Invidia enim
agitabat eum usque ad loca inaccessibilia, quia audire non poterat
cantum vulgi, qui in choro canebat, in quo laus praestantior dabatur
David, quam sibi, cum cantarent: Saul percussit mille, et David decem
millia. Interea Saul descendit cum suis usque in vallem speluncae
David, et cum rex ad os latibuli venisset, ingressus est specum, ut
murmurantem purgaret ventrem in tenebris, et se denudans ac incurvans
naturae opus perfecit, stantibus in dorso ejus David cum suis, vibratis
gladiis, pugionibus, hastis et fustibus. Recordatus autem David
misericordiae misertus est ejus, qui se sine misericordia quaerebat
perimere, et percussit cor suum, confregitque corda virorum suorum, ne
regem interficerent, et abscissa ora chlamydis illaesum abire permisit.
Ecce invidia Saulis detestabilis et misericordia Davidis imitabilis.
Sicut enim, inquit Basilius, rubigo ferrum, sic invidia animam, in qua
nascitur corrumpit. Et sicut rubigo ferro adhaerens vix recedit, ita
invidia cum difficultate animam dimittit. Quod patet in Saule, qui
aliquotiens reconciliatus David promisit securitatem, sed pacta,
juramenta et promissa fregit. Nam zelus invidiae sine modo est, unde
Saul investigabat David in altissimis montibus, in profundissimis
vallibus, in intimis terrae visceribus. David autem, misericordia
armatus, ubique mirabiliter evasit et in ea consecutus est sedem regni
in saecula, ut dicitur 1. Maccab. 2.



                             Vinea Engaddi.

Ín his insuper montibus stetit quondam illa nobilissima vinea Engaddi,
quae germinabat carissimum balsamum. Hanc vineam plantaverat in loco
Engaddi Salomon rex. Nam Magister in Spec. Histor. ex ore Josephi
dicit, quod regina Saba, quae venit in Jerusalem a finibus terrae
audire sapientiam Salomonis, sicut habetur 3. Regum 10., attulit ei
multa munera pretiosa, inter quae obtulit ei radicem balsami, tamquam
pretiosissimum munus, quam rex monti Engaddi inseruit, et in vinea
propagata fuit (#247 A#). Istius vineae meminit Salomon in Canticis
Canticor. 1. dicens: Botrus Cypri dilectus meus mihi in vineis Engaddi.
Haec vinea nunc est in Aegypto, sed quis eam hinc eradicaverit et
transplantaverit, et de bonitate balsami et de cypris dicetur fol. 68
P. II. Legi in quodam peregrinali antiquo, quod quidam terrae sanctae
peregrini curiosius in his montibus evagabantur et in quodam loco
invenerunt surculos balsami; sed nulla arbusta. Praeter balsamum crevit
olim in his montibus vinum praecipuum, de quo creduntur filiae Loth
inebriasse patrem suum, ut habetur Geiies. 19. Et si hodie montes illi
colonos haberent, fructus pretiosissimos in copia ferre possent.



                        Regressio in Jerusalem.

Igitur cum omnia praecedentia vidissemus, dorsum orientalibus locis
dedimus et montana contra Jerusalem ascendimus. In quadam autem curva
via, nescio qua de causa, mula, cui insidebam, cursum incepit et
praecurrere conabatur caeteros, quam cum freno retinere vellem, abjecit
me, et casum valde gravem accepi. Quod videns Ameth, ductor noster, de
equo suo desiliit, et me jacentem levavit, membra mea delinivit et
traxit ad reaptandum juncturis et unum de servis suis in vallem currere
jussit, ut mulam meam, quae lasciviens decurrebat, reduceret, et tantam
pietatem Maurus iste gentilis ethnicus exhibuit mihi in mea anxietate,
quantam Christianus misericordissimus facere potuisset. Me reintegrato
potenter in mulam sublevavit, quia brachiis me juvare non poteram,
nullum tamen membrum fuit mihi confractum, de quo Ameth mirabatur et
laetabatur, quia in cursu mulae impetuose in scopulos cecidi. Oro autem
Deum, ut misereatur illi Sarraceno gentili, sicut et ipse misertus est
mei. Ameth ergo et ego post socios meos festinavimus, qui longe
antecesserant, et similiter per vallem Gehennae ascendimus, et dum
adhuc in profundo vallis essemus, tandem de profundo suspicientes
civitatem sanctam Jerusalem in altissimis situatam refulgentem vidimus,
in cujus aspectu contigit nobis, sicut patet fol. 215 B. Ingressi autem
civitatem sanctam enarravimus fratribus nostris, qui remanserant, quae
vidimus et quae nobis in via acciderunt.



         Sollicitudo peregrinorum pro recessu ad montem Synai.

Tertia decima die, quae est Hyppolithi et sociorum ejus, mane audita
Missa in monte Syon abierunt domini peregrini ad semetipsos, et super
nostro recessu, quem optavimus, consolati sumus. Videbatur enim nobis
Calinus major, Trutschelmannus noster, recessum nostrum de Jerusalem
impedire, et longior tardatio nobis nimis praejudicialis futura esset,
non quidem ideo, quod taedium esset nobis manere in civitate sancta, in
qua libentissime et jocundissime morati sumus, sed timuimus, quod
negligeremus naves alexandrinas onerarias, in quibus in Italiam
navigare decreveramus (#B#), et in Alexandria hiemare cogeremur, quod
nobis fuisset plurimum poenale. Simul ergo transivimus ad domum domini
Naydon, praefecti Jerusalem, cum quo et dominum Vaccardinum invenimus
et intromissi sumus ad eorum conspectum. Qui auditis causis nostris
vocari jusserunt nostrum Trutschelmannum Sabbathytanco et hortabantur
eum, ut citius nos educeret, et habita longa collocutione inter se
dixerunt nobis, quod adhuc oporteret nos X diebus manere in Jerusalem,
post quos sine dilatione essemus desertum ingressuri. In his, inquiunt,
diebus disponite vos cum omnibus per viam necessariis, cum paximaciis,
caricis, vino et aliis. Et his dictis licentiaverunt nos ad loca nostra.

Eodem die incepimus nos parare, et duos ducatos pro persona Gazelo
solvimus, ut daret nobis facultatem comparandi vina a Christianis et a
Judaeis. Est enim Gazelus Christianus de cinctura officialis Soldani,
ad hoc negotium praepositus, ut nulli Christiano liceat vinum emere,
nisi soluto ei tributo, et si contrafactum fuerit, et perceperit,
irrumpit loca, ubi vina emta fuerint locata, et vinum ad se recipit,
vel vasa frangit et vinum effundit. Multas sollicitudines et labores
habuimus ab hac die et deinceps usque ad nostrum recessum de provisione
facienda per desertum, et omnia, quae disposuimus, comportavimus in
montem Syon ad Conventum fratrum in capellam S. Francisci, quae sub
ecclesia est, et in paucis diebus capellam ipsam replevimus sportis,
saccis et brillis sive vasis, et magnum comportavimus cumulum rerum per
tres societates. Eodem die, cum advesperasset, transivi cum duobus
militibus ad vallem Josaphat pro quodam negotio expediendo, quo
expedito visitavimus loca sancta montis Oliveti, et cum essemus in ejus
cacumine in ecclesia ascensionis Domini, occubuit sol, et antequam
possemus urbem intrare, praeoccupati fuimus tenebris et magno timore
per vicos civitatis transivimus et cum hoc oberravimus gyrantes hinc et
inde. Tandem autem ad vicum nobis notum venimus et cum pace ad loca
nostra ingressi sumus.



            Vigilia assumtionis sic celebratur in Jerusalem.

Quarta decima die, quae est vigilia assumtionis beatissimae Virginis
Mariae, transacta meridie incepimus nos ad celebritatem futurae
festivitatis tali modo disponere. Ingressi sumus sacristiam fratrum et
inde tulimus linteamen latum, quod eportavimus ad locum migrationis
beatae Virginis. De quo loco habes folio 105. B. Hoc linteamen super
illum locum extendimus in modum tentorii sustentaculis et funibus, et
tapecias loco parietum circumduximus et capellam pulchram fecimus.
Altare autem, quod in loco est, vestivimus pretiosis et ornavimus
depictis tabulis et imaginibus (#248 A#) et monstrantiis et candelabris
cum cereis positis.  Attulimus etiam ramos frondium de olivis et
palmis, et gramina ac flores sparsimus et ornatum lucum divinum
fecimus. Cum autem vespera adesset, induit se pater Gardianus cappa
pretiosa, et cantores, cruciferarius, thuribularius et acoluthi sacris
induti stabant in ecclesia fratrum, et paratis omnibus cum solemni
apparatu ordinata processione transivimus de ecclesia Syon ad locum
migrationis beatae Virginis cum cantu: Et ibo mihi ad montem myrrhae
etc. Quo finito in capella, quam feceramus, cantavimus vesperas et
completorium de festo altis vocibus, nec aliquod impedimentum
Sarracenorum passi sumus, sed audientes clamores nostros accurrebant et
stabant cum suspenso ore. Interea confluebat multitudo Christianorum
orientalium, qui statim nostro Officio finito ingressi sunt cum suis
sacerdotibus capellam et sua Officia perficere inchoabant et Missas
eodem sero celebrabant juxta suum ritum. Nos vero Conventum ingressi
sobriam, ut jejunantes decet, collationem fecimus. Post collationem
descendimus simul de monte Syon in vallem Josaphat ad ecclesiam
sepulchri beatae Virginis et onustum asinum nobiscum duximus, cui
imposuimus ornamenta et paramenta pro loco decorando et pro Officiis
celebrandis. Cumque in ecclesiam descendissemus, invenimus eam repletam
orientalibus Christianis, viris et foeminis; reduximus ergo nos in
angulum nostrum ad altare Latinorum, et inde aliis Christianis, qui
locum praeoccupaverant, detrusis, lumina accendimus. Non enim habet
locus ille de coelo lumen, sed de igne incenso. Locum ergo nostrum
circumdedimus tapeciis et altare ornavimus et multas candelas
accendimus, et cum solenni cantu completorium cantavimus. Ad Salve
Regina vero de loco nostro processimus cum ornata processione et per
sepulchrum beatissimae Virginis Mariae transivimus gyrantes usque ad
locum nostrum. Post Salve ad vigilandum per noctem ad sepulchrum
Virginis gloriosae nos disposuimus, et qui vigilare non poterant,
capita sua ad parietem reclinabant sedentes. Parvam tamen quietem
habuimus, quia alii Christiani in suis locis per noctem ululabant in
suis Officiis. Porro nullus locus fuit nostro ornatior, nec aliquis
cantus solemnior, parva enim festa faciunt orientales in suis Officiis,
nec cantum videntur facere sed planctum. De hac ecclesia et ejus
dispositione et locorum distinctione vide supra fol. 143 B. Sic ergo
nox illa transivit.



         De festo assumtionis gloriosae beatae Mariae Virginis.

Quinta decima die in noctis medio incepimus Officium matutinale, quo
solenniter cantato Missas privatas celebravimus in sepulchro beatae
Virginis, qui locum poterant habere, qui vero non poterant in eo locum
habere, in altari Latinorum celebrabant. Ut autem factus est dies,
cantavimus (#B#) Officium Missae in nostro loco altis vocibus, nec
audiebantur voces et ululatus aliorum Christianorum inter clamores
nostros. Officio autem terminato paramenta deposuimus et ad montem Syon
praemisimus, nos vero loca sancta montis Oliveti visitavimus et
indulgentiis receptis in montem Syon ad prandium sumendum ascendimus et
post prandium ad quiescendum nos locavimus propter vigilias
praecedentes.



           De singulari peregrinatione F. F. F. in Bethlehem
                        et ad alia quaedam loca.

In die assumtionis post meridiem rogavi patrem Gardianum pro licentia
ad Bethlehem et pro societate itineris.[TR65] Desiderium enim habui
solus esse in Bethlehem sine tumultu peregrinorum.  Adjunxit autem
pater Gardianus mihi duos bonos fratres et abire permisit. Exivimus
ergo nos tres simul clam de Jerusalem omnibus nescientibus, ne plures
comites haberemus, et jucunde ambulavimus per viam illam sanctam, de
qua supra dictum est fol. 164. B., et usque in Chabrata, ubi est
sepulchrum Rachelis, venimus, ad latus autem vidimus villam Bezeth, de
qua habetur Judicum 1., in qua filii Israel percusserunt X millia
virorum et invenerunt ibi Adonizedech, regem Jerusalem, cui
amputaverunt manus et pedes, sicut ipse fecerat LXX regibus, qui sub
mensa sua serpebant colligentes ore micas decidentes. Hanc villam
desideravi ingredi et videre locum, non enim praetermisi aliquem locum
mihi ex canonica Scriptura notum, quin eum visitaverim, in quantum mihi
possibile erat. Declinavimus ergo a via communi ad dextram in villam
Bezeth eamque pertransivimus. Est enim villa magna et populosa, nec
habitant in ea Sarraceni, sed solum Christiani orientales, et numquam
fuit a Sarracenis possessa. In hoc tamen anno quidam de hac villa
Christianus fidem Christi publice denegavit, et circumcisionem accepit
et Sarracenus effectus est et hodie inter Christianos ibi habitat lupus
inter agnos. In hac villa optimum et fortissimum crescit vinum, quod
quidem potatum pure caput non laedit, sed sua virtute intestina
corrodit, ideo debet multum imponere de aqua; non memini me melius
vinum bibisse.

A Bezeth consequenter progressi in Bethlehem venimus et cum magna
charitate a Gardiano et fratribus recepti sumus et coenam bonam ibi
fecimus.[TR66] Post coenam ductus fui in cellam pro quiete, sed dum
reposuissem me, fugit me somnus ab oculis meis, et totus vigil ad
tempus in lecto mansi, et taedio jacendi victus surrexi et me in specu
sacro nativitatis Christi esse optavi, spem tamen non habui, me ante
noctis medium posse habere ingressum, sciens, omnia ostia esse serata,
verum silenter cellam exivi, et capellam S. Nicolai, in qua fratres
horas dicunt, ingressus sum. In eadem capella est occultus introitus
per ostiolum in specum sacrum, quem omnibus modis fratres occultant
propter Sarracenos et orientales Christianos, qui eum non paterentur,
ut supra fol. 172. dixi. Ad hoc ostiolum sine spe accessi eumque
reseratum reperi et cum magno gaudio ingressus sum, penetrans petrosum
transitum, et ultimum ostium etiam apertum reperi, per quod in
sanctissimum specum veni, quem illuminatum multis lampadibus inveni, et
duo ostia, per quae est transitus et ascensus in ecclesiam, firmiter
clausa reperi. Considerans autem, me solum esse in sacro specu, prae
gaudio dixi: Benedictus Dominus, et benedicta sint omnia impedimenta
quietis et somni mei, propter quae adeptus celebrare jucundissimas
vigilias ad dulcissimum Christi cunabulum. Dedi ergo me sacris
vigiliis, et melius quo potui et scivi horas istas transegi,
devotissimus enim et dulcissimus est locus iste, ut supra patuit, et
vigiliae circa eum sunt delectabiles et leves.



              Processus ad loca, quae sequuntur, ad (quae)
                   communiter peregrini non ducuntur.

Sexta decima die mane celebravimus Missas in specu sanctissimo, et post
Missas ad locum pastorum ascendimus, de quo loco dictum est fol. 173
A., et ibi Gloria in excelsis cantavimus cum angelis. Post hoc
reascendimus in civitatem Bethlehem et ipsam curiosius lustravimus et
ad prandium fratrum ingressi sumus monasterium. (#249 A#) Porro
antequam ad capiendum cibum iremus, in horto ambitus transivimus, in
quo fuerunt sepulchra illorum trium hominum, qui resuscitati fuerunt et
cum Eusebio reducti, ut in epistola Cyrilli episcopi Jerosolymitani ad
Augustinum [legitur]. Post prandium valefecimus patri Gardiano et
fratribus et oppidum Bethlehem ingressi sumus ad quendam Christianum
graecum, unum de fratribus, qui mecum erat notus. Hic audito, quo
pergere intenderemus, concessit nobis quatuor asinos, tres pro nobis,
et quartum pro filio suo, quem misit nobiscum ad serviendum nobis
et[TR67] bestiis. Ascendimus ergo bestias et de monte Bethlehem
descendimus per clivum, gyrantes contra austrum super canale, per quod
aquae in Jerusalem ducuntur. Ad villam autem quandam venimus, nomine
Bethyr, juxta quam tanta amoenitas est, quantam non vidi per totam
terram sanctam. Est enim infra villam tota vallis densata fructiferis
lignis et diversi generis arboribus, ac si esset silva. Hunc hortum
credunt Salomonem plantasse, et ibi hortum deliciarum fuisse, de quo
dicit Ecclesiast. 7.: Feci, inquit, mihi hortos et pomoeria et consevi
ea cuncti generis arboribus. Ad hunc hortum vehebatur Salomo aureo
curru, circumdatus armatis juvenibus, quando voluptatibus operam dare
cupiebat, ut dicit Josephus Libr. VIII. Antiquit. Jud. c. 3. Denique
sponsam suam amorosis canticis ad hunc hortum saepe invitat, dicens:
Veni in hortum meum, soror mea, sponsa, Cant. V. Et optat ei aërem
convenientem, Cant. IV. dicens: Surge aquilo, et veni auster, perfla
hortum meum, et fluant aromata illius. Unde adeo frequenter solebat
Salomon morari in hoc horto, quod, quando nesciebatur, ubi erat,
inveniebatur in horto. Quapropter, dum filiae Jerusalem quaererent a
sponsa: Quo abiit dilectus tuus? respondet: Dilectus meus descendit in
hortum suum ad areolam aromatum, ut ibi pascatur et lilia colligat,
Cant. VI. Plantaverat enim in horto illo herbas aromaticas et virgulta
nobilia, ut cypros, cum croco, nardum, et fistulam, balsamum et
cinnamomum, cum universis lignis Libani, myrrham et alöes, cum omnibus
primis unguentis, ut habetur Cantici IV.  Vites etiam et nuces et alia
inerant. Hodie autem aromatica defecerunt, et remanserunt arbores
pomerantiarum, malogranatarum, ficulnearum, olivarum,  mororum, nucum
et pomorum, et est, ac si esset paradisus deliciosa, cui convenire
videtur illud Cantici 4.: Emissiones tuae paradisus malorum punicorum
cum pomorum fructibus.



                      De piscinis Salomonis regis.

Visis deliciosis hortis illis ascendimus consequenter ab eis per litus
rivuli, quo irrigantur, ita, quod canale, in quo currunt aquae in
Jerusalem, erat nobis ad dextram, et alveus, per quem aquae hortum
praedictum rigantes descendunt, erant nobis in sinistra. Sic ergo per
medium ascendimus et ad piscinas grandes tres sibi subordinatas
venimus. Has piscinas dicunt esse illas, de quibus dicit Salomon
Eccles. c. 2. 6: Exstruxi mihi piscinas aquarum, ut irrigarem silvam
lignorum germinantium. Silva illa lignorum germinantium est hortus
praedictus, in quem per alveolum transmittuntur aquae a piscinis istis.

Porro piscinae illae magnae sunt et maximis laboribus exstructae per
ferramenta acuta, quibus rupes durissimae et petrae solidissimae sunt
cavatae, rosae et abscissae in longum et latum per medium vallis, cui
(#B#) ab utroque latere adhaerent montes alti et petrosi. Ita autem
sunt piscinae illae exstructae, quod in suprema et prima decurrit aqua
viva et replet eam. Et de illa fluit aqua in secundam sub ea; de
secunda in tertiam. De qua consequenter transcurrunt in hortum
deliciarum, et per canale de eadem transmittitur aqua usque in
Jerusalem ad latus templi, ubi erumpit, sicut patet fol. 227 A. Aqua
vero, quae de hortis consequenter transfluit per vallem civitatis,
decurrit in Sodomam, et per desertum Thecuae, cui adhaeret contra
austrum desertum Macheron, in quo mons Carmelus est, qui fuit possessio
Nabal, quem David, dum esset in fuga a facie Saul, rogari fecit, ut
mitteret ei de pane et aqua sua, quod ille cum contumeliosis verbis
denegavit; propter quod David commotus insurrexit contra eum et
universam domum ejus, et nisi Abigail uxor Nabal pro eo intercessisset,
omnia dissipasset, sicut patet 1. Reg. 27. Super has piscinas in
opposito montis latere vidimus paganos fodientes et laborantes ultra
sexcentos pro inductione novarum aquarum ad antiquas in Jerusalem.
Inventae enim sunt aquae in desertis montibus non remote ab Ebron,
longe a piscinis istis, quas dominus Soldanus conatur inducere usque in
Jerusalem ingentibus expensis, immensis laboribus, sagaci industria,
multis ingeniis et acutissimis[TR68] artibus, per tot montium cavitates
et rupium[TR69] ac petrarum incisiones et saxorum perforationes et
dejectiones lapidum, ad spatium octo milliarium alemannicorum gurgitem
dirigens per saltus et clivos secundum proportionatas mensuras. Antiqua
etiam canalia innovat et retinacula aquarum pluvialium multa facit et
omnes modos excogitat, ut civitas sancta Jerusalem aquas habeat, et nec
expensis nec laboribus parcit, in quo non modica laude dignum se fecit
rex Soldanus. Nam Salomon Ecclesiast. IV. 4. laudans opera magnifica
gloriosorum virorum laudat Ezechiam regem pro eo, quod ferro fodit
rupem et induxit in medium civitatis Jerusalem aquam, et aedificavit ad
aquam puteum. Idem 48. De quo etiam laudatur 4. Reg. XX. et 2. Paral.
32. idem rex Ezechias.

Nec tamen similis fuit labor Ezechiae labori Cathubae Soldani, qui non
solum fodit rupem, ut inducat aquas superioris fontis Gyon in
civitatem, sed scindit montes a longe distantes, ut inducat aquas. Unde
de hoc etiam fol. 141 A. Mirantur Sarraceni, Judaei et Christiani, quid
tandem Soldanus velit facere de Jerosolyma, quod tantos labores et
expensas facit pro ejus adaquatione. Putant Sarraceni, quod sedem regni
transferre velit de Babylonia Aegypti in Jerusalem. Judaei sperant,
quod Jerosolyma instaurata eam sit eis resignaturus. Christiani vero
opinantur, quod forte fidem Christi, quam abnegavit reassumturus sit et
dominicum sepulchrum cum civitate Jerusalem ipsis restiturus. Quod
omnipotens Deus in cor ejus dare velit, pro quo incessanter exorandus
esset Deus. Si vero in sua perfidia et apostasia[TR70] manere velit,
nihilominus Christiani Deum pro eo tenentur orare et pro longaeva vita
ejus, quia sepulchri dominici custos est et rex terrae sanctae, et
Christianis peregrinis satis pius et mitis. Sic faciebant antiqui
patres, dum essent in babylonica captivitate, et orabant et oblationes
offerebant pro vita Nabuchodonosoris regis, qui tamen eos captivaverat
et templum incenderat et Jerusalem destruxerat. Sicut patet Baruch. I.
Sic facere hortatur apostolus 1. Tim. II., ut obsecrationes et
orationes fiant in ecclesia pro regibus gentilibus et pro omnibus, qui
in sublimitate sunt constituti, quatenus quietam vitam sub eis ducere
possint fideles. Et primo Esdrae 6. praecipiuntur fieri oblationes pro
vita regis Darii et filiorum ejus et orationes.

Hoc opus, quod Soldanus facit, Pilatus, praeses Judaeae, exorsus fuit,
et chorban, sacrum thesaurum templi, ideo exhausit, ut aquas a duobus
millibus stadiis induceret. Et dum Judaei contra opus (#250 A#) propter
thesauri exspoliationem reclamarent, commotus Pilatus magnam interemit
Judaeorum multitudinem et in opere perstitit. Sed dum nec sic Judaei
quiescere vellent, timore Imperatoris destitit. De hoc habes Libr. 18,
Antiqu. Jud. cap. 8 et de bello Jud. in Libr. II. c. 3.

Igitur cum ad mediam piscinam ascendissemus, vidimus juxta eam
papiliones et tentoria, in quibus architecti et praefecti operum et
exactores et magistri erant et negotia de aquarum gurgitibus per montes
fodiendis tractabant. Per circuitum autem papilionum multi Sarraceni et
Mauri discurrebant colludentes, quos vehementer timuimus, ne forte ad
nos ascenderent, et (nos) turbarent, singulariter tamen de me timor
erat, quia solus peregrinus eram et cruce signatus, et sine salvo
conductu. Nullus tamen se movit contra nos, sed cum pace super margines
trium piscinarum ascendimus. Demum derelictis piscinis convertimus nos
ad dextram, et sursum per clivum ascendimus et in campestrem regionem
venimus plenam agris, in quibus triticum hoc anno messum fuerat. In
illo campo inter sepes occurrit nobis unus vagus Arabs cum spatha et
lancea et in via se nobis opposuit prohibens nos transire, quousque
pedagium sibi debitum solveremus. Dicunt enim Arabes, quod omnes
viatores sint eorum debitores et quod omnes teneantur ad solvendum
stipendia. Unus autem de fratribus mecum existentibus dixit sibi lingua
arabica, quod essemus pauperes et nulli debitores. Ille autem Arabs
digito me demonstrans dixit: etsi vos duo estis pauperes, ille tamen
cum cruce est peregrinus et hospes patriae et tenetur mihi ad pedagium
solvendum. Et hoc dicto accurrit ad me, et arripuit frenum aselli mei,
cogere me volens ad solvendum. Sed frater ille atrociter contendebat
cum eo et minabatur sibi, si me citius dimittere nollet, in vallem
descendere vellet ad dominos operum praefectos et contra eum
querimonias facere. Hoc ut audivit Arabs, dimisit me et fugit a nobis.
Porro in medio campo vidimus unam ecclesiam, ad quam properavimus, et
est ecclesia sancti Georii martyris. Ingressi autem ecclesiam in ea
orationes fudimus, et indulgentias septennes (†) accepimus. Ad latus
ecclesiae hujus quondam fuit pulchrum et grande monasterium
Cologerorum, sed modo est destructum usque ad parvum tugurium, quod
ecclesiae adhaeret, in quo duo degunt monachi graeci. In hoc loco fuit
sanctus Georius martyr et miles captus et catenatus pro fide Christi;
venerat enim de Cappadocia in Syriam, ubi draconem interfecit juxta
Barutum et de illo loco huc in Judaeam profectus est ibique captus, et
inde in Lyddam ductus, ubi martyrio fuit consumtus, ut patet supra fol.
84 B. Juxta ecclesiam est locus petrosus, ubi rupes durissima et lata
jacet, in qua ostenderunt nobis duo illi monachi impressa equi
vestigia, acsi petra aliquando mollis fuisset et equi transeuntis
vestigia recepisset. Dicunt autem, quod illa vestigia sint per equum S.
Georii miraculose saxo impressa. His visis reingressi sumus ecclesiam
ad umbram, (#B#) et protulerunt duo illi monachi catenam unam, quam
dixerunt esse illam, cum qua S. Georius vinctus tentus fuerat. Hanc
catenam deosculati sumus, eaque colla nostra cinximus prae devotione.
Sed et ipsi Sarraceni eam plurimum venerantur, sicut et vestigia equi
in rupe, et nonnumquam ad tactum illius catenae infirmi restituuntur
sanitati apud Sarracenos. Miro etenim modo omnes orientales S.
venerantur Georium prae ceteris sanctis, et in ejus honorem sunt quasi
omnes ecclesiae schismaticorum consecratae. Deinde portaverunt nobis
duo monachi illi paximacios et aquam et salem, et fecimus collationem
cum eis, et libenter communicassent nobis omnia, quae habere
potuissent, quamvis schismatici essent. Comedimus ergo et bibimus in
ecclesia illa et bene refrigerati fuimus, et quasi duabus horis ibi
mansimus et monasterii ruinas diligentius lustravimus.



               De aqua, in qua eunuchus fuit baptizatus.

A loco illo nos consequenter movimus, et in progressu ad clivum quendam
venimus, de quo aquae vivae in pluribus locis emanabant, quod tamen
rarum est in terris orientalium. Supra in alto vidimus ruinas rupti
castri, quod antiquitus dicebatur Bethsura, et erat firmissimum
fortalitium, de quo dixi fol. 189 B. De quo contra vallem fertilissimam
processimus non remote a domo Zachariae, de quo dictum est folio ubi
supra. In illa valle vidimus multa domicilia et hortorum viridaria,
consita ficulneis, vitibus et olivis. Tandem autem pervenimus ad ripam
viventium aquarum, quae de saltu erumpunt et per viam cum impetu in
vallem decurrunt. Ascendimus ergo per viam usque ad locum, ubi emanant,
et ibi invenimus ruinas magnas destructae ecclesiae, quae tempore
Christianorum ibi stetit. Est enim ibi locus ille, ubi Philippus
baptizavit Aethiopem, eunuchum Candacis reginae, ut habetur Actor. 8.
Erat enim Candace regina Aethiopiae, quod regnum non nisi per foeminas
regebatur, et omnes reginae dicebantur Candace, sicut omnes reges
Aegypti dicebantur Pharaones, et omnes Romanorum imperatores dicebantur
Caesares. Sunt, qui dicunt, eam reginam Aegypti et Arabiae fuisse, quia
deficientibus Pharaonibus regibus Aegypti successerunt Candaces, ut
habet Boccacius de claris mulieribus Cap. 41. Erat autem regina illa
foemina devota, et misit suum eunuchum aethiopem, custodem omnium
thesaurorum suorum, cum multis muneribus et donariis ad templum in
Jerusalem, ut ibi adoraret et dona offerret. Quo facto in currum
descendit, ut ad propria remearet, et tam sedulus ad divina fuit, ut
etiam sedens in curru prophetias legeret. Quem jussu Spiritus S.
accessit Philippus eumque instruxit et in loco hoc baptizavit. In hoc
ergo loco genu fleximus, et orationibus dictis indulgentias recepimus
(†). Deinde ad fontem sedimus et ea, quae de Bethlehem tuleramus, de
sacculis produximus, et comedimus panes et bibimus aquam, quae clara,
frigida, recens et sana erat. Est autem fons adeo celebris, quod usque
ad eum divites et honesti de Jerusalem equitant pro solatio et
refrigerio. Sic ergo nobis sedentibus juxta fontem multi Sarraceni
pertransierunt, quia via publica ibi (#251 A#) descendit in Gazam, i.
e. in Africam, ut dicit Glossa et Magister in Spec. Histor. Nec tamen
aliqua injuria aut molestia nobis fuit illata a quocumque. Illis autem,
qui juxta fontem substiterunt et biberunt, dedimus de nostris panibus,
et sederunt nobiscum quam plures Sarraceni. Tandem venit quidam cum
sporta plena optimis et dulcissimis botris, et nos ei exhibuimus saccos
nostros cum panibus, quae commutatio fuit sibi gratissima, et ita
manducavimus et bibimus simul in loco et usque ad solis declinationem
simul ibi mansimus. De hoc loco dicit Beda super Actus Apostolorum:
Bethsaro vel Bethsura in terra Juda euntibus ab Helia Hebron, i. e. a
Jerusalem in Ebron, XX. lapide, juxta quem est fons ad radices montis,
ebulliens ab eodem, in quo gignitur, absorbetur humo, in quo Philippus
baptizavit eunuchum. Cum ergo bene in illo loco recreati fuissemus,
bestias adscendimus, et festini contra Jerusalem properavimus, quia
sperabamus, eodem sero nos ingressuros in dominicum sepulchrum; nisi
enim illa spes fuisset, in Bethlehem cum fratribus per aliquot dies
mansissemus, vel noctem in deserto S. Johannis Baptistae fecissemus. De
quo dictum est supra fol. 192 A., quod valde libenter fecissemus. Nam
antra illa, in quibus tener puer Johannes habitavit, videtur et in eis
morari delectabile valde esse. Sed desiderium ingrediendi dominicum
sepulchrum magis urgebat. In processu dimisimus desertum S. Johannis et
domum Zachariae et ecclesiam sanctae crucis et domum Simeonis, de
quibus omnibus prius dictum est, et ad Jerusalem properavimus. Cumque
ad vineas montis Gyon venissemus et jam civitatem sanctam prae oculis
haberemus, ecce mulieres aliquae in vineis laborantes congregatae in
via se locaverunt cum lapidibus, et transitu nobis interdixerunt, nisi
eis solveremus tributum, quas interrogari fecimus, an essent arabicae
vel Sarracenae? Quae cum dixissent, se esse Sarracenas, vi per medium
ipsarum penetravimus, easque derisimus dicentes, pedagium esse debitum
Arabum, et non Sarracenorum. Quae cum magna indignatione miserunt
lapides contra terga nostra, et post nos contumeliosis vocibus
clamaverunt. Porro cum iam prope civitatem essemus, venit nobis obviam
quidam magnus dominus infidelis, cum multis famulis et copioso comitatu
armatorum in equis et mulis, et qui praecedebant exercitum
significabant, quod unus Amiraldus sequeretur. Quod ut audivimus,
statim de asinis nostris resilivimus, stantes sic secus viam, quousque
universi praeterierunt. Si enim per nos de bestiis non descendissemus,
cum furia et contumelia nos dejecissent. Consuetudo enim patriae illius
hoc habet, ut semper pauperes, rustici, peregrini et personae humiles
deferant (#B#) hoc modo nobilibus et divitibus sibi obviantibus. Quam
statim enim ut ignobilis et advena videt contra se nobilem venientem,
descendit de bestia sua, quousque pertransierit dominus cum suis
famulis; si autem descendere negligit, famuli domini eum vi dejiciunt.
Si vero duo divites sibi obviant, minus dives, qui alteri deferre vult,
non descendit, sed cum bestiis suis secus viam se contrahit, quousque
ille praetereat. Si vere dives civis obviam habuerit nobilem armatum,
ut puta Sarracenus Mamaluccum, tunc honor, quem dives ille deferat
nobili, [est], ut de via se contrahat, pedesque extra strepas trahat et
dependere sinat. Quod si non fecerit, eum armatus de equo dejicit. Sic
ergo, postquam dominus ille transivit, reascendimus asinos nostros et
in civitatem sanctam ingressi sumus ad montem Syon. Cum venissemus,
intelleximus, peregrinos non intromittendos in ecclesiam S. sepulchri,
et dolui, quod non ad duos vel tres dies foras in Bethlehem mansi.

Decima septima die, quae fuit dominica XII p. Trinit. infra octavas
assumtionis, habui desiderium celebrandi Missam in loco defunctionis
beatissimae Virginis Mariae, et eportavi omnia paramenta ad locum, et
altare paravi cum fratre mihi ministraturo. Dum autem starem sub divo
in altari, cecidit ros abundans et infudit corporale, et humectata sunt
palle et liber, et hostia sacramenti adeo liquefacta fuit, sicut pasta
non cocta, ita quod elevare eam nequaquam potui, nec manibus eam, ut
ritus habet, tradere, et fui in magna angustia in illa Missa. In illis
enim terris raro pluit, et coelum, praesertim aestivo tempore, serenum
existit, sed semper in solis ortu abundanter rorant coeli desuper, et
hac infusione conservatur viror terrae. Post prandium convenerunt
peregrini ad tractandum de nostra peregrinatione per desertum.

Decima octava die ante solis ortum ad fontem Siloae descendi. Audivi
autem intus juxta gurgitem tumultuantes Sarracenos, cerdones vel
fullones, et diverti a fonte sancto, nec ingredi praesumsi, faciem
tamen et oculos lavi in ripa defluenti,[TR71] et deorsum usque in
medium torrentis Cedron descendi, per ejus siccum alveum et asperum
adscendi usque ad ecclesiam sepulchri et assumtionis b. Virginis
Mariae, quam apertam reperi, et gavisus fui. Descendi ergo per gradus
in ecclesiam et eam repletam graecis Christianis inveni, qui illo die
ibi divina celebrabant, et laudes b. Mariae concinebant, ad quorum
Officium steti, considerans ritum et mores eorum. Deinde ascendi de
ecclesia, et specum agonizationis Domini nostri Jesu Christi (#252 A#)
intravi, in quo inveni chorum Armenorum, divina ibi celebrantes et suis
dissonis cantibus Deum laudantes, cum quibus mansi ad spatium parvi
temporis, et eorum modum in divinis admiratus fui. De specu demum
egressus in Galilaeam ascendi et inde in jugo montis Oliveti ad
ecclesiam ascensionis Domini perveni, in quam ingressus chorum
Jacobitarum in ea reperi, Deum suis modulis, mihi insolitis, laudantes.
Sed et Abessini vel Indiani, supervenerunt, ut sua Officia perficerent.
Exspectabant etiam ibi Nubiani eadem ratione. Totus enim mons Oliveti
repletus erat orientalibus Christianis illo die, quae autem causa
fuerit congregationis orientalium illo die, ignoro. Transivi autem ego
solus Latinus inter illos orientales, nec aliquis molestiam mihi
aliquam fecit, nec me a suis Officiis repulerunt. Ammirabantur quidem
de me, respicientes me et habitum meum et mores meos. Sunt illi
praenominati orientales communiter omnes nigri, et colore, vestitu,
lingua, ritu et moribus nobis difformes. A loco ascensionis Domini
descendi in Gethsamini, et rupem, quae praefert corporis Christi
impressuram, quam accepit in captivatione Christi, diligentissime
quaesivi, sed minime invenire potui. De hac rupe vide fol. 146 A. Post
haec ad montem Syon reascendi ad prandium.

Decima nona die accepi licentiam a patre Gardiano, et societatem petii
ad visitandum castellum Emaus. Difficilis autem fuit pater Guardianus,
dicens, viam esse insecuram; propter instantiam tamen meam licentiam
dedit, et duos fratres mihi adjunxit et unum Sarracenum, et simul
exivimus de Jerusalem per viam, per quam duo discipuli, Cleophas et
Lucas, in die resurrectionis Domini transierunt cum Domino Jesu in
forma peregrini eis apparente et corda eorum incendente ignito suo
alloquio, ut habetur Lucae 24. Pervenimus autem cum pace usque in Emaus
et ibi loca desiderata deosculati sumus, de quibus habetur supra fol.
90 B. Cum timore autem ruinas illius civitatis lustravimus, quia cum
sit in via, quae de mari ascendit in Jerusalem, raro est locus sine
praedonibus, qui transeuntes sugillant. Beatus Jeronymus, de distantiis
locorum, dicit, suo tempore insigne oppidum fuisse, quod etiam ruinae
demonstrant.

Deinde ascendimus in montem Sylo, de quo etiam dictum est fol. 90 A.
B., et ibi visitare et videre voluimus loca sancta, sed citius
Sarraceni supernis domicilia habentes nobis occurrerunt nosque cum
lapidibus repulerunt. Cumque in vallem venissemus, ad radices alterius
montis venimus et in ejus cacumen conscendimus. Hic mons dicitur mons
martyrum, pro eo, quod Leo quidam sepelivit ibi XXX millia corpora
martyrum, quos Cosdroe rex Persarum interfecit pro fide Christi, ut
habetur in Histor. Eccles. His visis per vallem terebinthi reversi
sumus cum pace in Jerusalem, et ita transivit dies illa etc.

Vicesima mane venerant ad cellam meam quatuor fratres Conventus
rogantes me, ut irem cum eis in Bethaniam. Sic ergo profecti sumus et
cum in valle Josaphat essemus, vidimus de monte Syon post nos
descendere caeteros dominos peregrinos meos cum paramentis ad Missam,
cumque ad nos venissent, dixerunt, se etiam velle ire in Bethaniam, et
ita simul montem Oliveti ascendimus et ab alia parte in Bethaniam
descendimus et in ecclesiam S. Lazari super sepulchrum ejusdem Missas
celebravimus, cum magno tamen timore, quia circumstabant juvenes
Sarraceni, quos arcere ab Officiis ausi non fuimus, et stabant
respicientes in manus, ora et oculos consecrantium; timuimus enim, ne
forte alicui accideret idem, quod cuidam fratri celebranti Missam
accidit in Bethlehem, qui dum in celebratione esset et jam panem in
corpus et vinum in sanguinem consecrasset, ecce unus juvenis Sarracenus
accurrit ad altare ex improviso et calicem cum sacramento arripuit et
sacramentum ebibit, et cum magno cachino ad socios suos recurrit. O
ignorantia damnosa, o coecitas caliginosa, o fatuitas stulta, o
temeritas praesumtuosa, o irrisio flebilis et periculosa! Verum Domino
nos protegente nihil simile nobis contigit in illo loco, finivimus enim
Officia cum bona pace, et visitatis sanctis locis Bethaniae et montis
Oliveti, regressi fuimus in Jerusalem,

(#B#) Vicesima prima die mane descendi ad ecclesiam resurrectionis
Domini et ante fores dixi Officium meum et per foramen januae ad
dominicum monumentum perspexi. Eadem[TR72] hora venerunt Mauri armati
cum arcubus et lanceis, adducentes cum multis tumultibus duos homines,
quos captivaverant, et eos in carceres, qui stant ante atrium ecclesiae
sancti sepulchri, incluserunt. De quibus carceribus dictum est fol. 124
B. Cum magno ergo timore steti ante ostium, timens, ne et in me
saevirent, et tam diu exspectavi foribus inhaerens, quousque
recesserunt a carceribus, quia de atrio transire non poteram nisi prope
illos. Mansi autem ibi ultra duas horas, et ad Officium in monte Syon
adscendi. Post prandium convenerunt omnes peregrini in montem Syon et
res comparatas ordinavimus ad aequalia pondera. Quo facto descendi cum
eis, et cum venissemus ad arcem David, de qua superius fol. 104 A.
facta est mentio, stetimus et castrum ipsum inspeximus. Cum autem
castellani filius videret nos subsistere, signavit manu, ut, si
placeret, possemus eum sequi et arcem ab intus videre. Secuti ergo
sumus juvenem et per pontem fossati transivimus, et prope portam habet
pontem in catenis dependentem, qui potest sursum erigi et demitti.
Induxit autem nos per duas portas ferreas usque in curiam castri, in
qua sedebant foeminae et suebant, (#253 A#) quae, dum nos
vidissent,[TR73] operuerunt vultus suos et absconderunt. Duxit autem
nos juvenis sursum super muros et turres, et ad omnia habitacula per
circuitum, et mirati sumus de spissitudine murorum et multitudine
turrium per gyrum. Est enim aedificatum ad modum munitorum castrorum in
Alemannia cum muris, moeniis, et foraminibus multis machinarum, et est
situm super prominentem petram in occidentali parte montis Syon, et
habet ab austro profundam vallem, quae dividit montem Syon a monte Gyon
et ascendit a torrente Cedron usque ad agrum fullonis. Ab occidente
etiam vallem habet, quae quondam profunda vorago erat, sed iam
quodammodo est repleta et per gyrum habuit profunda fossata, quae, quia
non mundantur, replentur, et jam castellanus hortum olerum plantavit in
parte orientali. Hoc tamen non obstante nihil est tam forte et munitum
in tota Hierosolyma sicut hoc castrum. Porro an hoc castrum sit illud,
quod Scriptura nominat arcem Syon vel arcem David, diversi diversa
tradunt; hoc tamen scimus, quod David munivit montem Syon, et civitas
montis dicebatur civitas David, quae quandoque tota nominatur arx
David, uti 2. Reg. V. Singulari tamen respectu notavi tria loca, in
quibus fuerunt turres et muri fortes montis Syon. Primus est in
orientali parte, ubi stat Conventus fratrum. Et ibi nullum est dubium,
quin tabernaculum David fuerit, in quo arcam Domini collocavit, et suum
habitaculum, de quo habetur 1. Paral. 17. Secundus locus est in
occidentali parte montis Syon, in quo stat hoc, de quo nunc loquimur
castrum. Tertius vero locus est non in monte Syon, sed ex opposito
illius arcis, contra occidentem supra civitatem Jerusalem, prope portam
negotiatorum in agro fullonis, ubi sunt ruinae grandes, quas dicunt
esse reliquias turris David. Et si hodie ibi esset fortalitium, tota
civitas arceri posset ex eo. Ego tamen credo, quod ante tempora Helii
Hadriani imperatoris, qui civitatem ampliavit, nihil ibi fuerit, sed
post civitatis extensionem fortalitium fuit ibi constructum, et prius
destructum. Igitur, dum arcem vidissemus,[TR74] transivimus ad locum
nostrum. dum arcem vidissemus,[TR75] transivimus ad locum nostrum.

In occasu solis cum quibusdam fratribus chorum antiquae ecclesiae Syon
adscendi, de quo dixi fol. 98 B., et singularem altitudinem montis Syon
prae cunctis in circuitu montibus consideravi. Nam montana Arabiae
trans Jordanem et mare mortuum, quae tam valde alta sunt, humilia
videntur respectu montis Syon. Sol enim oriens primo caput montis Syon
incendit, a quo eo occidente ultimo radios retrahit. Hoc saepe
consideravi. Nam a monte Syon est descensus continuus, quasi per
quinque milliaria teutonica, usque ad mare mortuum contra orientem.
Similiter contra occidentem est descensus ejus multorum milliariorum
usque in Palaestinam. Et ita mons Syon cunctis montibus praeeminet, ut
habetur supra fol. 108 A.



    Lapillorum collectio et spinarum de locis sanctis pro devotione.

Vicesima secunda die mane ante solis ortum surrexi, dictoque Officio
clam solus de Conventu exivi et ad loca sancta montis Syon, vallis
Josaphat et montis Oliveti evagatus sum et de singulis locis lapillos
collegi et signatos sacco, quem mecum ad hoc tuleram, (#B#) imposui,
spinas etiam de sepibus crescentes in montis Oliveti clivo et montis
Syon tuli, et ramusculos colligavi, complexens coronam spineam eo modo,
et de quibus spinis credo, Dominum Jesum coronatum fuisse. De hoc vide
fol. 113 A. Per totum illum diem laboravi in collectione lapidum et in
excisione spinarum, et comparavi sportam oblongam, ad quam et
ramusculos spinarum posui et lapillos collectos de locis sanctis,
mecumque Ulmam usque advexi. Nec videatur hoc alicui inutile vel
puerile, quod lapillos mecum tuli de locis sanctis ad terras nostras,
cum legam sanctos fecisse. Nam 4. Reg. V. legimus, quod Naaman Syrus
petivit ab Helizaeo propheta, ut liceret sibi tantum de terra sancta
tollere, quantum duo asini vel burdones possent portare, ut duceret eam
inu terram suam et de lapidibus illic altare strueret, in quo
sacrificia Domino coeli offerret. Si ergo ille tantum terram illam
aspiciebat propter templum in ea constructum et prophetas in ea
habitantes et propter miracula in ea facta, quanto magis aspicienda est
a nobis propter praedicta et propter Christi pretiosissima vestigia et
beatissimae Mariae Virginis ac apostolorum et martyrum, et propter
inaestimabilem sanguinem Christi in ea effusum, crucem et sepulchrum,
quam sic gloria suae clarissimae resurrectionis illustravit et igne
Spiritus sancti lustravit. Nullo ergo modo, nulla ratione, nullo pacto
sunt particulae et petrarum petiae de illa illustrissima terra
assumtae, spernendae aut abjiciendae, sed cum veneratione magna
colligendae, et inter praecipuas reliquias ecclesiarum collocandae; et
non solum ipsa terra et lapilli vel petrarum petiae, sed etiam grana et
Paternoster, et annuli et signa Paternostrorum applicata locis sanctis
sunt quodammodo[TR76] sanctificata, ideo venerabiliora et pretiosiora,
sicut patet fol. 36. A. Nec solum nos Christiani de occidente hoc
facimus, sed orientales Christiani de altissimis orientis partibus
lapillos de illis terris colligunt et eos quasi usque ad paradisi
portas ducunt pro observantissimis reliquiis. Et quod amplius mirabile
est, audivi et legi, quod orientales Christiani peregrinantur Romam et
de ecclesiis sancti Petri et Paulli lapillos excutiunt et pro reliquiis
usque ad oceanum orientalem ducunt. Nonnulli etiam Alpes
transgrediuntur et per Rhenum in Coloniam Aggrippinam descendunt, ut
ecclesiam et sepulchrum trium regum, suorum compatriotarum, videant, et
de eadem ecclesia et sepulchris regum lapillos sibi dari procurant, vel
accipiunt si possunt, quos postea, quando ad partes suas revenerint,
auro et argento includunt et lapidibus pretiosissimis adjungunt, et in
annulis et flosculis digitis apponunt et ad colla suspendunt. Annulos
autem et jocalia vel clenodia applicata sepulchris regum trium
venerabiliter custodiunt tamquam magnas reliquias, et illos peregrinos,
qui de oriente in Coloniam evagati sunt, miro modo, dum revenerint,
venerantur et eos pro strenuissimis militibus tenent. Et nulli dubium,
si orientales possent nostrum frigus adeo bene sustinere, sicut nos
orientales eorum calores, numquam Colonia nostra careret hospitibus
orientalibus. Videmus enim, cum quanta turma Ungari Coloniam veniant
tempore ostensionis reliquiarum in Colonia et Aquisgrani. Insuper
aliquando contigit, quod peregrini de partibus et terris trium regum
veniunt cum suis turmis in Jerusalem, quando nostri de occidente
veniunt ad eandem, et tunc per interpretem (#254 A#) petunt a nostris,
an aliquis sit ibi de terris Coloniensium, et si repererint aliquem,
emunt ab eo omnia, quae possunt de ejus rebus habere, et praecipue
illa, quae sunt in civitate Coloniensi facta, bursas, ligas, pileos,
calceamenta et quasque vestes usque ad camisias, et duplo pretio
solvunt et ad orientem pro reliquiis ducunt. Si autem annulos aut
aliqua clenodia, quibus sanctorum regum corpora fuissent contacta,
aliquis illis vendere voluerit, decuplum pro pretio habebit. Si vero
quis lapillos de ecclesia vel sepulchro trium regum habuerit, et eis
vendere voluerit, lapides pretiosos, aurum et argentum in commutatione
recipiet. Interrogant etiam per interpretem diligentissime a peregrinis
nostris de dispositione patriae Coloniensium, de civitatis Coloniensis
magnitudine, de ecclesia ipsa principali et de sepulchris trium regum,
et suis libellulis devote ad verbum inscribunt, sicut nos terrae
sanctae et civitatis Jerusalem et ecclesiae sepulchri dominici
annotamus dispositionem.

Saepe multi simul orientalium conjurant et aggrediuntur peregrinationem
in occidentem, sed antequam ad nostras patrias perveniant, deficiunt et
pereunt. Illi vero, qui peregrinationem occidentis perficere possunt et
reversi fuerint, magni semper reputati sunt. Si ergo tantum venerantur
orientales trium regum terram, in qua eorum monumentum est positum,
quid mirum, si occidentales terram dominici sepulchri et regis regum
omnium in honore reservant? Sic ergo diem illum deduxi cum non paucis
sudoribus et laboribus, colligendo lapides de locis sanctis. Emi etiam
eodem die tres mappas pretiosas ad sacristiam nostram pro operimento
calicis, quando eportatur a subdiacono, et quando patenam elevatam
tenet: una est alba, altera blavia, tertia gilba. Has mappas ad omnia
loca portavi et saepe eas super dominicum sepulchrum explicavi, et
super rupem crucis et super sepulchrum beatae Virginis et super
praesepe Domini, et caetera, ut ex contactu sanctorum locorum
sanctiores et per consequens cariores (fierent).



           Generalis peregrinatio et ultima per loca sancta.

Vicesima tertia die mane ante lucem convenerunt omnes peregrini, prout
sibi condixerant, in atrium ecclesiae S. sepulchri ad faciendam unum
generalem et ultimum circuitum per omnia loca sancta in Jerusalem et
per ejus circuitum. Sic ergo cum magnis laboribus ante prandium
visitavimus loca sancta in civitate et in valle Josaphat et in monte
Oliveti, post prandium vero circumivimus loca sancta vallis Siloae,
montis Gyon et montis Syon superius et inferius. Cum autem sero esset
factum, intromissi sumus in ecclesiam dominici sepulchri et juxta morem
per loca sancta processionem fecimus et juxta monumentum Domini
vigilavimus illa nocte etc.



              De sexto et ultimo ingressu et pernoctatione
               dominici sepulchri in Anastasi, i. e. in.
                    ecclesia resurrectionis Domini.

(#B#) Die XXIV. vespera praecedenti iterum peregrinis petentibus
intromissi sumus in ecclesiam resurrectionis Domini et cum majori
devotione et frequentia illa nocte loca sancta visitavimus, quam aliis
vicibus feceramus, propter instantem nostrum recessum et separationem
ab eis. Cum autem illuxisset dies, quae erat dominica XIII. post
Trinitatis et festum S. Bartholomaei apostoli, cantavimus Officium
Missae in dominico sepulchro, ordinatus autem ego fui ad Missam
cantandam. Stabam ergo sacris indutus in dominici sepulchri interiori
specu ad tumbam sanctissimam, quae pro altari parata erat, et in jubilo
alta voce cantabam, et Conventus cum peregrinis stabant extra et mihi
respondebant. Cum ingenti gaudio Officium hoc cantavi, et videbatur
mihi, quod vocem magis claram et altissimam haberem, quam alias. Non
modicam habeo gloriationem, utinam non vanam, in illa Missa, quia
credo, quod in multis annis et forte numquam, aliquis frater Ordinis
Praedicatorum Officium cantaverit in dominico sepulchro, nisi ego. Et
gaudeo hodie, quod mihi tanta gratia est singulariter reservata; utinam
me gratum ei reddat, qui ex hoc loco gloriosus resurrexit a mortuis.

Missa finita discurrimus non sine singultibus et tristitia per loca
sancta templi Domini et eisdem locis cum lachrimis valefecimus. Durum
enim nobis erat, separari a dulcissimis et nobis dilectissimis locis
illis, propter crebras consolationes, quas circa loca illa sanctissima
in eorum deosculatione percepimus. Deosculatis autem locis sanctis
exspectavimus dominos. Mauros, quando venirent et nos ejicerent de
ecclesia, sicut prius fecerant semper, sed longe tardabant, de quo
mirabamur et tristabamur, timentes, ne forte ex industria nos captivos
retinere vellent et causam aliquam contra nos excogitassent.[TR77]
Interea venit ad ostium templi servus Calini majoris (#254 A#) et per
foramen dixit nobis, quod dominus Calinus Trutschelmannus noster
paratus esset et cum camelis et asinis nos exspectaret, ut nos de
Jerusalem duceret ad inchoandum peregrinationem montis Synai. Hoc cum
audivissemus, impatientes magis effecti sumus de nostra diutina
detentione. Dum autem esset prope meridiem, venerunt domini Mauri
clavigeri dominici sepulchri et nos emiserunt. Et statim ad loca nostra
nos contulimus et cum festinantia prandium sumsimus et ad recessum nos
disposuimus modo, quo subjectum est post descriptionem duorum templorum
et civitatis Jerusalem. P. II. fol. 2 A.


             Explicit totalis peregrinatio Jerosolimitana.



                        -----------------------



Quamvis ex praedictis sparsim possit haberi descriptio civitatis
sanctae Jerusalem, hic tamen singulariter eam describam et statum ejus,
non quidem recitando, qualis ab antiquo fuerit, sed qualis nunc sit.
Multiplex enim invenitur ejusdem civitatis descriptio secundum ejus
antiquam faciem, ut in Josephi libro VI. de bello Judaico Cap. 8. Et
Magister in Speculo Historiali. L. 26. c. CIII. et dominus Antonius in
Chronicis Part. II. T. 16. c. 13. et cap. 6 etc. et in supplemento
chronicor. L. 8. fol. 15. et Frater Burcardus Ordinis Praedicatorum in
libello descriptionis terrae sanctae eam civitatem luculenter
describunt. Nonnulli etiam antiqui et moderni ejus formam in chartas
depinxerunt, et ita tam in scriptura quam in picturis potest videri
figura desiderabilis civitatis, de qua et ego conabor aliquid
explicare. Si enim oblitus fuero tui, Jerusalem, oblivioni detur
dextera mea, adhaereat lingua mea faucibus meis, si non meminero tui.
Sed ut hoc clarius facere valeam, annexui descriptioni civitatis
sanctae descriptionem templi Domini, quod nominant Salomonis, et templi
ecclesiae sancti sepulchri, quod vocant Anastasis. Sine enim illorum
duorum templorum descriptione non potest notificari status civitatis
sanctae, cum omne bonum civitatis et omne malum a templis illis
processerit, omnis ejus aedificatio et destructio, omnis ejus sanctitas
et malitia ab eis dependet, secundum Chrysostomum. Occupant etiam illa
duo templa magnam civitatis partem cum suis atriis. Ideo in civitatis
descriptione concurrere necesse est.



                      Descriptio civitatis sanctae

                               JERUSALEM

                     secundum ejus modernum statum,

                                 et est

                             Tractatus VI.

                  et ultimus partis primae Evagatorii.

(#255 A#) Jerusalem civitas, metropolis nobilissima ac vetustissima,
principium suae existentiae sumsit a constitutione mundi 2242., ante
incarnationem verbi annis 2957. Fuit autem constructa statim post
diluvium Noae per ejus primogenitum Sem. Hic Sem, secundum Doctorum
traditionem, vixit usque ad tempora Abrahae, et fuit Melchisedech, rex
Salem, sicut habet Hieronymus ad Evagrium et Magister in Spec. Histor.
et Josephus, vol. 1. fol. 178. Nutu autem Dei post diluvium ad hunc
locum venit et fanum illic construxit, quod Salem nominavit, quod
interpretatur justitia vel pax, vel consummationis perfectio, vel
tollens mortem. Erat etiam Melchisedech primus et summus sacerdos Dei
altissimi, offerens in fano, quod in monte Calvariae construxerat,
panem et vinum, a quo etiam sanctissimus pater Abraham benedictionem
accipere meruit, cui obtulit etiam primitias et decimas Abraham
patriarcha, ut habetur Genes. XIV. De isto sacerdote habes supra fol.
116 et fol. 123. Et quantus sit, habes ad Hebr. VII.

Hic ergo locum hunc Deo dedicavit et sanctificavit, ita, quod ab[TR78]
ejus tempore usque ad hunc diem civitas sancta fuit, nec Deus in ea
umquam in multo tempore in pace habitare permisit peccatores, sicut
patet discurrenti per totius Bibliae historias et per chronicas et
legendas.

Veruntamen ratio consulit, quod etiam temporibus Adae protoparentis
nostri in monte civitatis sanctae fuerit aliquod oratorium in Calvariae
loco, quia sicut Adae revelatus fuerat humani generis redemtor et modus
redemtionis et tempus: sic et locus. Et quia redemtorem vivens videre
non poterat, nec tempus Christi exspectare valebat, ipsum locum
redemtionis magnifice honorabat eumque crebrius visitans orationes
fundebat, et filii ejus. Tandem cum adesse tempus mortis suae
conspiceret, emigravit ab Hebron, ubi domicilium habebat, et in locum
Calvariae adscendit ibique mortis debitum solvit, quia Christum,
secundum Adam, in eo loco morte sua mortem a se illatam peremturum
agnovit. Ejus corpus transtulerunt filii sui in Hebron, in speluncam
duplicem, demto capite, quod in loco Calvariae mansit; quapropter eum
locum in veneratione habebant filii ejus. Et credibile est, quod sicut
Sem, filius Noae, post diluvium ibi fanum habebat: sic et ante diluvium
oratorium ibi erat. Imo etiam Abraham ibi arietem pro filio immolabat.
De his hebraica habet traditio et Ambrosius et Chrysostomus et
Hieronymus et Chronicae. Et licet Glossa Matthaei 27. dicat, mentiri
eos, qui asserunt, Adam in loco Calvariae sepultum, non tamen obstat
dictis nostris, quia concedimus, corpus ejus sepultum esse in Hebron,
ut habetur Josuae XIV., caput tamen ejus mansit in loco Calvariae, Deo
sic ordinante et Ada sic a filiis petente, dum moreretur. Ex quibus
omnibus hoc infero, quod etiam ante diluvium in loco civitatis
Jerusalem fuit ad omne minus Oratorium et fanum, non absque hominum
cohabitatione. Singulariter tamen locus Calvariae semper fuit habitus
sanctus usque ad Romanorum tempora, qui in odium Judaeorum eum
deputaverunt ad torturas et peremtionem maleficorum. Sed Christo in eo
exciso omnis sanctitas est loco restituta, jam in aeternum mansura. De
hoc loco habes fol. 115. et fol. 130.

Pro diversitate ergo personarum et temporum accepit haec civitas
diversa nomina. Dicitur enim Salem, Genes. XIV. et quandoque Solima a
poetis nominatur, et Jebus, Josuae XV.; Jerusalem, Judicum XIX.;
Jerosolyma, Matth. II. et Luza; Area Arnae 1. Paral. XXII., et ita
etiam nominat Hieronymus de distantiis locorum; Ariel, Esa. XXIX.;
Filia Syon, Zachar. IX.; Civitas sanguinum Ezech. XXII.; Civitas
quaesita, Esaiae LXII.; Civitas Dei, Psalm. 87.; Civitas fortis, Esaiae
XXVI.; Solium Domini, Jerem, III.; Domina gentium, Threnor. 1.;
Princeps provinciarum, Thren. 1.; Vallis visionis, Esaiae XXII., et ibi
vide Nicolaum de Lyra; Sodoma, Apocal. II.; Aegyptus etiam nominatur
Apocal. II.; Castellum, Matthaei XXI.; Helia, ab Helio Adriano
Imperatore. Et Hieronymus saepissime et quasi semper Haliam eam vocat,
et Graeci eam hodie Haliam nominant et Capitolia. Sic eam nominat
Ptolomaeus. Dicitur etiam Algariza, i. e. mons altissimus ab Eusebio.
Akossa nominant eam Sarraceni. Sed nos Latini nominamus eam vel
Jerusalem, vel Jerosolymam, vel civitatem sanctam, vel toti civitati
nomen partis damus, dicentes eam sepulchrum sanctum. Haec civitas
semper fuit minor maximis, et major mediocribus; et hodie ita est, ut
sua magnitudine non sit fastidiosa, nec parvitate angusta, non minor
existens, quam nostra Vindelica, quae est Sueviae Augusta in Rhaetia
sita, ut quidam putant. De hac vide supra fol. 226. A. Murorum ambitum
eundem nunc habet, sicut reliquit eam Helius Adrianus Imperator, ut
patebit. Ambitum ejus vide supra fol. 225. A.

Portae multae erant olim huic civitati, octo tamen principales fuisse
ex scripturis deprehendimus; et si plures fuisse legantur, hoc est
ideo, quia una et eadem porta plura habuit nomina; vel praeter portas
fuerunt alia ostiola, quorum illa fuerunt nomina. Porro moderno tempore
non nisi quinque portas potui invenire. Contra orientem habet portam
auream, quae iam obstructa est, de qua vide supra fol. 141. A. Inter
orientem et austrum habet portam sterquilinii, de qua supra fol. 226.
A. Ad austrum habet portam fontis, per quam est descensus ad fontem
Syloe. Ad occidentem habet portam negotiatorum, vel piscium, de qua
supra fol. 92. B. Ad aquilonem est porta Effraim, quae dicitur porta
sancti Stephani, et est longum spatium a porta piscium usque ad portam
S. Stephani, quia porta piscium stat prope angulum, ubi murus australis
jungitur occidentali, (#256 A#) et tota longitudo muri occidentalis non
habet aliam portam usque ad portam sancti Stephani,[TR79] quae est in
muro aquilonari, prope angulum, ubi ei jungitur murus orientalis.
Johannes in Apocalypsi cap. XXI. vidit in coelesti Jerusalem XII
portas, quas numquam habuit civitas illa.

In circumferentia murorum et moenium fuerunt quidem turres, quarum
vestigia deprehendimus, verum Sarraceni eas dejecerunt, et intra
civitatem juxta muscheas alias turres erexerunt pro ritu eorum. Non
enim curant de munitionibus civitatum, sed introitus et aditus in
regionem magno studio observant. Murus civitatis et moenia olim per
gyrum erant XXXIII stadiorum, ut Josephus habet L. VI. c. 8., et fuit
olim valde firmus et duplex, ut videre est fol. 225. B. Fossata habet a
parte occidentali et aquilonari, a parte vero orientali habet vallem
Josaphat, et a parte meridionali habet vallem Syon.

Ab intus est civitas montuosa et inaequalis in alto consistens. Ibi
eminet mons Syon, ad cujus clivum aquilonarem magna pars civitatis
dependet. In accubitu autem montis Syon consurgit mons Calvariae, qui
templum sancti sepulchri sustentat cum magna civitatis parte. Est et
ibi mons Moria, in quo est templum Domini cum principali civitatis
parte; et ideo per totam civitatem est ascensus et descensus. Isti
tamen montes non in altum supra extenduntur, sed sunt capita lata
principalis montis, in quo civitas sancta est, eamque inaequalem
reddunt. De hoc monte totali dicit Psalmus LXXVIII.: Et induxit eos in
montem sanctificationis suae, montem, quem acquisivit dextra ejus.
Sicut enim civitas Basileensis montuosa est, sic et haec. Habet enim
Basilea montem sancti Leonhardi pro monte Syon, et montem sancti Petri
pro monte Calvariae, et montem sancti Martini pro monte Moria, quamvis
sit longa dissimilitudo in figura et situatione inter illam et istam.

Magnam partem, ut supra dixi, civitatis occupant illa duo celeberrima
templa saepe dicta, templum Domini, quod nominant Salomonis, et templum
sancti sepulchri, cum eorum amplis atriis et domiciliis eis adjunctis.
Et cum hoc sunt per urbem dispersim multae schismaticorum ecclesiolae
et multae Sarracenorum muscheae et Judaeorum synagogae et tabernacula
Samaritanorum.

Principales vici sunt testudinati, sub quibus ab utraque parte sunt
pategae negotiatorum, vel coquinae cocorum; in aliis vicis resident
mechanici.

Domus civitatis ut in plurimum sunt muratae, et aliqua pauperum tuguria
sunt luto facta; magnas tamen et notabiles domus in ea vidi. Verum
civitatis magna pars est desolata, et domus ruinosae et sine
habitatore. Unde etiam cadavera camelorum, equorum, asinorum, canum
etc. non foris educuntur, sed ad deserta loca intra moenia intra ruinas
domorum projiciuntur, In locis tamen, ubi habitatur, sunt populi multi
congregati de omni natione, quae sub coelo est, sicut etiam legitur
Actor. II. Sunt etiam ibi plus quam quingenti Judaei, et ultra mille
Christiani, de omni secta et terra; sed de nullo ritu sunt pauciores,
quam Latinorum.

Aquas proprias non habent, nisi quas coeli in illam stillant, vel quas
industriose a longinquis per gurgites inducunt, sicut patet fol. 249.
B. Multa sunt in civitate aquarum receptacula, piscinae, lacus et
infinitae cisternae et fossae, ita ut satis ab intus redundat aquis.
Rex Aegypti, Soldanus, est ibi dominus, et praeponit populo terrae
praefectos, et peregrinis (#B#) et advenis Christianis et Judaeis
Trutschelmannos, et bellatoribus Mamaluccos; et ita potentia civili
regit populum, quasi regimine despotico. Hanc a sui principio usque
nunc omnes, qui scripturas legunt et historias, infortuniis multis
fuisse subjectam, inveniunt. Saepissime incensa fuit, et populus
populum debellans expulit, et multoties funditus eversa (est). Vastata
enim fuit a Nabuchodonosor, rege Babyloniorum; postea ab Asobeo, rege
Aegyptiorum; deinde ab Antiocho; postea a Pompejo. Post hos Herodes
Magnus et Sosius captum oppidum servavere. Deinde Titus eam penitus
destruxit et evertit, fundamenta enervans post Domini passionem.
Dereliquit tamen quasdam turres firmiores et murum occidentalem, ut
posteri cernerent, quam munitissimam civitatem Romanorum virtus
obtinuisset, et ut esset castrum illis, quos custodiae regionis
relinquere decreverat. Quanta in illa subversione civitatis et filiorum
ejus fuerit miseria, non est, qui legit Josephum de hoc loquentem, et
non horrescat. Hujus calamitatis et excidii [causa] Flori praefecti
inhumanitas fuit, qui Judaeos in Jerusalem innumeris attriverat malis,
propter quae lacessiti res novas contra Romanos movere tentarunt et
facto impetu multos Romanorum interfecerunt, et Cestium Syriae
praesidem extra provinciam ejecerunt. Sed et ipsi Judaei in civitate
ipsa partiales facti, in tres partes divisi sunt, et in urbe ante
Romanorum adventum caedes crudeles et incendia in invicem fecerunt et
seditionibus implacabilibus die noctuque corrixaverunt. Quorum malorum
causa meritoria fuit Johannis Baptistae decollatio, Jesu Nazareni
crucifixio, Jacobi Apostoli interfectio; quae omnia lamentabili sermone
in longum deducit Josephus de bello Judaico.

Post illam devastationem civitatis, quae facta fuit XLII. anno post
Domini passionem, factus fuit locus habitaculum latronum et siccariorum
multis annis, usque ad tempus Helii Adriani Imperatoris, qui audiens
inquietudinem loci venit, reaedificata dissipavit anno Domini CXXIV. et
inquietos ex ea perdidit. Sed postea consideravit ibi oportere esse
civitatem, rediit anno Domini CXXXIX. eamque renovavit et augmentavit,
includens moenibus civitatis loca dominicae passionis et
resurrectionis, ut in sequentibus clarius patebit, et civitatem novam
fecit, vocans eam ex suo cognomine Heliam.

Post hanc ultimam constructionem non legimus eam funditus eversam, sed
saepe in partem destructam, et populum ejus in captivitatem ductum, nec
umquam est mota a suo loco, ut Gregorius videtur dicere in homilia:
Videns Jesus civitatem flevit; sed est ampliata, ut dicetur et saepe
iam in praecedentibus dictum est.

Quamvis autem sancta haec civitas multis et inauditis calamitatibus
attrita sit, numquam tamen nec ejus initium, nec ejus status in
oblivionem venit, sed ut memoriale perenne jugiter apud cunctas
nationes mundi perseverat. Quod tamen de celeberrimis mundi
civitatibus, Roma scilicet et Troja, longe aliter contigit. Nam quis
conditor urbis Romae fuerit, a nullo umquam pro certo sciri potuit,
propter diversitatem, de hoc initio loquentium, ut dicit auctor de
mirabilibus mundi; cum Sallustius dicat, eam a Trojanis constructam, et
Eusebius a Romulo, et caeteri ab aliis, et per consequens nescitur, quo
tempore esse civitas inceperit. Nostrae autem sanctae Jerosolymitanae
urbis conditor et tempus conditionis, sacris litteris et auctoribus
demonstratur, ut superius patuit. Esto tamen, quod Romulus ille
parricida Romam condiderit praedis et latrociniis, ut refert Orosius de
illo, longe tamen post Jerusalem condita est, tempore Ezechiae regis
Juda, (#257 A#)[TR80] post conditionem urbis Jerusalem annis duobus
millibus CCXXX (2230.), ante Christi nativitatem annis DCCLI, anno vero
mundi 4484. Et mirum est, quod tantae urbis initium ignoratur, de qua
Hieronymus ad Paulinum dicit: habuit illa aetas inauditum omnibus
saeculis celebrandumque miraculum, ut urbem tantam ingressi aliud extra
urbem quaererent. Troja vero, teste Homero IV., erat omnium, quae sub
sole et stellifero coelo sunt, urbs quidem insignissima, sed ita deleta
est, ut Ovidius dicat: Jam seges, ubi Troja fuit. Et quod his amplius
est, quo in loco Troja fuerit, nulli nunc compertum habetur. Ita enim
ingens Troja, quae erat totius Asiae columen, exstincta est, ut neque
cadaver nec vestigium eius appareat. Insuper et locum, in quo quidam
Trojam stetisse suspicantur, in Hellesponto, dicunt penitus nullam
proportionem habere ad hoc, ut possit civitas nobilis ibi stare. Sed
non ita de nostra sancta Hierosolyma, quae annis mille CCCCLXXXIII ante
Trojam est condita et usque hodie insignis habetur. Troja enim tempore
Ajoth, judicis Israel, Judicum III., fuit condita, aliqui dicunt in
Hellesponto, aliqui in Dardania a Tros quodam sic dicto; et anno 250 a
sua conditione fuit destructa, sub tempore, quo judicavit Abdon Israel,
de quo judice habetur Judic. XII. De Troja vide Part. II. fol. 174.

Est enim Jerusalem una de vetustissimis mundi civitatibus, ut patet
supra fol. 255. Antiquior enim quam Treviris annis mille et VIII.
Trojam excedit annis mille 483. Romam vero duobus millibus ducentis
XXX, et usque hodie perseverat, quoniam Dominus Deus elegit eam. Igitur
dicitur in Psalmo: Elegit eam in habitationem sibi, dicens: Haec
Jerusalem requies mea in saeculum saeculi, hic habitabo, quoniam elegi
eam. Et in 2 Paralip. VI.: A die, qua eduxi populum meum de terra
Aegypti, non elegi civitatem de cunctis tribubus Israel, nisi hanc. Et
alibi: Elegi locum istum, ut sit nomen meum ibi usque in sempiternum.
Sed diceret aliquis: Fateor, Jerusalem fuisse civitatem electam et
sanctam ante Domini mortem, sed tanto scelere ibi perpetrato indignum
videtur, nominari sanctam, sed profanam et immundam etc. Ad hoc
respondet Jeronymus ad Haedibiam in quaest. de clamore Domini in cruce
dicens: Nulli violentum esse videatur, mortuo Salvatore appellari
Jerusalem sanctam civitatem, cum usque ad destructionem ejus semper
apostoli templum ingressi sint, ob scandalum eorum, qui de Judaeis
crediderant, legis exercuerint ceremonias. In tantum autem Jerusalem
amavit Dominus, ut fleret eam ac plangeret, et pendens in cruce
diceret: Pater, ignosce illis etc. Haec Hieronymus. Sed in epistola
Paulae et Eustachii ad Marcellam valde late de hoc disputat, et multa
de laude terrae sanctae et Jerusalem ibidem dicit.

De laude civitatis sanctae, ut illam extollant, tradiderunt Judaeorum
Rabbi mira mendacia, Unde Rabbi Johann dicit: eam altius elevandam
tribus leucis. Sed Rabbi Rava dicit: Quod prima Jerusalem habuit tres
leucas in altitudine. Et quando dicebatur ei, quod labor erat
ascendentibus, respondit: non ibant, sed volabant, juxta id: qui sunt
isti, qui ut nubes volant? Rabbi Relachis ampliora mendacia addit,
dicens: Quod Deus addat sacrae Jerusalem 269 milliarium viridariorum,
et 210 milliarium turrium, et 146 millia magnarum navium, et 300 millia
parvarum navium, quas borgas nominant, et in qualibet erant tot fora,
quot fuerunt in Tripoli tempore suae pacis. Alius mendax Rabbi Joce
dixit: Quod Jerusalem habuerit 140 millia fororum, in quibus solum
vendebatur ciborum variorum delectatio. Nam eorum Rabbi crapulosissimi
erant, adeo crassi et praepingues, ut musca insidens fronti, cum figere
se non posset, et aliquibus capilli percrassi, ne cadebant. Ideo glossa
dicit: Jerusalem praedicabant pro solatio crapulositatis eorum. Haec ex
talmudicis fatuitatibus. Sed est hic circa finem considerandum, quod
sicut non propter locum gentem, sed propter gentem locum elegit
Dominus, ut dicitur 2 Maccab. V.; sic non propter civitatem templum,
sed propter templum civitatem elegit Dominus. Idcirco nunc de templis
agendum erit.



   De templo Domini, quod dicitur Salomonis et Halachibis et Bethel.

Civitas Jerusalem gloriosa et sancta est ex templis, de quibus etiam
redditur major in magna quantitate. Sublatis etiam ex ea duobus templis
cum attinentibus capellis et muschheis, nihil remaneret nisi vile
oppidum, quod etiam in nostris civitatibus est. Tollantur ecclesiae,
monasteria et capellae cum attinentiis de Colonia, remanebit civitas
parva. Sic et Venetiis: si tollerentur monasteria et ecclesiae, non
magnum remaneret oppidum.

De templis ergo Hierosolymitanis locuturus primo de vetustiori erit
dicendum. Scimus ex sacris litteris, quod cum Dominus terram Canaan
promitteret patribus nostris, insinuavit, esse in terra illa locum
quendam pro templo et sacrificiis, quem electurus sit, et eis (#B#) suo
tempore demonstraturus eum sit. Unde Deuter. XII.: Cum ingressi
fueritis terram, quam Dominus dabit vobis, subvertite omnia idola de
cunctis locis. Vos autem non facietis in cunctis locis altaria et
sacrificia, sed ad locum, quem elegerit Dominus Deus vester, ut nomen
suum ibi habitet, et veniatis et offeratis in illo holocausta et vota
vestra. Cave, ne offeras holocausta tua in omni loco, sed tantum in eo,
quem elegerit Dominus, ad illum perges cum primitiis et decimis tuis,
et ibi confiteberis coram Domino Deo tuo. Haec ibi. Ubi autem locus
ille esset, Dominus non demonstravit usque ad David regem, cui per
Angelum demonstrata fuit area Arnan Jebusaei in monte Morija. Hic Arnan
erat gentilis Jebusaeus, dives, et magnam partem civitatis possidebat.
David ergo aream demonstratam sibi emit ab eo et altare ibi jussu
Angeli erexit et Salomoni filio suo commisit in eodem loco aedificare
templum. De his habes 2. Reg. XXIV. et 1. Paralip.[TR81] XXI. et
manifestius 2. Paral. III.

Sed hic incidit quaestio, quamvis extra propositum evagatorii nostri,
et est illa: quare Dominus locum illum non nominatim expressit, ut,
sicut dixit: perges ad locum, quem Dominus elegerit, et ibi offeres;
dixisset: perges in Jerusalem ad montem Moria, quem elegit ad
sacrificia. Respondeo, hoc factum est propter tria. Primo, ne gentes
appropriarent sibi locum. Nam si fuisset auditum in gentibus nomen
loci, statim ibi templa et fana construxissent, nec dubium, si
Jebusaeus aream suam scivisset esse a Domino coeli nominatim electam,
eam nullatenus ipsi David vendidisset, vel si vendere voluisset, non
nisi pro maxima auri summa eam dedisset. Secundo, ne gentes incredulae
et infideles locum hunc magis dehonestarent et in Dei contemtum
foedarent. Tertio, et ratio melior, ne filii Israel pro loco illo
certarent et quaelibet tribus conaretur sortem habere in termino illius
loci et propter hoc contentiones facerent in terrae divisione. Josua
enim, distributor terrae sanctae, si locum electum scivisset, nequaquam
possessionem in monte Ephraim accepisset, sed montem Syon, cui adhaeret
mons templi, pro se elegisset. Et si suis temporibus cantum illum
audivisset psalmisticum: Repulit Dominus tabernaculum Sylon et tribum
Ephraim non elegit, sed elegit tribum Juda, montem Syon, quem dilexit,
non utique fecisset partem suam deteriorem eligendo, quem Dominus
repulit. Si ergo locus expressus nomine fuisset, intolerabilis
contentio in tribubus exorta fuisset, et si non pro loco, tamen pro
vicinitate loci, sicut videmus, quod homines libentius morantur in
domibus prope ecclesiam, ut sine labore et fatigatione ad eam
transeant. Nec tribus Ruben, Gad et dimidia Manassis elegissent
possessionem trans Jordanem, si distantiam tantam inter se et templum
aedificandum scivissent. Et ideo non fuit locus demonstratus, nec
templum aedificatum, quousque esset rex potens, qui posset litigia
compescere, et remotiores ad visitationem templi compellere etc. Aliud
dubium incidit: quare in Veteri Testamento non fuit nisi ille unicus
locus designatus pro templo et sacrificiis, et in Novo in omni angulo
permittitur capellas erigere, sacrificare, et Missas legere? Dicendum,
quod hoc idcirco factum est, ut ostenderetur, quod cultus veteris legis
corporalis non erat Deo per se acceptus, ex opere operato, et ideo
compescebatur, ne ubique offerrent, sed tantum ibi. Cultus autem novae
legis, in cujus sacrificio spiritualis gratia continetur, est secundum
se Deo acceptus, ex opere operato et ex opere operante. Ideo
multiplicatio ecclesiarum, altarium et sacrificiorum in nova lege
acceptantur. etc.

(#258 A#) Igitur Salomon quarto anno regni sui templum illud toto orbe
celeberrimum aedificare coepit et VIII annis complevit, ut dicitur 2.
Paralip. II. Aedificabatur autem hoc templum anno a mundi constitutione
4169, a nativitate autem Christi futura 1033, ab egressu filiorum
Israel de Aegypto anno 1480. Erat autem templi illius longitudo
cubitorum geometricorum LX, latitudo XX, altitudo CXX. Ejus intrinsecus
totum laminis aureis inaurari fecit, et pavimentum pretioso marmore
strari. Altare quoque aeneum cubitorum XX longitudinis in eo fabricatum
fuit. De hoc templo vide pulchra in Cusa de ... [?] l. 9. c. 4.

Vasa ad templi cultum necessaria ex auro pretiosissimo fuerunt
confecta. Intulit praeterea Salomon aurum et argentum multum, quod
David devoverat. Et peractis rite omnibus illud celeberrimo ritu Domino
dedicavit, inferens in id arcam testamenti Domini, in qua duae tantum
tabulae testamenti erant, et urnam habentem Manna, et virgam Aaron. Et
deinceps solum licebat ibi sacrificare in hoc templo, quamvis populus
longo post tempore sacrificaret in excelsis, de quo pluries
reprehenduntur reges Jerusalem, quod stante templo excelsa non
abstulerunt. Porro evolutis 442 annis a constructione templi videns
Jeremias propheta, imminere finem templi, tulit ex eo arcam foederis,
et transtulit eam trans Jordanem in vallem sub montem Abyrim, quae
dicitur Galmoab, sicut dictum est fol. 243 B, et precibus eam absorberi
fecit in petra, petram vero digito designans impressit Dei nomen
tetragrammaton, et factum est sigillum in similitudine sculpturae, quae
ferro cavatur, et ipsum Domini nomen nubis operimento ita celatum est,
ut externe nec locum quis cognoscere queat, nec ipsum nomen legere
usque in hunc diem et usque in finem, nec aliquis arcam educere
poterit, nisi Moyses et Aaron. De his habetur 2. Maccab. II. et in
Spec.[TR82] hist. in libro Tobiae ante finem. Translata autem arca
Domini, quae erat gloria templi, venit Nabuchodonosor et cepit
Jerusalem et Sedechiam regem, et combussit eam cum templo Domini, ut
habetur 4. Reg. IV., et populum terrae transtulit in Babylonem. Et
stetit locus civitatis et templi desertus LXX annis usque ad tempus
Darii, regis Persarum, qui indulsit Judaeis reaedificare templum, et
sub Cyro rege consummatum fuit opus in XLVI annis, ut habetur Joh. II.
Hoc autem templum secundum non fuit simile primo in pretiositate; ideo
Judaei, qui primum templum viderant, flebant, ut habetur Esdrae III.
Iacta sunt autem fundamenta sub principibus Sorobabel et Salatiel, ante
nativitatem Domini DXV annis.

Hoc templum, quamvis saepe fuerit spoliatum et profanatum per gentes,
et lignea aedificia incensa, mansit tamen integrum usque ad aurea
tempora Domini nostri Jesu Christi, qui in eo et mira praedicavit, et
stupenda gessit, ut sacra Evangelii tradit historia. Quod hoc templum
solemne fuerit elevatum magnis aedificiis patet ex Evangelio Marci
XIII. ex verbis Domini; mansit autem templum post passionem Christi
XLII annis. Et totum tempus a secundo anno Darii, regis Persarum, quo
fundatum fuit templum, usque (ad) destructionem ejus per Titum,
computatur DXC annis. A fundatione vero templi Salomonis usque ad
ultimam desolationem per Titum perfluxerunt anni MCII.

De computatione annorum: nempe ab Adam usque ad diluvium MMCCXLII.
fluxerunt. A diluvio ad Abraham anni nongenti[TR83] XLII. Ab Abrahamo
usque Mosen, qui eduxit Israel de Aegypto, computantur anni quingenti.
A Mose ad Salomonem et primam aedificationem templi anni CCCCLXXII. A
Salomone usque ad restaurationem templi sub Dario, anni quingenti XII.
A Dario usque ad praedicationem Christi anno XV. Tiberii Caesaris sunt
anni quingenti XLVIII. Omnes anni usque ad praedicationem Christi
quinque milia CCXVIII sunt. Ysidorus autem dicit, cessante Judaeorum
regno et sacerdotio nascitur Christus in Bethlehem anno XLII Caesaris
Augusti, cui adrestabant XV anni, si regnavit LVII annis. Post eum
regnavit Tiberius annos XXIII et ejus XV. anno Christus baptizatus est,
cum esset XXX annorum; et anno Tiberii XIX. Christus crucifixus est.
Ambrosius dicit: ab orbe condito usque ad Jerusalem conditam anni sunt
4484; ab urbe condita vero, Roma, usque ad nativitatem Christi anni
sunt septingenti quindecim.

Titus vero obsidens Jerusalem primo templum incendit et deinde totam
civitatem combussit, et muros templi funditus evertit montemque ejus,
im quo stabat, abradi fecit et per praeceps in torrentem Cedron projici
mandavit, fossata complanavit, coaequans terrae, ut patet de bello
judaico Libr. VII. Cap. 16. et alibi saepius.

(#B#) Josephus dicit, in illa civitatis exterminatione Judaeorum
undecies centena millia fame et gladio periisse et alia centum millia
captivorum publice venundata, quia civitas plena Judaeis fuit, qui ad
paschalem solemnitatem celebrandam confluxerant; nec aliquis
Christianus his calamitatibus aderat, omnia ut dicit Eusebius
Caesariensis in Ecclesiastica Historia L. III. C. IV. in fine.
Ecclesia, quae in Jerusalem fuerat congregata, responso a Domino
accepto emigrare jubetur et transire ad oppidum quoddam, Pellam nomine,
de quo supra fol. 244 B., trans Jordanem, quo ablatis ex urbe sanctis
et justis viris vindictae coelesti fieret locus tam de urbe sacrilega,
quam de populo impio per excidium patriae eversionemque sumendae. Cum
autem Romani ab urbe Jerusalem ad solum deductae recessissent, Judaei,
qui fuerant in abditis absconditi, reversi sunt in locum et tuguria
erigentes, in quibus habitarent, in loco, ubi templum steterat,
oratorium construxerunt humile. Sed et ecclesia de Pella ad locum
rediit gratia Deo serviendi. Iudaei etiam nondum calamitatibus satis
fracti seditiones concitabant, quibus fideles et gentiles ibi
habitantes cottidie perturbabant, erant enim siccarii crudelissimi, et
jam ad terram prostratam et in sanguine tabefactam Jerusalem novo
cruore perfundebant. Et sub his malis stetit locus circiter LXXVII
annis, quo imperium sumsit Helius Adrianus anno Domini 119. Qui mortuam
Jerusalem repalpitare audiens accelerato itinere ad locum venit mari
transmisso. Invenit autem ibi multos Christianos pariter et Judaeos
sibi ipsis contrarios propter diversum cultum, et utriusque cultus,
utpote gentilis et idololatra, oditor fuit. In locum ergo ubi Judaei
oratorium struxerant, ubi quondam arca Domini steterat, posuit suae
imaginis statuam, ut locum ipsis Judaeis abominabilem redderet. In
locum autem petrae Calvariae, ubi crucifixa fuerant, collocavit statuam
Veneris et in specum dominici sepulchri posuit idolum Jovis, ut
Christianis loca illa exosa faceret, siccarios autem et latrones
repertos in loco trucidavit, effugavit et multos vendidit, et
fortalitia et muros a tempore devastationis derelictos destruxit et
omnia dissipavit et abiit derelinquens ibi provinciae custodes. Qui dum
cum exercitu dorsum provinciae verterent, ut Romam remearent,
congregati Judaei sunt in locum Jerusalem et consilio inito columnam
Caesaris, quae suam imaginem gestabat, de loco templi, ubi eam
Imperator posuerat, eruerunt et eam ejecerunt. Quod dum Imperator
percepit commotus in iram omnia negotia postposuit, et festinus ad
Jerusalem rediit, Judaeos repertos peremit et multos vendidit, eosque
omnes de finibus terrae sanctae ejecit longius mittens, et interdicto
publico prohibuit omnibus Judaeis ingressum illius terrae. Videns
autem, locum aptum esse pro civitate, propitiatus fuit, contra Judaeos
autem magis exacerbatus et ad Christianos mitior factus, aream mundavit
et ruinas murorum in fossata partis occidentalis projici fecit, et
complanavit, et muro circumducto locum crucifixionis et petram dominici
monumenti civitati coinclusit et templum Veneris et Jovis
superaedificari fecit. Super portam autem negotiatorum sive piscium
posuit exsculptam in marmore suem sive porcum in Judaeorum confusionem,
ne quis eorum ingredi praesumeret. Mansit autem status ille civitatis
circiter annis 180. Et sicut propter statuam Caesaris locus templi
Domini (#259 A#) idola non colentibus exosus fuit factus et alienus,
ita locus crucifixionis et resurrectionis Domini in tantum, ut in
oblivionem loca illa venirent. Anno vero 38.,[TR84] dum Constantinus
Magnus imperium esset adeptus et Christianus effectus, Helena mater
ejus cruce inventa et idolis ejectis super loca sancta templum
construxit, et conditio Christianorum meliorata est, Judaeorum vero
pejor in dies effecta, et ita cum pace magna Christiani in Jerusalem
Deo servierunt LV annis. Porro anno Domini CCCLXIII adeptus est
imperium turbator pacis fidelium Julianus apostata a fide et a
religionis professione. Qui audiens, quod esset in Jerusalem ecclesia
solennis et conventus maximus Christianorum, venit illac et arripuit
occasionem saeviendi in Christianos et apprehensum sanctum Cyriacum,
urbis Hierosolymitanae episcopum, qui crucis sanctae inventor fuerat,
eum crucifixit pro eo, quia crucis gloriam praedicavit. Hoc Judaei
audientes cum tripudio et gaudio convenerunt et muneribus multis
Caesaris favorem acquisiverunt et Christianos apud eum magis odiosos
fecerunt. Excogitato autem modo, quo Christianos turbaret, Judaeos
exaltare decrevit et convocatis ad se primis et optimis Judaeorum
interrogavit, cur non sacrificarent Deo suo, cum tamen eis lex sua de
sacrificiis imperet? At illi occasionem se invenisse temporis rati, non
possumus, inquiunt, nisi in solo Jerosolymorum templo sacrificare
secundum legem, cum autem iam templum non habemus in Jerusalem,
sacrificare non possumus, nec hic, nec alibi. Rogamus igitur tuam
clementiam, nobis indulgeri, ut templum aedificemus suo loco, et
sacrificabimus pro tua et imperii salute. Accepta ergo recuperandi
templum licentia in tantam dementiam Judaei venerunt, ut Julianum
apostatam sceleratissimum prophetam esse in lege eis promissum ubique
divulgarent. Igitur ex omnibus locis et provinciis convenere Iudaei,
locumque templi olim igne consumti aggredi coeperunt, comite operis
exsequendi ab imperatore concesso, sumtu publico et privato
administrato, et res omni instantia gerebatur. Interea Judaei insultare
nostris coeperunt et velut reparatis sibi regni temporibus comminari
acrius ac saevitiam ostentare, prorsus in magno tumore ac superbia
egere.

Praeerat autem tunc ecclesiae Hierosolymitanae Cyrillus episcopus, vir
sanctus. Apertis igitur fundamentis lapides grandes, calces, caementa,
ligna sunt adhibita, nihilque omnino deerat, quia postero die veteribus
deturbatis nova jacerent fundamenta. Episcopus tamen Cyrillus diligenti
consideratione habita, vel ex iis, quae in Danielis prophetia de
temporibus legerat, vel quae in evangelio Dominus praedixerat, firmiter
tenuit, quod nullo modo fieri posset, ut ibi a Judaeis lapis super
lapidem poneretur. Res erat in exspectatione. Formidulosi Christiani
timebant, fortes nullo modo dubitabant, Judaeos propositum perficere.
Mira res! Ecce enim nocte, quae ad incipiendum opus jam sola restabat,
terrae motus ingens oboritur, nec solum fundamentorum saxa longe
lateque jactantur, verum etiam totius loci aedificia complanantur, et
domus, in quibus Judaei commorabantur cum operariis, ad solum sunt
deductae, et immanentes compressere. Luce vero orta cum se mala
crederent effugisse, ad requirendos eos, qui oppressi fuerant, reliqua
multitudo concurrit. Aedes autem in inferioribus templi erat demersa,
habens aditum inter duos porticus, qui fuerant complanati, in qua
ferramenta aliaque operi necessaria servabantur, de qua subito globus
quidam (#B#) ignis emicuit, et per medium plateae decurrens, adustis et
exanimatis qui aderant Judaeis, ultro citroque ferebatur. Hoc iterum
saepiusque et frequentissime per illam totam diem repetens pertinacis
populi temeritatem flammis ultricibus coercebat. Tunc cum ingenti
pavore et trepidatione omnes, qui aderant, deterriti solum verum Deum
Christum confiteri cogebantur. Et ne hoc contra fidem videretur,
sequenti nocte in vestimentis omnium Judaeorum signaculum sanctae
crucis ita evidens apparuit, ut etiam qui diluere pro sua infidelitate
voluissent, nullo genere valerent abolere. Sic deterriti Judaei pariter
et gentiles locum scilicet et coepta inaniter reliquere et ad propria
confusi reversi sunt. Et ab eo tempore Judaei numquam ausi fuerunt
quidquam attentare in loco templi. Et ita locus ille multis temporibus
absque templo stetit.

Porro quo tempore et a quibus hoc templum, quod hodie stat in area
sancta Arnan Iebusaei, sit aedificatum, a pluribus miratur. Verum
Magister in Specul. Histor. de excitatione templi in incendiis sic
dicit: templum Domini, quod modo Bethel dicitur, quis aedificaverit,
nescitur. Quidam tamen aedificatum ab Helena post crucis inventionem
cum templo sancti sepulchri; quidam ab Heraclio, cum de Perside
triumphans crucem retulit, quidam a Iustiniano Augusto; quidam a quodam
rege Aegypti in nomine Halachibis, i. e. Summi Dei. Et hoc verum esse
veraci reperi historia fideliter conscriptum inter [Itinerar.]
Antonini, P. II. Tit. XIII. Cap. IV. §. 4. Anno etiam Domini 619, post
Julianum 243 annis, regnante Heraclio imperatore et rempublicam
feliciter gubernante pluribus annis, finem regiminis non bene
conclusit, in haeresin enim Molechitarum [Monotheletarum] lapsus est et
turpiter defuncta uxore sua incestu se maculavit. Quapropter Hamor, rex
Aegypti, Machometi successor, cum infinitis Arabum copiis Syriam et
Palaestinam[TR85] ingressus omnia de manibus Christianorum diripuit, et
in isto tumultu civitas sancta Jerusalem capta ab infidelibus fuit, et
populum christianum in ea sibi subegit. Cum autem moram in Jerusalem
faceret, Sempronianus, episcopus Hierosolymitanus Christianorum, sibi
familiaris effectus est, ita, ut cum eo ingrederetur ecclesiam sancti
sepulchri ad videndum ejus ornatum. Inter collocutiones autem quaesivit
Hamor ab episcopo de loco, in quo templum, quod a Tito principe Romano
cum urbe dirutum fuerat. Qui duxit eum ad aream Arnan, quae jam repleta
aliis aedificiis vulgaribus erat, et ostendit ei per aliqua signa
vetusti operis adhuc exstantia templi Domini locum. Mandavit ergo
Hamor, mundari locum areae, et sumtibus, qui ad hoc sufficere possent,
designatis ad impensam artificibus templum reaedificare coepit. Et cum
fundamenta jacta fuissent, mox demergebantur, nec structuram erigere
poterat. De quo cum Hamor miraretur, dictum est ei a quodam divinatore,
quod, quamdiu crux alta, quae in monte Oliveti ex opposito erat, ibi
staret, structura non teneret, ea autem remota templum perstaret.
Siquidem Christiani in monte Oliveti altam crucem e regione civitatis
erexerant, sub qua crebrius orabant, quorum orationes adeo efficaces
erant in virtute crucis, ut infideles nequaquam possent suae perfidiae
templum erigere, nisi cruce remota et orationibus cessantibus. Et si
Christiani tantae virtutis essent, quod illam crucem a paganis
conservassent, numquam templum hoc erectum fuisset; puto enim hanc
crucem a sanctis positam in signum protectionis civitatis Jerusalem, ne
in ea templa alieni cultus erigerentur. Audenter enim dico, quod si
templum hoc constructum non fuisset, numquam Christiani Jerusalem et
suum templum amisissent; quia tanto zelo Sarraceni hoc templum zelant,
ut eo stante Christiani pacem non habeant in Jerusalem; ideo melius
esset a fundamentis id evellere, quam Christi nomini consecrare, ut
frequentius factum fuit. De cruce praedicta habes intra...; de templo
sequitur. Structuram ergo illam intra modicum tempus perfecit et multis
possessionibus dotavit. Et hoc templum stat hodie in loco ultra annos
octingentos, et numquam destructum fuit ab aliquo, sed primo
Sarracenorum oratorium fuit, postquam autem Christiani dominari in
terra sancta iterum coeperunt, ipsum templum Christo dedicaverunt; quod
potius debuissent comminuisse et in nihilum reduxisse, cum sit ecclesia
perditionis Jerusalem. Sed rursum etiam Sarraceni civitatem capientes
templum ipsum in usum sui cultus reduxerunt, et ita aliquoties nunc in
illorum nunc in istorum manibus templum praedictum pervenit, et hodie
Sarraceni ipsum in maximo habent honore, ut patebit. Et ita, postquam
templum hoc a paganis est constructum, quamvis saepe in libellulis
legerim, a sancta Helena fuisse aedificatum, quod tamen templum hoc
(#260 A#) mihi curiosius inspicienti non videbatur, cum illud omnino
sit paganico modo factum, nec formam habeat ecclesiae christianae, nam
ipsum principale ostium praebet introitum ab oriente, quod non vidi in
ecclesiis Christi.



          Templum Domini modernum tale est, ut hic subjicitur.

Templum Domini in area Arnan Jebusaei, in qua Salomon domum Domini
aedificavit, ab Hamor Sarraceno, rege Aegypti constructum antiquo illo
Salomonis famosissimo impar quidem structura, quod pagani nominant
Halachibis, Christiani docti nuncupant Bethel, vulgares et indocti
templum Salomonis, est domus inclita et pretiosissima, grandis et
rotunda in modum turris magnae et latae; per circuitum vero
rotunditatis super terram est alius murus circumiens totum templum,
inter quem et templum est grande spatium, et ille murus sustentat
testudinem per circuitum ab una parte, alia pars testudinis reclinatur
in murum templi, vel super columnas, de quibus consurgit templi
altitudo. Ab intus enim est circulus columnarum marmorearum, supra
quarum capita recurvantur arcus per gyrum, et de arcubus est murus per
circuitum in altum erectus; murus autem exterior, columnas cingens,
habet altitudinem columnarum, a quo, ut dixi, testudo recurvatur super
columnas. In muro exteriori per circuitum sunt fenestrae magnae,
oblongae, vitreae, sicut in ecclesiis, et spatium inter fenestram et
fenestram est tantum, quanta est fenestra, quod spatium est de opere
musaico ab extra pretiosissime depictum, ita quod campus picturae
rutilat auro, ipsa autem pictura sunt formae arborum, palmarum et
olivarum, et figurae Cherubinorum: non enim patiuntur alias imagines
vel sculpturas ad eorum muscheas. Pars vero templi altior, quae de
columnis ab intus procedit, in altum sursum erigitur, quasi ex illa iam
dicta lata circumferentia cresceret. Habet supra per gyrum fenestram ad
fenestram cohaerentem, quae fenestrae tamen sunt breviores, parviores
inferioribus. In summitate habet tectum cameratum plumbo, quod auro
quondam fuit obductum, sicut optime adhuc potest notari, et in culmine
tecti stat luna cornuta, sursum cornua habens, sicut super omnes
muscheas ponunt. Lunam autem ponunt in summitatibus suarum ecclesiarum
et muschearum supinam, in modum naviculae, cujus[TR86] una ratio est,
quia Mahometistae conantur media quadam via incedere, ita, ut nec
Christiani, nec Judaei videantur, et tamen ab utrisque participent.
Judaei ergo cum nihil singulare super suas synagogas (ponant), nec
etiam templum Salomonis legitur in culmine aliquid habuisse, nisi ipsum
culmen; Christiani vero crucem cum gallo ex institutione prima habent
in culminibus suarum ecclesiarum. Ut ergo Sarraceni ab utrisque
differant, crucem refutaverunt et gallum retinuerunt in culmine sine
cruce. Et quia etiam cum gallo videbantur christianizare, mutaverunt
gallum in lunam cornutam vel supinam: et hoc fuit facile, quia gallus
erecto collo et cauda stans speciem habet supinae lunae. Ideo etiam in
ecclesiis ubi galli sunt, dicunt ipsi esse lunam. Sic in omnibus
ritibus fecerunt quasdam mutationes, ut differant a nobis. Alia ratio
est ex parte Machometi, qui totus lunatus dicitur fuisse et luxuriae
deditus, ad quae luna prae aliis sideribus influit, cum sit naturae
humiditatum, ita, ut etiam mare redundet vel contrahatur ex lunae
motibus. Aliae rationes ex parte legum Machometi assignari possent, ut:
Deus indiderat eis lunam supinam habere, quia lex eorum a superis vacua
est, sicut luna supina, sine gratia etc. et aversa a sole, semper
inanis, tenebrosa et vacua est, et aufert a nobis solis claritatem, dum
inter nos et solem venit, estque instabilissima planeta et habet in
concentu coeli gravissimum sonum et inter erraticas stellas habet vagum
et incertum motum habetque brevissimum circulum, et bestiis nocturnis
provenit. Haec omnia legi et ritui conveniunt Machometi, quae
nullam[TR87] rationem habet a superis, sed aversa a sole Christo manet
obscura, conversa autem habet lumen, quia in multis et de beata Virgine
magnifica confitetur lex Alcorani. Nominant enim Christum Rucholla,
quod idem est, quod verbum Dei, vel spiritus Dei, flatus Dei, anima
Dei, quae bene et pie interpretata timorosa sunt. Sed et de beata
Virgine clara multa fecerunt, ut, quod sit Theothocus, eamque
blasphemantes occidunt etc. Insuper lex illa, dum interponitur inter
nos et Christum, tollit evangelicam illis claritatem, in certum modum
peccant, quia in se intricata est, quod ipsi sectatores non
intelligunt, nec rationes intelligunt ponitoris et brevissime durabit.
Porro super testudinem, quae circuit inferius et infra superiores
fenestras, est per circuitum rotunditatis transitus, super quem stant
eorum Muscheti, et horas dierum noctuumque proclamant, et lampades
protensas extra certis horis incendunt, Haec omnia ab extra clare et
determinate vidi ex nova moschea Soldani, sicut patuit fol. 227 B.

Atrium templi et tota area vel platea vacans undique per circuitum est
de candido et polito mamore stratum, et ita mundum, quod stans in monte
Oliveti et in atrium respiciens putet templum in aqua tranquilla et
albida stare. In parte australi atrii, ubi finita lapidum stratura est,
viridarium deliciosum olivis consitum ad nutrimenta lampadum templi
(est), quarum ultra septingentae sunt in templo suspensae. Haec omnia
ab extrinseco oculis meis vidi, sed quale sit interius, non vidi, sed
conjecturam probabilem accepi ex dispositione extrinseca templi et ex
aliis muscheis, in quibus fui. Ab intus enim nullum habet (#B#)
sanctuarium suarum reliquiarum, in quo aut sacramenta aliqua aut
reliquiae sint reconditae, cum nec reliquias nec sacramenta habeant.
Legi tamen in quadam chronica, quod pedes et manus Machometis ibi sint
repositae et reliquum corpus sit a porcis devoratum. In illo profano
templo nullum est altare, nulla imago nec picta nec sculpta, nulla sunt
ibi lignea sedilia, nec scamna, nec stallae, sed totum pavimentum vario
et polito marmore stratum ubique patet, et parietes sicut extra sic et
intus opere graeco sunt ornati, ita quod totus circuitus templi per
parietes est vacuus, et nihil penitus est intus, nisi quod lampades de
sursum suspensae ex testudine dependent ardentes. Dicunt tamen quidam,
in medio templi rupem super pavimentum e terra consurgere ferro undique
cancellatum, cui nullus Sarracenorum aut infidelium aliquatenus audet
vel praesumit appropinquare. Veniunt tamen et peregrinantur a
longinquis partibus rupem illam devote visitare et videre cupientes, et
propter hanc rupem etiam templum ipsum in vulgari locutione rupem
sanctam nominant. Multa etiam magnalia super rupem illam dicunt esse
facta, inprimis namque Melchisedech super eam panem obtulit et vinum,
Genes. XIV. Et Jacob patriarcha ibi dormivit, rupem hanc sub capite
habens, et ab ea vidit scalam in somniis, cujus summitas coelum
tangebat, et Angelos descendentes et ascendentes vidit eamque mane oleo
inunxit, Genes. 28. David etiam Angelum super rupem illam stare vidit
cum evaginato gladio, ut habetur 1. Paralip. XXII. Insuper quum
sacerdotes ponebant super rupem illam holocausta, mox ignis divinus
descendit et apposita consumsit. Dicunt etiam, quod Jeremias propheta
excidium videns civitatis et templi in hanc rupem conclusit arcam
Domini, quae se mirabiliter operuit et arcam absorbsit. Hinc ipsi
arbitrantur, arcam eandem adhuc ibi manere inclusam. Super rupem illam
Christus fuit oblatus die XL., quum Simeon accepit eum in ulnas suas,
Lucae II. Dominus Jesus duodecennis sedit super rupem illam in medio
doctorum, Lucae II. Et cum XXX esset annorum, super rupem illam sedens
frequenter praedicavit. Haec Sarraceni de rupe illa dicunt, et aliqua
jam dicta ad praecedentia non satis consonantiam habent, ut de
Melchisedech fol. 255, de Jacob fol. 210 A., de Jeremia fol. instantia
est fol. 258.

Sanctitas loci illius, non dico templi, multis ex scripturis patet. Nam
locum hunc prae omnibus mundi locis Dominus elegit, ut supra fol. 257.
Ibi majestas Domini in fumo apparuit et nebula domum inplevit, itaque
sacerdotes in templo manere non poterant, 1. Reg. VIII. Usia ibi
thurificare volens, non-sacerdos, lepra percussus est 2. Paral. XXVI.
Heliodorus, pro ejus exspoliatione missus, dure verberatus est, 2.
Maccab. III. Nicanor cum manum contra templum temerarie extendisset,
statim percussus caput cum manu perdidit 1. Maccab. VII. et 2. Maccab.
XIV. Antiochus rex festinans hoc templum spoliare misera morte in
montibus periit 2. Maccab. IX. Pompejus imperator[TR88] cum locum hunc
dehonestasset et equos suos in eum collocasset, qui prius fuerat
victoriosus, postea numquam fortunam habuit. In loco hoc beata Virgo
nutrita fuit; Angelus Domini ibi Zachariae apparuit Gabriel; ibi virga
Josephi floruit. De templo illius loci ementes et vendentes ejecit
Dominus Jesus aliquoties. Ibi digito in pavimentum scripsit, Joh. VIII.
In loco illo multa praedicavit et miracula magna fecit. Destructo
templo in hoc loco non poterant Judaei quidquam aedificare, uti supra
fol. 259 A. etc. Sed nec Sarraceni valebant in loco hoc muscheam
erigere nisi abjecta cruce, ut supra patet. Demum muschea erecta
videbatur indignari Deus, quod in loco sanctissimo exsecrabilis
Machometi cultus ageretur, induxit populos occidentis ad locum et
irascitur Sarracenis; muscheam Machometis in templum consecrarunt
Christiani. Et de hoc templo loquitur Bernhardus in concione ad milites
templi cap. V., sic inquiens: Est templum Hierosolymis, in quo milites
pariter habitant, antiquo et fastuosissimo illo Salomonis impar quidem
structura, sed non inferius gloria: siquidem universa illius
magnificentia incorruptibilibus, auro et argento, in quadratura lapidum
et varietate lignorum continebatur. Hujus autem omnis decor et gloria,
venustatis ornatus, pia est habitantium religiositas et ordinatissima
conversatio. Illud variis exstitit spectandum coloribus, hoc diversis
virtutibus et sanctis actibus venerandum. Domum quippe Dei decet
sanctificatio, quae non politis marmoribus, quam ornatis moribus
delectatur, et puras diligit mentes potius quam auratas parietes.
Ornata tamen hujus quoque facies templi armis, non gemmis et
perantiquis coronis aureis, circumpendentibus clipeis paries operitur
pro candelabris thuribulis et urceolis; domus undique frenis et lanceis
communitur, quia milites Christi eodem zelo, quo ipse, cum negotiatores
flagello expelleret, pro domo Dei ferveant, arbitrantes longe indignius
et intolerabilius, sancta pollui ab infidelibus, quam a mercatoribus
incestari. In domo sacra cum equis et armis commorantur, ut ab ipsa et
a caeteris sanctis locis omni infidelitatis spurca et tyrannica rabie
propulsata ipsi in ea die noctuque tam honestis quam utilibus officiis
occupantur, honorant certatim Dei templum sedulis et sinceris
obsequiis, jugiter in ea denuo vota immolantes, non quidem veterum ritu
pecudum carnes, sed veras hostias, pacificas, fraternam dilectionem,
devotam subjectionem, voluntariam paupertatem. Haec Hierosolymis[TR89]
actitabantur tempore b. Bernhardi, et orbis in devotionem excitabatur.
Tepescente autem illo templi zelo militum, mox stulta gens paullo ante
expulsa rediit et explosis tepidis et carnalibus crucis cultoribus
templum Christi sacrum iterum exsecrantes muscheam profanam fecerunt.
Et hoc heu! sic est. Nam Sarraceni loci sanctitatem et magnalia ibi
gesta cognoscentes templum valde venerantur mirabili diligentia et
cultu exteriori illud mundissime conservant abstersione cottidiana
intrinsecus et extrinsecus, (#261 A#) et omnia sunt splendida et
polita, ita, ut sit delectabile videre. Sed et ipsi Sarraceni non
ingrediuntur hoc templum, nisi suis baptismatibus purificati, et tunc
cum maturitate et compositis moribus adveniunt, non simul, sed quilibet
solus incedit, etiamsi sit magnus dominus, nec colloquuntur, nec
pueros, nec canes secum ducunt, ut nemo patiatur in oratione
impedimentum. Mulieres propriam portam habent, per quam atrium et
templum ingrediantur, et propriam absidem in templo, in qua orant sine
virorum praesentia, et menstruosae in domibus manent, nec quovis modo
templo appropinquare permittuntur. Singuli autem discalceati atrium
intrant et in atrio ante templum crebras genuflexiones et inclinationes
faciunt, et sic ingrediuntur cum gravitate.

Dum rex Soldanus est in Jerusalem et templum ingredi vult, prius
pavimentum et templi parietes aqua rosacea lavant, qua et ipse Soldanus
baptizatur ante introitum ob templi et regis magnificentiam.

Tantae aestimationis est hoc templum apud Sarracenos, ut eo habito non
multum curarent Christianos habere civitatem. Unde anno Domini 1269.,
dum nostri obsiderent Damiatam, Aegypti civitatem, videns Soldanus quod
capienda esset, misit oratores et nuntios solennes in nostrorum
exercitum pro pace, petens, ut solverent illius urbis obsidionem, et
acciperent Hierosolymam in perpetuam possessionem, demto templo Domini,
quod pro se retinere vellet. Insuper obtulit, se suis expensis
reaedificare muros Jerusalem, jam per Corradinum, regem Damasci,
destructos, et omnes captivos Christianos reddere, et nihil velle
retinere eorum, quae ad regnum Jerosolymitanum pertinent, nisi templum
Domini in Jerusalem. Hanc conditionem libenter et contanter[TR90]
acceptassent Christiani, Rex Jerusalem Johannes et Franci et Teutonici,
sed non placuit Pelagio, Cardinali Legato et Italicis, et orientalibus
Christianis, nec acceperunt nuntios Soldani. Verum post paucos dies
amiserunt captam Damiaten et omnia loca orientis terrae sanctae, ita,
ut non haberent lapidem unum in Jerusalem. Et hoc justo Dei judicio
accidit in punitionem avaritiae Italorum, qui Damiatam pro eo, quod
erat urbs negotiationibus apta, praeferebant Jerusalem et terrae
sanctae, aestimantes, se omnia possessuros. Fuissent quidem Sarraceni
contenti, totam Judaeam, Palaestinam et Galilaeam dare Christianis, ut
templum in Jerusalem solum possidere potuissent, sed hoc eis denegato
totum amisimus, et usque hodie terram et civitatem sanctam et templum
possident, in ipsum autem templum nullum intromittunt, qui non est sub
lege Machometi, et quicunque Judaeus aut Christianus ingressus fuerit
et repertus, mox ipsum suam abnegare fidem cogunt, vel tormentis
consumunt. Non obstante autem hac prohibitione multi Christiani se
periculo dant et modos excogitant, quibus ingressum habere possint,
quia secundum sententiam Ovidii nitimur in vetitum semper cupimusque
negata. Aestimant vero inexperti Christiani, quod mirabile sit templum
ab intra, cum sit ornatum et pulcherrimum ab extra. Sed in rei veritate
nulla ornamenta ab intra sunt, nec altaria, nec picturae, nec imagines,
sed habitaculum lucidum, amplum, marmore polito et vario stratum et
tabulatum, multis lampadibus ex testudine (#B#) dependentibus nocte
illustratum. Dicunt etiam, in eo semper ardere septingentas lampades.
Et in toto illo templo nihil aliud est, nisi in parte ejus
septentrionali simulachrum sepulchri Machometi, elevata quaedam tumba
marmorea, quae repraesentat sepulchrum Machometi in Mecca, quod in
tanta veneratione habent, ut quoque in omnibus muscheis colant ejus
simulachrum. De Machometi sepulchro vide Part. II. fol. 40 et fol. 62
reperies multa de Mecha.

Sunt ergo in templo illo nulla ornamentorum spectacula, nec sunt in eo
sacerdotum aut clericorum officia aut sacramenta. De quibus vide Parte
II. fol. 94 et fol. 100. Sic etiam apud Sarracenos non est salus, nec
peccatorum remissio, nec virtus aut veritas; sic et templa eorum omni
carent sanctitate, consecratione, ornatu et sacerdotio, officiis et
sacramentis. Non obstante autem illius templi vacuitate et inania
peregrini Christiani, ut dixi, desiderio flagrant, videre in interiora
templi hujus, et interdum aliqui propter hoc periculis mortis se
exponunt, et ideo convenienter movetur hic quaestio illa, quam movet
Antonius i. c. [?] Parte III. histor. Tit. 24. c. 9 §. 17. Utrum
Christianus peccet ingrediendo muscheas Sarracenorum? Et videtur, quod
non, quia eorum templa praecipiuntur claudi sub poena mortis et
amissione bonorum, C. de Paga. et Sarra. et templis eorum L. 1. et 2.,
et quia per omnia quod ad prohibitiones Judaeis comparantur, et eodem
loco ut profanos et ..... p. totum. Pro quo respondet, quod Christianus
potest ingredi templum sive Sarracenorum muscheam quadruplici de causa.
Scilicet ad Deum laudandum; vel ad Christi evangelium praedicandum; vel
ad ipsum templum videndum; vel ad contumeliam ipsi templo inferendum;
vel ad consulendum pro ipsius templi conservatione. Quapropter (pro-)
fanam ecclesiam non licet Christianum ingredi atque muscheam, ut adoret
Deum vel laudet, ne videatur erroribus eorum consentire, cum etiam
Sarraceni Deum non laudent nisi cum perfidia et blasphemia Redemtoris
et cum praeconio Machometi seductoris, a quibus se Christianus debet
omnibus modis abstinere; ideo, ne videatur Machometi fautor esse, debet
loca suae laudi deputata, etiamsi sint loca sancta, vitare, nec in eis
Dei justo ritu laudes persolvere, cum in actionibus humanis loci
circumstantia multum attendatur. Ideo Apostolus prohibuit 1. Cor.
VIII., ne fideles recumberent in loco, ubi idolothyta manducabantur, ne
frater hoc videns scandalizaretur, judicans ipsum in idoli venerationem
hoc facere. Sic prohibetur fideli, ne procumbat ad orationem in loco,
ubi idola coluntur, et si hoc facit, peccat mortaliter, quamvis sua
intentio non sit adorare idolum. Ideo cum Helius Adrianus imperator in
loco crucifixionis et resurrectionis Christi aedificasset Veneris
templum et Jovis simulacrum, dereliquerunt Christiani locum illum
sanctissimum propter profanum templum. Et si quis ingressus fuisset
etiam ad locum sanctum venerandum, tamquam idololatra habitus fuisset.
Sic etiam interdictae sunt Christianis ecclesiae schismaticorum et
haereticorum, ne in eis orent propter scandalum, et multo magis templa
idolorum, synagogae Judaeorum, muscheae Sarracenorum nullo modo sunt
causa orationis visitandae. Sic enim gravissime contra fidem ille
peccaret, qui in templo idolorum adoraret verum Deum. Sic et ille aeque
graviter peccat, et magis, qui mameriam vel muscheam ingreditur
Sarracenorum ad orationem faciendam, quia quamvis Sarraceni
Mahometistae idololatrae non sint, pejores tamen sunt veris
idololatris, ut patet P. II. fol. 98 A. (#262 A#) Et si Dominus
fidelibus prohibuit Matth. VI. orare in angulis platearum, ne videantur
et judicentur ab hominibus sancti et beati, multo magis prohibitum est
stare in templo sarracenico et orare, ne videantur ab hominibus, et
videantur mali et infideles. Ex his patet, quod Christianus non potest
intrare in moscheam, ut adoret Christum, sine peccato.

Secundo, an ad praedicandum fidem muscheam liceat intrare? Et videtur,
quod non sit licitum, quia sic intrans exponit se mortis periculis,
quia secundum Alcoranum talis statim occideretur et ita se ipsum
interimeret sine fructu. Sed contra multi fidei zelatores ad templa
Sarracenorum ingressi sunt et praedicaverunt cum fructu, nec tamen
occisi fuerunt. Ut sanctus Vincentius Ordinis Praedicatorum, qui multa
millia Sarracenorum ad fidem convertit. Ideo non sequitur: tu dicis vel
facis, quo ab aliis occideris, ergo te ipsum occidis, nam et sancti
fidem catholicam confitebantur, cum tamen ex tali professione se a
tyrannis occidendos minime dubitarent, quos ut Dei martyres colimus.
Sic legimus fecisse fratrem Levinum Ordinis Minorum, qui Sarracenis
congregatis in una muschea in illam ingressus est zelo animarum
accensus, audacter et constanter clamavit, praedicans, quod eorum
cassae forent orationes, et sine fide Christi in aeternum supplicium
essent ituri, et quod leges Machometi essent injustae, fraudulentae,
phantasticae et falsae. Quo sic praedicante irruerunt in eum Sarraceni
et occiderunt. Hunc autem fratrem inter martyres connumerat dominus
Antonius in citato loco. Non enim ex ejus superstitione sed ex Spiritus
sancti instinctu creditur ingressus fuisse. Si quis etiam zelo
indiscreto aut iracundia motus intraret et contra eos clamaret, et
occideretur, praesumtuosus magis quam martyr judicaretur. Sic contigit
quibusdam graecis Christianis, quorum duo ante paucos annos in
Jerusalem ingressi sunt cum magna furia templum, et libris eorum
arreptis eos laceraverunt et suppeditaverunt, dicentes, omnia esse
conficta et falsa; quos statim comprehenderunt et crudeli tormento
consummaverunt per medium eos secantes.

Tertio, an Christianus sine peccato possit muscheam intrare et
contumeliam, derisionem et truffam aliquam facere; libros vel fenestras
vel lampades destruere, lutum aut stercora ponere. Videtur, quod, salvo
judicio meliori, non sit licitum, quia tales maledictiones et
irrisiones non videntur ex caritate procedere, sed potius ex ira,
displicentia, livore, vel ex superbia, nec honor Dei in talibus factis
crescit, sed blasphemia in Christum et inimicitia in fideles concitatur
et nulla in eis emendatio sequitur, et ita sine fructu mortis periculo
se exponunt. Existimant autem simplices, obsequium se praebere Deo,
quum aliquam arrogant truffam in muscheis Sarracenorum, vel in
synagogis Judaeorum. Sed Dei obsequium non est, nam sancta mater
ecclesia tolerat synagogas Judaeorum, nec destruit, sicut posset; ideo
ecclesiae filii non debent hoc, quod mater tolerat, foedare. Et idem
est judicium de muscheis. Ergo contra quidam miles socius
peregrinationis meae fecit. Nam in Palaestinae partibus noctem egimus
in quodam diversorio, cui conjuncta erat una muschea, ita, quod de
testudine domus, in qua eramus, potueramus adscendere super connexum
testudinis muscheae. Erat autem in ejus summitate foramen, per quod
respicere poteramus in muscheam, sicut et fecimus. Miles autem
praefatus nocte surgens (#B#) ascendit super testudinem muscheae, et
per foramen in eam stercorizavit; magnum inter nos risum concitavit,
libenter etiam vidimus omnes. Sed quod virtuose fecerit, non video, nec
aliquod bonum potuit inde sequi, sed magnum malum. Si enim Sarraceni
factum scivissent, vivi extra terram non venissemus. Quamvis enim in
muscheis ficte colatur Deus, tamen propter honorem veri Dei aedificatae
sunt et possunt consecrari et fieri ecclesiae Christianorum, sicut
frequenter fit, quando Christiani a Sarracenis aut Turcis aliquando
civitatem capiunt; muscheas non destruunt, sed eas in ecclesias
consecrant, et similiter faciunt ipsi de nostris ecclesiis muscheas, et
propter istam aptitudinem et non propter ritum manet quaedam reverentia
ad gentilium templa, quia nec Apostoli templa destruxerunt, sed idolis
amotis ecclesias Christi constituerunt. Saepe legimus fuisse correctos
etiam illos, qui idolorum templa dehonestaverunt, sicut patet de Medusa
Phorci filia, quae cum speciosissima mulierum esset, habuit inter alia
decoris sui spectacula crines non solum flavas, sed aureas, quarum
splendore captus Neptunus cum ea concubuit in templo Minervae, ex quo
concubitu Pegasus equus natus. Quam ob rem turbata Minerva, ne
ignominia templo injecta maneret inulta, crines Medusae mutavit in
angues, et sic ex pulchra monstrosa facta est. Et quid Pompejo
acciderit, et quantis infortuniis subjectus fuerit, postquam equos suos
in Jerusalem in templo stabulavit, nemo est, qui ignorat, nisi is, qui
nihil legit. Taceo de Antiochi et Nicanoris infortuniis ex templorum
spoliatione eis illatis, et de Heliodori plagis,

Quarto videre restat, an Christianus sine peccato possit muscheam
intrare, non ad adorandum, nec ad perditionem, nec ad ignominiam aut
truffam faciendam, sed solum ad videndum, tam muscheam quam ritum ejus.
Credo, si sine periculo ingredi poterit et sine nota, quod non
committat magnum peccatum, quamvis curiosus videatur esse, nisi devotio
eum et non curiositas impelleret. Si enim muschea stat in loco aliquo
sancto, et Christianus occulte potest et sine nota et periculo habere
ingressum et egressum, tum merito potest ingredi et terram deosculari
et orationem fundere, sicut fecimus in muschea, quae est supra
sepulchrum David, de quo fol. 97. B. Et libenter fecissemus idem in
muschea Ebron, quae est super duplicem speluncam, sicut patet Part. II.
fol. 8. Si autem non potest haberi ingressus nisi cum periculo vel cum
gravibus expensis, non prudenter facit, qui talem locum ingreditur.
Novi militem, et hodie in humanis vivit, qui desiderio videndi templum,
de quo loquimur, tractus, pactum cum quodam Mamalucco fecit, ut eum
indutum habitu sarracenico induceret, quo facto vetus Mamaluccus cum
veste indutum socium nostrum induxit usque ad introitum atrii templi,
ubi dum essent et iam intrare vellent, tantus terror invasit militem,
quod prae tremore vix stare poterat, nec ausus fuit intrare, sed
reversus venit ad nos, gaudens se liberatum a proposito. Nec mirum,
quod timuit propter vitae periculum, cum de fidelitate sui ductoris
certus non fuit. Quamvis etiam ego ipse libenter nova et curiosa
videam, (#263 A#) ad templum tamen illud ingrediendum numquam fui
tentatus, suffecit mihi aspectus ejus, quo fateor me persaepe fuisse
turbatum et scandalizatum, dum templi illius munditiem, ornatum et
compositionem ad nostras comparem ecclesias, quae, pro pudor! quasi
stabula bestiarum sunt. Stant enim nostrae ecclesiae immundae, perviae
ut diversoria, spurcitiis inquinatae, in nostram maximam confusionem,
et in sacramentorum contemtum et vilipendium. Ingens confusio est,
videre in Jerusalem ecclesiam resurrectionis Christi stare paene absque
decore, tamquam hospitale fumosum et cernere ecclesiam Machometi
nitidam et mundam, tamquam regale palatium. O quam dissimilis proportio
et aliena comparatio Christi et Machometi, cum iste sit filius Dei,
ille vero primogenitus diaboli;[TR91] ille Dominus incarnatus, iste
diabolus incarnatus; iste pater salvandorum, ille seductor miserorum;
ille instruxit, iste destruxit; ille salvavit, iste damnavit; ille
redemit, iste peremit. Et tamen Christi templum execratur, profanatur
et despicitur; et Machometi templum ornatur, decoratur et extollitur.

Sed quid mirum, si hoc fiat in Jerusalem apud Grossonios, Mauros et
Sarracenos, cum etiam fiat apud Christianos catholicos. Respice,
quaeso, cum compassione ecclesiam supremam totius mundi, Lateranensem,
quae est caput omnium ecclesiarum urbis et orbis, sicut probat Alvarus
in suo de planctu ecclesiae lib. 2. ar. 2. c., quod et vide. Qualis
decor, quae ejus munditia! Utinam saltem servaretur a ruina. Ibi enim
ecclesia Salvatoris et nostra sancta sanctorum cum incomparabili
thesauro reliquiarum, et tamen videtur locus quasi derelictus et
desolatus, et vix reperiuntur ibi paramenta pro Missae sacrificio.
Atria ejus sordent, capellae annexae sunt violatae, altaria profanata,
palatia destructa, et religiosi, qui quondam Deo ibi serviverunt, sunt
a loco repulsi et alii subrogati, cum quibus cuncta ad ruinam tendunt,
et plura jam ceciderunt, non per incursum Turcorum aut Sarracenorum,
sed per non-occursum Christianorum. Sic ecclesia[TR92] S. Petri stat
sub defectu magno eorum, quae tantae ecclesiae convenirent. Si ergo res
sic se habent in principalioribus mundi ecclesiis, in capitalibus
catholicorum, in medio fidelium, quid autem potest esse in aliis
ecclesiis in corpore? Ecclesiarum immunditia, abusio et deordinatio in
structuris, in vasis, libris, vestibus, palliis, in atriis,
coemeteriis, in aedibus. Turpe profecto est cogitare, et dicere
verecundum. Reperitur etiam ecclesia, et utinam una et non plures, in
qua altare, pallae, et sacristiae mappae, et corporale, et involucrum
calicis, albae et humerale, tanta sordent immunditia, quod sacerdos
illius ecclesiae ea non possit propter abominationem in sua mensa
sustinere, imo non pateretur femorale suum tanto squalore sordescere.
Foedantur albae, sudore squalet humerale, et omnia paramenta usque ad
putrefactionem immunditiis plena sunt, quas nemo in suo habitaculo
sustineret. O frater humane, utinam videres Jerosolymis, quam
venerabilis est illius exsecrabilis Machometi templi aspectus, et
delectabilis ejus aditus, ut patet fol. 227. B., quam munda atria et
quieta, quam splendida et clara in omnibus munditia, quam devotus
ingredientium processus, quam seriosus orationum gestus, cum quanta
disciplina mulieres non nisi velatis faciebus ibi se continent, et viri
ab eis segregati in silentio orant! Si hoc in silentio videres, grave
scandalum (#B#) vel gravem indignationem sumeres contra fidelium
negligentiam et irreverentiam, quae est circa ecclesias nostras. Verum
tamen et haec ipsa negligentia in melius interpretari potest, quia cum
vera sacramenta habeamus, quorum principales effectus consistunt in
mortuorum commendatione et animarum sanatione, ad quam omnis fidelium
conatus tendit, ideo minor sollicitudo est circa exteriorum templorum
ornamenta. Gentiles vero, qui animae puritatem non quaerunt, cum tanta
diligentia exteriorem munditiem sectantur. Si autem Christiani illas
immunditias admittunt propter irreverentiam et incuriam, gravis abusio
est, sicut patet per Hugonem, qui inter XII claustri abusiones unam
ponit, irreverentiam circa altare.



             Templum beatae Mariae Virginis in area Arnae.

Ad latus australe Bethel et templi, quod nominant Salomonis, in eadem
area Arnae Jebusaei est aliud grande templum et ecclesia perpulchra, ad
modum ecclesiarum nostrarum per omnia, quae excedit templum Salomonis
magnitudine propter longam ecclesiae navem, et est plumbo tecta, et
multis per circuitum fenestris illustrata de die, noctibus vero
octingentae in eo ardent lampades, quia est mameria apud Sarracenos
sanctissima. Quis autem hanc ecclesiam construxerit et quando
constructa sit, plane invenire non potui ab aliquo conscriptum. Apud me
tamen indubitatum manet, quod Christiani eam fecerint post ultimam
civitatis sanctae recuperationem, tempore latinorum regum Jerusalem,
quia forma et aedificii qualitas indicat eam a Christianis constructam.
Sicut forma templi, quod nominant Salomonis, manifeste monstrat, quod a
paganis est constructum, nec cadit in sensum prudentis Christiani, quod
idem templum ab Helena constructum, sicut solent recitare peregrinis,
sicut patet superius fol. 259. Sic nec [etiam?] hoc, de quo loquimur
templum, est non nisi per Christianos erectum. Nam dum cepissent
civitatem sanctam, voluerunt juxta templum Domini esse etiam ecclesiam
beatae Virginis, in cujus honorem eam erexerunt, consecrantes eam ob
venerationem purificationis ejus in templum et purificationis ejus.
Unde quidam nominant eam ecclesiam purificationis Mariae. Alii dicunt
eam templum Simeonis. Alii absolute dicunt ecclesiam beatae Virginis.
Alii faciunt differentiam inter templum Salomonis, et templum Domini,
dicentes, hanc esse templum Domini, aliam vero Salomonis. Alii nominant
eam porticum Salomonis. Alii dicunt eam templum Zachariae; illi
fidelitatem quasi tenent, quod beata Virgo puella fuerit praesentata
Zachariae, patri Johannis Baptistae.

In ea ecclesia domini Templarii sua officia peragebant, sed modo
Sarraceni muscheam fecerunt ex ea, et a cultu Christianorum alienata
stat, sicut et templum Salomonis. Sub illa ecclesia est structura
quaedam subterranea memorabilis et lata, et testudinata, sic quod DC
equi commode ibi possent locari. In hoc aedificio fui, sicut supra fol.
228 B. denotavi. Aliud templum prope illa duo jam erigitur expensis
moderni Soldani, latum et valde pretiosum, extra atrium et aream Arnae,
in quo habentur lampades accensae LXXXVIII. De hac muschea habes supra
fol. 227 B.



             De ecclesia prima Christianorum in Jerusalem,
            quae creditur fuisse in monte Syon ante templum
            dominici sepulchri, in qua incepit miraculum de
                             igne paschali.

(#264 A#) Tota descriptio civitatis sanctae Jerusalem paene dependet a
duobus his templis, scil. Bethel, quod nominant Salomonis, et Anastasi,
quod est dominicae resurrectionis, ex quibus etiam templis omne
civitatis bonum evenit, teste Chrysostomo, qui dicit, quod omne bonum
et omne malum ex templo Domini in populum transfunditur, sicut
allegatur in summa de planctu ecclesiae Libr. 1. ar. 616. Nam crebra
civitatis Jerusalem destructio et frequens restauratio civitatis,
gloria et exaltatio, ignominia et depressio ex templis venit, tam in
veteri quam in novo Testamento, usque ad hunc diem.

Hodie Christiani parum curarent, quod Sarraceni dominarentur in
Jerusalem, dummodo in templum nostrum dominici sepulchri pateret nobis
libere ingressus et egressus sine timore, sine vexationibus et
exactionibus. Nec Sarracenis cura esset, quod Christiani essent domini
civitatis sanctae, si templum eis dimitteremus. Sed quia in hoc
Christiani et Sarraceni convenire non possunt, passa est misera
Jerusalem, patitur et patietur obsidiones, dejectiones, dissipationes
et inquietudines majores, quam aliqua mundi civitas. Verum bene potest
dicere: zelus domus tuae comedit me. Et vere zelus populorum pro
templis comedit, devoravit vel comminuit Jerusalem. Et ut altius
aliquod ad hoc inducamus, numquam Romani tam crudeliter et truculenter
dilacerassent civitatem illam, si Judaei non obstinatissimo zelo pro
templo conservando repugnassent, quo zelo romanum exercitum turbabant
et odium exterminativum contra sanctam civitatem et templum
concitabant. Destructa autem civitate et templo per Romanos servata
creditur civitas David in monte Syon pro arce et fortalitio. In eadem
etiam civitate David habuerunt fideles ecclesiam tempore Apostolum
constructam, in loco coenaculi dominicae coenae, in qua divina
peragebant et concilia et electiones celebrabant et de fide ordinabant
ante eorum divisionem. Vel et beatissima Virgo Maria creditur
habitaculum habuisse. In hac ecclesia sanctus Stephanus archidiaconi
officio functus est et postea in ea sepultus post internecionem. Haec
ecclesia Syon numquam passa est exterminium, nec sub Tito, nec sub
Helio Adriano, nec sub Sarracenis, sed semper a tempore Apostolorum
usque hodie mansit, demtis paucis annis, quibus Romani in Judaeos
saeviebant, quando Jerusalem ceperunt; tunc etiam fideles praemoniti a
Spiritu sancto transmigrarunt a Jerusalem, ne malis Judaeorum
involverentur. Sed statim post abscessum Romanorum in montem et
ecclesiam Syon reascenderunt. Unde hoc insigne miraculum de igne
paschali, de quo supra fol. 131. A., creditur in ecclesia Syon
inchoatum fuisse, sed quo tempore, non legi, nisi quod anno Domini 192
ante Constantinum Magnum et ante Helenam, ante sanctae crucis
inventionem, erat Narcissus episcopus Jerosolymorum. Qui dum in sabbato
sancto Paschae ad officium peragendum procederet, nuntiatum est ei per
ministros, quod non esset oleum nec in lechito nec in lampadibus.
Audiens autem vir sanctus, fidelis, fide ministris imperat haurire
aquam sibique deferri. Aquam autem sibi allatam post orationem
benedixit et infundi lampadibus praecepit. Tunc repente miro et
saeculis inaudito genere virtutis natura aquae in olei pinguedinem
versa et coelitus accensa, lampades splendorem solito clariorem
reddunt. Hoc miraculum factum tempore paganorum (#B#) sub Victore
imperatore et Severo imperatore, qui fuit ante Constantinum CCXI annis.
Post hunc Narcissum fuerunt multi sancti episcopi in Jerusalem, et
multitudo plebis Christianorum utique non sine ecclesia, quamvis
ecclesia sancti sepulchri nondum esset fabricata. Et ideo tota
solennitas erat in monte Syon usque ad aedificationem templi dominici
sepulchri. De cujus initio nunc subjungam.



                  De initio templi dominici sepulchri.

Locus crucifixionis et sepulturae Domini Jesu extra portam civitatis
Jerusalem facta fuit, sicut patet Johannis Cap. XVIII. et ad Ebrae. c.
XIII. Qui quidem locus ab exordio quasi humani generis celebris habitus
est. Dicunt etiam Adam, protoparentem nostrum, in eo fuisse sepultum et
inde demto capite in speluncam duplicem, quae est in Ebron, sepultum
patriarcham translatum. Ea propter apud pictores inolevit consuetudo:
ad Crucifixi pedes Adae caput depingunt, et propter hanc causam filii
Adae locum hunc multo tempore venerabantur. Et possibile est, eos fanum
ibi propter parentis honorem constituisse, quod mansit usque ad
diluvium sub Noë. Post diluvium Sem, filius Noë, qui est Melchisedech,
ibi habitans in loco Calvariae occurrit Abrahae cum pane et vino, et
benedixit ei. Et postea in eodem loco ad imperium Domini Abraham voluit
immolare Isaac. Et serpens aeneus fuit ibi collocatus,[TR93] cui
populus immolabat. Imo praecipuum excelsum id erat, quod postea
Ezechias abstulit 2. Reg. XVIII. 4. Et propter has causas Judaei miro
modo venerabantur locum istum. Insuper et gentiles philosophi hunc
locum visitabant, propter mundi medium; hoc ibi esse demonstrabant, ut
patet supra fol. 117 B. Dispositio etiam loci illius patet supra fol.
117 B. et fol. 130 A. Mansit autem locus ille honorabilis usque ad
tempora Graecorum gentilium, qui in odium Judaeorum oratorium ibi
factum dissipaverunt et locum ad malefactorum interfectionem
deputaverunt et per hoc abominabilis factus est locus sacer Judaeis.
Sed Dominus Jesus adveniens saepe in vita sua locum montis et
sepulturae suae visitasse creditur, eum locum sanctum ostendens, quem
tandem morte et sepultura et gloriosissima resurrectione consecravit et
toti orbi venerabilem fecit. Verum post Domini ascensionem beatissima
Virgo Maria, Apostoli et caeteri fideles cottidie locum visitabant et
vestigia Domini Jesu deosculabantur, ut patet supra fol. 173. Volunt
etiam nonnulli, quod S. Jacobus minor, primus Jerosolymorum episcopus,
ab Apostolis ordinatus, sibi sedem et habitaculum in loco
resurrectionis Domini sui fecerit ibique divina celebraverit; unum
articulum fidei nostrae ad hoc propositum in symbolo posuit, profitens,
Dominum passum sub Pontio Pilato, crucifixum, mortuum et sepultum.

Deinde post sancti Jacobi martyrium anno 42., alii dicunt 45., a
passione Domini, peccatis Judaeorum exigentibus, ipsa civitas sancta
penitus destructa est, demta civitate David et muro occidentali ex
opposito rupis Calvariae et horti dominici sepulchri, quod ideo stare
permiserunt, ut custodes regionis habeant praesidium. Post Romanorum
discessum regressi sunt Christiani, ut dictum est, in Jerusalem et
locum Golgata devotione solita visitaverunt, non tamen ecclesiam vel
templum erexerunt ibi propter romanae custodiae timorem, et ne faciem
loci mutarent ab ea dispositione, quam habuit tempore crucifixionis et
resurrectionis Christi, quam dispositionem nec S. Jacobus mutare
voluit, ut memoria ibi factorum clarior haberetur. Et (#265 A#) utinam
numquam templum ibi fuisset constructum et clarior haberetur
intellectus Evangelii de passione et resurrectione Domini. Credo enim,
quod Christiani non mutassent loci dispositionem, si Adrianus imperator
hoc non fecisset.

Hic Caesar anno Domini 119 venit in Jerusalem jam aliqualiter per
Christianos et Judaeos reaedificatam et iterum Judaeos interfecit et
vendidit et extra territorium expulit et novam civitatem Jerusalem
exstruxit, vetera dejiciens, quam et ampliavit, et fossatum intra
civitatem et locum passionis Christi et hortum sepulchri complanavit,
coaequans terrae reliquae, et circumduxit murum includens eum locum
inter ambitum civitatis, quia audiverat locum esse sanctum et coli a
Christianis. Sed quia gentilis erat et idololatra, voluit ibi honorari
deos suos, et exstructo grandi templo Calvariae rupem inclusit et
sepulchri dominici specum. In rupem autem Calvariae ad locum, ubi fixa
fuerat crux sancta, locavit statuam Veneris, impudicissimae meretricis,
et in specum dominici sepulchri posuit idolum scelestissimi Jovis. Unde
factum est, ut locus, qui fuerat prius Christianis celeberrimus, fieret
iisdem exosissimus. Mansit autem locus ille sub ista prava dispositione
centum octoginta annis, usque ad tempora Constantini Magni et sanctae
Helenae, sicut habet Jeronymus epistola ad Paulinum, quae incipit:
Bonus homo. Et habetur in secundo volumine L. 3 fol. 210.

Anno Domini 313 converso ad fidem nostram Constantino et Helena, ipsa
mulier crucis cultrix effecta Jerosolymam venit et locum mortis et
resurrectionis Domini in profano et immundissimo templo reperit, unde
zelo Dei accensa idola ejecit et templum funditus eruit, scopulum
Calvariae et petram sepulchri mundavit et per laboriosas terrae
ejectiones in profundum fodi fecit, ubi pretiosum lignum sanctae crucis
cum aliis passionis Christi insignibus invenit, ut supra fol. 114 et
115 et 130 relatum fuit. Cumque haec nota fecisset filio Constantino,
statim expensas misit, et Maximio, tunc Jerosolymarum episcopo,
mandavit, in loco illo sancto celebre templum facere ad votum matris
suae Helenae. Sicque inchoatum est opus grande et perfectum, et templum
magnum erectum cum pretiosissimis ornamentis, ita, quod non erat ei
simile in orbe, et multi judicabant pretiosius hoc templum esse, quam
illud fuerat, quod Titus destruxerat in area Arnae, quae area illo
tempore non templum, nec oratorium, sed vulgarium quorundam
habitationes continebat, omni honore privata. Ad hoc ergo templum
translata fuit sedes antistitis de Syon, et clerus et omnis curia ibi
residebat. Sed et mirandum praedictum folio praecedenti ibi renovatum
est de igne sacro paschali. Nam dum in solemni die in vigilia paschali
omnia essent exstincta lumina per totum templum, clero populoque
orantibus ecce subito fulgur de coelo cecidit et cereum paschalem et
omnes candelas et lampades accendit. Hoc autem prodigium singulis annis
in sabbato sancto paschae accidit in templo illo, et quamdiu apparuit,
ecclesia illa ab inimicis fidei nullam injuriam tulit. Erat autem tunc
consuetudo, ut omnis ignis per totam Jerosolymam adveniente sancto
sabbatho exstingueretur, nec quisquam aliqua arte alium ignem accendere
ausus fuit, nisi de templo ministratum. Unde omnis populus in templo et
in domibus insistebat orationibus pro coelesti igne, quod pro
rectissimo signo propitiationis habebant. Eo autem de coelo lapso omnes
lumina accendebant et ad alias ecclesias longe lateque transmittebant,
sicut nunc chrysma transmittitur, et ad domos etiam privatas portabant
per totum annum nutrientes eum. Quod autem fuerit signum divinae
clementiae, patet in (#B#) vitis patrum de quodam monacho facto
probato, a quo multi virtutum exempla acceperunt. Qui acquiescens
tentationi sub specie pietatis descendit in Aegyptum et incidit in
fornicationem; ex ejus casu multi valde per Aegyptum scandalizati sunt
graviter.[TR94] Tandem autem ad eam reversus ad desertum festinavit et
se ipsum ad arctissimam cellulam reclusit, ostium obstruxit, nec
quemquam ad se ingredi permisit, sed die noctuque cum lacrymis
precabatur Mariam, optime suam recognoscens miseriam. Cumque diutius se
diversissime castigasset, appropinquante paschali festivitate spe magna
de salute sua ex divina Maria consolatum se invenit, quod delictum ei
esset remissum. Die autem paschae ipsa nocte resurrectionis tulit
lampadem novam, et oleum ac lychnum imposuit, eamque in cacabum novum
locavit et ligneo operculo texit, et se ad orationem devotissimam
contulit, dicens: pater misericordiarum et Deus totius consolationis,
qui in hac sanctissima nocte templum tuum, quod est in Jerusalem,
coelesti igne illustras ad tuorum fidelium consolationem, ad barbarorum
conversionem, ad tuae misericordiae ostensionem, illustra, quaeso,
Domine, lucernam meam, et tenebrosum domicilium cellae meae illumina
etc. Quumque diutius orasset, cum magna spe accessit levans operculum,
sed lampadem accensam non invenit. Et rursum ad orationem lachrimosam
se contulit, nec ignem reperit. Tertia autem vice cum orasset, accessit
et disiecto operculo lampadem clare ardere vidit, accensum eodem decoro
igne, quo lampades in templo dominici sepulchri accendi solebant in
Jerusalem.

Porro anno Domini CCCXXIII. mortuo Maximio episcopo Jerosolymorum,
Ariani ecclesiam Dei per orbem infestare coeperunt, et ingressi
Jerosolymam templum dominici sepulchri in suam potentiam traxerunt,
Conradum episcopum Jerosolymorum catholice et rite ordinatum
degradarunt, cumque archidiaconum constituerent sicque statum ecclesiae
Romanae ibi mutarent, pluribus annis sanctam illam Golgatanam ecclesiam
rexerunt, eam sua perfidia inficientes. Illis autem temporibus, quibus
Ariani haeretici templum sancti sepulchri possederunt, celebrata fuit
Synodus Nicaena. Post quam Constantinus venit Jerosolymam et in tantum
auditum praebuit Arianis, ut persuasus ab eis descenderet ad Jordanem
et iterato baptisma reciperet ab Arianis, ac si baptismus S. Sylvestri
inefficax esset. Hoc reperitur scriptum de Constantino. Sed ego omnino
credo esse confictum ab Arianis, ut partem suam tanti imperatoris
infamia solidarent. Et potuit esse, ut descenderet cum clero et populo
ad Jordanem et propter devotionem lavaretur in eo, sicut semper faciunt
peregrini, et ex hoc acceperunt Ariani occasionem dicendi, imperatorem
esse rebaptizatum. Quamdiu autem Ariani illam ecclesiam rexerunt,
numquam datus est coelestis ignis ad paschalia lumina, sicut sub
Catholicis fieri solebat. Hoc etiam certo experimento habetur
compertum, quod, quando in romana occidentali ecclesia sunt scissurae
et discessiones, quod semper sepulchrum Domini ablatum est Catholicis,
et vel haereticis, vel schismaticis, vel Sarracenis traditum. Et ego
firmiter credo, si hodie ecclesia occidentalis uniretur, quod sine
gladio et bello sepulchrum Domini possidere possemus. Cum ergo Ariani
illam sanctam ecclesiam gubernarent, et passim Catholicos ejicerent,
nec peregrinos in Domini sepulchrum intrare admitterent, et ab his
cottidie homicidia fierent et gravissima litigia inter Arianos et
Catholicos, conglobati Sarraceni contra Christianos illos et istos de
ecclesia ejecerunt, (#266 A#) et omnes seditiosos sive catholicos sive
haereticos de Jerusalem expulerunt, ipsam autem dominici sepulchri
ecclesiam .... destruxerunt Sarraceni. Sed non diu mansit illa
desolatio: nam omnes episcopi catholici orientis cum caeteris fidelibus
circa annos Domini CCCLXXI adeuntes Jerosolymam expulerunt Sarracenos
cum Arianis, et ecclesiam dominici sepulchri reformaverunt in
structuris, eamque reduxerunt ad veritatem ecclesiae catholicae magno
cum labore, quia Ariani potentissimi fuerant facti per orbem, et
episcopi, clerici, reges et principes favebant ipsis. Habuit autem haec
damnosa haeresis ortum ab Ario, presbytero Alexandrino, qui apud
Alexandriam insaniens discordiam in orthodoxa fide serere conatus est,
separare etiam Filium ab aeterna et ineffabili Dei Patris substantia,
ut Gratianus 24 d. 1. habet, conabatur. Purgata autem ecclesia
Jerosolymitana ab haeresi illa, mira cepit pullulare sanctitas in clero
et plebe in toto terrarum orbe per trecentos annos usque ad tempora
Heraclii imperatoris. Nam inter Constantinum Imperatorem, qui regnavit
anno Domini 313. et Heraclium, qui anno 611. regnavit, floruerunt
illuminatissimi et clarissimi viri, et cum his perversissimi et
periculosissimi haeretici, quorum principalis fuit Arius. Et erat
tempus illud sanctum et periculosum. Sanctum quidem propter sanctos
tunc viventes, nam ut de aliis taceam, in medio duorum illorum
imperatorum floruerunt quatuor egregii ecclesiae doctores: Ambrosius,
Augustinus, Jeronymus et Gregorius. Sanctus etiam Nicolaus, Antonius
Magnus, Zenon, Veranensis episcopus, Paulus, primus eremita, Paulinus
Trevirensis, Eusebius, Hilarius, Athanasius, Macarius, Maria
Aegyptiaca. Et multi eremitae tunc erant per deserta Aegypti, Arabiae,
Palaestinae, Lybiae. Singulis autem annis confluebant devoti Christiani
de universo mundo ad diem solennem paschae Jerosolymam, multi tamen non
propter Jesum tantum, sed ut miraculum ignis coelestis in vigilia
paschae cernerent, venerunt, et prodigium in die ascensionis Domini in
monte Oliveti, sicut patet supra fol. 131 et fol. 149 A. Divina etiam
tunc virtus manifestis prodigiis locum illum magnificare non desiit
multiplicibus signis. Unde anno Domini DLXX. monachus Bernhardus, non
ille Claraevallensis, sed alius sanctus, vidit ignem saepe dictum de
coelo descendere in templum dominici sepulchri, qui multa de eo scribit
in suo peregrinario. Magni autem tunc reputabantur Christiani propter
ignem illum paschalem. Ostendebatur etiam tunc sancta crux et reliquae
reliquiae a sancta Helena ibi reconditae. Unde legitur S. Mariam
Aegyptiacam adhuc peccatricem cum aliis in Jerusalem adscendisse ad
videndam sanctam crucem, sed admissa non fuit, quousque emendationem
vitae vovit, ut patet in ejus Legenda.

Inter praefatos duos imperatores, Constantinum et Heraclium, regni
gubernacula suscepit Julianus Apostata anno 363. Hic invidit gloriae
Christi et Christianorum, propter quod Judaeos omnes congregavit, et
expensis datis Jerosolymam misit, ut in area Arnae templum aedificarent
in praejudicium gloriosi templi dominici sepulchri, quod per universum
mundum magnificabatur; sed cum quanta confusione ab opere cessare
coacti fuerunt patet supra fol. 279. clare.

Depulsa haeresi Ariana ab ecclesia Jerosolymitana, cum jam universi
fideles copiose ad sepulchrum Domini defluerent, ac jam pax et sanitas
floreret et in his beatissimus Jeronymus Bethlehemi degeret, aliud
exortum est in ecclesia Jerosolymitana malum, schisma quoddam pro
jurisdictione. Nam sanctus episcopus Salaminis Cypri, Epiphanius,
veniens Jerusalem cum in templo sancti sepulchri disputaret contra
haeresin Origenis, indignatus episcopus Joannes Jerosolymitanus et
omnes clerici ejus silere jusserunt de hac materia sanctum virum; eo
autem in suum redeunte locum prohibuit Johannes episcopus, ne pro
sacerdotibus haberentur, qui ab Epiphanio fuissent ordinati, et omnes
contra sanctos excommunicavit, unde accidit, ut solis haereticis
pateret ingressus ad dominicum sepulchrum et ad sanctum osculum crucis.
De his loquitur Jeronymus in libro ad Pammachum contra Johannem
Jerosolymorum episcopum schismaticum. Post annorum multorum curricula
sancto Gregorio sedem Petri tenente anno Domini DLXXXIV. inventa fuit
in Masphat prope Jerusalem tunica Domini inconsutilis in arca marmorea,
quae cum jejuniis et fletibus S. episcopus Gregorius Antiochenus,
Honorius Jeresolymitanus, Johannes Constantinopolitanus, transtulerunt
in Jerusalem ad ecclesiam Golgatanam cum multo vulgi gaudio et
devotione.

Anno Domini sexcentesimo nono surrexit in oriente singularis ferus
Cosdroë, rex Persarum, qui collecto gentili exercitu Aegyptum, Syriam
et Palästinam devastavit seque omnibus modis Romanis (#B#) legibus
opposuit. Post multorum autem civitatum suppressionem ingressus Judaeam
sanctam civitatem Jerusalem repletam devotissimis Christianis obsedit
et cepit et in ea triginta millia hominum interemit, quorum corpora
extra urbem in torrentem Cedron projici mandavit. Quidam autem ingens
leo a Deo missus accurrit et cadavera Christianorum tulit eaque in
monte martyrum prope Jerusalem sepelivit, ut habetur in ecclesiast.
histor. et supra fol. 272 A. Aliquos autem nobiles et captivos
inclusit, inter quos etiam Zacharias episcopus Jerosolymitanus tentus
fuit. Murum ergo civitatis sanctae cum dissipasset, ingressus est
templum dominici sepulchri, ut eo spoliato destrueret. Accepta autem
sancta cruce, quam Helena thecis aureis inclusam ibi posuerat, cum ad
templi destructionem manum mittere praesumsisset, quaedam divina virtus
e sepulchro Domini resplenduit, qua perterritus cum suis a coepta
destructione destitit et cum spoliis et sancta cruce et captivis in
Persidem rediit. Post haec vastatis ecclesiis in oriente misit filium
suum ad partes aquilonis in Syriam, ut et ibi gentes subjugaret et
ecclesias vastaret, et transcensis multis regionibus consedit juxta
Danubium, contra quem Heraclius imperator processit et vicit, ut
habetur de exaltatione sanctae crucis. Eo autem victo et patre occiso
et regnis restitutis sanctam crucem et Zachariam episcopum et omnes
captivos et spolia retulit in Jerusalem, et diruta templi et urbis
reparavit, et Christianis restituit ordinationes, omnia secundum
ecclesiasticum ritum. Steterat etiam civitas sancta decem annis in
desolatione et miseria, sed Heraclius eam reformavit et
Constantinopolim rediit et vitiosam vitam ducere coepit.

Eo tempore Machometus, diabolus incarnatus, primogenitus Asmodei,
filius Belial, nuntius Satanae, deceptor orbis, confusio mundi,
destructor ecclesiae Dei, propheta falsus, praecursor Antichristi et
Antichristus, complementum haeresium, corruptor divinarum legum,
persecutor fidelium ac totius falsitatis prodigium, vesaniam suam
ostentare coepit, ut compleretur lamentabilis prophetia de eo, Apocal.
13. pronuntiata, quia ipse erat bestia illa horribilis et detestabilis,
quam Johannes vidit ascendere de terra habentem duo cornua etc. Vide
expositionem in Chron. Antonini Part. 1. Tit. VI. cap. 1. §. 10. Illa
mala bestia crudeliter saeviente multae christianae regiones et regna
in partem suam cadebant. Quod videns Heraclius timuit, ne ingressus
Jerosolymam templum dominici sepulchri destrueret et cruci sanctae
irreverentiam exhiberet; praevenit Machometum et tulit sanctam crucem
et quaeque sancta et pretiosa de templo transtulitque ea
Constantinopolim, quia desperabat se posse resistere Machometo. Illa
translocatio sanctae crucis facta fuit anno Domini 623.

Mortuo post haec Machometo tertius ejus successor Hamor, filius Cathap,
civitatem Jerusalem cepit anno Domini 634, et in ea civitate
aedificavit ingentem muscheam pro Sarracenis et Machometistis in loco,
ubi steterat templum Salomonis, de quo dixi supra fol. 256. Nam in
captione urbis intendebat templum sancti sepulchri mammeriam facere
idque pro Sarracenorum cultu aptare, sed dum templum ingrederetur,
divina quadam virtute perterritus destitit a proposito, (#267 A#) et
satis benigne se ad Christianos habuit, et hoc propter Sempronii
episcopi Christianorum pietatem, et mansueto ejus consilio utebatur in
templi novi constructione. Ex his patet, quod templum dominici
sepulchri trecentis et quatuor annis stetit ante templum, quod nominant
Salomonis. Permisit ergo Hamor ille Christianos in suo templo Deo
servire, et Sarracenos coegit in alio templo Machometum laudare. Nondum
enim erat populus gentilis Machometi ritibus assuetus, ideo oportebat
eos cogere vi. Successu ergo temporis diversae dissensiones in
Jerusalem sunt ortae inter Sarracenos Christianosque, et gravabant
Sarraceni Christianos multis, a quibus gravaminibus saepe liberati
fuerunt per imperatores. Unde anno 670. Constantinus tertius, licet vir
esset pessimus, tamen septies liberavit civitatem sanctam et dominicum
sepulchrum ab oppressione Sarracenorum. Et post eum Constantinus IV.
multas molestias intulit Sarracenis in Jerusalem et alibi, ubi
Christianis infesti erant. Verum tamen dominium super Jerusalem
tenuerunt Sarraceni, nec poterant jugum graecum imperatores nostri
tollere a civitate sancta. Anno Domini octingentesimo tertio, tenente
imperium Carolo Magno et christianissimo, erant Christiani in Jerusalem
et in toto oriente in tribulatione magna sub paganorum jugo et
ingemiscentes postulabant auxilium a Constantino VI. hujus nominis,
imperatore constantinopolitano, et ab Irene, ejus matre. Sed quia
Graecorum virtus et potestas debilitata nimis fuerat, auxilium
tribulatis suis viribus praestare non poterant. Eo tempore Leo, Papa
tertius, Carolum Magnum, Francorum regem, pro suis meritis egregiis
Romani imperii dignitate, quae quingentis fere annis a Constantino
Magno fuerat amissa et iam nimia vetustate oblitterata, magnifice
sublimavit et imperium occidenti restituit.

Carolus autem, Augustus appellatus, imperatorum nomen dignitatemque
suscepit et imperavit annis 14, mira gessit in toto terrarum orbe
suaeque genti, Germanis, gloriam et honorem attulit. Erat etiam Carolus
iste theutonicus, sicut manifeste patet per eam venerabilem
declarationem et .... .... Decretalium, ubi dicitur in textu:
Apostolica sedes Romanum imperium in personam magnifici Caroli a
Graecis transtulit in Germanos. Et in Appa. 2. idem dicitur. Legitur
etiam in chronicis, quod cum ecclesia Romana opprimeretur a
Longobardis, petiit Papa auxilium a Constantino et Leone, ejus filio,
imperatoribus constantinopolitanis. Et cum nollent patrocinari
ecclesiae Romanae, transtulit imperium Romanum in Carolum Magnum,
filium Pipini, quem ipse substituerat Ludovico regi Francorum, quem
deposuerat.

Translatio autem illa imperii a Graecis in Germanos facta est anno
Domini 776. Regnante autem Carolo audita fuit Jerosolymis fama virtutis
ejus, unde patriarcha Jerosolymitanus pro benedictione in signum
subjectionis ei misit claves sepulchri dominici et loci Calvariae et
portarum civitatis et montis cum vexillo, ut habet chronic. Anton. P.
II. Tit. 14. c. 4. §. 8.

Non longe post haec insurrexerunt pagani contra patriarcham
Jerosolymitanum Johannem eumque de civitate expulerunt cum suis
clericis, qui emigrans Constantinopolin venit, imperatorem
constantinopolitanum invocavit pro auxilio. Cumque imperator sollicitus
esset de hac re, visio in somnis sibi apparuit, per quam instructus
fuit, quod non ipse, sed Carolus Magnus liberaturus esset Jerusalem, et
dominicum sepulchrum (#B#) Christianis restituturus. Imperator ergo
Constantinus misit per sancti sepulchri clericos claves et litteras
Carolo Magno angustias dominici sepulchri et Christianorum continentes,
quas ut legit, lachrimatus est. Mox autem collecto grandi exercitu
Teutonicorum et Francorum mare eum transduxit et civitatem sanctam de
manibus gentium eripuit et dominicum sepulchrum Christianis resignavit
et pacem inter Christianos et paganos fecit tantam, quantam numquam
legimus habuisse. Non enim paganos occidit, nec eos de Jerusalem
expulit, sed certis pactis cum Christianis concordavit. Dicitur autem
tanta pax inter eos fuisse multis annis, ut si alicui vianti in via
bestia defecisset, depositis sarcinis in terram missi ad villam
proximam pro alia bestia nullum damnum nec rapinam nec furtum relictae
res passae fuissent etc. Pace ergo sic refecta et ecclesia
Jerosolymitana ordinata illustrissimus Carolus ad sua regrediens venit
Constantinopolin, ubi et magnifice susceptus fuit.

In praemium autem laborum obtulerunt ei munera pretiosissima, aurum,
argentum et lapides pretiosos et alia concupiscibilia, quae omnia
respuit, dicens, esse indecens, munus accipere pro labore, quem pro
solius Dei sui susceperat amore. Adjuratus autem aliquod munus
accipere, postulavit sibi dari reliquias. Unde apertis thecis dederunt
sibi spinas de corona Domini, clavum unum sanctae crucis et partem non
modicam de eadem, deinde sudarium Domini, camisiam beatae Mariae
Virginis, fasciam, qua beata Virgo strinxit puerum Jesum, praesepii
dominici partem, ferrum lanceae, quo latus Domini transfixum fuit, et
brachium S. Simeonis et plura alia accepit vir ille magnificus cum
maxima devotione et plurium miraculorum ostensatione, sicut patet in
Spec. histor. Libr. XXV. c. 5., eaque in Alemanniam detulit, in
civitatem sedis suae Aquisgranum, et in ecclesiam b. Virginis, quam
aedificaverat, collocavit, quae ibi hodie in honore habentur et
ostenduntur de septennio in septennium; ad quam ostensionem innumera
confluit fidelium multitudo, et praecipue Ungari cum turmis magnis
fines suos egrediuntur et in Aquis congregantur. Has reliquias ego ipse
vidi anno Domini 1468.

Aliquas etiam reliquias retinuit in curia sua easque deputavit pro
curia imperii, et has cum imperialibus insigniis pretiosissimis ad
locum certum imperii deposuit, unde nunc apud Segodunum, quod est
Nüremberga, reposita habentur et annis singulis feria VI. post
Quasimodo etc. ostenduntur, concurrente ad hoc maxima hominum
multitudine.

Si vero princeps aliquis Nürembergam accedit extra praefatum tempus,
eidem ea videnda proferunt. Unde anno Domini 1486 dominica Cantate, dum
essent fratres provinciae nostrae capitulariter ibi congregati,
exhibuerunt nobis illa insignia videnda, palpanda et deosculanda, inter
quae etiam ferrum illud sanctissimae lanceae Domini est, quod cives
illi singulis fratribus tractandum propriis manibus pro singulari
Ordinis reverentia obtulerunt. Ibi vidimus et capitibus nostris
imposuimus pretiosissimam auream gemmatam coronam Caroli et sceptrum
aureum, pomum aureum, calcaria aurea et caetera imperialia insignia,
quae omnia eadem septimana in Nürembergam reducta fuerant a
Francofurdia, ubi gloriosus victoriosusque Dux Austriae Maximilianus,
filius magni Friderici III., in Romanorum regem electus fuerat et his
insigniis sacris investitus.

Ecce, quam longe compellit me evagari per mundum evagatorium nostrum!
Jam Jerosolymam revertar, quae post discessum (#268 A#) Caroli M.
aliquibus annis in pace stetit, et occidentales sine omni gravamine ad
loca sancta admittebantur, nec pagani, qui regnum Jerosolymitanum
tenebant, advenientes peregrinos infestabant. Non enim restituerat
Carolus regnum Christianis, nec illud sibi subjecerat sed tantum pacem
inter Christianos et paganos reformaverat, quae diu durabilis non erat.
Stante tamen pace cum magnis turmis occidentales loca sancta cottidie
perlustrabant et noctibus in ecclesia dominici sepulchri dormiebant,
quia nullum hospitium pro Latinis in civitate erat, nondum enim erant
hospitalia nec aliqua ecclesia latina, sed ecclesiam sancti sepulchri
et alias ecclesias Graeci inofficiabant. Accidit autem illis diebus,
quod mercatores de Apulia quasdam peregrinas merces, quas oriens prius
non noverat, lucri faciendi causa Alexandriam deferrent, quas credunt
fuisse avellanas, sicut patet Parte II. fol. 118 A. Has merces tamquam
pretiosas detulerunt ad regem Aegypti, qui et Arabiam, Palaestinam et
Judaeam gubernabat. Rex autem allectus novitate mercium mercatoribus
illis in recompensam gratiam, quam peterent, se praestiturum
pollicebatur. Petierunt ergo et obtinuerunt, ut in Jerusalem, in
quocumque loco voluissent, construere possent habitaculum pro
peregrinis Latinorum. Sicque ante januam ecclesiae dominicae
resurrectionis aedificaverunt monasterium in honorem beatae Mariae
Virginis et abbatem et monachos latinos imposuerunt. Et quia Latini id
fecerunt, locum ipsum nominarunt ad Sanctam Mariam de Latina, eratque
dicta ecclesia vix ad lapidis jactum sita a dominico sepulchro. Abbas
autem et monachi, viri religiosissimi, maxima cum caritate peregrinos
ultramarinos recipiebant et humanissime tractabant. Confluente autem
multitudine peregrinorum, virorum et mulierum, viri quidem
recipiebantur intra monasterium, in domum hospitum, foeminae vero
alibi, prout poterant, extra manebant et nonnumquam a Sarracenis
molestabantur et defectum patiebantur. Unde monachi illi invocata Maria
adjutrice peregrinorum aedificaverunt prope suum monasterium ad murum
ecclesiae sancti sepulchri monasterium aliud foeminarum ad sinistrum
templum ingredientis, quod ad sanctam Mariam Magdalenam dicebant, et in
illo recipiebantur mulieres peregrinae et bene tractabantur. Sicque
facta est peregrinorum occidentalium melior conditio in Jerusalem
tempore paganorum, qui tamen eos pluribus aliis angariis gravabant et
loca sancta visitare non sinebant, nisi pax pecunia ab eis emeretur,
sicut et hodie est. Et stetit sic res Christianorum ultra centum annos,
a Caroli tempore usque ad tempora Heinrici I., quo tempore anno Domini
1015 surrexit quidam homo nequam, instrumentum diaboli, flagellum
populi christiani, dissipator sancti sepulchri, Calipha dictus, rex
Aegypti, qui pacem et concordiam factam per Carolum Magnum inter
Christianos et Sarracenos percitus de terra tulit. Hic habuit matrem
christianam, et dum rex factus fuisset Sarracenorum, saevire coepit in
Christianos, ne videretur matrisare, et ipsos Christianos coepit
compellere ad abnegationem fidei et gravissima tributa eis imposuit ac
pluribus aliis modis molestavit. Concitabatur autem ejus in Christianos
crudelitas, quando objiciebat sibi, quod esset de sanguine christiano,
de quo plurimum verecundabatur, et ideo mira crudelitate in eos
saeviit, ut facto ostenderet, se non habere guttam sanguinis nec motum
affectionis a Christianis (#B#) Inter caetera autem perniciosa opera
hoc egit: cum exercitu grandi civitatem sanctam ingressus est et
coronam Christianorum in terram dejecit, nam ecclesiam dominici
sepulchri a Constantino primo et Magno sumtuose aedificatam funditus
dejici et destrui mandavit et ecclesiam montis Syon et Bethlehemitanam
violavit et mahometicae spurcitiae dedicavit. Et hoc facto incepit
conditio fidelium in Jerusalem deteriorari ex moestissimo dolore, quem
ex casu ecclesiae acceperant. Prohibuit etiam, ne ulterius Christiani
sacras suas festivitates peragerent et ne congregarentur ad divina
celebranda. Sicque erant in tribulatione gravissima propter cottidianas
vexationes et in moerore tristissimo propter dominici sepulchri et
ecclesiae dissipationem.

Ex his patet, quod ecclesia dominici sepulchri, quam Helena construxit,
stetit septingentis annis, post quos penitus eversa fuit. Dum iam anno
Domini MXLIX, affuit divina clementia consolationem non modicam rebus
deperditis offerens. Praedicto enim tyranno rebus humanis erepto
dereliquit haeredem meliorem se, et cessavit quassatio, siquidem Daher,
filius ejus primus, regno accepto iniit foedus pactum cum imperatore
constantinopolitano et satis pius erat ad Christianos. Quando autem
Leo, ejus nominis nonus, sanctus Papa, natione Alemannus, percepit modo
in somnibus, impulit constantinopolitanum imperatorem, sepulchrum
Domini in Jerusalem a barbaris jam septem et triginta annis dirutum
restituere, Unde ad rogatum imperatoris constantinopolitani Daher
sarracenicus concessit Christianis, reaedificare templum dominici
sepulchri in Jerusalem. Cum magno ergo gaudio ascenderunt Christiani et
aedificare super sepulchrum Domini novam ecclesiam inceperunt ad instar
prioris, ad cujus restaurationem imperator Constantinus largiter
expensas contribuit. Sicque templum sepulchri dominici, quod hodie est,
aedificatum fuit anno praenominato et ante terrae sanctae
recuperationem XXV., quae facta fuit per Gethfridum, sicut sequentia
declarabunt. Et sicut Judaei et populus Israel duo tantum habuerunt
templa sibi succedentia, scilicet Salomonis et Esdrae vel Zorobabel,
sic et Christiani duo habuerunt templa, scilicet templum Helenae et
illud, quod hodie stat. Primum stetit DCC annis, secundum vero, quod
hodie est, stat iam annis CCCCL, cum simus nunc in anno 1488. Templo
autem reaedificato cum Christiani more suae devotionis visitarent, non
sinebant eos pacifice per loca sancta transire Sarraceni, sed pecunia
multabant vel verberibus vexabant, et odium magnum et indignatio inter
utrosque fuit. Dominabantur etiam tunc Sarraceni illi regioni et in
advenas Christianos fremebant, unde tota christianitas peregrinorum
querimoniis commota in ipsos fremebat Sarracenos et eorum jugum, quo
nimis diu et graviter premebantur, excutere a se exoptabat. Nam a
tempore Hamor, principis Sarracenorum, qui tempore Heraclii imperatoris
Aegypti gubernacula suscepit, usque ad tempora Gothfridi, primi regis
Latinorum in Jerusalem, qui fuit tempore Heinrici tertii, civitas
sancta jugo subdita Sarracenorum fuit, per annos circiter quadringentos
nonaginta. Licet enim Heraclius imperator et Constantinus III. et
Carolus M. civitatem sanctam et dominicum sepulchrum liberaverint a
tanto, numquam tamen a toto, sed semper mansit imperium gentilium in
Christianos, quod praefati imperatores alleviaverunt, sed non tulerunt,
sed per pacta pacem reformaverunt (#269 A#) inter eos, sicque erant
liberationes imperfectae, quae non potuerunt durare, quia faciliter
rumpuntur pacta et juramenta, praecipue inter eos, qui ad eandem sectam
induci non possunt, sicut sunt Christiani et Sarraceni, inter quos est
etiam naturalis inimicitia et odium disparis naturae, conditionis,
moris et sectae.



                               Tractatus

              De totali liberatione Jerusalem et dominici
                  sepulchri per occidentales populos.

Sepulchri dominici et civitatis Jerusalem et totius terrae sanctae
redemtio et liberatio totalis facta est sub Heinrico, hujus nominis
tertio, imperatore theutonico, Bavaro, et Urbano Papa, hujus nominis
II., quamvis antecessores eorundem in conciliis et aliis diaetis et
congregationibus principum et episcoporum de hoc saepe consilia
habuissent et factum ipsum inchoassent, sed sine profectu. Unde tempore
Heinrici II. hujus nominis imperatoris, et Victoris II. Papae,
Alemanni, in concilio apud Turonem Galliae civitatem celebrato, anno
Domini 1055. ordinatum fuit de terrae sanctae liberatione. Porro eo
tempore Othus, magni ingenii maximaeque rerum gerendarum scientiae, ad
pacem quidem et bellum perutilis, Angleriae comes Mediolanique
princeps, insignis erat. Hic ab omnibus, qui Turonensi Synodo
advenerant, ejus virtute cognita capitaneus exercitus Domini contra
Turcos et Sarracenos ad liberationem sancti sepulchri Domini in
Jerusalem electus fuit. Qui pontifici caeterisque regibus uno annuit
animo, Jerosolymamque cum reliquis in bellum profectus est. Dumque
circa eandem cum reliquis Christicolis hiemaret urbem, multa quidem
incommoda et damna Sarracenis intulit et civitatem sanctam angustavit,
eam tamen capere nullatenus valuit. Interea eo obsidente, Volucer
quidam nomine, Arabs, paganus trans Jordanem princeps, eo viso, ut erat
animo audax, ipsum Othum per interpretem ad singulares congressus
invitavit, quae res ab eo facillime exorta est, ac sic denique sextam
post diem ambo ad duellum processerunt equestres armati. Othus autem
septem in scuto serta gestabat insculpta, quia septem fortissimos
pugnatores unica gladii fulminatione prostraverat; Volux vero aliter
armabatur, nam ex ejus cono vipera aenea surgebat, miris involuta atque
implicata spiris, quae infantem exornatum ad usque costas devorasset,
humeri autem et brachia exstabant, et bipatenti ore paene vociferare
videbatur. His itaque insignibus ambo in campum processerunt in agro
fullonis ante civitatem sanctam Jerusalem, et primo quidem occursu
Othus Volucem principem ex equo praecipitem dedit et statim clava
elevata illi adeo cerebrum confregit, ut per solum universum
spargeretur. Quo mortuo Othus illi galeam exuit et ejus universa spolia
secum tulit sicque obsidione soluta in Europam remeavit propter sui
exercitus exiguitatem; cumque Mediolanum venisset, insigne illud
Christo et templo obtulit atque sibi successoribusque suis eam viperam
pro insigni portandam perpetuo transmisit, quam usque in hodiernum diem
Mediolanenses duces et reliqui Vicecomites gestare cernuntur, suamque
monetam imagine viperae signant, quae moneta usualis et cara hodie per
Alemanniam dispersa reipublicae plurimum utilis habetur, nominantque
grossiones, plaphardos antiquos, minores spagurlinas, medias vero
trigeras.

Reversus igitur praefatus Dux Othus summo pontifici et universis
occidentis principibus intimavit, Jerosolymam et terram sanctam capi
non posse, nisi immani et grandi ac robustissimo exercitu transmisso.

Deinde anno 1063 collectus est magnus exercitus Theutonicorum ad
peregrinandum in terram sanctam ad dominicum sepulchrum. Nam
archiepiscopus Moguntinus Sifridus et episcopus Trevirensis Wilhelmus
et episcopus Babenbergensis Guntherus et Otho episcopus Ratisponensis
cum multis nobilibus et comitatu terrestri[TR95] itinere usque
Jerusalem properarunt, Pontum Euxinum transire volentes; cumque
venissent in Bulgariam, valde fuerunt vexati ab illis aquilonaribus
gentibus et cum multis anxietatibus usque in Asiam provecti Syriam
finitimam attigerunt. Comperto autem provinciae praeside adventu
Christianorum collectis copiis Turcorum contra episcopos nostros
venerunt. Multitudine autem nostri arctati in vetustum quoddam
castellum transfugerunt et obturatis rupturis antiqui muri praesidium
fecerunt, Turci autem moliebantur capere praesidium, sed non potuerunt,
et duobus continuis diebus et noctibus insultum faciebant; porro die
tertia proclamata ad horam pace ad resumendum vires nostri petierunt a
Turcis, ut ad eos venirent eorum capitanaei et rectores ad tractandam
concordiam. Ingressi ergo sunt potentissimi eorum VI viri turci ad
nostros, et nostri recluso ostio longum habuerunt simul colloquium et
diversissimos Turcos invenerunt. Nam episcopi nostri omnia sua eis dare
pollicebantur et multa plura promiserunt, tantum ut salva vita remeare
possent, sed nulla fuit pietas, nec aliud volebant nisi mortem et
extremum servitium illorum dominorum. Interea, videntes nostri extremum
suum periculum, emiserunt occulte famulos, quibus nota erat regio, ut
ad Ammirandum et Capitaneum de Rama currerent et ut pecunias multas
promitterent, quae quantocius paganis istis numerarentur. Emissis autem
nuntiis petebant nostri ab illis barbaris veniam et promittebant
pecunias, illi autem non nisi eorum personas habere volebant, vel ad
mortem, vel ad vilia mancipia, nec aliud poterant habere responsum.
Verum nostri ex desperatione exacerbati insurrexerunt contra Sarracenos
ad se ingressos, eosque in vincula conjecerunt. Hoc audito exercitus
moliebatur[TR96] destruere murum et missilibus, jaculis ac machinis
invalidare, nostri autem in periculosioribus locis eorum potentes et
capitaneos ligatos apposuerunt[TR97] (#B#) super murum sicque insultum
mitigarunt. Invocato autem Deo creberrimis orationibus,[TR98] ecce,
adjutorium advenit. Nam Ammirandus de Rama, Sarracenus, collectis
copiis Sarracenorum ad[TR99] locum venit et Turcos fugavit de
obsidione, quos nostri de praesidio erumpentes insecuti, spoliis
direptis et multis captis, patibulis suspenderunt. Postea etiam captos
capitaneos diris cruciatibus percusserunt. Haec autem liberatio
episcoporum facta fuit in vigilia paschae, sabbato sancto. Decreverant
etiam in exitu eorum de Alemannia, quod in locis sanctis in Jerusalem
vellent esse per dies passionis Domini et resurrectionis, sed obsidio
ista intervenit. Igitur praedictus Sarracenus peregrinos illos salvos
perduxit in Jerusalem et remuneratus ab eis ad propria rediit. Quum
autem peregrini episcopi redeuntes marino itinere in Alemanniam
revenerunt, terrenum dimiserunt iter, ne iterum Turcis praeda fierent.
Nam Turci Asiam minorem possidentes usque in Syriam dominantur; deinde
incipit Soldani dominium, et saepe inter se Turci ac Sarraceni
discordant, quod etiam illis temporibus fuisse opinor.

Anno Domini MLXX. archiepiscopus Trevirensis Theodoricus iter
Jerosolytanum est aggressus per mare, sed tempestate maris invalescente
confracta navi cum omnibus suis servis periit.

Post haec inceperunt Sarraceni et Turci non solum Jerusalem et terram
sanctam acrius infestare et undique Christianorum terras invadere,
verum ea tempestate imperium constantinopolitanum adeo per Turcos
imminutum est, ut vix Thraciam, Galliciam, Pontum, Thessaliam,
Macedoniam et Achajam obtinere possent; e quibus provinciis nunc Turci,
nunc Sarraceni aliique cottidie sibi subtrahebant et ad amaritudinem
vitam Christianorum secum habitantium deducebant, praecipue tamen in
Jerusalem et in terra sancta male tractabantur Christiani. Nam anno
Domini MLXXXII. Boreades sive Turci armata manu Palaestinam ingressi
igne et ferro regionem vastabant, sed et civitatem sanctam Jerusalem
diripiebant et Christianos ibi repertos miserabiliter trucidabant et
dominicum sepulchrum multis turpitudinibus dehonestabant. Interim
dominus imperator constantinopolitanus legatos ad romani imperii
imperatorem Heinricum III. misit et ad principes occidentis rem gestam
intimavit et ad succursum terrae sanctae invitavit. Pontificante igitur
Urbano hujus nominis II. Papa et Heinrico III. imperante erat in
Galliis quidam eremita, Petrus nomine, prudentissimus, incomparabilis
sanctitatis vir. Hic haud dubie instinctu Spiritus motus dimissa quiete
solitudinis ad sanctam evagationem se contulit surgensque cum aliis
multis peregrinis mari transmisso ad terram sanctam in dominicum
sepulchrum pervenit et loca sanctissima deosculans magnam sui spiritus
devotionem et fervorem sensit. Videns autem loca illa sanctissima
conculcari irreverenter ab infidelibus et venerabilem Simeonem
patriarcham loci et suum clerum sperni et despici, aliosque Christianos
opprimi et vexari peregrinos, vehementer doluit, et commota sunt
viscera ejus super re tam iniqua. Instante igitur festivitate paschali
cum aliis peregrinis templum dominici sepulchri ingressus est ad
celebrandum vigilias sanctissimae noctis, ut autem quietius et
attentius divinis possit insistere laudibus, retraxit se ad secretiorem
templi angulum,[TR100] et ibi sobria mente turbato spiritu cum multis
lacrymis oravit, dicens: Usque quo Domine Deus sancta tua conculcantur,
sacerdotes tui spernuntur, fideles tui opprimuntur et peregrini tui
deridentur et vexantur? Attende Domine, et fac, et libera terram, quam
dedisti patribus meis, et civitatem hanc, quam doctrinis et miraculis
tu semper illustrasti pretiosoque sanguine et cruce sanctificasti, ac
gloriosissima resurrectione toti mundo celeberrimam esse demonstrasti.
Haec autem et similia vir sanctus dicens fatigatis membris paululum
indulgere volens in pavimentum resedit et caput ad parietem reclinavit
sicque dormitare coepit corpore, sed animo vigilantissimo attentus
mansit in oratione Domini. Et ecce vidit, quod Dominus Jesus de suo
sepulchro splendidus processit ad eumque respiciens dixit: Surge Petre
et festinus Romam proficiscere, dic Urbano romano pontifici, hoc dixit
Dominus: Sicut olim ex oriente illustravi occidentem, sic nunc ex
occidente illustrabo orientem et civitatem Jerusalem propter nomen meum
magnum, et sepulchrum meum sanctum occidentalibus dabo, ut mihi
serviant et incredulis me manifestent et loca sancta redemtionis humani
generis venerentur. Et his dictis visio disparuit. Petrus autem, illi
non incredulus oraculo, reversus in Europam curiam romanam intravit et
audacter adiens Papam Urbanum II. ei legationem sibi injunctam
simpliciter enarravit. Aperuit autem Dominus pontifici sensum, et
intellexit, rem esse a Deo, statimque concilium generale apud montem
clarum Alverniae convocavit anno Domini MXCIV, et expeditionem in
Sarracenos pro Jerosolyma recuperanda persuasit et trecenta hominum
millia cruce signavit et signatum exercitum beatissimae Virgini Mariae
dedicavit statuitque, ut horae de beata Maria Virgine a clericis
cottidie exsolverentur, quatenus protectrix exercitus sui fieret. Petro
autem eremitae credidit bullas papales misitque eum ad reges et
principes occidentis, ut in succursum terrae sanctae properarent juxta
mandatum Domini Dei Petro revelatum.

Progressus (#270 A#) ergo Petrus ad reges et principes, et terrarum
capitaneos et praefectos et tamquam angelus Domini ab omnibus susceptus
fuit et benignissime auditus, et continuo cuncti parabant se ad
obediendum praecepto Domini et Papae. Magnum profecto hoc erat
mandatum, audire hominem pauperem, ignobilem, ignotum, illiteratum,
nullo viso aut ostenso miraculo, nec audito sermone rhetorico, sed
fidem adhibere simplicibus verbis, quibus Papa et omnes doctissimi
cardinales et universus clerus et religiosi obtemperabant et imperator
mundi dominus cum omnibus regibus, praefectis et comitibus fidem dabant
sine probationibus et sine testibus simpliciter prolatis. Certe
melioris conditionis erat populus iste, quam populus Israel, qui ad
credendum Moysi etiam visis inauditis et stupendis miraculis vix induci
potuit. Cumque illi rumores per Europam volarent, concurrerunt omnes
spiritu vehementissimo propulsi, ab Hispania, a Provincia, ab
Aquitania, a Britannia, a Scotia, ab Anglia, de Normannia, a Francia, a
Lotharingia et Burgundia et Germania, ab Alemannia sive Theutonia
septemtrionali ac occidentali, maritima et mediterranea, potentissimis
regnis, ab Lombardia, ab Italia, ab Apulia, a Dalmatia, ab Hungaria et
Illyrico, ab universis insulis Oceani et Mediterranei et Ponti Euxini
marium, et a Graecia Europica, quae ad latus nostrum sita est
Hellesponti, continens Thraciam, Macedoniam, Epirum, Achajam et
Peloponnesum, quae tum temporis tota erat christiana, nunc vero est
turcica usque ad Illyricum, Ungariam, Pannoniam et Dalmatiam. De his
omnibus regionibus congregabantur et passim concurrebant quasi leones
ad praedam, nec erat uspiam in tot provinciis, quot habet occidens,
domus otiosa, vel una, dum hinc pater familias, hinc filius, illinc
tota domus ad migrandum se praepararet, cum singultibus et suspiriis
dividebantur ab invicem complectentes et supremum sibi dicentes Ave,
Ave, Vale. Excessit tamen medicina modum (morbum), quia plus quam
debuit in quibusdam voluntas eundi Jerosolymam subrepsit: nam et multi
eremitae et reclusi monachi et virgines conclusae et maritati toro
adstricti et moniales ruptis vinculis suae obedientiae sine concessu et
licentia sua claustra exsilierunt et agminibus armatorum se
immiscuerunt. Qui dum cruce signari petiverunt et ab episcopis
signatoribus inutiles judicarentur et ad regressum hortarentur, quidam
in cruce corporis sui stigmata crucis sibi divinitus impressa
ostenderunt, alii eadem se habere jactabant, etiam mulierculae et
vetulae. Alii per candens ferrum sibi cruenter adurendo crucem
impresserunt et fervor et zelus admirabilis in toto genere
Christianorum erat. Cunctis et singulis agminibus duces et capitanei a
principibus et episcopis praeficiebantur, toti tamen exercitui et
omnibus agminibus praefectus fuit auctoritate apostolica dux et
generalis capitaneus insignis et invictissimus vir, dominus Gothfridus,
Gallaciae comes et dux Lotharingiae, qui tamquam alter Machabaeus cum
fratribus suis et amicis nobilibus bellum Domini agendum suscepit
habebatque in suo agmine multos strenuosissimos bellatores, nobiles,
barones, comites et milites, quorum omnium curam in spiritualibus
suscepit vir eximius Haymarus Padiensis episcopus. Discurrebat autem
praefatus Petrus per regiones et grandem et fortem congregavit
exercitum ad quadraginta millia armatorum, quos secum ducebat. Sic et
alii viri praestantes plebibus bene visi ad se homines attrahebant, et
toto triennio profectio illa parabatur, antequam moverent se agmina.
Verum congregabantur reges, duces, comites, barones, milites,
militares, potentes quoque et tyranni, et comitatum rectores, nobiles
et ignobiles, divites et pauperes, cives et villani, liberi et servi,
saeculares et ecclesiastici, sacerdotes et monachi, episcopi, abbates,
cardinales, religiosi et religiosae, senes et juvenes, vetulae,
puellae, viduae et maritatae, (#B#) et in tantum crevit numerus
exercitus Dei viventis, quod Guilielmus dicit, numquam tot gentes coire
in unam sententiam visae fuerint et opinionem hominum vincebat numerus,
nam quadam aestimatione dicebantur sexagesies centum millia hominum
praeparatorum ad bellum [?] cruce signatorum. Inter quos, ut dixi,
eminebat dux invictissimus Gothfridus, omnium agminum capitaneus
generalis, sub quo diversi capitanei diversis agminibus sunt
praepositi. Quibus ergo paratis anno Domini 1097 inceperunt se movere
agmina de locis congregationum suarum. Sed quia tantam multitudinem nec
mare solum, nec terra sola capere poterat, diviserunt multitudinem in
agmina, et agmina in legiones, et legiones in exercitus, et exercitus
in turmas et singulis praeposuerunt cum capitaneis centuriones et
decuriones, et ita sparsim contra mare ad diversas portus
procedebant,[TR101] plurimi pedites et equites per Ungariam in
Dalmatiam et Graeciam intrabant. Aliqui autem Euxinum Pontum et palum
Maeotum cernentes per Colchidem regionem in Capadociam ascenderunt,
sicque longissima itinera quaerere multitudo compellebatur.

Quanta autem pericula populo Dei acciderint ex defectu necessariorum,
ex intemperantia, ex discordiis inter se exortis, ex peste, ex occursu
hostium, non facile narrari potest. Si cui tamen placet de his legere,
videat in Vincentio Bellovacensi in Speculo Histor. Lib. 26. Cap. 92,
et in Chron. Ant. tit. 16. part. II. c. 13, et in Fortalitio fidei de
97. bello Christianorum cum Sarracenis, et in Chron. Martin. de
Heinrico 3. et in Nic. de Lyra super Apoc. Cap. 16 et sequentibus.

Tolerabile autem fuisset, si quod passi fuissent Christiani ab inimicis
et ab infidelibus, sed mala, quae sibi ipsis inferebant, et impedimenta
Ungarorum et Graecorum, et strages, quas in bellatores faciebant, dura
nimis et intolerabilia erant. Nam, ut de multis unum referam, erat
quidam sacerdos theutonicus, nomine Gondecalcus, vir fortis et audax,
magis ad proeliandum quam ad celebrandum dispositus: hic ex Alemannia
de plebe collegit exercitum quindecim millium armatorum, qui, cum in
Ungariam venissent, et quasdam villas propter suas necessitates rebus
spoliassent, consurrexit contra eos rex Hungariae et immanissimam
stragem in eos exercuit, non distinguens inter innocentes et noxios, et
ita exercitum illum contrivit, quod non unus homo intravit ad
propositum certamen, pauci autem, qui gladium Ungarorum evaserunt, cum
dolore in Alemanniam reversi sunt. Quantas injurias imperator
constantinopolitanus populo Dei intulerit, longa narratione vix posset
exprimi. Contigit Christianis in hac expeditione sicut Romanis olim in
expeditione Carthaginensi, qui maximo collecto exercitu in Africam
profecti sunt contra Carthaginem pugnaturi, sed ad quendam fluvium
venientes erupit contra legiones ingens bestia, serpens crudelissimus,
quae multos occidit, et in tantum per unicam bestiam fuerunt infestati,
ut totius belli apparatum contra eam cogerentur dirigere. Multis ergo
pereuntibus tandem victa fuit bestia et lapidibus prostrata, cujus
corium LXX pedes fuit, quod Romam ductum cunctis admirationem intulit
et terrorem. Igitur cum magnificus vir Gothfridus cum suis copiis usque
ad Constantinopolim devenisset, caetera agmina ibi exspectare decrevit,
quia iam in finibus infidelium Turcorum erant nec ingressi Hellespontum
procedere valebant nisi manu armata per terras Turcorum. Cum ergo
legiones convenissent, factus est unus Dei viventis exercitus et
recensito legionum numero inventi sunt peditum sexcenta millia, equitum
vero loricatorum centum millia. Multi tamen continue sequebantur et se
legionibus adjungebant. Hi ergo omnes Constantinopolim relinquentes
navibus ascensis Hellespontum, hoc est, sancti Georii brachium,
transierunt de Thracia in Bithyniam. Est enim Hellespontus strictum
brachium a canali, per quod mare mediterraneum decurrit contra
aquilonem in Pontum Euxinum. Itaque hoc negotium habens potest uno die
tribus aut quatuor vicibus de Thracia in Bithyniam, de Constantinopoli
in Chalcedoniam et e contra venire. Cum autem in Bithyniam Asiae
minoris provinciam venissent, relictis omnibus villis et oppidis ad
Nicaeam urbem populosissimam descenderunt, quam obsidentes obsederunt
(#271 A#) eam atque ceperunt anno Domini 1097. die 20. Junii. Evasit
autem magister eorum, Solymannus Turcus, dominus Nicaeae, cum multis
aliis, qui currentes per provinciam collegerunt exercitum contra
nostros. Ordinata autem Nicaea movit se exercitus de loco et de
Bithynia in Pamphiliam descenderunt cum multis laboribus, et ibi
occurrit eis obviam Solymannus cum ingenti paganorum exercitu, et
coëuntes Deo propitio nostri paganos fugaverunt et tria millia
electorum armatorum prostraverunt, de nostris autem ex quasi inermi
populo ceciderunt ad sex millia. Deinde ex provincia Pamphiliae in
regionem Ciliciae descenderunt, Tarsum Ciliciae civitatem vetustissimam
et nobilissimam fugatis hostibus ceperunt cum aliis civitatibus ejusdem
regionis. De quo vide Part. II. fol. 138. Inde autem moventes exercitum
ex Cilicia per multas diaetas in Coelesyriam venerunt ad gloriosam
civitatem Antiochiam, quae quondam tertiam post Romam dignitatem
grandem sortita omnium provinciarum, quas tractus continet orientalis,
princeps et moderatrix erat. Haec priscis temporibus dicebatur
Riblatha, 2. Reg. 25. et 6., Jerem. 39. et 6., et in ea occisi fuerunt
filii Sedechiae regis Jerusalem in oculis suis, et regi oculi eruti
etc. Hanc post mortem Alexandri Magni Macedonis Antiochus muris et
turribus munitam sedem regni sui fecit eamque ex suo nomine Antiochiam
vocavit. In hac Apostolorum princeps, Petrus, septem annis episcopus
sedit, doctrinis et miraculis illustris. In ea primus fidelium habitus
est conventus, in quo etiam Christianorum nomen dedicatum est; prius
enim, qui Christi sectabantur doctrinam, Nazaraei vel discipuli
dicebantur, postmodum a Christo deducto nomine auctoritate illius
synodi universi fideles dicti sunt Christiani, sicut patet Actor. II.
Ejus vero civitatis patriarcha XX provincias in sua jurisdictione
habere dicitur.

Sita autem est ipsa in provincia Coelesyriae habetque commodissimam et
amoenissimam positionem. Est ea fontibus et rivis paene tota irrigua,
intra ambitum autem civitatis clauduntur duo montes nimiae altitudinis,
in quorum alterius vertice, qui videtur eminentior, situm est
praesidium munitissimum, qui duo montes valle profundissima sed angusta
separantur, per quam torrens dimissus per medium influit civitatem.
Longitudinem autem civitatis quidam duo, quidam tria milliaria italica
habere asserunt, et a mari distat decem vel XII milliaribus. Hujus
egregiae urbis jamdudum Turci sibi usurparunt dominium, quam tamen ipse
Machometus dum viveret, accedere ausus non fuit. Verum in suo Alcorano
ponit quatuor civitates, duas benedictas et sanctas, scilicet Jerusalem
et Mecham, et duas maledictas, scilicet Antiochiam et Romam.

In ejus obsidione dominabatur ibi quidam Turcus magnus, dictus
Evexianus de Perside. Venientes itaque nostri hanc munitissimam
civitatem octo continuis obsederunt mensibus, in qua obsidione noster
exercitus sane cruciabatur et frequenti civium inopinata eruptione
molestabatur, et multa sustinuit ante eam incommoda. Unde omnis vulgus
clamabat, ut solveretur obsidio, et nisi quidam capitaneus fuisset, qui
obstitit, ne solutio fieret, cum ignominia facta fuisset. Ille enim
capitaneus occulte practicabat civitatis proditionem sibi fieri, sicut
et facta fuit. Capta est autem urbs ista anno Domini 1098, et ingressi
urbem occurrentes occiderunt et plagam maximam in ea fecerunt. Porro
alimenta in ea non erant, quia propter longam obsidionem consumserant
omnia. Auri et argenti et omnium desiderabilium (#B#) infinitam copiam
repererunt. Die autem tertia post ejus captionem Corbonach quidam,
princeps potentissimus Persarum, advocatus ab Antiochenis in adjutorium
venit cum maximis copiis et undique civitatem vallavit. Sic populus
Christianus, qui paucis ante diebus eam obsederat et obsessam sibi
vindicaverat, violenter versa vice, sicut rerum solet esse vicissitudo,
obsidionem sustinens supra modum gravi inedia molestabatur et inclusis
nec egredi nec ingredi alicui licuit, et facta fuit conditio nostrorum
longe deterior. Tantus autem erat defectus victualium in urbe, ut
populus cogeretur ad turpia et inhumana declinare, non erat in escis
etiam apud delicatos differentia, nec erat mundorum ab immundis legalis
distinctio. Quid plura. Camelos, asinos, equos, mulos et immunda
quaelibet, quoties dabatur ex his habere, pro summis reputabant
deliciis, et pro hujusmodi habendis, quod intueri miserabile est,
transibant demissis vultibus, mendicando per vicos et plateas, robusti
et nobiles inter plebeios. Nec aliqua continet historia tantos
principes, tantum exercitum, tantum defectum, et tam patienter tulisse
molestias. Dum igitur sic affligeretur populus Christi, vidit Dominus
afflictionem illorum et consolationem jucundam immisit. Erat in
exercitu quidam vir simplex, valde devotus sancto Andreae Apostolo, cui
dormienti aperuit beatus Andreas dicens, inimicos illos fugari non
posse nisi cum lancea, qua perforatum fuit latus Domini Jesu in cruce,
et certis indiciis ostendit Apostolus suo devoto locum in ecclesia
beati Petri, ubi lancea illa sancta sub terra jacuit. Mane surrexit
homo et episcopis atque principibus visionem enarravit; ad locum ergo
praemonstratum processerunt et aliquantulum in altum effossa terra
lanceam repererunt, quam cum ingenti laetitia dum circumferrent, multi
deridebant et dubitabant, quidam autem miles in media platea ignem XIII
pedum fecit et accepta lancea per ignem eam portavit nihil laesus, ex
quo exercitus Domini valde roboratus fuit. Exorta etiam fuerat
dissensio in civitate propter tribulationes, et multi principes occulte
cogitabant et tractabant, quomodo possent saltem salva vita evadere;
sed post lanceae sacrae inventionem novis juramentis se simul
confoederavere et jurabant per Dominum, ab invicem non recedere, nisi
urbem sanctam pristinae restituerint libertati. Habito ergo consilio
prudentum et potentium diem statuerunt, quo congredi vellent et cum
inimicis dimicare. Die ergo XXV. suae obsidionis nocte praecedente non
erat requies, sed omnes se parabant ad bellandum mane et accincti armis
in ecclesiis Missas audiebant in crepusculo et confitebantur peccata
sua et communicabantur sumentes corpus Domini. Ex qua communione tanta
populo infusa est gratia, ut qui heri et nudius tertius quasi segnes et
inutiles vix [pedem supra] limen attollere poterant, nunc in publicum
prodeuntes sibi invicem palmam in acie promittebant. Episcopi vero et
alii sacerdotes sacris induti vestibus populum ad proelium
benedicebant. Ordinatis autem aciebus et portis reseratis, cum iam
populus exiret loco, ros dulcissimus descendit et exercitum nostrum
perfudit, quo tam homines quam bestiae nostrorum confortati sunt.
Gradatim ergo nostri contra hostes processerunt cum lancea Domini et
Deo auxiliante post gravissimam congressionem et pugnam confractis
cornibus adversariorum dissolutae sunt acies infidelium et cunctae
legiones eorum in fugam versae sunt, quas usque ad solis occasum
persecuti sunt caedentes et interficientes. Consummato ergo proelio
nostri ad castra hostium redierunt, ubi tantum rerum necessariarium
repererunt opulentiam, tantas orientalium (#272 A#) divitiarum copias,
ut iam auri, argenti, gemmarum et pretiosarum vestium neque numerus
esset nec mensura; etiam armentorum et victualium tanta reperta est
abundantia, ut iam non scirent, quod eligerent etc. illi, qui prius
summa laboraverant inopia; potiti autem sunt hac victoria anno Domini
1098.

Post hoc disposuerunt se ad procedendum contra Jerusalem: in primis
ergo calendis Septembris aggressi sunt iter, et transcensis multis
regionibus multisque civitatibus expugnatis per oram maris in Syriam
venerunt et ad Tripolin civitatem magnam et munitissimam super mare
sitam accesserunt, ut eam expugnarent. Tripolitani autem nostris obviam
in bellum exierunt, sed statim divinitus territi terga vertentes in
civitatem redierunt. Cum autem aliquamdiu civitatem obsedissent, coepit
populus noster murmurare prae labore et anhelatione ad Jerusalem. Erat
etiam differentia illa inter eos, quod nobiles et principes et potentes
omnem locum subjugare intendebant usque Jerosolymam, plebeji autem et
vulgus Jerosolymam primo subjugandam esse opinabantur et ex ea per
circuitum terram oppugnandam. Principes ergo populo satisfacere
volentes solverunt a Tripoli obsidionem et per oram maris descendentes
tertia die ad Berytum civitatem magnam maritimam venerunt. Berytus olim
Romana erat colonia, ut Jeronymus de vita et obitu Paullae dicit. Nunc
autem est Soldani, in eo est portus negotiatorum, Sarracenorum et
Christianorum. Inde ad Sidonem civitatem venientes et Tyrum transeuntes
in ora maris eas civitates magnas et munitas ad repugnandum paratas
invenerunt. Consequenter autem procedentes in planitiem Ptolemaidis
civitatis magnae et fortissimae maritimae processerunt. Siluit autem
omnis Palaestina maritima in conspectu exercitus nostri et in timore
grandi stabant. Ulterius[TR102] venerunt juxta montem Carmeli,
deserentes Galilaeam ad laevam, et pertranseuntes Caesaream Palaestinae
ad mare sitam non longe a Caesarea in campo castra metati sunt; ibi dum
essent, columbam desuper exercitum volantem accipiter unus graviter
percussam dejecit, circa quam repertae sunt litterae, quas deferebat,
talis sententiae: Rex Acharon duci Caesareae salutem: generatio canina,
gens contentiosa venit, contra quam per te et alios legem tuam defende,
idem annuntia aliis civitatibus. Haec epistola ad manus nostrorum
principum devenerat. Sunt etiam columbae in orientalibus regionibus
regum nuntiae, ut patet Part. II. fol. 85.

Deinde moverunt castra, et tertia die non longe a Joppe venerunt, juxta
quam in campo consederunt. Compertum autem habentes, quod in vicino
erat Ramula civitas, nobilis et bona, praemiserunt dominum Comitem
Flandrensem cum quingentis equitibus, qui urbem reperientes vacuam
nullo obsistente ingressi sunt omnes civitatem; incolae enim urbis
audito nostrorum adventu timore perterriti omnia in civitate
relinquentes ad montana Judaeae transfugerant, ut vitam salvare
possent; nostri autem hoc audito in ipsam civitatem ipsas copias
traxerunt et triduo ibi manserunt, habentes sufficientiam victualium,
quae ibi repererunt.



           Qualiter Jerusalem capta fuit per nostros populos.

Jerusalem civitas sancta hoc modo capta fuit a nostris. Cum enim[TR103]
habitatores Jerusalem de Christianorum adventu facti essent certiores
atque scientes pro certo, quod omnis, quae dicebatur advenire
multitudo, speciale et praecipuum propositum habeat civitatem illam
obtinendi, unam, quanta poterat sollicitudine, communierunt, victum et
arma diversi generis conquisiverunt, portas, turres et moenia
refecerunt innovantes omnia et collapsa vetustate erexerunt et
electissimorum bellatorum (#B#) praesidium posuerunt in Jerusalem, XL
millia armatorum ad repugnandum Christianis paratos. Ipsam etiam urbem
vallis et fossatis circumduxerunt. Omnes denique piscinas vallis aquis
evacuaverunt et munitionem super fontem Siloae posuerunt, ne populus
aquas inveniret. Communi insuper consilio decreverunt, omnes fideles
secum in Jerusalem commorantes interficere et ecclesiam resurrectionis
Domini funditus dejicere et dominicum sepulchrum ab ea radicitus
evellere rupemque Calvariae eradere de terra, ne occasione illorum
adorationis gratia populus christianus deinceps accederet destructis
his. Sed tandem prudentiori consilio cognoverunt, quod per haec majora
populorum nostrorum contra se conflarent odia, idcirco omnia stare
permiserunt illaesa. Christianos autem omnes utriusque sexus, senes et
juvenes, qui in Jerusalem secum habitabant, spoliaverunt omnibus bonis
usque ad pellem et contumeliis affectos nudos de civitate cum
patriarcha expulerunt. Expulsi autem in exercitum nostrorum
descenderunt, et omnem civitatis sanctae munitionem et dispositionem
retulerunt. Haec ut nostri audiverunt, festinato castra moverunt et de
Rama in montana Judaeae ascenderunt, et cum iam sanctam urbem
conspicerent, pro qua tot labores et pericula pertulerant, prae gaudio
fusis lachrimis Deum glorificaverunt et cum jubilo et cantu civitati
appropinquabant. Et dum in agrum fullonis venissent, qui est campus
grandis ab occidentali civitatis parte, diviserunt legiones et totam
urbem circumdederunt et in monte Oliveti tentoria fixerunt et in monte
offensionis et in Gyon eamque urbem sanctam et dilectam quasi inimicam
vallaverunt. Multa autem aedificaverant Sarraceni pro munitione urbis
extra muros, quae omnia in una hora destructa sunt a nostris. Haec
obsidio facta est anno Domini 1099. die VII. mensis Junii, et duravit
XXXV dies, usque ad XI. diem Julii. Porro quid de Judaeis in civitate
sancta morantibus egerint Sarraceni, non invenio scriptum, credo autem
eos connumeratos inter Sarracenos et cum eis mansisse usque ad
interitum. Hae enim duae gentes licet sibi invicem invideant, tamen
contra Christianos semper concordant, sicut patet in chronicis. Nam
tempore Justiniani imperatoris, qui fuit anno Domini DXXIV., conglobati
Judaei et Sarraceni sunt in terra sancta contra Christianos, stragem
magnam ac crudelem fecerunt in eos conabanturque eos penitus delere,
sed praefatus imperator succurrit et horribili plaga Judaeos et
Sarracenos prostravit.

Quinta ergo die, postquam exercitus noster ad urbem pervenit, ad
impugnationem omnes unanimiter accinguntur et de muris non parva
nocumenta acceperunt nostri. Erat enim civitas, ut dixi, bene munita et
in omnibus provisa, quae ad resistendum erant necessaria. Verum illa
vice conatus nostrorum effractus est et multi vulnerati in castra
reportati sunt. Similiter aliis diebus nostri conabantur et moliebantur
destruere murum et nihil reportarunt nisi cadavera suorum fratrum et
vulneratos de muris. Insuper necessariorum defectio, panis et aquae, et
praecipue aquarum carentia incipiebat nostris fieri intolerabilis, et
quia major pars plebis infirmabatur ex ariditate et siti. Quotiens
autem civitatem oppugnare attentabant nostri, totiens tam validam manum
senserunt repugnantem, quod spem quasi nullam nostri amplius habebant
in suis viribus et clare intelligebant, se vincere urbem illam non
posse sine adjutorio divino vel sine miraculo aliquo. Quapropter
praedicatum est in omnibus legionibus, ut singuli a toto corde se ad
Dominum converterent et orando singulis diebus nudis pedibus urbem
circumirent, quod et fecerunt, non solum sacerdotes et plebeji, sed
principes et capitanei, inter quos semper primus erat magnificus
Gothfridus, totius exercitus praelatus et capitaneus. Octavo autem die
illius humiliationis, qui est XI. Julii, omnes uno animo urbem
aggrediuntur et a mane usque ad meridiem gravissime certabant et multi
de nostris occumbebant, nec proficiebant lassati: ergo tantis laboribus
remissius agere coeperunt, et paulatim populus fractus laboribus ac
(#273 A#) inedia dilabebatur et conari cessabat. Quod cernentes hostes
de muris et turribus clamabant et deridentes nostros insultabant, et
exercitibus Dei viventis maledicebant et super muros cantabant et
saltabant prae gaudio et continuis clamoribus exprobrabant invitantes
nostros ad redeundum. Sed non diu mansit gaudium illud vanum, erat enim
signum futurae ruinae, quia ante ruinam exaltabatur cor, sicut dicitur
Proverbior. XVI. In ea enim re stultos se esse monstrabant, quod tantum
exercitium in amaritudine constitutum irritabant, cum dicatur Prov.
17.: Non irrites vel irrideas hominem in amaritudine animae suae, est
enim, qui humiliat et exaltat, circumspector Deus; et Prov. XX.: Iram
concitati spiritus quis ferre potest? Nec legerunt doctrinam illius
magis philosophi inter septem sapientes mundi computati, qui dicit,
nequaquam hominem infelicem irridendum.

Cum ergo nostri improperia exprobrationem audirent, irrisiones,
maledictiones et blasphemias acciperent, stabant inter duo extrema
quasi dubiosi, nam injurias illatas sine ultione sequenti sinere nullo
modo valebant, sed qua parte civitatem exprobrantium obtinere possent,
paene desperabant. Eis sic in confusione stantibus ecce mox divina
virtus affuit, quae fidelium rebus jam desperatis intulit
consolationem. Nam de monte Oliveti miles quidam armis accinctus
fulgentibus terribili insidens equo in nostrum exercitum descendit et
signum dedit legionibus cum fulgurante hasta, ut redirent et insultum
denuo iterarent, et ita dato signo nusquam comparuit: nec dubium, quod
Michael princeps christiani exercitus fuerit, vel ut Legenda Lomb.
dicit, sanctus Georius miles erat, resuscitatus in adjutorium exercitus
christiani, sicut olim Mercurius contra Julianum Apostatam et ejus
exercitum fuit resuscitatus, ut ecclesiastica habet historia. Quo signo
viso noster exhilaratus est exercitus et majori animo ad impugnationem
rediit urbis tanto fervore animorum, ut qui fessi et laboribus fracti
ac vulneribus laesi et debiles prius operam subtraxerant, nunc receptis
animis ultro se offerentes instabant animosius. Tantaque excitata est
in castris nostrorum laetitia, ut jam quasi certi de victoria infra
unius horae spatium vallo complanato et effracto antemurali ad moenia
machinas propinquius duxerunt, sub quibus se continerent, ne lapidibus
de muris jactatis tangi possent, et de quibus ipsi ad murum accedere
possent. Illo enim tempore nondum inventum fuerat terribile bombardarum
tormentum, quod quidam, ut dicitur, theutonicus adinvenit circa annum
Christi 1360., sed solum machinas ad jactandum saxa grandia habebant.
Fecerant autem nostri bellatores grandem sportam et altam, quasi
castellum, et eam terra et lapidibus repleverant, et quicumque retro
eam stabat, securus erat a missilibus de muris extantibus et stabat
sporta vel praesidium illud super rotas et ductilis erat. Hoc ergo
praesidium paene usque ad murum admoverunt. Porro hostes procerae
magnitudinis arbores ad murum suspenderant, ut machinarum ictus
eliderent, quarum duas nostri, qui erant in praedicto praesidio vel
castello praecisis funibus, quibus erant ligatae, dejecerunt ad terram.
Quo cognito dux Gothfridus qui in ea parte urbem impugnabat, sursum in
castellum dictas trabes ferri praecepit, quibus ex una parte in machina
et altera super murum locatis vicem pontis praebuit. Ponte igitur sic
ordinato primus omnium vir illustris dux Gothfridus cum fratre suo
Eustachio ingressus est urbem, post quos multi alii secuti sunt, et
stabant super murum extensis vexillis cruce signatis tubisque
concrepantes ad advocandum legiones. Quod hostes videntes muros et
turres deseruerunt, et omnes armati (#B#) eorum ad atrium templi, quod
dicitur Salomonis, transfugerunt. Nostri autem, qui super muros
stabant, in vicum proximum descenderunt et ad portam septentrionalem
cucurrerunt et effractis seris et repagulis remotis portam patefecerunt
et exspectantem foris multitudinem intromiserunt, qui per vicos
discurrentes strictis gladiis aetati non parcentes aut sexui in ore
gladii perstringebant omnia. Porro virtus bellica hostium tota in
templo et atrio erat parata se defendere a nostris; instructa autem
acie nostrorum ad templi impugnationem magno cum robore accesserunt et
quinquies a Sarracenis repulsi fuerunt nostri. Quinto autem conserto
bello tandem cornu eorum dextrum confregerunt, quo dissipato tanta in
eos caede debacchati sunt, ut in sanguine occisorum equitarent in
nonnullis locis atrii usque ad genua equorum. Numquam fuit visus tantus
simul sanguis humanus, nam praeter eos, quos occiderant nostri per
domos, vicos et civitatis plateas, in solo templo et atrio decem millia
infidelium prostrati et gladio jugulati[TR104] sunt. Inter quos mille
gladiis confossus interiit Caliphas barbarus rex Jerusalem, quem nostri
repererunt sub murorum ruina latitantem. Sic ergo capta est civitas
sancta anno 1099. die 15. Julii, feria sexta, hora 9., anno tertio, ex
quo Christianorum populus tantae peregrinationis animos assumserat.

Subjugata autem civitate populus fidelium depositis armis in spiritu
humilitatis cum lacrimis dimisso templo cruore inquinato ad templum
Christi sanguine confertum dominici sepulchri processionaliter
properabat, episcopis et sacerdotibus in sacris vestibus
praecedentibus. Ingressi autem templum dominicae resurrectionis cum
ingenti laetitia cuncti in suis linguis et notis cantabant carmina
paschalia et omnia loca sancta templi devotissima processione
visitabant, et quod mirabile est dictu et devotum ac delicabile auditu,
in omnibus his affuerunt manifeste et patenter milites et peregrini
armati, qui dudum cum gladiis infidelium pretiosam mortem susceperant,
quos maior pars de exercitu vidit, et juramentis affirmabat, quod dum
murum civitatis ascenderunt, stabant supra murum milites defuncti apud
Antiochiam et alibi, armati et laeti, et adscendentibus scalas manus
porrigebant eosque animabant, nec aestimabatur, quod vivi hac victoria
potiti fuissent, si non affuisset adjutorium et consolatio defunctorum
in bellis prioribus. Sicut etiam ad preces sancti Basilii beata Virgo
resuscitavit Mercurium, fortissimum militem, a Juliano Apostata
martyrizatum, ut ipsum Julianum interficeret, sicut et fecit, sic
resuscitati sunt strenuissimi a Sarracenis interfecti, ut debitam de
iis vindictam sumerent, unde manifeste visi sunt pugnare cum
pugnantibus et infideles trucidare et loca sancta cum vivis circumeundo
visitare et lateraliter cum eis, quos socios in vita habuerant,
incedere. In quo manifeste dabatur intelligi, quia etsi vita
decesserant corporali, ad aeternam tamen vocati beatitudinem non sint
fraudati desiderio suo, sed quod pio expetierant studio, pleno sunt
effectu consecuti. Finita ergo processione urbem et templum
mundaverunt, ejicientes maledictorum cadavera extra muros et sanguinem
noxium abstergentes, undique erigentes coquinas per urbem et
dispensatores necessariorum disponentes, et ita transierunt octo dies.

De hac clarissima victoria habentur multae historiae heroico confectae
sermone a disertissimis et eloquentissimis oratoribus, Italicis,
Graecis, et Gallicis, qui eam suis adscribunt gentibus. Et quia nulla
memoria fit ab eis Theutonicorum, quorum tamen robore Gothfridus omnia
haec peregit, unde Aeneas Sylvius, poeta laureatus, in oratione ad
principes Alemanniae et ad nobiles Sueviae facta Francfordiae pro
occursu Turcorum sic dicit: Scio, inquit, Gothfridum, qui fuit
Lotharingiae dux, cum solis transrhenanis Theutonibus et Suevis et
aliquibus Gallis et paucis Italis terra marique regna percurrisse et
sepulchrum Domini a jugo Sarracenorum liberasse.



              Catalogus latinorum regum Jerusalem et regni
               Jerosolymorum principum apud Christianos.

(#274 A#) Christiani itaque occidentales anno dominicae incarnationis
1099. die quinta decima Julii ceperunt civitatem sanctam Jerusalem,
eripientes eam de manu et potentia gentilium, et veris haeredibus eam
assignaverunt, filiis regni, fonte baptismatis renatis, Christicolis, a
quibus iam alienata stetit in manibus gentilium per annos circiter
quadringentos sexaginta vel CCCCXC. Octavo igitur die liberationis
civitatis Jerusalem convenerunt principes victores, ut aliquem de suo
collegio eligerent, qui regioni praeesset et regiam sollicitudinem
impenderet provinciae acquisitae, invocataque Spiritus sancti gratia
consonantes ad invicem saepe dictum dominum Gothfridum Lotharingiae
ducem unanimiter elegerunt in regem, et a militibus humeris in regiam
delatus rex Jerusalem decernitur, regnavitque anno uno.

Hic Gothfridus fuit de regno Francorum, provincia Remensi, civitate
Bolonia, comes Gallariae. Ejus pater fuit dominus Eustachius, mater
vero, Yda dicta, soror ducis Lotharingiae. Qui Dux cum esset sine
liberis, hunc nepotem suum Gothfridum in suum filium adoptavit, verum
eodem defuncto illi in ducatu Lotharingiae successit, eratque dux ille
praeclarissimus, vir religiosus, clemens, pius, justus, serius in verbo
et stabilis, saeculi contemnens vanitates, quod in illa aetate
praesertim in militari professione rarum est. Fuit praeterea in
orationibus jugis, in operibus pietatis assiduus, erat etiam
affabiliter insignis et liberaliter gratiosus, fuit etiam corpore
pulcher et magnus, robustus, facie venusta, capillo et barba flavus, in
usu armorum et exercitio militari omnium judicio quasi singularis, ejus
opera semper fuerunt magnifica et admiratione digna. Unde quadam vice
sicut alter Samson aut David, aggressus leonem furentem interfecit, ut
dicitur in Fasciculo temporum. Promotus autem in regem Jerusalem regni
titulum licet non abnuerat, coronam tamen auream rejecit, dicens,
indignum esse, hominem christianum illic regio et aureo diademate uti,
ubi Christus rex regum spineam coronam pro humani generis redemtione
pertulit, unde quidam minus humiliter sentientes eum in catalogo regum
hierosolymorum latinorum non connumerant. Mihi autem non solum rex sed
regum optimus, lumen et speculum videtur aliorum; non enim
consecrationis munus sprevisse credendus est, sed pompam saeculi,
perituram humiliter declinasse coronam, ut immarcessibilem alibi
consequeretur. Postquam igitur Deo devotus princeps regnum obtinuit,
sicut vir religiosus erat, statim regni sui Domino coepit offerre
primitias, nam protinus in ecclesia dominici sepulchri et templo Domini
canonicos instituit regulares eisque ampla beneficia assignavit.
Adduxerat etiam secum vir Deo amabilis monachos disciplinatos de
claustris, qui toto itinere horis diurnis pariter et nocturnis divina
illi ministrabant officia. Misit etiam in Italiam et Franciam pro viris
clericis et religiosis, quibus parochias divisit, et ecclesias ac
monasteria construxit.

In illis diebus inventa est in parte ecclesiae sanctae resurrectionis
portio una dominicae crucis, quam ob metum (#B#) gentilium fideles
occultaverant, quae res magnam fidelium attulit consolationem et toti
ecclesiae gloriationem. Sane, cum usque ad illos dies Jerosolymitana
vacasset ecclesia, de communi omnium voluntate dominum Daybertum, virum
venerabilem, Pisanum archiepiscopum, qui post captionem civitatis in
terram sanctam cum multis de Italia navigio venerat, in sedem
collocaverunt patriarchalem. Ordinatis itaque ecclesiis processit
piissimus rex Gothfridus ad sacri regni Jerosolymitani ampliationem et
assumtis fratribus suis et universo bellatorum exercitu in manu forti
egressus e civitate sancta descendit in Palaestinam contra Clementem
Babyloniorum regem, qui cum grandi infidelium exercitu armatorum
Ascalonem civitatem inhabitabat ad insidiandum Christianis. Rex ergo
Gothfridus, oppugnata civitate, ipsam cepit, et ipsum Clementem cum XXX
millibus interfecit tantumque auri et argenti ibi deprehendit, quantum
umquam alio loco deprehenderat, indeque cum fratribus suis mira
felicitate victoriae usus et Joppen et Ramulam urbes obsedit
expugnavitque, atque alias similes urbes.

Tandem autem reversus Jerosolymam rex gravissima febre correptus in
lectulum incidit extremae aegritudinis; qui sentiens mortem sibi
imminere assumto salutis nostrae viatico, tamquam verus Christi
confessor, viam universae carnis ingressus est sicque consummatus in
brevi explevit tempora multa. Sepeliverunt autem eum fratres sui in
ecclesiam dominici sepulchri, in pede rupis Calvariae, cum ingenti
omnium Christianorum planctu et honore etc. De isto Gothfrido
intelliguntur et exponuntur quidam textus ad litteram in Apocalypsi
Cap. 17. et 18. ut habet Nicolaus de Lyra, et Anth. in Chron. Parte I.
Tit. 6. Cap. I. §. 14. 15. Multae narrantur de eo virtutes, de quibus
transeo.



                             Secundus rex.

Mortuo Gothfrido, primo Jerosolymorum Latinorum rege, anno Domini
millesimo centesimo successit in regnum dominus Balduinus, frater suus,
comes Edessanus, vir strenuus et liberalibus disciplinis convenienter
imbutus. Fuit autem naso aquilo, gravis in incessu et in verbis serus,
chlamidem semper portans in humeris, ita ut ignotis magis episcopus
quam saecularis princeps videretur. Ad ejus coronationem cum multi
advenissent principes, eduxit eos extra Jerusalem in Bethlehem et in
loco dominicae nativitatis coronam regni cum ingenti animi laetitia
accepit.

De hujus regis magnificentia, animositate et virtute et de proeliis
multisque victoriis contra infideles paucis dicere non sufficit. Hic
aliquotiens Turcos devicit, Sarracenos prostravit et ter Aegyptios
humiliavit, occiso Calipha eorum rege in triremi. In diebus ipsius
factus fuit ingens terrae motus, ita ut civitas sancta totalem ruinam
minaretur, ejus tamen augurium optimum praestabat eventum, nam post
terrae motum multas civitates paganorum cepit et multa millia
prostravit et regnum Jerosolymitanum valde auxit. Hic Ptolemaidem
civitatem potentissimam devicit, et ultra Jordanem castrum munitissimum
in Petra deserti instauravit eumque etiam montem regalem apellavit. De
quo supra fol. 244 sermo habitus est.

Ejus tempore mortalitas Syriam afflixit et populus latinus quasi
totaliter mortuus (#275 A#) periit. Videns autem rex urbem sanctam
Jerusalem habitationibus vacuam, adeo, ut non esset in civitate
populus, qui saltim ad protegendum civitatis introitum sufficeret,
anxius cogitabat, quo modo fidelibus populis eam posset implere. Tandem
didicit, quod trans Jordanem et in Arabia multi fideles in villis
habitarent, qui sub gravibus conditionibus infidelibus serviebant et
hostibus fidei sub tributo. Hos evocans rex cum uxoribus et liberis et
universa familia in Jerusalem recepit, sicque jugum grave eis abstulit.
Insuper infidelium pueros emit et baptizari fecit et eos in Jerusalem
habitare constituit.

Porro anno Domini MCXVIII, virtuosus rex, ut Aegyptiis refunderet pro
his, quae in regno saepius commiserunt, cum ingentibus copiis descendit
in Aegyptum, urbemque antiquissimam, Farannam nomine, violenter
obsessam expugnavit, praedamque militibus divisit. Sita est haec
civitas in littore maris non longe ab ostio Nili et antiquitus
dicebatur Tammis. In hac civitate cum rex consisteret parans se ad
interiora Aegypti penetrare, graviter infirmatus est. Quare indicto
legionibus reditu lectica vectus est, ubi morbo superatus migravit ad
Dominum; inde Jerosolymam reportatus dominica in ramis palmarum
sepultus est juxta fratrem Gothfridum sub Calvariae loco regia
magnificentia. Regnavit autem XVIII (annis) in Jerusalem, nec post se
reliquit sui seminis superstitem.



                         Tertius rex Jerusalem.

Post mortem itaque secundi regis Jerusalem, Balduini, hujus nominis I.,
successit in regnum secundus Balduinus, tertius Latinorum rex ex
nostris in Jerusalem, anno Domini MCXVIII. et XIII annis regnavit,
fuitque amborum praecedentium regum consanguineus, dictus Balduinus de
Burgow, natione Francus, de provincia Remensi, filius Hugonis comitis
de Rechest, eratque forma conspicuus, corpore procerus, facie venusta,
capillo raro et plano, canis mixto, barbam habens raram usque ad pectus
dimissam, ad usum armorum habilis, rei militaris multam habens
experientiam, erat praeterea clemens, religiosus ac timens Deum, et
adeo in oratione jugis, ut callos haberet in manibus et genubus prae
genuflexionibus ac afflixionum frequentia. His et aliis bonis
conditionibus non obstantibus multis principibus ejus promotio in
regnum valde displicuit. Quare comitem Bolaniensem, dominum Eustachium,
fratrem Balduini primi defuncti regis, per nuntios solennes
invitaverunt, ut ad regnum, quod sibi haereditario jure debebatur,
veniret. Sicque licet invitum et renitentem usque in Apuliam traxerunt,
ubi audiens Eustachius, quod medio tempore Balduinus de Burgo rex esset
in Jerusalem ordinatus, ad propria retrocedere disposuit, et
asserentibus, quod contra jus factum fuerat, nullo modo stare posse,
respondisse fertur: Absit hoc a me, ut per me in regnum Domini
ingrediatur scandalum, per cujus sanguinem mundus pacem recepit et pro
cujus tranquillitate viri virtutum et immortalis memoriae domini
fratres mei egregias animas coelo intulerunt. Quare compositis sarcinis
ad propria reversus; rex ergo Balduinus confirmatus in regno anno
secundo regni sui (#B#) Gazm, Turcorum minoris Asiae ducem, cum magnis
copiis Jerosolymam petentem bello superatum conjecit in carcerem.
Sequenti anno regem Damasci, ex improviso Jerosolymam cum exercitu
hostili animo petentem fudit fugavitque duobus hostium millibus caesis
ac mille captis, triginta tantum de suis amissis.

Porro anno quinto regni sui cum rex contra Balach regem Parthorum,
infestantem comitatum Edessanum, processisset et die quadam cum
domestico comitatu ab oppido Turbessel egressus esset et incaute
dissoluto agmine iter ageret, secutus Balach praedictus positis
insidiis dictum regem Jerusalem cepit una cum proceribus suis et secum
captivos duxit in quoddam castrum ultra Euphratem, in quo eos vinculis
alligavit et duobus annis detinuit. Interea princeps Aegyptius audita
regis Jerosolymitani captivitate cum infinita suorum multitudine marino
itinere Ascalonem pervenit, ut inde ascenderet Jerosolymam. Quod
postquam dominus Eustachius Grimer, cui regni gubernaculum commissum
fuerat, in regis absentia audivit, ipse una cum regni principibus
congregata universi regni militia contra hostes procedere se paravit,
pauci contra multos, nihil autem spei nisi Deum habentes: exemplo
Ninevitarum utrique sexui jejunium indicunt, pueris etiam lactantibus,
infantibus; universo quoque pecori pabula negantur. Dum autem exercitus
Domini de civitate sancta exiret, praecessit in acie patriarcha
Jerosolymorum, ferens pro vexillo dominicam crucem, et abbas olim
Cluniacensis dominicam lanceam portavit, quae nuper inventa fuerat, ut
dictum est fol. 271., et episcopus Bethlehemitanus in pixide lac beatae
Virginis tulit. Et ita fide armati nostri contra hostes pergunt, atque
juxta locum, qui Ybellim vocatur, eos reperientes, illorum spreta
multitudine in eos animosius irruunt atque auxilio divino invocato
gladiis instantes illos in fugam vertunt, quos nostri insecuti magna ac
horribili caede prosternunt, adeo, ut de eis septem millia absque
captivis, qui fuerunt infiniti, ea die occidisse referantur. Insuper
aliam stragem grandem nostri intulere infidelibus in mari; classem
etiam Aegyptiorum fugientem audita caede suorum nostri insecuti eam
repererunt, et tanta in eo proelio caedes facta est, ut fide carere
videatur: nam mare adjacens de praecipitatis corporibus ad duo
milliaria in circuitu colorem sanguineum contraxisse dicitur.

Post haec, dum adhuc rex in captivitate esset, ceperunt nostri
inexpugnabilem urbem Tyrum, maximo in ea fuso sanguine Sarracenorum.
Est autem Tyrus civitas antiquissima, cui Severus Romanorum imperator
ob egregiam in rempublicam Romanorum fidem jus Italicum dedit, quod
Romani principes non nisi paucissimis et bene meritis concedebant.
Quanta autem huius civitatis antiquissimis temporibus gloria fuerit,
non solum gentiles scriptores, verum etiam sacra prophetarum oracula
perhibent testimonium, ut patet Esaiae c. 23., Ezech. 26. et 27.

Ex hac civitate fuit Sichaeus et ejus uxor Dido, quae mirabilem
civitatem Carthaginem aedificavit. In hoc regnavit Hiram, Salomonis
cooperator in templi aedificatione. Capta autem Tyro rex Jerusalem
pretio redemtus est et Jerosolymam rediit ac Christianorum rempublicam
jam labentem redintegravit Antiochiamque Jerosolymitano (#276 A#) regno
adjunxit, Ascalonitarum regem Jerosolymitanos infestantem unico repulit
proelio et Balduinum, Damasci regulum, idem molientem tribus proeliis
fudit, multis passim pecudis more caesis. Post haec dedit Deus quietem
regi, nec ausus fuit quisquam ei resistere; pace ergo habita ad
augmentandum divinum cultum processit, monachos et religiosos
diversorum ordinum de partibus Christianorum advocavit et multa
monasteria tam pro viris quam pro foeminis instituit et in Tyro
universitatem vel generale studium ordinavit, ad quod multi scholares
de transmarinis partibus transierunt. Sub eo tres religiones inchoatae
sunt in sancta civitate Jerusalem. Prima fuit Hospitaliariorum, quamvis
etiam ante recuperationem terrae sanctae fuerint Hospitalarii in
Jerusalem, tamen non erat ordo. Legitur etiam, ut superius fol. 268
dixi, quod ante Gothfridum de consensu Soldani Christiani latini
aedificaverint prope ecclesiam dominici sepulchri propter peregrinos
monasterium virorum, in quo hospitio recipiebantur viri peregrini,
postea propter frequentem adventum foeminarum peregrinarum aedificatum
est aliud monasterium, in quo manebant foeminae peregrinae. Postea vero
confluente multitudine, cum non possent dicta monasteria ad receptionem
tantae multitudinis sufficere, fecerunt abbas et monachi quoddam
hospitale prope eam capellam in honorem beati Johannis Eleemosynarii,
qui fuerat patriarcha Alexandrinus, vir summae pietatis, et in illo
hospitali manebant peregrini, et de utroque monasterio ministrabantur
eis necessaria per monachos et moniales, quos puto fuisse ordinis S.
Benedicti, quia fuerunt Latini in utroque monasterio, nec adhuc
inchoatus fuit ordo Hospitaliariorum. Procedenti autem tempore, cum
terra sancta recuperata fuisset et rex tertius Latinorum, Balduinus,
pacem terrae dedisset, confluxerunt in magna copia peregrini ad
Jerusalem, unde abbas monasterii pro virorum servitio deputavit quendam
nobilem virum, qui se ad hoc voluntarie mancipaverat, Gerhardum nomine.
Abbatissa vero pro servitio foeminarum quandam nobilem Romanam
instituit. Hae duae personae Deo devotae praedicto abbati obedientiam
fovebant, secundum modum vivendi hospitaliter sc. viventium congruum,
eis ab abbate de consensu patriarchae Jerosolymitani praefixum. Eratque
vestitus eorum in officio divino mantellum nigrum cum alba cruce, et
augmentati sunt in tantum, ut per mundum grandia monasteria
constituerentur, quia religiosissimi erant nec malum fieri sinebant.
Duplici autem nomine appellari coeperunt: quidam eos nominabant
Hospitalarios, quia magisterium hospitalis habebant; alii eos
nominabant Johannitas, propter sanctum Johannem Eleemosynarium, cui
hospitale Jerosolymitanum dedicatum erat, et hoc nomen usque hodie
retinent, et ob majorem reverentiam suam S. Johannem Baptistam in
patronum susceperunt, postquam insulam Rhodum possederunt, sicut et
regulam beati Augustini profiteri coeperunt post eorum expulsionem a
Jerusalem, quia, dum erant in Jerusalem, non Johannem Baptistam
patronum habebant nec regulam beati Augustini sciebant, sed sub
directione abbatis et patriarchae vivebant. Sic ergo ordo Johannitarum
incepit anno Domini 1118. in Jerusalem sub Gelasio Papa sed ad statum
regularem deductus est anno Domini 1308. sub Clemente V. in insula
Rhodi.

Sunt et alii post hos dicti Hospitalarii, qui non sic nuncupantur ab
hospitali Jerosolymitano, sed ab aliis magnis hospitalibus, quibus
serviunt, nomen et ordinem sortiuntur et diversimode vivunt.

(#B#) Secundus ordo, qui sub illo rege Balduino initium sumsit in
Jerusalem, ex primo ordine crevit. Nam post hospitalis ordinationem et
abundantem provisionem, cum peregrini in maximo numero cottidie de
universo mundo confluerent, quidam latrunculi per vias absconditi
peregrinos spoliabant et nonnumquam necabant et magnas caedes
faciebant. Quod videntes quidam zelosi milites in manum patriarchae
Jerosolymitani devoverunt, se viam publicam defensuros, et cum hoc
professi sunt, perpetuo se velle vivere in castitate, obedientia et
sine proprio, nec erant in principio nisi decem, quibus rex in palatio
suo juxta templum concessit habitandum. Novem autem annis post eorum
institutionem in habitu fuerunt saeculari, tandem nono anno concilio in
Francia apud Trecas celebrato anno Domini 1128. instituta est eis
regula et habitus albus assignatus cum cruce rubea de mandato Honorii
Papae. Et quia prope templum habitationem habuerunt, Templarii dicti
sunt, vel milites templi, quibus beatus Benedictus regulam composuit et
frequenter eis epistolas scripsit. Sicut autem principium eorum fuit
sanctum, virtutibus plenum, ita in posterum degeneravit a prioribus,
postquam impinguati et dilatati sunt per mundum. Unde tempore Clementis
V., cum a nostris scitum fuisset, illos ad Sarracenos defecisse et in
multa vitia propter rerum abundantiam prolapsos fuisse, qui a
Christianis comprehensi fuerunt, interfecti sunt, et non modo in Asia,
sed etiam in Galliis, cum ignominiose nimium viverent, a Philippo,
Francorum rege, concedente summo pontifice Romano exterminati sunt,
eorumque bona opulentissima partim Johannitis, praedictis Rhodiis
militibus, et partim novis religiosis tributa sunt, et partim occupata
per principes saeculares. Verum hodie constat, quod fratres
Praedicatores plures possident notabiles Conventus, qui fuerunt domus
Templariorum, sicut est Conventus Viennensis, Argentoratensis,
Eslingensis, Wormatiensis et caeteri. Hos tamen Templarios quidam
excusant, dicentes, quod rex ad eorum deletionem anhelaverit, ut bona
eorum haberet, sicut patet in Chronic. Anton. Parte III. Tit. 21. C. 1.
§. 3.

Tertius ordo post duos praecedentes non diu initium sumsit in
Jerusalem, qui dicitur Sanctae Mariae Theutonicorum, cujus tale legitur
fuisse principium. Cum inter populos fidelium maxime Theutonici sint
devoti locis sanctis et in numero magno cottidie in Jerusalem venirent,
taedio affecti Hospitalarii, qui erant de Francia, minus de
Theutonicorum provisione curabant. Quidam autem Theutonicus cum uxore
sua domicilium suum transtulit in Jerusalem ibique habitabat. Videns
autem suorum Lantzmannorum miseriam et defectum, fecit maximam domum
suam hospitale parvum cum capella beatae Virginis de licentia et
consensu domini patriarchae Jerosolymitani pro receptione peregrinorum
theutonicorum. In illo ergo loco devoverunt se quidam, servituros
pauperibus et peregrinis ministraturos, et in dies crescebant ita, ut
ultra modum ditarentur, unde Coelestinus Papa hujus nominis III.
habitum album cum cruce nigra et regulam tradidit. Sunt autem quidam
medii inter ambos praecedentes ordines, nam cum Hospitalariis sive
Johannitis servierunt peregrinis et pauperibus et cum Templariis
pugnaverunt cum Sarracenis et infidelibus. Unde post terrae sanctae
amissionem jussu Papae in Scythiam Europae descenderunt et Bruthenos,
gentem adhuc idololatriae deditam, converterunt et ipsam Brussiam,
Livoniam et alias terras in oceano germanico multis laboribus
converterunt ad Christum.

His igitur ordinibus institutis et (#277 A#) aliis perfectis pius rex
Jerusalem Balduinus in gravem incidit aegritudinem, vidensque sibi
mortis imminere diem de proprio palatio egressus supplex et humilis
regio fastu deposito in conspectum Domini in palatio patriarchae, quia
locus dominicae resurrectioni erat vicinior, se transferri praecepit
ibique vocatis filia et genero pueroque Balduino jam bimilo coram
praesentibus regni principibus curam eis regni tradidit, ipse autem
verus confessor habitum religionis assumens vitam regularem professus,
si vixerit, ei, qui pater spirituum est, spiritum reddidit anno regni
sui XIII. sub monte Calvariae sepultus.



                       De quarto rege Jerusalem.

Quartus Latinorum Rex Jerusalem, Fulco nomine, gener praedicti
Balduini, Andegauensis, Ceromanensis et Thuronensis Comes. Adeptus est
autem regnum anno Domini MCXXXI. aetatis suae anno LX. et XI annis
regnavit in Jerusalem. Hic cum duobus filiis suis multa proelia gessit
non solum cum infidelibus, sed cum imperatore Constantinopolitano et
aliis principibus christianis, qui insidiabantur regno ejus. Ejus
tempore Aegyptii sub variis ducibus Christianos Jerusalem tenentes
infestabant et pluribus locis per eorum urbes irrumpebant; propterea
redintegratum fuit bellum, in quo nostri nonnullas urbes ceperunt, et
aliquas sibi tributarias fecerunt etc. Inter caetera hujus regis
virtutis opera Turcos agrum Persicum incolentes persaepe fudit, et non
solum fudit, sed etiam ad tria millia eorum unico impetu interfecit
totidemque cepit regnumque plurimum ampliavit.

Ejus tempore Turci Edessinum comitatum ingressi, quem Christiani
gravissimis bellis acquisiverant, conabantur Christianos ejicere. Comes
autem Edessenus, grandaevus et infirmus, mandavit filio suo, ut
assumtis secum militaribus copiis hostibus viriliter occurreret, ille
vero tamquam timidus se excusabat, asserens periculosum, cum tam paucis
multitudini tantae occurrere, quare pater iratus sibi lecticam
vectigalem vulgariter ein Rossbar, parari mandavit, cui impositus cum
his, quas collegerat copiis, ad fugandum Turcos de terra sua perrexit.
Ejus adventu cognitis Turci ejus animositatem formidantes ad propria
fugientes reversi sunt. Eadem hora in loco, de quo inimicos fugaverat,
comes lecticam in terra poni jussit et erectis in coelum oculis cum
gemitu et suspiriis gratias egit, quod in diebus suis novissimis eum
Dominus tanta gratia visitasset, quod in ipsis mortis vestibulis
constitutus hostibus christianae fidei fuerit formidabilis. Et his
dictis in campo inter armatos spiritum reddidit. Porro anno Domini
MCXLII. accidit res toti Christianitati valde damnosa. Nam cum dominus
Fulco, rex Jerusalem, ad Ptolemaidem sive Achonensem urbem moram
traheret ac extra urbem causa solatii perrexisset, casu accidit, ut
lepusculus canibus excitatus fugeret, quem fugientem clamor universi
exercitus insequitur, rex autem equo insidens et inconsulte festinans
accurrit, sed equus in praeceps agitur corruensque in terram regem
dedit praecipitem, adeo, ut sella caput regis totaliter conquassaretur,
ita ut cerebrum tam per nares quam per aures emitteret; igitur cum
universorum gemitu ad civitatem relatus triduo sine sensu adhuc
palpitans vitam protraxit, quarta vero die spiritum exhalavit. Ejus
corpus duxerunt in Jerusalem et in loco calvariae sepeliverunt, ubi
priores reges Latinorum sepulti fuerant, ubi et eorum monumenta hodie
patent et marmore polita fulgent.



                         Quintus rex Jerusalem.

(#B#) Defuncto Fulcone quarto rege Jerusalem successit ei filius in
regno, nomine Balduinus, hujus nominis tertius rex et ordine quintus,
qui fuit adolescens optimae indolis, omnes pueriles vitiosos devitans
mores, et sanctum regnum optime gubernabat. Postquam autem factus est
vir, fuit corpore procerus tantaque formae praeibat eminentia, ut
ignaris etiam eximia quadam in eo refulgente dignitate certum de se et
de regia majestate daret indicium. Affabilis erat et misericors multum,
alieni minime cupidus, nec subjectorum more prodigi opulentiis
insidiabatur, litteraturae mediocris erat et historias antiquorum regum
et bellorum libenter legebat, et in dubiis bellis valde providus erat.
Coepit autem regnare anno Domini MCXLII. et annis XXIV regnavit in
Jerusalem.

Sub hoc rege Turci, Aegyptii et Sarraceni ac Arabes contra fideles
insurrexerunt, inter quos Sagninus, vir sceleratus, Turcorum
potentissimus, Edessam, quae olim dicebatur Rages Medorum, latinis
populis refertam obsedit et cepit et mira crudelitate omnes peremit.
Rex autem Balduinus adunato exercitu eripere Edessam properat, sed
repulsus reversus est Jerusalem caesis et amissis ex suis non paucis.
Fiunt haec nota Romano Pontifici Eugenio III., qui viros religiosos ad
diversas occidentis partes direxit ad denuntiandum Christianorum
orientalium pressuras, inter quos vir immortalis memoriae beatus
Bernhardus abbas ad exsecutionem eligitur, qui tanto fervore
praedicavit, ut tam nobilium quam plebis favor gratuitis
exhortationibus ejus spontaneum praeberet assensum et iter versus
Jerusalem compromiserunt. Illustres praeterea viri, dominus Conradus
II., genere Suevus, Romanorum imperator, et dominus Ludovicus, rex
Francorum, cum multis utriusque populi principibus iter in orientem
arripiunt, erantque gravissimi exercitus. Unde in imperatoris exercitu
solo erant equitum loricatorum ad septuaginta millia, absque peditum
copiis, quorum non minor numerus fuerat in comitatu regis Francorum
Ludovici. Quibus si fuisset propitia Domini gratia, non solum Soldanum
Iconii et Asiae minoris, qui potentissimus erat, verum universas
orientis provincias nomini christiano faciliter subjugassent. Sed eorum
occulto divino judicio sprevit famulatum Deus nec acceptum habuit
munus, quod indignis fortasse manibus offerebatur. Unde Dominus
tradidit eos in manus infidelium Turcorum et Sarracenorum, et vexati in
via ab eis, prostrati, imminuti, cum multa infelicitate venerunt
Jerosolymam. Convenientes igitur in unum tres isti potentissimi,
imperator Romanorum Conradus, rex Franciae Ludovicus et rex Jerusalem
Balduinus II., universi eorum principes, comites, barones et milites
tractare coeperunt, quod optimum et magis expediens videretur ad
christiani nominis gloriam et regni Jerosolymitani incrementum. Sed nec
huic consilio favor divinae miserationis affuit, unde a Damasco
civitate, quam capere conabantur, cum ignominia magna recesserunt, et
reversi Jerosolymam Ascalonem obsidere deliberabant, sed post multa
verba ille etiam conceptus abortum passus est. Videntes autem,
imperator scilicet et Franciae rex, Dominum non esse cum eis, parato
navigio ad propria rediere. Ab ea igitur die coepit Latinorum
orientalium manifeste deterior fieri conditio. Nam quorum sola nomina
prius hostibus fidei erant formidini, (#278 A#) et nunc provinciam
tantorum principum sine damno despexerant, unde in tantam praesumtionem
elati sunt, ut jam de caetero nec eorum vires haberent suspectas nec
nostris instare acerbius vererentur.

Post abscessum ergo Christianorum occidentalium exercituum confortavit
Dominus Balduinum regem Jerusalem, unde Ascalonem diu a Christianis
obsessam vi cepit et Gazam, antiquissimam urbem, penitus derelictam
reaedificavit et fratribus Templariis ad inhabitandum dedit. Tanti
quoque animi et magnitudinis fuit, ut Turcorum satrapas strage magna
percussos a se fugaret quinque millibus interfectis. Deinde Noradinum,
Damascenorum militiae principem, Jerosolymorum agros infestantem, magna
clade affectum usque in Damasci vicinia persecutus fuit. Multa etiam
gravia bella gessit alia et captivitatem aliquando vix evasit.

In diebus suis ortum est proelium seu discordia periculosa in Jerusalem
inter dominum patriarcham Jerosolymitanum et Raymundum magistrum domus
hospitalis sancti Johannis, qui una cum fratribus suis tam domino
patriarchae, quam caeteris ecclesiarum praelatis multas super
patriarchali jure inferre coeperunt molestias. Nam sive a domino
patriarcha sive ab episcopis et praelatis ecclesiarum ob scelera sua
excommunicatos et ab ecclesia separatos ad celebrationem divinorum
passim recipiebant, aegrotis viaticum et extremam unctionem dabant et
mortuis in excommunicatione sepulturam multaque alia contra immunitatem
ecclesiarum[TR105] faciebant. Cumque dominus patriarcha super hujusmodi
temeritate saepius conquereretur et reclamaret, sicut tenebatur, cives
usque ad eam temeritatem venerunt, ut armis correptis contra
patriarcham in ecclesiam sancti sepulchri irruerent. Et hoc fuit
initium omnium malorum et futurae perditionis civitatis et terrae.
Causae mali hujus Romana ecclesia materiam praebuit in eo, quod
hospitale semper domino patriarchae subjectum exemtavit, sic et
Templarios exemit et dominis Theutonicis privilegia dedit, exemtis
autem et privilegiatis illis parva erat et quasi nulla jurisdictio
patriarchae et episcoporum, et ita facta est regni divisio et per
consequens destructio, juxta illud Lucae XI., 17.: Omne regnum in se
divisum desolabitur.

Igitur dominus Balduinus rex quibusdam negotiis arduis requirentibus
descendit a Jerusalem in Antiochiam, in qua existens in gravem incidit
infirmitatem; qui mortem sibi sentiens imminere periculumque Berytum se
deportari fecit. Ibi existens regni sui praelatos, sicut et principes,
ad se evocari fecit, quibus in provincia sua constitutis fidem suam pie
ac religiose articulatim aperiens, pontificibus peccata cum multa
contritione confitens, aerumnis solutus ergastulo animam coelis intulit
anno Domini MCLXVI. die 21. Februarii. Ejus corpus transportatum in
Jerusalem et inter suos praedecessores in ecclesia dominici sepulchri
sepultum est. Dicitur autem, quod in quadam medicina sibi venenum
fuerit propinatum, quia residuum, quod regi sumere mandatum fuerat,
pane infuso cuidam catello traditum statim mortua est. Tantam autem
tristitiam in nullo regno pro morte alicujus principis exstitisse,
nulla historia tradit. Fertur nihilominus, et hostes fidei de morte
ejus doluisse, ita, ut quibusdam suggerentibus Noradino, Damascenorum
regi, ut, cum christiani duces in multis essent occupati, fines nostros
ingrederetur, dicitur respondisse: Compatiendum est et humane
indulgendum justo eorum dolori eo, quod principem amiserunt, qualem
reliquus hodie non habet orbis.



                        De sexto rege Jerusalem.

Domino Balduino rege Jerosolymitano defuncto successit ei in eadem
civitate sancta Latinorum rex VI. Almaricus, frater defuncti regis,
anno Domini MCLXIII., et regnavit XII annis in Jerusalem. Fuit autem
hic Almaricus vir experientia saeculari praeditus, prudens admodum et
in agendis circumspectus, modicae tamen litteraturae, sed ingenii
vivacitate, memoriae beneficio satis commode instructus. Fuit etiam,
quod negari non potest, pecuniae cupidus, supra quam regiam deceret
dignitatem, sed in regni necessariis nec expensis parcebat nec proprii
corporis fatigatione revocabatur. Fuitque in rebus bellicis strenuus,
nam praecedenti anno regni sui Gorgontem Aegyptiorum ducem in proelio
edita ingenti caede divinitus superavit, quo superato Alexandriam
obsedit, quam Syracanus, Turcorum praefectus, Soldano per fraudem
subtraxerat. Alexandrini autem, cum nullo pacto Christianis subjici
vellent, Almarico se hac conditione commisere, ut pulso tyranno in
Soldani potestatem per suas manus reducerentur. Almaricus itaque
accepit a supradicto Soldano quadraginta aureorum millia et expulit
Syracanum ab Aegypto et Alexandriam Soldano restituit. Et fuit foedus
pacis firmatum inter regem Aegypti et regem Jerusalem, et si foedus
illud servatum fuisset, nemo regnum Jerosolymitanum umquam molestasset.
Sed serpens antiquus, qui seminat inter fratres discordiam, Almaricum
et Soldanum dissolvit. Percepit enim rex Almaricus, quod Soldanus
occultum tractatum haberet cum Syracano, tyranno Turcorum, quem nuper
ab Aegypto fugaverat, unde collecto exercitu descendit per desertum in
Aegyptum et captis aliquibus Aegypti oppidis Chayrum urbem regiam
potentissimamque obsedit. Soldanus autem regis animum pecuniarum
cupidum promissionibus enervavit infinitam pecuniam ei tradens. Nam, ut
dicunt aliqui, aureorum vigesies centena millia, quod vix Aegypti
regnum persolvere posset, promisit, in promtu tamen ei dedit centum
millia aureorum, ut a se recederet. Accepta autem pecunia solvit
obsidionem a Chayro et circa hortum balsami castra constituit et
ordinatis agminibus in propria rediit et tam Aegypti quam Damasci reges
inimicos habuit.

Post haec imperator Graecorum de Constantinopoli cogitavit, Aegyptum
suo imperio jungere, et classem magnam, in qua centum quinquaginta
erant rostratae naves et onerariae LXII, misit in Syriam et dominum
Almaricum regem Jerusalem in adjutorium advocavit. Descenderunt ergo
cum copiis terrestri et marino itinere in Aegyptum et Damiatam
obsederunt, sed nihil proficere poterant et ita non parvo nocumento
accepto ad propria redierunt.

Surrexit etiam rex novus in Aegypto fortunatissimus, Saladinus dictus,
saepe in sequentibus nominandus, et omnem progeniem Caliphae et regum
gladio transverberavit et tam Aegypti quam Syriae regna possedit, nec
quievit in diebus suis, quousque quantocius orientis dominium
usurparet. Erat enim vir acris ingenii, in armis strenuus, consilio
altus, liberalis supra modum, maxime in viros militares, in quos omnia
effundebat. Fuit praeterea clemens in devictos et in verbo valde
stabilis et in omnibus clarissimus, cui nihil aliud ad suam laudem
defuit, nisi christiani nominis caracter, et quia eo insignitus non
erat, contra Christum et christianum populum se erigebat, et fuit
factum flagellum Christianorum in oriente, ipse (#279 A#) etiam
expugnavit Christianos, expulit Latinos, terram sanctam debellavit et
Jerosolymam cepit et dominicum sepulchrum sibi subjecit et ornatum
ecclesiae orientalis tulit et coronam ac gloriam fidelium Christi in
ignominiam vertit, ut sequentia monstrabunt.

Hoc autem notabile legitur in quadam chronica de hoc Saladino. Dum enim
moriturus esset, mandavit, in sui funeris trophaeum tale ante corpus
suum deferri spectaculum: pannum videlicet vilem et nigrum, in lancea
suspensum, cui praecederet praeco, clamans: Saladinus, Asiae dominator,
ex tanto regno tantisque opibus moriens nil aliud secum defert nisi
hunc vilem panniculum.

Igitur Almaricus, rex Jerusalem, videns Saladinum, Aegypti et Syriae
regem, prudentem et cautulosum et ad alia loca obtinenda adspirantem,
misit solemnes nuntios[TR106] ad principes occidentis, ut insinuarent
omnibus regni Jerosolymitani importabiles necessitates et Christianorum
in ibi afflictiones et casuum imminentium pericula. Nuntii ergo illi
feliciter ad partes occidentales venerunt et praedicantes regni
Jerosolymitani pericula nihil profecerunt, nec fuit auditus in
principibus nec in praelatis ecclesiae.

Porro Saladinus quotidianas irruptiones fecit in regnum Jerosolymitanum
et hostium incessanter angebatur minis et gravibus molestiis
fatigabatur regnum, unde anno Domini 1171. anxiatus rex Almaricus alios
solennes nuntios misit in occidentem, ipse etiam per se in propria
persona cum classe X galearum ad imperatorem Constantinopolitanum
accessit, ei necessitates regni Jerosolymitani proponens et negotio
peracto rediit in Jerusalem. Tandem rex Jerusalem Almaricus, cum
aliquibus mensibus febre fatigatus decubuisset, mortuus est anno ab
incarnatione Domini 1175, regni ejus anno 12. et aetatis suae 33.
Sepultus est autem inter praedecessores suos, secus fratrem, in eadem
linea ante locum Calvariae.



                        Septimus rex Jerusalem.

Almarico VI. rege Latinorum Jerosolymis defuncto successit illi in
regno Balduinus ejus nominis quartus, ipsius filius. Erat autem annorum
XIII, tempore quo pater ejus obiit et sex annis[TR107] regnavit in
Jerusalem. Hic vivente patre, cum esset annorum novem, deprehensus est
in morbum elephanticum incurrisse. Quidam enim scribunt, eum ab
infantia lepra fuisse infectum, et licet gravatus infirmitatibus esset,
regnum tamen constantissime ac prudentissime gubernavit. Nam Saladinum
fortissimum ac industrium virum duobus devicit proeliis, uno saltem
apud Ascalonem, altero apud Tyberiadem. De quibus proeliis longa
habetur historia contexta.

Porro anno Domini 1178. Saladinus cum suis copiis iterum regnum
Jerosolymitanum ingressus est, quod postquam regi innotuit, suis
convocatis contra inimicos fidei processit, in quo congressu multi de
nostris gladio corruerunt, et dominus Addo, magister templi, captus
fuit et in carcere obiit et multi alii capti fuerunt, rex vero cum
paucis vix evasit. Hac victoria elatus Saladinus infinita damna eo anno
regno intulit. Tandem autem quibusdam intercedentibus inter Christianos
et Saladinum treugae factae sunt ad biennium. Rex ergo Jerusalem
Balduinus invalescente infirmitate uxorem ducere noluit et nec filios
nec filias habuit, sed duas sorores, quarum maior natu vocabatur
Sibylla, quam tacitus regni haeredem fecit eamque Gwilhelmo cognomento
Longaspata, filio marchionis Montis ferrati, uxorem dedit. Hic
Gwilhelmus jussu regis Balduini multa contra infideles viriliter gessit
eratque vir nobilissimus, adeo, quod in nobilitate parem non habuit.
Nam mater regis Francorum, Philippi, germana ipsius fuit, mater vero
ipsius (#B#) Gwilhelmi soror fuit domini imperatoris Conradi, sed post
tres menses consummati matrimonii dictus Gwilhelmus decessit, uxore
praegnante dimissa, quae dum tempus partus advenit, filium edidit, quem
Balduinum nominavit. Dominam autem Sibyllam, iam dictam sororem suam,
rex tradidit nobili juveni, Guidoni Lusignano, parvulo filio, nepoti
suo, consulturus, quem ipsi Guidoni ac Raymundo, comiti Tripolitano, in
tutelam dedit hac lege, ut dum Balduinus parvulus in provincia esset,
regnum ambo gubernarent et post pueritiae annos ipsum regnum nepoti
traderent. Sed ut hoc sine impedimento fieret, puerum ipsum coram
omnibus regni militibus in regem inungi fecit super regnum
Jerosolymitanum. Et ille est nonus rex Jerusalem, inunctus ante mortem
octavi regis, patrui sui. Non multis autem diebus evolutis dictus
Balduinus puer rex Jerusalem nonus defunctus est et ex industria ejus
defunctio multis diebus est per matrem ejus occultata, quia videbatur
ei, quod antiquus leprosus rex Balduinus morti esset etiam propinquus
et eo mortuo et puero vir ejus Guido succederet in regno, sicut et
accidit. Non enim multo post Balduinus octavus [septimus] rex Jerusalem
obiit. et in sepulchris regum in loco Calvariae sepultus est. Nepos
vero ejus Balduinus puer, rex nonus, sepultus est in ecclesia dominici
sepulchri, extra tamen capellam loci Calvariae, in quo alii reges
sepeliri consueverant, quia videbatur non fuisse rex, cum infans esset.



                         Octavus rex Jerusalem.

Mortuis Balduino, hujus nominis IV., rege Jerusalem VII., et nepote suo
Balduino V., rege civitatis sanctae, successit in regnum Guido
Lusignanus, Sibyllae Balduini leprosi sororis maritus et sororius
quarti Balduini, et regnavit duobus annis in Jerusalem. Hic cum
difficultate ad regnum pervenit et in magnis angustiis regnavit et cum
maximo diffortunio regimen finivit et regno Jerosolymitano lamentabilem
finem dedit. Nam mortuis duobus praefatis Balduinis regibus, comes
Tripolitanus, tutor pueri Balduini defuncti, ad regnum aspirabat et
multi principes et comites in ejus parte consentiebant, et domino
Guidoni, marito Sibyllae, qui haeres regni erat, insidiabantur. Domina
autem Sibylla, ut vir suus Guido inungeretur et coronaretur in regem
Jerusalem, largitionibus ac blanditiis a patriarcha Jerosolymitano et
magistro templi et proceribus obtinuit. Hoc autem Raymundus praeses
Tripolitanus graviter tulit, unde inter ipsos, Guidonem scilicet et
Raymundum, maximae ortae sunt dissensiones, in quibus Raymundus,
Saladino Turco amicus occulte factus et confoederatus maximum
detrimentum Guidoni et reliquis Christianis acquisivit. In tantum etiam
facinus invidia Raymundum deduxit, ut Christi fidem abnegaret et
circumcisionem susciperet ac ritum Machometi profiteretur, licet
occulte.

Anno Domini 1187. Saladinus propter nostrorum discordias vires adeptus
congregata multitudine infinita suorum regnum sanctum hostiliter
invasit et multas terras Christianis abstulit. Cumque rex Guido undique
ab infidelibus arctaretur, de principum suorum consilio dominum
patriarcham Jerosolymitanum una cum magistro templi et priore
hospitalis misit ad principes occidentis, quod illis denuntiarent, in
quanta calamitate esset populus christianus in oriente. Hic primum ad
regem Francorum Philippum venerunt, cui claves sepulchri dominici et
templi et civitatis sanctae detulerunt, (#280 A#) supplicantes, ut
terrae sanctae periturae succurrere dignaretur. Rex ergo piissimus
congregatis omnibus praelatis Parisiis concilium celebravit et
strenuosissimos milites suis expensis in terram sanctam misit. Interea
Saladinus congregata infinita multitudine Turcorum et Sarracenorum ex
omni oriente terram Christianorum ingressus Galilaeam provinciam
infestabat et Tyberiadem obsidebat. Contra quem rex Jerusalem Guido
coadunato magno exercitu progressus est, sed, heu! nostri contriti sunt
proditione nequissimi viri, comitis Tripolitani. Nam cum jam congressio
facienda esset, comes ille erecto suo vexillo de acie fugit et ordinem
nostri exercitus confudit, eumque quique regis Jerusalem inimici et
viri dolosi secuti sunt, sicque fit ante fugam et in fuga nostrorum
strages horribilis, in quo quidem discrimine Acconensis episcopus, qui
ante exercitum Domini crucem dominicam ferebat, graviter vulneratus
est, qui mortis sentiens imminere discrimen, cum se super equum non
posset erigere, crucem dominicam alteri tradidit, qui eam regi Guidoni
portavit. Ad postremum, cum rex usque ad belli finem strenue cum sua
cruce dimicasset, undique invadentibus hostibus, suis pro majori parte
occisis, et ipse fugere non posset circumdatus inimicis, una cum
pretioso ligno vivificae crucis capitur, nec fuit proelium toto tempore
Latinorum in oriente, in quo tantus sanguis Christianorum fuit effusus,
sicut illo die. Nam eo die totius Christianitatis concidere vires in
oriente. Maxime autem Hospitaliariorum et Templariorum virtus enituit.
In eo etiam funestissimo proelio omnes nobiles et viri fortes
ceciderunt, demtis paucis, qui capti sunt cum rege et magistro templi.
Dicit Vincentius in Spec. Histor. L. 30 C. 43., quod ab eo die
captivitatis sanctae crucis infantes, qui postea nati sunt, non nisi 20
vel 21 dentes habeant, cum antea 30 vel 33 habere solebant. Saladinus
autem post victoriam fortunam suam secutus victorem exercitum ad
expugnandas Christianorum urbes atque castella adduxit et maritima loca
occupavit et primo omnium Ptolemaidem; deinde Berytum et omnia alia
loca munitissima ad deditionem compulit, nec aliquam gravavit, quae sub
ejus ditione et tributo manere voluisset, nec fuit ab Accon usque ad
Ascalonem aliqua civitas, quae ausa fuisset resistere, utpote de suis
defensoribus destitutae. Ascalonitae autem, eo quod inexpugnabilem
credebant eorum civitatem, impetum Saladini paulisper retardantes urbem
illi tradere noluerunt, asserentes, nulla ratione se civitatem
resignare velle donec scirent pro certo, si Jerosolymitani cives eorum
urbem sic resignarent. Quo audito Saladinus civitate obsidione vallata
diebus X continuis aggressionibus impugnavit, sed nihil efficere
potuit, erat enim Ascalon civitas munitissima, quam Gothfridus primus
rex Jerusalem cepit, sicut dictum est fol. 274. Cujus memoria habetur
in antiquissimis sacrae scripturae libris, ut patet.



                 Quomodo capta est Jerusalem civitas ab
                     infidelibus et quibus meritis.

Saladinus autem videns, quod domare Ascalonem non posset nisi capta
Jerosolyma civitate sancta, obsidionem Ascalonis solvit et cum omni
apparatu bellico in multitudine gravi montana ascendit Judaeae, ut
Jerusalem in eis sitam exercitu vallaret et caperet, Jerosolymitae
autem cives et qui de vicinis locis undique hostium metu illuc
confluxerant, audita strage suorum et vivificae crucis amissione et
regis captione et Saladini appropinquatione omni se supplicandi genere
humiliabant. Agebantur ab omnibus Christianis ibidem (#B#) habitantibus
solenniter litaniae et confessiones et jejunia, sed et parvula aetas
his spiritualibus exercitiis insistebat. Sed ira Dei in patulo vehemens
erat, nec mirum, nam nimis et clerus et populus in luxus varios se
effuderat, totaque terra illa facinoribus et flagitiis sordescebat,
insuper et qui religionis praeferebant habitum, regularis temperantiae
turpiter fines excesserant, pauci erant, quos vel avaritiae vel
luxuriae morbus non inficeret. In ministris templi sacer zelus et
contentio erat admodum et litigium pro ambitione, nam milites templi et
hospitalium ministri contra patriarcham et episcopos decertabant et
exemtiones quaerebant suamque falcem in messem alienam mittebant, qui
tamen in principio institutionis eorum subesse gaudebant. Simoniacam
pravitatem committere pro nihilo ducebant et dominicum sepulchrum et
locum resurrectionis personis indignissimis per simoniam introductis
cottidie replebant. Propter quod munus gratissimi ignis scilicet
coelestis in nocte sacratissimae paschae a divina clementia datus in
principio tempore Gothfridi regis et Balduini I. et Balduini II.,
retardavit descendere ad accensionem luminum ultimorum regum
temporibus. De quo igne vide supra. Et si clerus his malis infectus
fuit, quomodo Spiritus potuit esse sanctus?

Facta etiam fuerat Jerusalem Aegyptus et Sodoma, similibus
transgressionibus polluta, nam tota urbs erat plena hospitiis privatis,
et de omni natione, quae sub coelo est, erant hospites a suis terris
propter facinora exules, vel propter mulieres, quas secum traxerant, in
suis terris apparere et manere non volentes, vel propter debita, quae
domi solvere nequibant, exsules in Jerusalem, hospitalitati intenti,
lucris insistebant, vel quod propter excommunicationes manere in solo
proprio non poterant, Jerosolymis manebant, et nonnulli lucrandi causa
de occidente in orientem domicilium transferebant. Et milites sepulchri
dominici et templi custodes multi erant, et in tanta multitudine pauci
erant, nisi scelerati, impii, raptores, sacrilegi, homicidae, perjuri,
adulteri, ut dicit Bernhardus in Sermone ad milites templi, Cap. 5.
Sicque civitas sancta facta fuit refugium malefactorum et plena erat
hospitiis inhonestis, in quibus luxuriae, crapulae et ludis operam
dabant peregrini, postquam loca sancta visitaverant.

Ad hoc etiam devenerat malum, quod in hospitali S. Johannis nemo vel
pauci manebant, quia nulla [cura vel] minima ab hospitaliaribus
fovebantur peregrini, cum tamen hoc hospitale opulentissimum fuerit;
nec in hospitali Theutonicorum sanctae Mariae pietas erat, et ideo boni
et honesti peregrini cogebantur adire hospitia, quorum patroni erant
fures, raptores, dolosi, expulsi et turpitudinum patroni.

Praeter haec fuit per Christianos avaros quietudo civitatis sanctae
perturbata, quia plena negotiationibus fuit facta de omni lingua, et
ubi multa est negotiatio, ibi et abundans injustitia, unde ad litteram
poterat Dominus supplicantibus pro civitate dicere illud Jerem. V.:
Circuite vias Jerusalem et aspicite et considerate et quaerite in
plateis ejus, an inveniatis virum facientem judicium et quaerentem
fidem, et propitius ero eis etc. Propter haec ergo Dominus ad
iracundiam concitatus terram, quam tulerant de manibus impiorum, rursum
permisit eandem eorum dominio occupari. Veniens igitur Saladinus
Jerusalem urbem grandi exercitu obsedit eamque ab occidentali parte
vallavit atque continuis aggressionibus obsessos vexare coepit, sed
civibus pro viribus resistentibus ab aquilonari parte diu noctuque
civitatem impugnavit, cumque muros machinis debilitasset, timentes
cives, cum ex nullo loco praestolaretur auxilium, ne hostes violenta
irruptione urbem occuparent, placuit instanti et inevitabili periculo
cedere et sub certis conditionibus se reddere Saladino, ut scilicet
redemtionis accepto pretio libere eos, qui exire voluerint, abire
permittat. Saladinus ergo, sicut natura homo pius erat, misertus populo
condescendit petitioni et omnibus, nullo demto, vitam donavit, hac
conditione, quod qui manere sub suo tributo vellet, salvus maneret, qui
(#281 A#) autem emigrare vellet, si virilis sexus esset, aetatis plus
quam decem annorum, solveret decem aureos puros ducatos, si vero
minoris aetatis, solveret duos ducatos, mulieres vero darent quinque
ducatos. Et haec conditio utrique parti placuit. Sed quia multa millia
in civitate erant pauperes, qui nec decem denarios habebant, hos omnes
absolvit Saladinus a debito.

Facta est autem haec civitatis sanctae deditio die secunda Octobris,
qui erat decimus quartus obsidionis, anno Domini 1187, feria sexta,
anno LXXXIX., postquam Christianorum fuerat.

Praeconizatum est ergo per urbem, ut omnes, qui in urbe erant
Christiani, post tres dies ex urbe migrarent vel se servituti Saladini
pagani subjicerent, quod jam dudum per Papam fuit gravissimis censuris
inhibitum, ne in tali causa Christianus manere praesumeret, qui autem
maneret, excommunicatus, anathematisatus et penitus ab ecclesia
abscissus esset. Ad hanc lugubrem vocem praeconis tantus clamor
plangentium ortus est in Jerusalem, ut usque ad aliqua milliaria
audiretur lamentatio Christianorum. Dicitur etiam, quod ipse Saladinus
et sui crudeles principes emolliti et perterriti ejulatibus et lamentis
Christianorum humana compassione ad fletum moti fuerint et quod omni
petenti promissam pecuniam remiserit. Praecepit insuper Saladinus suis
exercitibus, ne quis urbem intraret ante diem statutum exitus
Christianorum. Igitur die statuta Christiani cum universa supellectili
exeuntes intolerabili clamore et lamento coelum replebant et terram
turbabant, cunctos autem praecessit Heraclius patriarcha
Jerosolymitanus cum cruce, cum clero et monachis et religiosis
utriusque sexus, cum virginibus, quae conclusae fuerant, qui omnes
magno facto agmine patriarcham sequebantur portantes imagines et
cruces, reliquias et monstrantias, quae conculcata fuissent ab
infidelibus. Post hos sequebantur nobiles et bellatores, demissis
capitibus, verecundi et tristes, et consequenter vulgus promiscui
sexus, cum impatientia portantes parvulos suos, qui cum pecudibus
ejulabant et flebant.

Divisi sunt autem Christiani ante civitatem, et pars Alexandriam, pars
Tyrum, et pars Antiochiam emigravit, et ad alios maris portus
descenderunt isti, ad alios illi, quia quidam erant Siculi, et illi
petebant Alexandrinum portum, alii Itali et Theutonici, et illi Tyrum
petebant vel Tripolim, et ad hunc Tripolitanum portum major pars
descendit, sed quod migrantibus apud Tripolim contigerit, vix sine
lacrimis et nullo modo sine compassione enarrari potest. Cum enim
expulsi Jerusalem tristes appropinquassent civitati Tripolitanae, visa
civitate parumper consolati fuissent pro eo, quia in ea omnes fideles
erant, a quibus consolationem accipere ex eorum debita compassione
sperabant, et jam credebant manus Sarracenorum evasisse: in sacrilegos
et ipsis Sarracenis deteriores inciderunt. Nam comes Tripolitanus,
Raymundus, occultus a fide apostata, sicut supra folio 179. diximus,
cum suis satellitibus, filiis iniquitatis, migrantibus occurrens, qui
iam ipsis compati debuerant tamquam fratribus, illos ut crudelis hostis
invasit, nam quidquid secum ex eorum substantia detulerant, et ilud,
quod ipsi Sarraceni humanitatis gratia dimiserant, violenter ab eis
abstulit, multis conviciis irrogatis. In tanta autem calamitate
constituti, multi, quia iam nauclerum habere non poterant nec redire
possent, cum Sarracenis manserunt, contra dictum superne; multi fidem
abnegaverunt; multi inedia consumti perierunt; multi prae dolore se
necaverunt. De quadam etiam muliere legitur, quod in Jerusalem inclita
et dives fuerat, et cum aliis Latinis de Jerusalem abscesserat, et
filium suum parvulum in humeris usque ad mare juxta Tripolim portaverat
transducendum; sed cum ibi ab illis malis Christianis totaliter
exspoliata esset bonis suis, nec ad nutriendum filium (#B#) quidquam
haberet, furore foemineo acta proprium filium in mare projecit.

Cum ergo Christiani omnes de Jerusalem emigrassent, ingressi sunt
Sarraceni civitatem sanctam, et in improperium et opprobrium nominis
christiani in ipsis ecclesiis stabulaverunt jumenta, turpia et nefanda
operantes ibidem et sacra templa foedantes, et imagines omnes Dei et
Sanctorum ab ipsis deleverunt inventoque crucifixi Domini nostri
simulacro per derisionem in publicum vicum portaverunt, sputis et saxis
petito cum omni foeditate polluerunt. Insuper sacras virgines et
matronas, quae ex nimia spe in confidentia adjutorii coelestis reclusae
manserant, eduxerunt stuprandas et adolescentulas tradiderunt
prostituendas. Contigit autem circa hoc memorabile factum, quod
recitatum est supra fol. 230., quamvis quidam dicant, esse factum in
ultima captione civitatis Acconensis.

In ipsa autem furia effractis vectibus et valvis ecclesiae dominicae
resurrectionis ingressi sunt et altaria profanaverunt et vitreas
fenestras destruxerunt sculptasque lapideas imagines avulserunt de
parietibus. Demum in turrim et campanile ascenderunt et campanas
malleis confregerunt, et in vituperium Christianorum sic confractas
tenuerunt multo tempore, sicut vidit dominus Antoninus, ut habetur in
Chronico Part. II. Tit. 17. c. 9. §. 18. Ego vero fragmenta campanarum
non vidi, sed trabes et juga, in quibus campanae suspensae fuerant.
Noluit autem Saladinus, ut cum tumultu et violentia ecclesia dominici
sepulchri subverteretur, propter pretiosas marmoreas columnas et
politas tabulaturas, quas tollere integras pacificato negotio
deliberaverat, sicque successive templum illud solvere cogitabat.

Denique ecclesiis Christianorum profanatis accesserunt ad templum, quod
nominant Salomonis, et omnia Christianorum altaria ejecerunt et
imagines abraserunt, et eo purgato vel potius profanato pavimentum et
parietes aqua rosacea laverunt et multis perfuderunt odoribus, miram
enim venerationem et templo illo et loco exhibent. His lotionibus
peractis, quae sunt eorum consecrationes, intravit Saladinus cum suis
principibus et ritu mahometico victimas obtulit.

Porro Suriani et caeterarum sectarum homines, scilicet Maronitae,
Jacobitae, Georgiani, Armeniani, Nestoriani, Abessini sive Indiani, et
caeteri orientales Christiani, schismatici et haeretici, ad Saladinum
accesserunt, et juramenta ei praestantes et tributa se locari in loco
Latinorum petierunt, quod libens fecit, ut civitas haberet habitatores.
Insuper ecclesiam dominici sepulchri, quam audierant in proximo
destruendam, auro et argento copiosissimo Saladino dato redemerunt, ne
destrueretur. Accepto ergo auro Christianis orientalibus dimisit eam
sub hac duplici conditione, primo, ut nullus occidentalis Christianus
intromitteretur absque solutione tributi statuti, quod sibi ponitandum
ordinavit et ad hoc exactores posuit; secundo, ut nulla amplius campana
in turri suspenderetur, sed cum tabulis ligneis signarent ad Officia.
Sic ergo ab illo die usque ad praesens non est campana audita in
Jerusalem jam per trecentos annos.

Sic ergo capta Jerosolyma posito in eo praesidio Saladinus cum universo
suo exercitu ad obsidendum denuo redit Ascalonem, quam cum aliquibus
diebus impugnasset, ea conditione cives tradere ei civitatem parati
erant, si regem Jerusalem Guidonem et Magistrum templi, quos in bello
ceperat, Christianis restitueret. Quae pacta Saladinus libenter
amplectens recepta civitate, ut in pactis promiserat, regem Jerusalem
cum Magistro templi (#282 A#) et omnem illorum domesticam familiam
liberos abire permisit. Hac autem urbe sic obtenta Saladinus ad alias
urbes et castra Christianorum se convertit et in brevi temporis spatio
omnia subjugavit demtis aliquibus maritimis civitatibus, Tripoli
scilicet et Tyro. Comes etiam Tripolitanus, Raymundus, proditor
pessimus, nocte praecedenti, quando in die tradenda per eum fuit
civitas Saladino, mortuus in lecto repertus fuit, et signa abnegationis
fidei et stigmata circumcisionis suae et proditionis litterae omnibus
sunt ostensa. Rex ergo Jerusalem Guido, perdita civitate suae sedis ad
Tripolim se contulit, ibique cum suis principibus consedit. Est autem
Tripolis civitas maritima in regione Phoenicis sita, fortis et
antiquissima negotiationibus apta.



             De statu civitatis sanctae Jerusalem post ejus
              captionem, et de regibus ejus tutelaribus et
                diversis translocationibus tituli regni
              Jerosolymitani etc., et de commotione totius
                 occidentis et succursu terrae sanctae.

Postquam igitur fuit sancta civitas Domino ita permittente in manibus
Sarracenorum resignata et totum fere Jerosolymitanum regnum perditum et
populus christianus multipliciter afflictus et confusibiliter de regno
ejectus et Papa Urbanus III., hoc primum audivisset, prae nimio dolore
et tristitia statim in lectum decidit et mortuus est in Ferraria, ubi
tunc erat. Ibi etiam sinistri rumores et lamentabiles casus universa
occidentis regna concusserunt omnesque reges et principes ad
vindicandum Christianorum sanguinem se accinxerunt. Anno ergo Domini
1188. convocatum fuit generale concilium Parisiis, in quo ammirabilis
et incredibilis multitudo militum ac peditum in subsidium terrae
sanctae crucem accepit.

Eodem anno illustrissimus imperator Romanorum, Fridericus primus,
crucem cum suis principibus et nobilibus de Alemannia assumsit, et rex
Francorum Philippus et Heinricus rex Anglorum et caeteri reges omnes,
archiepiscopi et episcopi et praelati ecclesiae Dei cum infinitis
populis cruce signati sunt. Et erat illa commotio adeo universalis, ut
totus mundus in hoc propositum coiisse videretur. Fit ergo mirabilis
congregatio equitum et peditum et per terram et maria impetu
ferventissimo vehuntur contra infideles. Eo autem tempore erat in
Calabria abbas Joachim, maximae doctrinae et excellentis ingenii vir:
hunc accersitum reges et principes in terrae sanctae expeditione
existentes interrogabant de effectu illius profectionis. Quibus ille
dixit, quod mare quidem transirent, sed in recuperatione terrae sanctae
parum proficerent, et nondum adesse tempus, quo Jerusalem a Christianis
possideri posset. Et sicut insignis vir ille dixit, ita accidit.
Ingressi enim Syriam, nihil ceperunt nisi Ptolemaidem, quae Acon
dicitur, toto biennio. Capta est autem Acon anno Domini 1194. non
ruptione murorum, sed sub his conditionibus, ut salvis personis
Sarraceni exirent, et lignum crucis, quod in bello ceperat Saladinus,
sicut supra folio 280. patet, Christianis restituere promitteret et
ducenta millia ducatorum solverent. Sed quia pacta regibus promissa de
sancta cruce restituenda et de captivis Christianis reddendis non
observavit Saladinus, rex Richardus una die quinque millia decollari
mandavit.

His diebus decesserunt duae filiae regis Guidonis, quas ex Sibylla,
primogenita Almarici regis susceperat, et post modicum mater ista,
domina Sibylla, etiam decessit (#B#) ex hac vita, nec superfuit aliquis
de vera stirpe regia regum Jerusalem, nisi domina Elizabeth, uxor
Eufredi de Corono. Habuit enim Almaricus sextus rex Jerusalem unum
filium Balduinum, ab infantia leprosum, et duas filias, Sibyllam et
Elizabetham. Mortuo autem Almarico regnavit leprosus, qui quia generare
non potuit, haerede ex se caruit et fecit Sibyllam seniorem sororem
suam haeredem regni, cujus maritus, secundus Guido pro ea regnavit,
Elizabeth autem ejus soror domino Eufredo nupsit. Post perditam autem
terram sanctam et Jerusalem, Sibylla regina et haeres regni
Jerosolymitani obiit nullo derelicto ex se de Guidone haerede. Audiens
autem Elizabeth soror Sibyllae mortem ejus, reginam et haeredem regni
Jerosolymitani se esse divulgabat et virum suum Eufredum esse regem
loco sui, sicut fuerat Guido loco sororis, ubique pronuntiabat.

Eufredus ergo apud Acon occidentis principes invocabat et aliquos ad se
inclinabat dicens, uxori suae regnum deberi, tum ex praecepto patris
Almarici regis, tum etiam ex testamento fratris Balduini leprosi regis.
E contrario rex Guido se juste et solenniter unctum Jerosolymis et
coronatum asserebat, et se numquam a regni solio debere deponi, dum
nihil depositione dignum in regno commiserit. De hoc ergo negotio
concertabant illi duo, Guido ac Eufredus, et quilibet aliquorum
principum favorem sibi acquirere studebat, et erat inter principes
major quaestio et cura, quis esset rex Jerusalem, quam quomodo
recuperanda Jerusalem esset.

Porro dominus Heinricus comes Campaniae et multi alii sentiebant,
regnum ad Elizabetham transiisse per mortem sororis, et ideo favore
praedicti comitis factum fuit, ut Eufredus portus vectigalia et
delinquentium commissa reciperet et alia, quae regi Jerusalem
debebantur, ita, ut solo nomine Guido remaneret rex, omni exspoliatus
jurisdictione, quare rex merito querebatur, quod contra omnem justitiam
honore spoliaretur regni. Et ob hanc (causam) convocatis his, qui eum a
principio secuti fuerant, exercitum congregavit et fortunae casibus se
committere statuit, et una cum eis confligere cum Sarracenis
deliberavit. Hoc videntes principes majores timebant, si cum tam paucis
contra Sarracenos procederet et occumberet, quod tota multitudo
congregata in Dei servitio dissolveretur. Unde factum est, ut ad omnia
rex Guido ut primus restitueretur. Sed marchio Montisferrati, Conradus,
cui videbatur, quod regnum ad dictam dominam Elizabetham jure
haereditario devolutum (esset), regni cupiditate ductus rem nefariam
operatus est, matre sua Calomaria, uxore supra dicti Almarici, qui
adhuc vivebat, consentiente: praedictam enim Elizabetham a viro suo
Eufredo rapuit et de facto uxorem duxit. Quod enorme et detestabile
factum omnibus peregrinis displicuit, dissimulaverunt tamen, ideo, quod
nisi eo volente victualia a Tyro venire non poterant.

Ipse praeterea tamquam vir astutus quosdam de majoribus donis et
muneribus ad se inclinaverat pro auxilio sibi praestando in hoc
negotio. Post occupaverat etiam Tyrum civitatem ille Conradus marchio
et potens erat et nominatus; quia Saladinum cum exercitu suo a Tyri
obsidione repulerat, ideo eum offendere nemo audebat. Interea cum
exercitus Domini ad obsidionem Jerusalem disponeretur, duo isti
potentissimi reges, Philippus rex Francorum et Richardus rex Anglorum,
junctos scilicet exercitus habebant (#283 A#). Audiens autem Saladinus
adventum tanti exercitus, cogitavit reddere Christianis Jerusalem et
nuntios ad reges misit ad concordanda negotia. Hoc auditis duobus
regibus, ambos, ut verum dicam, diabolus possedit, et uterque toto nisu
alterum praeire, alteri superior fieri conabatur, ut rex Jerusalem
fieri posset. Et facta fuit exercitus divisio, et effusa est inter
principes contentio de sacro principatu Jerosolymitano. Verum cum sic
de principatu contenderunt, Philippus rex Franciae indignatus relicto
negotio cum omni suo exercitu in Europam reversus est. Ex quo etiam rex
Franciae semper astitit regibus Jerusalem eosque in regno retinuit et
conservavit, (et) dignum aestimabat, ut jam regia stirpe exstincta ad
eum regni illius titulus pertineret. Sed cum videret, hoc salva pace
non posse fieri, cum ira recessit. Audiens autem Saladinus exercitum
Christianorum diminutum per recessum regis Franciae, ab intentione
restituendi Christianis Jerusalem destitit et ipsam civitatem sanctam
munivit, et praesidium militum in ea collocavit. Interea Richardus rex
Angliae in Syria mansit et strenue prosecutus est bellum contra
Sarracenos.

Porro anno Domini MCXCVII. perseverante Richardo in Syria Guido
Lusignanus rex Jerusalem superioribus annis a Saladino pulsus, hominis
virtutem et magnanimitatem videns, obtulit ei titulos et jura regni
Jerosolymorum, ut ipse sibi Cyprum insulam, quam Richardus Graecis
abstulerat, possidendam daret. Hoc autem Richardus Angliae rex
libentissime fecit et ipsum Guidonem regem Cypri fecit, ipse vero rex
Jerusalem et Angliae factus duas coronas sibi imposuit. Ea propter
Anglici reges sibi eum titulum adhuc usurpant. Sed et Guido post
abscessum regis Richardi regni Jerosolymitani titulum resumsit dicens,
regni sedem a Jerusalem in Cyprum translatam. Sed principes, qui adhuc
loca in Syria possidebant, eum pro rege Jerusalem non cognoscebant
scientes, eum vere regnum perdidisse, et regis titulos amisisse. Auctus
igitur Richardus et animosior factus ex titulo desiderati regni
ascendere et obsidere Jerosolymam instituit, sed superveniente hieme et
dilabentibus passim maritimis copiis sententiam mutavit et cum Saladino
pace composita in patriam redire disposuit et curam christiani
exercitus et regni jura Heinrico, comiti Campaniae, suo nepoti
commendavit, et ita rem infectam reliquit, super desolatos afflictionem
cumulans recessit: aestimabat enim regem Franciae suum aemulum et
timebat terrae suae invasionem in sua absentia. Recedens per mare rex
Richardus, Deo ita volente, tempestate saevissima orta, naufragium
passus est, sed evadens cum paucis valde secrete per Austriam transitum
faciens a Sapuldo ejusdem regionis duce captus est, atque omnibus bonis
spoliatus imperatori Heinrico, filio Friderici, qui in praecedenti
expeditione Jerosolymitana discesserat, traditus est, et per annum et
dimidium tentus datis ducentis millibus marcarum argenti dimissus est
et rediit in Angliam. Puto autem hanc tribulationem ei supervenisse pro
eo, quod regnum sanctum Jerosolymitanum ambivit et eo adepto in
tribulatione et vexatione dereliquit et fugit. Praefatus autem
Campaniae comes, cui rex Anglorum curam exercitus christiani
commendaverat, vir pius et prudens, considerans, post recessum illorum
duorum regum, Franciae et Galliae, terram desolatam mansisse, ibidem
remanere in Dei servitio statuit. Cujus pium animum considerantes
Magister hospitalis et templi una cum caeteris peregrinis eum in regem
Jerosolymorum elegerunt, cui et dominam Elizabetham, filiam Almarici
regis Jerusalem in conjugium tradiderunt, quia maritus (#B#) ejus,
marchio Tyrensis, mortuus erat, et etiam dominus Eufredus, primus ejus
maritus.

Post duos autem annos regni ejus, dum in superiori coenaculo palatii
sui fenestrae se innitendo aspodiaret,[TR108] miserabili praecipitio
collisus exspiravit et ita regnum Jerosolymitanum[TR109] iterum rege
caruit. Hoc contigit anno Domini 1197. Deinde in anno sequenti innumeri
per mare fideles in Accon venerunt, in redemtionem Jerusalem parati;
sed quia non erat rectio nec rex in terra sancta, dilapsus est
exercitus et sine profectu ad propria redierunt multis in vanum
consumtis pecuniis.

Post hoc anno Domini MCCII. die XXX. Martii terrae motus factus est
tantus in Syria, quantus non visus fuerat et civitas Aconensis
prostrata est cum palatiis et multis appositis. Sic et in aliis
civitatibus contigit.

Dein anno Domini 1215. celebrata fuit synodus maxima Romae apud
Lateranum ab Innocentio III. hujus nominis Papa, in quo concilio
dicuntur fuisse MCCC episcopi, inter quos fuit dominus Fulco, episcopus
Tholosanus, vir insignis, secum habens sanctum Dominicum, cum quo
Innocentium Papam adiit et confirmationem Ordinis, qui dicitur
Praedicatorum, petivit; cumque papa primitus difficilem se exhiberet,
vidit in somniis, quod Lateranensis ecclesia, quia suis compaginibus
resoluta, gravem subito minaretur ruinam, sed vir Dei Dominicus
occurrit et totam illam fabricam casuram sustentabat. Sicque mane
sancto Dominico accersito propositum commendavit et petionem suam
hilariter acceptavit; anno autem sequenti confirmationem Ordinis
obtinuit ab Honorio III.

Porro praeter ecclesiasticos viros episcopos fuerunt in dieto concilio
Patriarchae, Jerosolymitanus et Constantinopolitanus, multi Graeci et
Romani imperii legati, regum quoque Jerusalem, Franciae, Hispaniae,
Angliae et Cypri oratores. Et quamvis in eo concilio editae fuerint
multae salubres constitutiones, principalis tamen tractatus fuit de
recuperatione terrae sanctae et Jerusalem, et subsidio ad hujus modi
opus et de praedicationibus crucis et signationibus et agminum et
exercituum capitaneis. Unde a tempore illius concilii beatus Dominicus
nutrivit barbam, ut cum militibus ad pugnam procederet contra
Sarracenos infideles, sicut iam multo tempore praedicando pugnaverat
contra haereticos Albigenses, factusque est post hoc concilium
mirabilis populorum occidentalium pro liberatione Jerusalem et terrae
sanctae concursus. Eodem etiam tempore pueri parvi de regno Francorum
et Theutonicorum usque ad numerum XX. millium crucem acceperunt
dicentes, se velle ire in subsidium terrae sanctae, qui turmatim ad
diversos maris portus divisi accesserunt et inanes ac vacui redierunt.
Ferebant autem, quod vetulus de monte, qui Arsachidas a pueritia
nutrire consueverat, duos clericos cismarinos longo tempore in carcere
detinuerat, qui cum essent homines valde litterati et eos comperisset
in nigromantia instructissimos, asseruit, se numquam illos dimissurum,
nisi pueros Francorum et Alemannorum illi adducere affirmarent. Ab his
ergo affirmantur praedicti pueri diabolica illusione et falsis
visionibus ac promissionibus inducti, ut crucem acciperent, quia
nonnisi per innocentes pueros Deus terram sanctam et Jerusalem
recuperare decrevisset. Et cum ad portus maris venissent, multi de eis
a piratis submersi sunt, multi Sarracenis venditi et aliis exteris,
multi prae inedia mortui, et aliqui ad parentes reversi. Qualis delusio
puerorum aevo nostro accidit anno Domini 1454. peregrinari volentibus
ad sanctum Michaelem. Quae peregrinatio quam utilis fuerit, inutilis
finis ejus patefecit.

(#284 A#) Anno Domini 1217. post concilium Lateranense signati sunt
cruce innumeri contra haereticos Albigenses, sicut Simon comes
Montisfortis, in cuius comitatu erat sanctus pater noster Dominicus et
Guido, filius praefati comitis, et Ludwicus, filius regis Francorum.
Aliqui vero et major pars cruce signati sunt in subsidium terrae
sanctae et recuperationem Jerusalem. Eo enim anno exspiravit treugarum
tempus inter Christianos et Sarracenos, unde exercitus Christianorum,
qui post Lateranense consilium crucem acceperant, transito mari in
Ptolemaidem vel Acon venerunt. Erat autem copiosus exercitus cum tribus
regibus, scilicet Jerusalem et Hungariae et Cypri. Affuit etiam dux
Austriae et Pannoniae, magnaque militia regni theutonici; rex autem
Jerosolymorum tunc erat Johannes nomine, qui ex duce Viennensium in
Francia electus fuerat rex Jerusalem prioribus annis, vir utique
strenuus in armis et devotus, ex stirpe progenitus illius clarissimi
viri Gothfredi, primi regis Jerosolymorum, cui Conradi quaedam
marchionis filia desponsatur, et ambo apud Tyrum coronantur. Assumtis
itaque armis se ad bellum contra crucis hostes potenter parare
coeperunt, et cum iam procedendum esset, patriarcha Jerosolymitanus cum
magna humilitate cleri et populi tollens reverenter vivificae crucis
lignum profectus est in castra Domini. Fuerat enim ea pars crucis
sanctae divisa, quae reperta in templo fuerat tempore gloriosi
Gothfredi primi regis Jerusalem, et una pars manebat semper in templo,
altera ducebatur in castra ad bella, et illam cepit Saladinus cum
Guidone ultimo rege Jerusalem, ut superius dictum est, et postquam
perdita fuit, acceperunt Christiani reliquam sanctae crucis partem et
in ea bellabant.

Itaque cum tali vexillo aciebus ordinatis processerunt contra locum, in
quo dicebatur Sarracenorum multitudo esse, et eo animo ibant, ut
pugnarent cum infidelibus. Sed illi, ut eorum adventum per exploratores
cognoverunt, formidantes fugerunt, nostri vero absque contradictione
ingressi sunt in Galilaeam provinciam multa damna hostibus inferentes
et conati sunt castrum montis Thabor capere, sed multo labore habito
consiliis quorundam obsidio castri soluta fuit et reversus est
exercitus domum in Acon, quia hiems erat et tempus bellandi
praeterierat. Transacta hieme iterum exercitus Christianorum arma
sumere contra Sarracenos coepit, sed peccatis nostris exigentibus
exercitus noster quadrifarie divisus est: nam rex Hungariae cum magno
Christianorum damno navibus aptatis ad propria revertebatur et magnam
partem peregrinorum cum galeis et apparatu bellico secum traxit nec
patriarchae revocationem attendit. Quapropter in eum et in omnes
sequentes eum sententiam excommunicationis promulgavit. Quaedam vero
peregrinorum portio, aut timore aut deliciis deliniti, nullo modo urbem
Aconensem egredi volebat. Rex vero Jerusalem et dux Austriae cum suis
baronibus et Theutonicorum magna parte et militia sancti Johannis
quoddam castrum in Caesarea Palaestinae firmaverunt, nec averti
potuerunt, quamvis saepe nuntiaretur eis hostium adventus. Templarii
vero una cum domo et militia hospitalitatis Theutonicorum castrum filii
Dei olim destructum reaedificare aggressi sunt, cujus dum fundamenta
jacerentur, murus quidam antiquus et spissus apparuit, quem
instrumentis ferreis effodientes quasdam monetas aureas in magna copia
repererunt, cujus inscriptio et figurae modernis ignotae erant, quas
conflantes militibus stipendia solverunt. Hujus castri situs talis est:
promontorium amplum et latum mari imminet, munitum naturaliter scopulis
ad aquilonem et occidentem et austrum usque, orientem versus turris est
firma, a templariis primis aedificata (#B#) pro tuitione peregrinorum.
Hujus castelli aedificatio ad hoc utilis fuit, quod conventus
Templariorum eductus de peccatrice et omni spurcitia plena civitate
Acon in hujus castri praesidio resideret usque ad reparationem murorum
Jerusalem.

Anno Domini 1218. praedicabatur continue crux in occidente contra
orientales, unde visae fuerunt cruces in coelo mirabiles in territorio
Coloniensi et Trevirensi et commotio grandis per[TR110] totam
Alemanniam facta fuit propter haec et alia miracula ad transfretandum.
Congregati igitur Theutonici in maximo numero applicuerunt cum navibus
Ptolemaidem sive Acon in Martio. Post ascensionem autem Domini
seperatis cogonibus et rostratis galeis armatis, Johannes praefatus rex
Jerusalem cum patriarcha et peregrinis et duce Austriae tribus domibus
et copiosa multitudine Christianorum inierunt consilium super exemtione
tractatus concilii Lateranensis, in quo conclusum fuit de militia
Christiana intromittenda in terram Aegypti. Nam in eodem concilio
probatum fuit per expertos, non esse possibile, quod Christiani
pacifice Syriae et terrae sanctae possent dominari, nisi Aegyptus eis
esset convicta. Et hoc rei probavit eventus, quia, quam cito Syria
Damasci confoederata fuit Aegypto sub Almarico rege Jerusalem, statim
in magno periculo stetit regnum Jerosolymitanum, ante quam
confoederationem nemo sancto regno poterat nocere. Ideo sancti patres
in praefato concilio decreverunt, prius Aegyptum domandam et postea ad
terram sanctam et alias orientis terras properandum. Instructis ergo
classibus mense Majo post dominicam ascensionem praefatus rex Jerusalem
Johannes cum duce Austriae et multitudine fidelium prospero vento ad
portum Damiatae urbis pervenerunt. Porro Damiata civitas erat maritima,
quae alio nomine dicitur Pachneumurus, et munitissima metropolis
Aegypti, dives et populosa, mercationiis repleta.

Dum autem in portu Damiatae nostri applicuissent et triduo in mari
exspectassent sequentes quosdam capitaneos, ante eorum adventum
descenderunt nostri in terram et invitis paganis a parte maris
obsederunt urbem. De die autem in diem augmentabatur exercitus Dei
viventis, ita ut Soldanus, qui ex alia parte tentoria fixerat, fugeret
cum suis et nostri transito fluvio totam civitatem circumdarent et
vehementer arctarent et inter littus maris et fluvium Nili tentoria
figerent. Hoc autem mirabile fecit Dominus, quod in ipso adventu aqua
fluminis convicta mari dulcis hauriebatur, nec ascendit aqua multum,
sicut consueverat, quasi populo Dei siccus locus conservaretur, sed
post excrescentes aquas castra fidelium occuparunt, et cum hoc pestis
grassabatur in nostro exercitu.

Dum igitur Christiani sic perseverarent in obsidione Damiatae,
Corradirius magni Soldani filius congregato suorum exercitu in Syriam
venit ad Jerusalem eamque civitatem sanctam funditus intus forisque
destruxit praeter templum dominicum et turrim David. Et hoc ideo fecit,
ne Christiani post captionem Damiatae aliquam munitionem mediterraneam
haberent et tenerent in regno Jerosolymitano; desperabant enim, capta
Damiata regnum Jerosolymitanum posse defendi. Porro in destructione
Jerusalem deliberabant pagani, an vellent ecclesiam dominici sepulchri
etiam destruere, sed nemo ausus fuit manus apponere, commoti sunt tamen
per literas, quas miserunt in exercitum nostrorum apud Damiatam, quod
nisi obsidionem citius solverent, ecclesiam resurrectionis funditus
destruere vellent. Deinde destructa Jerosolyma quaedam Christianorum
castra occupavit, cepit et destruxit, quae nuper fuerant aedificata.
Interea civitate (#285 A#) Damiata longa obsidione ferro, fame et
pestilentia afflicta, contra Soldanum et majores, qui civitati
praeerant, vulgus murmurabat dicentes, se incommoda obsidionis tolerare
non posse, quos Soldanus specificans eos a deditione retrahebat,
mandavitque suis, qui intus erant, intrinsecus portas obstrui, ne
cives, qui fame et peste laborabant, ad Christianos transirent et
civitatis miserias nuntiarent. Et non solum intus fame laborabant,
verum etiam in Sarracenorum castris, quae non longe a nostris
distabant, famis acerbitas invaluerat; Nilus enim fluvius, qui post
festum Johannis Baptistae solet inundare usque ad exaltationem sanctae
crucis et Aegypti irrigare planitiem, eo anno more suo non ascendit ad
signum, quod solent ponere Aegyptii, sed magnam partem terrae
discoopertam et siccam reliquit, quod non arari nec seminari valuit
illo anno. Quare Soldanus futuram timens caritatem, una cum Corradirio
fratre suo, sub his pactis pacem obtulit Christianis, ut scilicet
crucem, quae olim capta fuerat in victoria Saladini cum civitate sancta
Jerusalem et omnibus captivis, qui per Aegyptum et regnum Damasci vivi
poterant reperiri, insuper et sumtus ad reparandos muros Jerusalem
redderet eis, et totum regnum Jerosolymitanum, quod antea Christiani
tenuerant, restitueret ex integro, et Praecurchum et montem regalem,
quae sunt duo castra urbi Jerusalem vicina, per quae mercatores
Sarracenorum et peregrinorum Meccam tendentes transire solent. Hoc
Soldanus totum volebat agere, dummodo Christiani ab impugnatione
Damiatae desisterent et soluta obsidione in Syriam copias suas
reducerent.

Haec pacta acceptanda esse omnino et Christianis valde utilia censebat
rex Johannes Jerusalem et omnes nobiles et dux Austriae et omnes
capitanei Theutonicorum, sed Pelagius legatus ipse et patriarcha,
episcopi et archiepiscopi,[TR111] Templarii et Hospitalarii, Veneti et
Genuenses et caeteri Itali his pactis se opponebant et facta fuit
grandis divisio in exercitu nostro. Principes enim saeculares cum vulgo
quam libenter pacem accepissent cum civitate sancta Jerusalem et toto
regno et obsidionem solvissent et hoc bonum et salutare fuisset, sed e
contrario legatus et ecclesiastici praelati cum italicis mercatoribus
clamabant, capiendam Damiatam, aestimantes, civitate ea subacta
faciliter tam Jerosolymam quam alia subjicienda. Sed qui nimis emungit,
elicit sanguinem. Sic et illis contigit, quia negotium hoc male
prosperatum fuit in fine. Cupiditas enim ecclesiasticorum et
insatiabilis avaritia mercatorum, quibus hic agebantur, in bonum finem
recte deducere non poterant. Verum quia Damiata, superba maris
dominatrix et Christianorum spoliatrix, stabat premenda, idcirco haec
omnia sunt divinitus permissa. Cum ergo Saladinus iam de pace
desperasset, clam de nocte magnam multitudinem peditum misit in
civitatem, de quibus multi a nostris capti sunt et occisi. Quidam autem
milites ex mandato legati ad portam civitatis nocte missi sunt ad
explorandas custodias, qui protecti clipeis ad portam accesserunt. Cum
autem neminem circa portam nec supra viderent, appositis ad murum
scalis et advocatis sociis murum ascendunt, quo facto intra urbem
descendentes portam aperuerunt atque intromissis sociis occurrentes
Sarracenos occidunt, ad quorum tumultum reliquus excitatus exercitus
raptis armis absque pugna et Christianorum damno in oculis Soldani
civitatem ceperunt. Capta est autem anno Domini 1219 nonas Novembris.
Soldanus autem videns urbem occupatam a Christianis, concussus terrore
castra sua combussit et recessit. Christianis autem Damiatam
intrantibus occurrit intolerabilis foetor ex cadaveribus mortuorum,
quae prae multitudine (#B#) sepeliri non poterant. Erat autem aspicere
miserabile, homines scilicet et mulieres et parvulos prae fame tabidos,
quibus et domus et plateae plenae erant, nam nec mortuos vivi sepelire
poterant, sed mortui vivos suo foetore occidebant. Mortui autem sunt in
civitate infra XX menses, quibus civitas fuit obsessa, tum fame tum
pestilentia ultra LXX millia paganorum. Reperti sunt autem in civitate
ad tria millia armatorum, ex quibus quadringentos nobiliores et
ditiores utriusque sexus pro redemtione captivorum nostrorum inter
Sarracenos servati sunt. Alii Christianis venditi, parvuli autem
baptizati, pauca autem victualia sunt in civitate reperta, sed aurum et
argentum, lapides pretiosi, panni aurei et serici et aliae divitiae
infinitae, quae omnia sub anathemate terribili ad medium sunt delata,
atque per ministerium proborum virorum inter exercitum sunt divisa,
adeo aequaliter, ut omnes, etiam mulierculae, pauperes et pueri de eis
secundum ratam participaverint.

Subacta civitate et ordinata aliam civitatem, Thannis, fortissimam
ceperunt, quia eam totaliter vacuam repererunt.

Anno Domini 1221, suadente diabolo inter Pelagium legatum et Johannem
regem Jerusalem gravis controversia orta est. Nam legatus elatus
factus, sui clericatus ordinem obliviscens universorum exercituum
usurpabat dominium et bellorum ordinationem faciebat et captionem
Damiatae urbis sibi adscribi et attribui volebat. Rex autem indignum
putabat, ut in ejus provincia militares res per sacerdotes
administrarentur; sed quia vir prudens erat, cedere magis quam
contendere volebat et assignatis aliquibus caussis sui recessus
assumtisque paucis servis exercitum dereliquit et in Syriam profectus
est. Interea cottidie augebatur exercitus et magna multitudo navium
venit Damiatam de occidente. Pelagius ergo congregatis majoribus
judicabat, contra Soldanum esse procedendum, qui castra sua posuerat
super Nilum, itinere unius diei a Damiata. Militaris autem magister
legato contradicebat, nec tamen poterat, ut se movere vellet absque
rege. Unde legatus videns, quod sine praesentia regis negotium
procedere non valebat, solennes ad eum misit nuntios, deprecans, ut
comparendo exercitui christiano et se filium ecclesiae Romanae
demonstraret et rediret ad exercitum, qui tanto cum desiderio
affectabat redire. Rex ergo prudens collecto exercitu ex Syria
descendit et, ut audivit legati propositum de aggrediendo, bellum
omnino dissuadebat dicens, quod si eo tempore populus christianus
procederet, nec per terram nec per aquam populo a Damiata poterit
subveniri, maxime cum tempus instaret, quo Nilus fluvius inundaret.
Legatus autem moleste nimis ferens ea, quae a domino rege prudenter et
consulte dicebantur, excommunicabat omnes generaliter illius negotii
turbatores. Videns autem rex animum legati ab eo proposito removeri non
posse, licet invitissime faceret, obtulit se pro obedientia ecclesiae
ad bellum contra Soldanum procedere. Sed sicut regi visum fuerat, sic
accidit et populus christianus seductus in tantam[TR112] miseriam
devenit propter famem et Nili inundantiam et Soldani instantiam, quod
coacti fuerunt facere pacem cum Soldano et reddere Damiatam et cum
confusione recedere ab Aegypto et redire in Syriam.

Sunt ergo datae treugae octo annis inter Christianos et Sarracenos et
nostri derelicta Damiata recesserunt cum ignominia unusquisque in locum
suum. Ecce, quam utile fuisset, si primam compositionem acceptassent,
quam rex Jerusalem et omnes Gallici et Theutonici libentissimi
fecissent, sed superbia ista maledicta legati regnum Jerosolymitanum
perdidit et Damiatam Sarracenis restituit et populum (#286 A#)
dispersit et perdidit. Mirum est, quod iste Pelagius, vel potius
perditionis pelagus, non fuit in mille frusta discerptus. Si enim tunc
Jerosolymam accepissemus cum istis conditionibus, quibus eam Soldanus
tradere voluit, hodie in manu nostra esset et sanctum sepulchrum
liberum.

Anno Domini 1223. rex Jerusalem Johannes, dolens ex amissione Damiatae
et plus ex amissione totius regni Jerosolymitani, quod habitum in manu
renuerunt accipere, composito statu, prout poterat, civitatum in Syria,
transfretavit ad partes occidentales a Romana ecclesia et principibus
Christianorum petiturus auxilium. Veniens autem ad Papam Gregorium,
hujus nominis nonum, invenit eum satis afflictum et molestatum a
Frederico II. imperatore. Rex ergo Jerusalem ambos, Papam et
imperatorem, concordavit et ad confirmandam reconciliationem ipse
Gregorius dedit Friderico in uxorem filiam unicam saepe dicti Johannis
regis Jerusalem et imperator promisit ipse, in propria persona
transfretare in Syriam ad recuperandam terram sanctam. Nuptiis ergo in
urbe solennissime celebratis rogavit rex Jerusalem imperatorem, ut
exercitus suos medio tempore aptaret, quousque ab occidente remaneret.
Et profectus rex in Hispaniam limina S. Jacobi apostoli visitavit et
ibi filiam regis Galiciae uxorem duxit et transfretavit in Angliam, ubi
a rege et a baronibus multa donaria in subsidium terrae sanctae
accepit. Eodem tempore Philippus rex Franciae ad extremum vitae veniens
inter caetera condens testamentum regi Jerosolymitano Johanni centum
millia thalerorum Parisiensium in subsidium terrae sanctae legavit et
totidem Templariis et totidem Hospitalariis.

Successit autem Philippo in regno Ludovicus filius ejus, qui Rhemis
coronatus, in qua coronatione interfuit Johannes rex Jerusalem.
Aliquibus autem annis transactis, cum jam per Papam Gregorium esset
praeparata classis ex multis nationibus hominum, dirigenda in Syriam
contra hostes crucis, requisivit imperatorem super promissione facta de
transfretando in subsidium terrae sanctae, qui cum grandi exercitu
junctus est exercitui Papae et ex Brundusio Apuliae per mare iter
assumserunt imperator et legatus Papae.

Sed dum paululum per mare processissent jussit imperator reverti
classem suam in Apuliam, cum qua reversus scandalum magnum et damnum
Christianitati fecit, propter quod Papa indignatus contra eum ut
perjurum et proditorem iterum eum excommunicavit. Causam autem
reversionis hanc fuisse dicunt, quia audivit, quod in sua absentia Papa
Johanni regi Jerusalem dare voluit Siciliam et Apuliam contra
Fridericum. Alii dicunt, quod ideo intermisit, quia Soldanus nuntios
cum litteris et magnis muneribus Friderico miserat et ei regnum
Jerosolymitanum promiserat sine bello et sanguinis effusione, si
transitum illum Christianorum impediret.

Post haec Fridericus praefatus praeparatis magnis copiis iter arripuit
per se ad terram sanctam, sine requisitione Papae et magis, ut
creditur, ad capiendum regnum Jerosolymitanum sibi promissum a Soldano,
quam ob zelum fidei vel utilitatis Christianorum. Misit ergo imperator
(#B#) ad Soldanum postulans regnum Jerosolymitanum. Quo ei dato
ascendit cum suis Theutonicis[TR113] et aliis sibi adhaerentibus
baronibus militibus in Jerusalem, fecitque se coronari in regem
Jerusalem in medio XL. anno Domini 1225. et sine omni contradictione
possedit totum regnum et civitatem sanctam, dimissis tamen Sarracenis
in suis habitationibus, quibus etiam dimisit templum Domini, quod
nominant Salomonis, ut in eo clamarent Machometi praeconia. Huic paci
et concordiae non assensit cardinalis legatus Papae, nec patriarcha
Jerosolymitanus, nec Templarii, nec Hospitalarii, nec alii barones,
demtis Theutonicis et Siculis, nec capitanei peregrinorum, quia omnibus
his visa est pax fraudulenta in damnum et confusionem Christianorum et
impedimentum conquestus terrae sanctae. Singulariter tamen Templarii
concitaverunt fideles contra imperatorem, ne ejus facta justa et vera
aestimarent. Erat enim imperator valde inimicus Templariis et in eorum
odium dimisit templum Domini Sarracenis, ne ipsis subjiceretur.

Capta autem sic Jerosolyma misit imperator ad Papam Gregorium oratores
suos postulans absolutionem ab excommunicatione, cum implesset
juramentum cum Deo in Syria. Sed Papa eum absolvere noluit, cum
percepisset eum confoederatum Soldano et regni Jerosolymitani
possessionem esse solum simulatam. Misit etiam imperator oratores suos
ad regem Franciae et Angliae et ad alios occidentis principes,
denuntians dominici sepulchri liberationem et suam coronationem.
Denique Papa ultra summam excommunicationis latam contra eum ordinavit,
ut rex Jerusalem Johannes, qui tunc in Lombardia erat, cum exercitu
ecclesiae armato in regnum Apuliae intraret et homines ad sui favorem
inclinaret ad rebellandum imperatori. Unde Johannes multas civitates et
loca Apuliae cepit. Quod ut imperator percepit, praefectum in Jerusalem
et in regno dereliquit suum sinisallum et in Apuliam rediit et
recuperavit perdita.

Porro terrae sanctae praefectus sinisallus concitabat multa mala contra
Christianos et eorum castra expugnabat, et quia ipse gubernare non
potuit, ea Sarracenis dedit et ita propter dissensiones ipse sinisallus
superatus interiit et totum regnum Jerosolymitanum in potestatem
Sarracenorum revenit.

Videns autem Papa terrae sanctae negotium pejoratum ex imperatoris
ficta concordia, convocavit fratres Praedicatores et Minores injungens
eis crucis praedicationem per occidentem pro terrae sanctae subsidio.

Collecto ergo maximo exercitu anno Domini 1230. iter marinum adgressi
sunt et in Achon applicuerunt. Erant autem in illo exercitu multi
nobiles et insignes viri. Cum autem per aliquot dies quievissent in
Achon, deliberaverunt invadere aliquam Sarracenorum munitionem. Comes
Vorbricaniae sine consilio cum sibi adhaerentibus exivit et expugnatis
aliquibus municipiis maximam praedam hominum et animalium secum traxit.
Hoc videntes caeteri provocati similia attentaverunt; igitur ordinatis
copiis de mane urbem egredientes et per Palaestinam ambulantes in
sabulo tota die et nocte altera die viderunt, se esse juxta Gazam
civitatem, in qua erat tunc magna Sarracenorum congregatio, qui
praescientes nostrorum adventum insidiis positis, cum nostri non
timerent, eruperunt et magnam stragem fecerunt in nostrates, ita, ut
omnes aut occisi aut capti essent et pauci in Achon revenirent. Interea
frater regis (#287 A#) Angliae Richardus cum magna comitiva
superveniens Achon inveniensque turbatum exercitum et considerans, se
nihil posse agere contra Sarracenos, treugam fecit cum eis per VIII
annos.



                               Concilium.

Anno Domini 1242. factus est Papa Innocentius IV. Hic apud Lugdunum
concilium generale celebravit et tractatum habuit de terrae sanctae
recuperatione et imperatorem inobedientem citavit, ut personaliter
compareret.

Qui misit suas excusationes et veniam petivit promittens, quod intra
annum operaretur cum Soldano, ut restitueretur terra sancta
Christianis. Sed cum hoc promissum et alia minime servasset,
excommunicatus, condemnatus et depositus ab imperio per Papam fuit, in
excommunicatione mortuus et suffocatus per proprium filium suum.

Postea anno MCCXLIV. pontificante Innocentio IV facta est contentio
diabolica inter Christianos in Syria et Achon civitate, inter Genuenses
et Venetos, quia quaelibet harum civitatum quaerebat esse major et in
tantum saevierunt partes contra se invicem, ut cum classibus
congressiones facerent in aspectu Sarracenorum et mare insecurissimum
fieret, ita ut jam nulli peregrini loca sancta visitare auderent, erant
enim ambae partes fortes terra et mari et formidabiles Christianis et
Sarracenis. Unde Soldanus videns, suis terris ex illis bellis
Christianorum inter se imminere periculum, Grossonios Tartaros, gentem
Arabicam, invitavit, qui in regnum Jerosolymitanum venientes
Christianos debellaverunt et ante Gazam civitatem plures prostraverunt,
tandem autem Jerosolymam ingressi et in Templarios, Hospitalarios, ibi
de consensu Soldani habitantes, congressi, multos relictos occiderunt
et cum hoc gloriosum Domini sepulchrum destruxerunt et ecclesiam
Christi quovis turpitudinis genere foedaverunt.

Deinde anno Domini 1248. sanctus Ludovicus, rex Franciae, in gravi
existens infirmitate rogavit Deum pro sanitate, votum faciens
transmarinae peregrinationis. Sanitati ergo restitutus crucem cum
multis baronibus regni accepit et cum copioso exercitu contra Syriam
per mare profectus est. Suadebant autem multi regi, ut terrestri
itinere per Turciam Asiam minorem intraret et ipsam Turciam caperet,
siquidem anno praeterito Tartari ipsam Turciam devastaverant et
debilitaverant ita, quod si rex per eam transivisset, sine
contradictione ei terras tradidissent. Sed aliorum sententia praevaluit
et per mare intravit et in Cyprum venit. Quod ut Soldanus Aegypti
audivit, timuit; unde plures filios christianos pecunia corruptos ad
regem misit, ut regem et principes ejus veneni maleficio enecarent, sed
Deo volente ipsi capti fuerunt et necati. Concordiam autem fecit inter
Venetos, Genuenses et Pisanos, et ita ad pugnam contra infideles
processit.

Anno ergo Domini 1249., dum se classes regis ad procedendum
disponerent, venerunt cum multitudine navium dux Burgundiae et princeps
Achayae regi in adjutorium et congregatis exercitibus publicatum fuit,
quod versus Aegyptum dirigerent gressum suum ad Damiatam urbem Dei
adjutorio obsessuram [obsidendam]. Dantes igitur vela ventis prospero
usi vento die sequenti apparuit illis terra Aegypti et post paululum
civitas Damiatae. Anchorantes igitur viderunt littora tam equitum quam
peditum plena Sarracenorum, insuper et Nili ostium navibus refertum ad
nostrorum transitum impediendum. (#B#) Sequenti igitur mane nostri in
parvis naviculis ad litus applicuerunt et praesidium navium in ostio
Nili ceperunt multis Sarracenis interfectis. Sarraceni ergo, qui in
urbe erant, hoc viso perterriti sunt et desperantes, se posse civitatem
defendere, clam nocte relicta civitate fugerunt, eamque in multis locis
incenderunt, ut eam Christianis inutilem redderent. Sicque capta est
civitas Damiata iterum et mansit exercitus in ea cum rege tota aestate,
quia propter Nili effluentiam pugnare cum infidelibus non poterant.
Transacta autem aestate dominus rex instructo exercitu ad bellum
processit et omnes turmas infidelium occurrentes prostravit et casalia
cepit. Cum autem nostri crederent, plenam victoriam de hostibus se
habere, acies nostrorum se inconsulte dividentes per universam regionem
diffusi sunt, quod hostes videntes resumtis viribus irruerunt in
nostros[TR114] tanta instantia, ut paene in fugam verterentur, et cum
undique ab hostibus premerentur et decas fieret strages horribilis,
maxime eorum nobilium, qui vexillum regis sequebantur, et ingravatum
est bellum contra nostros adeo, ut de illorum multitudine vix pauci
evaderent, qui non occiderentur gladiis, aut impiorum vinculis
alligarentur. Sed et pius ille et illustrissimus rex Ludovicus
Francorum cum duobus fratribus suis, Carolo et Alphonso, captus in
manus hostium devenit. Captis ergo Christianis cum rege Soldanus de
treugis et pactis regem requiri fecit. Et post plura colloquia
conclusum fuit, quod dominus rex Soldano restitueret Damiatam cum rebus
ibi inventis et octo millia sarracenicos aureos et omnes captivos,
Soldanus vero debebat regem et omnes captivos Christianos nunc et ante
captos in Aegypto et in Syria dimittere cum omnibus attinentiis eorum.
Treugis ergo compositis rediit rex in Syriam et adhuc quinquennio ibi
mansit pro tuitione fidelium. Audita autem morte dominae Blanchae,
piissimae matris suae, compositis rebus in Syria in suum regnum
reversus est.

Post decursum aliquorum annorum dolens rex de oppressione civitatis
sanctae Jerusalem et de novo affectus locis sanctis, oblitus omnis
calamitatis suae et miseriarum, quas in illis partibus perpessus
fuerat, iterato cum duobus filiis suis, adjuncto rege Navarrae et
legato apostolico et quam pluribus aliis praelatis, sacerdotibus et
spiritualibus, pro recuperatione terrae sanctae iter est aggressus. De
consilio autem procerum navigaverunt in Africam, ut caperent Tunisium,
qua obtenta aptius Aegyptum et terram sanctam capere possent. Sed
superveniente peste maxima in exercitu Christianorum mortui ibi sunt
filii regis Ludovicus et praefecti exercituum, sicque peste grassante
supervenit frater Ludovici regis, Carolus cum magna classe et Tunisium
obsedit. Sed peste afflictus exercitus firmatis treugis cum rege
Tunisii remeaverunt ad propria.

Mortuo autem sancto Ludovico omnes fere pecorum pastores scriptis et
ludibrio decepti de Francia et Alemannia ad invicem congregantur ac
duce quodam, quem magistrum eorum vocabant, regebantur. Dicebant autem,
quod per angelum eis esset revelatum, quod promissionis terram et
Jerusalem non per reges et principes, non per nobiles et divites, nec
per armatos Deus vellet Christianis dare, sed per humiles abjectos
pastores, qui baculis suis et terram sanctam recuperare deberent et
injurias et mortem sancti Ludovici regis vindicare.

Porro actor illius tumultus erat frater Jacobus apostata, monachus
ordinis Cistertiensis, qui finxit sibi stellam ad se inclinatam
dixisse, illo modo liberandam esse terram sanctam. In tantum autem
numerum concurrerunt, ut ultra XX millia hominum simplicium (#288 A#)
essent, nec aliquem religiosum aut clericum, aut sacerdotem, aut doctum
inter se sustinebant. Unde ad tantam praesumtionem devenerunt, ut
magistri eorum more episcoporum aquam benedicerent et matrimonia
jungerent et praedicarent suis. Cum autem ad portus maris venirent, in
nihilum versum est negotium eorum et vacui redierunt. Multi autem
eorum, qui prius fuerunt simplices pastores, facti sunt raptores, fures
et latrones, et multi de eis diversis in locis propter furta facta
mortis suppliciis sunt peremti, et ita conventiculum hoc cessavit.



    De litigiis principum christianorum pro titulo regni Jerusalem.

Post haec tempora cessatum fuit a transitu maris ita, quod occidentales
populi non amplius congregabantur contra orientales ita communiter,
mansit tamen litigium inter principes de titulo regni Jerosolymitani
ita, quod hodie titulus ille apud plures reges manet, sicut apud regem
Angliae, sicut superius patuit; et reges Franciae aliquando se reges
Jerusalem jactant esse; similiter rex Cypri; et rex Siciliae; et reges
Hispaniorum; et duces Suevorum hunc titulum suum esse justo jure
affirmabant, dum adhuc essent; nam ut ex dictis patet, Fridericus dux
Suevorum, imperator factus hujus nominis secundus, uxorem habuit Jolam,
filiam Johannis regis Jerusalem, et cum hac ipsemet transfretavit et in
Jerusalem rex Jerosolymorum declaratus et coronatus fuit. Quapropter
Manfredus, filius ejus et successor in regno Siciliae, se regem
Siciliae et Jerusalem gerebat, et consequenter alii illius generationis
Suevorum duces.

Porro anno Domini 1264., cum dictus Manfredus et Corradinus, Suevi, rem
ecclesiae perturbarent, Papa Clemens hujus nominis IV Carolum fratrem
sancti Ludovici regis Francorum invocavit contra Manfredum et
Corradinum, et contra Gibellinos, quos cum Carolus devicisset et ambos
diversis proeliis occidisset et ita victor Romam venisset, a Clemente
Papa in ecclesia Lateranensi rex Jerusalem et Siciliae declaratus, et
in usque hoc reges Siciliae titulum regni Jerosolymitani retinent.

Deinde anno Domini 1273. Gregorius X concilium in Lugduno celebravit,
in quo patres longum tractatum habuerunt de terrae sanctae
recuperatione, et Rudolphum Caesarem et Philippum Francorum regem
impulerunt contra Mauros, pro recuperanda Jerosolyma, et pro expensis
hujus transitus imposuit decimam per VI annos per totam Christianitatem
solvendam, ordinans praedicationem crucis et concedens indulgentiam
plurimam assumentibus crucem ad transfretandum et euntibus in bellum,
ac etiam mittentibus unum vel plures suo pretio ad bellandum.

In hoc etiam concilio reprobavit Papa et prohibuit omnes religiones
mendicantium, exceptis ordinibus Praedicatorum et Minorum, ut ultimis
ecclesiae Dei et permansuris. Eremitas autem fratres sancti agni et
Carmelitas dimisit in suspenso, donec aliud declararetur. Hoc autem
ideo fecit, ne pluralitas mendicantium impediret pretium
transfretantium. Sed an expeditio ad terram sanctam facta fuerit vel
quomodo impedita fuerit, non invenio. Hoc autem scio, quod tota Italia
per Gibellinos et Guelfos turbata erat, et Alemannia, Anglia et Francia
intestinis bellis gravabantur, igitur ad succurrendum terrae sanctae
non erant dispositi. Carolus igitur rex Siciliae et Jerusalem, frater
regis Franciae, triplici jure rex Jerusalem appellari voluit: I. quia
eum Papa coronavit; II. quia Siciliam, quae regum Jerusalem fuit,
possedit; III. quia Maria, principis Antiocheni filia, cui regnum
Jerusalem debebatur, quod Hugo ejus nepos occupaverat, (#B#) donavit
sibi illud.

Ille ergo Carolus magnanimus dedignabatur nominari rex Jerusalem sine
regni possessione, nolens esse rex nomine et non re, et deliberabat,
quomodo et qua via posset regnum Jerosolymitanum obtinere. Habebat
autem generum Balduinum, qui anno Domini 1240. imperator
Constantinopolitanus fuerat factus, sed per Graecos, Latinis semper
infestos, ignominiose fuerat ejectus et loco ejus Michael Palaeologus,
Graecus, intrusus. Hic ergo Balduinus Caroli regi Jerusalem suasit, ut
imperium Constantinopolitanum invaderet, et eo adepto faciliter regnum
Jerosolymitanum habere posset. Erat quippe Carolus potens, nec grande
sibi videbatur, Constantinopolin premere. Dispositis ergo multis
armatis navibus et magna classe parata cum adjutorio ecclesiae et regis
Franciae et Venetorum ad expellendum Palaeologum de Constantinopoli
proficisci paratus erat. Sed odio quorumdam Latinorum, qui ei non
favebant, mirabili practica impeditus fuit; itaque nec imperium
Constantinopolitanum accepit nec reguum Jerosolymitanum possedit.

Post haec anno Domini 1282. rex Armenorum, qui sunt Christiani,
confoederatus fuit regi Tartarorum contra Soldanum, et ingressi Syriam
multas civitates abstulerunt Soldano Aegypti, inter quas Jerosolyma
fuit capta et iterum Christianis orientalibus tum subjecta, sed
proditione cujusdam quasi statim a Sarracenis reaccepta.

*)[1] Rex ille Tartarorum fratrem habuit Christianum, Tandagar nomine,
et filium baptizatum, Argon dictum. Todagar autem abnegata fide Christi
Sarracenus factus est et saevissimus Christianorum persecutor. Hunc
Argon filius fratris sui interfecit et Christianorum ritum valde
ampliavit et Sarracenos ubique impugnavit conabaturque liberare
Jerusalem.

Anno Domini 1288. fuit factus imperator Tartarorum quidam dictus
Casanus, parvus quidem corpore, sed animo magnus, despicabilis vultu,
sed mente venerandus, quia virtutibus ornatus, sapiens in bellis et
sagax, et amicissimus Christianis et civitati sanctae et dominico
sepulchro devotissimus, sicut rei ostendit eventus. Hic in principio,
quando factus fuit imperator, erat paganus, sed jucundo modo factus
fuit Christianus. Nam factus imperator fecit quasi alter Ahasverus
inquiri per universa loca orientis de speciosiori puella, non attendens
nec ad nobilitatem nec divitias, sed solam speciem, ut placitam duceret
uxorem. Et inventa est filia regis Armeniae, quam cum postularet,
assensit pater et puella sub hac conditione, ut dimitteretur servire
Deo suo, Domino Jesu Christo, et non cogeretur subire ritum Tartarorum.
Accepta autem conditione imperatori, cum adducta fuisset, optime
placuit, et nuptias celebravit, et statim concepit et peperit filium,
ita tamen deformem, ut vix in eo humanitas appareret. Casanus autem
turbatus consilium habuit cum suis prudentibus, quid faceret de illo
turpissimo puero? Cui responderunt, quod puer ille non esset conceptus
ab homine, ideo tam mater quam infans igni tradi deberent. Cum autem
rogus ad hoc pararetur et mortis sententia significata esset, juvencula
postulavit illa, hanc sibi gratiam fieri, ut more Christianorum liceret
sibi sacramenta sumere et filium baptizari. Quibus peractis et (#289
A#) filio baptizato, cum de aqua levaretur, subito puer mutatus est in
alterum et apparuit ita pulcher et generosus, sicut quicumque alius in
orbe reperiri posset. Ex tam evidenti signo nimis laetificatus Casanus
non solum immunem esse voluit uxorem suam cum prole a morte, sed eam
imperatricem decrevit et cum magna solennitate ipse et populus suus
baptismum suscepit. Instructus autem in fide cum accepisset, quod
Sarraceni infideles loca redemtionis nostrae possiderent, immane
sacrilegium judicavit esse et plurimum ammirabatur de Christianis, quod
hoc sustinerent, statimque Soldano Aegypti inimicitias denuntiavit et
ad capiendam terram sanctam et Jerusalem se paravit. Venit ergo ducens
secum in Syriam contra Soldanum Aegypti copias CC. millium Tartarorum,
et cum istis secum traxit exercitus regis Armeniae et regis Georgiae,
qui etiam inimici erant Sarracenorum. Ingressus ergo terram sanctam
omnia devastare coepit. Cui Soldanus cum ingenti exercitu occurrit et
horribile bellum gestum est cessitque victoria Casano et fugatus
Soldanus dereliquit Syriam et in Aegyptum descendit. Casanus autem
civitates Syriae cepit, inter quas civitas sancta Jerusalem capta est a
Christianis anno Domini 1299., anno octavo post expulsionem Latinorum a
civitate Achonensi. Casanus autem intrans civitatem sanctam devotissime
loca sancta visitavit et aliquam moram ibi traxit. Audiens autem in
regno suo discordiam concitatam, destinavit oratores suos in partes
occidentis ad Papam Bonifacium VIII et ad regem Romanorum Rudolphum et
ad alios reges occidentis, ut mitterent copias christicolas in Syriam
ad recipiendum et retinendum civitates, de quibus paulo ante pulsi
fuerant, et ad possidendum Jerusalem civitatem sanctam. Quae cum
exposuissent praefati oratores et omnibus placuisset, remiserunt
oratores quasi illico cum exercitibus secuturi, sed nihil exsecutioni
mandatum est, quia intestina occidentalium principum bella magis eis
erant cordi, quam bellum Domini, et propria commoda, ut part. II. fol.
347 B. dicetur. Et ubi tunc cum modicis expensis et sine magnis copiis
captam Syriam et Jerusalem a Casano retinere potuissent, nulla
promissione facta super hoc cum erubescentia fidelium et non levi
crimine incuriae et omissionis postmodum amissa est, nec adhuc postea
recuperata, nec hodie est via recuperandi. Nam recedente Casano cum
suis ex Syria de facili Sarraceni nullo sibi resistente totam Syriam in
deditionem receperunt et Christianos orientales, quos Casanus per
civitates locaverat, occiderunt et ejecerunt, sicut prius fecerant
Christianis latinis occidentalibus. Unde anno Domini 1291. cum Soldanus
jam cepisset Antiochiam, Tyrum, Tripolim et alias civitates
Christianorum latinorum, convertit se ad finalem exterminationem
Christianorum de terra sancta. Siquidem in tota Syria non habebant
Christiani latini nisi adhuc unam civitatem, Ptolemaidam, quae aliter
Achon vel Acron dicitur. Erat autem civitas ista opulentissima et
populosissima, ibi etiam residebat rex Jerusalem cum curia sua et
magister templi et prior hospitalis, et dominus patriarcha cum clero,
et omnes, qui fugerant a civitatibus captis per Soldanum, in eam cum
omnibus suis bonis se receperant, et stipendiarii regis Angliae et
regis Franciae et aliorum regum et principum, et circa XVIII millia
peregrinorum cruce signatorum de diversis nationibus et regnis. Unde
erant XVII judicia super sanguinem ibi propter distincta dominia, et
inde oriebatur saepe confusio in dictandis sententiis. Ibi fratres
Praedicatorum et Minores habebant conventus solennes tam fratrum quam
monialium, unde cum venerabilis magister (#B#) Jordanus, successor
beati Dominici, proficisceretur per mare ad visitandum conventum
Achonensem, naufragium passus feliciter obiit, mira † coruscus. Sita
est autem civitas illa in fronte nostri maris et in medio Syriae
distatque a Jerusalem non plus quam per XL milliaria italica, in loco
optimo et valde apto; hinc inquam plena erat mercatoribus
occidentalibus et orientalibus, quia fuit quasi fons omnium
mercimoniorum maris, et tam gloriosa facta fuit haec civitas, quod in
orbe non reputabatur ditior.

Sed neque in vitiis et malis ei erat similis. Cum ergo in flore esset,
accidit, ut quidam armigeri de nostris peregrinis quosdam sarracenos
caperent mercatores treugarum tempore. Hoc ut Soldanus audivit,
collegit maximum exercitum et civitatem obsedit. Quidam autem
Sarracenus in incertum sagittam jaciens interfecit capitaneum belli in
civitate, ad cujus nutum omnia gerebantur. Quo interfecto non fuit
amplius ordo et inceperunt fugere in naviculis per mare. Sarraceni
autem non habentes amplius repugnantiam intraverunt et omnes
Christianos jugulaverunt, et omnia depraedati sunt, in quo excidio LX
millia Christianorum referuntur a Sarracenis in ore gladii percussa,
anno Domini 1291. Sicque totus populus latinus a terra sancta est
deletus, praeter illos, qui se servitio Sarracenorum manciparunt, quos
ecclesia excommunicavit.

Cum autem haec nota fierent occiduis partibus, in curia Romana
contristati sunt valde, et summus pontifex Nicolaus Papa quartus
publicari fecit magnas indulgentias crucem assumentibus vel mittentibus
in terrae sanctae subsidium, ac reges et principes exhortatus porrigere
manus adjutrices, fecitque processiones solennes et excommunicationes
contra omnes christicolas mercatores et alios, qui non solum arma et
lignamina, quod jam diu prius fuerat prohibitum, sed qui differrent in
Alexandriam et alias terras Soldano subjectas quaecumque mercimonia.
Insuper post haec fuerunt etiam loca sancta interdicta, et prohibitum
sub poena excommunicationis, ne quis etiam causa devotionis mare
transiret ad visitandum loca sancta sine Papae licentia. Et haec
habentur in quodam extravaganti. **

Post istam ergo emigrationem Christianorum a terra sancta octo annis
venit praefatus Tartarorum imperator Casanus, bonus Christianus, et
cepit terram sanctam et Jerusalem et tradidit eam nostris praelatis et
principibus, sed non fuit, qui levaret manum ad transeundum, ut supra
dictum est. Unde propter istam ingratitudinem alienata est terra sancta
a nobis adeo, ut non sit amplius quasi cogitatus de rehabendo eam, nec
est amplius via, nisi Deus aliquo miraculo velit operari ad hoc. In hac
ergo ultima emigratione Christianorum a terra sancta non remanserunt in
Syria Latini aliqui, nisi fratres Praedicatores; Minores et Carmelitae
acceperant etiam quaedam loca per Syriam, in quibus jussu Papae
manserunt ad tempus, quousque per Sarracenos profligati, occisi et
exterminati fuerunt.



              Quomodo civitas sancta Jerusalem stetit post
            Christianorum latinorum expulsionem, et qualiter
              in eam fratres Minores sunt locati, et [de]
             passagiis Christianorum pro redemtione terrae
                                sanctae.

Multis annis stetit civitas sancta Jerusalem post expulsionem Latinorum
sine latinis sive romanis Christianis, nam ut dictum est supra,
emigrantibus Latinis de Jerusalem subintraverunt Christiani orientales,
monstruosi haeretici et schismatici, in locum Latinorum, et ecclesias a
Latinis aedificatas possederunt, nec fuit admissum Latinis, ut aliquem
locum in urbe sancta haberent, nec permittebantur terram sanctam et
civitatem Jerusalem intrare, nisi cum cautissima deductione
Sarracenorum et cum salvo conductu et cum gravissimo thelonio, et
quando veniebant peregrini Jerosolymam, non habebant divina Officia,
nisi schismaticorum et haereticorum, nec aliquam habebant
consolationem. Hoc autem intolerabile erat ecclesiae latinae et
occidentalibus, qui ferventissimo zelo afficiuntur locis sanctis. Unde
post emigrationem Christianorum a terra sancta res illa devenit ad
aures Papae Nicolai hujus nominis IV, qui erat ordinis Minorum, et
electus fuerat in Papam anno Domini 1287. ante perditionem Acconensem.
Misit ergo nuntios ad Soldanum cum muneribus post perditionem Achon et
emigrationem Christianorum, petens ab eo, quatenus in Jerusalem
habitare permitteret aliquos latinos clericos pro custodia sepulchri
Christi, et si hoc ob amorem Christi facere non vellet vel ob precum
suarum instantias, saltim tamen facere deberet ob sui nominis
divulgationem et gloriam, quia per intromissionem aliquorum Latinorum
non solum per orientem sed per occidentem nota ejus magnificentia
fieret. Annuit ergo precibus Papae Soldanus, et clericos religiosos ac
pacificos mitti jussit Jerosolymam, et praeter hoc ordinavit
cottidianas eleemosynas ad Christianorum hospitale in Jerusalem. Papa
ergo elegit de fratribus sui Ordinis, Minoribus, aliquos maturos,
doctos et constantes, misitque eos Jerosolymam, ut loco omnium de
Romana ecclesia in ecclesia dominicae resurrectionis Officia divina
perficerent, ne illa sanctissima ecclesia omnino Latinis orbata staret.
Venientes autem dicti patres in Jerusalem, cum nondum haberent ibi
domum, declinaverunt ad hospitale commune peregrinorum et in magna
miseria et defectione ibi aliquibus annis sine domo deguerunt et non
nisi de exiguis eleemosynis peregrinorum vixerunt.

Porro anno Domini MCCC. fuerat sanctus Ludovicus Ordinis fratrum
Minorum episcopus Tolosanus per Bonifacium VIII factus. Et hic sanctus
Ludovicus erat nepos sancti Ludovici regis Franciae, filius Caroli et
frater Ruperti, regis Apuliae, Calabriae, Siciliae et Jerusalem. Hic
sanctus praesul, cum calamitatem fratrum Minorum audivisset et miserias
in Jerusalem, quas patiebantur, venit in Siciliam ad fratrem suum
Rupertum, regem Jerusalem, pro salute fratrum et cor regis in amorem
Ordinis convertit exponens ei, quomodo in Jerusalem, civitate sua, in
defectu degerent, loco totius ecclesiae latinae, et nec domum ibi
haberent, sed in hospitali manerent. Rex ergo his auditis, compositis
regni sui negotiis et assumtis aliquibus fratribus Minoribus secum in
Syriam, loca sancta tamquam humilis peregrinus visitaturus, navigavit.
Ascendit autem in Jerusalem in salvo conductu Soldani et visitatis,
visis et deosculatis locis sanctis descendit in Aegyptum ad Soldanum,
(#B#) petens ab eo, dari sibi pro fratribus Minoribus, quos alias in
Jerusalem habitare consenserat, ecclesiam montis Syon cum annexa
habitatione, capellam beatae Mariae Virginis in ecclesia dominicae
resurrectionis cum adjunctis habitaculis, et dominici sepulchri
tugurium, ecclesiam beatae Mariae Virginis in valle Josophat et specum
dominicae nativitatis in ecclesia beatae Mariae Virginis in Bethlehem
cum habitatione annexa ecclesiae. Pro his facta conventione inter regem
Rupertum et Soldanum dedit Soldano Rupertus in promta pecunia triginta
duo millia ducatorum et soluto pretio ascendit rex in Jerusalem et loca
praefata fratribus Minoribus resignavit perpetuo possidenda loco sui et
suorum successorum. Receptis ergo locis istis tres ibi fecerunt fratres
Minores conventus: primum in monte Syon, ubi ante eos fuerat conventus
canonicorum regularium; secundum in templo dominicae resurrectionis, ad
latus capellae beatae Virginis, pro custodibus dominici sepulchri;
tertium in Bethlehem. Sunt tamen isti tres conventus tamquam unus.

Videntes autem fratres Praedicatores, quod Soldanus reciperet pecuniam
et loca sancta venderet, collectis non modicis eleemosynis emerunt
agrum Acheldamah super vallem Syloe in latere Gyon, ex opposito Syon,
et specum sancti Jacobi in pede montis Oliveti supra torrentem Cedron
in valle Josaphat. Ad tempus autem deguerunt fratres ibi, sed quia loca
illa in propatulo erant et nullo muro conclusa, sine intermissione
patiebantur insultus a Sarracenis et Arabibus, et non erat possibile
ibi manere, sicque locis illis derelictis migraverunt fratres
Praedicatores ad terram Christianorum. Quamvis autem ipsi fratres
Minores in muris firmis conventus habebant et Soldanus pro se et
sequentibus suis liberavit eos praefata recepta pecunia, multa tamen
sustinuerunt incommoda et graviter saepe a Sarracenis turbati fuerunt
et cottidie quasi turbantur. Unde anno Domini 1368. venerunt Sarraceni
in conventum montis Syon et XII fratres occiderunt; post hoc iterum
ingressi aedificia testudinata dormitorii dejecerunt et cellas
destruxerunt. Alia vice de post procurantibus Judaeis recepit Soldanus
eis locum sepulchri David et aliorum regum Juda et destruxit coenaculum
loci, ubi Spiritus sanctus missus est Apostolis in die Pentecostes,
quod pretiose aedificatum fuerat a rege Franciae de consensu Soldani,
nec reaedificare permittunt. Alia etiam loca destruxerunt in
circumferentia ecclesiae eorum, quae tamen emta eis fuerat. Et praeter
illa sunt plures ibi occisi a paganis et hodie verberantur et
tribulantur et nunquam securi sunt nec de locis, quae habent, nec de
vita.

Auno autem Domini MCCC., dum adhuc non erant reformati, tantum
exorbitabant fratres illi, ut et pagani et Christiani offenderentur.
Sed Ordo succurrit conventui illi et notabiles viros ac maturos ibi
posuerunt, et ita servant usque in hanc diem observantiam sinceram et
peregrinis advenientibus fideliter serviunt et ministrant eis
necessaria infirmosque de hospitali in suum recipiunt infirmitorium
curam eorum agentes magna charitate, quod et ego ipse expertus apud eos
manens. Quapropter omnium christianorum principum, baronum et nobilium
ad se converterunt affectum, unde eorum largissimis eleemosynis
sustentant fratres illos. Singuli enim reges singulis annis mittunt
suas eleemosynas eis, ille quingentos ducatos, alius quadringentos,
alter (#291 A#) plus, alter minus, secundum consuetudinem vel secundum
affectus ad loca sancta sinceritatem et magnitudinem. Nihilominus
dantur eis etiam multae eleemosynae a cottidianis peregrinis et ab eis,
qui in dominico sepulchro insignia militiae accipiunt; et haec omnia
sunt eis necessaria: nullas enim colligunt eleemosynas ab orientalibus,
nec a paganis nec a Christianis, sed ea, quibus sustentantur et vivunt,
ab occidentalibus recipiunt. Ideo summe providendum esset, ne egestate
inhumana fratres illi affligerentur, et quod structurae relictarum
ecclesiarum eleemosynis fidelium fulcirentur, et hospitale pro advenis
et peregrinis ibi restitueretur, et quod libertas visitandi loca sancta
a paganis ecclesiae stipendiis procuraretur. Ab exordio enim fidei et
in veteri Testamento gentilium reges et principes pecunias et donaria
miserunt Jerosolymam his, qui ibi divinis servitiis insistebant, sicut
manifeste patet in libris Esdrae 1. cap. 1. et cap. VI. et VII. et
Nehemiae c. 2. et 3. Esdr. 4. et 2. Maccab. 3. Sed et in novo
Testamento erat beatis Apostolis singularis cura, ut facerent in
nationibus aliis collectas pro his, qui erant in Jerusalem, in quo
legimus sanctum Paulum singulariter fuisse occupatum, et sanctum
Barnabam, ut patet 1. ad Corinth. c. 16. et ibi vide S. Thomam et
Petrum de Tharentasia et Nicol. Lyra., et ad Galat. VI. et 2. Corinth.
8. et Rom. XV. Proficiscor, inquit Apostolus, nunc in Jerusalem,
ministrare sanctis, dando eis collecta ex Achaja et Macedonia etc.
Semper enim erant in Jerusalem viri et mulieres viventes in evangelica
paupertate, pro quibus sollicitabantur etiam ipsi Apostoli. Unde cum
primae columnae ecclesiae, Petrus, Jacobus et Johannes dextras
dedissent Paullo et Barnabae, eosque gentium ordinassent Apostolos,
miserunt eos ad praedicandum hac conditione, ut memores tamen essent
pauperum in Jerusalem colligendo pro eis et mittendo, ut habetur ad
Galat. 2. Quare quasi in omnibus epistolis suis Paullus admonet fieri
collectas sabbatis cunctis in Jerusalem, et diligenter providit de
secura transmissione. Unde et ipsemet per se ipsum aliquando ideo
ascendit Jerusalem ad praesentandum collecta, ut patet Rom. XV. et
Actuum XXIV., ubi Felici praesidi de hoc facit mentionem.[TR115] Mansit
autem haec consuetudo in ecclesia, ut mitterentur collecta in Jerusalem
multis temporibus. Surrexit autem quidam haereticus, Vigilantius, qui
inter alios suos errores etiam hunc habuit, dicens, illam collectam et
transmissionem esse vanam et inutilem; contra quem malleus ecclesiae,
Jeronymus, stetit eumque super hoc errore gravissime repercussit et
exstinxit, ut in epistola contra Vigilantium. Sed et Licinium quendam,
perdivitem Romanum, qui multas eleemosynas miserat Jerosolymam et
tantum aurum dederat, ut multorum posset inopiae subveniri, plurimum
commendat, ut patet in epist. ad Theodoram viduam. Insuper S. Gregorius
legitur specialem curam habuisse de religiosis in Jerusalem, quibus et
monasterium aedificavit et sumtus transmisit. In hunc insuper finem
institutae fuerunt in ecclesia tres Ordines, scilicet Templarii,
Hospitalarii, et sanctae Mariae Theutonicorum, et inductum eis fuit
aedificare domus per loca, et possessiones ac alias acervare divitias,
ut eas transmitterent in Jerusalem. Unde primi in tantum profecerunt in
rebus temporalibus, ut ecclesia occidentalis eos ferre non posset
fueruntque deleti, et pars etiam eorum data fuit Hospitalariis, qui
nunc Johannitae nuncupantur, quorum omnia bona pertinent ad
Hierosolymam. Cessante autem causa transmissionis cessare debet
possessio et divitiarum collectio. Illa pauci considerant et gravatur
ecclesia sine causa inutilibus religionibus, nec est alicui cura de
eleemosynis mittendis custodibus sancti sepulchri in Jerusalem, ut et
ipsi emolumenta vitae habeant, et sancta loca et ecclesiae Christi
manuteneantur, ad quod principaliter deceret fidelibus esse cura, cum
ibi sint fidei nostrae initia inchoata et sacramenta omnia consummata.



        Hae gentes hodie habitant in Jerusalem, quae sequuntur.

              Civitas sancta Jerusalem hodie habitatio est
            diversarum gentium mundi et collectio quodammodo
                          omnium spurcitiarum.

                             I. Sarraceni.

Primi et principales ibi habitantes sunt Sarraceni, Machometistae,
faecibus omnium haeresium squalentes, pejores idololatris,
abominabiliores Judaeis, negant Trinitatem, infamem [doctrinam] binarum
naturarum in divinis ponunt, divinae essentiae naturam introducunt,
filium Deum habere non posse dicunt, cum careat uxore, sed dicunt, Deum
non esse substantiam, cum non habeat accidens, vel Deum non vivere,
quia non comedit. Deum cum Angelis dicunt orare pro Machomet et pro
aliis Sarracenis. Verbi incarnationem negant et Christum nec Deum, nec
consubstantialem patri profitentur, sed tantum flatum Dei ipsum dicunt;
hominem sanctissimum, virtuosissimum supra omnes confitentur, sine
patre natum ex Virgine, nec passum nec crucifixum nec mortuum, sed a
Deo translatum, in fine mundi moriturum, occiso prius per eum
Antichristo. Sacramenta nulla esse dicunt; nec mirum, cum crucem
negant. Judicem mundi Christum dicunt, sed cum Deo et Machometo.
Gloriosa et magnifica scripta de isto, paene omnia confitentur, non
autem vilia et ignominiosa. De Virgine Maria errantes credunt eam
fuisse sororem Aaron. Angelos dicunt habere corpora et ab illis Angelis
daemonia facta, quae Adam adorare renueret. Patriarchas sanctos et
prophetas dicunt fuisse Sarracenos, et homines diluvio periisse, quia
noluerunt fieri Sarraceni, et quod Apostoli vere se Sarracenos professi
sunt. Reprehendunt Christianos, quod habeant episcopos et presbyteros
eosque deificent; sed et derisui nos habent, quod beatam Virginem quasi
deificemus, dicentes, quod Christus apud Deum se de hoc excusat, quod
modo non dedit matrem pro Dea. De Alchorano suo dicunt, quod non homo
nec diabolus potest tam elegans, dulce mirabileque dictamen componere.
Beatitudinem ultimam dicunt consistere in corporeis voluptatibus,
crapula, aliave luxuria, ornatu etc. Coelum contendunt esse creatum ex
fumo. Fumus dicitur vaporatio maris. Mare dicitur Mote Capff, quod
cingit orbem et sustentat coelum. Solem et lunam pares in lumine a
principio dicunt fuisse. Non erat distinctio diei et noctis, Gabel
autem angelus volans [per] coelum rotam lunae ala percussit eamque sic
obtenebravit. De morte dicunt, quod sit angelus nomine Adriel, qui in
fine omnem occidet creaturam, etiam angelos, et demum se ipsum necabit;
hoc facto omnes Deus resuscitabit creaturas, praeter mortem. Porro de
virtutibus animae et de ultimo fine futuro quaedam dicunt. Uxorum
pluralitatem praecipiunt nec sodomiam curant admittere. Enormiter in
multis errant, de quibus multa scripta sunt in Fortalitio Fidei et in
tractatu de Cribratione Alchorani.



                              II. Graeci.

Habitant in Jerusalem multi Graeci, quorum ecclesia olim doctissimos
habuit viros, nunc vero innumeris obfuscata est erroribus, praecipue
tamen in quatuor articulis. 1. Spiritum sanctum non credunt a Filio
procedere nec existentiam quandam habere. 2, Asserunt, defunctorum
animas nec beatas nec damnatas esse ante latam, sententiam in extremo
judicio in quo et Purgatorium negant. 3. Dicunt corpus Christi confici
non posse, nec infirmentare. 4. Romanam ecclesiam negant caput omnium,
imo ei non esse obediendum. Pro levissimis causis matrimonia solvunt,
simoniam non curant. Corpus Christi in coena Domini confectum per annum
reservant, majoris aestimantes esse efficaciae. Excommunicant Papam,
nostros pontifices et omnem romanum clerum saepe. Rebaptizant
baptizatos per nos. Fornicationem simplicem non esse peccatum dicunt.
De sacramento extremae unctionis modice curant. Barbas abradi peccatum
esse dicunt. Saeculares dominos supponunt episcopis. Invidia maxima
contra ecclesiam romanam exardescunt, quare etiam Turcis totam quasi
Graeciam tradiderunt se et provinciam perdentes propter ecclesiam
latinam.



                               III. Syri.

Sunt in Jerusalem Suriani vel Syri, non Christiani sed re filii
mendaces, inconstantes, furtum pro nihilo reputantes, Latinis insidiosi
sicut Graeci, quorum subdantur directioni et per omnia eorum erroribus
sunt infecti. Judaizant etiam quantum ad sabbathum, quod festivant, in
communi locutione utuntur lingua sarracenica, sed in divinis syriaca.
Moribus conformes sunt Sarracenis et barbas longas nutriunt et non
barbatos dehonestant, effoeminati sunt et penitus ad bellandum inepti.



                             IV. Jacobitae.

Sunt in Jerusalem Christiani, Jacobitae, qui dudum a patriarcha
constantinopolitano Dioscuro ab ecclesia graeca sunt exclusi. Hi
parvulos suos more Sarracenorum circumcidunt, nec confitentur nisi
latentes quilibet sibi ipsi, et non nisi unam naturam in Christo
confitentur; in eorum Officiis lingua Syrorum utuntur.



                              V. Abessini.

Sunt in civitate sancta Abisini sive Indiani, qui habent regem
christianum, quem etiam Sarraceni timent in tantum, ut, qui poletum
ejus habet, sine impedimento orientem pervagatur. Hi parvulos etiam
circumcidunt, candenti ferro vultum adurunt et in nomine Christi
baptizant, in fermento consecrant et suos infantes sub utraque
communicant specie. Maximis abstinentiis se macerant in tantum, ut
saepe se fame perimant.



                            VI. Nestoriani.

Sunt in Jerusalem Christiani, Nestoriani, pessimis erroribus depravati,
circa Dei genitricem et ejus filium multipliciter errantes. Credunt in
Christo duas naturas et duas personas, et beatam Virginem Mariam dicunt
matrem Christi hominis, sed non filii Dei. Chaldaea lingua utuntur in
suis divinis et in fermento conficiunt.



                            VII. Armeniani.

Sunt in Jerusalem Christiani, dicti Armenii, involuti multis erroribus:
inter hos et Graecos est maxima semper discordia propter rituum
varietatem; linguam propriam et litteras singulares habent. Natalem
Domini jejunant nec celebrant, sed Epiphaniam propter Christi baptismum
summo honore venerantur, arctissime XL observant, in tantum, ut nec
pisces nec oleo nec vino utantur, legumina tamen et fructus manducant,
quotiens placet, omnibus horis, quia non putant istis frangi jejunium.
Aquam non ponunt in confectione sacramenti. Feriis sextis carnes
manducant. Infantes communicant. Nullam vigiliam nec quatuor tempora
jejunant, nec quadragesima, in qua etiam dominica die arctissime
abstinent. De purgatorio nihil tenent et de Christo sicut Jacobini
errant.



                     VIII. Gregoriani. [Georgiani.]

Sunt in Jerusalem Gregoriani, dicti Christiani, de genitura viri
bellicosi, in tantum, ut in toto oriente timeantur, et securi sine
pedagiis transeunt, quo volunt. Eorum mulieres sicut viri armis
utuntur. Inter eos et Armenios est implacabile bellum. Infecti sunt
paene omnibus Graecorum erroribus. Prolixas ferunt barbas ut caeteri
orientales.



                             IX. Maronitae.

Habitant in Jerusalem Christiani, dicti Maronitae, haeretici, in
Christo tantum unam voluntatem aut operationem ponentes, pulsant
campanas, ut nos, cum tamen alii orientales lignis templum convocent.
In locutione communi lingua sarracenica loquuntur, in divinis autem
chaldaica. Aliquando reversi sunt ad ecclesiae unitatem, sed iam dudum
recidinaverunt.



                             X. Turcomanni.

Sunt in civitate sancta dicti Turcomanni, vagi et feroces, qui Asiam
minorem et partem magnam majoris ceperunt, et sunt Turci.



                              XI. Beduini.

Sunt ibi Beduini, ex Arabum gente, de quibus filius perditionis exivit,
Machometus: hi tenent, quod dies et genus mortis a Deo sint constituti,
nec praeveniri nec praeteriri possint: ideo periculosissimis rebus sine
metu se ingerunt et sine armis protectionis ad bella vadunt. Odiosi
sunt tam Sarracenis quam Christianis. Solem aliqui adorant.



                             XII. Assasini.

Sunt ibi Assasini, Mahometistae, obedientissimi suo capitaneo,
aestimant enim, quod sola obedientia felicitatem promoveant. Capitaneus
eorum instrui juvenes facit variis linguis et eos mittit in regna ad
serviendum regibus, ut oportuno tempore regem serviens toxico vel alias
perimat. Si occiso rege in terram suam evaserit, honoribus, divitiis et
dignitatibus praemiatur, si autem deprehenditur et occiditur, pro
martyre eum in sua terra colunt.



                          XIII. Mahometistae.

In Jerusalem sunt Mahometistae quidam, minus legem Sarracenorum
curantes, qui dicunt, se habere quandam occultam legem, quam nemo
revelat, quam pater filio in mortis articulo; quod si filius matri
revelat, si constat, mulier sine mora occiditur.



                            XIV. Mamalucci.

Sunt in Jerusalem Mamalucci, abnegati Christiani, quorum est magna
multitudo, odiosi Sarracenis et Christianis, orientemque armis domant,
de quorum numero est rex Aegypti, Soldanus, et omnes sui curiales: hi
nec legem Machometi nec Christi evangelium curant, sed voluptatibus
operam dant.



                              XV. Judaei.

In medio omnium horum sunt Judaei exsecrati, ut etiam tribulatio et
vexatio multa operiat eis intellectum, ubique enim per orbem captivi et
spreti sunt, habentque inter se diversas sectas, ut sunt Samaritani et
Esseni, et continui novi errores inter eos crescunt, de quibus multa
dicere possem.



                        XVI. Christiani latini.

Degunt in Jerusalem Christiani latini, in ecclesia et monasterio montis
Syon fratres Minores sub promta obedientia et evangelica vita, de
quibus in antecedentibus multa dixi. Hi soli totis praecordiis optant,
ut christiani principes veniant et Romanae ecclesiae et imperio omnia
subjiciant, quod ille concedat, qui sine termino regnat.

De praefatis sectis et gentibus vide supra fol. 133. B. et in Burcardo
circa finem descriptionis terrae sanctae, et in peregrinatione domini
decani Moguntinensis et in Speculo histor. et in Chronico Antonini.
Multi tamen de his scribentes sine haeresibus dicunt eos esse
orientales et laudant eorum simplicitatem. Sed hoc olim ante CC annos
sic erat, interea autem omnes, demtis Latinis, pessimis erroribus sunt
depravati et in dies plus depravantur, cum non habeant catholicos
doctores et praedicatores, nec accipere eos volunt contenti mori in
suis erroribus.



              (2a) Secunda pars Evagatorii Fratris Felicis
                 Fabri de Ulma, Ordinis Praedicatorum.

            De peregrinatione a civitate sancta Jerusalem in
            montem Dei Oreb et in montem Synai ad sepulchrum
                 angelicum beatae Catharinae virginis.

Evagari denuo incipiam post greges Moysi ad interiora deserti contra
montem Dei Oreb, Exodi c. III. Consummata enim et descripta evagatione
peregrinationis Jerosolymitanae restat descriptio evagationis
peregrinationis Synaianae, cui in sequentibus insistere intendo.

Complectitur autem haec secunda pars evagatorii peregrinationem deserti
magni Arabiae et Madian et montis Synai. In ejus summitate est ultimus
terminus ad quem totius peregrinationis.

Deinde continet peregrinationem terrae Aegypti et descensum Nili, cum
ejus descriptione, et reversionem peregrinorum per mare et per terram
usque Ulmam, quae urbs est terminus a quo, et ultimo loco describetur.

Habet etiam haec pars sex tractatus, sicut et prima.

Primus tractatus, qui est septimus in ordine tractatuum evagatorii,
incipit hic, continetque peregrinationem deserti et descriptionem
montis Oreb et Synai.

Secundus tractatus, qui est octavus, continet Aegypti peregrinationem
per mensem Octobrem.

Tertius, qui est nonus, peregrinationem maris et insularum
descriptionem per mensem Novembrem.

Quartus, qui est decimus, continet navigationem maris per mensem
Decembrem.

Quintus, qui est undecimus, continet peregrinationem in Venetias et
Venetiarum descriptionem et peregrinorum repatriationem in mense
Januarii.

Sextus, qui est duodecimus, continet Alemanniae et civitatis Ulmensis
latissimam descriptionem. Et hunc tractatum, quia longus est et
proprium codicem complet, non apposui Evagatorio, et proprio inscripsi
libro.



               Tractatus septimus Evagatorii incipit. Ad
           secundam Evagationem de Jerusalem ad montem Synai
                           sic est processus.

Ad peregrinationem montis Synai tria praeexiguntur. Primum, ut
peregrini cum dominis Sarracenis de Jerusalem conveniant ad faciendam
conventionem cum Trutschelmanno, super salva gwardia et salvo conductu
nobis praestandum per desertum usque in Aegyptum. Et hunc tractatum
fecimus, sicut patet Parte 1. fol. 218. A. B. Secundo exigitur, ut
peregrini sibi provideant et emant sibi necessaria, quibus per desertum
euntes vivere queant. De qua provisione habetur Parte 1. fol. 247. A.
B. Tertium, ut dominus Trutschelmannus major juxta conventionem
disponat camelos et camelarios, asinos et asinarios, et assignet certum
diem et horam recessus peregrinorum. Et haec omnia sunt facta. Nam diem
24. Augusti, quae est festum S. Bartholomaei Apostoli, assignavit nobis
pro recessu a Jerusalem, horam vesperarum. Igitur cum eodem die mane de
ecclesia dominici sepulchri egressi essemus, post sumtum cibum omnes in
montem Syon adscendimus et ibi ambos Calinos cum camelariis et camelis,
asinariis et asinis nos exspectantes invenimus. Acceleravimus ergo opus
nostrum et omnem supellectilem nostram eportavimus de monasterio
fratrum et in unum locum composuimus ad jussum camelariorum, (#b#) ut
viderent substantiam eamque aequaliter camelis distribuerent portandam.
Oportet enim onera camelorum exquisite et curiose librare, ut sint
aequalia. Cumque singula in unam congeriem comportassemus, factus est
cumulus magnus et gravis, quia erant multi sacci pleni paximatiis, et
multa vascula vino repleta, saccis cilicinis imposita, ne ea Sarraceni
nuda conspicerent et nos molestarent, et multi utres aquarum, sportae
insuper ovis repletae, et caveae cum viventibus pullis gallinis et
gallis, lectisternia et vestimenta nostra, sacci et cassidola nostra et
sportae cum ollis, caldaribus, discis et scutellis. Et haec et similia
multa faciebant ingentum cumulum, ita, ut ductores nostri stupebant.
Vix enim homo credere posset, quod XX homines tanta suppellectili per
desertum essent indigi. Oportet enim provisionem habere magnam, ut non
patiantur defectum per LXII dies, et ut occurrentibus Madianitis et
Arabibus in deserto habeant dare panes et paximatios, carnes fumigatas
et caseum, quibus furor eorum mitigetur et ut pax sic ab eis ematur.
Omnibus ergo rebus nostris eportatis adduxerunt camelarii camelos ad
cumulum, et unum post alium in terram prosternentes onerare bestias
inceperunt; nos vero eis adstetimus et diligenter manus eorum
aspeximus, ne quid furarentur nobis, et ut addisceremus etiam onerare
bestias et camelos tractare. Oneratis autem XXII camelis cum multis
laboribus et litigiis vocati fuimus per asinarios ad gregem asinorum,
ut quilibet eligeret sibi asinum, quo per totum desertum uteretur usque
in Aegyptum; convenerant autem asinarii inter se pro eorum pace, ut
nullus suaderet peregrino eligere hunc vel illum asinum, nec diceret
bestiae defectum vel bonitatem, sed in libertate nos dimitterent, ut,
qui male elegisset, non haberet materiam litigandi et inculpandi
aliquem, nec accipere posset rationem minus solvendi, quam ille, qui
cum bona bestia fuerat provisus, et in fine, qui optimam bestiam
elegisset, solveret pro sociis curtesias vel cibales;[TR116] ipsi enim
asinarii sciebant, qui asini erant vel boni vel mali, aequaliter tamen
erant strati omnes. Discurrebant ergo domini mei milites inter asinos
et nunc illum nunc istum tentabant et inter se disceptabant et quamquam
duo vel tres peregrini ad unum asinum pendebant. Quod ego cernens, ne
aliquem offenderem, mea electione recessi de grege et ascendi per
gradus lapideos usque ad ostium ecclesiae Syon et in limine sessum
accepi, et deorsum in asinorum gregem respexi eligentes, quos
consideravi, et in me ipso deliberavi, quam bestiam eligere vellem.
Vidi autem inter asinos unum magnum et album, cui aures dependebant, et
caput grave videbatur habere et speciem pigrae bestiae praeferebat, nec
aliquis de peregrinis eum tangere volebat. Et ad illam bestiam me
limitavi, non quod aliquid boni noscerem in ea, sed solum ut dominis
nobilibus jucunditatem facerem in eo, quod elegi bestiam ab omnibus
spretam. Cumque nobiles omnes cum multa sollicitudine et discretione
sibi bestias elegissent et tumultus cessaset, descendi, et asinum
spretum sine examinatione elegi eumque ad singularem (#3 a#) locum duxi
et aptavi. Asinarii autem accurrentes ridebant et clamabant et a me
pecunias postulabant. Porro ego non intellexi, quid mihi dicerent, sed
de postulatione denariorum male contentus stabam, quia a nullo alio
postulaverant aes. Interpres autem noster dixit mihi, quod optimum
asinum inter omnes elegissem et ideo postularent curtusias. Hoc ut
audivi, protuli IV madinos et dedi eis, et fui per totum iter provisus
cum securissima bestia et infatigabili et sine omni vitio; numquam
mecum cecidit, numquam tardavit, numquam trepidavit, nec percussit, nec
momordit, sed sine stimulatione infatigabiliter processit et
antecessit. Dixit mihi asinarius, dum interrogarem eum, quo pretio eum
vellet vendere, quod non infra X ducatos acciperet pro bestia illa.
Semper habui fortunam in utraque peregrinatione in eligendo bestias, ut
patet etiam supra parte I. fol. 80. Quantos labores et fatigas ac
pericula sustineant illi peregrini, qui insecuras, pigras et malas
bestias eligunt, vix potest conscribi. Igitur cum cameli essent onerati
et asini electi strati, transivimus ad ecclesiam Syon et a venerabili
patre Gardiano montis Syon benedictionem itinerantium accepimus, qui
complectens singulos benedixit et osculo dato a se dimisit. Ego tamen
cum majori gratiarum actione a sua paternitate et a toto conventu
recessi, quia majora beneficia acceperam ab eis, et valde benefecerant
mihi, sicut patet Parte 1. fol. 93 A. et fol. 221 A.

Egressi ergo de ecclesia Syon ad asinos descendimus, quibus ascensis
camelos procedentes secuti sumus extra civitatem; non autem sine cordis
tristitia, nec sine lacrimis exivimus de desiderabili civitate
Jerusalem, sed cum singultibus et fletibus. Ego pro parte mea numquam
in hoc mundo in aliquo loco libentius fui, quam in Jerusalem, et
jocundissimas dies et horas ibi habui. Ut autem de monte Syon
descendimus, occurrerunt nobis juvenes Sarracenorum, filii et pueri, et
tribulaverunt nos, et conabantur onera camelorum dejicere et rapere,
quos ductores nostri vix valebant repellere a nobis. Interea, antequam
de monte Sion descendissemus plene, rupit unum de vasis, et vinum per
saccum cilicinum, quo involutum erat, defluxit in terram, de quo non
modicum turbati fuimus, quia vinum optimum erat et magno pretio
comparatum et multo studio absconditum propter Sarracenos. Non autem
tantum turbavit nos perditio vini, quantum insania Sarracenorum.
Timuimus enim, quod Sarraceni odorem vini sentientes in nos irruerent
et alia vasa etiam rumperent, et si vino privati fuissemus,
peregrinationem montis Synai aggressi non fuissemus nec vivere in
deserto potuissemus sine potu vini. Dimisimus ergo vinum in terram
defluere, quia non erat aliud vasculum prae manibus, diligentissime
tamen observavimus, ne camelarii et asinarii accederent et de defluenti
vino biberent, quia, ut gustassent, statim inebriati fuissent et
turbati nos turbassent et supellectilem nostram neglexissent. Ego
asinum meum cuidam militi assignavi et ad latus cameli cucurri, ubi
erat vinum defluens, et nullum Sarracenum accedere permisi, sed
flasconem meum duarum mensurarum ex stillicidiis implevi, et ita lento
gradu processimus. In quantis autem fuerimus angustiis inter viam istam
parvam faciendum propter diversas paganorum insidias et (#b#) labores,
non facile scripserim. In tantum autem retardati fuimus in via et
impediti, quod viam, quam in quatuor horis facere potuissemus, vix in
VII horis perfecimus, et in nocturnis tenebris Bethleem ingressi
fuimus. In porticu autem ecclesiae Bethleemitanae exoneravimus camelos
et asinos cum magno labore et omnes res in quandam cameram ecclesiae
annexam traximus et custodiam juxta cameram posuimus. Ingressi autem
cum luminibus in ecclesiam ad locum dulcissimae nativitatis Domini
descendimus, et ibi adorato Domino venit pater Gardianus cum fratribus
et nos charitative suscepit ac in habitaculum refectionis et
dormitionis nostrae nos introduxit. Sciebant enim adventum nostrum et
ideo omnia paraverant, coenam et lectisternia. Coenam ergo eam laetitia
sumsimus egregiam, nostris expensis paratam, et post eam ad quiescendum
nos locavimus. Gloria in excelsis Deo.

Die XXV. mensis Augusti post noctis medium, scilicet ante lucem,
surreximus, et ingressi specum nativitatis Domini Officia nostra ibi
legimus, horas canonicas et Missas. Cum autem sol ortus esset,
descendimus in vallem pastorum ad Gloria in excelsis ibique hymnum
coelestem cum Angelis cantavimus et locum curiosius conspeximus. De hoc
loco vide P. 1. fol. 174, A. B. Laudibus ergo in valle finitis
adscendimus in Bethleem ad prandium sumendum. Post comestionem ipsum S.
Jeronymi monasterium undique perlustravimus et ruinas ejus mirati
sumus, ipsum etiam oppidum Bethleem circuivimus et ad cisternam David
accessimus et collationem de sacris scripturis de his[TR117] locis
mentionem facientibus simul habuimus. Et ita cum gaudio diem illum
deduximus in loco gaudioso et sanctissimo. Valde enim jocundum est
morari ad praesepe Domini, tum propter sanctitatem loci et
indulgentias, tum propter ecclesiae venustatem, tum propter monasterii
insignissimi ingentes ruinas. Fuit enim non tam monasterium monachorum,
quam palatium et fortalitium imperatorum, quod simplices credunt fuisse
S. Jeronymi monasterium, sed non est. Sanctus enim Jeronymus sub
tugurio ibi deguit in pauperculo monasterio, quod suo tempore fundatum
fuit, unde dicit in epistola ad Fabiolam: Ego, inquit, diversorii
Bethleemitici et praesepe Domini amator, in quo Virgo puerpera Deum
fudit infantem. Et in regula sua Can. 26. Nihil, inquit, hac
sublimitate sublimius, quam Bethleem, in hoc parvo foramine coelorum
conditor natus est. Nam ante S. Jeronymum fuit locus nativitatis
Christi nuda specus, nec ibi erat monasterium. Unde dicit, ut habetur
in ejus regula Can. 20: Nos ex providentia aedificato monasterio et
diversorio prope structo, ne forte et modo veniens Joseph cum Maria
Bethleem non inveniat hospitium. Dicitur enim in Legenda Jeronymi, quod
Cyrillus episcopus Jerosolymitanus dedit ei parochiam Bethleem, in qua
aedificavit cum vicinorum adjumento monasterium, sed deficientibus
sumtibus misit fratrem Paulinianum ad patriam, ut suas venderet
possessiunculas, et pecunia in structuram monasterii Bethleem
converteretur, ut habetur in regula cap. 20. Quantum enim possum
conjicere, non vides, quod tempore beati Jeronymi sit aedificata illa
ecclesia solennis, quae hodie ibi est, quam tamen inexperti dicunt ab
Helena erectam, quod et ego credebam, sed dispositio moderna non
admittit, quia dicitur, quod beatus Jeronymus in ore speluncae
nativitatis Christi sibi sculpsit sepulchrum, et quod speluncae os
angustum sit. Jam vero sepulchrum Jeronymi est extra ecclesiam, et
introitus speluncae non in ecclesia, et ipsa spelunca est ornatissima,
duo habens patentia ostia ad ingrediendum. Credo ecclesiam illam
aedificatam temporibus novissimis latinorum regum Jerusalem et
monasterium hoc magnum similiter, et tuguriola beati Jeronymi ablata,
et alia dispositio loco data, quod et scripturae, pictura et sculpturae
monstrant.



                De monte Rama et ejus oppido fortissimo.

Vicesima sexta die[TR118] mane dicto Officio juxta praesepe Domini
rogaverunt milites Calinum magnum, ut perduceret eos ad piscinas
Salomonis et ad ejus hortos et pomeria et ad S. Georium. Et ascensis
asinis ad loca jam dicta perducti sunt. Ego vero, quia prius in illis
locis fueram, ut patet supra fol. 249. A., aliam peregrinationem illo
die feci.[TR119] Quatuor enim fratres Minores, qui nobiscum de
Jerusalem exiverant, et ego quintus, de Bethleem egressi descendimus
contra austrum ad radices cujusdam alti montis, qui de campo consurgit
et rotundus in altum se tollit in cacumen, satis latam planitiem
praeferens, de quo respectus est longe lateque per terram sanctam. Ad
hunc montem sudoribus et laboribus ascendimus usque in ejus summitatem,
et ibi habitudinem loci consideravimus et hinc inde per terram sanctam
circumspeximus. In hoc enim monte ab antiquo stetit castrum populosum
et munitum, quod dicebatur Rama, prout S. Jeronymus videtur velle
dicere in libro de distantiis locorum. Communiter enim villae in alto
sitae dicebantur omnes (#4 a#) Rama, sicut patet P. 1. fol. 87. B. Adeo
namque altus est mons ille, quod ab eo est respectus ad mare mortuum,
ad montes Arabiae, ad montem Seir et Galaad. Videntur etiam ibi montes
Engaddi et loca latibulorum David, desertum Tecuae et Silo, et mons
Oliveti cum parte montis Syon, et consequenter usque ad mare magnum. Et
hoc videtur in nudo montis cacumine, olim autem, quando erat altum
aedificium superaedificatum, habebatur respectus multo latior, usque in
Galilaeam, Palaestinam et usque ad terminos Aegypti. Fuerat quippe
castrum magnum cum altis turribus, Rama dictum. Et de hoc creditur
illud Jeremiae cap. 31. et Matthaei c. 2. esse scriptum: Vox in Rama
audita est ploratus et ululatus. Dum enim Herodes occideret pueros in
Bethleem et in confinibus ejus, ploratus puerorum et ululatus matrum
audiri potuerat in hac Rama. Unde Jeronymus de distantiis locorum
dicit: Rama est locus prope Bethleem, de quo dicitur: vox in Rama.

In circumferentia murorum tantum spatium terrae fuit, quod frumentum
sufficiens in ea crevit pro pane inhabitantium castrum per annum. Hoc
castrum munivit unus de latinis regibus Jerusalem. Unde, postquam
Saladinus, rex Aegypti, cepit vi armorum terram sanctam et Jerusalem et
Christianos ex omnibus finibus ejus expulit latinos, et castra reliqua,
villas et civitates expugnavit: hoc castrum Rama nequaquam habere
potuit, sed Christianis viriliter repugnantibus ab eo discessit, et
manserunt Christiani latini in castro post expugnationem Jerusalem et
Bethleem ultra XXX annos, nec poterant eos Sarraceni expellere, et
adhuc hodie manerent, si Deus cum eis non pugnasset. Nam post XXX annos
immisit Deus pestilentiam in castrum, et in brevi temporis spatio
obierunt omnes foeminae, a juvencula usque ad anum, et major pars
virorum. Quod cernentes reliqui castrum deseruerunt et fugam inierunt.
Hoc cum Sarraceni percepissent, adscenderunt in montem et castrum usque
ad solum diripuerunt, ita, quod vix murorum vestigia modo deprehendi
possunt. Propter inexpugnabilitatem illius castri nominabant illud
Christiani Bethuliam, sicut castellum Judith Bethulia, quod erat in
Galilaea.

Inde ab illo monte conjectis oculis ad alium montem oppositum vidimus
quoddam vetustum aedificium, juxta quod est sepultura XII prophetarum
minorum.

Infra eundem montem fuit olim monasterium S. Agathon, abbatis, qui vir
magnae autoritatis fuit et pater multorum monachorum exstitit et ob
amorem silentii triennio lapidem in ore portavit, ut de eo refertur in
vitis patrum.

Insuper in eadem regione fuit monasterium S. Karioth, abbatis, patris
multorum monachorum, quo de hoc saeculo migrante omnes ejus monachi
migraverunt cum eo et in uno monumento locati sunt, quod usque hodie
ibidem monstratur.

Non longe a loco vidimus superiora aedificia monasterii S. Sabbae
abbatis, de quo supra longa facta est mentio P. 1. Fol. 234. A.

Et his visis de monte descendimus et in Bethleem ad vesperas reversi
sumus. Reperimus autem dominum Vaccardinum, (#b#) potentem Sarracenum
de Jerusalem, cum suis famulis ibi, qui accersito Trutschelmanno nostro
eum dure arguit, quod nos illo die ibi manere permisit eique praecepit,
ut in crastinum summo mane nos deduceret per viam nostram.



                         Recessus de Bethleem.

XXVII. die statim transacta media nocte venit Calinus magnus ad
habitaculum peregrinorum nosque excitavit ad recessum. Festine ergo
surreximus et ingressi specum dominicae nativitatis Officia nostra
diximus et Missas legimus in illo devotissimo loco, a quo invitissime
recessimus; nobis autem in celebratione Missarum existentibus descendit
Calinus Sarracenus et magno clamore ad recessum nos stimulavit.
Celeriter ergo nos expedivimus et egressi supellectilem nostram
exposuimus imponendam camelis et incepimus onerare bestias, et quia
illius operis adhuc usum et consuetudinem et artem non habuimus, nec
camelariorum mores, signa et locutiones minime intelleximus, nec ipsi
nos intelligebant, ideo per aliquot dies cum magnis litigiis et
difficultatibus multis onera bestiis imposuimus. Inde autem oriebatur
difficultas, quia camelarii recipiebant indifferenter de cumulo rerum
nunc hoc nunc illud, ut aequalia onera camelis facerent, et hoc nobis
inconveniens fuit, quia divisi eramus in tres partes, et divisas res
habuimus et non communes, sed cameli erant nobis communes, et hoc non
intelligebant Sarraceni, sed putabant, omnia esse communia et
indiscrete imponebant onera, ita, quod unus camelus quandoque portavit
res trium societatum et sex vel octo peregrinorum; et in depositione
onerum fiebat confusio, labor et discursus, dum quilibet cogebatur suam
supellectilem in tribus vel quatuor locis colligere. Ideo nos libenter
vidissemus, ut certi cameli fuissent ordinati ad portandum res primae
societatis, alii secundae et caeteri tertiae. Sed hoc camelarii
nolebant intelligere nec facere, et ex hoc, ut dixi, multa litigia,
inquietudo et labor fuerunt orta in oneratione, praecipue in principio.

Oneratis autem bestiis et asinis stratis eos adscendimus et in nomine
Domini de monasterio exivimus et per medium oppidi transeuntes ab alia
parte per clivum contra austrum descendimus ad latus montis Bethuliae,
alias Rama, quod a sinistris dimisimus. In processu ergo venimus supra
vallem Raphaim, in cujus margine transivimus quasi per horam. Haec
vallis fertilis esset, si haberet cultores, et ferax frumenti, sicut
patet Esa. c. XVII. In hac valle expugnavit David Philistaeos, qui in
ea se diffuderant sicut locustae, ut patet 2 Reg. V. Scindit enim
vallis illa (#5 a#) montana Judaeae a planitie Palaestinorum vel
Philistaeorum usque sursum, et ita per eam poterant ascendere in terram
Juda. Procedentes autem elongabamur a Bethleem, quam tamen a longe a
tergo vidimus usque ad meridiem; circa meridiem vero in latitudinem
quandam venimus fertilem, ubi erant agri fructuum et multae olivae, et
fici. Declinavimus autem cum bestiis in densitatem olivarum et sub
umbra consedimus et manducavimus ea, quae in sacculis nostris de
Bethleem habebamus, potum vero habere non potuimus, quia cameli, qui
utres aquae ferebant, nos antecedebant. Sumto ergo modico cibo rursum
asinos adscendimus et progressi sumus et ad viarum divisionem venimus,
ubi una via per planitiem descendit ad dextram in Palaestinam contra
Gazaram, per villam dictam Thyrin, et per castellum, quod nominant ad
S. Samuelem. Alia via ducit ad sinistram in montana in Ebron, et
circumeundo de Ebron descenditur in campestria Palaestinae ad Gazaram,
et per viam sinistram est via duobus milliaribus teutonicis propinquior
ad Gazaram, quam per viam dextrae. Ideo Calinus major jussit minari
camelos per aliam viam inferiorem propinquiorem, in qua via ad Ebron
non venissemus; sed cum hoc intellexissemus, reclamavimus et minari
camelos per aliam viam fecimus, quae ducit in Ebron, et in his fuit
facta magna altercatio inter nos et ductores nostros. Ipsi volebant
procedere via breviori, nos vero volebamus videre civitatem sanctam
Ebron et locum sanctorum patriarcharum et agrum plasmationis
protoparentis nostri. Et nisi in conventione nostra cum eis expressum
fuisset, quod ducerent nos in Ebron, ut patet P. I. Fol. 219. in XII.
articulo, nullo modo desiderio nostro satisfecissent. Et ut veritatem
de hoc fatear, ego solus caussa fui, quod positum erat in conventione,
quia venerabilis magister Ludwicus Fuchs, Prior Ulmensis, petivit me in
recessu, ut de terra sancta non egrederer nisi visa civitate Ebron, ad
quam singulari devotione afficitur. Sed et ego desideranter concupivi
eam videre et opposui me omnibus modis, ne impediretur accessus ad eam:
nam Calinus major multa allegavit pericula alia, demta prolongatione
viae. Distat autem Ebron a Bethleem non nisi sex leucis. Igitur post
longam concertationem vicimus nos peregrini ductores nostros et
retraxerunt camelos ad viam superiorem contra montana. Et progressi
certe vidimus terram optimam, sed paucissimos cultores in ea et
nonnullas villulas vidimus. In ipsis autem montibus et vallibus vidimus
macerias antiquas, quibus montes per circuitum cingebantur ab
inferioribus usque ad cacumina, in quibus maceriis olim fuerant horti
vinearum, olivarum, pomerantiarum, malogranatarum et aliorum bonorum
fructuum, loco quorum jam sunt spinae, urticae, tribuli, vepres, rubi
et alia arbusta silvestria sterilia.



               Introitus peregrinorum in Ebron civitatem.

In progressu venimus in unam vallem valde amoenam, quae dicitur vallis
Ebron, in cujus utroque latere erant clivi pleni maceriis vinearum et
hortorum, sed omnia ibi crescentia erant silvestria, inter quae multi
therebinti (#b#) arbores stabant oleo therebintino foecundae, et si
vallis illa haberet colonos, omnibus mundi bonis abundaret.
Consequenter ad locum venimus repletum olivis, ita, quod quasi silva
videbatur arborum olivarum, et in condensitate illa arborum jussit
Calinus gubernator noster nos de bestiis descendere et camelos
exonerare, et ita fecimus. Erant autem nobis arbores pro tentoriis et
umbraculis contra intensissimum solis ardorem, qui mihi videbatur in
illa regione multo intensior, quam in Jerusalem. Sedimus ergo in umbra
et de paximaciis nostris manducavimus sine potu refrigerativo, quia tam
vinum in brillis quam aqua in utribus erat omnino calefacta et ad sitim
exstinguendam inhabilia. Non longe autem eramus ab Ebron, civitate
sancta, quam tamen videre non poteramus propter montem medium inter nos
et civitatem, quem parvo spatio gyrare oportet ingredi volentem.
Verumtamen Ebron, illa civitas antiquissima, de qua sacra Scriptura
loquitur, in eo loco stetisse perhibetur, ubi eramus, ita quod pars
civitatis dependebat in clivo montis et alia ejus pars per
continuationem stabat inferius in plano in loco olivarum, postea autem
propter speluncam duplicem, sepulturam Abrahae, quae in alio montis
latere erat, translata fuit civitas ad locum speluncae, ut patebit in
descriptione. Igitur ita nobis sedentibus Sabathitanco, Calinus magnus,
suum equum adscendit et cum famulo in civitatem Ebron equitavit, dicens
praefecto urbis et civibus, adesse peregrinos latinos Christianos de
transmarinis partibus cupientes cum eorum beneplacito videre civitatem
et loca patriarcharum. Hoc audiens praefectus Ebron dure Calinum
nostrum increpavit pro eo, quod nos in campo dimisit in aestu solis,
ubi nec aqua nec panis est, et praecepit, ut festinate ad nos
reverteretur et cum omni nostra supellectili in civitatem introduceret
in urbis diversorium. Calinus autem noster dixit ei, quod cameli jam
essent exonerati et ad pascua emissi et non nisi magno labore possent
reonerari, ideo servos suos vellet ad Sarracenos dimittere et
peregrinos introducere ad visitandum loca sancta et hoc facto ad
sarcinas reducere et ibi pernoctare et mane recedere. Hoc audiens
praefectus exarsit ira in Calinum et eum traditorem peregrinorum et non
ductorem esse dixit, quia cum regio illa repleta sit latrunculis
Arabum, non possunt, inquit, peregrini illi in campo pernoctare, nisi
cum periculo exspoliationis, idcirco introduc eos, et si tu nolueris,
ego eos introducam. Revenit ergo Calinus et cum multis passionibus
jussit reonerari bestias, et cum factum fuisset, ascendimus asinos et
cum turma nostra montem gyravimus et per clivum ab alia parte in
civitatem Ebron ingressi sumus. Ingredientibus autem nobis urbem factus
est magnus concursus populorum ad videndum nos, quia in multis annis
non fuerant ibi peregrini latini, et erat quasi monstruosa res videre
ibi Christianos latinos occidentales. Induxerunt ergo nos in publicum
civitatis diversorium cum omnibus bestiis nostris et locum spatiosum
stabulis bestiarum et cellulis hominum inferius et superius bene
aptatum habuimus et curiam magnam, quae porta firmiter claudebatur.
Erat enim habitatio magna et lata, sicut monasterium. Suut enim
hospitia orientalium diversoria (#6 a#) sine inhabitatore, solum ad
alienos spectantia. De dispositione diversoriorum et hospitiorum in
oriente vide Parte I. Folio 195. A.

Cum autem diversorium ingressi fuissemus, onera deposuimus et bestias
locavimus in inferiori ambitu, in superiori vero pro nobis habitacula
et cellulas elegimus et in eis lectulos nostros stravimus et locum pro
coquendis cibis aptavimus, lignaque pro igne comparavimus et ita cuncta
disposuimus, ac si per aliquot dies ibi mansuri essemus. Interea venit
Calinus magnus cum aliquibus Sarracenis de civitate, dicens, quod, quia
adhuc multum superesset de die, expediens esset, ut illo sero loca
sancta visitaremus, ut in crastinum mane ante aestum solis recedere
possemus. Et hoc nobis placuit, quia timebamus diutinam detentionem in
loco.



        De agro plasmationis Adae, qui dicitur ager Damascenus.

Egressi ergo sumus de hospitio nostro et per longum civitatis vicum
transivimus, in quo diversi residebant artifices, praecipue tamen
vitriatores: fiunt enim ibi vitra, non quidem clara, sed nigra et de
mediis coloribus. Adhaesit autem nobis magna hominum multitudo post nos
currentium, quia spectaculum fuit, videre ibi occidentales. Deinde
pervenimus ad civitatis portam, per quam egressi via regia ad agrum
venimus maceria circumseptum, et ibi substitimus, respicientes per
maceriam in ipsum agrum utique spectabilem et mirabilem. Erat enim ager
dictus Damascenus, in quo Adam protoparens fuit plasmatus. Cum
audivissemus hunc esse agrum illum sanctum, ascendimus per maceriam in
ipsum, ut terram deoscularemus et consuetas orationes diceremus et
collationem faceremus de mirabilibus ibi factis. Sed ecce nobis in
agrum saltantibus per maceriam, occurrit quidam saevus Sarracenus cum
clamoribus magnis et levatos lapides contra nos misit crebris jactibus
nosque vi de agro repulit, et vix sine laesione recidimus per maceriam
imam. Calinus autem et ductores nostri volentes locum dare irae
incipiebant regredi in civitatem, nos autem nequaquam tam cito recedere
volebamus a loco tam notabili, sed iram hominis placare contendimus, ut
in loco devotioni vacare paululum possemus. Revocavimus ergo Calinum et
diximus, ut cum homine conventionem faceret, et quod justum esset
vellemus sibi dare pro intromissione in agrum suum. Erat enim dominus
agri. Promissi sunt ergo sibi quatuor madini, et hac promissione facta
placatus factus est homo et ascendit maceriam et peregrinis in alia
parte stantibus manum porrexit et unum post alterum sursum traxit et in
agrum suum ire permisit et nosmet ad locum perduxit, de quo creditur
limum assumtum fuisse pro corpore Adae secundum veritatem catholicam,
et hominem primum ibi productum fuisse, et nequaquam attendimus ad
gentilium poetarum deliramenta, quae canunt, quendam Phoroneum esse
primum mortalium patrem, ut Eusebius de Evang. Praep. Lib. X. dicit. Et
Aethiopes ipsi virtute soli apud se primos homines coepisse dicunt, ut
Diodorus L. IV. C. 1. dicit. Et increduli Aegyptii tradunt, primos
homines apud se creatos tum bonitate soli, tum propter Nilum, qui multa
generat, quae alibi nusquam reperiuntur. Sed omnia haec vana credentes,
verissima et firmissima fide moti, cum ingenti devotione et lacrimis in
hoc sancto loco in terram procidimus, eamque (#b#) deosculati sumus et
orationibus consuetis, in processionali terrae sanctae signatis, dictis
indulgentias accepimus (†) et post haec ad loci contemplationem nos
convertimus.



      Contemplatio de eminentia Adae in statu innocentiae pulchra.

Delectabile enim valde est et devotum, considerare res gestas in hoc
agro, qui secundum doctores theologos est ager Damascenus dictus, ut
habet magister in Spec. Histor. et habetur idem 40. C. illud in
apparatu. Hoc autem nomen sortitus est hic ager a Damasco, servo
Abrahae, quia forte eum emerat sicut Abraham speluncam duplicem a
populo terrae, ut habetur Genes. 23. In hoc sacro agro utrumque,
scilicet sublimitas et calamitas humani generis, initium sumsit. Nam
rerum omnium fabricator Deus in hoc loco, VI. die saeculi, 25. Martii,
creatis bestiis terrae cunctisque reptilibus et volucribus coeli,
protoplastum primum hominem Adam tamquam creaturarum omnium finem ac
possessorem de rubro limo terrae hujus agri finxit et insufflavit in
faciem ejus spiraculum vitae et factus est homo ad imaginem et
similitudinem Dei. Qui cum staret nudus coram Deo in loco suae
plasmationis, confestim elevatis manibus gratias egit, dicens: Manus
tuae, Domine, fecerunt me, et plasmaverunt me totum in circuitu, itaque
memento mei, quod sicut lutum feceris me et sicut lac mulsisti me et
sicut caseum me coagulasti, pelle et crinibus fecisti me, ossibus et
nervis compegisti me, vitam et misericordiam tribuisti mihi, et
visitatio tua custodiat quaeso spiritum meum. Adam itaque creato, viro
utique insigni et perpulchro, quem nonnulli autumant ingentem gigantem
fuisse factum, cum inter gigantes connumeretur maximus, Josuae XIV.,
mox eum Deus tanta profudit gratia, ut nullo tradente magistro sed sola
justitiae originalis virtute omnium liberalium artium clarissime
edoctus est; notitiam quippe omnimodam astrologiae et geometriae,
musicae, grammaticae atque rhetoricae habere promeruit, omnium quoque
herbarum, arborum, metallorum, lapidum pretiosorum, avium, bestiarum,
piscium, serpentum cunctarumque creaturarum notitiam habuit; claram
praeterea et explicatam beatae Trinitatis et incarnationis Christi
solus habere meruit. Unde et Dominus ipsum mundi imperatorem summumque
omnium pontificem constituit; volens denique Dominus Deus universis
coeli et terrae creaturis Adam ipsum ut suum recognoscere dominum atque
rerum omnium proprietates virtutesque innotescere, universae coeli
militiae mandavit, ut omnes creaturas ad Adam perduceret, quibus
singulis propria imponeret nomina, ac sic singulis stellis coeli
avibusque et piscibus cunctisque animantibus et reptilibus terrae
convenientia imposuit nomina in hoc agro. In imaginaria quoque visione
universae immobiles creaturae, videlicet montes, insulae, maria,
arbores et omnes herbae sibi adductae sunt, et itidem fecit. Sic ergo
in hoc agro non solum plasmatus est primus homo, sed et primus doctor
et perfectissimus magister ibi creatus exstitit. Non dubium alicui
debet esse, quin ager ille et locus ac terra sit optime humanae vitae
proportionata, non enim Deus dominum terrae creavit et assumsit nisi de
optima terrae parte. Unde Plato dicit, quod in Aegypto et Syria, cujus
Judaea pars est, longaevae vitae inveniantur homines propter
aequalitatis proportionem. Adam vero sic omnium creaturarum rege et
imperatore constituto mox eodem die eum Dominus de loco suae
sarcinationis et informationis transtulit in paradisum deliciarum
ibique sibi sociam Evam ex sua costa fabricavit. Sed peccato
inobedientiae eodem die ibi commisso ejecti sunt ambo de paradiso et
retrusi cum originali culpa et miseriis ac poenis eam consequentibus in
hunc agrum, ut ubi inceperat habere vitam gloriosam, ibi duceret vitam
calamitosam. Malus enim Angelus, cui nomen est Reseph, in serpentis
figura seduxit Evam invidia ductus, qui et Dominum Jesum in deserto
aggressus tentavit, ut habetur in Spec. Nat. L. II. c. 18. et per Evam
Adam dejecit. (#7 a#) Sic ergo ceciderunt de alto in imum, de luce ad
tenebras, de incolatu in exilium, de domo ad devium, de amore in odium,
de risu in luctum, de pace in jurgium, de dulcore ad absinthium, de
prosperitate ad poenilitatem, de sospitate ad infirmitatem, de
abundantia ad penuriam, de gratia ad culpam, de vita ad mortem, et
facti sunt undique fortunae ludibrium propter inobedientiae viam, quod
utique est radix omnium malorum et humani generis exitium; per hoc enim
quasi reseratis postibus victricia vitia orbem intravere terrarum, nuda
egestas et sollicitudines anxiae, pallentes morbi et gravis pondere
miseranda senectus, servitus, exilium, labor indeficiens et mors
hominum incerta et in nihilum fere redigens cuncta sub sole nascentia.
Nam coelum immite nunc algore nunc aestu, nunc corruscationes crebras,
tonitrua formidulosa, ignita fulmina et ventorum impetus et alias
horridas aeris impressiones et corruptiones tribuit inobedientiae
malum, hinc pestilentiae, fames, infirmitates et indicibiles miseriae;
insuper ferarum, serpentum aviumque aculeos atque rabiem milleque rerum
pericula attulit. Unde suspiria lachrimaeque, noctes querulosae et dies
laboriosae, horae taediosae, et cuncta hominis tempora anxio timore
sunt respersa. Haec et similia in hoc agro materiam copiosam ministrant
contemplandi.

Igitur contemplatione finita curiosius locum et terram perspeximus. Est
enim terra superius satis grossa et fusca, sed fodiendo apparet rubra,
argillosa, flexibilis, de qua figmenta optime fieri possunt. De hac
ergo terra sumsimus limum et lapillos pro reliquiis. Dicitur autem,
quod, quicumque de illa terra secum aliquid habet, per viam eundo non
fatigatur; si bestiae insidet, ipsa non offendit, nec cadit; si vero
homo vel bestia cadit, non laeditur casu sed incolumis resurgit. An
autem hoc verum sit, probet qui vult, ego oculum non habui ad
considerandum hoc, sed nec fatigam nec casum passus sum.



             De spineto sive condensis arbustis, in quibus
                  Abel occisus est a fratre suo Cain.

Consequenter processimus in ipso agro extra terram laboratam aratro et
in condensa arbusta et spinosa virgulta venimus, in quibus locus
ostenditur, ubi Cain consurrexit adversus fratrem suum Abel eumque
interfecit, ut habetur Genes. IV. In illo loco procidimus et terram
deosculati sumus, quae aperuit os suum et suscepit sanctum sanguinem de
manu fratricidae. Sanctum enim et justum Abel fuisse patet in veteri
Testamento Genes. IV. et in novo Testamento Matthaei XXIII.
Compatiebamur in loco hoc non solum interfecto Abel, sed et venerandis
ac devotis senibus, Adae et Evae fratrum parentibus, qui casum
audientes ad locum accurrerunt. O quas mentes eis fuisse suspicor
cernentibus, ex duobus filiis alterum alterius nequitia mactatum,
cadaver exanime, immobile corpus tabido respersum cruore et
insensibile? Quas lacrimas, quos dolores, quos horrores et pavores!
prius numquam viderant mortuum, et filium pium et sanctum[TR120]
respiciunt (#b#) miserabiliter exstinctum. Quis dubitet, eos super
filii corpus cecidisse, flevisse et lachrimasse et multis horis
exspectasse, si forte revivisceret, et nunc huc nunc illuc corpus
evolvisse. Non enim habebant adhuc experimentum crudelitatis mortis nec
animam tam cito et faciliter a corpore separari aestimabant. Ideo usque
ad putrefactionem corporis funeri assidebant. Ut autem viderunt, corpus
paulatim corrumpi et dissolvi, ipsum in locum portaverunt plasmationis
patris et iba eum sepulturae tradiderunt.



               De specu, in qua Adam et Eva multis annis
             cohabitaverunt et in qua Adam uxorem cognovit
                                 primo.

Super agrum ad meridiem est mons non magnae altitudinis, in cujus jugo
hodie stat una muschea, quae in loco stare creditur, in quo Adam et Eva
et filii eorum obtulerunt sacrificia et orationes Deo. Adam enim
docuerat filios offerre Deo et adorare eum. In eodem loco, dum Cain et
Abel simul adorarent et sacrificarent, descendit ignis de coelo et
consumsit holocaustum Abel, oblationem autem Cain non tetigit, quia Deo
non erat accepta sicut munera fratris. Ideo invidit fratri et postea
occidit eum. Insuper in eodem loco habuit Abraham patriarcha mausoleum
suum et ibi altare erexerat, de quo dicitur Genes. XIII. in fine
capituli: Vidit etiam ibi tres viros et unum adoravit, ut habetur
Genes. XVIII. In alia enim parte montis est convallis Mambre, quae
jungitur valli Ebron, propter quod convallis dicitur. Et haec
conjunctio fit juxta civitatem Ebron, et in illa convalle habitavit,
quando tres viros vidit in ostio tabernaculi sui et quando promissiones
accepit a Deo, de quibus Genes. XV. et XVII. habetur. Sed quando
immolare voluit, montem ascendit. Isaac etiam et Jacob patriarchae ibi
habitavere. Demum a loco necis Abel reversi sumus in agrum Damascenum
et per maceriam in parte occidentali egressi sumus ex eo et ad aliam
partem vallis Hebron venimus et clivum montis ascendimus, in quo clivo
unum antrum arctum et obscurum invenimus, quem successive ingressi
sumus et locum cum jocunda admiratione vidimus. Dicunt etiam, quod Adam
ejectus de paradiso et in agrum praedictum repositus, cum per aliquot
dies in agro laborasset, incepit sentire carnis suae stimulos et in
Evam amore et desiderio exardere; similiter et mulier ipsa tentata
virum habere desideravit. Cum autem in ipso agro convenissent et
amplexibus et osculis se provocarent in tantum, ut jam in opus
procedere deliberassent, nolebant solis aspectu id agere et
verecundabantur aspectum coeli et siderum, quia non erat adhuc homo
super terram, nisi ipsi, qui eos inspicere posset, idcirco egressi sunt
simul de agro circumeuntes et quaerentes locum aptum, occultum et
obscurum pro solutione debiti, non enim habebant adhuc habitaculum aut
domum. Venerunt ergo ad illum specum, in quo Adam accepit Evam eamque
primo carnaliter cognovit, et ambo hic virginitatem perdiderunt, quam,
si in paradiso mansissent, nec in conceptione nec in generatione prolis
amisissent, nec in carnali illo actu deformitas immoderatae
concupiscentiae fuisset, nam naturalia membra, ad hunc usum deputata,
sicut inferiores vires, omnino subdita fuissent rationi, ut habetur 2.
Summarum (#8 a#) §.20. Et Augustinus de Civitate Dei XIV. dicit: Absit
ut suspicemur, non potuisse prolem fieri sine libidinis morbo, sed eo
voluntatis nutu moverentur illa membra, quo caetera, sine ardoris
illecebroso stimulo, cum tranquillitate animae et corporis. Haec ille.
Quod autem integritas virginitatis mansisset cum illa generatione,
patet per eundem Augustinum XIV. de Civitate Dei, dicentem: In illo
statu nulla corruptione integritatis infunderetur gremio maritus
uxoris, ita enim poterat utero conjugis salva integritate foeminea
genitale virile semen infundi et immitti, sicut nunc potest eadem
integritate salva ex utero virginis fluxus menstrui cruoris emitti. Ut
enim ad pariendum non doloris gemitus, sed maturitatis impulsus
foeminea viscera relaxaret, sic ad concupiscendum non libidinis
appetitus, sed voluntatis usus naturam utramque conjungeret. Haec ille.

In praedicto igitur specu concepit et peperit. Deputaverunt enim specum
illum ad actus conceptionis et generationis, et nullibi nisi ibi his
vacabant. Quod est contra illos, qui omnia loca foedant; in quorum
persona dicit sapiens, Sapientiae 2.: Nullum pratum sit, quod non
pertranseat luxuria nostra. Sic ergo in hoc specu Adam et Eva praeter
Cain et Abel et Seth, quos Scriptura commemorat, alios XXX genuere
filios. Methodius vero martyr centum eos genuisse commemorat filios in
hoc antro, quod quasi pro nido pullificationis elegerant, indignum et
inhonestum aestimantes, his vacare in locis publicis et communis
habitationis; et[TR121] magno studio observabant locum illum, ne patens
fieret et ne quis accessum eorum quovis modo percipere posset.

Perspecto igitur antro praefato egressi sumus et ab eo in clivo
gyravimus contra aquilonem et cum hoc altius ascendimus montem et in
aliam speluncam non modicam sed satis amplam venimus. In hac caverna
Adam et Eva luxerunt centum annis filium suum Abel interfectum a Cain,
et hodie cernuntur loca sessionis singulorum, et fons in eadem specu
scaturit, de quo biberunt. Hic specus ideo dicitur specus fletuum. Hoc
specu viso de monte descendimus in vallem angustam, quam nominant
vallem lacrimarum. Dicunt enim, quod Adam et Eva communiter in hac
valle morabantur et nongintos et XXX annos in ea vixerunt et ambo
cunctis diebus propter inobedientiae reatum et paradisi ammissionem et
justitiae originalis perditionem et posteritatis suae damnationem
maximam et durissimam egerunt in valle hac poenitentiam. Quam ob rem
non solum Dei misericordiam consecuti sunt, sed etiam prophetiae donum
accipere meruerunt, unde et de Christi ecclesiaeque conjunctione, de
diluvio futuro et de incendio per ignem judicii multa praedixerunt
liberis suis ibique mortui sunt et in speluncam duplicem deportati, ut
patebit. In hac valle est sepulchrum Loth, filii fratris Abrahae.



               De spelunca duplici, quam emit Abraham in
                        sepulturam sibi et suis.

De valle hac lacrimarum ascendimus et civitatem Hebron reingressi sumus
et ante domum praefecti civitatis stetimus, juxta quam etiam multi
Sarraceni senes consiliarii sedebant. Desideravimus enim visitare et
videre gloriosam illam speluncam duplicem, in qua sepulti sunt Adam et
Eva, Abraham et Sara, Isaac et Rebecca, Jacob et Lea, quatuor isti
sanctissimi patriarchae cum felicibus suis conjugibus,[TR122] quam et
Abraham emit quadringentis siclis argenti ab Ephor, ut habetur Geneseos
XXIII., sed bene scivimus, quod non potuimus (#b#) habere aggressum ad
speluncam sacram, nisi domini consentirent, quos etiam scivimus non
consensum faciliter praebere, nisi forte victi precibus et muneribus,
quia spelunca illa est intra muscheam unam, ad quam non permittunt nos
intrare. Misimus ergo Trutschelmannum nostrum, Sabatithanco, magnum
Calinum, cum aliquibus nobilibus peregrinis ad praefectum et ad dominos
Sarracenos cum eo congregatos, et rogavimus, quatenus dignarentur nos
intromittere ad speluncam sanctam, et quidquid in recompensam esset
faciendum, hoc nobis insinuare deberent, et parati essemus, parere
eorum imperio. Hanc petitionem cum Calinus noster obtulisset,
interrogaverunt eum, an Jerosolymis in templum Domini, quod nominant
Salomonis, intromissi fuissemus, et cum dixisset, quod non, dixerunt,
nec nos intromittere ausi sumus eos in templum nostrum, quod non
minoris, imo majoris sanctitatis reputatur ab omnibus Machumetistis,
quam templum Jerosolymitanum. Si autem honorare volunt patriarchas in
spelunca duplici, permittimus eis accedere ad gradus muscheae, et ibi
adorent, sed nullatenus ascendant. Venit ergo Calinus et negativum
responsum nobis portavit duxitque nos ad gradus templi, in quo spelunca
duplex est, et adoravimus contra speluncam et vestigia sanctorum
patriarcharum deosculati sumus et indulgentias plenariae remissionis
(††) accepimus. His peractis convertimus nos ad considerationem loci,
pro quo notandum, quod tempore Abrahae civitas Hebron non erat in illo
loco, sed prope, et locus ille erat hortus, in quo eminebat petra rubea
cum duplici spelunca. Hunc locum emit Abraham cum petra, pro sui
sepultura et suorum. Et si vis scire, quid sit cum simplici vel duplici
vel triplici spelunca, vide de hoc clare P. 1. Fol. 125. B. de
sepulchro Domini in Jerusalem. Sepultis autem quatuor patriarchis cum
conjugibus in spelunca illa, incepit populus frequentare locum et per
circuitum sibi domos aedificare propter loci venerationem et ad sanctos
patriarchas devotionem, ita quod successu temporis civitas fuit ibi
facta, et Hebron antiqua derelicta ante tempora David regis. David enim
rex VII annis regnavit in Hebron moderna. Insuper Judaei petrae
speluncae superaedificaverunt oratorium et postea Christiani destructo
oratorio Judaeorum ecclesiam magnam superaedificaverunt, ordinantes in
ea episcopum et canonicos. Post terrae sanctae autem amissionem
fecerunt Sarraceni ex ecclesia muscheam et altis muris et turribus eam
muniverunt, et ita hodie stat in civitatis medio, sicut forte castrum,
nec habet aspectum ecclesiae, sed castri vel grandis palatii. Dixerunt
autem nobis Sarraceni, quod ipsa muschea plena sit ardentibus
lampadibus, et lampades in spelunca duplici in aureis sustentaculis
pendent et sericis funibus vel argenteis catenulis appendent. Plures
sacerdotes sunt in ea muschea tam Soqui quam Alhages, ita quod numquam
hora transit nec die nec nocte, in qua non sit cantus juxta speluncam
duplicem: vicissim[TR123] enim sibi invicem succedunt. Dum autem sic
staremus ad gradus muscheae, congregati fuerunt multi juvenes et senes
ad videndum nos.



    (#9 a#) De hospitali Hebron et de piscina Hebron et aliis locis.

Post muscheae et duplicis speluncae considerationem descendimus
paululum et ad fores hospitalis pauperum venimus, quod sub muschea est.
Introducti autem vidimus officinas pulchras et in coquina et pistoria
grandem praeparationem pro peregrinis Sarracenorum, quorum cottidie
magna multitudo advenit ad visitandam speluncam duplicem, sepulchrum
patriarcharum. Habet hoc hospitale in annuis reditibus ultra XXIIII
millia ducatorum. Unde singulis diebus coquuutur in clibano mille
ducenti panes, qui distribuuntur petentibus, et nulli peregrino
denegatur eleemosyna, sit cuiuscumque gentis vel fidei et sectae. Qui
petit, accipit panem, oleum et menestrum, quod nos pulmentum vocamus.
Castellum S. Samuelis solum singulis annis solvit illi hospitali duo
millia ducatos, et Sarraceni et Turci divites cottidie transmittunt ad
locum eleemosynas pro sustentatione peregrinorum in honore
patriarcharum, et divites morituri suas perpetuas memorias ad illum
locum constituunt et legata faciunt pro hospitali. In hora autem, qua
danda est eleemosyna, concrepant terribili symphonia et tympano, quod
nos audientes territi fuimus, timentes, ne aliquid contra nos
significaret sonus ille. In distributione panum miserunt ad diversorium
nostrum sportam plenam pro nobis, et tamen nihil petieramus ab eis.

Viso ergo hospitali descendimus per longum vicum et ad unam civitatis
portam venimus, sub qua porta locus est, ubi Joab, princeps militiae
David, percussit Abner, principem militiae Saulis, propter quod David
imprecatus est Joab maledictionem, ut patet 2 Reg. 3. Ulterius
progressi sumus extra portam et ad piscinam venimus, quae muro pulchro
inclusa est, et aquam recipit fluentem de valle Mambre stillantem. Hanc
piscinam gyravimus et eam consideravimus, quia in canonica Scriptura de
ea mentio fit 2. Reg. XIV. Jussit enim David occidi duos latrones,
Banaa et Rechab, filios Remon Beronitae, qui occiderant Isboseth regem
Israel et tulerant caput regis in Hebron ad David, putantes, se
nuntiare bona, et occisorum manus et pedes jussit suspendi super
piscinam ante Hebron. Porro inter piscinam et civitatis murum est
sepulchrum Abner, cujus exsequias solenniter celebravit David, ut
dicitur 2. Reg. 3. In quo sepulchro etiam reconditum fuit caput
Isboseth, filii Saul, regis Israel, ut dicitur 2. Reg. IV. Et his visis
ingressi sumus in civitatem et reducti in nostrum diversorium et
hospitium. Comparavimus ergo ligna et igne facto offam coximus et ova
et manducavimus. Post coenam autem venit provisor diversorii et ignem
nostrum exstinxit et signis hortabatur nos, ut per noctem essemus
quieti et silentes, ne latrones Arabum nos audirent, quia diversorium
ad murum civitatis est situm, et aliquando latrones, quando sciunt ibi
esse hospites, adscendunt per murum ad eos et spolia eorum tollunt
(#b#) eosque graviter turbant. Insuper et portam diversorii firmiter
clausit et lampadem juxtapendentem accendit et ad vigilandum juxta
portam se locavit, quae omnia nobis placuerant, et mirabamur
humanitatem illorum paganorum in nos. Timorem tamen habuimus, quod ante
egressum civitatis nos pro exhibita humanitate pecunia mulctarent.
Itaque cum jam tenebrae essent, posuimus nos dormitum per cellas sicut
monachi, et ita quievimus.



       Descriptio civitatis Ebron, et ejus antiquissima habitudo.

Hebron, sive Ericus, civitas antiquissima, est condita statim post
diluvium, septem annis ante Thanim urbem Aegypti, ut habetur 13. Num.
Hanc urbem Thanim condiderunt Titani, gigantes, qui de Hebron in
Aegyptum descenderant, filii Titan. Qui Titan erat Coeli et Vestae
filius, frater Saturni, cujus filii cum Jove pugnarunt et conati sunt,
deos coelo pellere, sed fulminati fuerunt, ut habetur in Gen., et fere
totum orbem inquietarunt, ut poetarum carmina tradunt.

Thanim ergo civitas gigantum antiqua Aegypti aedificata est a
gigantibus, descendentibus de Hebron. Haec Hebron quatuor sortita est
nomina. Primo dicta est Arbee, Genes. 23. et hoc nomen habet ab Arbee,
ejus conditore primo. Secundo dicitur Kariatharbe, Josuae XIV., quod
idem est, quam civitas Arbe, vel civitas quatuor, quia Kariath idem
est, quod civitas, et Arbe idem, quod quatuor. Et nomen, quod
antiquitus Hebron ab omnibus tam infidelibus quam fidelibus dicebatur
Cariatharbe, id est, civitas quatuor, sed alia et alia ratione.
Infideles sic eam nominabant propter quatuor gigantes ibi sepultos,
scilicet Enach, Archinan, Gisai et Tholmai, Numeror. 13. Fideles autem
eam ita nominabant propter quatuor patriarchas, Adam, Abraham, Isaac et
Jacob, cum quatuor conjugibus ibi sepultos. Tertio dicitur Hebron a
quodam filio Caleb sic nominato. Quarto nominatur hodie a Sarracenis
Abra propter Abraham ibi sepultum. Et magister in Spec. Histor. nominat
eam Abrahammium, sicut Sarra; et saepe dicitur Ericus.

De hac civitate dicit Hieronymus de distantiis locorum, quod olim erat
metropolis Philistinorum et habitaculum gigantum regumque in tribu
Juda, civitas sacerdotalis et fugitivorum. Distat ad meridianam plagam
ab Jerusalem millibus circiter XXII. Haec ille. Hanc civitatem, quoad
partem inferiorem, cepit Josua ejusque regem Oham suspendit, Josuae X.,
partem autem fortiorem, quae erat superior, cepit postea Caleb
interfectis fortissimis gigantibus ex ea, ut habetur Josuae XV. et
Judicum C. I. Pro eo enim, quod Caleb compescuit in deserto murmurantem
populum contra Dominum et secutus est Dominum, testimonium perhibens de
bonitate terrae sanctae, cui alii detraxerunt, promisit ei Dominus
montem Hebron tamquam praecipuam terrae partem, ut habetur Num. XIII.
et Josuae XIV. Dicit etiam Nicolaus Lyra, quod, quando venerunt
exploratores terrae missi a Mose in regionem, ipse Caleb solus Hebron
ascendit ad speluncam duplicem et orationem ad sanctos patriarchas
fudit et tunc promeruit fieri loci illius sancti possessor.

Situs illius civitatis est partim in clivo montis et partim in valle,
nec est multum magna, sed populosa et fortis, statim post diluvium
aedificata in civitatem; quamvis ante diluvium fuerit ibi hominum
habitatio sine civitate, tamen ibi filii Adae degebant et inde per
orbem sunt dispersi, unde Cain fratre interfecto cum uxoribus et filiis
in Indiam commigravit profugus a facie Domini.

(#10 a#) Notandum insuper, quod haec civitas ultra ea, quae dicta sunt,
pluribus invenitur nominibus nominata. Quandoque dicitur Arbee, i. e.
quatuor, propter gigantes ibi sepultos, corrupte autem dicitur Arbeth,
ut Jeronymus ad Pammachum dicit de optimo genere interpretandi;
quandoque Cariatharbe, i. e. civitas quatuor, propter quatuor
patriarchas ibi tumulatos. Quandoque dicitur Mambre, propter vallem
Mambre, quae jungitur civitati, et propter quercum Araham in Mambre,
quae usque ad aetatem infantiae beat. Jeronymi, ut idem dicit de
distantiis locorum, et usque ad imperium Constantii regis monstrabatur,
therebintus pervetus et annos magnitudine indicans, sub qua habitavit
Abraham et sub ea angelos hospitio suscepit et mauseolum ejus in
praesentiarum cernitur. Miro autem, inquit Jeronymus, cultu a cunctis
gentibus per circuitum therebinti locus colitur superstitiose et
habetur velut quodam insigni nomine consecrata. Et forte hoc nomen
Mambre fuit primum illius loci nomen ab Adam sibi impositum, quia
Mambre juxta hebraicam interpretationem idem est, quod perspicuitas.
Adam autem in hoc loco, ut prius patuit, omnium rerum cognitionem
accepit et cuncta perspicue vidit. Quandoque vero nominatur Chebron,
quod interpretatur transscendens, quia ab eo loco transcendit Adam ad
paradisum. Quandoque nominatur Ebron, quod interpretatur transitio vel
regressio, quia post peccatum huc fuit regressus. Quandoque dicitur
Hebron, quod idem est, quod vallis paupercula, propter miserias, quas
Adam in hoc loco expertus est, et defectus hujus vitae mortalis.

Vicesima octava die, quae est festum beati patris nostri Augustini,
post noctis medium surrexi ex more ante alios ad dicendum Officium
meum. Descendi ergo ad portam, ut candelam accenderem ad lampadem, quae
ibidem pendebat, sed Sarracenus portae custos obstitit meque a lampade
retrusit cum multis et magnis clamoribus, e contra vero ego ad lampadem
conabar accedere et lumen accendere, sed totiens mihi exstinxit,
quotiens accendi, et ambo conclamavimus in tantum, quod Trutschelmannus
excitatus accurrit et me italicis verbis increpavit, quare non in
quiete manerem et quid tam mane cum lumine agere vellem. Cui cum
dicerem, Deum laudare volo, cujus laudes ex libro legere intendo, hoc
cum Sarracenus ille audivisset, praecepit custodi, ut accenderet mihi
lumen. Quod et fecit. Certus autem sum, si lumen ad alium usum
postulassem quemcumque, nullatenus habere potuissem. Accepto ergo
lumine ad locum meum ascendi et Officium legi. Vix autem matutinas
finieram, ascendit Trutschelmannus Calinus et caeteros peregrinos
excitavit, ut disponerent se ad recessum. Disposuimus ergo nos et
camelis oneratis et asinis stratis de urbe in crepusculo egressi sumus
descendentes per vallem Ebron contra austrum, aliquantulum tamen
declinando ad occidentem. In agrum autem quendam venimus, in quo
deambulabat Isaac meditando, quando Damascus, servus Abrahae, adduxit
sibi Rebeccam puellam uxorem, ut habetur Geneseos XXIV.

Procedentes consequenter venimus non longe a Dabir, civitate
litterarum, quam tamen videre non poteramus, quia mons intermedius erat
impedimentum praestans (#b#). De hac civitate habetur Josuae XV. et
Judicum I.

Dicebatur autem civitas litterarum eo, quod primo litterae Chananaeorum
in ea fuerunt inventae, vel quia antiqui gigantes aliquod studium
litterarum ibi habebant, vel quia, ut magister in Spec. Histor. dicit,
cives ejus scriptores erant, vel quia, ut Hebraei dicunt, Othaniel, qui
eam cepit, aliqua legis capitula, quae obfuscata erant et deleta,
tempore luctus Moysis ibidem reparavit. De hac civitate dicit Jeronymus
de distantiis locorum: Dabir in tribu Juda, quae vocatur civitas
litterarum, hanc praeoccupavit Othaniel, frater Caleph, interfectis ex
ea gigantibus, et pro mercede Achsam, filiam Caleph, uxorem accepit.
Fuit autem et ipsa Dabir sacerdotibus separata. Ibi videtur adhuc
terra, quae inferius et superius aquis irrigatur, quam dedit Caleph
Achsae suae, sibi conquerenti, quod terram arentem accepisset, ut
habetur Judicum 1. cap.

Ulterius a Kariacepher sive a Dabir recessimus et per vallem Ebron
descendimus, quae indubie fertilissima esset, si cultivaretur, et ab
utraque parte antiquorum hortorum macerias adhuc retinet, et in
arbustis vidimus diversas feras comestibiles et aves perdices et
phasantos. Cumque per viam satis longam descendissemus, ad locum
venimus, ubi ab aquilone alia vallis contra occidentem tendit, quod est
vallis Neel Escol, id est, vallis botri, fertilissima, de qua
exploratores missi a Moyse ad considerandum terram tulerunt botrum
magnum, quem duo viri vecte portabant, et malogranata collegerunt et
alios fructus et populo Israel trans Jordanem in desertum portaverunt,
prout habetur Num. 13. Hac valle dimissa per vallem Ebron descensum
continuavimus via illa, per quam Joseph missus a Jacob patre suo de
valle Ebron in Sichem ad quaerendum fratres suos, ut habetur Genes. 37.
Eadem etiam via descenderunt fratres Joseph in Aegyptum ad emendum
frumenta, Genes. 42. In silvis ejusdem vallis, quia plenae sunt
silvestribus feris, creditur Esau venationi vacasse, quando eum misit
Isaac pater suus, ut offerret de venatione et pulmentum faceret,
quatenus benedictionem paternam accipere mereretur, Genes. 27. Multis
ergo horis continue descendimus ad latus dextrum vallis, quia profunda
erat et arcta et in imo aspera, petrosa et silvestribus arboribus
repleta, et contra morem illius terrae aquis erat humida.

Porro circa meridiem exivimus montana et in campestria loca venimus,
vertimusque nos contra austrum statim in radicibus montium et in
fertilissimos agros venimus, qui pleni stabant olivis et ficis.
Petivimus autem Trutschelmannum nostrum, ut spatium manducandi
indulgeret nobis in umbra arborum illarum, sed noluit dicens, quod
cameli onerati ideo non deberent exonerari, nec possent sic onerati
fixe stare nec sine nobis deberent procedere. Et hoc verum fuit. Sic
ergo processimus et in asinis sedentes comedimus et bibimus ea, quae ad
manum habuimus. Sic enim omnes cum oneratis camelis incedentes facere
(#11 a#) necesse est, quia stare fixe non possunt sub oneribus, sicut
melius patebit in transitu deserti. Circa vesperas a montanis
declinavimus paulatim et in latissimos campos Palaestinae venimus in
terram Philistinorum contra Ezotum. Protenditur autem haec latitudo in
latum a montanis usque ad mare mediterraneum per tria milliaria
teutonica, per longum autem a Joppen et monte Ephraim usque in regionem
Geraram in Bersabee, et in illa planitie sunt civitates sitae multae,
praecipue tamen quinque, quae erant regales et principales
Philistinorum sive Palaestinorum, quarum nomina sunt haec: Geth,
Accaron, Azotus, Ascalon et Gaza. In his quinque civitatibus residebant
quinque satrapae Philistinorum, ut patet 1. Reg. VI. Et omnes hae
civitates sunt sitae super littus maris magni vel non longe a mari.

Geth fuit ab antiquo civitas gigantum fortium, quam Josua, vir
bellicosissimus, expugnare non potuit, sicut patet Josuae XI. Unde et
Goliath, quem percussit David, Gethaeus fuit, ut patet 1. Reg. XVII. Et
2. Reg. 21. recitatur de uno Gethaeo magno, quod habuit XXIV digitos;
et multa alia dicuntur de Geth in scriptura sacra.

Dicunt etiam historiae, quod sanctus Christophorus fuerit Gethaeus. Et
hodie homines ibi nati robustiores et bellicosiores esse dicuntur.
Dudum autem fuit destructa et mansit parvum villagium, quod Giblim nunc
dicitur, et non longe a Joppen et jam via maris [a] portubus distat.
Sub Geth descendendo per littus maris magni ad duo milliaria teutonica
est secunda Philistinorum civitas Acharon quondam grandis, in qua
magnum erat templum Baal sive Beelzebub, qui dicebatur Deus Acharon,
unde Ochozias rex Israel cum cecidisset per cancellos coenaculi sui,
misit ad consulendum Deum Acharon, Beelzebub, ut habetur 4. Reg. 1. Et
Judaei dominum Jesum infamabant, quod haberet pactum cum eodem daemone,
dicentes: in Beelzebub principe daemoniorum ejicit daemonia, Luc. XI.
Haec civitas fuit data tribui Juda, sed numquam possessa, quia non
praevalebant contra ejus habitatores gigantes. Ulterius descendendo per
maris littus venitur ad Azotum, quae tertia est Philistinorum civitas,
decreta quidem per Josuam tribui Judae, sed non tenta, quia habitatores
pristinos nequivit expellere. In hac civitate erat templum Dagon
magnum, in quod tulerunt Philistaei arcam Dei Israel, cum eam
cepissent, sed Dagon idolum corruit et populus percussus plaga magna
fuit, ut patet 1. Reg. V. De hac civitate descendendo super maris
littus venitur ad quartam Philistinorum urbem, ad Ascalonem, de qua
Jeronymus de distantiis locorum dicit: Ascalon urbs nobilis
Palaestinae, quae antiquitus fuit una de quinque satrapis
Philistinorum, separata tribui Juda per sortem, tamen non retenta (#b#)
ab ea, quia habitatores ejus superare non potuit. Haec civitas
novissimo tempore magnae fortitudinis fuit. Nam Saladinus rex Aegypti,
Christianorum stimulus, vir utique bellicosissimus, cum passim
Christianos devinceret et de locis ejiceret jamque regem Jerusalem
Guidonem et magistrum templi cum nobilibus captivasset, applicuit
Ascalonem cum ingenti exercitu oppugnans civitatem, sed nihil profecit.
Solvit ergo obsidionem et ad Jerusalem civitatem sanctam ascendit
eamque cepit, ut dictum est P. 1. Fol. 268. Capta autem Jerosolyma
iterum descendit et Ascalonem obsedit, nec eam capere potuit nisi hac
conditione, si regem Jerusalem et magistrum templi cum eorum nobilibus
liberos abire permitteret, se sponte civitatem tradere vellent, quod
promisit et tenuit, sicque Ascalonem accepit.

De hac civitate consequenter descendendo per littus maris venitur ad
quintam civitatem Philistinorum, quae dicitur Gaza, vel Gazara, ad quam
et nos ipsi in hac via festinavimus descendere, quatuor iam dictas
civitates derelinquentes ad partem dexteram. Hanc Gazam postea
describam. Istae ergo sunt quinque metropoles illius regionis
Palaestinae, plures alias civitates sub se habentes. Processimus ergo
per plana Palaestinae contra austrum et montana Judaeae ad sinistram
habuimus, mare vero mediterraneum in dextro latere, et ita toto die in
ardoribus solis itineravimus usque ad ejus declinationem. In occasu
solis venimus ad quandam villam, quae dicitur Zucharia, et in
diversorium, quod ante villam est, declinavimus et ibi bestias
exoneravimus et ad manendum ibi per noctem nos disposuimus. Erat autem
diversorium spatiosum cum pluribus stabulis et habitaculis et munitum
et muratum, quasi castrum, nec unum hominem in eo reperimus. Locatis
igitur bestiis et rebus compositis instruximus pro coena et pro lignis
colligendis per campos discurrimus et sepes agrorum et hortorum
discerpsimus, quapropter rustici Sarraceni accurrentes cum lapidibus
insequebantur nos usque in diversorium. Venerunt autem aliqui rustici
portantes pullos et gallinas et panem et aquam, de quibus emimus et
mactata volatilia coximus et jocundam et bonam coenam habuimus. Post
coenam ostium diversorii obstruximus advolventes saxa grandia et super
muros posuimus custodes propter timores nocturnos: timuimus enim, ne
forte alius exercitus etiam veniret et si fortior nobis fuisset, nos de
diversorio repulisset. Sic enim moris est illius patriae, quod fortior
de hospitio ejicit debiliorem; ideo ad defendendum nos disposuimus et
lapides multos super muros portavimus ad obsistendum nocentibus.
Adhaerebat nostro diversorio una muschea pulchra, in quam per foramina
testudinis potuimus prospicere, (#12 a#) unde quidam peregrinus nocte
per foramen in eam stercorizavit, cum quo nos in extremum periculum
posuit, tamen antequam quis muscheam intraret, nos recesseramus. Prope
etiam erat quaedam cisterna profundissima, de qua magno labore bona
extrahebatur aqua. Pretiosae sunt in istis locis cisternae et aqua
brevis et cara. Unde S. patriarchae Abraham, Isaac et Jacob leguntur
plures fodisse puteos, et litigia inter reges orta fuisse propter
puteos, ut patet Genes. 26. Igitur nocte ingruente posuimus nos
dormitum supra muri ambitum sub dio, quia cellulae erant immundae.



                 De Sicelech, oppido David, et caetera.

Die XXIX. cum surgente aurora surreximus et oneratis camelis et stratis
asinis profecti sumus per terram planam et sterilem et multas villas
vidimus et antiquarum civitatum ruinas. In meridie venimus in regionem
collibus et monticulis tumorosam, inter quos mons satis altus super
alios elevabatur ad continendum castellum et fortalitium optime
dispositus, unde nobiles nostri dicebant, si essent, inquiunt, homines
bellicosi in hac terra, nequaquam montem hunc sine castro esse
sinerent. Cum autem venissemus ad montis radices et sursum aspiceremus,
videbatur nobis, quod in clivo montis lapides de ruinis murorum
jacerent. Ego ergo cum quibusdam aliis, asinis inferius dimissis,
montem festine ascendimus usque in ejus cacumen, quod quidem cacumen
spatiosum est, et reliquias ac ruinas fortium murorum ibi invenimus,
non castri, sed civitatis antiquae, siquidem civitas Sicelech quondam
ibi stetit, quae Philistinorum erat, quam tradidit Achis, rex Geth,
David, dum esset in fuga a facie Saul, ut patet 1. Reg. 27., et ibidem
cap. 30. plura dicuntur de Sicelech. De hac civitate dicit Jeronymus de
distantiis locorum, quod Sicelech est in Daroma, id est ad australem
plagam sortis Judae et Simeonis. Quod est locus ille. In illo ergo
monte stetimus et longe lateque per Palaestinam respeximus contra mare
magnum et contra montana Hebron, contra montem Ephraim et contra
desertum Aegypti, ad quatuor plagas coeli. Vidimus etiam Gazam
civitatem, quamvis adhuc longe esset a nobis. His compertis a Sicelech
recessimus contra Gazam descendentes, a longe autem vidimus exercitum
camelorum et asinorum contra nos properantem et exterriti sumus
existimantes, eos esse Arabes vel Madianitas raptores, unde ductores
arcus suos parabant et nobiles peregrini gladios aptabant. Sed cum
convenissemus, pertransierunt cum omni tranquillitate nos, nec digitum
contra nos moverunt. Erant enim Aegyptii et volebant ire in Jerusalem
ad adorandum in templo juxta morem Sarracenorum.

Porro circa horam vespertinam prope Gazam vel Gazaram venimus, sed
urbem ingredi non praesumsimus ita manifeste, ne contumeliis
afficeremur et pueri Sarracenorum nos vexarent cum lapidibus et ne
rumperent nobis (#b#) vini vascula, sicut saepe contigisse ibi
audivimus. Declinavimus ergo a strata publica in agrum quendam
arboribus ficorum plenum et sub arboribus illis onera de bestiis
posuimus, ut ibi diei abscessum exspectaremus. In illo agro consedimus
et comedimus ac bibimus, quae ad manum habuimus, nec ignem accendere
ausi fuimus, ut aliquid calefactum gustaremus, sed caseum et panem pro
prandio sumsimus et ficus, quarum copia ibi erat, maturae et dulces, de
arboribus legimus; de quibus ego nimium comedi et poenam non modicam
reportavi, nam ex comestione illa utrumque labium oris mei subito
intumuit et scabies abominabilis per circuitum oris excrevit, ac si
leprae scabies fuisset, ita, quod vix os aperire potui etiam modicum ad
sumendum cibum et potum necessarium; et ita steti multis diebus in
multa passione. Dixerunt mihi quidam experti, quod ex comestione
tantarum ficuum febrilem materiam conceperim et humorem, qui ad labia
se contraxit; quod si factum non fuisset, gravi febre correptus
fuissem. Ego vero suspicabar, quod ficum veneno alicujus vermis
infectam comedissem. Igitur cum sol occidisset, onera camelis et asinis
imposuimus, et ad Gazam profecti sumus, et paene in tenebris urbem
ingressi sumus per longum vicum usque ad peregrinorum hospitium. In
quod cum ingressi fuissemus, non potuimus nos movere propter loci
arctitudinem, nec potuit locus homines capere sine supellectili. Cum
magna ergo indignatione de habitatione exivimus et Trutschelmanno
diximus, quod non vellemus nec possemus in loco illo manere, et nisi
provideat nobis de latiori loco, contra eum coram praefecto Gazarae
interpellare vellemus tamquam contra transgressorem promissae fidei in
quinto articulo conventionis, ut patet P. 1. fol. 219. Hoc cum
audivisset et diu nobiscum contendisset, jussit nos exspectare, et ipse
equitavit per civitatem hinc inde quaerens pro nobis locum. Stetimus
ergo diu sic in tenebris compressi in stricto vico inter asinos et
camelos cum parva patientia in multo timore et tremore, ne forte
aliquis tumultus contra nos emergeret. Tandem autem venit
Trutschelmannus et nos longe ab illa domo ad alium duxit locum, ubi
quidem non erat domus, sed curia muro circumdata, et ostio claudi
poterat, nec tectum, sub quo dormiremus, habebat, sed in latere duas
immundissimas cellulas, stercoribus humanis foedatas habebat, ipsum
autem curiae pavimentum limo, parato pro lateribus coquendis, opertum
erat. Accensis ergo luminibus camelos in vico prostravimus eosque et
asinos exoneravimus, et bestias omnes suis dominis resignavimus, omnia
autem nostra traximus in curiam et de ea ejecimus omnes camelarios et
asinarios nostros, retento tantum Elphahallo minore Calino, et ostium
cum lapidibus et repagulis obstruximus contra impetum Sarracenorum, quo
facto ignem accendimus et offam coximus, ut tamen aliquid coctum et
calidum in ventribus haberemus, non enim quidquam calidum hoc toto die
gustaveramus, Comestione breviter peracta ad quietem nos locavimus in
longum quoddam praesepe, quod (#13 a#) caemento et lapidibus ad
longitudinem curiae ad parietem erat factum; alii autem, qui in
praesepio locum habere non poterant, aliâs per curiam se locabant, et
ita sub dio dormivimus nocte illa in rore coeli.



            De licentia obtenta a praefecto manendi in Gaza.

Tricesima die, cum sol adscendisset, surreximus, et antequam ostium
curiae patefecimus, res nostras omnes comportavimus in unam camerulam
miserrimam et divisimus curiam in tres partes, secundum quod habebamus
tres societates, ut patet P. 1. Fol. 221. B., ita, quod quaelibet
societas seorsum locum haberet. Fecimus autem umbracula cum vestimentis
nostris contra solis fervorem et contra noctis frigus et rorem,
quousque Trutschelmannus disposuit nobis papiliones, quibus per
desertum uteremur, et illas in curia fiximus et ereximus et sub eis
habitavimus. Emimus insuper in civitate alia nobis necessaria pro
diebus, quibus mansuri eramus; scivimus enim, nos ibi mansuros non
paucis diebus. Facto prandio transivimus cum Trutschelmanno ad
civitatis praefectum et petivimus licentiam manendi per aliquot dies in
Gaza et ut possemus circuire et emere necessaria pro peregrinatione
deserti et visitare loca et videre urbem et intrare aestuaria. Quae
omnia nobis indulsit et benivole valde se ad nos habuit, quamvis
ethnicus esset. His itaque gestis in nostram curiam regressi sumus cum
Trutchelmanno rogantes eum, non diu sineret nos in ista civitate
manere; quod facturum se promisit.



                           Graecorum malitia.

Die tricesima prima, quae est ultima Augusti et Dominica XIV. post
festum S. Trinitatis, cum sol ortus esset et Officium nostrum
matutinale dixissemus, deliberavimus, in quo loco Missam dominicalem
dicere vel audire possemus. Non enim in tota urbe erat aliqua ecclesia
latina, sed tantum una ecclesia graeca, quae prope nos erat. Accepimus
ergo calicem nostrum, librum nostrum, indumenta sacerdotalia et altaris
operimenta, quae omnia nobiscum tuleramus de Jerusalem, et simul cum
istis paramentis ad ecclesiam Graecorum transivimus in ea Missam
celebraturi, et accersitis ecclesiae illius sacerdotibus rogavimus
humiliter, ut nos intromitterent et altare nobis ostenderent, in quo
celebrare divina possemus. Sed ecce Graeci isti inveterato odio, quod
semper ad ecclesiae latinae filios habuerunt, de novo infecti,
denegaverunt nobis introitum ecclesiae suae et adeo vilipenderunt
preces nostras, ac si Judaei fuissemus, dicentes, quod ecclesiam suam
nollent profanari et execrari celebrationibus nostris, et cum
indignatione et injuria suscepta satis patientes et tranquilli erant
omnes peregrini et ita quodammodo confusi ad curiam nostram reversi
sumus. Perspecto autem negotio illam Graecorum repulsam divinae pietati
adscripsimus, quae non passa est nos celebrare in ecclesia schismatica
et haeretica, ne eis in sacramentis participare contra ecclesiae
catholicae jura videremur, ut patet XXIX. 9. 2. Schisma. Siquidem etc.
Haeretici enim sunt, quia obstinati schismatici. Quorum doctrina Parte
II. Tract. 3. Cap. Sed posterior in Sum. Anton.

(#b#) Spreti ergo sic a Graecis alium excogitavimus celebrandi divina
modum, ut dominicis diebus privati non essemus. In angulum enim curiae
cumulum lapidum impolitorum comportavimus et altare sine caemento
ereximus et portatile supposuimus pallisque cooperuimus, per circuitum
autem funes circumduximus et tapetiis et linteaminibus appensis quasi
capellam fecimus et ita accensis cereis et ostio curiae obserato
Officium dominicale celebravimus cum pace, quiete et devotione. Et ut
nullus intra Missarum solemnia ad ostium pulsaret, locavimus ante
ostium Elphahallo Sarracenum, qui pulsare volentes prohibebat usque
post Missam. Sicque singulis diebus sine impedimento celebravimus,
demto impedimento vesparum; nam in pariete erat foramen prope altare,
de quo exibant et intrabant vespae innumerabiles magnae quantitatis et
celebrantem pisando circumvolabant, et si foramen obstruere volebamus,
offendebantur et iratae alia foramina fecerunt, quia paries erat luteus
et cum majori periculo et impetu et multitudine eruperunt. Conabamur
multis modis exstirpare et exstinguere aviculas istas, sed non
potuimus, nisi totum parietem deposuissemus. Et quamvis continue
circumvolarent nos, nullus tamen[TR124] aculeo alicujus punctus fuit.

Tres eramus sacerdotes, scilicet Pater Paulus, Ordinis Minorum, et
dominus Johannes, archidiaconus Transsilvaniensis et Frater Felix
Ordinis Praedicatorum et ita ordinavimus, quod quasi omni die Missam
habuimus. Igitur Missa audita pransi sumus et post prandium factus est
magnus ad nos concursus juvenum et puerorum. Quidam autem Sarracenus
juvenis associavit se uni militi de sociis nostris et petivit ab eo
flasconem suam vacuam, promittens ei, quod reportaret vino plenam.
Miles flasconem tradidit, cum qua juvenis abiit; cum ammiratione autem
juvenem exspectavimus, scientes, apud Sarracenos non esse vinum. Igitur
juvenis ivit et nescio quo in loco vinum nomine nostro postulavit et
obtinuit, mox autem, ut vinum accepit, gustavit et allectus ejus
dulcedine totam flasconem ebibit, quasi duas mensuras Ulmenses, et
inebriatus fuit et perdita ratione insanire coepit et per vicos
cucurrit, clamans et cum lapidibus projiciens. Servi autem praefecti,
missi ad capiendum eum, sequebantur furentem. Hoc cum vidisset, non
fatuo consilio cucurrit ad curiam nostram, tamquam ad locum refugii et
libertatis; si quidem statutum Soldani est, quod ubicumque morantur
transmarini peregrini, ibi est asylum, i. e. locus refugii, nec potest
refugiens inde tolli. Mansit ergo juvenis nobiscum usque ad vini
digestionem. Praefectus autem urbis misit ad nos et prohibuit, ne
cuiquam ulterius Sarraceno vinum daremus et si amplius factum fuerit,
vellet nos in captivitatem ponere et vinum nobis tollere. Putavit enim
dominus ille, quod cum industria juvenem ebrium fecissemus, quod tamen
non fuit. Valde magnum crimen est apud eos, dum quis manifeste
deprehenditur vino (#b#) usus fuisse, sicut apud nos est, dum quis
manifeste in adulterio invenitur. Ad unum autem vini haustum
inebriantur et furunt, et primo - in ipsum, qui potum praebuit

                        Finit quintus tractatus.



                        Incipit tractatus sextus

                 per mensem Septembrem, continens acta
             peregrinorum in illo mense et loca sancta cum
               eorum descriptionibus, in quibus peregrini
                     fuerunt diebus illius mensis.

September dum adesset cum prima sua die, Missam in nostro loco
audivimus et post statim cibum sumsimus. Prandio finito advocavimus
quendam Sarracenum et eum petivimus, ut nos ad loca duceret, in quibus
Samson gesta fortia egerat, quae liber Judicum de eo in hac civitate
facta commemorat. Descendimus ergo per longum vicum et intra urbem per
plateam quandam venimus, in cujus parte ruinas magnae domus vel palatii
vidimus, murorum fracturas in acervum ingentem congestas. Creduntur
autem hae ruinae esse templi Dagon antiquissimi, quod Samson concussis
columnis dejecit et se cum satrapis Philistinorum et multo populo
peremit. De quo longa habetur historia Judicum XVI. Inter murorum
ruinas vidimus duas columnas marmoreas, ingentes, grisei coloris, quae
totum templi aedificium sustentaverant; has concutiens Samson templum
evertit, et inimicos prostravit. Ab hoc loco consequenter progressi
longa via ad civitatis portam venimus, cujus fores cum postibus et
seris nocte media abstulit Samson, eosque in montem civitati oppositum
portavit et manus inimicorum, qui se in civitate concluserant, evasit.
Per hanc portam de urbe exivimus et montem praedictum ascendimus ad
locum, in quem Samson portas Gazae transtulit, et ipsum locum et totam
circumferentiam consideravimus. Ibi vidimus Tampnata, oppidum
Philistinorum, de quo sibi Samson uxorem Philistaeam assumsit et multa
ibi fecit, ut dicitur Judicum 13. Vidimus etiam vallem fertilem Soreck,
in qua vinea illa electa fuit plantata, de qua habetur Esaiae XI. In
hac valle residentiam habuit illa fallax Dalida, quae Samsonem vicit,
quem nemo vincere potuit, Judic. XVI. Vidimus etiam latissimos campos
et agros et clivos ad frumentum et vinum ferendum aptissimos, in quos
misit Samson trecentos vulpes, alligans ardentes faces ad caudas, et
omnes segetes, vineas et ficulneas combussit. Vidimus etiam a tergo
montes Israel et ante nos vidimus mare mediterraneum. Et his
consideratis descendimus et per portam praedictam reingressi sumus.

Porro non longe a porta est una sarracenica muschea in eo loco, ubi
tempore Samsonis erat hospitale adventantium, cujus domina erat
meretrix. Ad quam ingressus Samson ibi dormivit et eadem nocte
clauserunt Philistaei portas civitatis, ut Samsonem in crastinum
caperent et interficerent, (#b#) sed ipse media nocte surrexit et
portas asportavit, ut dictum est. His visitatis et visis reversi sumus
in locum nostrum, ibique simul consedimus et querulosa tristitia
contulimus de miserandis adversis Samsonis post tam ammiranda prospera.
Per angelum quippe Domini praenuntiatus fuit et miraculose ex sterili
matre progenitus, qui cum Nazaraeus esset, comam Dei, jussu servans et
sibi a sicera cavens et vino in floridam juventutem atque praevalidam
et admirabilem cunctis excrevit. Cujus multiplicia insignia
fortitudinis sacra Judicum prodit historia. Unde judex summi
magistratus apud Dei populum Israel constitutus est, nec defuerunt, qui
leonem a se occisum Nemeum dicerent et Herculem arbitrarentur Samsonem;
deinde etsi affirmem contradixisse nescio quid resultet. Sed quid
tanta? Magna haec erant, imo permaxima ad gloriae apicem obtinendam,
quam hac in vita felicitatem arbitramur, inscii, quod qui leonem in
crinis strangulare, qui maxilla asini homines conterere, vi revulsas ex
cardinibus valvas in montium vertices asportare potuerat, hic lubricum
fortunae ludum sistere non potuit. Nam cum sibi nimium confideret et
meretriculam Dalidam adamaret, a fictis ejus lacrimis et verbis blandis
motus se decipiendum tradidit ferox, Unde dormienti crines, quas ipse a
nativitate intactas servaverat, mulier abstulit et effoeminatum in
manibus hostium illudendum concessit, cui effodêre oculos et intrusêre
carceribus, defatigari jumentorum more ad molas manuarias coegêre. Sic
adversa credulitas, sic amantis pietas, sic mulieris egit inclita
fides, ut quem non poterant homines, non vincula, non ferrum vincere, a
muliere vinceretur, ut agente fortuna, ubi hostibus suis terrori erat,
verteretur in ludum. Grandis equidem, ni fallor, descensus iste, in
quem vir illustris diductus fallacia mulieris. Avarissimum quippe
animal est foemina, iracundum et infidele, libidinosum, truculentum,
vanis potius quam certis avidum. Si mentior, acta patent. Auro Dalida
Samsonem tradidit hostibus. Eurudites [Euridices] cupiditate monilis
Amphiaraum latitantem detexit. Danaë Jovem in aurum versum per tegulas
affluentem adversus foemineam honestatem suscepit gremio. Phyllis amore
Demophontis impatiens se suspendit. Scylla fervens libidine hostis
patrem cum patria tradidit. Herculem Joles blanda seduxit, ita, ut se
ipsum amplissimamque famam omnino oblivisceretur seque sic dilectae
puellae jussibus obsequentem redderet, ut fortitudinis omnia argumenta
deposita filans muliebre officium exerceret. Et qui duos fortissimos
leones Nemeum et Theumesium superaverat, jam superatus puellae
substratus silebat. Sic Aegyptia infatuavit Salomonem, Antonium
Cleopatra, Medea spoliavit patrem, fratrem proscripsit, propriis filiis
non perpercit; Progne non Iphim filium tantum occidit, sed coctum patri
comedendum apposuit. Igitur ne plura referam, juvenes coecique nos
laqueis mulierum miserrimis inservimus, tam impio animali, tam infido,
tam inbenigno. Nec animo teneo, sic omnes esse perversas. Quis dubitet,
quin in tam maxima multitudine reperiantur aliquae piae, modestae ac
sanctissimae et dignissimae summa reverentia mulieres. Sino
Christianas, ex (#15 a#) quibus plurimae grandi mentis integritate,
virginitate, constantia aliisque mentis floruere virtutibus. Sed et
gentiles aliquae summis praeconiis meruere laudes, quarum aliquae
nominantur P. 1. fol. 231. A., quae etsi quando reperiantur amandae,
colendae et pro viribus extollendae sunt etiam ultra viros. Nam sicuti
magis quam in Briareo in Pigmaeo miranda esset virtus Herculea, sic in
muliere [magis] quam in homine commendanda est. Sed quum rarissimae
sunt, ne, dum Lucretiam quaerimus, in Calphurniam aut Semproniam
incidamus, omnesque fugiendas proficere volentibus in sapientia, fama
et religione suadeo. Hunc Samsonem dicit Gotfridus in Pantheon fuisse
ea tempestate, qua et Hercules, et pares eos fuisse aetate et
fortitudine, ambosque fraude periisse. Et tantum de illo.



             De quodam insigni aestuario, in quo peregrini
                   laeti balneabantur cum Sarracenis.

Secunda die dicta Missa accersivimus Trutschelmannum et rogavimus eum,
ut nos educeret in desertum ad terminum nostrum, et promisit, quod in
crastinum profecturi essemus. Qua promissione laetificati fuimus et
prandio sumto omnes simul ad Sarracenorum aestuarium ivimus et balneati
ac loti fuimus. Qualia autem sint aestuaria Sarracenorum, vide P. 1.
fol. 84. Sed hoc aestuarium in Gazara est super omnia pretiosius, quae
vidi. Nam ante stuppam est circuitus testudinatus, sicut ambitus
claustri, in quo sunt plures cellulae sine lectis, stratae mattis et
plectis palmarum et singulae cellae cortinis tantum clauduntur. In his
balneare volentes se exuunt et induunt. In ipsis cellis pendent panni
mundi, quibus praecinguntur ingredi volentes ab umbilico usque ad
genua, loco braccarum et perizomatum, et totum ante et retro tegitur.
In medio ambitu est unus fons, per multas cannas saliens de marmorea
columna et omnes parietes et pavimentum ante aestuarium et intus sunt
vestitae marmore candido vario et polito, ita quod transiens habet se
cavere ut caute vadat, ne lubricidet, sicut ille, qui super glaciem
vadit. Ipsum autem aestuarium est in modum turris quadrata, et guppa
sive testudo cooperiens ipsum non habet tectum, sed habet plurima
rotunda foramina, ut caput hominis, clausa fenestris vitreis diversorum
colorum, per quod lumen obscurum, sufficiens tamen, ingreditur; in ipso
autem aestuario non est fornax, nec sentitur ardor ignis nec fumus, sed
in una parte sub pavimento sunt carbones, quibus marmora pavimenti
calefiunt et aqua fervens per canale in lapidem cavatum currens hoc
totum habitaculum calore replet. In alio latere intrat aqua frigida.
Est enim, ut dixi, habitaculum quadratum, et non habet lumen, nisi per
foramina testudinis, et in uno latere est calor abundans et aqua
calida, in secundo latere est frigus et aqua frigida, tertium latus est
liberum et quietum, per quartum est ostium, in medio est temperatum.
Porro ipse balneator humanissime et curialiter balneantibus ministrat
frequenti fricatione et lotione et unctione cum smegmate (#b#) vel alio
convenienti unguento; nam invalitudines membrorum unguentis curant in
balneis. Si quis dolorem patitur ex casu aliquo, locum doloris fricat,
inungit, stringit et dilatat balneator et dolorem vel curat vel
mitigat. Similiter si quis conqueritur se pati in aliquo membro
dolorem, ut in brachio, crure, manu vel pede aut collo, miro modo
medentur hujusmodi, et contractionem membrorum, podagram et chiragram,
arenam, calculum magna arte in balneis repellunt. Ita etiam, cum quis
conqueritur, se circa pectus pati constrictionem[TR125] et anhelitus
abbreviationem, diligenti labore conantur eum sanare. Nec agunt hoc
simpliciter considendo alicui ad latus, sed patientem accipiunt et ad
medium balnei super pavimentum ipsum supinum prosternunt, vel pronum,
vel ad latus, secundum exigentiam doloris, et balneator super eum
sedens locum doloris contrectat, brachium dolens leniter curvat et
recurvat, collum stringit et restringit. Vidi semel, quod quidam
Aethiops in balneo curam petiit, dicens, se pectus constrictum[TR126]
habere, quem balneator in dorsum posuit super pavimentum et super
ventrem ejus sedit et ambobus manibus collum ejus adeo strinxit, quod
in vultu intumescere coepit, quia totaliter sibi anhelitum retinuit et
tam diu sic eum tenuit, quod ego timui, hominem esse suffocatum, aures
etiam sibi bombyce obstruxerat. Tandem autem cum eum dimisisset[TR127]
et spiritum resumsisset, gaudebat ille, dicens, se fore curatum.
Delectabile est videre illa. Multa curant sic in balneis, quae apud nos
aestimantur quodammodo incurabilia, vel propter quae nos adimus
thermas, et multis expensis et pluribus diebus ibi laboramus, quod ipsi
in una dimidia hora expediunt. Verum videtur mihi, quod sic curando
utantur etiam incantationibus; nam cum praedicto modo curae insistunt,
continue loquuntur cum se ipsis et nescio quae verba in aures patientis
dicunt et per omnia mores incantantium habent.

In balneo nullo modo conveniunt viri et foeminae, sed foeminae habent
propria balnea pro se, et viri similiter; nec viri habent fricatrices,
nec mulieres fricatores, sed viri viris et mulieres mulieribus
ministrant. Judaeos etiam nullo pacto ad se ingredi in balnea sinunt,
sed nos sustinent secum. Saepe miratus fui, quae causa sit, quod sine
molestia nos sinunt cum eis balneare, cum tamen alias non amicabiliter
nobiscum conversentur. Sed triplicem esse causam illius rei arbitror.
Primo, quia licet non amicabiliter nobiscum conversentur communiter,
quando tamen sciunt et intelligunt, se a nobis habituros lucrum et
pecuniam, tunc non solum amicabiliter nobis conversantur, sed
serviliter nobis subjiciuntur, et quia sciunt, nos bene solvere
balneatorem, libenter sustinent nos. Alia causa dicitur, quod Sarraceni
quodam teterrimo foetore sordescant, propter quem creberrimis
baptismatibus et variis utuntur, nos vero, quia foetore illo caremus,
non curant, quod cum eis balneemur. Quod Judaeis non indulgent, qui
pejore foetore squalent; libenter nos in balneis vident; sicut enim
leprosus gaudet, dum sanus communicat ei, ex eo, quod non spernitur, et
quod sperat, se propter sanum melius habiturum: sic foetidus Sarracenus
gaudet communicare cum non foetente. Tertia causa est, quod nos
sustinent secum, quia Machometus non prohibuit eis communicare nobis in
balneis, sed in ecclesiis tantum. Dicit enim in Alchorano suo, quod
Christiani fuerint meliores amici sui, quam Judaei, ut habetur Ny. Cu.
Libr. 3. C. 8. Ideo nos in balnea sua recipiunt, et non Judaeos. Hoc
tamen non allegatur pro laude Christianorum, sed pro magna confusione.
Ideo nullo modo nos intromittunt in muscheas eorum. Alia causa est
theologicalis, quia indecens est, Christianum cum gentili balneari, et
indecentias tales diabolo instigante libenter admittunt. Quod autem
(#16 a#) indecens sit Christiano cum gentili balneari, patet primo ex
eo, quia sicut Judaei non cunctabantur Samaritanis, ita Christiani non
cunctantur Judaeis nec paganis. Ex eo etiam patet, quod Matthaei c. 18.
Dominus prohibet Christianum communicationem habere cum incorrigibili,
dicens: Sit tibi sicut ethnicus, i. e. paganus, quasi diceret, fuge
Christianum excommunicatum, sicut fugis paganum. Patet etiam exemplo
Johannis Evangelistae, de quo legitur in ecclesiastica historia, quod
cum gratia lavandi se in Epheso balnea introiisset et in balneo
Cerinthum haereticum vidisset, protinus exiliit, dicens: fugiamus hinc,
ne balnea super nos corruant, in quibus lavatur veritatis inimicus,
Jontera 28 q. 1. C. Nullus etc. Prohibentur multa, in quibus Christiani
non debent conversari cum Judaeis, inter quae communio in balneo
nominatur, et qui secus fecerit, si clericus est, deponatur, si laicus,
excommunicetur in suam poenam, et similis fiat, cui se aequalem fecit
communicando, quia excommunicatus aequiparatur deportato vel Sarraceno
per Bal. in add. Spe. de spon. pari ratione. Idem autem est judicium de
gentilibus, sicut de Judaeis. Videtur ergo, et ex his probatur,
indecens esse, ut Christianus intret balnea Judaeorum vel Sarracenorum.
Vide de hoc in Sum. Anca. Sarracenus.

Spero tamen, nos peregrinos poenam canonis non incidisse tum propter
necessitatem nostram, in qua etiam non prohibentur comedi azyma
Judaeorum et idolothyta gentilium; tum etiam propter Papae
dispensationem, qui licentiam nobis dedit ad partes Sarracenorum et
licentiando peregrinum ad terras gentilium concedit communionem cum eis
in mensa, balneo, et medicina; tum etiam, quia ex illa balneatione
nullum evenire potest periculum, nec aversio nostra a fide, nec
scandalum, nec aliquod peccatum, quia non est conversatio continua, nec
familiaris, sed cito transit, et cum hoc non possumus eis conversari
locutione, cum ignoremus linguam, quae omnes alias communiones superat.
Sic ergo transivit illa dies.



          Adventus Mamaluccorum et nostra cum eis conversatio.

Tertia die praeparavimus nos ad recessum, sed impedimentum grande
intercessit. Venit enim exercitus multorum millium Mamaluccorum de
Aegypto in regionem, ita quod tota civitas erat plena armatis et regio,
et tentoria fixerunt per circuitum Gazarae, et dicebatur numerus eorum
esse octo millia. Hos miserat rex Soldanus contra Turcomannos in Syria,
ad humiliandum eos. Vagabantur autem per civitatem et multi ad nos sunt
ingressi ad nos videndum, inter quos quidam Ungari venerunt,
interrogantes, an aliquis peregrinus adesset de Ungaria. Et invento
domino Johanne socio nostro laetati sunt valde et sub tentoriis nostris
nobiscum sederunt et nobiscum comederunt et biberunt, etiam vinum, sed
occulte. Aliqui etiam Siculi et Cataloni Mamalucci, i. e. abnegati
Christiani, ad nos sunt ingressi quaerentes nobiscum habere solatium.
Omnes illos accepimus et familiariter cum eis conversati sumus, quod
tamen Trutschelmanno et Calino valde (#b#) displicuit. Sunt enim
Sarraceni Mamaluccis inimici occulti, pro eo, quod dominantur eis ita,
quod vix audent levare capita in conspectu eorum. Idcirco isti duo
Sarraceni, Sabatithanco[TR128] et Elphahallo, ductores nostri,
indignabantur nobis, quia timebant, quod ipsos apud eos magis odibiles
faceremus; eramus enim tunc cum eis discordes propter retentionem
nostram in loco illo. Ipsi autem duo Sarraceni, uti astuti et experti
viri, conabantur per opprobriosas objectiones nos a familiaritate
Mamaluccorum avertere. Sabatithanco dicebat: estis vos, inquit, veri
Christiani; qua fronte potestis comedere et bibere cum illis, qui cum
exsecrabilibus juramentis fidem Christianorum abnegaverunt? Alius
Sarracenus, Elphahallo, dixit: vos estis de illis Christianis, qui
indubitanter salvantur in fide sua, et illi Mamalucci propter negatam
fidem vestram indubitanter damnabuntur. Quae ergo conventio vestra cum
eis? Erat enim Sarracenus ille opinionis istius, quod quilibet
salvaretur in ea fide, in qua natus fuit, et in nulla: alia, ut patet
supra P. 1. Fol. 222. Ad haec respondimus eis, prout potuimus. Porro
facto prandio venerunt iterum Mamalucci colloquentes nobis, quibus cum
diceremus, quod libenter vellemus videre exercitum eorum et equos,
tentoria et apparatum bellicum, duxerunt nos in civitate ad stabula, in
quibus stabant equi pulcherrimi, et eduxerunt nos extra civitatem, ubi
erant fixa tentoria, et cuncta cum ammiratione vidimus, nec erat, qui
nos torve respiceret, dum illi nos ducerent, qui videbantur nobis esse
potentes in exercitu. Et visis omnibus reversi sumus in locum nostrum
et male respecti a nostris ductoribus, quod tamen parum curavimus.

Quarta die mane convenimus et illum diem decrevimus deducere in labore
dispositionis ad iter deserti et emere ea, quae adhuc essent nobis
necessaria cum illis, quae procuravimus in Jerusalem. Sors autem
procurantiae nostrae societatis super me cecidit. Et accepta pecunia a
sociis cum procuratione aliarum duarum societatum exivi ad forum pro
facienda provisione. Sed ecce, nihil erat in foro, et omnes pategae et
mercatorum valvae et coquinae et macella erant clausa. Cujus cum
rationem quaereremus, responsum est nobis, quod quamdiu Mamalucci
essent in civitate, tam diu non esset forum, quia propter eorum
importunitatem nemo ausus fuit sua publicare. Accedunt enim et quidquid
placet hoc rapiunt et sine solutione tollunt, nec est, qui eis audeat
contradicere. Retinebant etiam Gazarienses bestias suas in
domibus,[TR129] equos, asinos, vaccas, oves, capras, nec ad pastum
extra ire permittebant, quia per armatos illos fuissent ablatae.
Idcirco illo die nihil (#17 a#) poteramus procurare.

Eodem die venerunt in curiam nostram domicellae Sarracenae cum
pedissequis suis, velatis vultibus secundum morem eorum, et cupiebant
nos videre. Exivimus ergo de tentoriis et tabernaculis[TR130] nostris
ad conspectum earum et colloquebantur sarracenice et ridebant. Porro
nos non potuimus vultus earum videre propter velamina et per
interpretem petivimus eas, ut depositis velamentis permitterent nos
etiam earum vultus intueri. Hoc cum audivissent, valde ridebant cum
cachinnis et pedissequis imperabant vela levare. Quae cum levarent,
apparebant vultus earum denigratae, sicut carbones, quia erant
Aethiopissae. Quod dum vidissemus, cum industria fecimus, ac si territi
essemus propter nigredinem et eas abominaremus, et petivimus, ut et
dominae vela levarent, Et ita fecerunt, et fuerunt albae et formosae
dominae, verecundae et reverentiales. Multa talia experti sumus in
Gaza, quaedam enim juvenculae Aethiopissae frequenter curiam nostram
intrabant et sine verecundia procitabant; de quibus tantum scripsisse
nimium est. Multi Aethiopes utriusque sexus terram sanctam inhabitant,
liberi et sclavi.



                          Emtio necessariorum.

Quinta die mane ante lucem recesserunt Mamalucci a Gazara, sed tamen
ante meridiem non aperiebantur pategae, nec forum venalium rerum erat,
quia fuit sexta feria, quae semper ante meridiem est Sarracenis
celebris. Post prandium autem accepi a sociis meis XVIII ducatos, et
cum milite domino Petro Velsch sic in albo habitu Ordinis mei cruce
signato discurrimus per vicos et plateas, fora et pategas, et diversa
nobis necessaria procuravimus. Majorem enim sollicitudinem et majorem
provisionem requirit peregrinatio deserti, quam navigatio per mare. Ea
enim, quae homo non accipit Venetiis necessaria, in portubus et insulis
invenire potest et sibi providere, sed in deserto non sunt portus aut
hospitia, sed vastissima solitudo, in qua nec bestiae suum cibum
reperire possunt, ut patebit. Non enim habituri eramus sicut patres
antiqui manna de coelo, nec aquam de petra, nec oleum de saxo
durissimo, nec coturnices de Aegypto, nec praeservationem a vetustate
et a corruptione calceamentorum et vestimentorum, nec columnam ignis
illustrantem noctem, et ideo contra omnia haec oportebat fieri
provisionem ad plurimos dies, quasi ad XLVI usque in Alexandriam,
computatis illis, quibus degituri eramus in Aegypto, quia non nisi XXV
diebus mansuri eramus in deserto. Emimus ergo panes multos et saccos,
et pro uno peregrino tantum de pane emimus, quantum tribus suffecisset,
et hoc ideo, ut Arabibus nobis in deserto occurrentibus possemus dare
et vexationes redimere. Aliqua etiam vini vascula ibi comparavimus et
utres novas pro aqua ferenda. Sportas etiam magnas pro impositione
ollarum, patellarum et omnium ad coquinam pertinentium, tripodem,
cratem et veru. Caveas etiam tres plenas pullis et gallinis cum uno
magno albo gallo super caveam stante, qui per desertum (#b#) noctis
horas nobis indiceret. Emimus etiam alias oblongas sportas pro vitris,
scutellis, discis mensalibus, caseo et aliis imponendis, et parvas
sportas cum uncis, in quibus panem et alia non liquida esibilia
haberemus nobis ad stratum asini suspensa, et amphoras aquaticas et
flascones cum suis uncis. Saccos etiam cum exsiccatis carnibus, caseo,
butyro, oleo, aceto, fracto frumento pro pulmento, caepis, riso,
amygdalis, salsamentis, confectis diversis, dulcibus et amaris pro
infirmis, et medicinalibus, luminibus etiam, calceamentis, et sportis
duabus repletis ovis et aliis hujusmodi, quibus homo communi cursu
indigere solet. Emerunt ipsi camelarii saccos cum hordeo pro camelorum
pabulo, et siliquam pro nutrimento asinorum. Et ita omnia, quae in
Jerusalem oblivioni tradidimus, in Gaza supplevimus hoc die. Ea die
aliqui peregrini deciderunt in aegritudinem gravem, ita quod de vita
eorum non esset nobis magna spes.



                 Infirmitas[TR131] peregrinorum omnium.

Sexta die nocte praecedenti, cum tempus recessus nostri advenisset et
ductores nostri parati essent, misit Deus manum in peregrinos et paene
omnes tetigit et prostravit, subito enim facti fuimus valde infirmi, et
decumbebant tentoria nostra plena infirmis et erat numerus debilium
major, quam sanorum. Inter quos erat dominus Petrus Velsch adeo
debilis, quod delirabat, et dominus Fernandus baro de Warno, qui omnium
prius consolator fuerat, gravissime decubuit, et ego ipse diro capitis
dolore et vertigine laborabam et intensissimo calore totius corporis
incensus eram, non tamen decubui, sed quantum potui infirmis servivi.
Dominus etiam Bernhardus de Braitenbach, nunc decanus Moguntinus, adeo
debilis erat, quod speciem propriam amiserat et sensum, nec spes fuit
de ejus convalescentia. Et ita hunc diem cum nocte cum multa molestia
et miseria deduximus.



                   Peregrinorum dissensio et divisio.

Septima die, quae erat dominica XV. post Trinitatis, audivimus Missam a
domino Johanne archidiacono, qui erat fortior; nam Pater Paulus Minor
et ego ambo debiles eramus et invalidi ita, quod cum magno labore vix
poteramus horas canonicas legere. Hujus calamitatis causas diversas
suspicati sunt peregrini: aliqui attribuebant aquis, aliqui aliis
cibis, caeteri novilunio, major tamen pars vehementer suspicabatur,
quod Sabatithanco Trutschelmannus noster cibum aliquem intoxicasset, ut
nobis peremtis bona relicta occupasset, ego tamen tenui et hodie teneo,
quod fuerit permissio divina ad humiliandam curiositatem
nostram.[TR132] In his ergo peregrinorum miseriis inceperunt diversa
practicare et paene omnes a proposita sua peregrinatione resilire. Nam
aliqui volebant reascendere in Jerusalem et ibi mederi vel mori. Aliqui
volebant per Palaestinam ascendere in Syriam Phoenicis ad Barutum,
maris portum, et ibi in proximis mercatorum galeis reverti in Europam
ad partes nostras; aliqui omnibus ambagibus dimissis volebant
descendere per maris oram in Alexandriam et ibi naves exspectare.
Aliqui (#18 a#) intendebant transire in Cairum et de Cairo per oram
maris rubri ascendere per Madian ad montem Synai et eo visitato reverti
in Aegyptum et ad mare. Aliqui volebant manere in Gaza usque ad
convalescentiam et tunc per viam suam proficisci. Reliqui vero in
proposito primo manebant, ut statim in crastinum proficiscerentur, non
obstante, quod essent debiles. Inter haec magna facta fuit divisio
inter peregrinos et discissio societatum, et quilibet adhaesit illi,
qui conceptum sibi etiam placentem excogitaverat, ut seorsum
practicabant, illi duo hoc, alii duo illud, caeteri aliud, et dissoluta
fuit omnis harmonia unionis nostrae. Cum ista ergo amara inquietudine
transivit illa dies infelix, nec hoc die vidimus nostrum
Trutschelmannum, et hoc nobis augmentavit suspiciones de eo conceptas.



             Nova peregrinorum conjuratio post praecedentem
                   concommotionem et pacificationem.

Octava die illuxit jocunda et felix lux, de qua dicitur 2. Maccab. 1.:
Sol, qui prius erat in nubilo, oriri visus est. Beata quippe Virgo
Maria sua gloriosissima nativitate omnem caliginem, omnem turbationem,
omnem denique infirmitatem ab omnibus effugavit. Nec dico ista
parabolice, sed vere ita evenit. Nam surgente aurora diximus nos
sacerdotes matutinas et primas et altare nostrum praeparavimus ad
Missarum solemnia celebranda et omnes tres successive Missae Officium
legimus de festivitate instante et orationes pro convalescentia
infirmorum nostrorum et pro felice itineratione accepimus et his Missis
omnes peregrini astiterunt, etiam illi, qui heri et nudius tertius
videbantur morti propinqui, cum ingenti devotione et gratiarum actione,
relictis lectulis, flexis genubus affuerunt usque ad finem. Finitis
autem Missis pro prandio instruximus et more solito coximus et
manducavimus, nec fuit amplius memoria praeteritae divisionis, sed de
novo conjuravimus omnes simul per desertum in Arabiam ad montem Synai
pergere et simul vivere et mori, nec infirmum quemcumque vellemus post
nos relinquere, sed in camelorum sportis omnes in asinis sedere non
potentes nobiscum ducere. In illo die pacis foedera inter nos
firmavimus et individui amici et fratres facti sumus unumque cor et
anima in Domino.

Post meridiem venit Trutschelmannus, quem non videramus in nostris
tribulationibus, et videns nos exhilaratos et paene sanatos abiit et
camelarios cum camelis, asinarios cum asinis adduxit, volens nos jam
educere, sed nos nullo modo acquievimus[TR133] et verbis ac responsis
satis impolitis et duris diximus sibi, quod nobis hac die esset
festivitas solemnis et jam feriati essemus, nec fas esset, nos hac die
sacra de loco moveri. Diximus etiam sibi, quod multis diebus in illo
loco inviti fuissemus, nunc autem hac die ob honorem beatae Virginis
nequaquam recedere vellemus. Ad haec fuit vir male contentus et
camelarii et asinarii et cum murmure a nobis (#b#) recedebant,
dicentes, quod ultra diem crastinum nollent amplius manere, non
obstante quacumque nostra dispositione.

Sequentem diem nonum quaere Folio 26. b.



   Descriptio Palaestinae regionis et quot modis dicatur Palaestina.

Antequam a terra sancta recedamus in desertum, ipsam civitatem Gazam
describam cum provincia ejus Palaestina. Palaestina in sacra pagina
tribus modis invenitur: quandoque enim ponitur pro tota terra sancta,
ita, quod Jerusalem cum montanis suis Palaestina nominatur. Et ita in
vitis patrum saepe invenitur; sic etiam tota terra sancta nonnumquam
nominatur Syria, quia tam Judaea quam Palaestina sunt Syriae magnae
partes.

Secundo quaedam pars provinciae Galilaeae dicitur Palaestina juxta
montes Gilboae.

Tertio frequentius dicitur Palaestina regio maritima, quae est sub
montibus Israel, quibus ab oriente clauditur, et mari magno ab
occidente, ab aquilone monte Ephraim, ab austro terminatur in Gaza. Et
haec pars proprie dicitur Palaestina. Isidorus de Palaestina: Lata
regio est, cui ab oriente mare rubrum accurrit, in meridiano latere
Judaea excipitur, a septentrionali plaga Tyriorum finibus clauditur, ab
occasu mari magno et Aegyptio limite terminatur. Olim vero dicebatur
Philistaea, a civitate Ascalon, quae dicebatur Philistim, a qua et
populi illius regionis Philistini dicti sunt.

Olim totius Palaestinae metropolis erat Ascalona; postea fuit
metropolis Caesarea maritima; sed nunc est Gaza metropolis.

Tota regio olim erat plena gigantibus et erant potentes terra marique,
quia portus maris possidebant. Quandoque praecipuas et capitales
civitates habebat illa regio, de quibus dictum est Fol. II. Propter
crudelitatem gigantum non potuerunt filii Israel delere Philistaeos nec
civitates illas quinque possidere. Multa monasteria monachorum habuit
aliquando Palaestina et magnalia leguntur de monachis in Palaestina
degentibus.



    De Gaza sive Gazara, civitate Palaestinorum sive Philistinorum.

Gaza civitas est binomia, quia et Gaza dicitur, ut communiter in
Scriptura, et Gazara, 1. Maccab. 7. et postea saepe. Et ita hodie ab
omnibus nominatur. Gazara, praesidium, monumentum, vide 2. Maccab. X.,
quod expugnavit Judas. Gaza enim idem sonat, quod thesaurus. Nam
Cambyses rex, volens debellare Aegyptum, omnem suum thesaurum in Gazam
posuit, et inde nomen Gaza aut Gazara retinuit. Quo autem nomine ante
Cambysem fuerit vocata, non inveni, et forte ante Cambysem etiam sic
dicebatur, quia antiquissimae scripturae eam Gazam nominant, ut Josuae
1. et Judic. 1.

Haec civitas olim erat Enaorum, secundum Jeronymum de distantiis
locorum, in qua habitavere Capadoces pristinis cultoribus interfectis,
et est in sorte tribus Judae, sed eam tenere non potuit, quia gigantes
fortissime restiterunt. De hac civitate prophetae multa praedixerunt,
ut habetur Jeremiae. (#19 a#) 47., Zachariae IX. et Sophan. 2., ubi
multa dicuntur de ejus destructione et aliarum Philistinorum civitatum.
Unde Jeronymus, ubi supra, dicit: quaeritur, quomodo Gaza in quadam
prophetia dicitur futura in cumulum sempiternum, quod loquitur contra
Gazam antiquam, quae dudum in nihilum redacta est, quae deserta dicitur
Actor. VIII. Nova autem hodie insignis civitas Palaestinae est, in
duplo major quam sit Jerusalem, populosa et pinguis. Unde vulgariter
loquendo est fossa butyri, et omnia ad humanam vitam pertinentia sunt
ibi in copia et bono foro. Tot ibi arbores sunt palmarum, quod civitas
videtur jacere in silva. Domos habet luteas et miseras, sed muscheas et
aestuaria valde pretiosa, non est muro cincta, sed turres multas et
altas habet ab intra. Est civitas maritima, non tamen prope super litus
sita, sed ad unum teutonicum milliare. Noctibus, quando omnia tenebant
silentium, audivimus in nostra curia sonitum et maris rugitum. Multi
mercatores in Gaza resident et coci plurimi, et est in ea mirabilis
gentium commixtio diversarum. Plures sunt ibi Aethiopes, multi Arabes,
Aegyptii et Syri, Indi et Christiani orientales, nulli Latini. Tempore
ultimo Christianorum erat ibi bonus et honorabilis episcopatus. Ad
commendationem vero hujus civitatis duo notavi. Primum, quod mihi non
videtur, quod umquam locum vel civitatem viderim, in qua omnia sint in
tam bono foro, quae homo desiderat, sicut in Gaza. Secundo homines sunt
ibi pacifici, numquam enim molestiam intulerunt nobis aliquam, nec
vexarunt nos, sicut in Rama et Joppen, et tamen per vicos et plateas
cottidie cruce signati cucurrimus et cum eis tractatus habuimus sine
omni molestia. Ego aliquotiens solus in albis incedens transivi longe a
curia nostra et numquam unicum opprobriosum audivi. Verum hoc non
omnibus peregrinis, qui ante nos ibi moram traxerant, accidit, sed ut
legi in peregrinalibus, quidam ibi multum tribulati fuerant. Et tantum
de hac civitate.



           Consideratio trium ante deserti ingressum est hic
             praenotanda, scilicet de asinis, camelis et de
                            ipsa solitudine.

Antequam ingrediamur desertum, ut ipsa peregrinatio deserti clarius
pateat, tria sunt praemittenda, de quibus continua mentio fit in
sequentibus. Primum est descriptio asinorum et asinariorum. Secundum
est camelorum et camelariorum. Tertium est descriptio solitudinis, sive
deserti et ejus inhabitatorum.

Asini itaque sunt secundum eorum conditiones animalia magis apta pro
transitu eremi, quam equi. Est enim asinus animal oneriferum et laboris
patiens, vili et modico cibo contentum. Inter tribulos enim carduos et
spinas carpit cibum suum, et arbusta densa et spinosa penetrant et
intrant, quapropter parvae aviculae oderunt asinum et eum inclamant
sicut noctuam, quia in spinetis nidis, ovis et pullis earum nocet, quia
carpendo et fricando nidulos dejicit et clamando pullos earum terret.
Potus ejus (#b#) est aqua, quam libentius bibit turbidam, crassam et
tepidam, quam recentem, et modicum valde bibit. Si de aqua numquam
prius bibit, bibere renuit, etiam dum multum sitit; tribus diebus et
noctibus continuis durare et laborare potest sine potu. Magni frigoris
impatiens est, ideo in terris frigidis, ut in Ponto, non generatur, et
in terris multum calidis multiplicatur. Aquas transire et pedes tingere
horret, pontes etiam, de quibus potest videre. aquam, non transit nisi
cum trepidatione, et si per rimas aquam videt, tremit et subsistit. In
luto male vadit, sed in sicco etiam asperrimo, equis periculoso, optime
et secure incedit. Tempore pluviali est triste animal et involuntarium.
Ideo in oriente et in Aegypto sunt asini valde boni, cum non sit ibi
frigus, nec pluvia, nec lutum. In terris autem nostris non possunt esse
boni propter contrarias conditiones. Asinus dominum suum, sessorem
suum, viam suam, hospitium suum, vocem domini sui et terminum itineris
sui, laborem suum et horam sui laboris et horam quietis super omnia
animalia acutius cognoscit et diligentius tenet. Bestia illa valde
humana est et conditionibus hominum multum proportionata, multo magis
quam equus et mulus. Species decipit multos in electione asinorum, quia
nonnumquam turpiores asini sunt meliores et e converso. De hoc vide P.
II. Fol. 2.



               Quales homines sint peregrinorum asinarii?

Asinarius dicitur asini custos. Asinarii nostri per desertum erant
Christiani orientales de cinctura, alias dicti Georgiani, haeretici
sicut Graeci, quorum tanta multitudo in orientalibus provinciis, quod
omnes eos timent, et sine solutione theloniorum et pedagiorum per
regiones procedunt sine timore et neminem curant, et eorum propria
provincia et terra est juxta montes Caspios, longe a terra sancta, et
sunt homines pulchri, curiales, civiles et frigidi, non incontinentes
irae. Hi ergo, quia Christiani sunt et gentium mores et linguas norunt
et libere per regiones incedunt, conducuntur ad ducendum peregrinos de
Jerusalem usque in Aegyptum in asinis. Sic ergo asini et asinarii
secundum qualitates suarum conditionum sunt ad transitum deserti summe
apti et convenientes, ut ipsa peregrinatio docebit in processu.



                  De camelorum natura et proprietate.

Cameli sunt etiam bestiae valde proportionatae et aptae pro transitu
deserti. Hae bestiae sunt apud nos monstra, sed in partibus
transmarinis sunt communissimae et incedunt gregatim in magno et
copioso numero in pasta. Dicitur autem camelus a camyn, quod est breve
vel humile, quia, cum onerantur, accumbunt, ut breviores fiant; vel a
camur, quod est curvum, quia incurvant se in susceptione onerum, vel
quia curvum dorsum habent, Duo autem sunt genera camelorum, scilicet
bactrici et arabici cameli. Arabici cameli bina habent tubera in dorso,
et sunt parviores tardiorisque gressus (#20 a#). Cameli autem de
Bactria unum habent in dorso tuber, in quo portant, alium in pectore,
cui incumbunt, et sunt veloces multum et parviores camelis arabicis.
Credo autem, quod cameli bactrici etiam nominentur dromedi, propter
velocitatem cursus, quia dromedus idem est quod cursus vel curvus, et
est genus camelorum, quod uno die centum milliaria italica et amplius
facit. Dromedarius autem sic habetur Esaiae LX.: Est custos dromedorum.
De camelo bactrico enormis magnitudinis legitur in vita S. Hilarionis
C. 19. miraculum. Vincentius in Spec. Nat. L. 19. c. 27. dicit, quod
cameli recti illi dicuntur, qui unum tantum in dorso habent gibbum,
aliud autem genus, quos dromades vocant, cursu mirabili vigentes, bina
tubera in dorso habentes. Ex his patet, quod cameli unius gibbi
quandoque dicuntur dromedi, similiter et duorum gibborum. Sunt enim
valde diversa genera camelorum in quantitate et cursu differentia.

Est autem camelus animal deforme, gibbosum, habens collum longum,
propter longa crura, ut collo terram tangere queat, et cibum sumere,
lentum habet incessum, tamen festinum progressum, non quod currat sicut
equus, sed cum prolixis cruribus magnos passus facit, quantum homo
attingere potest, qui fortiter pedem a pede distendit, numquam autem
pedem vadens atterit, quia pedes sunt reciprocis quibusdam pulmentis et
crurium pulpis vestigia carnulenta, et ideo lapides vix sustinent in
multum ambulando, unde necesse est, si per viam longam et saxosam sit
eundum, quod pedes eorum calcentur, quia laeso pede tota bestia
languet. Bene ergo in arena ambulant et male in lapidibus, per quos
lentissimo gressu graditur cum timore. Similiter bene incedit in terra
arida et sicca, male vero in madefacta et lutosa. Bene ambulat tempore
calido, male tempore frigido, unde nec diutius vivere potest in terris
frigidis et humidis.

Camelus caput habet parvum et disproportionatum respectu corporis,
caret cornibus, quamvis (non) careat dentibus superioribus, sicut omnia
animalia cornuta. Oculos habet magnos et terribiles, et semper videtur
esse animal triste et turbatum. Ejus oculi sunt sicut illa specula
ignea, in quibus relucent imagines grossae. Quaecumque enim camelus
respicit, magna et grossa sibi videntur, imo omnia quasi cum
ammiratione et trepidatione videtur inspicere. Unde quando homo ipsi
accedit, incipit tremere bestia, ita, quod homo notat bestiam se timere
ex eo, quia homo contra se procedens videtur sibi in quadruplo major,
quam est. Et nisi Deus sic ordinasset, adeo mansuetum et disciplinatum
animal non esset. Os habet turpe et immundum et magnum et dentes
inferiores longos; unde quando ex turbatione stridet, os aperit, caput
agitat et collum longum extollit, retorquens ipsum nunc huc, nunc
illuc, ita quod homo non assuetus videns turbatur et timet.

Camelus secundum legem Domini est animal immundum, quia ungulam quidem
habet, sed non dividit eam, sicut equus, et ruminat, sicut ovis. Pauco
(#b#) cibo utitur, foeno et corticibus et foliis vescitur et hordeo
laborans pascitur, quod cito transglutiens reservat, ut rursum
ruminando tota nocte manducet. Habet enim camelus plures ventres: in
primo recipit cibum penitus indigestum, in secundo autem incipit
digerere, in tertio melius, in quarto digestio penitus completur. Et
ita ventrium diversitas fuit necessaria propter grossitiam nutrimenti
sive cibi, et quia parum dentibus cibum molit. Lutulentas aquas
captant, claras refugiunt, et ubi coenosior liquor fuerit, ipsi assidua
conculcatione lutum excitant, ut turbetur. Multis diebus sitim tolerat,
et quod dictu est mirabile, diebus XII vadit sine potu, verum dum
occasio bibendi data est, tantum impletur, quantum satiat desideria
praeterita et in futurum diu prosit.

Camelus diu vivit, quandoque usque ad centesimum annum, nisi forte in
peregrina translati insolentia mutati aeris morbos contrahant. Causam
autem tam longae durationis hanc esse dicunt, quia cameli felle carent,
quod est secundum Anaxagoram caussa omnium acutarum infirmitatum.
Tenacem habet camelus malorum memoriam, proinde, si percussus fuerit,
diu dissimulato dolore, dum oportunum tempus reperit, illatam protinus
injuriam reponit. Mingunt posterius, et virgas habent ad posterius et
caudas ad modum asinorum et aversi coeunt, et dum venerem requirunt,
saeviunt, nec audet aliquis eos accedere tempore coitus, quia illaesus
non abiret. Et quamvis animal luxuriosum sit, erga matrem tamen
continens est. Unde in quadam civitate cooperiebatur camelae caput, ut
ejus pullus super eam saltaret, qui cooperto matris capite super eam
saltavit, et cooperimento sublato matrem agnoscens turpitudinis opere,
quod coeperat, intercepto descendit ipsumque ingeniatorem morsibus
interfecit. Dicitur etiam camelis haec pietas inesse, ut si in grege
vel stabulo aliquis aegritudine detentus non manducet, alii
compatientes abstinent.

Hoc animal est oneriferum et ad onera portanda deputatum et oneribus
gaudet; unde naturalem inimicitiam et odium habet contra equos, mulos
et asinos pro eo, quia onera sibi debita surripiunt et portant, quae
sibi solis esse debita aestimant. Et ideo, si asinus aut equus
praecedit oneratus camelum, nullo modo progreditur camelus et stat et
indignanter aspicit nec procedit, nisi post se reducatur. Sed quia
asinorum incessus velocior est camelorum, quando longius progrediendum
est et festinantius, tunc funis cameli collo alligatur asini, ut
antecedente asino camelus ocius sequatur, ut dicitur in Legenda beati
Jeronymi.

Dum autem camelus onerari debet, paululum super genua percutiuntur et
statim ad onera flexis cervicibus inclinantur vel si homo manum super
collum bestiae ponit et sibilum facit, recurvatur in terram, ut
oneretur, et totaliter se prosternit et onera gravia sibi imponi
permittit, nec corpus movet, sed caput cum stridore grandi agitat, dum
se gravari sentit. Hoc faciunt minores cameli, sed non grossiores.

Dum multi cameli simul onerantur, fit horribilis rugitus, qui eminus
auditur per desertum noctibus. Onera autem imposita non ligantur super
dorsum cameli per ventrem, nec sellae eorum ligatae sunt sicut sellae
equorum et asinorum, sed simpliciter (#21 a#) super gibbum ponitur
sella sine ligaturis et super sellam ponuntur onera ad utrumque latus
dependentia aequali pondere, nec bestia transit, si sentit gravius
pondus in uno latere quam in alio, et capite extenso cum stridore
ostendit, in quo latere pondus sit gravius, et si non habetur materia,
quae imponatur, ut onus aequale fiat, accipiunt lapides et defectum
oneris supplent.

Porro si bestia sentit se plus gravatam onere, quam solita sit portare,
iterum non progreditur, nisi onus diminuatur, non enim suscipit onus
nisi suis viribus proportionatum. Dum autem onera imponuntur, onerantes
cantant dimissis vocibus ad demulcendum bestias, et oneribus impositis
surgit bestia repente et quasi exultans per viam suam currere incipit
et iter sine pausatione continuat usque ad terminum suum consuetum; ad
quem dum pervenerit, non amplius procedit, sed onera sibi deponi optat.
In via nec baculis nec flagellis peluntur, sed camelarii sequentes
cantant hoc modo: Han na yo yo an no ho ho oyo o ho etc. Cum bestia
extra viam vadit, larvo signo sibi manu dato redit, nec invasionem
duram aut percussionem patitur. Camelus turbatus stridorem mirabilem
facit et quandoque, sed valde raro, in tantum irascitur, quod onus a se
rejicit et hoc facto magno cursu aufugit et vix capi se permittit.
Magna cura haec bestia videtur custodire onera, ne decidant, cautissime
enim pedes ponit, ne pedes laedat et ne onera cadant, nam sub pede
cameli est multa carnositas, et in ejus fissura corium simile ei, quod
est in pedibus anserum, ideo caute ambulat; viam, per quam semel
ambulavit, semper scit sine duce, etiam si via sit operta pulvere vel
arena per ventum adjecta. Et hoc necessarium est per desertum, in quo
nullae viae manent propter arenarum motum. Non tantum parantur hae
bestiae ad onera vehenda, sed etiam ad bella ducuntur, ad quae tamen
foeminae vel camelae validiores sunt quam cameli. Castrantur autem,
quando duci habent ad proelium. Et tantum de illo.



                               Camelarii.

Camelarii vel dromedarii sunt magistri camelorum. Porro nostri
camelarii per desertum erant conducti per nostrum Trutschelmannum de
villulis Palaestinae in terminis Arabiae. Erant autem rusticelli, nigri
ut Arabes, Sarracenis et Arabibus servientes, cum Arabibus
confoederationem habentes, de ritu maledicti Machometi. Non enim
sustinuissent Arabes incolae deserti ductores vel camelarios puros
Sarracenos; sed illos in pace dimiserunt, quia eis confoederati et
ritu, veste, moribus eis conformes. Ea de causa asinarii nostri, qui
erant Christiani orientales, per desertum euntes conformabant se
vestibus et moribus camelariis, ut ab Arabibus minus molestarentur;
isti camelarii et asinarii in nostro itinere continue litigabant simul,
non tamen se percutiebant, nobiscum vero pacem habebant simulatam
propter pecuniam, quam a nobis habere sperabant.

De his camelariis et asinariis in processu multa venient dicenda, nunc
ad alia procedamus. Sequitur de solitudine.



           Solitudinis sive deserti vel eremi descriptio, et
               ejus latitudo, longitudo et sterilitas; et
             quomodo dicitur quatuor modis patet ingressu.

Solitudo illa vastissima, per quam de terra sancta ad montem Oreb
transire oportet, nunc in hoc loco venit describenda. Notandum ergo,
quod haec solitudo est pars Arabiae magnae, Sunt enim tres terrae sibi
invicem junctae, quae dicuntur Arabiae. Primo mons Libanus et
Antilibanus cum tota regione adjacente dicitur Arabia celsa, pro eo,
quia terra illa thurifera est et abundant ibi arbores thuriferae et
alia odorifera. Et huic jungitur regio Traconitidis et Ituraea ab
aquilone, quae sunt partes Galilaeae, Damascus vero meridie, quam ob
causam Syria Damasci aliquotiens Arabia vocatur. Unde Areta rex Arabiae
dicitur, qui tamen erat rex Damasci.

Secundo terra filiorum Moab et Ammon et regnum Seon regis Esebon cum
regno Og regis Basan et totus mons Galaath et tota regio trans Jordanem
dicitur Arabia secunda et conjungitur primae a parte australi.

Tertio. Ab illa incipit Arabia tertia, quae dicitur Arabia magna, et
per latissimas solitudines protenditur a flumine magno Euphrate usque
ad mare rubrum et ad Nilum flumen Aegypti. In hac Arabia contra
orientem est Mecha, civitas detestabilis Machometi, et contra meridiem
est mons Synai et Oreb. Et haec Arabia est latissima, continens
solitudines magnas et vastissimas, diversas facientes provincias.

Latius tamen loquendo de Arabia secundum figurationem tabularum
Ptolemaei possumus dicere, quod tota regio, quae alias nominatur Syria
Damasci ultra Libanon est Arabia prima, et dicitur Arabia Damasci vel
Syriae. Huic adhaeret ad austrum Arabia Petraea, quae est secunda. Ad
hanc dependet Arabia deserta latissima, quae est tertia. Cui
consequenter jungitur Arabia felix, grandis et nobilis patria, in qua
est supra dicta civitas Machometi. Hae quatuor Arabiae latissimas
includunt regiones et suis terminis mare magnum et sinum arabicum sive
mare rubrum et sinum persicum contingunt, ac Nilum, Euphratem, Tigrim
et Physon, quatuor paradisi flumina, tangunt. Sicut autem Arabia illa
deserta est terra infelicissima et valde mala, ita Arabia alia, felix
dicta, est felicissima et valde bona, quae quondam Cadrosia fuit dicta,
haud longe ab Aegypto distans. Aurum in ea abundat, quod e cuniculis
nulla arte factis effodiunt, non quidem quod igne exprimunt, sed ipsa
natura purum ex humo producit in nucis quantitate. Haec Arabia etiam
Saba dicitur, a civitate insigni ejus, quae terra eorum, quae apud nos
sunt pretiosissima, fert et omni pecoris genere est copiosa. Odoribus
etiam suavibus, quos passim natura gignit, omnes nationes superat. In
maritimis locis balsamus oritur et cassia et in silvis ejus magnae sunt
thuris et myrrae arbores, palmae insuper, arundines ac cinamomum etc.
Neque enim referri possunt singulorum species, quae natura adeo
affluenter in ea aggregavit. De hoc vide Diodorum L. III. C. XII. et L.
IV. Haec fertilis et felix terra in tantum differt ab illa sibi vicina
Arabia Petraea et deserta, ac si mille ab ea distaret milliaria. Haec
deserta Arabia ad occasum vergit et arenosa est penitus, et qui per eam
iter faciunt, quemadmodum in mari nautae Areti (arcti) signa duces
habent. In hoc autem loco solum locuturus sum de solitudine Syn, quae a
terra sancta incipit et ad radices montis Synai et in littoribus maris
rubri finitur in provincia Madian. Quod autem mons Synai sit in Arabia,
patet per Apostolum Galat. IV., ubi dicit: Syna enim mons est in
Arabia, qui conjunctus est ei, qui nunc est Jerusalem. Similiter,
quando dicit Haymo ad litteram: Syna est mons Arabiae, qui sua
magnitudine diversas provincias tangit et sua extremitate conjunctus
est montibus terrae promissionis, in quibus est Jerusalem. Ideo tota
illa solitudo dicitur Syn, quae tamen habet multas solitudines
particulares, ut solitudinem Ethan, Mara, Helim, Dephea, aliis
Raphadim, Areroth, Rechma, Cades, et caetera, sicut patet Numeror. C.
33. Hae autem solitudines nunc alia habent nomina arabica, sicut
patebit in processu peregrinationis de mansionibus peregrinorum, in
quibus fixere tentoria. Qualis sit ergo illa solitudo et quantis
defectibus subjaceat, in multis locis sacra Scriptura enunciat.
Notandum tamen, quod desertum dicatur quatuor modis. Primo modo dicitur
locus desertum vel desertus, in quo posset esse habitatio, sed non est,
sicut Esai. XXXVII. dicit: Exultabit solitudo et florebit quasi lilium,
in adventu scilicet cultorum. Sic principes et divites aedificant
solitudines, Job. c. 3., quia loca deserta cultivant et novalia novant,
sicut praecepit Dominus, Jeremiae 4.: Novate vobis novale. Sic Josuae
17. praecepit filiis Joseph, ut ascenderent montes incultos et
desertos, (#22 a#) et succiderent arbores et locum purgarent et spatia
ad habitandum facerent. Spatia etiam et loca, in quibus olim erant
habitationes et esse desierunt, deserta dicuntur, sicut Nehemiae 2. de
sancta civitate, quae tunc civitas non erat: Jerusalem deserta est. Et
Esaiae 1.: Terra vestra deserta, civitates destructae. Et hoc plerumque
contingit propter hominum inhabitantium peccata. Unde Psalmus: Posuit
terram fructiferam in salsuginem a malitia inhabitantium in ea. Unde
Matthaei 23.: Ecce, relinquitur vobis domus vestra deserta. Et Psalmus:
Fiat habitatio eorum deserta.

Secundo modo desertum dicitur locus solum ex eo, quia ibi non est
habitatio hominum, licet ibi sint horti, agri, prata, pascua, pomoeria,
sicut ibi Lucae 17.: Dimittit nonaginta novem oves in deserto, i. e. in
loco pascuae. Et Exodi III. minavit Moyses gregem ad interiora deserti,
sive ad pinguiora pascua. De tali deserto dicitur Esaiae 41.: Ponam
desertum ejus, scl. terrae sanctae, quasi delicias, et solitudinem ejus
quasi hortum Domini. Tertio modo desertum dicitur locus silvestris vel
campestris, nemorosus vel vacuus, quem homines non incolunt, in quo
leones, ursi, cervi, lupi et caeterae ferae currunt, sicut Marci 1.:
Expulit Jesum spiritus in desertum, eratque cum bestiis. In quo quidem
deserto non habitant homines, licet possent ibi habitare, quia ibi
crescunt virgulta et sunt ibi aquae, quarum gratia possunt ibi bestiae
vivere, sicut etiam in deserto Johannis baptistae, et in deserto beati
Jeronymi. De quibus in prima parte dictum est. Quia hoc certum est,
quod in quocumque loco leo vel ursus, lupus aut cervus vivere potest,
illic etiam potest homo vivere, et ubi homo potest se nutrire, ibi et
fera potest esse. Sed ubi fera non potest manere, nec homo, et e
contrario. In hoc tamen differentia est, quod bestiae non utuntur de
necessitate igne in suo nutrimento, sed homines vivere sine igne non
possunt, licet Plinius lib. 6. dicat, quod in parte orientali quibusdam
gentibus usus ignis fuerit ignotus usque ad tempus Ptolomaei regis
Aegypti, et tunc primum ignem habuerunt. Credit tamen dominus Antonius,
illos non fuisse homines, quia tenet, hominem non posse vivere sine usu
ignis, ut patet P. 1. Tit. 1. C. 5. §. 1.

Quarto modo et propriissime desertum dicitur terrae spatium, ubi nihil
eorum crescit, quibus homines et bestiae nutriuntur, nec arbores, nec
gramina, et ubi nec homines nec bestiae nec aves vivere possunt, tum
propter defectum aquarum, tum propter solis intemperatum ardorem, tum
propter terrae sterilitatem, et breviter propter defectum omnium ad
vitae animalis sustentationem pertinentium. Et tale desertum est de
Gazara ad montem Synai, non quidem in omni parte, sed pro majori parte.
Tale desertum non reperitur in Alemannia nec in Francia nec in Italia,
quamvis deserta, primo, secundo et tertio modo dicta, ibi reperiantur.

Defectus et miseriae deserti illius magni notificantur multipliciter
per scripturas sacras. Unde Deuteron. VIII. dicitur: Dominus ductor
tuus fuit in solitudine magna et terribili, in qua erat serpens flatu
adurens et scorpio, ac dipsas et nullae omnino aquae. Et Deuter. 32.
vocatur terra deserta locus horroris et vasta solitudo. Et Esaiae 21.
dicitur terra horribilis. Et (#b#) filii Israel murmurantes, ut habetur
Num. 20., dixerunt: Quare nos ascendere fecisti de Aegypto et adduxisti
in locum istum pessimum, qui seri non potest nec ficum gignit nec
vineas nec malogranata, insuper et aquam non habet ad bibendum. De
eorum murmure habetur Exodi XVI. et Num. XI. Ex quibus defectus deserti
patet. Sed Jeremias quasi omnes defectus deserti complectitur Jerem.
II. ingratitudinem objiciens Judaeis, dicens: Vani, id est, ingrati,
facti sunt Judaei et non dixerunt, ubi est Deus, qui ascendere nos
fecit de terra Aegypti, qui transduxit nos per desertum, per terram
inhabitabilem et inviam, per terram sitis et imaginem mortis, per
terram, in qua non ambulavit homo neque habitavit homo, nec incolavit
eam filius hominis. Haec ibi. Et Josuae V. latissima et longissima
nominatur solitudo. Insuper Deuteron. 1. dicitur.: Transivimus per
eremum terribilem. Et Eccles. VI.: Lignum aridum in eremo, venatio
leonis et onagri in eremo. Et Psalmus desertum nominat eremum. Dominus
interrupit petram in eremo. Et Exodi III. dixit Dominus Moysi: Locus,
in quo stas, terra sancta est. Et mons Oreb frequenter nominatur mons
Domini.

Dicitur etiam desertum terra salsuginis et terra mannatis, terra
faunorum et satyrorum a poetis. Ex quibus omnibus venari possumus
solitudinis illius et terrae conditiones et proprietates, tam in malo
quam in bono.



                     Conditiones deserti vel eremi.

Primo regio illa dicitur desertum a deserendo, quia deserta esse
videtur quodammodo a Deo, a coelo et a mundo. A Deo quidem, quia vacua
et inanis est, quasi Deus ea uti vellet ad universi meliorationem vel
decorem. A coelo etiam deserta est haec regio, caret enim coeli utili
influentia et quasi iracundo stellarum aspectu atteritur et ferrea
redditur, dum coelum desuper immite et sine clementia aeneum videatur.
Deserta est etiam regio haec ex consequenti ab hominibus, qui ab ea
tamquam a re inutili se abstrahunt. Secundo dicitur haec regio eremus,
ab adhaerendo per oppositum, pro eo, quod nemo illi terrae adhaeret,
propter defectum boni delicabilis. Nam rebus delicabilibus adhaerent
homines, sed quia ibi nihil delectabile invenitur, nemo ibi haeret. Vel
dicitur ab adhaerendo propter terrae duritiam, quae nimis fortiter sibi
ipsi adhaeret, ita, quod nec ligonibus nec rastris nec ferramentis
potest sulcari.

Tertio dicitur regio haec solitudo, quia sola est nec frequentiam
hominum habet. Sola etiam est, quia nulla regio circumjacens cum terra
illa cupit habere conformitatem aut confoederationem. Dicitur autem
saepe in Scriptura solitudo vastissima, quia nullo modo culturae est
apta. Ideo dicebant filii Israel murmurantes, utinam mortui essemus in
Aegypto, et non in hac vasta solitudine. Num. XIV. Dicitur etiam
solitudo magna, longissima et latissima in Scriptura. In multis enim
partibus adeo magna, longa et lata est, quod pertransiri non potest,
nec reperitur homo, qui fines ejus contra orientem attigerit, quia cum
careat aquis, nemo tantum saccum ducere potest de aqua, quod sibi
sufficiat pro multis mensibus. Unde post solitudinem illam incipiunt
montana altissima, quae si quis adscendere posset, in paradisi regionem
veniret. Sed Deus posuit in viam flammeum gladium, i. e. immensum
ardorem, tantus est enim ibi solis ardor et tanta siccitas, quod
impossibile est hominem illa penetrare etiam habitis vitae (#23 a#)
necessariis, quae tamen penitus ibi deficiunt. Quidam tamen sanctorum
patrum, ut S. Macarius Romanus et alii quidam, conatum quasi ultra
naturam facientes post desertum hoc venerunt in delicabiles regiones,
sed progredi contra paradisum nequaquam poterant. Dicitur etiam
solitudo sempiterna, pro eo, quod numquam fuit nec erit humanis usibus
apta. Insuper solitudo terribilis atque horribilis nuncupatur:
terribilis propter montium altitudinem et alienam formam; horribilis
vero propter vallium et torrentium immensam profunditatem. Quarto
dicitur regio illa imago mortis, pro eo, quod omnia, quae videt homo
per desertum,[TR134] mortem minantur, cum nihil in se habeat, quo vita
humana sustentari queat, montes enim et colles, valles et torrentes
steriles sunt et mortis insignia praeferunt. Color etiam terrae
dissimilis est colori terrae habitabilis. Relucent enim ex ea umbrae
mortis propter adustionis suae nigredinem, nec vivum quidquam in terra
illa est, nisi quod vitae humanae insidiatur. Insuper in hujusmodi
(rebus) terrentibus pestifera illa coloquintida, quae 4. Reg. 4. mors
in olla dicitur, copiose crescit, quam qui comedit moritur. Et ob hanc
et alias causas regio illa imago mortis nominatur. Quinto eadem ratione
nominatur regio illa terra sterilis, nihil enim ibi gignitur, ut
habetur Numeror. 20. Sexto dicitur inaquosa, quia caret aquis, et si
aquae aliquae in profundioribus reperiuntur, plenae sunt vermibus et
putridae, ideo terra sitis dicitur. Si vero in plano aquae sunt ex
aliqua emanatione, plenae sunt serpentibus, si dulces sunt; si amarae
sunt impotabiles existunt. Quandoque enim vallis aliqua humorem ex
semetipsa gignit, sed inter semetipsum eum servat, paludem profundam
facit et in his paludibus pertanseuntes periclitantur. Ex defectu aquae
saepe murmuraverunt filii Israel, sed et nos ipsi sitis squalore
tribulati fuimus, ut patebit. Septimo regio illa dicitur terra
salsuginis, Jeremiae XVII.: Habitabit in siccitate in deserto, in terra
salsuginis et inhabitabili. Ros enim cadens terram illam sale
conspergit et arbusta et gramina, si qua sunt, infundit; tota enim
roris humiditas sal est. Insuper aquae per suffossionem terrae inventae
salsae ut plurimum sunt. Reperitur etiam convallis aliqua humorem ex
semetipsa gignens salsum, quem continuo calor solis velut hiemalem
pruinam in glaciem, ita in salem stringit, et tamquam sudes acutas ex
ipso sale efficit, atque ita omnia illa exasperantur loca, ut
pertranseuntium terebret et secet etiam calceatos pedes. Octavo dicitur
regio illa terra invia Psalm.: in terra deserta invia et inaquosa.
Dicitur autem invia, quasi sine via. Ideo Jeronymus in epistola de
celebratione paschae dicit, quod hi, qui per solitudines arenosas in
interiora austri nulla certa semita gradiuntur, sideribus intendunt;
non enim per desertum certae viae esse possunt, etiamsi cottidie esset
perambulatio hominum et bestiarum, et hoc ideo, quia venti fortissimi
et turbines validissimae sunt in deserto, quibus arena defertur et
levatur impetu grandi de tota superficie terrae, et ita currit arena
cum vento, sicut aqua mota, idcirco nonnulli desertum nominant mare
arenosum. Insuper montes alti arenosi illis turbinibus de loco ad locum
transferuntur in una nocte, quod, ubi hodie est planities, cras
reperies altum montem repositum. Et ista translatio montium est (#b#)
cottidiana tempore ventorum. Non autem ita fit, ut tota moles simul
removeatur, sed superiora a ventis deportantur, usque ad terrae
fundamenta, et alio in loco coagulantur, et fit novus mons, quatuor aut
quinque milliaribus a primo loco. Nonnumquam autem valles magnae arena
replentur, et si duret tempestas in loco vallis, consurgit mons, et ubi
nudius tertius vallis profunda fuit, ibi hodie mons eminet. Montes
etiam petrosi immobiles arena fluente operiuntur, ita, ut ubi heri
apparebant montes petrosi, hodie nihil nisi arena videatur. Et ita via
certa esse non potest in deserto. Sunt enim ibi cottidie quasi
tempestates arenarum, sicut in mari tempestates aquarum, et sunt
periculosissimae; nam tota superficies terrae movetur, et homo nihil
videt nisi arenam vehementissime currentem, ac si esset aqua, et cum
hoc totus aer plenus pulveribus est, ac si esset aer nebulosus, ita,
quod homo nou potest oculum habere apertum, sed nunc cogitur propter
incidentes pulveres claudere, nunc propter necessitatem videndi cogitur
aperire. Cum tanto autem impetu projicitur arena, ut non solum oculos
laedat, sed ubicumque corpus denudatum tangit, laedit. Si est ventus
contrarius et contra ventum procedant, excoecantur homines et
nonnumquam aliqui suffocantur. Quandoque autem est tempestas adeo
valida, quod non possunt procedere contra ventum viam suam, sed oportet
sequi ventum, et durante tempestate dorsum vertere termino, quo
tendebant per multa milliaria. Et nisi natura docuisset camelos, quod
sine errore per invia procedere sciunt, numquam homines desertum
penetrare possent. Hoc insuper periculum accidit, quod dum vallis
aliqua de novo est arena impleta, vel fovea, vel voragines, quod
bestiae pertranseuntes cum hominibus et oneribus merguntur profundius
et nonnumquam penitus obruuntur. Est autem arena deserti tenuissima,
ita, quod optima esset ad horologia arenarum.

Aliud deserti periculum recitat Diodorus ille expertissimus, qui 30
annis Asiam majorem pervagatus est, L. 1. C. 5. Antiquarum historiarum,
dicens: est inter Syriam et Aegyptum palus admodum profunda, quam
Servoniam dicunt latitudine omnino angusta, longitudo super CC stadia
protenditur, locis insciis pericula insperata afferuntur, in arcto enim
contractam arenae cumuli circumstant, qui notis [motis ?] ventis
agitati in aquam deferuntur, adeo arena densa, ut immixta aquae
continens i. e. terra firma videatur, neque facile, terra sit an aqua,
discerni queat. Quo fit, ut plures ignota loci natura, neque viam
edocti, vadum tenens [tenentes?] cum omni exercitu absorpti sint. Nam
arenam, quae eminus stare ut continens videtur, ingressi labuntur
longius, numquam deinde raptis gurgite regrediendi aut emergendi
facultas datur. Limo enim demersi nullam sperant salutem, cum eniti aut
uti viribus nequeant, sed absorbeantur in profundum ab arena, aqua
circumfusa, cum veluti limus neque vado neque navibus sit pervius, quae
res barati cognomen dedit. Haec ille. Propter paludem illam coguntur
pertranseuntes solitudinis circuire longa terrarum spatia, ne periculum
incidant. Plura de his patebunt in sequentibus. Satis iam patet, quare
desertum dicatur terra invia. Nono dicitur, quod terra illa sit, in qua
non ambulavit homo, Jer. c. 2. et Judith 5. Hoc potest intelligi
dupliciter, vel pro principio, ut ante filios Israel nullus homo per
hoc desertum transiverit per viam illam, per quam illi circumducti
fuerunt, et ita verum est. Vel ita intelligi potest, quod nullus homo
suis pedibus perambulat hoc desertum et sic iterum verum est, quia,
nisi quis bestiam habeat, in qua ipse cum necessariis proficiscatur,
pertransire non potest, tum propter calidissimam humum, tum propter
viarum defectum et necessariorum, quae portare non posset. Ideo Helias
propheta de illo itinere perficiendo quasi desperans projecit se in
umbra juniperi et petivit, ut moreretur. Et nisi angelus sibi cibum et
potum confortativum ministrasset, hoc iter solus aggressus non fuisset.
De hoc habetur 3. Reg. XIX. Posset tamen esse, ut plures homines simul
ambularent per desertum, sed non unus solus, cum contingat in
tempestatibus plures errare. Saepe etiam contingit, quod vehemens
ventus elevat pulverem copiose ita, quod aer totus plenus est, adeo,
quod socius non potest videre socium, nec eum audire, et si tunc
bestia, cui insidet, aliam viam vadit, homo ille perit. Si ergo hoc
contingit in societate, quo modo posset homo solus perambulare? Decimo
dicitur, quod in deserto non habitavit homo, ideo etiam nominatur terra
inhabitabilis. Et hoc regulariter; sancti enim patres ibi habitaverunt,
ducentes viam magis angelicam, quam humanam, et Arabes hodie ibi
habitant, ducentes vitam bestialem, et non humanam. Sed quia dicitur,
quod nec bestiae ibi possunt habitare; deinde, quod Arabes ibi vivunt,
non ut filii Israel miraculose, nec ut S. eremitae angelice, nec ut
bestiae absque humano opere, sed vivunt diabolice. Sicut enim diabolus
circuit quaerens, quem devoret, sic et illi circumeunt extra desertum
et praedantur et in deserto transeuntes spoliant, sicque sunt corporei
diaboli et ducunt vitam (#24 a#) non humanam, sicut patebit in
sequentibus. Locus enim et terra inhabilis est ad inhabitandum
civiliter vivere volentibus; ideo dicitur: Nec incolavit eum filius
hominis, cum paene tota terra sit arenosa vel saxosa et quasi calx
exusta, hortis, agris, et vineis ac habitationibus inepta.

Undecimo regio illa dicitur esse serpentum, scorpionum et dipsarum et
vermium ac draconum, non quidem tota, sed in partibus suis, cum sit
latissima, diversa habet venenata. Filiis Israel fuerunt propter murmur
immissi ignei serpentes Numeror. 22 et Rom. 8. Sunt multa loca deserti
plena foraminibus serpentum, alia plena scorpionibus et in locis ubi
aqua, aliqui sunt dracones et crocodili manent et multa alia genera
bestiarum, sicut saepe legimus in Vitis Patrum. Porro uno duntaxat
genere nos vexati fuimus: sunt enim vermes quidam rotundi, in
quantitate avellanae, nigri, multorum pedum, qui dicuntur pediculi
Pharaonis, de quibus humus in aliquibus locis plenus est, et dum homo
dormit, accurrunt et subtiliter sicut pulex sanguinem sugunt, post
morsum tamen relinquitur una cicatrix et unus livor blavus, rubro
permixtus, in quantitate cruciferi denarii, et nisi statim illa
cicatrix ungatur et fricetur succo pomi limonis, mox efficitur vulnus
incurabile et putridum. Praeter illa gignit humus diversa minuta
animalia, quietem hominis impedientia. Sed et pediculi in vestibus
excessive numero et quantitate crescunt omni momento. Duodecimo dicitur
regio illa locus pessimus, Num. 20. Et hoc propter omnia praedicta et
propter aeris malitiam et infectionem; pessimus enim aer per desertum
est, durissimus, quamquam aliquando nimis subtilis, calor intemperatus
et frigus immensum. In una enim contingit hora itinerantibus, quod nunc
sunt in loco, in quo quasi clibano caloribus uruntur, et post modicum
in alio loco frigore grandi afficiuntur.

Decimo tertio regio illa est locus faunorum et satyrorum, et sunt dii
solitudinum et nemorum, secundum veteris vulgi errorem. Futura enim
olim gentibus enuntiabant, non signis sed vocibus, et errantibus vias
deserti monstrabant. Unde in Vitis Patrum legitur: dum beatus Antonius
per deserta quaereret Paulum, vidit e diverso hominem equo mixtum, cui
opinio poetarum Centauri vocabulum indidit. Quo viso, signo crucis
munit frontem, et, heus tyro, inquit, quanam in parte Dei servus hic
habitat? At ille barbarum, nescio quid, infrendens et frangens potius
verba quam praeloquens inter horrentia ora satis blandum quaesivit
eloquium, et cum dextra manus protensione cupitum indicat iter, et sic
per patentes campos volitando transmittens se in fugam ex oculis
mirantis evenit, stupensque Antonius et de eo, quod viderat, secum
volvens ulterius progrediebatur; nec mora, inter saxosam convallem haud
grandem homunculum videt aduncis naribus, fronte cornibus asperata,
cujus extrema pars corporis in caprarum pedes desinebat. Ad hoc
spectaculum Antonius scutum fidei arripuit et memoratum animal palmarum
fructus eidem ad viaticum quasi pacis obsides offerebat. Quo cognito
pressit gradus Antonius et, quisnam esset, interrogans hoc responsum ab
eo tulit: mortalis ego sum et unus ex accolis eremi, quos vario delusa
errore gentilitas (#b#) faunos et satyros et incubos colit; legatione
fungor gregis meae: precamur, ut pro nobis communem Dominum depreceris,
quem pro salute mundi olim venisse cognovimus. Haec bestia loquente
Antonius prae gaudio lacrimas fudit baculoque terram percutiens ait:
vae tibi Alexandria, quae pro Deo portenta veneraris, quid dictura es
bestiae Christum loquenti? Nec dum verba compleverat et quasi pennigero
volatu petulcum animal aufugit. Quodam tempore istiusmodi homo unus
perductus est Alexandriam et magnum populo spectaculum praebuit et
postea, ne cadaver exanime calore solis et aestatis dissiparetur, sale
infusum ad Antiochiam imperatori videndum allatum est. Hos ego nec
Fauni nec Saturni filios credam, dum homines isti, illi vero animalia
bruta sint. Sed possibile est, circa Saturni tempora vel Fauni ex eis
ortus est error et de eis primo recitatio inter mulierculas haberi
coepit.

Decimo quarto solitudo vel desertum est locus daemonum, unde Tobiae
VIII. legitur, quod archangelus Raphael religavit Asmodeum in desertum
superioris Aegypti. Et Dominus ductus est in desertum, ut diabolus eum
ibi inveniret.

Propter sex sequentes deserti conditiones intrabant olim homines sancte
vivere cupientes. Unde in regula beati Jeronymi Cap. IX. laudat
Jeronymus desertum, dicens: O desertum decem floribus vernans, o
solitudo, in qua illi nascuntur lapides, de quibus urbs beata
construitur, o eremus familiaris Domino gaudens etc. Mihi oppidum
carcer, solitudo paradisus, nam solitudo monachum facit, non publicum.
Haec ibi. Ideo Jeronymus multos induxit, ut desertum ingrederentur,
singulariter tamen Praesidium diaconum, cui de hoc scribens epistolam
dicit: Nuper Aegypti deserta vidisti, intuitus es angelicam familiam,
quanti ibi flores sunt, quae spiritualibus gemmis prata vernantia
vidisti, serta, quibus Dominus coronatur, ille tibi in pectore ignis
aestuat, illa cottidie cogita, tracta, desidera etc. Sed et ipse
Jeronymus furenti desiderio solitudinem desiderabat. Unde in epistola
ad Theodosium et ad alios anachoretas dicit: Spectarem desertum omni
amoenius civitate, viderem desolata ab accolis loca, quasi ad quoddam
paradisi instar sanctorum coetibus obsideri; ... mea .... delicta, ne
consortio beatorum insereretur obsessum omni crimine caput. Et
Augustinus in epistola ad Pastores[TR135] dicit: ubi est eremus plena
millibus servorum Dei.

Decimo quinto desertum est locus tentationum. Unde Dominus non legitur
tentatus nisi in deserto, Marci 1. et Matthaei 4. Quantas tentationes
habuerint Sancti in deserto liber Vitae Patrum multis exemplis
ostendit. Sed et Deus ibi antiquos patres, filios Israel, multipliciter
tentavit, ut patet Exodi XVI. et Deut. VIII., ubi dicitur: Adduxit te
Dominus Deus XL annis per desertum, ut affligeret te atque tentaret. Et
ibidem C. XIII.: Tentat vos Dominus Deus vester, ut sciat, utrum eum
diligatis. Antiqui etiam patres Deum ibi tentaverunt, unde Psalmus
dicit: In deserto tentaverunt me patres vestri. Et iterum: Tentaverunt
Deum in cordibus suis, ut peterent escas animabus suis etc. Contra hoc,
quod dicitur Deuteron. VI.: Non tentabis Dominum Deum tuum. Jeronymus
in tractatu de tentationibus decem enumerat tentationes filiorum Israel
in deserto.

Decimo sexto desertum est locus magni meriti. Ideo post deserti rigorem
sancti patres acceperunt terrae sanctae possessionem. Et Sancti novi
Testamenti propter majus meritum acquirendum deserta ingressi sunt.

Decimo septimo desertum est locus lationis legum et mandatorum, ut
patet Exodi XIX. et XX.

Decimo octavo desertum est locus mannae et divinae consolationis;
Psalmus: Pluit illis manna ad manducandum; et Exodi XVI. Et hodie ros
cadens per circuitum montis Synai est manna dulcissimum, de quo ego
multum vidi et manducavi.

Decimo nono desertum est locus poenitentiae et fugae saeculi. Sic
sancti patres poenitere volentes desertum intraverunt, mundumque
fugerunt.

Vicesimo eremus ille est locus devotionis et contemplationis. Unde
Psalmus: In terra deserta, invia et inaquosa, sic in sancto apparui
tibi etc. Et iterum: Dixi, quis dabit mihi sennas sicut columba, et
volabo et requiescam. Ecce, elongavi fugiens et mansi in solitudine,
exspectabam eum etc. Et tantum dixisse sufficiat de solitudinis
notificatione. In sequentibus experientia adhuc alia docebit. Vide
etiam de deserto hoc infra fol. 136. B. et consequenter.



             De Arabibus habitatoribus deserti et de eorum
               moribus et insolentiis et miseriis eorum.

(#25 a#) Deserti vel solitudinis inhabitatores sunt Arabes, miserrimi
et bestiales homines, quos nonnulli Ismaelitas esse dicunt, et
Agarenos, qui se Sarracenos nominant. Alii eos nominant a proxima
provincia, dicentes eos Madianitas. Alii eos Beduinos appellant. Alii
eos Zigeros e Chaldaea emersos vocant, quae a septentrione haeret
Arabiae desertae magnae. Alii eos ex Aegypto fusos affirmant, ut
Diodorus Libr. II. veterum historiarum. Dicit enim, quod Actisanes, qui
Aegypti rex summa aequitate imperans latrocinia novo more compescuit,
sontes neque morte plectens, neque linquens impunitos, unde omnes reos
in unum cogens miti sententia damnavit; amputatis enim naribus in
deserta loca ire compulit, ne suis moribus vicinas gentes inficerent,
neve eorum erga reliquos injuriae essent occultae, sed ut tamquam in
oram deserti relegati omni re egentes cogente necessitate sibi victum
exquirerent. Communiter tamen a tota regione dicuntur Arabes. Hi
incertis sedibus huc atque illuc semper vagantur per desertum hoc,
armati clipeis et hastis, non quidem ut pugnent, quia seminudi sunt,
sed ut spolient. Quae suspicio frequentiam in illis locis viatorum
congregat, ut imminens periculum mutuo auxilio declinetur, solum enim
in anteriori[TR136] deserto habitant et non in interiori, in quo non
habitavit bestia, nec homo, nec avis, in eo nutrimenta habere possunt.
In locis autem, ubi suspicantur mercatores vel alios transituros,
figunt tabernacula, et ubi sunt paludes pro suo et pecudum potu, ibi
latitant aut in cavernis petrarum aut in tuguriis[TR137] ex sarmentis
factis, et dum aliquos cernunt venire, equos, asinos et camelos suos
ascendunt et cum hastis et clipeis in via se ponunt. Prodeunt etiam de
cavernis eorum foeminae, seminudae sicut viri, miserrimae ac
turpissimae, cum pueris et lapidibus accurrunt partem spoliorum
accipere paratae. Crudeliter autem contra advenientes procedunt cum
clamoribus et vibratis hastis, et pedites mulieres et juvenes cum
lapidibus. Dum autem conveniunt ambae turmae, saevitiam remittunt
Arabes et pacifice pedagium exigunt dicentes, se esse dominos deserti
et omnium, quae muris non sunt inclusa aut sepibus circumdata, tectis
operta aut fossatis munita etc. Porro si pars adversa recusat solvere
pedagium, non permittunt eos procedere, nisi sint fortiores se, et hoc
viso jam pedagium non exigunt, sed supplices eleemosynam petunt, paucis
autem denariis contentantur, et si dantur eis paximatii, gaudentes
accipiunt et abire permittunt. Nemo autem faciliter cum eis congreditur
nec eos irremuneratos dimittit, quia cum multis turmis deserta
perambulant, et dum auditum fuerit, socios caesos aut spretos,
confluunt et concurrunt et nimis graves fierent contrariis nec
quiescerent, donec eos insequerentur et totaliter spoliarent. Offensi
enim crudeles sunt et implacabiles, nisi se vindicaverint.[TR138]
Quapropter S. Jeronymus in epistola ad Dardanum eos nominat barbaros,
dicens: Post terram sanctam sequitur vastissima solitudo, plena
ferocissimis barbaris. Hanc solitudinem et omnem locum sub divo dicunt
esse suum, igitur in omnibus viis ab obviantibus pedagium exigunt, et
non solum in deserto. Ipsum tamen desertum dicunt suam propriam
patriam, in qua habitant sine civitate, sine villa, sine castro, sine
domo, in petrarum cavernis et sub tabernaculis, nec aliunde nisi de
praeda vivunt et tantum defectum atque penuriam sustinent, quod apud
nos canis sufferre non posset. Si quando autem praedam invenire non
possunt, furtis vitam sustentare quaerunt, cujus gratia suum deserunt
desertum, et non solum orientis regiones pervagantur, sed in extremas
occidentis partes se diffundunt, ubi nescio qua causa non Arabes, nec
Chaldaei, sed Zigari vocantur, quos vulgus noster vocat Ziginer, qui
primo orti e Chaldaea, ut dicitur primo Phys. in supplemento Chron L.
IV. in eis conterminam Arabiam desertam descenderunt et inde per
regiones diffunduntur, de quibus infra fol. 80. vide. Hi Arabes deserti
valde annosi cum (#b#) his miseriis sunt, et centenarii et vetulae
centenariae per desertum leviter sicut canes currunt, semper sitibundi
et esurientes rarissime saturantur panibus, et dum solemne instaurant
convivium, panes subcinerilios faciunt, carnes vero adhuc cruentas
manducant et deficientibus lignis ipsos carnes crudas super latum
lapidem ponunt, et ita caro exsiccatur sub lapidibus et calefit, quo
facto levato superiori lapide inferiorem pro mensa retinent et ita
carnem sine alia decoctione manducant. Vescuntur etiam quibusdam
radicibus et herbis et lac camelarum et asinarum bibunt et rodunt
durissimos paximatios. Unde de hoc sic dicit Jeronymus contra Jovinum:
Arabes et Sarraceni ichthyophagi, Ismaelitae et omnis eremi barbari
camelorum lacte et carnibus vivunt, quia hujusmodi animal pro tempore
et sterilitate regionis facile apud eos gignitur et nutritur, et nefas
arbitrantur, porcorum vesci carnibus. Sues enim, qui glande et
castaneis, radicibus, filice et hordeo ali solent, apud eos non
inveniuntur, cum haec alimenta non habeant. Hi super petras solis
ferventes calore assant pisces de mari rubro captos et hoc solo
alimento victitant. Et quia incertis sedibus huc atque illuc in
solitudine vagantur, ideo viatores conglobantur, ut imminens periculum
mutuo auxilio declinetur. Ex his patet, quod olim sicut hodie deserti
perambulatio insecura propter Arabum invasionem, quam passus fuit
Malchus, ut habet Jeronymus in epistola captivi monachi, sicut habetur
in Vitis Patrum.

De his miseris videtur esse illud Job. 30. Horum, inquit, patres non
dignabar ponere cum canibus gregis mei, et vita ipsa reputabantur
indigni, egestate et fama steriles, qui rodebant in solitudine
squalentes calamitate et miseria, et mandebant herbas et arborum
cortices et radix juniperorum erat cibus eorum.

Qui de convallibus ista rapientes, cum singula reperissent, ad ea cum
clamore currebant. In desertis habitabant torrentium et in cavernis
terrae vel super glaream; qui inter hujuscemodi laetabantur et esse sub
sentibus delicias putabant. Haec ibi. Textus ille ita positus est, ac
si litteraliter de illis Arabibus deberet intelligi.

Dum autem spoliis deficientibus in deserto manere non possunt, egestate
coacti congregantur per turmas et uxoribus et pueris in deserto
dimissis in aliquam regionem incidunt et nocte civitatem aliquam aut
villam irrumpunt, domorum ostia frangunt et, quaecumque ad manum
venerint, diripiunt et ita cum praeda ad uxores et parvulos in desertum
refugiunt, verum homines non occidunt, nisi casu contigerit. Has autem
insolentias faciunt in Syria, Palaestina et Aegypto et nonnumquam
magnas civitates intrant et exspoliatis aliquibus domibus cum praeda
revertuntur, unde bina vice, tempore quo ego fui in Jerusalem, sunt in
civitatem latenter ingressi in tenebris et insultum magnum fecerunt,
nec potest aliquis eos domare, sed omnes eos timent. Nec hoc videtur
mirum scienti Scripturam sacram. Nam tempore potentissimorum regum,
quando stabant ordinatissima regimina, terram Arabes illi turbaverunt,
ut patet 2. Paral. 21., ubi habetur, quod Arabes ingressi Jerusalem
omnia diripuerunt abducentes etiam de domo regis uxores ejus et filios
etc. Iidem Arabes in reaedificatione Jerusalem et templi valde infesti
Neemiae fuerunt, ut habetur Neemiae II. de Gosem Arabe, qui prohibuit
reaedificari Jerusalem. Et Neem. IV. congregati fuerunt Arabes contra
aedificantes civitatem sanctam. Et ego credo, si quis hodie conaretur
muris et portis ac seris bene claudere Jerusalem, quod Arabes omnibus
modis obsisterent. De his Arabibus habetur 2. Maccab. XII., quod
collecto grandi exercitu, in quo erant quinque millia viri et quingenti
equites, contra Judam Maccabaeum processerunt, sed (#26 a#) victi
fuerunt a Juda et petierunt dextras sibi dari promittentes, pascua se
daturos et in caeteris profuturos. Judas autem arbitratus eos sibi in
multis utiles pacem fecit et ipsi Arabes discessere in tabernacula sua.
Ex hoc textu patet, quod eodem modo, quo nunc, sic et tunc vexaverunt
patriam; et 1. Maccab. II. etiam habetur de eis.

Hos Arabes nullus rex aut monarcha umquam domare potuit, ut dicit
Diodorus Veterum Historiarum Lib. III. c. 13. sic inquiens: Inter
Syriam et Aegyptum Arabia deserta, inaquosa, in paucis ferens fructus,
ideoque latrociniis vicinis gentibus infesti sunt atque invicti bello.
Qui regionem aquis carentem tenent, puteos effodiunt exteris ignotos,
quae res hostium pericula depellit, nam qui eos prosequuntur, aut
errantes siti pereunt fontium inscitia, aut vix redeunt labore
defatigati. Ob hanc caussam Arabes ea loca incolentes cum bello
expugnari nequeunt. Libere vivunt neque ulli umquam externo regi, non
Assyro, non Medo, non Persae profuerunt, nec Macedonum reges eos
subdere poterant, quantumvis magnis copiis valuere. Haec ille.
Pertranseuntes karavanas regias invadunt, sicut plebeias, nulli parcunt.

Contra hos Arabes infert Dominus onus Esa. c. 21. Saepe etiam
egrediuntur desertum penuria aquarum coacti, et cum bestiis suis,
uxoribus et filiis in aliquam regionem veniunt et juxta aquas in locis
pascualibus tentoria figunt, tabernacula erigunt et ibi in praejudicium
incolarum degunt et animalia occurrentia rapiunt, nec est, qui eos
audeat tangere, nec revertuntur in desertum, nisi spoliis saturati cum
praeda gravi et multa sublata.

Ingrediuntur etiam Aegyptum sicut alias terras, non obstante rege
Soldano et Mamaluccis,[TR139] qui tamen magno odio eos habent. Undique
vidi eos dispersos, tam in Syria, quam in Aegypto. Sic et per nostras
regiones vagati sunt, sicut patet. Nullam conantur capere civitatem,
nec possidere quandam villam, quamvis possent; quia dicunt, quod ipsi
soli sint veri nobiles, de praeda et non de laboribus viventes, sub
divo in campis et silvis degentes: hoc esse proprium nobilium etc. Hanc
opinionem etiam habent nobiles Sueviae, qui nullum ad torneamenta
admittere volunt in civitate residentem. Ob hoc Arabes, quamvis sint
miserrimi, sunt tamen elati et de superbis moribus et uxores eorum
argento et auro ac lapidibus pretiosis sunt ornatae in sordidissimis
vestibus et turpissimis vultibus, non enim habent aquam ad lavandum et
in fumosis resident cavernis et tabernaculis. De quibus Job. 39.
dicitur: Tabernacula eorum in terra salsuginis.

In hos miseros bestiales homines effudit ipse Machometus maledictus
primo venena suae pestiferae doctrinae eosque ad se inclinavit et inde
cum eis gladiis, hastis et arcubus caeteras gentes ad se vi duxit et
ita mundum pervertit adjutorio illorum miserrimorum, sicut Romulus et
Remus attractis ad suam sequelam latronibus, fugitivis, pastoribus
pecorum et ignobili populo et confuso Latinorum regno suum reguum
sanguine innocentum Romulus imbuit.



            Incipit deserti peregrinatio et de triplici via
               solitudinis, sicut haberi potest ex textu
           Bibliae, et de via beatae Virginis cum puero Jesu
                              in Aegyptum.

Evagatio per vastissimam solitudinem facilis nunc describenda erit,
praecognitis asinis et asinariis, camelis et camelariis, solitudine et
Arabibus, deserti incolis. Pro majori tamen intellectu notandum, quod
ex Scriptura sacra triplex reperitur deserti via. Alia est enim via,
per quam filii Israel de monte Synai venerunt in terram sanctam. Alia,
per quam Abraham descendit per desertum in Aegyptum et Jacob et filii
ejus, quando fuerunt vocati ad Joseph, et eadem via creditur
descendisse Joseph cum sponsa sua, beatissima Virgine Maria et puero
Jesu, in fuga Herodis, Matthaei II. Alia, per quam Propheta Helias et
Elizeus[TR140] ingressi sunt per desertum ad montem Synai, non quidem
simul, sed successive ut habetur 3. Reg. XIX.

Filii quidem Israel fuerunt ducti (#b#) de Aegypto non directe per
viam, quae dirigit ad terram sanctam, sed per viam maris rubri
adscenderunt ad montem Synai, sicut jusserat Dominus, nec a monte Synai
via propinquiori fuerunt ducti, sed longe per desertum longum ducti et
reducti et circumducti, quousque finirentur XL anni. Causa autem, quare
non propinquiori via per Palaestinam Aegypto conterminam fuerint
inducti, ponitur Exodi XIII. Palaestina enim habuit civitates magnas,
plenas gigantibus. Quos si filii Israel in primo aggressu[TR141]
vidissent, reversi in Aegyptum fuissent propter terrorem et nondum
completae fuerunt iniquitates Philistinorum, sicut Amorraeorum, ut iam
expelli potuissent. Et ita via filiorum Israel fuit multum longa et
curva et per desertum ab alia parte maris mortui adscenderunt per
regnum Og, regis Basan, et per regnum Seon, regis Amorraeorum, usque ad
locum, ubi Jordanis faucibus maris mortui allabitur, et ibi exsiccato
Jordane contra Jericho in terram sanctam venerunt, Abraham vero et
Jacob et filii eius, Joseph et Maria et caeteri, descenderunt in
Aegyptum per viam communem negotiatorum super littus maris magni,
habentes ad dextram mare, ad sinistram vero desertum, et hodie communis
strata est et via regia descendentium de Gaza in Aegyptum, quamvis et
ipsa via sit arenosa et laboriosa, in qua ostenduntur quaedam insignia
itinerationis beatae Mariae Virginis et Joseph cum puero Jesu, utpote
locus, in quo a latronibus fuerunt invasi et comprehensi. Dicit enim
Anshelmus, quod dum Joseph cum Maria Virgine et puero Jesu per viam eam
descenderunt et quiescendi gratia in quodam loco residerent Virgoque
beata puerum Jesum lactaret, ecce, Arabes latrones de penetralibus
erumpentes eos circumdederunt, ut caperent et spoliarent; juvenis autem
quidam, filius principis latronum, videns puerum in gremio matris,
tactus divinitus miro amore exarsit in puerum, non dubitans, divinum
quid in puero latere et postulato puero a matre eum cum ingenti
veneratione accepit et deosculabatur dicens: O puer inclite, mihi, dum
oportunum fuerit, miserere! Haec dicens cum fletu puerum matri reddidit
eosque de manibus sociorum eripuit et via secura ostensa abire
permisit. Hic autem juvenis dicitur fuisse latro ille, qui in cruce cum
Christo pendens dixit: memento mei, Domine, dum veneris in regnum tuum.
Tertia vero via est a Gaza in desertum contra montem Synai directe, per
quam S. Elias transivit et caeteri sancti, qui visitare montem Dei Oreb
volebant. Et haec est via nostra, et modo, qui sequitur, processimus.



              Recessus peregrinorum a Gaza contra desertum
                        magnum ad montem Synai.

Nona die Septembris mane venerunt camelarii cum Trutschelmanno et omnem
supellectilem nostram eportaverunt in medium curiae ponderantes similia
et librantes, ut scirent, quot cameli nobis essent necessarii et
invenerunt tantum pondus, quod XXII cameli non sufficerent portare, nec
volebant nos ducere, nisi adhuc tres camelos (#27 a#) disponeremus. Ex
hoc autem ortum est magnum litigium inter nos et Trutschelmannum. Nos
volebamus, quod ipse expensis suis residuos camelos disponeret, prout
in V. articulo conventionis nostrae expressum erat, ut habetur P. 1.
fol. 219. Ipse vero noluit hoc facere dicens, multam suppellectilem
inutilem (nos) habere, qua rejecta, si defectus esset camelorum, ipse
teneretur supplere, alias non. Reputabat enim quasdam res superfluas,
quae nobis erant valde necessariae. Antequam autem illas res vellemus
abjicere, conduximus expensis nostris adhuc tres camelos. Sic ergo
habuimus XXV camelos, XXX asinos, VII camelarios et VI asinarios, duos
capitaneos ductores Arabes et duos Sarracenos, Calinum parvum
Elphahallum cum juvene Aethiope, et erat summa hominum nostri exercitus
XL personae. His itaque compositis affuit hora comestionis. Comedimus
ergo et bibimus in laetitia, pro eo, quod tempus recessus nostri
advenerat. Emimus autem in fine malogranata, dulcia vel amara, ad
placitum, prout unusquisque volebat, ut per viam deserti sugeremus.
Erant autem ista poma in optimo foro, nam pro uno madino poterat unus
habere XL aut L malogranata magna et recentissima. Transacta itaque
meridie venit Trutschelmannus in equo sedens et asinarii cum asinis.
Quamvis autem asinarii essent Christiani, tamen ad modum Arabum capita
sua mitraverant, ut minus per desertum infestarentur ab Arabibus.
Adduxerunt etiam camelarii camelos eosque rebus nostris oneraverunt
duas tamen sportas vacuas dimiserant, ad quas posuimus duos milites
peregrinos debiles. Cum autem cameli jam onerati essent, jussu
Trutschelmanni accinxerunt se milites peregrini gladiis et aliqui
emerant arcus et tela ad modum Sarracenorum et aliqui habebant
bombardas et parati cum armis defensionis asinos ascendimus et cum
exercitu nostro de civitate Gaza armati exivimus. Et quia in Arabiam
divertere volebamus, placuit Sarracenis armatura militum peregrinorum,
camelariorum et asinariorum, omnes enim cum gladiis et pugionibus
habebant arcus. Si autem in Syriam a Palaestina fuisset iter nostrum,
nequaquam nos dimisissent cum armis exire civitatem. In exitu autem
urbis descendimus de colle, in quo civitas sita est, in campestria et
contra meridiem processimus et Bersabeae civitatem, quae terminum
australem terrae sanctae facit, non longe ad dexteram habuimus. Cumque
inter hortorum sepes per communem stratam non longe processivissemus,
minaverunt camelarii camelos extra viam in agrum quendam et ibi
prostratis camelis onera dejecerunt et manere ibi per noctem
decreverunt, quod tamen nobis displicuit, quia multum adhuc de die
superfuit. Calinus autem major dixit nobis, quod onera camelorum non
essent aequaliter divisa et quod jurgium esset inter camelarios, igitur
necesse esset omnia ordinare illo sero, quae pro quieta expeditione
nostri (#b#) exercitus expedirent. Campus autem, in quem declinavimus,
dicebatur Gasmaha. Descendimus ergo de asinis et tentoria nostra
fiximus, sub quibus quiesceremus. Quidam tamen pro sua quiete sibi
propria umbracula suis vestimentis fecerant et sub eis quieverunt.
Fixis tabernaculis extraximus de sepibus ligna et coximus pro coena
cibos et pro prandio diei sequentis. Sic enim fieri oportet, quia
cameli onerati a mane usque ad sero continuant gressum nec pausam aut
interceptionem patiuntur, et ideo concomitantes eos etiam continuant et
prandium sedendo in asinis sumunt et numquam per totam deserti viam
potest sumi prandium de cibo calido, aut quiescendo, sed de cibis in
sero coctis. Protulimus etiam de saccis nostris vinum pro coena illa et
pro prandio crastino, similiter et paximatios et haec aequaliter
divisimus singulis; quilibet habuit flasconem, in quam portionem vini
accipiebat. Coena parata, quam ad unum ignem coximus, sub tentoriis
nostris consedimus et manducavimus; praemoniti autem fuimus, ne umquam
omnes simul ad dormiendum nos poneremus, sed semper aliquis de
peregrinis vigil exercitum circumiret aliis dormientibus, ne latrones
aut fures occulte subintrarent et nostra subtraherent; verumtamen ista
vigilia et custodia erat nobis magis necessaria propter nostros
famulos, camelarios et asinarios, quam propter alienos: furabantur enim
nobis paximatios, ova et quaecumque poterant, nec poteramus adeo bene
vigilare, quin in mane reperiremus perforatos saccos et panes extractos
vel ova de sportis sublata. Saepe reperimus eos in facto furti, nec
deprehensi erubuerunt, sed potius nos deriserunt. Propter haec ergo
post coenam omnes convenimus et ordinem fecimus de vigilibus ulterius
ponendis. Cecidit autem sors primae noctis vigilandi post noctis medium
super me. Igitur cum sol occasum peteret, stravimus nobis sub
papilionibus et posuimus nos dormitum. Sic autem erat exercitus noster
ordinatus noctibus. Primo stabant nostra tentoria simul et tabernacula
et supellectilia[TR142] nostra in medio jacebant. Per circuitum autem
nostrum jacebant camelarii et asinarii cum suis sarcinulis et cum
bestiis, nec patiebatur Trutschelmannus noster, quod aliquis
singulariter extra cuneum jaceret aut ambularet longius, nisi quantum
opus necessitatis requisivit aequalem elongationem. Eo ergo modo, quo
dictum, singulis noctibus rem ordinavimus cum cibo et potu, cum
custodia et aliis, ut dictum est.

Porro cum jam noctis medium esset, excitavit me miles, qui ante
vigilaverat, ad vigiliam meam complendam et surrexi et exercitum Domini
cum psalmodiis circuivi, baculum manu tenens. Subito autem prope nos
factus fuit ingens et horribilis ululatus multorum conclamantium et
collugentium, nec aliud intelligere potui, nisi quod essent voces
hominum lamentantium. Stabam ego et timens ac mirans auscultabam,
cogitavi autem, quod forte Sarraceni festum aliquod tragoediarum aut
comoediarum celebrarent, aut certe horridum malum vel plaga aliqua
subito eis accidisset, (#28 a# a) aut quod satyri et alia deserti
portenta per hujusmodi ululatum vellent nobis solitudinis ingressum
prohibere. Quid autem fuerit, usque hodie ignoro; quidam tamen dixit
mihi, quod esset multitudo luporum ululantium etc. Sed hoc credere vix
possum, quia clamor ille subito incepit et post modicum subitus desiit
et silentio interposito iterum incepit et interjectiones dolentium
habuit. Clamore cessante processi ad serviendum vigiliae meae et reperi
Trutschelmannum Sarracenum Calinum majorem, insistentem orationi flexis
genubus et modo sarracenico gestus habentem, cumque me audivisset,
oratione cessavit, interrogans me, cur non in tentorio manerem, cui cum
dixissem propter custodiam vigiliae, contentus fuit, convertit autem se
contra desertum ad meridiem et ostendit mihi stellam perlucidam,
noviter ortam, dicens, eam esse et dici ab omnibus[TR143] stellam S.
Catharinae et ecce, inquit, sub hac stella est mons Synai, ad quem
tendimus, et quando noctibus erit peregrinandum, non alia via sumus
processuri, nisi contra faciem illius stellae processiverimus, usque
quo penitus sub ipsa fuerimus in monte Synai. Post recessum vero a
monte Synai retrospicere solebam ad stellam illam, eamque vidi in
Aegypto existens et in Alexandria degens et per maris longa spatia;
tandem autem post transitum Cypri, dum in Cycladum insulas venissemus,
eam amplius videre non poteram, propter nimiam elongationem et climatis
alterationem, Et ita transivit nox illa prima.



                   De ulteriori processu in deserto.

Decima die, dum aurora surgeret, surreximus et nos, et dejectis
tentoriis depositisque tabernaculis et omnibus colligatis ad recessum
nos aptavimus. Porro camelarii nostri tardi erant et quasi cum taedio
et involuntarii camelos onerabant et multa de rebus nostris jacere
dimittebant, unde magnos clamores et rixas habuimus ad invicem. Nos
enim maledictiones teutonicas intulimus et ipsi nobis arabicas et
conclamavimus, nec ipsi nos, nec nos eos intelleximus. Taedet me
profecto scribere nequitias eorum, quibus nos quasi omni mane in
oneratione bestiarum turbabant, cum industria enim aliquid jacere
permittebant, vel lectulum, aut sportam, aut saccum, scientes nos
oculum habere ad illa. Hoc autem ideo faciebant, ut peregrinus ille,
cui derelicta res erat, cogeretur eos petere accipere, et ipsi petebant
vice versa eum pro denariis vel panibus, et simulabant, se rem velle
dimittere, nisi dato pretio. Et ita in principio ante experientiam et
antequam nosceremus nos invicem, bene multas pecunias et paximatios eis
dedimus, sed post acceptam notitiam et cognitam conditionem,
imperavimus et coegimus[TR144] eos facere, quod nobis placuit.
Surreximus autem ante lucem et collitigavimus simul usque ad solis
ortum et simulabant se cum camelis velle redire in Gazam, (#b#) quod
tamen nobis molestissimum fuisset. Cum ista simulatione valde turbabant
nos, tandem Trutschelmannus noster in eos fremuit et omnia nostra
recipere coegit et ita a loco et de campo Gazmaha recessimus per planam
terram, sed pro majori parte sabulosam et sterilem. Cum autem quasi per
unum milliare theutonicum venissemus, Calinus magnus, dominus
Sabatithanco, Trutschelmannus noster, magister hospitalis S. Johannis
in Jerusalem, Sarracenus, qui a Joppen usque huc in omnibus viis nos
conduxit et rexit, recepit licentiam a nobis cum filio suo et commisit
nos Calino parvo Elphahallo, Sarraceno, et commendavit camelariis et
asinariis et rediit in Jerusalem; non enim tenebatur nobiscum
proficisci per desertum, prout continetur in VI. articulo conventionis,
ut patet P. 1. Fol. 219. De hoc viro Calino magno et de parvo, nobis
derelicto, vide P. 1. Fol. 221. Audivi interim, quod ille Calinus
magnus mortuus sit, et filius ejus Abram dictus ei in officio illo
successerit. Videbatur mihi esse bonus et tractabilis adolescens, de
elatis tamen et superbis moribus. Igitur post Calini recessum, qui huc
usque tutor noster fuerat, confortavimus nos ipsos et animavimus ad
patientiam et ita processimus. Vidimus autem ad dexteram mare magnum,
quod non vidimus a die, qua de eo a Joppen recessimus, vidimus etiam
stratam publicam, quae ducit in Aegyptum, et civitatem Bersabeae, finem
terrae sanctae, vidimus illo die. Insuper autem nos vidimus terram
desertam et vastissimos montes, contra quos quasi pavidi processimus,
quia videbatur nobis terra tenebrosa et montes caliginosi, non quidem
ex nebulis aut vaporibus, sicut plerumque contingit, sed ex terrae
vastitate. In processu venimus in campum arboribus diversis et magnis
repletum, in quo creditur Helias sub junipero quievisse et confortatum
ab angelo fuisse, ut habetur 3. Reg. XIX. Ibi stabant therebinthi
multi, in via vero stabat una arbor densa, quae florebat et suavissimum
odorem flores ejus dabant, fructus tamen flores illos delectabiles
subsequentes non sunt, nisi spinae acutissimae, albae quidem usque ad
aculeum, quem rubeum habent, ac si essent sanguine tincta, et est adeo
acutus, quod levissimo et tenuissimo tactu laedit manum, creduntque
nonnuli aculeum veneno ex sua natura infectum, ut ea de causa ita
faciliter laedat. Nonnulli dicunt coronam Domini Jesu de talibus spinis
plexam, cum etiam circa Jerusalem crescant. De his arboribus spinosis
multos per desertum vidimus, volui tamen de hac specialem facere
mentionem propter Sarracenorum et Arabum superstitiones, quas exercent
juxta eam. Nullus enim per eam pertransit, qui non de sua veste peciam
discerpat et peciam ad arborem suspendat, unde adeo repleta est peciis
dilaceratis, quod homo a longe eam videns putat, eam habere folia alba.
De hoc vide infra fol. 33. (#a#) et fol. 63 dicitur causa illius ritus.
Stabant etiam ibi multae et magnae arbores fici, sicut querci, quae
pendebant plenae fructibus, alterius tamen speciei a ficubus
communibus, de quibus collegimus et comedimus. Dicuntur tamen ficus
illae ficus Pharaonis et septies in anno producunt arbores illae
fructus ex se, non mediocres, sed bonos valde.

(#29 a#) Die advesperante venimus juxta quandam villulam Lebhem dictam
et ibi depositis sarcinis et fixis tentoriis manere oportuit. Libenter
enim nos peregrini longius processissemus, sed ductores nostri
nolebant. Dixit autem nobis Calinus, quod quieti essemus, quia statim
venirent dies et loca, in quibus labor et miseria nobis immineret et
bestiis, ideo non oportere in principio festinare, sed paulatim arduum
laborem aggredi. Porro tentoria nostra fixa erant juxta quendam puteum,
cisternam veterem, magnam et altam, quae non habebat aquam, nisi
modicam crassam. Hanc cisternam nominant Sarraceni puteum S. Mariae.
Dicunt enim, quod Joseph ducens Virginem cum puero Jesu in Aegyptum
defectu aquae coactus a via regia huc declinavit et hic aquam accepit,
Christo filio, matri et pro se. Nos vero, quia aquam non reperimus in
eo, misimus asinarios nostros cum asinis et utribus ad alium longe
distantem puteum et aquam inde nobis attulerunt. Stabat etiam prope nos
muschea, quae erat villae parochia, in hanc ingressi fuimus eamque
lustravimus cum derisione superstitiosi et fatui ritus Sarracenorum.

Quidam miles de peregrinis, aliis de muschea fugientibus metu
Sarracenorum, mansit in ea et gravatus somno posuit se in ea dormitum
et obdormivit; dum autem coenare deberemus, non apparuit ille et
cucurrimus per campum ad quaerendum eum, sed minime invenimus, nec erat
cuiquam suspicio, quod in muschea quiesceret, propter periculum, quia,
si aliquis Sarracenus eum in fano reperisset, vel eum occidisset vel
captivum duxisset. Et eramus multum turbati de perditione socii. Tandem
autem, dum satis dormivisset, de muschea venit ad nos et duplex gaudium
habuimus pro eo, scilicet, quod non fuit perditus et pro eo, quod a
nullo Sarraceno fuit inventus. Dispersi autem sumus per campum et ligna
collegimus pro igne ad instaurandam coenam et coquendum pro prandio
futurae diei, ut supra dictum est. Coena autem facta quieti nos
dedimus, ordinatis tamen vigilibus, sicut patuit supra.



                  Processus in desertum Cades Barneae.

Undecimo die, qui est Protei et Jacynthi martyrum, sed et Felicis et
Regulae martyrum apud Thuregum quiescentium, ante lucem excitati fuimus
et ad recessum nos disposuimus, cum multis autem rixationibus et
clamoribus bestias oneravimus et camelarii nos et nos eos valde
turbavimus, quia infideliter egerunt nobiscum, ut praecedenti die
dictum est. Inde autem recedentes in campum sterilem et latissimum
venimus, cujus finem videre non potuimus, nisi a parte occidentali, ubi
mari magno terminabatur, quod tamen longe distabat.

Porro in illis campestribus nec homines nec bestias vidimus, nec
habitationes, nec domos, nec arbores, nec gramina nec arbusta, (#b#)
sed solum terram arenosam et solis ardoribus adustam. Per hanc
latitudinem processimus multis horis cum taedio afflicti calore solis.
Post meridiem autem in terram venimus tumorosam et collibus inaequalem
sed sterilem, et ibi inter duos colles tentoria fiximus hora
vespertina. Dicebatur autem locus arabice Chawatha, in quo multa signa
et vestigia reperimus, quod olim fuerint hominum habitationes.
Reperimus enim supra nos XII magnas muratas cisternas veteres, per
quarum circuitum jacebant multae fracturae laterum et fictilium et
scoriae fabrorum, et videbatur nobis, quod illae cisternae non fuissent
factae pro aqua potabili recipienda, sed ut in eis limus praepararetur
pro lateribus et fictilibus. Vidimus autem in ipsis cisternis cadavera
magnorum et horridorum serpentum et animalium nobis incognitorum.
Reperimus etiam unum coemeterium gentilium et alias multa foramina et
fossas factas ab hominibus ad quaerendum marmora alba, quae de
visceribus illius terrae extrahuntur. Secundum omnem loci illius situm
puto, regionem illam esse Cades Barneae, in qua fiximus tentoria cum
festinantia, ut coqueremus nobis escas, nam illo die nondum pransi
fuimus. Praecedenti enim vespera paravimus nobis carnes pro prandio
illius diei, sed dum carnes de sacculis produceremus in asinis
sedentes, reperimus eas putrido foetore infectas et cum nausea eas
projecimus et caseum cum paximatiis vel biscotis pro prandio sumsimus,
excessivus enim calor, quem habuimus, per latissimum campum nobis
carnes corruperat. Misimus autem asinarios nostros cum utribus et
amphoris ad afferendam aquam recentem de quadam longe distante
cisterna, nos vero per regionem dispersi sumus ad colligendum sarmenta
et ligna pro igne, sed non reperimus nisi arida arbustula, quae ex
humore praecedentis hiemis creverant et iam funditus exaruerant; has
cum radicibus de humo extraximus et cumulum magnum pro igne
comportavimus, nec erat aliquis inter nos, qui ab hoc labore haberetur
supportatus; currebant enim per campos sacerdotes religiosi, comites,
barones[TR145] et milites ad coligendum ligna aut materiam
combustibilem. Sarmentis autem comportatis diu cum desiderio
exspectavimus aquas, sed tardabant asinarii valde, quia pastores
regionis eos a puteo repulerant, et cum hoc puteus longe distabat.
Tandem autem obtentis cum difficultate aquis venerunt in occasu solis
cum utribus repletis. Erat autem nobis primitus valde abominabilis aqua
in utribus, quia de utribus colorem rubeum quasi sanguinolentum et
saporem salsum contraxit ex corio et omnem qualitatem delicabilem
amisit in utribus et cibi cocti cum aqua illa colorem et saporem pellis
novae contraxerunt. Sed et amphorae nostrae, viasci et flascones, ad
quae de utribus aquas recepimus, eodem foetore infecta erant. His tamen
non obstantibus ad tantam sitim saepe venimus, quod deficientibus aquis
in nostris amphoris ora nostra ad utres posuimus et aquam infectam de
foetida pelle sugere delicias computaremus et magnas grates (#30 a#)
camelariis et asinariis diceremus pro admissione ad illam emulsionem,
imo saepe denariis argenteis emimus, ut de pelle carnulenta et foetida
aquam sugere possemus. Igitur coena facta stravimus nobis sub tentoriis
et non sine timore dormivimus, nam humus illa erat multis foraminibus
serpentum perfossa, a quibus infici timuimus. Sed Deo protegente nihil
molestiae illatum fuit nobis in illo loco.



            Ulterior contra desertum processus ad interiora.

Duodecimo die mane ante lucem camelos oneravimus et asinos stravimus et
de Chawata in tenebris recessimus, lentissimo autem gradu procedere
coacti sumus cum camelis et asinis pro eo, quod tota terra illa fuit
cavata per aspides et serpentes et ubique erat plena foraminibus, ita,
quod bestia raro potuit passum facere vel pedem ponere sine immersione
profunda, nec erat peregrinus, qui illo mane non cecidit ter aut quater
de asino cum cadente bestia. Porro unus de nostris camelariis viso
longo et magno serpente arcum tetendit eumque sagitta laesit, vipera
autem laesa in altum se tulit et quasi ad vindicandum se contra
laedentem conabatur, qui evaginato gladio serpentem per medium divisit
et partes a se invicem longius projecit, jubens nos per medium
procedere, ne partes iterum reunirentur; putavit enim partes reuniri,
nisi homines per medium partium transirent. An autem hoc sit
superstitiosum, nescio. Nam et in nostris partibus idem vidi fieri in
serpentum divisione. Transivimus autem bene per duas boras vel tres in
illa forata terra, per quam nequaquam potest esse transitus in vere,
quando aspides et serpentes suum cursum habent.

Deinde in desertiora loca venimus, et incepit regio magis ac magis
deserta et inhabilis fieri. In locum autem quendam venimus, in quo
videbatur fuisse concursus multarum aquarum, quasi lacus ibi fuisset,
et ibi erant multae foveae magnae ex aquarum decursu factae, et licet
regio ibi esset plana, terra tamen erat distortissima, et oportebat nos
sine intermissione ascendere et descendere cum magna fatiga. Porro in
meridie veram regionem vastae solitudinis attigimus, in qua profecto
non habitavit homo nec habitare potest. De planitie enim montana
ascendimus in terram solis ardoribus adustam et penitus infructuosam,
montibus scopulosis et collibus arenosis, torrentibus saxosis et
horribilibus plenam. Intrantibus autem nobis solitudinem habuimus
obviam karravanam i. e. exercitum hominum cum camelis et asinis et
vehementer expavimus timentes, eos esse latrones eremi. Sed cum
convenissemus, nullus se movit contra nos et cum silentio ambae turmae
se invicem pertransibant. Valde enim formidulosi fuimus ad quorumcumque
contravenientium aspectum, quia multa mala fuerunt nobis praedicta,
quae passuri essemus ab Arabibus per desertum. Post hoc in quendam
districtum venimus et a longe tentoria (#b#) et tabernacula vidimus
secus viam nostram, quibus visis contristati fuimus et ad sustinendam
tribulationem nos praeparavimus, non enim est ibi locus praeparandi se
ad defensionem vel ad repugnandum, sed solum ad patienter sustinendum
et ad succumbendum. Cum ergo ad illa tentoria venissemus, stabant
quidem ante tentoria viri nigri orientales cum lanceis, parati ad se
defendendum, non ad invadendum, et nos respiciebant, nec verbum unum
loquebantur nobis. Celeriter ergo eos cum silentio pertransivimus
contenti de eorum quiete, sicut et ipsi de nostra, si quidem et ipsi
formidabant.

In processu ulteriori venimus in campos adustos et latos, per quos ad
magnum spatium patebat inspectio deserti. Et vidimus in multis locis
prope et longe a nobis fumos quasi ab ignibus ascendentes, de quibus
perterriti fuimus, quia putavimus, ignes illos esse exercituum et
turmarum Arabum. Sed Calinus dixit nobis, et experientia nos edocuit,
quod in illis locis nec homo nec ignis esset, sed venti flantes
turbines excitant, et tenuis arena et terrae pulvis elevatus in altum
apparet esse fumus ab igne.

Porro, die advesperascente ingressi sumus regionem, cujus montes,
colles et humilior terra et omnia, quae apparebant, erant alba. Interea
in unum torrentem venimus, quem nominabant Gayan, in quo tentoria
fiximus in albissimo solo. Ibi cum multis laboribus et discursibus vix
potuimus congregare materiam pro igne, non duo ligna, quia nulla ibi
penitus erant, sed arida arbustula, quae tempore remissi fervoris
humore habito de terra saliunt et ad solis tactum arescunt, et sunt
potius herbae quam arbusta. Sunt autem omnia ita reperta spinosa et
odoris aromatici et fumum suavem faciunt. Coximus ergo et coenam
fecimus, sed et nostri camelarii et asinarii collegerunt cumulum
sarmentorum ad coquendum sibi subcinericeos panes, quos sic faciunt.
Incendunt ignem copiosum et juxta ignem expandunt pellem in terram et
super pellem effundunt farinam, quam secum ducunt, in quam aquam
fundunt et pastam faciunt. Pasta parata et in panem latum et tenuem
formata et sarmentis igne consumtis, carbones removent a loco, ubi
ignis arserat, et pastam ad locum calidum illum ponunt eamque cineribus
et carbonibus cooperiunt, et ita coquitur et fit panis subcinericeus
valde sapidus. Mox autem accepto pane calido in frusta et morsellos
confringunt in unum capisterium et oleum olivae superinfundunt,
impinguantes morsellos, et ita manducant, sicut nos offas solemus
manducare. Et quando istum cibum comedunt, gaudent et aestimant se
regalibus deliciis frui. Quando vero ignem habere non possunt, soli
suum cibum coquendum exponunt, in mediis enim aestibus diei ardor
fornaci Babylonis comparatur, tanta enim vis solis est, ut quibuslibet
coquis ad pulmenta sufficiat, unde S. Pastumius vidit in deserto ollam
cum oleribus sine igne fervere, ut habetur in Speculo Histor. L. 19. C.
14. Carnes autem assant inter lapides a sole calefactos, ut dictum est
supra Fol. 25. (b) Igitur in illo sero incepimus cibos de nostra (#31
a#) provisione accipere, quia omnia recentia, quae de Gazara tuleramus,
consumta erant. Cum autem jam sol occasum petiisset, jussit Calinus
ignes ex toto exstinguere, ne quidem favilla aut scintilla in tenebris
reluceret, et commisit diligentius vigilare, dicens, locum illum
insecurum et frequentibus incursibus Arabum formidulosum. Et ita
custodes diligentes posuimus et dormire incepimus nec aliquam
inquietudinem passi sumus, quamvis in terribili loco essemus.



                   De periculo tempestatum in arena.

Tertia decima die transacta media nocte surreximus et dejectis
tentoriis ac involutis et rebus bestiis impositis a deserto Gayan
recessimus. Statim autem ad montem arenosum venimus, quem cum
difficultate ascendimus, quia noviter per ventum tempestuosum illuc
fuit translatus, et nondum erat arena bene condensata et bestiae
incidebant sicut in profunda nive. Insuper ventus in praesentiarum
flans sub pedibus nostris arenam tulit et montem iterum deportare et
transferre ad locum alium institit, et ipsum jugum, in quo processimus,
ad horam continue defluxit, sicut aqua agitante vento, nec valuimus ab
alia parte in torrentem descendere propter defluentem arenam, ne in
tempestatem veniremus. Magis enim in illis terris, quam in ullo mari
naufragium patiuntur, qui in arenarum tempestatem venerint. Tandem
autem, sicut oportebat, in vallem descendimus non sine arenae molestia,
qua profusi fuimus, cujus profusio in centuplo nobis fuit molestior,
quam quantacunque abundantia pluviae. Cum in vallem venissemus, per jam
injectam arenam descendimus. Erat autem vallis stricta, cincta ab
utraque parte montibus arenosis, et si, quod clementia divina nos tuita
avertit, facti fuissent venti contrarii, ab utraque parte arena in
vallem defluxisset, et nos usque ad suffocationis pericula
coangustasset intolerabilis[TR146] tempestas, prout saepe
perambulantibus desertum in locis istis contingere solet. Repente ergo
recurvam vallem processimus et in unum magnum torrentem venimus, quem
Arabes nominabant Wadalar. Hic torrens, ut vestigia patentia
ostendebant, suo tempore redundat aquis, quas per suum alveum
transmittit in mare magnum, quia directe ad[TR147] plagam vergebat
maris. Montes hunc torrentem cingentes non erant arenosi, sed petrosi,
unde in suo fundo fruteta, arbusta et herbae erant; inter herbas autem
alias quaedam erat, quae da sua radice multos ramusculos emittebat, non
quidem in altum, sed super terram trahebantur in longum per gyrum
radicis, et pendebant in ea multa mala pulchra, viridis coloris glauco
mixto, in quantitate (#b#) duorum pugnorum, formae sphaericae. Haec
poma dum vidissemus, allecti pulchritudine cecidimus de asinis et
collegimus carpentes, nostri autem ductores cum risu processerunt
scientes vim illorum malorum, quam nos ignoravimus, sicut nec ipsa poma
novimus nec umquam videramus. Carpentes autem poma quidam statim ad os
applicuerunt, ut ederent, sed tanta erat amaritudo, quod labia ante
dentium appositionem obstupescebant et contrahebantur, nec alicujus
animalis fel quantumcumque acutum est tam immensae amaritudinis. Unde
in multis horis habui os infectum, solum ex appositione. Erat autem
cucurbita silvestris, quam coloquintidem nominant, quae dicitur 4. Reg.
IV. mors in olla. De illis pomis accepimus ad nos et volebamus deferre
in patriam, sed tam acuta fuit earum amaritudo, ut omnia inficeret,
quae tangerent poma illa. Unde manus nostrae multis diebus erant
amaritudine infectae, quae nec aqua nec aliis fricationibus potuit
abstergi, et cultelli nostri similiter, quibus ea divisimus. Duo poma
ego prima vice posui in sportam nostram, in qua habui carnes et
paximatios et caseum, quae ita infecta amaritudine fuerunt, quod ea
nullo modo potui gustare, et ita carnes, panes et caseum simul cum
coloquintide coactus fui effundere, sed et sporta contraxit
amaritudinem, ita, quod ea, quae postea imposui, amara fierent. In illo
ergo torrente per virentia illa processimus contra occidentem sequentes
torrentis alveum. Verum cum multum descendissimus, defecerunt montes
petrosi, et iterum in arenam tenuissimam et subtilissimam incidimus,
quae de montibus in vallem fluebat, et in illo loco nec gramen nec
folium nec quidquam viride apparebat; nulla enim ibi gramina sata
provenire possunt, quippe instabili loco arentibus arenis ad omnem
motum ventorum cedentibus. Ea ibi sola messis est, quae celeritate
proventus per naturam solis sive aeris ventorum casus evadere solet.
Fertur enim, quod in talismodi locis a die jacti seminis 30. die
maturescunt. Cum ergo venissemus, ubi limbus vallis humilior esse
coepit, avertimus nos a torrentis fundo et marginem ascendimus arenosum
contra meridiem et ab alia parte descendimus in alium torrentem, qui
vergebat contra orientem a meridie, per quam aquarum decursus dum est,
defluit in mare mortuum. Si quis per illum torrentem ascendisset,
forsan ad X milliaria ad mare mortuum venisset, quod suam linguam
extendit a Sodoma usque in solitudinem hanc. Porro torrens ille
petrosus erat, montesque utriusque lateris cum petris et rupibus erant
albissimi, ac si omnia essent nive operta. Directe autem hunc torrentem
transgressi sumus, nec per eum ascendimus nec descendimus, sed ab uno
margine descendimus et per alium limbum ascendimus. Dum autem in altum
venimus, in jugo paululum processimus, quia per abrupta descendere non
statim potuimus, scopulis in modum dentium ab inferiori porrectis;
opportunitate vero descendendi nacta per prona descendimus, et in alium
torrentem profundum, (#32 a#) saxosum, asperrimum et penitus sterilem,
omni viriditate carentem, incidimus, qui dicebatur Magdabee. In illo
torrente in loco quodam satis rigido prostratis camelis et oneribus
solutis tentoria fiximus et ad manendum ibi illa nocte nos disposuimus
et asinarios nostros pro aqua ad quandam paludem misimus, quam dicebant
non longe distare. Non enim cum exercitu nostro ausi fuimus tentoria
figere juxta paludes aut cisternas deserti, quia, ut communiter, ibi
Arabes sua tabernacula figunt, quibus cohabitare erat grave. Nos etiam
per torrentem pro sarmentis colligendis ad ignem nutriendum dispersi
sumus, quousque asinarii cum aqua venirent, quorum adventum cum
desiderio exspectavimus propter aquam recentem speratam; laboriosum
enim diem habuimus et calore incensi sitibundi eramus. Cum autem
asinarii venissent cum aqua et eam de utribus in utensilia coquinae
transfunderemus, non apparuit aquae species, sed potius lactis. Erat
enim aqua albida et crassa et magis appetitui contraria, quam illa,
quae in utribus erat inveterata et rubra ac amara facta propter corium.
Accepimus ergo illam aquam albidam et cibos cum ea coximus, rubram
autem pro potu bibimus. Attuli autem Calino cyathum cum aqua albida et
alium cyathum cum aqua rubra interrogans eum, quae sanior esset ad
potandum? Et respondit, quod aqua alba esset mala et insana, rubra vero
ex corio et acuta esset non solum non mala, sed medicinalis et valde
utilis. Ex hoc ausum accepimus sine metu bibendi aquas utrium. Cum
autem pro coena fecissemus ignem, ecce ventus vehemens surrexit a mari
magno sursum per torrentem flans et sarmenta ardentia dispersit
ignemque exstinxit, ita, quod nocte illa coquere nequivimus. Insuper
pulverem terrae elevavit et tentoria nostra et lectulos replevit et
omnia, quae habuimus, pulveribus et arena erant respersa, unde illa
nocte stetimus in pulveribus sicut in nebula spissa, non stante vento
mota, et totus torrens erat tenebrosus, aer caliginosus, et coelum
videbatur atrum propter densitatem pulverum. Ideo omnes eramus sicut
coeci, mediis oculis respicientes, nec poterat dormiens adeo caute se
suis stratis involvere, quin subintraret ventus cum pulvere. E regione
autem maris magni hic ventus processit et tempestas magna in mari erat,
quia vidimus corruscationes et fulgura in parte maris, quae ibi non
fiunt, nisi cum vehementi maris concussione. Cum autem nos iam ad
quietem posuissemus, venit peregrinus ille, qui vigil erat pro ista
nocte, in tentorium nostrum denuncians nobis, quod duo Arabes vagi
ingressi essent nostrum exercitum, et se juxta nostrum tentorium
locassent inter saccos et sportas nostras. Surrexi ergo, quia tunc eram
nostrae societatis procurator, et inveni illos duos vagos et aperto uno
sacco tradidi eis paximatios pro sua coena et eorum amphoram replevi
aqua de utribus nostris et signavi eis, ut recederent a tentorio et
rebus nostris, quod et fecerunt et gratissimi de dono eis collato
exstiterunt. Si nihil dedissemus eis, a nobis non recessissent et in
duplo plus furati fuissent. Manserunt autem in exercitu nostro per
aliquot dies, quia quorundam camelariorum notitiam habebant, alias non
sustinuissemus eos nobiscum. Observant (#b#) enim latrones deserti
Arabes tempus tempestatum, et aere obtenebrato et hominibus quodammodo
excoecatis se in exercitum ingerunt et furantur, quaecumque inveniunt.
Et quandoque aliqui tribus diebus proficiscebantur nobiscum, quos nemo
novit, et unde aut quando invenerint, nemo scivit. Unde ideo Calinum
rogavimus, ut illos nobis ignotos repelleret, qui dixit, quod per diem
neminem posset a nobis repellere, sed noctibus vellet eos extra nostrum
cumulum jubere discedere, suasit tamen, imo petivit nos, quatenus sic
occurentibus non denegaremus panem et aquam, et securiores essemus.
Unde semper in sero omnes nobis ignotos convocavimus et eis panem et
aquam ad mensuram participavimus hortantes eos, ne se juxta tentoria
nostra locarent, sed abirent, quod si secus facerent, eos cum fustibus
et baculis a nobis repellere vellemus, sicut nec nostros servos
accumbere nobiscum permisimus.



                  Gravis et singularis casus F. F. F.

Quarta decima die, quae est exaltationis S. crucis, et erat dominica
XV. post Trinitatis, mane ante lucem surreximus disponentes nos ad
recessum. Orta est autem iterum dura et grandis altercatio inter
peregrinos et camelarios[TR148] et asinarios, sicut quasi singulis
diebus contingere solebat. Hoc enim detestabile malum in hac
peregrinatione sustinuimus, quod famuli nostri, quos grandi conduximus
pretio et excessiva pecunia emimus, pro nostro famulatu erant nobis
infideles et furabantur omnia, quae poterant. Noctibus occulte ad
saccos paximatium se conferebant et foramina lacerabant, et quanta
poterant accipiebant, forabant enim rodentes sicut glires, nec
poteramus adeo diligenter vigilare, quin omnibus noctibus rapinam a
nobis deportarent, sunt enim artificiosissimi fures, scientes in oculis
intuentium rapere. Ad hoc etiam erant involuntarii ad tollendum
supellectilem nostram, propter quam tamen ipsos cum camelis emimus, et
omni tempore instante oneratione abjiciebant res nostras et nobiscum
contendebant, nec pacifice tollebant abjecta, nisi novum argentum, quod
dare minime tenebamur, viderent. Supra modum saepe turbaverunt nos illi
miseri; si non timuissemus majus periculum nobis superfuturum, saepe
verberibus et plagis eos affecissemus, quia eos vivos deglutire
potuissemus, ut communi modo loquendi utar. Multa in his vindictae
divinae commisimus et injustitias manifestas toleravimus. Igitur
oneratis bestiis a deserto Magdabee recessimus et intravimus vastiorem
et horribiliorem solitudinem, quam heri et nudius tertius habuimus, nec
amplius aut hominum aut bestiarum deprehendere vestigia poteramus.
Igitur gressum et transitum contra S. Catharinae stellam accepimus sine
via per torrentes, valles, montes et colles progrediendo versus plagam
meridionalem. Interea regionem et desertum Gebelhelell arabice dictum
ingressi sumus, in quo deserto altissimi montes sunt coagulati
limpidissimis rupibus, et toto die illo inter medium montium
transivimus. Sole autem occasum petente in desertum Magareth dictum
venimus sub montanis in locum arenosum ibique tentoria fiximus et
sarmenta comportavimus ad coquendum. Porro prope nos, ut apparebat,
erat mons singularis rotundus altus et ad ascendendum facilis, in ejus
cacumine quasi quoddam aedificium apparebat; hunc montem (#33 a#)
desideravi ascendere ad videndum, quid esset in eo, et ad
circumspiciendum per desertum. Grave tamen mihi erat solum ire nec spem
habui de inveniendo socio inter peregrinos. Assumsi tamen animum et
derelicto exercitu quasi oraturus solus in campum processi et in
cumulos arenarum veni, inter quos deambulans contra montem festinus ivi
nullo sciente. Post horae autem spatium ad radicem montis veni, multum
autem fefellit me montis aspectus, qui remotior a nostris tentoriis
distabat, quam aestimabam, et multo altior et major erat, quam
apparebat. His tamen non obstantibus coepta perficere volui et per
montis clivum praecipitem intra scopulos et per saxa asperrima ascendi
et cum multo labore et sudore usque in ejus cacumen veni, ubi nihil
aliud inveni, nisi magnam congeriem lapidum super se invicem positorum
in altum. Steti ergo et circumspexi et nihil vidi per circuitum, nisi
vastissimam solitudinem, montibus, collibus et torrentibus distortam,
in qua nec bestiae nec aves nec homines habitant, tentoria autem nostra
et exercitum videre non potui propter remotionem, montes autem albos et
nigros vidi et totam terrae superficiem solis ardoribus adustam, nec
aliquid viride vidi parvum aut magnum, sed infelici sterilitate
maledictum. Cumulus autem lapidum in cacumine erat viae signum, nam
ubique per desertum in acutis montibus sunt cumuli lapidum erecti,
quibus monstratur, per quas valles sit ingrediendum, et nisi illa signa
essent, nemo posset desertum penetrare, quia ut plurimum majores valles
non perviae sunt, sed in extremitatibus clausae, et ita postquam
aliquis tribus aut quatuor diebus ambulasset sequens vallis viam,
tandem redire cogeretur. Sic etiam est in mari scopuloso, in quo in
collibus ponuntur viae maris signa lapidum cumuli; quae si non essent,
multae naves montium vias ingredientes syrtim et charybdim inciderent.
Sic et hic multi homines perirent, si illa signa in montibus non
essent. Verumtamen Sarraceni et Arabes signa ista etiam in
superstitiones et abusus convertunt, montes enim certis temporibus
ascendunt et juxta signa Machometum invocant et in ejus honorem ista
signa exaltant, nam cumulus ille plenus pendebat panniculis et peciolis
camisiarum et vestimentorum. Istis enim solent loca, in quibus aliquid
divinum esse putant, honorare, ut patet supra fol. 28 b. Nam dum quis
orationem finit, a vestimentis suis peciolam discerpit eamque ibi
suspendit et vadit. Causa illius stulti ritus ponitur fol. 53 a.
Arripui ergo panniculos et peciolos et omnia de lapidibus in terram
projeci et cruces apposui, in summitate vero cumuli crucem de arundine
factam locavi et super latos lapides cruces cum aliis acutis lapidibus
depinxi, memor exaltationis sanctae crucis, quae erat illo die, ut
pagani ascendentes titulum Christi ibi invenirent et Christianos ibi
fuisse deprehenderent.

Post hoc cum descendere vellem, acutius visum per campum duxi, ut
tentoria nostra viderem et gressum meum ad ea dirigerem, sed nihil
videre potui nec fumum ab igne nostro et prae angustia tremere coepi
timens, ne forte per invia illa ad socios non scirem viam et declinarem
huc vel illuc errando et tenebrae noctis me comprehenderent, quia, si
quid horum accidisset, filius mortis fuissem. Hoc autem solum
consolabatur me, quia per arenam transiveram et vestigia impresseram,
quae sperabam me secuturum. Descendi ergo et in pede montis vestigia
quidem mea inveni, sed paene obvoluta, ventus enim ea obtexerat et si
(#b#) ad modicum tempus plus in monte tardassem, totaliter vestigia
operta fuissent et ego pro certo vitae meae spem amisissem, adeo enim
eram alienatus, quod ad quam plagam me verterem ignoravi, quia grandis
planities sub monte fuit, in qua tamen multi aggeres arenarum erant et
cumulis terra tumorosa fuit. Secutus ergo fui mea vestigia ad aliquod
spatium, sed dum in altiorem terrae situm venissem, penitus deleta
erant, nec ea quovis modo videre poteram; cum multo autem timore
circuivi et reversus per nova iam facta vestigia ad loca, ubi antiqua
videram, ut diligentius ea observarem, sed non inveni et infremui in me
ipsum gravissime arguens de curiositate et de praesumtione et non longe
aberat, quin mihi ipsi prae tristitia barbam evulsissem, faciem
caecidissem, pectus durius verberassem, o, inquiens, heu me miserum,
cur dereliqui socios meos! qua temeritate in hac terra invia et
horribili recessi a fratribus! ubi eos putas inveniam? ad quam plagam
pergam? Ecce, sol in occasum jamjam mergitur et tenebrae subsequuntur
et ego jam non Felix, sed infelicissimus, quo ibo, quo curram? O Deus
meus adjuva me! Et haec dicens subito prorupi in ultimum psalmum de
VII. poenitentibus: Domine exaudi. Et orationem pulchram et efficacem
in eo reperi. Processi ergo in incertum cum illo psalmo et saepe eum
repetii et tandem ad unum altum arenarum cumulum veni, in ejus latere
antiqua mea vestigia inveni; quae si libuisset, libenter deosculatus
fuissem prae gaudio. Numquam me ipsum cum tanto gaudio intuitus sum,
sicut in his vestigiis. Dum autem laetus imitarer et sequerer vestigia,
incidit mihi, quod forte essent vestigia alicujus Arabis, et coepi
dubitare, quod non tenderent ad plagam, a qua processi. In hac
ambiguitate diligentius imitabar vestigia et vidi, ea esse calceati
hominis, Arabes autem nudis pedibus per desertum currunt et iterum
consolatus processi et a longe vidi aliquid album et putavi esse tres
Sarracenos vel Arabes, qui omnes albis linteamentis induuntur, sed dum
propius venissem, erant nostra tentoria, contra quae genibus flexis
Deum laudavi et numquam amplius societatem derelinquere proposui.
Inveni autem duos peregrinos coenantes sub tentoriis, ad quos dum
ingressus fuissem, arguebant me de tarditate veniendi ad coenam
dicentes, se diu me exspectasse. Quibus respondi, me occupatum fuisse.
Et post coenam eduxi eos foras et montem eis ostendi et, quae mihi
acciderant, retuli et mirabantur, me tam cito revenisse. Cum hoc sol
occidit et locavimus nos ad dormiendum unusquisque in lectulum suum.



                   Dicta dura propter mare arenosum.

Quinta decima ante noctis medium inceperunt asinarii clamare
conquerentes, sibi duos asinos a funibus solutos et per fures abductos.
Hoc clamore omnes fuimus inquietati et resedimus in lectulis
colloquentes de occurrentibus negotiis, asinarii autem currebant per
regionem et bestias simul (#34 a#) invenerunt; se ipsos enim solverant
et abierant. Adductis autem asinis imperavit Calinus camelos onerare et
recessum anticipare, erat enim adhuc valde mane, puta, medium noctis.
Surreximus ergo et parati de Magareth deserto recessimus et
rigidissimum eremum ingressi sumus, in quendam autem districtum venimus
frigidissimum, in quo contra morem orientalium regionum tantum frigus
passi sumus, ut pedes nostri, manus et nasi rigescerent et dentibus
fremeremus. Hoc frigore valde debilitati fuimus, quia hucusque semper
fuimus quasi in extremis caloribus et nunc extremum frigus intravimus
nec vestibus contra frigora operti fuimus. Cum magna ergo festinantia
per illum districtum processimus optantes, citius solem oriri, quo
recalesceremus, quem tamen saepius hactenus occidere desideravimus, ut
refrigerationem habere possemus ab immensis caloribus. Inter alia
omnia, quae peregrinationem solitudinis reddunt tolerabilem, hoc
principale est, quod cottidie, imo quasi omni hora, novas regiones
intrant, quae alterius sunt conditionis et aeris et terra ac montes
alterius formae et coloris, quibus homo miratur de praesentibus et
futura videre desiderat. Semper enim aliquid novi occurrit, quo homo in
admirationem rapitur, vel propter mirabiles habitudines montium, vel
propter colorem terrae et rupium et lapillorum varietatem, vel propter
nimiam asperitatem, sterilitatem et vastitatem, quae omnia curiosos
delectant. Fateor hoc de me ipso, quod majorem delectationem habui in
solitudinis vastitate, sterilitate et in ejus horribili dispositione,
quam umquam habuerim in Aegypti fertilitate, habilitate et in ejus
desiderabili pulchritudine. Igitur circa solis ortum de regione
frigoris egressi sumus et in regionem alterius conditionis incidimus;
nam in torrentem arenosum venimus et per montes novos in tempestate
factos ascendimus cum difficultate multa; non fuisset autem possibile
ibi transire tempore advectionis illorum montium et collium et aggerum;
illo enim accurrit arena tamquam procella in aqua super terram et aerem
replet, nec potest homo contra niti, ut supra dixi. Cottidie pereunt
homines et bestiae per desertum involuti procellis arenarum, sicut in
mari obruti procellis aquarum. Sic exercitus Cambysis arena austro mota
exstinctus fuit, ut dicitur in Spec. Nat. c. 58. In magno stabamus
periculo, nam arena contra nos defluxit et nullus alium nec videre nec
audire potuit et vix cum difficultate poterat caput suae bestiae
semicoecatis oculis videre, erat enim aer arena plenus et super terram
currebat sicut rapidissimus fluvius et timore grandi quilibet
angebatur, ne forte bestia sua tramite perdito alia loca intraret et de
societate veniret, quia, ut saepe dixi, nullus poterat circumspicere,
nam oculi erant nobis pleni pulveribus, os similiter, cappa mea nigra
ita erat arena plena, quod nigredo non apparuit. Tandem autem circa
meridiem cessavit tempestas et de isto (#b#) torrente in alium
ascendimus per arenosos tumores et acutos, qui erat latus et magnus. Et
fuit delectabilis ascensus per torrentem illum. Calinus autem
convocatis omnibus ad se dixit: ecce, domini peregrini, optio datur
vobis: si placet vobis abbreviare viam vestram et cum quiete sine
tempestatibus tribus diebus procedere, ascendamus torrentem illum,
verum tamen nullas reperiemus paludes aut cisternas in isto torrente,
de quibus nos et bestiae nostrae bibamus et jam de facto aquae
deficiunt de utribus. Si autem placet ire pro aqua habenda, oportet nos
transcendere torrentem illum et in alium descendere et ibi forte
cisternam reperiemus aquosam; scio quidem, ibi esse cisternam, sed an
nunc habeat aquam, nescio. Si habet aquas, timeo eam vallatam Arabibus
et nobis aquam denegari ab eis et cum hoc tribulari. Si non habet
aquas, prolongamus sine profectu et utilitate viam pro multo spatio.
Facite et consulite, quid placet, intrabo vobiscum utrumque periculum.
Ad hoc breviter respondimus, quod potius eligamus ab Arabibus vexari et
exactionari, quam siti mori et ariditate cruciari. Speramus enim, quod
recipiant panes a nobis et argentum et dent nobis aquam. Sic ergo a
torrente illo ascendimus et in alto ad planitiem magnam venimus
decalvatam omni arena, totam enim arenam deportaverat ventus. Manifeste
autem videre poteramus, pro tempore ibi esse montem arenarum. In
processu autem ad finem illius campi venimus et deorsum in aliam
regionem arenosam respeximus et erat latitudo magna sub nobis, solitudo
dicta Hachseve. In ista latitudine vidimus multa tabernacula et
tentoria simul fixa, tamquam ac si esset villa et ignes et currentes
homines et bestias et obstupuimus. Erant enim Arabes, deserti
habitatores, et per circuitum cisternae tentoria sua fixerant. Itaque
cum pavore descendimus contra eos. Qui cum nos vidissent, cum lanceis
ante tabernacula stabant sua exspectantes nos. Cum autem in campum
venissemus ad jactum lapidis ab eorum tentoriis, nostra tentoria
ereximus et nostras bestias exoneravimus in latere eorum. Interea pueri
eorum nigri et nudi, solis ardoribus adusti, ad nos currebant, quibus
statim dedimus paximatios, quos cum ingenti laetitia accipiebant (et)
ad tabernacula sua revertebantur, post quos alii pueri venerunt, quibus
similiter dedimus; insuper et aliquae mulieres venerunt gestantes in
utero et brachiis parvulos; et his similiter divisimus. Quo facto,
confregimus corda Arabum illorum, et invitaverunt nos ad recipiendam
aquam pro nobis et nostris bestiis, et utres et amphoras replevimus
sine omni contradictione contra omnem spem. Erat autem aqua turbida et
aliquantulum salsa, sed tamen potabilis erat et grati fuimus, quod eam
habuimus. Porro hoc indubitatum habeo, si parvulos ad nos currentes
repulissemus et eis panem non dedissemus, numquam aquam cum pace
habuissemus, imo cum lanceis coacti fuissemus dare et paximatios et
argenteos. Mansimus autem ibi ad tres horas et societatem, quam
potuimus habere cum Arabibus illis, habuimus. Nam juvenes nostri
milites saltabant cum juvenibus eorum in campo et ad brevium simul
currebant et lapides grandes levabant seque sic tentabant cum omni
amicitia. Post hoc cum festinatione bestias oneravimus et cum jam in
recessu essemus, vocavimus capitaneum illorum Arabum ad nos et ex
liberalitate ei ducatum dedimus pro eo, quod ita pacifice nobiscum (#35
a#) conversatus fuit. Arabs autem ille cum multa reverentia accepto
aureo exhibuit se, si nobis placeret, proficisci vellet nobiscum et nos
defendere ab incursibus. Nos autem eum licentiavimus et a lacu
recessimus proficiscentes cum festinantia. Ingressi autem sumus in
occasu solis terribilem solitudinem, dictam Minschene, ubi erat torrens
ingens cinctus rupibus et petrosis montibus, quae omnia erant albissima
et terra tota erat ut calx exstincta. In illo torrente tentoria fiximus
ad manendum ibi illa nocte, cum multis autem discursibus vix materiam
pro igne faciendo comportavimus. Porro ante nos etiam quieverat ibi
unus exercitus camelorum, quia multa stercora ibidem erant, et quia
stercora illa arentia erant, ea collegimus et ad ignem comportavimus,
non enim erat una plantula in illo loco.

Sexta decima statim transacta media nocte excitavit nos Calinus ad
recessum et cum impatientia et murmure surreximus, incipiebat enim
nobis labor itineris gravis et molestus fieri et praecipue nostris
infirmis, qui graviter gemebant pro labore itineris; nam tota die in
solis fervore et partem noctis in frigore et rore incedere, sine coctis
et calidis cibariis, cum tanta siti, grave est homini sano, taceo de
infirmis. Saepe miratus fui in deserto existens, quod sacra Scriptura
ita graviter reprehendit murmur filiorum Israel et quod ita dure
correcti fuerint pro murmure, sicut patet 1. Cor. X., quomodo
murmurantes a serpentibus perierunt. Murmurabant enim vel pro labore,
ut habetur Num. XI., vel pro siti et inedia, Exodi XVI., vel pro loci
vastitate, Num. XX., vel pro aliis humanis defectibus. Et semper
fuerunt gravissime puniti. Confusus steti in mente mea et saepe timui
divinam punitionem pro murmure nostro et haesitavi, an labor noster
esset meritorius cum tanta impatientia. Igitur oneratis camelis et
stratis asinis de deserto Minschene recessimus et in ortu solis in
solitudinem asperrimam et regionem aridissimam et, si fas est dicere
cum filiis Israel Num. XX., in locum pessimum ducti sumus, qui in
veritate nec seri potest, nec aliquid ibi crescere potest pro vita
humana. Dicitur hoc desertum Larich et sunt in ejus dextera parte
montana albissima et similiter a tergo. Sed contra orientem habuimus
latissimos campos, quorum lapides et arena nigra et adusta erat, ac si
ignis recens per campos illos combustibilia consumsisset, odor etiam
ignis de ipso humo evaporabat. Porro finem illius latitudinis non
poteramus videre, nec montibus claudi nec collibus. Cum autem miraremur
de horrida latitudine et interrogaremus Calinum Sarracenum de fine
campi, (#b#) dixit nobis, quod non est visus homo in terra, qui ad
finem vel terminum illius campi venerit per viam illam. Si enim,
inquit, aliquis velociter ageret cursu, ita, quod singulis diebus decem
alemannica milliaria faceret, duobus mensibus nec ad aquas nec ad
homines veniret. Et cum hoc tantus ardor adurit campos illos, quod
etiam homo habita aqua non posset vivus penetrare usque ad finem ejus.
Terminus enim illorum dicitur esse juxta montes paradisi terrestris et
ideo fulgores gladii flammei, quem Dominus ante ingressum paradisi
statuit, hos campos adurunt et accessum prohibent. Sane opinari [quis]
posset, hos campos esse campos Elisii, qui sunt campi maximi et
latissimi extra hominum habitationem, in quibus nemo vivens moratur. Ad
hos campos, dicunt poetae, revocat Mercurius animas humanas ab inferno.
Arbitrati namque sunt, omnes hominum animas a principio creatas simul
fuisse et deinde conceptis hominibus immissas; morientibus nobis ad
inferos descendere ibique cruciari, donec commissa in vita purgarentur
et inde revocante eas Mercurio transitum facere ad Elysios campos, ac
inde post mille annos a Mercurio deduci ad Lethen fluvium, ut eo potato
obliviscerentur praesentis vitae labores et sic desiderarent iterum
redire ad corpora, ad quae Mercurius remittebat.

Hos campos quidam profundius lustrantes dixerunt se invenisse
sepulchrum vel tumbam lapideam unius gigantis mirae magnitudinis, in
quo nonnulli aestimant tumulatum fuisse Og, regem Basan, de quo habetur
Deuter. 3., quod ejus lectus vel cuna, in quo puer jacebat, erat
ferreus et monstrabatur in Rabath et habebat cubitos novem longitudinis
et quatuor latitudinis. In tantum autem virum crevit gigas ille, quod
ad sepulturam ejus requirebatur magnus campus et hoc, si acceptetur
expositio hebraica super locum praefatum, quae mira inducit de
magnitudine illius viri, ut habetur videlicet Deuter. III. Ex his
patet, quod de hoc campo aliter loquuntur Christiani fideles, aliter
Judaei, aliter poetae, aliter naturales. Nos Christiani dicimus, hos
campos aduri fulgoribus flammei gladii, si verum est, quod attingant
regionem paradisi. Judaei dicunt, hunc campum esse quodammodo sepem
camporum Elysiorum. Naturales vero credunt, hunc campum extendi huc a
zona torrida et quod per eum quis poterit vita comite in regionem
torridae zonae pervenire.

Processimus ergo toto illo die in terra mirabili habentes a dextris
montes prae caumate calvos et albos, a sinistris vero campos Elysii
adustos et nigros, in quibus non una plantula vel graminula reperitur.
Cum autem sol occasum peteret, pervenimus in unum horridum torrentem,
per quem suis temporibus fluxus impetuosus decurrit. In hoc torrente
tentoria fiximus et ad pernoctandum in eo nos disposuimus. Solebam
autem semper fixis tentoriis nostris adire Calinum eumque de nomine
loci interrogare. Cum more solito ad eum hoc sero venissem et
interrogarem de nomine illius deserti et torrentis, parum deliberavit
et ridendo dixit, locum illum Albaroch dici, quod quidam alii Arabes et
Sarraceni circumstantes audientes similiter riserunt, signantes mihi,
ut scriberem Albaroch. Habui enim in manu atramentum et pennam cum
papyro ad scribendum et ita, ut mihi dixerant, scripsi Albaroch in
oculis eorum, et me scribente et legente valde riserunt. Porro caussam
risus eorum pro tunc quidem ignoravi, sed postea scivi, trufavit enim
me Calinus et alii pagani et nomen bestiae Machometi pro nomine loci
tradidit et ideo riserunt. Habetur enim in Alchorano, quod quadam die,
dum staret Machometus in Mecha ante fores domus suae, venit angelus
Gabriel et adduxit secum per habenas pulcherrimam et velocissimam
bestiam, (#36 a#) cui nomen erat Albaroch, et erat bestia illa talis
formae: erat major asino et minor mulo, et habebat faciem decoram
hominis et crines ejus erant de perlis, pectus de smaragdo, cauda de
rubino, oculi clariores sole, pedes et ungulae ut cameli, et supra
humanam aestimationem erat pretiose sellata. Haec bestia nullum hominem
super se admisit sedere, nisi Gabriel ei testimonium de bonitate
perhiberet; juravit autem Gabriel bestiae per viventem Deum, quod
numquam hominem meliorem Machometo invenisset, ideo deberet eum
suscipere. Hoc audiens bestia dixit, quod numquam ita libenter
portasset aliquem hominem, sicut illum Machometum. Et ita Machometus
ascendit et Gabriel staffam vel strepam sibi tenuit et cum in bestia
sederet, advenit magna multitudo angelorum circumstantes bestiam.
Coepit autem bestia tam suaviter et leviter [incedere], quod nemo
potest dicere et cum hoc ita repente processit, sicut flat ventus, et
venit usque in Jerusalem ad templum, ubi invenit omnes patriarchas et
prophetas missos a Deo, ut eum honorarent, et multa mira fuerunt sibi
ibi ostensa. Cum hac fabula multos simplices seduxit Machometus; quadam
autem die, cum eam vulgo ingenti praedicaret, recesserunt ab eo
sexaginta millia hominum, fictionem intelligentes. Haec fabula ponitur
in Fortalitio fidei Libr. IV., de bell. Sarracenorum, Cap. de
fundamento legum Machomet. Putavit forte Sarracenus Calinus noster,
quod hoc nomen Albaroch aliquid divinum in se haberet, quod menti meae
me nolente vel nesciente inhaerere posset. Sed stultitia est inhumana
in Alchorano illo phantasticissimo.



                         Regio satis mirabilis.

Decima septima die mane diu ante lucem de praedicto torrente
consurreximus et oneratis bestiis mox de ipso torrente ascendimus
clivum dextri lateris et in alium latum torrentem ab alia parte
descendimus. Erat autem torrens ille asperrimus et saxosus, cujus saxa,
petrae et lapides erant nigri, ac si in igne jacuissent, superiora
autem montium utriusque lateris erant albissima, ac si nive nova essent
conspersa, nives tamen illae nullae erant et forte numquam fuerunt nec
erunt, sicut nec inferius erat ignis denigrans lapides, sed sol mira
sua virtute hos denigrat et illos dealbat. Sic etiam sua virtute
quaedam mollificat, alia indurat, quaedam dulcia reddit, alia amara
facit, contrarias una virtute inducens qualitates, secundum materiae
subjectae dispositionem. In processu venimus in torrentis latiora loca
et ventum frigidissimum contrarium habuimus, quo non modicum afflicti
frigore fuimus, et optavimus habere vestes hiemales. Deinde limbum
torrentis ascendimus et ab alia parte in grandem vallem descendimus,
quae non erat nec saxosa, nec arenosa, sed fuit limosa et terra
argillosa de tenaci limo albo, figulis apto. In ista valle pessimum
iter habuimus, quia aqua terram illam inaequalem fecerat, et erat plena
fossatis non mediocribus et strictis, et sine intermissione oportebat
nos ascendere et descendere, et hoc camelorum gressui fuit
disproportionatum et asellis nostris laboriosum nobisque laesivum. Si
autem fossae istae adhuc habuissent aquas, sicut habuerant, nullo (#b#)
modo patuisset nobis transitus per vallem illam. Multis horis
laboravimus in illa mala via, et tolerabilius fuisset nobis continuus
ascensus vel descensus, locus saxosus vel locus arenosus, quam
praedicta via. Deinde ad finem vallis venimus in latitudinem quandam
bonae viae, et a longe de ipsa latitudine consurgebant in altum montes
proceri quidem, sed non lati ac magni, contra quos processimus multis
horis, antequam ad eos veniremus. Cum autem ad eos venissemus,
mirabamur non parum montes istos, nam de plano, ut dixi, consurgebant,
et erant albi et ita rotundi, ac si opere tornatili essent facti, nec
potest faciliter discerni, an fuerint arte vel natura formati. Quidam
putant, quod essent pyramides sepulchrorum antiquorum regum Aegypti,
qui tales moles super sua sepulchra erigi faciebant, prout oculis
nostris vidimus in Aegypto trans Nilum juxta Thebas, ut infra patebit
Fol. 79 b. Accessimus autem proprius et mirabile opus almi opificis
esse deprehendimus, et nullius mortalis hominis arte compositos, nisi
vellemus ignaris vulgi poeticas fabulas hic speculari et dicere, hos
montes in hunc campum per Titanos apportatos per Herculem eis
impositos, ut montem monti superponerent et in coelum ascenderent, quod
facillime hic suaderi insipienti posset; vel quod montes illi essent ex
Atlantibus in montes a Perseo transformatis. Inter hos montes unus
cunctis praeeminens[TR149] est et valde admirabilis, quia ita formatus
exsistit, ac si sagaci ingenio esset manu factus industriosi artificis,
quare etiam singulare nomen prae aliis adeptus est, et dicitur Calpis
ab ipsis Arabibus. Credo autem nomen hoc sibi non casu advenisse, vel
vulgi more impositum fuisse, sed ab una columnarum Herculis transsumtum
fuisse, quae eodem nomine Calpis nominatur. Sunt enim duo montes, Abila
scilicet et Calpis, celsitudine se in sidera levantes, sibi oppositi,
quorum primus stat in Mauritania, alius in Hispania, et inter hos
effluit mare mediterraneum per terrae medium. Hos montes asserunt esse
columnas Herculis. Siquidem veteres quidam tradunt, hos duos montes
perpetuo jugo fuisse junctos, nec mare mediterraneum ex oceano emissum,
sed monte continuo fuisse inclusum herculeaque virtute fuisse divisum,
et ex oceano, quod ante non erat intromissum terris mare, quod postea
in hodiernum usque diem mediterraneum dictum est, et ita angusto freto
Europam ab Africa separasse. Et quia forte mons iste Arabiae similis
est illi, qui est in Hispania, eodem nomine vocantur ambo. Est etiam in
Sicilia alius mons, eodem nomine vocatus eadem ratione. Igitur monte
Calpis posttergato et multo itinere die isto completo venimus in
desertum, quod Arabes nominant Meschmar, et in torrentem aridissimum
ingressi ibi exoneratis bestiis tentoria fiximus et cum multa
difficultate parum sarmentorum collegimus pro igne ad coquendum
aliquid. Porro ad latus sinistrum erat mons candidus et altus, in
longum tractum porrectus, non longe a nobis. Hunc montem solus adii,
volens videre, quid tum in ejus radicibus esset. Inveni autem in eo
multas magnas cavernas et specus ingentes, per fundum montis ducentes,
locaque illa fuisse deprehendi metallorum antiquorum quaesitorum; quae
ut vidi, statim in mentem venit, quomodo multi sancti patres leguntur
sibi mansiones elegisse in hujusmodi derelictis fabrorum habitaculis,
ut S. Hilarius et S. Paulus, primus eremita, de quo Jeronymus in
epistola de laudibus eremi dicit, quod venit in desertum procul ad
exesum montem, ubi invenit grandem speluncam lapide clausam, et remoto
lapide animadvertit intus grande vestibulum et forte, et desuper per
petrae aperturam lucem, fueratque locus, in quo furtiva moneta
cudebatur ea tempestate, qua Cleopatrae Antonius vinctus est; et prope
id vestibulum haud pauca erant habitacula, in quibus erant scabra,
etiam incudes et mallei, quibus pecunia signabatur. Sic et ego antiquas
fabrorum inveni speluncas. (#37 a#) In has cavernas quidem introspexi,
quantum potui, sed ingredi non praesumsi timens, latere ibi nocivas
bestias, nec erant cavernae illae a natura montis, sed opere humano
effossae. Cumque mirans girarem, inveni cumulum vetustissimarum
scoriarum, quae de metallis purgatis per ignem ejiciuntur, et erant
scoriae non ferri vel alterius metalli, sed auri Arabiae optimi, quod
olim hic fodiebatur. Unde beatus Jeronymus de distantiis locorum hos
montes nominat Catachrysia et dicit, quod juxta eos filii Israel in
deserto degentes per tempus manserunt, et quod Moyses ibi scripsit
Deuteronomium. Non dubito, quin olim sancti monachi in his specubus
sibi cellulas aedificaverint, quia in Vitis Patrum saepe legimus,
sanctos habitavisse in cavernis derelictis a fossoribus metallorum.
Accepi ergo aliquas scorias et ad dominos milites eas detuli, qui pro
munere eas a me patierunt sibi dari, quia erant insuetae figurae.



                             Gravis diaeta.

Decimo octavo die transacta media nocte recessimus de deserto Meschmar
et montes Catachrysiae posttergavimus et in unum districtum venimus,
ubi ad dextrum latus montes albos quasi nive infusos habuimus, ad
sinistram vero rubros quasi cruore infectos, sed et terrae superficies
ita planis tabulis lapideis erat obducta, ac si naturaliter pavimentata
fuisset politis tabulis de durissimis saxis, unde bestiae nostrae cum
tremore ibi incedebant timentes lubricitari. Deinde ascenso clivo
praecipiti in alium torrentem venimus de plana et bona via. Hic torrens
suo tempore videtur aquis copiosis redundare. Ex illo torrente
descendimus in loca quaedam plana, in quibus reperimus virgulta,
arbusta et spineta virentia, quibus inspectis laetati fuimus, quia
speravimus, nos ibi aquas reperturos; non enim illa crescere possunt
nisi in locis humentibus. Intravimus ergo arbusta illa et vidimus
quidem aquas ibidem fuisse, sed nunc nullas adesse. Veruntamen hoc
refrigerium ibi reperimus, quod rami et folia arbustarum madescebant
rore matutino et guttis noctium plena erant. Porro unus de peregrinis
sitiens ramum unum madentem rore avulsit et ori suo applicuit, ut rorem
lamberet pro refrigerio suo. Sed dum se putavit refrigerativum rorem
lambere, os acutissimo sale invenit se infectum habere, perterritus
autem putavit, esse delusionem vel Dei plagam, alios consocios
hortabatur de rore fugere, nihil dicens de amaritudine, et omnes
invenimus rorem illum nihil aliud esse nisi humorem acutissimi salis et
ita experientia didicimus, terram illam esse terram salsuginis, de qua
habetur Jeremiae XVII., ubi peccatori comminatur Deus, quod erit sicut
myricae in deserto, quae habent folia amara et rore salis perfusa. Per
istas ergo myricas processimus et nullas aquas reperimus, magnam quippe
penuriam aquarum habuimus (#b#). Unde hac die aperuimus illa vascula,
quae de Gazara nobiscum eduximus aqua repleta; dictum enim nobis fuit
in Gazara, quod aquae illae non computescerent[TR150] in vasculis bene
conclusis, et dum necessitas urgeret, possemus eis uti; apertis autem
vasculis tantus exhalavit foetor de aqua putrefacta, quod nemo poterat
eas, non dico, bibere, sed nec contrectare, nec asini nostri, qui erant
tam multum sitibundi, eam aquam poterant bibere. Coacti ergo sumus
aquam effundere, quam per longa deserti spatia nobiscum duximus, pro
qua ducenda multa litigia cum nostris Arabibus camelariis habuimus et
speciale pretium pro ea solvimus, quia speravimus, quod in tam extremis
necessitatibus profutura nobis fieret. Frustrati autem spe nostra sitim
amplius sufferre non poteramus, clamavimus ergo ad Calinum pro aqua,
rogantes eum et ductores nostros, quatenus non respicerent ad viae
prolongationem, sed nos per quaecumque deserti devia duceret ad aquas
(aut) paludes pro habenda aqua. Acquieverunt ergo nobis et divertimus a
vero tramite multum ad dextram et in latissimum ac aridissimum campum
devenimus. In illo campo obviam habuimus karravanam, hoc est exercitum
negotiatorum Madianitarum cum multis camelis, et portabant species de
mari rubro. Hi conquerebantur nobis, quod iam multis diebus caruissent
aqua, et obnixe instabant, ut saltim cuilibet unum haustum aquae
daremus, quia iam quasi in puncto deficiendi essent constituti. Dedimus
ergo eis reliquum aquae, quia venturi eramus ante vesperarum tempus ad
paludes. Post horam aliam karravanam obviam habuimus de remotioribus
orientis partibus, homines autem illi cum silentio praeterierunt et nos
torvo vultu respexerunt, sicut communiter orientales et occidentales
male se invicem respiciunt, ex natura enim odium est inter eos, et nisi
ratione se cohiberent, in se ipsos statim irruerent, sicut faciunt
iracundi canes contra se venientes, vel equi mali, qui se morsibus
salutant.

In processu per campum venimus, ubi campus deorsum se inclinat, et per
taediosum et longum clivum descendimus et intolerabili solis aestu et
siti affligebamur. Tandem supra limbum cujusdam horribilis et
profundissimi torrentis venimus, quem nominant Hallicub, qui in utroque
latere rupium parietibus altis claudebatur, et erat vorago arcta et
adeo profunda, quod respectus in eam horrorem nobis incuteret, nullam
autem aquam in ea vidimus nec audivimus, per omnia tamen vallis
disposita erat, ac si fluvius per eam decurreret. Murmuravimus ergo
contra Calinum pro eo, quod super torrentem arentem nos duxit
specificans nos de aqua, cum non esset ibi; et ipse, uti vir mitis
erat, consolabatur nos dicens, torrentem jam quidem aquam fluentem non
habere, sed stantem in cavernis petrarum et in foraminibus lapidum et
in fossatis terrae. Jussit autem nos de asinis descendere et bestias
asinariis resignare et in loco, ubi per petras pateret descensus, in
voraginem descendere. Camelarii ergo et asinarii duxerunt bestias in
locum planum supra voraginem et ibi eas exoneraverunt, nos vero supra
marginem cucurrimus et locum descendendi per rupes quaesivimus, quo
invento in profundum descendimus; reperimus autem aquas in cavernis et
scissuris, quae remanserant, dum torrens aquis inundaverat ante plures
menses. Erat autem aqua calida et dirissimi odoris, crassa et quasi
bituminea, coloris viridis et plena vermiculis, qui in aquis putridis
crescere solent, saporis tamen innoxii. His aquae dispositionibus
contrariis (#38 a#) non obstantibus repente cecidimus super ventres
nostros et manibus hausimus et bibimus cum multa aviditate, sine cura
et sine aquae colatione. Sitibundus enim non discernit potum nec videt,
quid bibat, sed solum festinat, ut bibat. Credo firmiter, si homo ad
simplicem sitim hanc aquam bibisset, nequaquam grave nocumentum evadere
posset, sed sitis vehemens multa consumit et labor praecedens et
consequens. Nam postquam ventres aqua replevimus et appetitui
satisfecimus, tunc aperti sunt nobis oculi, et vidimus aquam vermibus
scaturientem et immundam, quam cum vermibus et immunditiis sorbuimus.
Aestimo, quod ego biberim cum aqua ultra centum vermiculos vivos; sic
et alii. Colavimus ergo aquas per panniculos et amphoras nostras
replevimus et utres vacuos, abjicientes vermes et grossiores
immundicias, quae nos improvidi imbiberamus, unde vehementer timuimus
vitae nostrae et pavidi exspectavimus tristes operationes illius
inhumani potus. Sed Deo nos protegente nihil penitus passi sumus nec
aliquam vel minimam molestiam sensimus, et non dubium, si cum tanta
siti venissemus ad aquas recentes et frigidas et claras, fuissent nobis
mortiferae propter intemperatum appetitum. Demum ductores nostri
reperta in quodam loco via cum camelis et asinis descenderunt ad aquas
et bestias aquaverunt, quae profecto non tam irrationabiliter
potaverunt sicut nos, sed in superficie sorbebant, ne vermes cum aqua
simul sugerent. Ascenderunt autem aliqui peregrini et infirmos nostros
etiam in vallem duxerunt pro eorum recreatione, erat enim vallis
profunda et umbrosa propter superpendentes minaces rupes et protensas
petras, et erant in valle virgulta et salices et cavernae in petris
delectabiles, in quibus sedimus. Lavimus autem ibi capita et corpora
nostra, et camisias et sudariola et mundavimus nos a vermibus, quos
nominant pediculos, quibus nullus caruit, quantumcumque nobilis. Unde
una de principalibus vexationibus et miseriis maris et deserti sunt
pediculi, qui omni momento crescunt in maximo numero. Saepe miratus fui
eorum subitaneam generationem; cum enim quis jam in hoc sero se mundat,
statim alio sero sequenti tantumdem invenit et adeo grandes, ac si per
mensem camisiam non visitasset. Vae illis, qui comam nutriunt, quia
silvam et refugium pediculis secum habent, eisque, deteriusve, qui
pigritia victi se non omni sero absolvunt. Erat inter nos quidam miles
strenuus, qui numquam digitis pediculos tangere voluit, nec colligendo,
nec occidendo, sed semper duos lapides accepit et ubi in camisia
pediculum vidit, ipsam camisiam super lapidem unum posuit et altero
lapide pediculum tundens mactavit. Multam jocunditatem habuimus cum
isto milite cum sua mactatione.

Mundatis nobis ignem in valle fecimus et pro coena paravimus cibos cum
magno gaudio. Numquam in hoc itinere melius recreati fuimus quam ibi.
Ego in hac[TR151] valle rescripsi paene totum iter a Gaza usque huc;
scripseram enim sedens in asino dispositiones et habitudines regionum
et viarum in tabula de cera, quam cingulo portavi et ibi totum in
libello rescripsi et de cera delevi, ut consequenter alia scriberem.
Saepissime descendi de asino et itinera, montes et valles descripsi,
quia non esset possibile mente retineri singula, nisi homo quasi
singulis horis laboraret. Cum autem dies advesperasset, consedimus ad
coenam et manducavimus, post coenam deliberavimus manere in valle per
noctem et incepimus sub petris aptare loca pro quiete, sed dum Calinus
haec percepisset, descendit et (#b#) nullo modo nos ibi dormire
permittere voluit, sed ascendere ad sarcinas coegit. Ascendimus ergo
locum, ubi onera et bestiae erant et tentoria fiximus et ad quietem nos
locavimus. Solitudo autem haec, campi et valles nominantur Elphogaya in
arabica lingua.



                     Profectio ulterior arduissima.

Die decima nona in media nocte surreximus et de solitudine Elphogiae
profecti sumus. Incidimus autem in unam valde asperam vallem et in
tenebris per rupes et lapides transitum fecimus. Quamvis autem luna
splenderet, radii tamen ejus non poterant ad nos pertingere, quia
montes obicem praestabant. De illa demum valle ad ascensum ardui montis
venimus et clivum praecipitem et asperum valde conscendimus per viam
taediosam et longam, quae duravit usque ad solis ortum; in solis ortu
ascensu terminato venimus in regionem sterilem, in qua erant campi
rigidissimi et latissimi, et dicebatur regio illa Rachhaym. Illius
regionis humus, lapides et petrae erant rubea et videbantur quodammodo
ignea; processimus ergo contra meridiem et ventum contrarium, frigidum,
fortem et penetrativum habuimus, quia in alta regione eramus et
nullorum montium obstaculo protegebamur a ventorum impulsu, et valde
afflictivum erat nobis, pati frigus in illo mane. Dum autem per horam
et amplius in illa altitudine processissemus, venimus ad finem camporum
et regionis illius, de qua per horribilem et valde praecipitem clivum
est descensus ad inferiorem solitudinem, cumque in supercilio staremus
et pavidi ad inferiora longe sub nobis respiceremus, inceperunt
camelarii nos respicere cum quadam laetitia et digitis aliquid
demonstrare contra meridiem, sed nec eorum signa nec verba
intelleximus; Calinus autem veniens demonstravit nobis regionem a
longe, valde montuosissimam, qui montes erant altissimi et videbantur
nobis caliginosi et quodammodo nigri, quia procul distabant. Inter hos
montes ostendit nobis montem magnum et excelsum valde, duo cacumina
quasi duo capita habentem, quorum tamen unum multo altius altero erat.
Cumque omnes montem intueremur, dixit: ecce, domini peregrini, hic est
mons sanctus Oreb et Synai, in quo vestra laboriosa peregrinatio
terminatur. Hoc cum audivissemus, statim de asinis cecidimus et
protensis manibus, flexis genubus contra montem sanctum, Deum
adoravimus. Finita autem oratione surreximus et ad partem dextram mare
rubrum vidimus in parte satis magna et videbatur nobis mare rubrum de
prope esse, ac si quis in sex horis posset in equo vadens accedere, sed
Calinus dixit nobis, quod essent tres magnae diaetae. Sub monte vero,
in quo stabamus, erat regio campestris lata, post quam erant montes,
qui continue in altitudine proficiebant usque ad altissima montana
deserti Synai. Visis his eduximus de sacculis nostris cibos et
jentaculum sumsimus, simul sedentes. Post hoc infirmos nostros de
camelorum sportis levavimus, ut pedestres nobiscum per praeceps
descenderent. Et quamvis involuntarii essent, tamen oportebat eos per
se ambulare per illum descensum periculosissimum. Cameli ergo
praecedentes descendebant cum timore et tremore et passum post passum
cautissime faciebant, timentes sibi et suis oneribus et tardissime
ibant, uno enim facto passu moram longam (#39 a#) faciebant, antequam
alium inchoarent, quia praeceps et periculosus descensus erat. Cumque
quasi usque ad medium saltus venissemus, camelus ille, ad cujus latus
unus infirmus peregrinus de potioribus et nobilioribus per desertum
pependerat, volens [voluit] per rupem unam descendere; et dum
anteriores pedes submitteret, posterioribus supernis stantibus, subito
sella cum oneribus per collum et caput bestiae dilapsa est, et per
praeceps omnia ceciderunt longe deorsum rotando ruentia. Porro omnia,
quae in sportis fragilia erant, confracta sunt et dissipata; in una
enim sporta erant multa vascula de confectionibus medicinarum et de
liquoribus saporosis et aquis distillatis, quae omnia effusa fuerunt;
portabat enim camelus ille apothecam dominorum peregrinorum. Et si
infirmus dominus ille mansisset in sua sporta, sicut libenter fecisset,
in mille frusta comminutus fuisset et, si mille colla habuisset,
confracta fuissent. Bonum est infirmo, ut non admittantur ei, quae
appetit; ille enim valde rogabat nos, ut eum in sporta dimitteremus
descendere, cui nullo modo acquievimus, quia periculum vidimus, quod
ipse impediente aegritudine videre non poterat. Cum multis ergo
laboribus recollegimus res, quae ceciderant et quae inveniri poterant,
et camelum reoneravimus et ita ulterius processimus cum majori cautela
et bene ad quinque horas in labore descendendi laboravimus, quousque in
campestria devenimus. Cum ergo in planum sub monte venissemus,
convertimus nos et clivum, per quem descendimus, respeximus, sed
nequaquam videre poteramus viam, per quam descendimus, propter
praeruptas petras et minaces rupes et praecipites saltus et recurvas
metas et mirabamur, quomodo descendere potuimus, quia videbatur nobis
impossibile, cum oneratis bestiis per tam arduissimum clivum
descendere, et amplius mirabamur, quomodo de cacumine in praeceps
descendere potuerimus, cum ipsum cacumen videretur nobis extendi ultra
clivum, quasi necesse esset de petra cacuminis in clivum saltum facere
deorsum, vel cum funibus submitti. Fatebantur domini milites omnes, qui
tamen multa in mundo experti fuerant, quod numquam tam periculosam viam
vidissent. Igitur, cum in campestribus essemus, videbatur nobis et ita
erat, quod in alia regione essemus, ibi enim desertum incipit magis
humanum fieri et virgulta ac gramina reperiuntur, per loca ibi pastores
et pecora habitare possunt. Ibi ros amplius non est sal, sicut superius
Fol. 27., sed mel et manna, ut patebit fol.[TR152] Hic incipit
provincia Madian, quae multas nationes habet habitabiles et plures
inhabitabiles. Processimus ergo per campestria et volebamus eodem die
procedere usque ad montana, sed infirmi fratres nostri prae labore
murmurabant et gemebant; propter eos ergo in illis campestribus
tentoria fiximus in loco, quem Arabes nominabant Ramathaym; erant autem
in loco petrae cavae, non altae a terra, et in istis cavernis locavimus
nos pro quiete diei: non enim poteramus manere sub tentoriis propter
nimium solis ardorem, qui per pannos tentoriorum penetrabat et
interiora quasi aestuarium calefaciebat. Ideo Madianitae et Arabes
(#b#) et Aethiopes habent tentoria de pellibus, ne solis calor
penetret, uti Habacuc III. Sic ergo quievimus in cavernis petrarum
usque ad vesperas et facto vespere sarmenta collegimus et coximus
cibos. Post coenam autem, dum sol occidisset, libenter in cavernis et
speluncis dormivissemus, sed Calinus coegit nos descendere in campum ad
tentoria nostra. Campus ille jacebat plenus pulcherrimis lapillis, qui
erant perspicui et clari, diversorum colorum, nigri, albi, viridis,
rubei, grisei, blavi, glauci; de quibus mirantes collegimus. Invenimus
ibi etiam vestigia struthionum, magnarum avium, quae per desertum
ambulant. Quales sint istae aves, dicetur fol. 83. Saepe alias eorum
vestigia in deserto deprehendimus.



                               Processus.

Vicesima die duabus horis ante lucem a loco praedicto surreximus et
recessimus. Ad finem autem desertae latitudinis venientes montana
asperrima ingressi sumus per vallem spatiosam et speciosam. Habuit enim
vallis ista humum floribus et graminibus opertum, in quo etiam arbores
procerae erant spinarum, quae tempore illo florebant et vallem totam
suavissimo odore replebant. Non videtur mihi, quod de ullo flore
suaviorem odorem spirare senserim, quam de floribus spinarum; non enim
alium fructum ferunt arbores illae, nisi spinas. De his arboribus dixi
supra[TR153] fol. 28. b., ubi dixi de superstitionibus Sarracenorum,
quas exercent juxta has arbores: imitantur enim in multis antiquorum
paganorum errores, qui arbores florigeras et alias plantarum species
suaveolentes dedicabant Hamadryadibus et Dryadibus, diis hortorum,
florum et arborum. Sic et hanc vallem cum suis arboribus et floribus
praefatis diis credimus singulariter fuisse dedicatam ex eo, quia nomen
vallis his consonare videtur, quam vocant Hinischenam. Porro montes ab
utraque parte vallem claudentes sunt altissimi saxei et coloris rubei
et videbantur, quasi essent oleo inuncti, ita dabant resplendentiam in
locis, ubi radii solis rupes tangebant, unde ex ammiratione accessi ad
unam parietem rupis, quae videbatur a longe oleo humectata, et manu
experientiam accepi, nihil humidum ibi esse, sed ex nimia petrarum
limpiditate illam resplendentiam lapidibus accidere, sicut patet in
politis lapidibus.

Circa meridiem vidimus in montis cujusdam cacumine bestiam stare, quae
contra nos deorsum respiciebat. Nos vero hanc videntes aestimavimus
esse camelum et mirabamur, quomodo camelus in solitudine viveret et,
verbum inter nos ortum est, an etiam cameli silvestres reperirentur?
Calinus autem ad nos accessit, bestiam illam rhinocerotem vel unicornu
esse asseruit, demonstrans nobis unicum ejus cornu de fronte ejus
procedens. Cum magna diligentia hanc nobilissimam bestiam respeximus et
vehementer dolebamus, quod non proximior nobis fuit, ut magis
determinate eam inspexissemus. Est enim bestia haec singularissima in
multis conditionibus: in primis dicitur, quod sit bestia saevissima et
unum cornu quatuor pedum habet in medio frontis ita acutum et validum,
ut quidquid petierit aut ventilet, aut perforet eumque [idque] ad saxa
limat, et est mirifici splendoris et ossa de illo cornu cum gemmis
pretiosissimis computantur et auro ac argento includuntur; (#40 a#)
tantae est fortitudinis, ut nulla venatorum arte aut virtute capiatur,
sed, sicut asserunt, qui de naturis rerum scripserunt, virgo puella
proponitur, quae occurrenti sinum aperit, in quo ille omni ferocitate
deposita caput ponit sicque soporatus velut inermis capiatur et
interimatur jaculis venatorum. Si autem omnino vivus captus fuerit,
teneri non potest impatiens, et si vi teneatur, illico prae tristitia
moritur, quia animal indomabile est. Tam fortis est, ut Scriptura sacra
Num. 23. Dei fortitudinem ei comparet; et ita indomabilis, ut Job 39.
dicatur: numquam alligabitur ad arandum rhinocerontem loro tuo etc. Et
David in libro psalmorum de unicornu loquitur in bona significatione et
in mala. Est enim animal magnum, equino corpore, elephantinis pedibus,
cauda suilla, buxei coloris, mugitu horridum, bellum habet cum
elephante, quem vincit cornu petens in molliori parte corporis, et ut
dictum est, virgines miro modo veneratur.

Pompejo magno fuit unus unicornus Romam adductus pro spectaculo, ut
dicit Albertus de animalibus. Longam ergo moram fecimus sub monte, in
quo bestia stabat, et videbatur nobis, quod sicut ejus aspectus fuit
nobis delectabilis, sic et aspectus noster sibi, fixa enim stabat
bestia, nec fugit nisi nobis recedentibus.

In processu pastorem vidimus minantem gregem per crepidinem montis,
quod mirabile fuit in oculis nostris, eo quod diu hominem non
vidissemus, aut bestiam saltim domesticam. Deinde in locum venimus, in
quo deprehendimus habitasse noviter Arabes, quia adhuc stabant ibi
aliqua tuguriola de sarmentis, alia erant combusta, quorum ignis nondum
ad plenum exstinctus erat, timuimus ergo, ne forte nobis in aliquo loco
occurrerent, sicut et accidit, ut patebit. Die advesperascente desertum
Schoyle dictum ingressi sumus et in valle non parva tentoria fiximus et
diligentiori cura nocte ista vigilavimus, ne Arabes super nos repente
irruerent.



                         Gravis deserti diaeta.

Die XXI. quae est Matthaei apostoli et evangelistae, quae erat dominica
XVI. post Trinitatis, summo mane a Schoyle recessimus et per vallem
satis amoenam ascendimus habentes petrosos montes ad utrumque latus et
valde excelsos, et erant montes isti insuetae et mirabilis formae,
quasi essent cascati, et terrae fundus limosus et graminosus. Accipi
autem faciliter potest forma et dispositio illorum montium in subjecta
fictione poetica, ita tamen, quod ponantur montes citeriores fuisse
ante hos anteriores. Siquidem Diana, montium dea et venatrix
rhinocerotum, et praeses viarum, a littoribus maris Erithraei venit in
terram Madian vecta curru pretiosissimo, quem albi cervi trahebant,
tendebat autem in altissima montana, quae veteres Orchades nominabant,
nos vero eos post datam Moysi legem Oreb et Sinai dicimus, et ibi
venari volebat. Dum autem in locum hujus vallis, qui nondum vallis
erat, venisset, impeditus fuit cursus cervorum currum suum trahentium,
(#b#) quia mergebantur pro eo, quod humus erat limosa, et lutum densum
et tenax, cui infigebantur cervi cum curru. Quod cernens Diana Herculem
advocat in sui adjutorium, qui mox advocatis Titanis imperat eis jussis
obtemperare Dianae, quae uti viarum praeses et montium dea imperavit
lutum terrae coagulari, et coagula sibi invicem superponi ab utraque
parte, antequam in saxa per solem coquerentur. Sic ergo Titani montium
portatores magnis coagulis congestis ipsa coagula nondum decocta
coacervaverunt ab utraque parte, et coagula inferiora pressa a
superioribus ex pondere sunt facta extensiora, ita, quod infimus ordo
coagulorum est latissime extensus, secundus minus, tertius adhuc minus,
usque ad summum, in quo frusta et coagula videntur stare integra, et
ita facta videtur esse illa via et coagulatio montium juxta viam; non
enim sunt montes isti facti per coacervationem petrarum, sicut alii
montes petrosi, sed per coagula terrae argillosae nondum desiccata et
decocta, sed postea indurata. Et in hac fabula videtur montium istorum
figura. Igitur nobis procedentibus per longam illam vallem vidimus
turbam magnam hominum cum mulieribus et parvulis, cum[TR154] camelis,
asinis et equis ad radicem montis stare paratos nobis occurrere. Cum
autem eis appropinquavissemus, processerunt viri in occursum nostrum
cum iracundis gestibus et vocibus et accurrentes[TR155] invaserunt
primo camelos et disligantes onera solverunt et unum de saccis
paximatiorum sciderunt paximatesque in terram fuderunt in impetu, quos
foeminae eorum et pueri collegerunt, et ad haec dissimulaverunt nostri
ductores et quidam de nostris[TR156] camelariis eos detrahere spolia
juverunt. Dum autem nostri ductores clamores nostros non
animadverterent et nostra paulatim dispergerentur, accurrimus nos et
saccos paximatiorum de manibus eorum evulsimus vi et eis durum et
audacem vultum ostendimus. Hoc autem cum vidissent, cessaverunt a
violentia et in Calinum conversi cum eo durissime litigaverunt, puto,
quod eum invaserint, quia nos eis resistere permiserit. Attraximus
autem omnes res a camelis dejectas ad nos et armata manu circumstetimus
ad custodiendum, mulieribus tamen et infantibus accurrentibus panes non
denegavimus. Calinus autem hortabatur nos, ne tenaces essemus, sed
inter nos taxam poneremus, qua quilibet peregrinus aliquid daret,
madinum vel duos, et congregata pecunia eis pedagium exinde solveremus.
Hoc ergo fecimus, et cum eorum capitaneo concordavimus pro certa summa
madinorum; qua soluta dimiserunt nos procedere, quidam tamen juvenes
adhaeserunt nobis usque ad montem Synai. Post longam viam in ista valle
transcursam ad terminum vallis venimus iterum in campum spatiosum, in
quem ab alia parte radices altissimorum montium protenduntur, inter
quos montes mons sanctus Synai erat. Processimus ergo per campum in
opposita montana et per vallem unam ingressi taediosos circuitus
fecimus, nunc huc, nunc illuc, secundum recurvationem vallis
divertendo. Longe autem deducti fuimus a directo tramite contra montem
sanctum ducente et valles praeterivimus, quae videbantur ad eum
dirigere; nam directe ad meridiem stat mons Synai, sed obsistentibus
montibus nunc contra orientem, post modicum contra aquilonem et
aliquando contra occidentem devia vallium secuti sumus, in quo magno
taedio affecti fuimus, dum cerneremus montem Synai aliquando a tergo
stare. Porro, circa meridiem venimus, ubi vallis iterum reflectebatur
contra meridiem, et altos montes (#41 a#) posttergavimus et caput
montis Synai clarius vidimus cunctis cacuminibus super eminere. Fol.
38. b. Est enim in illo deserto Synai mirabilis regio de excelsis et
acutissimis montibus. Cum ergo contra montem sanctum paululum cum
gaudio procederemus, dimissa valle meridionali, quae videbatur ad
radices ejus deducere, per vallem aquilonarem post ductores nostros
divertimus et monti Synai iterum terga vertimus, ex quo cum murmure et
magna impatientia processimus. Ortum est autem verbum inter peregrinos,
quod Arabes, camelarii nostri, studiose nos per devia deserti
circumducerent et nos taedio afficerent, quatenus eis pecuniam daremus,
ut propinquiora itinera transirent, quia a vallibus divertebant, quae
videbantur contra locum optatum inducere, et ad valles contrarias se
convertebant, et ideo illi peregrini, qui suspicabantur dolosam
circumductionem, murmurabant et Calino ac ductoribus maledicebant. E
contra alii peregrini dicebant, quod illa esset vera via et ibi esset
nullus dolus et increpabant murmurantes de maledictionibus et inter
haec corrixabantur illi milites simul et inceperunt se opprobriis et
objurgationibus dehonestare et sibi invicem maledicere et
exprobrare[TR157] et facta fuit inter duos tanta commotio, quod de
asinis prosilierunt et evaginatis gladiis crebris ictibus se mucrone
petere decertaverunt. Quia tamen ambo milites arte dimicandi instructi
erant, quilibet suo ense ictum alterius repulit. Ad haec alii peregrini
videntes accurrentes nitebantur eos ab invicem separare, nemo tamen
ausus fuit propius accedere, quia quilibet timebat cuti suae, cum ambo
nimis furerent et gladiis improvise dimicarent. Accurrerunt etiam
Arabes, qui erant nobiscum, et licet nudi essent, audacter tamen se
ingesserunt subintrantes in medium gladiorum; et hoc facto duellum fuit
dissolutum, nec amplius se gladiis impetere poterant sine laesione
Arabis innocentis. Si ita divisi non fuissent, vel ambo vel unus
peremti fuissent. Arabes enim sine metu se ingerunt maximis periculis
mortis, non propter fortitudinis virtutem, sed propter perfidiae
errores; credunt enim, cuilibet homini a Deo constitutam esse mortis
horam et genus et quod illa nec promoveri nec praeteriri possit,
etiamsi se sponte occidant, vel voluntario praecipitio[TR158] aut
suspendio se perimant. Putant se mori aut occidi non posse, si non
adsit hora constituta, imo sine armis protectivis ad bella nudi
procedunt. Post divisionem induximus eos cum difficultate, tum ut
jurarent nobis servare pacem, et juraverunt, se servaturos pacem usque
in Cairum duntaxat, quia ibi esset rex Soldanus et judices, et coram
illis vellent adstare et judicii decretum subire. In hoc certamine
imminebat nobis omnibus grande periculum, quia si unus alium
vulnerasset, sui socii in ejus adjutorium consurrexissent contra alium
quem et sui socii conati fuissent defendere, quia in tres societates
eramus partiti, ut habetur P. 1. Fol. 122. B. Praeter hoc fuissemus
captivati et regi Soldano praesentati, tamquam violatores salvi
conductus ejus. Ideo Calinus dimicantibus astitit et nomine regis
Soldani pacem imperavit, sed non curaverunt, quod totum ad lucem
venisset. Igitur sedato tumultu processimus per longam viam monti
sancto terga vertentes, quia dicebant nobis Calinus et Arabes, quod per
nullam vallem ad radices montis Synai possemus intrare, nisi per unam,
ad quam oporteret nos descendere, per quam etiam patres nostri, filii
Israel, ad montem sanctum venerunt. Post longum descensum recurvabatur
vallis iterum contra meridiem ad montem sanctum et laeti processimus in
oculis (#b#) Synai montem habentes. Sole autem occasum petente venimus
in unum latum campum, undique altis montibus circumscriptum, et campus
rotundus in medio montium et humus herbosa et multum delectabilis
(est). In medio campi erant in una circumferentia multi rupes et
scopuli de terra prodeuntes et monticulum facientes et sub istis
scopulis tentoria fiximus et pernoctare ibi decrevimus. Dicitur autem
regio illa et campus arabice Macharea estque campus ita montibus
septus, quod non poteramus exitum videre nec cernere, ubi intravimus,
aut ubi exituri essemus. In illo campo pascebat Moyses oves Jethro,
soceri sui, de quo habetur Exodi IV., et abhinc minavit gregem ad
interiora deserti, ad radices montis Synai, quod nullus pastor ausus
facere fuerat, sed omnes extra hic et alibi in vallibus manebant, ut
patebit.

In ipsis rupibus, quae juxta nos stabant, ostenderunt nobis ductores
locum inter rupes aptum sessioni, a quo est respectus per illius campi
latitudinem. In illo loco dicunt Moysen sedisse, dum pasceret oves
Jethro, sacerdotis Madian. Pro cujus intellectu notandum, quod Madian
fuit civitas in littore maris rubri sita, a qua tota regio a mari usque
in desertum dicebatur Madian. In civitate autem residebat primas
patriae, qui dicebatur sacerdos Madian et erat tempore Moysis Jethro,
qui etiam dicebatur Raguel et Civeus et Obab. Ad hunc primatem confugit
Moyses ab Aegypto, ut habetur Exodi II. Cumque Moyses bene ei serviret,
tradidit ei unam ex filiabus suis uxorem et fecit eum pastorem gregum
ovium suarum, quod erat magnum, quia tota substantia antiquorum
dependebat a gregibus bestiarum. Morabatur ergo Moyses cum gregibus
ovium in locis deserti graminosis et herbosis, sicut erant valles
deserti Synai et singulariter in isto loco erat cum aliis pastoribus,
quia erat spatiosus et pascualis, et multis annis in pascuis
exercebatur et quandoque in civitatem, quae longe aberat, descendit ad
uxorem, sed pro majori parte anni fuit in deserto cum ovibus, sicut
pastores boum et vaccarum in alpibus cum eis manent per multum anni
spatium. Erat autem campus ille terminus pascuarum, nec permittebatur
aliquis pastor, ut ulterius contra montem Synai intraret cum grege,
quia publica fama erat, quod mons ille esset mons Dei et Deus habitaret
in eo; idcirco nemo accedere audebat, praecipue cum aliqui intrantes
non fuerint amplius visi, sed mortui manserunt intus. Ex quo patet,
quod ante Moysen erat locus et mons in honore habitus, sed cum multis
gentilium superstitionibus. Quidam enim dicebant, Deos montium Orchades
ibi conventum habere et neminem viventem secum pati, et ab his etiam
montes Orchdes denominabant. Alii dicebant, quod mons ille Apollini
consecratus esset, qui fuerat pastor armenti Admeti, regis Thessaliae,
et Deus sapientiae factus. Alii Mopsum ibi honorabant, qui grineo
deserto praeerat et post mortem responsa ex templis ibi constructis
dabat. Moyses vir fidelis aliter de hoc monte sentiebat: erat enim homo
sapientissimus, qui primum litteras Judaeis tradidit, a quibus
Phoenices suas acceperunt et a Phoenicibus Graeci, ut dicit Eupolius
philosophus. Sed et arma bellica eum invenisse affirmat et litteras
Aegypti sacerdotibus tradidisse tantumque apud Aegyptios fuisse, ut eum
Mercurium esse dicerent. Insuper ejus formam describit dicens, eum
hominem longum fuisse, flavum, canum, prolixiore capillo ac barba,
statura et facie dignitatis permaximae. Hic ergo vir insignis, cum, ut
dictum, ab Aegypto exularet et in hoc loco greges pasceret, (#42 a#)
haud dubie a Spiritu sancto instigatus persaepe ad intima deserti
penetrare, tempore Deo placito cum suo grege ad interiora processit ad
radices montis sancti, sicut patebit. Nos ergo adhuc ista nocte foris
mansimus, ingressuri cum Moyse in crastinum.



               Dicta delicabilia propter manna inventum.

Vicesima secunda die, quae est festum S. Mauritii et sociorum ejus,
valde mane consurreximus et oneratis bestiis stellam beatissimae
virginis S. Catharinae, quae prope nos stare videbatur, secuti sumus et
contra parietes montium nos circumstantium processimus. Cum autem ad
parietem petrosi montis venissemus, invenimus scissuram petrae arctum
ingressum praebentem, per quem et Moyses ingressus cum suo grege ad
interiora deserti pervenit: per illam arctitudinem vix poterant onerati
cameli ingredi. Cumque introrsus essemus, in aliam planitiem venimus,
multum amoenam, in qua erant gramina, herbae et virgulta.
Refrigeravimus autem nos cum rore decidente, quod utique dulcius erat
melle, omnino dissimile illi rori, quem gustavimus die XVIII., ut supra
patuit. Nam rores circa haec sancta loca cadentes ostendunt, quam
dulcis fuerit manna ibi data patribus. Et hodie cadit manna vel ros
mannae per circuitum sancti montis Synai in duobus mensibus, in Augusto
et Septembri, quod colligunt Arabes et vendunt peregrinis. De hoc manna
multum vidi et comedi. Vincentius in Speculo naturali L. V. C. 85
dicit: manna est ros cadens super herbas aut lapides et coagulatur
sicut mel et exsiccatur sicut gummi et inviscatur et postea colligitur,
descendit autem nocturnis horis in orientalibus partibus, sed quum in
modica quantitate reperitur, multum sophisticatur, purum autem et non
mixtum aromaticum est valde et pretiosum, subalbidum, nihilque eo
dulcius et ultra modum jocundi saporis et illius generis esse dicitur,
de quo Hebraei vixerunt in deserto XL annis, quod ibidem concreatum est
divino miraculo, in melius mutata specie et sapore. Nam hoc naturale
manna multum deficit a miraculoso, non enim omni nocte invenitur, nec
omni anni tempore, sed illud semper mane reperiebatur, ubi populus Dei
morabatur, illud autem reperitur etiam in quibusdam partibus Graeciae.

De manna filiis Israel dato dicitur Exodi 16.: cum operuisset ros
superficiem terrae, apparuit in solitudine minutum et quasi pilotusum
in similitudine pruinae super terram. Textus ille hunc habet
intellectum: primum enim cadebat pruina super terram et postea manna
desuper et postea ros aliquantum congelatus desuper, ita, quod manna
erat intermedium quasi, munde custoditum et repositum inter duo
stramenta, scilicet pruinae et roris. Hoc autem manna, quod hodie
invenitur, non operit superficiem terrae, sed dependet in foliis
herbarum et in acuminibus lapidum, sicut ros, nec habet ex se saporis
dulcedinem, sed contrahit eum ex qualitate quadam herbarum, graminum,
vel lapidum, super quae cadit. Antiqui dicebant, quod ros est filius
lunae et aeris. Ros autem invisibiliter descendit, terram refrigerat et
foecundat, suavis est et lucidus, modico calore siccatur; ros cadens
facit foecunditatem; in favum ab apicula deportatus in mellis mutatur
dulcedinem; in concham vero marinam descendens vertitur in pretiosam
margaritam. De rore ergo dulcissimo illius deserti mane illo suximus
(#b#) cum delectatione. De manna autem in monasterio S. Catharinae
emimus, quod tamen sophisticatum et bene falsificatum reperimus, prout
conjecturare possum ex praedictis. Contigit enim nobis de manna, sicut
de balsamo dicetur fol. 78 sqq.

Cum ergo per praedictum angustum ingressum venissemus in latam vallem a
herbis odoriferis refertam, altissimis rupibus cinctam rubei coloris,
in illa valle et in cohaerentibus vallibus ab omni parte montis Synai
habitaverunt filii Israel per tribus et familias suas sub tentoriis et
tabernaculis eo tempore, quo Moyses erat cum Domino in monte. De quo
dicetur clarius fol. 83 b.

Per aliquas ergo horas ascendimus contra orientalem plagam et demum
dimissa illa plaga contra meridiem aliam vallem magnam et pulchram
ingressi sumus et procul ante nos vidimus terribilem et altissimum
parietem petrosi montis, versus quem ascendimus, et mirabamur, in quo
loco de valle illa egressuri essemus, cum ante nos et in utroque latere
nullum exitum cernere possemus, sed solum altissimis petrosorum montium
parietibus conclusos nos videremus. Cum autem paene usque ad grandem
parietem, qui in prospectu nostro stabat, appropinquassemus, ecce
scissura montis a summo usque deorsum erat in latere sinistro, per quam
est via et non alia ad montis sancti radices. Ingressi ergo sumus per
arctam viam istam et asperrimum iter habuimus, camelis et asinis grave.
Et cum paululum per voraginem illam ascendissemus fieretque vallis
latior, ecce, structuras vidimus et aedificia et humana habitacula et
ecclesiam oblongam, eratque beatissimae virginis S. Catharinae
monasterium cum ecclesia et cum oratorio beatissimae Virginis Mariae ad
Rubum dicto, in radicibus sanctissimi montis Synai. Haec cum
vidissemus, de asinis cecidimus et cum gaudio magno prostrati contra
locum adoravimus. Nam in eodem loco, ubi monasterium nobis apparuit, S.
Moyses insigne prodigium vidit, scilicet ignem rubum comburentem et
ejus viriditatem et florem nullatenus depascentem et ejus ramos
fructiferos nullo incendio devastantem, quamvis flamma velox et
vehemens nimis esset.

Stabat autem rubus mirabilis ille in loco, ubi nunc est oratorium
Mariae ad Rubum in capite ecclesiae; unde cum hoc Moyses ammirans
vidisset, dixit in se ipso: vadam et videbo visionem hanc magnam, quare
non comburatur rubus. Et dum per districtum pergeret et rubo
flammescenti appropinquaret, exorsus est ei Dominus loqui, ut habetur
Exodi III.

Ab eo ergo loco post camelos et asinos contra monasterium properavimus
et dum ad plateam, quae est ante fores monasterii venissemus, invenimus
ibi sedentes multos Arabes more suo armatos, qui fame cogente de
penetralibus deserti ascendunt ad monasterium pro frusto panis
paximatii. Ad horum conspectum multum conturbati fuimus, timentes
tribulari ante portas monasterii ab eis. Ascenderant etiam multi
nobiscum, qui nobis in deviis deserti adhaeserant.

Exoneravimus ergo bestias nostras et omnem supellectilem in unum
cumulum congregavimus eumque circumstetimus, ne aliquid raperent
praesentes raptores. Audientes autem fratres adventum et praesentiam
nostram egressi sunt aliqui et bene susceperunt nos et juverunt nos
omnem supellectilem intus ad locum hospitum portare. In loco hospitum
erant plures cellulae omnino vacuae, et per istas divisimus nos per
societates. Erat etiam juxta cellulas una capella Latinorum cum altari
et ibi, quia nondum meridies transivit, (#43 a#) unus de peregrinis
missam nobis legit, quam cum devotione audivimus. Post Missam ligna ad
coquinam emimus a monachis et de provisione nostra, quam de terra
sancta tuleramus, cibos coximus et manducavimus, deinde ad quiescendum
nos locavimus et quiete finita in ecclesiam S. Catharinae virginis
venimus ad ejus sepulchrum et oratorium S. Mariae ad Rubum et ad alia
loca sancta transivimus, de quibus in ordinaria processione dicam. Et
his peractis mansimus in monasterio in locis nec septa ejus egressi
sumus illo die.



                     Tristia peregrinis adveniens.

Vicesima tertia die eramus parati adscendere in montes sanctos Synai,
Oreb et S. Catharinae, sed infirmi peregrini, nostri confratres,
supplicabant nos, quatenus usque in crastinum exspectaremus, ut interim
roborati nobiscum possent ascendere. Condescendimus autem petitioni
eorum et cum patientia mansimus in quiete, veruntamen post Missam et
prandium iterum loca sancta intra monasterium visitavimus pro
indulgentiis (†) et claustrum transivimus videntes singula.

Porro circa vesperam venit unus de capitaneis Arabum, princeps latronum
deserti cum multis complicibus armatis et in monasterium ingressus
locavit se cum suis prope locum et habitacula nostra, qui exspectabant
et observabant introitum et exitum nostrum; nam propter nos venerant,
ut jura sua injusta a nobis exigerent. Erat autem hoc nobis singularis
crux et omnis gaudii nostri triste temperamentum, nec poteramus de
habitaculo nostro in ecclesiam S. Catharinae descendere nisi per medium
nostrorum exactorum. Erant enim gradus, per quos de nostro commodo in
curiam descendimus et de curia in ecclesiam virginis Catharinae, ipsi
autem Arabes in curia jacebant die et nocte et nos descendentes et
ascendentes diligentissime considerabant, nec ad puteum pro aqua
poteramus venire nisi per medium eorum. Nihil autem nobis faciebant,
nec bonum nec malum, nec nos proclamabant, sed tamen eorum exspectatio
nobis molesta erat. Hora coenae appropinquante coximus pro coena et pro
crastini diei prandio, sicut per desertum facere consuevimus, quia in
alia die non eramus habituri tempus vacans ad praeparationem prandii,
sicut ostendetur.



             Quomodo peregrini adscenderunt montem sanctum
             Oreb et Synai et quomodo diversae adversitates
            eis acciderunt in ascensu illo, et de montis et
                           viae dispositione.

Die XXIV. tribus horis ante lucem solis surreximus et in capella latina
Missas celebravimus, quibus peractis venit frater monachus monasterii
et sacrista, nomine Nicodemus, ducturus nos in montes sanctos.
Recensuit autem peregrinos et quemlibet in singulari respexit et quos
debiles judicavit, nequaquam proficisci nobiscum voluit dicens, viam
esse arduam et sanis gravem. Sic ergo quidam peregrini infirmi
remanserunt, quidam autem (#b#), licet infirmi essent, omnino manere
nolebant. Accepimus sacculos nostros cum cibariis et flascones cum vino
et amphoras cum aqua, quae per biduum sufficerent, et ea asinariis
nostris tradidimus portanda, quia parati erant ascendere nobiscum pro
nostro servitio. Sic ergo nobis dispositis eduxit nos frater Nicodemus
de monasterio per portam, per quam ingressi fueramus, et declinavimus
ad plagam meridionalem in radice montis sancti Synai et Oreb, cui et
ipsum monasterium adhaeret. Mons quippe ille sanctus est binomius.
Dicitur enim a monasterio usque sursum ad capellam sancti Heliae Synai,
et deinde ab illa capella usque ad cacumen dicitur Oreb. Et haec duo
nomina ab effectu sortitur mons ille. Quia enim mandata et praecepta
sunt ibi data, dicitur Synai, i. e. praeceptum; et quia Dominus in igne
ibi apparuit et mons igneus ac candens et fumans fuit, ut habetur Exodi
XIX., ideo Oreb vel Choreb, i. e. ardor, nominatur. Igitur dum
ascendere montem sanctum incepimus et cum silentio, timore et devotione
subiremus, exortum est litigium, clamor et indignatio inter asinarios
nostros, qui portabant onera nostra, et inter Arabes, qui
concomitabantur nos, et erat litigium pro saccis et oneribus nostris
portandis; nam Arabes nolebant, quod asinarii nobis servirent,
dicentes, servitia illa ad eos pertinere, sicut et conductus et pedagia
deserti dicebant ad se spectare. Conabantur ergo Arabes illi onera
recipere, et illi nolebant dimittere, ex quo factum fuit tantum
disturbium, quod nos ipsi accepimus onera et nec istis nec illis
dimittere volebamus, sed humeris nostris imposuimus et conversi in
monasterium reverti incepimus, ut cum adjutorio Calini et abbatis
monasterii et Arabum capitanei pacifice ascendere possemus. Hoc cum
vidissent Arabes et asinarii, uniti sunt et pacem ac silentium se
habituros promiserunt, tantum ne in monasterium reverteremur
precabantur et reacceptis oneribus a nobis cum tranquillitate
ascendimus.

Cumque per praeceps adscenderemus et ad montis ardua venissemus,
defecerunt peregrini illi debiles nec procedere poterant et mox reducti
deorsum in monasterium (sunt.) Nos vero processimus ascendentes per
lapideos gradus, qui ibi sunt a monachis facti, cum sine eis nemo
ascendere posset propter praecipitem clivum et rupium altos parietes.
Est enim ibi montis crepido obscura et horribilis, per cujus medium
inter rupium parietes gradus sunt locati, per quos tamen nemo
pedetentim ascendere potest, sed reptando manibus et pedibus, sicut
Jonathan ascendit 1. Reg. XIV. Conscendentibus ergo nobis ecce fons
vivus mox obvius fuit, qui ab initio ibi miraculose emanavit, ex
caussa, quam paulo post infra dicam. Et quamvis adhuc jejuni essemus,
de fonte tamen bibimus, quia sudavimus ex labore et sitivimus.

Consequenter procedentes (#44 a#) per montis crepidinem viam asperrimam
atque oppido [?] saxosam venimus ad capellam, quae beatae Mariae titulo
venerabilis habetur in memoriam subscriptae rei fundatam, juxta quam in
tugurio capellae annexo habitat frater unus de monasterio, qui ostium
capellae nobis aperuit. Cum autem capellam ingrederemur, frater
Nicodemus, ductor noster, originem illius capellae et fontis nobis
dixit italica locutione sub hac historia. Quodam tempore serpentes,
viperae, bufones et alia animalia venenosa adeo in monasterio et per
ejus circuitum multiplicata increverunt, quod monachi penitus non
poterant ibi morari, et decreverunt, locum deserere et monasterium
derelinquere et ad alium locum securum et mundum se transferre. Die
ergo constituto convocavit abbas monachos omnes et indixit processionem
cum maturitate et devotione fiendam ad montem sanctum Synai, et peracta
visitatione montis sancti transmigrationem a loco illo insinuavit.
Acceptis ergo crucibus et reliquiis cum cantu ascenderunt in montem
sanctum usque in ejus cacumen, ubi legem et tabulas de manu Dei accepit
Moyses. Deosculatis ergo cum lachrimis locis sanctis descenderunt
tristes, quia invitissime a loco illo et monte emigrabant, a quo tamen
illo die cum omnibus monasterii rebus migrare intendebant compulsi
praedicta necessitate. Cum autem ad locum hujus capellae descendendo
venissent, ecce subito splendor ingens emicuit et in splendore Virgo
gloriosa mater Domini dulcissima eis apparuit et, ne a loco tam sancto
discederent, praecepit securitateque pollicita mox disparuit. Fratres
ergo hac visione consolati ulterius descenderunt, gravis tamen tentatio
eos movit metuentes, ne forte phantasma esset, quod viderant. Cum ergo
ad locum fontis, ubi tunc aqua nulla erat, venissent, substiterunt
ibique Deum devotius exoraverunt, ut, si vera fuisset apparitio, id
aliquo signo eis dato ostendere dignaretur. Mira res, mox illis
orantibus fons vivus de durissima petra ad latus eorum erupit, ubi
prius nec aquae vestigium apparuit, orantesque plurimum laetificavit et
a tunc usque in hoc nunc fluere non cessavit: de petra scaturiens
ascendentibus montem sive descendentibus multae est consolationis.
Signo ergo habito fratres cum laetitia descenderunt et monasterium cum
tota circumferentia mundatum a vermibus repererunt et non modo procul
inde aufugerunt, sed usque in hodiernum diem nequeunt appropinquare
loco eidem, et si quandoque serpens ab extra apparet, statim, ut muris
appropinquaverat, moritur.

Cum haec a fratre Nicodemo audivissemus, Deum laudavimus et ingressi
capellam intemeratam Mariam Virginem salutavimus et indulgentias (†)
septennes accepimus dictis antiphonis et versiculis ac collectis in
processionali terrae sanctae signatis.

Ab illo demum loco ascendentes multo cum labore ad arcum venimus
lapideum, qui ab uno latere crepidinis usque ad aliud tensus in modum
portae curvatur et de magnis quadratis lapidibus vetustissimo opere est
factus, nec patet via sursum, nisi per illam portam, quae tamen valvis
caret. Ibi certa didicimus narratione, quod nullus Judaeorum hanc
potest ingredi portam, et hoc pluries fertur probatum, quia vel terrore
vel aliquo miraculo, hic dum venerint, (#b#) repelluntur et produntur,
etiamsi occulte accedere conati fuerunt. Magno enim desiderio aestuant
videre locum lationis suae legis, sic ut nos appetimus videre locum
crucifixionis nostri legislatoris. Sed sub hac porta subsistunt,
rigescunt, tabescunt, contremiscunt et rejiciuntur divino miraculo.
Contigit namque ante hos annos, quod quidam Judaeus mutato habitu et
dissimulato judaismo peregrinis Christianis se associavit et cum eis
per desertum usque ad hunc locum pervenit, cumque peregrini, qui ante
eum ibant, per portam intrarent, sequebatur eos usque ad portam nec
amplius procedere voluit, sed attonitus et stupefactus stetit; quem cum
interrogaverunt, quid haberet et quare non intraret, magno cum gemitu
et lacrimis respondit: o fratres peregrini, video supra arcum
crucifixum, qui me ingredi non sinit, nec immerito. Sum enim, fateor,
heu, Judaeus et Christo crucifixo usque nunc semper fui inimicus et me
Christianum peregrinum simulavi, ut legis nostrae latorem, Moysen, hic
honorarem. Sed video plane me ad Moysen non admitti nisi per
crucifixum, quapropter ex nunc crucifixo Christo credo et me baptizari
promitto et Christianus mori desidero. Statim autem, ut haec verba
finierat, crux disparuit et ipse sine impedimento cum aliis ascendit,
glorificans Deum et post hoc baptismum suscepit et contra Judaeorum
coecitatem cunctis, quae sibi acciderant, recitavit. Ab hoc ergo
tempore nullus Judaeorum praesumsit adscendere. Si enim possent libere
transitum habere, semper essent ibi peregrini Judaei.

A porta illa ulterius ascendimus ad non modicum spatium et ad aliam,
portae praefatae scilicet, venimus et ingressi portam in quandam
delectabilem planitiem venimus, quae finis et terminus est montis
Synai; nam usque ad hunc locum nominatur mons Synai. De illa vero
planitie consurgit mons rotundus, altus et totus petrosus, qui est mons
Oreb. Totus tamen mons cum utraque parte inferiori et superiori
quandoque Oreb nominatur. Et nonnumquam superior pars propter suam
petrositatem dicitur petra Oreb. Cum ergo per portam ingressi essemus,
ascendimus per campum illum graminosum, qui erat inter nos et montem
Oreb, quia campus declivus aliquantum erat, et ad unam ecclesiam
pulchram et magnam venimus. Sunt autem tres capellae contiguae, uno
murorum ambitu clausae, una est sanctae Marinae, secunda sancti
Helizaei prophetae,[TR159] tertia sancti Heliae prophetae.

Porro per parvum et demissum ostiolum est introitus, per illam[TR160]
ergo portulam venimus in capellam S. Marinae virginis et prostrati
orationes consuetas legimus de processionali et indulgentias (†)
recepimus. De hac sacra virgine habetur delectabilis legenda in Vitis
patrum, quomodo multis annis conversata fuit in monasterio virorum,
incognita, quod esset mulier et quomodo patientissime se habuit, quando
de impraegnatione puellae cujusdam inculpata fuit et pro hoc facto
rigidissimam poenitentiam tamquam nocens sustinuit, in qua et diem
extremum clausit et post inauditis miraculis claruit et hic in hoc
sanctissimo loco habere capellam meruit.

Demum secundam capellam S. Helizaei ingressi sumus et
orationibus[TR161] praescriptis decantatis indulgentias (†) recepimus.
Hic Helizaeus vivus maxima miracula fecit et mortuus mortuum
suscitavit, ut habetur 4. Reg. XIII. Creditur etiam, quod ad
imitationem magistri (#45 a#) sui, Heliae, cujus discipulus erat, hunc
montem sanctum crebrius visitaverit. Dicunt etiam, quod translato Helia
in curru igneo, sicut dicitur 4. Reg. II., quod Helizaeus huc perrexit
et eum in specu suo quaesivit putans eum ductum ad hunc locum, vel
admisit, ut viri hic eum quaererent. De quibus habetur 2. Reg. II.

Post hoc tertiam capellam S. Heliae ingressi sumus et orationibus
lectis indulgentias accepimus duplicatas (††), in capella scilicet in
specu suo, qui est retro altare, in quo zelosissimus Domini vates
Helias demoratus est, postquam memorabile illud peregit facinus de
confutatione prophetarum Baal et interfectione 470 virorum, quos
interfecit in torrente Cison; ut diffuse habetur 3. Reg. XVIII. Quo
comperto Jezabel nequissima mulier juravit decapitare S. Heliam, qui
timuit et per deserta fugiens in hoc specu absconditus mansit: 3. Reg.
19. longa de his habetur historia. Est autem specus S. Heliae caverna
in petra arcta, in qua homo non potest erectus stare sed aut incurvatus
aut genubus flexis aut sedendo potest ibi manere.

His visis egressi sumus et supra ecclesiam minacem petram, grandem,
rotundam dependere vidimus, de qua dicitur, quod corvus cibum, quem S.
Heliae portabat, super lapidem hunc ponebat, ad quem S. Helias de specu
scandens cibum[TR162] tollebat. Solebat enim Deus providere prophetae
sancto per ministerium corvorum, ut habetur 3. Reg. 17., qui portabant
ei mane et vespere panem et carnes.

Consequenter progressi in montem Dei Oreb scandimus. Porro in ipsa
semita jacet grandis fractura et petrae pars, quae de alta rupe scissa
deorsum per praeceps ruit et viae directae sursum ducenti obstaculum
existit, ita, quod propter molem istam oportet facere circuitum. Hanc
autem rupturam petrae dicunt tempore Heliae factam esse, quando ei Deus
mandavit, ut de specu exiret. Et dum staret coram Domino, ecce Dominus
transiit et spiritus grandis et fortis subvertens montes et conterens
petras, 3. Reg. XIX., de facto enim juxta illam partem montis est
horrida petrarum et rupium eversio et ruptio, quasi singularis
tempestas ibi grassasset. Et hoc intelligunt factum esse in conspectu
Heliae, non solum imaginative, sed et corporaliter. Unde Magister in
Spec. hist. dicit, quod tria illa, in quibus non erat Dominus, erant
corporalia. Primo ventus fortissimus, conterens petras; secundo terrae
commotio, subvertens montes; tertio ignis magnus, comburens et
consumens et incendens rupes. Et illius horribilis tempestatis signa
hodie apparent.

Ascendimus ergo per contritos lapides et eversas rupes cum magno labore
et sudore et paene usque in verticem venimus.

Sub cacumine in montis collo venimus ad petram, in qua foramen erat et
istud foramen est illud, de quo habetur Exodi XXXIII. Cum enim Moyses
colloquio Domini frueretur, desiderabat videre faciem Dei et claritatem
Dei. Cui Dominus: non poteris videre faciem meam, non enim videbit me
homo et vivet. Ecce, est locus apud me, inquit, et stabis super petram
eamque pertransibit gloria mea. Ponam te in foramen petrae et
protegam[TR163] te dextera mea. In ipsam ergo voraginem licet arctam et
strictam, in qua Moyses recurvus in ventre jacens fuit a Domino
positus, immisimus nos etiam devotionis caussa. Cum labore enim ad
imitationem prophetae in hoc foramine nos involvimus. Est enim foramen
paululum a terra estque demissum et non altum, nisi quod (#b#) homo in
terra stans potest extensis brachiis cum capite se intromittere. Si
autem vult etiam pectore intrare, oportet, quod se levet a terra et
tunc brachia, pectus et caput sunt quidem intus, sed crura cum tota
posteriore parte extra dependent ab umbilico, et ita homo jacet quasi
inter duas molas, quia cum ventre jacet super partem petrae inferiorem
et dorsum premit pars superior. Si quis autem vellet, posset se
totaliter in petram trahere, quia foramen profundum est, sed quomodo
sine adjutorio et sine extrahente reexiret vix video, quia non patet ei
exitus motu retrogrado, sicut movetur cancer. In quo motu habet
impedimentum supra et infra, sed non ante, nec retro; non enim tantum
est intus de spatio, ut homo se vertat et cum capite primo exeat. Hoc
ergo foramen est illud, ut pie creditur, in quod posuit Dominus Moysen,
ut contemplaretur Dei posteriora. Si cui placet videre, quid sit Dei
facies et Dei posterior pars, videat in Nicol. de Lyra super illum
locum et Addi. cum replicis.

Foramine illo perspecto ascendimus ulterius, usque ad cacumen montis
sanctissimi, in caput montis supra rupem, in cujus latere est foramen
praedictum. Haec est petra, super quam jussit Dominus stare Moysen,
Exodi 33.: Ecce, est locus apud me et stabis super petram etc. Super
petram illam est hodie aedificata una capella, quae dicitur ecclesia
sancti Salvatoris, quae erat ferreo osteo firmiter clausa, statque in
loco, ubi sanctus propheta Moyses decalogum in duabus tabulis lapideis
digito Dei exaratum accepit stans cum Domino solus in montis vertice,
ut habetur Exodi XXXIV. Anno ante nativitatem Domini 1514 fuit lex data
Moysi. Hanc capellam aperiente fratre Nicodemo, qui de monasterio
nobiscum ascenderat, discalceatis nudisque pedibus pro reverentia et
sanctitate loci intravimus nosque, ut justum erat, devotius
prostravimus in terram et locum illum, in quo Moyses legem de manu
Domini accepit duobus signatum lapidibus deosculabamur et orationibus
ibi lectis, prout in processionali terrae sanctae signantur,
indulgentias plenariae remissionis (††) accepimus. Post orationem
chorum intravimus, altare circumivimus et locum cum ingenti devotione
et delectatione vidimus et frequentius vestigia angeli visibili et
corporali specie Moysi ibi apparentis deosculati fuimus, similiter et
vestigia sancti prophetae Moysis. Sunt enim, ut praedixi, ante
introitum chori duo lapides supra sancta vestigia, in uno loco stetit
angelus, in alio genubus flexis stetit Moyses, et sunt duo albi
marmorei lapides in pavimento locati, et dicunt, quod sub istis
lapidibus sint adhuc in petra impressa vestigia genuum Moysis.

His visis de ecclesia egressi sumus et calceamenta nostra reassumsimus
et ad latus capellae paululum descendimus ad XV passus et speluncam de
superpendente petra ingressi sumus. In ea autem prostrati orationes
solvimus et indulgentias (†) accepimus. In hoc specu mansit
Moyses,[TR164] quando non habuit Dominus colloquium cum eo, et in eo
jejunavit 40 diebus et 40 noctibus, ut legem Domini mereretur accipere.
Est autem spelunca lata et magna, non aliud lumen (#46 a#)[TR165]
habens, nisi quod per locum introitus spargitur. Esset autem satis
commodosum habitaculum pro contemplativo monacho. Ex opposito speluncae
est altitudo quaedam, in qua aedificata est una muschea, ecclesia
sarracenica, juxta quam plures Sarraceni sedebant, qui etiam ad
visitandum locum sanctum ascenderant. Nam Arabes, Aegyptii, Sarraceni,
Turci, de longinquis mundi partibus ad hunc locum peregrinantur ob
reverentiam Moysis. Demtis enim Judaeis de omnibus mundi partibus huc
confluunt homines de omni ritu et secta; Judaei soli non possunt
ascendere, et si possent, gentiles eos non admitterent, imo Christiani
eos secum orantes non sustinerent.

Insuper grandis in monte est cisterna, bonam continens aquam et
frigidam atque sanam, de quam tamen aquam habere non potuimus, quia, in
quo hauriremus, non habuimus, et puteus valde altus (est.) Dicunt, hanc
cisternam esse Moysis, de qua bibit; quod non consonat Scripturae, quae
ipsum dicit ibi jejunasse.

Circuivimus et lustravimus totum montis verticem et vidimus grandes
ruinas antiquorum murorum per gyrum, et creditur, ibidem fuisse
monasterium, quod quidem totum destructum est praeter ecclesiam, juxta
quam semper manent duo fratres de monasterio S. Catharinae.

Habet mons iste hoc singulare, quod rotundus sursum protenditur nec
aliis montibus condependet, nec tamen omnibus altior est, sed omnibus
singularior et ascensu difficilior. Sunt enim a monasterio in ejus
usque summitatem circiter septem millia graduum, demtis locis, in
quibus rectis passibus ascenditur et non per gradus. Ex illo monte est
respectus ad regiones procul existentes, ad quas tamen clarior
respectus est de monte S. Catharinae, ideo ibidem loquar de illis
regionibus. Ex iam dictis patet descriptio sacri montis, commendatio
tamen eximia et sanctitas ejus ex canonicis scripturis clarius habetur
in multis locis, sicut Exodi III. et XIX. et XX. et Deuter. V., ubi
dicitur, quod mons ille ardebat usque ad coelum, et per totum
pentateuchum et in psalmis et prophetis. Ex quibus omnibus infertur,
quod mons Oreb Synai est mons excellentiae et altitudinis; mons divinae
habitationis et angelorum frequentationis; mons luminis, ignis et
inflammationis; mons terribilis nubis et caliginis; mons sapientiae et
eruditionis; mons misericordiae et promissionis, justitiae et
comminationis; mons fulguris et corruscationis; mons tubae et
clangoris; mons amicitiae et confoederationis; mons clementiae et
propitiationis; mons sacrificii et orationis; mons pinguedinis et
coagulationis; mons visionis et contemplationis.

Postquam ergo hujus montis sancti loca perspeximus, consedimus et
collationem fecimus manducantes et bibentes, quod nobiscum portavimus,
et ultra horam in monte sancto mansimus. In tribus enim horis a
monasterio in cacumen venimus. Cunctis autem terminatis, quae in monte
sancto agenda erant, disposuimus nos ad ulteriores labores et
processimus modo, quo sequitur.



                          Progressio ulterior.

             (#b#) Descensus peregrinorum de monte Oreb et
              aliquorum peregrinorum ascensus in montem S.
                              Catharinae.

Expleta collatione paululumque recreati descendimus de monte contra
occidentem per praeceps viam periculosam, terribilem et saltuosam
valde, ita, quod nonnumquam necesse fuit, ut submitteremus nos deorsum
per saltus, in ventrem nos ponendo super praecipites rupes. Saepe etiam
in hoc descensu venimus in capitibus rupium in arctas vias dependentes,
in quibus casus fuisset crudelis mors, nam deorsum per altissimas
rupium parietes quis, mox ut pedem non recte posuisset, cecidisset in
valles horribiles; tandemque venimus in quoddam monasterium, dictum ad
quadraginta sanctos, et ibi ingressi ecclesiam adoravimus et
indulgentias recepimus (†). Interea duo fratres de monasterio S.
Catharinae ibi morantes attulerunt nobis caricas et desiccatos dactylos
et aquam, de quibus pro refrigerio ei confortatione libavimus. Post
hoc, quia nondum meridies erat, consedimus et deliberavimus, an illo
die etiam montem S. Catharinae ascendere vellemus, aut quiescere usque
in crastinum. In hanc autem convenimus sententiam, ut juniores et
saniores et qui vellent, jam ascenderent et loco visitato ante occursum
solis reverterent, alii vero seniores et debiliores mane in frigore
iter arriperent ad ascendendum. Surrexerunt vero decem peregrini
robustiores ad ascendendum parati in intensissimis aestibus, quorum
haec sunt nomina: dominus Johannes comes de Solms, miles, dominus
Heinricus de Schomberg, miles, dominus Sigismundus de Marspach, miles,
dominus Caspar de Siculi, miles, dominus Lazinus, archidiaconus et
canonicus ecclesiae transsylvaniensis in Ungaria, frater Felix de Ulma,
ordinis Praedicatorum, pater Paulus Guglinger, ordinis Minorum, frater
Thomas, conversus ejusdem ordinis, et duo comitis servi, Johannes et
Conradus. Hi assumtis secum aliquibus Arabibus montem arduissimum S.
Catharinae aggressi sunt.

Ascendimus ergo montem per viam longiorem, asperiorem et duriorem, per
invias crepidines, per scopulos praeruptos, per petras superpendentes,
per minaces rupes, per horribiles saltus perque praecipites clivos, per
intensissimos desuper solis ardores. Hoc vero solum habuimus
refrigerium, quod duos in tali ascensu fontes reperimus aquam frigidam
continentes, unde refocillabamur. Quidam vero miles fractus tam
violento labore penitus defecit et in arduissimo clivo residens amplius
procedere non potuit. Eramus autem iam ultra medium ascensus et caput
montis vidimus licet longe supra, quod dum miles ille debilis
aspiceret, desperavit se posse ascendere et rogavit nos, ut
ascenderemus, eumque ibi solum exspectare nos sineremus. Ad hoc nos
animavimus eum et sursum erectum aliquantulum procedere coegimus, qui
aliquotiens sub manibus nostris quasi amens in terram dilabebatur,
ligavimus autem sudarium longum ad cingulum ejus, per quod aliqui eum
trahebant, aliqui manus ejus tenebant trahentes per brachia, aliqui ad
dorsum ejus stabant et sursum trahebant, et mirabilem fatigam cum
peregrino illo habuimus. Tandem Deo auxiliante (#47 a#) in verticem
montis Synai venimus, ad angelicum sepulchrum beatissimae virginis S.
Catharinae. Procidimus ergo et cum devotione locum sacri corporis per
angelos apportati deosculati sumus et indulgentias accepimus (†),
decantantes prius, quae signata habuimus in processionali terrae
sanctae. Porro post orationem consedimus, et inceperunt flagrare
desiderio panis et aquae et quilibet optabat se habere secum sportam
suam et amphoram. Nescio autem, qua providentia accidit, ut ego solus
mecum haberem sportam cum paximatiis, ovis duris, carnibus fumigatis,
et caseo, quae pro me ipso tuleram, alii omnia sua inferius cum
peregrinis remanentibus dimiserant, et videntes, me esse provisum,
congratulabantur quidem mihi et providum me praedicabant, sibi ipsis
vero indignabantur de negligentia, et petebant me unus, ut darem sibi
pauxillum panis, alter modicum carnis, alius parum casei et panis, alii
haustum vini quaerebant a[TR166] me. Hoc ut vidi, jucundatus fui et
nulli quidquam dedi, sed sportam arripui et omnia, quae in ea erant, in
concavitatem petrae, quae juxta nos erat, effudi in loco, ubi caput S.
Catharinae positum fuerat, et tali facetia usus nobiles et peregrinos
invitavi dicens: ecce, domini mei, provida dispensatione factum est,
quod hic omnes vos sitis hospites mei et ego habeam solus expensas,
quod libentissime faciam, utinam laute vobis procurare possem. Nam ecce
in hac domo, in ista camera, in hoc lectulo habitavit et quievit
dulcissima sponsa mea S. Catharina ultra trecentos annos a sua
passione, quae mihi in juventute desponsata inter omnes coelestis regni
pretiosissimas virgines deifica sorte a me electa est, denique in
ejusdem virginis festo anno 1452 ejus amore saeculo renuntiavi et
habitum fratrum Praedicatorum accepi, et anno revoluto eodem die
obedientiam publica et solenni professione promissi, sicque perpetua
obligatione me in Dei servitium et in hujus virginis obsequium
mancipavi. Venite ergo omnes, quotquot estis, et cum laetitia edite.
Accesserunt ad hanc invitationem omnes, et cum multa laetitia
manducavimus ea, quae apud nos erant. In hoc convivio erant comites,
milites, sacerdotes, religiosi, insuper alii erant ibi saeculares,
Christiani haeretici, ibi etiam erant Sarraceni et Arabes, qui omnes de
fragmentis sportae meae manducaverunt. Vinum ibi erat in copia, quia
alii peregrini acceperant secum suos viascos, sed aquae ibi defectus
erat, quod cernens quidam Arabs de convivis nostris accepta amphora per
prona montis non cucurrit sed dilapsus decidit et post parvam moram
rediit portans amphoram aqua recenti plenam, quam tulerat ex aliqua
fonte nobis incognito. Vinum ergo aqua temperavimus et potu ac (#b#)
cibo penitus consumtis, etiam usque ad crustas et minutissimas micas,
convivio finem fecimus. Numquam per totam peregrinationem meam fuit
sporta mea adeo evacuata et mundata, sicut ibi. Interea sol declinare
incipiebat, et hortabantur nos Arabes ad descensum, antequam sol
occumberet. Surreximus ergo et currendo repente descendimus et sole iam
merso ad fratres nostros revenimus in monasterium ad XL Sanctos.
Descriptio montis et loci dispositio superior patebit in sequentibus.



                     Ascensus montis S. Catharinae.

Vicesima quinta die, antequam illucesceret, surreximus de terra, in qua
sub dio quievimus in curia monasterii, ut in montem iterum ascenderemus
cum fratribus nostris, qui heri remanserant. Verum major pars illorum,
qui prius in monte fuerant, mansit in quiete. Assumsimus ergo servos
Arabes et asinarios et sportas cum cibariis, amphoras cum aqua eis
imposuimus et praecedentem fratrem Nicodemum secuti sumus lentissimo
gradu propter teneres et infirmos. Est autem a monasterio spatium satis
longum per hortos et arbusta usque ad montis clivum, per quod
ascendimus cum lunae beneficio. Cum autem ad montis clivum venissemus,
intravimus crepidinem quandam montis altis parietibus rupium conclusam
et de profundis ascendimus per viam multum asperam, nec inter haec
lumen aliquod habuimus, quia conclusi rupibus lunae lumen habere non
potuimus. Insuper tantum frigus erat in ista crepidine, ut dentibus
strideremus; optavimus habere ignem, sed ignile non habuimus ut ignem
faceremus. Quidam autem de Arabibus compatiens frigescentibus collegit
quasdam herbas arefactas et manibus confricatis incendio aptavit
assumtisque duobus lapidibus de torrente fortiter collisit ad invicem
ignemque provocans igne incendit, et collectis sarmentis ignem magnum
fecimus et circumstantes membra fovimus. Cogitavi, quod Arabs ille
artem illam educendi ignem de silicibus didicerit a Promotheo, filio
Lapethi ex Asia et nympha matre, qui aevo suo, ut poetae referunt, erat
vir prudentissimus et praeter hoc, quod de luto figmentum hominis
formatum igne de coelo furato animavit, primus de silicibus ignem
provocandum esse docuit. Nam tum ignoratum fuit, ignem latere sub
frigidis silicibus. Porro Vulco dicitur primus ignem invenisse; cum
enim fulmine arbor quaedam incensa fuisset, ex eo aliae arbores
succensae, omnia conflagrata sunt ligna. Vulco autem calore delectatus
deficiente igne materiam adjecit, conservans ignem, quem hominibus
ostendens tamquam a se repertum in totum per hoc promeruit, ut rex
Aegypti constitutus sit.

Cum ergo refocillati calore essemus, titiones accepimus ignitos et
processimus sursum in illa crepidine, in qua nonnumquam erant saltus et
petrarum parietes, per quos Arabes primo scandebant et inde sursum unum
peregrinum post alium trahebant. Cogitavi aliquotiens illo mane, quam
mirabilis Deus; heri prae caloribus vix poteramus spirare et hodie prae
frigoribus vix poteramus vivere. Quanto enim altius ascendimus, tanto
intensius frigus sensimus. Interea ad fontem quendam venimus, juxta
quem iterum ignem accendimus, (#48 a#) et iam de ignis calore
laetabamur, sicut heri ibi de aquae frigore recreabamur. Calefactis
nobis iterum processimus per arduum saltum adscendendo ad longum
spatium. In alto autem venimus ad unius magnae rupis parietem et de
sublimitate illius parietis destillabat aqua clara et bona, nobis tamen
fastidiosa, quia adhuc mane erat et frigore non mediocriter
laboravimus. Destillabat autem aqua illa in concavitatem quandam rupis
et quasi quandam piscinam faciebat. Juxta illam piscinam iterum ignem
accendimus et nos calore refecimus; tantum enim frigus fuit, ut, si
ignem non habuissemus, defecissemus prae algore. In ulteriori processu
venimus adscendendo[TR167] de locis petrosis in clivum, praecipitem
quidem sed planum, id est, sine rupibus et sine arbustis, et erat ille
clivus graminosus, quasi pratum. Nobis itaque laborantibus in ascensu
illo, ecce, dies adspiravit et inclinabantur umbrae, et vidimus longe
supra collum id caput montis, ad cujus aspectum quasi conterriti
stabamus, mirantes altitudinem adhuc restantem post tantum ascensum.
Non potest enim summitas vel caput montis inferius videri juxta
radicem, quia sic est ejus dispositio. Primo habet radicem latissimam,
in qua arbusta, virgulta et multi rubi crescunt. Deinde sunt rupes
eminentes, per quos in crepidinibus est ascensus usque supra montis
ventrem, qui est tumor magnus a corpore montis procedens et excrescens,
quasi terrae inflatio esset, et propter hunc tumorem non potest videri
de imis nec caput nec collum montis; super ventrem est illa latitudo
graminosa continens loca egregia ad pascua optimas herbas ferentia.
Venter ille longum habet ascensum usque ad cacumina montium ei
adhaerentium, ita quod de ventre illo uno jugo est transitus in montium
aliorum vertices. In supremo autem ventris consurgit montis Synai
collum, rupis enim magna, tortuosa et scopulosa in altum protensa ibi
excrescit a veutre montium sicut collum a corpore procedit in homine;
et hoc collum est adeo altum, quod stupor est videre, et supra collum
est montis caput. Est autem rupes colli directe contra coelum erecta,
et scopulis altis et acutis cincta ita, quod homo inferius stans non
potest imaginari, quomodo possibile sit, hominem in verticem ascendere.
Imo, ante S. Catharinae manifestationem nemo praesumebat adscendere.
Unde in Speculo histor. L. 19. C. 17. recitatur de quodam sene
visitante patres deserti incolas, qui dicit: vidi, inquit, juga Synai
montis, cujus summum cacumen coelo contiguum nequaquam adiri potest.
His tamen non obstantibus viriliter opus coeptum aggressi sumus, et
usque ad collum pervenimus in aliorum montium juga. Collum autem ipsum
arduissimum aggressi per rupes et scopulos sursum scandimus, quasi eo
modo, quo quis arborem adscendit, trahentes nos sursum de uno scopulo
in alium. Robustiores autem praecedebant et sequentibus manus
porrigebant sicque eos sursum trahebant, nec valuissent ibi formidulosi
et vertiginosi homines. Non autem ascendimus successive unus post
alium, sed quilibet ascendit in proximo sibi loco, ubi sibi videbatur,
quod multa essent tenacula manuum et sustentacula pedum, et ita per
gyrum rupis suspensi in scopulis eramus sursum reptantes, sicut
formicae arbores adscendunt. Tandem autem, quia improbus labor (#b#)
omnia vincit, in caput sive cacumen sacri montis venimus; ubi dum
essemus, adeo asper et durus fortisque flavit ventus, quod nec orare
nec quidquam boni facere voluimus absque igne. Statim autem Arabes
comportatis sarmentis et rogo congesto magnum ignem fecerunt, ad quem
stetimus, usque dum sol, qui iam dudum ortus fuerat, altius ascenderet
et ventorum rigor mitesceret. Nobis ergo calefactis et quodammodo
vivificatis accessimus ad angelicum clarissimae virginis Catharinae
tumulum et laudes praescriptas in processionali terrae sanctae
decantavimus cum jocunditate et devotius oravimus diutiusque
meditabamur cum silentio et indulgentias plenariae remissionis (††)
accepimus.

In hoc spectabili loco singulari gaudio affecti fuimus; nam hucusque
progrediendo semper avertimus nos a terra et patria nostra, sed ab hoc
desiderabili loco incepimus nos convertere et vultum firmare contra
natale solum, terram patriam et regionem nostram; quod quam
gaudiosissimum et delectabile fuerit, non intelligit nisi is, qui in
procul existentibus regionibus moram traxerit et in alienis terris exul
fuerit et cum populo sibi ignoto, cujus nec mores nec linguam
intelligit, conversatus fuerit et in gente alterius sectae, alterius
ritus, alterum Deum quodammodo colendo ad tempus manserit. Ille,
inquam, intelligit hoc poeticum: Dulce natale solum. De quo etiam Hugo
ille Regularis idem testatur, ut, inquit, ait quidam, nescio, qua
natale solum dulcedine cunctos ducit et immemores non sinit esse sui.

Habuimus ergo duplicatam in hoc loco sacro jocunditatem et dulcedinem,
unam ex memoria recenti natalis soli, ad quod nos convertimus, aliam ex
praesentia virginalis tumuli, quod in prospectu vidimus, tetigimus et
ad placitum tractavimus. Huius tumuli dispositio talis est. Caput sive
cacumen sacri montis Synai est integra petra et una, in summitate plana
ita, quod platea (in) supernis est rotunda, non multum lata, circiter
sex passuum. Pavimentum plateae est vertex petrae, et per circuitum in
margine plateae est maceria in modum muri vel sepis circumducta, ne
quis incaute ambulans in praeceps corruat et ne respicientes ab omni
parte deorsum horrescant propter altidudinem et ut securior et liberior
fiat ibi deambulatio. In medio petrei pavimenti est una cavatura ad
consignationem humani corporis supinum iacentis, nec est multum in
petram profundata sed tantum, ut corpus jacens in ea repleat cavaturam
et aequale pavimento reliquo sit. Haec cavatura non ferro aut aliquo
artificum instrumento est facta, sed miraculose impressa. Dum enim
angeli de Alexandria corpus virginis ad hunc locum detulissent et super
planam et durissimam petram illud collocarent, mox petra, angelica
virtute agente, sacro corpori cessit, sicut cedit cera mollis corpori
duro et gravi sibi superposito et corpus premens sibi ipsi loculum
proportionatum toti corpori configuravit et in eo ultra trecentos annos
ignotum hominibus sub angelorum custodia (#49 a#) jacuit et quievit, in
cujus custodiae signum sunt ab utroque latere cavaturae aptae ad
sedendum, ac si aliquis ibi sedisset; siquidem et angeli corporis
custodes ibi dicuntur sedisse, forte in assumtis corporibus, sicut in
Scriptura sacra frequenter commemorantur stetisse, ambulasse, volasse,
et angelus resurrectionis dominicae nuntius dicitur super lapidem
sepulchri sedisse, Matt. XXVIII. et Marci XVI. Quamvis autem angelus in
assumto corpore etiam sedere volens non indigeat sella aut sede, sicut
nec sessione, locum tamen sessioni aptum juxta corpus sacrum virginis
formaverunt, ut se fuisse custodes sacri corporis semper commanentes
funeri indicarent. Quomodo autem corpus virginis hic sit inventum et
inde in monasterium translatum, patebit folio 4.[TR168]

Ad loculum ergo virginis nos prostravimus et in ipsum non ex
praesumtione vel ex curiositate, sed ex pietate nos posuimus et corpora
nostra commensuravimus cavaturae et ipsam longae staturae fuisse
deprehendimus. Demum dum locum illum sanctum debito vel nobis possibili
honore venerati fuissemus, convertimus nos ad alia.



              De regionibus mundi, quas vidimus in quatuor
             plagis terrae ex hoc sacro monte et descriptio
                         terrarum, aquarum etc.

In supercilio montis sanctae Catharinae stetimus et terras ac
provincias et regiones per gyrum consideravimus, etiam longe
existentes; siquidem ad longissimam mundi partem vidimus, quia valde in
alto stabamus, nec per nebulas aut alias aeris indispositiones
impedimenta habuimus. Conjecimus ergo oculos primo contra orientem in
latissimum fretum, in sinum arabicum, qui et mare rubrum dicitur et de
mari indico progreditur, nec potuimus contra orientem videre oculis
corporeis nisi aquas, quae se extendebant usque in montana Madian, ita,
quod quasi per circuitum montis Synai vidimus mare rubrum. Dura nimis
et periculosa navigatio est maris rubri, unde Jeronymus ad Rusticum
monachum de monastica vita sic de hoc loco loquitur: Navigantes mare
rubrum multis difficultatibus ac periculis ad urbem maximam perveniunt
utraque enim littora gentes vagae, imo belluae habitant, ferocissimae;
semper solliciti, semper armati, totius anni ferunt cibaria; latentibus
saxis vadisque durissimis plena sunt omnia, ita ut speculator in summa
arbore sedeat et inde regendo et circumflectendo navis dictata
praedicet. Felix cursus est, si post sex menses supradictae urbis
portum teneat, a quo incipit se aperire oceanus, per quem vix anno
perpetuo ad Indiam pervenitur et ad Gangem fluvium, quem sacra
Scriptura Phison nominat, ubi nascuntur pretiosissima quaeque, et
montes aurei ibi sunt, quos adire propter gryphos et dracones, et
immensorum corporum monstra hominibus impossibile est. Haec Jeronymus.
De eodem mari indico contra orientem alius sinus recedit magnus, qui
est sinus persicus et in Persidem regionem se extendit, a qua et nomen
accepit. Haec regio nominata in sacra Scriptura Persida dicitur a
Perseo, rege Argivorum, graece, qui eam multis proeliis habitis devicit
et gentem, quae adhuc agrestis fuit, humaniter vivere coegit et a se
regioni nomen imposuit. De hoc Perseo poetae multa fingunt et de ejus
alato equo vide aliqua Parte 1. fol. 78 B. In illa regione erat quondam
civitas potentissima, Persepolis, a Perseo constituta. Plinius dicit L.
XV., quod persica poma, quae nos Pfersich dicimus, ab illa regione in
nostram sint advecta et ideo dicuntur mala persica, quae quidem in
Perside sunt mortifera, hic vero suavia et jocunda, sicut dicit
Catholicon. Haec regio est contermina Mediae et non nisi per quaedam
abrupta montana intermedia dividuntur, sicut Italia a Germania, et
fuerunt olim duo magna regna, de quibus Cyrus rex fecit unum.

Porro Medorum regio ab ortu habet montes Caspios et a meridie Persidem;
Persarum vero habet ab ortu Indos, a meridie mare rubrum. In regione
Medorum erat Egbathanis, civitas potentissima, quam Arphachsad
construxit, ut habetur Judith 1., et Cusis civitas, de qua habetur
Esther . . .

Deinde contra meridiem oculos conjecimus in gulfum maris rubri et ultra
canale ejus vidimus montana altissima et ibi est desertum rigidissimum
Thebaidae, in quo probatissimi monachi fuerant. Hujus deserti terminus
est oceanus ad meridiem et Nilus fluvius Aegypti ad occidentem. In hoc
eremo deguit ille magnus Antonius, toti mundo notus, et sanctus
Arsenius et sancti Macarii tres et plures alii praecellentes sancti.

Primo in ipso mari rubro vidimus insillas steriles, salinis scopulis
albescentes. Sunt tamen in ipso mari multae pretiosae insulae et
magnae, quas videre non poteramus. In littore maris rubri a nostra
parte vidimus nominatissimum portum maris, qui olim dicebatur Beronice
vel Ardech, nunc autem vocatur Thor. Ad hunc portum applicant naves,
quae veniunt cum speciebus aromaticis de India et inde ducuntur in
Aegyptum et ex Aegypto mittuntur per mare magnum usque ad nos. Ille
enim est ultimus orientis portus nobis notus, in quo semper sunt multae
et magnae naves indianae, quae tamen ita compactae et fabricatae sunt,
ut nullum ferrum in eis sit, nec audent habere anchoras ferreas nec
catenas nec laminas nec clavos nec arma ferrea nec secures nec bipennes
nec aliquod ferreum instrumentum. Ratio autem hujus est, quia in
littore maris indici sunt scopuli et montes lapidosi, de lapidibus
magnetum, per quos naves in Arabiam ire volentes transire oportet. Si
ergo navis ferramenta aliqua continens ibi veniret, statim magnes
propter ferrum navem attraheret et illideretur navis in scopulos et
frangeretur. Est enim magnes mirabilis raptor ferri. Si cui placet
legere, videat in Speculo Nat. L. XX. C. 20.

Sunt etiam in plerisque locis orientis petrae illius naturae, ut
homines transire volentes attrahant ad se, sicut magnes ferrum;
migrantes autem post tractum rident et jubilant et illisi saxis
pereunt. De his loquitur Consiliator Doctrinae 67. et dicit, quod
propter hujus impedimenta non potest homo pervenire in oppositam nobis
regionem, etiamsi immensitas oceani non impediret.

Dixit nobis frater Nicodemus, quod monachi S. Catharinae habeant partem
thelonei cum Soldano rege Aegypti, quod in hoc portu de navibus
oneratis tollitur et juxta littus habent hortum magnum palmarum, de
quibus tot dactylos colligunt, quod eis per annum sufficiunt et majorem
partem fructuum vendunt.

Ultra maris gulfum a meridie descendendo contra occidentem vidimus
altissimum montem, quem nominant Olympum Aethiopiae, ad differentiam
Olympi Macedoniae. Hic mons in ortu solis flammas de se emittit
horribiliter quinque horis. Ab hoc monte incipit Aethiopia, quae olim
dicebatur Atlanta, et terminatur ad Nili flumen. Est autem terra lata
valde, producens monstruosos homines et bestias mirabiles in suis
desertis. Quidam enim solem orientem et occidentem dira imprecatione
intuentur et semper soli irati maledicunt propter afflictionem caloris.
Ibi currunt satyri adeo hominibus aequales, ut aestimentur homines
esse, quamvis non sint, et multa mirabilia sunt in illa regione. Huic
contermina est Lybia, regio magna Africae, et Aegyptus.

De hinc contraximus visum et a remotioribus locis in campum desertum
fiximus, qui est inter montem Synai et mare rubrum, ejusque latitudinem
et vastitatem mirati sumus. Dixit autem nobis frater Nicodemus, quod in
istis campestribus esset quoddam monasterium sanctorum virorum, quod
modernis temporibus nemo potest invenire, quamvis campanarum pulsus ad
omnes horas canonicas audiatur cottidie. Nonnulli ex fratribus
monasterii sanctae Catharinae conati sunt illud exquirere, qui dicunt,
se sonum campanarum quidem audivisse, sed monasterium ipsum minime
invenisse. Et credunt, ipsum monasterium ex gratia Dei occultari
propter peccata Arabum, ne eorum insolentiis graventur sicut alia
deserti monasteria: sicut domus Loth fuit Sodomitis occultata, Genes.
XIX., et civitas Dothaim Syris, ne Helisaeum caperent prophetam, (#50
a#) quem capere venerunt, ut habetur 4. Reg. VI. pulchra historia.
Veruntamen Arabes quidam sunt cum fratribus, qui dicunt sub juramento,
se fuisse in monasterio, sed mox, ut exierunt, viam et monasterium
perdidisse. Quandoque disparent aliqui fratres S. Catharinae, nec
scitur, ubi pervenerunt, quos credunt rapi ad hoc monasterium ad
supplendum vices eorum, qui pro tempore moriuntur, cum eis. Nec
videatur hoc puerile vel phantasticum, cum etiam in Vitis patrum
similia legamus etiam de hoc, de quo nunc est locutio, deserto; in quo
fertur habitasse quidam sanctus, quem nemo invenire potuit; hunc abbas
Postumius visitator patrum et sanctorum in desertis commorantium diu
quaesivit nec invenire eum potuit, nam quotiens eum viri religiosi
adire voluerunt, cursu avia petens locum ignotum quendam adiit,
congressus vitabat humanos, verumtamen ferebatur se praebuisse, qui,
credo, potenti id fide obtinere meruit. Cui inter colloquia
percunctanti, cur tanto homines opere vitaret, respondit: si homines me
frequentarent, angeli a me fugerent, quorum frequentatione utor. Simile
legitur de S. Hilarione, quem latrones deserti ipsum scientes saepe
quaesiverunt, sed cellam senis invenire nullatenus poterant. Hoc in
Spec. Histor. L. 17. cap. 19. et L. 19. c. 17. et est originale
Jeronymus de vita beati Hilarionis, c. 9.

Deinde convertimus nos ad aquilonem, ubi jungitur orienti, et contra
regionem Arabiae visum conjecimus, quae latissimas solitudines continet
et in pluribus suis partibus ferax est diversorum pretiosorum aromatum;
ob quam causam dicitur Arabia felix et protenditur inter utrumque sinum
persicum et arabicum et propter singularem suae glebae bonitatem felix
dicitur. Nam in quibusdam locis effossa terra aliquae reperiuntur suave
olentes glebae. Effoditur in ea regione aurum, quod non igne
decoquitur, ut alibi fieri consuevit, sed e vestigio effossum nucibus
ac castaneis simile reperitur, colore ita lucido, ut pretiosos lapides
auro inclusos splendidiores reddat. In hac Arabia sita est Mecha,
civitas Machometi maledicti et templum sepulchri ejus, arte mechanica
adeo mirifice, ut dicitur, suspensum, ut illi, qui nesciunt, opinentur
esse virtute aliqua divina. Sunt enim in solo locati magnetes, inferius
et superius in testudine in proportionata magnitudine, sepulchrum vero
Machometi, quod est ferreum, aeris illius medio inter utrumque lapidem
quasi numinis potestate pendet. Quale etiam aliquid in lucerna Veneris
de lapide ab artifice fieri potuit, quod gentiles mirarentur. In
delubro quodam erat ferreum idolum, etiam taliter suspensum, ut habetur
in Spec. Nat. L. IX. c. 20. et infra fol. 72 B.

Verum magis ad aquilonem respicientes contra Chaldaeorum regionem
oculos conjecimus, quae Arabiae est contermina, in qua civitas illa
grandis Babylonia fuit a Nabuchodonosor constructa, ut in Daniele
habetur.

In illa Babylonia erat ille ingens obeliscus, unum de VII mirabilibus
mundi. Nam Semiramis regina ex Armeniae montibus excidi fecit lapidem
pedum CL in latitudine, spissitudine vero XXIV, quem deductum
Babyloniam erexit in stuporem omnium cernentium. Juxta hanc civitatem
est campus Duran, in quo convenerunt gigantes post diluvium ad
aedificium turris Babel et ubi facta fuit confusio linguarum. In hoc
campo erexit Nabuchodonosor statuam auream pro deo, quam Ananias,
Azarias, Misael adorare nolentes missi sunt ibi in fornacem ignis. Ibi
fuit idolum Bel et lacus leonum. Hanc civitatem castitas Susannae
uxoris Joachim decoram reddidit et multa valde de ea in sacris
Scripturis habentur. Ex hac regione, ut supra Fol. 25 dictum est,
Zigari populi, quos nos Zigineros nominamus, exierunt, qui aetate
nostra cum liberis et uxoribus Europam omnem pervagantur et, cum fures
subtilissimi sint, in oppida ingredi non permittuntur, Hos Veneti ab
omni suo excluserunt regno, tum propter furta, tum etiam propter
explorationem, (de) qua suspecti habentur. Eodem modo dominus
Eberhardus de Wurtemberg, dux, eos ingredi suum dominium non permittit,
quia eorum dolos in propria persona expertus est adversitates passus in
terra sancta, proditus Sarracenis ab eis. Ut autem humanius a fidelibus
tractentur, mentiendo dicunt, se esse de superiori Aegypto et in
poenitentiam agendam (#b#) emissos, pro eo, quod beatam Virginem cum
puero Jesu et Joseph nolebant hospitio suscipere, quando fugerunt in
Aegyptum. Quod fictitium est. Sic etiam fingunt se Christianos et
baptizantur et rebaptizantur et derisores sacramentorum sunt. Nos eorum
quendam sciscitati fuimus, qua ex patria esset? Respondit, se Chaldaeum
cum omnibus, linguaque chaldaea semper eos uti consuevisse.

Contermina est Chaldaea Assyriae, quae grandis provincia est, in qua
Ninus Niniven civitatem maximam aedificavit. Ambae hae civitates,
Ninive et Babylonia, supra flumen Euphratem sunt sitae, una a Nino
rege, altera a Semiramide regina constructae, longe ab invicem
distantes. Est etiam consequenter Mesopotamia inter Euphratem et Tigrim
fluvios paradisi, post quam sequitur Armenia et multae aliae regiones.
Deinde convertimus nos ad occidentem et ad dextram a longe vidimus
montes Arabiae, quos nominant catenam mundi, qui sunt ex opposito
terrae sanctae ultra Jordanem et mare mortuum. Iuter haec montana
praeeminet mons Nebo, Phasga, et Abirim, in quem ascendit Moyses jussu
Dei ad contemplandam terram sanctam, ut habetur Deuter. 34. Hunc montem
manifeste vidimus in monte Synai. De his montanis dictum est P. 1. f.
210. et fol. 243.

Vidimus etiam in deserto montem Or, in quo Aaron obiit, ut habetur Num.
20. Porro propter montana deserti et montana Arabiae praedicta Judaeam
videre non poteramus, nec Palaestinam, nec mare magnum, et propter
nimiam distantiam; situm tamen terrae sanctae et plagam optime novimus.
Unde contra terram sanctam et civitatem inclitam Jerusalem prostrati
adoravimus dominicum sepulchrum et loca sancta et efficaces illas
orationes esse speramus, ex eo, quod dicitur 3. Reg. 8: Si adoraverunt
te contra viam terrae sanctae et civitatem, quam elegisti, et templum
nomini tuo aedificatum, tu exaudies eos, Domine.

Vidimus etiam deserta et solitudines, per quas vagabantur filii Israel
XL annis, et montes, per quos nos descendimus, sicut montem Calpis, de
quo supra fol. 36. b., et descensum Rochaim, de quo fol. 28 b. dictum
est; montem etiam sanctum Oreb Synai, sub nobis longe alios montes per
ejus circuitum excrescentem, sed nobis multo inferiorem, nec erat
aliquis mons intermedius, et tamen tanta distantia fuit, quod montem
quidem et ejus verticem vidimus, sed capellam in monte penitus videre
non poteramus. Omnes montes per circuitum videntur esse colles respectu
montis S. Catharinae.

Post terrarum circumjacentium de longe et de prope [contemplationem]
consedimus et de sacculis nostris produximus cibos et collationem
jocundam fecimus ad latus angelici sepulchri S. Catharinae.



      Descensus peregrinorum a monte Synai S. Catharinae virginis.

Finitis omnibus, quae in monte sancto erant agenda, locum sanctum
deosculati sumus et cum ingenti laetitia descendimus, non eundo, sed
currendo et cadendo deorsum, pro eo, quod inciperemus jam repatriare,
quamvis adhuc chaos esset inter nos et patriam nostram magnum, non
tamen adeo firmatum, ut hi, qui volunt hinc transire ad eam, non
possint, aut inde huc transmeare. In ventre autem montis ad fontem
venimus, quem nominant fontem S. Catharinae, et ibi bibimus et
repausavimus. Ulterius deinde progressi vel prolapsi ad magnum spatium
ad alium fontem venimus, ubi virgulas excidimus, quas dicunt esse
ejusdem speciei, cujus erat rubus, in quo Deus apparuit Moysi, quas
etiam valere (#51 a#) asserunt et prodesse valde morbum patientibus
caducum, dum eas secum ducunt. Si verum sit, judicet prudens. Ab hoc
fonte consequenter descendimus et in carectum venimus et in eo virgas
longas excidimus, quas dicunt esse de specie virgae Moysis, cum qua tot
miracula operatus est, quam etiam reposuit in arcam testamenti, de qua
habetur Exodi IV. et XI. et XIV. et in multis locis Scripturae sacrae.
Quidam dicunt, quod mulier in partu laborans, si unam illarum virgarum
in manu teneat, non patitur periclitationem. Istae tamen sunt
saecularium narrationes, de quibus parum curo. Post multum laborem et
fatigas in profundum venimus ad monasterium XL sanctorum paene
discalceati. Nam ascensus et descensus illorum duorum montium
depauperavit nos quoad calceamenta, ita quod aliqui milites abhinc
usque ad Cahirum sine calceamentis essent, alii vero calceamenta sine
soleis habebant rupta. Nam calceamentum novum vix sufficit pro ascensu
et descensu illorum duorum montium, et in hoc non feceramus nobis
provisionem sufficientem. In illo tamen fortunam hanc habui, quando de
monasterio S. Catharinae egredi volebamus ad ascendendum montes. Unus
miles de infirmis remanentibus protulit calceamentum novum, quod in
Jerusalem comparaverat, de corio glauco vel gilfo pretioso, dicens:
ecce, frater Felix, hoc calceamentum emi, ut in eo montes sanctos
scanderem, sed ex quo ascendere non possum, accipite vos quaeso et
participem me facite passuum, quos in eo facturus estis. Cum gratiarum
ergo actione indui calceamentum novum pedibus meis, an esset bene
proportionatum, et nostrum vetustum et fere penitus dissutum in camera
reliqui, quod pro certo vix durasset ad primi montis ascensum. Postquam
ergo in monasterium XL sanctorum venimus, offas pro prandio coximus et
misimus asinarios nostros ad monasterium S. Catharinae, ut adducerent
nobis asinos nostros, quia ambulare amplius non potuimus propter
lassitudinem et propter defectum calceamentorum et propter solis
fervorem.



          Visitatio locorum in monasterio et extra per hortos.

Peracto prandio processionem fecimus ad monasterii loca et primo
ingressi ecclesiam prostrati oravimus et indulgentias accepimus (†).
Sunt enim in ea tumulati XL monachi pro fide Christi in monasterio ab
Arabibus paganis diversis tormentis interfecti et ob hanc causam
nominatur ad XL Sanctos. Modo vero ibi habitant solum duo fratres de
monasterio S. Catharinae pro custodia loci et illi duo fratres multos
insultus patiuntur ab Arabibus vagantibus per solitudinem. Demum per
cellas monasterii transivimus, quae sunt misere parvae et de
arundinibus plexis et luto obductis factae; murus tamen per gyrum
monasterii est bonus et firmus sicut castri muniti, nec est (#b#)
magnum in circumferentia. Viso monasterio portam exivimus in hortum
monasterii, qui certe contra naturam eremi mirum in modum viret, floret
et germinat, producens proceras arbores fructiferas et olera
pulmentica, herbas et gramina. In eo vidimus ultra tria millia arbores
olivarum, ficulneas plures et malogranata multa et amygdalorum arbores
numerosas etc. De oleo hujus horti habet conventus S. Catharinae
sufficientiam ad nutritionem lampadarum ecclesiae et pro coquina pro
cibis condiendis. De pomis hujus horti mittunt monachi singulis annis
Soldano regi Aegypti ad Cairum vasa plena pro munere et pro recompensa
conservationis et tuitionis eorum, sicut postea patebit. De oleribus
ejus toto anno habent salutucium et pulmentum, de graminibus pro
bestiis foenum. Et mirum est, reperiri in eremo talem paradisum, ubi
omnia arentia exusta solis ardoribus, nullius seminis aut radicis arena
sterilis est productiva; sed quid non adinvenit industria humana? Supra
hortum sub radicibus amborum montium foderunt monachi fontes tres
magnos aliquantulum ab invicem distantes, in quos omnis aqua tempore
hiemali de montibus fluens recipitur et per dracones de uno puteo in
alium transmittitur et de ultimo in hortum sicut aqua viva decurrit et
per eam per fossata derivatur et illa frequens irrigatio aquarum tantam
pinguedinem arenis dat, quod quasi terra frugibus apta humus eremi
fructificat. Sic etiam legimus fecisse patres antiquos Deo in desertis
servientes, ut patet in Speculo histor. Lib. 19. Cap. 14.

In horto illo sunt multae rupes de terra excrescentes et scopuli et
petrae, sub quibus sunt cavernae, antiquorum sanctorum cellulae, et per
longum vallis spatium durat hoc delectabile viridarium habetque in
longitudine unum milliare italicum in latitudine vero, quantum homo bis
potest jacere lapide. Conquerebantur autem nobis fratres, quod illo
anno non habuissent pluviam, et cum magna parcitate aquam habent in
hortum derivare, nisi enim cottidie irrigetur, mox omnia arescunt;
conquerebantur etiam, quod iam aliquibus annis locustae sine numero
advolantes in arborum floritionem et in hortum cadunt totamque
superficiem operiunt et omnem virorem consumunt, flores et folia
corticesque arborum rodunt et corrosa arescunt et intolerabile damnum
inferunt. Perspecto igitur horto reversi sumus in monasterium et ibi
asinarios exspectavimus.



             Praeconisatio et laus sanctorum montium Synei
           Oreb et Synai S. Catharinae, eorumque dispositio.

[Transcriber's Note: Image showing places mentioned in the text. The
following is the illustrations's caption.]

_1. Monasterium S. Catharinae. 2. Montis pars inferior Oreb, Heliae et
Helisaei. 3. Mons Moysis. 4. Mons S. Catharinae. 5. Monasterium XL
Sanctorum._


Montium sanctorum descriptio ex praedictis et ex figura adstante
aliquantulum potest (perspici). Hi ambo montes pro uno monte
computantur pro eo, quod eorum cacuminibus differant, in radice tamen
et pede unum sunt; nam ab una radice uterque consurgit et uno pede et
fundamento sustentantur, sicut dicitur una manus et tamen habet quinque
digitos distinctos quidem a se, sed conjunctos in radice. Et ita
intelligitur collecta S. Catharinae, in qua dicitur, (#52 a#) quod
corpus beatae Catharinae sit ab angelis collocatum in eodem loco, ubi
Deus dedit legem Moysi, hoc est, in eodem monte, quoad radicem, sed non
in eodem loco montis, quoad verticem. Una ergo descriptione ambo
manifestantur, sicut uno nomine ambo mons Synai nominantur.

Est ergo Synai mons regionis Madian supra Arabiam, juxta sinum Arabiae
imminens, alios altitudine superans, cujus summum videtur esse coelo
contiguum, qui quidem venerandissimus est ob crebram jam dudum veri Dei
apparitionem in uno vertice et ob admirabilem beatissimae Catharinae
virginis angelicam tumulationem in alio vertice. Haec duo hujus sancti
montis cacumina a nullo hominum fuerunt frequentata ante Moysen[TR169]
et Catharinam: nemo quippe audebat verticem Oreb ascendere, quia
communis opinio hominum erat etiam ante Moysen, terribilem Deum in illa
summitate habitare, quem nemo vivus manens posset intueri nec accedere.
In summitatem vero Synai nemo praesumsit adscendere, cum ejus cacumen
videtur coelo quodammodo contiguum esse et scopuli praerupti in altum
protensi ascendi locum prohibere. In primo etiam vertice videbatur
frequentius ignis ardere ante Moysis ascensionem. In secundo vero
videbatur semper pruina et nix rigere ante Catharinae tumulationem.

Sunt in mundo plures montes, de quibus ignis spirat, ut Aetna vulcanus
et Bobius, sed non hoc agente. Mons autem iste igneas flammas emisit,
Deo ipsum miraculose incendente, ut patet Deuter. V. et Exodi XIX.
Scribitur enim, montem exarsisse igne, quando Dominus descendit,
tubarumque voces exauditas fuisse. Cumque tota multitudo non pauciores
quam decies centena millia essent, per V dies in omni loco ardens ignis
aspiciebatur, ita tamen, ut nihil ibi consumtum fuerit, sed ipsa quoque
herbarum viriditas intacta permansit. Haec Eus. de evang. praep. lib.
8. c. 3.

Sunt multi montes perpetuis nivibus operti, rigiditatem praestantes,
hic autem nive canduit virginitatem Catharinae significante. Sunt
praeterea multi montes cavernosi, in quibus gentiles superstitionibus
vacabant et idola colebant. Hic mons cavernas habet, in quibus
prophetae divina oracula exspectabant et sancti monachi divinis
contemplationibus insistebant, Plures sunt diis consecrati, ut Minervae
Aracinthus mons, Appolini Malea, Jovi Olympus, Aeneae Misenus, Satyris
Atlas, Poenio Poenus mons, Moloch mons offensionis, Veneri mons Paphos
in Cypro etc. Hic autem mons Synai soli vero Deo dicatus est, qui est
mons, in quo beneplacitum est habitare, in eo etenim Dominus habitabit
in finem. Referunt de monte Atlas, quod nubes sua celsitudine excedat
et quod ignotas bestias humanae vitae insidiantes habeat, et dicunt,
tanta taciturnitate silere per diem, ut non absque horrore quodam et
occultae divinitatis suspicione adeatur et aspectus squalidus et
nebulosus appareat per diem, nocte vero ad instar coeli crebris lucere
luminibus et resonare cantibus atque tinnitibus cymbalorum et
fistularum Agypanorum et Satyrorum. Sed in monte nostro sancto est
altitudo hominibus proportionata, nec sunt in eo monstra terrifica,
lucem et tenebras sustinet sicut alia naturalia, nec sunt ibi draconum
aliqua praestigia, sed cuncta divina et sancta.

Climax mons quidam in eadem dicitur esse regione secus mare rubrum, ubi
foeminae prolixis barbis insignes dicuntur esse et crudelissime
venationibus vacantes, tigresque habentes pro canibus, pardos et leones
nutriunt, unde nemo ad montem illum potest accedere timore illorum
foeminarum (#b#) crudelium, quae etiam nudae in viros armatos insiliunt
eosque prosternunt, adjutaria habentes belluas, quas edomant. Non tales
montem sanctum inhabitant, sed quidam esurientes et miseri, quorum
omnis furor bucella panis data mitigatur. Possem multa inducere de
terribilibus montium, propter quae hominibus terribiles redduntur et
formidabiles, quibus omnibus caret sanctus mons Synai et e contrario
conditiones habet desiderabiles, quibus redditur hominibus amabilis,
ita, ut de ultimis mundi finibus ad eum homines illustriores confluant.
Et tantum de monte Synai.



             De reditu peregrinorum in monasterium sanctae
               Catharinae et multis sanctis locis in via.

Igitur adducti sunt nobis asini a monasterio sanctae Catharinae in
monasterium XL Sanctorum, quod ascendimus et ad vallem, quae mediat
inter utrumque montem, ad latus horti descendimus. Ubi autem quasi ad
finem horti venissemus, per maceriam ingressi sumus hortum, dimissis
extra asinis jubente nostro ductore, et ad petram grandem venimus, in
qua specus est capella consecrata; ibi ingressi orationes fudimus pro
indulgentia (†). In hoc specu dicitur habitavisse sanctus Onuphrius,
unus de magnis anachoretis; de hoc in Vitis patrum pulchra habetur
historia: hic dum moreretur, in loco illo tugurium, quod ante specum
fecerat, ruit et arbores circumstantes petram ceciderunt et exaruerunt.
Ab hoc loco ulterius progressi per vallis descensum venimus ad unam
singularem petram, quae stabat juxta viam et non cohaerebat monti, sed
per se de terra consurgebat in altitudinem duorum virorum, in pede
lata, superius acuta et videtur, quod non habeat radices fixas in
terrae profundis, sed stat sicut pyramis artificialis, quasi non petra
naturalis sit. Haec creditur esse petra Oreb, de qua Moses percussione
virgae aquas eduxit, ut habetur Exodi 17. Insuper et secundum aquae
eductionem, de qua habetur Num. 20., credunt ex eadem petra profusam
fuisse, quae dicitur aqua contradictionis; non enim diutius dabat petra
aquas, nisi ad populi et pecorum adaquationem, ut clarius appareret
miraculum. Ideo etiam ipsa petra singularis erat nec monti connexa, nec
terrae infixa, ut cernerent filii Israel, quod Deus novas aquas crearet
in petra et non de abysso redundantes pro eorum potu. Si enim jugiter
fluxissent, non magnum miraculum fuisset, sed consuetum, sicut sanctus
Clemens et multi alii sancti suis precibus impetraverunt emanationem
aquarum de abysso et fontium redundantiam, ubi prius non fuit aqua, non
quod nova aqua crearetur, sed venae de abysso ad locum illum
dirigerentur et illae ita manebant scaturientes, sicut superius patet
de fonte dato monachis pro (#53 a#) signo, fol. 44, a. Fons ergo petrae
hujus non ex aquis terrae, sed ex thesauro Dei emanavit; ideo dixit
Moyses Num. 20.: Aperi eis, Domine, thesaurum tuum, fontem aquae vivae.
In thesauris enim Dei etiam inclusi sunt abyssi, juxta illud: Ponens in
thesauris abyssos; sed et venti de thesauris illis prodeunt, unde
psalmus:[TR170] Educit ventos de thesauris suis. Patet etiam ex verbis
Domini, quod aquae illae in petra fuerint creatae, quia dicit cap.
super. V.: Loquimur ad petram, et ipsa dabit aquas. Ipsa, inquam,
dabit, non terra etc. Ex quibus patet, quod fons ille solus non fuit
filius Nerei dei oceani et Doris uxoris ejus, ex quibus juxta poeticam
narrationem nati sunt amnes, nymphae, omnes humiditates, fontes et
flumina: Primogenitus filius Nerei et Doris dicitur Archelous, fons
quidam Graeciae, quem dicunt primum de terra erupisse. Fons autem ille
sanctus erupit ex petra ad imperium Domini et peracto ministerio suo
cessavit, sicut stella trium Magorum non mansit post ministerium et
columba, in qua visus est Spiritus sanctus. Non fuit haec aqua data ad
aliquem usum alium nisi ad potum, et credimus non immerito, aquam
fuisse dulcissimam, clarissimam, sanissimam et delectabilissimam, quae
numquam amaritudine infecta fuerat, sicut aquae caeterorum fontium
omnes in oceano et mari infectae fuerunt amaritudine et per colationem
terrae mundificatae, nec aqua haec per aliquem usum abominationem
contraxit, sicut aliae aquae ad sordes deserviunt et abominabiles inde
fiunt, sicut fertur contigisse fonti dicto Aniger: hic a primordio
dulcis fuit, clarus et sanus, sed dum Hercules gigas cum centauris
congrediens eos vulnerasset, cucurrerunt centauri ad fontem illum et in
eo vulnera sua laverunt, unde accidit, quod ab eo tempore usque nunc
fons ille habet aquas immundas, foetidas, insanas et salsas. De fonte
nostro dicit, psalm.: Interrupit petram in eremo et adaquavit eos velut
in abysso multa. Habet enim petra illa hodie signa interruptionis in
multis locis; non enim exivit aqua de pede petrae, sed undique ex ea
profluxit et prosiliit, sicut hodie in ea cernitur. Haec petra
venerandissima redditur et propter mirabilem aquae profusionem et
propter imitabilem significationem: significat enim secundum apostolum
in ep. 1. Cor. 9. ipsum Christum, petra autem, in qua erat Christus,
hanc petram circuivimus et ipsam deosculati sumus.

Deinde consequenter processimus et in vallem Tholas dictam descendimus
et ibi vidimus ruinas cujusdam antiqui monasterii, in quo olim plures
deguerunt sancti, et secus monasterium antrum magnum et profundum in
montis penetralia ducens, in quod antiqui patres sancti transfugerunt,
abscondentes se a lumine creato, ut in tenebris lumen increatum
cernerent, quia Joh. 1.: Lux in tenebris lucet; et David in psalm.: Nox
illuminatio mea in deliciis meis; sicut tenebrae ejus, ita et lumen
ejus. Et erat specus ista quasi schola contemplantium divina, in qua
per tenebras corporales ducebantur ad coelestia contemplanda lumina:
non sicut specus Acherusiae, quae, ut fertur, ducit ad inferos, quae
non longe est ab Heraclea civitate; nec sicut specus Hyberniae, quae
dicitur purgatorium sancti Patricii, in quam ingressi vident horribilia
et phantasiis gravibus terrentur, ac si in infernum mergerentur, quod
non divina fit virtute, nec miraculose, sed naturaliter et phantastice,
quia dicit magister Heinricus de Hassia, frater gen. allegans (#b#)
magistrum Nicolaum Orem, clarissimum naturalium doctorem, quod in illo
hiatu Hyberniae et in pluribus aliis sunt exhalationes et inspissatus
aer, unde provenit, quod intrantes obdormiunt et de mirabilibus
somniant et horribilia vident ita clare ac si vigilarent, et tamen
dormiunt et prava dispositione loci et corrupti aeris in turgores
rapiuntur et prius visa conscribunt tamquam miracula et recitant
tamquam veraciter facta et tamen solum ex indispositione virtutis
imaginativae eis contigerunt tamquam somniantibus, quae etiam in
vigilantibus ostenduntur saepe.

Consequenter de Tholas descendimus et ad monasterium aliud venimus, jam
quidem parvum, olim autem admodum magnum, quod dicitur ad S. Cosmam et
Damianum, qui, ut in eorum legenda habetur, de Arabia nati fuerunt, de
qua regione etiam alii peritissimi medici exorti sunt. Ob quam causam
credo eos hic in Arabia habere prae aliis sanctis monasterium. Porro
hoc monasterium est in loco constructum, ubi amplius quam XIII millia
hominum et septingenti percussi sunt a Deo, absque his, qui perierunt
in seditione Corae cum Dathan et Abiram, ut habetur Numeror. XVI. In
hoc enim loco dirupta est terra sub pedibus seditiosorum et aperiens os
suum devoravit illos cum tabernaculis suis et descenderunt vivi in
infernum; quo facto mox complanata est terra, ac si nihil horum
accidisset, ut habet magister in Speculo historiali. Ideo hujus
diruptionis nullum nec vestigium videre poteramus. In hoc loco cum
tremore stetimus severitatem et celeritatem divinorum judiciorum
expavescentes, illi enim murmuratores stabant ad seditionem concitandam
parati, nec timebant, et ecce, subito terra rupta est sub pedibus
eorum; quis hoc audiens non timet? Simile legimus contigisse tempore
beati Ambrosii in Thuscia in valle quadam, ubi terra se aperuit et
domum cujusdam divitis cum omni substantia absorbuit, in loco tamen
fovea profunda mansit in facti testimonium. Et in Legenda S. Benedicti
habemus de quodam sancti viri adversario, quomodo subito solarium
cecidit eumque exstinxit. Sic etiam in vita beati Jeronymi, qui quasdam
moniales correxerat propter simoniacam juvencularum receptionem, quae
dum non emendarent, aperuit se terra et moniales cum monasterio
absorpsit.

In tantam autem fatuitatem antiqui devenerunt, ut temporibus suis, sic
nulli dubium, pro delictis absorptos pro diis colerent. Nam quidam
dictus Amphiaraus gentilis vates dum a principe esset ad bellum
Thebanum vocatus, oraculo accepit, si iret vivus, non rediret, unde in
antrum se abscondit et nemini nisi uxori se manifestavit, uxor autem a
quodam annulum accepit et virum prodidit. Dum autem vir ad bellum
pergeret, subito immersus terrae nusquam comparuit; ob id antiqui a
diis raptum putavere eumque inter deos recensuere. Sic etiam Melicertus
et Yvo absorpti dii sunt facti precibus Veneris ad Neptunum porrectis.
Puto, quod etiam in filiis Israel fuerit hic error; nam absorptis
iniquis orta est gravis indignatio contra Moysen et Aaronem, dicentes
eis: Vos interfecistis populum Domini; quasi meliores et sanctiores
essent interfecti. Sic et Romani Marcum Anilium divino cultu
venerabantur pro eo, quod se praecipitem dedit in suae animae perpetuam
damnationem. Nam tempore, quo natus fuit Alexander Magnus, in medio
urbis Romae loco aperta est terra et vorago profundissima facta flammas
ex profundo hiatus eructavit, super qua re dii interrogati
responderunt, non claudendum hiatum, antequam aliquis se praecipitet
voluntarie in ipsum. Sed cum hoc nullus facere vellet, juvenis nobilis
et lascivus Marcus Anilius se hoc facturum libenter obtulit hac
conditione, ut per annum sineretur vivere secundum suam voluntatem. Quo
sibi concesso toto anno rebus, uxoribus et filiabus Romanorum utebatur
ad libitum et anno elapso armatus sedens in nobilissimo equo laetus
contra hiatum velocissimo cursu processit et insiliens vivus ad
infernum ut Dathan et Abiram descendit et ruptura terrae complanata
fuit.

Consequenter a loco praedicto nos avertimus et descendendo in vallem
illam latam et spatiosam venimus, per quam nudius tertius intravimus ad
monasterium S. Catharinae, sicut habetur supra fol. 40, a. b. Est autem
vallis amoena et spatiosa per modum crucis inter montana expansa et
quamvis sint montes per circuitum (#54 a#) alti, sunt tamen valles
clari et lucidi propter distantiam montium ab invicem; quando essent
aquae in illa regione, esset nobilis pro hominum inhabitatione, pro
civibus et villis. In his vallibus castrametati sunt filii Israel,
postquam mare rubrum transierunt, ut habetur Exodi XXI. Dicitur autem
regio illa desertum Synai e regione montis Synai, in qua filii Israel
pro majori parte habitaverunt in illis XL annis, quos per Dominum
detenti in deserto fuerunt.

Descendimus ergo in locum, ubi valles convectuntur et ubi magna
latitudo est et planities. Ibi vidimus eminentem petram, quae erat ad
modum cathedrae praedicantis, in qua dicunt Moysen stetisse et verba
Domini populo pronuntiasse et legem sibi traditam promulgasse et a
populo ibi responsa accepisse et Deo in montem retulisse et Domini
voluntatem ibi frequenter proposuisse populo Israel.

Fuit profecto locus ad praedicandum aptus et inferius pro populo valde
spatiosus, quod necesse erat, quia populus multus fuit, scilicet
sexcenta millia peditum virorum, absque parvulis et mulieribus, Sed et
vulgus promiscuum et innumerabile ascendit cum eis, oves et armenta et
animantia diversi generis, multa nimis, ut habetur Exodi. 12.

In hoc loco, quia latus et spatiosus est et ad eum omnes valles per
gyrum habent prospectum, filii Israel in absentia Moysis, quando erat
cum Domino in monte, aureo vitulo, quod fecerat eis Aaron,
sacrificaverunt et per ejus circuitum nudi chorizaverunt et totam
plebem de omnibus mansionibus et tentoriis congregaverunt ad
solemnitatem vituli proclamantes: hi sunt dii tui, Israel, qui te
eduxerunt de terra Aegypti. Aliqui etiam de princibus et senioribus in
locum ascenderunt, ubi Moyses consuevit stare ad alloquendum populum et
populo vitulum demonstraverunt et ad adorandum eum exhibuerunt.

Hoc horribile et immane facinus est in loco hoc commissum in perpetuum
Judaeorum opprobrium.[TR171] Nam hodie, dum quis Judaeo loquitur de hoc
vitulo, rubore perfunditur; hoc ego ipse expertus sum multis vicibus,
cum Judaeis conferens. In hoc ergo loco filii Israel secundum psalmum
obliti sunt Deum, qui salvavit eos, qui fecit magnalia in Aegypto,
mirabilia in terra Cham, terribilia in mari rubro, et fecerunt vitulum
in Oreb et adoraverunt sculptile et mutaverunt gloriam suam in
similitudinem vituli comedentis foenum.

Circa hoc ergo non immerito cadit dubitatio, ex quo filii Israel
idololatrare volebant, quare potius vitulum pro deo suo constituerunt
conflatilem, quam hominem conflatilem vel leonem, aut ovem, aut Veneris
aut Jovis aut Saturni aut Aesculapii imaginem? Quid istum infelicem
populum in amorem vituli attraxit? (#b#) Respondeo: Aegyptii, inter
quos habitaverunt multo tempore, erant idolatrae et colebant Apim in
specie tauri sive leonis, Jovem vero in specie arietis. Porro Apis erat
quondam homo, rex Arginorum. Hic cupiditate ductus acquirendi aliud
regnum transfretavit in Aegyptum et populum rudem devicit, eisdem
regimen humaniter vivendi tradidit et vinum facere et bibere eos
docuit. Unde in tanta veneratione incepit haberi, ut eum pro suo deo
colerent et Isim conjugem suam pro dea haberent. Hic Apis a fratre suo
Typheo occulte occisus fuit, quem Isis uxor sua et Aegyptii omnes
aestimabant se abscondisse et eum multo tempore quaesiverunt, tandem
autem juxta Nilum quaerentibus viderunt taurum vel bovem album de aquis
ascendere et in litore saltando ludere cunctis inspectantibus. Hunc
taurum aestimaverunt Apim esse et cum universo genere musicarum
venerunt et saltante tauro saltaverunt, currente eo cucurrerunt et per
campum secuti taurum choreas ducebant, quas ante hoc factum nemo
sciebat. Illum ergo taurum, vel potius diabolum in tauro, Apim vocabant
eumque pro Api ut Deum colebant et eum nutriebant. Bove hoc mortuo
iterum Apim quaerebant et vitulum ejusdem coloris invenerunt, quem
divinitus procurari sibi credebant et pro Api adorabant et postea
Serapim nomine mutato eum vocabant et Api jam spreto Serapim loco solis
adorabant. Cui mirabile simulacrum et templum in Alexandria
fabricaverunt, ut dicetur fol. 131. Hunc ergo ludum cum bove et vitulo
viderunt filii Israel et ideo vitulum, taurum juvenem, ex auro
conflatum pro deo sicut Aegyptii sibi elegerunt eique chorizando et
sacrificando et altare construendo, sicut in Aegypto viderant, cultum
impenderunt in hoc campo.

In progressu venimus in locum, ubi magni cumuli arenarum erant et terra
tumorosa; in quo loco sepulti dicuntur fuisse illi, qui propter
idololatriam illam fuerunt Moyse jubente interfecti, XXIII millia
virorum, ut habetur Exodi XXXII et 1. Cor. X. Consequenter ascendimus
in illa lata valle et ad ipsam arctam vallem venimus, per quam itur ad
monasterium S. Catharinae, per quam ingressi in hortum monasterii
venimus, qui hortus a muro monasterii descendit per longum spatium et
irrigatur eo modo, sicut hortus ad XL sanctos, prout ibidem dictum est.
Est autem hortus consitus olivis et diversi generis arboribus, magnus
et solatiosus, et multa sunt in eo loca, de quibus mentio fit in sacra
Scriptura. Dum ergo per hortum ascendimus, jussit nos ostensor locorum
sursum in juga montium aspicere. Vidimus autem in altissima rupe, quae
consurgit ante montem Oreb, vitulum stantem et contra nos respicientem,
quasi paratum ad saltandum deorsum et apparuit ita manifeste cum
omnibus lineamentis et quantitate debita, ac si vere animal fuisset,
vel apparenter vitulus fuisset factus arte, sed nec naturalis nec
artificialis vitulus est, est autem quaedam rupes in altum protensa,
cujus summitas sine intentione alicujus hominis rupta est et inferius
inspecta videtur esse vitulus. Unde fratres monasterii saepe moti
curiositate ascenderunt montem, sed nullam vituli figuram superius
invenire potuerunt, sed solum abruptas petras et scopulos praeruptos,
qui inferius figuram vituli videntur habere sicut saxum in Aegaeo mari
est, quod figuram habet caprae a longe inspectum, propter quod et ipsum
mare Aegeum dicitur, quia aegea dicitur graece capra. Et in alio loco
maris vidimus scopulum quasi aspidis formam habentem a remotis, sed dum
prope essemus, erat grande saxum. Sic dum quis ascendit de oppido
Wisastaig versus Ulmam, videtur in alto procul petra erecta, quasi homo
sculptus, sed dum homo prope venit, nihil apparet, nisi rupes impolita.
Et ita etiam est de vitulo supra dicto, in (#55 a#) quo deceptus visus
exercuit error inter orientales utrosque, scl. Christianos et
Sarracenos, ita quod credunt, quod diabolus tulit vitulum aureum, quem
Judaei fecerant, ut dictum est, et eum in locum illum transtulit in
perpetuum Judaeorum scandalum et verecundiam, et ne ab aliquo removeri
possit, fecit Deus, quod nemo ipsum invenire valeat. Sed hoc dictum est
omnino falsum et contra Bibliae textum, Exodi 32., ubi dicitur, quod
Moyses arripuit vitulum aureum et contrivit eum usque ad pulverem, ut
statim patebit.

Demum ab hoc phantastico vitulo nos convertimus et in processu venimus
ad foveam satis magnam et profundam, sicut piscina, in qua erat aqua
multa, quae emitti potest ad irrigationem horti. Hanc lacunam dicunt
semper ibi fuisse et non arte vel industria factam, sed a natura, in
quam decurrunt tempore pluviali aquae. Moyses autem cum vitulum aureum
in pulverem contrivisset, sparsit pulverem in aquam hanc et adducto
populo dedit eis potum ex eo, et qui culpabiles erant, remansit aureus
color circa ora eorum, ita, ut barbae eorum viderentur aureae et male
ex potu habebant ventris inflaturam, qui vero in hoc scelere nullam
culpam habebant, aquam sine laesione sorbebant, nec aliquid de auro in
faciebus eorum apparebat; haec Exod. 32. et in postilla Lyrae. Similis
fons legitur esse circa Thiana Jovi sacer. Is quidem plurimum mirabilis
est, unde, ut fertur, aquae ejus ex subterraneis meatibus frigidissime
in fontem veniunt, in quo illico fervent et ex astantibus incolis eis,
qui pro re aliqua recte juraverunt, dulcis et suavis et sanus est,
dejerantibus vero adversus ex fonte prosiliens aqua, tamquam in hostes,
oculos, manus, pedesque talium feriens hydropisis atque depilationis
aegritudines infert, nec eis illaesis abire possibile, donec perjurium
suum fateantur iis, quorum in praejudicium dejerarunt. Sic et avarus
Midas, rex Phrygum, aurum pro deo colens impetravit a Baccho, ut,
quidquid tangeret, aurum fieret. Deinde ut factum est, fame periit
mortuusque in Pactolum fontem, qui aureas arenas habet, projectus est,
ut in auro putresceret, qui absque auro vivere recusaverat; per quae
enim quis peccat, per haec et torquetur. Sic et Judaei aureo vitulo
immolantes aureo poculo vita privati sunt.

Deinde a piscina praedicta ascendimus et ad unam latam plateam venimus
in horto, (quae) nescio quam ob causam calva est, ita quod non crescunt
in pecia ista gramina, sicut in aliis horti locis. In illa platea
creditur esse locus, in quo aureus vitulus fuit fusus et fabricatus per
Aaron, sicut habetur Exod. XXXII. Accepit enim a mulieribus et a populo
inaures aureas et annulos et vasa aurea et projecit in ignem, et opere
diaboli egressus fuit vitulus aureus, quem eodem modo ut Aegyptii
putabant esse Apim. Sicut enim Aegyptii ex aqua Apim susceperunt in
forma tauri, sic Israelitae eundem in forma vituli ex igne receperunt.
Adorabant enim gentiles homines deificatos, non in propriis humanis
formis, sed in formis bestiarum, in quas fabulae docebant eos
transmutatos esse: ut Jupiter transmutatus in arietem adorabatur in
specie arietis; Apis in specie tauri; Venus in pisce; Saturnus in equo;
Niobe in lapide; Hermione in serpente; Juno in vacca; Actaeon in cervo;
Antigone in ciconia; Aldona in carduele; Daphne in lauro; Atlas in
monte, quem Perseus transformavit in montem; Arcades pastores in lupis.
Et ita de multis aliis dicere possem. Ideo diabolus potius in igne
vitulum conflavit, quam (#b#) hominis sculptile.

Ulterius processimus et ad unam singularem petram venimus ad radicem
montis Oreb jacentem ad modum magni clibani. Ad hanc petram illisit
Moyses duas tabulas lapideas decem praeceptorum, videns vitulum et
sacrificantem populum. Erant autem duae illae tabulae opere Dei dolatae
et digito Dei conscriptae et de pretiosissimo et splendido lapide,
cujus fracturae evanuerunt. Dicunt Judaei, quod scriptura legebatur ab
utraque parte lapidis, quod fuit miraculosum, quia dato, quod litterae
in utraque parte videantur, sicut in pergameno tenui et perspicuo,
solum tamen in una parte legi potest scriptura, quia in alia charta
revoluta sunt litterae perversae, Ex hoc dicto creditur lapis fuisse
clarus, lucidus, perspicuus et forte talis necesse erat, quod etiam in
tenebris et nocturno tempore lucebat et legibilem scripturam semper
ostendebat, sicut semper mandata ibi conscripta observanda erant. Sed
quia Moyses tabulas illas confregit et scriptura amplius legi non
potuit, nec fracturis illis gaudere populus debuit, potest etiam
sustineri, quod quando Moyses tabulas petrae allisit, quod mox in
pulverem inutilem redactae fuerunt. Secundae autem tabulae, de quibus
Exodi 34. habetur, fuerunt per Moysem quidem dolatae et excisae et per
Dei digitum conscriptae. Judaei dicunt, quod Dominus ostendit Moysi
massam sapphiri, de qua dolavit duas tabulas, et de reliquiis et
excisis frustellis fuit Moyses valde ditatus. Quid autem ista veritatis
habeant, committo discreto viro; nullum errorem inducunt, sicut nec
fictiones poeticas, quas etiamdum occurrunt, induco.

Consequenter contra monasterium ascendimus et ostendit nobis frater
Nicodemus montem cohaerentem monti Oreb, non multum altum respectu
Oreb, et illum montem dicunt esse montem Moysis. In hunc montem
ascendit Moyses cum Aaron. et cum LXX senioribus, quando videbant ibi
Deum Israel et sub pedibus ejus quasi opus lapidis sapphiri et quasi
coelum, cum serenum est, ut habetur Exod. XXIV. Et de hoc monte jussus
est Moyses in montem Oreb ascendere; est enim mons ille in accubitu
montis Oreb ad aquilonem. Ad peculiares etiam orationes et ad
recipiendum responsa Dei in singularibus caussis adscendere consueverat
Moyses hunc montem, in quo creditur Dominus sibi saepe apparuisse.
Contra hunc montem adoravimus et ulterius progressi in locum
circumseptum venimus prope monasterii muros. Ibi est fratrum monasterii
sepultura. In hoc ergo loco orationes pro defunctis legimus et sanctos
ibi tumulatos honoravimus. Sunt enim ibi sepulti plus quam novem millia
fratrum in libro conventus nominatim conscriptorum, inter quos nemo
dubitat multos sanctos fuisse. De coemeterio ingressi sumus monasterium
et reperimus augmentatum numerum Arabum juxta nos. Coenam autem coximus
et fratrem Nicodemum invitavimus ad coenam rogantes eum, ut disponeret
cum domino abbate, quatenus die crastina ostenderentur nobis reliquiae
S. Catharinae et alia sancta monasterii loca. Et hoc factum fuit, ut
patebit. Tristes autem horas duximus, quia continue augmentari vidimus
Arabum numerum contra nos.



             (#56 a#) De sepulchro beatissimae virginis S.
            Catharinae et de sacrosanctis ejus reliquiis et
               quo ordine ostenduntur dominis peregrinis
            christianis et quid hodie sit de miraculo olei,
               quod dicitur de ejus tumba effluere, et de
              translatione corporis S. Catharinae et rubo
              Moysis et aliis locis indulgentiarum ejusdem
                   ecclesiae, per totum caput illud.

Die XXVI. statim transacta media nocte dicto officio ad Missas legendas
nos disposuimus et milites saeculares se disposuerunt ad sacram
communionem. Erat enim sexta feria et alia die, ut sperabamus, instabat
recessus noster. Dictis ergo matutinis et primis audivimus militum
sociorum nostrorum confessiones et successive in capella nostra
celebravimus et peregrinos saeculares paene omnes
communicavimus.[TR172] Interea cum clara facta esset dies, descendimus
in S. Catharinae ecclesiam ad videndum ejus sacras reliquias. Nobis
ergo in ecclesia exsistentibus venit pater monasterii cum omnibus suis
monachis, gestantes in manibus singuli candelas ardentes; sic et nos
peregrini omnes ardentes cereas in manibus habuimus et hinc et inde
tumbam S. virginis circumstetimus. Accessit ergo sacrista conventus cum
clavibus et seras tumuli conatus est aperire, sed non potuit, quia tam
serae quam claves totaliter rubigine erant infectae et indispositae,
tandem autem eum adjutorio aliorum fratrum magna vi et labore seras
aperuerunt et tumbam sacri corporis patefecerunt. Amoto ergo operculo
tumbae marmoreo inceperunt monachi cantare quandam antiphonam, cantu et
verbis graecis, in quo nihil penitus intelligere poteram, nisi apostoli
et martyres; haec duo nomina repetitis vicibus cantabant inter alia,
idem autem et apud Graecos et apud Latinos sonant et significant et de
graeco in latinum sunt assumta. Porro ipsis cantantibus accessit pater
monasterii ad loculum et facta profunda inclinatione ascendit ad
tumbam, quae in altiori loco posita est et capite in tumbam immerso
deosculabatur divinae sapientiae gazophylacium, sacrum virginis caput,
et erigens mansit ibi stare ad caput tumbae. Post eum omnes monachi
accesserunt, incipientes a senioribus, et sacras reliquias deosculati
sunt eo modo, sicut abbas. Post monachos accessimus nos peregrini et
secundum ordinem consuetum sacras reliquias venerati sumus, post nos
vero asinarii nostri idem fecerunt. Hoc facto nobiles nostri omnia sua
jocalia aurea et argentea mihi dederunt, ut ea ad sacras reliquias
applicarem. Accepi ergo jocalia mihi in Ulma a caris meis credita et
dominorum militum sociorum meorum et singula in sarcophagum posui,
applicans ad testam sacri capitis virginis eximiae. De ista
applicatione clenodiorum vide, si placet, P. 1. Fol. 36 A. Verum dum
haec agerem, pater monasterii, qui adstabat, numquam oculos a me
avertit et diligentissime in manus mihi adspexit, ne quid tolleretur de
reliquiis, multa enim sunt ablata transactis temporibus per peregrinos
furto et per preces imperatorum, episcoporum et regum multa data ita,
quod minor pars corporis sacri remansit (#b#). Nunc certiores facti
bene custodiunt propter fures et nec propter preces nec propter pretia
aliquid dant, cum doleant, se tantum dedisse, cum adhuc potior pars est
ibi, caput scilicet sacrae virginis integrum, corona aurea pluribus
gemmis adornata expresso signo sanctitatis contectum et manus sinistra,
cujus digiti sunt pretiosissimis annulis repleti cum insertis gemmis.
Alia manus est in partibus Georgiae, ut dixerunt nobis monachi, quam
Rhodiani se habere gloriantur, quam et peregrinis ostendunt. De costis
et tibiis et aliis articulis multis corporis sacrae virginis vidimus in
tumba. Videntur autem ossa sacra in oleo jacuisse, quia non sunt alba,
sed illius coloris, quem os aut lignum contrahit jacens in oleo, quo
quondam, ut sacra ecclesia tenet, membra virginis resudabant, nunc
autem miraculo dudum cessante jacent membra sacra in bombyce, de qua
bombyce loco olei datur peregrinis, quam intingunt lampadibus
pendentibus in capella sanctae Mariae ad Rubum, sicque ad partes
deferunt pro oleo sanctae Catharinae. Ego habui vitreolum parvum, quod
eodem oleo implevi et multum de lana intinxi; nihilominus compertum
habetur, oleum illud ex praedicto loco sumtum esse multum salubre simul
cum bombyce habitum. Ultimo dum pater monasterii arcam virginis vellet
recludere, annuimus, ut adhuc paululum sineret apertam, et accessimus
iterum ordine, quo prius, et sacras reliquias deosculati sumus et
nostra munera, aurum et argentum, in sarcophagum obtulimus, quidam
quatuor ducatos, aliqui tres, aliqui duos, major pars unum ad minus
posuit ducatum, et cum hoc decantavimus juxta tumbam antiphonas et
collectas in processionali signatas et indulgentias (††) plenariae
remissionis habuimus. Sacrista autem recollectis offertoriis
sarcophagum reclusit.

Tumba est in dextra parte chori in eminentiori parte reposita de
marmore candido et polito facta, in ejus superficie per circuitum sunt
sculptae aliquae imagines et plantulae cum foliis, nec est ad
longitudinem staturae hominis facta, sed multo brevior, quia solum pro
ossium conservatione fuit facta. Multae ardentes lampades pendent juxta
eum, quae olim nutriebantur de oleo, quod sudavit de membris virgineis,
sed miraculo hoc cessante membra oleo quidem erant plena, sed non
sudabant, nisi quando fortiter fricabantur. Unde legi in peregrinalibus
antiquis, quod petentibus peregrinis fricabant monachi aliquot os
virginis et desudans oleum accipiebant peregrini. Sed et hoc miraculum
cessavit et subsecutum fuit aliud. Nam singulis annis in profesto
virginis advolaverunt quaedam ignotae aves pulcherrimae, rostris
ferentes ramos olivarum virides et olivis repletos et super tectum
ecclesiae residentes ramos projecerunt deorsum, quos fratres tollentes
oleum saporosum et nobile expresserunt in tanta copia, quod per annum
pro cibo et luminibus abundabant. Tandem autem et hoc miraculum
cessavit, quia vel tempus miraculorum transivit, vel quia abusus
miraculorum fuit, vel quia indignitas et peccata miracula impediverunt,
vel quia aliunde provisum de Deo fuit, quia est regula theologorum,
quod Deus non facit miracula, nisi exigente magna necessitate. Olim
autem dum fratres sancti essent in loco, qui in penuria vivebant et
paupertate squalebant, Deus miraculose providit, quia omnem spem in
ipsum jactabant, juxta illud (#57 a#) psalm. LV.: Jacta cogitatum tuum
in Domino et ipse te enutriet. Item: tibi derelictus est pauper.
Successu autem temporis incipiebant timere paupertatem et curam de se
ipsis gerere et eleemosynas quaerere et reditus emere et thelonea
possidere et industria magna circa monasteria hortos plantare, olivas
nutrire in locis desertis, et istis sic stantibus inutilia prorsus
fuissent miracula. Sic etiam contigit filiis Israel in deserto, in quo
de delicatissima manna vivebant, sed postquam fructus terrae sanctae
habebant, cessavit mannae miraculum, Josuae 5. Nec est amplius tempus
miraculorum, ut necesse sit oleum fluere pro infirmorum sanitate, vel
pro sanctitatis ostensione virginis; ideo hic et circa alia sanctorum
sepulchra cessaverunt fieri miracula, quamvis hodie ossa S. virginis
videantur esse plena oleo et pressa oleum sudare possent, ut videtur;
nec tamen omnino putet aliquis cessasse miracula S. Catharinae, etiamsi
juxta sepulchrum S. virginis non fiant, saepe enim videmus majora per
sanctos fieri miracula in locis, ubi eorum corpora non sunt, quam circa
eorum tumulos. In multis locis hodie per S. Catharinam fiunt ingentia
miracula, sicut in dioecesi Coloniensi in monasterio Reuenroth
monialium ordinis canonicarum regularium, in quo inaudita contingunt
miracula, ubi de parvo osse S. Catharinae dicitur fluere oleum, lac,
balsamum et manna, et alia stupenda narrantur ibi verorum testium
assertione. In vita S. Hilarionis dicitur, quod ex eo loco Syriae, ubi
corpus ejus jacet, non contingunt miracula, sed in quodam hortulo
Cypri, in quo habitavit vivens, maxima fiunt miracula. Sic etiam est de
S. Catharina.

Qualiter autem corpus S. Catharinae sit inventum et huc translatum, iam
videndum restat. Cum enim ex iniqua sententia imperatoris Maxentii in
Alexandria virgo alma post plurima supplicia fuisset decollata, subito
corpus ejus sublatum est et concurrentibus fidelibus, ut illud
tollerent et sepulturae traderent, nihil invenire poterant, et quo
pervenerit, penitus ignorabant. Nam invisibiles ministri sanctorum,
beati angeli, ipsum in puncto exspirationis rapuerunt et per aerem in
verticem montis Synai deportaverunt in locum, ut dictum est fol. 38. b.
Fideles autem in Alexandria suspicabantur, ipsam cum corpore et anima
in coelum assumtam. Jacuit autem corpus sacrum per CCC annos, quousque
tota Arabia et Aegyptus fidem Christi recepit. Hoc facto ipsum desertum
repletum fuit sanctis monachis et in pede montis Synai monasterium
constructum fuit in honorem gloriosissimae virginis Mariae in loco, ubi
Moyses vidit rubum. Duo enim genera monachorum desertum occupabant:
quidam erant coenobitae, in monasteriis simul regulariter Deo
servientes; horum vivendi regulam accepit S. Pachomius ab angelo in
tabulis aeneis conscriptam, quae habetur in Speculo histor. L. 18. c.
82. Alii erant anachoretae, singulariter viventes, omne humanum
consortium fugientes, penetralia deserti lustrantes, in cavernis terrae
habitantes. Singulariter autem in deserto Synai erant multi utriusque
generis monachi devoti. Porro in monasterio sub monte Oreb erat pater
monachorum, vir bonus, cui aliquotiens in mentem venit, ut cum monachis
suis exiret et per solitudinem sanctos quaereret, et tum distulit.
Quadam vero nocte accepit in somnis, ut mane cum monachis suis
egrederetur et inveniret thesaurum orientalibus et occidentalibus
desiderabilem. Mane facto omnibus suis monachis convocatis et voto eis
exposito in desiderium quaerendi thesaurum corda eorum vehementer
accendit et egressi simul vagabantur per deserti devia incerti, sed
multum incensi, et perlustrabant foramina petrarum, speluncas montium,
rupium scissuras perambulabant, montes et valles et torrentes
perscrutabantur. Interea Deo duce ad quoddam antrum pervenerunt et
altam quandam rupem et in eo senem monachum invenerunt, cujus vultum
numquam prius viderant; qui dum interrogaret monachos, quid vellent
(#b#) et quid quaererent, dixerunt: thesaurum quaerere divina jussione
venimus desiderabilem orientalibus et occidentalibus. Ad haec senex: et
ego ad idem faciendum saepe sum admonitus, sed timens fallacias inimici
usque nunc distuli, jam vero securus vobiscum ibo ad quaerendum. Ad
quem monachi: Et ubi putas quaeremus? Respondit: Ecce, in monte hoc
altissimo vidi frequenter lumina clara, splendentia et non dubito, quin
aliquid divinum ibi lateat, sed quia inaccessibilis locus est prae
altitudine ascendere non praesumsi, nec majestatem Dei ex monte
relucentem solus perscrutari ausus fui, nunc autem simul pergamus,
adscendamus et quaeramus. Erat autem mons ille mons S. Catharinae, ad
quem numquam homo ascendit ante hoc tempus. Perrexerunt ergo simul et
cum multis laboribus et periculis in cacumen montis pervenerunt; quo
cum venissent, invenerunt corpus integrum virginis in loculo petrae
oleo pleno mirabiliter collocatum et non dubitabant, quin iste esset
thesaurus eis promissus, sed quis esset, aut cujus meriti, penitus
ignorabant. Prostraverunt ergo se per circuitum corporis rogantes Deum,
ut ostendere dignaretur Sanctae illius nomen et meritum. Et ecce, ipsis
orantibus adscendit ad eos per rupes alius anachoreta senex dicens:
Ecce, fratres, me misit Dominus ad vos, manifestare nomen, vitam,
meritum et gloriam hujus sanctissimae virginis, et exorsus est, dicens
eis ortum virginis et nomen, genus, conversionem, passionem, locum
passionis et nomen judicis et tempus, mortem ejus et mirabilem
translationem corporis ejus huc et angelorum custodiam sedulam usque in
hanc diem. Deinde monachus ille praecepit, ut inde tollerent corpus et
in monasterium sanctae Mariae ad Rubum portarent illud, quia futurum
esset, ut homines de extremis partibus mundi venirent ad visitandum
sacras reliquias. Hoc dicto monachus ille deosculans sacra ossa per
scopulos repente dilapsus deorsum cursum recepit et in suum hominibus
incognitum specum reversus est nec umquam amplius visus est.

Acceperunt ergo monachi illi corpus S. Catharinae cum magna reverentia
et deportaverunt illud in ecclesiam S. Mariae ad Rubum et sarcophago
marmoreo facto imposuerunt, sicut hodie cernitur et ab universis
Christi fidelibus longe lateque per orbem dispersis quaeritur cum vitae
periculo et maximis laboribus et grandissimis expensis; unde quidam
Papa sub poena anathematis hanc peregrinationem prohibuit in singulari
propter viae arctitatem et pericula. Peregrinatio autem Jerosolymitana
prohibita est solum propter Sarracenos; est enim eadem peregrinatio
respectu illius quaedam recreatio et spatiamentum. Dum ergo circa
sepulchrum S. Catharinae expediti essemus, processimus de choro ad
capellam S. Johannis Baptistae, in qua sunt plures reliquiae et magnae
indulgentiae. In ea ergo oratione ad S. Johannem directa indulgentias
recepimus (†). Finito officio illius capellae in ea resedimus omnes et
jussu sacristae calceamenta pedum nostrorum solvimus et nudipedes in
aliam capellam huic annexam ingressi sumus per parvum ostiolum, quae
stat ad caput chori ecclesiae magnae. Pavimentum (#58 a#) etiam illius
capellae fuit pretiosis tapeziis stratum et parietes tabulaturis
pretiosis et politis obducti et multis lampadibus erat illustrata et
omnia erant valde ornata, devota et pulchra in hac capella. Nam ibi est
locus, ubi stetit ille mirabilis rubus Moysis, quem vidit ardere et
flammas ex eo in altum consurgere et tamen nullo laedebatur incendio,
ut habetur Exod. 3. Mirabilior tamen fuit hujus visionis adimpletio,
quando Maria, rubus utique virens, florens et redolens, fuit inflammata
et impraegnata divino igne, cujus tamen virginitas nullum passa
detrimentum. De hac sancta ecclesia canit: Rubum, quem viderat Moyses
incombustum etc. Hanc antiphonam etiam ibi cantavimus et ad locum rubi
inclinati devotius ipsum deosculati sumus et indulgentias plenariae
remissionis accepimus (††). Sub altari etiam est locus, ubi stetisse
creditur rubus, et in pavimento est lamina de aurichalco, in qua
insculpta est figura rubi flammantis et Moysis sedentis seque
discalceantis. Super locum multae lampades pendent, quia in magna
veneratione locus ille ab omnibus habetur. Sarraceni et Arabes et Turci
ad hunc locum petunt magna instantia admitti et admissi nonnisi nudis
pedibus ingrediuntur. Judaei libentissime ingrederentur, sed non
intromittuntur. Singularis devotionis est ille locus omnibus
Christianis orientalibus et occidentalibus, a quo tamen orientales nos
occidentales excommunicaverunt quoad divinum officium et Missas, non
enim admittunt nos ad celebrandum Missas in dicto loco sacro, dum
altare capellae illius sit Graecorum, qui nos nullo modo in aris eorum
celebrare permittunt. De hoc rubo facit mentionem Dominus Marci XII.
Apparuit autem Dominus Moysi in rubo, ne Judaei inde sibi idolum
sculperent, ut dicit glossa Exod. 3. Est autem rubus condensitas
spinarum vel arbor spinosa cum rubeis fructibus, vocata Hagdorn.

Expediti in capella rubi in capellam aliam S. Jacobi transivimus et in
ea orationibus dictis indulgentias recepimus (†). De illa capella in
capellam S. Anthipiti ingressi sumus et ibi adorato Domino indulgentias
recepimus (†). Post illam ingressi sumus capellam S. Hyrinae virginis,
in qua etiam pro indulgentiis (†) preces fudimus. Ab illa capella in
capellam S. Marinae venimus et ibi orationibus dictis indulgentias
suscepimus (†). Deinde in capellam Salvatoris ivimus et adorato Domino
indulgentias accepimus (†). Post illam capellam gloriosae Virginis
Mariae ingressi sumus et devotius ea invocata indulgentias recepimus
(†). De illa capella in ecclesiae navem venimus. Habet autem illa
ecclesia XII columnas, quibus tota fabrica sustentatur, VI in uno et VI
in altero latere habens, sicut et ecclesiae nostrae sunt aedificatae in
longum. In his autem columnis sunt multae reliquiae magnae reconditae
et tabulae pendent ad quamlibet columnam, in quibus depicti sunt
sancti, quorum reliquiae ibi continentur et quorum sanctorum festivitas
celebratur pro tempore. Illum enim ipsi Graeci ordinem habent, quod in
quolibet mense anni una dies celebris habetur, in quo celebrant de
omnibus sanctis simul, quorum reliquiae in illa columna sunt
reconditae, ut Januarius habet primam columnam cum multis sanctis,
quorum omnium festivitas una die illius mensis peragitur (#b#) et non
solum illorum sanctorum festum illo die celebratur, qui sunt in tabula
illius columnae depicti vel quorum reliquiae ibi continentur, sed
omnium, quorum depositio et dies natalitius illo mense evenit. Sic
Februarius habet secundam columnam et Martius tertiam et sic
consequenter. Circa quamlibet ergo columnam sunt speciales indulgentiae
(†), pro quibus ivimus,

Ideo venimus ad columnam Januarii, eam geniculando circumstetimus et
sanctos, quorum reliquiae ibi sunt, invocavimus; sanctos etiam nostros,
qui in Latinorum calendariis scribuntur, ibi honoravimus et
indulgentias septennes recepimus (†). Demum surgentes ad columnam
Februarii accessimus et orantes modo praedicto indulgentias consecuti
sumus (†). Deinde ad columnam Martii venimus et orantes devotius
indulgentias accepimus (†). Postea columnam Aprilis circumdedimus et
sanctos invocantes indulgentias accepimus (†). Ab illa columna ad
columnam Maji processimus et ibi prostrati ad moram in oratione
indulgentias participavimus (†). Hinc autem surgentes ad columnam Junii
ivimus et orando indulgentias acquisivimus (†). Haec autem columna erat
suprema in dextro latere. Post hoc per medium ecclesiae descendimus ad
extremam columnam Julii, juxta quam orationibus ad morulam vacantes
indulgentias accepimus (†). De hac descendimus ad columnam Augusti et
circa eam sanctos pro indulgentiis rogavimus (†) et, ut speramus,
exauditi fuimus. Deinde ad columnam Septembris processimus et
instantius pro indulgentiis rogavimus (†) et exauditi, speramus,
fuimus. Ab illa ad columnam Octobris ascendimus et ibi genubus flexis
sanctos, ut pro nobis orarent, invocavimus et indulgentias suscepimus
(†). Surreximus inde et columnam Novembris accessimus et pro
indulgentiis instetimus (†). De hac ad supremam et ultimam ecclesiae
columnam ascendimus et sanctos mensis Decembris venerati sumus (†). De
ecclesia consequenter in chorum monachorum ascendimus et coram summo
altari strati etiam ibi divinam misericordiam imploravimus et
indulgentias accepimus (†). Est autem altare chori consecratum in
honorem Constantini Magni Imperatoris et Helenae matris ejus, quos
Graeci summo honore venerantur.

Praescriptas indulgentias dederunt illi ecclesiae et capellis summi
pontifices a Graecis rogati, vel ad rogatum patriarchae Alexandrini,
qui communiter Romae moratur.

Ultimo regressi sumus ad sepulchrum gloriosae virginis S. Catharinae et
deosculati sumus ejus sacram tumbam et finem processioni fecimus.
Notandum autem, quod non solum illo die, sed omnibus diebus et saepe in
una die ad omnia praefata loca indulgentiarum transivimus, sed dies
illa fuit dies processionis solemnis.

Processione finita ad habitaculum nostrum ascendimus et cibos paravimus
pro prandio et mature ad prandium consedimus, quia omnes illo die
communicavimus corpus Domini. Sedentibus autem nobis ad mensam venerunt
duo monachi conventus, missi ad nos a patre monasterii cum propinis et
portaverunt apoferetam refertam cum tortis panibus, qui erant confecti
cum speciebus, sicut lebetum, et cum dactylis et ficubus, uvis et
botris, quae nescio unde tulerint et (cum) curialitate (#59 a#)
obtulerunt nobis. Accepimus autem haec cum reverentia et portatoribus
aliquot madinos dedimus. Finito prandio accersivimus Calinum et
rogavimus, ut amplius non tardaret, sed nos duceret per vias nostras in
Aegyptum secundum tenorem conventionis. Ad haec Calinus se paratum omni
momento esse dixit, in secreto tamen dixit, timeo, inquit, quod de hoc
loco cum pace non poterimus abscedere, cum monasterium repletum sit
Arabibus propter nos.



             Descriptio monasterii S. Catharinae et de ejus
            fundatione et de tribus ecclesiis in eo situatis
                            et multis aliis.

Sancti patres eremi cultores hoc desertum Synai prae omnibus locis
solitudinis inhabitabant et locum rubi, in quo Dominus Moysi apparuit,
tamquam locum sanctissimum et altissimae contemplationis crebrius
visitabant et venerabantur, juxta quem etiam quidam senes cellulas
habebant. Regnante autem Justiniano imperatore anno quingentesimo
XXVIII. ab incarnatione Domini ad instantiam sanctorum fundavit idem
imperator in loco rubi ecclesiam et monasterium in honorem beatae
Mariae Virginis, quod nominavit S. Mariae ad Rubum, et hodie in oriente
sic nominatur, nos vero post S. Catharinae translationem in ecclesiam
illam nominamus ad S. Catharinam ecclesiam et monasterium.

Murus monasterium includens amplus est et spissus et altus cum moenibus
et propugnaculis habens superius ambitum per gyrum, et est de quadris
et sectis lapidibus ita munitus juxta introitum et portam, quod posset
diuturna resistentia fieri conantibus ingredi ad nocendum, sicut forte
quandoque factum est, nam in aliquibus partibus notavi, murum ruptum
fuisse pro magna parte et reparatum ac innovatum.

Intra murum sunt tres ecclesiae, prima est graeca, secunda latina,
tertia sarracenica. Prima et principalis est S. Mariae de Rubo, in qua
beatae Catharinae corpus quiescit, sub ritu graecorum monachorum. Est
autem ecclesia magna et oblonga, plumbo tecta, sine pinnaculo et turre,
sine campanis et nolis, pro quibus tamen habent aliud instrumentum
convocandi conventum ad divinum officium. Nam in sublimi est una virga
ferrea, grossa, ad quam pendent circuli aenei sonorosi, et hos circulos
percutit sacrista malleolis ordine quodam et mensura, ex quo valde
dulcis resonat sonus, ita quod posset duci chorea post sonum illum;
sunt enim cymbali bene sonantes et cymbali jubilationis, quae tamen
magis proprie dicuntur tintinnabula: olim enim ante campanarum usum
tintinnabulis ad officia convocabatur plebs. Ab intus est ecclesia bene
ornata, in multas capellas divisa, et multae in ea pendent lampades
praeter lampades S. Catharinae et altarium et columnarum XII. Ante
cujuslibet monachi sedem pendet una lampas ardens. Ad hanc ecclesiam
dependet in ejus capite ecclesia ad Rubum, de qua praemissum est.

Secunda ecclesia est ecclesia latina, juxta cellas peregrinorum, et est
una arcta camera, oblonga, cum uno altari bene decorato in honorem S.
Catharinae consecrato. Luteos habet haec ecclesia parietes, qui tamen
obducti (#b#) sunt mattis diversorum colorum, de plectis palmarum
contextis pro decore. Ad has mattas pendent multae schedulae affixae,
in quibus orationes pulchrae de S. Catharina sunt descriptae per
peregrinos. Mos quippe habet, quod quaelibet societas peregrinorum
aliquod carmen conscribat de beata Catharina et conscriptum parieti
affigit, in quo beata Catharina laudatur et peregrinus quilibet
nominatur, et hoc, si societas habeat virum, qui talia dictare sciat.
In tertia societate nostrae peregrinationis erat venerabilis dominus
Johannes Lacinus, archidiaconus Septemecclesiastensis, doctus orator;
hic confecit sine praemeditatione subito subjectum carmen pro suis
sociis:

      Suscipe virgineae decus immortale coronae,
        Martyr et insignis te Catharina precor.
      Sume tui causa susceptos diva labores,
        Et licet indignis propitiare tuis.
      Pannonius primum tibi fert obsequia libens
        Julia Johannes urbe Levita procul.
      Quem sequitur Felix, Ulmensis gloria terrae,
        Assuetus Domino dupla talenta dare.
      His Schombergensem Heinricum et Casparem una,
        Ceu videas Nisum Euryalumque pares.
      Marspach Sigismundus Franconae gentis alumnus
        Atque Argentina Velsch Peter urbe potens.
      Hi pariter prodiere tuum venerabile corpus
        Visuri, pariter et redituri domos.
      Per maris immensi terraeque pericula poscunt,
        Ut valeant patrios tuti videre lares.

De aliis duabus societatibus carmen conficere inceperat, sed
perficiendi tempus non vacabat propter instantem recessum.

Multis precibus insteti apud praefatum dominum rhetorem, ut in carmine
nostro illum terminum, gloria, mutaret, quia non videtur congruere nec
veritatem importare; sed obtinere non potui. Si enim, inquit, veritatem
non habet in proposito, habet in opposito; quod scripsi, scripsi.

Tertia ecclesia, quae tamen non debet nec meretur dici ecclesia, est
Sarracenorum infidelium muschea, est magna, quadrata, cum turri excelsa
et annexa, in qua more suo proclamant Machometi praeconia. Haec muschea
stat in medio, inter ecclesiam graecam et latinam, tamquam
principalior. In hanc tempore absentiae Arabum etiam ingressi fuimus,
sed nullam gratiam, nullam devotionem, nullam indulgentiam in ea
reperimus, sed domum vacuam, parietes dealbatos, nullum altare ibi
invenimus, quia solum inani ritu solvendo ingrediuntur. Aliae conventus
officinae sunt parvae et miserae et cellulae exiguae, de arundinibus
contextae et luto obductae et super se invicem innixae, inordinatae, et
sunt domunculae sicut tabernacula pastorum et tuguria hortorum;
dependet enim monasterium pro parte in clivo montis Oreb et cellulae
altiores (#60 a#) innixae sunt inferioribus et sibi ipsis superpositae
et conglutinatae, sicut nidi hirundinum. Haec videns cogitavi de Taxeo,
filio coeli, de quo scribit Plinius libro Naturalis Historiae, quod
ipse inventor fuit primus lutei aedificii, exemplo sumto ab
hirundinibus; nondum enim architecti construxerant palatia. Illum
humilem modum domificandi illustres antiqui et praecelsi Christiani suo
observabant tempore. Nam Romulus fundator urbis Romae in parva
habitabat casa. Et Abraham ille praedives in terra promissionis
habitabat in casulis, ut dicitur Hebr. XI., ad quem angeli hospites
divertebant, ut habetur Genes. 18. Et Diogenes philosophus in dolio
quiescebat semper, eumque secundum aurae flatum vertebat, prout sibi
conveniens erat. Ovidius etiam fingit, quod duo senes pauperes Palaemon
et Barithi, habebant tugurium straminibus coopertum; ad hos diverterunt
dii, Jupiter et Mercurius, dum mundum simul peragrarent, inde dii
hospitibus suis non ingrati eis ibidem grande templum aedificaverunt,
constituentes eos sacerdotes sacrorum, qui post ambo deificati fuerunt.
Sed et Dominus noster, Jesus, in tugurio diversorii nasci voluit et
numquam propriam domum habuit. Sanctus etiam Paulus, primus eremita,
interrogavit sanctum Antonium, an adhuc Christiani more gentilium
aedificia alta construerent; audito autem, quod sic, amare dementiam
reputans flevit. Sic sanctus Bernhardus, quando tuguria pastorum calamo
contexta vidit, flevit recolens, casulis Cistertiensium esse similia,
quia tunc incipiebant habitare in magnis aedificiis. Et beatus
Dominicus, dum aliquamdiu non fuisset Bononiae et revenisset, invenit
dormitorium et cellas fratrum elevatas fuisse a terra, cui imminebant
prius; quod videns, magno moerore affectus dixit: heu fratres, me
vivente incipitis palatia aedificare, quid me moriente erit? Et
mandavit, remitti elevata et in pristinum statum reponi aedificium. S.
Martinus, episcopus magnus, cellulam contextam lignis habebat juxta
suam ecclesiam. Legitur de quodam sene eremita, qui habuit hospitium ad
sepulchri modum, quem cum imperator interrogasset, cui suam domum
commensurasset? respondit, corpori meo, quia hoc sufficit hic homini
pro hospitio et mortuo pro sepulchro. Et addidit, melius prosilitur de
tugurio in coelum, quam de palatio in infernum. Unde Bernhardus:
Obsecro, in peregrinatione hujus saeculi, in militia, frater, terram
non aedificemus nobis domum ad habitandum, sed tabernacula ad
currendum, utpote cito evocandi et in civitatem patriam migraturi.
Dicitur de Vulcano, fabro Jovis, quod ipse primo adinvenit aedificiorum
pompas. Vide etiam de his P. 1. f. 237.



           De monachis monasterii S. Catharinae et de pravis
                 eorum moribus vel gravibus erroribus.

Grave profecto est aliorum vitia reprehendere ei, qui se ipsum nondum
studuit a vitiis absolvere. Locuturus ergo de monachis monasterii S.
Catharinae potius cogente veritate in eorum vituperium narrationem
oportet deducere quam laudes depromere, non obstante propriae vitae
reprehensione. Habuit hoc monasterium olim multos monachos et sanctos,
jam vero habet paucos et excoecatos. Ante aliquos annos erant ibi
centum circiter et post LXXX, jam vero vix sunt ibi XXX. Habent tamen
monachi illi quaedam laude digna, quaedam vero exsecrabilia. Laudo eos
in hoc, quia regulae professores sunt, scilicet regulae S. Basilii, quo
docente satis rigorosam vitam ducunt quoad alimentorum parcitatem et
vestimentorum vilitatem. Parcus enim est cibus eorum, sicut omnium
orientalium, et potus aqua cottidie, demtis quibusdam maximis eorum
festivitatibus, in quibus ministratur fratri haustus vini. Vestitus
eorum est vilis et (#b#) abjectus. Tunicas habent differentes, unus
sic, alius sic, nullius tamen coloris splendidi vel bonitatis, et sunt
longae sicut tunicae clericorum, cincti sunt latis corrigiis, non
habent scapularia sed caputia, quae circa collum vel guttur non
clauduntur, sed deorsum a capite in dorsum dependent. Verum a loco
temporum dependent a caputio duae peciae, tegentes ab ante scapulas
usque ad cingulum protensae. Omnes comam et barbam nutriunt et modo
Nazaraeorum incedunt, carnes numquam manducant, vino non utuntur, nisi
sicut praemisi. Multi senes viri seriosi et maturi sunt inter eos;
quicumque convolat ad eos, de quacumque secta, demtis Jacobinis et
Armenis, volens se eis conformare, eum recipiunt, sive sit Latinus,
Graecus, Theutonicus aut Aegyptius. Ante tempora cottidiana erant eis
miracula propter sanctitatem, nec eligebatur in patrem aliquis mortuo
alio, nisi aliquo demonstratus fuisset miraculo, per caelestem
accensionem lampadis suae sedis vel alias per visionem aut oracula.

Aedificia eorum sunt, ut praedictum est, nullus admirabilitatis aut
pretiositatis. Fui ego in cujusdam antiqui patris cella, in qua nihil
nisi paupertatis magnae signa vidi. Nulla ad eos ingreditur foemina,
nec peregrinae mulieres de transmarinis partibus venientes
intromitterentur, si venirent, scientes illud satyricon: Ubi sunt
mulieres, ibi nec pax, nec quies, nec sub eodem tecto habitant quies et
mulieres, et qui non litigat coelebs est; demtis aliis innumeris
periculis, quae monachis accidere solent ex mulierum cohabitatione,
quae omnia pensent et foeminas non appropinquare sinant. Olim, dum
adhuc sub obedientia apostolicae sedis erant, peregrinos maxima
charitate et hilaritate recipiebant et necessaria ministrabant et
calceamenta dabant. Quapropter S. Gregorius Papa, ut habetur in ejus
Legenda, singulis annis misit grandem eleemosynam a Roma ad montem
Synai pro illis religiosis, quia tunc multa bona per eos fiebant in
oriente et pro ecclesia romana. Sed quid nunc dicam? Si vidissem
fratres et monachos illos mortuos suscitare, Missas legere, confiteri
peccata, tractare divina, pacifice simul conversari, regulae suae
statuta tenere, jejuniis et vigiliis se macerare, castitatem zelare et
in caeteris virtutum eximiis actibus se exercere; nullam sanctitatem
audenter judico eos habere, nullam veram virtutem, nullam Deo
acceptabilem actionem, nullam Deo placentem religionem apud eos esse
minime dubito, ea ratione, quia in ecclesia catholica non sunt, sed
extra, cum sint schismatici primo et ex obstinatione schismatis sint
facti haeretici, ideo in charitate non sunt, quia Spiritus sanctus
extra ecclesiam non datur, cum quo charitas infunditur, ut habetur 24.
q. 13. Si autem nec veram Dei scientiam aut cognitionem extra manentes
possunt habere, uti supra patet Cap. quocumque: nec corpus Christi cum
fructu conficiunt 24. q. 1. schisma; nec, dum confitentur, a peccato
solvuntur, 24. q. 1. Quicumque etc.: quia Lazarus non nisi in Bethania
et in domo obedientiae romanae ecclesiae resuscitatur, nec vita activa
in Martha, nec contemplativa in Maria, nisi in eadem Bethania esse
potest, nec vera pax aut virtus extra ecclesiam esse potest, 24. q. 1.
Qui contra etc. Quod autem illi monachi sint excommunicati, schismatici
et haeretici, patet, quia Graeci sunt et Graecia est acephala 93, item
nulla etc. Et orientales sunt, quibus verus sol occidit 24. q. 1. qm.
Idem probo per experientiam;[TR173] nam nobis existentibus in loco
eorum tenuerunt interdictum, nec divina eorum quovis modo celebraverunt
nobis ibi morantibus, reputantes nos de romana ecclesia excommunicatos.
(#61 a#) Ex alio idem patet, nam in ecclesiis eorum nolebant nobis
altare concedere pro Missarum celebratione, dicentes, hoc apud eos esse
decretum, quod, quandocumque aliquis Latinus Missam celebrat in altari
Graecorum, quod ipsum altare sit excommunicatum, profanatum et de novo
reconsecrandum ab episcopis eorum. De hoc vide supra Fol. 31. Ex his
omnibus resultat quaedam inimicitia in eis ad nos, ita quod quando Dei
causa in eorum loca venimus, sunt nobis duri et penitus nullum
charitatis opus nobis impendunt et quidquid faciunt nobis, amore
denariorum faciunt, sicut Sarraceni, qui in multis fidelius se habent
ad nos, quam ipsi. Expertus sum, quod non libenter aperiunt ecclesiae
ostium peregrino, nisi videant argentum promptum pro aperitione; non
impertiuntur potum aquae nisi comparatum argento, nec obtinere potuimus
nullis precibus, ut aliquibus militibus calceamentis carentibus
providerent, sed omnia denegabant et, quae denegare non poterant, torvo
vultu et cum indignatione dabant, sed justo Dei judicio contingit eis
illud dictum: quod honori subtrahitur, turpitudini reservatur.
Subtrahunt enim peregrinis susceptionem hilarem, contra id 1. Petri
IV.: Hospitales invicem sine murmuratione. Nec faciunt sicut Jeronymus
dicit: Omnes, inquit, hospites laeta fronte suspicimus et pedes
abluimus, praeter haereticos. Idcirco Deo disponente coguntur
Sarracenos et infideles Arabes, latrones, fures cottidie hospitio
suscipere sine murmure, quia opera minima denegant domesticis fidei,
quibus potius subveniendum esset quam infidelibus, cum apostolus dicat:
Maxime ad domesticos fidei, Gal. VI. Nec respiciunt vel pensant
praeceptum nonum Catonis dicentis: Cui des, videto. Et quia non dant,
cui deberent et qui gratus de modicis esset, coguntur dare abundanter,
cui non deberent, ingratissimis canibus Arabibus, nec Deum nec hominem
curantibus. Singulis enim diebus dant panes et pulmentum ad minus 80
Arabibus deserti, latronibus, et communiter centum veniunt, aliquando
plures, et si non statim tribuere volunt, quod petunt, contra eos
insurgunt et monasterium perturbant. Abundant enim et provisionem
pinguem habent; nam quidam archiepiscopus cretensis, amator S.
Catharinae virginis, dedit monasterio decimas majores totius insulae et
telonei partem in Thor, praeter alia, quae ignoramus. Insuper de toto
Christianismo mittuntur eis plures eleemosynae a multis, qui aestimant,
bene rem dispensari, et pessime sunt expensae. Nam ipsi monachimet non
debent sustentari a fidelibus, cum sint haeretici, quibus nulla
eleemosyna nec legata sunt facienda, ut habet canon. Ex datis etiam
sustentant Arabes latrones, qui potius essent occidendi, nec quidquam
aedificant pro Dei honore, et si etiam ecclesias aedificarent, non
debet fidelis contribuere ad aedificationem ecclesiae schismaticorum.
Pro quo recitare convenit hoc, quod mihi anno praeterito contingit. In
festo S. Michaelis dum starem Ulmae et populo in ecclesia praedicarem,
venit quidam sub sermone offerens mihi bullam, petens eam populo legi,
sicut sub officio lecta et pronuntiata fuerat in ecclesia parochiali.
Erat autem littera grandis, cum solemni sigillo domini patriarchae
Alexandrini, qui residentiam Romae habet, et ejus tenor erat, quod
ecclesia sanctae Catharinae in monte Synai indigeret restauratione, ad
quam populus deberet magis porrigere adjutrices et hoc facientibus
dabantur indulgentiae (#b#) copiosae. Stabat autem lator litterae,
monachus graecus, senex, juxta altare sanctae crucis prope ambonem in
facie mea et reliquaria sua exposuerat cum ornamentis et candelis
accensis, in altari stans paratus colligere pecunias et populus erat
intentus in me et in eum. Praelecta littera dixi populo planis verbis:
Ecce, hic stat unus frater montis Synai, de sanctissimo loco, in quo
fui, et petit ad restaurationem ecclesiae sanctae Catharinae et
contribuentibus promittuntur indulgentiae a patriarcha Alexandrino; hoc
hortor vos in Domino, ut nihil detis illi fratri, quia est
schismaticus, haereticus et infidelis, nec deberet admitti ad ecclesias
nostras, nec interesse divinis, cum sit anathematizatus. Secundo nullam
pecuniam date ad restaurationem ecclesiae S. Catharinae, etiamsi ruinam
minaretur, quod tamen non est, cum sit integerrima; nam ecclesia illa
hodie, heu, non est catholica, sed haeretica et Latinis de romana
ecclesia ibi existentibus non est locus in eadem ecclesia nec
celebrandi, nec officia sua peragendi, imo nobis petentibus nec lectio
nec cantus fit ab eis in illa ecclesia, quia excommunicatam ecclesiam
romanam tenent. Ideo dimittamus illam ruere. Tertio ille dominus
patriarcha dans indulgentias ad illam ecclesiam vel non fuit bene
informatus vel littera est subreptitia, quod magis credo, non enim
debet catholicus episcopus dare indulgentiam ad unam anathematizatam
ecclesiam, nam monachi illius monasterii habent in oriente abbatem vel
patriarcham, cui obediunt, nec illum, qui Romae residet, curant, solum
enim titulum habet et est patriarcha Alexandrinus, tamen Alexandriam
numquam vidit, nec forte habet intentionem eam videndi, nec habet ibi
aliquam obedientiam. Sciunt autem illi monachi, quod romana ecclesia
providet etiam illis locis de praelatis, in quibus obedientiam non
habet, et currunt extra, veniunt Romam et invocant et cognoscunt jam
praelatum propter quaestum, quem numquam honorarent, vel cui numquam
obedirent propter Christum, et fictas et minus deliberatas dant
litteras, ut pecunia nostra veniat in usum haereticorum. Quarto, frater
ille stat ibi et postulat argentum gratis et aurum, et ego expertus
sum, quod ipse in loco suo non gratis aperiret nobis unum ecclesiae
ostium, non daret aquae frigidae potum, non praeberet celindrium, non
praestaret corium pro calcei resartione, nec peciam panni veteris, imo
oportet baculos ab eis emere, vel censum pro baculo dare, quem quis
accipit, dum montes sanctos ascendit. Hoc enim in praecedentibus non
posui, sed ita se habet: dum peregrini montes sanctos volunt ascendere,
veniunt monachi cum baculis, quos vel vendunt, vel pretio accommodant,
sed nullo modo dant gratis, contra illud: gratis accepistis, gratis
date. His dictis, finito sermone populus recessit, nec obolum illi
monacho dedit, imo, avisatus fuit, ut citius de urbe recederet,
antequam interrogatio severa ab eo fieret.[TR174] Credo enim, quod nec
pecunia ab eo collecta ad locum montis Synai sit ventura. Audivi
postea, quod imperator serenissimus et rex Romanorum Maximilianus et
rex Hungariae, cum quibus praedictus nuncius fuit, magna munera sibi
dederunt, sed inutilia, quia non servant hoc praeceptum: Cui des,
videto. Est enim locus sanctus et Christianis pretiosus et hoc pensant
et non interrogant de qualitate locum inhabitantium, qui nihil valent.
Indulgentiae (#62 a#) autem datae per apostolicos illi ecclesiae sunt
antiquae, datae, dum adhuc ecclesia esset sub Papa, et adhuc quidem
durant in favorem peregrinorum, qui eas consequuntur, dum locum
visitant etiam sine munere, nec peregrinus bene faceret dando munus,
quod cederet in utilitatem haereticorum pro indulgentiis.



              De recessu peregrinorum a monte Synai et de
             tribulationibus, exactionibus et vexationibus
               passis ante eorum egressum et regressum in
                               desertum.

Vicesima septima die ante lucem surreximus et Missas in nostra capella
celebravimus, quibus celebratis in ecclesiam S. Catharinae descendimus
et indulgentias (††) in capella beatae virginis ad Rubum et ad beatae
Catharinae sepulchrum accepimus et locis sanctis deosculatis licentiam
repatriandi a S. Catharina accepimus et in locum nostrum ascendimus et
ad recessum nos disposuimus. Cum difficultate autem a monachis
obtinuimus, quod utres de cisterna monasterii repleremus aqua. Est enim
in ipsa curia grandis puteus et altus valde, habens aquas ex fundo
emanantes et non ex pluviis confluentes, quod tamen numquam in aliquo
loco orientis vidi, nisi ibi. Dicunt autem, Moysen hunc puteum fodisse
et orationibus aquas emanantes penetrasse pro populi Israel solatio.
Hanc autem artem fodiendi puteos Moyses in Aegypto didicit, quia dicit
Plinius de Naturali Historia, quod Danaus, Beli filius, primus puteos
in Aegypto fodit et inde navigans in Graeciam idem similiter fecit et
ab ea in alias regiones notitia haec devenit.

Videntes autem Arabes, quod ad recessum nos disponeremus, misit
capitaneus eorum ad nos famulum, avisans nos, ne egredi de loco nostro
praesumeremus, nisi prius ei satisfactum esset. Post multas ergo
placitationes aliquos ei ducatos dedimus et liberatos nos aestimavimus
et camelarios exspectavimus, qui diu tardabantur. Tandem autem venit
unus, camelos esse praeoccupatos ab armatis, nec dimittere vellent,
nisi pedagium pro eis solveremus. Et conventione facta cum eis pecunia
camelos redemimus. Venerunt etiam asinarii, dicentes, asinos esse
conclusos a paganis et non nisi pecunia redimendos. Sic ergo bursas
continue apertas habuimus, quod necesse fuit ad redimendum nos a
vexationibus. Misit interea pater monasterii ad nos conquerens, quod
aliquis de nobis de tumba S. Catharinae particulam ferreo instrumento
abscidisset, quam si voluntarie restituere tardaremus, adstatim[TR175]
coacti per Arabes, quibus caussam committere vellet, restituere vi
cogendi essemus. Hoc audito expavimus et tumbam truncatam reperimus,
nec erat inter nos, qui confiteretur se hoc fecisse, et unus alium
respexit et omnes ei, qui fecit, malediximus, rogavimus tamen nos
invicem, ut reus sine verecundia confiteretur et redderet abscissam
peciam et omnes cum eo vellemus concurrere in reatu et solvere
solvenda, sed nemo erat, qui se manifestare vellet, donec Calinus
noster diceret, quod reus occulte sibi praesentaret frustum lapidis
(#b#) et rem occulte complanare vellet. Et sic factum est; quis autem
reus fuerit inter nos, hodie me latet. Multas angustias et confusiones
sustinuimus per totam peregrinationem propter indiscretam quorundam
devotionem ad habendum particulas de locis sanctis, ut dixi P. 1, F.
217 B. Hac turbatione sedata venerunt officiales conventus, monachi, et
inverecunde a nobis Valete in pecunia postulabant, quibus etiam
dedimus, quamvis non meruerint. Deinde venit pater monasterii in
propria persona, vir non multum senex, robustus et prudens, et petivit,
ut quatuor camelos oneratos fructibus nobiscum in Aegyptum descendere
permitteremus. Singulis enim annis isto tempore mittit pater monasterii
domino Soldano regi Aegypti fructus in ligneis cistis obfirmatis,
collectos in regione deserti Synai et Oreb, et rex pro magno munere
acceptat pro eo, quod creverint in illa sancta regione, et dividit eos
potentioribus tyrannis Aegypti, qui tamquam res sanctas e coelo missas
eos fructus suscipiunt. Recepimus ergo in nostrum consortium illos
quatuor camelos. De hortis, ubi illi fructus in deserto crescunt, vide
supra fol. 41. b.

Cum ergo omnia essent pacata et cuncti essent soluti, timuimus, quod
post exitum nostrum sequerentur nos Arabes et in solitudine nos
turbarent. Idcirco descendimus cum Calino ad muscheam, ubi Arabum
capitaneus erat, et evocato eo rogavimus, ne gravaremur extra
monasterium per suos, qui promisit, quod per suos nihil mali passuri
essemus et, si vellemus ex toto securi esse, ipse vellet de suis servis
nobis defensores adjungere per duas vel tres deserti mansiones. Ista
responsione contenti et securi a viro recessimus. Per praedicta igitur
impeditus fuit recessus noster usque ad meridiem et in solis fervore
oneravimus cum multo labore camelos et cum multis litigiis, quia
camelarii abjiciebant nobis utres, quos aqua repleveramus, quos nos e
contrario reposuimus et ipsi iterum rejiciebant et absque
percussionibus pessime nos invicem tractavimus iracundissimis gestibus.
Ad ultimum venerunt aliqui Arabes, qui nos ita concordaverunt, ut novam
mercedem pro istis utribus ferendis camelariis daremus. Et ita fecimus
et, si ab initio hoc facere voluissemus, nullum litigium fuisset
exortum. Tandem autem oneratis camelis a monasterio recessimus.
Cucurrit autem unus Arabs post nos portans unum lectulum et quandam
sportam, quam nostri camelarii de industria reliquerant, et ita ille
peregrinus, cujus erat lectulus, si habere voluit, eum oportebat emere
ab Arabe et, postquam lectulum accepit, camelarius noluit eum super
camelum ponere nisi datis novis denariis. Et ita bene vexati a
monasterio elongati sumus euntes per vallem, per quem intravimus, usque
in vallem grandem, ubi filii Israel vitulum adoraverunt et quatuor
horas lento gradu processimus. In vespera autem tentoria fiximus in
loco, quem nominabant Arabes Wachya, et difficulter sarmenta pro igne
ad coquendum cibos invenire poteramus. Illi autem Arabes cum camelis
fructus portantibus locaverunt sua tabernacula in medio nostri et ita
noctem illam deduximus.



                               Processus.

Die XXVIII., quae erat dominica XVIII. post Trinitatis, tribus horis
ante lucem surreximus et oneratis camelis a Wachyae loco recessimus per
arctum illum introitum, de quo supra dixi fol. 32., et altiora montana
Synai postergavimus et in Macheram, ubi Moyses oves Jethro pascebat,
revenimus. In eadem latitudine dimisimus viam, (#63 a#) per quam
intravimus in ingressu nostro, ad dextram et ad latus sinistrum in
torrentem invium descendimus, qui tamen delectabilis erat, quia plenus
myricis et virgultis stabat, inter quae asini et cameli transeuntes de
ramusculis folia et virorem decerpebant et manducabant, nos virorem a
foliis suximus, quia ut zuckarum et mel dulcis erat, de quo manna illud
saporosum fit. Circa meridiem de illo torrente ascendimus in vallem,
ubi cum Arabibus conflictum habuimus in die beati Matthaei, die octava
ab illo. Transeuntibus nobis in torrentem, ecce subito onager magno
impetu et cursu velocissimo de saltu contra nos descendit, ac si vellet
in nostrum exercitum irruere, nos autem, qui prius nullum vidimus, non
aliud aestimavimus, nisi quod esset asinus domesticus et mirabamur de
sua agilitate et formositate. Cucurrit autem respiciens asinos nostros,
puto autem, quod coitum quaesiverit, quia alias ex natura fugiunt
hominum consortium. Porro quidam de Arabibus bestiam ad latus caute
secutus cum arca et sagitta conabatur bestiam sagittare, bestia autem
in importunitate aufugit, sed paulatim a sequente decidit, quasi ipsum
post se traheret et illuderet; tandem autem dum Arabs propinquior
esset, tetendit arcum et bestiam vulneravit, quae mox sagittam
excutiens a nobis per praeceps dilapsa est, juvenis vero attulit
sagittam cum aculeo cruento. Non multo post vidimus quinque onagros
simul inter rupes currentes. Naturales multa dicunt de onagro. Est enim
onager asinus ferus sive silvestris et est pulcher, magis gracile
habens caput quam asinus communis et est animal liberum, indomitum et
lascivum, habitans in montibus et locis desertis et est velox ita, quod
beneficio fugae ursum, lupum et leonem vincit, ideo computabatur inter
praecipuos deos antiquorum, magis quam Dyomedes, ut Eusebius de
evangelica praeparatione dicit Libro V. C. 13. Diu ultra omnia animalia
sitim tolerat et divisus ab aqua longe beneficio ventorum vivit, quos
stans in scopulis attrahit, unde Jeremiae XIV.: onagri steterunt in
rupibus, traxerunt ventum quasi dracones. Et Psalm.: Exspectabunt
onagri in siti sua. Onagri mares timent et zelant foeminas suas, ideo
gravidas suas custodiunt et natos mares morsu castrant, e contra
gravidae latebras petunt et parere furtim petunt gaudentque libidinis
copia, propter quod mares eos odiunt. Masculus foeminam non habens
tempore coitus in altam rupem ascendit et desiderio libidinis
aestuantes vehementer rugiunt ita, quod animalia caetera horrore
concutiuntur, ad hoc etiam ventum naribus attrahunt et per hoc
dijudicant, ubi foemina, quam cupit, sit. Onager duodecim vicibus in
die et duodecim in nocte rugit et per hoc incolae deserti discernunt de
horis noctium. Industria naturali hoc facit, quod, quando canes eum
sequuntur, emittit stercus suum canibus odoriferum, circa quod illos
detentos illudit et evadens ad tutiora fugit. Ex onagro et equa natus
fit mulus velox, sed velocior ex onagro et asina et sunt muli
pretiosissimi, in quibus principes et magnates vehuntur. Igitur circa
solis occasum in torrentem aridum et desertum venimus, quem nominabant
Arabes Elphat, in quo oneribus abjectis tentoria fiximus et
pernoctavimus. Porro tanta erat ibi vastitas et ariditas, quod
desperavimus, nos posse reperire materiam pro igne, tamen invenimus
tantum, quod aquam offae calefecimus.

Vicesima nona die, quae est festum Michaelis, ante lucem surreximus et
per torrentes desertos, per quos ingressi fueramus, exivimus et[TR176]
taediosam et laboriosam diem habuimus, quia per rigidissima loca, non
quidem arenosa, quod tolerabile fuisset, sed pulverosa, imo cinerosa
tota die proficiscentes grande iter fecimus per pulveres et cineres.
Mirabamur non parum, unde pulverum et cinerum tam immensa copia per
totam dispersa regionem, ubi non sunt habitationes hominum, nec ignis,
nec materia combustibilis? Ad hoc catholicum accepimus responsum tale:
Ex quo Dominus omnium terrarum maledictiones induxit super hunc
petraeum desertum, etiam hanc ei immisit maledictionem, ut de coelo nec
pluviam aquae, nec nivis, nec roris haberet, sed pluviam pulveris et
cineris, quam nimirum maledictionem terrae sanctae minatus est
similiter venturam, si ejus habitatores mandatis ejus contrairent. Unde
dicit Deuter. 28.: Det Dominus imbrem terrae tuae pulverem de coelo,
descendat super te cinis, donec conteraris. Sic fecit Dominus terrae
Aegypti, quando Moyses et Aaron ad jussum ejus acceptis cineribus de
camino in aerem sparserunt, unde tota superficies terrae Aegypti fuit
cooperta cinere et pulvere, eratque cinis tam in jumentis quam in
hominibus, eos corrodens usque ad ulcerationem, ut habetur Exodi IX.
Suspicati ergo sumus, hanc deserti partem etiam ibi percussam plaga, et
timuimus, ne forte et nos ulcera contraheremus, sicut Aegyptii; sed
custodivit nos Dominus integros in regione cinerosa.

Porro in vallem quandam venimus, in qua reperimus idolum in forma pueri
Aethiopis in caverna petrae stantem, cui Arabes interdum pro tempore
oblationes offerunt; vidissent libenter, quod nos etiam apposuissemus
argentum, sed noluimus. Aliqui eorum a suis camisiis discerpebant
peciolas et ante idolum suspendebant, sicut facere soliti sunt in
locis, ubi aliquid divinum esse opinantur, ut supra patet fol. 29 b. et
33 a. Unde autem stultus ille peciarum cultus ortus sit, dicere
possumus, quod sicut quibusdam visum est nihil in mundo dignius,
nobilius et Deo acceptius, quam cutis cadaverum, quibus se ipsum
Dominus et sua secretissima et totum commendat universum: sic pari
ratione vetusti inutiles panni linei et camisiarum peciae dignitate
praeferuntur, cum non minora eis commendantur, quam cutibus
cadaverum,[TR177] pergameno etiam et papyro omni, scilicet divina et
humana, coelestia et terrestria, aeterna et transitoria, praesentia et
futura, visibilia et invisibilia, naturalia et gratuita, credibilia et
experimentalia, rationalia et supernaturalia et caetera omnia, bona et
mala, prosequenda et vitanda: ideo forte infideles haec diis suis
accepta judicant et offerunt. Consequenter processimus usque ad diei
vesperam et in loco horrido, quem nominabant Arabes Effkayl, tentoria
fiximus (#b#), cumque nos in loco locassemus, iterum incepimus deficere
et egere et aquarum defectum sentire, quod erat nobis supra modum
molestum et intolerabile; vix habuimus aquas, ut possemus illo sero
coquere jus vel prodium pro offis. Venit nobis in mentem abundantia
carnium, anserum et aucarum, quae paene in omnibus domibus est in
patria nostra in sero sancti Michaelis, et flagrare coepimus post ollas
carnium et post veruta assaturarum et post crates piscium et caldaria
pulmentorum. Contigit nobis paene sicut filiis Israel in deserto,
quando recogitabant Aegypti abundantiam et desiderabant carnes, pisces,
cepas, allia et pepones, ut habetur Exodi XVI., et plenius Num. II. Sed
desideria nostra erant frustra, non enim habebamus Moysen, qui
coturnices de transmarinis partibus nobis afferret, sicut illis, super
quos tamen clam ira Dei descendit, Psalm.: Adhuc escae eorum erant in
ore eorum et ira Dei descendit super eos etc. Miserum ergo S. Michaelis
diem habuimus et noctem inquietam propter cineres et ventos eos
elevantes.



                       Defectus aquarum molestus.

Die XXX., ultima Septembris, quae est S. Jeronymi, statim post noctis
medium a loco praefato recessimus quatuor horis ante diem et per devia
deserti perreximus posttergantes altiora et interiora montana, et cum
jam clara esset dies, venimus in desertum Ramathaim, ubi mansionem
habuimus die XIX., ad radices regionis Rachkaym, ubi per praeceps
descendimus, sicut dictum est fol. 38 b.[TR178] Non autem reascendimus
per clivum in montana illa, sed dimissa altitudine ad dextram contra
mare rubrum descendimus et ibi a via declinavimus, per quam ingressi
fueramus et contra Aegyptum nos convertimus. Interea defectus aquae
molestus erat nobis et murmuravimus pro aqua dicentes Calino, qui erat
Moyses noster: Da nobis aquam, ut bibamus, sicut Judaei Moysi dixerunt
Exodi XVII. Respondit Calinus, quod si vellemus habere aquam, necesse
esset non multum a vero tramite declinare a camelis, qui per ista devia
non possent duci. Oportet, diximus, nos habere aquam, quia a monte
Synai usque huc aquam non vidimus et utres paene evacuavimus. Quidam
ergo Arabs, qui nobis in deserto adhaeserat, dixit Calino, quod sciret
quendam locum multorum puteorum, ad quem vellet nos ducere. Dimisimus
ergo camelos et Calinum recto tramite procedere contra mare rubrum et
secuti sumus Arabem illum in aliam regionem. Venimus autem cum eo in
quendam terribilem et saxosum torrentem, qui parietibus altis rupium ab
utroque latere claudebatur, per quem impetuosissime suo tempore aquae
decurrunt, ita, ut grandia saxa abducant. Per illum torrentem longa via
descendimus et incepimus formidare, quia locus inhumanus erat.
Colloquebamur autem nobis et mirabamur de nobis ipsis, quod propter
aquam dimisimus omnem substantiam in camelis et ductores nostros
asinarios et camelarios et adhaesimus uni homini alienissimo nobis
secuti eum per invia illa loca. Verumtamen omnibus nobis videbatur
Arabs ille esse homo bonus, omnibus enim modis, quibus potuit,
gestiebat nobis complacere et jocunde praecurrit nos, ostendens nobis
rupium altitudinem et torrentis (#64 a#) illius vastitatem, tamquam
ipsemet miraretur. Post longum descensum adscendimus per rupes de
torrente et in locum virgultis et virentibus arbustulis repletum
venimus, per quem euntes in campum venimus arenosum, in quo multa
vestigia hominum, camelorum et asinorum nova sabulo impressa vidimus.
Erat autem campus ille circumdatus arbustis et fructibus et in eo erant
multi putei et foveae aquarum, quas ut vidimus, de asinis prosiluimus
et laetati fuimus pro aquarum inventione. Accurrimus autem ad proximam
foveam et situlam de corio factam, quam Arabs noster secum ferebat,
submisimus et aquam hausimus crassam et turbidam, de qua cum bibere
vellemus, gustavimus aquam esse salsissimam, ac si de mari esset
hausta, quam nec asini nostri bibere poterant. Quando autem vultu
turbato Arabem ductorem nostrum respiceremus, ac si nos delusisset et
gratis circumduxisset, dedit nobis signum, ut etiam alios puteos
gustaremus et aquam dulcem quaereremus. Accessimus ergo ad alium puteum
et hausta aqua insipida quidem fuit, sed non adeo amara, ut prima; sic
per singulas foveas cucurrimus et aquam pro bestiis invenimus, sed pro
nobis non erat aqua in puteis. Incepit autem Arabs fodere et arenam
manibus ejicere in quadam fovea sicca non profunda, quam nos invenimus,
et dum paululum fodissemus, ebullire coepit aqua turbida quidem, sed
dulcis, et de illa amphoras nostras replevimus et ventres nostros,
nihil curantes de turbatione ejus. Sic quilibet sciens campum illum
fodit sibi propriam foveam, quia aqua fundi dulcis est, sed dum solis
calor in puteos splendet, reddit eam salsam, ideo in puteis fossis non
reperimus nisi aquam salsam. Si autem putei essent in altum defossi et
muris inclusi et a solis calore protecti, credo, quod potabilis et bona
aqua ibi[TR179] esset. Satis mirabile est, unde aquam habeat humus illa
arenosa. De Neptuno, maris deo, miramur, quod postquam filiam Danai
liberavit in deserto a Satyro et eam cognoverat, in loco oppressionis
virginis tridente percussit terram et fons erupit; hic vero nec
tridente usi, nec ligone, manibus fontem fecimus. Hic amarissimas aquas
invenimus in fontibus, similes aquis fontis dicti Exampeus, qui est
apud Caliopados; hic adeo emittit amaras aquas, ut fluvium, in quem
labitur, omnem amarum reddat. E contra fons est, dictus Alis, qui in
potione est adeo suavis, ut nullus alius potus eo habito desideretur.
Sic et hic similiter dulces et amaras aquas reperimus. Vidi tamen in
quodam loco terrae nostrae in eodem loco qualitates ejusdem aquae magis
mirabiles. Nam supra confluentiam[TR180] prope oppidum Nassow, ebullit
de petra aqua amara et calida et de rimis ac scissuris ejusdem petrae
calidior et amarior, et dulcis et frigida similiter etiam ibi reperitur
et frigida et amara similiter, et tamen totum de una petra emanat.
Dicitur autem locus ille Wasserems, in quo sunt habitationes pro
balneari ibi volentibus, quia aquae illae medicinales sunt.

Adaquatis itaque nobis et bestiis a loco festini recessimus et iterum
in torrentem alium horribilem venimus et cum in eo diutius
processissemus, in parte ejus ascendimus et camelos nostros in alto a
longe conspeximus procidentes, concito autem gradu eos (#b#) secuti
sumus et dum ad eos venissemus, aqua in amphoris calefacta fuit et
inutilis ad potandum et aliquantulum salsa; quam statim enim solis
calorem aqua illa sentit, ad amaritudinem tendit. In illo die
ambulavimus in maximo solis aestu per torrentes mirabiliter desertos et
steriles, in sero autem quendam torrentem intravimus, quem nominabant
Laccraram, et in eo tentoria fiximus juxta petrosum clivum, de quo
rupes minaces dependebant. Accepimus autem lectulos nostros et cavernam
magnam intulimus et ibi consedimus, odio enim habuimus tentorium et non
libenter sub eo quievimus, quia copulati et juncti adinvicem pediculis
replebamur unus de alio. Omnes petrae, rupes et humus illius loci erant
de terra albissima, unde pulvere albo conspersi fuimus, ac si fuissemus
in uno turbido molendino de farina. Dum autem sarmenta collegissemus et
coqueremus, circuiverunt ductores nostri et Arabes tentoria nostra
petentes a nobis ova et paximatios et alia esibilia, nec tamen illo
sero nisi parum manducaverunt, cujus causa statim subditur.


                       Finit tractatus septimus.



                        Incipit tractatus VIII.

     continens peregrinorum acta per mensem Octobrem et multa alia.

October mensis cum suo primo die illuxit, porro duabus horis ante lucem
Sarraceni et Arabes et omnes, qui de ritu Machometi erant nobiscum,
surrexerunt et igne accenso ac luminibus inceperunt comedere, bibere,
gaudere, ridere, cantare, et ultra consuetum modum se dissolvebant
nosque suis clamoribus excitabant et invitabant, ut cum eis
conviveremus. Caussam vero illius intempestivae comestionis cum
quaesivissemus ab eis, accepimus, quod illucescente die inciperet eorum
jejunium, et ideo ante diei lucem manducant et gaudent, siquidem
Sarracenorum jejunium, quod Machometus eis statuit in Alchorano, ita
servant: per totum annum nullum habent jejunium, nisi per Octobrem
mensem, quem tamen ita jejunant, quod omni die a diluculo, quum
suboriri incipit et lumen tantum fit, quod potest discerni nigrum ab
albo in filo, jejunant usque ad solis occasum et tempore diurno non
comedunt nec bibunt nec utuntur uxoribus, sed quiescunt, dormiunt et
cum quadam torpescente tristitia diem deducunt, quamdiu autem sol
occidit, expergiscuntur, evigilant, mensas parant, comedunt et bibunt,
non semel, sed totiens, quotiens volunt, per noctem clamant, cantant,
discurrunt et singulis noctibus sui jejunii insaniunt et uxoribus
libidinosissime abutuntur, et si qui tota nocte vigilare non possunt,
ad dormiendum se ponunt, sed duabus horis ante diem surgunt ad
manducandum et viso die cessant. Ideo in civitatibus duabus horis ante
diem currunt eorum sacerdotes per vicos et pulsant cum lignis ad
excitandum homines ad luxuriandum et manducandum usque ad diem. O
monstruosum jejunium et carnalibus hominibus et bestialibus aptum!
Absit, absit a nobis talis praedicator jejunii, post quod in die
expletum sic omni libidini, ingluviei, crapulis et comessationibus per
noctem operam impendere praecipit, ut non ob aliud jejunium instituisse
videatur, quam ut postea voluptuosius et appetentius omnium turpitudo
libidinis (#65 a#) exerceatur. Multam inquietudinem sustinuimus
noctibus propter insolentias eorum per illum mensem, sicut sequentia
docebunt. Igitur die appropinquante, dum se ingurgitassent et camelos
onerare vellent, invenerunt sibi unum camelum furto abductum esse.
Vagantur enim fures per desertum, qui in rupibus per diem stant et
transeuntes turmas considerant, ubi noctibus maneant, et cunctis
dormientibus subintrant occulte et solvunt vel asinos aut camelos et
accipiunt, si possunt, sportas et saccos. Turbati autem erant camelarii
et duo de eis cum hastis per regionem discurrerunt, quaerentes bestiam,
nos vero onera perditae bestiae alteri imposuimus et de Laccraris
profecti sumus per loca arenosa. Post tres autem horas venerunt
camelarii cum bestia perdita et habebant vestimenta sanguine conspersa
et hastas cruore madentes; invenerunt enim duos fures cum bestia in
quodam specu, ad quem vestigiis bestiae et furum prodentibus venerunt,
unum autem ex illis hasta interfecerunt, alter prolapsus evasit mortem.
Similis est casus ille sicut Virgilius de Hercule casum recitat. Dum
enim Hercules hospitaret cum Evandro, boves suos locavit ad armenta.
Porro non longe a loco habitabat in quodam antro gigas ingentis
staturae, Cacus dictus, filius Vulcani, vomens ore ignes, ibique
latrociniis et furtis cunctos turbabat. Hic a specu egressus noctu
boves Herculis cauda traxit in antrum, quos dum Hercules diminutos
cerneret, nec quorsum errassent posset advertere, invenit vestigia
furis de armeuto ad antrum, adcurrit Hercules, vi illum ex antro eduxit
et clavo interemit bovesque reduxit.

Interea processu continuato extra montana venimus in regionem Madian,
super littus maris rubri, quamvis adhuc longe essemus ab aquis. Haec
regio dicitur Madian, a civitate Madian, quam aedificaverat quidam
filius Abrahae de Ketura, dictus Madian, eamque nomini suo dedicavit,
sicut habetur Genes. XVII. De illa civitate primi mercatores leguntur
Genes. 36. fuisse Madianitae, qui emerunt Joseph. De hac fuit Jethro,
primas et princeps Madian, de quo etiam supra dictum est Fol. 8. b., ad
quem Moyses fugit de Aegypto et filiam ejus uxorem assumsit, Exodi II.

Porro in processu venimus de deserti deviis ad regiam, communem et
tritam viam, quae ducit de Aegypto sursum in Palaestinam ad Gazaram, a
quo juxta Gazarum declinavimus, ut patet supra fol. 28., dum in
desertum ingrederemur. Ab eodem namque loco usque huc nullam viam
habuimus, sed nocte ac die siderum usi directione ambulavimus, sicut in
mari fieri solet. Ultra modum vero laetati fuimus in inventione viae et
videbatur nobis, quod in mundum revenissemus. In eo loco via, quae
sursum ducit ab Aegypto, dividitur in duas vias: una ducit sursum per
littus maris magni ad Palaestinam et inde in Judaeam et Jerusalem, per
quam frequenter est descensus et ascensus de terra sancta in Aegyptum
et e contrario. Alia ab Aegypto ducit sursum ad littus maris rubri et
Madian et Thor, portum maris rubri, de quo dictum est supra fol. 49.
b.[TR181] Per viam ergo communem cum laetitia contra Aegyptum
[processimus] et gavisi fuimus, iterum vestigia Domini Jesu invenisse,
nam per illam viam Joseph duxit virginem Mariam cum puero Jesu in
Aegyptum ex praecepto angeli, Matth. II.

Advesperascente ergo die venimus in desertum Helim, in quo castrametati
sunt (#b#) filii Israel post transitum maris rubri, juxta XII fontes et
LXX palmas, ut habetur Exodi 15. Verum a loco fontium declinavimus et
etiam a publica strata ad unum milliare italicum et in loco quodam
immundo, quem nominabant Dorondon, tentoria fiximus. Currebat enim
humus illa plena vermiculis et bestiolis et pediculorum Pharaonis non
erat numerus, de quibus supra fol. 27 dixi. Male autem respeximus
Calinum pro eo, quod non in loco fontium fecit tentoria figi, sed ipse
rationabiliter hoc excusavit dicens, quod ex quo sitibundi essemus et
incensi, si circa aquas maneremus, non cessaremus a potu usque ad
defectum nostrum. Alia causa, quia juxta aquas sunt paludes et in illis
paludibus sunt infiniti diversi generis serpentes, vermes et viperae,
ideo circa aquas non expedit morari. Alia causa: Arabes deserti
praedones sua tabernacula figunt prope aquas et quandoque noctibus
superveniunt ad loco aquosa, et si nos reperirent, nos turbarent et
spoliarent. Alia causa: prope aquas illas est una villa, in qua sunt
pessimi Madianitae, qui dum nos ibi tentoria fixisse comperissent,
multis modis etiam nocturnis horis nos vexassent. Alia causa, quia via
publica est juxta fontes, per quam nocturnis horis transeunt
negotiatores et praedones Arabes et Madianitae,[TR182] a quibus sine
vexatione non fuissemus. Cum ergo tentoria fixissemus, descendimus cum
asinariis nostris ad locum fontium et palmarum et utres aqua replevimus
et amphoras, cum quibus asinarii reascenderunt ad tentoria; nos
mansimus in loco illo delectabili et vestibus nudati balneati sumus,
quia copiosas aquas, claras et tepidas lavandis corporibus aptas
reperimus, juxta quas etiam erant arbusta et virgulta, insuper prope
erat villa, in qua multitudo palmarum erat. Tempore, quo filii Israel
in loco isto castrametati sunt, erant ibi XII fontes et LXX palmae,
nunc vero non sunt praecise XII fontes, sed multae sunt ibi aquarum
vomites de clivo, qui undique vomit aquas, nec LXX palmae, sed multo
plures; tamen locus idem est.

Propter istas exsuperantes aquarum vomites imaginatione poetica
suspicabar aliquam Nympharum celebrem locum hunc reddidisse, cum etiam
nomen arabicum loci huic imaginationi assistat: dicitur enim locus
Dorindon. Doris autem erat filia Coeli et Vestae, conjux Oceani et
mater omnium Nympharum. Cui autem Nymphae hic locus dedicatus sit,
ignoro, hoc tamen pro certo scio, quod sanctificatus locus hic fuit
sexta mansione filiorum Israel ab exitu de Aegpto, ut habetur Exodi 17.
et Numeror. 33. Cum magna ergo recreatione ultra duas horas juxta aquas
illas mansimus et ibi bibimus,[TR183] lavimus et a vermibus nos
mundavimus. Interea aliquae puellae Madianitae satis formosae cum
pecoribus venerunt ad aquas, quae stabant ex alia parte aquarum et
mirabantur, respiciebant, ridebant et quodammodo precabantur. Non
immemor fui ibi earum petulantia illius scorti Madianitae mulieris, ad
quam quidam de filiis Israel ingressus vidente Moyse et omni populo, et
de zelo Pinehas, quomodo ambo in locis genitalibus pugione perfodit et
quod propter hoc XXIV millia hominum occisa fuerunt in deserto Cethim,
Numer. 25. Quapropter earum risus et jocus horror nobis fuit, nec
fecimus, ac si risum earum videremus, (#66 a#) vix tamen quosdam
juvenes milites compescere poteramus, ne eis aliquod signum
complacentiae ostenderent. Dum autem diu ibi moraremur, misit Calinus
nobis Arabem nuntium, ut ad tentoria descenderemus citius, et erat
etiam male contentus de nobis. Descendimus ergo et coenam nostram
paratam invenimus et cum magna et insueta laetitia manducavimus.
Accidit enim nobis ex potu aquae, ac si de fonte rubro, qui in
Aethiopia est, bibissemus, de quo qui bibit, ut dicitur, limphatus
efficitur. Nobis autem laetantibus sedebant Sarraceni nostri et Arabes
moesti, pallentes, silentes, propter eorum maledictum jejunium. Sed
statim sole profundius chaos immerso, quando nos quietem quaesivimus,
ipsi vice versa incipiebant insolescere, cantare, ululare, mugire,
comedere, bibere, et nobis quasi tota nocte nullam requiem tribuebant
et cum ista inquietudine ritum sui jejunii explebant. Nonnumquam
surreximus et de tentoriis nostris ad eos cucurrimus et cum minis eis
silentium imposuimus; aliquando etiam, quando faciebant subcinericios
panes, cum eis mansimus videntes fatuitates eorum.



                Iter solitudinis et terror peregrinorum.

Secundo die Octobris mane quidem surreximus, sed tarde recessimus
propter trium camelorum perditionem, quos putabant furto ablatos, sed
vestigia eorum sequentes invenerunt in deserto in loco pascui. Post
ortum solis reducti sunt et ita bestiis oneratis ab Helim recessimus et
in publica strata per latissimos campos maris rubri littora
descendimus, a tergo autem sequebantur nos quidam cum camelis aliis per
viam, quae descendit a Thor, et timuimus, ne forte essent praedones,
quia valde velociter ibant nobisque appropinquabant; cum autem circa
nos essent, vidimus camelos ornatos et homines curiales magis timuimus.
Porro dominus illius Corrobanae erat vir pinguis et decorus et in
medium nostrum cum suo dromeda se ingessit iratoque vultu
circumspiciens singulos ad Calinum cum indignatione dixit: cur tu,
Sarracenus cum sis, ausus es Francos armatos per terram domini Soldani
ducere, ut quasi armati procedunt in publica regia strata? Cui Calinus
cum magna reverentia respondit: homines isti peregrini sunt et loca
sancta terrarum nostrarum quaerere venerunt et neminem laedere, neminem
invadere nullique nocere cupiunt. Audientes autem in Gaza, hoc est, in
Jerusalem, quosdam pestilentes homines vagari per desertum, qui passim
violare praesumunt salvum conductum domini Soldani, spoliantes et
vexantes transeuntes, etiam Cairinos nobiles, robusta mente petierunt a
Trutschelmanno licentiam ferendi arma, ut occurrentes turbatores
libertatis benignitate domini Soldani eis concessam possent et ipsi
turbare et profligare; hac de causa (#b#) gladiis accincti, arcubus
muniti incedunt isti. Hoc audito responso convertit se ad famulos suos
et jocundo omine dixit: ecce, isti Franci audaciores sunt Aegyptiis; si
Mauri, Sarraceni, Mamalucci illius essent audaciae, dudum fuisset
desertum a latronibus et praedonibus purgatum. Sic ergo vir ille optime
fuit contentus et per Calinum salutationem amicabilem obtulit eumque de
nostro itinere, de patria nostra et aliis conditionibus interrogavit,
nos vero per Calinum ab eo quaesivimus, an naves onerariae de India
venissent in Thor cum speciebus aromaticis et si species illae ductae
essent in Alexandriam. De hoc ideo quaestionem fecimus, quia cum istis
speciebus in navibus Alexandrinis in Italiam transfretare[TR184]
sperabamus nos. Statim autem vir mentem nostram intellexit et plenum
responsum dedit dicens, quod ante plures dies naves Indianae in Thor
venissent et jam actu species aromaticae ducerentur in camelis in
Aegyptum ad Cairum et de Cairo per Nilum veherentur Alexandriam ad mare
magnum et ibi iam starent naves Alexandrinae de Venetiis et onerarentur
ocius recessurae. Hoc cum audivissemus, solliciti facti sumus valde
timentes, ne naves ante adventum nostrum in Alexandriam recederent,
quia si hoc factum fuisset, in Alexandria hiemare necesse fuisset, quod
nobis utique fuisset molestissimum. Sic ergo vir ille velociter nos
praecessit, nos vero lente satis cum nostris camelis sequebamur et ab
illa hora incepimus esse solliciti et Calino ac camelariis molesti,
instigantes eos opportune et importune ad celeriorem processum et ut
accelerarent iter.



               De periculosissima erratione et deviatione
            peregrinorum tertiae societatis per solitudinem.

Processimus ergo per arenosos et latissimos campos, per quos S. Moyses
cum universo populo Israel de Aegypto egrediens a mari rubro ascendit
et hora tempestiva, dum adhuc multum diei superesset, in quodam loco,
dicto Wardachii, bestias exoneraverunt, quod nobis displicuit, quia
festinavimus venire Alexandriam. Sed nostri ductores hoc non curabant,
quia ante solis occasum dormire et quiescere intendebant, ut per noctem
vigilare et insolescere possent juxta ritum sui inutilis jejunii. Dum
ergo in loco illo tentoria nostra figere vellemus, clavi lignei, quibus
funes alligabantur, non poterant tenere propter tenuem arenam, in quam
non firmiter infigebantur, et cum hoc paucos adhuc palos habuimus,
aliis per desertum amissis. Sedimus ergo in calore solis in arenti
arena cum impatientia et murmure contra ductores nostros. Porro a loco
illo vidimus inter nos et mare rubrum cumulos arenarum et monticulos et
per medium illorum discrete vidimus mare rubrum et videbatur nobis,
quod vix per milliare italicum a nobis distaret. Unus ergo de militibus
(#67 a#) tertiae societatis, in qua ego fui, dixit: ut quid hic
sedentes in ardore solis tabescimus et ignavia marcemus? Ecce, ibi est
mare rubrum et multum superest diei; descendamus quaeso ad
refrigerandum nos et ad deducendum tempus. Hoc dicens nemo sibi
respondit et addidit: non sunt, inquit, fideles socii inter vos, qui
audeant ad tantillum spatium mecum proficisci pro sua et mea
recreatione? paratus ego essem inire bellum pro vobis, et nullus vult
mecum ire ad balneum? Quid formidatis? quid timetis? Cumque diceremus
sibi, quod Calinus non dimitteret nos, nisi aliae duae societates etiam
nobiscum descenderent, irrisit et infidelitatem et formidulositatem
multis verbis improperavit nobis in faciem. Ad haec cum indignatione
surreximus omnes de tertia societate, in qua sola haec gerebantur et
reassumtis asinis simul ad mare descendere incepimus. Quod cernens
Calinus clamavit magna voce revocans nos. Similiter Arabes, camelarii
et asinarii et alii peregrini post nos clamabant, precantes ut
maneremus; sed dissimulavimus audire et elongati sumus ab eis. Eramus
autem VII, scilicet dominus Petrus Velsch, miles, qui incitator fuit
caeterorum; dominus Heinricus de Schomberg, miles; dominus Caspar
Siculi, miles; dominus Sigismundus de Marspach, miles; dominus Johannes
Lacinus, archidiaconus; frater Felix, caeterorum servulus; et Johannes,
cocus dominorum primae societatis, servus comitis de Solms, qui ignem
fecerat pro offa, et dum videret nos descendere, dixit dominis suis,
quod eum exspectarent, quia solum vellet se refrigerare et in puncto
redire et coenam coquere, putabat enim, sicut nos omnes, quod mare
esset ad duo vel tria stadia a nobis. Videns autem Calinus, nos esse
obstinatos, et periculum nostrum optime intelligens, convocavit omnes
peregrinos et camelarios et Arabes et asinarios, dicens illis: ecce,
isti peregrini ad mare descendunt et grandi periculo se exponunt,
possibile enim est eos aberrare et a nobis separari, et si hoc
contingeret, filii mortis essent; protestor ergo vosque contestor, quod
eos non misi nec ire jussi, sed eos revocavi et descensum prohibui,
ipsi autem contemserunt audire me. Si ante diem crastinum non
revenerint ad nos, tunc dabitis mihi in scriptis, quid fecerim in hac
re, ut omnes cognoscant, me fore innocentem ab interitu illorum
peregrinorum. Respondere multis me oportebit pro eis, et forte, si
auditum fuerit in Cairo, domino Soldano praesentabor ad respondendum et
Trutschelmannus interrogabit pro eis, qui vidit eos in Jerusalem, et
Naydon, praefectus Jerosolymitanus, et Calinus major et omnes
negligentiae me arguent. Ideo in scriptis testimonium a vobis inquiram,
si hac nocte non revenerint. Alia enim vice duos peregrinos etiam sic
perdidi, propter quos in magnam tribulationem deveni et ingentes
vexationes sustinui absque omni culpa mea. His auditis promiserunt
omnes, se facturos hoc, quod postulabat. Nos autem laeti descendimus et
in arenarum cumulos venimus, ita, quod eos amplius videre non
poteramus. Continuato ergo processu in longum, mare quidem ante nos
vidimus, sed attingere oram ejus nimis differebatur; cum enim ad
spatium trium horarum descendissemus cum festinantia, vidimus, nobis
diem deficere, et quando iam aestimavimus, nos in limbo maris esse,
apparuit aliud interstitium longum inter nos et mare et illo percurso
aliud restabat; unde quidam miles dixit ad me: ecce, frater, manifeste
deludimur a diabolo, mare effugere nos non posset, sed hoc, quod (#b#)
videmus, fugit a nobis, ideo mare non est, sed diabolus transformatus
in mare. Cum autem sol occidisset, appropinquavimus mari et dum de
limbo descendere vellemus ad aquam, venimus in lutum, in quod asini
usque ad ventres cadebant. Descendimus ergo cum maximo incommodo, quia
etiam incidimus et eductis bestiis in aridam eas ad spineta
colligavimus. Intravimus ergo lutum et cum labore usque in aquam
devenimus, ubi parvum et triste solatium habuimus, nec vestes
deposuimus, sed breviter manus lavimus et nobis ipsis indignati fuimus,
quod tanto periculo sine utilitate nos exposuimus. Lotis ergo manibus
quasdam monstruosas ostrearum testas accepimus de littore in
testimonium, quod ad mare rubrum fuissemus, et per lutum ad asinos
reascendimus, non loti, sed sordidi, non refrigerati, sed anxiati, non
laeti, sed moesti, et ita a mari recessimus. Erat autem iam nox ita, ut
nec vestigia asinorum quidem nostrorum videre quovis modo possemus,
unde, cum omnes ignoraremus, per quam viam vel ad quam plagam tendere
magis deberemus, et cum de hoc collitigatio fieret, aliqui de
peregrinis descenderunt de asinis et vestigia asinorum manibus
quaeritabant in solo, sed nihil certi propter tenebras invenire
poterant et in omnimoda dubitatione stetimus ignorantes, ad quam partem
facies nostras convertere deberemus. Stetimus ergo et nos ipsos mature
consuluimus, quia multiplici modo mortem nobis imminere sensimus.
Quidam consulebant, quod non amplius procederemus, sed ibi fixi usque
ad diem maneremus, quia possemus sic in tenebris pericula nobis ignota
incidere, nec esset possibile ad socios venire in tam confusa
latitudine, in mane autem luce habita possemus eos sequi. E contrario
alii dicebant, hoc consilium esse nobis mortiferum, quia certum nobis
erat, quod transacta media nocte Calinus cum exercitu se de loco movere
volebat et si nos usque ad lucem maneremus, illo toto die illos
apprehendere non possemus, et ita necesse esset nos deficere et
bestias, quia ad minus duobus diebus et noctibus non possemus habere
alimenta, nihil enim nobiscum susceperamus de necessariis vitae, nec
aquam nec panem, et cum hoc illa die praeterita paene nihil
manducavimus nec bibimus. Sic ergo alii et major pars judicabant esse
procedendum, sed ad quam plagam et partem penitus ignorabant, nam
densae tenebrae erant, ita ut montes ante nos penitus videre non
possemus nec vestigia et vix mare a tergo, quod tamen naturaliter in
tenebris quodam splendore fulget. Vagabamur ergo per incertum, nunc ad
dextram, nunc ad sinistram, nunc per directum, nunc per indirectum,
nunc sequebamur opinionem[TR185] illius, post paululum reclamante alio
eundem sequebamur, aliquando cum silentio omnes substitimus
auscultantes, an sonum aliquem colloquentium aut clamantium audiremus,
sed nihil audientes nos ipsi magnis vocibus clamavimus et in hoc nec
latrones nec praedones timuimus, quia optavimus hominem ad nos venire,
a quo aliquid discere possemus. Interea vidimus ante nos rutilare
ignem, exsurgere splendorem et laeti fuimus aestimantes, socios nostros
ignem accendisse propter nos, et dum laeti splendorem sequeremur,
delusos nos esse statim conspeximus, quia erat quaedam stella
perlucida, quae oriens radios suos a cacumine montis emisit. Porro
dominus Heinricus de Schomberg, vir cogitativus et prudens, tendebat
contra quandam stellam et ad sui sequelam nos invitabat dicens, se
certum invenisse in coelo tramitem in nostrum exercitum; sed unde hoc
habuerit, nescio, hoc tamen scio, si eum secuti fuissemus, directe in
exercitum venissemus. Verum cum per aliquod spatium eum secuti
fuissemus, dicebat quidam, quod nimis dexteram peteret et ita dimissa
(#68 a#) directione domini Heinrici alium secuti sumus ad sinistram.
Inter haec nonnumquam ad litigia devenimus, illo volente huc, altero
illuc. Duas res ego in hac tribulatione aeque timui, sicut ipsam
tribulationem: una, quod duo principales nostri milites contra se
insurgerent et gladios eximerent, quia scivi eos vecordes ad invicem,
et ideo cum industria, quando disceptabant de via, posui me cum asino
in medium eorum, ne propinqui sibi citius moverentur. Altera: quod,
quia diversae opinionis eramus de plaga, timui, quod aliquis suum
conceptum sequeretur et a nobis divideretur et periret, unde magna cura
vigilavi, ut litigantes delinirem et evagantes revocarem. Dixi
aliquotiens sociis tristibus, non timeatis tantum, non irascamini ad
invicem et non separemini ab invicem, his enim duobus servatis non
poterimus bene perire. Processimus ergo per incertum et timere
incepimus, ne forte iam eos praeterissemus: videbatur enim nobis, quod
longiorem viam ascendendo fecissemus, quam descendendo; erat autem iam
nox media et de hoc omnes convenimus, ut in aliquo eminentiori loco
parum quiesceremus. Eramus autem juxta monticulos arenosos duros, tamen
quos in descensu non meminimus nos vidisse, cum tamen essent satis
alti. Ad unum ergo monticulum ascendimus, circumspicientes,
auscultantes, clamantes et ejulantes eramus, sed non erat vox, neque
sensus; colligavimus ergo asellos et super terram nos locavimus, potius
ad respirandum et pausandum, quam ad dormiendum, non enim erat somnus
in tanta anxietate constitutis, quia filii mortis eramus et illa
infelix spes nobis erat, quod forte ante omnimodam nostram defectionem
incideremus manus Arabum aut Madianitarum aut Aegyptiorum, quibus
sponte nos ipsos captivos tradere vellemus, quia dicente Jeremia Thren.
IV.: Melius est captivis aut gladio occisis, quam interfectis fame.
Finalem tamen fiduciam ad Deum, ad virginem gloriosam Mariam et ad
sanctam Catharinam habuimus, quod non ita misere in deserto perire nos
permitterent. Hortabamur autem nos invicem, ne sopore forte irruente
opprimeremur, sed ita quiesceremus, ut tamen aures apertas haberemus,
ut si forte prope exercitum essemus, quod in oneratione camelorum,
bestiarum et hominum clamores audiremus, solent enim in oneratione
cameli rugire et homines clamare et cantare, et istum tumultum
speravimus nos audire.

Porro jacentibus cunctis et silentibus manere in illo durissimo lecto
non potui, sed circuivi et cursum beatae virginis legi et ejus
psalterium silentio, motu labiorum, decantavi; in circumspiciendo vidi
in valle in pede montis vasti quandam umbram et cogitavi, quod esset
virgultum aliquod, et descendi tollere, ut darem asello meo, qui mecum
jejunabat. Sed dum venissem ad rem, non erat virgultum, sed aridum
spinetum; ab illo ergo loco ascendi in collem oppositum monticulo
nostro, ut si forte ibi aliquid viderem vel audirem, et in isto colle
transivi nunc huc nunc illuc, sicut anxii et phantasiis praeoccupati
sine arbitrio transferunt se de loco ad locum, post moram volui redire
ad socios et monticulum oppositum ascendi, putans, stationem nostram in
eo consistere, eos non inveni, ad alium de hinc cucurri monticulum, sed
minime eos reperi. Steti ergo anxius et in noctem ipsam impegi, dicens:
o nox nociva, a nocendo bene nominata, tu vere es terrae sine certo
patre filia, solum ex oppositione terrae causata et conjux terribilis
Erebi, Phaneteque pastoris utilissimi inimica et per consequens juxta
(#b#) vulgare verbum nulli amica, nisi nocere volentibus, nam qui male
agit, odit lucem, ad teque solis inimicam confugit, unde, ut jugulent
homines, surgunt de nocte latrones. Nam obsequio malefico, quod nox
Jovi praestitit volenti ad Alcmenam foeminam cupitam accedere,
commeruit quadrigam, in qua terram perpetuo circuitu ambit et robur
domandi deos accepit, quia ea praesente magnanimos, qui ingentia
pectore versant, domat et opprimit et in lucem usque coercet. Cumque
noctis increpationem finivissem, in me ipsum fremui, quod
infidelissimae nocti me credidi, cum ambulantibus et navigantibus
insidiosissima sit. Confugi ergo ad proprium opus angustiatae animae et
anxii spiritus, quod est clamare, sicut dicitur Baruch 3.: Anima in
angustiis et spiritus anxius clamat, et extuli vocem ad militem
strenuiorem, nobiliorem et fideliorem mihique magis familiarem, eumque
tantum cognomine invocavi dicens: Schomberg; qui mox me audito surrexit
et a longe positus cum aliis reclamavit ingeminans: Felix, Felix!
Secutus ergo respondentis vocem usque in tertium monticulum; nec tamen
eos inveni. Iterum ergo clamavi sic: ho, ho, et: vos ubi inveniam?
Colloquimini precor, quousque perveniam ad vos, quia tenebrae et
silentium me deducunt. Sic ergo colloquebamur, quousque ad eos veni,
qui dure increpabant me pro incerta et insecura evagatione, eram enim
multo remotior factus ab eis, quam aestimaveram. Cumque ad illos
venissem, ii, qui quieverant, resederunt. Jam autem noctis medium
transierat et tempus aderat, quo camelarii bestias onerare incipere
solebant, sedimus ergo et cum magno silentio auditum praebuimus,
desiderantes rugitum camelorum audire. Dum autem aliquamdiu sic
sedissemus, ecce camelorum vox optata insonare coepit et rugitus eorum
extolli. Quo audito, quantum gaudium habuerimus, potest enarrare ille,
qui in mortis periculo constitutus subito liberatorem audit adesse;
super omnem musicum sonum camelorum stridor ille terribilis dulcior
fuit, adaequatus profecto virtuosissimo cantui Orphei, quem lyra
cecinit. Valuit enim, ut dicunt poetae, lyra canens montes saltare ut
arietes, silvarum arbores chorizare, flumina sistere, feras mites
facere. Insuper Euridycen speciosissimam, prudentem, divitem, nobilem,
lyrae cantu in sui amorem traxit, quae dum mortua ducta esset ad
inferos, secutus eam in barathrum cum lyra ibi canens ministros inferni
in sui pietatem deflexit, damnatis oblivionem poenarum fecit, tenebras
Tartari repulit et Euridycen dilectam rehabere meruit. Sic nimirum
rugitus cameli factus est nobis in illa hora lyra Orphei. Exultantibus
enim nobis videbantur nobis montes saltare, arbores chorizare, flumina
tribulationem sistere et ad camelorum stridorem de interitu eductos nos
esse laetabamur. Statim enim sine mora surreximus et ascensis asinis
per clivum montis non modo descendimus, sed cecidimus et incidentes in
rupes eas transvolavimus usque in planum rugitum bestiarum sequentes.
Verum novus timor nobis advenit, ne forte esset corobana aliena nobis,
Arabum aut Madianitarum, et in manus adversariorum incideremus. Sed dum
propinqui essemus, audivimus voces nobis domesticas et ita cum laude
divini nominis ingressi exercitum sumus, duos autem camelos aqua et
pane oneratos cum duobus Arabibus reperimus ad nos quaerendos, (#69 a#)
quos confratres nostri mittere pro nobis ordinaverant, ignem autem per
noctem in exercitu facere nolebant, ut illa nocte cruciaremur pro eo,
quod omnibus reclamantibus et revocantibus obtemperare noluimus. Dure
autem Calinus nos recepit et male contentum esse verbis et moribus
ostendit et historiam nobis retulit, quomodo quadam vice etiam juxta
hunc locum duo peregrini ad mare occulte descenderint et sicut nos
oberraverint et tribus diebus hinc et inde per desertum cucurrerunt,
post quos reperti a Madianitis fuerunt privati ratione et ita dementes
ad peregrinos socios, qui iam in Aegypto erant, sunt reducti et in
paucis diebus defuncti. Non dubito, si divina pietate non revenissemus
ad socios, quin in maximas miserias venissemus et caeteri peregrini
illum militem, qui eos movit, dilacerassent. Quamdiu vixi in hoc mundo,
tristiorem noctem non habui. Contigit profecto nobis, sicut sociis
Ulyssis, quos Euryalus consocius omnes in periculum submersionis
induxit, cum tamen praedictum eis fuerit non navigandum.



              Iter ad mare rubrum et gaudium peregrinorum.

Tertia die ante plenam lucem more solito de Wardachii recessimus per
lata et arenosa campestria et, antequam lux plena esset, duas turmas
camelorum obvias habuimus, in quarum medium incidissemus, si non ad
socios venissemus. Et cum iam clara dies esset, venimus in Sur desertum
et satis propinqui mari fuimus. In hoc desertum venerunt filii Israel
primum transito mari rubro, sicut dicitur Exodi 16. Sed et Agar,
ancilla Sarae, dum fugeret a facie ejus et redire vellet in Aegyptum,
unde nata fuit, in hoc deserto solivaga inventa est ab angelo Domini et
jussa redire ad Saram dominam suam et se ei humiliare, et praenunciavit
ei multa futura de puero, quem in utero gestabat, de Ismaele, qui pater
est omnium Ismaelitarum, Agarenorum, Sarracenorum et populorum de monte
Seir.

Rogabant ergo domini peregrini, qui ad mare rubrum non fuerant,
Calinum, ut possent ad id descendere, praecipue cum in illo loco nobis
propinquo dicantur filii Israel de mari egressi fuisse in desertum Sur,
ut dicitur Exodi 17. Assignavit ergo Calinus peregrinis famulos Arabes
ductores et descendimus omnes cum eis ad mare rubrum. Quamvis enim
peregrini tertiae societatis ad mare fuissent, ut dictum est, tamen
quia nullam ibi experientiam maris acceperant, nec propter turbationem
mare considerare poterant, ideo iterum cum aliis descendebant, cameli
autem per viam regiam procedebant. Fecimus ergo viam unius horae et ad
aquam maris devenimus et, quamvis adhuc mane esset, tamen vestibus nos
nudavimus et in mari rubro balneati et baptizati sumus, in hoc inquam
mari, in quo secundum apostolum 1. Cor. 9. omnes patres nostri in Moyse
baptizati sunt. Ibi enim filii Israel per medium siccum ambulaverunt ab
una parte maris ad aliam mari mirabiliter stante ab utraque parte
erecto. Non enim latum est in eo loco, sed habet forte unum miliare
theutonicum usque in aliam partem Phyariroth, profundissimum tamen est
et inquietum. Dicit Orosius, quod in parte opposita nobis, Phyariroth,
ubi Moses virga mare percussit et eo remoto filii Israel ingressi sunt
et Pharao cum curribus et equitibus secutus, ibi exstabant adhuc
certissima monumenta gestorum, nam tractus curruum et orbitae rotarum
non solum in littore, sed etiam in profundo, quousque visus admittitur,
pervidetur et videntur in fundo maris foveae profundissimae, in quas
Aegyptii descenderunt quasi plumbum. Ex quo facto superstites Aegyptii
non solum Deum non cognoverunt, sed causam inde idololatrandi
sumserunt, quia dicit Apollonius, ut habetur in vitis patrum, quod
Aegyptii, qui cum Pharaone non fuerunt, unusquisque illud, in quo
occupabatur in hora submersionis caeterorum, hoc sibi deum esse putabat
eique latriam exhibebat, dicens: hoc olus, hoc lignum, hic panis, haec
bestia etc. hodie deus meus fuit, qui custodivit me a submersione (#b#)
cum Pharaone. Et ita super omnes mundi terras fuerunt idola in terra
Aegypti multiplicata. In parte vero nostra, ubi balneabamur, fuerunt
ejecta Aegyptiorum cadavera, a quibus ibi filii Israel detrahebant
spolia. Invenimus autem in maris littoribus monstruosas testas et
ostreas diversorum colorum et formarum, et album corallum in copia, sed
rubeum, quamvis in eo crescat, ibi non vidimus. Dicunt tamen aliqui,
quod corallum semper sit album in mari crescens et molle, sed extractum
et exsiccatum rubei coloris efficitur, sicut patet de corallo maris
Siculi.

Hoc mare rubrum mare vocatum est eo, quod sit roseis undis infectum,
non tamen talem naturam habet, qualem videtur ostendere, sed vicinis
littoribus vitiatur gurges atque inficitur, quia omnis terra, quae
circumstat pelago, rubra est et sanguineo colore permixta. Ergo cum
terra hanc habeat naturam, fluctibus subinde diluitur et quidquid
adhaesum est, in colorem cadit. Ab hoc etiam in his littoribus gemmae
rubrae inveniuntur et testae ostrearum rubrae et lignum rubrum in
insulis ejus crescit, bresilium. Gustavimus etiam aquas illas et
comparationem salsedinis ejus ad salsedinem maris nostri mediterranei
fecimus; est autem multo salsius et amarius, quam mare nostrum, quamvis
tam illud quam aliud ex uno fonte maris Oceani effluant, qui
salsissimus est. Salsedinis autem illius causas alias ponunt naturales
philosophi, alias theologi, alias poetae antiqui. Causae naturales et
theologicales patent P. 1. fol. 43. Causa autem poeticalis est huc
reservata. Ponebant enim quidam vetustissimi poetarum, Demogorgon
quendam, terribilissimum gigantem et maximum terrae filium, de quo
multa mira recitant et phantastica, esse inter deos humanos primum
omnium, quem etiam antiqui errantes dicere audebant esse primam causam
rerum omnium et creatorem, ut patet in diversis veterum carminibus. De
hoc ergo Demogorgone ad propositum talem recitant historiam, quae
supportat, ipsum fuisse ante lucem firmamenti et tamen terram fuisse,
sed opertam caligine. Hic ergo Demogorgon continua caligine affectus
taedio Acroceraunios montes conscendit et ex eis ingentem, maximam
evulsit molem ignitam eamque primo rotundavit forcipibus, deinde eam in
Caucaso monte solidavit malleo, post haec eam ultra Reprobanam detulit
et globum illum lucidum sexies undis immersit et totidem eam per auras
circumrotavit et hoc ideo, ne ulla umquam posset diminui aut aevi
labefactari rubigine et ut agilis ferretur undique; qui confestim se
tollens in altum domum intravit poli patrisque sedem omnem complevit
fulgore. Ex immersionibus autem aquae ante dulces amaritudinem
sumserunt salsedinis et aer ad percipiendos radios lucis ex
rotationibus arctus factus est. Haec de illo. Quamvis autem haec et
similia videantur esse phantastica in superficie, in medulla tamen sunt
veritatibus naturalibus et theologicis plena, ut patet per Jobait [?]
in libris de generatione deorum gentilium, in quibus medullam de dictis
poetarum elicit dulcissimam.

Salsedo illa maris, ut dicunt nautae, est solum superficiei aquae
immixta et infra decem passus dulcis invenitur. Si ita sit, ego
experientia non accepi. Mare hoc rubrum temporibus antiquissimis
dicebatur mare Erythraeum, ab Erythraeo rege, qui fuit filius Persei et
Andromedae et regnavit in regione juxta hoc mare et in insulis ejus et
fuit maximae autoritatis, adeo, ut morienti in quadam maris rubri
insula caeteris famosiore insigne plurimum sepulchrum construxerint
eumque (#7O a#) loco dei colerent et ab eo rubrum mare denominarent
Erythraeum, quo nomine adhuc Graeci hoc mare vocant. Hebraei autem
nominant Jam Suph, ut Jeronymus dicit in Epistola ad Fabiolam de XII
mansionibus.

Igitur dum amplius quam per horae spatium juxta hoc mare
deambulassemus, asinos ascendimus et cum multa festinantia ad viam
regiam post camelos cucurrimus bestiis, longo enim spatio nos
praecesserant, et anxii festinantes, ne etiam separeremur. Videntes
autem Arabes, qui nobiscum erant, nostrum conatum ad festinum
processum, iuverunt nos minari asinos lanceis suis a tergo asinos
pungentes, quod asini sentientes velocissimo cursu sicut equi fugiebant
Arabum stimulationem, quibus tamen Arabes concurrebant. Numquam vidi
homines tam velociter currentes, sicut isti currunt, habent enim crura
macra et dura, nec sunt calceati nec caligati, nec cincti, manducant
panem artum et aquam brevem bibunt, ideo in currendo non sustinent
pulmonis molestiam aut pectoris pressuras aut anhelitus abbreviationem,
quae omnia nos habemus, puta, propter cottidianam repletionem. Currunt
enim sicut capreae, quae morantur in silvis, sicut Asahel, 2. Reg. II.,
nec equo veloci vectus posset eos effugere, quia cursum suum in longum
possunt continuare et hoc agunt cum hilaritate et laetitia. Numquam in
tota illa peregrinatione in tantum risum resolutus fui, sicut in
ascensu a mari rubro ad viam regiam, quia Arabes jocabantur nobiscum et
praecurrebant, saltabant et cum lanceis dimicabant. Fuit tamen inter
eos alienus unus Arabs, quem prius non videram, qui miras truffas et
fatuitates faciebat, adeo, quod aliquotiens desperavi me posse in asino
manere prae risu. Continuavimus autem cursum illum cum truffis Arabum
ad duo milliaria theutonica. Cum autem ad regiam viam venissemus,
descendimus in quandam aliam latam planitiem, in qua vidimus accumbere
juxta fontes ibi manantes camelos nostros cum camelariis. Descendimus
ergo et juxta fontes illos pausavimus et camelos et asinos adaquavimus,
abominabilis autem fuit nobis illa aqua, quia erat aliquantulum salsa
et cum hoc erat calida facta a sole et colore rubra. Campus ille et
desertum nominatur Marath, Exodi XV. et Num. XXXIII. Nam dum filii
Israel transiissent mare et Aegyptios ad littus projectos spoliassent,
quaesiverunt aquas, nec invenerunt. Descenderunt autem forte aliquo
monstrante et tertia die venerunt huc propter aquam, non enim erat de
via illorum, sed deviaverunt propter potum, sicut frequenter fieri
solet in deserto. Cumque huc venissent, non poterant bibere aquas de
Marath, eo, quod essent amarae, ut habetur Exodi XV. Et murmuravit
populus contra Moysen, dicens: quid bibemus? At ille clamavit ad
Dominum et ostendit ei Dominus lignum, quod cum misisset in aquas, in
dulcedinem versae sunt. De hoc etiam fit mentio Judith 5. Dicunt
doctores, quod fuerit lignum valde amarum, ut miraculum celebrius
esset, eo, quod ex immissione ligni amari dulcoratae sunt et factae
potabiles. Contrarium autem videtur per id Ecclesiastici 38.: Nonne a
ligno indulcorata est aqua? etc. Nam ibi loquitur Scriptura de
naturalibus proprietatibus terrae nascentium. Credo autem, quod dulcedo
in his aquis per ligni immissionem non manserit, nisi usque (#b#) ad
populi Israel recessum et tunc in pristinam amaritiem redierint. Sunt
tamen ita temperate salsae illae aquae, quod bestiae possunt eas bibere
et quidam homines, sed non communiter omnes. Totus campus ille est
paludosus et plenus aquae et erumpentes decurrunt ad mare rubrum et
multi aestimant, Jordanem a mari mortuo usque huc in subterraneis
meatibus decurrere et hic ebullire, ut dixi P. 1. fol. 199 A. Multa
phantasiantur Arabes de his fontibus. Dicunt enim, quod oves ex eis
bibentes concipiant rubeas oviculas, sicut legitur de fonte Mella dicto
in esciato, ex quo cum ovis bibit, nigrum foetum concipit et parit.
Insuper diffamant hos fontes, dicentes, aquas potatas bibentibus
implicare morbum venereum, ita, ut effoeminentur potantes. Cum ergo
adaquati essemus, rursum camelos oneravimus et de Marath recessimus
descendentes per littus maris rubri per latissimos campos arenosos. In
occasu autem solis in locum venimus, quem Arabes nominabant Hanada, in
quo fiximus tentoria, vix autem propter regionis sterilitatem reperimus
ibi arida arbustula, ut aliquid calidum et coctum haberemus.



                   Notanda pro intellectu Scripturae.

Quarta die, quae est beati Francisci confessoris, mane ante lucem ab
Hanada recessimus descendentes per latissimos et aridissimos campos
super mare rubrum, post longum autem et taediosum descensum venimus ad
quaedam montana, ad quorum radices mare rubrum linguam extendit ibique
finem facit, et circa illum maris terminum est etiam unus portus, ad
quem naves applicant. In illa hora absolutus fui a magno dubio, quod in
me habui per totum iter. Certus enim fui, nos venturos de deserto in
terram Aegypti, sed quomodo per mare rubrum essemus transituri,
cogitare non potui. Putavi enim, quod mare rubrum continuaretur mari
mediterraneo, ex quo filii Israel mari transito in desertum venerint,
nec Christianis aliam viam esse a terra sancta et de monte Synai, nisi
per brachium maris rubri, per quod exierunt filii Israel de terra
Aegypti, nec posset aliter fieri, si mare rubrum cum mari mediterraneo
esset junctum, sicut putabam. Sed mirabar, si non potest esse egressio
in Aegyptum, nisi per mare rubrum, quomodo est, quod Scriptura sacra
nihil loquitur de hoc, cum multi legantur descendisse de sancta terra
in Aegyptum et ascendisse, nec fit mentio de mari rubro, nisi quando
filii Israel egrediebantur? Et si alia via potest de Aegypto transiri
ad montem Synai, quare filii Israel traducti fuerunt per mare insuetum
iter, et non per terrae stratum commune? Hoc dubium hodie experientia
solvit mihi, nam mare rubrum non condependet mari mediterraneo, sed
magnum spatium, multa montana intersecant et inter utrumque via
communis est a terra sancta in Aegyptum sine transitu arcus maris, et
illi, qui de Aegypto ascendere volunt ad montem Synai, transeunt hoc
medium et ad litus maris rubri adscendunt sine transnavigatione maris.
Si autem mare rubrum non esset, tunc in terra Aegypti ascenderent usque
ad oppositum montis Synai et multo propinquiorem viam haberent quam sic
gyrando caput maris. Eduxit ergo Dominus filios Israel de Aegypto
propinquissima via contra montem Synai per brachium maris quasi ex
opposito montis Synai et pepercit populo, ne circuitus facerent, sed
citius ad montem Dei venirent et ut mirabilia sua, potentiam suam
ostenderet et inimicos populi Dei submergeret (#71 a#). Si autem
Dominus statim populum Israel ad terram sanctam ducere voluisset, tunc
alia via, per medium spatium utriusque maris propinquior fuisset in
Palaestinam, sed hoc Dominus noluit. Causa habetur Exodi XIV. et supra
Fol. 26. et ibi vide Nicol. Lyram et magistrum in Speculo historiali.

Porro in loco et in montanis, ubi finitur mare rubrum, vidimus stupenda
opera antiquorum regum Aegypti, qui conati sunt mare rubrum deducere
usque in Nilum, quapropter montes Euripi in capite maris inceperant
perfodere et colles dividere, rupes, saxa et petras per medium
scindere, et fecerunt canale et alveum in civitate Arsinoe, quae et
Cleopatridis dicitur. Hanc vero fossam primum Sesostris rex Aegypti
ante res Trojanas opere sumtuoso incidit, quam post Darius rex Persarum
aggressus imperfectam reliquit, post quem Ptolomaeus secundus summa
arte perfecit opus, ita tamen, ut praeclusa esset fossa et non nisi
sibi aperiebatur. Per hoc autem intendebant antiqui illi copulare
orientem et occidentem, quia Nilus profluit in mare mediterraneum, in
quod, dum mare rubrum ingrederetur, per eum fluvium posset fieri
navigatio a mari mediterraneo et occidentali oceano in mare rubrum, in
sinum arabicum et persicum et barbaricum usque in indicum mare in
orientem; et ita naves de India, de Persia, de Arabia, de Media et de
universis regnis orientis possent libere venire in Graeciam, Italiam,
in Franciam, in Hiberniam, Angliam et in Germaniam, cum alias naves
orientalium regionum non amplius, quam usque ad terminum maris rubri,
ubi Arabia deserta et Aegyptus se contingunt, procedere possunt, nec
naves occidentalium regionum venire ultra possunt quam in Alexandriam,
quae est terminus Africae et Asiae, quamvis rex quidam Hispaniae
conatus sit aevo nostro perquirere vias deveniendi ab oceano
occidentali, de mari scilicet exteriori, quod est ultra fretum
Herculeum, in oceanum orientalem et in mare indicum, sed in vanum
conatus est, reperisse tamen dicitur quasdam prius incognitas insulas
pretiosas.[TR186] In hoc autem, quod Ptolomaei Aegypti reges
conglutinare conabantur orientem et occidentem, duo intendebant,
primum, ut dominari possent in utraque, tamquam medii; secundo, ut
negotiationibus mundi esset via ubique negotiandi, et ipsi Aegyptii
telonia et partes de universis acciperent, cum non esset via, nisi per
eos. Et profecto, res magnifica fuisset, si opus perfecissent. Nam de
Venetiis, imo de Flandria et Hibernia navigassent in Aegyptum et per
Nilum ascendissent in arabicum sinum et devenissent in cinnamomi
regionem et usque in Indiam opulentissimam devenissent, de qua dicunt
inter alia miranda, quod uno anno habeat duas aestates et duas hiemes
et aureos montes, reales non phantasticos, et sint in ea XLIV regiones.
Sic per mare indicum via fuisset occidentalibus in Persidem, Parthiam,
Mediam, in Arabiam felicem, in Saba et Chaldaeam, et populis
orientalibus patuisset via etiam ad nos et per hoc opus tres mundi
principales partes, scilicet Asia et Africa cum Europa junctae fuissent.

His allecti Aegypti Ptolomaei instantia magna conabantur promontoria
scopulosa dividere ad inducendum mare induti Herculea virtute, qui
traditione vetustissima dicitur montem perpetuo jugo junctum
continentem oceanum divisisse et duos montes (#b#), Abilam et Calpem,
ex uno fecisse, per quorum medium mare mediterraneum, quod nondum erat
in terris, immisit, ut patet supra fol. 36.

In hoc Aegyptiorum conatu, si habuissent Herculem cooperatorem et Titan
cum filiis suis, qui bellum contra Jovem et caeteros deos moventes
conabantur eis coelum eripere et ideo dicuntur montes montibus
superposuisse, ut sibi viam in coelum sternerent; si tales montium
transpositores habuissent, facillime mare Aegypto induxissent.
Laborantibus igitur Aegyptiis in praefato opere convenerunt sapientes
et magi Aegyptiorum et de opere contulerunt, consulentes super ingenti
negotio inchoato, an utile et expediens fieret? Et inventa veritate
regi Ptolomaeo omnibus modis suadebant, cessandum ab opere, imo totis
conatibus Aegyptum universam concurrere ad obsistendum et resistendum
volenti mare inducere, tanquam perniciosissimo terrae Aegypti inimico.
Nam ex concursu duorum illorum marium tota Aegyptus absorberetur et
marinis aquis obrueretur. Scimus enim, inquiunt, freti furores stabiles
non esse, sed ubi locum exeundi invenerit, furiose erumpit et omnia
obruit. Dato autem, quod in alveo Nili maneret, Nili aquas dulces et
sanas, quibus tota irrigatur Aegyptus et potatur, cum alii fontes non
sint, corrumperet, inficeret et amaras redderet, impotabiles, steriles
et inutiles. Sublato autem Nili servitio et utilitate, quomodo Aegyptus
stabit? Inhabitabilis necesse erit, cum numquam senserit coeli
clementiam sibi irrorantis et instillantis aquas, sicut aliis mundi
regionibus impertitur. Insuper praeter hoc, quod scimus pro vero, per
hoc opus Aegyptum desolari timemus terris procul a nobis existentibus;
dum enim intuemur pelagi oceani pergrande corpus et incomprehensibile
monstrum, praeruptos aquarum in coelum montes earumque atras opacitate
speluncas: horridas et indomitas vires furentium et frementium aquarum
si extra limen suum evocari modico motu contigerit, gravissima mox
moles sequetur et primo insulis amborum marium obrutis et demersis,
Persas, Medos et Arabes cum Aegyptiis aqua involvet et omnes terras in
ora maris utriusque absorbet unda, nec poterit evadere Italia
intemperatos accursus et paludes Venetianae inundatione aquarum
operientur,[TR187] nec status maris erit et fluctus non cessabit,
quousque Alpium valles anteriores impleverit et usque ad radices
excelsiorum Alpium pervenerit, sicut ante aevum nostrum fuisse signa in
montibus hodie monstrant, de quo modicum habetur P. 1. Fol. 30. A.

His rex Ptolomaeus auditis et intellecta veritate ab opere incepto
destitit, perpetua tamen signa suae magnanimitatis in montibus illis et
collibus dereliquit. Et profecto, si consiliarii manifesta ratione suos
conatus non compressissent, in finem licet non intentum opus
deduxisset, nec multum difficile fuit, cum spatium inter Nilum et mare
rubrum vix habeat milliaria theutonica sex.

Ecce, lector, quantam evagationem nunc a proposito peregrinationis
feci, gyrando paene universum mundum, occasione scissorum montium et
rupium hic ante oculos nostros! Dum ergo diutius mirantes juxta maris
terminum stetissemus, tandem progressi sumus (#72 a#) et mare rubrum
posttergavimus et descendimus per arenosa et latissima campestria.



                De Sarracenorum peregrinatione in Mecham
                civitatem et stulto eorum ritu in templo
                               Machometi.

In campestribus illis obviaverunt nobis passim illo die multae hominum
turmae cum camelis oneratis, cum asinis et equis et cum pretioso
apparatu; in una enim corobana erant plus quam quingenti cameli
necessaria portantes pro multis hominibus utriusque sexus, qui
comitabantur, et erant homines splendidi, divites Sarraceni, euntes in
peregrinatione ad suum sanctum Machometum maledictum in Mecham:
siquidem in Alchorano jubentur cultores Machomet ire in Mecham semel
singulos annos ad dei domum, quae ibi est, et ibi jubentur adorare,
eamque in consutilibus tegumentis circuire et lapides per media femora
retro pro lapidando diabolo jacere. Hanc domum dicunt Sarraceni Adam,
cum de paradiso exulasset, domino exstruxisse et omnibus filiis suis
usque ad Abraham locum orationis fuisse; Abraham autem eam instauravit
et renovavit atque in ea vota fovens sacrificia obtulit, quam et filio
suo Ismael post mortem reliquit, eique et omnibus filiis ejus per multa
annorum curricula, donec Machomet natus est, orandi locus permansit:
quo nato Deus eam sibi cunctisque generationibus et sequentibus
haereditariam promisit. Ecce, quam astuta et industriosa seductoria;
omnia enim jam dicta de illa domo non habent ex aliqua scriptura
auctoritatem et robur, sed quasi commentum quoddam finxere, antea enim,
quam Machomet legem suam praedicasset, idolis plena erat domus illa.
Hic ergo, precor frater humane, gradum siste et ego tibi aperte
monstrabo, qualis illa domus prius exstiterit et quid ibi fuerit sacrum
et cur illuc ire et, quae dicta sunt, Machomet facere jusserit? Duo
filii Loth, Ammon scilicet et Moab, hanc domum honorabant ibique duo
colebant idola, unum ex albo factum marmore, quod Mercurium, alterum ex
nigro, quod Chamos appellabant; et istud quidem ex nigro lapide in
honorem Saturni, alterum ex albo in Martis honorem venerabantur et bis
in anno ad haec idola adoranda eorum ascendebant cultores; ad Martem
quidem, quando sol intrat primum arietis gradum, quoniam aries honor
est Martis, in cujus discessu, ut mos erat, lapides jacebantur. Ad
Saturnum vero, quando sol primum gradum librae ingrediebatur, quia
libra honor erat Saturni, sicque nudi ac tonsis capitibus
thurificabant. Arabes quoque cum Ammonitis et Moabitis haec idola
adorabant. Longissima post tempora veniens Machomet pristinam gentis
consuetudinem volens tollere quasi mutato quodammodo more inconsutis
opertos tegumentis domum circuire permisit, sed ne videretur idolis
sacrificare praecipere, Saturni simulacrum in pariete in angulo domus
constituit, cujus ne appareret facies, dorsum tantum extra posuit,
idolum vero Martis, quia undique erat sculptum, subtus terram misit
lapidemque superposuit, hominibus autem, qui ibi ad orandum conveniunt,
lapides istos osculari praecepit et humiliatis tonsisque capitibus
inter crura lapides retro jactare, qui et dorsa denudabant, quod est
signum pristinae legis, et ad effugandum daemones se hoc modo lapides
jacere dicunt, quos clam in eo ritu potius venerantur. Et haec est illa
praeclara Machometi industria, imo malitia, ut cum a caeterorum cultu
idolorum suos inhibuerit, istud tamen in honorem Veneris apud Meccham
suam fieri permisit, quin etiam (#b#) praecepit, ne ipsam dominam suam
Venerem, in qua se potentissimum jactitabat, penitus relinqueret sine
honore. Demum eo infelici morte defuncto successor ejus Abubecr in
templo praedicto sumtuosam ei paravit sepulturam, in sarcophago ferreo
ipsum locans inter magnetes, ut dictum est supra fol. 50.

Peregrinantur ergo ad Meccham Sarraceni, non tantum ut praeceptum
Machometi impleant, sed plures veniunt, ut sepulchrum Machometi,
mirabiliter, licet naturaliter, suspensum sine catena aut fune,
videant. Quo artificio delusi populi credunt, ejus corpus ob
sanctitatem suam sic elevari et ita dementati in eo errore persistunt.

Nonnulli etiam Christiani, miraculum putantes suspensionem illam,
Christi abnegant fidem, caeteri curiositate ducti proficiscuntur cum
Sarracenis, quasi honorare volentes Machometi sepulchrum. Et hos
libenter secum recipiunt, etiam sine abnegatione, eosque in sua
hospitalia inducunt, quae in via sunt pro talium receptione. Saepe,
fateor, tentatus fui hoc modo visitare illud maledictum sepulchrum et
si tantum unum habuissem socium, vix me continuissem. Sed circa hoc
quaeritur, utrum, qui deosculatur sepulchrum Machomet, vel genuflectit
aut aliquid hujusmodi fecit in venerationem, sit infidelis? Respondet
Alexander de Hall.:[TR188] si Christianus illa facit, quia ita credit
et ideo profitetur, apostata est et haereticus. Si vero hoc facit solo
verbo, vel propter metum, non in corde, tunc peccat mortaliter, non
tamen est haereticus nec excommunicatus, nec est necesse, quod propter
hoc vadat ad Papam vel episcopum pro absolutione obtinenda. Haec
Alexander. Qui autem ingreditur quasi honoraturus et gestibus
honoraret, sed intentione vituperaret et corde consideraret errores et
fatuitates, ut eos Christianis propalaret, quamvis curiositate et
praesumtione non modicum peccaret, credo tamen levius puniendum et
excusandum. Multa mira referunt de hoc monstruoso Machometi sepulchro.
Nam sicut olim totus mundus mirabatur ferreum simulacrum Bellorophontis
in Smyrna civitate, ita nunc miratur hoc sepulchrum. Praedictum enim
simulacrum erat unum de septem mirabilibus mundi, pro eo, quod tanta
ferrea moles stabat in aere suspensa, nec catenis sursum pendens, nec
subtus ullo stipite suffulta, sed magnes lapis similiter eandem
imaginem in altissimi arcus sublimitate et subtus eam in pavimento
collocatus sursum et deorsum eam trahebat, sicque in medio suspensa
tenebatur. Eodem modo nunc tenetur tumba ferrea Machometi, suspensa
virtute magnetis, nisi quod tumba illa non tanti est ponderis, quanti
erat idolum Bellorophontis, quod quinque millia habebat libras ferri,
quia erat equus magnus et vir desuper. Verum anno Domini 1480., uti
veridica et certa relatione comperimus, subito horrenda venit
tempestas, divina haud dubium dispensatione, micabant fulgura, tonitrua
terribilia resonabant, ignis descendit de coelo et grando ingens in
Mecham et templum praesertim atque sepulchrum illius maledicti
seductoris cum corpore ejus in profundum terrae, vel certe inferni,
detruserunt; ita, quod nullo deinceps modo aut studio potuit inveniri.
Magna quoque pars templi corruens igne consumta est, atque ita pseudo
sui prophetae reliquiis et corpore Sarraceni privati sunt et, si
intelligere vellent, vehementer valde confusi; sed induratum est
insipiens cor eorum et nunc sicut ante et forte amplius ad locum
peregrinantur, ut dixi P. 1. fol. 74. Propter istos ergo Machometi
peregrinos relicta ad moram peregrinatione mea cum eis contemplatione
peregrinatus sum, ut viderem differentiam peregrinationis nostrae et
peregrinationis eorum; nos enim peregrinamus ad sepulchrum Jesu
Christi, filii Dei, et quaerimus reliquias sanctae Catharinae virginis
castissimae; ipsi autem peregrinantur ad sepulchrum Machometi, filii
diaboli et quaerunt servitia impudicissimae Veneris meretricis.

Resumendo ergo peregrinationem nostram ulterius processimus et multos
alios Sarracenos, Machometi peregrinos, obvios habuimus per littus
maris rubri ascendentes usque in Arabiam felicem, in qua Mecha ad oram
maris rubri est sita, civitas bona et portus maris non mediocris, ad
quem species aromaticae, piper, cariophylli, cingiber et hujusmodi in
magna copia devehuntur et inde per peregrinos evehuntur in camelis et
mittuntur etiam in Damascum Syriae et ad alia loca. Ratio, quare tot
peregrinos Machometi obvios habuimus, est, quia eorum jejunium
inchoaverat, ut patet fol. 74.,[TR189] et in eo, sicut et Christiani,
libentius peregrinantur et illo tempore sunt etiam fervores solis
mitigati.

Porro circa meridiem venimus ad quandam ingentem curiam cum
habitationibus multis, quae erat diversorium, et ingressi curiam
diversorii invenimus magnam cisternam et pretiosam, cum rotis,
marginibus et cannis factam, quam dicebant esse cisternam Soldani, de
qua boves continue aquam extrahebant. Ibi ergo praetereuntibus nostris
camelis de asinis descendimus et aquam gustantes bibere non potuimus,
quia erat calida, insipida et aliqualiter salsa, bestias tamen
adaquavimus. Puto hoc in loco ab antiquo fuisse diversorium, quia
undique ibi viae conveniunt tendentes in Aegyptum, et forte ad hoc
diversorium divertit Moyses, quando eum Dominus volebat interficere pro
eo, quod filium suum Eliezer nondum circumciderat et ibi eum Siphora
circumcidit, ut habetur Exodi IV. Quo viso ulterius processimus per
illum adustum campum usque ad solis occasum et in loco campi, quem
nominabant Choas, exoneravimus bestias ad manendum. Erat autem ventus
fortissimus et durus et nulla vi potuimus erigere nostra tentoria et
quotiens ea fiximus palis, totiens palis evulsis ea nobis dejecit (#74
a#). Taedio autem affecti post saepenumero dejectionem ea jacere
dimisimus. Cucurrimus etiam, ut moris nobis erat, pro colligendis
sarmentis et lignis per campum, sed nihil combustibile reperire
potuimus, unde accepimus vasa lignea, quae evacuavimus vino et aqua, et
sportas ovorum et caveas pullorum et gallinarum et ea confregimus et
ignem accendimus. Ventus autem erat adeo validus, quod ignem factum
dispersit, unde coacti fuimus cum togis et vestibus ignem circumstare
et impetum venti contra ignem prohibere. Comedimus ergo et bibimus illo
sero et nocte dormivimus sub divo et per flatum venti et arenarum
projectionem fuimus multum inquietati. In illa nocte ingressi sunt ad
nos quidam Arabes miseri petentes a nobis panem, quibus libenter
communicavimus, quia videbantur valde humiles et discreti.

Quinta die in media nocte surreximus et erat dominica XIX. post
Trinitatis. Oneratis bestiis a Choas recessimus et per campum illum
latissimum sterilem, in quo nihil penitus viridis fuit, processimus.
Contigit autem nobis ante solis ortum casus quidam, quem pertransire
nolo. Erat in prima societate magnificus et ingenuus vir, dominus
Bernhardus de Braitenbach, tunc camerarius ecclesiae metropolitanae
Moguntinensis, nunc vero dignissimus existit ibidem decanus; hic
vehebatur per totum desertum camelo in sporta propter teneritudinem et
debilitatem. Cum autem dies aspiraret, jussit prosterni camelum suum,
quo insidebat et de sporta descendit in terram ad faciendum quidpiam
operis et ad refocillandum se faciendo aliquos passus in sabulo.
Alleviatione recepta reascendit in sportam et camelus suus post nos
cucurrit. Cum autem per aliquantum spatium processissemus, sensit
praefatus dominus sibi omnem pecuniam decidisse de sinu, in quo eam
deposuerat insutam cinctorio, quo nocturno tempore cinctus erat, ut de
sua pecunia securus esset. Erat autem multus ducatorum numerus in eo,
et in loco, ubi pausaverat, ibi in sabulum ceciderat. Advocato autem ad
se Calino conquestus est sibi de auri amissione. Jussit ergo Calinus
stare exercitum et prostrato camelo illius dum descendit et ad locum,
ubi suspicabatur sibi cecidisse pecuniam, festinavit et nos peregrini
cum eo; quaesivimus autem, sed non invenimus, vestigia omnia sui
transitus lustravimus, sed in vanum laboravimus. Sciebat autem pro
certo, sibi pecuniam solum in illo loco cecidisse. Locum ergo circuimus
et arenas manu evertimus et observavimus, ne Arabes, vel camelarii, aut
asinarii, quos fures esse saepe deprehendimus, accederent; sed dum diu
solliciti quaesivissemus et nihil invenissemus, pecuniam inventam esse
et sublatam ab aliquo Arabe vel asinario judicavimus et habita inter
nos deliberatione, quomodo rem agere vellemus, ut pecuniam rehabere
possemus, optavimus licitum fore, mittere sortes et per sortes
inquirere, sicut Josuae VII. Achas fur inventus est et Jonathas esum
accipiens, 1. Reg. XIV. Sed non licuit in hoc casu sortem mittere, quia
prohibitum Extr. de Sortil. C. 1. Cogitavimus ergo et conclusimus, quod
omnes Arabes, camelarios et asinarios, qui erant nobiscum, vellemus in
unum (#b#) congregatos obsecrare, ut restituerent pecuniam, quia si
sponte tradere nollent, tunc contra eos vellemus insurgere, captivare,
nudare, percutere, torquere et castigare, donec redderent; eramus enim
plures quam ipsi et magis dispositi ad inferendam vim. Sic consilio
concluso ascensis asinis praecedentes camelos secuti sumus cum
tristitia, ira et indignatione et ad eos venientes torvis vultibus eos
respeximus Calinoque diximus intentum nostrum; quod dum audivisset
Calinus, turbatus est et convocatis omnibus, quos suspectos habuimus,
petivit opportune et importune, restitui aurum inventum. Sed non erat,
qui verum responderet. Nos etiam eos rogavimus, ut traderent et
inventori munus promisimus, sed nihil profecimus; sic ergo amaricati et
commoti processimus et minas eis dedimus eosque prosternere conati
sumus et onera dejicere, et milites evaginatis gladiis stabant et
nullum praeterire permittebant. Videntes autem camelarii et asinarii
serium nostrum et quod importunius ageremus, stupefacti sunt, petentes
Calinum, ut sedaret furorem nostrum, ne innocentes violentia
turbarentur. Quibus Calinus intentum nostrum exposuit, dicens, quod
primo vellemus omnem supellectilem eorum in camelis et asinis evertere
et perscrutari et, si pecuniam non inveniremus, in eos vellemus irruere
et usque ad pellem nudare et quaerere et cum tormento aurum extorquere.
Interea nos onera camelorum dejecta solvimus et disligavimus et illorum
miserorum res dispergere incepimus, ipsi autem stabant cum tremore et
fletu respicientes. Cum haec agerentur, accessit secrete ad Calinum
unus de illis Arabibus, qui in sero praecedentis diei ad nos
intraverant, dicens pecuniam esse inventam. Statim autem Calinus
clamavit, ut cum pace procederemus, quia aurum inventum esset.
Reoneratis autem camelis processimus et dominus ille a Calino pecuniam
accipiens unum ducatum illi Arabi donavit. Erat autem Arabs ille
simplex aspectu, vultum probum praeferens, et dicebant alii Arabes de
eo, quod quodam alio tempore thesaurum magnum in deserto reperit, qui
ceciderat, eumque suis dominis reportavit.

Processimus ergo per campum illum taediosissimum et tota die in
intensissimis caloribus proficiscebamur usque ad solis occubitum. In
quodam ergo loco, dicto Maffrach, juxta publicam stratam manere
decrevimus, locantes autem nos, tentoria non ereximus, quia palos in
tenuissima arena figere non valuimus et cum hoc taediosi et lassi
eramus, nec illa nocte coximus, quia nullam materiam pro igne invenire
poteramus. Porro Calinus praemonuit nos, ut illa nocte diligentius
vigilaremus, quia ibi esset periculosum propter profugos, qui pro
tempore de Aegypto in desertum pelluntur propter demerita. Illi in
istis locis latitant et saepe valde transeuntes perturbant. Dormivimus
ergo illa nocte cum inquietudine, tum propter timorem (#74 a#)
incursuum, tum etiam propter ventum et frigora, quae nos premebant.
Jacuimus enim sub divo lassi et laboribus ac miseriis deserti extenuati
et non aliud refrigerium habuimus, quam quia scivimus, terminum laborum
appropinquare et finem solitudinis non longe abesse. Totius mundi
substantiam non accepissemus, quod adhuc per quindeniam in deserto
manere oportuisset, quia laborem illum amplius tolerare videbatur nobis
impossibile.


                            FINIS VOLUMINIS.



                          AUTHOR'S FOOTNOTES

[1] Notula ab auctore margini apposita indicat, omnia, quae in
sequentibus legantur, sequenti demum folio (nostrae editionis pagina
317 ad signum **) inseri debuisse. Editor.



                        TRANSCRIBER'S FOOTNOTES

[TR1] "exponere," -> "exponere."

[TR2] "fueriut" -> "fuerint"

[TR3] "Hohen-Rechberg" -> "Hohenrechberg"

[TR4] "cöerceant" -> "coerceant"

[TR5] "procerto" -> "pro certo"

[TR6] "promise ram" (2 lines) -> "promiseram"

[TR7] "militae" -> "militiae"

[TR8] "spospondistis" -> "spopondistis"

[TR9] "hoc" -> "hac"

[TR10] "coede" -> "caede"

[TR11] "nocturumque" -> "nocturnumque"

[TR12] "adeo u" -> "adeo a"

[TR13] "Ordimis" -> "Ordinis"

[TR14] "innunctionis" -> "inunctionis"

[TR15] "quamdin" -> "quamdiu"

[TR16] "jejundo" -> "jejunando"

[TR17] "Praedicatotum" -> "Praedicatorum"

[TR18] "post:" -> "post"

[TR19] A manuscript, not the original one by Felix Fabri, omits
"ecclesiam" and has "fenestram" instead of "afenestram"

[TR20] "hubetur" -> "habetur"

[TR21] "peregino" -> "peregrino"

[TR22] "pericu losissimum" -> "periculosissimum"

[TR23] "Sabothytanco" -> "Sabathytanco"

[TR24] "erge" -> "ergo"

[TR25] "in crepavimus" (2 lines) -> "increpavimus"

[TR26] "nostro" -> "nostri"

[TR27] "sciut" -> "sicut"

[TR28] "dexto" -> "dextro"

[TR29] "hoc" -> "hac"

[TR30] "habiticula" -> "habitacula"

[TR31] "uon" -> "non"

[TR32] "Matth" -> "Matth."

[TR33] "bestis" -> "bestiis"

[TR34] "hic," -> "hic"

[TR35] "calum" -> "calvum"

[TR36] "erisionis" -> "derisionis"

[TR37] "decendimus" -> "descendimus"

[TR38] "saeculis" -> "sacculis"

[TR39] "disiderium" -> "desiderium"

[TR40] "ligna" -> "lingua"

[TR41] "siguant" -> "signant"

[TR42] "Jojachim" -> "Joachim"

[TR43] "Ancha" -> "Anna"

[TR44] "orotione" -> "oratione"

[TR45] "puotiens" -> "quotiens"

[TR46] "fili" -> "filii"

[TR47] "Truschelmanni" -> "Trutschelmanni"

[TR48] "quodipse" -> "quod ipse"

[TR49] "Elphalhallo" -> "Elphahallo"

[TR50] "augustiis" -> "angustiis"

[TR51] "lingam" -> "linguam"

[TR52] "itareversi" -> "ita reversi"

[TR53] "angnli" -> "anguli"

[TR54] "coemeterico" -> "coemeterio"

[TR55] "notsra" -> "nostra"

[TR56] "appotacarii" -> "appotecarii"

[TR57] "bibimus," -> "bibimus."

[TR58] "nullatemus" -> "nullatenus"

[TR59] "quem" -> "quam"

[TR60] "hoc" -> "hac"

[TR61] A manuscript, not the original one by Felix Fabri, has "cabrum".

[TR62] "coelus" -> "coelum"

[TR63] "circundedit" -> "circumdedit"

[TR64] "philosophus" -> "philosophos"

[TR65] "itineris" -> "itineris."

[TR66] "fecimus" -> "fecimus."

[TR67] "est" -> "et"

[TR68] "acutistimis" -> "acutissimis"

[TR69] "rupiam" -> "rupium"

[TR70] "apostosia" -> "apostasia"

[TR71] "de fluenti" (2 lines) -> "defluenti"

[TR72] "Eodem" -> "Eadem"

[TR73] "vi dissent" (2 lines) -> "vi dissent"

[TR74] "vidissimus" -> "vidissemus"

[TR75] "vidissimus" -> "vidissemus"

[TR76] "quodommodo" -> "quodammodo"

[TR77] "excogitassent" -> "excogitassent."

[TR78] "ad" -> "ab"

[TR79] "Sephani" -> "Stephani"

[TR80] "251 A" -> "257 A"

[TR81] "paralip." -> "Paralip."

[TR82] "Spec" -> "Spec."

[TR83] "nonginti" -> "nongenti"

[TR84] According to a manuscript "36".

[TR85] "Palaestiam" -> "Palaestinam"

[TR86] "cujas" -> "cujus"

[TR87] "mullam" -> "nullam"

[TR88] "inperator" -> "imperator"

[TR89] "Hierolymis" -> "Hierosolymis"

[TR90] This should probably be "gratanter".

[TR91] "diabolii" -> "diaboli"

[TR92] "eccelesia" -> "ecclesia"

[TR93] "collacatus" -> "collocatus"

[TR94] "graviter," -> "graviter."

[TR95] "terresti" -> "terrestri"

[TR96] "moliebaiur" -> "moliebatur"

[TR97] "apposueruut" -> "apposuerunt"

[TR98] "orationibns" -> "orationibus"

[TR99] "od" -> "ad"

[TR100] "angelum" -> "angulum"

[TR101] "procedehant" -> "procedebant"

[TR102] "Uterius" -> "Ulterius"

[TR103] "eniam" -> "enim"

[TR104] "jugnlati" -> "jugulati"

[TR105] "eeclesiarum" -> "ecclesiarum"

[TR106] "n untios" -> "nuntios"

[TR107] "sexannis" -> "sex annis"

[TR108] probably variant of "appodiaret"

[TR109] "Jerosolymitanu" -> "Jerosolymitanum"

[TR110] "por" -> "per"

[TR111] "archiepiscpi" -> "archiepiscopi"

[TR112] "tantum" -> "tantam"

[TR113] "Theutoniciis" -> "Theutonicis"

[TR114] "notros" -> "nostros"

[TR115] "mentionem," -> "mentionem."

[TR116] A manuscript, not the original one by Felix Fabri, has
"curtosias vel bibales".

[TR117] "bis" -> "his"

[TR118] "sex tadie" -> "sexta die"

[TR119] "faci" -> "feci"

[TR120] "sanctam" -> "sanctum"

[TR121] "Et" -> "et"

[TR122] "conjugibns" -> "conjugibus"

[TR123] "vicissem" -> "vicissim"

[TR124] "tamem" -> "tamen"

[TR125] "constructionem" -> "constrictionem"

[TR126] "constructum" -> "constrictum"

[TR127] "dimississet" -> "dimisisset"

[TR128] "Sabatiithanco" -> "Sabatithanco"

[TR129] "dominibus" -> "domibus"

[TR130] "tabernacalis" -> "tabernaculis"

[TR131] "Jnfirmitas" -> "Infirmitas"

[TR132] "nostra" -> "nostram"

[TR133] "aquievimus" -> "acquievimus"

[TR134] "dersertum" -> "desertum"

[TR135] "Pastrores" -> "Pastores"

[TR136] "auteriori" -> "anteriori"

[TR137] "turguriis" -> "tuguriis"

[TR138] "vindicaverint," -> "vindicaverint."

[TR139] "Mamuluccis" -> "Mamaluccis"

[TR140] "Hlizeus" -> "Elizeus"

[TR141] "agressu" -> "aggressu"

[TR142] "supellictilia" -> "supellectilia"

[TR143] "omnibns" -> "omnibus"

[TR144] "coegimos" -> "coegimus"

[TR145] "carones" -> "barones"

[TR146] "intolorabilis" -> "intolerabilis"

[TR147] "od" -> "ad"

[TR148] "camelorios" -> "camelarios"

[TR149] "praeminens" -> "praeeminens"

[TR150] "comprutescerent" -> "computescerent"

[TR151] "hoc" -> "hac"

[TR152] The page referred to is fol. 42 a.

[TR153] "dix isupra" -> "dixi supra"

[TR154] "cam" -> "cum"

[TR155] "accurentes" -> "accurrentes"

[TR156] "nestris" -> "nostris"

[TR157] "exprobare" -> "exprobrare"

[TR158] "praeciptio" -> "praecipitio"

[TR159] "prophete" -> "prophetae"

[TR160] "illum" -> "illam"

[TR161] "orationibns" -> "orationibus"

[TR162] "cibem" -> "cibum"

[TR163] "portegam" -> "protegam"

[TR164] "Moyes" -> "Moyses"

[TR165] "6 a" -> "46 a"

[TR166] "o" -> "a"

[TR167] "adscendo" -> "adscendendo"

[TR168] Unclear why "folio 4". The page referred to is probably 57 a.

[TR169] "Moysem" -> "Moysen"

[TR170] "psalmus.:" -> "psalmus:"

[TR171] "opprobium" -> "opprobrium"

[TR172] "communicavimns" -> "communicavimus"

[TR173] "experentiam" -> "experientiam"

[TR174] "fideret" -> "fieret"

[TR175] "ad statim" -> "adstatim"

[TR176] "ei" -> "et"

[TR177] "cadaverun" -> "cadaverum"

[TR178] "28 b." -> "38 b."

[TR179] "ib" -> "ibi"

[TR180] "Confluentiam" -> "confluentiam"

[TR181] "39. b." -> "49. b."

[TR182] "Midianitae" -> "Madianitae"

[TR183] "bibimus" -> "bibimus,"

[TR184] "trensfretare" -> "transfretare"

[TR185] "opininionem" -> "opinionem"

[TR186] "pretiosos" -> "pretiosas"

[TR187] "oporientur" -> "operientur"

[TR188] A manuscript has "Alexander de Hales".

[TR189] The correct reference is probably "fol. 64. b."





*** End of this LibraryBlog Digital Book "Fratris Felicis Fabri Evagatorium in Terrae Sanctae, Arabiae et Egypti peregrinationem, Volumen Secundum" ***

Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.