Title: Fratris Felicis Fabri Evagatorium in Terrae Sanctae, Arabiae et Egypti Peregrinationem - Volumen Tertium
Author: Fabri, Felix
Language: Latin
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.


*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Fratris Felicis Fabri Evagatorium in Terrae Sanctae, Arabiae et Egypti Peregrinationem - Volumen Tertium" ***


                         FRATRIS FELICIS FABRI

                              EVAGATORIUM

                                   IN

                     TERRÆ SANCTÆ, ARABIÆ ET EGYPTI

                            PEREGRINATIONEM



                                 EDIDIT

                      CUNRADUS DIETERICUS HASSLER,

                    GYMNASII REGII ULMANI PROFESSOR.



                            VOLUMEN TERTIUM.



                           STUTTGARDIÆ.[TR1]

            SUMTIBUS SOCIETATIS LITTERARIÆ STUTTGARDIENSIS.



                                 1849.



                        -----------------------

                          Transcriber's Notes

For this transcription, the following edition was used:

  "Fratris Felicis Fabri Evagatorium in Terrae Sanctae, Arabiae et
  Egypti Peregrinationem: Volumen Tertium" (Stuttgardiae, Societas
  Litteraria Stuttgardiensis, 1849)

The 1849-edition this transcription is based on contains very many
typographical errors. Before amending a word I checked whether it might
not be a variant spelling. In addition, in some cases a manuscript
version from 1508 by Hartmann Schedel was consulted. This is the
manuscript referred to in some footnotes. When the correct word was not
sufficiently clear or even entirely unclear, the text itself was left
unchanged. Any changes applied by the transcriber are indicated by
"Transcriber's Footnotes" ([TR1], [TR2], etc.).



                        -----------------------



           De termino deserti et initio terrae Aegypti et de
            ingressu peregrinorum in Aegyptum, de Matarea et
            Busiri, villa prima Aegypti, et de consolatione
                          nostra in hoc loco.

Sexto die, transacta media nocte, a Maffrach recessimus, euntes per
arentes arenas. Porro, in ipso crepusculo incidit nebula spissa cum
frigidissimo vento, in quo sensimus nos in aliud clima venisse. Post
solis ortum repulsa est nebula et venimus ad alta sabulosa montana
mobilia, noviter illuc per ventum adjecta, et circumdati sumus arena
et, si habuissemus ibi tempestatem et ventum contrarium, coacti
fuissemus redire in desertum, sicut persaepe ibi contingere solet, ut
dictum est. Est enim in loco illo arena mobilis et fluida, sicut est
ipsum mare arenarum. Arena in illo loco videbatur mineralis, quia plena
erat aureis arenulis. Pertransivimus autem loca illa arenosa cum
tranquillitate, posttergatis autem montibus istis iterum in latissimum
sterilem campum devenimus, per quem repente processimus, finem ejus
praestolantes. Ecce autem, procedentibus nobis in alto campo vidimus
longe infra nos ex opposito in regionem alterius naturae, alterius
dispositionis et formae, ad quam ista sterilis et vastissima finitur
solitudo. Vidimus enim partem terrae Aegypti, terrae habitabilis, in
qua vidimus terrae nascentia diversorum generum et aquarum flumina,
civitates et villagia. Aspectus autem ille gaudium pariter et stuporem
nobis incussit. Gaudium quidem, quia vidimus finem horribilis deserti
et hominum habitationes et aquarum copiam et alia multa, quarum
carentia nobis fuerat gravis per eremum. Stuporem autem, quia
insolitam regionem vidimus. Nam congregationem multarum aquarum
vidimus, ac si esset mare, et ex ipsis aquis excrescebant in altum
arbores procerae palmarum et aliorum fructuum quasi silvae, turres
etiam et alia aedificia excelsa de aquis consurgebant, civitates et
villae in aquis stabant mirabili modo, eratque aspectus regionis sicut
Cycladis. Erat enim tempus excrescentiae Nili, quo suum alveum
egrediens universam Aegyptum operit et irrigat, ut patebit.

Processimus ergo et contra Aegyptum descendimus versus quandam
civitatem, quam Achaciam nominabant, quae est prima Aegypti civitas
quam vidimus. Verum cum propius ad eam venissemus, eam ad dextram
dereliquimus et ad unam villam declinavimus Mathaream nomine. Cumque ad
villam venissemus, terminum deserti attigimus, nam ad villae sepes et
macerias finis erat solitudinis et extra fuit terra arida et sterilis,
intus vero fuit fructifera et paradiso (#b#) similis. Haec villa
nominatur in Ptolemaeo Busiris, a quodam vetustissimo tyranno, Neptuni
filio, qui dicebatur Busiris. Hic apud Aegyptum tyrannidem exercere
exorsus est et oras omnes Nilo adjacentes praedator ingens infestavit,
inter caetera autem suae tyrannidis fertur hospites suos diis suis
immolasse; quam ob causam, cum Hercules ad eum divertisset, ac simili
perfidia qua caeteros tentasset, regem ipsum aris impositum Hercules
interfecit, et villa, in qua haec contigisse opinari potest, nomen
Busiris retinuit.

In hac villa Busiris, quae nunc Matharea dicitur, est hortus ille
celeberrimus balsami, de quo in processu venit dicendum. In villam ergo
Busirim ingressi duxit nos Calinus ad castrum villae, in quo thermae
domini Soldani sunt et habitationes aestivales juxta fontem solis, qui
est fons beatae Virginis, cui annexus est hortus balsami. Dum autem
castro appropinquaremus, clauserunt portas habitatores curiae, sed dum
vidissent nos aperire bursas, antequam argentum viderent, ostia
patefecerunt: prostratis ergo camelis ante portam onera solvimus et
omnem nostram suppellectilem intus portavimus in unum deliciosum
solarium sive caenaculum, cujus fenestrae ad hortum balsami respectum
praestabant. Quam cito[TR2] autem res nostras composuimus, venerunt
Arabes camelarii nostri ad nos, petentes licentiam redeundi per
desertum ad loca sua, quia ibi terminus conductionis eorum exspiravit
et eorum servitium, ut patet supra P. 1. fol. 218 in tertio articulo
conventionis. Quibus diximus, ut manerent usque ad adventum domini
Tanguardini Trutschelmanni Cahirini, cum quo ingressuri essemus
Cahirum, et ipsi in suis camelis pro novo pretio res nostras illac
deferrent; sed ipsi nullatenus acquieverunt, dicentes, se non audere
nec Trutschelmannum exspectare, nec Cahirum intrare. Sic ergo miseri
illi in miseriam suam redierunt cum camelis suis, de quorum recessu non
modo nullam tristitiam, sed magnam laetitiam habuimus, ac si a magno
munere et gravi sarcina liberati essemus. Non enim ausi erant apparere
in conspectu Mamaluci Trutschelmanni[TR3] nostri, quia ipsi Mamaluci et
tota curia domini Soldani odio eos habent pro eo, quod dominium deserti
sibi usurparunt et a transeuntibus vectigalia et pedagia et ganfragia
extorquent, dicentes, se esse dominos deserti, cum tamen totum
pertineat ad regnum domini Soldani et ob id non ausi sunt Cahirum
ingredi, quia, quam cito ingrederentur cum oneratis camelis, omnia bona
illa confiscarentur et ipsi in captivitatem redigerentur. Nec ausus est
aliquis alienus oneratis camelis ingredi urbem nisi inductus
auctoritate Soldani.

Post recessum Arabum a nobis misimus nuntium in Cahirum ad Tanguardinum
Mamalucum, Trutschelmannum Christianorum, ut veniret et nos in urbem
introduceret juxta debitum officii sui et juxta promissionem nobis ab
eo factam in Jerusalem, sicut patet P. 1. fol. 234, A. Ut autem vir
audivit adventum nostrum, statim assumtis famulis suis equitavit ad nos
et blande ac curialiter nos salutavit, intendens nos eodem die in urbem
ducere. Nos autem rogavimus eum, ut hac die (#73 a#) et nocte
dimitteret nos in loco illo quiescere et in crastinum veniret cum
camelis et nos inde tolleret in civitatem regiam. Placuit autem hoc
viro et rogavit dominos peregrinos secundae societatis, ut secum
assumerent Conradum barbitonsorem, peritum in lutanis et fidulis, qui
et fiellam secum habebat, quibus et ipse Tanguardinus vacabat, cum quo
regressus est in urbem et nos ibi, ut optavimus, dimisit. Sunt enim a
Busiris sive ab horto balsami duo milliaria alemannica in Cahirum,
estque quasi continuata civitas. Instruximus ergo convivium pro bona
coena, et venerunt Sarraceni portantes recentes panes, qui erant nobis
rari, et pullos ac gallinas, ova et fructus, de quibus emimus et laetum
diem duximus in solario amoeno et umbroso. Cum autem nox adesset,
stravimus nobis in loco, prout unusquisque voluit. Porro ego cum socio
accepimus lectulos nostros et descendimus ad fontem beatae Virginis
Mariae, qui erat pulcherrimo umbraculo de arundinibus complexis
circumdatus, et supra sacri fontis marginem nobis stravimus et dulciter
ac secure quievimus. Erat enim curia bene clausa et firmata. Et ita
noctem illam cum suo die deduximus.

Septima die mane dictis horis canonicis ereximus altare super limbum
fontis beatae Virginis et ibi missas celebravimus et indulgentias in
loco accepimus (†) et post cibum et potum sumsimus usque ad adventum
Trutschelmanni, nec hortum balsami intrare permissi sumus ante
praedicti viri reditum. Ista tamen inclusione non obstante libentissime
in loco illo fuimus, quia locus sanctus erat, ut patebit, a Domino
Jesu, a Maria Virgine, a Josepho ibi degentibus sanctificatus, ut
patebit in descriptione fontis. Est etiam locus famosus et
celeberrimus, quia in orbe notus (est) propter balsamum ibi crescens et
non alibi, ut patebit in descriptione balsami. Est insuper amoenus et
sanus sicut paradisus et propter fontem et propter hortum et
delectabilem respectum per longum et latum terrae Aegypti, ut videbitur
in descriptione domus et loci.

Circa meridiem igitur venit Tangwardinus Trutschelmannus et socius
noster Conradus lutanista et fidulista cum eo et alii servi Mamaluci et
camelarii cum decem camelis, ut tollerent nos et res nostras et
ducerent in Cahirum. Rogavimus autem Tangwardinum, ut induci nos
faceret in hortum balsami ad videndum illam pretiosissimam plantulam et
celeberrimum virgultum; qui rem difficultavit et colloquium prius se
habiturum cum hortulanis habere velle respondit. Accessit itaque ad
hortulanos et finito colloquio revenit, postulans pro ingressu sex
ducatos ab omnibus simul, demtis curtosiis ostiariorum horti.
Conjecimus ergo simul pecunias et collectis sex ducatis solvimus ei.
Soluta pecunia venerunt hortulani et ostiarii cum uxoribus et ostium,
quod de nostra habitatione in hortum ducit, patefecerunt, per quod
praecedentem Tangwardinum secuti sumus et in deliciosum hortum latum et
magnum venimus, qui erat diversis generibus arborum consitus.

In hoc horto venimus ad ficum quandam ingentem, antiquissimam, altam et
latam, cujus ligna in aquam missa statim merguntur et post imbibitam
aquam emergit et natat, cum tamen contrario modo fiat cum aliis lignis.
De hoc loco Augustinus dicit de civitate Dei LXXI. c. 5.

Sed ad aliam considerationem convertamus nos, nam arboris (#b#) illius
stipes vel truncus est cavatus et duae lampades in ipsa pendebant
cavatura. Dicitur autem ficus illa arbor beatae Mariae Virginis; nam
communis fama est tam Christianorum quam Sarracenorum, quod virgo
Maria, quando in hoc loco deguit, quadam vice descendit de fonte suo in
agrum sequens rivulum, qui de fonte fluebat, gestansque in brachio
puerum Jesum. Dum ergo sub umbra illius arboris se ad sedendum aptaret,
ecce subito arbor crepuit et interioribus evacuatis locum aptissimum
sedendi dominae praebuit. Quod ergo beatissima Virgo propter se factum
intelligens arborem est ingressa et locum sibi paratum ad sedendum cum
puero accepit. Hanc arborem sicut et fontem venerantur simul Christiani
et Sarraceni ob beatissimae Virginis Mariae reverentiam, intrantes enim
reverenter habent Sarraceni beatissimam Mariam Virginem, ut omnia ad
eam pertinentia aestiment sacra, et ei maledicentes vel eam
blasphemantes sine interrogatione occiduntur duris cruciatibus, ut
habetur in Alcorano P. de Cred. L. 3. c. 17. Sicut enim arbor
miraculose Virgini sedendi locum dedit, sic fons propter eam de
cataractis terrae miraculose erupit. Nos ergo arborem ingressi
successive sumus et cum salutatione angelica loca sessionis
deosculabamur et nos ad sedendum ponebamus, quilibet paululum.
Dependebat autem arbor plena ficubus magnis et bonis, quas vocant
Pharaonis, de quibus manducavimus magis propter Virginis honorem, quam
propter necessitatem aut delectationem. Siquidem dicitur, quod arbor
illa numquam sit visa sine fructu, et septies in anno successive
fructificat. Accepimus etiam de lignis ejus ramusculos parvos, quia
Sarraceni[TR4] dicunt, quod febricitantibus prosit, dum de eo bibunt,
impositum vino vel aquae.[TR5]

Inde progressi contra aliam nobis certe mirabilem arborem, sub qua
stetimus et suspensi eam intuebamur. Hanc arborem, quia aliis
dissimilis est et insoliti crementi et formae, non bene possum
describere. Excrescit enim de terra, sicut arundo, non quod sit arundo,
nec genus arundinis, sed sicut arundo non habet ramos, sed folia in
circumferentia stipitis, ex quibus resultat, sic et arbor haec. Est
autem grandis stipitis et folia habet ingentia, habentia XVI. pedes
longitudinis et trium latitudinis, et in summitate habet magnam
densitatem foliorum, inter quae excrescunt virgulae, quae portant
fructus arboris. Sunt autem fructus illi poma longa, paullo plus quam
unius palmi, et rotunda, non multum spissa vel grossa, nisi quantum
homo manu accipiens potest stringendo digitum digito tangere. Non
crescit autem pomum quodlibet per se, sed XX et amplius crescunt in uno
cumulo, sicut multae uvae in uno racemo. Sunt autem coloris aurei gilfi
sicut cera et delectant multum videntem et appetitum alliciunt, quia
sunt pulchra ad videndum, mollia ad frangendum, suavia ad gustandum,
sana ad manducandum, rara ad inveniendum, pretiosa ad emendum, inutilia
ad reservandum, quia non remanent post depositionem, cum sint pinguia
et mollia, sed statim volunt ut manducentur. Nominat autem eos[TR6]
vulgus in Aegypto Musi. Dum autem comeduntur, scinduntur cultris, sicut
apud nos raphani, in particulas tenues et rotundas et sale condiuntur
propter dulcedinem temperantam. Hoc autem insigne habent mala ista,
quod in qualibet particula rotunda decisa est crux, quae videtur
obscure gerere Crucifixi imaginem: utique crucis (#76 a#) stigma non
est solum, sed aliquid superpositum apparet, quod nos Christiani
putamus esse imaginem Crucifixi. Habet etiam quodlibet malum morsum, ut
videtur ab utraque parte, ac si aliquis pomum integrum inter dentes
conaretur permordere. De hac arbore dicunt omnes Orientales
concorditer, Christiani scilicet, Sarraceni[TR7] et Judaei, quod sit
illius[TR8] speciei, cujus erat arbor illa in paradiso, scientiae boni
et mali, de qua praecepit Dominus primis nostris parentibus, ne
manducarent de fructu ejus, alias morte morirentur, Genes. II. Sed
mulier videns, quod bonum esset lignum et ad vescendum suave et
pulchrum ad videndum, tulit, comedit et viro praebuit, Genes. III. Et
totum genus humanum in damnationem demersit, pro quo Christus sua cruce
satisfacere de coelo descendit, unde in signum praevaricationis
retinuit nutu Dei pomum morsum dentium et in signum redemtionis
repraesentat signum crucis.

De his arboribus plures in Aegypto vidi et de pomis ad saturitatem
manducavi. Dicunt etiam aliqui, quod arbores illi sint papiri et quod
antiquitus in desiccatis foliis ejus scribebantur epistolae; habent
enim folia cum rectis lineis, quasi ad superscribendum ordinatis.

Ulterius progressi per arbusta et virgulta varia suaviter redolentia ad
unam venimus maceriam, in qua erat ostiolum parvum sed firmiter clausum
cum repagulis et seris, juxta quod stabant custodes cum fustibus et
baculis observantes, ne quis ingredi contenderet. Maceria autem illa
circumdabat aream balsami nobilissimi, quod hac tempestate non nisi in
ea crescit. Dicitur enim, quod regina Saba de India attulit Salomoni
radicem balsami, quam in monte Engadi plantavit, ut dictum est P. I. f.
246. Postea transplantatum est ad varia loca, sicut patebit in
descriptione balsami, quousque ultimo ad hunc devenit locum, et habetur
sub bona et arcta custodia tamquam thesaurus singularis. Tamen miratus
fui, tantum thesaurum non melius custodiri, deberet enim muro aureo
cingi, vel argenteo, aeneo, aut ferreo, propter auream vim eam balsami
et aurea poma horti illius. Legimus in poeticis figmentis, Jovem
habuisse auream vineam sibi utique carissimam et mira diligentia
custoditam; hanc Jupiter dedit Trojo pro raptu Ganymedis et per
successum temporis devenit ad Priamum, qui audiens virtutes Euripili ad
bellica, donavit vineam matri ejus, ut ei filium suum Euripilum
mitteret in auxilium. Quae dono suscepto filium misit et multa hominum
millia sunt occisa. Sic etiam in eisdem legitur, quod Hesperides, tres
filiae Hesperi, habuerunt viridarium, in quo aurea mala nascebantur,
cui custodem praefecerunt ingentem draconem pervigilem. Cumque hujus
viridarii fama ad Euristheum pervenisset, pomorum desiderio tractus
misit Herculem, ut mala illa surriperet. Qui veniens interemit
draconem, hortum intravit et mala sustulit, atque Euristeo detulit. Hoc
factum inter virtutes Herculis numeratur esse XIV. Sic profecto hortus
ille meretur esse clausus et melius munitus (#b#). Igitur ante ostiolum
stetimus ingressum praestolantes; accurrerunt autem foeminae custodum
et parvuli postulantes a nobis curtosias bibales et solvimus; deinde
Trutschelmannus divisit nos in quatuor partes, quinos et quinos simul,
nolens simul ut omnes ingrederemur, sed solum quinque simul et illis
expeditis alii quinque ingrederentur egressis illis; prohibuit etiam,
quod ingredientes non acciperent intus quidquam nec folia aut
ramusculos decerperent aut vellicarent ad deportandum.[TR9] Patefacto
ergo ostiolo assumsit Trutschelmannus quinque primos peregrinos et
introduxit in aream, claudens ostium super se et ostendit eis plantulam
pretiosam. Sic illis expeditis alios quinque introduxit et successione
omnes. Singulis autem hoc modo ostendit: adduxit nos in campum, in quo
erant arbusta balsami, dicens: ecce, isthaec virgulta sunt balsami
arbusta, videte, tangite, odorate. Quo facto nobis cernentibus
apprehendit palmitem unius arbustulae et cum osseo cultello elephantino
subtiliter corticem ramusculi superiorem scidit et eum contra solis
radios deflexit paululum, mox autem ex ipsa modica scissura erupit una
magna gutta clara et crassa, quasi oleum, et hoc erat balsamum optimum
et probatissimum; gutta autem illa exsudante tota aeris superficies
odore replebatur. Demum ipsam guttam digito medicinali levabat et
proximi peregrini manum postulabat, qua extensa eam apprehendit et
gutta manum ab intra linivit peregrini et eam jussit applicare naribus
ad odorandum, nec est reperibilis odor huic similis in mundo. Post
odorationem vertit ei, cui liniverat, manum et ostendit balsamum
penetrasse manum et unctionem in alia parte manifeste apparere. Hoc
experimentum singuli accepimus. Et hoc facto discerpsit aliquos
inutiles ramusculos de balsamis et cuilibet tradidit ramum virentis
balsami et ita reduxit nos bene recreatos de eximio odore balsami. Nam
ex odore unius guttulae efficitur homo ita plenus illo odore, quod
multis diebus nihil aliud odorat[TR10] nisi balsamum, et omnia, quae
tangit, videntur sibi esse balsamata. De illis plus dicam in
descriptione horti et balsami.



           De Busiris sive Matharea villa et de fonte beatae
                          Mariae Virginis etc.

Busiris, ut dixi fol. 74., dicebatur antiquitus villa illa, in qua est
hortus balsami, et nunc dicitur Matharea. Est autem villa prima post
desertum et ibi incipit terra habitabilis et primum hospitium est
venientium a deserto in Aegyptum, ubi Busiris tyrannus magnus hospites
suos diis immolavit. Villa haec est satis magna, sed habitatio
solemnior est cura domini Soldani, in qua est fons et balsami hortus,
et totum simul uno muro est inclusum, quae erat hospitium nostrum.
Habet haec domus multas depictas et amoenas cameras et sunt in ea
thermae domini Soldani et loca balneandi pro trecentis hominibus simul.
Habet et altanas in quibus est respectus longe lateque per Aegyptum et
tota amoenitas naturalis non artificialis est in loco isto, quod mirum
est apud me, quod non numeratur inter paradisos terrestres, qui sex ab
autoribus ponuntur, sicut patebit. Huic domui adhaeret fons beatissimae
Virginis Mariae, de cujus ortu et virtute nunc inferam. Dicunt enim
historiae, fontem hunc non semper ibi fuisse, sed miraculose erupisse
subito (#77 a#). Dum enim Joseph Virginem Mariam cum puero Jesu de
terra Israel fugiens per desertum in siti et defectu maximo usque huc
in Busirim venisset, transivit Joseph de domo ad domum, aquae potum
postulans pro puero et Virgine, sed nemo illi dabat, habebant tamen in
domibus aquarum copiam, quia Nilus non longe ibi decurrit, a quo juxta
Aegyptiorum morem aquam in amphoris et hydriis afferebant et
reservabant. Cumque Joseph vacuus tristis rediisset, Virgo Maria pro
puero sollicita orabat. Ea autem orante, ecce, ad latus gloriosae
Mariae Virginis fons vivus erupit, de quo Virgo Maria puero et sibi
aquam, haud dubium sanissimam, hausit et Joseph ex ea sumsit ad usum
ciborum parandorum suae sacrae familiolae. Demum cibo et potu sumto
Virgo gloriosa puerum ibi balneavit et involumenta ejus lavit. Mansit
autem ibi perennis aquae fluxus; nam ante adventum beatae Mariae aqua
illa sub isto loco per cataractas terrae cursum suum habuit, in adventu
autem ejus ad orationem suam terra inspissata fuit et finem cataractae
fecit; nec ultra procedere valuit, nec propter aquas sequentes
retrocedere. Unde repente terram rupit, et emanavit fontemque perennis
aquae fecit. Porro aqua emanans decurrebat in proximum sub loco agrum,
et quantae virtutis esset, vel quantam virtutem accepisset, ab eo, qui
in ea balneatus primo fuerat, effectus subsequens ostendit. Statim enim
in ipso agro pullulare coeperunt cespites balsami et in arbusta usque
profecerunt, ut patebit. Unde bene potest dici fons hortorum et puteus
aquarum viventium, quae fluunt impetu, non de Libano, sed de profundo.

Praeter hoc autem, quod fons dicitur beatae Virginis, a nonnullis
nominatur fons solis, quia regio illa balsamitica secundum Avicenam
nominatur oculus solis, et fons ille est quasi lacrima oculi solis.
Insuper judaica perfidia, semper rodens beatissimae Virginis gloriam,
hunc fontem nominat fontem Joseph. Dicunt enim, quod in illo loco
Joseph occurrerit patri suo Jacob venienti de terra Israel ad se, ut
habetur Genes. 46., et negant fontis praedictam originem, sicut etiam
negant Mariae virginitatem. Sed falsitas dicti eorum patet in capite
praedicto, quod Joseph occurrit patri Jacob in Gessem et non ibi. Esto
tamen, quod ibi sibi occurrerit, nihil legitur tamen de fonte. Verum
tamen ipsi mendacissimi Judaei nolentes verum dicunt. Est enim pro
certo fons Joseph, sponsi castissimi intemeratae Virginis Mariae, quia
ipse serviens et Virgini et puero primo aqua hujus fontis usus est;
ideo non incongrue nomen ab ipso sortitur, sicut plerumque loca
nominantur ab illis, qui ea primo incoluerunt. Ex his patet, quod fons
hic habet tria nomina congruentissima. Gentiles nominant eum fontem
solis; Christiani fontem Virginis Mariae; Judaei fontem Joseph. Fons
solis optime dicitur, quia Christus, sol justitiae, primo de eo
potatur, a quo etiam de terrae visceribus evocatur in sui obsequium;
non enim est fons illius solis, qui dulces aquas decoquit et salsas
facit, sed illius, qui omnem amaritudinem tollit, ex quo similis est
fonti dicto Alis, qui adeo dulces eructat aquas, quod qui biberit, nec
vinum nec siceram appetit. Similis etiam est Lino, fonti Boeciae, de
quo dum mulier bibit sterilis foecunditatem tribuit, in hoc solis
officium assumens, quia secundum Aristotelem homo hominem generat et
sol. Alius fons potatus in eadem provincia abortivum fieri non
permittit, dum mulier praegnans de eo bibit, quod etiam virtute solis
in aqua agente fit. Est etiam alius fons solis in oriente, ex cujus
aquis accenditur graecus ignis, qui postquam vehementer accensus (#b#)
fuerit, vix aut numquam exstingui poterit, nisi aceto aut hominis urina
aut injectione arenae; nec potest haec virtus aquae inesse ex propriis
conditionibus, nisi a calore solis et virtute ejus. Est et alius fons
solis sic dictus, in Cyrenaica regione, qui mirabilior est quidem fonte
nostro, sed non virtuosior. Hic fons sole surgente incipit habere aquas
tepidas, calescente meridie habet aquas frigidas, ad vesperam
inclinante iterum tepescit aqua, nocte autem intempesta habet aquas
fervidas, et dum dies appropinquat iterum in tepiditatem revertitur et
sic cottidie perenniter mutatur actione mirabili solis. Est etiam fons
solis apud Garamantes, qui ita frigidus est sole lucente, ut a nullo
bibi possit, sole vero occidente ita fervescit, ut nemo possit manum
sine adustione immittere. De hoc fonte habetur Augustinus de civitate
Dei II. Haec sol naturalis sensibiliter in praedictis fontibus
operatur, sol vero aeternalis Christus Jesus in hoc fonte invisibiliter
mirabiliora[TR11] operatus est et operatur.

Secundo dicitur hic fons a Christianis fons beatae Virginis, cujus
meritis de terrae penetralibus erupisse creditur, qui omnibus pro
diversitate aegritudinum praestat remedium salutare, et opitulans
infirmitatibus variis excedit fontes caeteros inclita fama, sicut Virgo
beata a nullo illustrium vincitur, secundum Damas. Excedit hic fons
Mesopotamiae celeberrimum apud veteres fontem, qui carminibus poetarum
ingentium virtutum esse praedicatur, utpote quia aquae ejus salutares
et jocundae erant super omnes mundi aquas, cujus causam assignabant,
quia Juno quae regina deorum dicebatur in eo fonte se laverit. Si ergo
lavacrum Junonis, quae erat regina falsorum deorum, hominum vitiosorum
et damnatorum, et cum hoc erat coitu incestuoso proprii fratris Jovis
inquinata, tantae credebatur virtutis ex contactu corporis meretricis;
quid nos credere decet de illo fonte, in quo lota est regina vera
caelorum? Quantam virtutem accepit ex contactu virgineae carnis Dei
genetricis? Credo hunc fontem ex contactu virginei corporis accepisse
virtutem fontis Cizionis, quem etiam nominant fontem Cupidinis, de quo
qui biberit, incendia Veneris in eo exstinguuntur, refrigeratis
cestibus carnis; in illo vero extinguuntur incendia Veneris et
incentiva voluntatis.

Tertio dicitur fons Joseph, quia eo primus usus in domestica provisione
et primo post puerum Jesum et Virginem matrem virtutes hujus aquae
expertus est. Puto enim hunc fontem non minoris esse virtutis, quam
fontem Tima, qui in specu Apollinis originatur, de quo dicitur, quod
qui ex eo biberit, ei miranda revelantur oracula, sed ejus breviatur
vita. Et quis dubitat, castissimum Josephum plurimum illustratum de
secretissimis caelestium arcanis, ita, ut sibi nihil in hoc mundo
placeret, ac si bibisset de fonte Arcadiae, Clites dicto, de quo
fertur, quod qui ex eo biberit, odium praesentis vitae habere incipit.
Sunt et in eadem regione duo fontes in uno campo, unus habens aquas
oblivionem omnium facientes, alter habet aquas, quae memoriam
tenacissimam faciunt. Sic Joseph, obliviscens quae retro erant, ad
anteriora se extendit, Philipp III., ac si duobus illis fontibus
potatus fuisset. Juxta hunc fontem tam Joseph quam Maria in eximias Dei
laudes creduntur erupisse, ac si bibissent de Zama fonte, de quo
dicunt, quod ex eo bibentes incipiunt canere claris vocibus, etiamsi
ante raucas habuerint voces. Omnium ergo fontium virtutes in hoc (#78
a#) unico fonte sunt collectae. Sunt nihilo minus plurimi fontes
vitiosi, habentes pessimas qualitates, a quibus fons ille alienus
existit. Sicut in Achaja dicitur esse fons, qui de saxis salit, cujus
aqua potata illico interficit. In Suesione est fons, de quo si quis
bibit, dentes amittit. In Chaja, insula Cycladis, est fons, qui ex eo
bibit, rationem perdit et fatuus fit. Alius fons est in Macedonia, quem
qui biberit, incitationem luxuriae sentiet. Alius ebrietatem inducit;
alius febrem; alius pestem; alius paralysin etc. Fons autem ille, de
quo jam est verbum, omni caret vitio, aqua multa virtute. Creditur
autem, quod in praesentia Virginis gloriosae et pueri dilectissimi Jesu
et Joseph, copiosius aquas effuderit, et abundantius emanaverit, quasi
exsultans cum exsultantibus, sicut legitur in Spec. Nat. lib. V. c. 30.
de fonte in regione Ophir, qui est tranquillus in emanatione et cum
silentio et quiete decurrunt ab eo aquae et hoc, dum silentium et quies
juxta eum servatur. Dum autem cantare incipiunt circa eum et buccina
concrepare, quod mirum dictu est incipit fons cum sonitu erumpere et
elevantur aquae, ut videantur gaudentibus congaudere. Juxta fontem est
unus paries lapideus, in quo est una fenestra non perspicua, sed quasi
capsa vestita politis tabulis marmoreis, in qua pendet lampas ardens,
in honorem beatae Virginis, quia dicunt, eam ibi locum orationis
habuisse; optimus autem odor est in eadem coeca fenestra, ac si esset
balsamo repleta.

Porro post decursum temporum videntes terrae habitatores aquae istius
virtutes, optabant esse rivum magnum, qui campum latum posset irrigare,
solum enim parvus rivulus a fonte descendit; foderunt ergo in loco
emanationis foveam profundam et latam, rotundam, quae quidem aqua
abundabat, sed non super effluebat. Unde fabricata rota grandi desuper
labore bestiarum extrahitur aqua de puteo et hodie sunt ibi semper XXX
boves ordinati ad trahendum aquam, qui successive ad laborem ponuntur.
Decurrit autem aqua per canalia in agrum balsami et in hortum aromatum
et in viridarium arborum et ea irrigat. Dirigitur etiam ad loca, ubi
sunt de excisis lapidibus muratorum opere facta grandia aquarum
retinacula pro balneare volentibus. Est enim aqua haec, ut ex
praedictis patet, salubris et in eam Sarraceni a longinquis veniunt
tamquam ad thermas naturales et balneantur ibi maxime, ut mundentur a
teterrimo foetore, quo squalent. Sed et nos ipsi in ea balneati sumus
et mundiores facti atque validiores. Et tantum de fonte illo.



                       Descriptio Horti Balsami.

Balsami hortum nunc describere volo et ipsum balsamum. Hortus balsami
est valde magnus, muro circumdatus; ager autem, vel locus in horto, in
quo balsami crescunt, non est magnus, non enim ultra quingentas cypros
vel balsamos habet; et dicitur hortus ille ab Avicena oculus solis, eo,
quod sol eum foecundissimis radiis inspiciat. Arbustum autem balsami
dicitur vel balsamus vel cyprus; liquor vero vel unguentum vel aroma de
balsamo pressum dicitur Balsamum. Porro ita terra horti illius
proportionata est balsamo et balsamus terrae, quod nunc non crescit in
mundo, nisi in loco illo, nec potest transplantari. Transplantatur
quidem, sed non crescit; hanc autem (#b#) proportionem horti et
balsami, balsami et horti, causat fons beatae Virginis et respectus
solis singularis, ita, quod terra ipsa translata in alium locum et aqua
de fonte solis allata eique infusa, adhuc non virescit inserta
balsamus, nec virescere potest in alio agro, nisi quis terram illam,
aquam istam, locum hunc et coeli aspectum simul transferre posset.

Porro de ipso balsamo, quae legi, inducam. Allata est primo de India.
Inter praecipua enim munera, quae regina Saba attulit Salomoni, obtulit
sibi radicem balsami, ut dicit Magister in Spec. hist., nusquam in
illis terris visam prius. Hanc accipiens Salomon, eam plantavit in
monte Enggadi et multiplicatae sunt arbustulae, ut etiam dixi de
montibus Engaddi P. 1. fol. 246. Post hoc transplantaverunt eam ad
hortos Jericho et ad alia loca apta in montibus Israel, quae
respiciebant orientem et habebant aquam. Nec fuit terra, ubi cresceret
balsamus, quam terra sancta, unde Salomon suae delictae carmen cecinit,
de hac dicens Cantici 1.: Botrus cypri dilectus meus mihi in vineis
Engaddi. Cyprus, ut dixi, est arbor balsami et fuerunt ergo horti
balsami in montibus Engaddi et in hortis Jericho, nec sunt remotae ab
invicem illa duo loca, quia sunt in eadem regione et potest videri a
Jericho in montes Engaddi, suntque duo calidissima terrae sanctae loca
et humida. Ab his locis, dicunt aliqui, quod etiam ad alia loca sint
cypri transplantati, sed tamen etsi viruerunt, non tamen fructum nec
succum portaverunt. A Salomone ergo usque ad tempora Herodis Magni, qui
fuit anno 49 ante Domini nativitatem, manserunt horti balsami. Eo
tempore fuit constituta super Aegyptum regina Cleopatra, filia Dionysii
Auletis, regis Aegypti, scelestissimi viri, nec fuit filia eo melior.
Cum enim esset regina et favorem Antonii acquisivisset, qui eo tempore
rempublicam in oriente gubernabat, sicut Octavianus Augustus in
occidente, commovit Antonium contra reges orientis, praecipue tamen
contra Herodem, regem Judaeae et contra regem Arabum et hoc ideo fecit,
ut illis interfectis posset etiam in illis regionibus regnare. Sed cum
Antonium inficere contra Herodem non posset, ipsamet cum exercitu
adscendit in Judaeam et quaedam loca vastavit, alia cepit, in odium
autem Herodis ascendit in montes Enggadi et in hortos Jericho intravit
et omnia arbusta balsami radicitus evulsit et excidit, non delinquens
ibi nec unam radicem. Portavit autem secum in Aegyptum quosdam palmitas
cum radicibus et ibi in quodam loco plantavit. Dicunt quidam, quod eos
plantavit in Busiris, in loco, ubi hodie est hortus balsami, et quod ab
illo tempore usque nunc ibi manserit. Et hoc Judaei, inimici Virginis
Mariae tenent. Nos vero dicimus, quod Cleopatra quidem plantaverit
hortum balsami, transferens eum de terra sancta in Aegyptum, sed non
crevit, nec viruit, sed exaruit. Dum autem Maria Virgo ad locum venit
Busiris, fontem impetravit et balsami hortum in totius Christianitatis
perpetuam consolationem. Ex eo enim horto solo habemus balsamum, quod
oleo mixtum et ab episcopo sacrificatum fit chrisma, quo in baptismo
inungimur et in confirmatione in sacri ordinis susceptione. Eo etiam
papa, episcopi, imperatores et nostri reges inunguntur. Colendissimus
est ergo hortus ille, de quo aromata illa pretiosissima fluunt, quae in
nostra transfunduntur sacramenta, quibus abluimur et sanctificamur (#79
a#). Eximium ergo opus esset, hanc nobilissimam plantulam etiam in
nostras transplantari regiones et modos excogitari, quo conservaretur.
Si enim Cleopatra illa vitiosissima meretrix huc transtulisset cypros,
quare non posset transplantari ad alia loca rationem non video.
Singularitatem ergo illam habet locus iste a beata Virgine, ut pie
credimus, a cujus tempore usque ad hunc diem mansit ibi hortus balsami,
in cujus signum, ut dicitur, non colitur, nec irrigatur, nec putatur
nisi a Christianis, et si alii non baptizati curam horti acceperint,
arescerint statim arbustae. Dicunt etiam, quod hoc pluribus vicibus sit
compertum ita se habere. Sed quid hoc veritatis habeat non plene
intelligo. Vidimus hortulanos Christianos et Sarracenos, nec bona
potest discretio haberi inter Christianum orientalem et inter
Sarracenum.

De ipsis virgultis balsami hoc sciendum, quod vix ad mensuram hominis
porriguntur in longum, similia paene illis virgultis, in quibus botri
crescunt, qui dicuntur vulgato nomine inter nos botri Sancti Johannis
et hoc quod ad ipsum crescendi modum, sed differentia est in ligno.
Habent enim cypri stipites albos et prae pinguedine molles et folia
rutae similia, septem tamen angulorum. Omnia autem, quae sunt in illa
virgulta, sunt medicinalia et eximio odore redolentia et folia ejus
numquam decidunt. Prima et praecipua virtus illius arboris est in
succo, qui dicitur opobalsamus; secunda in uvis, sive in semine, quod
dicitur carbobalsamus; tertia in cortice, quod dicitur lachobalsamus;
quarta in ligno, quod dicitur xylobalsamus. Et illa est minima ejus
virtus. Balsami virgulta non seminantur, sed transplantantur omni anno
in agro suo de loco in locum. In Majo enim accipiunt ramusculos novos
parvos de loco suo et in alium locum terrae bene paratum, mundatum et
irrigatum ponunt, et saepe, immo cottidie irrigant et ingenti
diligentia curant usque ad mensem Novembrem. De modo autem colligendi
et de tempore diversi diversos modos scribunt et diversa tempora
assignant, quia diversa balsama ex uno et eodem balsamo vel cypro
exprimuntur diversis modis et temporibus. Sunt enim tria balsama,
bonum, melius, optimum et optimus est succus destillans a stipite et
ramusculis, de quo supra patuit in practica, fol. 66. b. Hoc balsamum
primum et optimum, dum tempus collectionis advenerit, mittit rex
Soldanus nobiliores suae curiae de Cahiro in Busirin, ut observent,
quod cultores et collectores fideliter agant, nec quidquam agere
permittunt, nisi praesentes sint et videant et furem vel infideliter
agentem sine mora occidunt. Satrapis ergo missis praesentibus in mense
Decembri incidunt cultores acutis lapideis vel osseis cultellulis
stipites, solum in superiori vel exteriori cortice, quae tenuissima
est, et si incisio non caute fiat, ita, quod cultellulo stipitis corpus
nudum tangatur, mox arbustum exarescit; nec quicquam exstillat, si
incisio ferreo vel metallico instrumento fiat, quia contactus metalli
noxius est illi arbori.

Incisione facta suspendunt ad ramos incisos vitra parva sub vulneribus,
e quibus pulchrae rorant suavissimae lachrymae in ipsa vitra et
paulatim (#b#) stillicidias recipiunt, quibus repletis accedunt
satrapae et liquorem in aureas phialas fundunt et hoc singulis diebus
faciunt per mensem illum, in quo tribus vicibus inciduntur cypri. Et
hoc est balsamum primum et probatissimum, quod omne praesentatur domino
Soldano, cujus ipsemet dispensator est et cui vult praebet et
communicat.

Hoc balsamo sic destillato consequenter in sequenti mense accipiunt
cultores arbustulas incisas et radicitus evellunt et magna vi ac multis
modis adhuc balsamum extrudunt per ignem et per pressuras sub prelo.
Sed et de semine liquorem evocant pressuris et actione ignis. Et ideo
balsamum est valde inaequale, primo, quia in his pressionibus et
exustionibus distillant liquores alii, longe a natura balsami, etiamsi
odorem participent. Hoc solum est balsamum probatissimum, quod purum de
camera domini Soldani venditur et raro nisi sophisticatum invenitur
alias.

De hoc balsamo quatuor potentissimis regibus suis convicinis encaenia
transmittit, scilicet Magno Cham de Catheji, Presbytero Johanni de
India, Xanssa domino Tartarorum et Magno Turco, imperatori Turcorum, et
si quem alium principem magnifice honorare vult, mittit ei tamquam
pretiosius auro, argento et lapide de pretioso illo nobilissimo
liquore, sicut legimus in chronicis, quod Soldanus, audiens famam
Friderici primi, Imperatoris, misit sibi vas aureum, smaragdinum,
balsamo plenum, quod accipiens imperator cum plurimum munus
appretiasset et miratus vasis pulchritudinem multum laudasset ac
Soldani liberalitatem commendasset, subjunxit: cum, inquit, sim mundi
dominus, non decet me possidere tantum thesaurum solum, dividam ergo
cum aliis. Et hoc dicto vas cum impetu projecit in terram et in multa
confregit frusta et circumstantes ad colligendum effusum et per
pavimentum dispersum balsamum invitavit. Mirabantur autem Soldani
ministri rem factam, nescientes, an ex animi libertate, vel ex
liberalitate, aut ex passione vel aliqua ratione, vel ex ruditate aut
crudelitate id fecisset. Audiens autem Soldanus rem gestam virum
vehementer timere coepit cum omni regno suo.

Sunt autem aliqui Mamaluci Cahiri, quibus Soldanus communicat etiam de
primo balsamo et illi honoratis et nobilibus peregrinis vendunt et eis
videntibus multipliciter probant esse de vero et primo balsamo. Una
proba est, quod accipiunt carbonem vivum et totaliter ignitum et ei
superfundunt unam duntaxat guttulam balsami, quae statim totum ignem
depellit et carbonem extinguit. Quod si esset balsamum sophisticatum
per aliquod oleum vel unguentum, facere non posset, sed magis
accenderet. Alia proba: aquam puram et frigidam in vase ante se ponunt
et in aquam guttam unam cadere permittunt, et si est balsamum verum,
repente fundum petit, si falsum, supernatat sicut aliae pinguedines.
Alia proba: accipiunt vas cum lacte et duas vel tres guttas in hoc
projiciunt et dispergunt guttas in parvissimas guttulas per superficiem
lactis; et si est verum balsamum, omnes guttulae fundum petunt et in
unum concurrunt, si est sophisticum, non cadunt ad fundum nec
concurrunt. Alia proba: pannum candidum accipiunt et super eum guttam
balsami projiciunt et si est verum, nullam maculam panno infert, si
sophisticum, pannus maculam contrahit propter pinguedinem. Alia proba:
lac caprinum accipiunt et guttam in eum projiciunt, statim autem lac
coagulatur et gutta fundum petit, falsificatum vero hoc non facit. Item
probatur aquae purae inpositum; si ipsam totam aquam albidam facit,
verum balsamum est. Hoc optimum balsamum dicitur opobalsamum, ab opo,
quod est caverna vel scissura, quasi per incisionem corticis destillat.
Cujus balsami alia probatio est, quando gutta manu imponitur et ad
solem manum penetrat, sicut practica nos docuit, et quando gutta in
palato ponitur, ita calidum cerebrum facit, quod videtur succendi.

Efficacissimum est hoc balsamum ad multas infirmitates: frangit lapidem
vesicae; menstrua provocat et foetum mortuum educit; est et contra
iliacum dolorem stomachi; contra omnes passiones capitis; contra omnes
cicatrices; contra vitium aurium; contra dolorem dentium et oculorum,
nam oculo impositum, quomodo oculum invenit, ita perpetuo eum servat;
contra febres; contra venenum et morsus venenatorum; corpora mortuorum
integra conservat et odor ejus dulcissimus omnibus prodest, qui magis
videtur coelestis quam terrestris. Et quia carissimum est hoc balsamum,
raro invenitur purum (#80 a#). Quidam enim vendunt pro eo therebintheum
oleum; quidam therebinthum ei admiscent; alii oleum nardinum admiscent
therebinthino. Diversis enim modis adulteratur, nam seminis sui succo
vitiatur et oleo rosae cypri, lentisci, balani, therebinthi, myrti,
resina, galbano, cera et caeteris variis modis his in terris vitiatur,
in coelo vero purum erit; de sanctis enim canit ecclesia: Sancti tui,
Domine, florebunt sicut lilium et sicut odor balsami erunt ante Te. De
Sapientia aeterna et de beatissima Virgine Maria canit Eccles. 38.:
Sicut cinnamomum et balsamum aromatizans odorem dedi. Et iterum ibidem:
Sicut balsamum non mixtum odor meus.

De balsamo vero et probato aliqui de meis dominis peregrinis emerunt et
principibus terrae nostrae propinaverunt, coram omnibus comprobantes
aliquibus modis praedictis. Sic fuit factum coram Archiduce Austriae
Sigismundo in Insprugg et coram Archiepiscopo Moguntino et coram domina
... relicta Ducis Burgundiae Caroli. Et tantum de illo.



             De ingressu peregrinorum in Cahirum, civitatem
                         maximam totius mundi.

Octavo die Octobris, dum nox praecedens eum advenisset, oneravimus
camelos nobis de Cahiro adductos nostros, quorum usum a Jerusalem
habuimus, ascendimus et praecedentem Trutschelmannum secuti sumus,
egredientes de Busiris in crepusculo serotino, ut in tenebris
ingrederemur Cahirum propter insultum hominum vitandum; non enim
potuissemus clara luce nisi cum multis percussionibus et vexationibus
populum penetrare. Assumsimus autem nobiscum Calinum ductorem nostrum
per desertum, cujus ministerium etiam impletum erat, et asinarios
nostros, et nova pretia eis constituimus, uti manerent nobiscum usque
in Cahirum. Egressi autem Busirim habuimus ad sinistram desertum,
solis ardoribus terram adustam, sterilem et inutilem, ad dextram vero
hortos, agros, pomaria, viridaria et voluptuosos paradisos perfusos
Nilo foecundissimo fluvio, sine cujus beneficio tota Aegyptus arida et
inhabitabilis esset, sicut in tractatu de Nilo dicetur.

Deinde in processu venimus, ubi in utraque parte viridaria et hortos
habuimus, repletos aquis Nili. Stabant autem in ipsis hortis arbores
praecellentes et domus magnae et munitae, depictae sicut castra, et in
medio processimus, sicut in civitate inter habitationes. Nam a Busiri
usque Cairum videtur esse una continua civitas, nec possum ex
scripturis et historiis aliud intelligere, nisi quod Memphis, Busiris,
Cahirum, Babylonia, Eliopolis et Thebis vel Theba sit una eademque
civitas omnium mundi civitatibus maxima et celeberrima, ut clarius
patebit in descriptione Cahiri. Processimus ergo diu per vicos,
aestimantes, nos esse in civitate, sed Trutschelmannus dixit quod non.
Tandem ingressi urbem (#b#) illam maximam, toti mundo formidabilem, cum
magna festinantia processimus duabus horis continuis et hominum turmas
penetravimus stantium et ambulantium in vicis in infinito numero cum
luminibus, lucernis et faculis; erat enim hora laetitiae eorum,
comestionis et solatii propter jejunium, quod de die servant, ut patet
supra fol. 74, et currebant omnes vici pleni. Juvenes autem videntes et
cognoscentes, nos esse peregrinos Christianos, cum clamoribus currebant
post nos et homines concitabant contra nos spargentes pulverem; verum
nostra festinatio liberavit nos a prosequentibus. Erat autem tantus
clamor et hominum compressio, quod non est dicibile, tot lumina et
candelae, tantum tripudium, ac si esset ibi totum mundi gaudium et hoc
non in uno loco, sed in omnibus vicis. Tandem autem in Tanguardini
Trutschelmanni curiam ingressi sumus et occurrit familia cum luminibus,
et bestias exoneravimus cunctasque res nostras in unum cumulum
jactavimus usque mane. Compositis rebus introducti fuimus in quoddam
grande coenaculum, stratum, pulchrum, depictum et marmore polito
vestitum, sed sine lectis, sine pannis, sine scamnis et sedimus super
pavimentum, reclinantes nos ad parietes, et dormitare coepimus, sed
quietem capere non potuimus propter tripudiantes in curia. Venit autem
Tanguardinus, dicens: oportere nos sic manere usque ad diem et tunc
vellet provisionem nobis facere de habitaculis. Dum autem dies
illucesceret, cessaverunt ab inquietudine et factum fuit silentium
magnum in domo, nos vero more nostro surreximus et laeti de adventu
diei fuimus; erat autem mane et sol ortus fuerat, nec vidimus nec
audivimus hominem in toto palatio. Interea cunctis paganis adhuc
soporatis, venit secrete ad nos unus gemmarius et aurifaber de
Mechilinia, Christianus catholicus, teutonicus, nomine
Franciscus,[TR12] qui viderat in nocte ingressum nostrum in sua patega,
quia residet ibi negotians; hic adjuravit primo nos, ut hoc, quod nobis
dicere vellet, celatum habere vellemus, ne ad aures Tanguardini
deveniret, dicens: ecce domini peregrini, in domo dolosi hominis et
spoliatoris estis, nec, ultra hunc diem si manseritis, non exibitis
nisi excoriati et spoliati, non manifeste, sed fraudulenter et dolose;
suadeo vobis omnibus modis, ut non maneatis in hac domo, ego providebo
vobis, inquit, de securo et bono hospitio, et addidit, nobis recitans
statum Tanguardini hospitis nostri satis terribilem, dicens: homo iste
natus Judaeus est de Sicilia et Rabbi in Judaismo factus, derelicto
autem Judaeorum errore ad ecclesiam Christi convolavit et scholas
frequentans doctus in latina lingua factus est, fuit et in theologia
instructus, ad clericatum pervenit, in quo per tempus officio functus
aufugit et ad Sarracenos se contulit et abnegata fide Christi Machometo
juramentum praestitit et ad curiam Soldani receptus factus est dives et
potens Mamalucus et emit a Soldano omnes Judaeos et Christianos in
terras suas venientes, quos excoriat astutiis et calliditatibus et
mirabilibus adinventionibus (#81 a#). Recipit enim pecuniam per fas et
nefas et scit mira suavitate affectum peregrinorum sibi attrahere, ut
possit ex consequenti eorum bursas evacuare et de sic male acquisitis
pecuniis ditatus est homo et emit curiam istam et emit pulchras uxores
et emit officia aliqua reipublicae et in malum suum factus est
fortunatus. His auditis rogavimus Franciscum, ut aliud hospitium pro
nobis disponeret et reveniret. Sic ergo a nobis recessit. Interea
Tanguardinus[TR13] surrexit et per circuitum domus suae discurrit cum
servis et ancillis, cameras et habitacula pro nobis parans. Advocavimus
ergo virum et diximus ei latina lingua:[TR14] ecce, domine
Trutschelmanne, timemus vobis esse gravamen, ideo nolumus, quod domus
vestra per nos occupetur, ne aliis impedimentum praestemus, liceat ergo
nobis, quaesumus, quaerere Francos Christianos, cum quibus manere
possumus sine alicujus praejudicio. Hoc cum audisset vir ille astutus,
immutatus est facie et cum magna furia licentiavit nos dicens: vos,
inquit, estis mei et omnis salus vestra in mea manu est et, si vellem,
possem vos vi retinere et in compedes ponere, sed quia non placet
manere mecum, ite ad locum placentem, verum tamen, si aliqua molestia
vobis illata fuerit et aliquid passi fueritis, sicut pro certo fiet,
non mihi conqueramini, nec me invocetis, quia tutor vester in alia aede
non ero, nec possum vos defendere nisi in mea domo, quae est quasi
asylum Christianorum et Judaeorum. Insuper in alia domo captivi
stabitis, nec apparere audebitis extra, nisi per me ducti in publicum
fueritis, quod ego non faciam, stabitis ergo conclusi et nihilo minus
solvetis mihi solvenda, quia mei estis. In illa locutione fuit factus
tranquillus et addidit: quid quaeso displicuit in hac domo vobis? Ecce,
ampla, spatiosa et decora est, et similem inter vestros Christianos non
reperietis.[TR15] Habitationes meae habitationes vestrae; servi mei
servi vestri. Si placet, manete securi in hac domo, si non, exite et de
securitate vobis providete. Haec ut audivimus, intelleximus nos
irretitos et captos et necessitatos ad manendum cum eo; submisimus ergo
nos ei et commendavimus nos ipsos sibi et manere promisimus. Dedit ergo
nobis tria habitacula, cuilibet societati unum, et loca ad coquendum
ostendit et Mamalucum nobis junxit unum, qui conduceret procuratores
nostros ad loca, ubi emuntur necessaria, et dedit nobis licentiam
undique ambulandi[TR16] per domum, sed prohibuit nos exire domum sine
comitiva famuli alicujus de domo. Exivit ergo procurator noster et
necessaria emit optata in bono foro, demtis lignis, quae carissima ibi
sunt, emimus enim pro uno ducato ligna, quae quis in Ulma, ubi tamen
etiam sunt cara, emeret pro uno plaphardo, vinum autem nullum nec apud
Christianos invenire poteramus et vinum in Jerusalem totum erat
consumtum et incepimus aquam paradisi bibere de Nilo, sed nullus
dubitet, quin melius (#b#) vinum Rheni quam aqua paradisi sapuisset
nobis. Emimus illo die multa et omnia ad libram mensurantur ibi, panes,
pisces, carnes, sed et ligna pondere librae comparantur. Emimus enim
plus quam pro ducato ligna, non tanta, quanta Ulmae habere possem pro
uno bohemico grosso; nam ab antiquo fuit terra Aegypti lignis carens,
quod poetae referunt accidisse temporibus Vulcani regis, qui dicitur
ignem invenisse. Cum enim arbor ictu fulminis in montibus incensa
propinqua omnia inflagravit ligna, sicque ignis discurrens omnia
succendit et ita Aegyptus privata dicitur lignis. Illum ergo diem
deduximus laborando in compositione habitaculorum nostrorum et notitiam
familiae accepimus et domum lustravimus, demtis habitaculis uxorum
Tanguardini. Sic autem locati fuimus, quod domini peregrini primae
societatis ad unum ignem coquebant et domini mediae societatis et
tertiae societatis simul communem coquinam habebant et quaelibet
societas singulariter pro se provisionem faciebat. Noctem inquietam
habuimus propter strepitum et insanas vigilias paganorum propter
jejunium suum diurnum, nec solum illam noctem, sed singulas noctes
illius mensis inquietas et quasi insomnes duximus.

Nona die, quae est Dionysii et sociorum ejus martyrum cum mane
illuxisset et cuncta familia domus dormiret, nos surreximus et in
habitationem dominorum secundae societatis ascendimus, quia in alto
erat, ibique in eorum camera altare ereximus et missas cottidie
celebravimus ibi. In die autem illa, cum disponeremus altare, invenimus
nos defectum panis sacrificii, quem de Jerusalem nobiscum tuleramus,
habere, nec amplius erat hostia in scrinio et accersito ad nos
Tanguardino quaesivimus, an aliqui sacerdotes latini essent in urbe, et
comperto, quod sic, diximus sibi defectum nostrum et statim directo
nuntio ad quendam sacerdotem latinum de Venetiis panes sacrificii apud
eum invenimus; nam sacerdos ille noviter venerat de Alexandria cum
domino consule Alexandrino, magno Venetiano, cui missas celebrabat.
Alias enim nullus latinus sacerdos, nec aliqua ecclesia latina, heu, in
tanta urbe est, et si ille casu non affuisset, omnibus his diebus sine
missae officio mansissemus. Igitur omnibus dispositis ad celebrandum
requisitis cum convenissent filii Dei, ut assisterent coram Domino,
affuit inter eos et Satan, Job. 1. Nam officio inchoato et peregrinis
devotius inclinatis, ecce, advenit Satan; uxores enim Tanguardini,
meretricio cultu ornatae more dominarum nobilium, cum mirabili alto
capitis ornamento, auro et gemmis circumdatae, ad nos intravere,
volentes interesse officio nostro, locantes se in partem ad manendum.
Nos vero territi trepidavimus et submurmuravimus, nescientes, quid
esset faciendum. Sed et sacerdos in altari stans substitit et eis
praesentibus legere cessavit, non fuimus autem ausi eas ejicere,
timentes indignationem domini. Caetera etiam familia promiscui sexus
cum eis adscenderat et ante ostium camerae stabat. Cumque sic suspensi
staremus, et dominae nos trepidantes propter se conspicerent, incepit
principalior uxor patroni domus, mulier grandis et virilis ac eloquens,
loqui lingua italica, dicens: cur, inquit, domini mei trepidatis ad
ingressum nostrum? Sumus et nos Christianae mulieres, (#82 a#) indignae
et criminosae, fatemur, Christi famulae, sacro baptismate renatae el
fide catholica insignitae, quam numquam abnegavimus, nec abnegaturae
sumus, et subjunxit: ego, inquit, sum italica mulier Christiana et de
Christianis parentibus nata. Consodalis autem mea est foemina graeca,
de Christianis graecis progenita, sumusque invitae contorales viri
Christum abnegantis; caeterae puellae sunt nostrae pedissequae
emtitiae; servi isti sunt nostri eunuchi; officio ergo vestro adesse
volumus et Deum nostrum sub sacramento una vobiscum videre et adorare
cupimus, utinam manducare et communicare liceret! His dictis officium
incoeptum perfecimus, cunctis astantibus, inter quos erant Mamaluci et
Sarraceni. Officio finito et alienis egressis deliberavimus amplius
occulte officiare propter infidelium aspectum vitandum. Nobis autem
congregatis in loco venit Tanguardinus, domus patronus, et omnes nos
secum duxit in suam habitationem, ut eam videremus. Primo ergo in unam
cameram venimus, quae plena erat ornamentis equorum et mulorum. Ibi
pendebant sellae plures, obductae laminis argenteis, deauratis, cum
scansilibus et strepis argenteis et antelae et postelae et subtelae, ac
frena et capistra cum capulis cum argenteis bullis ornata erant, sicut
straphia nobilium dominorum.

Ab hac camera intravimus aliam cameram, in qua stabat cavea magna et in
ea saeva bestia, in quantitate vulpis, colore tamen lupo similior et
breviora habens crura et faciem quasi cattus et dicitur bestia illa
Saweta, fuitque foemella. Hanc bestiam ostendit nobis vir, dicens, quod
de ea haberet omni septima ducatum, quia gereret quandam pretiosam
materiam, quam singulis hebdomadibus ei detraheret, et mox alia
succresceret. Rogavimus ergo virum, ut illam practicam nobis
ostenderet. Accepit ergo bacellum, cum quo bestiam pupugit et vexavit,
eamque currere et fremere fecit in cavea, diligentius observans, ut
currentis caudam in cursu per caveam dependentem apprehenderet. Qua
comprehensa traxit bestiam cum cauda ad parietem caveae et jussit, ut
servi sui bestiam fortiter tenerent cum elevata cauda et cum
posterioribus pedibus, quos etiam extra caveam extractos tenebant ita,
quod turpitudo posteriorum totaliter apparebat. Habebat autem juxta
vulvam naturalem aliam scissuram, quasi esset secunda vulva, per quam
tamen nihil recipit nec egerit, nisi ut dicetur. Dum ergo sic bestia
teneretur, sibilabat et stridebat ac spumabat prae iracundia, ea autem
furente protulit Tangwardinus cochlear parvum argenteum et intrusit eum
secundae vulvae bestiae, ex cujus sensu movit bestia vulvam et
interiorem carnem emisit extra, in qua materia turpis, coloris
cinericei, dependebat. Hanc materiam rasit Tangwardinus cum cochleari
de carne, et cochlear plenum protulit et bestiam dimisit. Praebuit
autem nobis ad odorandum hanc turpem materiam et erat suavissimi
odoris, quasi muscum, pretiosior tamen musco fuit, quia non venditur,
nisi aequali pondere aurum remetiatur. Plures ducatos recepit a
peregrinis militibus pro illa materia, quae erat sicut pulmentum de
avena bene spissum. Interrogavimus ergo virum de masculo (#b#) illius
speciei, an etiam esset ferax talis materiae, qui dixit, quod per
oppositum ab eo extraheretur materia consimilis, sed tanti foetoris
abominabilis, ac si esset recens swibulum. Hanc foetidam materiam emunt
truffatores et liniunt vestimenta eorum, quos deludere volunt, et
ubicumque tales transeunt, stant, aut sedent secum existentes,
circumspiciunt, nares obstruunt, putantes esse ibi recens stercus
humanum in caligis et vestimentis eorum, quorum vestes modicum tactae
de illa materia. Sic etiam inimici dominarum volentium ad nuptias vel
choreas ire, ut ibi confundantur, occulte accedunt et in quantitate
unius pisi eis apponunt, a quibus propter foetorem omnes fugiunt. Ideo
masculi illorum animalium non sunt alicujus pretii, sed foemellae sunt
pretiosissimae.

Inde eduxit nos in thalamum suum, qui erat camera pulcherrima, marmore
vestita et tapetiis pretiosis obtecta tam pavimentum quam parietes, et
ne illa calceamentis nostris foedaremus, ea ante ingressum camerae
solvimus et nudis pedibus, ut moris est omnium Orientalium, ingressi
sumus. Erat autem thalamus ille in una singulari turre palatii, plumbo
camerato opere tecto, culmen habens mediam vel cornutam lunam, sicut
muscheae omnes habent et erat turris rotunda, vitreis fenestris per
gyrum ornata, per quas lumen in ipsum thalamum spargebatur. Sedebant
autem duae uxores ejus cum puellis suis in eo et operabantur acu
muliebria; ambae autem foeminae erant juvenes pulchrae et Christianae,
ut fol. 81 dixi. Accepimus autem a quodam nobis referente, quod illam,
quae fuit principalior uxor et senior, accepit vel eripuit de lupanari
in Alexandria, in quo prostituta tenebatur. Alteram autem juniorem
puellam emerat in Graecia et adolescentulam factam duxit uxorem. Non
autem curant Sarraceni aut Mamaluci, quod eorum uxores sunt Christianae
de hoc vel de illo ritu. Porro nobis in thalamo stantibus et ornatum
aspicientibus dixi ego latine ad dominum domus: ecce, hic est paradisus
vester, quid quaeso habebitis in alia vita? Antequam autem responderet,
extulit vocem senior uxor, ad loquendum satis promta, quia verba mea
intellexerat, dicens: imo, inquit, et hic et in futuro paradiso
fruemur. Cui cum dicerem, hoc impossibile fore, illa in contrarium
reclamabat. Ego vero suis multiplicibus verbis respondere dedignabar.
Juxta hanc cameram erant aliae camerae pulchrae, ad quas intravimus et
vidimus.

Post hoc descendimus in curiam. Per ejus circuitum multae erant
cellulae et cavernae, una autem bene clausa seris ferreis et repagulis
nobis aperuit et introduxit, in qua sedit unus Christianus catenatus
compedibus. Ad introitum autem nostrum surrexit et ad pedes nostros
cecidit, petens, ut opera misericordiae in eum faceremus, quatenus de
istis catenis liberari posset, duobus enim fere annis sic in
captivitate deguerat pro eo, quod in Alexandria emerat duos pueros a
quodam paupere Sarraceno, cujus erant, eosque in Cretam, unde oriundus
fuerat, detulit et baptizari fecit. Vetat autem lex Machometi, quod
Christiani non debent emere Sarracenos, nec Sarraceni debent subdi
quovis modo Christianis. Cum autem (#83 a#) redisset[TR17] in
Alexandriam, venit ad eum quidam Mamalucus, qui emtioni interfuerat,
dicens ei: ecce, Christiane, contra legem Sarracenorum emisti duos
Sarracenos me vidente et eos abduxisti in locum tuum, nisi ergo me
aliquo munere placaveris, domino Soldano accusaberis et hinc absque
castigatione non evades. Has minas mercator ille parvi pendit et malis
verbis Mamalucum a se repulit, qui statim abiens praefecto Alexandriae
eum accusavit, qui eum statim missis servis captivavit et vinctum
Cahirum transmisit judicandum. Traditus autem fuit Tangwardino, ut
custodiret illum et sententia in eum lata talis fuit, ut e tribus unum
eligeret, vel daret quingentos ducatos, vel Christi fidem abnegando
circumcisionem acciperet, vel morti alicui se submitteret. Dixit ergo
nobis, primum sibi esse impossibile propter tenuitatem suae
substantiae; secundum intolerabile; tertium horribile. Impetravimus
autem ei libertatem a Tanguardino, ut catenatus incedere posset in
curia et aliqui milites pecuniam sibi participaverunt, qua se redemit.
Hunc postea liberum in Alexandria deambulantem vidimus. Deinde in alium
carcerem venimus, in quo sedebat quidam moestissimus juvenis, per omnia
modo sarracenico vestitus, qui fidem quidem Christi abnegaverat et
circumcisionem acceperat, sed ad poenitentiam conversus ad Tanguardinum
confugit et apud eum absconditus mansit inclusus, quousque sine nota
pateret sibi descensus in Alexandriam, a qua in Cataloniam, unde
fuerat, remeare posset per mare. Quendam alium juvenem invenimus, de
Genua, qui Mamalucus factus fuerat et cum Tanguardino de reditu
tractatum habuit. Hic cum vidisset nos, prorupit in lachrimas prae
laetitia, videns signatos nos esse cruce, et accurrens in amplexus
nostros cecidit et cruces vestimentorum nostrorum deosculabatur et
magnis gemitibus ad partes fidelium adspirabat, optime autem latinum
loqui novit, cum quo saepe posthac collocutionem habui et multa ab eo
didici de vita Sarracenorum, Mamalucorum et sub lege Machometi
degentium, de quibus enormia et inhumana, quae non licet homini loqui,
audivi.

Post hoc egressi sumus in curiam et ibi vidimus unum saevissimum
leopardum, catena alligatum, ad quem suus magister solus accedere ausus
fuit, cum baculo tamen, cum minis et clamoribus. Est enim leopardus
bestia saevissima, de leonis et pardi adulterio nata, colorem habens
varium ut pardus et caput, cauda vero et pedibus leoni assimilatur; est
alias praeceps, sitiens sanguinem et bestia fera, quae quidem aliquando
domesticatur, sed numquam ad plenum, ut suae crudelitatis obliviscatur.
Domesticatur autem ad venationem. Itaque cum ad praedam in venatione
ducitur et relaxatur, tunc saltando, non currendo, praedam insequitur,
quam si quarto vel quinto saltu capere nequiverit, ferociter iratus
subsistit et nisi statim venator furenti bestiam aliquam obtulerit,
cujus sanguine placetur, mox in ipsum venatorem vel in quoslibet obvios
irruit, nec potest placari nisi sanguine. Ideo venatores semper secum
ducunt agnum, quem in hoc casu irato lacerandum tradunt, ut placetur.
Ungues habet acutissimos, venenosos, similiter et dentes diabolicos
habet et non tantum periculum est in laesione et vulneratione, quantum
est in intoxicatione (#b#) veneni ejus, habet enim dentes venenatos et
hoc, quod mordet, praeter vulnus intoxicat. Hae bestiae capiuntur juxta
Cahirum et Alexandriam et datur unus juvenis pro uno ducato. Capiuntur
autem cum humanis stercoribus; habet enim quasdam naturales
infirmitates, quibus dum se gravatum sentit, stercus humanum quaerit,
comedit et convalescit. Suspendunt ergo venatores vas cum stercoribus
in altam arborem, quam dum bestia ascendit, illico a venatoribus
capitur. Recitatur in Chronica martyr. sub Heinrico tertio. Dum
leopardus hominem vulnerat, tunc infinita multitudo murium accurrit, et
super ipsum mingunt, donec moriatur, nec potest protegi a muribus.
Dolosus est leopardus, ita, ut etiam leonem dolo vincat: fodit enim
sibi specum in terram cum duobus foraminibus, ita quod per unum foramen
intrat et per alterum exit, et ista foramina lata et patentia facit, in
medio autem ipsum specum strictum facit. Dum autem leo ipsum
insequitur, currit in specum, quem leo sequitur, etiam intromittit se
et, dum in medium venerit, per strictum ire non potest, sed captus
tenetur et leopardus, qui prius per foramen evasit, reingreditur per
aliud, sequens leonem in stricto laborantem et ipsum a tergo laniat,
mordet, lacerat et occidit.

Deinde duxit nos in atriolum septum, in quo vidimus tres struthiones
grandes, quos capiunt in deserto, quorum saepe vestigia vidimus in
eremo. Est autem struthio avis paene bestialis, grande habens corpus,
paene ad magnitudinem asini, ut dicit Vincent. in Speculo Natur. Ita
magnos tamen nos non vidimus, sed ut oves. Habet pennas, sed numquam
eis utitur ad volandum, alas habet tenues et plumas sicut lanam, in
eundo alas erigit, adeoque in terra currit, ut equos celeritate
praecedat, quos etiam prosequitur et fugat, nec eos videre potest
propter naturalem inimicitiam. Habet ungulas bisulcas, ad
comprehendendos lapides, quos emittit in fuga contra insequentes.
Calidissimae naturae est, ita, ut ferrum comedat et digerat, calvescit
etiam ita, ut totaliter nudus fiat, sed habet pellem durissimam contra
frigus. Dum venit tempus, ut ova pariat, ad stellas plejades oculos
levat, nec ovat, nisi ipsos videat, ova autem in sabulo abscondit et
eorum obliviscitur in arena, solis autem calore excubantur; egressis
autem pulliculis cum gaudio mater eos suscipit et quos in ovo
contemserat, de ovo egressos recolligit et magna cura nutrit. Et ideo
dicitur Job: Induratur struthio ad filios suos, quasi non sint sui. Et
Threnor. IV.: Fiunt populi mei crudeles, quasi struthio in deserto; nam
in desertis locis sunt, ut patet Jesaiae 13. et 34.

De[TR18] hoc in aliam habitationem nos induxit et ibi in caveis
pendentibus erant pulcherrimi psittaci, mira humanitate se nobis
ostendentes, nam communes sunt in illis regionibus illae aves, quia de
littoribus indici maris, in quibus gignuntur, ducuntur in Aegyptum. Est
autem psittacus avis nobilis, quam veterum error tradit fuisse hominem.
Erat enim temporibus Moysi in Thessalia vir Psittacus, prudentissimus,
Deucalionis et Pyrrhae filius; hic ad Aethiopes abiit, ubi in maxima
veneratione habitus, cum in longissimum evasisset, oravit, ut rebus
subtraheretur humanis, cujus precibus dii faciles eum in avem sui
nominis mutaverunt et inde omnes psittaci sunt geniti, nec alibi in
mundo reperiuntur, nisi in locis, ubi Psittacus regnavit. Haec avis est
viridis coloris tota, torque tamen puniceo collum habet ornatum, (#84
a#) grandem habet linguam et latam, unde articulata verba exprimit,
ita, ut si eam non videris hominem locutum putes, loquitur autem
muliebriter. Ex natura autem imperatores salutat, dicens: Chere, ave.
Sed caetera verba dicit instructione, unde quidam sub persona psittaci
dicit:

      Psittacus a vobis aliorum nomina disco;
        Hoc per me didici dicere: Caesar ave.

Rostri ejus tanta est duritia, ut cum e sublimi praecipitatur in saxum,
nisu se oris excipiat. Caput vero habet tam validum, quod non sentit,
nisi virga ferrea percutiatur, unde, quando instruitur ad loquendum,
virga ferrea caput ejus caeditur. Avis luxuriosa est et vino
inebriatur, quod libenter bibit et se ipsam pede cibat, sicut homo
manu; aquas omnes sustinet, sed pluvia perfusa moritur. Est mirae
calliditatis ad excitandum hominum risum. Domesticos sibi deosculatur,
nonnumquam tamen osculum simulando morsum rostro tribuit; hoc enim mihi
in navi super mare contigit, in qua juxta me pendebat psittacus, mihi
factus familiarissimus, qui etiam aliqua teutonica verba a me didicit,
quadam vice gestibus petivit osculum a me, dum autem sibi vultum
praeberem, arripuit rostro suo unco nasum meum et graviter me
vulneravit. Eadem bestia didicerat a me quaedam verba alemannica;
consuevi enim ei dicere: _Bübli, kum her zu mir._[TR19] Sic et avis me
accedente dicere solita erat: _kum her zu mir._[TR20] Propter quam
causam fuit mihi factus Italicus inimicus, quod corrupissem sibi avem
et removit eam a me. Insuper admoto sibi speculo propria forma
deluditur et nunc gaudenti nunc dolenti similis efficitur. In aspectu
virginis plurimum delectatur, propter humanitatem earum efficiuntur
valde cari dominis suis. Vidi unum psittacum, qui scivit nominatim
vocare omnes de familia domini et ipsum dominum vocare solebat mane, ut
surgeret ad missam. Hanc avem idem non vendidisset pro C ducatis. Alium
psittacum album vidi et majorem caeteris, quem pretio valde magno
aestimabant. Dicunt quidam, quod psittaci sint aves paradisi et dum
pulli de nidis in Nilum cadunt, extra paradisum fluunt et capiuntur ab
Aethiopibus in flumine. Sed hoc est puerile. Diodorus historiagraphus
dicit Libro III., quod psittaci diversorum colorum in Arabia felici
generentur, quae est supra Aegyptum. Dicuntur autem psittaci vulgariter
papagogi, item aves regales et nobiles.

De psittacis in aliam habitationem ingressi sumus, in qua erant stabula
equorum domini Tanguardini, et ibi vidimus pulcherrimos equos, alipes,
dextrarios, palefredos et gradarios. Abundat enim Aegyptus equis
optimis, plus quam aliqua alia regio mundi, unde inter ea, quae de
gloria Salomonis scribuntur, fit mentio de equis Aegypti, 3. Reg. X. et
2. Paral. I., ubi dicitur: et educebantur equi Salomonis de Aegypto et
de insula Choa et egrediebatur quadriga de Aegypto sexcentis siclis
argenti et equi centum quinquaginta. Et Ezech. XVII. improperatur regi
Jerusalem a Deo, eo, quod misit ad Aegyptum pro equis. Et Esaiae 31.
clamat propheta contra populum ex ore Domini, ne in Aegyptum pro
equitatura descendant, dicens, vae, qui descendunt in Aegyptum ad
auxilium in equis sperantes et habentes fiduciam super quadrigis, quia
multae sunt, et super equitibus, quia praevalidi sunt nimis. Aegyptus
homo et non Deus est et equi eorum caro et non spiritus. Tanto enim
impetu currunt, quod videntur volare quasi spiritus, non solum in
plano, sed de praecipitiis clivorum currunt, et in scopulis et rupibus
et locis (#b#) asperrimis sine laesione et casu, ac si essent equi
alati Persei, vel equi Boreae, quos genuit ex equabus Dardani. Vidimus
alia vice in ista urbe quingentos equos in uno stabulo, ut patebit.



                           Monstra bestiarum.

Facto prandio dum deambulaverimus in curia, ecce, quatuor Mauri
venerunt, ducentes secum ingentem bestiam de curia domini Soldani, quam
nominant Seraph, quam exhibebant nobis videndam. Haee bestia Seraph est
multo major camelo et procerior et quadrupes est, ita tamen, quod
anteriores pedes sunt longiores posterioribus, in tantum, quod super
dorsum bestiae nec homines sedere, nec onera manere possunt propter
declivitatem dorsi. Longum habet collum ut camelus et caput parvum ad
modum equi cum acutis cornibus caprinis, caudam habet quasi canis, non
ita pilosam, et ungulam dividit ut bos, colorem habet rubeum cum albis
maculis, ac si essent stellae. Est autem pulchra et mansueta bestia,
magis ad videndum delectabilis, quam ad aliquem usum humanum habilis
propter crura disproportionata. Quamvis enim longum habeat collum,
tamen ore suo terram contingere non potest propter longitudinem crurum.
Ideo omnem suum cibum de alto sumit, de terra colligere nihil potest,
sed de arboribus capit folia et a clivis et praecipitiis et petris
sumit gramina, dum ipsum stat inferius; in parte anteriori per crura
est in tantum elevata, quod homo potest sub ventre ejus sine
inclinatione transire.[TR21] Si staret haec bestia in foro Ulmensi ante
domum Zecharum dominorum civium et se erigeret, cibum capere posset de
fenestra stufae. Dum concipit foetum, non crescit in ventre, nec
intumescit sicut alia praegnantia animalia, sed per genitale incipit
dependere et extra crescere, in tantum, quod foetus dependens lambit de
terra suum nutrimentum et comedit gramina; mater autem contra naturam
paene omnium bestiarum maxime odit pullum, sed ei nocere non potest,
multos enim cruciatus sustinet interim, quod eum portat. Dum autem
tempus pariendi advenerit, subito in terram cadit, sicut malum de
arbore, dum maturitatem debitam adeptum fuerit, quam cito autem
ceciderit, repente fugit, quia mater, ut sentit se liberatam, convertit
se, quaerens ipsum extinguere. Hanc bestiam cum amiratione vidimus et
ejus ductoribus curtosias dedimus, propterea enim nobis illam
adduxerant, ut denarios acciperent. Illis abeuntibus venerunt duo
juvenes Aegyptii, ducentes secum leonem magnum, pinguem et ferocem, ad
catenam, qui erat domesticatus, in nostro autem conspectu luserunt cum
leone, ita tamen, quod semper uno luctante cum eo, alter adstabat cum
fuste et quando leo incipiebat severius agere percutiebat cum fuste et
nisi ille sic adstitisset, leo colluctantem in joco discerpsisset,
nimia enim fortitudine pollet et jocando strangulat. Ideo Samson dixit:
quid fortius leone? Judic. XIV. Horribilis fuit mihi aspectus illius
ludi, quia in momento instabat hominis exstinctio; non recepissem[TR22]
Cahirum, quod ad bestiam accessissem, (#83 a#) silere volo de
colluctatione et congressione. Si autem congressio leonis domesticati
est ita periculosa, quid est de leone fero? Samson aggressus leonem
silvestrem ipsum dilaceravit, quod tamen facere non ausus fuisset, nisi
spiritus sanctus prius in eum irruisset, ut habetur Judic. XIV. Sic
David cum leonibus lusit, quasi cum agnis, Sirac. 41., adjutus tamen et
protectus a Domino, ut habetur I. Reg. 17. Sic Benajas, vir fortissimus
magnorum operum, percussit duos leones Moab, et unum in cisterna 2.
Reg. 23. Sic Daniel inter leones mansit vivus, Dan. 14. Et Lysimachus
philosophus ab Alexandro M. leoni objectus manu se defendit a bestia.
Et sanctus Ignatius leonibus a Domitiano traditus ipse bestias
provocabat, quae eum quidem suffocaverunt, sed carnes ejus
nullatenus[TR23] laeserunt. Et Gottfridus, primus rex Latinorum in
Jerusalem, leonem strangulavit. Et inter strenuissima opera Herculis
gigantis commendatur interfectio leonis. Erat enim in quadam regione
leo, omnibus terribilis, quem aggressus Hercules ipsum interfecit, et
eo excoriato pelle ejus (pro) pallio usus est semper, et omnibus ut leo
in hac veste formidabilis fuit. In amorem vero cujusdam foeminae Jolae
dictae incidit, quae ei suasit, quod pellem leonis deposuit, purpuram
et annulos induit, sertis se ornavit et unguentis inungi se permisit,
et ita effoeminatus est factus, quod inter pedissequas amatae suae
sedit et muliebria fecit opera et omne robur amisit, qui tamen inaudita
gesserat ante. Egressis igitur illis cum leone advenit quidam, ducens
secum cum catena ursum, et super ursum sedit una simia canina, quam nos
nominamus Coppin in vulgari. Haec simia cum fistula fistulabat et ursum
ad saltandum et chorizandum stimulabat et postea de urso saltabat et
cum eo per curiam chorizabat, fistulante magistro, et plures alias
fatuitates faciebat, quibus risus excitabatur, ac si ex ratione ageret.
In fine, joco terminato, circuivit bestia erecta, sicut homo, et ad
quemlibet de circumstantibus transivit, extendens manum, postulans
denarios, et acceptos ori imposuit, et collectis denariis ad magistrum
suum eos detulit. Nunquam vidi bestiam ita rationabiliter agentem.
Plura alia vidimus hac die, quae procurante Tanguardino fuerunt nobis
adducta.

Decima die, dicta missa, venit ad nos noster Calinus, ductor de
Jerusalem, et recepit licentiam recedendi a nobis et remeandi in terram
sanctam; venerant enim quidam Sarraceni de Africa, volentes ascendere
Jerusalem in templum, quos conducere volebat. Licentiavimus ergo virum,
et non sine dolore et moerore eum a nobis misimus. Quamvis enim esset
ethnicus et gentilis, obstinatus Sarracenus, fuit tamen probus et
fidelissimus Christianis et sibi commissis peregrinis. De hoc viro
saepissime facta est mentio per totam peregrinationem. Vide de eo P. 1.
fol. 222 A. Diligentem enim curam de nobis habuit semper, usque in
horam sui recessus. Valde autem rogavimus eum, ut dignaretur, nobiscum
descendere in Alexandriam, et munera sibi promisimus, sed non
profecimus. Pudet me dicere, quod in ejus recessu propter tristitiam
aliqui peregrini lachrimati sunt, quia erat nobis sicut pater, et in
ejus recessu quasi orbati patre mansimus. Post hoc advocavimus
Mamalucum, famulum domus, (#b#) quaerentes, an aliquis barbitonsor
Christianus esset in urbe, et non potuit nobis dicere. Venit autem
Franciscus aurifaber, de quo supra facta est mentio, et duxit nos per
longum vicum in curiam, in qua hospitabatur dominus consul Alexandrinus
Venetus, qui habebat barbitonsorem; in ejus habitaculum ingressi sumus,
et capita lavimus, et comam ac barbam mundavimus et composuimus: nam a
Gazara usque huc non ascendit novacula caput nostrum, et corona capitis
mei fuit paene pilis obtecta, quam ibi renovavi; barbas tamen semper
servavimus.

Porro dominus consul prospiciens per fenestram de sublimi deorsum cum
nos vidisset et peregrinos catholicos et latinos cognovisset, mandavit
per servum, ut ascenderemus ad eum. Ingressi ergo ejus triclinium et
cum multa veneratione ab eo suscepti sumus ad osculum more Italorum.
Induxit deinde nos in capellam suam et calicem aureum ostendit, librum
et alia paramenta missae, offerens capellam suam et omnia in usum
nostrum, dum placeret, et se ipsum obsecuturum. Interrogavit etiam nos
de itinere nostro et libenter audivit nos. Interrogavimus et nos eum de
navibus Alexandrinis, an cito recessurae essent? Et intelleximus ab eo,
quod in eisdem navibus in Italiam navigare intenderet, de quo laetati
sumus, quia maxime timuimus, quod eas negligeremus, ut patet supra fol.
56. b. Interrogavimus deinde virum, an semper in illa urbe degeret, et
respondit, quod non, sed vestri, inquit, Teutonici mercatores fecerunt
me nunc de Alexandria in Cairum ad Soldanum ascendere, nam ipsi veniunt
Venetias et species aromaticas recipere a nobis nolunt, nisi purgatas
et electas et exquisitas, et quidquid eis non placet rejiciunt, nos
vero in Alexandria cogimur recipere naves plenas a Sarracenis, sine
purgatione et sine electione, nec sinunt nos aliquid rejicere, sed
sicut de India veniunt, sic oportet accipere, nec permittunt, ut
videamus prius, quam emamus. Sum ergo hic, ut querimonias proponam regi
Soldano, tam contra Orientales, quam contra Occidentales. Contra
Orientales quidem, quia dant nobis species inutiles nec volunt, ut eas
probemus; et contra Occidentales, quia nolunt a nobis recipere nisi
species probatas et electas. De his diu cum viro contulimus, erat enim
vir amicabilis et valde veneranda canitie ornatus, longam habuit barbam
et frontem calvitie depilatam, quae calvities eum plurimum honestabat
et decorabat. Et ego non dubito, si Caesaris primi calvities sic eum
decorasset, non tantum apud senatores laborasset pro obtinenda perpetua
laurea ad contegendam calvitiem. Si lectori placet legere de Calvis,
quorum fautor ego sum, videat P. 1. fol. 203. B. Fuit etiam vir
personatus et eloquens, longa tunica de rubeo Damasco indutus, et mulus
ejus, in quo per civitatem ibat, phalera serica tectus erat. Hunc virum
vidi XLII die post hoc scindi per medium et exenterari sicut piscem et
omnia interiora ejus projici, ut patebit fol. 175 a. Commendavimus ergo
nos ei, et ad domum nostram reversi sumus.

Post prandium ducti sumus in curiam filii regis Siciliae, qui curialis
est domini regis Soldani (#86 a#) illo tempore, et cum aliis Mamalucis
comparet horis statutis ante Soldanum, non tamen abnegaverat fidem, nec
Mamalucorum portat vestem, sed manifestus Catholicus fuit cum omnibus
servis suis; hunc pater suus, rex Neapolitanus, misit ad serviendum
regi Soldano, pro quadam gloria saeculari. In illa curia vidimus
mirabiles bestias et simias raras et nobis ignota animalia de genere,
ut puto, satyrorum, faunorum et epyganorum. Et his visis regressi sumus
in curiam nostram. Post coenam nostram ascendimus cum Tangwardino in
altanam domus suae, ut videremus festum Sarracenorum, et primum
stupendum, quod vidimus, fuit multitudo lampadum ardentium in turribus,
de quibus tota urbs ignea videbatur, et multitudo sacerdotum in
turribus clamantium, et multitudo populorum in domibus et in vicis
tumultuantium, et hoc per totam noctem illius jejunii eorum, et
multitudo moschearum et ecclesiarum gentilium, quarum numerus inferius
patebit, quae omnia vidimus in altitudine domus stantes.



                            Mamaluci multi.

Undecima die venerunt in curiam nostram Mamaluci, abnegati Christiani,
de diversis linguis, quaerentes inter peregrinos compatriotas, inter
quos erant multi Siculi, et de Arragonia, et de Catalonia. Venit inter
eos tantum unus Teutonicus de Basilea, cujus consanguineos novi, sed et
eum prius Basileae videram. Cum eo habui longam collocutionem de
multis, et promisit, quod redire ad ecclesiam Christi vellet, quia male
sensit de secta Machometi, sicut paene omnes Mamaluci male loquuntur de
secta Machometi et redire se dicunt, ut patebit. De nulla autem gente
Christiana tot Mamaluci erant in curia Soldani sicut de Ungaris, de
quibus multi potentes et notabiles venerunt ad dominum Johannem socium
nostrum de Septem Castris, quos novit et cognitus fuit ab eis. Causa
autem, quare tot de Ungaria sunt abnegati Christiani, haec est: quia
Turcus Magnus Ungaros multos in bello capit, et quos non libenter
occidit, mittit Soldano, quia secum Constantinopoli non manerent, sed
nacta opportunitate redeundi in patriam remearent et fugerent, quod non
possunt facere bene missi in Aegyptum. Inter Ungaros illos fuit unus
potens et magnus in curia Soldani, vir longus, personatus, et sine
dubio probus, quem dum Turcus capere vellet cum aliis quos ceperat,
contra totum exercitum Turcorum se opposuit et hinc inde interficiens
multos stravit, tandem autem captus pro monstro et gigante fuit Turco
praesentatus. Turcus autem hortabatur eum negare Christi fidem et
sumere circumcisionem, et multa sibi promisit, si hoc faceret; et etiam
mortis minas fecit, si facere nollet. Sed dum nec promissis nec minis
acquiesceret, misit eum Soldano. Soldanus autem multo majora promisit,
sed vir constans mansit, unde privilegium sibi dedit, quod nullus de
omnibus Mamalucis habet, supportavit eum de circumcisione et de
abnegatione Christi, rogans, ut se saltem gereret tamquam Sarracenus in
vestibus et moribus, et hoc facit, quamvis ad salutem sufficiens (#b#)
fidei Christianae confessio non esset. Istis Ungaris Mamalucis
praedicavit dominus Johannes Archidiaconus, vir utique religiosus et
doctus, conversatione quoque benignus et jucundus, et multa apud eos
bona operabatur suo exemplo et hortatu; nam plures eorum data fide in
manibus ejus juraverunt, quod quantocius ad sanctae matris ecclesiae
sinum redire et super apostasiam condignam agere poenitentiam vellent;
ipse etiam matrimonia eorum more Sarracenico contracta sacramentali
ritu rectificavit et infantes quosdam baptizavit. Haec autem omnia clam
in domo praefati Ungari fecit, me ei coassistente. Gavisus profecto fui
de fructificatione domini Johannis, in qua partem meriti non minimam
spero me habiturum; per me enim in hanc peregrinationem venit, et
nunquam eam aggressus fuisset, nisi ego eum animassem et juvissem. Ob
gratiam ergo domini Johannis is praefatus Mamalucus humaniter se nobis
exhibens ad multa nos loca per civitatem duxit, et secreta pleraque
ostendit.

Duodecima[TR24] die, quae fuit XX post Trinitatis, more fidelium missam
audivimus in loco nostro et post missam ad mensam accessimus. Porro
intra prandia nostra venerunt in equis Mamaluci praefati de Ungaria,
cum propinis[TR25] et muneribus, dominum Johannem et nos omnes
honorantes; portaverunt enim nobis in apophoretis pretiosos terrae
fructus, dactylos, et panes confectos speciebus, uvas et alia hujusmodi
intulerunt in cameram dominorum peregrinorum tertiae societatis.
Clausimus autem cameram super nos, et produximus omnia, quae habere
potuimus, et reliquum vini, quod reservavimus ad casum, si aliquis de
nobis infirmaretur, ut eo reficeretur, infudimus, et Mamalucis mensam
posuimus: comederunt autem nobiscum cum jucunditate et biberunt vinum,
contra legem Machometi et cum objurgatione et detestatione ac
blasphemia Machometi. Et diem illam deduximus cum illis Mamalucis. In
eorum recessu promiserunt nobis, quod in crastinum ad nos vellent
venire et per urbem circumducere. Fuimus illo die occasio, quod illi
Mamaluci commiserunt multa peccata contra Machometi legem; fregerunt
enim jejunium suum, vinum biberunt, Machometum blasphemarunt, legem
ejus deriserunt, Sarracenis detraxerunt, et Christum Dominum ac
evangelium professi fuerunt. Haec in camera nostra occulte fecerunt,
nec pro toto mundo hoc facere ausi fuissent audientibus aliis. Cum
autem advesperasset et tempus quietis adesset, posuimus nos dormitum;
vix autem oculos clausimus, inceperunt Sarraceni insanire in domo et
cum clamoribus, cantibus et musicis (#87 a#) instrumentis discurrere
per domum; sed et Trutschelmannus Tangwardinus hilarior solito factus
venit cum luminibus, ducens secum ambas uxores suas ad commodum
nostrum, in quo in lectulis jacuimus, et ibi coram nobis chorizabant et
se in lascivis ornamentis suis nobis ostentabant, arridebant et more
daemonum tentationes carnis suis precationibus nobis concitare
satagebant, foeminae enim erant ita petulantes, si non timuissent
Tanguardinum, non dubito, quin omnis verecundiae oblitae aliquam
inhonestatem et turpitudinem exercuissent in nostris conspectibus. Sic
ergo nox illa transivit.

Tertio decimo die mane venerunt Mamaluci Hungari et nos de tertia
societate circumduxerunt per varia loca, de quibus in generali omnium
circumductione dicam, et ad prandium in curiam nostram revenimus. Post
prandium volebat generosus dominus Comes de Solms exire in civitatem ad
aliquid emendum, et conduxit unum Mamalucum, qui eum duceret. Comitati
sunt autem eum tres peregrini tertiae societatis, scilicet dominus
Heinricus de Schomberg, miles, et dominus Petrus Velsch, et ego frater
Felix. Exivimus ergo curiam, et Mamalucus conductus praecessit nos cum
fuste, tamquam ductor, protector et defensor et viae factor; nam tanta
multitudo hominum est undique in vicis, tantaque compressio populorum,
et tam multi mercatores et emtores, quod est stupor videre et
incredibile audire, nec potest aliquis ibi ire, sed continue oportet
cum conatu vulgum occurrentem penetrare. Sic ergo Mamalucus praecessit,
condensatum populum divisit, faciens nobis viam; interea in forum
venimus, in quo venales habebantur multi homines, juvenes et pueri
utriusque sexus, nigri et albi, foemellae et masculi. Stantibus autem
nobis in illo foro cum nostro Mamaluco aestimabant multi, quod
Mamalucus noster venales[TR26] nos haberet et quod mercator esset, unde
multi accurrebant ad videndum nos, tandem venit unus in equo, homo
magnus, et interrogavit Mamalucum nostrum, quanti pretii essemus nos
quatuor? Ego, inquit, hos quatuor emam, et sufficiens pretium dabo,
exprime, quantum tibi justum videtur. Cui respondit Mamalucus: in hoc
foro nemo dabit mihi sufficiens pretium pro illis quatuor sclavis; sunt
enim sine defectu, integri et sani, mittam ergo eos Alexandriam, et ibi
ducentur ad transmarinas partes, ubi magni pretii erunt. Hac
responsione non fuit contentus Sarracenus, et produxit de pera sua X
ducatos, volens in promptu sine proba emendorum dare pro quolibet
decem, ut sibi eos dimitteret. Inter haec magnus fuit concursus factus
ad nos, quia, quando aliquis emit hominem, accurrunt multi, ut pretium
et appretiatum videant. Cum magna jucunditate sic stetimus venales: et
dum Sarracenus cerneret nos laetos et corridentes Mamaluco,
consideravit nos non esse venales et abiit. Nos etiam transivimus ad
locum, ubi et (#b#) Aethiopes venales erant: dominus enim Comes juvenem
Aethiopem emere cupiebat, sed nullus ei vendere voluit, eo, quod
Christianus fuit. Nullum enim hominem Christianis vendunt, sed
Christianos emunt. Deinde ad alia loca transivimus, et ibi emit Comes
simiam caudatam et pannos pretiosos sericos et vestes Sarracenicas et
alia hujusmodi. Et ita in domum nostram reversi sumus.

Quarta decima die, quae est Calyxti papae, mane adscendit
Tangwardinus[TR27] equum, et exiens curiam prohibuit nos egredi domum,
et post modicum revertens adduxit secum duos Mamalucos equestres, et
Sarracenos cum tot asinis, quot erant peregrini. Adscendimus ergo
asinos et egressi domum per longum et populosum vicum transivimus. Ad
unam autem portam ferream venimus magnam et vetustissimam, per quam
intravimus alium vicum populosissimum, ita, quod non poteramus nos in
asinis movere nec pertransire: Mamaluci ergo nostri praecedentes
elevatis fustibus suis clamoribus et minis populum obsistentem fugabant
ad faciendum nobis viam, et hoc saepe nobis contigit, nonnunquam autem
tantus fuit populi tumultus et concursus in aliquo loco, quod nec
clamor nec minae Mamalucorum advertebantur, et tunc cum fustibus
incipiebant caedere et percutere in vulgus, et via fiebat populo ab
ictibus declinante et ab equorum impetu; cum equis enim suis irruebant
in populum, et elevatis fustibus, minus curantes laedere homines, quam
si quis nostrum transiret per gregem porcorum. Sunt enim Mamaluci
civitatis et gentis illius rectores, ut patebit, et eorum clamores et
minas omnes pavent, nec percussi, trusi, laesi, tacti audent
repercutere aut reclamare nec murmurare, imo nec torvum vultum
ostendere. Cum ergo sic cum populi injuria via daretur et populus
notaret, quod propter nostrum transitum illum sustinuit insultum,
currebant post nos multi, inclamantes, irridentes, linguas in nos
protendentes, et pulverem spargentes, quia non sunt ibi lapides; aliqui
trahebant nos cum vestibus, aliqui caudas asinorum apprehendebant, et
circulariter currentes crebrius evertebant bestiam cum sessore, nec
curavimus injurias non laesivas, sed cum aliquis peregrinus laedebatur
percussionibus, aut de bestia trahebatur, alii socii clamabant ad
praecedentes Mamalucos, qui conversi laedentes fugabant. Penetravimus
ergo populum ibi et in locis aliis cum labore et periculo.

In processu venerunt nobis obviam duo Sarraceni, viri maturi,
procedentes in asinis per multitudinem, et videbantur esse honorabiles
personae. Contra hos duos insurrexerunt duo Mamaluci ductores nostri
eosque fustibus exciderunt et dejecerunt de asinis in terram, et longis
clamoribus simul litigaverunt accurrente multo populo, de quo nos
mirabamur, quia mysterium (#88 a#) facti ignoravimus primo. Illa autem
fuit causa, propter quam illi duo detrusi fuerunt de asinis, quia legem
curiae Soldani transgressi fuerant: statutum enim est, quod quando
Sarracenus habet obvium curialem Mamalucum equestrem, quod ipse
Sarracenus, si in asino aut equo sedet, extrahat pedes de strepis et
dimittat dependere; si hoc facit, bonum; si non, de asino incunctanter
dejicitur. Nec possunt bene equitare Sarraceni in strepis, quia
continue transeunt Mamaluci, et quia illi strepati incedebant, fuerunt
vexati. Si autem penitus alieni homines sedentes in asinis habent
Mamalucos obvios, non sufficit, ut pedes a strepis solvant, sed
oportet, quod totaliter de asinis descendant et stent, quousque
transierint; si non fecerint, graviter molestabuntur. Sarraceni non
curiales possunt in bestiis transire soli ubi placet, sine tamen usu
streparum, sed Christiani et Judaei, ubicunque reperti fuerint in
civitate in equis, asinis aut camelis, dejiciuntur, nisi habeant de
curia Soldani ductores comites, et tunc in equis possunt incedere, et
in strepis se sustentare; quilibet tamen potest ibi libere pedes
ambulare, cujuscumque conditionis homo fuerit, sed grave et periculosum
est ibi ambulare propter nimium populi tumultum, et bestiarum,
camelorum, dromarum, equorum, asinorum, mulorum concursum, de quibus
intollerabilis excitatur pulvis, et propter Mamalucorum improvisam
percussionem; ideo ubique in biviis stant asinarii cum asinis paratis,
vel cum equis stratis et ornatis sellis, strepis et phaleris sericis,
et qui vult bonam et ornatam bestiam, potest accipere, sed oportet
melius solvere, quam si reciperet simplicem et rusticosam. Sicut enim
Venetiis stant in rivis canalium et lacunarum barcarii cum ornatis
barcis et invitant homines, ut ad se intrent, sic et hic est cum
bestiis.

Consequenter per populum progressi habuimus obvium Sarracenum cum fuste
et gladio, qui ducebat per multitudinem sex homines seminudos
concatenatos, manicis ferreis ad unam manum. Hi captivi dum nos
vidissent, clamabant italicis verbis ad nos pro elemosyna, dicentes, se
esse captivos Christianos, ratione delictorum detentos; siquidem hanc
pagani habent cum suis captivis pietatem, quod tribus vicibus in
septimana de custodiis concatenati educuntur per populosos vicos, et in
magnorum dominorum curias ad mendicandum, et si quid datum eis fuerit,
dimittitur eis, seque redimunt cum illis pecuniis; suam enim causam
proclamant et paupertatem lamentantur et culpam vel innocentiam
pronunciant. Si veniunt eis obviam Christiani, petunt ab eis elemosynam
in nomine Christi et beatae Mariae Virginis et aliquorum Apostolorum
vel Sanctorum, quos nominant.[TR28] Si Judaei obviant, petunt eos in
nomine Dei et Abrahae et Moysis. Si Sarraceni, clamant ad eos in nomine
Machometi. Et ita omnem hominem interpellant. Datur etiam eis facultas,
quod dum per vicos ducuntur, quidquid de pategis mercatorum rapere
possunt manu illa, qua ligati non sunt, hoc eorum est, et si mercator
(#b#) vult rehabere, oportet cum pecunia redimere. Similiter si quis in
canistro vel sporta aliquid defert, fructus, panes, carnes, pisces et
hujusmodi, si possunt illi captivi attingere, ad se rapiunt, non tamen
sinuntur currere et insequi homines, sed solum id, quod improvise
accurrit, invadunt. Hoc homines scientes se ab eis custodiunt. Et isto
modo saepe vidimus multa paria colligata in civitate ambulare; sunt
enim Orientales ex natura pii, et invitissime effundunt sanguinem
humanum, nec faciliter occidunt etiam pessimos ribaldos, nisi grande
periculum reipublicae immineat, et si aliquis occidendus est, si venit
homo volens plectendum emere, datur ei pro pretio in perpetuum servum.

Ulterius processimus et in unum forum plenum hominibus venimus, ubi in
quodam fori loco vidimus magnum hominum concursum; quidam enim Tartaros
venales adduxerat, XIII pueros promiscui sexus, et ita levi caro illos
homines vendebat, ac si eos furto rapuisset; verum tamen erant
turpissimi homines quasi bestiae, si quidem caeteris hominibus, quos in
Oriente vidi, Tartari sunt turpiores, sunt enim parvi, et grossos
habent oculos multum prominentes, coopertos palpebris, ita, quod parva
est apertura in eis. Habent insuper latas facies latasque frontes, et
sunt imberbes, nisi in superiori labio, et in mento raros habent pilos
et quasi volatiles. Ridiculosam habent rasuram capitis per medium
capitis ab aure ad aurem, ita, quod ambae aures patent, et ab utraque
parte aurium capilli longi dependent. Sunt etiam in posteriori parte
capitis rasi sursum contra rasuram per medium ductam, sicut nostri
stulti raduntur aliquando, nec videntur mihi vigentes multa ratione,
quia habent stultissimos gestus, ideo forte sunt vilioris et levioris
pretii aliis hominibus.

Inde progressi venimus ad pontem lapideum, arcuato opere constructum,
altum et vetustum, iter praebens per Nili brachium, quod mediam secat
urbem. De illo ponte et aliis pontibus urbis plures infantes Hebraeorum
sunt praecipitati tempore Moysis, ut habetur Exodi I. In ipso autem
ponte existentes vidimus in utraque parte fluminis laborantes in luto
et latere homines miseros, servos emtitios et personas viles ad haec
vilia opera deputatos in magna multitudine; si quidem lutum Nili tenax
est, in quod paleas ponunt, et lateres formant, nec aliam
praeparationem requirit limus ille, et lateres formatos ad solem
ponunt, cujus calore coquuntur sine clibano et igne. Et de talibus
lateribus sunt paene omnes domus Cayri, demtis pretiosioribus et
turribus et moscheis, quae sunt de quadris saxeis. Illo duro et servili
opere conabatur Pharao, rex Aegypti, filios Israel opprimere, ne in
tantum crescerent, ut habetur Exodi I. Libentissime vidi miseros illos
stantes in illo labore, quia in ipsis filiorum Israel servitutem
manifesta similitudine intuebar.

Pertransito autem ponte ascendimus ad latus Nili, et ad unam plateam
pulchram venimus, quam circumstabant altae domus et novae, et magna
erat ibi hominum frequentia. Dixerunt autem nobis Mamaluci, quod ante
quinquennium non fuerit ibi una domus, sed nemus arundinum et
arbustorum, per quod erat via in superiorem urbem Babyloniam, in qua
quottidie plures spoliabantur a latronibus, et mulieres (#89 a#)
opprimebantur; quae propter Soldanus in loco domum magnam aedificari
fecit pro tutela viae, et in ea Mamalucum custodem posuit. Porro locus
coepit pluribus placere, qui etiam sibi ibi habitacula aedificavere, et
ita quasi subito est ibi facta hominum commoratio, quae si esset apud
nos, magna civitas reputaretur. Extra hoc forum egressis demonstrata
fuit nobis una grandis et pulchra domus, sita super litus Nili, quam
dicunt esse habitationem dominarum Nympharum, in qua dum noctibus per
loca emigrant, hic in hac domo conventionem habent, sibique eum
appropriarunt, nec aliquem sinunt in ea habitare, sicut saepe probatum
est. Nam dominus loci, in cujus praedio domus est, qui eam aedificari
sibi fecit, dum supellectilem suam et omnia quae habebat in eam
transtulisset, prima nocte venit tumultus foeminarum magnus ad domum,
ad quarum adventum omnes serae ostiorum fuerunt solutae, et
invisibiliter per omnia habitacula discurrerunt cum ingenti strepitu,
et omnia, quae fuerant illata in domum, per fenestras ejecerunt, sed
homines non contigerunt. Secunda nocte, cum homo cunctas res
reportasset in domum, venerunt iterum Nymphae cum majore strepitu, et
omni supellectili ejecta ipsos homines vi extruserunt sine nocumento
cujuscumque. Homo autem finem hujus rei videre volens, et audacia se
phantasmata vincere putans omnia reportavit in domum. Tertia autem
nocte venit foeminarum turba cum horribili strepitu et omnia tam res
quam homines rejecerunt et cuilibet nocumentum aliquod intulerunt:
aliqui fuerunt excoecati dextro oculo, aliqui sinistro, aliqui fuerunt
auditu privati, aliqui claudi facti etc. Timens autem homo, ne tandem
vita privaretur, aliam conduxit domum pro se, illam vero[TR29] alteri
locavit, cui per omnia contigit sicut de primo dictum est, et ita
pluribus contigit, quibus domus illa locata fuit. Sicque a multis annis
stat domus vacua diebus quidem, sed non noctibus, singulis enim
noctibus audiuntur in ea voces mulierum canentium. Inde nonnulli potius
credunt domum hanc novem Musis, Jovis et Memoriae filiabus,
consecratam, quam filiabus Nerei et Doris, cohorti Nympharum; Musae
enim ad lyram Apolline pulsante canunt et saltant. Sive autem sit
Musarum, sive Nympharum dominus, utique potenter eam obtinent; sed ne
homo, cujus est habitatio, nocumentum per eas habeat, singulis mensibus
in die litarum (calendarum?) domum ingrediens invenit super mensam
panniculo illigatum pecuniam tantam, quantam accepturus erat ab eo, cui
domum locasset. Quid autem hoc totum, quod dictum est de domo,
veritatis habeat, judicio legentis derelinquo, gentiles hoc nobis
dixerunt magno serio, ideo gentilium dicta de Nymphis et Musis
inseruimus. De Nymphis plus vide fol. 325.[TR30]

Deinde progressi sumus, et ad unum venimus hortum maceria circumdatum.
In illo horto stetit quondam arbor vetustissima, quam vulgus uterque
Sarracenorum et Christianorum venerabatur, quia a prioribus acceperant,
sub ejus umbra quievisse Virginem Mariam cum puero suo Jesu; ideo
quottidie fuit accessus ad arborem, et sub ea genibus flexis salutabant
Virginem (#b#) et filium benedicebant per Ave. Contigit autem in
proximis annis praeteritis, quod quinque viri seditionem magnam in urbe
concitaverunt, et plures in seditione peremti sunt homines, fugam autem
arripientes auctores comprehensi sunt per Soldani famulos in horto
illo, et statim in furia suspensi ad ramos arboris sacratae, eadem
autem hora arbor funditus exaruit; et in ea litteris Sarracenis eis
sculpserunt angelicam salutationem, et praefatum factum, et ex hoc
locus ille usque in hanc horam venerabilis habetur, et virgo Maria
honoratur etiam ab infidelibus.

Consequenter per Nili oras ascendimus, et in forum super Nili litus
venimus magnum, ubi erat infinita hominum multitudo, negotiantes juxta
naves, quae ibi onustae stabant in magna compressione. Siquidem naves
magnae et multae oneratae diversis ad usum humanum et ornatae picturis
ibi in Nilo stabant protensis rostris prorarum in terram. Ibi etiam
vidimus camelos multos valde, qui ad litus fluminis onerabantur utribus
aquae, quam per civitatem circumducebant et vicos perfundebant ad
supprimendum pulveres excitatos per discursum hominum et bestiarum;
nisi enim hoc fieret, suffocarentur homines, ut patebit clarius in
civitatis descriptione inferius.

Deinde extra urbem processimus contra desertum Africae ad admirabiles
pyramides et titulos sepulchrorum antiquorum regum Aegypti. Et quamvis
hae pyramides sint nunc longe a Babylonia nova, olim tamen erat civitas
tam magna, quod ab intra erant, sicut demonstrant ruinae per circuitum
illius loci. In hoc loco fuit coemeterium antiquorum regum Aegypti,
super quorum sepulchra erigebant aedificia quadrangularia de quadris,
in pede lata, et in altum ducta per continuum decrementum latitudinis,
ita, quod culmen remanet acutum, sicut tecta turrium. Sunt autem duae
pyramides valde eminentes, mirae magnitudinis et latitudinis, sicut
montes, ita, quod a longe visae apparent turres esse. In his invenimus
diversas litteras et scripturas nobis ignotas, in uno tamen latere hos
subscriptos invenimus versus, insculptos latinis litteris et scriptura:

      Vidi Pyramides sine te, dulcissime frater..... R.
      Et tibi, quod potui, lacrimas hic moesta profudi..... I.
      Et nostri memoriam luctus hanc sculpo querelam..... M.
      Sit nomen decimi centanni pyramis alta...... A.
      Pontificis comitisque tuis tyranne triumphis..... S.
      Lustra sex inter censoris consulis esse....... S.

Horum versuum expositionem et intellectum nescio, si habeam audire ab
exercitato versificatore, cupio sententiam. Tantum autem ego ex eis
intelligo, quod falsa est rudis vulgi opinio, quae dicit, has pyramides
esse granaria Josephi, ab eo ad hoc constructa, ut ibi frumentum
poneret reservandum ad VII annos (#90 a#) sterilitatis, sicut habetur
Genesis 41. Denique, si etiam versus illi continerent, ibi fuisse
reconditum frumentum, et pyramides esse horrea regionis, delusoriam
Scripturam arbitrarer, cum nullus sit locus in pyramidibus, quae non ab
intus cavatae sunt, sed unaquaeque est integra moles, maximis quadris
undique compacta per totum corpus molis, demto, quod in compositione
quadrorum est derelictum ostiolum, per quod est introitus in corpus
molis, sed ab intus non est majus spatium, nisi quod homo potest ibi
stando contineri, nec est aliquo modo ibi spatium annonae et frumenti
conservandi. Quare autem peregrini nominent in suis libellis has
pyramides horrea Joseph, aestimo hanc esse rationem, quia pyramides
illas a longe conspiciunt, et non ducuntur ad eas, quia sunt supra
Babyloniam et trans Nilum; ideo eas moles cernentes putant eas esse ab
intus spatiosas, quod non est. Nos autem de speciali amicitia
Mamalucorum de Hungaria fuimus trans Nilum ducti ad pyramides, quas si
non vidissem de prope, faciliter crederem fuisse reservacula fructuum,
sed visus de prope demonstrat, fuisse monumenta gentilium, et versus
praedicti, et Solinus, et Plinius; et Sacra Scriptura 1. Maccab. XIII.
recitat de Simone magno sacerdote, quod super sepulchra patris et
fratrum aedificavit aedificium altum, et statuit VII pyramides more
gentilium, qui super suorum carorum sepulchra vel pyramides erigebant
vel columnas altas.

Porro si sequi placet antiquorum aliquorum fictionem, dicere possumus,
has pyramides a diis factas, in quas transfugientes Jovem se
absconderunt, ne ab eo fulminarentur; ideo in eis sunt hominum
receptacula. Verum Plinius LXXXVI. Cap. 12. Naturalis historiae dicit,
has id circo pyramides a regibus factas, ut essent: 1) pecuniae
ostentatio otiosa et stulta; 2) ne posteris thesaurum relinquerent
inimicis; 3) ne plebs esset otiosa; 4) ut essent in admirationem
videntium et stuporem, et terrae divulgationem; et 5) ut essent
perpetua memoralia suorum auctorum ob insignia ingenia artificum; 6) ut
essent aeterna monumenta defunctorum regum. De sepulchris enim
antiquorum regum Aegypti mira auditu recitat Diodorus Siculus,
antiquissimus historiographus, Libr. II. historiarum antiquarum rerum
Cap. 2., ubi multis miris inductis scribit, Verum, inquit, de harum
pyramidarum auctoribus nihil certi neque apud incolas neque apud
scriptores constat; sunt autem tam mirabili opere factae, in terra
undique arenosa, ubi nulla neque aggeris neque caesi lapidis sunt
vestigia, ut non ab hominibus sed a diis tanta moles structa videatur.
Antiqui autem Aegyptii nullam aut parvam curam habebant ad
constructionem domorum suarum, quas simplicissimas habebant, quia
indignum aestimabant magnos labores, expensasque multiplicare in re
cito transitura, ut est brevis hominis vita, pro qua modicum casale
sufficit. Ad constructionem autem templorum et suorum sepulchrorum
maximos et diligentissimos habebant labores, perpetuitatem quandam in
eis esse dicentes.

Juxta pyramides vidimus ingens idolum saxeum, foeminae habens formam,
quod non dubitavimus Isidis esse columnam; si quidem Isis Promethei
graeci filia, cum virgo esset praestantissimi decoris, amata a Jove
adultero et oppressa est, quae propter perpetratum crimen fugit a
patre, et praestitis sibi a Jove auxiliis armata classe intravit
Aegyptum, et pluribus consertis bellis sibi Aegyptum subegit. Advenit
etiam eo tempore Apis potentissimus, cui Isis in conjugium nupta est,
ut patet supra fol. 44. Erat autem Isis insignis prudentiae, quae
populum Aegypti, quem rudem,[TR31] inertem et bestialem invenit,
humaniter vivere docuit, et agros colere, cultis committere semina et
fruges colligere et in cibum deducere instruxit, et quod his omnibus
spectabilius est in muliere, populum vagum collegit et legibus vivere
praecepit eisque characteres depinxit et elementa scripturarum primo
tradidit; haec adeo mirabilia insueta hominibus visa sunt, ut
arbitrarentur, non ex Graecia venisse Isidem, sed e coelo lapsam, et ob
id divinos honores adhuc viventi exhibuerunt, et dum mortua fuit, in
coelum eam reassumtam crediderunt, eique et Apidi templa per universas
Aegypti civitates condiderunt, aras et simulacra erexerunt, et legem
ediderunt, ut, quicumque Apim et Isidem hominem diceret fuisse, capite
mox puniretur.

Mirabile (#b#) profecto fortunae ludibrium, seu potius coecitas
hominum, aut melius dicerem fraus et decipula daemonum, quorum opere
actum est, ut foemina longis agitata laboribus, deinde anus mortua et
in cinerem versa et apud inferos alligata, et dea crederetur, et per
grande crimen fere ab universo orbe divinis honoraretur obsequiis. Ad
hanc enim insaniam etiam ipsi Romani prudentes et potentes devoluti
sunt, ut longe lateque per terras et maria mitterent, et collapsas
idolorum statuas tollerent et in civitatem Romam ferrent, et hoc ex
persuasu deorum, melius daemonum; miror autem, quod hoc Isidis idolum
hic collapsum remansit, cum certum sit, eam templum Romae et sacerdotes
habuisse. Sicut et Alma dea templum quidem habuit, in quod longe post
idolum ejus allatum fuit; recitatur enim de civitate Dei LVIII. C. 30.,
quod dum Hannibal Romanos et Italiam multis attrivisset bellis, et
tamen recedere nollet, sed eos assidue vexaret, ab his, qui Romae
sacris praeerant, interrogabant de remedio, qui ad idolorum oracula
tale invenerunt carmen: Vinci et pelli hostem posse, si Matris deorum
numen Romam adductam foret. Occasione ergo hujus carminis miserunt
Romani legatos in Phrygiam Asiae, ubi erat juxta Trojam nemus,
Pessimium dictum, in quo erat statua Pessimiunctae, vel Almae matris
deorum. Hanc praegrandem statuam tulerunt, et per mare[TR32] et terras
maxima pompa in Urbem duxerunt in suum fanum. Vide de hoc infra fol.
213 b. Fuit autem haec Alma filia Coeli et Vestae, et uxor fratris
Saturni, mater Jovis, et aliorum multorum deorum temporibus Moysis.
Isis vero fuit tempore Abrahae, fuerunt enim ambae paene
contemporaneae, cum Alma fuit mater Jovis, et Isis ejusdem concubina.
Creditur autem, Isidem in loco prostrati idoli sui sepultam, propter
quam et reges Aegypti suas sepulturas elegerunt et pyramides ibi, ut
dictum est, erexerunt.

Prope idolum Isidis quoddam informe saxum jacet, quod dicunt olim bovis
simulacrum fuisse, et idolum Osiridis sive Apis. Mortuo enim Osiride
dixerunt animam ejus migrasse in bovem, ideo bovem adorabant, et Isis,
uxor ejus, dilaniatum corpus ejus collegit, et membra in bovem ligneum
pelle bovina obtectum imposuit et populo adorandum exhibuit. Successu
autem temporis, computrescente ligneo idolo, Aegyptii saxum formantes
ingens Osiridi consecrarunt, quod ideo Romani non tulerunt, quia non
materiae ejusdem erat cum primo, et cum hoc erat informe et
grandissimum, inaptum duci per tanta maris spatia. Aliud tamen idolum
Osiridis fabricati sunt et templum in Romana urbe; ipsam enim urbem
tanto sanctiorem, feliciorem et fortunatiorem[TR33] fieri aestimabant,
quanto cultus idolorum diversorum ibi abundabant, unde paene omnium
mundi gentium deos in ipsam transducebant, demto Jesu Nazareno, deo
Christianorum; unde Tiberius Imperator,[TR34] lepra infectus, a
Veronica virtute imaginis vultus Christi curatus, preces obtulit
senatui, ut etiam Jesum, Christianorum deum, assumerent pro deo, (sed)
omnino eum recipere recusabant, imo, ut verius dicam, Christus ad eos
intrare nolebat, primo propter licentiam senatus, quem Christum
recipere non decebat, nullus enim ibi colebatur deus, nisi de licentia
senatus. Secundo Christus noluit Romam venire nec ibi manere, nisi
exstirpatis et ejectis omnibus aliis idolis, quod Romanis gentilibus
grave fuit. Tertio voluit Christus prius mundari civitatem martyrum
sanguine, et sic ingredi. Quarto noluerunt Romani Christum pro deo,
quia divitias damnavit, paupertatem beatificavit, gloriam mundi
sprevit, et abjectionem atque humilitatem elegit, sapientiam mundi
despexit, stultitiam praetulit etc., potentiam irrisit, mundi
subjectionem mandavit. Quae omnia intollerabilia Romanis videbantur.
Sic delectationes carnis, crapulam, luxuriam, quietem suis interdixit,
contraria praecepit. Quinto noluerunt Christum pro deo, dicentes eum
deum invidum, superbum, eo, quod nullum alium deum secum pati volebat,
sed se solum coli. Sexto, quia senatus Tiberium odio habuit, ideo
acquiescere nolebat, ut Christum colere permitteret in Roma. Sicque in
hac pertinacia stetit Roma usque ad tempora Constantini, qui prima die
sui baptismatis legem sanxit, ut Christus pro vero Deo in tota urbe
coleretur.

Supra pyramides et Isidis idolum non longe est lacus quidam modicus,
qui miraculo magis, quam aquarum copia est memorabilis. Hujus aquae
semel in anno per mensem efficiuntur sanguineae, quod Sarraceni
accidere credunt in memoriam primae plagae, qua Aegypti aquae et
flumina in sanguinem fuerunt conversae, ut habetur Exodi VIII. Similis
quidam lacus in Syria esse dicitur, Job nomine, magis tamen mirabilis;
nam, ut ajunt, colorem mutat quater in anno, pulverulentum, sanguineum,
viridem, atque limpidum, ternis mensibus unum quemque conservans.

A longe contra desertum vidimus unam moscheam solitariam,[TR35] juxta
quam est coemeterium, in quo est singularis sepultura eorum, quos
Sarraceni Sanctos fuisse opinantur. Habent enim Sanctos suos, sicut et
nos, qui miracula et in vita et post mortem fecerunt multa et magna. Ut
patet in libello captivi fratris inter Turcos, quem fecit de Turcis et
Sarracenis, inter quos 22 annos captivatus fuit.

Porro sepeliendo mortuos non projiciunt terram supra mortuos, sed in
cavatum lapidem vel in fossatum terrae ponunt, et lapidem superponunt.
Divites autem contra putrefactionem inungunt balsamo et aliis
aromatibus, et quando amicis placet, operculum deponunt, suos defunctos
respiciunt, licet non omnia sepulchra sint sic disposita, sed divitum,
potentum et sacerdotum ac eorum Sanctorum.

De hoc ergo coemeterio (#91 a#) dixerunt nobis ductores nostri
Mamaluci, quod certis diebus anni conveniente populo ad locum mortuorum
illorum corpora in sepulchris eriguntur, sine alicujus hominis
adjutorio, et erecta stant per totum diem, et finito festo decidunt
sine visibili agente in loculos suos. Obnixe rogavimus Mamalucos, ut
ducerent nos ad locum; sed non audebant, quia sacerdotes ejusdem
moscheae singularem custodiam adhibent, ne aliquis Christianus etiam de
prope accedat, timentes per nos suos inquietari defunctos. Hoc
miraculum notum et manifestum est per omnes regiones sectae Machometi,
ex quo etiam quam plurimi Christiani simplices non modicam
vacillationem et titubationem incurrerunt; sed bonus Christianus
sanctorum dicta considerans potius ex facto phantastico in fide
solidatur. Sanctus enim Augustinus de civitate Dei Libr. XX. C. 19. de
signis et prodigiis mendacibus loquens, dicit: Quod signa et prodigia
duobus modis dicuntur mendacia; uno modo, quia decipiuntur sensus
hominum virtute et arte diabolica, ut credatur fieri, quod in veritate
non fit, ut sunt phantasmata. Secundo modo, quia trahunt credentes ad
mendacium, ut scilicet credant fieri virtute divina, quod diabolus
fecit, vel ut credant sibi fieri pro salute, quod ad damnationem fieri
constat. De his vide infra fol. 224 b. Istis profecto duobus modis,
nemo ambiget, diabolus signum praetactum operatur. Primo enim corpora
illa surgunt arte diabolica, ac si aliquis vitae spiritus in eis esset,
cum tamen nihil vitae sit ibi, sicut arte diabolica defunctus agitabat
caput ad Simonis Magi incantationes, et videbatur vivere, qui tamen non
vivebat. Secundo magis proprie est in hoc facto operatio Satanae; fit
enim in veritate et realiter signum, quod corpora illa erigantur in
sepulchris, sed operatione Satanae, ut deludantur Sarraceni, credentes
divina virtute fieri, quod diabolus facit, et quod firmentur in sua
infidelitate ad damnationem. Modernum enim tempus est illud, de quo
dictum est: tunc solvetur Satanas, quia nunquam tantam potestatem
accepit in homines, quantum nunc habet. Acceperat olim potestatem,
quod ignem de coelo cadere fecit, et uno impetu totam substantiam beati
Job absumsit, et turbo ejus opere irruens domum cum filiis perdidit.
Sed in novissimis diebus his majora faciet, quia dicit Apostolus:
immittet illis Deus operationem erroris, ut credant mendacio. Deus enim
immittet, quia dominus diabolum facere permittet ista justo judicio,
quamvis ille faciat iniquo malignoque consilio, ut judicentur omnes,
qui non credunt veritati; non enim veniet ad vivos et mortuos
judicandos Christus, nisi prius veniat ad seducendos in omnia mortuos
Antichristus, qui est Machometus, cujus praesentia erit secundum
operationem Satanae in omni virtute signis et prodigiis mendacii, et in
omni seductione his, qui pereunt. Quia enim Machometi lex
irrationabilis est, per talia fatui in ea solidantur. Est autem illa
mortuorum erectio figura resurrectionis eorum, eriguntur enim, et tamen
mortui manent: sic resurgent quidem, sed non ad vitam aeternam. Et
quales fuerint, dum viverent, ostendit illa erectio, erant enim in
anima mortui, speciem tamen habentes ventium.[TR36] Contigit aevo
nostro in dioecesi Coloniensi in quadam villa, in qua rustici erant
(#b#) partiti et discordes, capitales inimicitias gerentes. Interea duo
actores et capitanei partium uno die defuncti sunt, quos dum sepulturae
traderent, ad parcendum laboribus ambos simul in unum terrae defossum
injecerunt; quo facto, cunctis videntibus, sibi ipsis dorsa verterunt
et impatientissimis motibus ambo agitabantur, nec quies fuit in tumulo,
quousque separati fuerunt ab invicem, et mortui vitae praeteritae
rixosae testimonium tulerunt: sic et hic. Sunt enim multa prodigia
inter Sarracenos, sed falsa et mendacia, ut patet.

Igitur pyramides dereliquimus, et fluvium transeuntes in Babyloniam
novam venimus. Ibi pertransito longissimo vico ad arcus magnos et altos
ac antiquos, marmore polito vestitos, venimus, quos puto fuisse arcus
triumphales, erectos olim in memoriam praeteritarum victoriarum more
Romanorum. Ab his arcubus ingressi in unam civitatis Babyloniae partem
venimus, cujus habitatores omnes sunt Christiani Orientales. Ducti
autem fuimus ad quandam ecclesiam, qua patefacta invenimus ecclesiam
bene ornatam altaribus, picturis et tabulaturis, cum imaginibus
passionis Christi, beatae Virginis, et cum crucibus, et in ea erat
etiam baptisterium, quae omnia erant nobis facta quasi extranea, quia
diu non in ulla ecclesia fuimus. Demum in cryptam, quae sub choro est,
descendimus per aliquos gradus, et ibi ante altare prostrati
indulgentias accepimus. Est enim locus hic singularis sanctitatis et
devotionis, siquidem in illo loco fuit habitatio beatae Mariae Virginis
cum puero Jesu et Joseph, in quo mansit per aliquot annos; dum enim de
terra Juda per desertum in Busirim venissent et de Busiri huc ingressi
fuissent, mota sunt omnia templa Aegypti et statuae idolorum cum
simulacris corruerunt, de quo prophetia dicit Esa. 19.: Ascendet
Dominus nubem levem et ingredietur Aegyptum, et movebuntur simulacra
Aegypti. Sicut enim in exitu filiorum Israel de Aegypto non fuit domus,
in qua non jaceret mortuus, sicut patet Exodi XII., ita in introitu
Christi non fuit templum, in quo non corruisset idolum, ut Magister in
Spec. histor. dicit. De hoc casu idolorum dederat dudum ante Jeremias
propheta regibus Aegypti signum, dicens: Tunc idola vestra cadent, cum
virgo filium pariet. Qua propter sacerdotes Aegypti in secreto loco
templi posuerunt imaginem Virginis, puerum in sinu habentem, et ipsam
adorabant. Hanc imaginem dum rex Ptolomaeus invenisset in templo,
mirabatur et quid significaret a sacerdotibus interrogabat? Qui
dixerunt, hoc esse paternae traditionis mysterium, quod spiritu sancto
propheta revelante acceperunt majores, et credebant, in rebus ita fore
venturum, ut dum virgo pariens filium partum suum his terris inferret,
omnia idola nostra auferret.

Scimus autem, tradente evangelio, quod Joseph cum Maria et filio Jesu
VII annos deguit in Aegypto, sed in quo loco habitaverint, diversitatem
(#92 a#) reperi. Quidam dicunt, quod in Hermopoli Thebaidae; et hoc
habetur in Vitis patrum. Alii dicunt, quod manserint semper in Busiris,
juxta fontem sibi datum. Caeteri volunt, quod in Heliopoli deguerint.
Communiter tamen, et quasi omnes Christiani et Sarraceni, hic in
Babylone eos habitasse asserunt. Pro quorum omnium concordia dici
potest, quod, quia pauperes, alieni et exules fuerunt, in his VII annis
migraverunt de loco ad locum, quia pauperes de facili mutant domicilia,
praecipue in partibus Orientis. Sed nemo aestimare debet, quod propter
levitatem vel instabilitatem vel propter impatientiam mutaverint
domicilium, sed propter causas divinas et rationales, nobis non
expressas.

Cum ergo orationes praescriptas in processionali in crypta
complevissemus, ascendimus, et per altaria superioris ecclesiae
gyravimus invocando Sanctorum patrocinia. In parte autem dextra
ecclesiae est unum fossatum profundum et magnum, ac si esset grande
sepulchrum aqua repletum et asseribus opertum, de quo dicunt Joseph
hausisse[TR37] aquam in usum suae sacratissimae familiolae pro lotione
pueri Jesu et pro coctione ciborum, el pro potu, a quo usu tantam
accepit haec aqua virtutem, ut hodiernum in diem saluberrima sit,
multas aegritudines curans, unde tam Christiani quam Sarraceni
creberrime de ea sumunt ad medendum certos languores. Insuper Sarraceni
suos debiles pueros mittunt ad locum, ut in aqua illa baptizentur etiam
baptismo Christi, non quod credant effectum aliquem spiritualem
baptismi, sed solum corporalem salutem et munditiem quaerunt, nec
curant, quod Christiani infantes eorum baptizent, nec circumcisionem
accipiunt propter effectum spiritualem, sed propter munditiam carnalem,
ut careant illa foeditate, quae solet sub praeputio crescere, in cujus
signum non circumciduntur secundum legem Moysis VIII die, sed in. XIV
anno, ut Ismael, sicut habetur Genes. XIV.

Nonnunquam mittunt pueros Christianis sacerdotibus cum muneribus, ut
eos baptizent, praecipue hic in isto lavacro, et in Busirim ad fontem
beatae Mariae Virginis, in quo crebrius baptismata suscipiunt.

Deinde de ecclesia exivimus et ibi multas ecclesiolas vidimus clausas,
in quas non poteramus venire, in tres tamen notabiles et pulchras
venimus ecclesias, in quibus tumbae marmoreae et elevatae erant, quas
dicebant esse sepulchra Sanctorum, sed nomina eorum non poteramus
intelligere; videbatur enim nobis, quod dicerent de sancta Anna, de
sancta Barbara, de sancta Catharina, et de sancto Georio. Non enim
sciunt Orientales dictiones latinas bene exprimere, sed mirabili
stomachatione loquuntur. Credo autem pro certo, quod nec ipsi sciant,
quorum Sanctorum reliquiae sint in istis tumbis reconditae, quia omnes
ecclesiae illae fuerunt a Latinis constructae et possessae,[TR38] sed
post expulsionem Latinorum a terra sancta fuerunt etiam ab Aegypto
eliminati, et Orientales supervenientes ad loca ignoraverunt patronos
locorum, et ita res in oblivionem venit.

In unam tamen ecclesiam venimus, quae dicitur ecclesia sancti Georii,
cujus episcopus supervenientes peregrinos solet in militiam sancti
Georii asscribere, qui illo die non erat in civitate: quo non obstante
milites nostri in ecclesia se ipsos sancto Georio devoverunt et
militiam ejus acceperunt, eo modo, quo in dominico sepulchro in
Jerusalem. Nam nobiliores ignobiliores gladio percutientes milites eos
sancti Georii creaverunt in conspectu Mamalucorum.

In partibus nostris milites S. Georii valde sunt reputati, et in
bellicis artibus dicuntur caeteris magis (#b#) fortunati et audaces.



               De quibusdam visis et auditis mirabilibus.

His peractis per longam viam in urbem in asinis sedentes ascendimus et
in aliam urbis partem venimus, ubi stabant antiquissimi et spissi muri
de quadris sectis, politis et sculptis lapidibus. Ibi quondam, ut
ruinae produnt, fuit residentia potentum et tyrannorum Aegypti, sed
nunc est habitatio pauperum, et super ista vetusta aedificia sunt
posita et viles casulae et habitacula misera. Venimus autem ad unam
curiam, in qua intromissi vidimus in ea stare obeliscum, id est
columnam lapideam stupendae altitudinis et mirandae magnitudinis, unius
lapidis molem, et erat rotunda, habens insculptas latinas litteras
grandes, ita, quod una littera stabat super caput alterius, et prima
sub capitello columnae stabat, secunda sub ea, et ita sequenter fuerunt
litterae subordinatae a summo usque deorsum in terram, prae vetustate
autem vix poteramus eas agnoscere, videbatur tamen nobis, quod tenor
earum esset: Jovinianus Augustus. Porro Mamaluci mirabantur, quod
litteras illas cognosceremus, dicentes se nunquam hominem vidisse, qui
notitiam earum habuisset. In capitello hujus columnae stat una tumba
grandis lapidea, firmissime operculo clausa, et quid intus sit nemo
adhuc expertus est. Nam reges Aegypti saepe conati sunt eum aperire,
sed quam cito instrumentis ferreis contingitur, ut effringatur, mox
columna incipit terribiliter tremere cum tumba, et tantus pavor
incutitur conatum inferentibus, quod nullus evadere potest absque
aliqua laesione, vel rationis privatione vel oculorum excoecatione, vel
surditate, aut paralysi dissolutione. De ista columna ad aliam
transivimus ei coaequalem, demtis scripturis et tumba. Quicumque autem
super eam ascendere tentaverit, non descendit nisi graviter laesus in
aliquo sensu corporis sui. Hae duae columnae stant e diverso, contra se
invicem respicientes, et olim nihil erat intermedium aedificatum, nunc
vero domunculae sunt interpositae. Porro in medio illarum duarum
columnarum est subterraneus transitus, per quem venitur ad ingentem
portam ferream, catenis et repagulis firmissime clausam, et nulla arte
nulloque conatu potest haec porta aperiri; quicumque autem instrumentis
ferreis molitur effractionem portarum, aut sensus amittit, aut certe
porta ipsa ab ejus duntaxat oculis evanescit. Dicunt autem, antiquitus
ibi fuisse gigantum tyrannorum habitationem eosque adhuc intus esse,
sub quo autem modo essendi, nescitur, nec dubitant Aegyptii, quin
immensi thesauri sint cum eis reconditi; unde Soldanus diligenter facit
locum custodiri, ne quis alienus ad portam praefatam admittatur, ne
contingat, artem arte deludi, et Satanam Satana repelli, sicut
nonnumquam maleficium maleficio curatur et incantatio incantatione
depellitur. Timet enim, ex quo sui malefici harioli et incantatores et
mathematici nihil possunt agere, quod alienus adveniat potentior suis
et auferat quem suspicatur ibi latere thesaurum. Haec retulerunt nobis
Mamaluci ductores nostri et Aegyptii juxta locum habitantes; si vera
sint, nescio, hoc autem (#93 a#) pro certo scio, quod Orientales omnes,
tam Christiani quam pagani, miro modo attendunt phantasticis rebus et
intendunt incantationibus, auguriis et fabulis; ideo non magnam fidem
adhibui, volui tamen ea recitare pro solatio fratrum meorum, et ut eis
jucundum risum facerem ex superstitionibus infidelium; nec tamen adeo
aliena sunt, quae dicta sunt, ut similia non reperiantur etiam ab
authenticis doctoribus conscripta. Primo enim de tremore columnarum
scribit dominus Antonius, quod tempore Marci Antonii simulacrum
marmoreum tremebat et movebatur, et statua Herculis flevit multis
diebus. Secundo, non omnino fictum est fuisse gigantes super terram et
homines forma seu statura ultra modum ceteros excedentes, immo constat
esse verissimum ex sacra pagina in multis locis, et praecipue
commemorantur fuisse gigantes in Aegypto, et tyranni Aegyptii fuerunt,
qui tum de Hebron in Aegyptum descenderunt, ut patet supra. Et de
Aegypti gigantibus poetae multa loquuntur. Unde Deut. III. et in multis
locis mentio fit de gigantibus. Quae autem habitatio eorum sub terra
fuerit, patet per historiam, quam recitat Bocc. L. V. C. 68. Siquidem
in Sicilia apud Trepanum oppidum, cum nuper in radicibus montis, qui
superimminet Trepano, non longe ab oppido aggrestes ad construendam
pastoralem domum fundamenta foderent, apparuit cavernae cujusdam
introitus, quem cum visuri quidnam intus esset, faculis incensis
fossores intrassent avidi, antrum summae altitudinis atque amplitudinis
invenere, per quod incedentes, in oppositum introitus, ingentis
magnitudinis sedentem viderunt hominem, ex quo terrefacti repente fugam
arripientes exiverunt antrum, cunctis quod viderant nuntiantes. Hoc
audientes cives armati exiverunt, et ultra CCC specum ingressi sunt et
stupidi viderunt sicut primi; tandem proximiores facti, postquam non
vivum esse hominem norunt, viderunt sedentem quendam in sede, et
sinistram manum innixam baculo tantae altitudinis et crassitiei, ut
excederet quemcumque praegrandis navigii malum, sic et hominem invisae
atque inauditae amplitudinis, nulla ex parte corrosum aut diminutum. Et
cum ex eis unus porrecta manu tetigisset stantem malum, e vestigio
malus solutus in cinerem corruit, remansitque veste nudatus baculus
alter plumbeus ad manum usque tenentis ascendens, et ut satis
adverterunt, plumbum erat ad augendam gravitatem malo infusum, quod
postea ponderantes asserunt fuisse ponderis XV centariorum
Trepanensium, quorum unus quisque ponderis est librarum communium
centum. Demum hominis statua tacta aeque corruit in pulverem, demtis
tribus dentibus, qui erant monstrosae magnitudinis, hodie suspensi
catena ante ecclesiam beatae Virginis; ibi a cunctis cernuntur.
Suspicatum est a prudentioribus, eum fuisse magnitudinis CC cubitorum
vel amplius. Quidam putarunt, eum fuisse Erycem, loci potentissimum
regem, Butis et Veneris filium, ab Hercule occisum et in eodem monte
conditum. Quidam autem arbitrantur Erichellum, qui olim in funeralibus
ludis, ab Aenea pro Anchise patre editis, pugno taurum occiderat. Alii
vero unum ex Cyclopibus potentissimis dicunt fuisse.

Et forte si thesauri (#b#) fuissent cum eo reconditi, aditus daemone
operante inventus non fuisset, sicut est de specu, de quo est sermo, in
quo gigantes et thesauri sunt reconditi; non enim nisi prodigiosa
habent sepulchra, sicut patet in chronica Martini, ubi recitatur, quod
tempore Heinrici II. corpus Pallantis gigantis fuit Romae in specu
inventum incorruptum, cujus vulneris hiatus, ubi fuerat vulneratus,
quatuor pedes et semis habebat, corpus altitudinem muri vincebat,
lucernaque ardens ad ejus caput inventa est, quae nec flatu exstingui
poterat nec liquore, sed cum stilo foramine subtus flammam facto
exstincta est, per illud foramen aere introducto. Hunc Turnus dicitur
occidisse, et hoc ipsius epitaphium erat:

      Filius Evandri Pallas, quem lancea Turni
      Militis occidit, more suo jacet hic.

Tertio, quod juxta columnas monstrosas sint thesauri reconditi, patet
ubi supra in chronica Martini: In Apulia erat quaedam statua marmorea,
circa caput suum habens circulum aereum, in quo erat scriptum: Calendis
Maji oriente sole habebo caput aureum. Quid autem scriptura haec
praetenderet, nemo intellexit. Captus est autem quidam Sarracenus, qui
legit et intellexit. Unde calendis Maji oriente sole notato termino
umbrae illius sub umbra ejus reperit infinitum thesaurum, quem dedit
pro redemtione sua. Ad idem recitat Vincentius in Speculo historiali
Lib. 27. c. 99., quod Gerbertus sic thesaurum invenit: erat juxta Romam
in campo Martio statua aerea, dextrae manus indicem digitum extentum
habens et scriptum in capite: Hic percute; quod superioris aevi homines
ita intelligendum rati sunt, ut ibi thesaurum invenire deberent, et
ideo eam multis securibus laniaverant. Gerbertus autem sole meridiano
notans, quo protenderetur umbra digiti, ibi palum fixit, superveniente
autem nocte, solo cubiculario lucernam portante comitante, eo
contendit; ibi terra solitis artibus dehiscens latum patefecit
ingressum. Viderunt ibi ingentem regiam, aureos parietes, aurea
lacunaria, omnia aurea, milites aureos tesseris aureis ludentes, regem
aureum cum regina aurea discumbentem, opposita opsonia, astantes
ministros, pateras multi ponderis et pretii, in quibus materiam
superabat opus. In interiori autem parte domus carbunculus lapis
imprimis nobilis et rarus inventu tenebras noctis fugabat. In contrario
angulo stabat puer tenens arcum intenso nervo et sagitta immissa.
Continuo autem, ut quis manum ad contingendum aliquid aptaret,
videbantur omnes illae imagines prosilire et impetum facere in
praesumtorem. Quo timore perculsus Gerbertus nihil tetigit,
cubicularius autem putans in tanta praeda parvum furtum latere
cultellum arripuit mirabilis operis pretii, moxque omnibus imaginibus
cum fremitu exsurgentibus puer arcum tenens sagittam jecit in
carbunculum et tenebras induxit, et ni monitu Gerberti cultellum
reponere accelerasset, graves poenas ambo incurrissent, sicque nil
lucrantes ductu lucernae regressi sunt.

Quarto, quod thesauri olim a gentilibus in terram defossi possint
reperiri, sed tamen cum multis periculis, patet in subjecta historia,
quae habetur ubi supra Cap. C. Quidam pauperis filius de Barcinona
venit in Italiam, quaerens panem (#94 a#). Adultus autem multa illius
terrae miracula inspexit, inter quae montem perforatum, ultra quem
incolae dicebant thesauros Octaviani reconditos, ferebantque multos
periisse quaerendo illos per subterraneos anfractus. Hic autem
adolescens studio videndi et praedandi XII comites habuit, qui secum
pergerent portantes ingens glomum fili, sequentes ingenium Daedali, qui
Theseum de labyrintho per filum eduxit. Igitur paxillum in ingressu
fixerunt, principio fili ad eum ligato, accensis laternis intro
perrexerunt, et per unum quodque milliarium paxillum fixerunt,
vespertiliones vero de cavernis egredientes oculos et ora infestabant.
Semita erat arcta, et a laeva praecipitium et supterlabens fluvius;
viderunt tramitem plenum cadaveribus eorum, qui thesauros ibi quaerendo
perierant. Tandem ad gressum ulteriorem pervenientes viderunt stagnum
placidum et pontem aereum, et ultra pontem videbantur mirae
magnitudinis equi aurei, cum sessoriis aureis, et omnia erant aurea.
Unus eorum dum pontem transire parat, mox pontis pede depresso alter
elevatus produxit rusticum aereum, cum aereo malleo, quo ille undas
verberans ita obnubilavit aëra, ut diem coelumque subtexeret; retracto
pede pax fuit. Tentatum est idem a pluribus, idemque expertum.
Desperantes solo visu libabant aurum, tunc per vestigia glomeris
egressi pateram argenteam repererunt, quam inter se partiti sunt.
Postero die magistrum adierunt, qui dicebatur nomen Dei ineffabile
scire, qui duxit illos prius ad fontem, de quo hausta aqua in phiala
argentea tacens litteris signabat, donec illi oculis intellexerunt,
quod fari nequibant: tunc ad montem fiducialiter accesserunt, sed
exitum ulteriorem, puto a Daemonibus observatum, invenerunt,
invidentibus scilicet nomini Domini, cujus tanta virtus inesse dicitur,
ut nulla ei magia nec mathesis obsistere possit. Auctor tamen credit,
praefatum magistrum non nomen Dei sed daemonis aquae inscripsisse,
sicut legitur de canibus Mago in historia S. Sylvest. Audiens quidam
Judaeus, quae dicta sunt, qui nigromanticus erat, dixit adolescenti:
defecisti in arte, videbis[TR39] quantum possit ars mea; qui
incunctanter montem introiens non multo post egressus est, multa
afferens ad indicium sui transitus, quae ille ultra montem notaverat,
inter quae et pulverem locupletissimum, qui quidquid contigerat, in
aurum vertebat, non quod ita pro vero esset, sed quod ita videretur,
quoad usque aqua dilueretur: nihil enim, quod per necromantiam fit,
potest in aqua fallere intuentem. Ipse etiam Josephus auctor est,
Salomonem cum patre thesauros defodisse in loculis modo mechanico in
terra, vel verius modo mathematico, quorum tria millia auri talenta
Hircanus levavit de sepulchro David, quibus civitatem Jerusalem ab
obsidionis injuria liberavit. Herodes autem magis praesumtione quam
consilio idem aggredi voluit, multos ex satellitibus igne ex interiori
parte prodeunte amisit, sicut patet P. 1. fol. 97. B. Ex his omnibus
patet, quod in loco columnarum praedictarum suspicatione satis evidenti
potest teneri, quod gigantes aliqui sint ibi locati, et hoc propter
ingentem ferream portam, (#b#) quae propter thesauros tantum non
indigeret tanta latitudine; sed et thesauri sunt ibi reconditi, quod
patet ex tremore columnarum, et ex fortissima conclusione, et ex
periculis perscrutari volentium, agente daemone, quibus nisi arte
aliqua resistatur thesauros asportari non permittunt, sicut etiam patet
in thesauris cum David et Salomone sepultis, de quibus facit mentionem
Josephus Libr. VII. antiquitt. cap. ultimo, et Magister in Speculo
histor., de morte David, et Magister Vincentius in Speculo histor. L.
27. cap. centesimo.

Verum etsi jam dicta phantastica videantur, negari tamen non potest
cogentibus ruinis, olim quid magnificum ibi fuisse, et sub terra quid
occultum mirabile, cui hodie custodia solers adhibetur. Opinor autem,
certis conjecturis edoctus a Plinio Nat. histor. Lib. 36. Cap. 13., hic
subtus esse illum horridum Maronis labyrinthum, qui itinerum ambages
occursusque ac recursus inexplicabiles continet, ubi qui intravit,
numquam viam exeundi inveniet. Ferunt Daedalum ad Aegyptum penetrantem
admiratum hujus operis artem similem in Creta regnanti Minoi
construxisse.[TR40] Sed Cretensis defecit, Thebanus autem, hoc est hic,
et ne homines intrantes pereant obturatum porta ferrea et repagulis
divulgant. De quatuor labyrinthis vide infra fol. 179 A. De Daedalo et
ejus labyrintho in Aegypto constructo vide Cusa de Ecca (?) populi L.
8. c. 2.



                     Aliqua satis mira exponuntur.

Visis columnis istis ulterius processimus per longum vicum ad domum
quandam insoliti artificii, et ingressi sumus ad videndum miram humanae
artis industriam. Siquidem in hac domo naturae opus praeoccupando
mirabiliter arte perficitur, nam pulli gallinarum de ovorum testis
educuntur arte humana, sine gallinarum foetura, hoc modo: domus illa
est domus bassa vel dimissa, et ampla vel larga, et in illa stant multi
fornaces demissi et bassi, super quos in palea ponuntur ova, quanta
quilibet apportaverit ad habendum ex eis pulliculos. Portant enim
mulieres ova in domum istam ad educendum pullos, sicut portant pastam
in pistrinam ad coquendum panes. Apportatis autem ovis et super
fornaces collocatis in paleas ad hoc aptas imponunt fornacibus
temperatum et proportionatum ignem, quo accenso materia foetus
maturatur in ovis, et suo tempore, h. e. duodecimo die, excubata sunt
et pulli exeunt, arte officium naturae mirabiliter prosequente. Statim
autem pullificator reddit pullos ei, cujus erant ova, accepto pro suo
opere censu debito. Igne et carbonibus semotis a fornace, dum adhuc
calet, imponunt paleas vel fimum in fornacem, et excubantur calore
pulli. Sic ergo supra fornaces et intra excubantur. Hoc non nisi tribus
anni mensibus practicatur, scilicet in Majo, Junio et Julio, aliis
temporibus ars nulla juvat. Illis autem praefatis mensibus est maxima
pullorum et gallinarum multitudo in Aegypto, quia etiam praeter hanc
artem alio modo, absque gallinis pulli de ovis educuntur. Nam
Vincentius in Spec. Natur. L. 17. cap. 85. dicit, quod in Aegypto
homines ova stercore involvunt, et sabulo cooperiunt, sicque debito
tempore sine foetura gallinae complentur, et eis completis testae
scinduntur et pulli prodeunt. Faciunt enim duos parietes de asseribus
longos, a se invicem duos passus distantes, et inter parietes ponunt
calidum fimum, et superius faciunt cavernas in fimo, quasi nidas
gallinarum, et ova imponunt, et super ea spargunt arenam, sicque sole
calefit arena et fimus, et pulli educuntur sine incubatione gallinarum.
De hac incubatione ovorum loquitur etiam Diodorus, Antiq. histor. sic
enim L. 11. c. 3. dicit: Aegyptii non incumbunt ovis aves, sed ipsi
ingenio et naturali arte ex ovis praeter caeterorum consuetudinem
educunt foetus. Nec hoc est multum mirabile, cum secundum Albertum
Magnum 17. Libr. de animalibus cap. 3. multorum animalium ovantium
pulli exeunt sine incubatione ex calore solis, qui est in terra ex
radiis solis. Imo aliqua animalia numquam accedunt ad ova sua, nec
sedent super ea propter cubationem, sed aliquando propter ovorum
protectionem et custodiam. Porro pulli arte de ovis educti currunt post
homines tamquam post gallinam. Unde eos ducens tenet manu virgam
longam, in cujus summitate manipulum pennarum habet alligatum, sicut
illi, qui volunt mundare altos parietes. Cum illa ergo virga praecedunt
gregem pullorum, et cum[TR41] ea terram viae, per quam pullos ducere
intendit, everrit tanquam scopans, et everso pulvere accurrunt
gallinae, galli, parvi et magni, et grana quaerunt, et ita continue
sequuntur et currunt post illum, qui continue cum pennis pulveres (#95
A#) everrit, sicque simul et simul ducit ad forum quendam ultra
quingentos pullos, nec fugiunt ab illo, etiam hominibus aut jumentis
occurrentibus. Et quamvis id fictitium videri possit, tamen revera ita
sese habet. Nimirum animalia illa, quae humanae artis industria
excubantur, disciplinabiliora sunt his, quae secundum naturae suae
speciem generantur; sequuntur enim homines sic, ut pulli suas matres.

Sic etiam ipsas columbas mira nutriunt arte, ita, ut de pastu
revertentes non nisi ad suas fenestras volent et alias secum ducant, et
nunquam extra diutius maneant, sed cum festinantia ad sua loca
revolent, etiamsi per multa milliaria extra terram eductae fuerint.
Unde si quis in cavea X vel XI plures aut pauciores columbas eduxerit
per longa terrarum spatia, et ibi eas emiserit, mox in suum columbarium
revertentur, et ideo columbae in Oriente sunt nuntiae regum et
portatrices litterarum, et nonnumquam eis mediantibus proditiones
regnorum et civitatum fiunt, et est in practica quottidiana, unde
tempore guerrarum[TR42] habetur singularis respectus, ut volantes
columbae solitariae captiventur, et ad hoc nutriuntur et domesticantur
accipitres et falcones et contra columbas emittuntur, et nobiles talia
volatilia in exercitu secum portant; ad spoliandum columbas. Accidit
enim anno Domini 1099, quando exercitus Christianorum de Occidente mare
transito ascenderunt contra Jerusalem civitatem sanctam, ut eam de
manibus gentilium eriperent, dum adhuc in Palaestina juxta mare essent,
quaedam columba volavit super exercitum cruce signatorum, quam quidam
nobilis videns emisit contra eam accipitrem, qui egressus eam cepit, et
unguibus palpitatione strinxit; verum de unguibus columba se excussit,
et deplumata ac vulnerata volare non potuit, sed in terram lapsa fuit,
quam socii in exercitu ceperunt, et sub alis ejus alligatam litterulam
invenerunt, hanc sententiam continentem: Rex Accaron Duci caesareo
salutem; Generatio canina venit, gens contentiosa, contra quam per te
et per alios defendas tuam legem, indica idem urbibus aliis. Non solum
autem hoc in transmarinis partibus per columbas fit, sed etiam in
Italia quandoque factum fuisse legimus. Nam Decius Brutus adnexas
pedibus columbae epistolas obsidione Mutinensi in castra consulum
misit, unde proverbium ortum fuit illud: Quid vallum et vigilum
obsidia, atque etiam retia amne praetenta profuere Antonio, per coelum
eunte nuntio? Haec Vincentius in Spec. histor. Cap. 55. lib. 17., et
capite praecedenti dicit: in Oriente columbae sunt nuntiorum fungentes
officio dominorum suorum sub alis, brevi spatio perlonge deportant,
maxime quando alii nuntii transire nequeunt. Ideo Bartholomaeus de
proprietatibus rerum Cap. de columbis idem dicens infert, quod
Orientales in Syria et Aegypto bellorum tempore aëris itinera
observant, et columbas volantes telis percutiunt, ne patriam prodant.
Unde etiam illa libidinosa Venus Peristeram nympham per cupidinem
iratam in columbam mutatam semper secum retinuit, ut et socia libidinis
esset, et nuntia ac bajula litterarum amatoriarum. Sed et Machometus,
propheta diabolicus, columbam albam habuisse fertur domesticatam, quae
ad eum advolavit crebrius, et grana quaedam de auribus ejus tulit, eo
ad plebem sermocinante. Hoc plebs videns aestimabat esse spiritum
sanctum, suggerentem verba, quae protulit. Et ipsa Semiramis regina
atrocissima, cum finis ejus advenisset, eam fabulantur in columbam
mutatam et avolasse im deorum consortium, ut habet Diodorus L. III. C.
ultimo Antiquarum historiarum.

(#b#) Talis columba non fuit illa, quae super Christum baptizatum
descendit, in qua Spiritus sanctus visus est; ut habetur Matthaei 3. et
Marci 1. et Luc. 3. et Joh. 1., sed erat columba miraculosa, creata de
novo, adeo verum animal, quam Deus creavit sine ministerio aliarum
columbarum, et peracto officio, ad quod creata fuit, in praejacentem
materiam redacta est.

In Oriente etiam ita domesticantur columbae, quod domino earum
emittente vocem volant de columbario, et dominum sequuntur per campos
usque in civitatem vel villam, quam ingreditur, et eo stante in foro
submittunt se ante eum in terram, et ibi eos vendit. An autem etiam ova
earum arte excubari possint, sicut ova gallinarum, non legi. Faciliter
autem et multis modis pulli gallinarum excubantur, unde in Spec. Nat.
L. 17. cap. 166. dicit Vincentius, quod ova gallinarum quandoque in
sterquilinio, vel in terra calida, vel etiam sub pulvinari, vel in sinu
complentur ad pullificandum, quasi gallina incubante.

Deinde progressi extra domum fornacium, in quibus excubantur gallinarum
ova, ut dictum est, venimus extra hominum habitationes inter Babyloniam
et Cairum in grandem planitiem, per quam est via trita a castro Soldani
ad Nilum. Per hanc viam opinari potest filiam Pharaonis descendisse ad
balneandum se in flumine, quando vidit ficellam in papirione, in qua
Moyses infantulus repertus in filium adoptivum est ab ea assumtus, de
quo longa est et pulchra historia Exodi. 2.

In processu venimus ad ruinas multas antiquas valde domorum, quia ante
tempus hoc grande interstitium, quod est inter Cairum et Babyloniam,
etiam domibus erat repletum, et erat una civitas continua, sicut et
hodie reputatur una, sed divisa. Est autem locus ille de se quidem
planus, sed propter immensas ruinas factus est quodammodo montuosus,
per quem est asperrima via et periculosa, quia viae per medium ruinarum
sunt profundae, et nonnumquam latrones in ruinis latitant, et ibi
homines, praecipue solivagos, invadunt et spoliant, eosque abducunt per
devia, ei vendunt. Sic etiam temporibus nostris Romae saepe contigisse
audivimus peregrinis solivagis per ruinas urbis juxta S. Georium, et
alibi.

Deinde extra ruinas venimus in grandem campum arenosum, per cujus
medium ductus est unus valde altus murus arcubus undique pervius, qui a
Nilo incipit et usque ad castrum Soldani protenditur, usque ad milliare
germanicum. Super murum autem illum sunt cannae et gurgites plumbeae,
in quibus aqua de Nilo currit usque ad Soldani castrum sursum, et
propter aquae ductum factus est ille ingens murus, eodem modo, quo
videmus Romae altum magnum et arcuatum murum, super quem etiam canale
olim erat, per quod nescio quid in urbem derivabatur. Nonnulli volunt
dicere, quod non fuerit aquae ductus, cum urbs alias abundet aquis
Tiberis, sed per illum ductum de Neapoli olim intromittebatur vinum in
urbem, et oleum, per longum terrae spatium. Sunt enim de Roma Neapolim
XXIV milliaria allemannica. In his magnificis structuris (#96 a#)
notatur antiquorum magnifica opulentia. Per praedictum autem arcuatum
murum transivimus, et sub arcu bibimus aquam, quae deorsum decidebat
exiens per rimam canalis. In progressu vidimus in campo stare unam
antiquam ecclesiam, magnam, quae minabatur ruinam, et jam tecti major
pars ceciderat. Haec ecclesia paucis elapsis annis fuit Christianorum
latinorum, quorum copiosa multitudo juxta eam habitabat et quottidiana
officia divina in ea peragebat, sed nescio ob quam causam a loco
repulsi sunt, nec amplius permittuntur Christiani etiam ad locum
accedere. De praedicto arcuato muro est campus latissimus, protensus
usque ad castrum domini Soldani, et usque ad montana deserti, in quo
campo Mamaluci se exercitant diversis modis, equestres et pedestres in
rebus bellicis, sicut patebit in loco, ubi de Mamalucis dicendum venit.
In hoc campo vidimus turres stare, pro columbis aedificatas, in quibus
columbae nuntii regis nutriuntur, ut superius dixi. Vidimus etiam ibi
multa equorum grandia stabula, ita, quod in uno stare possunt quingenti
equi. Deinde contra castrum domini Soldani processimus, quod in monte
singulari est situm, et est non grande intervallum inter montem castri
et montana longa deserti, ac si mons castri esset abscissus a montanis
deserti arte aut aliqua herculea virtute, aut potentia atlantica vel
titanica; sed nec arte magica, nec virtute herculea, nec fortitudine
titanica, sed fide evangelica et virtute Christi, non per potentem
gigantem, sed per humilem et catholicum fabrum factum fuit hoc
prodigium.[TR43] Quodam enim tempore fuit in Cairo exorta gravis
seditio inter Christianos, quorum magna ibi degebat multitudo, et inter
Sarracenos, qui et fortitudine et multitudine Christianos excedebant.
Hae duae partes quottidie corrixabant de fide et credendis. Soldanus
autem pacem habere cupiens indixit disputationem partibus in campo
illo, post quam pars victa deberet tenere silentium nec amplius
litigare de rationibus fidei. Cumque simul disceptarent, et Christiani
Sarracenos manifeste convincerent, surrexit unus Joadas, magnus
Sarracenorum episcopus, dicens ad regem: ecce domine rex, isti
Christiani astutis et versutis verbis videntur nos superare, fac eos
fidem suam factis probare, sicut et ex lege eorum tenentur ostendere
fidem factis. Quodsi nequiverint, mortuam esse eorum fidem lex eorum
indicat, Jacobi II. Cumque rex interrogaret, quibus factis Christiani
suam fidem deberent probare, respondit ille apostata Sarracenus,
aestimo enim eum fuisse Christianum: fides eorum tanta esse debet, ut
montes in ea transferre valeant, sicut habetur Mathaei 21. et 17. et 1.
Cor. 13. Si ergo hoc facere nequeunt, fides eorum nulla est. Hoc rex
audito persecutus consilium proposuit Christianis, ut aut (#b#) montem,
qui ante eos stabat, moverent, aut jugo perpetuo junctum dividerent
montem, quod si non possent, a laude et praeconisatione suae fidei
cessarent, et perpetuo silentio obmutescerent. Si quis autem post hoc
amplius de fide loqueretur, cogeretur, vel fidem negare, vel mortem
subire. Edicto illo et propositione audita, convenerunt optimi
Christiani et quid faciendum foret trepidi deliberabant. Sciebant bene,
quod intellectum illius textus de montis translatione sanum Sarraceni
non capiebant mysticum, nec contentarentur de qualicumque expositione,
nisi facto exsequerentur propositum, quod eis erat difficile, quia
insolitum tunc erat fieri miracula, nec aliquis suae fidei propter
defectum sanctitatis vitae tantum confidebat, ut arduum hoc opus
aggrederetur. Accurrunt undique Christiani anxii de instanti fidei, et
Christianorum[TR44] periculo. Erat autem in civitate quidam simplex
faber ferrarius, Christianus, qui audito periculo ignem et incudem et
ipsam fabricam dereliquit, et cum malleo, cum quo operabatur ferrum,
exiit et ad locum certaminis venit et tristes ac flentes doctos et
simplices invenit Christianos; cumque per quendam sibi fuisset
propositio de montis translocatione exposita, accessit ad pontifices,
sicut venerat de fabrica, facie denigrata de igne et carbonibus,
conscissis et sordidis vestibus, marcum, i. e. malleum magnum, humero
impositum manu tenens, et per populum, circumstantem pontifices, vi
ingrediens in medium ipsorum venit, signis quibus poterat et verbis
petivit fieri silentium, quo facto, quaesivit a pontificibus et clero,
an vere in evangelio promitteretur credentibus, quod fide possent
montes transferre? Qui cum dicerent, quod sic, petivit sibi locum
Scripturae et Evangelii demonstrari, quamvis omnino litteras ignoraret,
et aperto codice Novi Testamenti ostenderunt sibi Matthaei 17. cap. et
21., Marci 2. et 1. Cor. 13. de translocatione montium fide; et Marci 9
ostenderunt ei Scripturam, dicentem: Omnia possibilia sunt credenti.
Haec cum audiret et videret, dixit episcopo: literas ignoro et doctis
credo, vos ergo dicitis, hanc esse Evangelii scripturam? Qui cum eum
certificarent esse scripturam Evangelii, genibus flexis deosculatus est
Scripturam, et clauso codice surrexit et confidenter dixit: quia
Evangelium promittit credentibus translocationem montium, et Christi
verba non nisi vera esse possunt, ecce vado et ad placitum paganorum
pro Evangelii gloria montem transferam. Exortus est ergo clamor
fidelium, adesse hominem transferre[TR45] volentem montem, et convenit
maxima multitudo fidelium et infidelium ad tam grande spectaculum
cernendum.

Faber ergo ad montem accessit, et in ejus radicibus genubus flexis
oravit aliquantisper. Est enim mons altus et petrosus, per longum ab
occidente in orientem protensus, dividens Arabiam ab Aegypto, et mare
rubrum[TR46] ab Nilo segregans. Cum autem faber orationem finivisset,
(#97 a#) surrexit, et a cornu montis, quod finem facit montium in
radicibus parumper abscidit, et marco elevato coepit in nomine Domini
percutere rupis parietem, dicens: O mons, tibi praecipit Evangelium, ut
in fide mea dividaris et movearis. Quo dicto statim scissus est mons a
summo usque deorsum, et pars anterior cornu ejus continens, moles
magna, emota est a loco suo amplius, quam per duos jactus fortis arcus,
ibique substitit in argumentum verae fidei usque in hodiernum diem.

Simile fecisse legitur miraculum quidam sutor inter Tartaros; rex enim
Tartarorum universos Christianos sui dominii convocavit, et minatus est
eis omnibus interitum, nisi montem quendam transferrent juxta
Evangelium suum. Cuidam autem episcopo revelatum est, quod sutor ille
dignus esset hoc opus facere. Vocato autem sutore per obedientiam
coëgerunt eum montem transferre, quod et fecit, et rex et omnes sui in
Christum crediderunt. Recitat etiam Venerabilis Beda, et habetur in
glo. Mag. II., quod Gregorius episcopus veteri ponti volens aedificare
ecclesiam, sed spatium habens angustum, quia ex una parte mons ex alia
parte mare arctabat, venit nocte ad locum, et monuit Dominum istius
promissionis et flexis genibus oravit Dominum et mane inventus est mons
tantum spatium reliquisse, quantum necessarium erat. Legimus etiam de
beato Bernhardo, quod ad preces ejus petra, quae impediebat hortum
ejus, miraculose translata fuit. Et in dialogo Gregorii de S. Honorato
Abbate, quod quodam die ex eo monte qui ejus monasterio in excelso
prominet, ingentis saxi moles erupta, quae per devexum latus montis
veniens totius ruinam monasterii et omnium fratrum interitum minabatur,
quam cum venientem desuper vir sanctus vidisset, dextram mox e contra
extendit et cum invocatione nominis Christi crucis signum opposuit, et
statim in ipso devexi montis latere fixa stetit in praecipitio
constituta. Recitat etiam Vincentius in Spec. historiali L. 7. c. 23.,
quod Alexander Magnus, cum ad montes Caspios venisset, miserunt ad eum
filii captivitatis decem tribuum postulantes ab eo egrediendi
licentiam, siquidem Salmanassar, rex Assyriorum, eos de terra
Israel[TR47] transferens posuit ultra montana Medorum et Caspios juxta
fluvium Gozam, et ex edicto nullus egredi ausus fuit. Cum autem
Alexandrum invocarent,[TR48] inquirere coepit causam captivitatis
eorum, accepto autem, quod ideo capti essent, quod Deum Israel post
innumerabilia bona eis collata ab eo derelequissent, respondit, quod
digni erant arctius includi. Cum ergo angusta viarum obstrueret molibus
bituminatis et videret laborem hominum ad hoc non sufficere, oravit
Deum Israel, ut opus illud compleret, et accesserunt ad se invicem
praerupta montium, unoque altissimo jugo juncti sunt, nec inde exire
possunt, quousque Deo placuerit[TR49] et via eis per deruptionem
montium facta fuerit. Huic facto addit Josephus: Quid, inquit, Deus
facturus est pro fidelibus suis, si tantum fecit infideli! Sed et anno
1239 Domini legitur, quod in Burgundia mons magnus longe motus a suo
loco vallem populosam et fertilem percurrit eumque inutilem reddens in
alio loco fixus mansit usque hodie. Forte propter impoenitentiam
inhabitantium vallem. De miraculo translocationis montium dicit
Hieronymus: Credimus, inquit, Apostolos hoc fecisse, sed non scriptum
esse, ne infidelibus major daretur contradicendi occasio, quando quidem
minoribus signis, quae scripta sunt, non creditur. De hoc signo dicit
Ps.: Transferentur montes in cor maris. Et Apoc. VII.: Secundus angelus
tuba cecinit, et ecce, mons magnus igne ardens missus est in mare. Et
non minus miraculum, immo majus, recitat Hieronymus a sancto Hilarione
factum in Epidauro Cap. 34. qui se exposuit tumescenti et frementi
mari, quousque paulatim in semet ipsum relapsum est. Unde ibidem dicit
Hieronymus vere illud, quod ad Apostolos dictum est: Si
credideritis[TR50] dicetis huic monti etc. Hoc juxta litteram implexi
potest, si tamen quis habuerit Apostolorum fidem, et talem, qualem
illis habendam Dominus imperavit. Quid enim interest, utrum mons
descendat in mare, an immensi undarum montes repente obriguerint, et an
senis tantum pedes saxei ex alia parte molliter fluxerint? Ecce, quam
firmiter stat Evangelii promissio!

Faber (#b#) ergo ille miraculo divisionis montium populum Christi a
multa tribulatione liberavit, ut dictum est. Et in parte montis a toto
divisa stat castrum domini Soldani. Ascendimus ergo in medium illud,
causatum, inter utrosque montes, et ad unam pulchram moscheam venimus,
inter medium montium stantem. Vidimus autem contra nos venientes multos
Mamalucos in equis, qui de monte ex opposito castri per praeceps
descenderunt ad docendum equos per praecipitia descendere cum homine
insidente. Statim autem ut Mamalucos contra nos venire vidimus, de
asinis nostris cecidimus propter reverentiam, quae debetur talibus, ut
dictum est Fol. 18. A., et ita in terra stetimus, quousque totus
exercitus pertransivit, nec fuit, qui nobis verbum molestum inferret,
cum tamen formidulosi essemus multum. Sunt enim superbi in suis
equitaturis et faciliter pauperibus et peregrinis injurias inferunt.
Cum ergo omnes pertransiissent, asinos nostros adscendimus, et per
devexum adscendimus montis illius, a quo pars alia divisa fuerat. Est
autem ascensus ille adeo praeceps, quod in bestiis sedentes non
poteramus manere, sed ad manus sursum bestias post nos duximus usque in
supercilium montis. Ad hoc autem solummodo ascendimus, ut urbem illam
maximam Cairum ex toto videremus, et cursum Nili fluminis, et regiones
superioris et inferioris Aegypti, et castrum Soldani, et alia, quae
omnia vidimus, et moram satis longam in monte fecimus. Hic mons
celeberrimus habetur, quia in eo erat quondam oratorium prophetae
Moysis; columna Nectabani Magi quondam regis Aegypti; sepultura Pompeji
Magni, quondam proconsulis et tyranni Romani; argumentum et firmamentum
catholicae fidei; spatiamentum et delectamentum regis Soldani, et
speculum totius Aegypti.

Primo ibi erat oratorium Moysis. Scimus enim, sacro testante eloquio,
quod Dominus Deus in terra Aegypti crebris visionibus apparuit Moysi,
dans ei praecepta de Aegypti plagis et de increpationibus Pharaonis et
de ordinatione populi ad Aegypti exitum. Non autem loquebatur Dominus
Moysi nisi in monte hoc. Et cum Domino placuit, aliquid demandare
prophetae, prius mente admonitus de frequentia vulgi ascendit in montem
istum ad consulendum oraculum Domini, in cujus signum erat quondam in
eo ecclesia, nunc autem est mameria.

Secundo erat ibi columna Nectanabi. Hic Nectanabus erat Aegypti rex, et
Magus expertissimus, et quando metus bellicus ei imminebat, non
exercitum vel machinamenta Martis movebat, sed aulae regiae abdita et
penetralia petebat, et cuncta futura sibi arte magica investigabat.
Quodam autem tempore nuntiatum est ei, multas adversus eum gentes una
conspiratione consurrexisse, scilicet Indos, Arabes, Phoenices, Parthos
et Persas. Quibus ille auditis plausum dans manibus magno risu
dissolutus est, confugiensque ad consuetae artis peritiam intellexit se
ab hostibus vincendum, capiendumque, nec fugae consulerat, moxque
Casium montem, (#98 a#) qui est iste, adscendit, et statuam de nigro
lapide in ejus columen erexit in sui memoriam, et raso capite et barba
collectis omnibus, quae sibi pretiosa erant, appulit in Macedoniam, ubi
eo tempore Philippus rex erat. Illic ergo amictus veste linea
astrologum se professus adeoque celebris factus est, ut ejus fama nec
Olympiadem reginam, uxorem Philippi, lateret. Rebus autem bellicis
Philippo extra regionem operam dante, regina coepit Nectanabi consulere
peritiam, qui constellationibus consideratis dixit, eam misceri Deo
Lybiae, Ammoni, genituramque filium, ultorem omnium. Porro Ammon idolum
adorabatur in forma arietis, cum cornibus ab ante, a tergo vero formam
draconis praeferebat. Magus autem ille, praestigiis et arte usus, in
formis praefatis thalamum reginae ingressus nuptias celebravit
abiitque. Ex quo mulier concepit et filium peperit, quem Philippus
Alexandrum nominavit. Si placet, vide de hoc historiam in Spec. histor.
Lib. V. C. I. et seqq. Alexander autem Magnus ingressus Aegyptum ductus
fuit in montem Casium ad statuam Nectanabi. Hane Alexander complexus
statuam patrem salutat ejusque filium publice se profitetur. Mirabamur
in hoc loco insipidi indicti juvenis desiderium, qui potius voluit se
sciri ex adulterio genitum quam ex connubio, et matrem habere
incestuosam potius, quam pudicam, draconis filiam se credi potius, quam
Philippi clarissimi regis, et potius spurium, quam legitimum arbitrari.

Tertio celebrem hunc montem reddit sepultura Magni Pompeji, qui idcirco
Magnus dicitur, quia magna suis temporibus operatus est. Erat enim vir
bellicosissimus et in bellis plurimum fortunatus. Nam primo XXII
regiones Orientis Romano subdidit imperio et Romam thesauris auri et
argenti implevit, tandemque post plurimam fortunam Jerosolymam est
ingressus et templum Domini profanavit stabulans equos suos in ejus
atriis. Quo facto omnem pristinae fortunae jucunditatem amisit et ipsum
Julium Caesarem sibi inimicum sensit, et indies infelicior factus in
Aegyptum perfugus ad Ptolomaeum regem transfugit, apud quem Alexandriae
latuit, quod ut Caesar audivit, Alexandriam appulit ad quaerendum
Pompejum. Rex ergo Aegypti Ptolomaeus Pompejum decapitavit et caput cum
annulo Caesari transmisit, corpus vero ejus in montem Casium transtulit
ibique regio cultu sepelivit juxta statuam Nectanabi.

Quarto magis celebrem facit nobis hunc montem memorabile factum fabri
illius, quod superius recitatum est; nam multo fortior erat fabri
illius fides, quam Herculis vires, qui Calpem et Abilam, perpetuo[TR51]
jugo junctos montes, dicitur fabulose divisisse, mareque mediterraneum,
quod non erat, terris intromisisse[TR52] ex oceano. Hic autem faber non
fabulose montem divisit, sed ad modum suae verissimae fidei operabatur
divisionem, per quam non mare terris est immissum, sed fide mare
terraque complexum.

Quinto hunc montem honorabilem (#b#) facit domini regis Soldani
solatium, nam quando spatiari vult, eum ascendit.

Sexto, quia de eo tota Aegyptus fere pervideri potest et deserti pars
magna ultra brachium maris rubri. Vocatur autem mons ille Casius, forte
a Casibus latine, vel a Casis graece. Casis enim graece idem est, quod
altitudo vel custodia, vel summitas latine, quae omnia huic monti
conveniunt. Vel dicitur a Casibus latine, nam in eo tractatum fuit
inter Deum et Moysen de Casibus Aegypti, quibus attrita fuit. Et in eo
cadaver, a cadendo dictum, ipsius Pompeji Magni fuit incineratum, et
Alexander Magnus spreta ingenita nobilitate se filium Magi
mendacissimi, draconis et tauri professus fuit. Sed quid tandem? hanc
ob causam rejicitur merito, ne fraude gaudeat, qui virtute poterat
laudari; unde veneno in convivio sumto peremtus est et cecidit. Ipse
etiam Nectanabus in hoc monte columnam in signum sui casus a regno
dereliquit. Casus etiam magnus et inauditus fuit, quando fabri oratione
anterior montis pars ab eo cecidit, propter quod multi a cultura
idolorum ceciderunt. Et tantum de illo. Nobis in monte Casio stantibus
surrexit ingens ventus ac terrae pulverem commovens in altum extulit
aëremque quodammodo atrum reddidit et ipsam urbem ita contexit, quod
eam videre non poteramus, ac si nebula tenebrosa fuisset operta. Hac
orta tempestate descendimus per praeceps ab alia montis parte per
pessimum clivum, in quo tremulas bestias ad manus post nos duximus
deorsum. Cum autem ad planum venissemus, ventum e regione deserti
contra nos habuimus, qui cineres et pulveres deducens facies nostras,
oculos et vestes respersit, et satis bene tribulati sumus. Deinde in
partem civitatis Cairi, dictam Turbii, venimus, in qua Soldanorum et
primatum sepulturae sunt, ubique multae magnae et pretiosae moscheae
sunt juxta sepulchra. Sicut enim in Christianitate fit, quod divites et
magni supra sua sepulchra aedificant ecclesias, ordinant sacerdotes, et
dotant; sic et inter Sarracenos. Potentes enim ante mortem sepulchra et
moscheas et perpetuas memorias sibi constituunt. Interea in unam curiam
grandem ducti fuimus, in qua stabat magna et pretiosa moschea cum alta
turri, et juxta eam oblonga domus cum distinctis cellulis, ac si esset
monasterium religiosorum, in qua habitant eorum sacerdotes, qui die
noctuque psallunt et canunt in moschea et in turribus ululant;
praecipue tamen magnis clamoribus ululabant nobis instantibus,[TR53]
laudantes Machometum et forte nobis maledicentes. Vidimus autem per
ostium moscheae multas ardentes lampades pendere, et pulchrum valde
habitaculum more eorum. Hanc moscheam fundavit modernus Soldanus cum
perpetuis lampadibus et semper manentibus sacerdotibus in officio.
Venit autem quidam grandaevus et saevus moscheta et increpavit
Mamalucos pro eo, quod nos introduxissent, sed Mamaluci promiserunt ei
aliquos madinos, et ita contentus stetit. Nemo quippe locum illum
ingredi audet, qui Machometi ritum non habet. Viso illo loco
pertransivimus multas pretiosas moscheas cum altis turribus et
sepulturis; locus enim ille totus repletus est sepulchris, propter quod
forte Turbin dicitur a turbatione, quae solet in defunctorum cultu
ostendi, et nisi habuissemus nobiscum potentes Mamalucos, male ibi visi
fuissemus.

Deinde in processu a Turbin (#99 a#) in pede montis, in quo
castrum[TR54] Soldani stat et sub castro ad ingentem unam moscheam
venimus, quae erat muris altis et magnis circumdata, et pluribus
turribus excelsis munita et ferreis portis clausa. Et dum munitionem
miraremur illam, dicebant[TR55] nobis Mamaluci, quod ante aliquos annos
mortuo Soldano divisi sint Mamaluci in duas partes.[TR56] Duo enim
Mamaluci surrexerunt, et unus unam partem populi, alter alteram ad se
attraxerunt, et uterque pro Soldano vero se gessit. Unus castrum
Soldani habuit, alter in illam moscheam transfugit eamque sic munivit.
Habuerunt autem inter se bellum continuum duobus annis, et tandem ille
de moschea vicit et expulit alium de castro et Soldanatum obtinuit.
Juxta locum illum vidimus castrum grande et vetustum destructumque, in
quo ante paucos annos non nisi Christiani habitabant, sed jam nemo
penitus id inhabitat, pulsis inde Christianis. His visis iter fecimus
per civitatem et ad hospitum festinavimus, verum cum difficultatibus
multis turbas hominum penetravimus, et Mamaluci, ductores nostri, cum
fustibus multos laeserunt et prostraverunt, ut viam nobis facerent vel
ut nocentes nobis repellerent. Percussi autem et laesi a Mamalucis ut
viderunt, quod propter nos passi percussiones fuerant, cum indignatione
post nos currebant, clamabant, insultabant et pulverem contra nos
spargebant et multum nos vexabant. Cum istis autem injuriis et
vexationibus in nostrum hospitium lassi venimus, et cibo, potu ac
quiete refocillati sumus.



           Gesta peregrinorum per dies sequentes recitantur.

Quinta decima die, in praecedenti nocte, quidam mercator Christianus,
quem Tanguardinus de catenis solverat, in praecedenti vespera dormivit
cum suo carnali fratre in una camera curiae nostrae, nam frater suus de
Christianismo venerat Cairum pro ejus liberatione, cumque intempesta
nocte omnes dormirent, incepit ille liberatus a catenis tam
horribiliter clamare, ut omnes excitarentur et obstupescerent per totam
atriam.[TR57] Causa autem illius clamoris haec erat, ut nobis postea
retulit. Jacens enim in lecto cogitare coepit de periculis suis et de
vinculis et de ceteris infortuniis, et dum haec clare vigilans
revolveret, ingressus est ad eum, ut sibi videbatur, vir quidam longus
et terribilis cum evaginato et bene limato cultro, et stans ante
lectulum suum, dicens: ecce, ad excoriandum te venio. Et haec dicens
apprehendit pedem jacentis, et cultrum adhibuit, ut inciperet eum
excoriare. Qua visione exterritus pro adjutorio horribiliter clamabat,
ad cujus clamorem primus expergefactus frater suus, qui ad latus ejus
jacebat, et alter, qui etiam in camera illa jacebat, interrogaverunt,
quid haberet? Qui respondit: heu me, non videtis virum hic stantem, qui
mihi molestiam inferre conatur? Illi autem nihil videntes dicebant,
quod somniorum illusio esset. Ille vero fortius clamabat, invocans
adjutores contra molestantem. Ad haec surrexit frater ejus et lumine
allato invenit fratrem quasi semimortuum jacentem, lugubrem habentem
vultum et collum recurvatum et nos omnes accurrimus et illum miserum
castigatum graviter invenimus et afflictum; sed a quo, usque modo
ignoro (#b#). Puto tamen accepisse suis sollicitudinibus diurnis
nocturna phantasmata. Solent enim nocturna phantasmata conformia esse
diurnis cogitationibus et sollicitudinibus, passi enim anxias
tribulationes in passionem, maniam, faciliter incidunt, vel pressi
curis et nimiis sollicitudinibus; ex talibus enim imaginationes tam
firmiter solidantur in mente, ut homo non aliter credat rem esse, sicut
cuidam viro prudenti aevo nostro in Colonia contigit, qui quocumque se
vertit, putabat se factum duo, et hoc tam pertinaciter tenuit, ut nec
medicis nec clericis crederet contrarium asserentibus.

Sed et ego ipse novi quendam sacerdotem honestum, cui nullus in ratione
erat defectus, et omnia considerabat, et domum suam gubernabat, hac
tamen mania laborabat, in quam propter superfluam sollicitudinem
incidit, quod omnino credidit et firmissime tenuit, se rapiendum et
super bigam ligandum et cum tormentis inauditis in Constantiam ducendum
et ibi crudelissime consumendum. Ab hac phantasia nemo ullis rationibus
poterat eum avertere. Quando enim in domo sedit, si in vico audivit
currum aut bigam, statim putabat adesse suum cruciatum et die noctuque
in ista tristi exspectatione stabat, unde noctibus in caligis,
calceamentis, et vestibus dormiebat, ne raptores subito intrantes eum
nudum super bigam ponerent. Sic etiam aestimo factum fuisse isti
homini, de quo loquimur; fuerat in Sarracenorum vinculis, et ibi gravi
sollicitudine pressus in maniam incidit et phantastice virum ad se
ingredi vidit; nisi sequi antiquorum errores placeret, qui quosdam deos
putabant perambulare domos, et hunc laetificare, alium vero perturbare
satagebant. Et hodie multi illius sensus sunt, quod credunt, in lectis
jacentes et vigilantes se premi ab diis dictis _Schretteli_, qui tanto
pondere premunt, quod nec gemendi nec vix spirandi datur locus. Constat
autem, tales pressuras saepe fieri ex naturali indispositione et ex
humorum intemperato concursu, vel etiam ex nimia stomachi repletione
aut ex ejusdem nimia evacuatione. Porro vulgus vera gravamina sentiens,
et non intelligens, quid intra se habet, putat ab extra adventare, et
dicunt, esse parvos homunciones, qui super lectum scandunt et
quiescentem premunt, et ita ad vera gravamina[TR58] accedit phantasia.
Nominant autem istos homunciones nostri vulgares et vetulae
Schretellos, quos antiqui dicebant Emactes et Ephyactes. Rationes
nominum ignoro. Verum non negamus, multa multis accidere quietis
tempore ex diabolica illusione. Abominor enim quid dicere de Incuborum
et Succuborum importuna violentia, quam persaepe experiuntur inclusae
virgines, num usque ad penetralia cellarum earum perveniunt, et quid et
quantum bonae et devotae personae patiantur, usque ad nauseam quottidie
querimonias accipimus. Hos diabolos nos nominamus Incubos et Succubos.
Antiqui dicebant deos transformatos id agere. Aliqui dicebant, (#100
a#) quod dii silvarum et desertorum, Satyri, Fauni et Epyani de
solitudinibus egrederentur et innuptas quaererent eisque si possent
commiscerentur.

Sunt autem Satyri, Fauni et Epyani quaedam bestiae monstruosae,
effigiem quidem hominis habentes et in multis hominibus similes, etiam
in voce, sed humanae rationis non sunt participes, et nec natura nec
arte sunt docibiles ad loquendum. Ferum et belluinum habent animum et
bestialem appetitum, et sunt in venerem valde pronae, et mulieres coitu
inficiunt, si quam in deserto vel nemoribus oberrantem invenerint. Ideo
dicuntur Satyri, quia non possunt libidine satiari. Dicunt etiam, quod
tanto aestu quandoque venerem appetunt, quod noctibus de nemoribus
exeunt et per muros ascendunt, cubicula intrant, et foeminas quaerunt,
et ad solas jacentes se ponunt et mirabili applausu ad sui admissionem
eas inducunt. Sed an verum sit, dubito, imo non credo sic esse, cum in
nostris nemoribus nusquam Satyros visos fuisse legantur. Credo tamen,
quod diabolus assumta forma Satyrorum multa mala conetur facere circa
incautas moniales, et quod bestiae non sint, patet ex eo, quia
loquuntur, et voluntatem ac consensum requirunt, quod utique ex ratione
procedit. Et tantum de illo.

Igitur cum dies illuxisset ascendimus asinos, et Tanguardinomet duce
castrum domini Soldani intravimus, ubi mirabilem ordinem et numerum
maximum servorum Soldani vidimus, multitudinem etiam ingentem equorum
et stabula grandia et habitacula magna, de quibus omnibus taediosum
esset scribere, et forte etiam creditu difficile. Ibi primum vetus
illud palatium, hodie desolatum, nobis fuit ostensum, quod quidam
Graeci inhabitabant tempore Machometi, exstructum fortissimis muris et
aedificiis, ut ruinae demonstrant. Inde in aliud castrum, quod Soldanus
inhabitat, processimus, ubi per XII portas ferreas ingredi oportet,
antequam ad Soldanum venitur. Per has introducti ipsum in throno regio
vidimus residentem in vestitu candido, et plurimos Mamalucos in ordine
suo cum multa disciplina reverenter ipsum circumstantes. Ibi etiam
plures antiqui, graves et maturi viri circa eum astabant. Post modicam
horam venit Tanguardinus, qui propius ingressus fuerat, et eductis
nobis venimus in forum, amplum valde, sub monte castri, ubi cameli,
asini, et equi venduntur, quorum ibi tunc maxima copia erat, aderantque
plurimi ex Mamalucis, qui equos venales contemplabantur. Tandem autem
cum labore eodem, sicut heri dictum est, folio 98. a., in locum nostrum
revenimus ad prandium, post prandium balneum sive aestuarium ingressi
sumus, et corpora nostra lavimus. Quam pretiosa autem sint aestuaria,
et sedula servitia, vide supra fol. 17. A. Post balneationem domum cum
servo exivimus, et per pategas mercatorum transivimus, et ita diem
illum deduximus.

(#b#) Die XVI., quae est Galli Confessoris, paululum post noctis medium
facta fuit eclipsis lunae. Hanc eclipsin non vidissemus, dormitioni
vacantes, nisi Sarraceni in turribus clamantes et ululantes nos
excitassent. Incipiente enim luna eclipsari altissimis vocibus paene in
omnibus turribus clamabant et horribiliter ululabant suis
superstitionibus vacantes et ad eas alios excitantes. Quamvis autem
semper superstitiosi sint, praecipue tamen temporibus, quibus vel sol
vel luna eclipsantur: aestimant enim, ut imprudentes, sidera animata
fore et passionibus affici et peregrinis immutationibus subiri.
Singulariter tamen lunam honorant ejusque simulacrum super omnes
moscheas ponunt, non rotundam, ut plena luce apparet, sed cornutam, et
pro majori parte eclipsatam. Credo, quod hoc acceperint a cultu Dianae,
quae luna esse dicebatur, in cujus templis lunae signum ponebatur, et
culminibus tectorum, sicut in moscheis. Vel ex eo acceperunt, quia in
ecclesiis Christianorum gallus est extento collo et cauda, in formam
quasi mediae lunae eversae; converterunt gallum in lunam, et illa est
quasi principalis causa.

Cum autem dies illuxisset, venerunt ad nos quidam Christiani dicentes,
quod naves Alexandrinae jam onerarentur, et citius essent recessurae.
Hoc cum audivissemus, statim Tanguardinum accessivimus eumque
rogavimus, ut citius nos duceret Alexandriam, antequam naves Venetorum
inde abirent, quia, si eas negligeremus, hiemare in Alexandria
oporteret, quod nobis molestissimum fuisset, et in corporibus et
animabus et rebus nocivum. Ad hoc respondit Tanguardinus: educam,
inquit, vos, quo vultis, non tamen consulo, ut in Alexandriam eatis
sine littera testimoniali et promotoria a domino Soldano habita. Si
enim veneritis Alexandriam sine littera, mox in civitatis porta usque
ad pellem nudabimini, et omnia vestra perscrutabuntur usque ad intima,
ut nihil importetis, de quo theloneum non reddatis. Si autem litteram
habueritis, liberos[TR59] vos intromittent. Hoc audito petivimus,
quatenus de littera nobis provideret ex cancellaria Soldani. Hoc autem
consilium dedit nobis vir ille fallax, ut pecuniis nos spoliaret, et
non ut nostrae utilitati consuleret, quia ad nihilum littera nobis
utilis fuit, sicut patebit.

Decima[TR60] septima die inquietam noctem habuimus etiam, post
cessationem Sarracenorum a suis nocturnis insolentiis, quas faciunt in
suo jejunio, ut saepe praefatus sum. Silentibus enim paganis bubo
quidam advolavit et ex opposito camerae nostrae sedens bubilare coepit
voce plena, et non modicum terrorem nobis intulit. Licet enim, ut
Christianum decet, ad auguria non attenderemus, ex natura tamen homo
terretur nocte audiens garritus avium, et praecipue buborum, cujus
bubilatio nocte hominibus adeo est odiosa, sicut ejus volatus
volucribus in die. Est enim avis funesta, et semper sinistri augurii,
et mali venturi nuntia. Unde Ovidius L. V. Metamorph.

      Foedaque fit volucris, venturi nuntia luctus,
      Ignavus bubo, dirum mortalibus omen.

Dicunt enim, quod dum apparet et vociferatur, praesagium sit mortis.
Ideo secundum poetarum dicta Ascalaphus ex Acheronte et Nympha sub
undis genitus mutatus (#101 a#) est a Cerere in bubonem, eo quod
Proserpinam tria grana mali punici gustasse de viridario Plutonis apud
inferos prodidit, propter quod Proserpina non ex toto Plutoni, qui eam
rupuerat, oblata fuit. Sed et Jupiter cantum bubonis horruit, ideo
cornicem a laeva, el corvum ad dextram suam canere fecit, quia corvus
est aptissimus ad auguria, et praetendit felix augurium, cornix vero
infelix, si a dextris est, similiter corvus, si ad sinistram crocitat;
bubo autem, a quacumque parte se teneat, infelix nuntia est. Contra
haec disputat Augustinus Lib. IV. de Civitate Dei, cap. 30. An autem
bubo praesenserit mortem peregrini praestantioris, qui statim de post
obiit, dicere non audeo, mortem tamen ejus bubulationem consecutam
scio, nequaquam tamen causam mortis clamorem bubonis fuisse credo.

Cum autem dies factus esset, sollicitavimus Tanguardinum, ut litteram
promissam libertatis nobis afferret[TR61] citius, incepimus enim longas
habere horas et taedium, et habitatio nostra inter infideles nimis
protrahebatur et vehementissime timuimus recessum navium ab Alexandria
sine nobis. Idcirco unum de militibus tertiae societatis petivimus, ut
cum negotiatoribus Christianis, qui descendere parati erant,
Alexandriam descenderet et ibi hospitium pro nobis disponeret et de
recessu navium, si necesse foret, nos per nuntium avisaret. Haec autem
occulte practicavimus cum milite socio nostro et negotiatoribus, et
nihil Tanguardino diximus, dolositatem enim suam intelligere incepimus,
et timuimus, quod forte studiose eductionem nostram protraheret, ut
naves negligeremus et per hiemem in manibus ejus essemus. Post meridiem
ergo venerunt duo Mauri cum asinis, ut tollerent militem cum sua
suppellectili et in balacrum ducerent ad Nili portum, in quo stabat
navis pro descensu ejus et mercatorum parata. Dum ergo miles sacculos
suos aptaret, imponens asinis, et jam paratus exire vellet, non potuit,
quia portae serratae erant, et nullus de familia apparuit, qui aperire
posset; absconderant enim servi se cum industria. Currit ergo miles
ille per curiam et domum, clamans et vociferans, sed dissimulabant se
audire. Tandem post horam servus familias de conclavi prodiit, dicens
cum impatientia: et quare tu recedere vis, cum nondum satisfeceris eis,
quorum debitor es? Qui cum diceret, se nulli esse debitorem, asserebat
Mamalucus contrarium, et dure simul contendebant. Post multa verba
dixit Mamalucus, eum cuidam Judaeo esse debitorem, quem oportebat
exspectare, vel currere ad quaerendum Judaeum. Currebant ergo ambo
simul ad Judaei domum, et invento Judaeo, quem prius Mamalucus
nominaverat, fatebatur, eum suum debitorem non esse. Mamalucus autem,
videns Judaeum fateri veritatem, nominavit quendam alterum Judaeum,
quem etiam diu quaesiverunt, et eo non invento in domum redierunt.
Interea Tanguardinus latuit, quem scivimus esse in domo, et non
apparuit, et servus ille et alii famuli peregrinum illum militem multum
vexaverunt, et post multas vexas dedit miles non paucos madinos
familiae pro valete et pro portariis, et bene castigatus emissus fuit.
Pervenit ergo ad Nili portum et ascensa cum aliis navi descendit in
Alexandriam cum multa quiete, et hospitium pro nobis disposuit in loco,
ubi peregrinos hospitari solitum est.

(#b#) Decima octava die, quae est Lucae Evangelistae, iterum inquietam
noctem habuimus, nam insolenter valde celebraverant sua nocturna
convivia Sarraceni usque ad noctis medium, et post omnem dissolutionem
cum ad loca quietis se singuli recepissent, incepit una de uxoribus
Tanguardini cum ululatu flere, et lamentabiles emittens voces virum,
maritum suum, deprecatoriis verbis supplicabat, ut a percussionibus
cessaret, percutiebat enim eam, et minabatur ei, quod eam repudiare
vellet; quae autem causa fuerit illius castigationis intelligere non
potui. Duo suspicabar ex querelis castigatae: primum, quod cum altera
uxore litigabat, eamque cum esset praegnans perturbaverat et hoc
flagellationibus emendare studebat. Credo enim, quod in domibus, ubi
sunt plures uxores unius viri, requiratur magna severitas ad
conservandum pacem, quam nec sanctae foeminae, uxores Jacob, habere
inter se poterant, ut habetur Genes. 30. Secundum, propter quod
castigavit eam, fuit zelotypia, aliqua enim in ea notaverat de
adulterio, et ideo eam sic publice confudit eique repudiationem minatus
fuit; sunt enim maxime zelotypi, et mirabilibus poenis castigant uxores
etiam pro minimo respectu, nam statim ad ictum oculi spiritus
zelotypiae eos invadit, et durissime castigant ad placitum sine lege.
Ne autem spiritus ille severus zelotypiae nimis excedere virum faceret,
datur ecce et ordinatur sacrificium Num. V. Est enim spiritus ille ita
severus, quod non sinit virum, quem possederit, quiescere, nisi uxorem
confuderit, sicut patet in Vulcano. Qui cum invenisset Martem cum
Venere sua uxore in lecto, simul ambos catenis invisibilibus detinuit,
quousque aliis diis eos in derisionem ostendisset. Spiritus ille
Zelotypiae est filius Discordiae, Discordia autem est prima filia
Demogorgonis primi dei, secundum poetarum fictiones; vel filia Jovis,
qui eam de coelo in terram projecit, ubi perpetuo incurrit et omnibus
nuptiis interesse cupit, et si ad nuptias vocata non fuerit,
nihilominus se ingerit et semina suae perniciei derelinquit. De hoc
occurrit poeticalis fabula: nam dum Peleus desponsasset sibi callide
Thetim, Jupiter ad eorum nuptias omnes deos invitavit, praeter
Discordiam. Quae indignans venit cum pomo aureo, quod projecit in
locum, ubi tres deae, foeminae speciosissimae, Juno, Pallas et Venus,
sedebant, dicens: id deberi digniori et speciosiori. Quae dum
corrixarent pro pomo, Jupiter Paridem adduxit judicem. Paris autem id
Veneri dedit, propter quod Venus illi raptum Helenae concessit, ex quo
consecutum est Trojanum bellum, et innumeri populi occisi, inter quos
etiam Achilles occubuit, qui in nuptiis illis, ad quas vocata Discordia
non fuit; (#102 a#) natus est, quia filius Pelei et Thetis erat. Et sic
expiata est injuria. Haec Discordia adeo infesta est paci conjugum, ut
etiam nonnunquam in conjugiis Christianorum inveniatur, quamvis contra
eam eorum conjugia sint sacramentis et benedictionibus coelestibus
sancita et non nisi inter duos ordinata. Non ego miror, quod
Tanguardinus duarum uxorum vir sine sacramento conjugatus discordiam
sociam sui conjugii passus fuit.

Cum autem factus fuisset dies, sollicitavimus Tanguardinum pro littera
Soldani et virum durum ad nos invenimus, quem domina Discordia
corruperat; victus tamen precibus nostris ad curiam domini Soldani
equitavit, et litteram pretiosam, nobis tamen inutilem, imo
praejudicialem, attulit, ut patebit sub porta civitatis Alexandrinae.
Cum enim peregrini tales litteras portant, putant exactores, eos
thesaurum eportare, et intimius visitant tales.

Accepta littera promisit nobis Tanguardinus, quod in crastinum nos
vellet mittere in Nilum, in Alexandriam, sicut et fecit, ut patet fol.
101 a.

Eodem die misit Tanguardinus litteras Uriae contra nos Alexandriam ad
Trutschelmannum, prodens nos esse divites et liberales, et ideo
fortiter mulctandos et excoriandos. Hanc viri fallaciam postea experti
sumus.



              Descriptio vel circumscriptio illius maximae
             urbis totius mundi, Cairi et Babyloniae novae,
                quae alias dicitur Babylonia Aegypti. Et
              implicantur multa in hac circumscriptione de
               Sarracenorum vita, et moribus et ritibus.

Solent descriptores regionum longe positarum a legentibus persaepe
argui et derisionem pati, quia aut legens invidus est, cui aliorum
dicta et facta placere non possunt; aut est legens inexpertus, qui
nihil credit esse in mundo praeter ea, quae videt in suo angulo; aut
est legens curiosus vel plus quam oportet studiosus, quia omnia dicta
diligenter perlegit, et dum discrepantias invenit, accipit quod placet,
caetera vero non judicat, nisi in pejorem partem. His tribus generibus
legentium hucusque Evagatorium meum exposui rodendum, nunc autem in
descriptione Cairi civitatis eum corridendum et dilacerandum exponam,
propter monstruosam illius urbis dispositionem, et insolitam
magnitudinem et incredibilem quodammodo hominum multitudinem et propter
varietates de hac urbe scribentium et loquentium. Ponam ergo primum
nomina antiqua et nova illius urbis; deinde ejus magnitudinem et
moschearum multitudinem et contratarum et hominum officialium,
sacerdotum et Mamalucorum et caeterorum aestimatorum numerum.

Laboriose evagatus sum et transcurri legendo, quae ad manus habere
poteram, invenique multa hujus ingentis urbis nomina. Dicitur enim
Chayrum, Chayrus et Chayra et Chayris, in tribus declinationibus, a
modernis latinis. Vulgares Teutonici nominant eam Alkyr, vel Alkari et
Alkaria. Aliqui Latini dant ei graecam terminationem, nominantes
Chayron, sicut dicimus Ascalon. Dicitur etiam Babylon aut Babylonia,
quia secundum Diodorum, cum Sesostris rex Aegypti universas debellasset
gentes, plurimas de magna Babylonia gentes in Aegyptum duxit, qui
civitatem suae civitatis nomine aedificarent Babyloniam. Eadem ex causa
appellatam Trojam ferunt hanc, quam Menelai exercitus in Aegyptum
ductus construxit et patrio nomine Trojam appellavit (#b#). De his
verum scrutari difficile est; nos, quae scriptores tradiderunt,
retulimus, quo posteri verum judicium sequi possunt. Haec Diodorus
Antiquarum historiarum.

Insuper Babylonis nominatur nonnumquam et Babylonia nova Aegypti, ad
differentiam veteris, quae est in Chaldaea supter fluvium Chobar in
terra Sinear, de qua saepe fit mentio in Biblia, praecipue tamen 4.
Reg. 15. et Ezech. 1. et Daniel 1. et consequenter. Et dicitur haec
nova Babylonia distare ab illa XXXVI. dietis.

Ex his duobus nominibus, Chayrum et Babylonia, quidam unum conficiunt
nomen et civitatem, vocantes Chayrobabylonia.

Dicitur haec urbs Infimis, et sic eam nominat Joh. Andreae[TR62] in
Apparatu 22. q. 1 movet. Dicitur et Cadrum et Carium, et Carras et
Tarra. Sunt et alia nomina in Biblia vulgata et apud poetas, quae
videntur esse aliarum civitatum, sunt tamen illius urbis, prout
conjicere potui ex situ et ex fundatoribus. Dicitur enim Busiris,
civitas juxta hortum balsami, ut dictum est fol. 64. Haec erat huic
civitati contigua vel ejus principium. Heliopolis, civitas solis, de
qua habetur Genes 41., ubi nominatur Eliopoleos. Et Esaiae 19. dicitur
civitas solis, quia in ea sol colebatur. Haec civitas sita erat inter
hortum balsami et Cairi, in medio Busiris et Cairi, et ita videtur
fuisse una. Hanc condidisse dicitur Epaphus, qui et Aegypti Babyloniam
construxit. Thebae Aegypti civitas vetustissima, centum portarum, quam
etiam Busiris construxisse dicitur. Haec in tractu Thebaico condita
dicitur supra pyramides regum Aegypti. Hanc nominant aliqui Thebam,
alii Joven, Graeci vero Eliopolim. Ex his videtur, quod Thebae,
Heliopolis et Cairum et Busiris una fuerit civitas, quia pyramides
prope urbem Babyloniam sunt trans flumen, ipsum autem flumen per medium
urbis Thebae fluxisse perhibetur. Et ita Babylonia esset tantum pars
antiquae Thebae in una parte fluminis; alia vero pars ex alia parte
fluminis destructa in ruinis cernitur.

De hac Theba miranda leguntur. Nam centum portas habuit, et ambitus
murorum erat centum XL stadiorum, magnis aedificiis et pretiosis Deorum
templis praedita. Hanc Plinius totam pensilem fuisse scribit, quae non
solum Aegypti, sed orbis etiam totius felicissima civitatum fuit. Haec
etiam Jovis dicebatur, quia contra ejus infestationes dii in eam
refugiebant. Videtur etiam, hanc esse Memphim, de qua saepe mentio fit,
quam Apis, filius Jovis, condidit, quae caput Aegypti et sedes regni
fuit, ut Joh. Andreae[TR63] in praeallegato loco habet, et eadem cum
Theba asseritur in registro super Ptolemaeum. Multi etiam scribentes
dicunt, hanc fuisse Thanis, vel Thamnis vel Tafnis, civitas a
gigantibus constructa, qui ab Hebron descenderunt in Aegyptum, ut
habetur Num. 13. et supra fol. 9 B., de qua Psalm. facit mentionem,
loquens de campo Thaneos Ps. 77. Et in hac Moyses cuncta signa fecit
coram Pharaone, et fuit caput Aegypti, nec alia esse creditur ab illa,
de qua loquimur, quae semper Aegypti caput fuit. Aliqui vero dicunt,
eam nominari Magnum Delta, propter ejus figuram, quae Deltae
similitudinem habet. Quidam autem nominant eam Massara (#103 a#).
Putant etiam quidam, hanc esse Samii, vetustissimam Aegypti civitatem,
quamque Solon, inter septem sapientes insignis, dicit stetisse octo
millibus annorum, et sapientiam apud Aegyptios viguisse XL millibus
annorum, ut refert Thomas Anglicus fi. Cap. 30. li. p. de Civitate Dei.

Ex his omnibus colligitur, haec nomina significare eandem civitatem,
scilicet: Chayrus, Chayrum, Chayra, Chayris, Chayron, Alkyr, Alkari,
Alkaria, Babulis, Babylonia, Chayrobabylonia, Infimis, Cadrum, Karium,
Carras, Tarra, Busiris, Eliopolis, Theba, Jovis, Memphis, Troja,
Thaneos, vel Thamnis aut Thanis, Taphnis, et Samii, et Delta Magna, et
Massara. Si cui autem aliter videtur esse, nolo de his contendere, nec
nocet aliquid me in hoc errasse, feci tamen diligentiam quaerendo in
diversis libris, et non aliter invenio in vetustioribus, quamvis aliqua
peregrinalia alium sensum habeant.

Quamvis autem haec civitas antiquitus multo major fuerit, quam modo
sit, ut ruinae ostendunt, hodie tamen sub coelo non amplior et major
invenitur, nec aliqua ei aequatur magnitudine, populositate, potentia
et divitiis, aedibus et templis. In historia trium regum, quae Coloniae
habetur, dicitur, quod Cayrum septies majus sit civitate Parisiensi,
accipiendo Parisias cum tota circumferentia castrorum et antiquorum
palatiorum, etiam trans flumen cum campis et planitiebus intermediis.
Sic accipiendo constat, eam in triplo majorem esse quam Coloniam, et
Coloniam in triplo majorem esse, vel in quadruplo, quam Ulmam. Sic
ergo, si Cayrum esset per circuitum murata, possint in ipso muro stare
Ulmae civitates octoginta quatuor simul. Dicitur enim, quod tanta sit,
sicut de Ulma usque in Memmingen directe sursum per vallem Ileris, et
hoc est verum; accipiendo mensuram Cayri ab horto balsami usque ad duo
milliaria supra Pyramides, regum Aegypti sepulchra, ubi ruinae immensae
sunt civitatis Thebae, et ab eo loco usque ad hortum balsami sunt vel
aedificia vel ruinae vel plateae ad sex milliaria germanica. Habet
autem tria non parva milliaria allemannica longitudinis in actu
stantibus structuris cum suis plateis, et in latitudine unum et
dimidium milliare. Quidam enim, qui id certum habebant, asserebant,
civitatem illam jam actu stantem in latitudine duodecim millia centum
septuaginta duos passus habere, in longitudine vero quindecim millia
habere centum et septem passus, absque parte magna urbis, quae dicitur
Turbii, in qua sunt sepulchra Soldanorum et Primatum, ut dictum supra
fol. 98., quae pars apud nos ingentem faceret urbem, et absque castro
Soldani, quod tantum in magnitudine spatium occupat cum sua
circumferentia, quantum fere oppidum Ulmense,[TR64] vel pars altera
oppidi Nurenbergensis. Nam Turbii sola dicitur habere quatuor millia et
octingentos passus: eques enim sub quatuor horarum intervallo sine
intermissione iter faciens longitudinem civitatis forte posset
transire, ipsam vero totam in decem horis circuire cum equo currente.
Si vero volumus ad urbis magnitudinem etiam computare suburbia, multo
major erit, nam (#b#) ab horto balsami sunt horti pulcherrimi cum
magnis palatiis et continuis usque Cayrum.

Haec urbs hodie tam magna est, quod Roma capere suis moenibus non
posset solas moscheas vel Sarracenorum ecclesias, quae in ea sunt.
Dicitur enim, quod in ea sint scilicet sexaginta millia moscheae cum
turribus, inter quas XXIV-or[TR65] millia parochiales et contratae
divisae, de quibus quatuor decem millia vectibus et seris et catenis
ferreis de vico ad vicum protensis noctibus singulis clauduntur et
ferreis portis secluduntur, ne populus contra populum insurgere valeat.
Haec et quaelibet ecclesia suos sacerdotes et quaelibet contrata suos
judices et consiliatores (habet).

Ecclesiae vel moscheae sunt quam plurimum pretiosissimae de polito et
vario marmore intus et extra ornatae, et turres singulis moscheis
coedificatae altae, rotundae et noctibus luminosae. Sunt enim turres
illae, ut dixi, altae, et aliquae quatuor camerarum habent in
altitudine, et semper in fine unius camerae est ab extra per gyrum
turris unus circuitus, in quo circumeunt sacerdotes loco campanarum
clamantes, ut dicetur; et de illis circuitibus sunt protensae
phalangae, in quibus pendent lampades superius opertorio acuto
contectae, ne ventus lumina exstinguat, et sole occidente accenduntur.
In una autem turri plures, in alia pauciores lampades pendent. In
aliqua pendent XL, in aliqua LX, in alia XX, secundum aliqua moschea
dotata est. Tot autem lampades noctibus ardent in turribus et intra
moscheas in illa civitate, quod paene in omnibus vicis illustratio
sufficiens est, depellens tenebras, et videtur noctibus urbs ipsa esse
ignea propter multitudinem luminum. Ascendi aliquando nocte in altanam
domus et per urbem prospexi et nonnunquam propter excessivum ignem
lampadum inhorrui. Dicunt pro vero viri Christiani experti, qui hoc
viderunt, quod nullus rex in Christianitate, sive ille sive iste,
possit per annum suis proventibus oleum solvere, quod in illa civitate
consumitur in lampadibus.

Civitas habet in aliquibus suis partibus moenia alta de quadris et
pretiosa, sed non ubique. Aedificia vero caetera, praeter moscheas et
domus regias et palatia magnatum, sunt de foris satis exilia et turpia,
utpote ex luto et latere exstructa, sed de intus comptius disposita
sunt et ornata mansionibus et habitaculis, distincta picturis, et vel
marmore vel gypso polita; non enim habent domus illae formas domorum
nostrarum, quia non sunt aedificatae contra pluviam, vel contra nivem,
nec contra frigora, quia haec numquam Aegyptum tangunt, sed contra
solis aestum duntaxat prohibendum et contra furum et latronum incursum
sunt factae: ideo communiter sunt domus superius apertae contra coelum,
a parte tamen illa, qua sol illucet, est paries ductus sursum in altum
contra solis radios. Notum est autem, si in nostris partibus nunquam
timeretur pluvia vel nix, quod alio modo et leviori fierent aedificia.
Aedificant autem lapidibus luteis, non in clibano sed solum ad solem
decoctis, qui lateres, quam cito aqua exigua profunderentur, mox
resolverentur; nam si contingeret pluviam fieri super Cairum ad duos
continuos dies, sicut apud nos quandoque ad sex durat, tota quodammodo
civitas sicut cera liquesceret et fieret cumulus fimi et limi de
domibus depictis et deauratis, demtis moscheis et domibus regiis; caret
enim regio illa lignis, ideo non sunt ibi structurae (durantes) sed
luteae, nisi templa et palatia.

Olim erant in illa urbe monstruosa aedificia pretiosissima, unde
tempore Augusti Caesaris Gallus poeta Foroliviensis, ibidem praetor, ex
hac urbe abstulit obeliscos tres admirandos, quorum unus nunc in
Vaticano ante templum divo Petro dicatum stat; alter in Circo Maximo;
alius in Campo Martio locatus est, ut habet Jacobus Philippi in supp.
Chronicorum sub temporibus ... Imperatoris. Quod autem superius dixi,
hanc urbem majorem esse, quam aliquam civitatem orbis, non negavi, quin
possibile sit, adhuc majorem in aliqua parte orbis esse, sed nobis non
constat, nec aliquem vidi, qui majorem viderit, nec de majore in
perigrinalibus legi, nisi in notula novae mappae mundi, quae supra
Ptolemaeum multos orbi adjicit gradus. Et de quadam Orientis insula
refert maxima Sypantya nomine, in qua dicunt urbem esse in triplo
majorem quam nostra Cahirus. Dicunt autem chiromantici, geometrae (#104
a#) et mathematici nostri moderni, quod si illa Sypantya insula est in
mundo in ea regione alta, sicut praedicta mappa habet, tunc necesse est
ibi habitantes esse respectu nostri antipodes, quos tamen Augustinus de
Civitate Dei Lib. XVI. c. 9. omnino negat esse in orbe, nec homines
esse circumfusos orbi propter oceani impedimenta, quod in oppositam
partem navigari nequaquam potest. De his vide in Spec. natur. L. VII.
c. 10. Sed et frater Odorius ordinis Minorum in suo narratorio de
multis civitatibus Orientis loquitur majoribus Cahiro, praesertim de
Kansy, quae dicitur civitas coeli, ob sui incredibilem[TR66]
magnitudinem, de qua mira dicit et rationem excedentia.



            De Sarracenorum sacerdotibus et eorum ecclesiis.

Muscheae multae valde sunt in hac urbe, sicut supra patet folio
praecedenti. Dicitur autem templum Machometi nunc communiter moschea,
quia ipsi Sarraceni haec sua oratoria muschheas[TR67] nominant, quos
sacri canones nominant mesquitas, et aliquando inveni scriptum meskida
pro mesquita, aliquando reperi mameria pro moschea. Hoc enim, quod nos
basilicas aut ecclesias vocamus, hoc Sarraceni mesquitas vocant. De Ju.
et Sar. Eccles. (?) in ele... ubi vide 5to,[TR68] et invenies multa de
sacerdotibus Sarracenorum et de ritibus eorum.

Multitudo ergo tanta moschearum requirit multitudinem sacerdotum, sicut
apud nos; ubi multae sunt ecclesiae, ibi sunt multi sacerdotes. Sunt
autem moscheae templa, communiter rotunda, testudinata, interius vacua,
sine altaribus, sine imaginibus sicut patet Parte 1. fol. 260, cum
multis lampadibus in eis pendentibus et de turribus prominentibus et
sunt istae moscheae per divites et potentes aedificatae, et cum
provisione sacerdotum, pro quibus praebendae et beneficia sunt ordinata
et urna lampadum. Sic etiam habent gymnasia ordinata, in quibus
leguntur leges quaedam civiles, a regibus conscriptae et lectores
beneficiis sunt provisi. Similiter et hospitalia bene provisa habent
pro pauperibus et peregrinis; morituri enim hujusmodi ordinant et
legant pro sua salute et ut memoria eorum maneat, quod potiorem esse
aestimo causam.

Sunt autem inter eos triplices sacerdotes. Aliqui praesunt gymnasiis,
et legunt in scholis jura et leges eorum, et quia doctiores sunt, ad
regendum populum ordinantur, et vocantur Muderis. Docti vero et non ad
regendum apti dicuntur Minetschum. Sunt autem aliqui docti ad hoc, ut
pueris legant eosque in Alcorano instruant et hi vocantur Tamsman. Et
omnes isti sunt liberi a servitute et oneribus communis populi, non
tamen intromittunt se de moscheis.

Secundi sacerdotes inter Sarracenos dicuntur Sancti et non sunt docti
nec stabiles, sed evagantur et mira faciunt in naturalibus actibus
virtutum. Sanctiores tamen dicuntur Alhages, qui fuerunt ad sepulchrum
Machometi in Meccha, qui viso sepulchro statim eruunt sibi oculos, ne
post hoc alia videant, ne memoria sepulchri et Mahometi diminuatur.
Aestimant etiam, quod res aliae non sunt dignae videri oculis illis,
quibus datum est videre, sepulchrum Machometi.

Tertii sacerdotes ministri moschearum dicuntur Soqui et Vecten. Soqui
sunt quasi plebani, Vecten autem quasi adjutores et capellani.
Quaelibet autem moschea habet unum Soqui et plures Vecten, secundum
moscheae solemnitatem.

Porro occupatio sacerdotum non est circa curam animarum in audientia
confessionum et ministratione sacramentorum et visitatione infirmorum
vel sepultura mortuorum, nec habent curam (#b#) multam de moscheis cum
reliquiis et paramentis et sacrorum vasorum et altarium, de quibus
omnibus nihil habetur apud eos, nec possunt pollui eorum templa, nec
perdere sanctitatem, quam non acceperunt, sicut nec sacerdotes ordines
aliquos sacros habent, sed committitur eis cura moschearum, qui
doctiores et honestiores reputantur et illa commissio spectat ad
patronum moscheae. Nullam enim differentiam sacerdotes eorum a communi
populo nec ecclesiae eorum a domibus communibus habent. Orationum
numerum statutum omnibus sicut alii complent etiam laborando; non
vacant meditationibus, nec studio litterarum, sed solatio uxoris et
filiorum et communis familiae, jumentorum quoque et possessionum
mercantiae, usuris, venationibus et hujusmodi, sicut alii, vacant.

Officium Soqui est, in moschea sextis feriis praedicare et consilia
poscentibus dare. Officium autem Vecten est, in turribus lampades
accendere, in moschea et horis statutis professionem fidei eorum in
turribus proclamare. Officium vero Alhages, qui et Nefes Ogli et
Czaknuttar et multis aliis nominibus vocantur, secundum differentiam
status eorum est, circumire patriam et exempla et verba hominibus
praebere eosque in amore legis Machometi solidare. Hoc autem
facientibus favet diabolus operibus eorum permittente Deo in
damnationem infidelium, et in tribulationem ac tentationem fidelium.
Nam per eos inaudita et admirabilia ac supernaturalia signa fiunt,
qualia in Christianismo umquam facta legimus, tantaque potentia diaboli
est in eis, ut videantur potius diaboli incarnati, quam homines. Et de
his mendosis, vanis falsisque signis etiam dixi supra fol. 91. a et
praecedenti. Ad tantam namque perfectionem patientiae, vel potius
defectionem, aliqui eorum perveniunt, ut percussionibus,
punctationibus, stimulationibus cum ferreis stimulis, incisionibus cum
cultellulis, adustionibus, minus moveantur, quam lapis insensibilis, et
illi patientiam suam venalem portant, eamque omnibus probandam
exponunt. Alii ex eis magnam praeferunt virtutem abstinentiae, quorum
aliqui rarissime comedunt aut bibunt. Aliqui autem, quod auditu
horribile est, sine omni cibo et potu corporali vivunt sicut frater
Nicolaus in Suecia:[TR69] Aliqui in extrema paupertate degunt, minus
temporalia curantes, quam si non essent. Aliqui perpetuum silentium
servant et illi nec cum Deo nec cum hominibus loquuntur nec orant et
homines fugiunt. Aliqui Rinschler vocantur, qui visiones, revelationes,
raptus, exstases percipiunt, et horum aliqui in civitatibus, aliqui in
nemoribus morantur et ea, quae percipiunt, aliis dicunt et mira
loquuntur et tales uxores non habent contra legem Machometi, qui
omnibus praecipit matrimonium. Non enim legem curant, nec operibus, nec
orationibus statutis instant, sed impulsus spiritus eorum sequuntur.

Sunt etiam inter eos multi coecati, quos Sanctos vocant, qui
peregrinantes ad Machometi sepulchrum se ibi sponte excoecant eruentes
oculos, putantes, caeteras res mundi indignas esse aspectu oculorum
illorum, quibus sepulchrum Machometi, quod dignius coelo aestimant, est
inspectum. Hoc nunquam legimus fecisse aliquem Christianum peregrinum
in aspectu sanctissimi sepulchri Christi, sed bene legimus coecos ad
tactum ejus illuminatos. Nec admitteret Christiana religio hujusmodi
horridam devotionem, ut aliquis sibi eruat oculum, quo dominicum
vidisset sepulchrum, sed admittit eruitionem oculi scandalizantis,
Matthaei XVIII., ad debitum tamen intellectum. Democritus, Atheniensis
philosophus, sibi ipsi eruisse oculos legitur propter tres causas: 1)
ut vegetatiores cogitationes haberet et sine impedimento visus et rerum
corporalium contemplationi liberius insisteret; 2) ne videret bene esse
malis hominibus, quorum prospectum tantum invidit; 3) se excoecavit,
quia mulieres sine concupiscentia adspicere non potuit; 4) tamen causam
praecipuam esse puto, quia sic excoecari meruit, qui magicas tenebras
oculis humanis invexit, easque post Zoroastrem ampliavit et dilatavit.
Sic tanto desiderio videntes Machometi fanum merentur justo Dei judicio
perdere visum. Dicunt etiam, imo (#105 a#) fabulose confingunt, quod
inter eos sint quam plures utriusque sexus homines, qui concepti et
nati sint sine virili semine, Deo insufflante in venires quarundam
foeminarum, ex quibus sancti generentur pueri Sarraceni. Idcirco, quia
beatam Mariam Virginem sic concepisse credunt, Christum Dominum nostrum
Ruchella appellant, quod idem est, quod flatus Dei; corporalia enim non
transcendunt, ideo Deum corporali flatu in quasdam foeminas sufflare
dicunt et eas sic impraegnari; propter quod non est insolitum apud eos,
quando audiunt a Christianis, Christum conceptum et natum ex Maria
Virgine, sine humano semine. Satanas enim solutus est et permissus a
Deo operari maxima et mendacissima, de quibus pulcher tractatus
compositus est.

Redeundum ad propositum de officiis illorum, qui praesunt moscheis.
Soqui sacerdotes praedicant et consilia dant. Nam sextam feriam
celebrem habent Sarraceni in Veneris honorem et in ea ad orationem
conveniunt in principalem moscheam tempore meridionali et oratione
peracta surgit Soqui et praedicat de commendatione legis Machometi, vel
de pace civium et de Christianorum feritate animando eos ad bellum
contra eos et hujusmodi. Post sermonem fiunt elemosynae pauperibus.
Post haec, si qui habent dubia, accedunt ad Soqui et eis resolvit.
Officium autem Vecten est lampades ascendere, aedem mundare, in
turribus quinque vicibus per diem naturalem professionem fidei, supra
quam tota eorum lex est fundata, proclamare et populum ad orationem
invitare clamore suo. Statuit enim Machometus, ut populus suae sectae
quinquies oraret per diem, accipiens medium numerum Christianorum et
Judaeorum orationum. Christiani enim septies orant, Judaei trinies; ne
ergo videatur christianizare aut judaizare, alium numerum orationum
instituit. Sic etiam, quia Christiani diem solis celebrant et Judaei
diem Saturni, ipse diem Veneris accepit, ne cum eis conveniret. Et quia
Christiani ad sua divina convocant populum campanis et Judaei cornibus,
ipse medio uti volens sacerdotum clamore convocari populum mandavit. Et
quia Christiani orant ad ortum solis, Judaei vero ad occasum, ideo, ne
conveniret, ordinavit, suos orare ad meridiem. Et ita in omnibus
quaesivit extranea media inter Christianos et Judaeos.

Porro tempus primae orationis Sarracenorum est ortus solis; tum enim
Soqui vel Vecten turrem ascendit et obstructis auribus cum digitis, ut
altius clamare valeat, magno ululatu sine omni melodia clamat haec
vociferans: la yllahah illalach Mehemmet rezullach. Hoc vult dicere
secundum communem opinionem: Deus est verus et Machomet est propheta
ejus major. Statim autem, ut auditum fuerit, surgunt omnes et orationem
faciunt per quatuor erket et duo czalamat. Erket est geminata
inclinatio[TR70] cum totidem prostrationibus. Czalamat autem est ipsa
secreta oratio, quam facit sedendo post quodlibet Erket cum salutatione
a dextris et sinistris et impressione pacis, quam utraque manu in
faciem obducendo facit. De hoc etiam dixi P. 1. fol. 86. A.

Tempus secundae orationis est circa meridiem, et iterum Vecten
adscendit turrem, clamans sicut prius et invitans ad orationem, dicens:
haya la sala hahya la fala. Quod tantum est: Venite ad orationes
vestras, ad praefectum vestrum. His auditis iterum singuli ad
genuflexiones consurgunt et illa oratio habet decem Erket et quinque
Czalamat.

Tempus tertiae orationis est in declinatione solis, tempore vespertino;
tunc iterum, sicut in principio proclamata fidei professione addit: Zog
(#b#) hinhalla bille dille etc., quod tantum est: Sit honor et laus deo
et sibi gratias referimus, quia non est alius praeter eum.. Haec oratio
vespertina habet octo Erket et quatuor Czalamat.

Tempus quartae orationis est in occasu solis, ad quem adscendit Vecten
turrem et praemissa clamosa professione annectit: Aldama hylmetzem
hallahu hakybar etc. id est: magnus est Deus et non est alius nisi
Deus. Ad hunc clamorem cuncti surgunt et orant; et habet haec oratio
quinque Erket et tria Czalamat.

Tempus quintae et ultimae orationis est post coenam hora tardiori,
ingruentibus tenebris, et tunc clamat prolixius, post confessionem
multa addens de morte recogitanda, dicens: Sanga caffil olma janar
gissi gelle hax se dule halla hullala le hylle hyllala et caetera. Quod
tantum est: Non est alius, nisi unus Deus, ejus Machometus nuntius
verus, hoc testicamur semper, et aperi oculos et considera, quia
mortalis es etc. Haec oratio prolixior est et habet XV Erket et VIII
Czalamat. Hae exclamationes in omnibus moschearum turribus fiunt
praefatis horis simul et semel. Unde Cairi in illis horis tantus clamor
est, quod audiens Christianus turbatur, et ad clamorem unusquisque in
sua parochia, tenetur surgere et orare modo praedicto, nec aliquo
labore aut occupatione dimittunt, nisi labor non patiatur et tunc
postea complent. De his sacerdotibus et eorum officiis, et de horis
orationum et de clamoribus in turribus, de turrium dispositione, vide
de Jud. et Sarrac. Cedit(?) quaedam in Clem. et ibidem in glo., ubi
etiam sacerdotes Sarracenorum nominantur Zabazalla, quod tamen
correctum est per thesaurarium, et pro dicto (?) Soqui vel Soqua
aliquando reperi Faqui vel Faqua.

De nominatis autem sacerdotibus et aliis secundum morem eorum
religiosis est Cairi maxima multitudo, quia in nullo loco mundi viget
tantus cultus Machometi, sicut ibi. Unde Soldanus inter Machometistas
reputatur sicut Papa inter Christianos et Cairus sicut Roma. Turcus
vero sicut Imperator et Constantinopolis sicut urbs Imperatoris. Item,
Cairus est universitas studentium in lege Machometi, ad, quam confluunt
de universo paganismo studere volentes, nec est in mundo universitas
tot suppositorum, sicut illa. Ibi disputant[TR71] de Alcorano, et sunt
duae viae inter eos diversae, Alhagesitarum et Soquitarum. Primi
exponunt Alcoranum spiritualiter, secundum phantasias, quas percipiunt
in suis raptibus, et dicunt se non obligatos ad observantias Alcorani
communes, utpote de accipiendis uxoribus et de orationibus etc.,
similis in hoc Beghardis nostris haereticis, de quibus habetur in
Titulo de haeret. C. ad nostram etc., qui dicunt, se legibus evangelii
et ecclesiae non adstrictos. Soqui vero omnia praedicant servanda ad
litteram, ipsam tamen litteram Alcorani, quia in plerisque locis
turpis, bestialis et inhumana est, modificant et exponunt. Utraque
autem via in multas est sectas divisa, et praeter communem
infidelitatem haereses multae sunt inter eos, nec potest Alcoranus
exponi, quin appareant fatuitates, quas praetendit. Est enim Alcoranus
quaedam inordinata compilatio de diversis sumta divinis libris, mutatis
verbis et sententiis veritatis, in quadam venustate sermonis. Nam ubi
de propriis agit compilator, nefanda et turpia continet contra Dei
leges et naturae honestatem, ita ut hominum aures audire talia
abhorrescant et ipsa natura abominetur. Sed ubi de divinis auctor
loquitur, verba continet ita pia et devota, quod ad lachrymas excitat
devotionem et fidem. At vero ubi de Domino Jesu occurrit sermo, ita
devota narrat et pia, quod semper possem credere, verba illa veriora
esse, quam sancti evangelii textum. Multa commendabilia loquitur de
Christo Domino, nominans eum frequenter Ruchella, i. e. Dei verbum, Dei
spiritum etc., et de beata Virgine, de Apostolis et de Evangelio, de
quo XIX habet fidelissima testimonia, quae habentur in libro de notitia
Alcorani; et alia multa in fidei nostrae exaltationem. Quapropter
omnibus modis praecavent Sarraceni, ne liber ille ad manus
Christianorum deveniat et ne intremus templa eorum. Et in hoc imitantur
gentiles idololatras, de quibus Augustinus Lib. 10. de Civitate Dei c.
31. dicit, quod theletas et mysteria incluserint parietibus, nec licuit
de eis loqui, quia deprehensi fuissent errores, si publice de eis
disputassent (#106 a#) et origines deorum in notitiam populi
devenissent, quia fuerunt puri homines, ut Jupiter, Saturnus etc., quos
homines e coelo venisse credebant. Et ideo Aegyptii in omni templo
habebant simulacrum Isis et Serapis, digitum ori habens impositum, ad
innuendum silentium, ne quis eos homines diceret fuisse, et qui hoc
diceret, capite privaretur. Et Valerius Libro 1. narrat, quod
Tarquinius rex jussit Marcum in aquam projici, pro eo, quia librum suae
custodiae commissum, in quo mysteria sacrorum gentilium continebantur,
transscribendum cuidam credidit. Sic et illi Sarraceni librum Machometi
occultant. Et quamvis omnibus modis occultent eum a Christianis, dudum
tamen Christiani eum habuerunt. Nam quidam frater ordinis
Praedicatorum, Ricoldus nomine, nescio quo colore diu moratus in
Baldach, ubi praecipuum studium Sarracenorum est in lege Mahometi, ad
plenum eruditus in lingua Arabica Alcoranum, contra ejus ineptias
pulchra scripsit, ut habet dominus Nicolaus de Cusa Cardinalis in
prologo libri de cribratione Alcorani. Sed et Sanctus Thomas contra eum
scripsit ad cantorem Antiochenum de rationibus fidei. Et Cardinalis
ordinis nostri de Turrecremata etiam contra Alcoran tractatum
composuit. Et quidam frater minor in libro de fortalitio fidei multa
contra eum invehit. Sed ultimo dominus Nicolaus de Cusa Cardinalis
ineptias Alcorani et stultitias omnes detexit, librum nobilem contra
eum scribens trium partium et multorum capitulorum, in quo, qui
voluerit, poterit videre fatuissimos errores inter eximias laudes
Christi, beatae Mariae, Johannis Baptistae, Elizabeth, Apostolorum et
Evangelii, quae omnia valde in eo laudantur, cum immixtis pestiferis
erroribus. De vita aeterna loquitur, de Inferno et Paradiso et saepe de
extremo judicio et de miraculis Christi et sanctitate eum imitantium.
Sed in tota serie Alcoran numquam fit mentio de passione et cruce
Christi, in quo tamen est salus, vita el resurrectio nostra et omnium
sacramentorum efficacia, et scripturarum adimpletio. Ex quo patet
falsitas. Sicut autem abscondunt illum librum a nobis, ne eorum
fatuitates deprehendamus, sic eorum doctores praecavent et prohibent
Sarracenis, ne Evangelium legant et ne philosophiam addiscant, quia per
utrumque recessus ab Alcorano pararetur. Sed et hoc compertum habemus,
quod eorum prudentes Evangelium et Pauli epistolas frequenter et
libenter legant occulte tamen et clam; tamen nulla ratione illam sectam
retinent, et sub poena mortis prohibent, ne quis Evangelium legat aut
praedicationem audiat, sed praedicantes mox trucidant.

Moscheas etiam vel ecclesias suas nobis claudunt et nequaquam
intromittunt et intraeuntes Christianos perimunt, maxime quando quis
ingreditur tempore, quando orant et praedicant, ne audiamus eorum
fatuitates et videamus eorum turpitudines. Credo enim, quamvis non
legerim, ex quo ita occultant res suas a nobis, quod aliqua turpia ibi
agantur, quae nos latere volunt. Sicut Augustinus, ubi supra, refert de
gentilium sacerdotibus, qui celabant vulgo theletas, i. e. purgationes
quasdam; faciebant enim in occulto sacrificia quaedam nefanda omnino,
quae populus horruisset si ad ejus notionem pervenissent. Immolabant
enim in occulto saepissime infantes et mulieres praegnantes et multa
talia horrenda in occulto faciebant. Sicut legimus de Juliano Caesare,
qui hic apud Carras occulte in templo suspendit mulierem ad capillos,
eamque divisit per medium et in jecore ejus quaesivit scientiam futuri
eventus belli. Et Eusebius narrat de Maxentio, qui quaesivit mulieres
nobiles praegnantes, easque per medium scidit et in extis infantum
divinationes quaesivit. Sic profecto suspectos habeo Sarracenos de
aliquibus occultis turpitudinibus, quamvis ritus in se manifeste sit
pessimus et turpissimus.

Porro patres Veteris Testamenti etiam habebant quaedam occulta, ut
Sanctum Sanctorum, ad quod non nisi summus sacerdos ingrediebatur semel
in anno, ut dicitur Hebr. IX. 25. Et arcam testamenti, quae prohibita
fuit communi populo videri sub poena mortis, ut habetur Numer. 4. Sed
ibi nulla fuit turpitudo, sed insignia fiebant. Apud nos nihil occultum
est et omnia patent, sacramenta, omnia mysteria aperta sunt, leges
nostrae omnibus praedicantur. Sed hoc est bene verum, quod nostra
sanctissima sacramenta sunt nimis communia, in tantum ut pereat quasi
omnis reverentia saecularium ad ea; quod praecavent Graeci, quos in hoc
laudo, quia missas suas celebrant circumdati cortinis et conclusi
ostiis, ne populus irreverentiam concipiat, sicut apud nos contingit.

Ecce, frater, quomodo iterum per diversa evagatus sum, cum tamen solum
hoc intenderim demonstrare, quod multitudo moschearum arguit
magnitudinem ingentem civitatis Cairi et multitudinem populorum ex
multitudine sacerdotum. Si enim sunt, ut dicitur, sexaginta millia
moscheae, ut dictum est supra fol. 93., et quaelibet moschea habet ad
minus duos sacerdotes, Soqui et Vecten, ecce quantus numerus
sacerdotum, demtis Algahes (Alhages) et Nefes et caeteris judicibus,
magistris et studentibus resultat.



              De Mamalucis, qui sunt quasi principales in
                  Cahiro et de eorum moribus et vita.

(#b#) In hac urbe Cairi est multitudo maxima hominum de omni gente,
quae sub coelo est, primi tamen et domini urbis dicuntur Mamaluci, id
est, armati, qui potentia et armis subjectam habent patriam; modo autem
omnes Mamaluci sunt abnegati Christiani, quorum, heu, tanta est
multitudo facta, quod omne dominium Aegypti et Syriae de Sarracenorum
manibus subtraxerunt, nec est amplius aliquis Mamalucus in patria, nisi
abnegatus Christianus, nec sinunt Sarracenos militare aut arma ferre,
quantumcunque sint bellicosi. Insuper ad hoc deventum est, crescente
multitudine abnegatorum Christianorum et apostatarum, quod nullum
Soldanum aut Aegypti regem constituunt, nisi abnegatum Christianum,
quod non multo tempore fuit, nec est eis statutum, sed multitudo maxima
apostatarum id fecit, quod est Sarracenis maxima poena et Christianis
ingens et vituperabilis ignominia et fidei nostrae gravis ruina.

Ordinaverunt ergo, quod sit nullus Soldanus, nisi fuerit prius
Christianus et post abnegationem fidei fuerit bis venditus, ut nullus
homo vilis trepidet venire ad eos. Verum ne regi et eis ignominiosum
videretur haec vilis conditio Soldani, factum ornaverunt historia sic
paginis: dicunt enim, quod Soldanus, rex Aegypti, sit successor Joseph,
quem Pharao constituit dominum terrae, postquam recessit a fratribus
suis et postquam bis venditus fuit, 1. Ismaelitis, 2. Potipharo
principi exercitus Pharaonis, ut habetur Geneseos 37. et 39. Sic
dicunt, nullum debere esse Soldanum, nisi qui a fratribus suis
Christianis recesserit et bis venditus fuerit. Puto autem, quod hanc
binam venditionem addiderint ad quietandum Sarracenos, quia de primo
non fuissent contenti. Insuper ordinaverunt isti apostatae, quod nullum
officium reipublicae notabile committitur, nisi alicui Mamaluco, unde
praefecti, advocati et principes, vel duces exercituum et comitatuum
rectores per totam terram Soldani sunt omnes Mamaluci. Unde[TR72] haec
dominatio, libertas et spes ad altiora veniendi multos Christianos
abducit, sed et emolumentum et quottidianum stipendium, otium et
carnalitas et uxorum pluralitas plures emigrare a fide facit. Quam
statim enim quis fidem abnegat, provisionem habet et stipendium, et
dominus est caeterorum. Unde[TR73] creduntur Cairi esse ultra XXX
millia Mamalucos, servos Soldani, quorum omnium ipse Soldanus haeres
est, nec filius Mamaluci succedere in bonis paternis permittitur, nec
pro Mamaluco tenetur nisi Christianus fuerit et negaverit. Ideo ex
industria natos suos baptizari baptismo Christi permittunt Mamaluci et
grandiusculos in fide Christi instrui faciunt, et dum ad discretionis
annos perveniunt, inducuntur per praeeuntem ad publice abnegandam fidem
et hoc facto succedere potest patri, et esse Mamalucus; unde juvenes
hoc scientes cum magno desiderio optant citius advenire tempus suae
abnegationis, ut possint equitare et arma ferre. Et ex hoc crescit in
dies numerus Mamalucorum.

(#107 a#) Isti Mamaluci sunt in armis promptissimi, nam omni septimana
tribus vicibus in planitie grandi sub castro Soldani in rebus bellicis
se exercitant diversis modis et quasi torneamenta quottidiana ibi
celebrant, illi gladiis dimicant, isti simul cursitant equestres et
pedestres, isti arcubus sagittas jaciunt, jactantur lapidibus, levant
onera, congressiones jocosas faciunt, cum exercitibus sibi invicem
occurrentes sicut inimicis, et in his jocis non habent nec loricas, nec
thoraces, nec galeas, sed tamen clipeos et scuta habent, quibus ictus
contrafactos recipiunt; clipei autem eorum sunt fortissimi, longi et
depicti cum signo Soldani, quod est calix aureus in campo blavio et cum
scriptura hujusmodi: Legala piste ha lala. Quod tantum sonat: Non est
alius victor, nisi solus deus.

De calice dicunt, quod quidam Christianus rex captus quondam a Soldano
hoc modo redemit se, quod promisit Soldano, quod sibi suum Deum tradere
vellet pro pignore, quousque solvere posset debitum, tradiditque ei
eucharistiae sacramentum in calice. Rex autem Soldanus in Christianorum
improperium depingi fecit calicem in clipeos, quibus expugnare
conabatur Christianos, et ab illo tempore usque hodie omnes Soldani
utuntur illo signo, nec aliud signum apparet in quocumque clipeo, sed
omnes eadem pictura rutilant. Non sic apud Christianos armatos, quorum
clipei mulierum formas continent et leonum, ursorum, canum, asinorum et
aliarum bestiarum et nihil divinum nec in picturis nec in scripturis
relucet.

Porro non omnes Mamaluci aulici simul congrediuntur, sed sunt divisi in
tres exercitus secundum tres dominos, ad quorum nutum dependet tota
respublica regni. Primus et principalis Soldanus est, cui semper adsunt
et serviunt XVI millia Mamaluci. Hi in campo praedicto latissimo locum
proprium habent sui exercitii. Secundus est dominus Diodar, qui habet
tria millia Mamalucorum sibi obsequentium et illi etiam habent planum
proprium, ad se probandum. Tertius est Miraldus cum duobus millibus
Mamalucis, qui plateam etiam habent singularem pro suis jocis. Jocantur
autem simul cum maximo periculo, nec est dies exercitiorum, in quo non
plures succumbant in illis animosis congressibus; ibi autem minor cura
est de hominis exstinctione, quam si pullus occidatur. Statim autem uno
Mamaluco pereunte subrogatur alius apostata. Caeteri vero inferiores
domini cum suis Mamalucis quottidie ad spectacula procedunt jam
dictorum trium dominorum, servientes Soldano, qui omnibus praefatis
stipendia distribuit.



                             De Sarracenis.

Dicto de sacerdotibus Cairi et Mamalucis et Soldano nunc de Sarracenis
veris civibus urbis restat dicendum, quibus praecipue Machometus legem
suam dedit. Sunt enim triplices Sarraceni, veri, praesumti et additi.
Veri Sarraceni sunt illi, qui de Sara uxore Abrahami sunt exorti, sicut
solum Judaei de semine Isaac et Jacob et XII patriarcharum. (#b#)
Sarraceni dicuntur tamquam de Sara procreati, qui appellantur filii
Israël et non Sarraceni, licet sint. De quibus jam non loquimur; dum
autem de eis locutio fit, a nominibus aliis denominantur, ut Israelita
ab Israel, vel Judaei a Juda, nec consueverunt dici Sarraceni a Sara,
quamquam de ea sint. Secundi Sarraceni sunt Sarraceni praesumti, qui
sibi usurpaverunt hoc nomen, seque jactant genitos a Sara et sine re in
nomine gloriantur, cum Agar eorum fuerit genetrix et potius ac verius
sint et dicantur Ismaelitae, a patre eorum Ismaële, vel Agareni ab
Agar, sicut habetur Genes. 17. De hoc habetur Galat. 4. et Psalm 82.
loquitur de Agarenis, et Baruch 10. et in multis locis de filiis Agar
fit mentio. Quod autem Agareni sint aut Ismaëlitae, patet ex ritu
circumcisionis, non enim circumcidunt secundum legem Moysi die VIII.
sed anno XIV., ut Ismael pater eorum, ut habetur Genes. 17. Sed nec
praeceptor eorum Machometus circumcisus legitur fuisse, ut dicitur de
Cribrat. Alcorani cap. 18. lib. 3. Qui tandem in superbiam elati, eo
quod essent filii Abraham, verecundabantur se denominari ab ancilla
legitimae uxoris, ancilla Abrahae, videruntque, quod nulla gens a
legitima sortita est nomen, hoc nomen sibi Sarraceni acceperunt abjecto
nomine suae naturalis matris. Et ita illi Agareni dicuntur et multo
tempore dicti sunt Sarraceni praesumti.

Tertii Sarraceni additi sunt Mamaluci, qui fuerunt Christiani et
abjecto nomine Christi cum fide ad errores Sarracenorum sunt conversi
eisque additi. Sic et aliae gentes eis adhaerentes relictis propriis
ritibus dicuntur Sarraceni additi. Hi Sarraceni cum secundis in tantum
multiplicati sunt, quod repleverint Asiam totam quasi Minorem et magnam
partem Europae et dicuntur Sarraceni Turcomanni, quos nos Turcos
dicimus, sub imperatore Turcorum degentes et partes fidelium sine
cessatione invadentes. Asiam etiam majorem nobis notam undique
occupaverunt, Cappadociam, Syriam, Palaestinam, terram sanctam,
Mesopotamiam, Chaldaeam, Assyriam, Persidem, Mediam, Arabiam et
Aegyptum, maximas regiones Orientis. Et illi dicuntur Sarraceni
Soldanini, quia subsunt imperio Soldani regis Aegypti. Sed et Africam
totam possederunt jam multis temporibus. Et illi Affri dicuntur
Sarraceni Marrochiani, Austrum occupantes. Sic ergo maledicta gens illa
per Machometi industriam possidet Aquilonem, Austrum et Orientem, quae
omnia de manibus Christianorum avulsit et in suam ditionem redegit,
mansitque duntaxat angulus Occidentis tantum fidelibus.

Hi praefati Sarraceni omnes subditi sunt Machometi legibus
spurcissimis. Quamvis enim idola non adorent eaque et cultum eorum non
patiantur, aeque tamen mali sunt sicut idolatrae et peccatores non
minus coram Domino, et autoritatibus sacris firmatus dicere audeo, quod
Machometi sectatores Sarraceni sunt pejores, quam idolorum manifesti
cultores et gravius peccant, magisque Deum offendunt. Quod aequentur
idololatris in peccato, patet auct. Jeronym. Serm. 1. Gal. IV. Quomodo
convertimur iterum ad infirma et aegra elementa legis dicentis:
Observantia legis veteris, cui tunc dediti erant, peccatum paene par
servituti idolorum. Et alio verbo ibidem: Non distat lex post Christum
ab antiqua idololatria. Et si dicatur, ibi colitur Deus, hic vero
diabolus. Deinde, quod quamvis hic, s. in lege, colatur Deus, tamen non
eodem modo, quo debet. Et doctor sanctus 22. qu. 14. ar. 3 ad 3 dicit:
quod observatio legis non est omnino aequalis idololatriae secundum
genus peccati, sed aequalis paene, quia utrumque est species pestiferae
(#108 a#) superstitionis. Ex quibus sic procedo: si Judaeorum peccatum,
quo observant veterem legem tempore gratiae, est par et aequale paene
peccato idololatriae et servituti idolorum, sequitur de necessitate,
quod peccatum et infidelitas perfidorum Sarracenorum, observantium
legem Machometi, non modo aequiparatur idololatriae, sed in malitia
excedit. Constat nimirum, sectam Sarracenorum perversissimam non fuisse
a Deo umquam datam, nec pro aliquo tempore bonam, sed superstitiosam et
falsam semper, legi quoque tam veteri quam novae contrariam et
blasphemantem, atque a cultu Dei et vera fide abducentem. Quae omnia
longe excedunt observantiam legis veteris Judaeorum, quam tempore
gratiae adhuc observant, utpote quorum lex a Deo est data, pro tempore
suo bona et necessaria illi populo tunc observanda, vera semper et legi
novae non contraria, nec ipsa lex vetus blasphemat, sed figurat legem
gratiae et veritatis, nec quantum in se est avertit a cultu divino,
neque abducit, sed potius inducit, si vere intelligatur ad veram fidem
catholicam. Sed si perlustretur lex Machometi in Alcorano, omnia
praedicta et plura nefanda reperiuntur quibusdam bonis permixta et
laudibus Christi et beatae Virginis Mariae et Evangelii, sed et fidem
Christi dicit solam in finem mansuram in mundo, ut patet de Cribrat.
Alcorani LIII. c. 17., et infinitos errores implicat, ut patet P. 1.
fol. 291. B. Est enim secta illa quasi caput omnium praeteritarum et ad
effectum malitiae in tantum pervenit, ut jam ecclesiae preces ei ad
salutem nequaquam prosint. Indicium divini odii ad sectam illam est,
quod Deus promisit, ut cultoris Dei nomen usurpare sibi praesumeret,
quod quantum apparet in hoc, quod potius voluit, ut idola colerentur,
quam quod a reprobis coleretur Deus, cujus mysterium ignorant: minor
est enim culpa idololatriae, quam Deum ficte colere, unde plures
idololatrae fidem Christi receperunt, de ficte autem Deum colentibus
rarissime convertuntur. De his vide latius in Tract. Fratris N. inter
Turcos captivi Ordinis Praedicatorum, qui de vita, moribus et cultu
Sarracenorum et Turcorum mira expertus scribit.

Porro unam observantiam servant de qua nostri plurimum mirantur, quia
scilicet vino pro potu non utuntur in omnibus suis regionibus et
utentes eo pro tempore tamquam transgressores habentur legis Machometi,
qui hoc mandavit. De causa autem lationis illius legis nostri multa
scribunt. Ipsi vero dicunt, quod quia vini potus ratus est usum
rationis privare et corpora sordida reddere, ideo non licet eis bibere;
abstinent enim multum diligenter ab his, quae corpora foeda et immunda
facere possunt, sicut vini usus facit. Unde sententia: Quid turpius
ebrioso, cui foetor in ore, tremor in corpore ejus, mens alienatur,
facies transformatur? Inductus autem fuit Machometus ad statuendam
illam legem primo et principaliter a diaboli persuasione, qui mediante
Machometi immanissima tentatione turbare fideles conabatur, virtuosa
scilicet apparentia et falsa sapientia, quam per vini abstinentiam in
Sarracenis radicare sciebat, sicut et vera vita virtuosa et sapientia
ac devotio faciliter in non utentibus vino crescit. Ut ergo Sarraceni
liberius animum transferrent ad illas fictiones et materialem quandam
maturitatem et corporalem aptitudinem acquirerent, qua vacare possent
virtuosis apparentiis, vinum eis, quod laetificat etiam probos et
bonos, inhibuit. Sunt enim in exterioribus multum disciplinati et (#b#)
compositi, tranquilli, benigni, inter se pacifici, patientes et humiles
in vestitu, in aedificiis et in orationibus assidui, ac si essent
regulam alicujus religionis professi. Ad haec autem omnia et hujusmodi
valde juvat vitatio potus vini. Haec ergo eorum maturitas et virtuosa
apparentia multos Christianos in fide nostra titubare fecit et multos
seduxit majusque nocumentum fidelibus intulit, quam umquam tyrannorum
persecutio fecerit. Non enim patiuntur difficultates in exterioribus
actibus virtutum, quia permissione divina diabolica virtute aguntur
magis quam agunt in sui obdurationem et in fidelium Christi terrorem ac
saevissimam tentationem. Ad hujus rei autem confirmationem inducit
Machometus in Alcorano suo phantasticam et diabolicam revelationem.
Dicit enim, se raptum fuisse in coelum quadam vice et ibi simul invenit
Abraham, Moysem et Jesum filium Mariae; instructus autem ab eis,
qualiter Sarracenos docere deberet, obtulit ei Abraham vas plenum
lacte, Moyses vas vini, Jesus vas aquae; cumque dubitaret, de quo vase
bibere deberet, vox venit dicens: si vas lactis elegeris, submergeris;
si autem vas vini acceperis, tu et omnis populus tuus peribit; si autem
vas aquae a Jesu acceperis, in perpetuum ad Deum dirigeris et filios
Jesu ad te trahes. Ex hac visione aut verius fictione dicunt Sarraceni
Jesum magis fidelem quam Abraham aut Moysen, qui Machometem fallere
volebant, quia, si cum uno eorum bibisset, periisset. Et ex hoc sunt
nobis hodie magis humani, quam Judaeis.

Aliam fatuam historiam inducit in eodem, dicens: videns Deus multam
hominum malitiam in terra misit duos angelos in terram ad faciendum
justitiam et bonitatem in terra. Qui ingressi domum cujusdam viduae
juvenis apud eam hospitati sunt, vidua autem inter fercula suis
hospitibus vinum obtulit eosque inebriavit. Quo facto negotium eis a
Deo commissum neglexerunt et in contrarium sensum versi viduam ad
commixtionem cum eis sollicitaverunt, promittentes ei dare, si
consensum praeberet, quidquid peteret. Mulier ergo petivit eos, ut
ostenderent sibi viam in coelum, quam Deus ibi videns et casum
agnoscens maledixit vino et omnibus eo utentibus et duos illos angelos
Machometo cernente ad pedes suspendit eosque durissime torsit, dicens,
consimiliter poena mulctandos omnes vino utentes.

Secundo vinum prohibuit propter stultam promissionem. Scribit enim in
Alcorano, sibi et omnibus a vino abstinentibus multa promissa in alia
vita. Asserit enim quod ultima eorum beatitudo consistat in comedendo
et bibendo, luxuriando, dominando etc., quae omnia promittuntur
abstinentibus a vino.

Tertio ex praesumtione et superbia haec lex edita est. Audivit enim,
quod lex Nazarenorum vini inhibitionem habuit; ideo omnes suos
Nazaraeos esse voluit. De lege Nazaraeorum habetur Num. VI. Insuper
sacerdotibus in templo ministrantibus vinum interdictum fuit, Levit. X.
Se ergo non minus familiarem Deo aestimavit eis, ideo legem illam
omnibus statuit. Ex suberbia etiam, quia semper singularis esse voluit,
ideo singularia (#109 a#) praecepit, nam Judaeis vini usus non fuit
prohibetur, nec Christianis; ideo pro differentia ab utrisque hoc
praeceptum dedit.

Quarto ex quadam tristitia vinum interdixit et prima causa
prohibitionis in ordine: dicunt enim, quod Machometus ante legem hanc
fuerit homo ebriosissimus et in cultu Bacchi aut Liberi patris
assiduus, incipiens autem suos errores seminare assumsit in collegam
filium sororis suae sibi dilectissimum et unum famulum cubicularium;
illi autem saepe discordabant et littigia quottidiana habebant, nec
aliqua arte poterat eos Machometus concordare. Porro omni sero
aestuabat Machometus vino et saepe in furia vini surgebat insaniens et
cum gladio parietes impetens, putans se aliquem interficere. Quadam
autem nocte, temulento Machometo jacente, surrexit servus et accepto
gladio Machometi eum in filium sororis mersit et occidit ignorante
Machometo; mane facto, cum mortuum illum in lectu vidisset, perterritus
interrogat, quis hoc fecerit? Respondit, vosque, inquit, fecistis vino
inebriatus. Cui contristatus Machometus dixit: ego non feci, quia
dilectissimus mihi fuit, sed vinum fecit, quod ab hac hora usque in
sempiternum non bibam et ita ulterius a vino abstinuit suisque etiam
ejus potum interdixit, ne homicidia talia amplius contingerent. Unde ex
tunc vinum auctoritate prophetiae excommunicavit et anthematizat
calcatores uvarum et omnes vini collectores, emtores, potatores et ejus
in domibus suis conservatores, quos omnes tamquam arma ad homicidia
perpetranda accipientes puniri mandavit. Quanti enim interficiantur
quottidie in conviviis vini usque ad nauseam audimus et legimus; in
vetustissimis etiam Legendis habemus, quod Bacchus, qui primus Thebanis
usum vini dedit vitesque primo in Graecia plantavit, habuit filium,
nomine Icarum, cui pater potestatem dedit, ut vinum mortalibus
praeberet; qui cum rusticis messoribus suis vinum exhibuisset et
insueti ultra mensuram sumsissent ebrii facti existimabant, quod sibi
venenum esset propinatum, ideo contra Icarum surrexerunt, eumque
interfecerunt: ejus canis a cadavere non recessit, tandem autem fame
coactus cucurrit in domum et accepto a filia Icari pane ad cadaver
rediit, quem mox filia secuta fuit. Quae videns rem gestam prae moerore
ad arborem ibi stantem se suspendit.

Hanc ergo legem de non bibendo vinum strictissime servant Sarraceni,
sicut Rechabitae ad praeceptum Jonadab patris sui abstinebant a vino,
ut habetur Jerem. 35., minusque Dei praecepta curabant, quam sui patris
traditionem; sic et illi faciunt. Nonnullis tamen videtur, quod vini
usus continuus numquam fuerit in Oriente et quod alias apud eos
servaretur ex consuetudine, non enim possunt Orientales vino uti sicut
nos, quia patria et regio est calidissima et vina ibi crescentia sunt
fortissima, nec est proportio naturae hominis et vini, ut sit suus
continuus potus, sed solum pro aliquo tempore et pro quadam
solennitate. Et tantum de Sarracenis dictum sufficiat.

Tanti autem in Cairo sunt, quod eorum non est numerus. Praeter hos
autem et Mamalucos sunt ibi ultra XXII millia Christianorum Orientalium
Graecorum et XV millia Judaeorum et XX millia Maurorum et aliorum.
Sarracenorum autem, Arabum et Tartarorum et Aethiopum et Aegyptiorum,
Samaritarum et Turcorum et aliarum peregrinarum gentium non est
numerus. Plures ibi degunt homines utriusque sexus, qui non habent nec
habuerunt umquam domum, nec casulam, nec lectum vel (#b#) etiam locum
aliquem proprium ad manendum, quam Venetiis sunt homines in toto simul.
Sunt enim intra urbem magnae plateae, in quibus pauperes noctibus sub
divo dormiunt, diebus vero sedent et aliquid laborant. Ibi pauperum
puerperae in publica pariunt platea, nisi forte aliquae foeminae
accurrentes velaminibus contegant.

Sunt praeterea in illa urbe necessario multi coqui communes, quia in
domibus homines non coquunt singulariter nec ignes accendunt, sed de
pategis coquorum cibos recipiunt. Dicitur autem, quod numerus coquorum
communium, habentium coquinas proprias et de arte coquendi se
nutrientium,[TR74] ascendat supra XII millia. Sunt autem tres causae,
quare in domibus non coquunt. Prima est munditia, nam coqui publici, si
lucrari volunt pecunias, oportet quod sint mundi, quia ab immundo nemo
emeret et haec munditia servari in domo non posset. Secunda causa
propter foeminarum abominationem, nullo enim modo possunt
manducare[TR75] a foemina coctos cibos vel contrectatos; ideo nulla
mulier ignibus, ubi cibi coquuntur, appropinquare audet, nec est aliqua
Orientalis mulier, quae parare sciet offam, aut infantis babbam. Si
ergo in domibus fierint cocturae, sine mulieribus coquina non posset
esse. Tertia causa est lignorum defectus, quia Orientales regiones
illae carent silvis et lignis et ligna ibi libra mensurata venduntur
care. Si ergo Cairi in domibus singulis fierent cocturae, sicut apud
nos, omnia ligna Orientis non sufficerent pro illa sola civitate.

Insuper absque illis communibus coquis sunt alii coqui minores et
pauperes, domibus et coquinis carentes; hi habent ferulam, instrumentum
quadratum ferreum ab intus limo obductum, huic carbones imponunt et
ollulos apponunt et craticulos, in quibus carnes elixant et assant,
sumuntque ferulam ita paratam, super capita portantes, transeunt per
vicos et clamore denuntiant, quid coquunt et an habeant carnes, an
pisciculos, aut lacticinia. Homines autem in domibus audientes per
fenestras respiciunt et si coctura placet emunt. Alieni etiam homines
et pauperes paucis contenti in vico conveniunt cum eis et ad aliquem
angulum se contrahunt et ibi residentes comedunt. Coquus autem ille
scultellulas secum fert et omnia necessaria. De illis coquis sunt in
illa urbe multa millia.

Sic multi valde cum utribus cum aqua repletis circumeunt, cyathum
habentes in manibus et collo dependentem utrem et si cui bibere placet
emungit de utre in cyathum et dat ei potum pro uno cremiunto vel
pagadino, quorum 30 vix valent 1 den. Ulmensem. Aliqui[TR76] autem pro
Deo ita circumferunt utres et omni petenti se potum dant et nihil
postulant, oblatum tamen sponte accipiunt.

Sic multi circumferunt fructus, panes et diversas merces. Et praeter
haec vici et valvae et pategae et plateae mercibus sunt undique plenae
et in bono foro sunt omnia.

Moneta regionis est nobilis et pretiosa. Aurei sunt Arabici, parvi
quidem quantitate, sed magni valore. Argentei usuales sunt et dicuntur
madini cum subscriptione Soldani; non tam lati sicut nostri cruciferi,
sed meliores sunt et de puro (#110 a#) argento, quorum 25 faciunt
ducatum. Sunt et alii minores argentei Achaici, quos nominant asperos,
parvissimi in argento, sed parvi qualitate. Sed et moneta Venetiana est
ibi nota, non tamen usualis, et si est de lega eam recipiunt; nostros
vero aureos et argenteos non cognoscunt nec recipiunt. Est et alia
cuprea moneta, quam nominant Fluss, et de hac omnes mercatores et omnes
rerum venditores habent sportas grandes plenas ad cambiendum eam pro
argentea; nam qui vult emere panem vel caseum aut potum aquae aut
aliquid sibi parvum, non necesse est eum (habere) argentum, sed Fluss.
Si non habet, dat campsori unum madinum pro Fluss, qui nummos illos
cupreos non ad numerum assignat, sed habet libram et petiam plumbi aut
ferri, aut lapidem probati ponderis et publici ponit in una parte
librae et commensurat ei Fluss. Sic quilibet aureus et argenteus habet
pondus suum, ad quod commensuratur moneta illa cuprea. Nummi enim isti
cuprei non sunt aequales, sed multum dissimiles in quantitate et
superscriptionibus et signis; quando enim aliquis Fluss recipit pro
madino, datur sibi quasi bursa plena de Fluss. Verum ipsa argentea
pecunia apud eos etiam est falsificata et non omnes madini passim
accipiuntur, nec omnes asperi. Sed artem illam habent omnes, quod
recipiens argenteum ponit eum in os suum, premitque dentibus mordens et
statim percipit, an argentum verum vel falsificatum sit. Omnia ibi
mensurantur, panes, fructus, carnes coctae et ipsum brodium et pulmenta
ad mensuram dantur, sed et aqua ipsa usualis mensuratur. Utuntur enim
multa aqua in domibus, quia diversis et variis baptismatibus utuntur
per singulos dies et horas, non autem habent fontes, sed solum aqua
Nili utuntur, quae in camelis defertur per vicos in magnis utribus.
Unde ultra octo millia cameli nihil aliud faciunt, nisi quod aquas per
civitatem in domos deportant, et asini idem facientes, quorum non est
numerus.

Sunt etiam multo plures cameli, qui pertinent communitati, et
camelariis de communi aerario datur pretium, qui ad hoc tantum sunt
ordinati, quod in utribus portant aquam de Nilo in vicos, et ibi per
singulos vicos diffunditur et spargitur ad pulverem terrae
comprimendum. Tanta est enim hominum et bestiarum deambulatio, quod
nemo posset ibi vivere in excitato pulvere, nisi aqua inspissaretur
continuis profusionibus.

Anno 1476 grassabatur pestis in illa urbe tribus mensibus; dicunt
autem, quod singulis diebus ad minus obierunt XVI millia, ad majus XXIV
millia hominum, medius numerus inter istos duos erat quottidianus et
ita in tribus mensibus mortui sunt in urbe XXIV centum millia hominum.
Dixit nobis Mamalucus, quod in illis tribus mensibus obierunt in
civitate et extra de illis, qui fugerunt pestem, quorum erat maximus
numerus, millies mille et septem centum millia hominum. Porro cum tanta
hominum strages Soldano denunciata fuisset, obstupuit timens urbis
desolationem, sed quidam de assistentibus sibi dixit, quod non timeret,
quia, si de qualibet moschea solum unus homo moreretur, essent (#b#) LX
millia hominum, et sub qualibet moschea sunt multa hominum milia. Est
enim in illa urbe, ut supra dixi, quasi innumera hominum multitudo.
Dicunt quidam Mamaluci, quod Soldanus in toto suo regno non tot homines
habeat, quot sunt Cairi. Audivi a quadam Venetiano, gentilomo magno et
experto, qui credit, quod in tota Italia non sint tot homines, sicut
Cairi. Mirum profecto est, quomodo tanta communitas regi possit, in qua
tam diversi homines de universo mundo sunt de omnibus sectis tam
contrariis, quam monstruosis, mirum, quod non se ipsos discerpunt.
Taceo de disparatis sectis, ut est nostra, Judaeorum et Tartarorum.
Adhuc miraculum est, quomodo ipsi Sarraceni possunt se invicem pati
propter sectarum multitudinem in eorum fide. Sunt enim multipliciter
divisi, habent tamen quatuor principales sectas et in qualibet
sacerdotes eas defendentes.

Prima est illorum, qui dicunt, quod nemo possit salvari, nisi in lege
Machometi, et licet hoc probare non possint aliqua ratione vel
auctoritate vel exemplo, tamen contradicentibus omnibus modis resistunt
et repugnant et habent magnam adhaerentiam.

Secunda secta est illorum, qui dicunt, quod lex nihil est, sed gratia
Dei est, qua oportet omnem hominem salvari, qui sine merito, sine
operibus, sine legis observatione sufficiens est ad salutem. Sub hac
secta sunt Sarracenorum religiosi, quos Sanctos vocant et amicos Dei et
Machometi et regni conservatores, ducuntque magnam post se partem
vulgi, qui spernentes legem et suis conceptibus obtemperantes hanc
sectam nulla ratione vel auctoritate possunt probare, sed miraculis
inauditis et prodigiis diabolicis, revelationibus, exstasibus, raptibus
maniacis, virtutum durissimis exercitiis, nobis horridis etiam auditu,
populum inducunt ad honeste vivendum et castitatem praedicant contra
principalem Machometi legem, quae dicit, quod omnes utriusque sexus
nubant, quam statim annos pubertatis attigerint. Hos sequuntur quasi
omnes mulieres, disciplinam eorum sectantes et minus ad ceremonias
Alcorani attendentes. Sunt enim foeminae Sarracenorum verecundissimae
et honestissime in vestitu velatae et in omnibus exterioribus adeo
pudicae, quod non est comparatio earum ad nostras. Faciunt autem illas
actiones, ut Deus det eis gratiam, non ut mereantur.

Tertia secta illorum est, qui dicunt, quod homo solum salvatur per
propria opera et quod nec gratia sit necessaria, nec legis observatio,
et illi mira operantur in diversis exercitiis, plus quam priores, quia
de priori secta sunt multi otiosi et taediosi, illi autem sunt vigiles
et laboriosi et habent valde multos sectatores. Istae vero tres sectae
sunt omni populo manifestae et plures inter se tam in privato quam in
publico dissensiones gerunt. Sed quia aequaliter sunt aestimatae ab
omni populo, nulla potest praevalere alteri, sed potentes student eas
commodare.

Quarta secta est illorum, qui dicunt, quod unusquisque salvatur in sua
lege, sub qua natus est, nec aliquam legem alteri praeferunt, sed omnes
leges salutares esse dicunt et pro martyribus colunt omnes occisos pro
quacumque lege. Ipsum Anaxagoram philosophum, qui fuit ab Atheniensibus
occisus, quia dicebat solem esse lapidem ignitum, et Maccabaeos et
Christi martyres venerantur. Illius sectae sunt multi, sed non fit
manifeste disputatio de ea, quia derogat legi Machometi, et quia
pauciores sunt, succumberent in disputationibus. Elphahallo Calinus
noster erat illius sectae, ut patet P. 1. fol. 222. A. In talibus
fatuitatibus sunt disputationes eorum et studia, ita, quod illa urbs
olim sapientiae nutrix, Memphis, Delta, Heliopolis, est nunc his
temporibus errorum inutilium inventrix. In eam enim olim mundi
sapientes commigrabant a finibus mundi, ut Memphiticos vates audire
possent; ut Pythagoras, de quo loquitur Jeronymus in epistola ad
Paulinum, et Plato. Sed et (#111 a#) Abraham et Moyses in Heliopoli
prudentiam discentes Deo dilecti facti sunt. Et de multis legitur hic
profecisse, ut infra patet fol. 128. Sed nunc praeter, praedictas
sectas plures sunt aliae sectae inter eos, in quibus manifeste patet,
eorum legem esse fictam et falsam et nisi diaboli nexu essent
conglutinati et uniti, non paterentur se invicem, nec possent regi.
Haec grandis communitas regitur per Soldanum Cathube, Catalanum,
abnegatum Christianum, cui adsunt duo potentissimi Mamaluci, Diodar,
quasi pater Soldani et totius regni gubernator, et Amiraldus, princeps
exercituum. Hi tres totum agunt et praefectos contratarum urbis ponunt
et ad universas provincias Soldani praefectos transmittunt Mamalucos et
officiales Trutschelmannos et alios locis praeponunt. Verum tamen
dicitur, quod inhabitantes Cairum et Aegyptum sint effoeminati et non
bene ad bella dispositi, unde Christiani tempore, quo Jerosolymitanum
regnum possederunt, Aegyptios tributarios fecerunt et in
confoederationem eos receperunt. Unde anno Domini 1167, regnante in
Jerusalem Almarico VI. Latinorum rege in Jerusalem, cum se regi Syriae
Damasci confoederasset, descendit rex Jerusalem Almaricus cum exercitu
Christianorum in Aegyptum et eversis aliquibus urbibus ante Cairum
castra metatus est eamque obsedit et angustavit. Unde Soldanus, ut
dicitur, promisit ei aureorum millesies centena millia et in promptu
sibi dedit centum millia aureos, ut recederet ab ea. Sic habet dominus
Antonius in Chron. P. 11. lit. 17. l. q. §. 3. Et tantum de illa urbe,
de qua et supra patuit fol. 103. a. Hujus civitatis amplitudo et gloria
moderna faciliter creditur, dum ejus antiquus status in scripturis
intuetur, de quo loquitur Diodorus diffuse in libris veterum
historiarum.



             Recessus difficilis peregrinorum a Cairo et de
           exactionibus Trutschelmanni[TR77] et fallaciis ac
               malitiis ejusdem[TR78] viri infidelissimi
                               Mamaluci.

Die XIX, quae erat dominica XXI post festum S. Trinitatis totam paene
noctem praecedentem insomnem duxeram cum lumine, scribendo eo, quae ad
Evagatorium pertinebant, quia recessus noster instabat. Dum autem sol
ortus esset, ad missae officium in cameram dominorum secundae
societatis convenimus. Venerunt etiam tres Deae, Venus, Pallas et Juno,
duae scilicet uxores Tanguardini cum ancilla, ornatae cultu superbo,
sicut superius patet fol. 71. b. Has invite sustinuimus in officio,
quia nec ipsae propter devotionem affuerunt, nec nobis ad devotionem
profuerunt. Verecundabar multum de praesentia eorum propter quosdam
Sarracenos, qui deridebant ritum nostrum propter mulierum
ostentationem, quod apud eos profanum judicaretur, nam in ecclesiis
illorum mulieres nullo modo cum viris sunt, (#b#) sed seorsim in
ecclesia stant in aliqua parte ecclesiae, ubi a viris nec videri
possunt et ibi orant et plangunt, derelicto domi omni vano et saeculari
ornatu, juxta illud Zachariae IX.: Et plangent familiae et familiae
seorsum et mulieres eorum seorsum.

Derisorium est apud gentiles, quod in ecclesiam procedunt tam viri quam
foeminae cum saeculari pompa, et pro certo detestabile admodum. Igitur
cum missa esset completa, statim venit Tanguardinus verbis pacificis in
dolo et de nostro recessu contulit nobiscum, postulavitque pecunias
sibi debitas ratione officii sui, de persona sex ducatos et quatuor
ducatos pro littera Soldani ad Alexandrinos et XXXIV pro navi emenda ad
navigandum per Nilum in inferiorem Aegyptum. Commendavit autem uxores
suos et familiam dicens, omnes promtos fuisse ad nostra obsequia; et
hoc faciebat, ut Vale eis daremus. Insuper sex ducatos pro asinis et
asinariis habere volebat, quibus ad Nilum veheremur. Collegimus autem
pecuniam secundum taxam de unoquoque peregrino tantam, quanta nobis
videbatur, etiam ultra debitum et justum petentis eam, ut contentus
esset. Accepta pecunia jussit, ut disponeremus nos ad egressum.
Aptavimus ergo res nostras imponendas asinis celeriter, jamque
transierat meridies et nos stabamus et eductionem praestolabamur, sed
Tanguardinus otiose deambulabat per domum et curiam et vultu et moribus
indignatum animum contra nos ostendebat se habere et nostrum
exspectationem dissimulabat se videre; in quo facto non modicum
consternati confusi stetimus et propter viri furorem, quem vultu torvo
prodebat, nec ei loqui ausi fuimus, eramus enim in ejus unguibus, nec
vi ab eo, nisi dilacerati, aufugere potuimus. Cum autem sol declinaret
et tempus transiret, advocavimus procuratorem domus, Mamalucum et
causam tardationis et indignationis domini investigavimus. Respondit
ille brevi sermone: si dominum benignum cupitis habere et cum pace
optatis exire, bursas aperite, pecunias effundite et ultra postulata
pretium pro hospitio, Valete pro uxoribus, curtosias vel bibales pro
singulis officialibus domus promte et hilariter exhibete. Hoc audito
hilaribus quidem vultibus, sed gravibus et tristibus cordibus, multos
ducatos exposuimus; quod dum fieret, incepit nos dolosus ille jucundius
aspicere et familiam in adjutorium nostrum advocare; multis modis
interim, quod cum eo fuimus, mulctavit nos mendaciis et proditionibus.
Dixit enim se dedisse nautis 24 ducatos pro navi et naulo, quod non
fuit verum, et litteras ad Alexandriam promisit Trutschelmanno dicens,
nos esse divites et liberales, ideo deberet sine metu postulare. Igitur
peractis omnibus Tanguardinus equum ascendit et cum suis famulis nos
per civitatem eduxit, numquam autem tantam difficultatem habuimus
penetrando populum, sicut illa vice; graves enim molestias (#112 a#)
nobis intulerunt, percussiones, trusiones, inclamationes, derisiones.
Inter haec quidam de peregrinis dejectus fuit de asino et adeo male
multis plagis percussus, quod forte diebus vitae suae dolorem capitis
sentiet et cum hoc omnia quae habuit, retro dereliquit et adjutorio
cujusdam Sarraceni in asinum relevatus fuit. Ab his molestiis non
poterat Tanguardinus nos protegere, quia, ut saepe dixi, vici civitatis
illius sunt pleni populo, et transeuntes in equis, asinis, aut camelis,
non possunt in cumulo, nec duo simul ad latera transire, sed unus post
alium per primum facto impetu in populum ad dandum locum transeundi.
Sicut ergo Tanguardinus praecedens populum fuste caedebat et de via
fugabat pro via danda, nec retro attendere poterat, quae erga nos
agebantur; caesi enim ab anterioribus sequentes, propter quos caesi
fuerant, caedebant.

Cum magno ergo labore et anxietate in Balachum venimus, ubi Nilus
decurrit, et multas naves in ejus portu stabant; Mauri autem illi, qui
nos ducturi erant, nos videntes de navi exilierunt et omnem nostram
suppellectilem navi intulerunt; erat autem navis spatiosa et pulchra,
solum pro nobis conducta. Porro Tanguardinus longam collocutionem cum
nautis nostris habuit, nec aliud suspicor, nisi quod dixerit eis dolum
istum, quod non obstante solutione nostra sibi facta, possent in Roseto
iterum a nobis exigere, sicut et factum fuit. Deinde venit ad nos,
ducens secum Mamalucum quendam, dictum Halliu, quem saepe prius
videramus, hunc constituit suum vicarium super nos usque in
Alexandriam. Erat autem ille Halliu vir pallidus et callidus,
conditionibus meis penitus disproportionatus; quam cito enim eum
aspexi, diffidentiam et displicentiam in eo habui et ipse in me etiam,
ut saepe rei probavit eventus. Opera et verba ei displicita non dimisi;
nec ipse mihi pepercit. Constituto autem vicario recepit Tanguardinus
licentiam a nobis et ad propria reversus est cum suis; nos autem ad
proximas coquinas Sarracenorum currimus et cibos emimus et coenam in
navi fecimus. Facta est autem obscura nox antequam recederemus a
portu. Sedimus ergo in navi cum laetitia pro eo, quod salvis cutibus de
illo excoriatore evasimus, licet alleviatis marsupiis.



                               Recessus.

Vicesima die, in nocte praecedenti, nave soluta a portu Nili Cairino
recessimus, ventum autem contrarium habuimus ita, quod quatuor nautae
nostri Mauri remis navem trahere necesse erat. Porro multae naves
aromaticis speciebus nos sequebantur et multae praeibant et aequo
diffortunio sicut et nos contra ventum conabantur, sed tarda erat
navigatio nostra et taediosa, navium vero de mari ascendentium contra
aquam erat e contrario velocissimus cursus et quasi volabant ductu
velorum (#b#) pariter et equorum. Nam sicut per Rhenum sursum trahunt
naves a Colonia equis, sic de mari Alexandrino per Nilum sursum
trahuntur in Babyloniam. Porro ab utraque parte fluminis delectabilem
et fertilem habuimus terram cum multis villulis. Sunt autem domus
villularum omnes sicut clibani testudinati luto Nili, quod tenax est et
aptum ad aedificia rusticorum. Aestimabam primo, quod omnes domus
essent parvae moscheae, quia pulchrae opere camerato sunt factae. Juxta
villas erant amoenissimi horti, agri, viridaria, pomaria, in quibus
canamelli, dactyli et quaeque dulcia crescebant. Verum haec amoenitas
non erat undique, sed solum in locis, qui Nili aquis irrigari poterant,
caetera enim loca irrigua erant arida, arenosa, sterilia, sicut
desertum. Lento autem gradu processimus illa tota die, nec extra emissi
fuimus, ea autem, quae in Cairo emeramus, manducavimus et de aqua sacri
fluminis bibimus, quae tamen erat turbida et tepida, defecerat enim
vinum de utribus et cum Sarracenis aquam bibere studuimus; sine timore
tamen alicujus infectionis de aqua fluminis bibimus scientes, eam ex
paradiso sanissimo profluere. Sic ergo diem illum cum taedio deduximus,
quia lente descendimus et somnolentos nautas habuimus, toto enim die
dormiebant, ut noctem insomnem ducere possent, more sui jejunii. Cum
autem sol occidisset et nos ad quietem poneremus, surrexerunt Sarraceni
et Halliu Trutschelmannus, incipientes cantare, ululare, manducare,
sicut in turribus moschearum fieri solet, nec nobis aliquam quietem
tribuebant, unde ego et aliqui etiam surreximus de cumbis nostris et
cum eis vigilavimus, circumspicientes terram et aquam. Eadem nocte
vidimus cocodrillos, ingentes bestias de littore se in aquam
praecipitantes seque in aqua revolventes, et audivimus eos sub aqua
gementes et eructuantes. De his bestiis et aliis Nili monstris venit
dicendum in fluminis descriptione. Sarraceni, quia assueti, non
curabant nec timebant cocodrillos, sed hippopotamos Nili equos maxime
formidabant, qui nocturnis navigationibus infesti sunt navesque
evertunt.

Die XXI., quae est XI millium Virginum, illuscente[TR79] aurora
cessaverunt Sarraceni a suis clamoribus et quieti ac dormitioni se
dederunt omnes, dimittentes navem solum in manu temonistae. Sed cunctis
sopore depressis etiam gubernaculi rector obdormivit, reclinatus super
temonis clavum, currebatque navis ad sortem deorsum. Steti autem
superius ad legendum horas meas et mirabar de navis circumvolutione,
quae in aqua passim rotabatur, timebamque ejus impletionem. Post
paululum autem, dum minus considerarem, navis cum prora impetuose in
littus impegit, adeo, quod omnes dormientes excitavit et omnes
perterruit, nullum tamen periculum accidit, quia mollis erat terra, cui
incidit navis, sed si fuisset saxosa, comminuta fuisset in petias et
nos submersi et a cocodrillis devorati. Interea in locum venimus, ubi
Nili fluvius dividitur in duas partes et ita divisus descendunt ambae
partes longe a se, quasi per duo milliaria, et tunc iterum conveniunt
et fit unus fluvius. Medium autem illud inter duo illa brachia est
insula una pretiosissima (#113 a#) et amoenissima, quae Delta dicitur,
quia formam Deltae litterae facit; alias autem nominant insulam eam
auream propter ejus fertilitatem in frumento, hordeo, oleo et palmis et
caeteris, sed et vinum ferret pretiosissimum, si illi maledicti
colerent vineas. Sed Dominus hoc potu eos privavit ex demeritis.

Haec insula semper cedit in dotem principali uxori regis Soldani, de
qua habet annuum censum ultra LXX millia ducatorum, sicut dicebant
nobis Mauri nautae. Hanc insulam et ejus littora fugiunt cocodrilli,
quia homines illius insulae illos capiunt et domant. Habent enim
tuguria super littus fluminis et latitant in eis; si quando autem
cocodrillus in aqua natans ibi appropinquat, mox homo repente de
tugurio exsiliens in aquam super cocodrilli corpus saltat eumque ferro
frenat et ducit quo vult. Nam miro modo bene natare sciunt Aegyptii et
tanta agilitate et facilitate moventur in aquis, sicut pisces, sub
aquis etiam ad longum spatium se continent et vadunt; unde incolae
habitantes in littoribus Nili natant ad nundinas sursum in Cairum et ad
alia loca ubi volunt, et dum in civitatem venerint, accommodant sibi ab
aliquo noto vestem et emtis mercibus in naves reponunt et rursum aquis
insiliunt, renatantes ad loca sua et multis horis citius terminum
attingunt quam naves. Tota praefata insula, homines et terra, reginae
servit supremae, quae etiam eam inhabitat, si Soldano placet: siquidem
ipse rex quatuor habet uxores, quamvis XII legitimas habere possit et
concubinas ad placitum, et una eorum suprema in hoc loco communiter
habitat, aliae vero in aliis locis, non enim vel raro habent duas
uxores in uno domo propter litigia vitanda, sed per loca diversa habent
et nunc cum illa, nunc cum alia degit vir. Vidimus in illa insula
habitationem reginae solemnem, quasi castrum, delectationem magnam
habuimus in aspectu illius pulcherrimae regionis et ab utraque parte
voluptuosa loca habuimus, quasi navigaremus per medium paradisi. Circa
meridiem applicuimus ad oppidum quoddam super littus Nili, Phua dictum,
quod nomen aestimo huic oppido datum a Judaeis illo tempore, dum Pharao
eos tribularet, in memoriam perpetuam obstetricum, quae necare nolebant
infantes, sed eos servabant, quarum una dicebatur Phua, sicut hoc
oppidum, ut habetur Exodi 1. Et propter hanc pietatem aedificavit illis
domos manibus filiorum Israel, quieti etiam hoc oppidum aedificaverunt;
cui et nomen obstetricis dederunt. Et ingressi civitatem ab Aegyptiis
illis emimus victui necessaria, panes, gallinas, ova et fructus; cuncta
autem, quae emimus, reportavimus et in littore ad civitatis murum ignem
fecimus, comparatis caro foro sarmentis, plus enim pro eis dedimus,
quam pro panibus. Coximus ergo ibi carnes assas et lixas, cum autem
coquus pullos occideret solvens cultello venam colli, et sanguis
erumperet, stabant Sarraceni et in coquum fremebant et accurrentes
juvenes conabantur nobis pullos incisos eripere et in flumen projicere
et fecissent, nisi nautae nostri obstitissent, et habuimus multa
litigia pro ereptione pullorum occisorum, aestimabant enim esse
immunditiam et peccatum, sic (#b#) pullum comedere vel quamcumque
bestiam, antequam totus sanguis usque ad guttam sit effusus. Ideo ipsi
totam gulam pulli incidunt et pullum incisum manibus premunt, ne cum
aliquo sanguine coquatur, nam manducationem sanguinis vel carnis cum
sanguine abominantur sicut Judaei, servantes ritum praeceptum Genes.
IX. et Levit. XVII. Passim manducant quodcumque, sed prius
mundificatum, unde pullum, quem mundificare volunt, per sex dies
capiunt et in caveam mundam includunt vel in aliquo loco corticula
ligatum tenent et pura grana et aquam mundam ei tribuunt et ita
mundificatum et a sanguine separatum coquunt. Sunt enim, ut saepe dixi,
mundissimi in cibo et potu et vestimentis et creberrimis baptismatibus
utuntur ad mundanda corpora. Sic ergo coximus carnes et comedimus. De
civitate autem omnis paene populus, maxime juvenes, ad nos exierunt ad
videndum hospites, sicut etiam nos facimus in adventu Zigarorum ad
partes nostras. Inter accurrentes[TR80] venit unus masculus Maurus et
portavit manu cocodrillulum, quem ceperat, duarum palmarum longitudinem
habentem, quem curiosius aspeximus et mirabamur, quod tam parva bestia
in tam ingentem draconem proficit. De hoc dicetur infra. Alius juvenis
portavit origem unum, Aegyptium glirem, in quantitate catti dimidii
anni, hunc quidam peregrinus emit, sed non diu vivus mansit. De hac
bestia fit mentio Esajae 51.

Mansimus autem in portu illo die illo toto et in sacro flumine balneati
sumus, non tantum pro necessitate, quantum pro devotione, ut ablueremur
sacris paradisi undis, non tamen aquis in profundo nos commisimus,
timentes belluas in eis viventes. De hoc lavacro et balneo, si gloriari
voluero, non ero insipiens, cum legamus, sanctum antistitem Epiphanium
sola inspectione illius sacri fluminis gavisum, unde dicit in epistola
ad Johannem, Jerosolymitanum episcopum: Ego vidi aquas Geon, aquas his
carneis oculis aspexi etc. Hanc epistolam transtulit Jeronymus ex
Graeco in Latinum.

Porro post occasum solis reingressi sumus navem et ea soluta
recessimus, cum gaudio autem navigavimus, quia Sarraceni, qui tota die
dormierant, jam vigilabant, cantabant et manducabant. Mirum autem et
pulchrum est videre noctibus in regiones habitabiles, quia ubique in
turribus moschearum ardent lumina et videntur noctibus procul propter
ignem. Circa medium autem noctis venimus non longe ab oppido Roseti et
supra ipsum oppidum littus petivimus, ibique navem palo alligantes
stabilivimus usque ad mane, non enim in portum civitatis ausi fuimus
intrare, ne de muris a custodibus molestaremur. Navi stabilita
audivimus per circuitum navis cocodrillos ingentes, in aqua contra
navem frementes, sed nullam in navi molestiam passi sumus, si autem
aliquis in aquam intrasset, in mille frusta discerptus fuisset;
quidquid autem eis projicitur, devorant. Erat nobiscum in navi
Sarracenus quidam, qui Cairi ad nos intraverat, qui tantae disciplinae
vir fuit et, si fas est dicere, tantae devotionis, quantae nullus
religiosus apparere potest in Christianitate, videbaturque ex facie
ejus splendere maturitas. Libenter locutus sibi fuissem, si linguam
scivissem, ego tamen numquam usque Alexandriam vidi eum loqui; credo,
eum fuisse unum de illis, quos nominant Czamutlar, qui perpetuum tenent
silentium. Quidam in illo loco, et major pars dormierunt, ego vero
inter frementes cocodrillos quiescere non valui, sed sedi in aquam
respiciens, ammirans bestiarum magnarum motum et gemitum et non minus
errores ammiratus sum antiquorum, qui templa his bestiis dedicarunt et
immortales honores, unde etiam quaedam civitas Cocodrilla dicta fuit,
quam suspicabar fore Rosetum, propter multitudinem cocodrillorum.
Mirandum profecto, cur lege, ut pro diis colantur, fuerit sancitum? sed
dicebant, toti patriae salutem afferre et Arabiae Lybiaeque latrones
prohibere fluminis transitu. Hanc rationem assignat Eusebius de
Evangelica praepar. L. 11. c. 1. dicens: Arabes in Aegyptum natarent,
nisi cocodrillos timerent, et ideo pro hac salute Aegyptii adorant eos
ut deos protectorios. Aliam assignant rationem, dicentes: Minoem,
Aegypti regem, fugisse insequentes se canes et a cocodrillo susceptum
in continentemque delatum. Ut ergo gratiam animali refunderet,
civitatem loco proximam Cocodrillam nominavit (#114 a#) mandavitque
accolis, ut pro deo coleretur bestia et agrum eum devovit bestiae, ac
pyramidem in sepulchrum sibi ibi ingentem et admirandam erexit et
labyrinthum et ita horribilem bestiae cultum instituit. De his dicendum
venit in sequentibus, fol. 120.



                                Rosetum.

Vicesima secunda die aurora illucescente solvimus navem et in portum
Roseti navigavimus ibique facto ponte de navi ad littus res nostras
eportare volebamus, sed nautae nostri nolebant quidquam nobis
dimittere, nisi prius essent soluti, cumque diceremus, quod
Tanguardinus Trutschelmannus Cairinus haberet eorum pecuniam,
deriserunt nos dicentes, se conductos ab eo ad nostram solutionem et
quod nihil eis tradidisset. Post multas ergo rixas, quas cum eis
habuimus et inter nos, iterato naulum solvimus cum parva patientia,
quidam enim erant duri, quos vix induximus, ut darent suam portionem;
consilium eorum fuisset, ut cum illis rediissemus navigio Cairum et
illum nequam Tanguardinum accusassemus apud Soldanum de injustitia, sed
consilium hoc videbatur majori parti peregrinorum non utile, imo
periculosum nostrae vitae, ideo melius judicavimus pecunia vexationes
illas redimere. Et ita solutis nautis et aportatis rebus nostris ad
littus ductores nostros licentiavimus, qui cum nave ad propria reversi
sunt.

Sedimus ergo ad murum civitatis ante portam, quae nondum aperta fuerat,
quia adhuc mane erat et tempus quietis Sarracenorum, et deliberavimus
cum Halliu, quod quam statim porta aperiretur, intrarent aliqui cum eo
et camelos aut asinos conducerent, quibus nos et res nostrae in
Alexandriam veheremur, non enim poteramus ulterius per rivum
descendere, quia ab hac civitate non est navigabile brachium hoc Nili,
quod possit per eum in mare descensus fieri, et de navigabili alveo
exiveramus illa nocte, ut ad illam civitatem veniremus, quia in ea
copia bestiarum camelorum et asinorum semper invenitur, quibus ducuntur
alieni Christiani ad Alexandriam, cavent enim omnibus modis, ne ducant
Christianos per alveum navigabilem usque ad ostium, ubi mari influit et
hoc ideo, quia credunt nos exploratores terrae. Ne ergo fluminis via de
mari fiat nobis nota, ad duo vel tria milliaria supra ostia Nili
deponunt eos, siquidem VII ostiis Nilus mari illabitur, sed non omnes
alvei sunt navigabiles, ut patebit. Halliu ergo cum quibusdam
peregrinis ingressus civitatem pro camelis et asinis conducendis, sed
non unum camelum nec asinum nec equum invenerunt in tota civitate,
cunctae enim bestiae ad onera portanda aptae erant in ostio Nili
Heracleotico, a quo portabant merces Indianas Alexandriam a
mercatoribus Cairinis conductae, nec in triduo erant reversurae. Cum
autem audivissemus absentiam bestiarum et quod tribus diebus essemus
ibi mansuri, multum turbati sumus et sedimus tristes conferentes.

Porro alveus navigabilis, per quem Nilus per ostium Heracleoticum (#b#)
mare intrat, non erat longe a nobis, sed per unam insillam
interjacentem distabat et summitates velorum videre poteramus navium
continue descendentium et ascendentium et optavimus quidem nos in una
illarum navium esse, sed non erat nobis spes; cum ingenti autem taedio
ibi sedimus et vidimus naves etiam de portu Roseti sursum duci in
alveum navigabilem et descendere ad mare. Advocavimus ergo Halliu malum
hominem ductorem nostrum et interrogavimus, an possibile esset nos
navigio duci per Nilum ad mare? qui dixit, possibile quidem est, sed
non consuetum, ideo non attentetis, sed per triduum habetote patientiam
in loco illo. Cum amaro ergo animo per locum spatiavimus et inter
homines, qui egressi fuerant de civitate ad nos videndum, deambulavimus
anhelantes ad recessum. Quidam autem Sarracenus de civitate egressus
adjunxit se nobis et colloquium nobiscum habuit Italica lingua, quam
novit. Inter colloquia diximus sibi, quomodo triduana ista exspectatio
esset nobis intolerabilis et si posset nobis navem conducere pro bono,
imo abundanti pretio, faceret nobis rem gratissimam. Concurrit ergo
Sarracenus ille et statim nauclerum adduxit et conventionem inter eum
et nos fecit. Stabat autem Halliu ille falsus et contendebat cum
Sarraceno illo, forte dicens ei, quod sibi de peregrinis suae
providentiae commissis, nihil vero aliud nobis dicebat, nisi si aliquod
periculum nobis accideret, quod eum inculpare non possemus nec vellet
particeps esse periculorum nostrorum. Res ergo nostras rursum
reportavimus[TR81] in navem conductam et ad recessum nos disposuimus.
Cum ergo jam navis solvenda esset a portu, venerunt quidam viri de
civitate et arrestaverunt navem et nauclerum impediverunt, nescio
propter quam actionem; perterriti autem fuimus aestimantes, quod
propter nos factum esset, sed non fuit. Itaque iterum res nostras ad
littus reportavimus cum labore, quia satis gravem supellectilem
habuimus. Post paululum venit alius nauclerus petens nos, ut
ingrederemur naviculam suam et quo vellemus vellet nos ducere pro
competenti pretio. Statim autem etiam Halliu dissuadente conventionem
fecimus et res nostras in navem portavimus: erat navis satis parva pro
tantis rebus et tot hominibus, sed majorem pauper ille nauclerus non
habuit. Cum autem cuncta intulissemus et nos ingressi fuissemus,
sedimus compressi et nimis arctati, libentius tamen sustinuimus istam
angustiam, quam triduanum taedium, habuimus autem navigare contra aquam
quasi ad unum milliare teutonicum. Nauclerus ergo et sui servi Mauri
ligato longo fune ad proram naviculae navem de portu Roseti sursum
trahebant cum maximo labore et post multas horas venimus ad caput, ubi
ille rivus Rosetinus dividitur et exit ab alveo navigabili. Laetati
ergo sumus putantes, nos celeriorem descensum habere quam ascensum, sed
aliter evenit; nam cum navem in verum alveum duxissent, reperimus in eo
(#115 a#) ventum contrarium a mari sursum adscendentem, qui aquas
fluminis decurrentes impetu magno retrusit ita, quod videbantur sursum
currere, nec fluxum earum naturalem poteramus videre. Sicut ergo nautae
nostri per alium alveum navem laboriose sursum traxerant, ita per illum
deorsum majori labore contra ventum trahebant et ibant in luto denso
usque super genua et usque ad nates, aliquando incidebant usque ad
umbilicum et nonnumquam coacti profunditate in ipso luto nataverunt.
Sic ergo tarda et taediosissima erat nostra navigatio et nimis
laboriosa. Magnam profecto compassionem habuimus cum istis miserrimis
Mauris, quamvis nos ipsi in passione sedevimus,[TR82] ita enim
coangustati fuimus, quod nullus poterat se de loco, in quo sedebat,
movere, nec crura pro opportunitate extendere. Interea quidam
Sarracenus per arundinetum et densum lutum cum lancea ad littus venit
et hasta vibrata trahentibus navem se opposuit postulans et exigens
thelonium, de persona madinum ex parte domini Soldani, de quo
mirabantur nautae nostri, quia numquam ibi viderant hominem petentem
aliquid. Halliu autem, infidelis ille nequam, voluit quod solveremus,
nec curasset, quod non unum obelum habuissemus. Dedimus ergo madinos
singulos, et progressi sumus tardissime serpentes. Post unam horam
perspeximus super littus stare multum populum et tentoria ac
tabernacula fixa vidimus et statim intelleximus, agmen Arabum ibi
consistere, sicut saepe prius videramus per Arabiam, Palaestinam et
Judaeam. Turbati autem sumus scientes, quod sine vexatione eorum
transire non possemus, sed et nostri naucleri eos timebant et forte
plus quam nos. Cumque ad eos venissemus accurrerunt de tentoriis cum
lanceis et armis supra marginem et funem nostrae navis detraxerunt
magna violentia de manibus servorum nostrorum et traxerunt nos ad se,
ita, quod prora erat littori infixa, alvei enim parietes erant ibi
satis alti, quo tamen non obstante Arabum juvenes deorsum se
submiserunt, cadentes super nos in naviculam, incipientes scrutari
sacculos et sportas, ut tollerent spolia. Quod dum fieret, clamavimus
ad seniores Arabes superius stantes, cur nobis violentiam inferre
permitterent, cum tamen parati essemus pro voto eorum satisfacere. Quo
audito evocaverunt juvenes multis clamoribus, sed eos non adverterunt,
trahentes saccos et sportas nobis renitentibus. Accepto autem animo,
cum desistere noluissent, consurreximus contra eos et cum violentia eos
de navi ejecimus, quod tamen nullatenus facere ausi fuissemus, si non
intellexissemus, seniorum voluntatem ad hoc accedere; ejecti autem
lutum contra nos jactabant et terram, quia lapides ibi non erant et vix
compesciti fuerunt per seniores, ut nos in pace dimitterent, omnis enim
juventus accurrerat et etiam foeminae clamantes adversus nos, sed et
ipsi (#b#) seniores inter se contendebant, quia quidam volebant nos
absolute spoliare, alii eis contradicebant. Sedato ergo tumultu dedimus
eis unum ducatum, mulieribus autem et parvulis dedimus paximatios, et
hoc facto libere nos abire fecerunt. Mirabamur autem, quod etiam in
Aegypto, prope regiam urbem, ille populus Arabum violentias exerceret.
De illis Arabibus, si legere placet, vide fol. 27. Cum magna ergo
difficultate, invalescente magis ac magis vento, processimus. Porro
ipsi nautae acceptis de nave suis amphoris implebant aqua, dicentes,
nos statim in aquam amaricatam venturos, per commixtionem aquae maris.
Hoc audito hausimus et nos aquam pro poculo nostro, nam aquilonis
flatibus aqua maris per ostia Nili injecta inficit aquas easque amaras
reddit per longum spatium sursum in Aegyptum.

In processu ad alium cuneum Arabum venimus de societate priorum; his
paximatios in littus projecimus et progressi sumus et in latitudinem
maximam venimus, ubi Nilus undique alveos suos exiens planitiem totam
aqua operuit, in tanta latitudine, ac si esset mare, nec finem videre
poteramus, nisi quod cumuli et aggeres arenarum in aliquibus locis
supereminebant. Tota autem illa aquarum congregatio erat salsa, de
maritimis aquis irrumpentibus per ostia Nili. Porro, in illa latitudine
non poterant nautae nostri amplius navem trahere propter profunditatem,
sed nobiscum sedebant. Vagabamur ergo in incertum in aquis, nunc huc
nunc illuc, nec progredi poteramus prohibente nos contrario vento. In
ista ergo confusa circumvolutione devenimus extra veram gurgitem et
alveum Nili, eumque perdidimus, quia aqua turbida pariter et turbata
erat et venti magni et aqua instabilis, nec fundum videre poteramus et
ita supra agros et campos navigavimus, tandem longius projecti in
tenuem aquam devenimus et in incertum ferebamur, quousque in
bithalassum incidimus, impegimus enim in arenarum aggeres, quos non
vidimus et navis limo infixa mansit immobilis, quamvis aqua mira
celeritate et vehementia moveretur vento, navis tamen nostra nec
agitabatur fluctibus eam fortissime percutientibus; qua propter nautae
nostri se denudantes in aquam descenderunt et multo labore navem a loco
removerunt et reingressi iterum agitabamur sine progressu et rursum in
alium aggerem incidimus et fortius infixi quam prius stetimus; nautae
ergo nostri sicut prius maximo labore conabantur navem removere et
remotam tentabant eam in verum alveum reducere et in aquis ibant usque
super umbilicum et saepe in aquam totaliter cadebant et in his saepe
humo haerebat et iterum atque iterum evulsa quassabatur. Tandem autem
magnus et importunus afflavit ventus, navemque de manibus nautarum
rapuit et eam grandi impetu in locum tenuissimae aquae injecit, ubi tam
fortiter luto infixa stetit, quod omnem spem eam movendi amisimus et in
periculo non modico fuimus; nam simili diffortunio tradunt Aeneam vitam
finivisse in fluvio. Porro naves quaedam de mari ascendentes (#116 a#)
contra nos eodem dubio ferebantur, nescientes alvei tractum, ventus
tamen vela eorum implebat et celerrime ducebat, etiam dum lutum
tangerent, sulcabant et aquam et lutum duce vento. Dum enim vidissent
nos luto infixos a nostro tramite declinaverunt et felices ex nostro
periculo facti praeterierunt, si enim in nostra semita mansissent,
infixi fuissent sicut et nos. Aliae etiam naves quaedam speciebus
aromaticis oneratae sequebantur nos et in eandem damnationem devenerunt
stantes luto infixae et maximis conatibus exitum quaerebant. Hoc autem
tantum bonum vitae nostrae subsidium habuimus, quod fundus lutosus
fuit, si enim saxa habuisset, perditi fuissemus. Laborabant ergo magno
conatu nostri usque ad solis occubitum et ita toto illo die in
anxietate stetimus et paene nihil manducavimus, quia sacci paximatium
in profundo navis jacebant et omnes res desuper et nos compressi
superius et sicut unusquisque in Roseto locum acceperat, ita mansit
toto die ac nocte sequenti. Porro sex onerariae naves circumstabant
nos, pro quarum remotione etiam magnus labor fuit spe procedendi; nam
aliquae naves districtum illum evaserant et praecedebant et ideo
similiter laborabant putantes, se noctem in quodam oppido super Nilum
acturos, sed labor nautarum nostrorum et illarum VI navium in vanum et
inanis fuit et tenebrae comprehenderunt nos. Videntes autem nautae, se
non posse proficere, ejecerunt anchoras, navesque stabiliverunt
fortius, ut futuram diem ibi exspectaremus. De aliis autem navibus
clamabant ad nostros nautas, interrogantes eos, quid ducerent? Et cum
intellexissent, quod Christiani essemus, maledixerunt nobis
aestimantes, se a Deo derelictos propter nostram praesentiam, et
fremebant contra nos. Credo enim, si propinquiores eis fuissemus,
multis contumeliis nos adfecissent. Stetimus ergo sic in mediis
fluctibus in caliginosa nocte, nec recolo, nos in majori miseria fuisse
per totam peregrinationem, demta nocte illa, quam habuimus 2. Octobris,
quando aberravimus in vasta solitudine, ut habetur fol. 57. Felix
fuisset ille, qui dormiendi et quiescendi locum habuisset ad illius
longissimae noctis pellendum fastidium. Numquam recolo, me tam
distincte notasse septem noctis tempora, sicut illa nocte. Videbatur
enim mihi, quod in curru, quem antiqui ipsi dominae Nocti adscribebant,
sederemus et seplem rotis, hoc est, septem ejus temporibus, lente
duceremur. Primum noctis tempus, quod dicitur crepusculum, propter
dubium, cum nesciatur, an diei praeteritae vel nocti venturae sit
dandum, deduximus cum Sarracenis nostris, qui toto die laboraverant et
jejunaverant, usque ad hoc tempus, qui comedebant et cantabant, non ex
laetitia, sed ex consuetudine eorum. Quaesivimus ergo paximatios et
etiam manducavimus paucillum et aquam bibimus prius haustam de flumine.
Secundum, cum jam omnino obscurum est tempus, dicitur fax, eo, quod
tunc faces accenduntur; etiam cum nautis nostris deduximus eum parvo
solatio in tenebris, (#b#) sine facibus, sine igne, sed cum
copiosissima aqua. Tertium tempus, cum jam densior facta esset, quod
dicitur connubia, orationi dedimus. Quartum tempus, quod intempesta
dicitur, eo, quod nulli operi sit aptum, dormivimus quidem, sed non
erat quies dormitionis. Quintum tempus, quod gallicinium vocatur, eo,
quod a medio sui nocte in diem tendente galli cantant, deduximus in
collocutionibus; quidam enim mecum sedens occasionem mihi dedit, quod
sibi dixi perfunctorie quasi totum cursum vitae trium Patriarcharum,
Abraham scilicet et Isaac et Jacob, sicut in Genesi habetur, et de Nilo
et Paradiso, et magnam noctis partem sic deduximus. Sextum tempus, quod
canticinium dicitur, gratissimum quieti, aurorae proximum, nos cum
gaudio accepimus et cum vigilia, cum eo enim luna splendescere coepit
et aura in melius immutari. Hoc sentientes prae gaudio inquieti fuimus,
solis ortum quasi liberationem a captivitate durissima exspectantes.
Septimum tempus noctis, quod dicitur diluculum, in quo solertes surgunt
ad opera die jam illucescente, deduximus in precatione ad recessum et
solis clariorem illustrationem exspectavimus. Et ita noctem illam
egimus, qualiter autem diem deduxerimus, folio 122. vide. Nunc etiam
Nilus fluvius venit describendus, ex quo prope ejus terminum sumus, ubi
per illapsum maris fluvius esse desinit.



            Descriptio fluminis Paradisi, Nili scilicet vel
               Geon aut Gion, de ejus nominibus, origine,
           utilitate et virtute, et antiquorum errores circa
                                  hoc.

Nilum sanctum fluvium describere volens primo de ejus nominibus dicam;
secundo de ejus origine, de ejus decursu et fine; tertio de virtutibus
ejus et proprietatibus et de bestiis in eo crescentibus. Habet igitur
haec nomina: quia dicitur Geon, Gen. II., multi libri habent Gion.
Secundo nominatur Nilus ab Aegyptiis, Esa. 23. Dicitur etiam a Latinis
quarto Nileon. Et quinto ab eisdem nominatur Melo. Igilius Astrologus
nominat eum sexto nomine Eridanum, ab eventu. Nam fingunt poetae, Solis
Aegyptii fuisse filium, cui cum Epaphus, Jovis et Isidis filius,
objiceret, non esse Solis filium, ad obtinendam filiationis fidem
currus lucis temerarie impetravit a Sole patre, qui cum equos nequiret
regere, exeuntibus ipsis orbitam, in parte coelum exustum ei in terris
multa exhausta flumina, quam ob rem ab irato Jove fulminatus est et in
Nilum cadens suum illi tribuit nomen. Hanc Graecorum fabulam Itali de
Pado flumine recitare solent eumque idcirco Eridanum vocant. Alii sunt,
qui dicunt, Eridanum juvenem Aegypti potentem decrevisse mutare sedes
et navem adscendens per Nilum ad mare descendit et Nilo suum nomen pro
perpetuo ejus memoratu reliquit; qui in Ligures veniens eis imperavit
et casu in Padum cecidit, etiam illi flumini suum nomen in ultimo
decessu dereliquit et ita ambo flumina ab uno viro sortita sunt idem
nomen diversis ab eventibus. Multo tempore Nilus dictus fuit Aegyptus,
et quia rex Aegypti, Nileus, fluvium divisit per terram eumque utilem
terrae effecit, nomen regis contraxit, dictusque est Nilus. Sed et
Aquila propter cursus velocitatem est nominatus. Et Oceanus ab antiquis
Aegyptiis dicebatur. Et Astopon, quasi de tenebris ortus ex ignotis
locis. Commune tamen nomen illius sacri fluminis, quo nunc ab omnibus
nuncupatur, dicitur Nilus, cujus brachium contra terram sanctam tendens
dicitur Syon, id est turbidus. Nilus autem (#117 a#) dicitur a limo,
quasi limum trahens. Est enim fluvius turbidus, multum de limo secum
ferens, propter quam causam etiam Geon, Gen. II., dicitur, a Ge, quod
est terra, quam secum trahit, vel a terra, quam irrigat et foecundat;
nec debet scribi Gyon, sed Geon, sicut patet per Isidem 13. Et in
correctis textibus Bibliae nonnumquam in sacra pagina nominatur flumen
Aegypti, pro eo, quod similiter illam terram utilem reddit, vel quia in
Aegypto finitur et a mari absorbetur. Dicitur etiam fluvius paradisi,
quia ipsum irrigat et de ipso emanat. Et Jos. 13. et Jerem. 2. dicitur
fluvius turbidus. Sic ergo nomina omnia illa sumta sunt ab effectibus
vel ab eventibus, vel a principio aut a fine fluminis.

Origo sacri fluminis Nili adeo philosophis occulta erat, ut eum
nominarent Astopon i. e. de tenebris fluens, et dum conarentur aliquid
de ejus conscribere origine, ad fabulas se converterunt, quia locorum
inscitia errandi praeparat causam. Unde[TR83] Dionysius dicit: Nili
fontes locaque, ex quibus fluit, nullus ad hoc tempus scriptor neque
vidit neque audivit ab aliis, qui se asserunt adspexisse, ex quo res ad
opiniones et conjecturas pervenit. Aegyptii sacerdotes Nilum ex Oceano
profluere dicunt, nihil certi dicentes. Troglodytae, qui loca
eminentiora incolunt, dicunt, congregationes fontium apud se in lacum
fieri, ex quo credunt Nilum esse. Sed nihil iterum affirmant. Ideo
plures putant eum de coelo fluere, quod etiam gentiles scripserunt,
inserentes fabulas Osiridis. Memphitici philosophi dixerunt, eum oriri
ex opposita nobis zona, ubi est aestus, quando apud nos est hiems, et
hac re nulli ad fontes Nili accessum patere, et quia per loca decurrit
solis adusta ardoribus, dulcoratur ita, quod caeteras mundi aquas
dulcedine superat. Vetustissimi interim poëtae dicunt, Nilum esse
Oceani et Terrae filium, quod tantum est, quod Nilus ortum habet ex
oceano, quo terrae immisso rursus e terra nascitur; sed hoc est commune
omnibus fluminibus et terrae fontibus. Haec origo notatur Genes. 11.,
ubi dicitur: fluvius egrediebatur scilicet de abysso, id est matrice
omnium aquarum. Antiqui poëtae dicunt, ut refert Diodorus antiq.
historiar. c. 2., quod eo tempore, quo Osiris Aethiopibus leges edidit,
circa Siricanis sit Nilus exortus et mox defluens maximam Aegypti
partem inundavit, demergens praesertim eam partem, cui Prometheus
praeerat, et damnificavit. Prometheus autem contra Nilum Herculem
invocans, qui e vestigio contra torrentem se opponens aquarum
compressit impetum et Promethei partem redemit. Alii dicunt, ut
Solinus, quod originem habet a monte inferioris Mauritaniae, quae
propinquat oceano protinusque lacus fit, quem Nilidem dicunt, sed hoc
lacu effusus arenis absorbetur et cuniculis coecis absconditur. Deinde
in Caesareae lacu ampliori prorumpit et iterum ab arenis receptus
absconditur, quasi dedignetur excurrere hiatu terrae, nec apparet,
antequam excursis XX diaetis itineribus per deserta atque inaccessa
loca erumpit in terras iterum et ex eo fonte prosilit, quem Nigrum
vocavere, exinde autem palam procedens totam Aegyptum et Aethiopiam
transfluit usque in mare mediterraneum. Alii dicunt, eum ex fonte
quodam prodire, qui apud Hesperos Aethiopas existit, qui Pyrus ab
incolis appellatur. Alii asserunt, eum in littore maris rubri emergere,
in loco appellato Massilone et inde per mirabiles et longos circuitus
Aegypti aequora subintrare. Alii dicunt, in Oriente esse insulam
quandam, quam Phile nominant, asperam et undique praeruptam, quae
duobus amnibus ibi coëuntibus tingitur, quorum effluxus in Nilum
mutatur. Ab hac ergo insula Nilus magnus magis quam violentus egressus
per arduas excisasque pluribus locis rupes insurgit et vires suas
concitat; frangitur enim occurrentibus saxis et per angusta eluctatus
ubicunque vincit ac vincit, fluctuat et illis exercitatus aquis, quas
sine tumultu leni alveo duxerat, violentus prosilit sibi dissimilis,
quippe ad illud usque lutosus et turbidus fluit, at ubi in scopulos
cautium verberavit, spumat illicque non ex natura sua, sed ex injuria
loci clarior est, tandem vero obstantiam eluctatus in vastam
altitudinem subito destitutus cadit cum ingenti circumjacentium
strepitu regionum, propter cujus fremitum gens in eis regionibus
habitans emigravit et sedes suas ad remotiora loca posuit. Denique jam
manifestus novarum virium Nilus (#b#) alto ac profundo alveo fertur
objectu montium pressus et demum circa Memphim liber ac per campestria
vagus in flumina plana scinditur et totam amplectitur Aegyptum. Alii,
ut Ptolemaeus in effigie orbis, dicunt, in Oriente esse quosdam
altissimos montes, quos nuncupant[TR84] montes lunae, a quibus per
resolutionem nivium profluens aqua paludem ingentem facit ex qua Nilum
decurrere dicit. Moyses autem legislator et Chronicae sacrae scriptor
de Geon, id est, Nilum de paradiso egredi (dicit) Genesis II. Hunc
paradisum, ut praefatus Moyses describit, a principio dominus
plantaverat in Oriente, in loco celsiori totius mundi, interjecto
oceano et montibus oppositis a regionibus quas incolunt homines, in
loco ubique secreto et remotissimo, ut nulli carni peccatrici pateat
aditus, qui et multam habet salubritatem amoenitatemque ac
jucunditatem: salubritatem inquam, quia temperie gaudet, quia nec
frigus nec aestum habet et quidquid ibi vivit mori non potest, sicut
Henoch et Elias ibi vivere referuntur. Amoenitatem vero, quia universae
pulchritudinis promtuarium, ubi nec arbores sive folia aut flores
umquam marcescunt. Jucunditatem denique, quia omne lignum pulchrum visu
et ad vescendum suave est ibi, ut sacrae tradunt litterae. Serenitatem
insuper omnimodam habet, quia locus, ut Beda scribit, altissimus est,
cujus altitudo usque ad lunarem circulum pertingit. De medio autem ejus
fons egreditur, qui totum irrigat nemus, exitque aqua locum et de
altissimis illis locis deorsum cadit et maximum lacum facit inferius,
in suo autem casu tantum facit strepitum et fragorem, quod omnes
incolae juxta surdi sunt, ex immoderato sonitu ruentis aquae. Ex illo
lacu, velut ex uno fonte, procedunt illa quatuor ingentia flumina,
quorum primum appellatur Phison, qui et Ganges; qui universam circuit
Indiam, secum trahens arenas aureas et interpretantur caterva, eo, quod
X flumina recipiat. Secundus Geon, qui et Nilus, totius orbis fluvius
maximus, de quo patet in continuo. Tertius Tigris, qui et Dilach
dicitur, quod sonat acutus, eo, quod velocissimus sit. Quartus
Euphrates qui frugifer sonat, quia, sicut Nilus, uberrimam terram, quam
irrigat, reddit. Duo ultima flumina, Tigris et Euphrates, mille et
quingentis stadiis ab invicem distant, delatique per Medorum regiones
descendunt in Mesopotamiam, circumdantes eam, cui et nomen praebent, et
inde per Babyloniam fluentes in mare rubrum deferuntur.

Haec sane quatuor flumina ab eodem paradisi fonte emanant et separantur
et iterum eorum quaedam inter se commiscentur, iterumque separantur,
saepe etiam absorbentur et locis rursum in pluribus emergunt. Et inde
est, quod de eorum ortu varia leguntur. Certissimum tamen est, omnia de
paradiso effluere. Ascensus autem ad locum emanationis eorum primarium
est impossibilis; hoc patet duplici historia. Prima habetur in parte
prima Vitarum Patrum fol. 115. de Sancto Machario Romano, qui conabatur
adire paradisum et per mirabilia et nimis horribilia loca venit ultra
hominum habitationes prope paradisum, sed non fuit permissus accedere,
sicut nec illi quinque monachi, qui per flumen Euphratem in finem
terrae conabantur venire, sed ultra cellam Macharii non poterant
procedere. Secunda historia est vulgaris. Dicunt enim, quod quidam
Aegypti rex, audiens, Nilum e paradiso profluere, conatus est ejus
primariam originem quaerere. Misit autem multos viros fortes et
prudentes cum expensis copiosis et cum litteris promotoriis ad reges,
per quorum regna erant transituri. Cum ergo multa regna percurrissent
ad littora Nili, cumque aliquotiens perdidissent et reinvenissent,
ultimo perducti sunt in regionem, in qua immensam repererunt paludem,
repletam paludalibus virgultis et magnis (#118a #) arundinibus
condensatis, et de illa palude arundinosa prodibat fluvius, cujus caput
quaerebant, nec poterant incolae dicere, quid post illas paludes esset,
tum quia erant paludes latissimae per multa terrarum spatia protensae,
tum etiam, quia nulla navis videbatur posse arundinetum et herbas in
palude crescentes penetrare. Nuntii autem illi, quod suum erat facere
cupientes, fabricare fecerunt acutas naviculas in prora, sicut barcae
Venetianae, sed multo longiores, et paratis naviculis arundinetum
paludis ingressi sunt et multis diebus cum maximis difficultatibus
penetratis arundinibus venerunt in locum profundissimum et magnum, quo
transito ad duas rupes grandes venerunt, ex quibus vis ingens fluminis
emanabat et lacum ac paludem faciebat. Ab hoc loco ulterius procedere
non poterant propter altitudinem montium, quos transire impossibile
videbant et ita ad propria reversi, non alia experti, quam illa.
Dicitur etiam de vita Philosophorum, quod Plato spretis omnibus amicis
et divitiis, quibus abundabat, Nili inexplicabiles ripas peragravit.

Origo ergo ejus est in paradiso, inaccessibili quidem loco, sed non
inhabitabili, quia, licet locus in Oriente sit, non tamen est inter
duos tropicos, quia talis locus secundum Aristotelem 2. Metaphys. est
inhabitabilis propter nimiam caliditatem, cum ibi sol in anno bis
transeat; sed creditur esse extra tropicos versus Orientem aestivalem
vel hiemalem, vel forte est inter duos tropicos sub aequinoctiali
circulo, ubi dicunt de sphaera materiali praedicantes esse regionem
temperatissimam. Ab hac defluens Nilus progreditur per ignotas et
incognitas nobis terras et per inhabitabiles, imo intransmeabiles
regiones, ut hospes a remotissimis locis veniens, lacum ingentem facit
et demum ex lacu rapido sese procipiens impetu insulas grandes facit et
regionem cinamiferam pertransiens variis incitatus irritamentis montium
coarctatur rupibus, ex quo torrentior factus ad eum Aethiopicum locum
deveniens, qui Cattaduppa vocatur, tam violenter inter obvios scopulos
suo impellitur impetu, ut vasto aquarum se frangentium rumore incolarum
aures in surditatem usque laedat, adhuc autem atrox spumansque amplo
gurgite usque ad Elephantilem regionem devolvitur, hinc deposita
violentia lenis, placidus ac navigabilis efficitur et primo circa
Cercasorum oppidum incipit esse triplex, cujus pars una ad Delta in
Chayrum et Meliam declinans iterum separatur, et sic divisus atque
vagus aliis etiam alveis varie separatis in septem postremo totus
divisus partibus omnem Aegyptum irrigat sole in cancro existente annuo
incremento, sicque totam Aegyptum amplexus haud dubium Dei ordinatione
arenoso et sitienti solo aquam et terram inducit, nam hoc duplex malum,
quod comminatur Deus Judaeis non servantibus praecepta Dei Levit. 26.
dicens: Dabo coelum desuper ferreum et terram aeneam etc., adest
Aegypto non ex plaga, sed ex natura et a principio, habet enim coelum
ferreum, quia, sicut de ferro nullus stillat liquor, sic de coelo supra
nullus descendit humor, vel valde tenuis, quia teste Platone in Aegypto
numquam pluit nec ningit. Et Augustinus in epistola de Pastoribus
dicit: Possum obtinere, mundi meridiem esse partes Aegypti, et illas
exustas sole regiones, ibi pluvia non apparet, quasi ipsa est meridies
ubi floret medius dies. Dicit autem Vincentius in Spec. Nat. L. V. cap.
47.: Quod si in Aegypto pluere contingeret, infinita multitudo murum
cresceret. Habet et terram aeneam, quia, sicut aes durissimum est et
prae duritia sonorosum est et porosum, sic terra Aegypti durissima,
aridissima per omnia, sicut desertum est, cujus lapides prae duritia
sicut aes sonant et adeo porosa arena sicca, quod nullam continere
potest aquam ex se ipsa. Huic duplici malo subvenit Deus per Nili
inductionem: affatim enim praebet Nilus usui, non solum ejus regionis
incolis sed extremis quoque, ad quos salliti [?] deferunt, utilitate
commodisque caeteros orbis fluvios excellit. Incrementum ejus a
solstitio aestivo incipiens usque ad aequinoctium, semperque novum
limum secum vehens rigans cultas et incultas regiones quantopere velint
agricolae, aqua enim leniter fluente facile cum parvis aggeribus arcent
inducuntque pro commodo terrae. Tantam vero fertilitatem infert et agri
colendi facilitatem, ut cum seminaverint aut oves introducant in campos
ad conculcanda jacta semina, aut aratro levi terram subducant, neque
nisi quatuor aut quinque expletis mensibus ad messem redeunt et brevi
tempore uberrimos fructus absque ulla pensa aut damno reportant. Alibi
agricultura magno labore ac sumtu exercetur, soli Aegyptii minima
impensa, labore tenui, fruges fertiles inferunt. Vineae quoque, eodem
rigatae modo, vino abundant, terra inculta pecori ad pastum relicta
adeo exuberat herbis, ut oves bis in anno pariant, bisque praebeant
lanam. Est Aegyptus plana et campestris, suntque urbes, vici et
mappalia aggeribus munita, quae inundationes devitant, tamquam cyclades
apparent aspicientibus. Haec autem et multa alia bona affert fluvius
haud dubium a benedicto loco suae originis.

(#b#) Nilus, ut saepe dictum est, emanans primo ex abysso erupit in
medio paradisi, ex ingenti et profundissima fovea, sicut suo modo
Blavius fluviolus ex fovea valde profunda erumpit. Et illa fovea
dicitur caput Nili, ad quod nulli patet aditus propter flammeum gladium
et regionis altitudinem, de quo Lucanus in in X. dicit: Arcanum natura
caput non prodidit ulli. Si enim caput hoc aliquando inventum fuisset,
statim humana fatuitas illud alicui Nympharum consecrasset, sicut
accidit de caeteris originibus fontium et fluminum. Dum ergo Nilus
erumpit e terra, clarissimas profert aquas et per medium voluptatis
locum transcurrens nobilitate terrae allectus ipsam rapit avare ad se
ei se involvens et terrae formam induens claritatem originalem operit
colore cinereo, malens potius locis, per quae transit, deformis
prodesse, quam clarus obesse, sicque pretiosissimo spolio rapto repente
onustus terra de alto ruit, medicinam terrarum sterilium secum ferens.
Tantum enim de terra paradisi secum affert, ut inspissatus omni
claritate careat et non aliter quam palus fimi appareat, in quo faeces
fimi virgulatim undique actu protendantur. Ideo nominatur fluvius ille
in sacra pagina fluvius turbidus Aegypti, Josuae 13. et Jerem. 11. Quid
tibi vis in via Aegypti, ut bibas aquam turbidam? Sic sacer fluvius
turbulentus et lutulentus crassus Aegyptum de se arenosam, adustam et
inutilem ingreditur, omnem in siccis et hiantibus locis faecem
relinquit et quidquid pingue secum attulerit, arentibus locis alluit
juvatque agros in duobus contra duo mala praedicta. Primo enim inundat
contra hoc, quia habet coelum ferreum, nullum profundens humorem.
Secundo oblimat et macram terram impinguat, quasi fimo sano obducens,
contra hoc, quia terra illa de se videtur aenea, quam emollit,
impinguat et fluidas arenas solidat et conglutinat porositatem ejus
oblimando. Itaque, quidquid Nilus non adierit, sterile et squalidum
jacet. Mira itaque hujus natura, quia cum mare et caeteri amnes abluant
terras et eviscerent, Nilus nihil exscidit et abradit, sed e contra
vires adjicit, cum illico limat et ungit aridas arenas, in tantumque
solum illum inspissat et consolidat, quod Philosophi dicunt, quod
terrae motus numquam percussit Aegyptum, nec movere potest causa jam
dicta. In plagis tamen Moysis, dicit Eusebius, Aegyptum terrae motu
concussam, ita ut templa et domus corruerent. L. IX. c. 4.

Illa ergo pulcherrima facies Aegypti censetur, cum jam Nilus in agros
se ingessit. Jacent campi, et oppida et villae insularum modo exstant
et in eo major incolis laetitia, quo minus terrarum suarum vident. Non
sic est in partibus nostris, dum enim flumina exundant et effluunt,
terram quam operiunt eviscerant, abradunt et agros, prata et hortos
uberes in arentem terram commutant et sterilitatem faciunt atque famem
et caristiam inducunt. Hoc saepe vidimus in exundantia Rheni, Danubii,
Ilaris et Blavii. Sed sacer Nilus e contrario facit, verumtamen si
super debitum creverit, nocet, si minus debito augmento caruerit,
iterum nocet. Ideo incolae terrae habent passim per oppida et villas
stantes columnas, in quibus incrementorum varietates signis (#119 a#)
notatae sunt, per quae optime futuri tempori abundantiam aut penuriam
vaticinantur secundum majus minusque incrementum, nec coelum aut sidera
ibi attendunt aut impressiones aëris, sed solum ad fluminis
dispositionem oculum dirigunt, nullam enim umquam clementiam de coelo
accipit terra illa, sicut aliae terrae, Nilo ei opem ferente.
Unde[TR85] Dominus dixit Judaeis in deserto, Deuter 11.: terra, inquit,
ad quam ingredieris possidendam, non est sicut terra Aegypti, de qua
existi, ubi jacto semine in hortorum morem aquae ducuntur irriguae, sed
terra nostra de coelo exspectat pluvias. Hoc autem Aegypto accidit ex
inundatione Nili contra naturam aliarum regionum: cum abundat in
frugibus, sterilis est in pascuis, et e contra, cum bene stant pascua,
minus bene stant frumenta. Diutior enim mora fluminis super terram
tempora colendi impedit, vel sata exstinguit, pascua vero nutrit; et
celerior recessus contrarium facit; unam itaque Aegyptus in hoc spem
suam habet, quum aut sterilis est amnis, aut non, prout ille magnus aut
parcior influxerit. Solet autem incrementum Nili tenente sole leonis
finem et ad medium usque virginis augeri, demum declinare et in ripas
revocare aquas incipere, donec sol virginis in finem vel librae
principium venerit et tunc totum infra veterem alveum contineri. Nam
contra naturam aliorum fluminum ante ortum caniculae augetur mediis
aestibus ultra aequinoctium; hunc enim nobilissimum amnem extulit
natura et ita disposuit, ut eo tempore Aegyptum inundaret, quo maxime
terra fervoribus usta altius undas traheret; et tanta mensura, quanta
sufficere posset annuae siccitati. Fit autem inundatio haec fluminis
quasi mirabili Dei providentia, suo namque tempore anni, non humana
operatione aut industria ostia Nili, per quae mare ingreditur, cumulis
arenae clauduntur, ne aqua in mare defluat et sic alveos suos
transgrediens terram irrigat. Sed et tempore illo aquilonis flatibus
aqua repercutitur, quibus reluctantibus intumescit et Aegypto
inundationem tribuit, post inundationem solutis cumulis redit in alveum
suum, ad mare currens. Si autem quis solveret cumulos ante tempus vel
ostia obstrueret ad suum placitum, caristiam induceret; ideo imperator
legem statuit, ut habetur in Codice L. IX.: De Nili aggeribus non
rumpendis, quod, quiumque hujusmodi aggeres Nili rumperet, in ipso loco
flammis exuri debet. Et quamvis unus annus fertilior et uberior sit
alio, numquam tamen penitus sterilis redditur Aegyptus, sed semper, si
non abundantem tamen sufficientem fructum reddit terra beneficio
indesinentis Nili, qui semper fluit, quamvis non semper aequaliter
effluat et inundet, nam inundatio ejus fit a inferiori regioni et a
superiori: ab inferiori quidem, dum ostia cumulis arenae clauduntur et
flatu aquilonari aquae sursum pelluntur, ut dictum est; a superiori
autem regione augetur Nilus ab aestivis imbribus, quando superior
Aethiopia in ultimis montibus diluitur, imbribus autem cessantibus
cessat et ipsa inundatio. Quia autem ventorum flatus et imbrium casus
non aequaliter singulis annis fiunt, sic nec Nili inundatio aequalis
semper est. Si autem omnino non inundaret, adhuc homines arte possent
per fossaturas aquas per agros dividere, sicut in hortos per totum
annum transmittuntur et ita terra illa semper fert fructus. Inundatio
tamen mirabilis supportat homines a maximis laboribus. Occulta autem
inundationis hujusmodi causa multos dubitare tum philosophos tum
historicos ac varia sentire compulit et diversas assignaverunt rationes
diversi, de quibus diserte loquitur Diodorus, antiquissimus
historiographus, Libr. 1. cap. V. fol. 116.

Sicut de origine Nili propter loci inscitiam diversi diversa dicunt,
sic et de causis incrementi ejus diversa est valde prudentum positio.
Eupolemus quidam philosophus, qui Moysi facta in Aegypto narrat et
Aegypti plagas recitat, dicit, quod ante Moysem Nilus aequalis semper
erat, sed cum Pharao populum Dei nollet dimittere, percussit Moyses
flumen et tantum abundare coepit, ut Aegyptus paene mergeretur. Et
rursum orante Moyse decurrit aqua et ab eo tempore usque nunc, quando
illud tempus venit, quo Moyses aquas percussit, excrescit. Hoc in
Euseb. Lib. IX. cap. 4. Thales, unus de septem sapientibus, tradit,
spirantibus ethesiis Nili cursum a mari reprimi, eoque aquis
excrescentibus Aegypti, quae plana est et humilis regio, inundationem
sequi. Haec causa ut falsa argui potest ex eo, quod flantibus ethesiis
minime in aliis orbis fluminibus hujusmodi incrementum accidit.
Anaxagoras et Euripides dixerunt, causam incrementi esse nivem
liquefactam Aethiopiae. Quae ratio non valet, cum in Aethiopia universa
sit tanta intemperies caloris, ut ibi nix non possit esse, vel si est,
modica valde est, quae nullam aquae et fluvii excrescentiam causare
potest. Videmus etiam, quod omne flumen, nivibus auctum, auram frigidam
aëremque crassum reddit, quae non contingunt circa Nilum tempore sui
augmenti. Herodotus dicit, quod Nilus ex natura talis sit, qualis est
tempore incrementi, hieme vero solem ad Lybiam delatum attrahere ad se
humorem, ideo tunc decrescit; aestate vero, adscendente versus arietem
sole, iterum crescere: sic aestivo crescit tempore, hieme minuitur. Sed
hoc etiam procul est a vero, cum necesse esset idem contingere in aliis
Lybiae fluminibus, quod tamen non fit. Democritus dicit Nilum nivium
septemtrionalium liquefactione augeri, non meridionalium, sicut dixit
Anaxagoras; nivium enim coacervatam multitudinem boreae regionibus ait
bruma congelatam tempore aestatis liquefieri, ideoque elevatis sursum
vaporibus multas densasque nebulas circa montana tolli cacumina, quae
ab etesiis ad altissimos, quales in Aethiopia sunt, montes delatae,
deinde in pluviam versae magnos efficiunt imbres, quibus etesiarum
tempore Nilus augetur. Quae ratio etiam revellitur, si quo flant
etesiae tempore perpendas; incipit enim crescere Nilus solstitio
aestivo, nondum flantibus etesiis, cessat autem aequinoctio[TR86]
autumnali jam olim his ventis quiescentibus; praetereo, quod palam est,
non magis ab arcto flare etesias, quam ab hespero, non enim boreas aut
septemtrionales[TR87] venti, sed qui ab aestivo occidentis flant,
etesiae vocantur. Quod autem hoc dicatur fieri circa montana
Aethiopiae, non est credibile. Ephorus aliam causam dicit: ait enim,
Aegypti terram esse raram et aridam, in qua hiatus maximi in diversis
sunt locis, ideoque hieme humiditatem omnem attrahere atque in se
continere, quam aestate veluti sudorem emittit, quo flumen augetur. Sed
haec vera non sunt, cum supra Aegyptum in Aethiopia eodem incremento
sit auctus et inauctus (fluvius quo) Aegyptus et contra, et multis
aliis rationibus possint haec improbari. Memphites quidam dicit, quod
cum orbis in tres dividatur partes, una, in qua nos sumus, altera huic
e contrario sita, tertia inhabitabilis, solis calore adusta; si ergo
hieme Nilus cresceret, certe a nostra zona ortum haberet, cum eo
tempore pluat apud nos maxime; sed quia aestate augetur in zona nobis
opposita ubi hiems est et pluviae ac nives, oritur et incrementum
suscitat et per inhabitabiles regiones ad nos fluit. Sed nec hoc valet,
quia impossibile est, ex opposito nobis orbe flumen ad nos deferri, cum
terra rotunda existat et aquam sursum currere necesse esset. Mirum
etiam est, quod solus Nilus de illo orbe ad nos ascendat et non etiam
aliae aquae. Inopides dicit, aquas infra terram aestate esse frigidas,
calidas hieme, ut in puteis videmus. Sic Nilus hieme depressus, cum
terra alias habeat humiditatem, sed aestate effluit, cum terra sit
arida. Sed nec hoc est, cum aliae aquae Lybiae alio tempore quam Nilus
crescant et decrescant. Agathargines autem propius veritati accessit:
ait enim, singulis annis per Aethiopiae montes continuos aestivali
solstitio usque ad aequinoctium autumnale imbres fieri. Haud mirum,
Nilum hieme compressum secundum naturam his aquis fluere, quas fontes
subministrant, aestate vero propter imbres incrementum capere. Et hoc
non procul est a vero, cum Aethiopiae montes Aegypto propinqui sint, ex
quibus fluentibus aquis de imbribus Nilo incrementum dant. Quod barbari
ea incolentes loca affirmant: similia enim in aliis locis fieri scimus,
nam in Scythia montes Caucaso contiguos annis singulis jam exacta hieme
immensae nives continuis multis diebus opplent. In oris ergo Indiae,
quae ad septemtrionem vergunt, certis temporibus plurimae grandines et
pluviae incredibili magnitudine descendunt. Fluvius noster Rhenus
aestate plus quam hieme excrescit, propter resolutionem nivium in
Alpibus. Praeter jam dicta, si placet legere de Nili excrescentia, vide
in Spec. histor. Libr. 32. cap. 57.

Ideo praestans terra est singulari foecunditate: (#b#) frequenter enim
legimus in Biblia, quod homines tempore famis, derelictis suis nativis
terris et optimis locis, in Aegyptum descenderunt, etiam sancti Patres
et Abraham cum sua familia descendit de Bethel Canaan, Genes. 12. Et
Isaac intendebat descendere de Ebron in Aegyptum, sed non fuit a Deo
permissus, Genes. 46. Et filii Israël tempore famis descenderunt in
Aegyptum, ad emendum frumenta, Genes. 42. Et Jacob cum omni domo sua ad
fugiendum famem descendit de terra sancta, Genes. 46. Semper enim, ut
dixi, habet fructus, beneficio semper currentis Nili, et si fas est
dicere, sive coelo placeat, sive displiceat, terra illa germinat. Unde
non orant in terra illa nec pro pluvia nec pro serenitate, sed pro Nili
temporanea inundatione, omnem salutis spem in eo habentes. Quapropter
antiqui, videntes, quod cessante humiditate et vitam de necessitate
cessare et absque humore nihil penitus gigni, dicebant Oceano divinam
mentem insitam et ab eo cuncta producta patremque esse Deorum rerumque
omnium et terram matrem et genitricem cunctorum. Nilum ergo posuerunt
XIV. filium dei et deae, Nerei scilicet et Doris, Oceani et Terrae,
eumque sicut parentes deificaverunt, aestimantes enim inesse mentem
divinam, ipsumque fluvium Aegyptii veteres adoraverunt, sacerdotes et
sacrificia ponentes, nec aliter se posse vivere credebant, nisi jugibus
sacrificiis Nilum placarent, quem humano sanguine in eo fuso et ignibus
immissis quottidie placare satagebant. Praecipue tamen, quando tempus
inundationis advenit, sacrificiis majoribus eum honorabant, et si
tardabat inundatio, multo sanguine innocentium eam evocari putabant.
Non solum autem Nilum Aegypti deum putabant, sed et patrem deorum,
quinque scilicet: Minervae, Herculis, Dionysii, Mercurii et Vulcani,
dicebant, quibusque sicut patri divinos honores impendebant. De his
plura recitat Johann. Boccatius, de genealogia deorum gentilium. L. VII.

Verum tamen quia Aegyptii inter innumeros Deos, quos colebant,
principalem et maximum Serapim aestimabant, eum auctorem incrementi
Nili, sicut et sustentatorem coeli et terrae credebant. Moris autem in
Aegypto erat, ut mensura vel ulna adscendentis Nili fluminis ad templum
Serapis deferretur, velut ad incrementi aquarum et inundationis
auctorem et hoc longo aevo servatum fuit. Subverso autem simulacro per
Christianos tempore Theodosii Magni, ignique succenso, omnes pagani
negabant Serapim injurie moerore aquas ultra influentiam solitam
largiturum. Sed ut ostenderet Dominus, non Serapim, qui multo erat Nilo
posterior, sed se esse, qui aquas fluminis temporibus suis jubet
excrescere, tanta ex eo et deinceps fuit inundatio, quanta prius nulla
aetas meminerat. Contigit autem anno sequenti, Nilum solito non
excrescere; accurrebant ergo Aegyptii et sacrificiis Nilum placare,
sicut antiqui fecerant, volebant, sed Christiani eis obsistebant, nec
sacrificare sinebant, qui ad Theodosium ibi tum morantem currebant,
dicentes, Nilum copiam aquarum non redditurum, nisi sacrificatum
fuerit. Ad quod respondit imperator: numquam currat ille fluvius, si
magicis artibus et fluxu sanguinis polluendae sunt undae paradisi. Post
paululum vero altius, quam solebat, excurrit, clamantibus paganis in
tetro quod velut senex deliraret Nilus. Et hoc facto multi ad Christum
sunt conversi, videntes, nec Nilum nec Serapim esse (#120a #) auctorem
incrementi, sed Deum. Unde[TR88] ulna vel incrementi mensura, quae
prius ad idolorum templa delata fuerat, iam ad Christi ecclesiam
deferebatur, sicut habetur in Eccles. Histor. Libr. II. cap. 24. Et in
Spec. Histor. libr. 18. c. 79.

Non autem solum Nilus terram foecundat, sed tam hominibus quam bestiis
potum dulcem tribuit. Est enim aqua dulcissima totius mundi et
sanissima et tempore suae inundationis replet cisternas et lacunas, de
quibus homines bibunt, nec est alia aqua in Aegypto reperibilis; si
autem profundius fossum fuerit et in terrae visceribus aqua reperta,
salsa et insipida est, sicut in deserto. Cum ergo Aegyptum Nilus
irrigaverit et fontes repleverit et in multis ministerium suum
compleverit, Aegyptio mari per septem ingentia miscetur ostia, quorum
primum, quod in Syriam versum est, Pelusium appellatur; secundum
Tanaiticum; tertium Mendisium; quartum Captastion; quintum Seveniticum;
sextum Valbitium; septimum et ultimum, quod est nostrum, per quod nos
cum Nilo ad mare venimus, vocatur Canopon a Menelao gubernatore navis
ibidem tumulato. Hoc ostium nominat Ptolomaeus Heraclioticum. Et ita
habetur Nili decursus manifestus. Credunt enim multi, per tramites
subterraneos multas de eo derivari aquas, etiam ad remotiores mundi
partes. Unde in Delo, insula quadam Cycladum, quae sunt Graeciae, est
fons quidam, dictus Molus, qui crescente Nilo crescit et decrescente
decrescit, aquasque dulciores habet caeteris fontibus, sed claras, per
terrae penetrationem colatas; nam Nilus turbidas aquas habet, quas
Aegyptii potare volentes stare permittunt et clarificantur in hydriis,
si autem ad statim cupiunt clarificatam habere aquam, imponunt hydriae
lac amygdalorum modicum et statim cum lacte faeces fundum petunt. Ego
vero saepe vehementi siti accensus lutulentam et turbidam bibi, nec
aliquam molestiam sensi. Dicunt ergo, fontem praefatum per venam Nili
in illum infusam transmitti, quod mirabile est, cum mare magnum
intersecat. Sic etiam fons est in Capernaum Galilaeae, qui piscem
Coratinum gignit, qui nusquam reperitur, nisi in eo et in Nilo, ex quo
putant, eum fontem de Nilo recipere aquas. Ille etiam fons, qui est in
ecclesia beatae Virginis in valle Josaphat, dicitur habere aquam de
paradiso, ut dictum parte 1. fol. 144. Fons insuper beatae Virginis in
horto balsami inde aquam sine dubio habet. Sic etiam tres alii paradisi
fluvii se communicant, sicut Jordanis creditur suas aquas habere ex
Tigride et Euphrate, ut dicitur Parte 1. fol. 199., et Nilus auctus
esse ex Gange, qui maximus inter quatuor dicitur fuisse. Sed Cyrus, rex
Persarum, fluvium iratus propter submersionem cujusdam militis sui, eum
deduxit in CCCCXL alveos, quorum aliqui Nilo miscentur. Ex quo patet,
quod peregrini, qui de Jordane biberunt et de Nilo, de aqua quatuor
paradisi fluminum potaverunt, in quo ubique gloriari vanum non est.

Ad commendationem etiam Nili maximam facit, quod orbem dividit et duas
ejus principales partes facit, Africam enim disterminat ab Asia majori,
ab austro habens Africam, ab aquilone Asiam. Habet et hoc singulare,
quod nullos penitus ex se spirat auras, sicut aliae aquae.



                 De belluis, quae in Nilo flumine sunt.

(#b#) Fluvius Nili praeter hoc, quod terram foecundat, in se ipso
foecundus exsistit. Nam piscibus optimis abundat in multiplici specie,
magnis et parvis, belluas etiam immanes producit, ut cocodrillos et
hippotamos, equos fluviales et alia hujusmodi saeva multa. De jam tamen
nominatis parum inferam.

Cocodrillos plures vidimus in navigatione Nili, ut patet in
praecedentibus. Est autem cocodrillus quasi bestia saeva et horribilis,
formae aequalis lacertae, quantitate tamen multum dissimilis, ex ovo
generatus; ova enim in terra fovet, quae sunt ovis anserum paullo
majora, ex quibus procedentes vix habent palmae longitudinem, sed ab ea
hora, qua vivere incipit, crescit, semper proficiens in longum et latum
quamdiu vivit et, si viveret centum annis, semper cresceret,
pervenitque ad longitudinem XX cubitorum quandoque, nec est aliquid
aliud, ut dicit Albertus de animalibus, quod ex tam parva origine in
tam immanem bestiam proficiat. Dentium et unguium immanitate armatus
est cocodrillus, quos adeo acutos habet, sicut serra ferrea, et ad apri
modum habet culmos; tantam etiam habet cutis duritiem, ut, quamvis
fortium lapidum ictus in tergo recipiat, nihil curare videatur. Est
autem culis rugosa grisei coloris, ad latera tamen ad croceum tendit
colorem, ventrem habet valde mollem; ideo pisces, serratam cristam
habentes, tenera ventris ejus desecant et ita interimunt. Oculos habet
claros, profunde in foraminibus capitis jacentes, quibus acute videt.
Rictus oris ejus est usque ad loca aurium et morsum habet venenosum.
Gulosum animal est multumque comedit et in tantum se replet, quod jacet
ructans et in aqua ructat ac si gemat. Crura habet brevia, ideo non
multum velox est et homo expeditus praecurrit ei. Nocte in aqua manet,
die vero in terra greditur, quaerens rapinam et pastum, in hieme vero
se abscondit et nihil penitus comedit. Cibus suus in aqua sunt pisces
et alia animalia aquatica, extra aquam vero herbas bonas quaerit, quas
manducat. Hominibus maxime insidiatur et visum hominem insequitur, quem
dum apprehenderit primo eum interficit et mox super infectum plorat et
deploratum devorat. Lac ejus effusum induratur ut lapis. Aegyptii,
praecipue in Delta insula, artem habent captivandi in aqua hanc
bestiam, ut dictum est Fol. 113. Captam autem excoriant et pellem, quae
durissima est, vendunt. Has pelles circumferunt quandoque
Gyrovagi,[TR89] dicentes esse pelles draconum. Longae vitae est haec
bestia et si non ita avare voraret cibum, multo diutius viveret; nam
inter herbas, quas vorat, latitat nonnumquam vermis, qui emdros
dicitur, quem simul cum herbis devorat, qui interiora ejus radit et
interimit et repletus exit illaesus. Aviculae quaedam ei insidiantur et
dormientis aperto ore ventrem ingressi eum occidunt. Si quando ab
Aegyptiis captus fuerit, cogunt ipsum praedam comestam evomere et mox
saepe multitudinem piscium evomit. De his belluis saepe mentio fit in
Vitis Patrum. Legimus enim, dum quidam monachi irent in Vitriam,
Aegypti pagum, et ad locum quendam venissent, in quo erat grandis
fovea, aqua plena, quae in eam decurrerat tempore exundantiae Nili,
viderunt super margines stagni multos jacere (#121 a#) cocodrillos et
magnos, qui dormiebant ad solem, monachi vero aestimabant eos mortuos,
sed dum accederent propius ad videndum immanes bestias, continuo, ut
sonitum pedum senserunt, excitati sunt cocodrilli et contra monachos
illos insurrexerunt et, nisi divinum auxilium adfuisset terrens
cocodrillos ut redirent in stagnum, omnes illi monachi perditi
fuissent. Aliud legitur: quidam sanctus Aegypti monachus, dictus
Helenus, de eremo venit in monasterium multorum monachorum, quod juxta
Nilum erat, ut illo die, quia dominica erat, missam audiret, sed non
erat sacerdos, qui celebraret, in monasterio. Qui dum de hoc miraretur
et causam quaereret, dixerunt, quod sacerdos eorum haberet habitationem
trans flumen nec venire posset propter metum magni et saevi cocodrilli,
qui super littus Nili discurrit et omnibus nocere contendit, sed et non
paucos occidit. Hoc audiens Helenus ad Nilum ivit, ut sacerdotem
advocaret et ecce bestia quasi latro de fruticetis prodiens furiosa
occurrit Heleno, quam ut homo Dei vidit, oravit et fiducia accepta ad
bestiam intrepide accessit et super dorsum ejus insiliit et in aquam
duxit, qui magistrum habere se sentiens cum tranquillitate eum ad aliam
partem fluminis duxit. Adiit ergo Helenus ad domum presbyteri et
hortatus eum rogare coepit, ut veniret ad dicendum missam dominicalem.
Cum causaretur sacerdos de bestia et de naviculae carentia, dixit
Helenus:[TR90] nil verearis pater, sed veni securus et Deus providebit
nobis de vehiculo. Sequebatur ergo sacerdos fratrem et dum ad aquam
venissent, exclamavit voce magna Helenus, cocodrille veni. Qui ad hanc
vocem festinus accurrit et dorsum placide praebuit. Prior ergo Helenus
adscendit, invitavit presbyterum a longe stantem, ut consederet sibi in
dorso bestiae, sed ille a bestia territus et miraculo consternatus
appropinquare nulla ratione ausus fuit. Sanctus autem Helenus, sicut
venerat in tergo bestiae, sic rediit. Sed ubi descendit, secum pariter
in siccum bestiam eduxit dicens ei: melius est tibi mori, quam tot
scelerum, tot homicidiorum involvi reatu. Ad haec verba protinus
corruit et exspiravit. Multa talia in Vitis Patrum legimus.

Non reperitur cocodrillus, nisi in Nili littoribus. Est autem animal
immundum, juxta legem Levit II. prohibitum manducari. De ejus
stercoribus conficitur unguentum, quod mulieres accipiunt et rugas
facierum extendunt et candorem inducunt, sed lota facie deterius in
pristinas rugas convertitur, ut Albertus habet de animalibus. Antiqui
gentiles colebant cocodrillos, ut patet folio...[TR91]

Aliam terribilem bestiam nutrit Nilus, quae dicitur hippotamus, vel
Nili equus. Est autem hippotamus monstrum ingens ac ferocissimum,
crura, pedes et ungues habet admodum acuta et terribilia, multo majora
cocodrillo, estque humanorum carnium cupidissimum. Insidiatur autem
navibus, ut homines comedat, et dum navis sibi occurrit, unum pedem in
terra figens altero navem in anteriori arripiens facillime eam scindit
vel inclinatam mergit, unde in locis, in quibus habitat, nemo securus
est, sed passim omnes perdit. Rarissime tamen haec bestia comparet;
denique capi non potest ullis instrumentis, nisi reti ferreo ex catenis
in Damasco ad hoc fabricatis et captum tantum ferreis malleis
occiditur. Pellis ejus unius cubiti spissitudinem habet tantaeque est
duritiei, ut nullo jaculo aut armatura penetrari valeat. Has bestias
insania gentilium illorum, qui Nilum quo Deo colebant, dicebant esse
germen Nili eisque divinos honores exhibebant et praecipue cocodrillis,
ut supra fol. 118. habetur.

De hoc animali dicit Eusebius de Evangel. praeparatione L. 8. c. 5.:
apud Aegyptios, inquit, mirabile quoddam consideravi, cocodrillus enim,
omnium belluarum atrocissimus, in sanctissimo natus et enutritus Nilo
quamvis sub aquis vivat, utilitatis suae non est ignarus; magna enim
copia apud eos invenitur cocodrillorum, quod animal ideo tamquam sacrum
veneratur, minime autem reperiri apud eos potest, qui eum venantur, et
navigantes hic quidem nec digito aquam fluvii tangere audent,
cocodrillis statim insultantibus, cum eis homines non noceant, sed ut
Deos venerentur.



       De foecunditate, quam Nili beneficio habet terra Aegypti.

(#b#) Beneficio Nili terra Aegypti est fertilissima. Nam humus, quam
Nilus arenis Aegypti superinduxit, est nobilis, ex se ipso sponte
producens multas herbas et virgulta, quae alibi non inveniuntur et
aromaticas radices et plantulas profert diversarum specierum, omnia
enim ibi virentia videntur esse aromatici odoris. Ibi invenitur lignum
aloës aromaticum et medicinale, quod Nicodemus dominico unguento
immiscuit cum myrrha, ut habetur Joh. XIX. Dicunt autem, quod nullibi
inveniatur, nisi in Aegypto, nec tamen crescit ibi, sed in paradiso.
Casu autem nobis ignoto cadunt rami et trunci Aloës in paradisi flumen
et inde usque in Aegyptum deducuntur per aquam, homines autem ea
videntes et cognoscentes retibus capiunt et care aromatariis vendunt.
De hoc ligno vidi in aliqua apotheca Venetiis magnum truncum. Omnia
supernatantia in Nilo Aegyptii capiunt, suspicantes esse aromatica et
pretiosa. Dicunt etiam, quod quidam reperit pomum aut malum
delicatissimum natantem in flumine, quo de aquis levato, cum
percepisset insoliti saporis odorisque esse fructum, eum regi Soldano
pro munere obtulit, qui eam comedens tantum roboratus fuit, ut post
sexcentis annis viveret.

Germinat humus illa fructum centuplum et animalia sunt foecundiora in
Egypto quam alibi, tam propter pascua pinguia, quam propter potum aquae
Nili foecundum. Dicitur enim, quod oves steriles, equae, asinae etc.
potu Nili foecundae fiunt. Idem asseritur de muliebribus, quod raro
invenitur foemina sterilis in Aegypto, propter Nili usum. Idcirco forte
est, quod Aegyptus tam miraculositate animalium quam hominum, caeteras
regiones excellit.

Silvas alit Nilus arborum fructiferarum. Ibi palmae proceriores et
plures crescunt, quam alibi; videtur enim Aegyptus in pluribus locis
esse palmarum silva. Est autem palma arbor nobilis et insignis,
sempiternae pulchritudinis et viroris, diuturnis vestita frondibus,
sine ulla successione conservans folia sua tempore hiemis et aestatis,
gracilis in stipite et hirsuta et proceritatis magnae, cujus radix est
aspera, in profundo terrae valde fixa, truncus autem ejus est solidus
et compactus, imputribilis firmitatis, non tamen habet lignum ut aliae
arbores, potest enim manu truncus in nihilum resolvi per detractionem
funiculorum, quia totus truncus est quasi compaginatio canopi: sicut
enim de calamo canopi avellitur hoc, de quo fiunt funes, sic totus
truncus palmae est materia funium, unde in illis partibus non aliae
funes habentur, quam de palmarum arboribus, de quarum foliis fiunt
sportae parvae et magnae. A radice usque in summitatem non sunt rami,
sed in capite arboris tantum sunt multi rami, ferentes fructus optimos
et dulces dactylos, prae dulcedine unctuosi, ac si jacuissent in melle.
In multis aliis regionibus crescunt palmi; sed non fructificant, nisi
sit regio fervida, solis speculis continue percussa in terra levi
sabulo et nitroso, sicut est Palaestina et Aegyptus in quibus sunt
multae palmae. Sapidi sunt fructus nec laesivi, quos incolae
accipientes, ejectis lapidibus, qui intra corpus jacent, comprimunt in
massas, quasi panes, sicut etiam fit de ficubus, et ita manducant aut
vendunt. Hae autem massae vocantur caricae vel cariacae et portantur ad
mensas cum caseo, vel loco casei ponuntur. Fructus palmae est
compositus ex substantia molli et carnosa et habet durissimum nucleum,
quasi saxum, in ejus medio est albissimum granum, quod est semen.
Aliqui tamen dactyli reperiuntur sine nucleo et vocantur spadones, quia
non continent semen. Antiquiores palmae dulciores habent fructus, nec
potest palma (#122 a#) fructificare ante centesimum annum, nisi enim
sit centenaria, non habet dactylos. Sunt et aliae arbores fructiferae
diversarum specierum, sicut patet supra de horto balsami. fol. 65.

Si plantaretur vinum in Aegypto, praecipuum et optimum fieret: facit
enim Nilus Aegyptum quasi paradisum, unde vallis illustris pars
praecipua terrae sanctae ante subversionem Sodomae Aegypto et paradiso
comparabatur, Genes. 13. Nam ante Sodomae subversionem Aegyptus et
terra sancta condependebant ad invicem per Jordanis defluxum; non enim
erat mare mortuum, sed Jordanis per aulonem decurrebat contra meridiem
ad Aegyptum et Nilo influebat. Universa autem regio ab utroque latere
Jordanis irrigabatur ab eo, sicut Aegyptus a Nilo, et eandem
fertilitatem praestat aqua Jordanis, quam dat Nilus, cum etiam origo
sit de paradiso et aquas habeat de Tigri et Euphrate, ut patet supra.

Sic ergo patet, quod antequam Dominus subverteret Sodomam, convenerunt
in duobus fluminibus, Jordane et Nilo, aquae quatuor fluminum paradisi
in Aegypto, Ganges, Pison, Tigris et Euphrates.



            Ulterior processus peregrinorum a fine Nili per
             littus maris magni contra Alexandriam, et quid
             sustinuerint in littore maris a paganis et in
               via, quotiens tribulati sint et invasi ab
             occurrentibus Sarracenis, docebunt sequentia.

Die XXIII. cum nox illa infelix transisset, de qua dictum est supra
folio 106., mox ut dies felix irradiari coepit, aurae flatus mutatus
est et ventus, qui contra nos fuerat, aquilo fugatus per austrum, cui
cum vela praebuissemus, repente de luto, cui infixi fuimus, nos tulit
impetu magno et in verum Nili alveum reportavit, per quem descendimus
veloci cursu laetis vultibus contra mare. In ortu autem solis primo
mare vidimus, in cujus aspectu nonnulli peregrini lachrimabantur prae
gaudio, quia regionem intuebantur per quam via in natale solum est,
cujus etiam memoria quam dulcis sit procul exulantibus, nemo novit,
nisi expertus, de quo vide supra fol. 38. b. Cum hac laetitia ad Nili
terminum appropinquavimus et in ostium Canopum vel Heraclioticum, per
quod Nilus fauces magni maris ingreditur, delati sumus. Verum ne cum
Nilo mari illaberemur, supra ostium navem stabilivimus funibus et
anchoris. Venerunt etiam aliae naves post nos cum aromaticis speciebus,
et juxta nos naves suos locabant. Erat autem portus ostii repletus
navibus, ita, quod nulla se poterat vertere inde vel hinc et in littore
magna multitudo paganorum, cum multis camelis, asinis et equis,
suscipientes a nautis species aromaticas, et tantus erat clamor et
tumultus, quod novo timore turbati fuimus. Accurrebant autem supra
littus ad locum, ubi nos stabamus, et stupore et admiratione
respiciebant (#b#) nos, quia insuetam rem viderunt, non enim solitum
est, Christianos ad hoc duci ostium. Disposuimus ergo nos ad exitum et
petivimus nautas nostros, navem propius ad terram ducere, ipsi autem
vice versa magis a terra ducebant, ne extra saltare possemus, dicentes,
nos adhuc obligatos esse eis, quod tamen verum non erat, quia tota, ut
oportuit, in Roseto solvimus, verum ut vexationem redimeremus, solvimus
eis denuo. Facto ergo ponte eportavimus nostras res super littus Nili
et maris ad locum segregatum in carectum et ibi simul sedimus et
paximatios rodimus et caseum et aquam Nili bibimus, nihil enim coctum
calidum ab heri et nudius tertius gustavimus, sed cum patientia et
timore in carecto sedimus et omni momento turbationem aliquam nobis
venturam exspectavimus, nullum habentes dubium, quin de loco illo
recedere non possemus nisi bene tribulati et vexati per illos gentiles
mercatores, torvo enim vultu nos respiciebant et despectivis gestibus,
malum, quod animo gerebant, nos non latebat. Cum ergo pauxillum
gustassemus, commisimus Halliu disponere nobis camelos pro ductione
nostra et supellectilium in Alexandriam, ad quam super littus maris non
minus, quam tria non parva milliaria allemannica; videbantur mihi esse
quinque prae taedio viae. Ivit ergo Halliu in tumultum, sed dum
vidisset mercatorum concertationem pro camelis, desperabat, quo nobis
cameli possint inveniri, erat enim magna inter mercatores concertatio
et quilibet volebat prior esse in receptione rerum et suarum bestiarum
oneratione. Venit ergo Halliu, dicens, nos non posse hoc die habere
bestias propter multiplicem onerum et mercatorum importunitatem. Quo
audito tristes effecti sumus, sed statim resumto animo expertiores de
nobis timore deposito ad camelarios accesserunt loquentes eis de nostra
in Alexandriam ductione et multos reperimus, qui parati erant nos
ducere et magis voluntarii ad suscipiendum nos, quam saccos specierum,
quia levioris eramus oneris et gravioris pretii. Plures ergo deserentes
mercatores ad nos concurrerunt, propter quod mirabile disturbium ortum
est novum inter mercatores et camelarios. Elegimus ergo ex omnibus
quendam pauperem camelarium cum quinque camelis et conventione facta
bestias oneravimus, cum autem jam pergere vellemus, accurrerunt
negociatores Sarraceni et cum magna furia res nostras de camelis
rejecerunt, camelariumque et suos verberaverunt et ipsos camelos ad
suarum mercium cumulos duxerunt et camelarium coegerunt mercium
suscipere onera. Caeterum alios etiam camelarios, qui ad nos
accesserant, ut convenirent nobiscum, a nobis percussionibus repulerunt
et suas suscipere merces coegerunt et inter haec facta fuit tam saeva
contentio, ut se invicem cultellis et pugionibus laedere conarentur. Et
in his omnibus nos sedimus cum silentio et timore, nec manum movimus,
ne furorem suum in nos verterent. Vidimus tamen hoc litigio rem
memoratu dignam. Duo juvenes simul (#123 a#) dure contendebant et in
tantum se verbis provocabant, quod ad verbera inferenda sibi invicem se
parabant, cumque congressionem facere vellent, ambo exemtis pugionibus,
quibus accincti fuerant, eos longius a se projecerunt et ita sine ferro
irruerunt in invicem, pugnis se percutientes et unguibus digitorum se
lacerantes, usque quo ab invicem fuerunt detracti. Hoc nostris
militibus videbatur puerile et muliebre, scilicet gladium a se removere
in bello. Sed mihi visum fuit bellum virile et rationabile, in quo
uterque locum habuit se vindicandi de injuria sine hominis exstinctione
et peremtione, ingentis enim sceleris crimen reputant occisionem
hominis cujuscumque et nulla passione vincuntur, qua moveantur in
humani sanguinis effusionem. Quod profecto rationabile est, divinum et
justum. Interea fuerunt multi dure percussi et pauperes camelarii
rusticelli sedebant lamentantes et clamabant, se innocenter percussos,
quibus mercatores dicebant, quod plagas et verbera meruissent, pro eo,
quod Christianis canibus et Francis ribaldis ante Sarracenos servire
voluissent, et cum hoc minas eis fecerunt ampliora inferendi, si nobis
ante eis servirent. Post modicum alter venit cum suis camelis ad nos,
offerens se ducturum et conventione facta iterum sicut primus
accurrerunt et bestias ad sua onera duxerunt; sed et tertio idem
contigit. Sedimus ergo cum tristitia et desperavimus non posse de
Canopon recedere interim, quod unus saccus in littore jaceret. Dum
autem duabus vel tribus horis ibi sedissimus, accessit ad nos quidam
Maurus, vir protervus de Mauritania ultra Aegyptum, interrogans, an cum
eo vellemus proficisci? Et audito, quod sic, adducto sunt cameli et
iterum oneravimus quinque camelos nec curavit negotiatorum clamores
seque ab eis defendit et quadam violentia usus res nostras aptavit,
verumtamen suus conatus non fuit sincerus, sed dolose egit nobiscum.
Dicebat enim necesse esse quinque camelos, cum duo vel ad majus tres
omnia bene portassent et hoc fecit propter pretii augmentationem; et
cum saccos nostros et sportas communes imposuissent camelis noluit
saccos et sportas personales accipere nisi pro novo pretio, dimisit
etiam quaedam communia jacere, quae noluit tollere, nisi adderetur
aliquid pretio conventionis. Oneratis camelis conduximus asinos, in
quibus nos camelos sequeremur cum nostris sportellis et saccellis.
Cunctis ergo dispositis ab ostio Heracliotico recessimus per sabulum in
maris littore praecedentes; quidam autem Sarraceni nos cum ira
sequebantur, et[TR92] asinarios percusserunt nosque de asinis
rejecerunt et magnae lites et contentiones ibi fuerunt, conantes asinos
ad ostium Nili reducere. Illae autem discordiae ut in plurimum propter
linguarum confusionem erant, nos enim causas illorum non intelligimus,
nec ipsi nos et passionatis conclamationibus offendimus nos invicem.
Ille etiam Trutschelmannus Halliu probus homo non fuit sed vexari nos
permisit et nequam ad infortunia nostra visit. Cum ergo vidissemus
difficultatem illam cum asinis, resignavimus eos et post camelos pedes
cucurrimus, asinarii autem precabantur, nos reascendere, sed noluimus.
Quidam tamen de dominis reascenderunt (#b#) asinos, alii concurrerunt
post camelos cum multo labore, quia sol calidissimus fuit et arena
profunda, subtilis et fervens a sole incensa et cum hoc ab heri et
nudius tertius nihil coctum manducavimus, nec amplius unum vini vel
aquae guttam habuimus ad bibendum. Et profecto gravis erat cursus
noster, numquam magis timui ex inedia deficere, quam in hoc itinere,
unde applicavi me ad camelarium, signis locutus fui ei, ut dimitteret
me ascendere camelum usque Alexandriam pro madinis aliquottis. Acceptis
ergo a me madinis prostravit camelum et me desuper sedere fecit. Sedi
ergo supra onera et relevatus a labore itinerandi resumsi quodammodo
spiritum, similiter et alii quidam peregrini fecerunt. Sic ergo in
triplici differentia processimus contra Alexandriam, quidam ambulabant
pedes, quidam asinos habebant, alii in camelis sedebant.

Porro nobis procedentibus ecce tres Satraceni equestres festinato
sequebantur nos et, cum ad nos venissent, cum indignatione nos
jusserunt stare et prosilientes de equis ad colla camelorum ceciderunt
eosque prosternentes funiculos cultellis ruperunt dejicientes onera,
inceperunt etiam saccos et sportas scindere, dicentes, nos poenales
esse, ex eo quod in ostio Nili thelonium non solvissemus; rogavimus
ergo eos, ne scinderent res nostras, sed potius pecunias a nobis
acciperent. Sic ergo argentum produximus, cum quo eos quietavimus et
juverunt nos disrupta reficere et oneratis bestiis processimus, sicut
prius. Fuit autem fictitium de illo thelonio et mercatores juxta portum
laborantes nobis in despectum et terrorem spoliationem et truffam
fecerunt.

Cum autem venissemus ad tria milliaria Italica de Canopia, obvios
habuimus multos camelos cum servis, tollere volentes species aromaticas
de ostio Nili et inferre Alexandriam, cumque ad nos venissent et
conditionem nostram agnovissent, prosilierunt de camelis et nostros
camelos prostraverunt solventes onera, nostros etiam camelarios dure
verberaverunt conatum contra eos facientibus et dixerunt eis, quod
nullus alienus vel de Mauritania, vel de Arabia et Aethiopia haberet
facultatem, ducere in camelis peregrinos in Alexandriam, sed solum
spectaret ad camelarios Alexandrinos, quos debuissemus misso nuntio ab
Alexandria evocasse. Qua ex re a nobis suum praemium postulabant.
Reduximus ergo nos in unum et conjecimus madinos ad invicem et
contentos eos fecimus; acceptis ergo madinis facti sunt amici nostri et
reonerare bestias juverunt et ita recessimus ab invicem. Post spatium
horae venerunt alii cum camelis, postulantes multum importune pretium,
quia essent camelarii Alexandrini. Quibus cum diceremus, quod
praecedentibus solvissemus, dimiserunt nos in pace procedere; deinde
multas turmas hominum et camelorum obviam habuimus et in continuo
timore stetimus metuentes invasionem. Interea cum longum iter super
oram maris fecissimus, contra montana quaedam non alta, sed usque ad
limbum maris protensa, processimus; avertimus ergo nos a mari ad
montana illa, ita quod ad dexteram habuimus montana fertilia et
palmarum arboribus plena, et ad radices montium illorum ab alia parte
irruebant fluctus maris, ad sinistram autem habuimus (#124 a#)
latissimum campum, conclusum ab una parte Nilo, ab altera mari magno,
totus autem campus ille est salineria pretiosa, optimumque in eo sal
generatur, unde, quando oculos primo in campum ipsum conjecimus,
putavimus, campum illum nive aut pruina contectum, sed erat sal. Nam
Nilo excrescente repletur campus ille aquis, nec eum tamen foecundat,
quia aquae maris Nili aquas inficiunt easque salsas et steriles
faciunt. In decrescentia ergo Nili omnis aqua remanens in campo illo
actione solis in sal sapidissimum decoquitur, aqua etiam, quae in
scissuris terrae et in foveis remanet, fit sal et stant in campo illo
multi fontes salis; sal autem hoc optimum est omnium, quo utitur
dominus Soldanus et magnum censum accipit de salineria illa.



           Ingressus peregrinorum in Alexandriam, et quomodo
             inter portas conclusi et captivi tenti sunt et
                     non parum tribulati et vexati.

Cum magna festinatione salis campum pertransivimus, ut citius
Alexandriam veniremus ad aliquid manducandum et bibendum, et ingressi
opposita montana in crepidine per viam profundam ad terminum illorum
montium venimus ibique grandes et vetustissimas murorum ruinas
invenimus, in longum latumque protensas et dicebatur nobis, ibi olim
antiquam stetisse Alexandriam. Vidimus autem ante nos gloriosam
civitatem Alexandriam, mari magna pro parte cinctam, pro alia parte
hortis et pomeriis amoenissimis circumdatam, in quibus stabant tam
altae palmarum arbores et multae ac si esset nemus arborum pinorum, nam
terra juxta Alexandriam singularis foecunditatis est ex Nili beneficio
et abundantia omnium rerum, quibus humana vita sustentatur, est ibi in
copia, ut patebit. In processu, cum jam urbi proximi essemus, conversi
camelarii et asinarii cum indignatione traxerunt nos de camelis et
asinis dicentes, esse contra jus illius nobilis urbis, quod Christianus
eam ingrediatur in camelo, equo aut asino sedens. Gradiebamur ergo eam
bestiis ad portam urbis nobis oppositam et propinquiorem, sed cum
portarii nos vidissent, cum baculis et fustibus nobis occurrerunt,
claudentes portam a tergo suo, dicentes, portam istam esse apertam
incolis et notis Sarracenis et Machometi ministris et nullo modo
canibus et Christicolis. Dixerunt ergo camelariis nostris, ut ducerent
nos per gyrum super fossata ad aliam civitatis portam, in qua alieni
homines examinantur et probantur, an digni sunt intromitti vel non.
Gyravimus ergo per longum iter urbem cum anxietate et tristitia,
scientes nos iterum vexandos et tribulandos. Quidam autem juvenes
Sarraceni, qui ante primam portam simul ludos pueriles habuerunt, visis
nobis dimiserunt ludum suum et post nos currentes cum clamore irrisivo
lapides contra nos miserunt, quos dum etiam lapidibus repelleremus cum
fundibulis contra nos fortissime jactabant et ita nos vexabant, quod
non ad pedes poteramus aspicere, sed in aërem, ad cavendum lapidum
ictus. Insuper quidam super moenia civitatis currentes de muro
clamabant contra nos, mittentes crebros lapides. Numquam (#b#) ita male
fuimus hospitio recepti, sicut Alexandriae. Circuivimus per longum cum
magna fatiga et in tanta defectione fuimus, quod vix amplius potuimus
ambulare, confecti inedia et multipliciter tribulati. Tandem autem ad
portam venimus magnam, altam, turribus et fortalitiis miro modo
munitam, ferreos habentem vectes et quadruplicatum introitum de ostio
ad ostium, et tam anterior porta quam interior erat ferrea, et pons
intra duas portas supra fossam mobilis, qui poterat subtrahi. Porro
ante portam stabat unus exactor cum fuste, qui solum de bestiis nostris
exegit theloneum parvum, sine atrocitate, et nihil de nobis, reservans
nos aliis. Soluto theloneo ingressi sumus primam portam per pontem cum
quadam laetitia, putantes nos evasisse manus exactorum primo
contentato. Quia enim sol jam mergebatur, aestimavimus exactores ideo
non adesse et ita nos occulte urbem ingredi posse, multa enim
terribilia per totam peregrinationem audivimus de exactoribus
Alexandrinis sub portis. Ponte ergo fossati transito ad magnam venimus
ferream portam, juxta quam quidam Sarraceni stabant cum armis, sed
penitus nihil nobis dicebant nec bonum nec malum, nec introitum
prohibebant, sed subsistere ab intus jubebant simul, et dum omnes de
exercitu nostro intrassent, clauserunt portam, qua clausa jusserunt nos
procedere. Est autem post portam illam via curva inter altissimos muros
et turres, usque ad interiorem portam ferream, quae ducit ad civitatem;
ad quam cum venissemus, stabant intra eam multi armati, et cum ingredi
vellemus, cum baculis et fustibus nos repulerunt et post se portis
clausis jusserunt exonerari bestias et depositis sarcinis reserraverunt
exteriorem portam et camelarios nostros cum camelis, asinarios cum
asinis et cunctos alios praeter peregrinos et Halliu Trutschelmanni
vicarium excluserunt et nos inter ambas ferreas portas concluserunt cum
rebus nostris dicentes, quod in crastinum lustratis rebus nostris et
soluto theloneo intromittendi essemus. Sicque ferreis portis et
repagulis ac catenis ferreis murisque valde altis inclusi stetimus. In
mentem venit mihi Dis[TR93] civitas inferni ferrea, quae quam
terribilis sit pluribus metris ostendit Virgilius, cujus regem fingunt
Plutonem poetae et canem tricipitem cerberum esse ejus custodem,
inaudita voracitate cuncta vorantem, quem ideo tricipitem vocabant,
quia latratu sonorus, mordax nimium et in tenendo fortissimus. Hic
canis nullum intromittit bonum et justum, unde versus: Nulli fas casto
sceleratum insistere limen. Hunc canem valde timuimus, qui avaritiam
designat voracem et iracundiam mordacem, nec alia de causa inclusos nos
esse scivimus, quam ut avaritia Sarracenorum laceraret nos. Igitur cum
undique clausi essemus et res nostras aliquantulum composuissemus,
recordati sumus defectionis nostrae et inediam sensimus et productis
paximaciis deglutire vel dentibus frangere non poteramus, quia deerat
aquae potus. Necessitate autem compulsi ad portam interiorem
transivimus, quae duxit ad civitatem et cum lapidibus fortiter (#125
a#) pulsavimus. Accurrit autem primo ille invidus canis Halliu, qui
nobiscum erat, et dure nos increpabat de strepitu facto, sed nos eum
non curavimus et spem in humanitatem illorum Alexandrinorum habuimus,
quod non sinerent nos in defectum, qui praesto erat, venire. Ad pulsum
accurrerunt aliqui prope portam residentes, quaerentes de causa
pulsationis, qua exposita praebuimus eis aliquos madinos per spatium,
quod est inter portae valvas et terram vel limen, precantes, ut aquam
et panem afferrent; erat enim tantum spatium inter limen et valvas,
quod etiam amphoras et flascones extra porrigere poteramus. Acceptis
ergo pecuniis,et amphoris portaverunt nobis gentiles illi panes, sed
calidos, recenter de fornace acceptos et amphoras aquae et sportellam
cum dactylis palmarum fructibus. Sedimus ergo et quilibet modicum de
oblatis accepit et confortati sumus, sed nullo modo saturati, eramus
enim famelici sicut canes, sitibundi sicut cervi, et praedictis potius
appetitum irritavimus quam saturavimus, grati tamen fuimus de pietate
ethnicorum et gratissimi de requie et loco quietis,[TR94] inclusi enim
fuimus in loco securissimo et mundo, nec poteramus egredi vel ingredi
et nemo ad nos venire poterat, a parte tamen dextera juxta portam
interiorem ostiolum apertum relictum fuit, per quod erat transitus in
spatium, quod est intra murum altum interiorem civitatis et exteriorem,
qui ex fossatis consurgit, et in isto ambitu poteramus ad longum
spatium ire in gyro inter utrumque murum et per moenia in fossata
respicere et supra murum exteriorem ascendere in fortalitia et turres
aliquas, sicut et feci. Credo autem, quod de industria locum illum
apertum nobis reliquerint, ne opere necessitatis foedaremus communem
transitum inter duas portas. Cum ergo nox jam esset, ad quiescendum nos
locavimus et quietissime dormivimus, nec fuit homo in turribus aut
muris, qui nos quovis modo molestaret, recuperavimus in illa nocte
dormiendo, quidquid super Nilum praeteritis noctibus negleximus
vigilando.



            Scrutatio peregrinorum sub porta Alexandriae et
                       ingressus eorum in urbem.

Vicesima quarta die, cum dies illuxisset, composuimus res nostras et
saccos ac sportas aptavimus et res in eis, ut scrutatores nihil
pretiosi invenirent in ore reservaculorum et illi peregrini, qui
habebant pecunias, multa excogitaverunt, ut eam inferrent sine scitu et
nota exactorum scrutatorum, unde quidam in amphoram meam ultra centum
ducatos posuit, quos in amphora in civitatem portavi, alii paximaciis
intruserunt, alii in locis non suspectis suis vestimentis in suorum
[insuerunt], alii in vasculum, in quo oleum nobiscum duximus,
posuerunt, alii in butyrum, alii in caseum et ita diversis modis
abscondere satagebant, quia de omni re, quae infertur et effertur
Alexandriae, exigunt crucigerum denarium exactores pro pedagio et
theloneo. Liber ego tunc eram ab illa cura, quia dudum defecerat
pecunia mea, clenodia autem aurea et argentea in annulis et crucellis
et signis, quae mecum ferebam in una bursa, in ipsa bursa abscondi in
saccum farinae avenae, intrudens in farinam ne inveniretur. In illa
autem rerum absconsione non peccavimus, secundum Hostiensem in Summa,
quia ipsis Sarracenis et legibus aut statutis eorum non suberamus, nec
eis quidquam juravimus aut promisimus, et terram ipsam, quae nostra
est, per vim tenent sine jure. Ideo nihil tenebamur eis. Porro Halliu
videns (#b#) nos sollicitos in absconsione rerum, consuluit quod
sportas et saccos aperiremus et omnia colligata solveremus, quia omnia
fortiter conclusa et connodata cultellis solverent exactores et
scinderent; cui cum diceremus, quod litteram libertatis haberemus a
rege Aegypti Soldano, derisit nos ille nequam asserens, si Soldanus
personaliter adesset, imperscrutati illam urbem non ingrederemur,
suasit etiam, litteram potius occultandam, ne scrutatores ampliorem
sumerent occasionem exactius visitandi. Solvimus ergo omnia illigata et
in lucem deduximus singula, ut citius et sine difficultatibus
perscrutatio fieret, demtis clenodiis et pecuniis, quae celavimus. Jam
autem sol dudum ortus fuerat et multus tumultus et clamor erat ante
exteriorem portam cupientium intrare cum oneratis camelis; tandem autem
venerunt portarii cum dominis scrutatoribus thelonariis et exactoribus
et exeuntes ad nos omnes res nostras de via ejecerunt et camelos ante
portam stantes intromiserunt, singulos autem camelos prostraverunt et
dejectis saccis omnia perscrutabantur et ipsos camelarios de ritu
eorum, Sarracenos, Aegyptios, Mauros nobis videntibus nudaverunt et
quaesiverunt, an aliquid occulte inferretur. Erant autem ultra
nonaginta cameli et multum temporis transivit, antequam omnia erant
scrutata. Demum venit ad nos Trutschelmannus Alexandrinus, dictus
Schambeck, vir personatus et niger, robustus, magnus, ut videbatur
colericus, potens Mamaluccus, Italicum optime sciens loqui,
salutavitque nos pacifice et singulos ad osculum more eorum recepit, in
quo etiam confregit corda nostra et omnem spem nostram in eum posuimus.
Ostendimus ergo sibi litteram Soldani, et consilii fuit, quod omnino
eam dominis scrutatoribus ostenderemus, consolatus est etiam nos de
visitatione dicens, se velle apud dominos instare, ne inhoneste nos
tractarent, dictum enim erat nobis, quod etiam in secretioribus locis
corporum lapides pretiosos quaererent. Nihilo minus tamen animavit nos
ad patientiam dicens, quod ritus antiquus civitatis Atheniensis adhuc
in hac civitate servaretur, nam quicumque Athenas ingredi volebat,
senes in porta sedentes conviciebantur eum factis et verbis,
molestabant etiam usque ad contumelias, et patientes intromittebantur,
impatientes bene vexati repellebantur. Sic et hic: omnes intrantes
perscrutantur et maxime illi, qui impatienter ferunt, quos quandoque
spoliatos redire compellunt. Cum ergo cameli omnes pertransissent,
consederunt domini inter interiorem portam sub turre ipsius portae et
assumsit Schambeck aliquos de senioribus peregrinis et ingressus cum
eis ad dominos obtulit eis litteram domini Soldani, qui accipientes
litteram cum reverentia multa deosculabantur eam et legerunt. Perlecta
littera aliqui eorum exierunt ad nos et singulos saccos et sportas
primo levaverunt gravitatem pensantes et deinde quaesiverunt, non tamen
exacte, sed satis perfunctorie, nec omnia ligata solverunt, sed cum
festinantia egerunt. Rebus visitatis stabant sub portam et unum post
alium vocantes in vestibus et bursis quaesiverunt et argentum et aurum
cujuslibet singillatim posuerunt, nullum[TR95] tamen nudaverunt ex
toto. Cum autem et ego accessissem, videntes me sacerdotem, nihil mecum
egerunt, nec bursam, quam manifeste cingulo ferebam, aperuerunt, sed
quasi pauperem, sicut de facto eram, (#126 a#) et sine perscrutatione
dimiserunt. Sic et fratribus minoribus similiter fecerunt et ita cum
bona pace tempestas illa transivit, videbatur enim mihi, quod tantum
haberent taedium in quaerendo, sicut nos in sustinendo. Singulis autem
restituerunt pecunias theloneum statutum inde accipientes. De quolibet
autem homine octo postulabant madinos, quos tamen ab nostris religiosis
et sacerdotibus non acceperunt, nulla enim thelonea a clero, etiam a
Christiano, recipiunt. Laeti autem fuimus pro eo, quod exacte visitati
non fuimus, quia multa pretiosa in auro et argento et lapidibus
pretiosis et pannis sericis et balsamo nobiscum habuimus, de quibus non
modicum recepissent censum: si fuissemus negotiatores, non sic
evasissemus, eos enim usque ad nudam pellem spoliant et quod inhumanum
est et turpe dicere, in posterioribus quaerunt, in ore et auribus
absconditum aurum et lapides pretiosos. Expeditis ergo nobis intravit
Schambeck urbem et adduxit camelos et asinos pro nobis et rebus
nostris. Nos ergo colligatis sarcinis bestias oneravimus et urbem
ingressi sumus et cum tam miserabiles undique cerneremus ruinas,
obstupuimus ammirantes vehementer, quod tam miseram civitatem
circumdarent muri tam firmi et decori. Per longum autem vicum
processimus in curiam grandem domini praefecti urbis, potentissimi
Mamalucci, ducente nos Trutschelmanno ad ejus prospectum. Moris est
enim, quod omnes alienigenae primo praesentantur conspectibus
praefecti. Egressus autem praefectus, vir senex venerandus et
personatus, salutavit nos et singulos diligentissime intuitus abire ad
locum nostrum permisit, siquidem homines illi uno intuitu miram de
homine accipiunt notitiam, in hoc enim praecellentissimi judices sunt,
sicut patebit fol. 121. Demum ergo de curia illa adhuc per longum vicum
ambulavimus et ad curiam regis Siciliae venimus, in qua Cathalani
mercatores suas merces et cameras habent, quia est fonticus
Cathalaniorum et hospitium omnium Christianorum peregrinorum, nisi ex
singulari favore Veneti et Januenses velint eos in suis fonticis
hospitari. Ingressi ergo cum rebus nostris fonticum vel curiam domus,
occurrit nobis dominus patronus domus, Cathalonus consul et
familiariter nos suscepit, sed et familia occurrit in adjutorium
nostrum in exoneratione bestiarum, et laetati sumus ultra modum, quod
in domum Christiani hominis revenimus, multis enim diebus cum nullo
Christiano potuimus hospitari, videbatur ex hoc nobis, quod in foribus
terrae nostrae essemus. Rogavimus ergo patronum,[TR96] ut provisionem
nobis faceret de cibo et potu, diximusque ei famem et sitim nostram et
defectum; qui statim ascendit et prandium parari fecit. Porro
Trutschelmannus Schambeck prohibuit nos die illo domum exire dicens, se
in crastinum reversurum et computum de omnibus habiturum nobiscum.
Licentiavimus etiam Halliu vicarium Trutschelmanni Chayrini et non
paucos madinos coacti fuimus dare illi infidelissimo (#b#) et malo
homini, qui ad nihilum nobis fuerat utilis, sed proditor pecuniarum
nostrarum et infidelis protector, nam, ut de multis unam infidelitatem
recitem, quidam miles tradidit sibi secrete et bona fide ante civitatem
Alexandriam auream imaginem St. Christophori, timens gravitatem
thelonei de tanto auri pondere, et dum venissemus in domum, noluit
militi depositum restituere, nisi daret sibi quam postulabat pecuniam,
et si voluit miles aurum suum rehabere, opportebat cum majori redimere
pretio, quam exposuisset in theloneo. Sic ergo illi duo Trutschelmanni,
Schambeck et Halliu, de domo exierunt, nos autem ascendimus in
coenaculum pulchrum et paratam mensam reperimus et dominam domus
fidelem Christianam cum omni familia; sicque ad mensam sedimus et
lautum prandium habuimus, vinumque de aureis et argenteis vasculis
bibimus et bene refecti sumus. Peracto prandio conventionem fecimus cum
domino domus de pretio sibi praestando pro prandiis et coenis, quamdiu
contingeret nos ibi moram trahere, et facta conventione duxit nos per
circuitum domus, quae grandis est et multorum habitaculorum et dedit
nobis distincta habitacula secundum distinctionem trium societatum
peregrinorum. Quae omnia ante adventum nostrum fuerant disposita per
militem illum, qui ante nos de Cairo recesserat, ut dictum est supra
fol. 91.

Acceptis habitaculis descendimus in curiam et supellectilem nostram
habitaculis intulimus. Porro in illo labore casu in mortis periculum
incidi, sed Deo protectore illaesus evasi. Steti enim juxta sarcinas et
res nostrae societatis cogitavi segregare, quia omnia in confuso simul
in uno cumulo jacebant; habebamus autem sportam magnam, in qua graviora
utensilia erant, fuitque ita gravis, quod non poteram eam levare de
terra; apposui ergo manus ad sportam eamque de cumulo per terram traxi
incurvatus retrocedens, et quia gravis erat, violentiam feci et cucurri
quantum poteram retrorsum vadens, nec a tergo videre poteram, quo irem.
Dum autem sic sportam post me traherem, ecce clamor ingens attollitur
et de superioribus domus, ubi stabant et respiciebant, clamabant: o
frater, fuge, fuge; inferiores etiam socii mei super me clamabant, ut
caverem et velociter fugerem. Ad quorum clamorem territus suspexi fixo
stans gradu, et ingeminabant[TR97] clamantes cum ira ad me, ut fugerem.
Conversus retrospexi et inveni me stare ad latus saevissimi et
crudelissimi leopardi alligati catena, ardentibus oculis et acutissimis
unguibus, quo viso repente ab eo declinavi. Mirabantur autem omnes
domestici de insolita bestiae indomatae mansuetudine et
congratulabantur mihi, quod me non apprehenderit, cum tamen posteriora
mea anterioribus ejus juncta fuerint. Nam si ungues suas acutissimas
dorso meo incussisset, me dilaniasset, et si tantum unguibus me modicum
vulnerasset, infectus veneno fuissem, quia habet ungues venenosas et
dentes et morsum pestiferum. De hac bestia et ejus ferocitate vide
supra fol. 93. Sic ergo gratus de protectione laborem incoeptum perfeci
cum (#127 a#) majori cautela. Vidi post hoc illam bestiam saepe
iracundissimam, ita quod timui, quod rumperet catenas. Unde quodam die
struthio unus, qui in curia habebatur, incautius cibum quaerendo ei
appropinquabat et levato pede contra eum evulsit a corpore ejus alam
cum multa carne, quia erat struthio magnus. Interea audientes
Christiani, qui in classe Venetiana venerant et in portu stabant
Alexandrino, attulerunt de navibus flascones vini ad nos et alia, et
cum eis zechas fecimus et de recessu galearum cum eis contulimus.
Duxerunt etiam nos ad altanam domus, quae adeo alta erat, quod urbem
supervidere poteramus et classem in mari stantem cernere, in cujus
profecto aspectu tantum laetati sumus, ac si aliquam patriae nostrae
civitatem vidissemus et sicut ille laetatur, qui habitat in loco alieno
sibi inconvenienti et videt equum, sive vehiculum, in quo reducendus
est ad optatum sui natalis soli locum. In illo die singulare mihi
gaudium occidit, nam dum in superioribus domus starem et in curiam
deorsum respicerem, ecce duos fratres ordinis praedicatorum
intraverunt, in quorum profecto aspectu commota sunt omnia viscera mea
prae gaudio, et statim descendi ad eos et magna caritate salutavimus
nos invicem; erant enim capellani honoris, conducti a mercatoribus, et
unus frater, Wilhelmus de Sicilia, providebat sicut plebanus homines
domus nostrae; alius frater, Johannes de Janua in fontico Januensium
provisor Christianorum erat. Erant autem duo experti viri, multa mihi
exhibentes solatia me Alexandriae degente. Duxerunt autem me in
capellam domus bene paratam et ornatam, dicentes, me ibi habere locum
celebrandi et orandi ad placitum, ostendentes mihi in loco occulto
clavem ecclesiae etc. Cum autem sero factum esset, cum domino consule
coenam ad lumen fecimus cum gaudio et deinde pro quiete ad habitacula
nostra ivimus et in lectulis, quos de Jerusalem nobiscum tuleramus,
quievimus, Et ita dies illa transiit.

Die XXV., qui est Crispini et Crispiniani, disposuimus nos et in
capella domus pulsata nola missas celebravimus et audivimus et gavisi
fuimus, nos locum ordinarium invenisse pro divino officio. Statim autem
post missas, antequam de capella descenderemus, audivimus fragores
bombardarum et clangores tubarum et strepitum tympanorum et clamores
populorum tripudiantium, quod signum erat adventus alicujus magni
domini in navi per mare, tali enim solemnitate recipere solent naves
magnatum. Cucurrit ergo familia domus extra ad mare ad spectaculum, nos
vero, qui captivi eramus, ascendimus in altanam et ad mare prospeximus
in navium portum et ecce grippae et fustes et barcae plenae ornatis
Sarracenis in portum appulerunt, ad quorum ingressum haec facta
fuerant. Siquidem praepotens quidam Sarracenus de Libya Africae
advenerat cui praefectus Alexandriae obviam naves cum armatis miserat,
(#b#) ad eum honorifice suscipiendum, tum quia peregrinus erat
sepulchri Machometi, ad quod tendentes ubique cum honore suscipiunt,
tum etiam, quia desideratam praedam in mari captam ducebat secum. Idem
Sarracenus cum suis in mari navigantes ceperunt navem cum XIII
Christianis rebusque eorum inter se divisis ipsos Christianos
Alexandriam vendendos adducebant et praedictis clamoribus omnem
civitatis populum ad spectaculum convocabant, cumque in terram de
navibus descendissent, colligaverunt cordis et funibus illos pauperes
Christianos et cunctum exercitum praeire fecerunt miseros captivos et
urbem ingressi cum gaudio Christianis lugubre spectaculum fuerunt et
causa timoris moeroris et tristitiae. Duxerunt autem eos in fonticum
Tartarorum et eos ibi venales habuerunt et vendiderunt. Post hoc ad
prandium accessimus et cum luctu comedimus compatientes fratrum
nostrorum infortuniis. Post prandium venit Schambeck et congregatis
nobis legit registrum suum et pro solutione thelonei et pro salvo
conductu et libertate ambulandi per urbem postulavit de quolibet
peregrino XIII ducatos. Quo numero audito obstupuimus dicentes sibi,
quod in libellis peregrinorum, qui ante nos fuerant, reperimus non plus
quam sex ducatos pro persona et quare nos gravare plus vellet.
Respondit: libellos, inquit, vestros non curo, registri mei ordinem
tenebo, ideo sine litigio cogitetis de solutione mea et cavete, ne
domum hanc egrediamini, nisi per me educti fueritis; si secus
feceritis, non bene stabitis. Et hoc dicto egressus est a nobis. Erat
autem vir paucorum verborum et non litigativus, sed strenuus, et
suspectum habuimus Tanguardinum de Cairo, quod ille eum scriptis
corruperit, ad excoriandum nos inducens. Et ita de facto fuit. Sed et
Halliu nos etiam promovit et perdidit; in se vero vir justus fuit ipse
Schambek, nullum gravans et fideliter protegens. Sic ergo et hoc die in
hospitio mansimus, sed nullum defectum nec vini nec alicujus rei
necessariae passi sumus. Vicesima sexta die, quae erat dominica XXII.
post Trinitatis, missas celebravimus et quietius devotioni hac die
stetimus et prandio sumto in umbrosis locis nos continuimus propter
intensissimum solis fervorem, nam cum illo in tempore sit apud nos
quasi hiems, ibi adhuc erant calidissimi dies, sicut numquam sunt apud
nos aestivo tempore. Advesperascente die iterum audivimus clangorem
tubarum et fragorem bombardarum ad receptionem aliarum navium.
Ascendimus ergo altanam et vidimus grandem galeam Christianam portum
intrare. Misimus ergo servum unum de domo ad mare, ut exploraret, unde
galea illa venisset et quas merces afferret. Revenit ergo servus
dicens, navem istam de Campaniae partibus, quae est contermina Apuliae
et Italiae, venisse et nullas alias merces habere, nisi avellanas, quas
nos vocamus nuces avellanas, quarum galea tota repleta. Si quidem
Campania illa nuces istas in magna copia producit, unde etiam
appellantur abellanae, ab Ellana, oppido Campaniae, nec crescunt in
orientalibus partibus, (#128 a#) propter siccitatem et calorem terrae,
sed solum crescunt in locis humidis, frigidis et macris et ideo
ducuntur de Campania in Syriam et Aegyptum, tamquam peregrinae et carae
merces. Interrogavimus autem die sequente unum Theutonicum, qui eadem
galea venerat et galeota erat, quanti pretii aestimarentur avellanae
istae simul. Respondit, quod inexpertus vix credit, quod galeae
patronus speraret, se multa millia ducatorum recepturum pro eis.
Scribere non audeo numerum millium ducatorum, quem servus ille nobis
determinate expressit. Carae enim valde sunt in Oriente nuces illae et
homines orientales libentissime eas comedunt tamquam rem pretiosam et
eis sanam, cum tamen apud nos non pretiosae nec sanae sunt, sed
puerulis ad ludendum exponuntur et inter silvestria computantur, sicut
et glandes. Verum tamen alias conditiones merces illae acquirunt ductae
in Orientem, quam habent apud nos. Nam nobiscum ultra annum reservatae
tabescunt vel marcescunt aut oleascunt et insipidae fiunt. In Orientem
autem ductae semper manent etiam per centum annos sine defectu et ideo
sanae et pretiosae efficiuntur. Unde[TR98] Amalfitani mercatores, de
Amalfia, Apuliae civitate, primi creduntur fuisse, qui avellanas in
Aegyptum et Syriam, peregrinas utique merces, quas Oriens prius non
noverat, lucri faciendi causa per mare detulerunt longe ante tempora
Latinorum, dum adhuc regnum hierosolymitanum in manibus erat paganorum.
Propter has ergo merces meruerunt Amalfitani gratiam et favorem
dominorum terrae; unde, quia tunc Latini in Jerusalem nullum habebant
locum, in quo hospitarentur peregrini, obtinuerunt praefati mercatores
a rege Aegypti potestatem construendi habitaculum in quocumque loco
voluissent in civitate sancta. Sic ergo ante januam ecclesiae dominicae
resurrectionis aedificaverunt monasterium in honorem beatae Mariae
Virginis et abbatem et monachos latinos imposuerunt et quia Latini id
fecerunt, nominaverunt locum Sancta Maria de Latina. Ecce hanc gratiam
obtinuerunt cum avellanis Christiani. De quo supra. P. 1. fol. 268. A.

Die XXVII., quae est vigilia Simonis et Judae apostolorum, mane ad
dicendum officium meum surrexi et descendi in curiam et sub testudine,
quae est in introitu portae domus, sedi orans. Adhuc autem erat porta
domus clausa, quam aperiunt et claudunt Sarraceni ab extra ad placitum,
sicut omnes alias domus Christianorum, ad quas ipsi et non
inhabitatores Christiani claves habent. Pari modo fit ipsis, dum sunt
Venetiis negotiantes, nam domum, in qua sunt Christiani, a foris
noctibus claudunt, ne quis vel intrare vel exire possit, ut nocturni
insultus praecaveantur. Me autem ibi sedente venit portuarius
Sarracenus et remoto repagulo et seris aperuit ambas valvas et abiit.
Surrexi ergo et sub ostio steti, respiciens deambulantes et apud me
mirabar, de tam diversis hominibus percurrentibus, vidi enim
Christianos multos, orientales et occidentales, Judaeos, Samaritanos,
Sarracenos, Mamaluccos promiscui sexus, inter quos pertransire volebat
quidam juvenis barbitonsor, quem prius Venetiis noveram; hunc ut vidi,
vocavi Italice, ô barbarero veza; et audiens venit. Cui dixi, utinam,
bone socie, essem in habitaculo tuo, ut caput mihi lavares et barbam et
coronam meam raderes, captivus, heu, sum detentus cum aliis a
Trutschelmanno propter debita solvenda. Ad quod juvenis respondit:
adhuc mane est et nondum surgunt Sarraceni, venite mecum et antequam
Trutschelmannus procedat de domo sua, vos eritis rasus et lotus (#b#)
et capite reformato in locum vestrum ibitis. Cumque adhuc trepidarem,
dixit: quid formidatis? numquam juramentum praestitistis, venite ergo
mecum. Ad hanc persuasionem surrexi et secum ivi per forum usque ad
majorem fonticum Venetorum et ibi lotus et rasus fui ad placitum, sed
dum in domum reverterer, obvium habui Schambeck Trutschelmannum, ad
cujus adspectum territus de vico reclinare volui ab eo. Hoc dum
consideraret me revocavit Sarracenica lingua clamans: thali, ihali,
Christiane, hoc est, veni, veni Christiane. Tremens ergo ad eum veni,
spem tamen (concepi), ut vir prudens nulla passione permotus leviter
Italice dixit, ut in domum reverterer et peregrinis dicerem, quod post
prandium venire vellet et pecuniam sibi debitam exigere, quam utique
aut dare opportet, aut in publicas custodias poni et cum tormento
exigi. Ad hoc viro respondi: ecce, domine, ea quae mandasti, dicam
quidem dominis meis peregrinis, sed in Domino meo crucifixo juro vobis,
quod ego pauper frater et sacerdos non habeo pecuniam propriam et
illam, quam habui, dudum consumsi et de misericordia dominorum
peregrinorum utcunque sustentor et in natale solum, quod longe ab hinc
distat, ultra mare et montana, sub eorum expensis reducor. Ad hoc
benignius intuitus me dixit Italice: Startu praeto non paga ingenti, id
est:[TR99] Es tu presbyter, non solves quidquam; quasi diceret: De te
non est quaestio, cum sis sacerdos, quia sacerdotes, sive sint divites
sive pauperes, non solvunt thelonea, nihil exigam a te, sed domini
saeculares solvent. Gratias ergo egi viro et laetus domum reversus
reperi adhuc peregrinos dormientes, nullum enim cogitatum alium
habueram, nisi quod ego sicut alii ad solvendam pecuniam arctarer et
jam quibusdam dominis peregrinis locutus fueram de concedenda mihi
pecunia, nec constabat mihi, quod sacerdotes Christianorum libertatibus
gauderent apud gentiles. Cum ergo surrexissent domini peregrini, dixi
eis, quod dominus Schambeck fuisset mecum et haec dixisset mihi et
quomodo libertatem me habere dixisset ex sacerdotio. Hoc audientes
domini congratulabantur mihi et sibi ipsis condolebant pro elargitione
tantae pecuniae, unde aliquorum consilium fuit, quod res ad Amiraldum,
praefectum civitatis, deferretur, sed dominus consul, patronus et
hospes noster, dixit, quod nihil proficere possent contra Schambeck,
qui ab omnibus vir verax habebatur et amabatur et si eum offenderemus,
non bene in Alexandria staremus. Sic ergo inclinaverunt se domini ad
solvendum. Igitur facto prandio venit Trutschelmannus[TR100] et exegit
pecuniam ab omnibus aequalem, a paupere sicut a divite, ab ignobili
sicut a nobili, demtis sacerdotibus. Quicumque enim signa sacerdotii
sui ostendebat in rasura et veste, illum libere dimisit; ab antiquo
enim innatum est Aegyptiis libertati dare sacerdotes, nam Genes. 47.
legitur, quod cum tempore famis cunctorum Aegyptiorum terram Pharao
emeret pro dandis victualibus, atque sub eodem fame cunctos servituti
subjiceret, sacerdotibus ita necessaria ministravit, ut nec
possessionibus, nec libertate privarentur et nudarentur. Domino ex tunc
pronunciante sacerdotes in omni gente liberos esse oportere inquit
Gratianus XXIII. a.[TR101] VIII. §. quamvis etc.

Et ut altius de hoc aliquid referam, sciendum, quod apud Aegyptios, ut
libri gentilium docent, primo fuerunt instituti sacerdotes ad deorum
cultum, hoc modo, ut habet Diodorus Lib. 1. cap. 2. antiquarum rerum:
Osiris, homo valens ingenio, filius Jovis et Junonis, et Isis foemina
industriosissima, cum antiquissimis temporibus, amplius quam decem
millibus annorum, ante Alexandrum M., ut habent fabulae, regnarent in
Aegypto, erexerunt templa et statuas aureas parentibus, Jovi et
Junoni,[TR102] et populum haec honorare docuerunt et multam humanitatem
in gentem illam, quae antea bestialiter vivebat, induxerunt. Triticum
et hordeum, vinum et cerevisiam primi invenerunt et litteras scribere
et legere tradiderunt. Propter quae populus eis divinos contulit
honores et Osirin solem et Isidem lunam esse dicebant. Post haec Osiris
fuit a fratre suo Typhone interemtus et in XXVI partes corpus divisum.
Isis ergo regnum accepit et divisa membra Osiridis recollegit eaque in
pristinum corporis ordinem posuit et in pretiosissimo aureo sepulchro
collocavit, convocavitque dignos homines et sacerdotium instituit pro
servitio Osiridis. Ut autem eos promtiores ad cultum illum faceret,
tertiam eis agrorum partem ad sacra deorum concessit. Sed et Isidi
mortuae, sicut vivae, divinos exhibuerunt honores, quorum sacerdotes
singularem ducebant religiosam vitam, de quibus Cheremon Stoicus, ut
habetur in Reg. beati Hieronymi CVIII., narrat, quod omnibus mundi
negotiis curisque postpositis semper in templo fuerint et rerum naturas
causasque rationesque siderum contemplati sunt, numquam se mulieribus
miscuerunt, numquam cognatos et propinquos, nec liberos quidem viderunt
et ex eo tempore, quo coepissent divino cultui deservire, carnibus
vinoque semper abstinuerunt propter tenuitatem spiritus et maxime
propter appetitus libidinis, quae ex his cibis et hoc potu nascuntur,
pane vero non vescebantur, ne onerarent stomachum et si quando
comedebant tonsum (tusum), pariter isopum sumebant in cibo, ut escam
graviorem illius calore decoquerent. Oleum tantum in oleribus noverant,
verum et ipsum parum, propter nauseam et asperitatem gustus leviandam,
et ova et lac, ut carnes vitabant. Cubile eis de foliis palmarum,
mollem horrebant stratum, nec dormiebant nisi in strato resperso agno
casto, propter continentiam, ut infra fol. 199. habetur. Propter haec
erant sacerdotes populo pretiosi, eosque nutriebant (#129 a#) de
communi fisco et in nullo saeculari negotio gravabant, quia saeculo in
illo utebantur, utpote omnibus incogniti, semper sapientiae studiis
intenti, semper divinis suis occupati. Non credo, umquam fuisse aut
esse gentem sub coelo, quae pro dolor! ita viliter suos tractet
sacerdotes, sicut gens Christiana, et multo vilius tractarent, si
possent vel auderent. Status enim sacerdotalis grandis et potens est,
nec possunt saeculares tantum, quantum vellent, eos gravare, nihilo
minus tamen gravant, thelonea, pedagia, dacias, sturas exigendo, non
obstantibus gravissimis excommunicationibus et censuris in tales latis.
Extra. de Coen. C. et in L. VI. et in multis locis in canonibus et
legibus. Sed si veritatem fateri fas esset, dicere oporteret, quod
mirum foret, quod Christiani saeculares sacerdotibus suis non vitam
auferunt propter vitam scelestam, quam ducunt, et corruptissimos mores.
Non sic erat apud antiquos Aegyptios, qui se pro suis sacerdotibus
periculis exponere magnis curabant. Legitur enim in c. l. Diodori, quod
Bocharus insignis Aegypti rex, cum saepe in somnis Deorum responsa
accepisset, se privandum regno, nisi omnes interficeret Aegypti
sacerdotes et infelicem his viventibus semper fiendum, nisi cum suis
per cadavera interfectorum transiret, accessitis ergo omnibus
sacerdotibus deorum oraculum patefecit dicens: nolle se in Aegypto
manentem alicui perniciem struere, sed malle purum omnique solutum
scelere ab Aegypto abscedere se fatisque vitam reddere, quam impia
caede inquinatum regno potiri. Ita Aegyptiis regno tradito in
Aethiopiam migravit.

Cum ergo Schambeck pecuniam imbursasset, ascendit equum suum et jussit,
ut eum sequeremur; eduxit autem nos foras ad portam maris, quae ducit
ad Christianorum portum, in quo eorum naves stant, et ostendit nos
portariis, thelonariis, exactoribus et scrutatoribus pronuntians, nos
tributum solvisse et conductum domini Soldani habere et ideo sine
impedimento deberent nos dimittere exire ad naves et intrare pro
exigentia negotiorum nostrorum. Viri autem senes ibi sedentes
diligenter nos inspiciebant, ut notitiam nostri caperent dicentes, quod
nec in exitu nec in introitu vellent nos impedire, sed nollent nos
emittere vel immittere imperscrutatos, ne quid deportaremus vel
importaremus thelonaticum, cunctos enim alienos, sive Christianos sive
Sarracenos, tam in exeundo quam intrando visitant et perquirunt, nec
pecuniam deportare sinunt, sed eam reservant usque ad introitum illius,
cujus est; verum tamen satis superficialiter quaerunt, multa enim ego
ipse deportavi sub cappa, quae non repererunt etiam me visitato, saepe
etiam pertransire sinunt sine inquisitione. Cum ergo nos visitassent,
exivimus cum Schambeck ad mare et visis navibus reduxit nos ad portam
et iterum nos perscrutabantur et hoc facto reversi sumus in curiam
nostram. Sicque dedit Schambeck nobis licentiam eundi per civitatem in
vicis publicis et intrandi in fonticos et foros (fora) et in vicos
cocorum, sed prohibuit ne per aliquam portam exiremus demta porta maris
et ne per vicos strictos iremus et in locis ruinosis non staremus, nec
quovis modo montem custodiae civitatis ascendere praesumeremus. Et
datis istis regulis abscessit et dies illa transiit.

XXVIII. die, quae est apostolorum Simonis et Judae, audita missa
advocavimus Schambeck, rogantes, ut per loca martyrii St. Catharinae
nos duceret et ad ecclesias Christianorum. Exivimus ergo cum Schambeck
de domo per longum vicum, in quo multi sedebant mechanici operantes, et
in quandam plateam venimus, in qua stabat una singularis domuncula
clausa et erat carcer beatae Catharinae Virginis, in qua reclusa
tenebatur XII diebus sine cibo et potu humano, sed in eo angelico
utebatur alimento et claritate coelesti tenebrosus ille locus
replebatur, ut habetur in legenda Sanctae Catharinae. Hunc carcerem
aperuerunt nobis Sarraceni, datis eis aliquibus madinis et ingressi
adoravimus et indulgentias (†) accepimus. Deinde exeuntes in plateam
revenimus et locum illum diligentius consideravimus, quia in illa
platea virgo sacra (#b#) creditur fuisse flagellis caesa. In illa etiam
fuerunt illae duae rotae horribiles erectae, quibus virgo gloriosa
discerperetur, sed ab angelis fuerunt destructae. Haec autem ligneae
rotae duabus marmoreis columnis sustentabantur et in eis volvebantur et
illae columnae usque hodie ibi manent in eminenti super murum locatae
XII passibus ab invicem distantes. Viso loco illo extra urbem venimus
ad locum decollationis virginis, ibi in terram procidimus et locum
passionis deosculavimus recordati ibi, quomodo lac pro sanguine de
collo abscisso capite fluxit et pro sui memoriam agentibus oravit et
quo modo ab hoc rapta subito per angelos in montem Sinai deportata
fuit. Creduntur etiam in loco illo quinquaginta rhetores, quos S.
Catharina convertit, flammis injecti, sed incombusti emigraverunt hinc
ad coelum; et uxor Imperatoris Maxentii conversa ibi fuit torta et
decollata; et Porphyrius cum ducentis militibus et multi alii sancti
creduntur in loco illo per tyrannos martyrizati. In loco illo stant
duae columnae marmoreae, quarum una corruit, et est locus venerabilis
tam Christianis quam paganis. Non longe a loco stat una grandis et alta
columna, in loco, ubi Ptolemaeus Pompejum Romanum contra Caesarem
reluctantem decollavit et nominant eam hodie columnam pompejanam.

His visis reingressi urbem sumus et per multas ruinas miserabiles et
loca desolata in civitate devenimus in locum ruinis jam distortum, in
quo quondam Imperatorum palatium fuisse dicunt et Alexandrum M. urbis
fundatorem ibi habitasse referunt. In hoc loco stat hodie una
spectabilis et multum mirabilis columna, unius quidem lapidis, sed
mirae altitudinis et magnitudinis, de marmore rubro excisa; summitas
ejus est acuta ita, ut a procul cernentibus credatur esse turris non
parum alta murata, quadrangularis est et in parietibus sunt sculptae
figurae animalium volatilium et gradientium et figurae instrumentorum
artificum mechanicorum a summo usque deorsum, nec potest aliquis nunc
scire, quid significent istae figurae. Quidam tamen indubitate tenent,
quod olim veteres scribebant suas scripturas talibus characteribus et
quod sit quaedam scriptura. Nam, ut refert Eusebius de Evang. Praepar.,
olim litterae Aethiopum fuerunt figurae animalium, membrorum et
instrumentorum mechanicorum et illae figurae significabant non
litteram, sed mentem et intentionem, ut accipiter velocitatem,
cocodrillus malum, oculus custodiam. Sic enim hodie reperimus rusticos
nec legendi nec scribendi scientiam habentes, suam tamen intentionem in
pictos characteres redigere sciunt et tamquam in scriptura legunt et
scribunt. Vidi unum in nostro ordine, conversum, qui nec legere nec
scribere novit, omnes tamen sermones auditos imaginibus depinxit et ita
legit ac si litteris signasset. Haec columna major est multo, quam
illa, quae Romae retro Sancti Petri ecclesiam stat, de qua nonnulli
dicunt, quod etiam olim hic steterit et hinc Romam delata sit. Haec
columna est adeo alia, quod videtur in mari existentibus et putatur a
nescientibus esse turris murata.

Vidimus hic et in aliis locis, Cairi praecipue, ingentes columnas unius
lapidis, quas antiqui aut Colossos aut Obeliscos nominant, ut Plinius
de Natur. Histor. Lib. 36. C. 9 et Diodorus de variis priscorum
historiis. Illa autem nomina significant columnas et simulacra soli
consecrata, de quibus mira recitant. Hoc tamen refertur, dum obeliscus
ille esset erigendus, vererenturque artifices, ne machinae ponderi non
sufficerent, quo majus periculum curae artificum denunciaret rex,
filium suum alligavit cacumini, ut salus ejus apud molantes prodesset
lapidi, major enim difficultas erat in erigendo, devehendo, statuendo,
quam in excidendo. A Satyro enim architecto aliqui devectum tradunt
rate a Phoenice, fossa perducta ad Nilum usque. Sed inimaginabile, in
qualis modi ratibus aut navibus tam ingentes moles transduci poterant
etiam per mare Romam. Moderni artifices hos stupendos obeliscos
videntes, quasi eorum motio, erectio, translatio, imaginationem
transcendit, dicunt, eos opere fusorio fore factos, artemque ipsam
modernos latere. Sed certo per tale opus eos factos in antiquissimis
non invenio, nec Plinius nec Diodorus aliud credunt nisi ab excelsis
montibus excisos aut a protensis rupibus, sicut excidit Semiramis
petram. Supra fol. 50 A.

Circa illa imperialia loca creditur habita disputatio inter S.
Catharinam et rhetores; et locus, in quo sancti martyres examinabantur.
Non longe ab illo loco venimus ad unam vetustam ecclesiam, quae dicitur
ad S. Catharinam, in quo loco dicunt stetisse domum Costi regis et ibi
inhabitasse virginem Catharinam post mortem patris et fidem in ea
suscepisse. Deinde ulterius progressi sumus ad ecclesiam Sancti Sabbae
Abbatis, cui annexum est monasterium monachorum Cologerorum de graeco
ritu, et illi dicunt, S. Catharinam ibi fuisse in fide instructam et
baptizatam. Aestimo etiam, in illo loco fuisse antiquitus templum (#130
a#) mirabile Serapis, de quo habetur in ecclesiastica historia L. II.
C. 24., toti mundo spectabile, quod postea Theophilus Alexandrinus
episcopus purgavit a sordibus, eamque basilicam in honorem Sancti
Johannis baptistae consecravit, in quod posuit ejusdem praecursoris
caput sibi a Jerusalem missum, ut dicit Beda venerabilis.

Ab hoc loco consequenter ad ecclesiam S. Marci Evangelistae venimus,
juxta quam habitant Jacobini christiani. In hoc loco S. Marcus
habitationem habuit et Alexandriam ad Christi fidem convertit et missas
ibi celebrare consuevit et ordinatus episcopus Alexandrinus fuit
primus. In Italia autem existens evangelium conscripsit. Hic autem
regens et officio episcopi fungens verae religionis et perfectionis
normam tradidit, de qua multa habentur in Eccles. histor. L. II. C. 16.
Unde[TR103] Cassianus in Coll. Patrum L. II. in primordiis, inquit,
fidei probatissimi monachi a beato Marco, qui primus Alexandriae
pontifex fuit, normam susceperunt vivendi, non tantum illa magnifica,
ut in Actibus Apostolorum retinebant, verum tamen multa etiam
subtiliora atque sublimiora cumulaverunt. Ab eo autem susceptis regulis
diffusi sunt per Aegypti et Thebaidae loca, et eremus repletus fuit
monachis. In hoc loco singulariter oravimus tamquam circa fontem
religionis et spiritualis vitae. Quondam erat ecclesia illa
patriarchalis et corpus beati Marci Evangelistae in ea reconditum; sed
omnia defecerunt, et corpus S. Marci ad Venetias fuit translatum et
fides catholica est ibi exstincta. Deinde ad aliam ecclesiam
transivimus, quam ecclesiam Jacobini habent, quae dicitur ecclesia
Sancti Michaelis, et ibi patrocinia Sancti Archangeli invocavimus. In
eadem ecclesia est sepultura Latinorum, quando aliquando contingit mori
in Alexandria, sicut patebit. Ab hoc loco venimus ad locum passionis
Sancti Johannis Eleemosynarii, qui etiam Alexandrinus fuit episcopus,
et mira sua in vita gessit.

Deinde ad fonticum primum Venetorum venimus, et ingressi capellam
gratiosam et ornatam visitavimus ad invocandum Deum. Inde egressi in
secundum Venetorum fonticum venimus ad capellam pulchram et ibi
similiter adoravimus. Ad fonticum etiam Januensium venimus et valde
pretiosam et magnam capellam ibi invenimus, in qua Deum laudavimus.
Post illa in domum et fonticum Cathaloniorum, ubi nostrum erat
hospitium, ingressi etiam capellam visitavimus, et finem processioni
illi fecimus et ad prandium sumendum accessimus. Finito prandio
transivimus ad littus maris extra urbem, et sub porta visitati fuimus,
an aliquid exportaremus, nobis autem in littore stantibus applicuit una
navis cum armatis Mamaluccis, quos miserat praefectus urbis ad
invadendam quandam navem, quam speculatores a longe viderant in mari,
sed dum navi venienti appropinquassent miserunt Christiani illi contra
eos bombardas et in portum fugaverunt, unde quidam Christianus ad nos
accessit, interrogans, an sciremus, quare illi armati Sarraceni ita
tristes de mari in terram descenderint. Cui cum diceremus, non, dixit
nobis casum praedictum. Post modicum spatium intravit portum illa
navis, de qua Sarraceni fugati fuerunt. Post hanc navem venerunt aliae
duae naves, una Venetorum, alia Januensium, sed navis Venetiana
spoliaverat et ceperat Januensem nomine guerrarum inter Venetos et
ducem Ferrariensem, cui Januenses favebant contra Venetos, nam in mari
nemo securus est ab alio; quaecumque navis aliam potest spoliare,
invadit eam. Unde[TR104] Sarraceni Alexandrini evagantes semper habent
naves ad insidias Christianorum, nec sunt ab eis securi, nisi dum in
portum civitatis venerunt, omni die audiuntur nova juxta mare de
proeliis maritimis et de spoliationibus navium.

(#b#) Vicesima nona Octobris in nocte incepit graviter[TR105]
dyssenteria vexari dominus Joannes comes de Solms, qua et dissolutus
fuit, ut patebit. Missa autem audita et prandio sumto deliberavimus
circuire omnes fonticos mercatorum, institorum vel negotiatorum mundi
domos et videre ibi negotiationes. Est autem fonticus domus, de qua
merces profluunt in alias regiones, sicut aqua ex fonte. De his
fonticis multi sunt in Alexandria, sicut aliquando in aliqua terrae
petia multi simul fontes erumpunt; quilibet autem fonticus habet
patronum de illa regione, ad quam diriguntur merces ex eo, et ille
patronus dicitur consul, et illi consules fonticorum sunt potentes, ad
eosque spectat consulere, et taxas rerum mitigare et suo fontico
providere, et pacem tueri et simul cum aliis consulibus consiliis
rempublicam promovere in negotiationibus. Convertimus ergo nos primo ad
considerandum merces et dispositionem fontici nostri Cataloniorum, sed
illo tempore nec merces nec mercatores ibi erant, nisi pauci. Est tamen
fonticus curia grandis, cum multis habitaculis per circuitum, sicut
monasterium. Ratio autem, quare jam nemo aderat, fuit, quia Cathaloni
sunt maris piratae, et mare infestum habent, et aliquos spoliaverant,
et turbaverant potentes, quos timebant, ideo non audebant, se mari illo
(tempore) committere, et domus fuit vacua. Deinde de fontico
Cathaloniorum exeuntes in fonticum Januensium transivimus, qui est
domus ampla et pulcherrima cum curia magna, in cujus parte stat hortus
diversis raris plantulis consitus. In illo fontico vidimus multos
mercatores, et (cum) ingentibus cumulis specierum, et multa animalia
nobis incognita ibi currebant. Egressi illum primum fonticum Venetorum
ingressi sumus, quem ita repletum et refertum saccis et sportis
specierum reperimus, quod vix erat locus transeundi, quamvis curia
magna sit et habitacula multa. Ibi ibant octo struthiones et duo
gazelli, quasi hinnuli cervorum, quorum multos per desertum vidimus.
Sedebant in domo illa viri notabiles Veneti cum potentibus Sarracenis
tractantes suum forum. Abinde egressi secundum fonticum majorem primo
Venetorum ingressi sumus, in qua erat stupenda multitudo mercium
diversarum, quas ipsi de partibus nostris attulerant, et quas reducere
volebant. Ibi praeter species vidimus multa monstruosa, juvenes
leunculos, leopardos, simias diversarum specierum, struthiones, et
psittacos albos valde pretiosos, rubeos ex toto, et aliquos rubeos cum
nigris maculis, et multos communes virides. De psittacis superius
dictum fol. 73. Inter alia tamen vidimus quandam bestiam, nobis
domesticam, sed Sarracenis monstruosam; deambulabat enim in curia unus
porcus grossus, de quo nos multum mirabamur, quia lethalem inimicitiam
habent Sarraceni ad porcos et abominantur eos, sicut Judaei, nec quovis
modo sustinent secum porcos, unde per totum iter nullum (#131 a#)
vidimus, nisi istum. Dictum autem fuit nobis, quod Veneti multis
pecuniis emerunt salvum conductum a Soldano pro porco illo, alias
Sarraceni non sinerent eum vivere, imo domum propter porcum everterent.
Et transit porcus ille ibi pro quadam magnificentia dominorum
Venetorum; nisi enim magnifici essent et formidandi ipsis Sarracenis,
hoc non facere possent. Vitant Sarraceni domum illam plus propter
porcum, quam si esset ibi canis rabidissimus. Hoc autem memorabile est
de tam cruda bestia, quod statim, nescio quo instinctu aut sensu,
percipit praesentiam Sarraceni in curia, et statim, etiam jacens in
luto volutata, accurrit magno grunnitu et inimicum suum quaerit, et
nisi fugiat aut ab aliquo Christiano defendatur, vindictam sumit de eo,
ut vel vestes ejus trahat vel crura dentibus laedat; nec canis tam cito
adesse alienum percipit hominem, sicut sus ille Sarracenum, qui tamen
de nullo Christiano curat, quantumcumque alieno. Ego multis vicibus
ingressus fui, nec me sensit adesse vel non curavit, sed ad ingressum
Sarraceni insanit; ideo tamquam canis curiam custodit, et forte propter
hanc rationem eum nutriunt, vel forte ad imitationem antiquorum
mercatorum Romanorum, qui per annum porcum nutriebant, et inpinguatum
in ludis Maji Deae dictae Majae, quae fuit filia Atlantis, soror
Mercurii, uxor Jovis, de qua et mensis Majus denominatus est,
sacrificabant, ut dicit Cornelius orator. Ego tamen credo, quod ad
magnificentiae et potentiae signum porcum nutriant, ac si in
Sarracenorum contumeliam hoc facerent; sunt enim Veneti ultra omnes
Christianos apud Sarracenos magni, nec eos timent, sed castigant. Vidi
quadam vice in curia illa, quod quidam Sarracenus stabat juxta cumulos
specierum, servi autem et custodes rogabant eum, ut discederet a
cumulis timentes furtum; et noluit, et ita diu litigabant cum eo.
Tandem superintravit dominus centilhomo Venetianus, et videns
proterviam illius Sarraceni, percussit eum pugno ad caput ictu adeo
grandi, quod in terram corruit, et jacentem pedibus trusit et
conculcavit, et turpiter de fontico ejecit, non curans videntes
Sarracenos. Si alius fecisset Christianus, etiam princeps aut rex, in
captivitatem ductus fuisset. Multos potentes Venetos ibi vidimus cum
Sarracenis negotiantes. Viso illo fontico egressi in fonticum
Constantinopolitanum Turcorum venimus, ibi diversas merces vidimus et
Turcos magnos, maturos et seriosos. Inde progressi in fonticum
Tartarorum ingressi sumus, in quo profecto invenimus merces
pretiosissimas, quae tamen vili pretio vendebantur. Merces illae erant
rationabiles Dei creaturae, ad imaginem Dei factae, homines utriusque
sexus ultra LX, qui vilissimo pretio venales habebantur. Hos
circumstabant multi emtores gentiles et tractabant de venditione
hominum, quos Christus emit sua pretiosa morte. Aliquamdiu stetimus in
hoc funesto foro et lamentabiles, imo horribiles hominum
contrectationes vidimus. Nam dum homo vult emere hominem, masculum aut
foemellam, intrat domum et considerat venales, quis sibi placeat, et in
illa consideratione sunt oculatissimi et expertissimi, non enim est
medicus aut physicus, qui valeat eis comparari in cognoscendis
complexionibus et conditionibus hominum; immediate enim, ut in faciem
alicujus inspexerint, cujus sit valoris, artis vel (#b#) fortunae
cognoscunt, et si puer est, scit, ut eum inspicit, ad quod habilis sit.
Sic etiam in cognoscendis equorum naturis et conditionibus tantam
habent industriam, ut videantur omnem physicae artis peritiam ad plenum
consecuti, ad unum enim unicum respectum omnes ejus defectus et
profectus, et cujus sit utilitatis, aetatis et valoris immediate
discernunt. Aliis enim artibus speculativis physicalibus omnino carent,
nec est apud eos quaestio de anima aut ejus potentiis, passionibus et
habitibus, nec quaerunt de ejus infusione aut unione ejus cum corpore.
Sed tamen in praedicto sunt super omnes naturales et physicos periti,
tam in inspectione bestiarum quam hominum. Dum ergo aliquis hominem
emere volens considerat sibi placentem, extendit manum in cumulum, et
placentem foemellam vel masculum educit et variis modis probat emendum,
loquitur ei et audit responsum, si rationabile. Respicit ei in oculos,
an bonos et rectos habet, an bene audiat, tentat, et demum etiam
vestimentis denudat notans omnia membra, quam verecundus, quam timidus,
quam laetus, quam tristis considerat, quam sanus et integer. Ibi, quod
pudor dictu, masculorum et foeminarum pudenda coram omnibus
contrectantur et manifesto ostenduntur, nudi etiam compelluntur caesi
flagellis coram omnibus incedere, currere, ambulare et saltare, ut
manifeste appareat, utrum infirmus vel sanus, masculus vel foemella,
virgo aut corrupta. Et si quos viderint erubescere, circa illos magis
instant impellendo, virgis caedendo, colaphisando, ut sic coacte
faciat, quod sponte erubuit coram omnibus facere. Probato autem homine
conveniunt emtor et venditor, et hominem, quem. venditor praebuit pro
XV ducatis, emtor solum offert pro eo quinque, allegans defectum
hominis, sive sit pure corporalis, sive animalis, et diu disputant de
defectibus venalis, sicut nobiscum fit cum equis. Et dum ille emere
hominem et secum educere vult, exoritur mox clamor magnus et fletus in
cumulo venalium, quia forte puer venditus habet ibi matrem etiam
venalem aut fratres. Ibi enim venditur filius inspiciente et dolente
matre, ibi venditur mater in confusionem et despectum filii, ibi marito
erubescente uxor ut scortum deluditur et alii viro traditur, ibi
parvulus a sinu matris rapitur et commotis totis visceribus mater ab eo
separatur. Et hoc est verum in prima venditione, dum in aliqua civitate
vel villa Christianorum praedati fuerint Christianis, vel dum partes
Christianorum depopulatae fuerint; nam illi, qui ducuntur Alexandriam
ad nundinas, ut vendantur, prius saepe ut in plurimum venditi fuerunt,
ideo tales gaudent quandoque de sui venditione et ad introitum
alienorum emere volentium rident et affabiles et modigeratos se
exhibent, ut melius placeant emtoribus, praecipue si prius dura sunt
perpessi. Est enim inaudita aviditas possidendi proprios homines
emtitios in omnibus Sarracenis et Turcis et caeteris infidelibus, et
una omnium universalis est opinio, quod quicumque potuerit possidere
unum servum aut ancillam, egestatem amplius non videbit. Nec eos fallit
ista opinio, nam pro certo credo, quod propter hoc maledictio Dei cum
homine emto intrat in domum ejus, ut frustratus totaliter spe
felicitatis aeternae gaudeat felicitate terrena, nam ex tunc tanta
insatiabilitas cor ejus occupat, ut, cum unum possederit servum vel
ancillam, statim ad habendum secundum tanto cordis desiderio adspiret,
et sic deinceps de secundo ad tertium, de tertio ad quartum, et sic
crescente culpa in infinitum se extendit concupiscentia, ita, quod
multi inveniantur, qui villas de servis et ancillis constituunt, et
servum cum ancilla (#132 a#) conjugio jungentes domos efficiunt,
quatenus ex eis nascentibus filiis et filiabus suo insatiabili
desiderio aliqualiter satisfiat. Vix enim est domus in tota Aegypto,
Syria et Turcia, in qua non sit homo emtitius, unde fit, ut
quantumcumque in numero et in copia multiplicentur, numquam tamen valor
et pretium decrescit, imo potius augetur, et exinde ipsorum mercatorum
sollertia excitatur, dum conspiciunt, suorum mercimoniorum[TR106]
pretium et valorem ex copia non minui sed potius augeri. Unde Turci
Christianis vicini saepe terras eorum ingrediuntur, non in odium crucis
et fidei, non propter aurum et argentum capiendum, sed ut homines
capiant et in suam servitutem redigant. Unde cum improvise in villas
irruunt, non solum adultos, sed et parvulos in lacte matris, a
parentibus fugientibus derelictos, inventos portant in saccis, et cum
magna diligentia nutriunt. Sed sicut dominorum magna est aviditas
servos possidendi, ita et servorum magnum est desiderium manus eorum
evadendi, nam nihil aliud inter se tractant, non aliud cogitant et
loquuntur, nisi quo modo et quo fugiant et evadere possint. Sed cum
ipsi domini eorum hoc perpendunt et considerant, statim incipiunt eis
negare copiam alimentorum, ne ex superfluitate sibi ad fugam viaticum
praeparare possint. Fugiunt autem multi, sed nihil proficiunt, nec
evadunt, et dum post fugam inventi fuerint et redacti, duplicatur eis
miseria, et si secundo fugerint et reducti fuerint, jam non est locus
veniae, sed sine aliqua misericordia verberantur, cruciantur et
affliguntur. Si autem fugiendo perseveraverint, venduntur vel etiam
variis necessitatibus a fuga coërcentur, nam alii eis cibo et potu
negato et vestimentis permittunt mori, alii massam ferri in pedibus
apponunt, alii colla catenis stringunt, alii combustis nervis eos
claudos reddunt, alii abscissis auribus et naso inutiles et deformes
reddunt et notabiles, alii etiam crudeliter galiis reductos necant.
Multi autem in fuga ad loca inhabitata veniunt, et montibus et
solitudinibus errantes fame et situ pereunt, vel quod extremum malum
est, sibi ipsis duro servitio pressi vel miseria et defectu in fuga
affecti, manus injicientes vel laqueo sibi vitam extorquent vel se
ipsos de alto praecipitando perdunt vel aquis immergunt. Haec
quottidiana sunt in locis, ubi homo hominem sicut bestiam possidet, nam
hoc quidem fieri vidi occulis meis in nostro hospitio Alexandriae.
Hospes vel consul emerat unam Aethiopissam cum aliis emtitiis, quos
habebat. Illa Aethiopissa quadam die pro aliquo defectu arguta a
domina, correctionis impatiens restitit corrigenti dominae, quae jussit
verberibus affici, sed ita contumaciter se habebat, et servus
castigator arrepto baculo in eam totis viribus sicut in asinum
percutiebat, et in terra jacentem pedibus conculcabat, quae nihilo
minus contumacissime restitit, repercutiens, sputum projiciens, linguam
extendens tortorem paene fatigabat. Demum difficiliter victa cum
fuisset funibus ligata, in se ipsam atrociter desaevit, ululans sicut
bos, et dentibus se lanians, caput terrae et parietibus illidens, et se
de scamno, in quo ligata fuit, frequenter in caput praecipitem dedit et
modis omnibus sibi vitam extorquere quaesivit. Deinde contra dominam
insurrexit pessimisque verbis eam dehonestavit et in ipsum consulem
contumelias valde turpes manifeste tulit. In tantum autem ira dementata
fuit, ut Deum blasphemaret et Machometum benediceret, seque ad ritum
Machometi migraturam proclamaret, quod et fecisset, si omnibus membris
non ligata fuisset, et ultimo tamquam mortua multis horis jacuit,
quousque passio (#b#) ejus mitigata fuit. Ad tantas enim miserias homo
venditus devenit, ut vivere taedeat et mors omnibus modis quaeratur.
Magnum ergo compassionem habuimus in hoc fontico Tartarorum cum
emtitiis illis miseris. Creduntur praeter jam nominatos fonticos adhuc
plures esse, in quibus non fuimus.



                  De loco turpi, in quem casu venimus.

Consequenter procedentes ad locum quendam venimus ubique ignominiosum,
quem salva honestate nec nominare possum, sed injuria et contumelia
nominis Christi et derisio catholicae fidei et opprobrium fidelium
cogit me de hoc clare loqui, cum indulgentia tamen et pia legentium
interpretatione. Venimus, inquam, per publicum civitatis vicum in
locum, ubi ante ostium domus sedebant mulieres multae pulchrae, ad
omnem impuritatem ornatae, et erant pro dolor! Christianae omnes,
scorta delicatissima, prostitutae per sceleratissimos Christianos
lenones, in publicum expositae omnibus, Judaeis, Samaritanis,
Sarracenis, Mamaluccis, Tartaris et impudicissimis Christianis. Erant
autem misellae[TR107] istae de Christianorum terris, quaedam de
Francia, aliquae de Hispania, de Calabria, de Italia, aliquae autem et
pars major erant Catalonae, aliquae Januenses, Paduanae, Tervisanae et
Venetianae, filiae non dubium bonorum hominum, seductae per
intemperatas (passiones?) et usque in fauces damnationis inductae. Eo
enim ipso, quo comiscentur infidelibus, sunt excommunicatae, per can.
28, 9. 1. si quis etc. Ideo ad praecavendam illam innodationem et
excessum tam depravatae conmixionis statutum in partibus fidelium est,
ut Judaei signa manifesta portent, ne meretrix Judaeum admittat putans
Christianum. Et hoc statutum jam innovatum est in ultimo Synodo
Moguntina, praesidente Cardinali ad Vincula, domino Nicolao de Cusa, et
gravibus poenis vallatum. Et secundum leges lenones prostituentes
foeminas fidelibus et pretium recipientes puniendi sunt poena capitis,
qua poena digni sint illi archilenones, qui prostituunt filias
Christianorum infidelibus pro mercede, dijudicet vir prudens. Scimus
enim lege prohibitum et interdictum conjugium ratione diversi cultus.
Exod. 34, Deut. VII. et in Canone, ubi supra cap. Judaeorum etc. Cave
Christiane! Si ergo Christianus graviter peccat tradens filiam suam in
conjugium Judaeo vel Sarraceno, quam gravissime ille peccat tradens
alterius filiam omnibus, ut prostitutionis habeat pecuniam?

Hoc nefas nullo pacto, nulla ratione admitterent nec Judaei nec
Sarraceni, ut scilicet Judaea vel Sarracenica esset Christianis
exposita. Imo legem illam Lev. 19. hodie servant, quae dicit: ne
prostituas filiam tuam, ne contaminetur terra et impleatur piaculo. Nec
sustinent, de filiabus suis esse scortum inter se, servantes illud
Deut. 23. Non, inquit, erit meretrix de filiabus Israel nec scortator
de filiis Israel. Sed hac causa, quod habetur Ezechiel XVI., videtur
loqui de ecclesia, vel potius de ecclesiae perditissimis filiis, ubi
inter multa dicit: aedificasti tibi lupanar et fecisti tibi prostibulum
in cunctis plateis et abominabilem fecisti decorem tuum et fornicata es
cum filiis Aegypti. Plateae sunt civitates gentilium, quae non habent
personas in lupanaribus, nisi Christianas. Nam audivi, in Cairo esse
grande lupanar, plenum foeminis Christianis, similiter et in Damasco et
in Baruto et Tripoli, sicut et in Alexandria et Constantinopoli. Et per
hoc profecto decor ecclesiae redditur multum abominabilis: (#133 a#)
Melius quodammodo stant homines in foro venditioni expositi, quam istae
misellae prostitutae pro tanto pretio; nulla enim in civitatem
intromittitur, nisi sub porta solvat in promtu XXX ducatos, et iterum
nulla exire umquam permittitur nisi iterum sub porta eundem numerum
ducatorum solvat sine defectu et ita oportet, quod misera illa
turpissima arte lucretur LXXXV florenos tantum ad solvendum pedagium,
demtis expensis suis et sui lenonis, qui etiam nutrit (se) de pretio
prostibuli, propter quod eam prostituit. Sunt ergo Sarraceni in hoc
Christianis meliores, quod lupanaria in civitatibus suis de suis
filiabus non sustinent, sed in illo sunt multo pejores, quod
nefandissima loca epheborum intolerabilis immunditiei habent, et
stabula pecorum passim ingrediuntur de permissione Machometi. Redeundo
ergo ad propositum, ad domum praedictam non venimus ex industria,
sed[TR108] duce via et vidimus, quod in adspectu nostro aliquae
erubescebant, aliquae flebant, aliquae eripi rogabant et suam miseriam
explicabant, aliquae gaudebant dicentes, se nobiscum reversuras,
aliquae supplicabant, ut Deum pro eis rogaremus. Habito ergo brevi
colloquio in vico cum eis. ad alia processimus.

Visis locis et fonticis intra urbem processimus extra et in littore
maris negotiationes vidimus circa naves. Cum ergo per portam exiremus,
iterum visitabant nos custodes, sicut prius saepe fecerant, et
dimittentes venimus ad mare, et magnum tumultum hominum ibi reperimus,
de novo enim naves advenerant, et aliae naves onerabantur saccis
specierum, et littus plenum saccis jacebat, et licet omnes sacci prius
in fontico fuerint praesentibus officialibus Sarracenis impleti et
librati cum speciebus et sub porta visitati, tamen ultimo, quando jam
in naves sunt ducendi, effunduntur omnia de saccis in terram, ut
videant quid adductum sit. Et circa hoc est magnus labor et multi
accurrunt, sunt[TR109] enim sacci grandes, quinque pedum latitudinis et
quindecim vel amplius longitudinis, et dum evacuantur, accurrunt multi
pauperes, foeminae et pueri, Arabes et Afri, et quidquid subripere
possunt accipiunt, et in sabulo cinciber, cariophilas, cinammomum,
muscatos quaerunt, ei inventa sub porta vendunt levi pretio, unde
aliqui mercatores eos sequuntur, et rapta vel inventa ab eis emunt.
Vidi aliquando de illis mendicis raptoribus ultra quingintos ibi
currere ad quaerendum et rapiendum species, unde quando importune se
ingerunt, disponunt mercatores aliqui Mamaluccum, qui cum baculo et
clamore incipit caedere pauperes et durissimis percussionibus repellere
a cumulis specierum longius post eos currens et sine misericordia
caedens sine differentia, senes, mulieres impraegnatas et pueros
percutiens in eos sicut in bestias, non attendens clamores, lamenta et
ejulatus, quibus coelum repletur. Hanc crudelitatem saepe vidi.
Assistunt istis cumulis praeter laboratores multi custodes omnium
circumstantium manus respicientes. Perscrutatis autem speciebus
reponunt in saccos et in barcas deportant, in quibus ducuntur in
galeas. Cumque ad tempus ibi stetissemus, conduximus barcam et in
classem navigavimus ad videndum galeas, in quibus reducendi fuimus in
patriam. Visis galeis (#b#) remeavimus ad littus, et ingressi urbem
sub porta iterum visitati fuimus, et sub interiori porta stabat unus
Soqui, sacerdos Sarracenicus, ululans et clamans, ad vespertinam
orationem populum invitans. Ingressi ergo sumus in nostram domum ad
quietem.



                  Conductio navium pro transductione.

Tricesima[TR110] die in aurora audivimus tumultum in mari et
intelleximus advenisse aliquas naves, et sperabamus, quod essent naves,
quas Veneti exspectare se dicebant, ante quarum adventum non poterant
recedere, nec nos poteramus conventionem inire cum eis. Statim ergo
missa finita ad mare processimus et, sicut speravimus, ita reperimus
advenisse desideratas naves de Africanis locis. Regressi ergo in domum
infra (inter) prandia colloquium habuimus cum consule, qualiter nos
habere deberemus in conventione cum patronis navium, et an simul omnes
in una navi deberemus manere, vel in tribus navibus per tres
societates. Ad quod respondit consul, quod nequaquam possemus omnes
simul esse in una galea, propter onera multa navis cujuslibet, et
difficulter possemus in tribus recipi galeis, suasitque, ut quilibet
sibi provideret de navi et conductionem meliorem quo posset faceret,
quia patronos duros essemus habituri in conventione. Finito ergo
prandio intravimus fonticum Venetorum et cum dominis galearum patronis
contulimus de transvectione nostra et de pretio et naulo, sed duriores
invenimus eos et indiscretiores in postulando naulum Sarracenis et
Arabis, unde aliqui postulabant de peregrino uno quinquaginta ducatos,
ad quos praestandos dum difficiles essemus, quidam alius superbus
patronus dixit, se non minus quam centum ducatos de homine accepturum.
Et illo modo deridebat et vexabat nos. Verum ista indiscreta
postulatione non obstante domini primae societatis conventionem
fecerunt cum domino Sebastiano Conterini, patrono galeae principalis
classis, in qua consul Alexandriae cum filio suo et capitaneus classis
transfretare volebant, et multi nobiliores cives Venetorum. Conventio
autem fuit dura in quantitate nauli, quam tamen inierunt propter
dominum Johannem de Solms, comitem, qui infirmatus graviter
indesinenter clamabat petens se transportari in galeam, in qua
aestimabat se sanitatem recuperaturum. Male autem contenti erant domini
aliarum duarum societatum propter illam conventionem initam timentes,
ne etiam cogerentur per hoc ad dandum tantum pretium.

Porro post conventionem voluit dominus Bernhardus de Braitenbach,
decanus Moguntinensis ecclesiae, intrare galeam conductam, ad
disponendum locum pro domino comite debili, et rogavi eum, ut irem
secum. Sic ergo nos duo in galeam navigavimus et locum suae mansionis
consideravimus et aptavimus. Valde autem placuit mihi galea illa, nec
videbatur mihi, me umquam pulchriorem vidisse, erat enim nova, ampla,
optime ornata et ordinata, et ministri in ea amicabiles, et capitaneus
classis, qui intererat, vir prudens et bonus. Et haec videns incepi
gemere prae desiderio manendi in illa galea cum dominis primae
societatis, et exposui domino Bernhardo praefato desiderium (#134 a#)
meum, sed defectum expensarum lamentabar. Venerabilis autem vir de
utroque me pie consolabatur, et egressi de galea concito gradu duxit me
in Venetorum fonticum ad dominum Sebastianum, patronum suae galeae, et
pro me intercedens, tamquam pro paupere, conventionem conclusit, ut et
ego in praefata galea mare transirem; insuper eduxit XII ducatos eosque
mihi tradidit in sublevamen expensarum, rogans, ut deum pro se et suis
orarem, et ut in navi dominum comitem infirmum consolarer et curam ejus
in spiritualibus agerem; non enim habebat societas prima sacerdotem.
Hanc grandem pietatem exhibuit mihi utique anxio et necessario
venerabilis vir ille misericors ex sua liberalitate et magnificentia,
dominus generosus Bernhardus de Braitenbach, pro tunc camerarius
ecclesiae metropolitanae Moguntinensis, nunc autem dignissimus ejusdem
ecclesiae decanus, cui deus ut retribuere dignetur hic et in futuro
supplex oro.[TR111] Igitur, cum de galea provisus essem, laetus in
domum nostram ad socios meos redii, cum autem audivissent, me divisum
ab eis, contristati quidem sunt, sed auditis subsidiis mihi praestitis
non poterant non congaudere. Eadem hora exivi cum domino Johanne,
archidiacono Transsylvaniensi, ut et sibi de navigio provideret, et
locuti cum domino Sebastiano Conterini sumus, eumque sicut me in suam
galeam suscepit, de quo plurimum gavisus (sum), nam a Venetiis usque
huc semper individui fuimus, nec in societatem peregrinorum Sanctae
Catharinae venisset, nisi per me inductus et adjutus, ut patet P. 1.
Fol. 221. B. Consequenter alii peregrini etiam sibi providerunt de
navibus, et divisi sumus[TR112] ab invicem in quatuor naves: octo enim
peregrini venerunt in galeam[TR113] domini Sebastiani Conterini, omnes
scilicet domini primae societatis et ego cum domino Johanne de tertia
societate; quatuor reliqui de tertia societate venerunt in galeam
domini Bernhardini Conterini; duo fratres minores, paler Paulus et
frater Thomas recepti fuerunt in galeam domini Marci de Jordano; domini
peregrini secundae societatis venerunt in galeam domini Andreae de
Jordano. Ista autem divisio nostra non absque litigiis et
contentionibus transivit, de quibus scribere non est necesse. Effectu
autem patebit, quod nemo melius provisus fuit, nisi octo primi, alii
multa sustinuerunt, ut in sequentibus patebit.



              Dispositio peregrinorum ad naves, et quomodo
                  ramos palmarum emi cum periculo meo.

Tricesima prima die Octobris et ultima, quae est vigilia omnium
Sanctorum lectis missis incepimus nos disponere ad ingressum navium; et
emeramus ea, quae sciebamus nobis esse necessaria per mare. Ea die emi
ego ramos palmarum, ultra LX, pro die palmarum, quos cum periculo emi,
cum sollicitudine per mare duxi et cum expensis et laboribus per terram
Ulmam advehi procuravi. Emtio autem eorum fuit pro tanto periculosa:
transivi per forum et multos vidi de foliis et plectis palmarum sportas
plectentes, sed nullum ramum inveni, dedi autem cuidam Sarraceno
sportario signum, an haberet (#b#) in domo ramos palmarum? Intelligens
autem me surrexit de valva negotii sui et laboris, et me secum duxit
per longum vicum. Incepi autem dubitare inter me timens, ne Sarracenus
seduceret me, et dedi sibi signum, quod redire vellem, et averti me ab
eo. Hoc ut notavit homo, turbatus et tristatus fuit loquens mihi
seriose Sarracenice, quae non intelligebam, suspiciens in coelum, quasi
per Deum jurans, me esse securum, et per brachium me accepit ducens et
tenens, quod non fugerem ab eo. Post longum circuitum vicorum in domum
suam pervenimus, quae erat domus pulchra et ampla, habens pavimenta
marmore strata polito et parietes vestitas tabulis marmoreis, et
mirabar, quod sportarius tale palatium haberet. Duxit autem me sursum
ad superiorem ambitum domus ad unam cameram magnam, quae plena stabat
ramis palmarum, et dedit mihi optionem accipiendi placitas. Elegi ergo
quas volui, et ei pecuniam tradidi.[TR114] Stabant autem uxores ejus in
ostio alterius camerae retro cortinam, et occulte adspiciebant;
colligatis autem ramis accepi eos super humerum et descendi. Volebat
autem Sarracenus ille mecum pro reverentia ivisse, sed nolui aestimans,
me viam scire. Processi ergo per longum, et nunc per vicum illum
intravi, per alium exivi, et erravi ita, quod penitus ignoravi, ad quam
partem me divertere deberem, nec erat in illa parte urbis hominum
frequentia. Tandem obvium habui juvenem Sarracenicum, ad quem non
aliter loqui poteram, nisi: ô Sarracene, fontico Cathalano! Statim
autem juvenis intellexit me errasse, et ad fonticum Cataloniorum
quaerere, apprehendit anteriorem partem scapularis mei et cum clamore
et cantu et magno risu per vicos usque ad fonticum praedictum
(deduxit). Multas derisiones per illam viam sustinui, sine tamen
molestia et laesione, nec curavi, sed laete et gratanter suscepi
reductionem meam, et ita ramos in cameram nostram intuli et sportam
mihi pro eis fieri feci et ideo multas sollicitudines cum eis habui et
labores, vel forte plures, sicut mercator habere potest cum
pretiosissimis mercibus, quas per mare in terram habet ducere.

Et cum hoc finit tractatus septimus totius Evagatorii, et ante
inchoationem octavi tractatus describam Alexandriam, et in fine totam
Aegyptum.



            Circumscriptio civitatis Alexandriae ab antiquo,
                    et qualis nunc sit in praesenti.

Alexandria civitas qualis sit nunc ex praemissis patet, olim tamen erat
civitas Aegypti maxima, ante Christi adventum trecentis et viginti
annis constructa ab Alexandro Macedone Magno, intra spatium XVII
dierum, cum sex millibus murorum passibus condita fuit, cujus situs
chlamydis formam habuit, et latera, quae in longum tendebant
circumvallabantur stadiorum ferme XXX, et universa viis distincta erat,
quibus equi et currus conduci poterant, sed duabus latissimis, quae
plus jugero expandebantur, et sese medias ad rectos angulos secabant.
Munitur autem undique, ut inquit Josephus, incommeabili solitudine aut
importuoso mari, aut fluminibus, aut silvosis paludibus. Verum ante
Alexandrum M. fuit in eo loco alia civitas, dicta Noo, ut habet S.
Hieronymus de vita et obitu S. Paulae, quam Alexander deposuit, et
novam gloriosam exstruxit, quae multas habuit regias (?), magnam urbis
partem occupans (occupantes?) Quilibet enim regum (#135 a#) illam pro
libitu voluntatis suae aliquo ornamento spectabili decorabat, et alii
potentes aliis eam venustabant insignibus; et in quodam ejus prodigioso
aedificio corpus Alexandri Magni alveolo aureo reconditum fuit, quod
post quidam Syriae rex rapuit. De mirabilibus templis idolorum in ea
constructis venit postea in descriptione Aegypti dicendum, de quo tamen
videre potes in ecclesiastica historia L. II. C. 31. et consequenter.
Est autem civitas haec totius Aegypti metropolis, sita in ea parte,
quae Libyam respicit in Africa, in confinio culti soli, ita, ut extra
urbis moenia versus solis occasum vasta protinus eremus adjaceat, nec
longe sita est a Nili ostio, ita, quod certo tempore solito fluminis
incremento pars urbem influit, quam aquarum influxionem cisternis
amplissimis et specubus subterraneis pro toto anno ad eorum usum
reservant. Tota enim urbis fundatis in solo arcubus et testudinibus
superaedificata sustentatur, et in illas concavitates defluit Nili
aqua, nec aliam ibi aquam potabilem habent, quae insuetis insana et
febrilis est, nam omnes paene galeotae classis febribus infecti fuerant
propter aquae potum, quam in caloribus intemperanter biberant.

Civitas haec est commodissime sita ad celebranda commercia, portus
habens duos disjunctos, lingua quadam interjacente valde angusta, in
cujus capite est turris mirae altitudinis, quam Julius Caesar dicitur
aedificasse, quam nominant Fareglan, sicut et totum portum cum
interjacente lingua et aedificiis.

Portus anterior est pro navibus Christianorum suscipiendis, posterior
vero pro navibus infidelium. Lingua autem utrumque portum secans in
profundum protensa maris duplicatum murum superaedificatum continet cum
XVI turribus, et in acie vel fine linguae in maris profundo est
praedicta Julii turris, quasi castrum et firmissimum fortalitium, quod
ampliavit et renovavit modernus Soldanus mirum in modum, persuasus a
quodam abnegato Christiano, quem ferunt fuisse de Oppenheim, qui
architector illius exstitit operis, opere autem completo clam recessit
et ad gremium ecclesiae rediit. Quidam dicunt, Julium hanc turrim
fundasse in mari in loco, ubi aurea famosissima solis mensa fuit
reperta per piscatores, de quo Jeronymus facit mentionem in Epistola ad
Paulinum, circa finem primi capituli, et Valerius Maximus Libro IV.
Piscatoribus enim in mari verriculum trahentibus quidam in littore
transiens jactum emit, extracto autem rete magni ponderis auream mensam
extraxerunt; orta est inter piscatores et illum, qui jactum emerat,
controversia, illis piscium se capturam vendidisse affirmantibus, hoc
fortunae ductus emisse dicente. Qua conditione propter novitatem rei et
magnitudinem pecuniae ad universum civitatis populum delata placuit
Apollinem Delphicum consuli, cuinam mensa adjudicari deberet. Qui
respondit, illi esse dandam, qui sapientia caeteros[TR115] praestaret.
Miserunt ergo eam Milesio Sapienti, qui se non praestantiorem aestimans
misit eam Bianti. Bias Pittaco, hic protinus[TR116] alii, deincepsque
per omnem septem Sapientium orbem ad ultimum ad Solonem, qui titulum
amplissimae prudentiae habuit. Et hic ipsam mensam ad templum Apollinis
transtulit. Aliis videtur, hanc mensam in alia maris regione repertam,
in insula Choa, de qua fol. 155. vide de medicis.

Istam turrim, quam nunc Sarraceni nominant Faruglan, veteres nominabant
Pharum vel Farum, idem sonat, vel graece Pharos, quod idem est, quod
turris altissima, Alexandrina, quae unum erat de septem mundi
mirabilibus. Stabat enim super quatuor cancros vitreos grandes, qui XX
passuum sub maris aqua in fundo stabant, super quos gravissima moles in
altum erecta aedificata erat, in cujus summitate semper ignis accensus
ardebat, qui longe lateque per mare splendens navigantibus nocte
indicium portus erat, ut habet Catholicum in dictione Pharos, littera
F. Hoc opus Sapientes mundi mirabantur, quomodo tam magni cancri fieri
de vitro poterant, et quomodo fuerint deportati et non fracti, et quod
desuper jacta fundamenta non lubricabant, et quomodo caementum sub aqua
tenere poterat, et quod tanta moles vitrum non contrivit. Ab hac turri
Pharos reges Aegypti Pharaones sunt vocati, imo tota Aegyptus quandoque
Pharaon ab ea nominatur. Cum autem successu temporis turris cecidisset,
venit Julius Alexandriam contra Pompejum et eo decapitato hanc, quae
hodie stat, structuram in eo loco de mari erexit, ut essent duo maris
portus. Isti autem duo maris portus stant semper pleni navibus de
Oriente et Occidente advenientibus, nam de superioribus Aegypti
partibus per fluenta Nili omnium alimentorum suscipit ubertatem
Alexandria et de regionibus transmarinis navigio omnis opulentia
ministratur. Adhuc ex utraque India, Saba, Arabia et Aethiopia,
Perside, Media et aliis adjacentibus provinciis quidquid (#b#)
aromaticum, margaritarum, gemmarum et orientalium gazarum et
peregrinarum mercium, quibus noster indiget orbis, per mare rubrum,
unde gentibus illis ad nos iter est, ad eam urbem, quae in superioribus
Aegypti partibus, quae Ardech dicitur, alias Thor, quae in ripa ejusdem
maris sita, defertur et inde in camelis ad Nilum ducta per fluvium in
Alexandriam descendit. Sic ergo orientalium et occidentalium illic fit
concursus populorum, estque eadem civitas forum publicum utrobique
(utrique) orbi. Orbem enim mercatores sic diviserunt: omnes
occidentales de transmontanis partibus ab oceano Britannico et sursum
negotiantur in Italiam usque ad oras maris mediterranei et Januam,
Venetias et ad alia loca, et non ultra procedunt. Italici vero ipsum
mare mediterraneum complectuntur et negotiantur per ejus insulas et ad
Constantinopolim et ad caeteras maritimas regiones Europae, Asiae, et
Africae usque ad alium maris limbum, quem transgredi mercando non
audent nec ultra procedere possunt, et portus transmarini magis
nominati sunt Barutinus, Tripolitanus et Alexandrinus. Graeci vero,
Capadoci, Armeni, Syri, Palaestini, Arabes et Aegyptii et Libyi
negotiantur ab ora maris per suas latissimas regiones usque in Ardech,
sive Thor, sub monte Sinai, et ibi tollunt ab Indis species aromaticas
et ducunt: eos in suas regiones, et Aegyptii Alexandriam replent. Indi
autem quantum isti spatium terrae habeant ad negotiandum ignoramus. Hoc
tamen scimus, quod omnes maris portus suis mercimoniis ditant, faciunt
autem finem Indiani contra Orientem terrae habitabili. Nam servi, quos
quondam miserat Soldanus ad investigandum principium Nili, per exactum
triennium longe ultra Indiam processerunt et redeuntes dixerunt, ultra
Indiam nullam esse hominum habitationem, sed terram prorsus
inhabitabilem, et tantum ibi esse solis ardorem, quem ferre nequaquam
potuissent nec ultra alveum Nili sequi valuissent prae caumate.

Ad illum ergo portum Alexandrinum naves de Africa, Asia et Europa
applicant, naves tamen maris Indici ad eum venire non possunt, ut patet
supra fol. 61.

Est autem propter quottidianum navium accessum mirabilibus muris,
turribus et custodiis munita, nam in ipsa urbe sunt duo montes alti,
non natura ex terra tumescenti elevati, sed arte humana et industria et
labore comportati. In quolibet autem monte stat turris et alta
custodia, de quibus longe lateque speculari possunt naves per mare
advenientes. Quam statim autem navis videtur, signum datur custodibus
murorum, qui id capitaneo vel Amiraldo, praefecto urbis, denunciat, qui
audito adventu navis vel navium jubet parari cursoriam naviculam et
recipi de suo columbario in caveam quatuor aut quinque columbas, quas
exploratores secum portant in naviculam et cursim contra adventantes
naves properant et quid sit conscribunt columbamque cum littera ad
dominum remittunt, et secundum audita praefectus se gerit, aut
tranquille, aut commotionem facit, et alias naves dirigit, si naves
visae sunt armatae. De his columbis nuntiis vide supra fol. 85. A. In
nulla parte terrae et regni sui Soldanus tantam custodiam habet sicut
in Alexandria, ibi enim maxime timent Christianorum invasionem, ideo
communiter praefectus Alexandriae est vir bellicosissimus et prudens,
cui cedit communi cursu soldanatus post mortem regis.

Habuit haec urbs multa gravia proelia, hanc Romani laceraverunt
quondam, sed Trajanus imperator eam reexstruxit. Anno etiam Domini 1230
Petrus, Cypri regis frater, natione Gallicus, classe instructa cum
Catalonis et Gallicis eam invasit, dirupit et combussit, et ditissima
spolia (#136 a#) reportavit, nec postea convaluit, unde hodie est
civitas quodammodo desolata, et in dies domus super domum cadit, et
miserabiles ruinae sunt intra moenia solemnissima, et pauci admodum
habitatores sunt in ea, nam praeter muscheas et domus Mamaluccorum,
regentium, et fonticos mercatorum paene deserta est, nec in domibus
adhuc stantibus sunt habitatores.

Haec civitas a tempore S. Marci evangelistae, qui primus ibi fuit
episcopus, usque ad tempus, quo eam detinent Sarraceni, fuit abyssus
virorum sanctorum litteris et moribus pollentium, de quibus postea
pauca dicentur. Sicut autem fuit principium quodammodo religionis, sic
et principium fuit fidei desolationis, regnante enim et saeviente
Machometo orta est seditio in Alexandria inter cives et graecos
mercatores, contra quos cives Alexandrini invocaverunt Machometi
adjutorium, qui eos a Graecis liberavit suaeque ditione subdidit, et
Christi fidem intulit (abstulit?) Nam patriarcha Alexandrinus,
Dioscorus, primus fuit inter ecclesiasticos praelatos, qui Machometo
consensit seque spurcissimae legi subdidit et totam Aegyptum et
patriarchatum totum perdidit, a quo aliae mundi partes sunt infectae.
De quibus esset longus tractatus, si quis de his scripta narrare
vellet. Et tantum de Alexandria.



            Descriptio vel circumscriptio regionis Aegypti,
              et de mirabilibus ejus, de ritibus, scholis,
             scientiis ibi inventis, de duplici Aegypto, et
                                 aliis.

Aegyptus, regio celeberrima, codicibus poëtisantium, philosophantium et
theologisantium saepissime inserta, nominata et plurimum commendata
(Hermes Trismegistus, Aegyptius, ad Asclepium, dicit esse imaginem
coeli et translationem omnium, quae geruntur in coelo, ut Augustinus de
civitate Dei Libro VIII. C. 23. habet) nunc loco ultimo transmarinarum
regionum venit describenda. Quamvis enim ex supra dictis de Nilo et de
civitatibus satis pateat qualitas illius[TR117] regionis, tamen in
generali aliqua omissa ibi ponentur.

Itaque regio illa primo dicebatur Aërea, forte propter singularissimam
aëris illius serenitatem; saepe enim ibi astra lucent nec obteguntur
nubibus nec obtenebrantur nebulis nec obfuscantur vaporibus aut pluviis
aut nivibus, sed perpetua serenitate aër rutilat et micantia sidera
semper cernuntur, et propter eam causam dicunt studium astrologiae ibi
esse primo inventum. Secundo dicebatur Essaea, quasi ipsius Esse
conservativa, de quo dicit Eusebius de evangelica praeparatione L. X.
C. 2: Aegyptus, inquit, venusta regio, in qua longam aetatem multi
consecuti sunt propter aestivi temporis serenitatem, quam maxime
possidet. Nam calamitas diluvii Deucalionis, cum universas regiones
vastaret et homines ac jumenta submergeret, Aegyptum non tetigit, sed
cessantibus aquis homines et jumenta ad alias regiones de Aegypto
revenerunt. Vel propter terrae sempiternam ubertatem, qua prae aliis
floret, nam alibi deficientibus hominibus et pecoribus fame, hic
conservantur in Esse, ut supra fol. 108 et sqq. Ideo Essaea dicitur.
Vel dicitur Essaea propter longaevum illius terrae statum et diuturnam
inhabitationem. Reperitur enim in libris vetustissimis Aegyptiorum
sacerdotum, ut dicit Varro ille prudens, et Solon, de VII Sapientibus
mundi illustrior, quod centum millia annorum transierunt, postquam
Aegyptii religionem comprehenderent, et quod sapientia apud Aegyptios
viguit XL millibus annorum. De civitate etiam quadam Aegypti, Sami
dicta, dicunt, quod steterit octo millibus annorum, et quod olim numero
hominum omnes fere orbis gentes superavit. Ideo civitates et oppida
decem et octo millia in Aegypto fuisse antiquorum libri continent, et
numerum universi populi fuisse septies decies centena millia; nunc haud
pauciores decies tercentenis millibus tradunt. Haec Diodorus L. I. Cap.
1. Et quod his amplius tradunt Aegyptii, ab orbis initio primos homines
apud se creatos bonitate et felicitate soli et propter Nilum, qui multa
generat, et suapte natura, quae genuit facillime nutrit. Et illi primi
homines in Aegypto geniti hunc mundi ornatum conspicientes
admirantesque universorum naturam, duos esse deos et eos aeternos
arbitrati sunt, scilicet solem et lunam, et solem quidem Osiridem, et
lunam Isidem putaverunt. Sic ergo numero hominum haec regio omnes
superat regiones. Sic et numero civitatum, quae priscis temporibus
ultra decem et octo millia fuisse in Aegypto libri sacri continent
Ptolomaei, sed post Lagi tempore amplius tria millia, quae usque ad
nostram aetatem perdurant. Haec Diodorus. Et Eusebius de evangelica
praeparatione L. I. C. 2. dicit: plures in sola Aegypto urbes, quam in
reliquo terrarum orbe fuisse audivit, a priscis diis, Jove videlicet,
Sole, Mercurio, Apolline, Pane, Lucina aliisque quam plurimis conditas.
Et multa stupenda antiqui de Aegypto scripserunt. Insuper dicunt, quod
heroes in Aegypto regnaverunt decem et octo millia annorum, post Isidem
homines regno potiti regnaverunt paullo minus annorum, quindena millia,
usque ad centesimam octogesimam olympiadem. Sed haec omnia a catholicis
refelluntur, et S. Augustinus (#b#) de Civitate Dei L. XVIII. C. 4.
dicit, esse mendacissime conficta, et reprobat ex dictis Varronis, qui
ponit, litteras inventas in Aegypto ab Iside, ante[TR118] quas
sapientia esse non poterat.

Tertio nominabatur antiquitus Mephaina, a filio Cham, filio Noae, vel
Mesraina, a Mesraim, ejusdem filio, qui ibi primo habitasse dicitur
post diluvium. Et his nominibus multis annis fuit nominata; nam Belus,
primus Assyriorum rex, Nimrodides, Aegyptum inhabitavit, nec tamen in
ea mansit nec nomen a se ei tribuit, sed eam Danao filio suo reliquit,
qui inde pulsus fratri suo Aegysto cessit, qui possessor ejus existens
Aegystum eam nominavit, a quo mutato s in p Aegyptus dicta est usque in
hunc diem. Nominatur etiam fornax ferrea, Deuteron. IV., propter duram
Judaeorum servitutem in calore, luto et latere. Quidam insuper
aestimant, hanc regionem tempore Noae dictam Heliocaram, quod idem est,
quam regio solis, in quam misit Noë Jonichum filium suum, ibique
Astronomiam invenit, cujus discipulus Nimrod gigas fuit. De hoc
loquitur Magister in Speculo histor. de Noa. Sic ergo regio illa
dicitur Aërea, Essaea, Heliocara, Mesraina et Aegyptus, et nonnumquam
tota Aegyptus dicitur Thebaida a principale civitate Theba dicta. De
Aegypto dicit Herodotus, quod olim non fuerit terra, sed mare, quod
usque in Aethiopiam protendebatur, sed eo decrescente mansit pluribus
temporibus terra paludosa inhabitabilis. Dicunt Aethiopes, Aegyptum ab
initio mare fuisse, sed Nilus de eorum terra limo abducto continentem
fecit. Imo eorum coloniam etiam nominant, Eusebius de Evangel. praepar.
L. IV. C. 1.

Est autem Aegyptus regio Africana terra undique clausa et inaccessa.
Nam ab occidente habet mare magnum, ubi non est accessus nisi per
naves, et hoc in paucis locis, quia littus habet importuosum. Contra
Africam est desertum magnum, multarum diaetarum, Libyae. Ab austro est
desertum Aethiopiae per XV diaetas usque in Nubiam. Ab oriente vero
est desertum Thebaidae[TR119] usque ad[TR120] mare rubrum per tres
diaetas ad Ardech, portum maris rubri. Contra vulturnum et
septentrionem est desertum magnum usque ad terram sanctam.

Forma terrae Aegypti est oblonga, nam secundum Diodorum maritima ora
duo millia complectitur stadia, mediterranea vero stadia circiter mille
sexaginta.

Dividitur etiam Aegyptus in superiorem et inferiorem. Inferior ab
Aegyptiaco pelago incipit et per Nili decursum ascendit usque in
Cayrum. Superior supra Cayrum adscendit complectens solitudines
Thebaidae regionis et latissimas eremos, et pro majori suo
inhabitabilis (est.) Protenditur autem in orientem, et habet a
septentrione sinum Arabicum, a meridie vero oceanum, ab occasu
inferiorem Aegyptum, et ab oriente mare rubrum. Inferior vero regio a
Cayro deorsum tendit per lineam Nili, habens ab ortu Syriam et
Palaestinam, ab occasu Libyam, a septentrione mare nostrum, a meridie
montem, qui appellatur Climax. Et illa pars est plena hominibus.
Homines tamen juxta praefatum montem dominantur mari rubro supra; et
dicunt, quod foeminae ibi insignes habeant prolixas barbas, vacantes
venationibus, et loco canum habent tigrides et leopardos. Superior
Aegyptus est supra montana solitudo vastissima et aridissima, ibi nulla
vis imbrium timetur, nec aliquam ibi fuisse pluviam auditum est, sed
ventorum canis (?) est, ut si quando vel clementiore coelo aliquantulus
spirare flatus coeperit, magis in illis terris quam in ullo mari
naufragium est. Nulla ibi germina sata in illa proveniunt, quippe
instabili loco (#137 a#) arentibus arenis, ad omnem motum ventorum
cedentibus. Verum ubi adversa quaedam promontoria ventis resistunt,
terra aliquantulum solidior herbam raram atque hispidam gignit. Ea ibi
sola messis est, quae celeritate proventus per naturam solis sive aëris
(ac) ventorum casus evadere solet; fertur enim a die jacti seminis
tricesima die maturescere. Consistere autem ibi homines ratio est, vel
quia ibi liberi sunt a gravaminibus dominorum et tributorum, vel quia
vacare possunt divinis et contemplationibus. Unde in illa superiori
Aegypto sancti patres nostri deguerunt eremiticam ducentes vitam.
Tantus autem calor ibi est, ut sanctus Pastumianus dicat, se vidisse
fluere ollam cum pulmento ad solem, et tam fervida et ignea a sole
redduntur saxa, ut carnes crude sine igne, positae supra lapides et
inter eos, assentur, ut superius patet de deserto.

In his calidissimis locis generantur bestiae malae diversi generis:
satyri, basilici, aspides et serpentes, simiae, pigragones, coppini,
inter quae communia sunt dracones, sicut Raphael angelus relegavit
Asmodeum in desertum superioris Aegypti, Tobiae VIII. Ibi dicitur esse
quaedam fera Coothephas, quae quidem corpore est modica et membris
iners atque pigra, caput habens valde grave, propterea semper defert
illud in terrae superficiem inclinatum, quod autem natura saluti
mortalium est provisum, tantae enim est venenositatis et perniciei,
quod nullus eandem in faciem inspicere potest et vivere, sed statim
primo intuitu inspiciens exspirat, sicut et de basilisco dicitur. Ibi
generantur simiae diversarum specierum.

In illo deserto superioris Aegypti loca sunt metallorum feracia, ex
quibus magno cum labore et impensa aurum educitur, ad quod Aegypti
reges mittunt homines crimine damnatos vel ex hostibus captos aut ex
regum ira incarceratos, ut ibi operentur fodiendo. Ad hoc enim desertum
relegatum fabulantur poetae Epimetheum pro eo, quod primo finxerit
statuam hominis ex luto, quapropter iratus Jupiter eum in simiam vertit
et huc locavit, a quo simiae sunt generatae. Vide supra fol. 18. Hic
psittaci crescunt propter loci siccitatem, vide supra.



                     Aegyptus inferior describitur.

Aegyptus inferior est illa regio, de qua communiter scripturae
loquuntur, quae quidem deserta esset sicut superior, nisi Nili
beneficio foecundaretur. Est autem illa regio fere triangula, duobus
lateribus aequalibus, tertio breviore, et in his tribus angulis
civitates tres, scilicet Lacis, Babylonia et Alexandria, et volvitur
angulus de Lacis per Babyloniam usque in Alexandriam, et inde iterum in
Lacis nonginta quinquaginta milliaria. Adjacentes autem regiones sunt
Syria ab ortu, Libya ab occasu, ab aquilone mare magnum, a meridie
Climax mons, ut supra patuit.

De hac Aegypti regione, ut dixi supra fol. 126. loquuntur mira et
poetae et naturales et theologi, et mirabilia in ea ab eisque gesta
referunt. Haec regio ab initio, ut tradunt antiqui, mare fuit, quod
protendebatur in Aethiopiam olim usque, tandem autem Nilus ab
Aethiopibus emissus in locum, cum secum semper ferat terram et limum
copiosum, propter quod et turbidissimus est, tantum ibi adduxit de
terra, ut superexcresceret fundus et terra continens fieret, et multis
temporibus regio paludosa vermibus et draconibus plena exsisteret,
successu autem temporis exsiccabatur palus, factaque est regio
silvestris in parte, in parte mansit ex Nilo paludosa. In paludibus
erant cocodrilli et serpentes magni, in silvis leones erant et
ferocissimae bestiae, ita quod nullus homo ausus ibi fuit aliquatenus
manere, quousque Hercules venit et bestias aggressus in paludibus et
silvis regionem purgavit eamque hominibus ad habitandum assignavit.
Contendunt etiam Aegyptii veteres fere omnes, deos gentilium ex Aegypto
aut habuisse[TR121] originem aut ibi divini cultus magnificentiam
insignibus gestis meruisse. Dicuntque in Aegypto primos omnium ad
coelos sustulisse, et solem et lunam ut deos adorasse. Haec Eusebius de
evangelica praeparatione. L. I. C. 6.

Ibi Isis, clarissima foemina, metu patris Inachi regis Argivorum ob
perpetratum scelus adulterii cum Jove navigio venit, et terram desertam
reperiens hominesque magis more bestiarum viventes quam hominum
adunavit terram colere, hordeum primo ibi invenit et seminandum populo
tradidit, et dispersos univit, villas construere coëgit, et ultimo
litteras eis dedit, et ita dea habita fuit. Sed et maritus ejus Apis,
qui et Serapis et Osiris, divinos honores ibi acquisivit, ut patet
supra fol. 45. (#b#) Ibi Jupiter, Mercurius, Venus et caeteri apud
veteres celebres habitaverunt, et ideo plures urbes erant in sola
Aegypto quam in reliquo terrarum orbe constructae a diis, Sole, Jove,
Apolline, Pane, Lucina aliisque quam plurimis. In Aegypto natus Titan,
immanissimus gigas, qui cum suis filiis gigantibus, Titanibus, adversus
Jovem, Mercurium, Venerem deosque reliquos bellum habuit, eique coelum
conantes eripere montes montibus superposuere, sibi sternentes iter ad
illud. Victi tamen Titani sunt a diis et fulminibus interemti, atque
apud inferos religati catenis morti perpetuae sunt addicti. Verum
quidam effugientes rursum ut patres eorum bellum et impetum in deos
fecerunt eosque ita terruerunt, ut mutatis formis in Aegyptum per
septem Nili ostia transfugerint. Jupiter enim in forma arietis, Sol in
forma corvi, Bacchus in capreae, Luna in damae, Juno in vaccae, Venus
in piscis, Mercurius in ciconiae, Cybele in merulae, Pan in fluminis
evaserunt formis, et omnis reliquus exercitus deorum non
transformatorum prostrati sunt a Titanis. Deos autem Apis, Aegypti
custos, hospitio suscepit, et Busiris hospites ad se divertentes
sacrificavit aris imponens, quem Hercules trucidavit, ut dictum est
fol. 64.

Dixerunt etiam, praedictos deos stellas esse, aliquam aërem, aliquem
ignem, spiritum, et per universum orbem transire, in varias etiam
formas hominum atque animalium commutari, et illa animalia nequaquam
comedebant, deificata animalia illa credentes et carnes eorum. Maxime
tamen animalia, quae soli consecrata esse credebant, venerabantur, ut
scarabaeum, quem effigiem animatam solis esse putabant. Omnis enim
scarabaeus virilem sexum habet, et spermate in stercus infuso, pila
deinde confecta pedibus involvit veluti sol coelum, et mensem lunarem
exspectat, ut patet per Eusebium de praepar. evang. L. III. C. 2. et
supra P. I. fol. 243. B. Sic ergo proficiente aetate profecit et error.
Primo enim homines illustres, a quibus beneficia acceperunt et
instructiones, pro diis habebant, aestimantes, eos de coelo lapsos, ut
Osirim, Isidem, quos post mortem eorum, habentes apud se sepulchra
eorum, ita extolli ab omnibus volebant, ut statutum facerent, ut
quicumque diceret eos homines fuisse, capite puniretur, ut dicit
Augustinus de Civitate Dei L. XVIII. C. 3. Deinde aestimabant, mortuos
translatos in stellas et elementa unde dicebant Osirim solem et Isidem
lunam, Jovem spiritum, qui per omnia transeat, Vulcanum ignem, terram
Cererem, Oceanum humiditatem, Nilum etiam fluvium deum deorum
asserebant,[TR122] quia ei generationem deorum attribuebant, et
Minervam aërem esse dicebant, peragrare orbem, in variis hominibus
apparere formis animalium, et carnes illorum animalium non manducabant,
imo illa animalia adorabant ut deos. Unde in Spec. histor. L. 16. C.
34. dicitur: Aegyptii sceleratiores et stolidiores omnibus deterius
omnibus erraverunt, qui bruta animalia inducunt deos esse, terrena,
aquatilia et volatilia, et contaminati sunt omnium insania; nam quidam
colunt ovem, quidam hircum, alii vitulum, alii porcum, alii corvum,
alii accipitrem, alii vulturem, alii cocodrillum, cui etiam propriam
consecravere civitatem, quae dicebatur Cocodrillorum urbs, quia juxta
eam in palude nutriebatur a sacerdotibus pane, carne et vino, et ad ei
offerendum de longinquo veniebant. Ad sacerdotem autem mansuetus erat,
sed ad alios ferus, eoque mortuo alius subrogabatur. Alii colebant
canem, lupum, simiam, draconem, aspidem. (#138 a#) Alii cepe, allia,
(?) spinas. Scarabaeum autem summopere venerabantur, quod
ridiculosissimum est. Dicit etiam Apollonius in Vitis Patrum, quod illi
Aegyptii, qui cum Pharaone non fuerant ingressi post filios Israel,
audientes omnes esse submersos in mari, ultra modum multiplicaverunt
deos, quilibet enim divinum honorem illi rei exhibuit, qua impeditus
remansit, ut, si vir sequi Pharaonem volens retractus ab uxore dixit:
deus meus es tu, quia per te vitam habeo. Sic artifex materiae sui
artificii honorem divinum exhibuit, et ita nugis irrationabiliter et
multipliciter delusi fuerunt. De his multa in diversis loquitur
Augustinus de Civitate Dei, et Eusebius de evangelica praeparatione L.
III. C. 3 et 4. L. VIII. C. 5. et Boccardus de generatione deorum
gentilium.

Sic ergo poetae materiam fictionum maxime sumserunt ab Aegypto. Insuper
et naturales de terra scribunt, ut Plato, Aristoteles, et caeteri
Aegyptum commendant prae aliis terris, et in ea ab antiquo doctissimi
manebant, et de universi mundi regionibus ingenio praestantes in
Aegyptum migrabant, ut sacerdotes Aegyptios et vates memphiticos et
heliopoleos ac thebanos audirent et monstra deorum in templis
cernerent. Nam in Aegypto schola erat antiquorum doctorum, sicut refert
Eusebius de evang. praepar. L. X. C. 2. Ibi claruerunt naturali
scientia Orpheus, Danaus, Museus, Melampada, Daedalus, Homerus poeta,
Lycurgus Spartiata, Solon Atheniensis, Plato philosophus, Pythagoras
Samius, Eudoxius mathematicus, Democritus Abdera, Eunapides Chius. Et
probat Eusebius de praeparatione evangelica L. X. C. 2., quod Graeci
paene omnes sapientiam ab Aegyptiis habuerunt, maxime tamen scientiam
astrorum, propter quam etiam Dionysius ab Athenis in Aegyptum
transmigravit, ubi in eclipsi solis, quae fuit in hora mortis Christi,
Deum incognitum philosophia naturali professus fuit. Unde tota terra
illa fuit civitatibus amplissimis ornata et templis locupletissimis et
gymnasiis gravissimis, in quibus multarum scientiarum principia sunt
inventa.

Medicinam dicunt ibi primum floruisse eamque ab Apolline, qui primus
herbarum virium cognitor fuit, practicatam fuisse. Quidam dicunt,
Chironem primum medicum, alii Aesculapium ibi fuisse medicos, unde
potus ille, quem Helena rapta sumsit, ut oblivisceretur suae
calamitatis, fuit inventus in Aegypto, unde inquit Eusebius, usque ad
nostra tempora solae Diospoliticae mulieres iram atque moestitiam
potionibus sedare resciunt.

Ibi nigromantia et aliae prohibitae artes originem sumserunt. Unde
Jeronymus in vita Hilarionis refert, quod etiam tempore Christianorum
fuit studium nigromanticum in Memphis, et observationes dierum, unde
dies Aegyptiaci dicuntur. Quo modo autem dies Aegyptiaci inveniri
debeant in calendario, vide in Catholicon Aegyptus. Non autem solum
philosophi infideles in Aegypto philosophati sunt, sed etiam fideles.
Unde Eusebius de praepar. evangelica L. IX. C. 4. dicit, quod Abraham
vixit cum sacerdotibus Aegypti in Heliopoli et docuit eos astrologiam.
Sic et Moses invenit in Aegypto primo arma bellica et praefectos in
Heliopoli praeposuit, unde Aegyptii eum Mercurium vocaverunt.

Antiqui Aegyptii potentia, sapientia et religione cuncta regna
superabant. Unde legumlatores Graecorum et aliarum gentium ab Aegyptiis
sumserunt regulas suarum legum, et cuncti philosophi in Aegypto
scientiam hauserunt. Sic et mechanici ingeniosissimi ex Aegypto
prodierunt; de quo lege in Diodori L. II. C. ult. et in Eusebio de
praepar. evangel.

De eorum potentia dicit Augustinus de civitate Dei Lib. XVI. C. 17.
quod olim Aegyptii totam Asiam, demta India, subjectam habebant tempore
primae promissionis Abrahae, (#b#) unde tantae potentiae fuerunt, ut
Aegypti reges pro diis colerentur. Potentissimas autem civitates
construxerunt. De sapientia dictum est, et de religione in idolis et
templis et sacerdotibus parum retuli.

Aegyptus sicut olim sub idolis fuit sentina vitiorum, sic sub Christo
facta fuit speculum omnium Christianorum, unde propter incredulitatem
fuit plagis maximis adeo attrita et multipliciter per prophetas
proclamata. Christo autem cum Maria Virgine ingresso in Aegyptum mox
omnia corruerunt idola et templa et delubra, ut habetur supra fol. 81.,
demtis tribus templis, quae intacta remanserunt cum suis sacris; primum
fuit templum virginis, secundum templum sanguinis, tertium templum
ignis. In primo templo stetit imago virginis filium in brachio
gestantis, quod veteres Aegyptii fecerant propter vaticinium Jeremiae
prophetae, qui praedixerat eis, quod in adventum virginis cum filio
idola Aegypti corruerent. Secundum templum habuit idolum pelicani avis,
et dicebatur templum sanguinis, quia sanguine dicitur haec avis pullos
mortuos vivificare. Gignit enim Aegyptus hanc avem, et moratur in
buscis et arundinetis Nili, unde antiqui, qui Nilum deorum parentem
crediderunt, pelicanum Nilium filium aestimaverunt eique divinos
honores impenderunt, et nullo modo ceperunt, sicut nec manducare ausi
fuerunt, ea enim, quae adorabant, non manducabant; mirum, quod Nili
aquam biberunt, de qua tamen eum colentes non bibebant, nisi transfusa
in cisternos, quos primo fodit in Aegypto Danaus. Sicut ergo Nilo
templa fecerunt, sic et animalibus in eo generatis, sicut anguibus,
piscibus et cocodrillis, et volatilibus sicut pelicano. Dicitur autem
pelicanus, quia pellem habet canis plumis respersam, et est avis non
modica, magnarum alarum, et macilentissima, quia lubricum habet
intestinum, nec potest continere cibum usque perfectam incorporationem.
Hanc avem naturaliter odiunt (oderunt) serpentes et insidiantur ovis
ejus, unde dum pro pastu avolat, ascendunt serpentes et aut ova
frangunt, aut, si pulli sunt, enecant morsibus. Mater autem rediens et
suos pullos occisos inveniens fertur per triduum lamentabili garritu
lugere et deinde in pectore se vulnerat et sanguinem calidum super eos
spargit eosque a morte sic suscitat. In quo facto numen inesse avi
Aegyptii aestimabant et eam celebrem inter deos suos habebant eidem
templa consecrantes; et haec templa ad Christi ingressum non
corruerunt, non propter numen in pelicano, sed propter deitatem in
crucifixo, quem figurabat. Ideo communiter haec avis cum nido et pullis
depingitur insuper crucifixum. De pelicano loquitur Jeronymus pulchre
in epistola ad Praesidium diaconum. Insuper tertium, templum ignis,
sacratissimum fuit, conservatum cum suo altari, quod quidem idolo
caruit, quia Deo summo consecratum fuit, et phoenicis incendio
celeberrimum exstitit. Erat enim quidam magnus vates, sacerdos, Onias
nomine, de gente Judaeorum, qui in Heliopoli civitate solis templum
aedificavit ad similitudinem templi Domini in Jerusalem ex instinctu
divino (#139 a#). Primo ergo die azymorum cum multa ligna congessisset,
ut hora sacrificii ea incenderet ad offerenda holocausta, ecce cunctis
inspectantibus per fenestram avis ingressa est oneratas habens alas
diversis liquoribus aromatum seditque super struem lignorum, ipsa ligna
gummi aromatico perfudit ea impinguans et cremabilia reddens; ad hoc
autem accedentibus solis fervidissimis radiis mox ligna accensa sunt et
in cinerem concremata; cum quibus et ipsa avis pariter consumta est.
Haec videns sacerdos intellexit mirificum quid in hoc facto fieri,
precavit ne cineres removerentur finem videre volens illius insueti
sacrificii. Post triduum autem templum ingressus digito diligentius
cineres scrutatus est, in quibus reperit vermiculum vivum complicatum,
qui odore suavissimo fragrabat: nec deformis erat, ut ejus aspectus
suspicionem veneni homini generare posset, sed quodam singulari prae
aliis vermiculis pollebat forma nobili. Secunda die iterum sacerdos
accessit et vermiculum in aviculam profecisse invenit. Tertia die cum
accessisset, invenit avem completam et perfectam stantem in loco
cinerum, ac si esset avis domesticata, quae sacerdoti adstanti quasi
valefaciens evolavit. De hac ave habetur in Epistolari beati Jeronymi,
Volume II. L. 3. Tractat. 8. fol. 204.; valde pulchra in epistola ad
Praesidium, et in Speculo naturali L. XVII. C. 74., et in Bartho. de
proprietatibus rerum. Nec hoc, quod dictum est, contingit frequenter,
sed semel, Deo disponente, pro significatione passionis Christi, qui
semel igne charitatis incensus in ligno mortuus est, factum in Aegypto
fuit. Non enim est avis aegyptiaca sed arabica, nam Arabia felix, quae
mediat inter sinum persicum et sinum arabicum, inter innumera pretiosa
et aromatica, quae gignit, etiam phoenicem nobilissimam nobis mittit,
quae in toto orbe est sine pari, vivens ultra quingentos annos unica et
sola. De qua Albertus Magnus Lib. de animalibus XXIII. C. 4. dicit,
quod phoenix est aquilinae magnitudinis, pulcherrima, caput habens ut
pavo, fauces cristatas, circa collum fulgore aureo purpureus est,
caudam habet longam purpurei coloris, pennis quibusdam roseis
interscripta, sicut interscribitur[TR123] cauda pavonis quibusdam
orbibus ad modum oculorum formatis, et haec varietas est mirae
pulchritudinis. Cumque sentit se gravari aetate, transcensis ultra
quingentis annis, secundum Isidem XII. ethicorum, construit sibi nidum
de pretiosissimis pigmentis, faciens sibi domicilium aptum suae
nobilitati, super arborem altam, sitam super limpidissimum fontem,
ipsamque arborem lignis nobilissimis replet exsiccatis, incendio aptis,
et rogum magnum construit; quibus autem sic paratis in Martio in nidum
ipsum ruit, et se radiis ferventibus objicit solis, et illos
resplendentia pennarum multiplicat et alarum plausu voluntarium sibi
nutrit incendium et incensis lignis se cum nido incinerat sicque iterum
de cineribus suis resurgit. Et hoc communiter in Arabia facit, quamvis
et in Aegypto, ut dictum, factum sit. De quo etiam Albertus, ubi supra,
mentionem facit, et Isid. et Amb. et Alanus. Tradit Cornelius Valerius
tempore Claudii principem phoenicem volasse in Aegyptum, et ibi captum
(#b#) fuisse et in urbem Romam allatum imperatori. Templum ergo
phoenicis in Heliopoli non corruit, quia sanctum. Creditur etiam, quod
beata Virgo degens in Aegypto prope templum hoc habitationem habuerit
septem annis. Sunt enim una civitas Heliopolis, Hermopolis, Busiris,
Cayrum, Babylonia, Thebea, Massora, Memphis, ut plenius supra fol. 93.
est dictum.

Omnia ergo idola per Christi ingressum fuerunt prostrata, et successive
omnis immunditia ab Aegypto eliminata, ita, ut illud Romanorum V.
impletum sit, ubi superabundavit delictum, superabundavit et gratia.
Terra enim illa prae aliis abundavit terris in martyribus, in
doctoribus, in confessoribus, monachis et virginibus.

Primo abundavit in martyribus, ibi enim innumeri pueri innocentes
necati fuerunt a Pharaone Chencre, qui, ut opprimeret et humiliaret
seniores filios Israel, infantulos in flumen jussit projici, Exodi I.
et II. Et praeter hoc mira malignitate desaeviit in populum, nec potuit
ejus saevitia mitigari maximis miraculis nec durissimis plagis, ut
patet Exod. per totum. In Aegypto fuit lapidatus Jeremias propheta a
suis contribulibus Judaeis propter veritatis anuntiationem, quem
gentiles Aegyptii honorifice sepelierunt juxta tumulos regum una juxta
pyramides, de quibus supra fol. 79. dictum est. Oratione enim sua
fugaverat a terra aspides et cocodrillos, qui nimis increverant et
populum gravabant maxime; et ideo populus memor beneficii eum
sepelivit, quem tamen postea Alexander Magnus extumulavit et in
Alexandriam transtulit. Dicitur autem, quod hodie pulvis terrae loci,
ubi propheta sepultus fuerat, sanet morsus serpentum et aspidis. De his
loquitur Magister in Speculo histor. in fine Tobiae.

Deinde post Christi mortem quis numerare posset martyres occisos in
Aegypto, quorum primicerius exstitit S. Marcus evangelista ibi necatus.
Si quis Eusebium in Ecclesiastica historia legerit, pavebit ob
immanissimas persecutiones, quas passi sunt Christiani in Aegypto
primis temporibus, et mirabitur de fortissima tolerantia poenarum et
mortis. De his habetur ubi supra Lib. VI. Cap. 32. et L. VIII. C. 7. et
sequ. Capp. 12, 13 et 17. Valde pulchrum est legere in praedictis
capitulis agones Sanctorum.

Demum, quanti in Aegypto martyrisati sint sub Arriana haeresi, horrorem
legenti incutit, et non solum desaeviit illa persecutio in loca
habitabilia Aegypti, sed et per eremi vastitatem currebant cum ensibus
et monachos in speluncis et cavernis pro fidei constantia necabant. De
his vide in Ecclesiastica historia L. II. C. 2. et 3., et in variis
locis aliis in eadem historia. Non fuit locus vel regio in mundo, quae
tam fortiter pro Christo agonizaverat sicut Aegyptus. Ab hac de
civitate Thebea prodiit illa fortissima legio Thebaeorum, quam S.
Mauritius eduxit per mare Romam, et inde profecti in Alpes ibi pro fide
Christi occisi sunt. Ab illa denique Aegyptica legione multi utriusque
sexus usque in Sueviam devenerunt, inter quos S. Felix, cum germana S.
Regula, et socio Sancto (#140 a#) Exsuperantio in Thuregam, imperiale
oppidum, usque devenerunt ibique multis miraculis factis et doctrinis
populum illius civitatis idolis prius deditum converterunt ad Christum,
propter quod detenti a praefecto regionis Decio post plurima tormenta
eis illata, post carcerum squalorem et mirabiles agones capitis
obtruncatione martyrium compleverunt anno Domini 35.[TR124] sub
Diocletiano. Hoc autem singulare et insigne miraculum de praedictis
Sanctis legitur, qui dum decapitati essent juxta fluvium Limacum,
erexerunt se truncata corpora et de terra levaverunt capita sua sicque
simul de flumine ascenderunt per XL passus ad locum, quem sibi pro
sepultura elegerant, in quo etiam viventes orare consueverant, ibique
se cum capitibus in terram reclinantes quieverunt. Accedentes autem
fideles eorum corpora sepeliverunt. Cum autem crebra ibi clarerent
miracula, construxerunt super eorum sepulchra oratorium, sed post
multorum annorum decursum inclitus imperator Carolus Magnus auditis
miraculis et signis super eorum tumbas aedificari fecit ecclesiam
egregiam; canonicis ibi locatis beneficia pinguia ordinavit, unde usque
hodie ecclesia illa doctos litteris habet viros, ornatos vita et
moribus.

De his gloriosis Sanctis et de illa ecclesia et civitate plurimum
delector audire, legere, scribere, cogitare et loqui, cum, teste
religioso Hugone, natale solum dulcedine cunctos ducat, et immemores
non sinat esse sui. Sum enim natus in illa civitate Turicensi et
renatus fonte baptismatis ad tumbas sanctorum martyrum et consors
nominis factus Felix et Sancto Felici sum votatus sicque ipsis Sanctis
et loco affectus. Et profecto gaudeo, quando me recolo fuisse in
regione, ubi praedicti Sancti ortum habuerunt, in Theba Aegypti, et ubi
fidem Christi et baptisma susceperunt in Jerusalem civitate sancta, et
in loco, ubi confirmationem in fide acceperunt, hoc est, in Roma, et in
loco in quo ab hoc mundo cum palma martyrii emigraverunt ad coelum, hoc
est Thuregum.

Praeter hos autem sanctos Aegyptios evaserunt plurimi de legione
Thebea, qui diversas Germaniae partes vita, doctrina, et miraculis
decoraverunt, ut sancta virgo Verona Zurzachum, Sanctus Ursus
Solodurum, S. Gereon cum sociis Coloniam. De pluribus etiam martyribus
in Aegypto occisis habetur in Spec. Histor. L. XIII. C. 23. Sed et
Diocletiana persecutio in tantum in Aegyptum desaeviit, quod eam
undique sanguine martyrum consecravit. Et tantum de illo.

Secundo Aegyptus clarissimis et multis abundavit doctoribus prae aliis
regionibus, tam ante Christum, quam post, maxime tamen post Christum.
Scimus in illa regione deguisse Abraham, Isaac, Jacob cum filiis suis
patriarchis, scientiarum non ignaros, sed illuminatos.

Ibi rex fuit quidam Philadelphus studiosissimus et librorum totus
cupidus, qui ordinavit quendam nomine Demetrium, qui omnia per
universam terram inventa volumina transscribi faceret, et collegit XX
millia volumina de dictis philosophorum et gentilium. Cumque adhuc pro
libris aliis aestuaret, dixit sibi Demetrius, quod si acquiescere
vellet et Judaeos, quos praedecessor suus de Judaea in Aegyptum (#b#)
transtulerat captivos, liberos abire permitteret, in brevi posset
habere quinquaginta millia libros, cumque rex quaereret, quomodo hoc
fieri posset per liberationem Judaeorum, dixit sibi, quod in Jerusalem
esset liber legis a Deo editae et digito Dei conscriptae, tantae
sanctitatis, quod nemo eam posset in aliam linguam transferre, nisi
cultores ejusdem legis, quotquot autem eam transferre attentaverunt,
vel orbati oculis fuerunt, vel (in) amentiam inciderunt. Remitte ergo
captivitatem, ait, ad summum sacerdotem in Jerusalem et pete ab eo, ut
mittat tibi librum legis Dei et prudentiores Judaeos, in hebraica et
graeca lingua peritos, qui transferant legem. Hoc audito rex amore
librorum liberavit Judaeos centum viginti millia dans pro singulo
captivo centum viginti drachmas argenti et misit eos simul in Jerusalem
cum pretiosis muneribus pro decore templi, inter quae erat mensa aurea,
gemmis impretiabilibus insignita, cujus crassitudo cum esset dimidii
cubiti, tamen materiam superabat opus. De hac mensa et de vasis et
muneribus transmissis ab Aegypto in Jerusalem mira refert Josephus
Libro Antiquitatum XII. C. 2. Pontifex ergo Eleazarus misit regi
septuaginta seniores, in lege doctissimos, in multis linguis peritos,
cum volumine legis, quos Philadelphus cum honore et gaudio suscepit et
introduci eos jussit in domum grandem juxta mare, in qua libraria regis
erat et locus ad deliberationem negotiorum, et datae sunt singulis
singulae cellulae divisae ab invicem. Receperunt autem semper unum
passum legis, quem quilibet in sua cella interpretabatur, prout sibi
videbatur, et sex diebus masticabant passum, in sabbato autem
convenerunt praesente rege et interpretata collationaverunt et
collationata in unum contulerunt, et factum est divino nutu, quod ita
conformes[TR125] fuerunt semper inventi, ac si simul consedissent et
conflassent ex uno capite. Et isti sunt illi LXX interpretes, quorum
frequenter meminit Jeronymus et alii catholici doctores. Porro Jeronymo
non placent cellulae septuaginta interpretum in prologo serm. ad
Desiderium episcopum, sed dicit, eos in coenaculo uno contulisse ad
invicem. Augustinus autem ponit, eos in separatis cellulis suam
opinionem conscripsisse et post contulisse ad invicem.

Sic Philadelphus ille librariam maximam composuit, quae tamen postea
incinerata fuit, nam classis in portu stans incensa fuit, de cujus igne
et libraria incensa fuit. Hic Philadelphus non fuit diu ante tempora
Maccabaeorum. Post Christi autem ascensionem facta est Aegyptus abyssus
illuminatorum virorum. Ibi Marcus Evangelista primus episcopus
Alexandrinus primo docuit. Ibi floruerunt viri doctissimi, Anianus,
Philo, Clemens, Origenes, Ammonius, Dionysius, Anatolius, Pyrrhus,
Athanasius, Didymus coecus, Theophilus, Thyrus medicus et caeteri
plures, qui omnes grandia opuscula de nostra theologia composuerunt.

Tertio terra Aegypti ultra omnes mundi partes plures habuit
confessores, monachos et virginum choros, partim in civitatibus et
villulis commanentes, partim in vasta eremo degentes inter sanctissimos
patres. Nam in superiori eremo Anacharius claruit, in inferiori alius
Macharius, in Sciti Isidorus, in cellulis Pambo, Moyses in Nitria,
Paulus in Apeliota, in Focis alius Paulus, Joseph in Pispiri, demtis
aliis, Paulo, Antonio, Maria Aegyptiaca, Eugenia Syncletica, Sara,
sanctissimis Aegypti foeminis. Non erat villula aut oppidum in toto
Aegypto, quod careret monachis. In civitate Oxiruito erant plurima
monasteria, et ipsa civitas intus et extra (#141 a#) monachis erat
plena, ita, quod etiam in turribus civitatis residerent et super
portarum fortalitia. Per[TR126] quemcumque vicum quis ibat, undique
voces psallentium audiebat; non tamen clerici erant, dicit enim
Gratianus XVI. qu. 1. superiori annot. in fine, monachos usque ad
tempus Eusebii, Sosimi et Siricii monachos simpliciter et non clericos
fuisse, ecclesiastica tradit historia. Unde et Hieronymus dicit,
monachos in Sciti convenisse in unum, ut sacerdotem sibi invenirent,
qui eis missarum solemnia celebraret. Non ergo erat grave regionibus,
monachos esse, quia instantissime laborabant nec mendicabant, sed
mendicis subveniebant. Unde dicit Hieronymus, quod Aegypti pauperes non
sufficiebant monachis, ut eis providerent, et eleemosynas ad longe
positas regiones transmittebant ditatis per eos Aegyptiis, nihil enim
sibi retinebant, nisi quod pro praecissimo victu et vilissimo vestitu
et parvissimo tuguriolo deservire poterat. In praedicta ergo urbe erant
XX millia virginum et XIV millia monachorum. In Nitria, ubi nitrum
colligitur, erant C monasteria; ibi erant magistri, patres, abbas
Johannes, abbas Hor, Abbas Amman, qui erat pater trium millium
monachorum, et sanctus Apollonius, pater quingentorum monachorum, et
Serapion, pater decem millium monachorum, et Theanos, pater trium
millium monachorum. In una Aegypti civitate erant XII. monasteria
virginum. In alia civitate erat monasterium CCCC virorum, et aliud
monasterium CCCC foeminarum, et haec duo monasteria per Nili brachium
erant divisa. Et S. Macarius habebat in uno monasterio MCCCC viros.
Multa talia habemus in vitis patrum, ubi Aegypti monachi ultra omnes
monachos laudantur. Et profecto magna differentia est inter monachos
modernos et antiquos, et inter monachos orientales et occidentales, et
inter monachos Aegypti et Syriae, Palästinae et Mesopotamiae. De hoc
aliquid supra dictum est P. 1. fol. 237. Inter omnes Aegypti monachi
excellebant tam in morositate, quam in religione. De hoc audi Jeronymum
Epist. ad Eustachium, in qua tractat de tribus generibus monachorum
Aegypti et de religiosa eorum vita. Unde de universo mundo quottidie
homines adventabant, ut Aegypti monachos viderent, et hoc faciebant non
solum simplices, sed imperatores, reges et principes. Tanta autem erat
monachis illis cura pro exhibitione hospitalitatis, quod rectores
civitatum ad instantiam monachorum per singulas portas statuerent
observatores, ut, sicubi peregrinus aut pauper appareret, sine
quaestione ad aliquam congregationem monachorum duceretur, et
hospitibus certatim monachi occurrerunt eosque abducebant, et
nonnumquam contentio erat inter monachos de praeventione, et
peregrinorum pallia in diversa trahentes rumpebantur. Quam cito enim
fratres peregrinum adventare senserunt, continuo, velut examen apum,
singuli ex suis cellulis proruperunt, et jocunda facie, laeto cursu,
festina alacritate eos susceperunt. Et haec religio Aegypti duravit
usque ad tempora Heraclii imperatoris, sub quo natus est filius
perditionis Machometus, qui cum Arabibus sibi adhaerentibus ingressus
Aegyptum et ibi effuso veneno intoxicavit patriarcham Alexandrinum et
clerum (#b#), qui abnegata fide catholica Machometo adhaesere. Subverso
autem patriarcha Alexandrino viam accepit in totam Aegyptum, et demum
in omnia maris littora praevaluit, et invaluit in tantum, quod Asiam,
Africam et pro parte Europam Christo auferens sibi subjugavit.

Ex omnibus his patet, quod Aegyptus tres habuit status valde diversos
et in quolibet illustrior cunctis regnis inventa fuit.

Primus status fuit status idolorum multorum, jactabant enim se, deos
apud se natos et nasci, unde Jovem summum deum in Aegypto natum
affirmabant et cum Cretensibus de hoc contendebant. Sic et Venerem
dicebant apud se primo de mari emersisse, et cum Cypriis litigabant; et
ita de aliis diis concertabant asserentes apud se genitos. Unde tam
Graeci quam Romani ab Aegyptiis deos sibi accipiebant, et Aegypti deos
quasi totus orbis summe venerabatur. Hic status ab initio, quo Aegyptus
incepit esse regnum, inchoatus fuit ante incarnationem Domini anno
2426, tempore Saruth filii Cham, et primus rex fuit Zores. Ab eo autem
tempore regnum hoc crebris tumultibus mutatum fuit et multis plagis
afflictum, semper tamen in cultu idolorum remansit. Tandem autem
Cambyses, rex Persarum, venit et cunctos ejus vastavit fines et omnia
templa deposuit et religionem in Persas transtulit. Post decursum
temporum iterum nova templa veteribus diis suis erexerunt, plura et
majora prioribus. Unde in Cayro Serapi templum fecerunt grande, et
idolum ejus sub specie bovis coluerunt. Et in Alexandria eidem mirabile
valde et magnum erexerunt fanum, de quo habetur in Ecclesiastica
historia Libr. II. C. 23. In hoc templo erat simulachrum Serapis sub
specie hominis, et erat simulachrum ita vastum, ut dextera unam
parietem, alteram laeva perstringeret, quod monstrum ex omnibus
generibus metallorum et lignorum erat compositum et mirabili arte soli
oppositum, ut nihil supra dicitur. Fama autem et opinio erat omnium
gentilium, quod quando humana manus hoc simulachrum attingeret, terra
illico desisteret et solveretur, et in chaos coelum repente rueret in
praeceps. Et ita nemo audebat hoc simulachrum tangere. Hic status
duravit usque ad Apostolorum praedicationem, qui omnibus mundi diis
virtute crucis violentiam intulerunt. Unde quidam Sophronius, antiquus
doctor, singulare opusculum composuit de subversione Serapis, ut
Hieronymus de viris illustribus refert, et de ejus subversione vide in
Ecclesiastica historia L.II. C. 23.

Secundus status fuit status Christianorum, qui magnis laboribus
Aegyptum a cultu idolorum averterunt, et ad Christi fidem converterunt.
In tantum autem profecit Aegyptus in isto statu, quod in nulla regione
mundi tot religiosi, tot monachi, tot docti, et tam multae ecclesiae
Christi reperiebantur sicut in ea, ut supra patuit. Et ipse status
mansit a tempore S. Marci usque ad tempora Machometi, diaboli filii.

Tertius status Aegypti est Sarracenorum sub cultu Machometi, in quo
cultu nulla regio ei aequatur, omnes antecellit in muscheis et in
scholis et in zelo ardentissimo pro illa maledicta religione. Nec est
regio adeo firmiter et pertinaciter adhaerens Machometo, sicut
Aegyptus, quae non solum se, sed alias regiones conservat in Machometi
cultu. Unde terram sanctam non possunt Christiani tenere propter
infestationem Aegyptiorum, quotienscumque enim Christiani terram
sanctam ceperunt, semper repulsam ab Aegyptiis (#142 a#) passi sunt,
nec est possibile, Christianos in terra sancta manere, nisi prius
capiant Aegyptum, ante quod omnis labor inanis et vacuus est. Aegypto
habito in perpetuum nemo auderet de Oriente levare manum contra
Jerusalem et terram sanctam. Hoc consilium dedit quidam prudentissimus
Sarracenus nomine Carachuz, a Christianis captivatus et interrogatus,
quomodo possent regnum hierosolymitanum capere et captum tenere.
Respondit, quod per nullam viam nisi per Aegypti possessionem dicens
consequenter, quod facile esset Christianis Aegyptum obtinere, quia,
cum sint in mari potentes, possent Alexandriam et alias maritimas
civitates capere et per Nilum adscendere cum classibus et devastare
Nili civitates usque Cayrum, et clauso Nilo, ne mercimonia de Cayro in
Alexandriam advehi possent, non posset Cayrus diutius se a deditione
continere. Et tantum de illo.

Explicit tractatus octavus.



               Praeambulum in tractatum nonum per mensem
           Novembrem, necessarium pro intellectu sequentium.

Antequam ad inchoationem novi[TR127] tractatus procedam, quaedam
praemittenda censui. Notandum ergo, quod dum per mare versus terram
sanctam pergerem, celeri cursu pertransivi regiones, provincias et
maris magni insulas, nihil vel parum de his scribens in tractatu quarto
mensis Junii totum ad hunc nonum tractatum mensis Novembris reservavi,
sperans, me in reditu per mare per easdem regiones reversurum. Sed
aliter accidit, nam naves et galeae onerariae de mari Aegyptio in
Libycum pelagum navigant, tendentes ad sinistram contra meridiem et
occidentem, et de Libyco relabuntur in mare Creticum, et ita ad dextram
dimittunt fretum Syriacum cum Cypro insula, et Pamphilia cum Cilicia,
mare etiam Aegaeum et Rhodense cum Rhodo, per quae maria in prima mea
peregrinatione ingressus et egressus sum, et in secunda ingressus per
ea, sed non egressus, quia per mare Libycum et Punicum deveni in
Creticum fretum. Ut ergo Ciliciam nobilem et Cyprum gloriosam, Rhodum
inexpugnabilem convenientius describere queam, resigno usque ad XVIII.
diem hujus mensis classem et naves mercatorum et repono me in galeam
peregrinorum terrae sanctae resumens marinum iter meum, quod revertendo
feci a Joppe per mare Syriacum in Cyprum, de Cypro in Rhodum, de Rhodo
in Cretam per maria intermedia, et in Creta reingredior galeam
institoris domini Sebastiani Conterini. Multos enim otiosos
taediososque dies habuimus in portu Alexandrino, et istis diebus
evagabor de mari Aegyptio in Syriam per loca prius nominata et fortunas
terrasque describam prioris evagationis, nec fictum iter describam,
nisi ab Aegyptio mari in Palaestinum sive Syriacum, quae sunt continua
maria, et de uno in aliud praeprospero vento in quinque venitur horis.



                        TRACTATUS NONUS INCIPIT,

            continens acta peregrinorum per mensem Novembrem
               et reditum eorum ad Christianorum terras.

November tristem diem primam nobis attulit, propter casum jam
recitandum. In vigilia omnium Sanctorum circa vesperas graviter
invaluit infirmitas domini Johannis, comitis de Solms, et advocatus
medicus dominorum classis, eoque viso dixit, eum morti fore propinquum;
hoc audientes omnem sollicitudinem fecimus, ut eum eucharistiae viatico
muniremus, et misimus ad omnes capellas catholicorum, sed sanctum
sacramentum, heu! nullibi reservatum invenimus, nec oleum extremae
unctionis. In ecclesiis autem schismaticorum forte reperissemus, sed
communicare eis in sacramentis noluimus, quia etiam de haeresi nobis
suspecti erant illi orientales. Confessor autem suus, pater Paulus,
ordinis Minorum, audita ejus confessione impensaque absolutione
plenariae remissionis in crastinum sub missa promisit petenti infirmo
sacrae eucharistiae communionem. Instante autem media nocte post
luctuosam agoniam ad extremam horam vitae deductus est et plena ratione
sinceraque devotione in manibus sui confessoris circumstantibus
peregrinis et orantibus obiit ab hac luce decedens ad sedes spero
beatas. Cum autem vidissemus eum defunctum lamentabili luctu et fletu
dominum et fratrem nostrum deplanximus moxque corpus linteaminibus
involvimus et feretro impositum in capellam curiae portavimus cum
psalmis ad funeralia consuetis, aspirante autem die missas aliquas
praesente corpore celebravimus. Porro sole orto interrogavimus dominum
Consulem, patronum domus, de loco sepulturae et de modo, de officio
funeris? qui dixit nobis, quod nihil possemus agere cum nostro
defuncto, nisi de licentia, consensu et jussu praefecti urbis et
Amiraldi. Misimus ergo consulem ad praefatos, qui audito casu et
pecunia recepta licentiam sepeliendi defunctum nostrum dedit, et
quatuor Sarracenos portatores funeris nobis miserunt, et aliquos
armatos defensores contra occurrentes paganos. Convenit autem multitudo
magna Christianorum catholicorum et schismaticorum, quos sustinere
oportebat ad obsequendum mortuo et exsequias celebrandum. Et
venerabilis vir, dominus Bernhardus, nunc decanus Moguntinensis, emit
pro quolibet peregrino cereum, et alios cereos magnos de cera alba ad
circumponendum feretro. Singulis ergo paratis accesserunt milites
peregrini, ut portarent feretrum ad locum sepulturae, sed Sarraceni,
missi a praefecto, accurrerunt dicentes, hoc esse officii et juris sui,
et a peregrinis tulerunt feretrum cum corpore, quod dum aegre ferimus,
quia libentissime per nos portassemus, et invite valde mortuum nostrum
paganis portandum commisimus, dixit nobis Consul, quod si nos ipsi
portaremus funus, numquam cum pace possemus ad locum sepulturae
pervenire, (#143 a#) quia juvenes accurrerent et portatores cum feretro
distraherent vel cum lapidibus nos vexarent. Et his auditis dimisimus
eis corpus, processionem autem ita ordinavimus, quod nos clerici
catholici incensis candelis ante feretrum processimus, alii clerici
schismatici cum saecularibus post feretrum, et Sarraceni protectores ad
latera ibant. Exivimus ergo de curia per longum vicum cum silentio et
fletu orantes. Multi autem Sarraceni accurrerunt clamantes et
deridentes, nihilominus et ammirantes quietem et silentium nostrum,
quia ipsi suos mortuos cum horribili lamento et clamoribus ad sepulchra
portant, sicut saepe vidi. Porro ego cum aliis antecedens habui
libellum ante me, de quo vigilias mortuorum legi, quidam autem
Sarracenus ad me accessit, tamquam videre volens scripturam libelli, et
dimisi eum inspicere continuans sine cura, quod inceperam, ipse autem
os plenum sputo habens, quod cum industria congregaverat, cum impetu ad
me conversus projecit sputum, sufflans in faciem meam, ita quod
foedavit oculos et os et totum vultum meum foetidissimo sputo defluente
per barbam super cappam meam. Ad hanc autem contumeliam nihil aliud
facere potui nec feci, nisi quod immunditiam abstersi et processi.
Venimus ergo ad ecclesiam S. Michaelis Jacobitarum, et ibi reposito
corpore in ejus medio et circum incensis candelis missam pro praesenti
defuncto cantavimus juxta morem ordinis nostri, quia illi duo nostri
fratres, capellanus scilicet Cataloniorum et Januensium, rem omnem
ordinabant. Fateor, me sub hoc officio et in his exsequiis, timore,
displicentia et quadam ira affectum, imo et gravi scrupulo functum pro
eo, quod nostro dilectissimo defuncto non fuit undique provisum ut
decuisset. Utinam ejus corpus hodie esset repositum in sepulchris suis
paternis, vel fuisset commissum sacris undis maris, quod potius mallem,
quam quod humatum est in ecclesia mihi plurimum suspecta et in specu
abominabili, non quidem ex se, sed ex conditione inofficiantium
ecclesiam illam. Verum est tamen, quod nulla oportunitate, nulla via
alia potuimus providere defuncto nostro. Itaque missa terminata
patefecimus specum, qui grandi lapide claudebatur, et nostrum pium
defunctum intromisimus et sine superjectione terrae lapidem reposuimus.
Sepulto defuncto solvimus ecclesiae illi sua jura, et dominus
Bernhardus, dignissimus decanus, liberaliter omnibus pecunias dedit, et
illo die pro tumulatione defuncti nostri ducatos exposuit non paucos.
Sicque regressi simul domum cum moestitia prandium sumsimus. Peracto
prandio incepimus nos celeriter disponere ad ingressum navium, et
aliqui soluto hospite ex toto recesserunt ad mare amplius in civitatem
non reversuri. Multa autem occulte deportavimus sub vestimentis ad
naves, de quibus non modicum teloneum accepissent sub porta, ut
balsamum et gemmas et alia parva pretiosa. Ego sub cappa plura
deportavi mihi per nobiles credita, et ita, ut etiam visitatus non
(#b#) fuerint penes me inventa. Quidam autem minus caute rem illam
agentes fuerunt sub porta spoliati et coacti, pecunia redimere suas
res. Quidam miles emerat gladium sarracenicum, quem deportans non bene
occultaverat, quem videntes custodes portae sibi absolute receperunt
nec eum restituere volebant, etiam data majori pecunia, quam valebat.
Non enim quovis modo admittunt, ut arma deportentur ad naves, nec
teloneum recipiunt de eis, sed totum rapiunt. Unde miles ille
reingressus urbem Mamalucco cuidam pretium dedit, ut gladium illum
emeret, tamquam pro se ipso. Emto ergo gladio rediit ad militem sibique
eum restituit, miles autem gladium mihi eportandum tradidit. Recepi
ergo gladium, et tamquam nihil portarem per omnes portas veni usque ad
mare, ubi dum gladium producerem et miles acciperet, accurrit quidam
Sarracenus et conabatur militi auferre ensem, sed miles eo fortior
cucurrit cum gladio ad locum, ubi barcae stabant, et in unam saltavit
barcam et evasit Sarracenos inductus in classem. Aestimabam me
obsequium praestare Deo, quando potui aliquid deportare de manibus
infidelium, qui injusta et indiscreta telonea a Christianis exigunt,
nec de hoc formavi mihi conscientiam, sicut nec formarem mihi in
Christianitate, si res ecclesiasticis personis pertinentes possem
occulte inducere in urbem, ubi esset consuetudo, quod etiam de talibus
reciperetur teloneum. A fortiori hic imposito potest fieri, quia
Hostiensis in Summa dicit, Christianos non teneri Sarracenis ad
solvendum teloneum nec pedagium, cum non subsint eis.

Cum ergo multas res illo die sacro deportassemus sic, tandem regressi
sumus in nostrum hospitium, in quo choream chorizantium aegyptiaco modo
invenimus, non autem solum in curia nostra, sed in tota civitate erant
choreae et tripudia Sarracenorum illo die, quia quasi pascha eorum
erat, cum jejunii eorum finis esset. Per totum enim mensem praecedentem
duxerant quietos dies et inquietas noctes, ut supra patuit, sed nunc
illo die resumebant usum humanae consuetudinis, vigilantes in die et
dormientes in nocte, et ideo de naturali ordine resumto gaudebant et
chorizabant. Chorizantes autem in curia nostra erant quatuor puellulae
sarracenicae, ad tympani sonitum ducentes choreas coram nobis adeo cum
turpibus gesticulationibus et effrenatis motibus, quod nemo poterat
inspicere choream istam sine imaginatione venereorum, nec erat species
actuum turpitudinis illius, cujus signum non praesentarent puellae
istae suis collusionibus. Ostendebant manifeste suis lascivis
gesticulationibus bestialitates suorum parentum, nam ea, quae ludendo
agebant, a suis parentibus sic operantibus didicerant, et quod nequitia
senum adinvenerat, hoc parvulae artificialibus gestibus exprimebant, et
unde parentes erubescere debuerant, inde laudem quaerebant. Pro magna
enim laude parentum videtur esse, si pueri gestibus impudicis sciant
animos intuentium movere, similes vel pejores mimis (#144 a#) et
histrionibus, qui in ludis scenicis saltantes et effigiantes motibus
corporis ea, quae in domuncula (quae scena dicebatur, et erat in medio
theatri) canebantur turpia tam de diis quam hominibus, ut habet
Augustinus de civitate Dei L. 1. C. 32. Cum multis ergo insolentiis
diem hunc sanctissimum omnium Sanctorum Sarraceni peragebant, nos autem
cum multa tristitia propter recentem mortem domini comitis, socii et
confratris nostri, et cum decenti maturitate propter diei sanctitatem
et cum sollicitudine propter instantem recessum nostrum transivimus
diem illum.



                         Recessus peregrinorum.

Secunda die, quae est dies Animarum, et erat dominica XXIII post
Trinitatis, mane dictis officiis missas legimus in capella domus,
quibus intererant quidam officiales galeae nostrae et multi galeotae de
classe, a quibus non pauci denarii oblati fuerant in animarum
suffragium. Finitis autem missis hortabantur nos galeae officiales, ut
praesentaremus nos in galeas, quia, qua hora non putaremus, classis
esset recessura. Statim ergo prandium et mensam parari jussimus, ut
refecti recederemus; facto prandio ad computandum sedimus cum hospite
nostro, domino consule, et remansit quilibet peregrinus ejus debitor in
sex ducatis. Milites ergo aperientes bursas solverunt debitum, ego
autem vacuam bursam habens solvere cum non possem, rogavi dominam
hospitam secrete, ut intercederet pro me pro remissione partis
alicujus, et reliquam partem mutuo a dominis peregrinis accipere
vellem; fuerat enim domina illa valde benigna ad me diebus, quibus in
domo deguimus. Cum ergo hospes exspectaret solutionem meam, et
inciperem eum pro amore Dei rogare, et hospita diceret, me pauperem, et
alii peregrini pro me loquerentur, exacerbatus fuit homo, et cum magna
indignatione repulit me a se, dicens: Roch, Roch, hoc est: recede,
recede. Et cum sic recedere verecundarer, annuit mihi domina nutibus,
ut recederem, quod et feci, et nihil solvi penitus. Sicque utilior fuit
mihi indignatio totum remittentis, quam pietas partem donantis.
Oratione tamen pro homine non minus vel forte plus obligor, quam si
voluntarie donasset, cum etiam Dominus eleemosynos ex iracundia datas
legatur remunerasse, ut patet in Vitis Patrum de quodam divite Petro
telonario, qui numquam eleemosynam dabat, sed pauperes cum ira a domo
sua repellebat. Quadam vice pauperi ad ostium suum clamanti, cum ante
se staret sporta plena panibus, indignatus, cum lapidem in promtu non
haberet, projecit unum panem in faciem pauperis; qui pauper accipiens
pro viro oravit eique cor pium impetravit, factusque est de post magnus
eleemosynarius. Sic et hospiti nostro contingere est possibile, de quo
omnis familia sua dicebat, quod esset vir sine misericordia, a quo
tamen grandis eleemosyna, mihi summe necessaria, collata fuit ex
voluntate uxoris, quae, licet graeca, tamen pia foemina erat, cujus
voluntas viro profuit, vel post repromissionem[TR128] consensit in
datum, quia post hoc saepe me vidit, nec postulavit.

Soluto ergo hospite colligavimus omnes res nostras, quas occulte
deportare nequivimus, et de cellis nostris eas in curiam ad unum
cumulum aggregavimus. Trutschelmannus autem Schambeck adduxit nobis
asinarios cum asinis et mulis pro rebus educendis. Oneratis autem
bestiis valefecimus cunctis de domo, et milites eis pecuniam pro Valete
donaverunt, et praecedentem Trutschelmannum secuti sumus pedestres cum
asinis euntes. Per civitatem autem euntes cum ad primam venissemus
portam, accesserunt scrutatores et onera de asinis dejicere coeperunt
scindentes funes et rumpentes blactra, quibus Schambeck obstitit
jurans: Walla halla, i. e. per Deum verum, quod nihil (#b#) de
mercimoniis duceremus, sicque, ut eos benigniores haberemus, quosdam
dedimus eis madinos, et dimiserunt nos. Procedentes ergo inter muros ad
exteriorem portam venimus, quae mare respicit, sub qua crudelior
exactio fieri solet. Schambeck autem longam locutionem habuit cum
exactoribus, et non dejecerunt res de bestiis, sed diligenter saccos et
sportas ponderaverunt. Porro in sarcinis meis habui sportam oblongam,
repletam lapidibus de locis terrae sanctae, quae erat gravis pondere et
bene ac diligentissime obfirmata; hanc de bestia tulerunt et mirabantur
ejus ponderositatem eamque disligare inceperunt, ego vero obstiti
petens, ne disligarent eam propter laborem iterum religandi, juravique
eis per crucem, quod non essent nisi lapides in sporta communes de
terra collecti, de quo multum ammirati ridebant et interrogabant, an
non haberemus lapides in Occidente, quod de Oriente duceremus lapides?
Quibus dixi: lapides quidem habemus, sed non sacratos vestigiis Domini
salvatoris Dei nostri et Sanctorum ejus, ideo hinc eos colligimus et
carissimos eos in terra nostra habemus. Hoc audientes reddiderunt mihi
sportam. Aliam etiam sportam habui plenam ramis palmarum, de qua etiam
interrogatus, quid cum ramis illis facere vellem? dixi eis, quod in
terra nostra nullae arbores palmarum essent, et tamen juxta cultum Dei
nostri rami palmarum essent nobis necessarii quodam tempore anni, et
mirabantur de auditis, aestimabant enim, quod de foliis et pelletis
vellem facere sportellas, sicut ipsi faciunt, sicque dimiserunt
intactam sportam illam; valde enim timui, quod inter ramos quaererent,
quia miles quidam arcum sarracenicum cum jaculis et ensem turcicum
absconderat in ramos, et si haec invenissent, in tribulationem
venissemus non parvam. Ut autem contenti starent, dedimus eis juxta
consilium Trutschelmanni aliquos madinos, et dimiserunt nos cum pace.
Sic ergo per portas cum non sperata tranquillitate evasimus, et usque
ad oram maris processimus, ibique exoneratis bestiis et solutis
asinariis aestimabamus omnem perscrutationem finitam. Trutschelmannus
autem Schambeck licentiavit nos dicens, salvum conductum jam exspirare,
et hortabatur, ne amplius civitatem ingrederemur propter periculum
aliquod, quod nobis accidere posset, sicque ipse in civitatem rediit.
Statim ergo, ut recessit, conduximus barcam, ut supellectilem nostram
in eam poneremus et in classem duceremus, sed. dum saccos et sportas
jam super nos levassemus, occurrit quidam Sarracenus et cum ira dejecit
a nobis res dicens, oportere exspectare scrutatores finales, et cum
multum disputaremus cum eis, non curabant nos, sed prohibebant nos res
importare navibus dicentes, quod adhuc nudissima perscrutatio restaret
usque ad minimum quadrantem. Hoc ut audivi, extraxi de communi cumulo
res meas et res domini Joannis Archidiaconi, socii mei, qui in classem
navigaverat, et singularem feci cumulum sedique super eum exspectans
adventum scrutatorum, qui cum venissent, militum supellectilem exacte
perscrutati sunt et fortius illigata ruperunt et omnia lustrantes de
singulis telonea habere volebant, quibus dum dicerent, quod pecuniam
telonei solvisset Schambeck, dicebant, eundem nullam habere potestatem
juxta littus maris, sed solum sub portis civitatis et in civitate.
Sicque domini milites non paucos exposuerunt madinos. Deinde
accesserunt ad me, ut perscrutarentur et rumperent etiam sportas et
ligamina mea et (#145 a#) tollerent vectigal. Accepi autem animum et
audacter restiti, nec sustinui, ut quis contingeret supellectilem meam,
illi autem stabant et prae ammiratione ridebant aestimantes me non sani
capitis, quia toto conatu eis resistentiam feci. Currebant autem multi
Sarraceni et Christiani, insolitam contentionem mirantes; quidam autem
Venetus adstans dixit, quare sic me dominis opponerem? Cui dixi: quia
sacerdos sum et religiosus, nec duco res venales, sed divinas et mihi
necessarias, de quibus Aegyptii nulla telonea exigunt, hoc sciens me
oppono, nec aliquem admittam nisi vim intulerit mihi, quae, si illata
mihi fuerit, regredior in urbem, et praefecto me ostendam esse
sacerdotem et liberum ab exactionibus communis vulgi saecularium et
mercatorum. Hoc audientes exactores destiterunt, scivi enim, sacerdotes
cujuscumque gentis in Aegypto ab antiquo ab Osiride, primo Aegyptiorum
rege et domino, liberos, ut habet Diodorus lib. 1. Antiqu. histor. De
quo etiam patet supra Fol. 118. Et habetur Genes. 47. Et Philosophus
Metaphysicorum dicit, quod sacerdotes Aegypti, quia vacabant studio
philosophiae, liberi erant a gravaminibus caeterorum.

Post hoc quidam alii venerunt Sarraceni, et quidam vi conatum in
cumulum meum fecerunt, quibus ostendi rasuram capitis mei et scapulare
et breviarium, in signum sacerdotii, et juravi eis per Deum crucifixum,
me non esse ductorem mercium aliquarum, sed sacerdotem et pauperem
peregrinum, qui etiam dimiserunt me. Juvenes autem circumstantes,
videntes proterviam meam, inceperunt me vexare, et retro accedentes,
quasi volentes mihi aliquid auferre, contra quos simulavi iram magnam,
quae tamen de facto non erat in me, sed istis puerilibus moribus
defendi me et paupertatem meam, ne asperior fieret. Si enim de singulis
teloneum accepissent, duo ducati vix suffecissent, de quibus multis
diebus vivere potui. Interea sol ad occidentem declinabat et tardior
hora fiebat, unde expeditis omnibus res nostras in unam barcam
portavimus et in nomine Domini cum magno gaudio mare ingressi sumus, et
cum cantu marino, qui habetur in prima parte Fol. 31. et Fol. 75.
classem intravimus. Intra classem autem ad galeam capitanei et domini
Sebastiani navigavimus, et res nostras in prora locavimus. Dominus
autem decanus Moguntinus cum sua societate et rebus descendit in cellam
Caliphi, quae mediat inter proram et carinam, quam pro domino comite
defuncto conduxerat et ejus consociis, et ibi mansit. Dominus autem
Joannes, archidiaconus Transsylvaniensis, et ego nondum provisi fuimus
cum stantia et cumbis, unde illa nocte mansimus in loco pauperum, et
rogavimus gubernatorem prorae et socios, quorum cumbae ibi erant, ut
usque in crastinum paterentur nos cum eis manere, et benigne nos
susceperunt offerentes se ultro ad nostra obsequia. Res ergo nostras in
rostrum prorae posuimus, et super eos sedimus, galeotae autem coenantes
ministraverunt nobis de suo, panem, vinum et carnes. Sicque sedendo per
totam noctem sub divo mansimus, nec erat locus, ut extensis membris
jacere pro quiete possemus, quia ipsa prora repleta erat hominibus et
tota galea, et quamvis pressi et angustiati sederemus, putavimus tamen
nos esse in paradiso inter (#b#) angelos, pro eo, quod nullus paganus
erat nobiscum, inter quos diu conversati fueramus in multis
turbationibus, jam autem non nisi Christianos vidimus et audivimus, de
quo ingens gaudium nobis fuit, in tantum, ut etiam in juramentis
galeotarum, cum audiremus crucem et membra Christi et Sanctos,
haberemus gaudium, non quidem in juramentis injustis et vanis, sed in
cognitione jurantis per crucem vel membra Christi, quae juramenta erant
nobis rara usque huc. Unde Dominus, promittens Aegypto bona futura
Esaiae XIX., promittit, quod in terra Aegypti jurabunt per Dominum Deum
exercituum, in hoc sui cognitionem innuens. Sic ergo nox illa transivit
cum exigua quiete.



                            Cumbae provisio.

Tertia die statim orto sole dominus Johannes et ego dicto officio de
prora per carinam in puppim transivimus, et in castellum, in quo
dominus capitaneus classis et consul alexandrinus, et Sebastianus
galeae patronus manebant, cum caeteris multis zentilhomis ascendimus,
et dominum patronum pro stantia et cumbis petivimus. Qui vocato
scriptore navis et parano ac duobus custodibus carinae, quos guardianos
vocant, contulit cum eis de loco nobis dando. Accenso ergo lumine
descendimus cum eis in carinam et omnes angulos lustravimus, in fine
autem ad parietem cellarii fuit nobis locus assignatus pretiosus, in
quo sex homines sufficiens spatium habuissent, sed totus erat
tenebrosus et numquam nisi per lumen illatum clarus erat; insuper
bassus erat vel demissus, adeo, quod non poteramus stare nisi in
genibus, et ita etiam incurvati et flexis genibus ingredi et egredi
oportebat ultra quindecim passus ab ostio latrinae usque ad locum
nostrum; unde prima fronte de loco contenti non fuimus, quousque
experientia didicimus, meliorem locum in tota galea non esse quam
illum, pluribus respectibus. Fuit enim locus spatiosus, quod ultra
modum naviganti est conveniens, et fuit calidus locus: quia hiems erat
nobis profuit, unde aliquotiens, quando superius fui infrigidatus usque
ad stridorem dentium, mox ut in locum nostrum intravi, recalui sicut in
stuppa. Fuit etiam quietus, quia nemo prope nos locum habuit. Fuit
etiam securus ab illapsu aquarum in tempestatibus. Fuit etiam prope
cellare, et poteramus etiam mediis noctibus necessaria postulare et
accipere, et omnia, quae per galeam acciderent, audire. Non sic locus
dominorum primae societatis erat, qui, ut superius dixi, habebant
strictam cellulam in cornu prorae sub malo trincheti vel doli, in qua
tempore tempestatum illabebantur aquae sine mensura, et funes rudentes
et vela trajiciebantur intra et extrahebantur, nec erat ibi quies mari
moto, verum tamen alia commoda habebant, quibus nos caruimus, scilicet,
quia poterant se erigere et sine incurvatione intrare et exire et in
die luce gaudere, qua nos caruimus, et in articulo necessitatis statim
poterant in prora esse et pericula evadere. Hoc autem fuit loci nostri
maxima incommoditas: si periculum fracturae navis subito accidisset,
spem evadendi cum vita alii habuissent, nos vero omni spe frustrati
fuissemus, quia, antequam de loco nostro prodiissemus serpendo ad
medium mali super laternae foramen, ubi est ascensus, mille vicibus
mortui fuissemus, et si illa caussa non esset, credo, quod (#146 a#)
domini majores galeae locum illum pro se reservarent, quia tempore
tempestatum in loco inquietissimo sunt, sed ad fugam apto. Cum ergo
stantiam accepissemus, intulimus supellectilem nostram et lectulos
nostros aptavimus, eos super saccos specierum stravimus, qui in
superficie jacebant et navem ita replebant, quod non poteramus erecti
stare, suspendi etiam sportam longam palmarum ad parietem navis juxta
cumbam meam. Nobis autem sic laborantibus in loci adaptatione,
cellerarius, cujus notitiam non habuimus, per rimas parietis respiciens
nos amicabiliter salutavit, promittens nobis servitia praestiturum,
unde, ut melius et sine nota posset nobis etiam extraordinarie dare
cibum et potum et lumina accendere, solvit unam de asseribus extrahens
duos clavos, ut attracto assere ad nos locus esset accipiendi et
reponendi placita de spenda; nos tamen ingredi non poteramus, nec ipse
cellerarius ad nos poterat venire, nisi totum asserem deposuisset.
Super omnia nobis consolatorium erat, quod omni hora poteramus habere
lumen, etiam mediis noctibus, ad dicendum officium nostrum, quia in
ipsa spenda semper lampas ardebat. Omnia etiam, ut praedixi, quae per
galeam contigerunt, in puppi et in prora, ibi audivimus, et quando
domini in puppi essent unanimes et officiales, quales essent, et quando
venti essent boni vel inutiles, et breviter, omnia nova primum ad nos
deferebantur, nam cellerarius continue ab omnibus quaerebat, et ille
hoc, alius illud postulabat, et nova contingentia ei recitabant, quae
semper audivimus, nam transitus vel descensus fuit a coquina in
spendam, et antequam vocaremur ad mensam, scivimus, quid commesturi
eramus, et quando socii nostri commedere volebant scivimus, quamvis
longe ab eis essemus. Recessum etiam galeae vel tardationem ejus in
loco optime novimus, et omnia occulta ad nos deferebantur, et si non
nobis dicebantur, tamen cellerario recitabantur in audientia nostra.
Cum ergo stantiam nostram praeparassemus, aderat hora prandii, et
tubicines clangebant tubis ad mensam dominorum, jussit autem
cellerarius nos adscendere in puppim ad mensam domini patroni, cumque
ibi venissemus, vidimus quidem mensas paratas, sed nullum alium
peregrinum vel hominem humilis status ibi reperimus, et ideo non fuimus
ausi nos ponere inter dominos illos magnos, rogavimus ergo scalium, qui
mensis praeerat, cellerario et cocis, ut sineret nos manducare in
carina juxta medium descensum supra latrinae ostium cum guardianis vel
custodibus galeae, quos pro cibo et potu nostro mittere suis horis
vellemus, et concessit nobis de consensu patroni. Sic ergo cunctis de
carina sursum ad puppim ascendentibus pro cibo sumendo nos semper
mansimus inferius, et portabatur nobis cibus et potus dominorum ad
prandia et ad coenas. Diem ergo illam sic deduximus in adaptatione loci
et ad vitam marinam nos disposuimus; non enim aequali sorte ducitur
vita humana in mari et in terra, sed multum differenter, quod multa
experientia didici. Cum autem sero factum esset, multi venerunt de
civitate in galeam, nobiscum volentes transfretare, inter quos duo
homines galeam ingressi sunt, ad quorum ingressum tota galea commota
fuit: quibusdam placebat ingressus eorum, aliis displicebat, quidam
optabant, ut prope locarentur, alii jurabant, si secus suos cumbos
collocati fuerint, quod galeam resignare vellent et ad aliam transire
(#b#) navem; quidam maledicebant patrono propter earum receptionem, et
ut verum fateor, si dominus Johannes et ego scivissemus illorum
ingressum, aliam galeam elegissemus,[TR129] et si locassent eos juxta
nos, sicut comminabantur nobis, in crastinum in aliam galeam
transivissemus. Aperte dicam cum supportatione, qui fuerint hospites
illi tam male visi. Fuit quidam leno arte aurifaber et gemmarius, qui
cum scorto delicatissimo ad nos ingressus est. Hoc scortum a Venetiis
Alexandriam advexerat et prostituerat, et adepto lucro turpi redire cum
ea volebat. Vicerant autem ambo dominos galeae nostrae precibus multis,
eosque sub hac conditione acceptaverunt, ut foemina in sua cumba semper
maneret nec adscenderet aliquando, et clamosa non esset aut garrula nec
procax, nullumque admitteret nec ipsi lenoni se submitteret, sed navali
castitate viveret, et si secus repertum fuerit, absque misericordia
ambo simul ad proximum littus ejiciendi essent, sive littus sit terra
habitabilis sive inhabitabilis, sive Christianorum sive Turcorum, et
hoc pacto ingressae sunt istae personae. Sed longa fuit habita
concertatio et deliberatio, in quo loco vellent eos locare; aut simul,
vel separatim. Multae autem preces fuerunt porrectae domino decano
Moguntinensi, ut, si non ambos, saltim foeminam in suam suorumque
reciperet cellulam, sed vir prudens nullo modo consentire voluit
sciens, non fore tutum cohabitare serpenti et fovere scorpionem sinu
incaute. Sicque data est eis stantia in carina, ultra malum ad partem
prorae, sicut nostra stantia erat ad partem puppis. Et quamvis hae duae
personae conditionis displicabilis essent, tamen in veritate dico, quod
ita silenter, patienter, pacifice et disciplinate se habuerunt, ut modo
non solum non suspectae et despectae essent, sed honestae et bonae ab
omnibus haberentur, unde sua pudicitia et honestate omnium in se
concitabant affectum. Ipse enim aurifaber erat vir juvenis, mundus,
pulcher et rationabilis totusque ad omnes reverentialiter, cui nemo
dedignabatur propter suam humanitatem conversari. Foemina vero, eo
junior, fuit pretiosa, muliebris et tota verecunda ut virgo silens et
quieta, et multas longas horas habuit per mare in sua cumba, nam per
totum mare numquam ad navis superiora conscendit, nec etiam ad opus
naturae, sed quidam galeota ad hoc conductus misellae ministravit
deferens et inferens. In insulis etiam et portubus maris non se
movebat, cum tamen omnes communiter exirent, sed sicut monialis inclusa
manebat, et ita neminem nec intus nec extra gravabat aut scandalizabat.
De his prostitutis apud Alexandriam vide supra Fol. 122 b.



                            Aliud Capitulum.

Quarta die prandio peracto dominus Johannes Latinus et ego simul
navigavimus ad litus, et ingressi sumus Alexandriam ad emendum aliqua
pro navigatione nobis necessaria; nos enim duo jam soli eramus et nobis
ipsis provisionem fecimus ut potuimus. In foro venit ad nos Schambeck
consulens nobis, ne nimis audaces essemus ad ingrediendum urbem, quia
si aliquis Sarracenus contumeliam et injuriam inferret, jam non esset
defensor. Expedito ergo negotio, pro quo ingressi fueramus, statim de
urbe exivimus amplius non ingressuri. Cum autem ad litus maris
revenissemus, reperimus ibi duos de fratribus nostris (#147 a#)
peregrinis dolentes et tristes. Nam pro suo solatio de galea sua ad
litus navigaverant et spatiando sine timore vagabantur in incertum
juxta mare super linguam terrae, quae dividit portum Christianorum a
portu Sarracenorum; ascendebant autem et videre volebant in
Sarracenorum portu classes et naves, quas ego libentissime ipse
vidissem, quia dicebatur esse portus pulcherrimus, classibus et navibus
repletus et maximis mercibus redundans, cum magna hominum frequentia.
Cum autem illi duo sic contra locum procederent, accurrerunt Sarraceni
cum magna furia et irruerunt in eos prosternentes et pessime
percutientes, trudentes et strangulantes quasi usque ad interitum, unde
unus eorum graviter vulneratus in capite periculum vitae sibi timebat
imminere. Et nisi quidam Sarracenus supervenisset, qui eos liberavit de
manibus eorum, forte occisi fuissent. Strangulabant autem eos, quia sic
ab eis extorquere pecunias conabantur, sed talis erat conditio illorum
peregrinorum, quod nullam secum habebant pecuniam. Isti ergo duo
rogabant nos pro nostra salute, ne evagaremur longius a littore portus
nostri, ne deterius nobis contingeret. Stetimus ergo in littore adhuc
per horam cum hominibus, et illi duo percussi in suam galeam
navigaverunt, stantibus autem sic nobis, vidimus tumultum magnum inter
portas civitatis et furiosum hominum concursum; nam Sarraceni, qui
nobiscum in littore stabant, ad portam sursum concurrerunt, et alii
extra saltaverunt, et custodes exemtis gladiis stabant observantes, ne
quis intraret vel exiret. Duo enim zentilomi, patroni duarum galearum,
contentionem habuerunt cum quibusdam Sarracenis propter negotiantium
vertigines, et in contentione unus Sarracenum percussit et facta
percussione de fontico per civitatem cucurrit volens transfugere in
classem, sed alii Sarraceni insequebantur eum et sub portis
comprehenderunt et graviter vulneraverunt eum. Comprehensum autem eum
cum socio alio patrono ambos in vincula conjecerunt et caeteros
Christianos latinos repertos in civitate cum percussionibus et
contumeliis ejecerunt de civitate et multi galeotae cum planctu et
ululatu bene castigati ad nos super littus venerunt referentes, multam
turbationem esse in civitate et indignationem magnam contra
Christianos. Fuimus autem laeti ego et socius meus, quod ante exortam
tribulationem evasimus de civitate. Pejus enim stetissent peregrini
reperti, quam quicumque alii, quia salvus conductus noster
exspiraverat, non autem illorum, qui erant de classe; semper enim
instante recessu Christianorum a Sarracenis incipiunt saevire in eos,
et furorem ac inimicitiam, quam animo occulte gerunt, et amaritudinem,
quam celant, in fine ostendunt et effundunt. Interim enim quod sperant,
se aliquam utilitatem ab eis habere, serviunt et obsequuntur, sed hac
spe finem habente saeviunt, vexant, rapiunt, furantur, et ubicumque eis
nocere possunt, festinant, ut fiat, et raro efficiuntur Christiani tam
boni socii et Sarraceni, quod ab invicem recedant cum pace, praecipue
quando sunt multi, ut est, quando peregrini vel classis mercatorum ab
eis recedere debet, quando enim hominem christianum non amplius ad se
reversurum putant, malum Vale sibi praestant, de quo saepe experientias
habui (#b#). Advesperascente die socius meus et ego in classem reversi
sumus ad coenam nostram, amplius ad littus non egressuri. Post coenam
dum staremus in superioribus galeae, et contra Alexandriam
respiceremus, venit una navis plena Sarracenis in tenebris, quia
crepusculum erat, de civitate ad latus galeae nostrae, et cum magno
silentio alligaverunt naviculam ad galeam, erant enim quidam juvenes
Sarracenorum, qui contraxerant societatem cum aliquibus de galea nostra
et cum eis vinum bibere jam consueverant. Ad hoc ergo nostri cum
flasconibus et amphoris et scyphis vel vitris descenderunt et sedebant
bibendo et rebibendo in tantum, ut Sarraceni inebriarentur et tamquam
fatui cantarent; illi autem, qui in galeam ascenderant, cum multa
difficultate in scapham descendere poterant propter vertiginem capitum
eorum. Sicque pleni remigraverunt in tenebris ad litus. Ego autem
stabam et casum alicujus in mare exspectabam et hodie aestimo, quod vix
sine baptismo ad litus pervenerint. Mansimus autem cum classe in illo
portu pluribus diebus propter negotia institorum et liberationem
captivorum, sed et ipsi patroni inter se divisi erant, et aliqui
volebant classem solvi citius, aliqui tardius dicebant solvendam, uno
autem discordante cogitur tota classis manere, et nullo modo audet una
galea sine alia recedere secundum leges Venetiarum. Stante autem classe
ibi in otio ego in peregrinorum galeam redii et multas pervagatus sum
interim regiones, ut promisi supra fol. 132. Et quia eodem modo
recessus omnium galearum fit, ideo sub recessu unius galeae totius
classis solutionem comprehendam.



      Recessus navium de portu Alexandrino et ventorum adjutorium.

Quinta die, antequam illucesceret, inceperunt gubernatores classis et
navium praefecti clamare et marinarios ad labores hortari. Cum
clamoribus autem solitis trahebant sursum accatones, epidromos et
dolos, colligata in eorum antennis, subtractisque scaphis et solutis
spiris et promesiis et transillis pro forti et salubri spiramine omnes
sollicitabantur. Fuit autem tunc quidam ventus lateralis tepidior, cui
diu differebant vela committere timentes, ne nimis contra Syriacum mare
impelleret classem. Tandem autem solutis velorum ligaminibus mox
labentia vela implentur ventis, et paulatim movebamur in portu a loco
stationis; cohibebatur autem arte, ne navis importune extra portum
ejiceretur, sed cum reverentia, ut oportuit, turrim Julii Phareglan
pertransiret modeste. Nulla enim navis sive egrediens sive ingrediens
nisi cum remissione veli turrim illam pertransire audet in
recognitionem regiae majestatis. De hac turri supra fol. 125 a. Cum
ergo jam extra portum venissemus, repente tulit nos ventus, et longius
per mare Aegypti perduxit in pelagum Syriacum impellens extra tramitem
intentionis nostrae, qua optavimus portum Paphum Cypri regionis
apprehendere, ventus autem altius nos tulit in mare Palaestinae et
Syriae, ita quod non longe a terra sancta fuimus, eam tamen videre non
poteramus nec aliquam aliam terram; si autem ventum directe secuti
fuissemus, statim in aliquem Palaestinae portum venissemus, sicque cum
gaudio multo et hilaritate felici et forti navigatione (#148 a#)
processimus contra plagam aquilonarem cum tendentia aliquali in
orientem. Et si gubernatoribus placuisset, illa nocte portum aliquem
terrae sanctae habuissemus, sed quantum poterant a Syria se avertebant
contra aquilonem cum tendentia ad occidentem, sicque per medium
navigavimus, ita quod ventum in orientem tendentem non ex toto secuti
sumus, et arte nautarum qua conabantur in occidentem vi ventorum
dimisimus, et ita diem illam consumsimus cum nocte, cum continuo quidem
cursu, sed non celeri, propter praedicta duo conamina.



                             Terra Sancta.

Sexto die luce apparente vidimus licet a longe terram sanctam, montem
Carmeli, et si ventum sequi voluissemus, brevi tempore in portum
Sidonicum, Berithum, aut Tripolitanum projecti fuissemus, sed cursum
illum navis interceperunt, avertentes eam, ut in Cyprum, quae nobis
erat ad sinistram et Syria ad dextram, pervenirent. Advesperascente
autem die invaluit ventus, non quidem contrarius directe, sed nimis in
septentrionem nos depellens in sinum Issicum conabatur deducere; tanta
autem vi agitabamur, ut penitus desperaremus posse Cyprum attingere, et
disposuimus nos in aulonem Cilicum divertere ad Asiae loca, et ea
navigatione Cyprum accedere, qua S. Paulus Actor. XXVII. legitur de
Sidua (Sidone) in Cyprum navigasse. Itaque aulonem ingressi Cilicum
vidimus Ciliciam, patriam illam nobilem, in qua est civitas illa
nominata Tharsum vel Tharsis aut Tharsus, de qua jactat se S. Paulus
natum fuisse Actor. XXI.; ideo etiam tharsensis dicitur. Et haec
civitas ab antiquo adeo fuit Romanis confoederata, quod tamquam cives
romani habebantur nati de Tharso Ciliciae. Ideo S. Paulus Romanum se
asserebat Actorum XVI. et XXII.

In hunc autem modum fuit S. Paulus civis romanus, quia penula fuit data
patri Pauli a Romanis, quando susceptus est in socium et civem romanum.
Erat enim penula vestis consularis, qua induebantur consules romani
ingredientes in curiam. Hanc sic meruit pater Pauli, Romani enim mundi
domini hanc habebant consuetudinem, ut quaecumque gens cum pace et
coronis eis occurrisset, darent eis libertatem esse eorum fratres et
concives romani, et constituendi consules. Pater igitur Pauli
translatus de Judaea Tharsum venientibus Romanis occurrit et penulam
promeruit et civitatem romanam pro se et suis liberis. Insuper ante res
Romanorum legitur Ciliciam ab Amazonibus libertati datam, Syria enim
eis subacta Cilices eis cum donis occurrerunt, polliciti imperata
facturos, qua ex re eos liberos fecerunt, ut habet Diodonus Lib. IV. C.
4. Antiquarum rerum. Quid autem hoc nomen Tharsis importet vide
Hieronymum ad Marcellum.

Est tamen notandum, quod India dicitur etiam Tharsis in Scriptura, et
Carthago civitas Africae, et haec civitas Ciliciae, ut habet Jeronymus
de distantiis locorum. Hic Herodes citatus Romam pertransiens, cum
audivisset tres reges navibus transvectos, jussit incendi naves, Psalm:
In spiritu vehementi conteres naves Tharsis. Ad illum locum confugere
volebat Jonas a facie Domini, ut dicitur Jonae I. vel in Africam, ut
dicitur P. I. fol. 79 A.

Est etiam in Cilicia urbs Thorsicas dicta, unde crocum plurimum et
optimum venit, spiramine fragrantiori et colore aureo.

Porro ipsa provincia Cilicia dicta est a quodam, qui nominabatur Cilix,
filio Agenoris. Hic Cilix homo acris ingenii et robusti corporis fuit,
et cum fratres seniores se haberet nec successionem regni speraret,
relicta sua patria Phoenice in hanc provinciam venit eamque possidens
ex se Ciliciam nominavit. Ejus pater Agenor Beli vetustissimus filius
exstitit; hic Agenor in Aegypto primo consedit, sed peste pulsus inde
navigio per maris viam venit in Phoenicem et a Phoenice migravit Cilix
in Ciliciam, quam forte nondum inhabitatam invenit. Sunt tamen qui
dicant, provinciam hanc a Cadino occupatam, antequam quaesiturus
Europam mitteretur a patre, eamque postea a Cilice possessam Cadino non
redeunte. A tergo habet Taurum montem famosissimum, quem idem (eundem)
cum Caucaso monte dicunt, et a mari nostro a principio Ciliciae usque
in orientem extremum protendi videtur. Pictura tamen Ptolomaei dividere
montem (#b#) hunc videtur per Euphratem fluvium paradisi, qui per
medium ejus transit, et inferior pars dicitur Taurus, alia dicitur
Caucasus. Graeci tamen illum totum et longissimum tractum simul
nominant Ceraunium, et hujus nominis saepe memoratur S. Jeronymus in
suis dictis. Et ille mons recte dicitur catena mundi, nam Asiam omnem
ab Aeois incipiens et in Cilicium mare desinens in duas fere aequales
partes dividit, incipit ab Indico mari et tendit in occiduum, per
varios circumvagatur flexus usque ad Riphaeos montes, quibus Alpes
juncti aliam mundi divisionem facit (faciunt). Ideo mons ille Taurus
aut Caucasus infinita habet nomina.

Mons ille ab una parte claudit Ciliciam, ab alia parte mare habet.
Porro ultra montis jugum contra orientem est Armenia minor et major, et
ab occidente iterum per interjacentes montes est Capadocia. In Armenia
est mons ille altissimus Ararath, in quo archa post diluvium requievit,
in quo, ut dicunt, usque hodie lignorum vestigia de archa reperiuntur,
quae plurimum sunt medicinalia. Dicunt etiam quidam veteres gentiles,
quod in Armenia mons sit, Baris appellatus, conjunctus praefato, in
quem tempore diluvii confugientes salvati fuerunt ab aquis, et hoc
forte factum fuit in diluvio tempore Ogygis. Et ibi etiam faciunt
mentionem de his, quia archa vecti in hoc consederunt monte, ut habet
Eusebius de Evangelica praeparatione. In Capadocia mons est, Argeus
dictus, arduus plurimum et omni tempore pruinis rigens, eumque Dei
habitaculum veteres accolae credidere. In Cilicia autem, de qua nunc
sermo currit, montem altissimum vidimus, quem Coritum nominant, qui
mons insigni specu est mirabilis. Nam in summo montis vertice amplo
satis hiatu patet, et in profundum demissis quanto magis dimittitur,
tanto amplior efficitur, et undique pubentibus lucis adeo pulcher atque
admirabilis se intuentibus aperitur, ut mentes admiratione consternat,
qui cum et assuefactos non satiet, per descensum unicum et angustum
atque asperum MD passuum inter amoenas umbras et opaca silvarum rivis
hinc inde quoddam agreste sonantibus. Ast ubi in finem descensum est,
specus apparet alter, verum cymbalorum sonus terret adeuntes ingressu
primo, et aliquamdiu spectabilis incedenti fit obscurior, et ingentis
amnis se extollentis frons aspicitur, qui ubi parvo cursu maximum
demonstravit impetum, conditur intra spatium horribile et incognitum
angustumque, adeo ut a diis habitari veteres credidere. Alius demum
specus est, quem Thyphonem vocant, angusto ore pressus et assidua nocte
suffusus, eumque dicunt Typhonis fuisse cubile gigantis, qui fratrem
Apim, maritum Isidis, laniavit membratim et Jovi bellum intulit.

Igitur in aulone Cilicio laborantes per totam noctem conatum ad partem
sinistram fecimus, ut in Cyprum navigaremus, et satis bonum ventum
habuimus per angustias Ciliciae.

Die septima lucente vidimus Cyprum, et ultra modum laetati sumus, quia
in multis mensibus non vidimus Christianorum regionem aliquam usque
modo. Processimus ergo contra insulam, et gyrantes Paphum, portum Cypri
vetustissimum, ingressi sumus et anchoras ejecimus stabilivimusque
naves et necessaria ibi comparavimus. Sed et ecclesias Christi adhuc
ibi stantes ingressi sumus, et adorato Domino ac necessariis comparatis
in barcis regressi sumus in galeam.



                        Insula insignis Cyprus.

(#149 a#) Cyprus insula nunc describenda venit. Hanc rapuit mare
Syriae, cui olim dicitur juncta fuisse, et proprium effecit regnum, ut
patet Parte I. fol. 78 B. Haec insula quondam dicebatur Cethim, a
quodam Cethim dicto, nepote Japhet, filio Noae, secundum Isidem. Sed et
Cerasim olim dicta est, deinde Apelia, et post hoc Amathusa et Macara,
Cripton et Culmia; nunc autem Cyprus dicitur a prima ejus civitate,
quae Paphum nominatur, ut patebit. Haec regio ab oriente cingitur mari
Syriaco, quod Mesicum sinum vocant; ab occidente mari Pamphilico sive
Carpatico; a septemtrione aulone Cilico; a meridie Syriae et Phoenicis
pelago.

Est autem insula interius valde foecunda silvis, campis, agris, pratis,
arvis, montibus, vallibus et planis, frugibus plena, fontibus et
amnibus irrigua, deliciis et divitiis opulenta. In ea primum ferrum
effossum a duobus Judaeis, sicut dicit Eusebius L. 1. C. 7 de
praeparaoque[TR130] evangelica.

Hanc primo inhabitavit Japhet, filius Noae, ut dicunt, et vetustissimis
poetarum carminibus celeberrima habetur. Ex ea namque Venerem deam
ortum habuisse referunt et ibi de mari eam emersisse fingunt et
meretriciam instituisse; unde fabulantur, quod Jupiter, patri suo
Saturno iratus, abscidit ei falce genitalia eaque projecit in mare, de
quibus sanguis effluens spumae maris adjunctus est eisque concretis in
carneam massam crevit, et virgo pulcherrima facta est. Multo tempore in
undis maris natavit nuda, tandem sibi data a deis licentia petendi
aliquam terram vultum vertit in Cyprum, et juxta Paphum de mari
emergens ad littus transiit, moxque ad eam concurrerunt omnes Cyprii et
propter ejus eximiam venustatem de coelo in mare cecidisse credebant et
ad se enatasse, ut divinis honoribus ab eis veneraretur; pro dea ergo
eam habuerunt. Sed dum Cinara rex Cypri dissentiret Veneri, consurrexit
Venus adversus eum, et devicit, salvumque eum dimisit hac conditione,
ut apud Paphum sibi templum construeret, simulachrum erigeret et
animalia tantum masculini generis offerret. Et haec omnia rex
complevit. Venus omni libidini dedita ad meretriciam mulieres Cyprias
amplius induxit, quamvis ante egressum Veneris impudicitiae deserviisse
legantur. Nam Pygmalion filius Cilicis, filii Agenoris, filii Beli
Babylonii, cum juvenis esset in Cilicia, gloria dominandi affectus
collecta Cilicum multitudine classeque parata in Cyprum transvexit
exercitum, ejectis habitatoribus inde sedem suam ibi posuit et
regnavit. Sane cum ibi sceleratissimas comperisset mulieres et omnino
libidini obsequentes, vitio offensus vitam caelibem ducere disposuerat,
ut dicit Ovidius. Attamen, quia valebat ingenio, et artificiosas
haberet manus, sculpsit sibi ex candidissimo ebore foeminae imaginem
pulcherrimam, in qua ingeniosus homo et artem miraretur suam, et
venustatem imaginis commendaret, in dilectionem ejus incidit, et furore
maximo cupiebat eam esse foeminam vivam, oravitque Venerem, ea
tempestate celeberrimam insulae deam, ut animaret eam et suorum faceret
amorum sensibilem, nec effectu caruere preces: foemina facta est. Quod
advertens Pygmalion, gaudio plenus ejus usus concubitu, et e vestigio
gravida facta (#b#) est eique filium peperit, quem Paphum nominavit
eumque haeredem post se reliquit. Hic Paphus, ex eburnea matre genitus,
Paphum civitatem condidit, quam Veneri sanctam esse voluit, pro eo,
quod ejus beneficio eburnea mater sua animata fuit, et in loco illo
Venus ipsa de mari emersit ibique habitavit pomoeriumque pulcherrimum
in hoc loco habuit cum delicatissima habitatione, in qua omnia
reperiebantur spectantia ad lasciviam. Sed et poma aurea in eo
viridario crescere dicebant poetae, de quibus tria propinavit
Hippomenae juveni, quibus virginem Athlantem cursu superavit, et eam
obtinuit. Eadem enim virgo cum esset pretiosissima et cursu
velocissima, in silvis habitavit, et cum a multis in conjugium
peteretur, legem opposuit, cursus certamen se cum omni petente se
inire, et qui superarentur morte mulctarentur, victor autem ejus
potiretur connubio. Et cum jam plures magis audaces quam felices
superati tam severa lege damnati essent, Hippomenes juvenis Veneris
implorat auxilium, quae tria mala aurea sibi dedit, ut currente cum eo
Athlantae in via projiceret, sicque cupiditate pomorum allecta
colligeret, et interciperetur cursus sui velocitas, quod et accidit, et
virginem in conjugium habuit. In hoc etiam viridario celebratae fuerunt
nuptiae inter Peleum et Thetin, deam aquarum, quam Jupiter licet
amaverit, tamen eam ducere noluit oraculo edoctus, quod ex ea
nasceretur filius major patre; provisor tamen nuptiarum fuit, et omnes
deos invitavit deasque, demta Discordia, quae indignans cum cerneret
Junonem, Palladem et Venerem invicem ex parte una sedentes, sumto de
arbore horti aureo malo, illud inter eos projecit dixitque: digniori
detur. Ex quo confestim inter eas seditio orta est, cum unaquaeque se
digniorem diceret. Cumque sententia ad Jovem devoluta esset, indicare
quae dignior et pulchrior foret, noluit ferre sententiam, sed Paridem
judicem adnotavit; quae illi sub opacis nemorum umbris remotis vestibus
[se] monstravere, cui promisit Pallas, si sententiam pro se ferret,
omnium rerum cognitionem se daturam; Juno regnorum et divitiarum
dominium; Venus autem pulchriorem orbis mulierem spopondit.[TR131] Qua
tractus concupiscentia silvanus judex Veneri deberi pomum judicavit
tamquam digniori, quae illi raptum Helenae concessit. Nam dum Helena
navigio Cyprum peteret, ut visitans in Papho templum Veneris ei hostias
deferret, ipsa Venere consentiente Helenam rapuit Paris, ex quo
subsecutum est trojanum bellum et occisus Achilles, qui in nuptiis
praefatis conceptus fuerat, ad quos Discordia vocata non fuerat, et sic
expiata est injuria et multus effusus humanus sanguis fuit. In eodem
horto celebrabant antiqui festa floralia et ludos florales ad placandam
Nympham Floram, deam florum, cui omne jus in flores contulit Zephyrus
pro eo, quod suae voluntati paruit, qui ludi memoriae meretricis
conveniunt, nam omni lascivia et verborum licentia, quibus omnis
obscoenitas effunditur, positis flagitante populo a meretricibus
vestimentis, quae ludis in illis mimorum fungebantur officio,
celebrabant. Et haec turpis celebritas mansit usque ad praedicationem
Apostolorum, unde legitur in Legenda beati Barnabae, qui dum Paphum
(#150 a#) venisset ad locum illum cum Johanne, invenerunt ethnicos
viros et mulieres nudos currere in viridario in festorum floralium
celebratione, et statim Barnabas templo maledixit, et corruit, et
praedicantes civitatem ad Christum converterunt, Actor. XIII. Non autem
solum viridarium Venus suo consecraverat ritui, sed montem civitati
superimminentem libidinosis sevit plantulis et umbrosas cavernas in
monte plurimas fieri fecit consecratas vel potius exsecratas suo
cultui, unde mons ille mons Veneris nuncupatus est usque in hodiernum
diem. Est autem mons altus, ascensum habens arduissimum, et in
summitate planitiem latam ad duo milliaria, rupe altissima ut muro
circumcincta, ubi dii veterum de siderum cursu et de mundi ordine
tractabant. Ibique crescit vinum praecipuum, in quibusdam enim locis
adeo fortia crescunt vina, quod nullo ligneo vase retineri possunt, et
in principio sunt vina illa nigra, et dum veterescunt, albescunt et
clarissima fiunt. Dicitur etiam, quod in quibusdam locis crescat vinum
adeo forte, quod ad nullum usum humanum valeat primo uvarum expressio,
sed in terram decurrere sinitur; secundam expressionem medici accipiunt
et apothecarii et conficiunt corrosivas medicinas, et demum tertia
expressio in usum humani potus assumitur et fit potus regius.

Alia etiam pretiosa ibi crescunt, et dicunt, olim etiam balsamum ibi
crevisse, qua propter nonnulli putabant, Salomonem de hac vinea
cecinisse Cantici II., cum dixit: Botrus Cypri dilectus meus mihi in
vineis Engaddi, intelligentes dictionem illam Cypri significare
regionem Cypri et montem illum dici Engaddi. Sed est puerilis
intellectus, Cyprus enim in illo loco est surculus sive plantula, quasi
sic dicta, ferens botrum balsami, qui crescebat in vineis Engaddi in
Judaea, ut patet supra P. I. fol. 65., et de fonte Elisaei, et P. II.
fol. 246 (?).[TR132] Possibile tamen est etiam huc transplantatos
fuisse arbustulos balsami tempore Romanorum, sub quibus montes Israel
pleni balsamis fuerunt, ut dicit Josephus. In hoc insuper monte et in
aliis Cypri montibus sunt multae fossae mineriarum, quia metalla ibi
reperiuntur. Dicit enim Ysidis, quod usus metallorum fuit primo in
Cypro inventus.

Hunc ergo montem impudica Venus sibi sacravit per se ipsam et lucos
instituit, necessaria plantavit, speluncas fodit in tantum, ul ab intus
habitationes quasi magnae et tenebrosae essent. Aliquas cavernas fecit
ad flendum in eis Adonidem, aliquas ad luxuriandum. Adinstar autem
illius montis multi successu temporis montes per mundum sunt consecrati
Veneri, ideo frequentissime in historiis nominantur montes Veneris. Et
moderno tempore vulgus rudis delirat de quodam Tusciae monte, non longe
a Roma, in quo dicunt dominam Venerem deliciis frui cum quibusdam viris
et foeminis. Unde[TR133] de hoc carmen confictum habetur, quod
manifeste a vulgo per Alemanniam canitur de quodam nobili Suevo, quem
nominant Danhuser, de Danhusen villa prope Dünckelspüchel. Hunc fingunt
ad tempus in monte cum Venere fuisse, et cum poenitentia ductus Papae
fuisset confessus, denegata fuit sibi absolutio, et ita regressus in
montem nusquam comparuit, et in deliciis (#b#) vivit, ut dicunt, usque
ad diem judicii. Ecce, quam facile homines in errores ducuntur
credentes fictionibus! Nam Venerem mortuam et haud dubium damnatam,
quae vivens numquam Europam vidit, credunt in Tusciae montibus degere.
In tantum autem hac fama dementati sunt Alemanni, ut multi simplices ad
hos famatos peregrinentur montes, et dum contingit aliquem mori, amici
sui famant, eum raptum a Venere in montem; alii redeuntes dicunt se
vidisse, quae a phantasticis auditu didicerunt, Unde tempore Nicolai
papae quinti fuerunt sententiae latae contra adeuntes montes illos, et
canes rabidi in stricto locati, per quod aditus est ad suspectum
sacrum. Et haec aevo nostro contigerunt. Ad hanc enim fatuitatem
devenerunt gentes, ut quilibet crederet, in monte, quem Veneri
consecraverat, eam esse in deliciis, ac si in pluribus locis esse
posset, unde super montes grandia templa aedificabant Veneri, et
orantes non sursum ad sidera oculos aut manus levabant, nec sidereas
sedes habere cupiebant, sed deorsum in penetralibus montis, in antris
et opacis ac obscuris locis cum Venere esse optabant. Recitat Sanctus
Augustinus de civitate Dei L. XXI. C. 6. et Vincentius in Spec.[TR134]
natur. L. IX. C. 17. de quodam templo Veneris, quod ego credo hic
fuisse, in quo erat altum candelabrum, super quod stabat lucerna semper
ardens sub divo, ita quod illam nulla tempestas, nullus imber
exstinguere potuit. Ad hoc videndum miraculum plurimi confluebant ad
locum putantes, divinitate Veneris ignem conservari, sed natura et ars
id fecerant. Est enim quidam lapis, Albestan dictus ab igne, ferrei
coloris, qui semel accensus numquam extinguit qui reperitur in aquis
Arcadiae. Sic Romae fuit reperta lucerna ardens ad caput Pallantis
gigantis, ut patet fol. 83.

Ad claudendum sermonem de Venere dicunt de ea scribentes, quod dum
fuisset viris tribus superstes, tanto ferbuit pruritu, ut fere in
publicum declinaret lupanar, et ad suum palliandum scelus mulieribus
suasit meretricandum et fornices instituit, matronasque inire compulit,
quod satis Cypriorum exsecranda consuetudo in multa protracta saecula
protestata est servare, qui diu mittere suas virgines ad littora, ut
forensium uterentur concubitu, et sic futurae castitatis suae libamina
persolvisse videntur Veneri et suas in nuptias quaesivisse dotes; quae
quidem abominanda stultitia postea penetravit ad Italos, cum legantur
quidem fecisse Locrenses, id est Galabres. De Cypro vulgata fama est,
eam forte totam a Venere infectam, seu coelo agente, seu alio incolarum
vitio adeo in venerem prona, ut hospitium, officina fomentumque
lasciviarum et voluptatum omnium habeatur et quod homo in terra
obdormiens non surgat, nisi foeda pollutione resolutus. Quapropter
veteres insulam illam totaliter Veneri consecravere eamque insulam
nominaverunt Veneris. Ego quadam alia vice locum Paphum, civitatem
Veneris et ejus viridarium, in quo nunc ecclesia Sancti Pauli stat, et
montem, in quem post mortem translatam fuisse rudes credidere;
diligentius et curiosius perambulavi et perspexi, et petram in littore
extensam in mare, quam Venus emergens primo apprehendit, ut dicitur,
vidi, et super eam sedi admirans antiquorum fictiones. Sed diceret mihi
aliquis frater maturus: ut quid, frater mi, quaesivisti loca Veneris
visitatis locis sanctis, quae conventio lucis ad Belial? numquid
conscientia tua curiositatis vitio te arguit? Responsio: Non solum,
frater dilecte, in illo conscientiae stimulis pungor, sed in actibus
multo melioribus. Verum tamen spero, hanc curiositatem criminalem non
esse, cum similia gentilium (#151 a#) loca et monstra etiam Sancti
videndi causa adiisse legantur. Nam in Itinerario Clementis legitur, et
habetur in Speculo hist. L. X. C. 26., quod dum S. Petrus in Anchorado
esset audivissetque, insulam ad sex milliaria distantem, in qua
columnae vitreae immensae magnitudinis et mirabilis picturae et operis
essent, gratia videndi illas columnas cum discipulis navigavit in
insulam columnasque miratus aspexit, simul et discipuli ejus. Legitur
etiam in vitis patrum, quod quidam locus est in interiori deserto,
longe ab hominum habitatione semotus, in quo erat hortus quadratis
lapidibus constructus et variis arbustulis aromaticis consitus, puteus
etiam delectabilis ibi erat, et multum aurum, argentum et lapides
pretiosi erant in horto illo reconditi, et multa mira dicebantur de
horto illo. Hunc autem hortum construxerant duo perditissimi magi
Pharaonis, Jannes et Mambres, et sibi in eo sepulturas paraverunt, ut
post mortem suam ibi tamquam in paradiso deliciis fruerentur. Cum autem
mortui essent, mox rapti ex Aegypto a daemonibus in hoc loco ab eis
sepulti sunt. Hi duo magi soli restiterunt Moysi, dum percuteret
Aegyptum Dominus per manum ejus, de quibus Apostolus 2. Timoth. III.
loquitur, et Eusebius de praepar. Evangel. L. IX. C. 3. Audiens autem
sanctissimus Macarius eremi cultor devotissimus de loco illo, quomodo
esset inadibilis et mirabilis, concepit desiderium videndi locum, sed
quia viam ignorabat, fascem calamorum secum portabat, et per millenos
passus singulos figuit (fixit), quo facilius haec signa videns remeare
posset. Per novem igitur dies itinere confecto locis appropinquavit,
cui ferocissimus daemon quiescenti calamos omnes ex propriis locis
collectos ad caput posuit, cumque hortum intraret, CXX daemones sicut
corvi de loco prosilientes contra eum clamabant. Multa autem sustinuit
in illo loco vir sanctus, et regrediendo in cellam suam in tantam
penuriam venit, quod nisi bubalum obviam habuisset, cui se supposuit et
papillas ejus suxit, penitus defecisset.

Si ergo sancti magistri haec gentilium opera et loca viderunt, non
inquietandum mihi vel alteri hujusmodi visitatio. Praefatus casus
Macarii habetur in Antonini Chronic. P. II. Tit. 15. C. 6. §. 1.

Ab antiquo fuit Cyprus proprium regnum, in quo regnaverunt antiquissimi
Pygmalion, Paphus, Cinera et Adonis maritus Veneris, et caeteri, usque
ad tempora Alexandri M., qui eam insulam regno Graecorum copulavit, et
non regnum, sed partem regni esse voluit, eamque insulam quasi regis
sedem constituit, unde ex ipsa cum exercitu profectus totum orientem
obtinuit, sicut dicitur 1. Maccab. I. Egressus de terra Cethim, id est
de Cypro, provenit usque ad fines terrae, usque in Indiam, et demum
rediens ad mare Caspium sive Hircanum, Judaeos decem tribuum, quos
Salmanasser captivaverat, arctius montibus Caspiis inclusit, ut patet
supra fol. 97 A. De qua Judaeorum reclusione loquitur Magister in
Schola historica et alii historiographi. Sed nonnulli mirantur, an
aliquid veritatis in re sit? Ad hoc dicit Antonius in Chronico P. II.
Tit. 19. C. 8, quod duo fratres ordinis nostri missi propter fidei
causas in orientem manserunt in provincia Georgiae in civitate
Triphelis, quae prope montes Caspios est, septem annis, et diligentem
inquisitionem de hoc fecerunt (#b#) a Georgicis et Persis et Hircanis,
et etiam ab ipsis Judaeis, qui omnes dicunt, quod in eorum historiis
nihil penitus de hoc reperiatur, sed tantum hoc habeatur, quod
Alexander in partes illas veniens reperit ibi bestiales homines,
inhumaniter viventes, qui homines comedebant et se invicem devorabant;
hos de planis et habitabilibus locis expulit et intra montana habitare
coëgit et ibi portas exstrui fecit, quae portae Alexandri hodie
nuncupantur. Tandem autem Alexander subjecto oriente cum infinita
spoliorum copia in Cyprum reversus est eamque affluentem divitiis et
deliciis fecit. Stante ergo Graecorum regno Cyprus per praefectos
regebatur. Demum Romani monarchia adepta subregulos ibi constituerunt,
de quibus unus fuit Costus, pater Sanctae Catharinae virginis, quam in
illa insula natam esse historiae tradunt, sed evocatus a Maxentio
imperatore transfretavit cum omni sua substantia Alexandriam, ubi et
beata Catharina passa est.

Post multum temporis Graeci rursum regem in insula constituerunt, qui
reges, sicut et omnes Graeci, non modicum infesti Latinis fuerunt;
quidam autem regno adepto effoeminatus Graecus multas turpitudines
operabatur in foeminas peregrinas, qui dominicum sepulchrum in
Jerusalem visitare ex devotione volebant, et dum ad insulam appulerunt,
rapi fecit vi ab eo desideratas et in hoc nec nobilium filiabus nec
uxoribus deferebat. Ea enim tempestate multitudo magna peregrinabatur
in Jerusalem quottidie, quia regnum Hierosolymitanum jam ad Latinos
translatum fuerat. Contigit autem, quod domina Osina, Richardi regis
Angliae soror, devotaria ad Cyprum navigio declinaret et inde in terram
sanctam transfretaret, quam quidem rex sub specie honestatis invitavit
et omnem ejus comitivam et optime ac honorifice procuravit; cum autem
domina festinaret ad Jerusalem, sicut peregrini omnes faciunt in Cypro
existentes, noluit eam rex dimittere, nisi promitteret se reversuram ad
eum. Domina ergo nihil mali suspicata promissionem fecit et ad loca
sancta navigavit. Quibus visitatis in Cyprum ad regem revenit, rex ergo
ipsam accipiens vi oppressit et violatam abire permisit. Quae, ut in
Angliam venit, omnia quae sibi acciderant, fratri conquesta est,
concitans ipsum vehementer contra stupratorem, Cypri regem. Congregata
autem classe magna, tamquam contra Trossonios, arabicas gentes Syriam
possidentes, profecturus, armatam multitudinem ab Anglia per mare
eduxit, et de Catalonis ac Siculis plurimos suis copiis adjunxit et in
Cyprum irruit, miserabilem nimis stragem fecit sibique insulam
totaliter subegit, regem et omnes ejus amicos exterminavit. Interea
Saladinus, Aegypti Soldanus, capta Hierosolyma, Guidonem regem expulit
regno, cui Richardus Angliae rex Cyprum in recompensationem dedit.
Atque hoc modo insulae propter ejus antiquam regii nominis dignitatem
regni titulum dedit. Sicque iterum regnum esse incepit anno Domini MCC.
et duravit sic annis multis sub nomine regni Hierosolymitani, quod
illinc ibi translatum fuit. (#152 a#) Frequentibus tamen incommodis et
tumultibus vexabatur regnum per Sarracenos sibi propinquos et per
Turcos, maxime autem per Venetos et Genuenses, qui inter se discordes
totum quasi mare et ejus insulas turbabant, unde et Tyrus in Syria,
civitas ditissima et negotiatorum mater, propter eos a Sarracenis
destructa est. Eo enim tempore Genuenses non minus potentes erant terra
et mari, quam Veneti, multas enim insulas in mari habebant et Graeciae
grandes civitates possidebant, utique necdum enim Turci tantum
invaluerant, sed Christiani etiam adhuc ad littus ponti Euxini et juxta
paludem Moeotidis civitates habebant, sub ditione autem Genuensium aut
Venetorum. Reges autem Cypri necesse habebant, cum regnum eorum esset
quasi in medio constitutum, et Venetos et Genuenses conservare amicos,
qui tamen inter se semper discordes erant, unde consuetudo erat, ut
certis anni temporibus rex Cypri mercatorum Venetorum et Genuensium
judices simul invitaret ad capessendum amicitiam utrorumque. Anno autem
Domini 1369 Petrus, rex Cypri, dum utrosque dominos invitasset, orta
est in convivio contentio inter eos de priori consessu, cumque rex
propensior Venetis videretur, indignati Genuenses armis suam dignitatem
conservare statuerunt et insidias in locis aptis Venetis paraverunt.
Quo comperto omnes Genuenses de muris praecipitari jussit in tota
insula, quaesitos et inventos Genuenses occidi jussit. Dux autem primus
Genuensium, ante quem nullus ibi ducavit, Dominicus dictus, hoc audito
classe instaurata improvise supervenit et omnia evertit, regem vero et
reginam cum aliis multis captivos duxit Genuam et spolia ingentia,
insulaeque praefecit quendam Genuensem. Regina autem in captivitate
existens filium genuit, quem Janum nominavit. Data autem regi venia in
regnum cum uxore et filio remissus fuit, ita tamen, ut Famagusta,
civitas regni optima, Genuensi populo esset propria et alias tota
insula tributaria.

Post hunc Petrum regnavit Janus, filius ejus, rex impiissimus,
dissimilis Jano primo susceptori Saturni, sub quorum regimine aurea
erant saecula. Hic iterum nefanda opera egisse fertur scelus. Filium
fratris habuit, adolescentem virtuosum, quem timuit in regem sublimari,
unde vicinos arborum ramos sui horti contra se invicem inflexit,
singulisque pedes adolescentis obligans, relaxari ramos jussit, qui cum
impetu naturali ad situm suum redeuntes puerum infelicem discerpserunt
scissis visceribus. Sed nec ipse cruentus impune evasit, nam paulo
post, anno 1423, Soldanus Aegypti, Melchella, validissimam in Cyprum
classem misit et velut horrida tempestas cuncta diripuit, ecclesias
Christi incendit regemque et omnem populum captivum abduxit, demum
tamen regem remisit, eumque et regnum tributis subjecit.

Mortuo Jano filius ejus Johannes regnavit, vir totus effoeminatus,
inter mulierculas nutritus, cui tradita fuit in uxorem filia comitis
Montisferrati, quae paucis vivens diebus, ut fertur, ab ipso rege
veneno exstincta est. Post hanc duxit aliam, Helenam, cujusdam Graeci
filiam, cum qua habuit filiam Carlottam. Habuit et filium cum quadam
alia extra matrimonium.

Porro Helena regina (#b#), uti natura Graeca, Latinis adversa, ritum
per reges praecedentes latinum introductum abolevit, episcopos,
plebanos et caeteros deponens, populum et ecclesias Graecis subjecit in
spiritualibus, et in his rex effoeminatus, magis mulier quam vir
existens, Helenam Trojanae Helenae imitatricem meretricium Graecorum
ritum admisit, quod tamen ecclesiae catholicae et orthodoxis fidei
verae plurimum displicuit. Sed et ipsa domina Carlotta, filia regis,
duci Sabaudiae Ludovico jamdudum matrimonio juncta, de hoc multum
doluit, sciens Graecorum ritum periculosum multis modis. Interea post
decursum aliquorum annorum Johannes rex moritur, et eo defuncto statim
Helena regina eadem via post eum abiit, quod audiens Ludovicus
Sabaudiae dux, Carlottae maritus, assumtis omnibus suis cum uxore in
Cyprum a Taurino civitate navigavit regnum possessurus haereditario
jure, quia rex praecedens non dereliquerat regium semen nisi Carlottam,
cui deberetur regnum.

Porro Jacobus de pellice natus regnum ambiebat et in adventu Ludovici
in regnum navigavit in Aegyptum et Soldano ac suis consiliariis se
injuriam pati conquestus est implorans eorum auxilium; composuit etiam
amicitias cum mercatoribus Venetorum, qui in Aegypto[TR135] erant, qui
eum senatui Veneto commendabant; insuper et Turcorum affectum attraxit,
quia vir erat amicabilis et humanus sciens sibi amicos facere
Sarracenos, Turcos et Venetos. Collectis itaque copiis Sarracenorum et
Turcorum cum praesidio Venetorum intravit regnum, et Ludovicum cum
sorore Carlotta, veros haeredes regni, expulit regnumque possedit
universum in pace, et Famagustam Genuensibus abstulit conformans se
Venetorum voluntati. Ad stabilitatem autem regni sui accepit uxorem
filiam Marci Carnary, Veneti, quam senatus Venetus in filiam
adoptaverat, ex qua habuit filium posthumum, qui tamen in infantia
obiit, et post paucos annos Jacobus rex in lectum extremae aegritudinis
incidit senatumque Venetum tutorem regni instituit et obiit. Et ita
Cypri regnum in manus Venetorum haereditario jure devenit; reginam enim
superstitem in regno quidem dimiserunt, sed sine marito: et ita hodie
est in Nicosiae[TR136] palatio, quem ego vidi in mea prima
peregrinatione.

Et iste est brevis regni illius decursus a temporibus vetustissimis
usque ad hoc nostrum aevum. Continent autem historiae multa de hoc
regno, quae brevitatis causa omitto. Hoc autem singulare legi, quod
quodam tempore tantae ibi erant divitiae, ut urnae puteorum et catenae
earum essent argenteae, et in regiis palatiis[TR137] aureae. Sed nunc
longe aliter est, et desolatio magna et miseranda ibi ex malo regimine
cernitur. Triplici enim malo subjacet terra illa. Primum est, quod suis
veris haeredibus est privata, et dignitas regia, qua a tempore Beli
vetustissimi, qui fuit ante Christi adventum 1930, usque ad tempora
Ludwici, (#153 a#) Carlottae mariti, qui fuit anno post incarnationem
Domini 1463, semper fuit honorata, in tantum, quod nobiles
Christianitatis, qui in dominico sepulchro militiam adepti fuerunt, non
reputabant se veros milites, nisi cum regibus Cypri confoederationem
fecissent et signum ejus amicitiae accepissent, sicut patet supra P. 1.
Fol. 16. A. Et in tanto honore reges Cypri habebantur, sicut reges
Jerusalem, quia regnum sanctum Hierosolymitanum in Cyprum fuit
translatum, et habebatur Cyprus a cunctis fidelibus aditus in terram
sanctam, per quem Jerusalem redimenda staret, sed nunc contraria via
est, nam Veneti propter Cyprum foedere colligati sunt Turcis, quod sic
accidit. Defuncto enim Jacobo spurio, ultimo rege, Fernandus rex
Siciliae aspirabat ad regnum et Venetis plurimas irrogabat injurias
Turcumque contra eos concitabat, ut sic fractis[TR138] ipse in Cyprum
liberum ingressum habere posset. Videntes autem Veneti, se undique
gravatos, cum Turcis pacem fecerunt anno 1456, quae res effecit, ut
Turci relictis Venetis omnem belli vim in Fernandum converterent, atque
ita Hidruntum, Apuliae civitatem optimam, cepit, et nisi Deus sua
misericordia succurrisset, tollendo de medio Machometum Turcum magnum,
jam totam Italiam Turci possiderent, Ecce, quomodo Cyprus facta est
ecclesiae laqueus!

Secundum malum illius terrae est frequentia terrae motuum, quibus quasi
quottidie dejiciuntur aedificia et grandes civitates in ruinis jacere
cernuntur.

Tertium malum est aëris infectio tanta, ut quasi omnis homo ibi
febricitet certis temporibus et pestilentia ibi saepe grassetur. Unde
inter avisamenta peregrinorum est illud praecipuum, ne moram trahant in
Cypro, ut non inficiantur. Hanc autem infectionem dicunt aliqui ideo
esse, quia mons Armeniae et Caucasus et Taurus prohibeant ventos
salubres a Cypro, sicque aëri crasso subsit et insano. Sed hanc
rationem non aestimo veram esse, cum praedicti montes longe a Cypro
sint distantes retro Ciliciam, Syriam et Phoenicen. Nec de malo et
infecto aëre inculpatam legi Cyprum in aliquo libro authentici
auctoris, sed tantum in libellulis militum Almanorum. Et si montes
Armeniae causarent infectum aërem, prohibendo causam sanitatis, semper
fuisset ibi malus aër, et ita Japhet, filius Noae, stultus fuisset,
quod eam regionem prae omnibus elegisset; nec illa delicatissima Venus
in eam enatasset, nec Belus, nec Pygmalion, nec Paphus, homines
nobilissimi, ibi sedes posuissent suas. Credo autem, aërem non esse
malum, sed disproportionatum Teutonicorum, qui nati et enutriti in aëre
duro, frigido, consumtivo, non possunt bene vivere in aëre subtili et
tenui, in quo eorum intemperatae comestiones et potationes consumi
nequeunt. Porro si incolae dicunt, ibi esse aërem infectum, et si de
facto ita est, pro certo non ex natura, sed ex Dei plaga hoc terrae
illi accidit, sicut et terrae sanctae maledictio illa advenit. Potius
autem credo, quod sit unum fictitium et quod ideo illam regionem exosam
reddant, ne rursum regnum Hierosolymitanum per Christianorum (#b#)
principes resuscitetur et rex ibi aliquis constituatur, de quo insulae
possessores moderni nec verbum volunt audire, et ad hoc sunt per
insulam de praesenti certi, qui circumeunt per loca, et si aliquem
audierint loqui de rege restituendo vel regimini moderno detraxerint,
statim vincti mittuntur Venetias ad reddendum rationem senatui. Unde in
prima peregrinatione mea multis diebus in insula degens vidi in
civitate Nicosina quendam fratrem ordinis nostri per civitatem in mulo
ornato frequenter spatiantem, ac si fuisset episcopus, et in nostro
recessu intravit ad nos in galeam cum quibusdam reginae clientibus et
recessit nobiscum. Semper autem mane descendit ad me in cumbam meam ad
dicendum mecum officium, quia per se librum non habuit. Quem dum
interrogarem, ubi suum haberet breviarium, cum gemitu et lachrimis
occulte dixit mihi, se esse captivum pro eo, quod mentionem fecisset in
quadam vaga locutione de rege eligendo in Cypro, propter quod subito
eum rapuissent in galeam nec ei reditum in suam habitationem ad
tollendum breviarium et cappam indulsissent. Compatiebar viro, quia
personatus et discretus vir erat, et[TR139] bene a Latinis collegerat.
Et tantum de regibus Cypri et de saeculari ejus statu.



                     De Episcopatibus regni Cypri.

Episcopatus vel dioeceses quatuor sunt in toto regno Cypri. Episcopatus
primus est in Nicosia, quae est metropolis regni, et est hodie civitas
magna, non maritima, sed in corde insulae sita, quinque alemannicis
milliaribus a mari distans, cincta fertilibus montibus et amoenis; per
medium civitatis est torrens magnus, qui suis temporibus redundat aquis
impetuose decurrentibus, verum quando ego eram ibi, non habebat guttam
aquae.

De universo mundo sunt in hac urbe mercatores, fideles et infideles.
Multae sunt ibi apothecae et pretiosae, quia aromata cruda orientis huc
deferuntur et arte pigmentariorum conficiuntur, sed et in ipsa insula
crescunt pigmenta et fluunt aromata; ideo apothecae illius civitatis
sunt quasi origines, ex quibus in alias mundi apothecas fluunt pigmenta.

Ecclesiae multae sunt in illa urbe, tam latinae quam graecae. In
latinis sunt campanilia cum campanis, et cum clericis latino more
officiantibus. In graecis sunt pinnacula cum ligneis instrumentis,
quibus convocant suum populum ad divina, et graece canunt et legunt.
Ecclesia metropolitana est latina, et dicitur ad sanctam Sophiam,
estque competenter magna et bene ornata, cum archiepiscopo, canonicis
et clero provisa. Ad latus ecclesiae dextrum est una capella, in honore
Sancti Thomae de Aquino consecrata, in qua Legenda doctoris sancti
pulcherrimo schemate est depicta, et tabula aurea altaris ejus continet
gesta. In hac capella hoc memoriale insigne vidi, quod sequitur: stabat
enim in ejus latere et hodie stat una spectabilis tumba, ingentis
valoris, magna, de Jaspide pretioso lapide; hanc tumbam mensuravi
propriis manibus et reperi eam habentem in longitudine XII palmas,
vulgariter _Spannen_; in profundum VII; in latitudinem V; et plus quam
unam in spissitudine, et est tota de integra petra. Sed et operculum
aequalis longitudinis, latitudinis et spissitudinis habet, quod habet
dorsum acutum, sicut opercula sepulchrorum solent esse communiter,
(#154 a#) ejusdem lapidis et pretiositatis. Color illius lapidis
praecipuus est viridis, tamen multos habet alios intermixtos colores et
maculas, quod ad decorem politae rupis multum facit, sicut patet in
marmore polito maculoso vel vario. Tot autem dicitur habere virtutes,
quot habet maculas, est enim infinitis respersus maculis rubris aut
roseis, ac si sanguine exiguis guttulis esset conspersus. Ejus virtus
in his, qui caste gestant ipsum, fugat phantasmata, reprimit febres,
hydropisin curat, parturientes juvat, inter pericula facit hominem
tutum, interiorem refrigerat ardorem, fluentem compescit sanguinem et
sudorem luxuriosum cohibet et impedit conceptum, menstrua constringit
et haemorrhoides si pulverizetur datus cum lacte, ulcera inveterata
sanat, sordes oculorum purgat et visum acuit et confortat, maleficiis
et incantationibus resistit, et efficacior est in argento quam auro.
Nec invenitur, nisi in montibus Scythiae, ubi optimus est, in quibus
rupes et petrae sunt illius lapidis. Sed ne tam pretiosus thesaurus sit
sine custode et ejus copiositas eum vilem reddat, posuit Deus in
circuitu montium istorum fortissimos ac vigilantissimos custodes,
gryphones, dico saevissimas bestias, quae accedere volentibus volatu et
cursu, rostri morsibus et unguium lacerationibus resistunt, nec potest
quis locis illis appropinquare, nisi devictis gryphonibus, in quorum
pugna agonizabat Jason pro vellere aureo et Hercules pro malis horti
hesperidis aureis. Sunt enim saevissima animalia gryphones, hominibus
et equis naturaliter inimica, habentia capita aquilarum, et reliqua
corporis leonum et in aëre volant ut aquilae, in terra vero currunt ut
leones, suntque tantae fortitudinis et roboris, quod armatum equo
insidentem invadunt et cum equo tollunt, in altum ambos per aëra ducunt
quo volunt, et sunt animalia immania, ultra omnem rabiem saevientia. In
capite, rostro et alis figurant aquilas, et in anterioribus pedibus, in
quibus habent longos ungues, in posteriori vero parte, cauda et
cruribus habent leonis formam, et habent posteriores pedes breviores,
et ungues breves sed magnos, ita, ut de illis unguibus fiant scyphi ad
bibendum. Non inveniuntur haec animalia nisi juxta montes, in quibus
aurum et gemmae abundant, et dicitur, quod effodiunt aurum et gemmas et
in inspectione effossorum gaudent et ludunt atrocissimoque bello zelant
et defendunt. Siquidem in Asiatica Scythia, ubi sunt terrae
locupletissimae, sed inhabitabiles hominibus, imo inaccessibiles nisi
ipsis Arimaspis, qui dicuntur homines esse ferocissimi unum tantum
oculum in fronte habentes, hi armati contra gryphos procedunt eisque
aurum et gemmas auferunt. De hac gemmarum et auri a gryphonibus
custodia loquitur Hieronymus in epistola ad Rusticum monachum.

Non solum autem gryphes, sed aliae horribiles bestiae in illis
regionibus sunt constitutae, ut pardi, tigrides, pantherae, et canes
tantae magnitudinis et tam immensae feritatis, ut taurum perimant et
leones occidant. Hos horribiles custodes Deus (#b#) locavit ad aurum et
gemmas, ad cohibendum humani cordis cupiditatem et avaritiam.

Igitur stante me juxta sarcophagum praedictum jaspideum pretiosissimum
et mirante, quis victor gryphorum tam ingens saxum depraedatus fuerit
et cui hoc sepulchrum impretiabile excisum sit, incidit mihi, quod
forte tempore gigantum, qui gryphones et centauros prosternebant pro
sepultura Veneris, quam pene omnes dii venerabantur, allata fuerit, et
usque huc derelicta. Non enim aestimo, umquam regem aliquem tam immensi
pretii sepulchrum habuisse, cum auro pretiosius sit, cui se Alexander
M. moriens includi praecepit. Me ergo sic stante et cogitante quidam
canonici per medium ecclesiae simul ascendebant et descendebant
exspectantes finem pulsus vesperarum; ad hos accessi petens ab eis, cui
deo vel deae, vel cui regi aut domino fuisset haec incomparabilis tumba
parata? Illi ergo canonici mecum capellam sunt ingressi, et
recitaverunt mihi de hac tumba historiam longam et valde delectabilem,
et licet eam historiam numquam in aliquo libello legerim nec audiverim
alias, tamen dictis fidem adhibui et audita Evagatorio inserui, et si
non ita est ut scripsi, tamen sic est quod audivi, et sicut sine culpa
audivi, sic absque culpa scripsi, et absque culpa potest legi et sine
omni detrimento fidei potest pie credi. Dum Venus Cyprorum regina et
dea pudicitia abnegata diversos admitteret amatores, Martem deum belli
se amantem adulterum admisit, qui zelotypus erga eam factus currum
junxit, et cum Bellona sorore auriga sua hyperboreos montes adiit
ibique fugatis et captis gryphonibus saxum grande de monte jaspidis
evulsit, sed et Bellona ibi crystallinum clipeum sibi ademit, et currui
imponentes Arimaspos autem sive Cyclopes captivatos currum trahere cum
saxis gemmaticis coëgerunt, sicque in insulam Veneris venientes
Jaspidem ad cubile Veneris posuerunt, quo ejus intemperata luxuria
cohiberetur et fervor refrigeretur. Porro Venere translata per mortem
non poterant aliquam ei consignare imaginem nec idolum fabricare, unde
jaspidem illum sic impolitum et informatum in templo Veneris loco idoli
erexerunt. Ideo Virgilius scribit, simulacrum Veneris nullam humanam
habuisse effigiem.

Porro tempore Domini nostri Jesu Christi inter alios gentiles volentes
videre Jesum, ut habetur Johannis 12, 4., erant etiam quam plures Cypri
mercatores, qui frequentes in Syria erant propter propinquitatem Cypri
et Syriae. Hi ergo Cyprii audientes Dominum Jesum praedicantem et
miracula facientem, crediderunt et ingratitudinem Judaeorum plurimum
exsecrantes rogaverunt eum, ut in Cyprum cum eis navigare dignaretur et
illi populo beneficia praestare. Quibus respondit sicut et Abgaro regi
Edessanae urbis sibi per litteras mandante ut ad se veniret, quod ante
omnia crucem et mortem eum operteret pati et tertia die resurgere et
post haec suos discipulos vellet mittere eis. Illi ergo cum Cyprum
remeassent et ea, quae viderant et audierant, populo narrassent,
invidiamque Judaeorum contra eum ejusque instantem crucifixionem
timebant, ne forte corpus crucifixi sicut alia corpora damnatorum (#155
a#) abjiceretur a Judaeis, consilio ergo inito miserunt quosdam in
Jerusalem, qui tollerent corpus Jesu et navigio imposito ducerent illud
in Cyprum. Ingressi ecclesiam Veneris templum saxum jaspideum Veneris
simulachrum dejecerunt, et ex eo tumbam Domino Jesu formaverunt. Domino
autem mortuo et cum honore sepulto quieverunt Cyprii, et tumbam illam
reservaverunt usque in hodiernum diem, nec eam umquam alicui vendere
voluerunt, nec aliquem in eam locaverunt, eo, quod Christo Domino
dedicata fuerit. Et illa fuit forte causa, propter quam Veneris
simulacrum fuit de saxo pretioso, sed impolito et informato, quia
fuisset indignum, ut Veneris imago et idolum fieret Christi sepulchrum.
Hanc caussam non invenit Joh. Bocc. in Genethliaco gentil. deorum L.
III. C. 23. In hoc ergo facto non minus commendandi sunt Cyprii
gentiles, quam Joseph et Nicodemus Judaei, tumulatores Christi, et
merito in gratiarum actionem possemus eis dicere illud 2. Reg. II:
benedicti vos Cyprii a Domino, qui fecistis misericordiam hanc cum
Domino vestro, et eum sepelire decrevistis, et nunc retribuas quidem
Dominus misericordiam et veritatem, sed et ego reddam gratiam eo, quod
fecistis verbum istud. Et tantum de illo.

Huic cathedrali ecclesiae adhaeret grandis archiepiscopi curia. In ea
insuper urbe est conventus pulcher ordinis nostri, et est ultimus
conventus Praedicatorum contra orientem situsque est in regio castello
supra torrentem, siquidem rex quidam Cypri tanto ad fratres inclinabat
affectu, ut noluerit eos habere locum nisi in ipso castello, quod
utique firmissimis muris et altis cum pluribus turribus munitum est, et
per lapideum pontem, arcuato opere factum, ingressum habet tam
castellum quam conventus, et circumductus est torrens per gyrum muri
extrinsecus. Desolato autem et devastato regno multipliciter, ut supra
patuit, ipsum castellum eversum fuit ab intra et combustum, conventus
tamen fratrum diligentia in tantis incendiis integer mansit, et murus
per gyrum cum ponte etiam mansit et hodie est, de castelli autem
habitaculis nihil mansit nisi alti muri, quos ignis non poterat
consumere. Sic ergo conventus noster hodie solus[TR140] muris illis
stat inclusus, nec admittitur, ut aliquis ibi quidquam aedificet, sed
fratres totam latitudinem castelli possident. Ecclesia fratrum est
regio ornatu decorata, et in ea est sepultura regum Cypri. Duos ambitus
habet marmoreis columnis sustentatos per gyrum, et omnes officinas
ordinis admodum pulchras et aptas habet. Superius lucida habet
dormitoria, inferius marmore strata pavimenta. Quadam vice cum solus
per dormitorium deambularem, reperi quandam cellam apertam, et dum
percepi, quod esset vacua, nec aliquis iam frater eam inhabitaret,
ingressus sum cellam, ut eam viderem. Erat autem in cellae pariete
factum reservaculum sine sera, ligno clausum, ferreo tamen parvo
repagulo clausum; ad illam capsam ergo ut curiosus accessi et remoto
repagulo aperui, ecce autem statim ut aperui, eruperunt contra me
infinitae et iracundae apes, circumvolantes et bombylantes, et
continenti cella replebatur, a quibus de cella effugi cum agna
difficultate, et insequebantur me per totum dormitorium, erat enim
foramen parvum per murum de horto in capsam, per quod (#b#) intraverant
et grande examen fecerant, habet enim conventus ille pulcherrimos
hortos in ambitu et retro et est omnino pretiosus locus. Sed quales
sint fratres et quanti et quam zelosi pro regulari vita et quam docti,
quam diligentes in divinis officiis, quam hospitales et charitativi, ne
dum nescio, sed ea quae scio scribere erubesco. Nec est mirum, si parva
sit religio in illis locis remotissimis, quae a praelatis numquam
visitantur, et fratres pro excessibus non corriguntur, et malo exemplo
graecorum sacerdotum corrumpuntur, cum tamen modo contrario fieri
deberet. Nam mendicantes ad illa loca sunt missi, ut verbo et exemplo
Graecos aedificarent et eos in romanae ecclesiae obedientiam ducerent.
Omnes fratres illius conventus sunt barbati, sicut graeci, et habent
procuratorem saecularem, qui cuilibet fratri omni mense dat octo
marcellos, de quibus sibi quilibet procurat hoc quod placet, alias
provisio conventus est nulla. Fratres etiam Minores pulchrum in ea
civitate habent conventum. Sed et fratres Eremitarum Sancti Augustini
in hortis canamellorum conventum habent, et in ecclesia eorum ad latus
sinistrum est solenne et deauratum sepulchrum, in quo corpus nobilis
cujusdam Teutonici requiescit, nomine Johannes de Montfort, quem Cypri
colunt pro sancto, et peregrini ipsum visitant et implorant. Integrum
autem jacet ibi corpus, tabefactis carnibus, nervis et cute, in uno
tamen brachio videtur os nudatum pelle et carne, quasi morsellus
dentibus esset a corpore avulsus, quod sic accidisse dicitur. Erat
quaedam nobilis foemina in Alemannia, dicti Johannis de Montfort
consanguinea; haec cum loca sancta Hierosolymis visitasset, in Cyprum
navigavit et ad Nicosiam venit gratia visitandi sepulchrum amici sui,
beati Johannis, cui cum patefecissent sepulchrum, et cancellos
amovissent, reclinavit se super corpus ejus, applicans os ad scapulas,
tamquam eos deoscularet et longioribus osculis demulciretur, occulte
autem dentibus suis in carnes corporis defuncti morsum impressit,
evellens petiam, quam clam in sinum abscondit secum portare volens pro
reliquiis in patriam. Mira res! dum navem ingressa fuisset, et jam
longe in mari essent, omni secundo vento caruerunt, et aliis navibus
prospere procedentibus navis illa penitus non processit. Videntes autem
marinarii hoc miraculose fieri, coeperunt mansiunculas, singulorum
saccos, peras et cistas perscrutari, et de singulis inventis rationem
petere, sicut moris est fieri instante singulari impedimento. Cum autem
morsellum panniculo involutum reperissent, audita veritate, quam mulier
confitebatur, redierunt in portum unde exierant, et ipsum morsellum cum
in locum suum reposuissent, expedito itinere mare sulcabant. In hac
urbe est etiam reginae palatium, et omnia sunt in bono foro ibi.

Secundus episcopatus est in Famagusta, quae olim fuit insignis et
totius regni caput et regum sedes. Sita est haec civitas in maris
littore, et portum aptissimum (habet) ad susceptionem classium.
Conventum habent ibi fratres nostri, sed paene annihilatum, quia ruinam
omnia minantur, sicut et ipsa urbs in dies deficit; dicunt, quod nemo
potest manere ibi propter aëris infectionem, In his duabus civitatibus
(#156 a#) fuit olim omnis Cypri gloria et mercantiarum copia et omnium
linguarum et gentium concursus, sed in dies omnia deficiunt.

Prope Famagustam sunt ruinae vetustissimae urbis, quae dicebatur
Salamina; haec a quodam dicto Teucro fuit aedificata. Dum enim hic
Teucer cum fratre ivisset in trojanum bellum et eo peracto absque
fratre in patriam rediisset, non susceptus secessit in Cyprum et
Salaminam aedificavit, et in ea vitae residuum habitavit, cujus pater
Telamon primus muros urbis Trojae ascendit, et Hesionam nobilissimi
Troiani filiam in uxorem habuit, ex qua Ajacem et Teucrum suscepit. Ex
illo autem Teucro nonnulli opinantur Teucrorum populos, id est,
Turcorum, ortum habuisse, unde hodie ipsos Turcos nominant, tamquam a
Teucro diffusos. Et quum de Turcorum origine hic casu mentio facta est,
non judico alienum a proposito, de ortu hujus gentis nobis tam
notissimae et formidulosae aliquid beviter dicere.

Pro primo notandum, quod duos Teucros in veteribus legimus historiis,
qui fuerunt temporibus Trojanorum. Unus fuit filius Priami, regis
Trojae, alius fuit filius Telamonis ex Hesiona, Laomedontis filia, qui
Laomedon pater fuit Priami. Primus paulo ante bellum trojanum interiit
ab urso laceratus, nec ejus proles invenitur. Secundus autem bello
interfuit, cujus pater socius Herculis fuit et in Colchos cum eo
profectus postea primus in obsidione Trojae muros adscendit et Hesionam
regis Trojae filiam in praeda uxorem meruit, ex qua Teucrum genuit,
qui, ut dixi, Salaminam Cypri aedificavit. Quid autem de ejus
posteritate contigerit non plene invenio. Frater Vincentius
Bellovacensis, ordinis nostri, dicit in Speculo histor. L. 3. C. 66.,
quod post eversionem Trojae, quae facta fuit ante incarnationem Domini
annis 1190, multitudo magna fugiens in duas partes se divisit, duos
facientes populos: unam partem duxit Franco, filius Hectoris, nepos
Priami regis Trojae; fugiens in extremam Germaniam devenit, ibique diu
demorati regioni, quam inhabitabant, nomen suum reliquere, quae hodie
dicitur Franconia, Suevis et Bavaris vicina. Deinde ulterius diffusi
transvadato Rheno eas in partes venerunt, quas semper postea tenuerunt,
sibique ex eis ducibus quasi reges constituerunt et in posteritatem
longam atque fulgidam devenerunt, sed et easdem partes a se
denominaverunt, Franciam vocantes. Aliam partem multitudinis duxit
Turcus quidam, filius Troji, filii Priami, in asiaticam Scythiam
profugientes; ibi more bestiarum vitam duxerunt, et isti sunt et
dicuntur Turci. Hos simul cum Judaeis propter vitae inhumanitatem
inclusit Alexander M. intra montes, ponens portas et clausuras, ne
exire possent. Ut patet supra Fol. 141 et Fol. 87.

Dominus Antonius in Chron. P. II. Tit. 16. C. 43. dicit, quod gens
Turcorum ab initio septemtrionalis fuit, Turci dicti a quodam duce
nominato Turco, qui post trojanum excidium ad hyperboreas regiones se
transtulerunt, ubi armorum relicto usu gregibus et armentis operam
dabant; propterea una pars magna populi sequestrata in Persidem
devenit, et multis annis ibi ut miseri hospites degentes tandem
multiplicati (#b#) robur acquisiverunt, in tantum, ut Persis suspicio
fieret, ne fortiores eis essent, unde sicut Aegyptii filios Israel
gravabant oneribus, ne crescerent super eos, sic Persae multis modis
Turcos illos afflixerunt, tandem autem post multa (proelia) de terra
eorum exire coëgerunt supra fluvium Chobar, qui dum in campis
consisterent ingentem cernentes suam multitudinem puerili sorte regem
inter se elegerunt anno Domini nongintesimo vel circa, cum iam
Machometi negotium curreret. Rex autem factus statim populum cunctum
reduxit in Persidem, et ipsos Persas expugnaverunt, subjicientes regi
eorum; sic aggressi sunt Medos, Arabes, et usque in Syriam et Aegyptum
descenderunt, cuncta Orientis regna sibi subjecerunt. Deinde
Capadociam, Pontum, Ciliciam, Graeciam et Constantinopolim devicerunt,
extensis palmis usque ad Germaniae fines, sicut est dies hodie. De his
Turcis dicit frater Jacobus Bergamensis in suppto.[TR141] Chron. sub
tempore Pauli papae primi: Turci, inquit, Scythicae gentes, ut divus
Hieronymus scribit, fuerunt duae, quas Alexander Macedo inter
hyperboreos montes ferreis clausit repagulis. Hi, ut Othus
historiographus tradit, juxta annum Domini 758 Caucaseas portas egressi
cum Avaris viris ferocissimis, bello multis ex utraque parte
interfectis, conflixerunt, exinde Pontum, Capadociam et caetera
devicerunt et hodie possident. In omnibus istis dictis non est magna
diversitas, nisi in comparatione annorum. Nam S. Hieronymus in epistola
ad Flabiolam virginem dicit, suo tempore gentes, quas Alexander M.
Caucasi rupibus inclusit, claustra rupisse et totum Orientem turbasse,
in tantum, ut fideles locis sanctis transfugerint ad transmarinas
regiones. Et Flabiola virgo, quae a Roma migraverat Hierosolymam, ibi
mansura, sed terrore illius gentis percussa remeavit ad propria. Alii
dicunt, ut Hermannus in chronicis, quod tempore Heraclii imperatoris
sint emissi simili modo. Cum enim Heraclius astris inspiciendis peritus
vidisset, suum imperium a circumcisis devastandum, universos Judaeos
baptizari fecit et nolentes occidit. Exsurgentes autem Sarraceni et
Agareni, qui sunt de circumcisione, contra Heraclium, prostraverunt de
ejus exercitu et millia pugnatorum et eorum spolia Heraclio remiserunt
in contumeliam. Heraclius autem portas Caspias aperuit, quas Alexander
obstruxerat ante mille annos, et inde Judaeorum CL millia auro armata
eduxit eosque cum suis exercitibus contra Sarracenos misit, sed in
nocte, quando mane congressio fieri debuit, gladius domini C duo millia
de exercitu Heraclii interfecit. Inter quae mala imperator febribus
correptus obiit prae tristitia, et eo tempore solutus est Satanas, et
Machometus detestabilis natus, et ecclesia usque in hoc tempus vexata
et immorata, nam populus ex Caucaso eductus contra ecclesiam arma
sumsit, unde Hieronymus in epitaphio Nepotiani, ecce, inquit, anno
praeterito ex ultimis Caucasi rupibus immissi in nos non jam Arabiae,
sed septemtrionis lupi, tanta brevi provincias percurrerunt, DC
monasteria capta, quanta fluviorum aquae humano cruore mutata sunt,
quot civitates obsessae, totus oriens plangit timore.

Concluditur ergo, quod Turci sint Trojani, per Turcum ducem ducti de
Troja in septemtrionem orientalem ad asiaticam Scythiam, et quia ut
viri truculenti bestialiter vivebant sine legibus, Alexander coegit eos
secedere ultra hyperboreos montes et tauricuntas insulas, contra
aquilonis ubera includens eos, exitus viarum obstruens et claudens;
successu autem temporis, cum Machometus diabolus incarnatus jam esset
missus in mundo, et Satanas solutus a suis claustris orbem pervertere
incepissent, irruperunt etiam et Turci montium claustra non absque
diaboli potentia, et coglobati Machometistis fines Christianorum usque
hodie non cessant infestare.

Est etiam notandum, quod dum lex Machometi inciperet circa annos Domini
sexcentesimos, sub Bonifacio V. et Heraclio imperatore, vixerunt
cultores legis turpiter et inhumaniter. Sed anno Domini MCCLXXX.
inceperunt inter eos fieri prodigia mendacii et religio dolosa, et
crudelissima quaedam humanitas ad Christianos, qua parcunt sub se
degere volentibus, nec abnegare cogunt, nam antea semper cruento gladio
in Christianos saeviebant, et tunc multo minus in corporibus, in
animabus et rebus nocere poterant, quam cum ipsa impiissima humanitate,
et simulata aequitas duplici praeponderat iniquitate, secundum
Augustinum. Et tantum sufficiat dictum de illo.

Salamina ergo Cypri, civitas Teucri vetusta, praeter hoc, quod fudit
nobis odiosos detestabilesque Turcos, edidit nobis S. Barnabam
Apostolum, qui ibi martyrium sustinuit, et amabilem sanctamque virginem
Catharinam, quae ibi nata esse dicitur, et in loco nativitatis capella
hodie peregrinis monstratur. Nam Costus in Salamina sui regni habuit
sedem. Hanc civitatem nonnullae historiae Constantiam Cypri nominant,
quod est nomen ejus novum, ut dicit Hieronymus de vita et obitu S.
Paulae. Quidum autem historiam S. Catharinae legentes, dum legunt eam
in Constantia natam, putant, Constantiam illam (#157 a#) esse Germaniae
urbem, super chronicum lacum vel potamicum sitam, unde ibidem solet
monstrari locus suae nativitatis, sed non verus.

Insuper in Salamina fuit sanctus vir, ille antistes Epiphanius, cujus
persaepe mentionem facit cum ingenti praeconio S. Hieronymus, quia cum
eo socius erat in expugnatione haeresis Origenis, ut patet per
Hieronymum in epistola ad Pammachium contra Johannem episcopum
Jerosolymitanum, ex quo etiam patet, quod episcopatus Famagustanus
antiquitus fuit Salaminae et demum Famagustam translatus.

Tertius Cypri episcopatus est Paphum, omnium civitatum insulae
antiquior, sicut patet supra Fol. 139. Hanc civitatem non solum
celebrem reddunt carmina poetica, sed facta apostolica. Nam sanctus
Paulus et Barnabas ibi praedicaverunt. Ibi S. Hilarius abbas habitavit
et S. Manna, quem Graeci contra pestilentiam invocant, eumque fidelem
advocatum sentiunt. Quanta autem haec civitas fuerit et quam solemnes
ecclesiae ibi steterint, ruinarum immensitas et prostatae marmoreae
insignes columnae demonstrant. Haec jam est desolata, nec est civitas,
sed paupercula villa ruinis superaedificata, propter quod et portus
ipse desolatus est, in quem naves non ingrediuntur nisi cogente
necessitate, sicut contigit nobis. Haec civitas prostrata per terrae
motum, sicque prostrata manet, cui nec rex nec episcopus manum
porrigit, ut erigatur.

Quartus episcopatus est in Nimona, in littore maris, ubi etiam per
aliquot dies degui in navium exspectatione. Est enim Nimona urbs
destructa, portum maris bonum habens, qui respicit contra Tyrum et
Sidonem, et ab eo vento secundo afflante potest navigari, in una die et
nocte in meliores mundi portus pro negotiationibus, scilicet in
Armeniam, in Ciliciam, in Laodiceam, Seleuciam, Antiochiam, in Syriam,
Palaestinam, et Aegyptum in Alexandriam, in Berytum, Tripolim,
Ptolemaidem, Caesaream, Tyrum, Sidonem, Joppen, Ascalonem et in
caeteros portus orientales. Fuit autem Nimona urbs magna, sicut ruinae
ostendunt, ad quam capta per Saladinum Hierosolyma transmigraverunt
Templarii, Johannitae et fratres ordinis Teutonicorum, eamque
possidentes muris et turribus[TR142] muniverunt et praecipue portum, in
quem arcem fortissimam erexerunt a maris profundo partim consurgentem.
Ecclesias etiam ab intra latinas aedificaverunt et conventus fecerunt,
quorum omnium adhuc exstant ruinae; nihil autem remansit, nisi una
ecclesia misera sine campanis et cum vilissimis paramentis, in qua
signa ad officia faciunt cum lignis. Adhuc quidam clerici ibi degunt
latini, cum parva aedificatione, sicut patebit in sequentibus.
Multiplici plaga est haec urbs in nihilum redacta per Sarracenos in
odium Templariorum, Johannitarum et Teutonicorum, per terrae motus et
per inundationem aquarum de monte a tergo civitatis descendentem; nam
mons altus civitati imminet, in cujus clivo optima crescunt vina, et
dicunt, vites ita magnas ibi esse, quod homo non potest ambobus
brachiis circumplecti eas stipites. Crescunt etiam ibi corrobi in magna
multitudine.

Super Nimonam est quidam locus nemorosus, adeo plenus serpentibus et
nocivis animalibus, quod nemo potest ibi manere, hoc tamen non obstante
in medio nemoris construxerunt antiqui patres monasterium, ut
circumdati serpentibus minus visitarentur a saecularibus, quorum utique
crebra visitatio devotis monachis noscitur esse molesta. Sed ne
serpentes ipsos in monasterio molestent, nutriunt multitudinem
cattorum, qui serpentibus et muribus, gliribus, soricibus naturaliter
insidiantur, et eos non sinunt prope muros morari, sicque quottidie
pugnant catti isti cum serpentibus a muris repellentes (#b#), noctibus
vero intersunt et officinas omnes lustrant, ne aliquod reptile ibi
manere possit, diurnis vero horis per nemus vagantur, et quando hora
refectionis eorum instat, tunc deputatus monachus quandam campanam
pulsat, cujus audientes sonum omnes accurrunt ad locum suae
comestionis; habet enim murilegus bonum auditum, meliorem odoratum, sed
optimum visum, quo etiam noctis tenebras penetrat, propter quod cattus
dicitur: cattus enim idem est, quod ingeniosus, unde antiqui credebant,
cattos esse socios geniorum sive larium, dicentes, quod genii non
possint se abscondere, quin a cattis videantur, qui hominibus sunt
invisibiles. Brutum tamen dicunt nocte quadam, dum in domo cum lumine
quid ageret, vidisse atram quandam imaginem, et interrogata, quae
esset? tuus, inquit, malus genius sum, et sic sub oculis mirantis
evanuit. Nam antiqui ponebant, cuilibet homini semper adesse bonum
genium sive larem, et malum, sicut christiana veritas dicit, cuilibet
homini sociatos esse duos angelos, unum bonum, alterum malum; lares
autem dicebant esse filios Mercurii et Laris Nymphae et inhibitare
privatas domos easque et homines custodire et in communi loco domus
habitationem habere juxta ignem, ibique veteres eos ritu venerabantur,
quod utique nondum plene abolitum est. Et quia catti scintillantem
habent visum et libenter morantur juxta ignem in cineribus, dicebant
eos esse socios geniorum, larum, penatum. Sunt et alia plurima Cypri
notabilia, sicut mons sanctae crucis, de quo P. I. Fol. 66 habetur. Et
tantum de Cypri descriptione.



                   Invectio contra Cypri provisionem.

Satis ex praecedentibus patet insulae Cypri conditio et ejus status ac
regimen in mundanis et saecularibus et de ejus quatuor dioecesibus. De
dioecesanis autem et clero, plebanis et religiosis, loqui non possum
nisi cum cordis amaritudine, et si loqui vellem, non possem, nisi velim
os in coelum ponere. Summe necessarium esset pro fidei catholicae
dignitate, quod in finibus ultimis christianae religionis, ut est
Cyprus, ponerentur episcopi maturi, fortes et in ecclesiis suis
residentiam habentes, qui verbo et exemplo non solum sibi subditos, sed
graecos, armenos, et caeteros schismaticos ac orientales haereticos ad
ecclesiae romanae dilectionem inclinarent et Sarracenos, Turcos in
ammirationem verterent ob insignia virtutum. Praefatis enim monstruosis
gentibus Cyprus undique circumdata est, et quottidie pro suis negotiis
per insulae totius loca vagantur. Ideo magis esset ibi necessaria
maturitas, quam Romae sanctitas, et tolerabilius est Romae esse
excessum, quam ibi videre malum exemplum.

Scimus, quod in primitiva ecclesia ad loca gentilia mittebantur
principales Apostoli, unde Petrus et Johannes fuerunt missi a Jerusalem
in Samariam, Actor. VII. Nunc autem qui mittuntur ad illa extrema loca,
ut sint episcopi, videant ipsi mittentes, nam fratres de ordinibus
Mendicantium, qui paupertatem professam abominantur, castitate non
afficiuntur, obedientia onerantur, et qui observantiam suae regulae
detestantur et ferre habitum despectum monachalem verecundantur, ad
illa loca destinantur episcopi ad eorum adulationes et preces et
mendicatas (#158 a#) principum et nobilium promotiones et nonnumquam ad
oblata iniqua et simoniaca munera, quae ipsi in ratione eleemosynarum a
Christi fidelibus acceperunt pias sed falsas allegantes causas.
Conversatus fui ad tempus cum episcopo Paphiensi in tali casu: quadam
vice tribus diebus detenti fuimus in portu Salimensi Cypri, et
dicebatur, quod duo episcopi essent venturi et nobiscum navigaturi;
tandem duo episcopi cum equitaturis et apparatu multo venerunt et
ingressi galeam nobis peregrinis multum infesti fuerunt et nostra
angusta loca magis angustiaverunt. Inter illos episcopos unus erat
religiosus, de ordine quodam mendicantium, ad quem ego oculum habui
magis, quam ad alium dominum. Erat autem episcopus ille juvenis,
imberbis, foemineam habens faciem et mores per omnia muliebres, habitum
suum portavit, sed in colore et valore mutatum. Nam de pretiosa
scamalota formaverat sibi habitum cum cauda retro, sicut foemina, et
multos in digitis habebat annulos gemmatos et in collo habebat auream
catenam et cum suis ministris quottidie contendebat, aspernabatur autem
cunctos, praecipue tamen peregrinos, quos non sinebat secum consedere.
Quadam vice quidam sacerdos de nostris, capellanus cujusdam militis
peregrini, rogavit eum paululum ascendere a loco, in quo sedebat, ne
sic arctaret militem, episcopus autem despective sacerdotem illum
inspiciens despexit, sacerdos autem locum et cumbam, quam ingenti
pretio pro se emerat, defendit opponens se episcopo, ad quem episcopus
in omnium audientia dixit: et quomodo tu asine audes contendere mecum,
nonne scis, quis ego sum? Ad quem clericus dixit: ego asinus non sum,
sed sacerdos, nec sacerdotem sperno nec episcopum contemnere debeo, sed
superbissimum monachum et irreligiosum fratrem sentio, cum quo usque ad
unguem pro juribus meis contendere volo. Ad haec ostendit episcopus
ille sacerdoti ficum, ut solet fieri ab Italis cum pollice, cum alicui
contumeliam inferre volunt. Hoc dum miles clerici vidisset, insurrexit
contra episcopum, et alii milites juvenes cum eo, cum clamore et
jurgio, episcopus autem prudenti usus consilio fugam arripuit sursum in
castellum ad patronum, nec amplius ad peregrinorum loca descendit. Dixi
superius in P. I. Fol. 68 de quodam clerico, latino et graeco simul, et
multa alia notavi, ita quod miror, quod nomen Christi non dudum est a
Cypro deletum, cum sit in medio Turcorum et Sarracenorum.

Octavo die mansimus adhuc in portu Paphum usque ad vesperarum tempus et
tunc levatis anchoris et soluta navi a portu quidem recessimus, sed
nostro itineri ventum aptum non habuimus, unde ad latus Cypri tota illa
nocte inutiliter agitabamur. Si ventum secuti fuissemus, in Asiae
Minoris venissemus loca ad insulam Carpaliam, et inde iterum in
Cilicium aulonem rejecti fuissemus; avertentes autem navem a vento
longius subacti sumus in mari Cypriorum.

Nono die, qui erat dominica 24., apparuit adhuc Cyprus, et vidimus, nos
illa nocte longo spatio retrocessisse, tentavimus autem navem reducere
ad aliquem portuosum insulae locum, sed non valuimus. Verum in nocte
arripuit nos ventus, et circumducens jactavit nos in mare Pamphilicum
longius ab optato itinere. Ipsam tamen regionem Pamphiliae (#b#) minime
vidimus, nec Cyprum amplius videre poteramus, sicque illo die longum
maris iter fecimus, sed non ad propositum nostrum.

Decima die mitigatus est ventus inutilis et fuit facta taediosa
tranquillitas, quam bonazam vocant, sicque stetimus coeli adjutorio
carentes. Cum autem sero factum esset et lumina accensa fuissent,
inceperunt tubicines tuba clangere et galeotae et alii marinarii
cantare, saltare, chorizare ad celebrandum festum S. Martini, cujus
instabat solemnitas, quae cum multis levitatibus in plerisque mundi
partibus peragi solet. Credo inolevisse hanc consuetudinem ex aliqua
veterum observantia, qui deorum suorum celebrabant festa cum ludis
scenicis: nihil enim ludicrum habetur in beati Martini legenda, sed
ingens maturitas, et apud eum vinum nemo noverat, in quo tamen
luxuriantur homines praecipue in vigilia S. Martini, in qua forte
veteres festa Bacchi celebrabant. Bacchus enim, Jovis secundus filius,
primum dicitur in Graecia vites plantasse et Thebanis incognitum vini
usum dedisse. Dicebant autem antiqui, quod sacra Bacchi, quae in
extrema ebrietate consistebant, ad animi purgationem pertinerent,
asserentes, si quis in tantam ebrietatem procideret, ut in vomitum
usque veniret, post praeteritum cerebri stuporem animum exutis curis
taediosis atque ejectis remanere tranquillum; vinum etiam moderate
sumtum laetum et jocundum reddere animum. Idcirco Lycurgus quidam rex
Thraciae Bacchum contemnens et (cum) vites ejus se amputare crederet,
sua sibi succidit crura, et cum primus aquam vino miscuisset et rem
haustu sinceram plurimis infecisset venenis, odiosus factus est superis
et oculis privatus, eo, quod tam incliti liquoris moderate sumti
commoda ignorasset, et ultimo in mare praecipitatus est. Nequaquam enim
antiqui ritum Machometi sustinuissent, putantes se a Baccho derelinqui,
quorum aliqui dicebant, Bacchum animam mundi esse, quae quamvis
membratim per mundi corpora dividatur, tamen se redintegrare videtur de
corporibus emergens et se reformans et semper una eademque[TR143]
perseverans nullas simplicitatis suae patiens sectiones.

Noctem ergo illam quasi totam insomnem duximus, non tantum beatum
Martinum, quantum damnatum Bacchum honorantes.

Undecima die, quae est beati Martini festum, retrogrado modo per noctem
navigavimus, tamen die illucescente satis forti conamine processimus
ductu venti, qui tamen non omnino nos quo volebamus duxit, sed contra
septemtrionem nimium nos impulit de mari Pamphiliae in mare Aegaeum, et
venimus prope Lyciam vel Lycaoniae regionem, quae habet ab ortu
Ciliciam, ab occasu et meridie mare, a septemtrione Cariam, in qua
dicitur esse mons Cadinus, qui nocturnis aestibus ignem exhalat, sicut
in Sicilia Aetna et Vesuvius in Campania.

Lyciae major portus dicitur Lystra, de quo Actor. XXIII. habetur. Ad
hanc regionem fugit S. Paulus cum Barnaba ab Iconio, ubi dum sanasset
S. Paulus virum in civitate Lystris, credebat populus, istos esse deos,
vocantes Barnabam Jovem et Paulum Mercurium, ipsosque adorare volebant
et sacrificare (eis), ut patet Actor. XIV. In hac fuit S. Paulus quasi
mortuus Judaeorum castigatione, ut ibidem dicitur.

Ab hac alia civitas est, dicta Derbon (#159 a#), in qua similiter S.
Paulus cum Barnaba praedicavit, patet ubi supra. Quare autem Barnabam
Jovem et Paulum Mercurium esse voluerint, non alia ratio est, nisi quod
Barnabas fuit senior Paulo et videbatur ejus prior: Paulus autem
eloquentissimus, sicut Mercurius, quem deum ventorum esse credebant. In
ipsa etiam regione est Patera, urbs in littore maris, in qua S. ille
Nicolaus magnus natus est, et non longe ab ea est Myrrha sive Myrrhea
civitas, in qua idem Sanctus dignissimus fuit episcopus anno Domini
343., de cujus tumba sacrum ibi resudabat oleum, quo liniti omnes
languidi sanabantur; postquam autem Turci urbem illam ceperunt,
venerunt LXX milites de Apulia et corpus S. Nicolai in Bariensem
transtulerunt civitatem anno Dom. M LXXXVII., de cujus membris hodie
dicitur sudare oleum. Haec regio Lycia est poëtarum carminibus
memorabilis: Dum enim Jupiter Latonam oppressisset, et geminos
concepisset, Apollinem et Minervam, insidiabatur praegnanti Jupiter
(Juno), unde fugiens dum in Lyciam venisset sitim passa, ad locum
quendam Lyciae se contulit, ut biberet, quam cum vidissent rustici,
confestim lacum intraverunt turbantes aquam pedibus; cum autem Latona
deos pro vindicta exoraret, mutati sunt rustici in ranas perpetuo
coaxantes. E contra lacus quidam (est) Seriphus dictus, repletus ranis,
quae tamen numquam coaxant, sed ad alias aquas deportati clamosae sunt.
De praefata Latona vide infra Fol. 144 b.

Insuper antiquum fuisse regnum Lyciam veterum historiae tradunt, nam
Bellerophon juvenis a Pritone Argivorum missus fuit ad regem Lyciae
Ariobatum cum litteris proditoriis, ut occideretur, sicut Urias,[TR144]
pro eo, quod ipsius Priti regis uxorem Antinam amaverat, quae erat
filia regis Lyciae. Ariobatus ergo lectis litteris noluit eum per se
occidere, sed misit eum ad Chimaeram, ut ab ea occideretur. Erat autem
Chimaera monstrum Lyciis infestum, igneum habens caput, pectus
leoninum, caprinum ventrem et crura serpentis. Bellerophon autem equo
Pegaso pennato assumto evolavit ad illam atque occidit. Inde missus ad
Solimissos eos etiam prostravit. Tertio contra Amazonas, quae Lyciam
infestabant, missus in proprias sedes redire coëgit, et ita vitam suam
redemit et filiam regis obtinuit et regnum Lyciae possedit. Haec fictio
de Chimaera aliquid significat, sicut omnes poeticae fictiones. Ut ergo
videant laici, quod Chimaera aliquid sit, sciendum, quod in Lycia est
mons, Chimaera dictus, Carinam regionem a Lycia disterminans; hujus
quidem summitates perpetuis flagrabant flammis, quae augentur aqua
infusa, terra vero injecta extinguuntur, demum paululum inferius alit
leones, inde infra capras, et radices ejus sunt serpentium plenissimae.
Ad hunc montem purgandum misit Ariobatum juvenem putans, esse
impossibile eum cum vita evadere, sed omnia vicit et montem habitabilem
reddidit; ideo dicitur Chimaeram vicisse. Hunc montem aliqui nominant
Cadinum, ut supra patet.

Sic etiam, quod supra dictum est de rusticis mutatis in ranas, non est
aliud, nisi quod quondam Delones cum Rhodiis erant congressuri, et dum
Delones vellent bibere in Lycia de lacu, prohibiti sunt a rusticis,
quos omnes Delones interfecerunt rusticos, et in lacum corpora
projecerunt, et cum (#b#) amici interfectorum venissent, ut tollerent
corpora, non invenerunt nisi ranas, quas putabant esse suos
transformatos.

Duodecima[TR145] die vento inutili deferebamur in aquilonem contra
Lyciam, et nisi grandi vi et arte nostri obstitissent naucleri, in
Lyciae littora provecti fuissemus, de quibus absque Turcorum molestia
non evasissemus. Dicitur enim, quod sicut Lycia olim habuit
zelosissimos Christianos, sic nunc habeat crudelissimos Turcos. Satis
prope adjecti fuimus ad locum, ubi fluvius Xanthus mari influit de
montibus Lyciae, et ubi supra mare quondam civitas nobilissima, S.
Nicolai natalis, Patera stetisse in maximis ruinis cernitur, quae
peccatis exigentibus habitantium nunc penitus est in nihilum redacta.
Dicitur enim, quod post tempora S. Nicolai fuerint ibi infelices
homines, omnem luxuriam prosequentes et omnibus illecebris se
subjicientes, quapropter civitas in manus Turci tradita fuit et post
usque ad solum deducta, et quod his terribilius est, locus campestris
juxta urbem totus creberrimis incendiis sicut vetus vestimentum
scinditur et ex hiulcis meatibus perinde fumum emittit teterrimum, per
noctem vero quasi ferrarii[TR146] fornax ignivomam vaporat flammam,
cujus natura esse dicitur, ut si quis experientiae caussa manum propius
adhibuerit, ardorem quidem sentiat, sed nullam patientiam adustionis.
In Spec. Hist. L. XIV. C. 67.

Tertia decima die a Lycia longius ejecti in Aegeum pelagum decidimus et
per aulonem Magistae et Chistae, insillarum Turcorum, navigavimus tarda
profectione, in illo enim stricto ventos non habuimus, prohibentibus
eorum afflatum promontoriis. Quia autem in medio Turcorum eramus et
stare diutius ibi erat periculosum, ideo miseri galeotae plagis et
verberibus cogebantur ramos trahere, et hortationes, quae alias fieri
solent clamoribus, nunc fiebant durissimis percussionibus, quia clamare
non audebant. Toto ergo die laboriosa, taediosa et periculosa
navigatione processimus, et nocte adveniente lumina accendere prohibiti
fuimus, ne aliqui videntes sumerent occasionem nos turbandi. Multa
pericula sustinuimus, de quibus mentionem facere non possum, quia nimis
longum foret.

Quarta decima die in Rhodense mare devenimus, per quod die illa
sulcantes in vespera portui civitatis propinquavimus, sed quia tarda
hora erat, intrare portum non praesumsimus, sed alias infra urbem ad
littus portuosum appulimus et navem stabilivimus, in littore autem erat
fons, de quo attulerunt nobis aquam galeotae, et tota nocte
praeciderunt ligna in galeam de nemore, quia magnum defectum et
lignorum et aquae habuimus.

Die quinta decima mane in portum Rhodianum venimus, et ut
intellexerunt, qui essemus, licentiam dederunt nobis urbem ingrediendi,
non enim ausae sunt naves passim portum illum ingredi, nisi amicae sint
dominorum militum de Jerusalem Johannitarum, nec amici civitatem (#160
a#) ingredi permittuntur, nisi de speciali licentia Magistri magni
dominorum militum Jerosolymorum. De hoc ingressu vide P. I. Fol. 67.



                   Insula famosa Rhodus describitur.

Rhodus insula nunc justo ordine venit describenda. Haec in Aegeo mari
est sita, nongintorum stadiorum spatio continetur. Poetae hujus insulae
antiquitatem et nobilitatem adstruentes fabulam confinxerunt dicentes,
auream pluviam ibi fusam fuisse, cum Pallas, quae alias Minerva
dicitur, de Jovis capite nasceretur. Nam cum Jupiter cerneret, Junonem
conjugem suam non ferentem filios, ne omnino absque germine esset,
percusso cerebro suo armatam misit Minervam cum dulcissimo coeli
aurifluo imbre. Ferunt etiam hanc insulam consecratam ipsius Danaae
coelibatu, quae cum esset unica Acrisii, regis Argivorum, in responsis
habuit, se manu ejus, qui ex filia nasceretur, moriturum, qui ad
effugiendum mortem praenuntiatam filiam in hanc insulam Rhodum
transtulit eamque vestalibus claustris tradidit. Erat autem formosa
valde, quo comperto Jupiter, cum accessum alium non haberet ad
inclusam, versus in auri guttam ex tegulis in cellam virginis
destillavit, quae cernens guttarum fulgorem dulcemque tinnitum labentis
auri, accurrit et guttas sinu suo suscepit sicque praegnans effecta est.

In hac insuper insula dicunt reconditum fuisse illum thesaurum
desiderabilem, quem multis periculis incursis adeptus est Jason ille
nobilis Graecus, aureum videlicet vellus. Verum tamen hoc ex antiquorum
dictis non accepi, sed in libellulis militum peregrinorum id reperi,
qui solum propter quaedam consonantia nominum aestimant factum in
Rhodo, quod est factum in Colchide. Nam Rhodus alio nomine dicitur
Cholos, et quia aureum vellus apud Colchos fuit reconditum et inventum,
putant illi idem esse Cholos et Colchos, quod tamen non est: nam
Colchidis regio est quidem asiatica, sicut et Cholos, sed longe in
septemtrione distenta usque ad littora ponti Euxini, quem habet ad
occidentem, montem Caucasum ad orientem, a septemtrione Sarmatiam et a
meridie Capadociam, quae propinquior Rhodo, et tamen latae provinciae
inter hanc et illam mediant: scilicet grandis pars maris Aegei, et
Caria, Lycia, Pamphilia et juga montis Tauri, et inde sequitur
Capadocia, a qua longa itinera sunt usque ad littora ponti Euxini, qui
se flectens in occidentem nostras germanas regiones contingit, Danubium
domesticum nobis, a sinu nostro emanantem, in se suscipit. Sic ergo
patet, non unum esse Cholos et Colchos, nec apud Cholocenses fuisse
vellus aureum, sed apud Colchenses. Non enim difficile fuisset Jasoni
et nobilibus Graeciae a Thessalia navigare Rhodum, cum mare Aegeum
utriusque littus, Thessalonicense et Cholocense contingat. Omnes autem
mentionem facientes de Jasonis itinere (#b#) eum et omnes Argonautas
plurimum audaciae commendant et mare indevirginatum primum sulcasse
dicunt, quod utique mare Aegeum et Adriaticum non fuit inter
Thessaloniam et Rhodum, sed longissima maris itinera terrarumque
arripuit insueta; in quibus belluas marinas et crudeles terrae bestias
vincens et penetrans in Colchidem devenit.

Videamus historiam, ut satisfiat evagatorio, nec enim liber iste
evagatorium diceretur, nisi ex hoc in hoc evagaretur. Ovidius et
Servius, Augustinus etiam de civitate Dei Lib. III. C. 7. recitant,
quod Athamos, rex Thebanorum, filium Phrixum et filiam Hellen habuit,
quibus mater arietem aureum tradidit, ut novercam fugerent, quae
machinabatur eorum in mortem, eaque jubente conscenderunt ambo, frater
et soror, aurei velleris arietem, qui repente cum eis in mare saltavit
et per ignotas eis regiones portavit; quos cum sic ferret, contigit, ut
Helle perterrita caderet in pontum, a quo casu illa maris particula
nomen aeternum accepit et Hellespontus usque hodie nominatur. Phrixus
autem procedens, quo eum aries tulit, devenit usque in Colchidem
regionem et arietem ibi superis sacravit, ubi templum juxta ostia
fluminis et locus nobilis Phrixi aurei velleris ariete multo tempore
colebatur, cui etiam rex Colchidis filiam suam uxorem tradidit. Porro,
hoc sic stante, auditum fuit de vellere aureo, quod multi quidem
cupierunt, sed nemo sperabat id assequi propter inevitabilia
discrimina. Erat autem Peleus tunc rex Thessaliae, cui oraculo dictum
fuit, quod, quando sacris Neptuni operam daret et videret aliquem nudo
pede sacrum ingredi, proxime moriturus esset. Contigit autem eo
celebrante sacra, Jasonem inclitum juvenem festinantem ad sacrum in
limo fluminis calceamentum alterius pedis liquisse, quod videns Peleus
expavit suasitque Jasoni, ut Colchos iret aureum vellus quaesiturus,
eum non rediturum existimans; cum audisset, opus esse humanis viribus
insuperabile. Qui expeditione assumta fabricata est illi navis longa,
et nobiles Graeciae audaces fere omnes convocavit, inter quos fuit
Hercules, Orpheus, Castor, Pollux et caeteri splendidissimi genere, qui
a nomine navis et factoris ejus, Argo, vocati sunt Argonautae, qui in
Peloponneso ascensa navi devenerunt in portum Trojanorum, quos rex
Trojae Laomedon a portu cum jurgio repulit. Ponunt autem scribentes de
hoc diversi varias vias et mirabiles, quibus illi Argonautae in
Colchidem navigarunt: ut enim navem solverunt, secundo urgente vento ex
sinu Pegaso in Trojam et inde repulsi in Lemnum insulam devenerunt,
inde in loca innavigabilia venientes, obstantibus navi sacoi[TR147]
(sabuli?) montibus, socii naves humeris imposuerunt et montes
superaverunt, in quibus tigrides, dracones et alias feras superaverunt,
et ubique in locis triumphorum altaria Jasoni erexerunt. Demum Histrum
sive Danubium, flumen cisalpinum, transierunt, cum Amazonibus foeminis
conserto bello se composuerunt. Erant enim Amazones foeminae, virorum
regimen aspernatae, quarum prima origo dicitur fuisse in Boëmia, in qua
creditur Jasonem fuisse. Post hoc in pontum Euxinum transierunt, et
inde (#161 a#) in Colchidem navigaverunt. Ibi ergo Jason quia florida
juventute valens erat, Medea regis Colchorum filia eum accepit
docuitque, quo pacto aeripedes tauros et domare et jugo subigere
posset, occidere draconem pervigilem, et hoc pacto qualiter illi ad
aureum vellus iter pervium esset. Qui cum juxta monita peregisset
omnia, in praedam devenit optatam, et ea sublata clam cum sociis et
Medea fugam arripuit et per longa itinera a propria venit eum gloria ad
Peliam, regem Thessaliae, dixitque ei, quomodo repulsus fuisset a portu
Trojae per regem eamque rem vindicare vellet. Porro de longissima
redeundi via Argonautarum vide infra Fol. 226 a. Rursumque assumtis
copiis inchoavit bellum trojanum, Laomedonte interfecto. Et tantum de
vellere aureo, quod forte post ejus adeptionem translatum fuit per
Jasonem in Cholos sive in Rhodum insulam, propter insulae nobilitatem
et munitionem. Nec omnino inutile est posuisse hanc historiam, cujus
meminit Hieronymus in epistola, qua sacerdotem Valentem ad castitatem
inducit hortans exemplo Jasonis viriliter agere.

In Spec. Natur. L. VI. C. 78 dicitur, quod vellus aureum sit res
quaedam ex aquis generata nobilissima, pretiosissime colorata, sed
Michael Libro de memorabilibus orbis dicit, quod in Colchide regione
torrentes aurum ferunt, quod barbari lanosis pellibus excipiunt,
haeretque pellibus arena defluente. Guido autem de Columna, translator
historiae trojanae in stilum familiarem, detectis figmentis, quibus
antiqui eandem exornavere, libro I. C. 1. dicit, quod vellus aureum
fuit immensus thesaurus Octae, regis Colchorum, traditus custodiae
mirabili dei Martis, in cujus custodia erant boves quidam deputati
urentes flammas ex ore vomentes, et draco squamis horridus, flammas
igneas exhalans, et haec per incantationem signita et artes
mathematicas, quibus etiam Salomon tutavit thesauros reconditos in
paterno sepulchro, ut dicit Josephus et habetur supra P. I. Fol. 97 B.
Quicumque ergo hunc thesaurum optavit habere, cum bobus necesse habuit
inire certamen et demum cum dracone. Et cum multi strenui cumulum
thesauri quaerere sibi voluerunt, inpugnantibus incantationibus noxiis
necem crudelem invenerunt. Et ibi lege, quomodo Jason ad thesaurum
venit.

Porro Diodorus Historiarum libro dicit multo aliter de aureo vellere.
Ait enim: cum Phrixus in Colchidem venisset cum suo paedagogo, qui
dicebatur Aries, ambos Octa rex captivavit, sicut omnibus adventantibus
fecit, ut eos sacrificaret. Eodem tempore advenit amicus Octae, Cambrus
Scytharum rex, qui Phrixo misertus eum ab Octa petitum dono accepit,
Aries autem ad sacrificia ductus jugulatus est, pellem autem a cadavere
avulsam de more templo affixit, ubi prius multae pelles hominum
expansae stabant, quo facto divinorum oraculo dictum est Octae, se tunc
moriturum, cum hospites advenirent, qui Arietis pellem auferrent. Quo
rex audito adhibitis templo custodibus pellem ipsam deauravit et
accuratissime custodire fecit, sicque usque ad adventum Jasonis res
stetit, qui pellem tulit. Porro rapta pelle per longissima itinera,
tota Europa gyrata, reversi sunt Argonautae. De hoc itinere mirabili
vide infra fol. 226 a. Haec tamen omnia legentibus suo arbitrio
judicare licet.

Insuper ante trojanum bellum fuit facta Rhodus regnum proprium; legitur
enim, quod Hypolemus, Jovis filius, magnus factus, fabricatis navibus
cum multitudine gentium fratres fugiens et affines, quia occiderat
Licemonem, a Marte progeniem ducentem, intravit mare et Rhodon abiit
ibique imperavit Rhodiis. Inde euntibus Graecis in Trojanam
expeditionem cum eis abiit ad Trojae destructionem.

Insula haec duo habet nomina principalia: dicitur Rhodos et Cholos, vel
Rhodon et Colon, vel Rhodis et Cholis, vel Rhodus et Cholus, vel Rhodum
et Colum (vide plura nomina fol. 157 b.).[TR148] Inde Rhodienses et
Colocenses. Volunt tamen aliqui dicere, quod Rhodus sit nomen totius
insulae, et Cholus sit nomen civitatis principalis in ea, sed unum pro
alio sumitur. Sumtum est autem hoc nomen Rhodus ab eo, quod dum urbis
fundamenta foderentur, rosae capulum dicitur fuisse inventum, dicitur
enim rhodus graece, rosa latine.

Cholos autem dicitur vel Colus propter colossorum multitudinem et
propter ingentis Colossi magnitudinem. Est autem Colossus simulachrum
quoddam et statua, aliqui dicunt Jovis, communiter dicitur idolum Solis
fuisse, et fuerunt centum colossi in illa insula, unum tamen simulacrum
et unus colossus adeo ingentis erat magnitudinis, quod connumeratus
fuit inter septem mirabilia mundi tertium, quae ponit Josephus post
librum vigesimum Antiquitatum. Fuit autem simulacrum ex aere
fabrefactum per clarum Liddum statuarium, fusum, altitudinis LXX
cubitorum. Alibi legi, quod erat imago aerea, CXXX pedum, longior XV
pedibus quam major colossus inter colossos, qui in Colosseo Romae
erant. Mirum profecto fuit, quomodo tam immensa moles fundi potuerit,
et facta quomodo eam erexerint? Verum hoc, quod vulgus refert de isto
Colosso magis mirabile est, quod fateor me non legisse sed audivisse.
Dicunt enim, quod Colossus ille in mari stabat et portum rhodianum
observabat, distentis enim ab invicem cruribus stabat in introitu
portus ita in altum erectus, quod naves quantumcumque altae et magnae
per crurium medium sub ventre ejus intrabant. Digiti ejus majores erant
plerisque statuis. Porro anno quinquagesimo sexto, quo fusum est,
idolum hoc terrae (#b#) motu insulam concutiente corruit, unde Soldanus
rex Aegypti, cum insulam invasisset, ex fracturis hujus statuae naves
oneravit et in Lyciam ducens camelis imposuit nongintis et terrestri
itinere per regiones Lyciam, Pamphiliam, Ciliciam, per portas Tauri
montis, juxta Aegeam civitatem, quae in capite maris est supra sinum
Issinum ingressi Syriam, per Syriam, Galilaeam, Palaestinam, Arabiam,
usque in Alexandriam Aegypti ducens, totum pondus asportavit.

Civitas haec Rhodon multis olim excellentiis claruit, praecipua autem
fama Colossi exstitit, robur etiam et habitatorum probitas, et
civitatis firmitas et glebae fertilitas. Unde hanc antiqui Graeci et
potentes Romani amicos habere satagebant. Est enim insula haec tamquam
caput et regina omnium insularum, quas Cycladas nominant, per gyrum
maris aegei sitas. Nam CIV insulae simul per circulum sunt constitutae
in mari Hellespontico inter Aegeum mare et Maleum, vel sinum
maleaticum, quae dicuntur Cyclades, quas ideo Cycladas autumant esse
dictas, quod licet spatiis longioribus a Delo, quae in medio earum est,
porrectae sint, in orbem tamen circa Delum sitae sint, nam orbem Graeci
cyclum vocant. Quidam tamen dicunt, eas sic vocatas propter scopulos,
qui in circuitu earum sunt. Circumdatae autem sunt pelago Myrtheo et
tendentes a septemtrione in meridiem. Faciunt spatium quinquaginta
millia passuum, ab oriente vero in occidentem totidem, secundum Isidem.
Ab oriente finiuntur littoribus Asiae Minoris, ab occidente mari
Icario, a septemtrione mari Aegeo, a meridie mari Carpathico. Prima
vero inter has insulas ad orientem est Rhodus, ad septemtrionem est
Tenedos, ad meridiem Carpathos, ab occasu caeterae, media vero est
Delos. Non autem omnes hae insulae sunt aequales in magnitudine, sed
aliquae magnae sunt, aliquae parvae, aliquae habitabiles, aliquae non
solum non habitabiles sed inaccessibiles propter importuositatem. Jam
nominatiores describam, longam enim in his insulis habui navigationem,
ut docebit processus, et ideo ante earum ingressum me expediam de eis
incipiendo a capite.



                      Rhodiae insulae descriptio.

Rhodus praeter ea, quae dicta sunt, est insula prima Cycladum et caput
earum, siquidem ut veterum habent historiae, cum Cyclades adhuc vacuae
cultoribus essent, Minos, Jovis et Europae filius, Cretensium rex,
potens terra marique, in Cycladas classe abiit easque Cretensibus
colonias fecit, et aliquas ex eis suo nomine vocavit, Rhodum autem
primum invasit, quae utique optima et sanissima, in qua metropolitana
civitas dicta Colon, a Colosso insigni idolo, et cives urbis Colocenses
sunt dicti, ad quos S. Paulus apostolus personaliter non accessit, ut
dicit Jeronymus in Prologo Colo, sed eis Archippum misit et dulcissimam
epistolam quatuor capitulorum per manus Tychici et Onesimi acolythi
misit. Ipse enim apostolus tunc in vinculis tenebatur dum eis scripsit,
ut patet in fine epistolae. Videtur mihi, quod inter omnes Pauli
epistolas Colossensium sit magis affectuosa et informativa et plana ad
omnes et singulariter amicabilis, ut in salutationibus activis et
passivis patet capitulo ultimo. Plurimum etiam commendat fidem eorum in
primo capite.

Civitas illa Rhodiorum est antiquissima, in qua quondam philosophiae
florebant studia, eo scilicet tempore, quo Atheniense viguit studium.
Legitur enim, quod Aristippus philosophus, Socratis discipulus,
naufragium in mari passus ad Rhodiensium littus fuit ejectus, et nudus
civitatem ingressus gymnasium intravit, ubi cum plurima de philosophia
disputaret, magnis muneribus fuit ditatus, unde hortabatur discipulos
tales aggregare divitias, quae e naufragio una possent enatare.

Est autem haec civitas una ex parte mari (#162 a#) cincta et freto
impetuosissimo juncta et profundo, altis vero montibus ab aliis
partibus est circumamicta; unus mons altus dicitur Artiimuti, quod
dictum tactum fuisse ab arca Noae, nescio a quo hoc habeant, nisi forte
ex aliquo carmine poëtico, quae et de diluvio Noae et de insulis multa
cecinerunt. Alius mons dicitur Philermi, in quo beatae Virginis
oratorium devotum existit. Per circuitum autem urbis, in locis ubi mare
muros non tangit, sunt horti et viridaria et pomoeria, quae irrigantur
ex cisternis ibi fossis.

Porro ipsa urbs adeo est munita, ut videatur esse inexpugnabilis, nam
fossata per gyrum, ubi non adest mare, sunt profunda, per praeruptas
petras inscissa, et ipse civitatis murus superpositus scopulis et
rupibus est adeo spissus et altus et de ingentibus saxis compositus,
quod inspiciens dubitat, an hominum robur ad sublevandas tantas moles
se extendere valeat, faciuntque muri isti fidem poetarum miraculis, qui
canunt, Orpheum in constructione Thebanae urbis affuisse cum sua lyra
et adeo dulciter cecinisse, ut saxa ingentia, quae homines elevare non
poterant, super se invicem ad sonum lyrae saltarent. Sed et Titani,
diis coelum eripere conantibus, montes montibus et petras molibus
superposuerunt, ut sibi in coelum ascensum pararent. Videtur ergo murus
ille non hominum labore, sed gigantum conatu vel Orphei ludo esse
constructus, praecipue tamen turris S. Nicolai in eo loco maris ab
antiquis constructa, ubi priscis temporibus Colossus ille ingens, de
quo supra dictum est, positus erat. Est enim moles ipsa trecentorum
circiter passuum in mare protensa, miro artificio manufacta vel
giganteo robore aut Orpheseo canore comportata, quae suo progressu
portum triremibus aptum a parte occidentis efficit, cujus introitus
cancribus concluditur, ut triremis intrare vix possit. Denique turres
portarum et angulorum tam fortes et altae sunt, ut stupori sint
intuenti. Sed super omnia castellum dominorum militum Jerosolymitarum
in altiori parte urbis locatum est sicut mons Sion, firmum ut civitas
et arx David. Demolitis enim omnibus inferioribus ab inimicis adhuc vix
est inceptio desolationis urbis stante hoc castello.

Demum et possessores illius insulae et civitatis sunt milites
Hierosolymitae, dicti Johannitae, sed quomodo ad eorum manus haec
devenerit insula, statim subjungam. Populus multus est in hac urbe,
Christiani utriusque ritus, Latini et Graeci, Judaei plures et
Judaeorum synagogae, et orientalium parochicolae et occidentalium
ecclesiae, monasteria et capellae. Latini ibi habent archiepiscopum
dominum Colossensem. Porro inter milites templi, dominos insulae,
praecipui sunt Cataloni, et demum Francigenae et Anglici, minimi sunt
nobiles Alemanni, semper pauperiores et omnium servi.

Insula haec et civitas ab antiquis temporibus diversis proeliis fuit
vexata. Hanc enim Argonautae centum annis ante destructionem Trojae
purgavere et repositione aurei velleris celebrem fecere, non absque
bellis illatis (#b#) incolis ejus, quibus expulsis nobilium habitatio
facta est, sed quia vivebant sine rege et lege, insurrexit contra eos
Hipolemus, Jovis filius, vir bellicosus, et classe appulit insulae
eaque devicta rex ibi sedit et post cum Graecis contra Trojam
processit, ut prius etiam dixi. Romanorum etiam bella sustinuit, et
demum Graecorum jugo pressa diu eisdem subjecta fuit. Demum cum Turci
Asiam Minorem domassent et per Syriam usque in Aegyptum venissent et
omnia sibi passim subjicerent, etiam hanc insulam Graecis abstulerunt
eamque tributariam sibi constituerunt. Deinde Johannitae ibi venerunt.
Antequam autem de hoc loquar, altius aliquid, quod jam inveni de hac
insula, dicam, ab initio resumendo breviter.

Ante Christi nativitatem 1740 Rhodus urbs, a qua insula nomen accepit,
condita est, nam ante urbis constitutionem dicebatur Ophnisa, deinde
Stadia et postea Telchinis, eo quod Telchines urbem ibi condiderunt et
insulam incoluerunt, quos nonnulli maleficos et fascinatores fuisse
credunt, tamquam stygiam aquam arboribus et animalibus perniciei gratia
inspergerent. Alii contraria sentiunt, Telchines eximios artifices
primosque ferri et aeris fabricam invenisse, quos ex Creta in Rhodum
profectos vicini per invidiam fascinatores dixerunt.

Rhodus ergo insula primum inhabitata est ab his, quos Telchines
appellant secundum fabulas, maris filios. Fertur sane, eos una cum
Chalfurna Oceani filia nutrisse Neptunum, ab Rhea illis datum, fuisse
quoque eos ajunt quarumdam artium inventores et statuas deorum
fabricasse. Neptunus jam vir ex Halia, Telchinum sorore, ab se dilecta,
mares sex genuit et foemellam unicam, nomine Rhodus, a qua et insula
cognominata est. Fuerunt in ea parte insulae, quae orientem respicit,
gigantes eo tempore, quo Jovem ferunt expugnatis Titanis Himaliae
nymphae amore captum tres ex ea suscepisse pueros; demum Telchines,
futurum praevidentes diluvium, relicta insula abierunt. Facto ergo
diluvio caeteri quidem aqua deleti sunt, locis insulae planis in modum
stagni redactis, et Jovis filii, qui ad montes confugerant, evasere.
Sol ergo secundum fabulas Rhodiae amore captus insulam aqua amota
Rhodum ab ea dixit. Post haec existimatum est, insulam Soli esse
sacram, Rhodii quoque postmodum Solem prae diis caeteris coluerunt,
tamquam sui generis auctorem. Demum cum serpentes insulam odiosam
facerent, venit Phorbantes eamque purgavit. Post Telchines Heliades
insulam tenuere. An autem illae sint Heliades filiae Solis Aegyptii,
nescio, cum de iis habeatur fictio, quod dum secus Padum flerent mortem
Phaëtontis, in arbores sunt versae electrum lachrymantes; nisi dicere
velimus, quod antequam ad Padum venirent, habitassent in Rhodo, et quia
filiae solis erant, ideo forte tot colossos consecraverunt Soli Rhodii.

Post Heliadas venerunt Argonautae, post quos cepit insulam Tripolemus,
inde Graeci, inde Romani, et demum iterum Graeci, sub quibus Turci
ingressi insulam possederunt, ut dixi, et multo tempore ibi cum
Christianis habitaverunt, et nisi Deus citius succurrisset, tandem
Christiani penitus de insula eliminati et deleti fuissent. Sic autem
Dominus illi insulae auxilium praestitit. Anno Domini 1308, dum capta
et perdita esset Hierosolyma et terra sancta, exstinctis Templariis
ordinatione Clementis V. Johannitae, in quos militia templi translata
fuerat a Templariis, primo in Cyprum navigaverunt, sed quia rex
Jerusalem cum nobilibus et multitudine populi in Cypro habitabant, non
bene poterat insula eos omnes capere, sc. regem, patriarcham et
magistrum militiae templi cum eorum populo; unde Johannitae templi
milites instaurata classe vagabantur per mare, quaerentes sibi locum ad
habitandum a Turcis possessum. In Aegeum vero mare processerunt et
Rhodum videntes animo fixerunt insulam capere. Applicantes autem
fortissimam in ea manum repererunt, unde eam quatuor continuis annis
obsederunt, tandem spe obtinendi quasi frustrati, cum obsidionem
solvere cogitassent, acceperunt, nonnullos in civitate se habere amicos
et fautores, et tunc fortius oppugnata urbe illorum, qui intus favebant
obsidentibus, practica capta civitas fuit, quam numquam cepissent, si
illi intus non favissent. Capientes autem urbem Turcos omnes ejecerunt
et paene dirutam Christianorum suffragiis instauraverunt et navalia
reformantes non solum (#163 a#) insulam ipsam tutati sunt, sed et
Cypriis aliisque finitimis Christianis et peregrinis Hierosolymam
petentibus magno auxilio esse ceperunt factique sunt terribiles et
Sarracenis et Turcis et nonnullis infidis Christianis odibiles, nam
Genuenses quondam mari terraque potentes contra eos et insulam eorum
classem duxerunt, qua superata plurimi Genuensium sunt necati, major
tamen pars captivi in urbem ducti sunt. Hos captivos Genuenses
redemerunt, aedificantes propriis sumtibus murum molendinarum in mare a
civitate porrectum in profundum multis passibus, et super murum XIII
turres, cum rotis ad ventum volubilibus ad molendum frumentum. Et ita
aedificio peracto suos reduxerunt captivos.

Sed et Veneti non multo affectu Rhodios prosequuntur: est enim insula
illa eis spina in oculis et lancea in lateribus, ideo ipsis militibus
fide et gratia ac religione clarissimis, christianam fidem professionis
voto ingenti virtute tutantibus addita sunt eis per pontifices et alios
orthodoxae fidei principes Templariorum bona; postmodum etiam beati
patris Augustini regulam profitentes, a summis pontificibus maximis
privilegiis et ecclesiasticis beneficiis prosecuti sunt, et quanto
feliciores fiebant et crescebant, tanto magis invidorum eos zelus
rodebat, unde factum est, ut sentirent inimicos tam ex christianis quam
ex paganis. Hoc enim paulo ante aetatem nostram (apparuit): cum
Soldanus dominus Aegypti toto quinquennio armata classe [eos] vexasset,
multo majora pertulit quam intulerat damna confususque obsidionem
solvit.

Turci etiam quatuor vicibus diversis temporibus eorum agros invaserunt
et civitatem oppugnaverunt et tamen non victoriam, sed maximam cladem
reportaverunt. Causa vero, quare Turci insulae illi tam infesti sunt,
est illa, quia ab antiquo pertinet ad imperium constantinopolitanum,
quod idem Turcus magnus sibi subjugasset, et omnia illius imperii.
Venerunt ad eum Johannitae. petentes manere in possessione insulae.
Turcus autem certum tributum annuum eis imposuit et eos in insula
manere permisit, sed quia non solverant, eos manu armata aliquotiens
est aggressus, sed non profecit. Haec recitavit mihi quidam cliens
Rhodiensis. Per XXIV annos continuos excogitaverunt mille modos,
qualiter hanc insulam subjicerent aut tributariam haberent, aut amicam,
sed Domino auxiliante nihil proficere usque ad hanc horam potuerunt.
Novissime autem anno Domini 1480, eo scilicet anno, quo in itinere
primae meae evagationis constitutus eram, Machumetus Othomanus Turcorum
bellicosissimus princeps, duobus jam imperiis adeptis et XII regnis
subactis multisque potentatibus devictis, adorsus est quoque hanc
Rhodiam civitatem sibi vindicare, et Rhodiorum militum delere nomen si
posset, omnino destinabat, quapropter ingenti exercitu comparato et
centum velorum classe instructa, Bassam quendam graeculum, virum in
armis exercitatissimum ex nobili Palaeologorum familia natum,
expeditioni praefecit, qui cum centum millibus armatorum et XVI
ingentibus machinis aliisque armamentis hostili animo in Rhodum duxit
et statione mari terraque firmata ingenti tumultu urbis moenia
bombardis dilaceravit, porro S. Nicolai custodem portus dejecit,
molendinarum turres XIII prostravit, alios etiam turres et muros
machinarum importunitatibus invalidavit, fossata urbis terrae reliquae
coaequavit et fortalitia rupit. Verum cum omnem agrum insulae
depopulatus fuisset, et Rhodios milites per novem et LXXX dies (#b#)
cruentissimis proeliis vexasset, tum divino auxilio et clarissimi
illius principis Magistri Petri Dambussa sollertia Turci omnes maxima
ignominia et caede discessere. Ferunt autem, quod dum Turci ultimo
impetu urbis moenia conscendissent numero ad XL millia, eo in conflictu
vexilla Domini nostri Jesu Christi et beatissimae virginis Mariae, ac
maxime Johannis baptistae Christiani erexerunt divinumque auxilium
valido cum clamore imploraverunt, armati contra locum ingressus
inimicorum procedentes, et hoc dum fieret, candidissima virgo cum
clipeo et hasta in manibus apparuit, et quidam homo vili veste obsitus,
sed splendidissimo stipatus comitatu, praesidio militibus adfuit, quae
visio non solum a nostris sed a Turcis etiam apertissime visa tantum
eis terrorem incussit, ut ultra progredi non possent, sed aversi
retrorsum, prolapsi de muro se ipsos peremerunt plurimum statimque
solventes classem discesserunt, nihil ibi relinquentes nisi campum
repletum cadaveribus et littus maris infectum humano sanguine, sicque
naves vulneratis repletas abduxerunt et multa millia corpora mortuorum
suorum in littore combusserunt et in mare projecerunt; et multa alia
memorabilia in hac obsidione contigerunt, de quibus confecta sunt
diversa opuscula, et ego ipse, quia tunc in mari eram, confeci de hoc
libellum singularem. Egregie tamen de hoc bello scribit quidam orator
insignis, Guilielmus vicecancellarius Rhodiorum, quem ego vidi, ejusque
inscriptionem inseruit dominus decanus Moguntinus suo peregrinario, cui
legere placet ibi videat, ego vero persequar sequentia obsidionem, de
quibus supra P. I. Fol. 18. feci mentionem.

Eodem tempore, Turcis in obsidione ea debachantibus, ego cum pluribus
eram in Jerusalem, in reversione autem declinavimus de mari syriaco in
mare creticum fugientes a mari asiatico Aegeo propter Turcos; sed
quadam die galeam Venetianam obviam habentes, cum audivissemus, Turcos
obsidionem Rhodiae solvisse, convertimus nos ab Africa in Asiam et
Rhodum appulimus. Quanta autem ibi fuerit violentia et agonia, oculis
perspeximus cum stupore et ammiratione et non sine piarum lachrimarum
effusione. Invenimus enim per circuitum urbis totum campum defossatum
subterraneis habitaculis et diverticulis repletum, et mirae humanae
industriae ibi opera vidimus. Sed et corpora humana inhumata ibi multa
valde invenimus, et campum humano sanguine infectum et multa membra
abscissa dispersa vidimus in littore et in terra et multam congeriem
sepulchrorum; nam obsidionis tempore ceciderunt, ut dicitur, novem
millia Turcorum, et millia XXV vulneratos et mutilatos abduxerunt.
Vidimus etiam deturpatam faciem pulcherrimae civitatis, ita ut prioris
urbis facies penitus perdita esse videatur, muri enim crassissimi et
turres altissimi, propugnacula et dominorum palatia tamquam gigantea
cadavera prostrata jacebant. Nec mirum! injecta enim (#164 a#) fuerunt
per Turcos tria millia quingenta saxa bombardarum sphaerica, quibus
vidimus conspersas plateas, sed et super muros et in fossatis ingenia
bellantium mirabilia perspeximus.

Porro ibi victores laetissimos invenimus, laborantes in ruinarum
remotione et murorum ac turrium novarum exstructione, primo tamen
turres molendinarum, quos omnes dejecerant inimici, erigere satagebant
pro quotidiani panis usu. In illa civitatis purgatione et
reaedificatione vidimus Turcos, compedibus ferreis vinctos, portare
saxa ad muri, quem destruxerant, reformationem. Sed et sanctissimus pro
tunc papa, Sixtus IV., sollicitus manum apposuit ad illius urbis
reaedificationem et per mundum maximis datis indulgentiis cunctos
fideles ad hoc induxit. Et quia Judaei et Graeci, qui intra urbem
tempore obsidionis inventi fuerant, fidelissime laboraverant seque
audacius ad mortis pericula dederant per urbis defensionem, indulsit
idem papa, ut Judaeis nova aedificaretur synagoga, dispensans in
juribus et legibus hoc vetantibus sub poena L librarum, ut patet C. ti.
infi. et C. Judaei de civitate etc. De Judaeis et ibidem C. consuluit.
Ipsis et Graecis secundum eorum ritum jussit fieri ecclesiam.

Cum ergo civitas jam reaedificata staret, occulto Dei judicio aliud
turbativum Rhodiis accidit, improvise enim tota insula tremere coepit
et tanto motu agitabatur, ut turres, quas Turci reliquerant,
dejicerentur, et muri, quibus prae crassitudine nocere non potuerant,
scinderentur et multa aedificia ruerent. Haec in secunda mea
peregrinatione vidi et ab omnibus Rhodiae militibus audivi, quod major
angustia, timor, tremor et pusillanimitas cunctos acceperit in illis
terrae motibus et majus nocumentum factum fuerit, quam in omni Turcorum
impetu.

Non longe a Rhodo habent domini milites munitissimum castellum in
Turcorum confinibus, quod nominant S. Petri castellum, quod magno sumtu
in insula custodiunt, quod non parvo eis usui et Christianis est, qui
manus Turcorum incidunt saepe eo fugientes salvantur, in quo ingentes
canes tenent et nutriunt ferocissimos, quos per circuitum castelli
currere permittunt, de quibus pro vero dicitur, quod Christianos odore
cognoscunt[TR149] eisque adventantibus blandiuntur, Turcos vero latratu
horribili produnt et morsibus insequuntur, sicut etiam superius dixi
fol. 120. de porco in Alexandria, et P. I... de cane in hospitio fol.
32. Habent enim se canes isti ad Christianos, sicut canes Capitolii ad
Scipionem, cui canes occurrentes numquam latratu prodiderunt, quare
murmure vulgi dicebatur, quod a Jove esset in serpentem mutatus. Non
sic canes Actaeonis venatoris; de quo fabulantur, quod dum venaretur,
cum canibus lassus intravit vallem Gargophiae, ut se in fonte
refocillaret; dum autem accederet, vidit Dianam nudam se lavantem; hoc
dum Diana aegre tulit, assumtam manibus aquam in faciem ejus sparsit,
qui repente in cervum conversus est, quo facto canes sui eum comederunt.

Hoc castellum S. Petri a quodam Teutonico, Suevo industrioso est primo
inchoatum, hoc modo: cum domini milites Rhodenses nihil penitus
haberent in continente ejus propinquo et solam insulam possiderent,
incidit Commentatori, domino Johanni Schlegelholz, qui de insula lacus
Podamici prope Constantiam de domo Johannitarum Meinaw Rhodum
advenerat, aedificium aliquod in continenti erigere; assumtis autem
militibus et servis navigavit in continentem terram Turcorum, quam
nominant Tharsiam, et prope littus maris invenerunt campum
delectabilem, in quo certis anni temporibus nundinae Turcorum sunt et
multa hominum millia ibi confluunt. Designata pecia campi locum pro
aedificio optaverunt, quod videntes Turci eorum vicini et fautores opus
dimittendum persuadere conati sunt dicentes, totam Turciam per hoc
commoveri posse, nec esse aliud venturum, nisi ut erecta per Turcos
discerperentur. Imperterritus autem vir primo locum fossa et vallo
munivit, deinde, quoddam ligneum fortalitium erexit, in quo positis
speculatoribus fundamenta pro fortissimis muris fodit et jecit, et
paulatim murum aedificavit. Hoc cum saepe Turcorum capitaneis delatum
fuisset, habita principum congregatione dissimulare decreverunt usque
ad castelli consummationem, ut tunc collecto exercitu sine labore arcem
acciperent; sicque aedificaverunt inexpugnabile castrum, quod Turci
numquam vi capere[TR150] potuerunt, verum dolo et fraude noctibus
furtive multa et saepe attentaverunt. Quod considerantes Johannitae
canes pervigiles per gyrum castelli locaverunt, qui omnia se moventia
latratibus et morsibus produnt, Christianos a Turcis evadentes et ad
castellum transfugientes odoratu cognoscunt. His canibus tantum
insidiantur et Turci ipsi, et quicumque Turcus aliquem de eis
occiderit, statutum pondus auri de publico aerario habet, et qui canem
vulneraverit, etiam suum habet pretium, nec hodie est Turcorum proelium
in homines castelli, sed totum proelii pondus est versum in
fidelissimos custodes (#b#) Christianorum, canes.

De fidelitate canum illorum ad suos dominos mira dicuntur et
referuntur, sicut etiam paene incredibilia de canibus scribunt in
libris naturalium de bestiarum conditionibus. Dicitur de cane Titi
Sabini, quod dominum suum nec in carcere nec in morte dereliquit, sed
moestus, edens ululatus, continue cum mortuo mansit, cui cum quidam
cibum adjecisset ad os defuncti cibum tulit, et cadavere in
Tiberim[TR151] projecto, ut corpus sustentaret, saliens

in aquam subternatavit. Canis etiam Jasonis Ciliciae cibum noluit
capere interfecto domino suo. Leguntur etiam canes pro dominis suis
usque ad mortem pugnasse. Sic et canes praefati castelli pro
Christianorum defensione morerentur. Ex opposito enim Rhodiae
interjacente profundissimo maris brachio Turcorum terra adeo est
propinqua, quod homo valide vociferans posset in Turcia audiri. Unde a
Rhodo navigando in medium Cycladum pervenitur ad insulam Delos, quae
olim Ortygia dicebatur, eo, quod ibi primum visae sunt cothurnices
aves, quas Graeci ortygias vocant. Ad hanc insulam confugit Latona a
Jove, quam prosequebatur [Juno] eo, quod concepisset geminam prolem de
eo, peperitque in ea primo Dianam, quae e vestigio surgens obstetricis
officium in nascituro fratre matri praestitit et Apollinem nascentem
suscepit, qui mox sagittis pythonem, matri insidiantem, interemit et
dare responsa divina coepit.

Sic in hac insula geniti sunt duo magni veterum dii, Diana scilicet, de
qua habetur Actor. 19., et Apollo, in responsis dandis maximae
celebritatis, in tantum, ut etiam Christiani oracula Apollinis aliqua
pensent, ut est illud: Gnothi seauton, id est, Cognosce te ipsum. Et
Augustinus L. III. de civitate Dei C. 14. dicit, quod oracula Apollinis
partim fuerint a Deo et bona, partim a diabolo et mala, et dicebatur
deus divinationum eique corvus adjungitur, quia corvus dicitur habere
LXIV vocum mutationes, ex quibus optime augures futura comprehendere
asserebant. Dicitur etiam deus sapientiae, quia physicus magnus erat et
inventor medicinae optimaque consilia dabat, tam in naturalibus quam in
moralibus. Ferunt hanc insulam olim solitam cum undis fluctuasse
semper, pro quo cum Apollinis oraculum petitum fuisset, respondit, ne
in ea mortuum corpus sepeliretur, et jussit sibi sacra quaedam ibi
celebrari, quibus factis cessavit terrae motuum infestatio.

In hac insula sanctissimae crucis virtus mirabiliter est praesignata,
nam cum perpetuo olim tremeret et una cum fluctibus moveretur, consulto
Apollinis oraculo contra hoc periculum, dicit sibi fieri simulacrum ex
materia dignissima eique divinos honores impendi. Congregatis igitur
prudentissimis de materia simulacri disputabant. Primum ergo visum,
fuit de auro et argento, sed inspecta veritate refutarunt haec, quia
infoecundae terrae atque infelicis morbi colores esse putabant, et
invidiosa possessio esset. Aes etiam et ferrum abjecerunt, quia belli
sunt instrumenta. Sed nec ebur placuit, pro eo, quia animam deposuit.
Lapidem omnino materiam inanem esse dixerunt. Sic ergo Crisichthon
vates lignum omnibus praetulit et ligneum simulachrum fabricatus
Apollini insulam securam reddidit. Sed et Palladi constitutum legimus
ligneum simulacrum. De his vide in Eusebio de praeparat. evangelica L.
3. C. 3. Ad hanc insulam profectus est cum universo exercitu suo ille
audacissimus tyrannus Brennus, Suevorum princeps, qui subjugata Roma
cum Italia Graeciam vastavit et non solum in homines sed et in deos
desaeviit, qua propter in hac insula responsum lugubre Apollinis
accepit, et ita ei accidit ut audivit, sicut infra patet fol. 227 a.

Dicta autem est haec insula Delos, ut fertur: post diluvium Ogygis
temporibus, cum orbem multis mensibus continua nox inumbrasset, ante
omnes terras haec insula Lunae et Solis radiis illuminata est
sortitaque ex eo nomen, quod prima manifestata sit visibus humanis, nam
delon graece manifestum dicitur latine.

Juxta hanc insulam navigavimus et in ejus portum non appulimus. Non
longe ab hac Delos insula est Melos alia insula dicta, rotundissima,
non magna, sed fertilissima. Alia Cycladum non longe ab his dicitur
Paron, in qua fui, quam iam Paris nominant, a quodam nepote Jasonis sic
dicta. Alia dicitur Carpatus, insula Cycladum magna, a meridie posita
contra Aegyptum, a qua Carpaticum mare appellatur, sicque est vocata
propter celerem fructuum maturitatem. In hac insula primo fuerunt naves
magnae fabricatae, quae dicuntur Carbases vel Carpaticae ab insula.
Tenos alia Cycladum insula, a quodam juvene, Tenos dicto, sic vocata,
de quo fertur, quod dum infamatus esset, quod suam novercam
cognovisset, navem ascendit et fugit in incertum, per mare tristis
evagabatur. Videns autem hanc insulam eamque nondum ab aliquo
inhabitatam reperiens, sibi ejus dominium vindicavit eique nomen a se
imposuit, estque in parte septemtrionali ultima. Alia dicitur Cytherea
Cycladum in parte occidua sita, cujus Porphyris antea nomen (#165 a#)
fuit, Cytherea autem vocata, quia ex ea Venus (alia a Cypria Venere)
fuit orta, et a Paride sub oppido ejusdem insulae Helena fuit rapta.
Alia insula Cycladum dicitur Icaria, quae Icario mari nomen dedit. Haec
inhospitalis est, cum undique sit importuosa nec navibus adiri possit.
Dicitur autem, Icarum Cretensem ibi naufragio interiisse ei de exitu
hominis impositum nomen loco. Alia Cycladum dicitur Naxon, prius
Strongile dicta, quae fertilitate caeteras vincit, ex qua olim
Jupiter[TR152] fertur, contra Titanos ad bellum processisse. Alia
dicitur Cya, Syra lingua, eo, quod mastix ibi gignitur. Alia est Samos
dicta, quae antiquitus dicebatur Parthenia. In hac insula nata est
Juno, quae errore gentilium putabatur mater deorum, et Sibylla Samia et
Pythagoras Samius. Haec insula erat apud veteres celeberrima propter
Junonis venerationem, et ibi erat templum insigne Junonis. In hac
insula primo fictilia vasa sunt inventa, ideo vasa samia appellantur.
De praedicta Junone mira fabulati sunt veteres, omnia tamen ex ratione
aliqua, quantumcumque effectibus naturae improportionata videntur.
Inter alia dicunt, eam fuisse pulcherrimam et invitatam ab Apolline ad
convivium ab eoque sibi lactucas agrestes appositas, quas cum
comedisset cum desiderio, illico praegnans effecta est peperitque Heben
filiam sine viro. Supra hanc insulam contra aquilonem declinando in
orientem est Pathmos insula, non inter orbem Cycladum, in quam S.
Johannes evangelista relegatus exilio dicitur, ibique Apocalypsim
conscripsit, a qua directa navigatione contra orientem in Asiae loca
venit et in Cariae provinciam, in qua est Ephesus. Caria regio ab
oriente habet Lyciam, et est Caria dicta a Carro, rege primo ejus, qui
adinvenit primo carros vel bigas aut currus, et fuit primus auriga
fuitque filius Erebi et Noctis, quem finxere veteres esse factum post
mortem nautam infernalem, qui animas morientium ad profundiora Erebi
transfert per Acherontem fluvium.

In hac Caria est civitas Halicarnassus, in qua sepulchrum fuit tam
magnificum, ut inter septem orbis spectacula computaretur, quod quondam
foemina suo viro construxit defuncto. In ea provincia est Ephesus, ut
dixi, in qua S. Paulus et S. evangelista Johannes mira egerunt. De hoc
habetur Actor. XIX. In ea regione fuit primus S. Pauli discursus, ut
patet in Actibus Apostolorum.

Porro plures sunt adhuc insulae Cycladum, et multae inhabitabiles. De
istis dicta sufficiunt ad praesens, in sequentibus adhuc plura de his
insulis veniunt dicenda.



                De reliquiis Rhodiensium vide Fol. 172.

Sexta decima, quae dominica erat XXVI. post Trinitatis, in noctis medio
solvimus galeam a portu rhodiensi et profecti sumus cum satis bono
vento et ante diem Carpathum insulam et Cesi transivimus, illucescente
autem die vidimus insulam Choa dictam, quam iam vulgo Longo vocant,
unam de Cycladibus, quondam celeberrimam, in ea enim equi optimi
gignuntur, velocissimi, et securi; unde regibus ad longinquas partes
describuntur, etiam ipsi ditissimo Salomoni, regi Jerusalem, ut habetur
3 Reg. 3. Ars etiam lanificii secundum Isidem dicitur ibi primo
inventa, et vestes lineae.

Plutarchus in vita Salomonis scriptum prodidit, Milesios, quodam
tempore apud hanc insulam hospites a piscatoribus rete trahentibus
jactum emisse, qui aureum extrahentes [extrahebant] tripodem, quem
ferunt Helenam, cum e Troja navigaret, quodam oraculo admonitam, in his
locis immersisse. Varia de hac re narratio est, ut patet supra Fol. 125.

Ex hac insula Hippocrates fuit, divinus ille medicus, cujus adhuc
exstant opera, et ruinae domus ejus ostenduntur et hortus herbarum
medicinalium.

Symus etiam ejusdem artis clarissimus inde originem traxit. Quondam
etiam insigne templum Aesculapii ibi erat, in quo Antigonissae imago ab
Apelle depicta, et Venus nuda, arte ingeniosissima.

Hanc insulam cum desiderio vidi, ut clarissimis doctoribus medicis
urbis Ulmensis, mihi utique colendissimis, de ea referre possem, cum
haec insula singulariter sacris (#b#) divae medicinae fuerit dicata, et
ratione medicorum in ea genitorum, et ratione glebae salubris, ferentis
aromaticas herbas et radices, et ratione librorum medicinae in hac
insula factorum. Eadem etiam ratione insula Delos honori habita est,
quia in ea Apollo, medicorum summus floruit, ut patet supra fol. 154 b.
Post quem medicina quingentis annis abolita fuit, et in hac Coa insula
per Hippocratem reinventa. Occasione ejus hic videre placet aliquid de
clarissimis primis divae medicinae inventoribus.

Apollo Vulcani et Minervae filius, a matre, sapientiae dea, in multis
instructus et postea ingeniosus factus, primus herbarum novit virtutes
et radicum vires et ad opportunitates hominum earum virtutes adaptavit,
et ita medicus efficax factus ab hominibus divinos honores habere
meruit et vivens pro deo colebatur. Fuit autem ante Domini
incarnationem anno 1740 sub temporibus Isaac patriarchae. Multa autem
ficta propter insignia sua facta de eo habentur. Dicitur enim, quod dum
audivisset, uxorem suam, quam impraegnaverat, habuisse cum altero viro
colloquium, iratus eam occidit, facti vero poenitens cum remediis suis
eam ab inferis nequiret revocare ad vitam, secto ejus utero infantem
vivum eduxit eumque Aesculapium vocavit. Juno etiam, dum esset
sterilis, sibi conquesta est, qui eam invitavit, dans ei comedendam
lactucam agrestem, a qua praegnans facta fuit. Quo etiam tempore fuit
Chiron quidam, vir justissimus, medicus expertus de Centauris, qui cum
Argonautis in Colchidem navigavit et eorum dux, judex et medicus fuit,
Aesculapii et Achillis magister exstitit. Statim post hunc Aesculapius
celeberrimus medicus claruit, hic primum speculum adinvenit et alvei
purgationem et dentium evulsionem. Hic quondam Hippolytum frustratim
discerptum membris collectis undique in vitam revocavit Dianae
precibus, cui Romani insigne templum fecere, dum a diuturna peste eos
liberaverat, et deus Romanorum fuit. Sed et Machaon, filius ejus, eadem
arte claruit. Quidam etiam Mercurus inter deos relatus propter
medicinam fuit, unde etiam post mortem homines juxta sepulchrum ejus
suos defectus explicantes sanabantur. Deus vini, Bacchus, jussit usque
ad ebrietatem et usque ad vanitatem bibere, dicens esse medicinam.
Deinde Hippocrates Choacensis, de quo dictum est, floruit ante Christi
incarnationem 464 annis, qui renovavit abolitam medicinam ad quingentos
annos. Post eum fuit Macides medicus, quem, cum Darius rex Persarum cum
pluribus aliis captivasset et rex pedis vehementem dolorem pateretur,
Macides eum sanavit et magnos honores habuit et libertatem.

Aristoteles etiam medicus fuit ante Domini incarnationem 314, post quem
venerunt Ptolomaeus, Galenus, Avicenna, Averrhoes, Johannes Damascenus,
Lucas, Rasis, Alburnasar, Isaac, Seneca, Constantinus Mesve, et usque
in hanc horam insignes clarent viri in hac facultate communibus utiles
et necessarii.

Et ut de caeteris taceam, nostro aevo in nostro oppido Ulmensi habuimus
expertos et nobiles clarosque hujus artis doctores, scilicet Johannem
Wirker, Heinricum Steinhöwel, Nicolaum Stocker et ejus filium Johannem
Stocker, Johannem Minsinger, Johannem Jung, Johannem Kyfer et Ulricum
Ulmer. Hi omnes cum suis antecessoribus sunt Hippocratis alumni, quem
nobis ab hac insula Choas missum esse diximus, de quo fertur, quod
filiam habuerit ingentis elegantiae, quam Diana in draconem mutavit.
Est autem locus quidam desertus cum ingenti specu in insula illa, in
qua dicunt hodie draconem vivere, qui terribilis est aspectu et
conspectibus hominum se exhibet, quasi desiderans liberationem a
draconina forma; dicunt enim delirantes, quod qui audacter in amplexum
draconis irrueret (#166 a#), mox virginis speciem recuperaret eamque
cum incomparabili thesauro haberet. Multi ergo audaces conati sunt
virginem eripere et thesauros acquirere, sed ad eorum accursum draco
tam horribiliter prodiit flammantibus oculis et iracundis
tortuositatibus, quod nemo huc usque sustinere potuit. Hanc fictionem
sumtam puto ex carmine quodam Ovidii, in quo per omnia simile
recitatur. Si de hoc loquitur, nescio.

Commune valde est apud veteres, loqui de transmutationibus hominum in
saxa aut bestias aut arbores, sicut patet de Circe, malefica muliere in
monte Circaeo, Campaniae, circa quem adhuc ajunt incolae rugire leones,
sibilare dracones ferasque alias, quos ex hominibus incantatrix nunc
fecit, de quibus Virgilius multa metra canit; et Medusae flavi et aurei
crines per Minervam mutati sunt in angues pro eo, quod Neptunus cum ea
concubuit in templo Minervae. Et Alexander Magnus gloriabatur se esse
filium draconis, ut Fol. 88. habetur. Et filiae Antiopae mutatae in
vaccas, et Jo facta fuit vacca, et Orchades mutati fuerunt in lupos.
Perseus etiam cum Gorgonis caput abscissum ostendisset Acrisio, mutatus
fuit Acrisius in saxum; et Cinara rex Assyriorum, dum in calamitatem
sui filii inciderent, flendo eorum infortunia mutatus fuit in lapidem.
Sed et sacra scriptura verissima commutatam esse in statuam salis
uxorem Loth testatur, quia retrospexit, ut habetur Geneseos XIX, de quo
habetur P. I. Fol. 245. Quod autem herbis aut cantato carmine in
belluas et lapides homines transformentur, hoc videtur a multis concedi
possibile magicis illusionibus, cum Pharaonis magos ea suis artibus
fecisse credimus quae faciebat Moyses virtute divina. Sed de hac re
disputare non est nostri propositi. Ad Hippocratis medici filiam
redeamus, quae quare in draconem mutata fuerit, non legi, nisi dicere
velimus, quod sicut pater ejus multos sanavit, sic illa sua
pulchritudine multos intoxicavit, ideo propter aliquod scelus turpe a
patre camerae subterraneae fuit inclusa et mortua, quam rudis vulgus
suspicabatur vivam, et invenit praedictam fabulam.

Porro praeter hanc filiam aliam habuit, nomine Ageroniam, optimam
medicam, quam romani veteres pontifices cultu divino venerabantur XII
scil. Januarii eamque solis filiam nominabant, a qua foeminae
potestatem medicandi acceperunt, et hodie passim se intromittunt de
dandis medicinis mulierculae indoctae, phantasticae, superstitionibus
plenae, Bozosae et Beguttae; non Hippocratis filiae, sed Biantis, qui
medicus interrogatus ab Iphylo, filios non procreans, quid ad
procreandum esset, agedum, suasit ille, ut serpentis potaret venenum;
sic et illae delirant fatuellae, communiter contraria monstrant. Et
tantum de illo.

Hanc insulam inhabitant[TR153] hodie Cologeri, monachi graeci, et tam
strenue eam hucusque tutaverunt, quod Turci numquam eos voluerunt
expellere. Praefata igitur die fortiter navigavimus, et ejecti sumus ab
insulis Cycladum de mari Aegeo et Carpathico in mare Creticum contra
austrum.



            Regressus Fr. Fel. Fabri in naves Alexandrinas.

Decima septima die antequam illucesceret, habuimus ventum validissimum,
in tantum, quod gubernatores nostri cogebantur polystrelum sursum
trahere et accatonem quasi saccum facere, ad impediendum cursum galeae
nimium. Dum autem dies esset, vidimus alias galeas, quae nobiscum de
Alexandria egressae fuerant, et laetati sumus, et ibi in Alexandrinarum
navium classem redii; a qua ad tempus evagatus fui cum peregrinorum
navibus, ut supra patuit Fol. 132. Ita prope autem convenerunt naves,
quod poteramus (#b#) conclamare, deinde mutatus est ventus, et factus
nobis quasi contrarius, et vi et arte retinebant galeas, ne
rejicerentur in Cycladum insulas, unde exivimus. Sole autem occidente
invaluit ventus, et disgregavit naves ab invicem longe et terribili
impetu naves concussit, noctemque inquietissimam habuimus, vidimus
autem, quamvis nox esset, prope insulam quandam esse, quam dicebant
Aege vocari. Est enim insula deserta, in qua vetustissimis temporibus
immanis et saevissimus gigas Aegaeona habitavit et crudelis piratae per
maria latrocinia exercuit centum habens famulos, ideo etiam
Centumgeminus dicebatur, et aevo suo nemo in eo mari, nisi quantum huic
placuisset, aliquid audebat. Unde nomen ab eo accepit, dictumque est
mare Aegeum, sicque hodie vocatur, et juxta hanc insulam junguntur duo
maria, Aegeum scilicet et Creticum. Dicunt autem fabulae, quod Jupiter
hunc ligavit centum catenis propter sui fortitudinem. Die XVIII. mane
recens advenit ventus et reportavit de pelago Aegeo in fretum Creticum
et usque ad insulam nos tulit Cretam, juxta quam naves onerariae non
solent littus petere, sed naves peregrinorum, itaque portum Creticum
intravimus et civitatem Candiam, et necessaria ibi comparavimus.
Ingressi autem hospitium, ut verum fatear turpitudinis, ibi comedimus
et bibimus; nam in tota urbe non est locus peregrinis ad manendum nisi
lupanar, quod tamen lenones ad ingressum dominorum peregrinorum mundant
et in honesta transferunt. Sicut enim olim fuit in oriente, quod non
erant hospitia, nisi domus inhonestae, ut patet Josuae II. de
exploratoribus, qui domum meretricis ingressi fuerant, et Judicum XVI.
de Samsone: sic hodie est. Si autem aliqui peregrini alibi volunt
manere, magna exigitur pecunia ad emendum omnia, ollas, caldaria et
caetera, quae in publicis domibus habentur parata, et non in privatis.
Communiter etiam patroni turpitudinis sunt Alemanni, vel sciunt
linguam, ideo propter locutionem non obstante inhonestate ingrediuntur
peregrini ad eos, quia alias suas necessitates exprimere nesciunt.



                       Descriptio Cretae insulae.

Cretam sive Candiam descripturus multa gentilium et poetarum facta
inducere regio cogit. Sicut enim descriptio terrae sanctae complectitur
sacras historias, sic descriptio Graeciae, maris et insularum ejus
fictiones implicat poeticas. Nam sicut in terra sancta exortae sunt
veritates theologicae, sic in Graecia ortae sunt fictiones poeticae. Et
sicut in terra sancta apparuit unus Deus et homo verus, sic in terris
his apparuerunt plures homines, dii falsi. Et sicut terra sancta habuit
homines sanctos, sic terrae illae habuerunt homines spurcissimos, de
quibus quidem taedet me dicere, sed superato taedio occurrentia de his
tangam.

Hujus insulae nomina sunt plura: olim enim dicebatur Oceania, postea
Macaroneson, deinde Creta, demum Centopolis, Aërea et Candia. Primum
nomen habuit a quodam dicto Oceano, quem credunt ibi habitasse, et
filium Coeli et Vestae sive Terrae eum dicebant, a quo et mare mundum
circumiens Oceani nomen accepit, eumque pro summo Deo colebant, imo et
patrem deorum dicebant, illi praecipue, qui humiditatem principium
omnium rerum esse dicebant.

Dicta etiam fuit Idaea haec insula, ab uxore Jovis Idaea dicta, ex qua
multos genuit gentilium deos, ipsamque diis consecrarunt ita, ut ab
extremis mundi finibus transmitterentur homines et pueri immolandi
daemonibus in Idaeam vel Cretam mactandi, quod Apollo Delphicus
oraculis consuluit, ut patet per Eusebium de praeparat. evangel. L. 7.
C. 10.

(#167 a#) Aliud nomen, Macaronesum, habet propter singularem bonitatem
ejus, nam Macaronesum idem est, quod beata insula; est enim una de his
insulis, quae ab antiquis reputabantur paradisi, et ideo praecipui dii
eam inhabitavere.

Aliud nomen, quod est Aërea, habet propter aëris temperiem et
sanitatem. Illud vero nomen, quo etiam sacra scriptura et historiae eam
nominant, est Creta, venit ab ipso nomine Cureta, vel habet ab una
nympha Hesperidis filia, quae dicebatur Creta, secundum Plinium. Sed
hoc nomen Cureta habet a Curetis, primis insulae possessoribus. Alii
dicunt, quod hoc nomen accepit a quodam filio Demogorgonis, Cres dicto,
qui a se eam denominavit et in ea regnavit tempore Abrahae patriarchae,
ante Christi nativitatem 1848. Veteres patrem ejus Demogorgonem
dicebant esse omnium deorum primum et patrem, a nemine genitum,
aeternum et rerum omnium parentem, atque in visceribus terrae
delitescentem rati sunt; hujus autem insipidae credulitatis non a
studiosis hominibus habuisse principium, sed a vetustissimis Arcadum
rusticis, qui, cum homines silvestres essent et viderent, terram sponte
sua silvas et arbusta, quandoque flores, fructus et semina emittere,
animalia cuncta olere, et demum in se omnia morientia suscipere, montes
flammas evomere, e duris silicibus ignem excuti, ex concavis locis
ventos exhalare, ejusque e visceribus fontes, lacus, et flumina fundi
et maria, aestimabant, aethereum lumen etiam et stellas e terra
excrevisse. Sicque terram deum esse non simpliciter dicebant, sed illi
mentem implicitam esse, divinum intellectum, et nutu ejus agerentur
ista, eamque mentem in subterraneis habere sedem arbitrati sunt. Cui
errori auxit fidem apud rusticos, antra et profundissimos terrarum
abditus intrasse nonnumquam, cum in processu languescente luce
silentium augeri videatur, subintrare mentes cum nativo locorum horrore
religio consuevit, et ignaris praesentiae alicujus divinitatis
suspicio, quae a talibus suspicatam deitatem non alterius quam
Demogorgonis existimabant, eo, quod ejus mansio in terrae visceribus
crederetur, e quibus et Cretem filium huic insulae misisse credebant;
sunt enim in ea plures horribiles speluncae, in quibus antiqui oracula
Demogorgonis quaerebant.

Alii dicunt, insulam illam esse Cretam dictam propter terrae illius
albedinem, quia creta, qua scribitur ad parietes, est in ea copiosa et
optima. Alii dicunt, quod licet Creta sit pars Graeciae, tamen antiqui
Graeci nolebant, quod illi de ista insula in nomine cum eis
participarent, sed dicerentur Cretes, et non Graeci, quia Cretenses
erant malitiosi.

Dicitur etiam Candia, a terrae candore, quia gleba est candida. Et
dicta fuit Centopolis, quia centum egregias habuit olim civitates.
Antiqui dicebant hanc insulam esse in mundi medio constitutam, et
tripartiti orbis tenere medium, Asiae scilicet, Africae et Europae, et
idcirco opinari potest, eam Oceaniam esse dictam, quia sicut oceanus
mundum ambit et includit, sic Oceania ambitur et includitur mundi
partibus; ideo ponebant, eam esse paradisum et voluptatis locum, sub ea
ponebant infernum esse, quapropter in ejus altissimo monte Idone
posuerunt statuam vel idolum cujusdam senis, cujus caput aureum, pectus
et brachia argentea, corpus et renes ex aere, tibiae et crura ex ferro,
pedes autem ex cocta terra. Ad hanc statuam dicebant spectare omnem
corpoream molem mundi. Ex rimulis hujus idoli sudabant semper
lachrimae, quae collectae per cavernas defluebant (#b#) et collectae
stagnum faciebant, ex quo consequenter fluvius generatus in terrae
viscera per hiatum incidebant, quem in profundum inferni cadere
credebant ad locum damnatorum, eumque Achorontem fluvium nominabant,
quia forte idolum, a quo fluebant aquae, dicebatur Acharon. De hoc
flumine infernali mira dicunt poetae in multis locis, et Eusebius de
Praep. Evang. de eo facit mentionem L. II. C. ult.

Sic ergo antiqui credebant infernum esse in terrae centro, et supra
paradisum, et Cretam sive Oceaniam esse beatitudinis locum, sub eo vero
infernum, et ideo ad hanc insulam tamquam ad medium omnia essent
migratura. Pro quo est notandum, quod de medio mundi possumus loqui
tripliciter. Uno modo de illo punctuali medio, ad quod spectant omnes
partes aut lineae protractae a limbo oceani contra eum. Alio modo
accipiendum medium solum terrae habitabilis, mensurando a locis
habitabilibus usque ad medium. Tertio modo accipiendo, medium per
respectum ad tres mundi principales partes. De primo orbis medio, ubi
sit, vere scit orbis conditor, qui et latitudinem maris et terrae
magnitudinem, profundum abyssi et coeli altitudinem dimensus est. Multi
tamen opinati sunt, hoc mundi medium in Jerusalem, in loco, ubi passus
est Dominus, uti patet P. I. Fol. 117. Multi autem non credunt, in
Jerusalem posse esse centrale medium mundi, et plures de hoc
disputationes fiunt. Dicunt tamen, quod medium mundi secundo modo
acceptum est in Jerusalem. Medium vero tertio modo est in Creta, quod
patet, quia ad eam insulam maria trium orbis partium terminantur. Nam
illi ab arctoo Aegeum est mare et ab occiduo Jonium seu Myrteum, quae
Europae sunt maria; a solis ortu est illi Icarium mare atque Carpacium
sive Aegyptium, quae Asiatica maria sunt. A meridie vero et occiduo
Afro alluitur ponto, et sic tribus orbis partibus terminus est. Quomodo
autem totus mundus in has tres dividatur partes, breviter sic
accipitur: Asia, prima et major mundi pars, incipit ab oriente
extenditurque lateraliter hinc usque ad septemtrionem, illinc usque ad
torridam zonam terminaturque ab occidente septentrionali Tanai fluvio,
qui ex Riphaeis montibus profluens grandis efficitur et per multarum
regionum decursum paludibus Maeoticis illabituri ponto Euxino jungitur
per strictum; ab occidente vero meridionali Nilo terminatur, et haec
pars mediam partem nostrae habitabilis obtinet.

Dictaque est Asia ab uxore Iapeti quondam potentissimi hominis, quae
dicebatur Asia et orientis regna tenuit. Et ab oriente habet haec pars
ortum solis, a meridie oceanum, ab occasu nostro finitur mari, a
septemtrione Maeotide lacu et Tanai fluvio, habetque multas provincias
et varias gentes.

Africa, alia mundi pars, et minor inter tres, terminatur ab oriente
Nilo, Aegypti flumine, a meridie torrida zona, a septemtrione
mediterraneo mari, ab occidente mari Atlantico.

Dicitur autem Africa quasi aprica, eo quod soli sive coelo sit pervia
et aperta, ideo horrori frigoris nullatenus est subjecta. Et quamvis
haec pars sit minor spatio quam Asia et Europa, ditior tamen est et
mirabilior, in auro enim et gemmis et terrae frugibus ditissima est
valdeque mirabilis in diversis monstruosis hominibus et bestiis. Vel
dicitur Africa ab Afer filio Abrahae, qui ex Ketura natus ei fuit et
eam regionem incoluit.

Europa ab oriente Tanai flumine terminatur, ab occidente mari Gaditano,
a meridie (#168 a#) mediterraneo mari, et a septemtrione frigida zona.
Dicta est autem Europa a filia Agenoris[TR154] regis Tyri, de qua talis
fertur fabula. Cum esset virgo pulcherrima et cum suis sodalibus in
pratis Phoenicum supra littus luderet, transformavit se Jupiter in
candidum taurum et pulcherrimum et armentis ibi in pascuis existentibus
immiscuit. Hunc cum[TR155] cerneret virgo, pulchritudine et
mansuetudine ejus delectata illum primo tractare manibus coepit ac inde
ejus conscendit dorsum, qui paulatim procedens contra mare cum ea in
mare prosiliit, quae territa manibus cornibus apprehensis se tenuit,
ille autem transnatans cum ea usque in Cretam insulam, de qua nunc
sermo est, deduxit, ubi in veram redactus formam eam in uxorem accepit
et ob ejus eximium amorem, ut maneret ejus memoria perpetua, tertiam
mundi partem ab ea denominavit Europam.

Haec Europa spatiis major est Africa et minor Asia, et quamvis sit
minor Asia, ei tamen par est in populorum numerositate, et forte multo
major, populos enim, ut dicit Plinius, alit corpore majores, viribus
fortiores, animo audaciores, forma et specie pulchriores quam Asiae vel
Africae regiones.

Hae tres mundi partes mari mediterraneo intersecantur, et maria trium
partium ad Cretam insulam terminantur, quae est insula suavissima,
fertilissima, inter paradisos terrestres computata. Sunt enim sex
terrestres paradisi: unus in occidente versus Zephyrum seu favonium;
alterum in aequinoctiali inter Eurum et Euronotum; tertius, de quo Beda
loquitur, inter cancri tropicum et circulum antarcticum; quartus
paradisus est versus orientem ad Eurum ultra aequinoctialem, in quo
sunt arbores solis; quintus est ad polum arcticum, de quo Solinus
loquitur; sextus etiam invenitur in occidente, de quo Jeronymus: quod
senatus populusque Romanus mandavit, summum sacrum pontificem nisi de
Italiae deliciarum horto eligi.

Praeter hos paradisos multos invenimus, de quibus antiqui scripserunt,
sicut Plato in Gorgia dicit: ego, inquit, verissimum arbitror, quod qui
juste sancteque vixit, eum postquam mortuus fuerit, in beatorum insulas
profectum absque ullo incomodo summa in beatitudine vivere. Ex quo
patet, quod quasdam insulas paradisos et beatitudinis locos esse
aestimavit. Diodorus Libr. III. dicit, insulam esse in meridionali
oceano, de qua mira narrantur, quam felix terra et felices ejus
inhabitatores, nam insulae virtus aërisque temperies terram sua sponte
frugiferam ultra quam satis est reddit sine hominum labore ac
sollicitudine, sunt ibi aquarum fontes permagni, ex quibus partim aquae
calidae ad usum balneorum ad curandosque morbos manant, partim summa
dulcedine frigidae, quae ad valetudinem conferunt. CL annos vivunt: mos
est eis ad certam usque aetatem vivere, qua peracta variam sibi mortem
sponte constituunt: Ocanima est apud eos herba, supra quam si quis
jaceat, in suavem deductus somnum moritur. Ad hane proficiscuntur
Aethiopes maximis cum periculis, et dum advenerint, aestimant se
adeptos beatitudinem.

Aliam insulam magnam in oceano esse asserunt, non minus priore felicem,
saluberrimi aëris glebaeque optimae, quam etiam paradisum putabant, de
qua Libr. VI. Diodorus loquitur. Sic et insulas fortunatas beatitudinis
loca esse crediderunt, et ob ubertatem rerum Fortunatae sunt
cognominatae. Hae enim insulae omnibus propinquis, non solum priscis
sed etiam nostris temporibus, bonitate soli, locorum amoenitate et
salubritate, aëris felicitate praestant, ita, quod vere felices
beataeque dici queant. Insuper Plato paradisos posuit quosdam hortos
Jovis, ut Eusebius de praepar. evang. Libr. 12. C. 6. ponit. Et multa
his similia invenimus, et quia Creta, de qua sermo est, singularis erat
deorum habitatio, de qua utilibus legibus mundum regebant, eam veteres
paradisum aestimabant. Haec insula tale fertur in fabulis habuisse
initium. Dum Graeci a Trojanis bellis continuis urgerentur, Graeci
uxores suas in eam insulam, quae adhuc inculta et nondum inhabitata
erat, transtulerunt. Bello autem diutius durante foeminae pro viris
anhelabant et impatientissime eorum absentiam tolerabant diisque se
devovebant precantes pro consolatione. Dii vero pro calamitate muliebri
miserti in insulam descenderunt easque mulieres omnes impraegnaverunt
et filios ac filias genuerunt. Finito praelio Graeci suas uxores
reacceperunt, derelinquentes pueros genitos in insula, qui pessimi
homines facti sunt, uti germen daemonum mundum turbaverunt. Nam dii
isti, patres Cretensium, non alii nisi diaboli fuisse probari potest ex
sacra scriptura, quae dicit ad Titum Cap. 1: Cretenses semper mendaces,
malae bestiae, ventres pigri. Quod dictum Epimenides poeta contra
Cretenses intulit, et S. Paulus idem assumit, dicens: esse verum
testimonium, Capite ubi supra. Si ergo sic est, quod Cretenses semper
sunt mendaces, semper fuerunt filii diaboli, cum secundum Domini
sententiam Johannis VIII. diabolus ab initio in veritate non stetit,
sed mendax est et pater mendacii. Si semper malae bestiae,[TR156]
semper fuerunt hominibus insidiosi, quod etiam de diabolo dicitur, quia
insatiabilis homicida est. Idem ex alio patet, quod scilicet Cretenses
a diabolo sint: nam Johannis I: qui de terra est, de terra loquitur,
qui de coelo, de coelo. Sic qui de inferno loquuntur, de inferno.
Cretenses autem in omni locutione, jocosa et seriosa, falsa et vera,
semper nomen diaboli assumunt, et secundum verbum est diabolus. Unde
dicunt pro certo, quod puer, antequam sciat vocare patrem suum, scit
nominare diabolum. Et hoc hodie experti sumus in hac insula. Idcirco
propter singularem illorum hominum nequitiam placuit antiquis Graecis
non Graeciam sed Cretam eam terram nominari. Haec insula celeberrima
apud veteres fuit, et creberrime carmina poetica canunt. Nam in ea
Saturnus creditur ille vetustissimus esse progenitus et frater ejus
Titan et sorores. Titan autem, cum esset major natu, regnare voluit,
sed quia turpis facie fuit, et (#b#) inhumanus gigas, suasum est
Saturno accipere sibi regnum. Titan autem, videns fratris sui
ambitionem, cessit regno illa conditione, ut si quis nasceretur virilis
seminis ei, mox eum necaret, hoc pacto sperans tandem regnum in suorum
filiorum potestatem deventurum. Natum ergo primum filium necavit. Alii
dicunt, quod omnes suos filios devoravit et statim devoratos evomuit.
Porro, dum uxor ejus Opis iterum concepisset geminosque edidisset,
Junonem foeminam et Jovem marem, obtulerunt patri Junonem et lapidem,
dicentes, Opem cum Junone petram genuisse, Jovem autem clam in
altissimum Cretae montem Idam alendum matri transmisit, et Curetis
populis transmissus est, quem Melissëus rex Cretae assumsit eumque
duabus suis filiabus commendavit, quae eum melle et caprino lacte
nutrierunt. Alii dicunt, quod melle tantum sit nutritus ab apibus. Nam
dum puer fleret, ne audiretur ejus fletus, cymbala, tympana, clypeos et
arma pulsabant, ad quorum sonitum suo more convolantes apes mella in os
parvuli Jovis inferebant; ob quod beneficium postea deus factus, hanc
contulit apibus gratiam, ut sine coitu generarent.

Fingunt alii dicentes, eum Nymphas in apes convertisse, a quibus
nutritus sit. Hic ergo cum adolevisset, insulae regimen accepit et ex
ea paene totum mundum turbavit et fratrum suorum dominus factus cum eis
immanes gigantes, Titanes, devicit, eosque montibus supposuit; patrum
suum Saturnum de regno expulit usque in Italiam, ubi tunc Janus[TR157]
regnavit, qui eum benigne recepit et conregnare permisit, Saturnus ergo
multo populo ostendit antea non cognita, et inter alia cum eo usque ex
pellibus pecudum duratis igne pecunia conficeretur, ipse primus aera
signavit et nomen apposuit suum, ex parte una Jani, sui susceptoris,
bifrons, ex altera vero navem, eo, quod in navi venisset.

Sub illis duobus regibus fuere aurea saecula in Tuscia et in Italia,
quia nihil privatum, sed omnia erant communia. Igitur Jupiter, rex
Cretae, cum quinque vicibus totum mundum peragrasset et ubique tam in
campestribus, quam in montibus sibi templa construxisset seque deum
esse populis nuntiasset et populum humaniter vivere instruxisset;
fratribus suis divisit imperium, dans Plutoni inferorum dominium,
Neptuno maris, reservans sibi coeli dominium. Tandem post multa vitam
commutavit et moriens ad deos abiit, eumque sui filii constructo decoro
sepulchro in Creta juxta Aulacium oppidum sepelierunt; quem Cretenses
pro summo Deo coluerunt eumque aliis terris colendum praedicaverunt,
cum tamen fuerit vitiosissimus homo et immundissimus, ut Augustinus
libr. II. de Civitate Dei Cap. 7. ostendit. Unde vitiosi homines ad
palliandum sua scelera eum pro deo coluerunt. Non solum autem Cretenses
pro deo Jovem suum habuerunt, sed et prudentissimi Graeci, qui ipsum
mundi mentem arbitrantes, quae in se ipsa mundum continens produxit. De
quo Orpheus, Graecorum theologus, carmen edidit valde magnificum et
omnino divinum, ut patet per Eusebium de praepar. Evangelica L. III. C.
3.

Qualis homo fuerit Jupiter ostendit Lactantius L. 16, qui, inquit,
Jupiter, qui in solemni precatione optimus et maximus nominatur? Nonne
a sua prima pueritia parricida deprehenditur, cum patrem regno expulit
nec exspectare finem decrepiti senis voluit cupiditate regnandi, et cum
primum solium paternum et arma cepisset, bello a Titanibus lacessitus,
quibus victis reliquam vitam suam in stupris adulteriisque consumsit.
Omitto virgines, quas imminuit, illud enim tolerabile judicari solet.
Amphitryonem ac Tyndareum praeterire non possum, quorum domos dedecore
ac infamia (#169 a#) plenissimos fecit. Id vero summae impietatis et
sceleris, quod regium puerum rapuit ad stuprum, parum enim ei
videbatur, si in expugnanda pudicitia maculosus esset et turpis, nisi
etiam sexui suo injuriam faceret. Miror profecto illius rudis aevi
insaniam, ut quod ex homine natum, passibilem atque mortalem viderant
et servum vitiorum multorum experti fuerant ejusque jam mortuum cadaver
ante oculos habebant, Deum, et summum optimumque Deum tam inconsulte
crederent. Sinamus ergo veteres in sua fatuitate et ad propositum de
Creta insula redeamus.



                               De Creta.

Creta insula habet montes altissimos multos. Unus nominatur Dyptanus,
abundans herba, quae dicitur dyptana. Alter dicitur Crocus. Alius
Carina dicitur, ex quo mirabile recitatur: ajunt enim cum mollis sit
per totum spatium, quod occupat, nullas reperiri muscas, nec mel ibidem
factum attingunt. Calistus est alius mons altus, adeo in vertice semper
candens, ut a navigantibus nubes potius arbitretur, quam vertex. Alius
dicitur Dictaeus, a Dictaea Nympha, quae in eo colebatur, qui etiam in
verticibus semper nivibus candet, ut navigantes putent esse nubes.
Alius mons altus[TR158] non longe a civitate Candia, qui dicitur
Idaeus, de quo multa narrantur. In eo dicitur esse specus, in quo
Jupiter a Nymphis fuit nutritus. Est etiam in eo Labyrinthus a Daedalo
factus, ubi fuit Minotaurus inclusus, in quo si quis intraret sine
glomere lini, exitum invenire non valet. Ejus aedificii talis est
situs, ut aperientibus fores tonitru intus terribile audiatur.
Descenditur centenis ultra gradibus; intus simulachrum et monstrificae
effigies. In partes diversas transitus multi per tenebras, ita ut de
tenebris ejus ad lucem venire impossibile esse videatur.

Quatuor sunt autem Labyrinthi. Primus Aegyptius, secundus Creticus,
tertius in Lemno, et quartus in Italia, omnes ita constructi, ut
dissolvere eos nec ulla saecula quidem possent. De Labyrintho Italico
supra dictum est fol. 83. Sunt enim in plerisque montibus cavernae,
ducentes in tenebrosa loca, ita per rupes et petras sit ingressus et
varius digressus, nisi quis lumen habeat, sicut prope Ulmam supra
Blaubüren infra villam Syssen est Labyrinthus satis intrabilis in
montis penetralia per longum spatium, ubi quidem primus introitus
patens specus est, et deinde, dum in tenebras ad rupis parietem ventum
fuerit, per foramen et antrum strictum serpendo ingredi oportet, sicut
serpens antrum suum ingreditur, et dum intus ventum fuerit, longo, alto
et latu transitu in rupe usque ad finem venitur, ubi est dispositio, ac
si aliqua ibi fuisset habitatio. Bina vice inductus fui in specum illum
per religiosos patres ordinis S. Benedicti de Blaubüren ad mirandum Dei
occulta opera.

O si poetae veteres scivissent hunc specum, quam statim locum alicujus
fictionis invenissent aut dixissent esse locum Nympharum, aut
habitationem Musarum, aut labyrinthum a Daedalo constructum, aut specum
a Venere factum, ad quaerendum in eo Adonidem amasium suum, et
plangendum non inventum in ea. Dicunt enim Cynaram regem Cypri
pulcherrimum habuisse filium, cujus amore capta Venus ubique eum
sequebatur per silvas et montes, tandem autem eum perdidit, quia ab
apro dilaceratus fuit; (#b#) quo percepto, nimio moerore afflicta lucem
sufferre non valens in montium speluncas commigravit, clamans, ejulans
et deflens suum Adonidem, omnes etiam se colentes ad celebrandum fletum
Adonidis in speluncis induxit, unde successu temporis per mundum ubique
fuerunt consecratae speluncae Veneri ad planctum Adonidis. Nec evasit
spurcitiam illius ritus specus sacratissima nativitatis Domini Jesu,
qui ultra centum et nonaginta annis consecrata stetit Adonidis
planctui, sicut dicit Hieronymus in Epistola ad Paulinum: Bonus homo
etc. Sic et alii mundi specus insignes. Nonnulli etiam specus et
cavernas ac terrae scissuras inturpant ad responsa quaerenda a
Demagorgone et ad divinandum, ut supra dictum est fol. 157.

Est insuper in hac insula specus illa, in qua Epigenides philosophus
dormivit 75 annis continue. Nam ut dicitur de vita Philosophorum, cum
juvenculus esset missus a patre ad custodiam ovium, declinans autem in
quoddam antrum, obdormivit per tot annos, surgens autem postea
quaesivit oves parumper se dormivisse aestimans, non inventis autem
ovibus ingressus civitatem omnia mutata mirabatur, et neminem sibi
notum, etiam in paterno domo, invenit, nisi fratrem, quem infantem
reliquerat, jam senem, eo autem omnia dicente cognitus fuit a multis et
propheta ab eis habitus, quia in ista longa dormitione didicerat
inenarrabilia, et ejus sermones tamquam divina (oracula) acceptabantur,
non solum in Creta, sed etiam per totam Graeciam.

Dicunt etiam in hunc montem Idon sanctum Paulum apostolum transfugisse,
dum praedicaret ibi in insula et quaereretur ad mortem. De hoc monte
numquam deficit nix, unde rustici in media et calidissima aestate
montem ascendunt et in terreis vasis nivem portant in civitatem
Candiam, quam divites emunt ad refrigerium quaerendum, quod satis
mirabile est pro tam calidissima regione.

In hac insula multi illustres viri fuerunt, ut patet de Saturno, Jove
et aliis, qui multa sua industria adinvenerunt vitae humanae
necessaria. Unde in ea primo inventum boves aratro domare et frumenta
sulco quaerere et mel ac zuckarum colligere, vina uvis expressa in vasa
recondere et defaecata bibere. Unde hodie illa insula electo frumento
abundat, et zuckarum sudat ex canna mellis, et vinum Malfasaticum, in
toto terrarum orbe notum, producit, quod ideo hoc nomen habet, quia est
villa in insula illa, Malficium dicta, juxta quod praecipuum crescit
vinum; vel ideo sic nominatur, de quo vide fol. 181. A.

Insuper primi habitatores sua industria artem remigandi et naves remis
regendi invenerunt, et arcus ac sagittae ibi inventae sunt, et ibi jura
litteris data sunt, et equestres turmas tribuunt, et studium musicum
primo in ea est inventum.

Silvae illius insulae gerunt ligna cypressina, arbusta, et rubos de
rosamarina et de salvia, de quorum sarmentis faciunt ignes.

Pecudes domesticas copiosas habet, cervos aut capras paucos, lupos,
vulpes, apros, leones, ursos ac hujus modi animalia rapacia et noxia
nusquam gignit. Serpens ibi nullus nascitur nec vipera aut bufo aut
scorpio; et si venenata bestia in eam fuerit apportata, moritur. A
cunctis enim animantibus nocivis purgavit eam Hercules, qui etiam
exercitu ibi collecto ad omnem mundi plagam, contra quos voluit,
pugnavit, cum sit in mundi medio, ut habet Diodorus Lib. V. Verum unum
genus animalis habet haec regio commune cum aliis regionibus, cujus
morsus est venenatus et mortiferus. Dicunt enim, quod si mulier irata
virum dentibus mordet aut unguibus lacerat, statim veneno infectus
moritur, ac si morsu pessimae bestiae fuisset laesus.

Ad hanc insulam missi fuerunt duo magni apostoli, sanctus Andreas et
sanctus Paulus. Andreas quidem in Cythea, castello Cretensi, ad tempus
praedicavit, et postea in Achajam navigavit, Paullus autem in Aulaciam
principalem Cretae civitatem processit et Titum ibidem civem divitem ad
fidem convertit eumque episcopum ordinavit, ad quem et epistolam
scripsit pulchram, instruens eum, quomodo oporteat episcopum esse
perfectum. Civitatem illam Aulaciam aestimo esse Candiam, quae hodie
metropolis est insulae et major, in qua pluribus ante diebus degui.
Civitas haec est magna et populosa et negotiatoribus plena de omni
gente congregatis (#170 a#). Dependet autem ad clivum contra mare
estque optime munita moenibus, turribus et muris et fossatis. Ecclesia
cathedralis est ecclesia latina, in qua corpus S. Titi, discipuli S.
Pauli, episcopi civitatis, quiescit cum aliis reliquiis, de quibus
infra fol. 172 dicam (nota etiam de alio juvene Tito nota de Candia, in
epist. Cyrilli Episc. Jerosol.).

Est autem ecclesia metropolitana archiepiscopum habens ab antiquo,
etiam tempore S. Jeronymi, ut habetur ex epistola Cyrilli ad August.
Hipponensem. Et qui nunc est archiepiscopus, etiam est patriarcha
Constantinopolitanus.

Sub illa ecclesia sunt etiam ecclesiae et sacerdotes Graecorum totius
insulae; unde, quando volunt vel puerum baptizare vel mortuum sepelire,
oportet eos sacramentalia ab illa ecclesia accipere. In eadem civitate
fratres nostri praedicatores pulchrum habent conventum ad moenia
civitatis supra mare, ita, quod una pars cellarum respicit mare, et
fluctus maris irruentes per scopulos et cautes in murum impingunt, quem
tamen dejicere non possunt, quia super cautes est fundatus, et antequam
procellae murum attingunt, confractus est impetus in rupes fremens,
verum qui non est assuetus et per fenestras fretum accurrere videt,
horrescit ab impetu, timens ne murus obruatur.

Saepe miratus fui, quomodo fratres in illis cellis possent quiescere
aut studere per confusionem sonitus maris et fluctuum, quia tantum
facit aqua sonitum, quod homo proprium cantum aut vocem non audit.
Aliquando pro temporis deductione jacui in muro mirans mirabiles
elevationes maris, et post admirationem vel cantavi vel oravi, sed me
ipsum audire nequivi. Aliae officinae conventus sunt etiam pulchrae,
ecclesiae ambitus, dormitorium, refectorium etc. Sed ruinas cottidianas
nemo reficit, et unum post alterum ruit, et pauci sunt ibi fratres, qui
sibi ipsis provident non curantes de ruinis murorum. Fratres etiam
minores duos habent ibi conventus, unum in civitate grandem, alterum in
suburbio, in quo etiam fratres Augustinenses conventum habent pulchrum,
qui non longe aberat hospitio nostro. Stalla vel sedilia chori sunt
ingenioso artificio de lignis cypressinis facta, ita, quod supra
quodlibet sedile est sculpta imago aliqua, Domini Jesu, beatae
Virginis, apostolorum omnium, beati Augustini, et imagines patronorum
ecclesiae. Sed imagines illae passae sunt injuriam, quae etiam usque in
contumeliam imaginatorum pertingit; quidam enim graecus haereticus,
occulte ingressus ecclesiam, abscidit nasos omnium imaginum et opus
egregium et devotum confudit. Sic enim Graeci, ubicumque possunt,
nostras confundunt ecclesias, et si eis aditus ad sacra et
sacramentalia patet, in odium Latinorum vel ea furantur vel effundunt.

In eodem suburbio est hospitale magnum S. Antonii, quod habet
dormitorium cum multis cellis pro collocatione peregrinorum de
Jerusalem venientium, in quo etiam aliquando hospitatus fui; modernus
hospitalarius est Teutonicus de Landshuta.

Extra urbem prope est mons, in quo est monasterium magnum Cologerorum
ordinis et regulae S. Basilii sub abbate monasterii S. Catharinae sub
monte Sinai, ad quod etiam omnes decimae totius insulae spectant, quas
contulit eis quidam archiepiscopus Cretensis ob devotionem ad S.
Catharinam. Vidi in eadem ecclesia etiam bullam papalem, in qua
indulgentiae dantur porrigentibus manus adjutrices illi monasterio; et
apud me satis mirabile est, quod decimae et indulgentiae dantur
personis non (#b#) catholicis. Notum enim est omnibus, qui in monte
Sinai fuerunt, quod monachi illi non subsunt romanae ecclesiae, nisi
fingant se propter lucrum subesse, de quo vide fol. 70.

Praeter nominatas ecclesias sunt adhuc plures Graecorum ecclesiae.

Haec insula fuit olim per se regnum, et bellicosissimi reges in ea
fuerunt, qui mundum domuerunt, sed postea ad regnum Graecorum est
assumta et honore regio privata.

Porro anno Domini 1188 dum Christiani conarentur et agonizarent pro
dominico sepulchro et civitate sancta et pro tota terra sancta, Alexius
Graecorum imperator in Constantinopoli dedit insulam Cretam Bonifacio,
comiti Montisferrati, qui tunc erat dux exercitus domini per mare
contra infideles, qui dum pecunia indiguus esset, vendidit insulam
Venetis, pro qua magnam summam pecuniae accepit. Videntes autem Veneti,
insulam ad merces et navigationes esse aptissimam, deliberaverunt in
senatu, ut omnem negotiationem, quae Venetiis est, cum merciis
transferrent in Cretam eamque cameram mercium, sicut iam Venetia est,
facerent. Cum autem vota singulorum consulum recepta essent, inventae
sunt non nisi duae voces plures partis illius, qui cameram
negotiationum voluit esse Venetiis.

Porro Cretenses, uti Graecorum mos est, saepe conati sunt se a
Venetorum jugo excutere, dedignantes Latinis subesse. Sed Veneti
oculati eos vi retinent. Unde anno Domini 1475 conspiratio gravis et
periculosa in Creta orta est; nam Cretenses Turcis fidem dederunt, se
transituros in eorum potestatem, si mitterent eis armatam classem, et
arma suscepturos contra Latinos visa classe. Ut autem hoc nequam
consilium Venetis innotuit, statim dux classis Venetianae cum 40
biremibus armatis in insulam navigavit. Cretenses autem, videntes
classem, putabant esse Turceam classem et ad arma concurrerunt, nomen
Turcorum inclamaverunt et in urbis Candiae custodes saevierunt. Classis
ergo portum ingressa pugiles armati de navibus in civitatem commotam et
turbatam sunt ingressi et conspiratores omnes vinctos in classem
eduxerunt eosque Venetias examinandos et puniendos miserunt. Turci vero
paraverunt quidem classem, ut insulam caperent, sed audientes, classem
Venetorum ibi esse, converterunt classem suam a mari Aegeo in
Hellespontum, ad Propontidem navigantes in Euxinum pontum, qui est
trans Bosporum, et urbem Capham Genuensibus abstulerunt. Haec urbs est
magna et populosa, in septemtrionali plaga in littore Euxini maris, ad
merces aptissima, ab antiquo tempore christiana. Ibi sanctus Clemens
relegatus habitavit et fontem per agni demonstrationem fodit et
martyrium ibi complevit, et marmoreum templum angelicis manibus paratum
in mari pro corpore ejus fuit. Ibi etiam S. Martinus papa, qui
concilium magnum in Lateranensi ecclesia celebravit, ratione contra
Constantinum minorem exulat.

Hanc ergo civitatem egregiam Turci ceperunt loco Cretae insulae.
Quamvis autem insula Creta sit optima, sunt tamen in ea quaedam valde
detestabilia. Primum est immunditia. Immundi enim tenent Candiam
civitatem in tantum, quod abominabile est videre; omnem namque domorum
immunditiam effundunt in publicos vicos, ante aedes humana (#171 a#)
stercora, non enim habent in domibus cloacas, sed egesta in ollas
projiciunt in publicum, sicut cadavera animalium, canes mortuos et
cattos, et quaecumque in domibus non possunt sustinere, per fenestram
in vicos projiciunt ante suas fores, nec est qui deportet, et nisi suo
fervore statim humiditates consumeret [sol], nemo posset tolerare
foetorem. Adeo autem augmentatae sunt immunditiae, quod terra super
postes inferiores ostiorum excrevit, ita quod jam in domos est
descensus per duos vel tres gradus, in quas secundum aedificii
dispositionem fuit ascensus per duos vel tres gradus. Caussam autem
illius incuriae sciscitatus a quodam Cretensi mihi facto familiari, qui
dixit mihi, quod ante Constantinopolitane urbis perditionem omni
septimana purgabatur civitas per personas deputatas, sed amissa urbe
tam ordinatae politiae Cretenses et aliae Christianorum civitates
desperantes politiae ordinem deseruerunt, providentes solum domibus
suis, de publicis et communibus rebus non curantes, ac si jam in Turcos
transferendi essent. Alia immunditiae caussa est, quia Veneti tributa
exigunt magna nec de civitatis ordine et politia curant in his, sed
magno studio observant, ut tributa solvant et quod non conspirationem
faciant; ideo semper aliqui magni de senatu Venetorum ibi sunt
officiales annui, qui non curant de pulchritudine vicorum. Tertia
caussa illius immunditiae sumitur ex communi proverbio apud nos, quo
dicitur, omne pingue est immundum; et: ubi opes ibi sordes; et: ubi
pinguedo ibi putredo. Est autem Candia farrago pinguedinis et
abundantiae omnium bonorum, quibus humana[TR159] vita sustentatur, ideo
immunda.

Secundum detestabile est, quod cum sit in medio mundi, ut supra dictum
est, confluunt ad eam multi cottidie, et tamen in tota urbe non sunt
aliqua hospitia honesta nec pro mercatoribus nec pro peregrinis, nec
pro Turcis nec pro Sarracenis, sed omnes coguntur adire lupanaria,
honesti, et religiosi, et ibi pro vitae suae necessitate in confusione
vulgi manere. In his autem locis sunt communiter alemanni lenones
hospites, qui ad ingressum honestorum hominum removent inhonesta et
turpia.

Tertium detestabile est potestas Judaeorum, qui in prima mea
peregrinatione erant apothecarii in optimis et ditissimis apothecis.
Est enim insula illa multorum aromatum fluitiva, et ex Aegypto et
Africa et Arabia in eam deferuntur aromata, ideo habet opulentas
apothecas, ex quibusque materiam recipiunt apothecarii quasi totius
Europae, et illam ministrant Judaei, quod est contra quod habetur in
Can. 28. q. 1. C.: Nullus communicet cum Judaeo in mensa, in balneo, in
medicinis.

Quartum detestabile est et nimis odibile Turcorum quotidiana commoratio
et communicatio; ex eo namque tempore, quo Veneti foedus cum Turcis
inierunt, patet illis liber aditus ad omnia loca fidelia Venetis
subdita, et mercantur cum Christianis sicut cum suis, et quandoque
contrahunt matrimonia contra canones, quibus sub poena
excommunicationis prohibetur, ne Christianus carnaliter non Christianam
cognoscat, nec infideli commercio commisceatur 28. q. 1. C.: Si quis.
Sunt autem Turci in insula illa tam bene visi, quod eligibilius est
offendere potentem Christianum, quam vilem Turcum. Unde quadam vice
contigit tribus Turcis pertranseuntibus domum nostram, quendam militem
de nostris (#b#) derisionem eis facere et marras eos nominare, quo
audito compescuit hospes militem dicens, si praefecto constaret,
militem in vincula jactaret, et vehementer hospes timuit, ne Turci
praefecto dicerent. Quam detestabilis autem sit illa Turcorum
confoederatio et Christianorum, patet ex lamentabili casu, qui contigit
nobis Cretae existentibus in mea prima evagatione. Cum enim Turci a
Rhodo essent depulsi, ad aliqualem vindictam sumendam a Christianis cum
aliquibus armatis navibus in Apuliam applicuerunt et improvise
irruentes omnia inventa diripuerunt, praedam magnam abducentes et duas
naves cum captivis juvenibus utriusque sexus. Una autem de illis
navibus non erat bona, et timebant Turci de submersione suae praedae,
quapropter Cretam appulit navis illa, petentes aliam navem securam a
Cretensibus, concessaque est eis navis, et gubernator ad educendum
Christianos de finibus Christianorum ad locum infidelium et crudelium
Turcorum, omnino non curantes gravissimam excommunicationem, quae
contra tales gubernatores fulminatur de Judaeis et Sarracenis: Ita
quorundam animos etc.

O certe res flenda et multis lachrimis Christo conquerenda, quod crucis
inimici crucis cultores advocant contra crucis adoratores, et crucis
professores praestant auxilium, ut crucis blasphematores ad erucis
abnegationem ducant crucis veneratores! O quam mala societas, quam
odibilis amicitia, quam detestabilis confoederatio, quam abominabilis
conjuratio et intolerabilis colligatio! O Cretenses, bene poeta et
veraciter nominat vos malas bestias, qui Christo Domino oves suas, quas
sanguine proprio redemit, aufertis easque lupis, leonibus, pardis,
canibus lacerandas, mactandas exhibetis! Concurrite quaeso omnes
christiani populi et magno zelo accensi illam injustissimam
Christianorum et Turcorum societatem dissolvite, amicitiam inficite,
confoederationem irritate, conjurationem cassate, consilium dissipate,
conventionem disjungite, ligam rumpite sicque simul omnes Christi
baptismate renovati praedam illam eripite et in sinum Christi oves
innocentes reducere studete.

Quintum detestabile est, cujus saepe in antedictis memini, odiosa
diversitas Latinorum et Graecorum, qui simul bono corde numquam
cohabitant. Saepe conati sunt antiqui patres in generalibus conciliis,
synodis et congregationibus, Graecos Latinis unire, sed nihil
profecerunt, quin potius aversi Graeci totam Orientem ab obedientia
romanae ecclesiae averterunt. Et profecto dicere audeo, et dictum
probabile censeo, quod Sarraceni Aegyptum, Arabiam, Palaestinam,
Judaeam, Syriam, Mesopotamiam, et Turci Ciliciam, Capadociam,
Pamphiliam, Cariam et totam Minorem Asiam, Macedoniam et totam paene
Graeciam et totam Africam, et Europae magnam partem nequaquam
possiderent, si Graecorum odium in Latinos et superbia contra ecclesiam
romanam non fuisset. Insuper omnes orientales Christianos, Armenos,
Nubianos, Abisinos, Georgicos, Jacobitos, Nestorianos, Maronitos,
Graeci ipsi corruperunt et ab ecclesiae romanae adhaerentia averterunt
et hodie avertere non desistunt. Ego aestimo, omnia praelia
Christianorum contra Turcos, Sarracenos, Barbaros et Tartaros esse
cassa et vana, nisi Graeci prius radicitus cum sua secta fuerint
exterminati. Sancta mater ecclesia pia et misericors Graecorum
contumaciae et superbiae locum dans, eos tolerare cum suis ritibus
determinavit, sed nunc (#172 a#) considerans, per eos totam Asiam in
Turcorum manus devenisse, facti poenitens, optat eos, dum potens erat,
delevisse. Certum est enim, quod numquam Machometi secta tantum
crevisset, si Graeci firmi et fideles catholici fuissent, in odium enim
romanae ecclesiae multas regiones fidelium Satanae tradiderunt. Quanta
impedimenta Graeci catholicis praestiterint, dum tota Occidens ad
terram sanctam recuperandam per eorum regiones transiret terra et mari,
libri pleni sunt, et hoc ultimo tempore fideles contra Turcos
procedentes panibus et aquis infectis necaverunt. Sed et omni die,
dominico excommunicant in suis ecclesiolis papam, romanam civitatem et
omnem clerum et populum catholicum. De his vide P. I. fol. 68 A, et
fol. 134 B, et Parte II. fol. 13 a, et fol. 70 ab, et fol. 160 et hic,
ut patet.



       Ecclesiarum in Creta visitatio et reliquiarum deosculatio.

Quum autem tempus recessus nostri instaret a Candia, ingressi sumus
ecclesiam S. Titi pro indulgentiis et ad videndum reliquias Sanctorum:
sic enim in omni loco peregrini faciunt, quod primo et ultimo in
ecclesias currunt pro indulgentiis. In illa ecclesia est caput S. Titi
apostoli, Pauli discipuli et archiepiscopi Cretensis; et brachium S.
Effrem, antiqui doctoris Graecorum; et caput S. Barbarae virginis.
Credo plures virgines fuisse hujus nominis Barbara, quia plura vidi
capita, quae dicuntur S. Barbarae virginis. Alias etiam particulares
reliquias vidimus, quas deosculati sumus, de quibus transeo.



                         Reliquiae Rhodianorum.

                 (Hoc pertinet supra ad folium 155 a.)

Superius omisi de maximis reliquiis Rhodianorum, quas aliquoties vidi,
nunc autem occasione habita de eisdem loquar. Primo est ibi crux aenea,
ex illa conflata pelvi, unde Christus discipulorum suorum lavit pedes,
et fertur, quod si dicta crux in ceram imprimatur, marinas compescat
mitigetque tempestates. Sunt etiam duae spinae de corona Domini nostri
Jesu Christi, quarum altera quidem in castro, altera vero in ecclesia
S. Johannis honorifice conservatur, narratumque nobis pro certo fuit,
quod una earum, scilicet quae est in castro, per singulos annos in die
parasceves florem producere aperte et manifeste videatur. Ibi etiam
illorum XXX argenteorum unus esse perhibetur, imo et demonstratur, pro
quibus Christum vendidit Judas Judaeis, et de quibus emerunt Judaei
agrum Akeldama in sepulturam peregrinorum, de quo habetur Matthaei
XXVI. Qualis formae sit argenteus ille in Rhodo, vide Parte I. fol.
163. Ibi etiam est caput S. Philomelae virginis et portio non parva de
ligno sanctae crucis et brachium S. Georgii martyris et brachium
Blasii; brachium etiam S. Stephani protomartyris; brachium S. Thomae
apostoli; brachium S. Leodegarii episcopi; caput S. Euphemiae virginis
et martyris; caput S. Polycarpi episcopi; caput unius ex undecim
millibus virginum; manus S. Clarae virginis et manus S. Annae, matris
virginis Mariae; sinistrum brachium cum manu (#b#) inclitae virginis S.
Catharinae, quod nonnisi in ejus festo demonstratur in castro in
capella domini Colossensis. Sed et monachi S. Catharinae reconditam
sinistram manum in tumulo virginis peregrinis ostendunt, ut supra patet
fol. 40. Cui credendum sit dijudicet vir prudens. Ostensis autem
omnibus praefatis reliquiis ultimo loco pretiosiorem thesaurum
producunt cum multo honore et reverentia, sanctissimi praecursoris
Domini, Johannis baptistae brachium dextrum cum manu extento digito,
quo demonstraverat mundo ad oculum filium Dei dicens: ecce agnus Dei,
ecce qui tollit peccata mundi, ecce, de quo dicebam vobis: qui post me
venit, ante me factus est, cujus non sum dignus corrigiam calceamenti
solvere; ecce, hic est filius Dei, Johannis primo.

In hoc beatissimus Johannes baptista omnibus prophetis antefertur, unde
de ipso canitur: Caeteri tantum cecinere vatem corde praesago; jubar
affuturum tu quidem mundi scelus auferentem indice prodis.

Quomodo autem hoc sanctissimum brachium Rhodum delatum sit, breviter
dicam. Scimus ex lectione evangelica, Johannem baptistam ab Herode
Antipa fore decollatum propter Herodiadem, quae accipiens caput saccis
cilicinis involvit et juxta Herodis palatium sepelivit caute in
Jerusalem, nolens ut caput cum corpore maneret, ne resurgeret.
Discipuli autem ejus tollentes corpus illud sepelierunt in Sebasta
Palaestinae, quae est Samaria, inter Elisaeum et Abdiam prophetas. Dum
autem ad ejus tumulum multa miracula fierent multo tempore usque
tempora Juliani apostatae, qui fuit anno Domini 363., non ferens
apostata, invidus gloriae Dei, ad lecum sepulchri venit, sarcophagum
aperuit et ossa sacra tamquam inutilia abjici et per campum dispergi
mandavit. Ubi dum majora miracula fierent, jussit tyrannus ossa sacra
latius ab invicem dispergi; sed nec sic cessantibus miraculis jussit
ossa omnia recolligi et comburi. Cum autem ossa ad combustionis locum
congregarentur, quidam Christiani se gentilibus immiscentes collectis
aliquibus membris et ossibus praecursoris abierunt. Porro dextrum
brachium, dum cum aliis ossibus fuisset igni infectum, comburi non
potuit, sed integrum cum manu et extento digito mansit; unde
combustione peracta monachi ad locum accesserunt, intactum sacrum
brachium cum digito, quod postmodum datum fuit sanctae virgini Teclae
(auferentes) quae illud ad transmarinas partes usque in Normanniam
detulit; ubi multo tempore in honore habitum est. Quidam autem
imperator pro causis Normanniam transiens brachium accepit et illud in
Constantinopolim[TR160] portavit et in ecclesiam S. Sophiae locavit.
Porro anno Domini 1452[TR161] ceperunt Turci Constantinopolim, et dum
ecclesias profanarent et altaria suffoderent et reliquias dispergerent
et conculcarent, invenerunt etiam saepe dictum brachium cum suo scripto
titulo, quod accipiens Machumet pro se conservavit reponens in suos
thesauros; siquidem et Sarraceni et gentiles caeteri honorant S.
Johannem baptistam. Demum anno Domini 1480 idem Machumetus Rhodum
obsedit (#173 a#), sed victus et confusus abscessit, ut supra patet
Fol. 153., et anno eodem obiit, cui unus filiorum suorum successit,
alter ab eo de terra profugatus inter Christianos usque hodie manet.
Ille ergo successor regni, cum paternos lustrasset sibi derelictos
thesauros, inveniens sancti Johannis baptistae brachium et manum
produxit et quasi pro nihilo habuit, uxor autem ejus, quae Christiana
graeca est, suasit ei, ut hoc brachium Rhodianis transmitteret et ita
illo munere eos placaret super malum a patre eis illatum eosque sibi
propitios et amicos constitueret. Siquidem post turpem fugam Turcorum a
Rhodo terribiles facti fuerant Rhodii Turcis nec amplius dare solitum
tributum volebant, quinimo Turcus ipse tributarius eisdem effectus est,
nam Johannitis ipsis in genere 35 millia ducatorum, Magistro vero 10
millia persolvit, quod certo dominorum ipsorum didicimus narratione.
Misit ergo, sicut uxor suaserat, brachium Rhodum cum litteris, quod
accipientes Colossenses summo cum honore cum reliquiis deposuerunt. De
illis reliquiis Rhodiensium debui scripsisse supra Folio 155 ante diem
XVI.

Igitur cum in Candia omnia vidissemus, transivimus ad valvas
carpentariorum et pictorum et emimus scrinia[TR162] cypressina, quae
valde subtili opere ibi fiunt, et imagines beatae Virginis, quas
singulari quadam arte vivaciter depingunt secundum formam, qua S. Lucas
dicitur depinxisse beatae Virginis imaginem. Et his omnibus peractis in
classem descendimus.



              Progressio marina cum saevissima tempestate.

Die XIX., quae est festum Sanctae Elisabethae, in nocte coepit graviter
infirmari dominus consul Alexandrinus in nostra galea, praeter hoc
cursus navium fuit interceptus per velorum remissionem. In alia autem
galea erat quidam expertus medicus, pro quo emissa scapha in mare
misimus, et veniens virum in extremo periculo dixit constitutum et
repentinam navigationem sibi plurimum nocere, sed non paulatinam.
Inutiliter ergo tota classis ferebatur in aulone Cretico inter Candiam
et Standiam infra schiis Cretensibus, et ita propinqui adinvicem fuimus
cum sex galeis, ut poteramus conclamare. Porro circa meridiem surrexit
ventus magnus, inutilis navigationi nostrae, et mare inquietissimum
habuimus, projecitque nos contra aquilonem ad insulas Cycladum, et arte
ac vi ingenti obstabant nostri nautae, ne relaberentur in mare
Rhodianum, vidimus enim Napuliam Turcorum regionem vicinam insulae
Rhodi; longe tamen supra nos. Versis autem velis rejecti venimus in
Carpaticum fretum, cui nomen tribuit Carpatus, insula una Cycladum,
cujus mentionem feci Fol. 155. Tempestuosum autem, obscurum et
inquietum valde diem habuimus et cum hoc pluviam, quae navigationi est
semper molesta, nec[TR163] sinebant nobis venti et pluviae ignem
ardere, et ita hac die sine cibo mansimus, quia cibus etiam sumtus non
poterat in subverso stomacho manere. Sole autem occidente et tenebris
ingruentibus invaluit ventus nimius et mare saeviens fremuit et
intemperatae aquarum inundationes in tristem nos exspectationem (#b#)
omni momento rapiebant. In superioribus galeae nihil erat, quod non in
aqua staret aut nataret, unde domini omnes de castello et de
superioribus galeae confugerunt ad infima, quia procellae elevabantur
supra galeam et sine mensura decidebant aquae in eam. Erant autem
galeotae XVIII febricitantes, infirmi in Alexandria facti, qui nec
supra nec infra sua transtra manere poterant, nec licuit eis sine
licentia in carinam descendere. Hi stabant ad os carinae lamentabiliter
precantes intromitti, ne frigore morerentur. Post multas preces
obtinuerunt a dominis et descendentes angustam carinam fecerunt eamque
foetore repleverunt. Invaluit autem tempestas et tanta erat navis
agitatio, quod stare nemo poterat nec sedere nisi cum adhaerentia
alicujus rei stabilis et firmae. Accurrentes autem aquae influebant
usque ad cumbas et cubilia nostra, et per insuspectas rimas
destillabant usque ad nos; adeo autem dure et impetuose repercutiebatur
navis ab accurrentibus aquis, ac si grandia saxa de monte
submitterentur in galeae latera currere, ex quo tantos fragores naves
dabant continue, ut viderentur dissolvi in omnibus nexibus et juncturis
suis. Ad illos autem terribiles fragores perterriti continuo
clamavimus, ac si jam rupta navi involvendi undis essemus, sphaericos
enim bombardarum lapides in prora jacentes saevissima haec tempestas
elevavit ac usque in medium galeae contra malum jactavit, plures etiam
ad mare projecit. Interea amore et timore affecti plurimum fuimus,
vertiginem et evomitionem omnes patiebamur, infirmi pejus habebant et
sani aegri fiebant, et duravit tempestas illa tota nocte, in qua duo
galeotae mortui sunt et nudi in mare projecti belluis devorandi,
siquidem hoc mare Carpaticum belluas ferocissimas generat, phocas et
felchos, quorum pastor fingitur fuisse Proteus, ex eo, quia antiquitus
rex ad littora hujus maris fuit. Sunt autem phocae boves marinae,
animalia fortissima, animosa et iracunda non tantum ad alia animalia,
sed etiam ad sua domestica, semper enim vir cum muliere pugnat nec
placatur, donec eam interficiat, et ejecta illa aliam ducit, cum qua
novum proelium implacabilis inimicitiae incipit, et ita semper aut
victus aut victor moritur. Felchi autem sunt vituli marini, Habet autem
felchus cutem pilosam, aliqui totam albam, aliqui nigram, aliqui
maculosam, more pecudum in terra parit et post XI. diem partus suos in
mare ducit, et ibi saeviunt in omne, quod occurrit. Inter omnia
animalia gravissimo somno premitur, unde in somnis mugitus magnos
emittit, nec capi faciliter potest, nisi in terra dormiens inventum
fuerit, et inventum, nisi caput sibi ferreo malleo contritum fuerit,
evadet, quantumcunque gladio aut cuspide transfossum. Satis gracilem
habent pellem cum pilis mollibus, unde cinguli religiosorum de ea
fiunt. Hoc autem mirabile de illa bellua dicitur, quod ea mortua et
excoriata pili in pelle, ubicunque pellis fuerit, naturali quodam
instinctu prout mare se habet, ita se gerit. Nam si mare turbatum in
fluctus surrexerit, et pili similiter erecti surgunt, si vero mare
pacificatum fuerit, pili in planum sternuntur, sicque maris status in
re insensata et morticina deprehenditur. De hoc habetur in Speculo
naturali Libr. 18. C. 78. Idem ego ipse expertus sum, nam cingulum
detuli pelle Venetiis comparatum; saepe, antequam legerem Speculum in
praedicto loco, miratus fui, cur pili nunc asperiores nunc leniores,
nunc ordinatae nunc distortae cernerentur, nesciens causam praedictam.
Unde, qui non posset dormire, si haberet pinnam dextri lateris illius
animalis et capiti supponeret, mox obdormiret. Insuper cum isti marini
vituli numquam fulmine percutiantur, judicant prudentes, quod homines
sub pellibus eorum existentes, vel in tabernaculis illarum pellium, vel
tecti pellibus, ictus fulminis tangere aut percutere nequit, ut habetur
in Speculo natur. L. V. C. 69. Quae autem ferae in mari Carpatico
morentur (#174 a#), patet in Bocc. de Generatione deorum gentilium L.
VII. C. 1.

Vicesima die, cum dies illucesceret, mitescere mare coepit et tempestas
decrescere, verum tamen fortissimos ventos habuimus, qui nos de
proposito itinere nostro rapuerunt longe a nostro tramite contra
aquilonem et in Cycladum insulas in medio ordine longo sub Rhodo
portaverunt, et si ventum secuti fuissemus, in Sami insulam et Pathmum
devenissemus et inde in brevibus horis Mitylenam, quae etiam Lesbos
dicitur, apprehendissemus, ad quam nautae nostri formidabant accedere,
propter bithalassum, id est, littus in mare protensum: terrae enim vel
arenae interjectu dividitur mare et fit quasi duplex, unde naves
impingentes ad arenas de facili confringuntur, in quo periculo fuit S.
Paulus hanc navigans insulam, ut patet Actor. 28. In ea, dum ignem
faceret, vipera manui ejus adhaesit, quam in ignem excutiens venenum
evasit, unde incolae barbari dicebant, ipsum esse deum.

Haec insula dicitur Lesbos, Mitylena tamen filia regis Macharei,
civitatem in ea construens Mitylenam, a qua insula nomen accepit.
Tempore Moysis aedificata fuit urbs illa. Est autem rebus omnibus
refertissima, duos habens portus multarum triremium et navium capaces,
eamque S. Paulus ad fidem convertit, in qua mansit usque ad nostra
infelicia tempora fides. Nam anno 1467[TR164] Machumetus, Turcorum
imperator, ipsam insulam maxima cum humani sanguinis effusione cepit,
diripuit, ejus quoque omnes animas in Asiam transportavit.

De hac insula Lesbos fuit Theophrastus, Aristotelis successor. Dum enim
Aristoteles ad finem vitae venisset, venit ad eum turba discipulorum
suorum obsecrans, ui aliquem eligeret sui magisterii successorem; erant
autem duo praecipui inter eos, Theophrastus et Mimedemius, quorum
primus de Lesbos, alter de Rhodo, quae insulae sunt Aegei maris,
oriundus fuit. Porro ambae insulae vino optimo sunt foecundae. Cum ergo
Aristoteles differret instituere successorem et discipuli instarent,
inter convivia postulat Aristoteles potum et hausto poculo, quod tunc
in mensa habebatur, dixit, vinum illud insalubre et asperum, laudans
vinum Lesbium et Rhodium. Statim autem utrumque adlatum vinum et ab eo
gustatum, praetulit Rhodio Lesbium et ita post paululum mortuus est. In
eo autem, quod Lesbium vinum elegit et praetulit, intellexerunt
discipuli, Theophrastum Lesbium prae cunctis eminere, sicque eum ut
Aristotelem habebant.

Inde in paucis horis cum eodem vento venitur in Phrygiam, regionem
Asiae, quae dicitur Phrygia ab Europae filia; alias nominatur Dardania
a Dardano, qui de Graecia profectus pervenit in Phrygiam et ibidem
primitus regnavit et ipsam maris oram, in qua habitavit, de suo nomine
appellavit, post quem filius ejus Ericthonius, dein nepos ejus Tros, a
quo civitas Troja nomen accepit, quae in Dardania vel Phrygia est, et a
Troja regio dicta est Trojana, et nonnumquam regio et civitas dicuntur
Ilion vel Ilium, ab Ilo, filio Tröis. Fuit autem Troja sive Ilium
constructa tempore judicis Israel Ajoth, de quo judice Judicum III.
habetur. Haec autem civitas teste Homero Libro IV. erat omnium, quae
sub sole ac stellifero coelo sunt, urbium quidem insignissima. Haec
est, quae decennalem Graecorum obsidionem passa est et ab eis deleta
propter Helenae raptum, quae ob sui speciositatem ter rapta fuit et
semper cum multis hominum stragibus repetita, unde propter eam multa
hominum millia sunt interfecta; dum autem jam senuisset seque deformem
speculo cerneret, risit et admirata virorum amentiam et fatuitates
derisit, puellis suis longo sermone stultitias virorum detexit, quomodo
propter illam tot mille millia occubuissent et quomodo nobilissima et
maxima civitas Troja demtis aliis civibus propter eam destructa fuisset
et nobiles Trojani dispersi: nam post Trojae exitium nobiles Trojani,
qui gladium evaserunt Graecorum, factis classibus per diversas mundi
partes sibi sedes quaesierunt et habitatores expellentes pro eis loca
tenuerunt, ex quorum congerie prodierunt potentes saeculi et nobiles,
sicut diversarum regionum verissimae historiae attestantur, et nobiles
hodie (#b#) de hoc gloriantur et conantur de hoc testimonia inducere
omnibus modis. Fuit autem Troja totaliter derelicta, ita ut Ovidius
dicat: Jam seges ubi Troja fuit. Et quod his amplius est, quo in loco
Troja fuerit, nulli nunc compertum habetur, ea enim exusta lapides et
quaecumque alia inde ablata sunt, ex quo satis edocemur, ut nemo in
rebus humanis spem suam constituat aut se perpetuo in hoc saeculo
mansurum putet, quin ingens Troja et totius Asiae columen ita exstincta
est, ut neque cadaver nec vestigium appareat, et expertissimi mundi
descriptores de loco suae situationis discrepant, quibusdam dicentibus,
quod in Peloponneso, aliis, quod in Phrygia, inter quas duas regiones
magna maria Hellesponti mediant, et Phrygia est in Asia, Peloponnesus
autem in Europa in Macedonia.

Communiter tamen dicitur, quod fuerit in Phrygia super littus
Hellesponti Asiatici, et illi, qui locum viderunt, dicunt, quod non
habeat dispositionem, quod potuerit ibi fuisse tam grandis urbs et
portus bonus. Dicunt etiam, quod omnis ornatus lapidum, columnae
marmoreae et tabulae politae, quibus Troja fuit aedificata, ductus fuit
ad constitutionem urbis Venetianae. De Troja vide Parte 1. Fol. 257.

Sanctus Paulus legitur et Corum et Troadem ad evangelizandum venisse.
Hanc Troadem dicit Hieronymus prius dictam Trojam, in epistola ad
Hedibiam de verbo apostoli: illis odor mortis in mortem.

Igitur navigantes ventum, qui in Phrygiam nos ejicere conabatur,
declinare non poteramus, ideo ad insulam quandam Nyon vel Nium dictam
declinavimus per canale strictum in medio insularum et portum securum
et bonum ingressi naves stabilivimus anchoris et cancrorum alligatione.
Eodem modo et aliae post nos venerunt galeae, quas nox tempestuosa
longe a nobis ejecerat, et ingressi portum ad latus nostrum suas
locavere naves. Stabilita ergo classe et prandio sumto projectis
scaphis descendi cum galeotis in terram, nolui enim socium meum dominum
extra mittere, quamvis obnixe precaretur me, quia in
praecedentibus[TR165] tempestatibus valde debilitatus fuerat et
acutissima febre correptus, et timui, quod subita aëris mutatio et
terrae contactus et gustatio eorum, quae extra reperire sperabamus, eum
magis debilitarent. Cum ergo ad littus venissem, inveni socios nostros
de aliis galeis congregatos ad fontem, et valde consolati simul fuimus.

Circa hunc fontem stabant multi galeotae et lavabant dominorum suorum
et suas camisias, quia aqua marina salsa inepta est ad lavandum.
Similiter ergo per montem praecipitem et altum per petrosum clivum
adscendimus contra castellum, quod in montis cacumine est situm, et
inter adscendendum invenimus tres ecclesias graecas, unam inferius in
montis pede super mare, aliam in montis ascensu, tertiam superius in
castello, quas ingressi Deo gratias retulimus, qui hucusque nos
incolumes conservavit. In ipso autem castello nihil reperimus venale ex
his, quae victui erant necessaria, nec panes neque ova neque fructus,
nam qui primi ascenderant, tulerunt omnia.

Est autem ipsum castellum parvum, sicut Albeck castrum, sine oppido,
sed multus est intus populus, habent enim unam honorabilem habitationem
in arce, in qua residet dominus castellanus. Alii autem homines habent
domunculas demissas, exiles, et tuguriola, in quibus homo vix potest se
erigere stans et extendere jacens. Nec habet insula illa nisi illos
habitatores, qui vivunt de fructibus terrae in insula. Ipsum autem
castellum est munitum, a veteribus Graecis aedificatum pro maris
custodia, super abruptas petras constructum. Ex eo enim per latissimum
(#175 a#) mare ad insulas caeteras Cycladum patulus habetur respectus.
Cumque per horam vel duas morati in castello fuissemus, descendimus et
reliquum tempus usque horam vespertinam juxta fontem, qui de crepidine
montis ebullit, deduximus et mirabamur de aquae illius dulcedine, cum
tamen insula tota in aquis amaris sit constituta. Post solis
declinationem remigavit quilibet in galeam suam.

Die XXI., quae est praesentationis Mariae Virginis, antequam
illucesceret, clamor ingens cujusdam lamentabiliter flentis in nostra
audiebatur galea, eratque ululatus ille filii domini consulis, qui
scilicet consul nocte eadem universae carnis debitum exsolvens diem
clauserat extremum. Hunc non solum filius, sed cuncti, qui virum
noverant, plangebant. Die facto jussit filius defuncti patris corpus in
terram eductum poni in capellam, quae ibi in littore erat, super quod
illic positum irruens planctum magnum fecit, et omnes galearum patroni
et domini cum eo in luctu erant. Missa autem dicta in capella avulsum
filium a corpore in galeam reduxerunt, corpus vero medici et
barbitonsores super tabulam supinum posuerunt novacula ventrem
scindentes a juncturis costarum usque ad genitalia, ejicientes omnia
intestina in angulum capellae sepelienda locaverunt, ipsum vero corpus
aqua marina laverunt, omnem sanguinem intus et extra exterserunt.
Quamvis autem vir ille macilentus esset ab extra, tamen intestina et
ilia pinguissima erant, et totum corpus ab intus erat pinguedine
vestitum, ac si esset pulcherrima cera obductum. Eo autem exenterato et
loto quibusdam conservativis unguentis ipsum inunxerunt et copioso sale
infuso sicco stramine ventris vaccuitatem repleverunt et acu cissuram
resuerunt. In oculos autem ejus bombicem posuerunt, similiter et aures
bombice obstruxerunt. Fecerant etiam loculum ex asseribus et ipsum
intus et extra fervida pice undique perfuderunt, quo peracto corpus
involutum imposuerunt et firmissime clavis obstruxerunt rimis picem
infundentes, ita quod nec spiraculum aliquod evaporare poterat. Et his
factis intestina sepelivimus in capella, loculum vero cum corpore
reduxerunt in nostram galeam, et in carina sub sabulo prope sentinam
absconderunt, reponentes arenam et saccos specierum et alia, quae prius
ibi jacuerant, ita quod nemo poterat scire, ubi corpus jaceret, nisi
illi, qui ipsum absconderant.

Hunc virum ante paucos dies vidimus Cairi in magna gloria et
Alexandriae, sicut patet supra Fol. 85 b. Omnes quippe morimur et quasi
aqua dilabimur, 2. Reg. XIV., nec aliquis prudenter confidere potest de
aetate juventutis, de virtutis robore, de corporis sanitate, de mundana
prosperitate, quia nulli parcit mors, et aeque moriuntur senes et
juvenes, divites et pauperes. Caduca nimirum et fragilia pluribusque
consentanea crepitis sunt ista, quae vires humanae atque opes vocantur;
affluunt subito, repente dilabuntur, nullo in loco, nulla in persona
stabilibus infixa radicibus insistunt, sed incertissimo flatu ruinae
huc atque illuc acta, quos in sublime extulerunt, improviso decursu
destitutos profunda cladium miserabiliter immergunt. Quod luculenter
demonstrat Jeronymus in epitaphio Nepotiani, plur. replicans vicinas
regum miserias et nostri corporis calamitates, ut non tam plangendus
sit, qui hac luce caruerit, quam congratulandum ei, quod de tantis
malis evaserit, quod per multa ibidem probat exempla, sicut et nos
(#b#) ad oculum cernimus. Omnibus his, quae cum defuncto viro
gerebantur, interfui manumque, ubi oportunum fuit, apposui, et
manifesta experientia didicimus, confictum esse mendacium, quo dicitur,
quod corpus exanime sive mortuum per mare non possit duci, et praetextu
illius figmenti peregrini, etiam magni, nobiles, barones et milites,
qui pro tempore in mari rebus excedunt humanis, statim in undas
mittuntur, nec vel ad terras proximas sinuntur vehi gratia sepeliendi.
Dicunt enim cum peregrino mortuo non posse esse fortunatam
navigationem, ideo festinant, ut ejiciantur, suorum vero dominorum
corpora ad paternas sepulturas transducunt, quia corpora nostra sint
infeliciora eorum cadaveribus.

Illo die sepelivimus de classe quatuor mortuos, duos in quadam galea
mortuos ex infirmitate, unum gladio interfectum in castello a quodam
alio galeota, qui nobis cum evaginato et cruento gladio occurrit,
abdita petere volens, quartum, consulem, in galea nostra, cujus
sepelitio fuit mihi et omnibus non solum in nostra galea, sed per totam
classem molestissima, sed nemo loqui verbum ausus fuit nec vultum
torvum ostendere.

Facto vespere in galeam reversi sumus omnes, et aptabant naucleri
classem, quasi securi essent, se in illa nocte prosperum ventum
habituros pro navigatione, cum tamen pejor videretur mihi ventus, quam
heri et nudius tertius; sperabant enim, quod propter instans festum S.
Caeciliae, quae una est de patronis maris, ventum bonum futurum: nam
hos sanctos dicunt esse navigantium singulares patronos, scilicet
Sanctam Caeciliam, S. Clementem, S. Catharinam, S. Andream, S.
Barbaram, S. Nicolaum, S. Luciam, et Sanctam Mariam beatissimam
Virginem. In horum Sanctorum diebus marinarii non minus ex
superstitione quam ex devotione de bono vento et prospera navigatione
desperant, si non habuerint placitum ventum et placatum mare in aliquo
illorum dierum. Incipit enim nunc in festo Caeciliae vel Clementis
intuta fieri navigatio, et si ante festum sanctificationis beatae
Virginis non poterant exire Aegeum mare, necesse erit in Cycladum
insulis vel in aliquo portu Asiae hiemare.



                               Profectio.

Vicesima secunda die, quae est sanctae Caeciliae virginis, conticuerunt
paululum boreales venti in nocte praecedenti, et spes erat nautis, quod
ad diem profecturi essemus. Praeter hoc autem, quod laborabant per
noctem aptando navem, inquietati omnes fuimus per quendam infirmum
galeotam agonizantem, qui in extremis laborans clamabat, cantabat,
gemebat et continue loquebatur, cui socii sui cum candelis assistebant
exspectantes ejus exitum, mirabantur autem omnes, quod tantis oppressus
doloribus non moriebatur, quia multis diebus et noctibus extra mentem
factus agonizabat, cui et ego astiti, quia prope me decubuit, et ultra
solitum vere mirabar agonizantem, inter alta enim et profunda suspiria
ridebat, flebat, et nemo quiescere circa eum poterat. Illa tamen nocte
videbatur nobis mors adesse. Et dum sic circumstaremus agonizantem,
accessit quidam graecus socius marinarius, increpans socios
agonizantis, cur eum sic torqueri permitterent. Sciscitantibus autem
illis, quid illi (#176 a#) infirmo facere deberent, dixit, nisi
removeritis eum a lectulo, in quo decumbit, mori non poterit; erat enim
lectulus saccus plenus plumis columbarum cujusdam mercatoris, qui
comparaverat illas plumas Alexandriae, et dictum fuit ibi a multis,
quod homo agonizans super columbarum plumas non de facili posset mori.
De hoc ergo multum mirabar, quia hoc nec legi nec prius audivi. Socii
ergo agonizantis hoc audientes, subtracto sibi sacco plumarum super
sacco cincibrorum jacere permittentes, in quo statim obiit, et mox
semicinctiis involutus in fretum projectus profundum petiit sibi ipsi
sepulchrum quaerens, de cujus morte non multus planctus fuit, sed suae
et nostrae liberationi congratulabamur.

Ut autem aspirabat dies, facto hortatorio clamore per classem
levaverunt anchoras,[TR166] et soluta classe de portu cum quiete
exivimus et in altum mare venimus secundos exspectantes ventos. Magno
ergo conatu et ingenti galeotarum labore contra freti impetum
tetendimus, sed nihil profecimus, et valde poenituit portum Nium
reliquisse; victi ibi a vento rejecti sumus in Cycladum insulas et
insulam Nixiam praeterivimus, quae importuosa est, similiter insulam
Paron dimisimus, quae licet portum habeat, non tamen tantae classis
capacem. In hac insula, quae prius Minoia dicebatur, gignitur
candidissimum marmor, quod Parinum dicunt, et Venetias ducitur.
Nascitur etiam in ea Sardius lapis, qui est marmore praestantior. In
medio autem insularum rapidissimo cursu contra aquilonis plagam
processimus terga vertentes nostro tramiti et in portum cujusdam
insulae ingressi naves stabilivimus. Hunc portum nominabant Schefanum,
et erat desertus, nullas habens habitationes, satis tamen capax et
securus.

Si navem ventis commisissemus, quam statim ad Pathmum insulam provecti
fuissemus et expeditum iter habuissemus in provincias Minoris Asiae, in
Cariam scilicet, in qua est Ephesus urbs, in Lydiam, in qua est sedes
antiqua regum, quam Pactoli unda extulit in divitias torrentibus
aureis, in qua Midas rex, qui a Baccho impetraverat, ut quidquid
tangeret, aurum fieret, mortuus projectus fuit. Hic fluvius juxta
civitatem Smyrnam decurrit ejusque agros irrigat. Habuissemus etiam
expeditum mare et ventum in Phrygiam, in regionem Troadem, in qua est
Ilium sive Troja, et Olympus mons, non ille Macedonicus, sed alius, et
urbs Nicaea, in qua anno Domini 314 celebrata est magna synodus
Nicaena, episcoporum 318 pro nationibus totius mundi clamantium: vivat
Christus, sub Sylvestro papa et Constantino Magno imperatore.

Venissemus etiam levi navigatione in Pontum Bithyniae, in qua est
Nicomedia urbs, in qua beata Barbara virgo et martyr nata et occisa
fuit, et multi alii martyres. Est etiam ibi urbs Chalcedon, in qua
beata Euphemia martyrium pertulit, cujus corpus miraculose in Rubinam
Histriae venit, ut patet Fol. 203 A. B.[TR167] In qua etiam anno Domini
454 sub Leone papa primo, Martiano et Valentiniano imperatoribus,
synodus oecumenica 1200 episcoporum fuit celebrata pro universis
nationibus orbis, in qua multae haereses sunt damnatae. Ibi tunc
contigit hoc spectabile miraculum, quod fertur. Nam dum haeretici
validissimis argumentis contra catholicos se armassent, ita, ut nostri
episcopi penitus in responsionibus deficerent, advocatus fuit S.
Achatius, qui in duro lapidis arto antro diu conclusus pro dei amore
steterat. Ambae ergo partes in hunc sanctum virum compromiserunt et
sententiae ejus stare juraverunt, qui ab utrisque petiit sibi dari in
scriptis conclusiones, de quibus erat certamen. Acceptis ergo chartis
ambabus ad sepulchrum S. Euphemiae accessit easque super corpus posuit
petens, ut ipsa sancta martyr ostendere dignaretur, cui parti standum
esset. Statim autem sacra virgo schedulam haereticorum longe a se
projecit, nostrorum vero schedulam in pectore reconditam servavit (#b#).

Hanc Chalcedonensem provinciam et omnes circumjacentes terras et totius
Asiae Minoris latitudines hodie Turci possident, et terra latissima,
conclusa maribus tamquam insula. Habet enim solum ab oriente
Capadociam, ab aliis plagis est maribus cincta, nam a septemtrione
habet pontum Euxinum, ab occasu Propontidem, a meridie Aegyptium[TR168]
mare, et continet provincias Bithyniam, Phrygiam, Galatiam, Lydiam,
Cariam, Pamphiliam et Isauriam, Lyciam et Ciliciam.

Die XXIII., quae erat dominica 26. post festum S. Trinitatis, non erat
aliqua aut venti aut maris dispositio pro recessu, sicque quievimus
illo die, et missis et divini officii orationi institimus et longas
horas in isto sterili et inutili portu habuimus. Plures horas deduxi
ludendo cum psittacis avibus, quarum multae erant in mea galea. Dominus
consul defunctus, unum dereliquit valde jocundum, qui omni mane clara
et clamosa voce vocavit defunctum, sicut edocta fuerat in Alexandria,
sic dicens diserto: miserlo consulo, id est, mi domine consul. Saepe
his clamoribus commotus fuit ad fletum filius, patris sui pietatem
recolens et praesentiam ejus nobiscum in mortuo corpusculo. Cum illa
etiam bestia mirabili, quam dominus decanus Moguntinus emit
Alexandriae, quae in camera cellarii erat prope cumbam meam, multum
tempus deduxi, erat enim foramen in assere cum terebro factum, et
quando bestia sensit, me in cumba esse, misit manulam suam per foramen,
digitis plaudens, ad ludendum me provocans cum ea. Aliquando, si bestia
dormiebat, faciebam cum digitis strepitum ad parietem et concitabam
bestiam, nunc ad laetitiam, nunc ad iram, prout volui. In scribendo
tamen plus de tempore consumsi. Igitur coacti sumus hoc die in illo
portu manere, et erant marinarii tristes et impatientes pro eo, quod S.
Clemens, cujus festum erat, non fecerat promissionem de bono vento,
quem singularissimum maris patronum profitentur, et quasi pro augurio
diem illum considerant et ab ejus qualitate sequentes judicant.

Vicesima quarta die post noctem inquietissimam propter nimiam navium
agitationem ejecerunt alias anchoras firmantes navem spiris
fortioribus, quia timebant, quod funes, quibus alligatae stabant,
solverentur et rumperentur, quod fuisset noster et navis interitus,
quia circumdati cautibus et scopulis eramus et altissimis rupibus
cincti, in quas navis impingens in mille frusta confringeretur.

Porro post prandium educti ad littus per scapham in oppidum Scheffanum
ascendimus, bene per unum magnum milliare teutonicum, ut emeremus
recentes panes, quia paximatios fastidivimus. Dum autem ad castellum
venissemus, clauserunt portas, ne ingrederemur, et omnem communionem
nobis denegabant, nihil penitus volebant nobis ministrare, nec panem
nec aquae potum, nec pecunia nec pretio; quinimo cum lapidibus a porta
et muris nos fugabant; auditum enim et divulgatum apud eos fuerat, quod
classis nostra peste esset infecta et quod defuncti cadaver nobiscum
duceremus et multi essent de nobis mortui, ideo tali acrimonia ad nos
sunt usi. Vacui ergo reversi sumus in classem. Si Jasonis et
Argonautarum robur habuissemus, contra eos proelium movissemus, sicut
praedicti contra Trojam pro eo, quod rex Trojae a portu civitatis eos
repulit. Porro galeotae et marinarii spem magnam habebant, quod S.
Catharina, maris magna patrona, pro vento bono exoraretur, cujus festum
instabat, sed dum nox adesset, plus solito mare turbatum habuimus et
inquietissimam noctem egimus (#177 b#).

Die vicesima quinta, quae est festum beatissimae virginis Catharinae,
non erat bonus aurae flatus, sed nobis omnino contrarius: propter quod
naucleri nostri impatientes blasphemabant et Deum et S. Catharinam,
timebant enim, ne eis accideret sicut navibus in praecedenti anno, quae
coactae tempestatibus continuis manserunt ibi XXXI diebus, nec poterant
movere se de isto ergastulo ad mare propter ventos contrarios.

Quia autem haec dies erat mihi celeberrima, tum propter sponsae meae
festum, tum etiam propter anniversarium solemne, quod solitus illo die
sum peragere, quia eo die ingressus Praedicatorum ordinem sum et anno
revoluto professus, cogitavi diem illum cum honesto gaudio deducere.
Descendi ergo de galea in barcam et duci me jussi in galeam domini
Bernhardi Conterini, in qua erant domini peregrini tertiae societatis,
ad quos cum venissem, cum magno gaudio me receperunt; reperi autem
dominum Heinricum de Schomburg, militem mihi carissimum, febricitantem,
qui juramento affirmavit, quod ad ingressum meum reliquisset eum
febris. Scio enim, militem istum magno corde mihi affectum, et ita
propter inopinatam transmutationem melius habuit in meo aspectu. Illa
die multa nova audivi de Venetiis in illa galea, quae nos in nostra
ignoravimus. Inter alia dictum fuit, quod palatium Ducis Venetorum
esset combustum per traditores Ducis Ferrariensis, cum quo tunc stabant
Venetiani in differentia. Cum autem sero factum esset, navigio redii in
galeam meam, in coena autem absque deliberatione dixi circumsedentibus
audita nova de exustione palatii Ducis; statim unus verba ex ore meo
rapuit et ascendens in castellum dominis capitaneo classis et patrono
et consulibus, ac galeae gubernatoribus quae dixeram retulit, quae illi
audientes per nuntium vocaverunt me ad se et cum indignatione
increpaverunt me, cur talia auderem dicere, nec volebant excusationes
meas audire, sed duris verbis affecere (et) abire jusserunt. Si fuissem
saecularis, credo, quod me in poenam aut extra galeam in terram
exposuissent et a classe ejecissent, aut tormentis tribulassent, vel
forte nec sic mihi pepercissent, si non fuisset verum, quod dixeram,
sciebant autem, rem esse ita, sed celabant. In facto illo didici, non
esse prudenter actum, imo periculosum, recitare primo nova audita,
praecipue quando sunt turbativa.

Vicesima septima die mutatus est ventus, et levatis anchoris et solutis
navibus de portu illo in crepusculo egressi sumus, sed quam cito sol
ascendit, ventus ille inutilis rediit, et ferebamur extra Cycladas
quidem, sed intrare mare Maleaticum, ad quod tendebamus, non voluimus,
pellente nos vento altius contra septemtrionem in mare Aegeum.
Continuimus autem vi navem et ejecta (anchora), in sinum Saronicum ne
laberemur in Euboeae vel Nigroponti angustias, non enim longe eramus a
Nigroponto, quae insula alias dicitur Euboea, in qua dicunt veteres
Junonem esse educatam, et filii Herculis condiderunt in ea civitatem.
Haec insula fertilissima esse dicitur frumento, vino et oleo, et ex ea
habentur ligna apta pro navium fabrica, et ab olim Venetianae ditioni
subjecta. Civitas principalis dicitur Calcidis alias Chaltis, quae
populosa, negotiosa et opulentissima ac munitissima fuit. Anno autem
Domini 1471 Turci vi magna cum multa sanguinis effusione eam ceperunt.
De cujus captione in peregrinali venerabilis domini de Braitenbach,
decani Moguntini, (#b#) longa et lamentabilis habetur historia, et de
immanissima crudelitate ibi per Turcos facta in Christianos.

Consequenter a Nigroponto navigio venitur in brevi temporis spatio in
Hellespontum a mari Aegeo, ubi mare in angustias VII stadiorum
constringitur, in quo stricto Helle, soror Phrixi, submersa nomen mari
dedit, ut supra dixi Fol. 45.

Insuper Xerxes rex Persarum ponte de navibus ibi facto cum innumerabili
exercitu transivit: Demum iterum aqua dilatatur et facit Propontidem,
in quem ex Hellesponto naves decurrunt, de hinc contra septemtrionem
iterum coarctatur quinquaginta passibus juxta urbem
Constantinopolitanam, et per longas angustias juxta Theodosiam, quae
alias dicitur Capha, Euxino mari jungitur. Has autem angustias nominant
buccam constantinopolitanam, vel brachium S. Georii, per quod a
Constantinopoli est descensus in pontum Euxinum, in quem pontum a
septemtrione decurrunt per strictum Cimerium aquae de paludibus
Maeotidis, quae congregantur de fluvio Tanai et aliis fluminibus ex
hyperboreis montibus concurrentibus Sic ergo fluvius Tanais de montibus
praedictis longo tramite decurrens Maeotides auget paludes, quarum
immensa exundatio juxta Theodosiam urbem Euxinum pontum late
ingreditur; inde juxta Constantinopolim longe emittuntur angustiae,
donec eas mare nostrum excipiat; et ista praedicta linea dividit
Europam ab Asia, sicut strictum freti Herculis dividit ex altera parte
Africam ab Europa, et sicut Nilus dividit Asiam ab Africa.

Ad propositum ergo in recto tramite eramus et ventum optimum habuimus
navigandi in Nigropontum, et inde in Constantinopolim brevibus
venissemus horis.

Haec urbs condita fuit ante incarnationem Domini anno 669, a Pausania,
Spartanorum rege, vel Byzanto, eamque Byzantium nominavit, ex opposito
sita Chalcedoniae, quae est in Asia in provincia Bithyniae, ipsa vero
urbs est in Europa in provincia Trojae. Ea autem cum parva esset,
Constantinus Magnus, Roma relicta Papae, anno Domini 316 structis
moenibus fortissimis celsisque turribus a se Constantinopolim
nominavit, quam ejus successores plurimis tum publicis aedibus tum
civium palatiis superbissimis exornare curarunt adeo, ut exteri eo
venientes urbis splendorem admirati non tam mortalium quam caelestium
eam domicilium dicerent. Erat enim ibi praeter caetera
magnificentissima S. Sophiae templum, Justinianum opus toto orbe
mirabile, in quo nonginti sacerdotes Deo famulantes erant praebendati.

Erant praeterea portae XI, urbis dignitatem praeferentes, et eam
propter pulchritudinis splendorem prisci novam Romam appellavere eo,
quod patriarchali sede ac imperiali throno a Constantino redimita
fuerit. Haec profecto, ut ita dicam, totius Orientis columen et unicum
graecae sapientiae domicilium erat, ubi ita magna concilia, Gratiano
teste, celebrata sunt, videlicet sub Theodosio seniore, sub Agathone
papa, et sub Justiniano principe, ut in Canon. patet 15. d. c. Sexta
Synodus.

Semper erat ibi populi maxima multitudo, quia in optimo mundi loco sit
sita, et habuit portum amplissimum. Non erat ibi necessariorum
defectus, nec erat angusta aut stricta, sed ampla, ad figuram
trianguli, cujus duo latera versus mare sunt, tertium versus terram.

Innumerabiles denique ex hac urbe celeberrima in omni scientia ac
virtute clarissimi exiere viri, inter quos Johannes Chrysostomus (#178
a#), ejus urbis episcopus CC. Nazianzenus, Joannes Cassianus diaconus,
et novissime omnium Emanuel philosophus et orator eminentissimus, qui
litteras graecas in Italiam retulit, quae jam per septingentos annos
non fuerunt in usu. Sicut autem claros nobis produxit viros plures, ita
malos et perversos multos enutrivit filios, fidei destructores et
ecclesiae romanae perturbatores; unde multis persaepe attrita malis, ut
correcta resipisceret. Ad ultimum autem anno Domini 1453 civitas ipsa a
Turcis capta est, et de tali ac tanta urbe Machumetus Turcorum princeps
triumphavit tantamque crudelitatem exercuit, quantam in superioribus
factam non legimus. Trucidatis autem et venditis omnibus Christianis
declaratus fuit Machumetus imperator, sicque imperium translatum est in
Turcos a Graecis.

Quam justo Dei judicio fuerint Graeci illi exterminati et ad nihilum
redacti ab infidelibus, satis patet ex hoc, quod postquam Constantinus
transtulit sedem imperii ab urbe Roma in Constantinopolim, duodecim
vicibus in diversis temporibus successive recesserunt ab obedientia
Romanae ecclesiae per diversas haereses et schismata, cum tamen
secundum catholicam fidem Romana ecclesia sit mater omnium ecclesiarum
et magistra, ut dicitur Disc. 119 in memoriam. Cui superba
Constantinopolis, quae per ecclesiam fuit sublimata, et Orientis primas
instituta, in faciem spuit. Nam ut legitur, tempore apostolorum, dum
adhuc Byzantium esset oppidum parvum, venit illac S. Andreas apostolus
et illam convertit, ibique episcopum et episcopalem ecclesiam
ordinavit, sicque usque ad Constantinum stetit, ipse autem Constantinus
civitatem amplians clerum et ecclesiam magis extulit et
archiepiscopalem sedem ibi fecit. Post hoc in concilio magno ordinatum
fuit per patres, ut Constantinopolitana ecclesia esset secunda post
Romam et patriarchalis, altior quam ecclesia Alexandrina aut
Jerosolymitana aut Antiochena. Ut patet Disc. XXII. in pluribus
capitulis. Postquam igitur sic sublimata est et praelata cunctis
ecclesiis sub Roma, secuta sunt multa mala et divisiones et facta est
ecclesia Constantinopolitana laqueus diaboli et causa, ut frequenter,
divisionis aliarum ecclesiarum orientalium a Roma. Quomodo autem et
quibus temporibus et in quibus erroribus duodecim vicibus discesserit
Constantinopolitana ecclesia a Romana, sic cui[TR169] placet diffuse
legere, videat in Chronico Anton. P. III. Tit. 22. C. 13 per totum.

Quia ergo Constantinopolis noluit esse sub Romano summo pontifice,
juste actum est, ut sit sub cruentissimo carnifice, et quae sprevit
catholicos fideles, spernatur, conculcetur per infideles Turcos.

Exterminium hujus urbis ante multa tempora mirabili prophetia fuit
praedictum. Erat enim quidam philosophus graecus antiquus, nomine Leo,
qui, nescio quo spiritu edoctus, columnam fecit marmoream, vario
vestitam marmore, ad modum scacorum sic ordinatam, quod incipiendo a
principio in uno scaco ponebatur nomen imperatoris et in sequenti nomen
patriarchae, qui futuri erant. Dixit autem philosophus ille, quod dum
facta esset impletio omnium scacorum illius columnae, tunc perderetur
urbs illa. Et ita factum est. Nam praesidentibus Constantino et
Gregorio, quorum nomina in ultimis scacis erant, capta fuit civitas.
Ideo in columna erat scriptum: Constantinus me fecit et Constantinus me
dissolvet. Haec columna stetit in ecclesia S. Demetrii in
Constantinopoli, quae in captione urbis pariter cum ecclesia dissipata
fuit, quam quidam Graecus doctus saepissime vidit et cunctis, quae
dixi, narravit.

De hac urbe et ejus memorabilibus, de ejus profectu et defectu libri
pleni sunt. Hoc ego non vidi, sed in Hellesponto mari Aegeo navigans
ventum et viam maris habui (#b#).

Est autem sita Constantinopolis, ut dixi, in Thracia, cui regioni nomen
dedit Tiras, filius Japhet, qui primum ibi habitavit. Alii dicunt, quod
a saevitia populi Thracia sit dicta, sicut etiam apud vulgare
teutonicum saevi dicuntur _trazig_ et provocativi _trazlich_. Poetae
dicunt, quod propter juvenem illius regionis nobilem et animosum, qui
regis Atheniensium filiam rapuit, Tracia sit dicta. Est vero regio
grandis, habens ab oriente Propontidem cum urbe Constantinopolitana, a
septemtrione habet Istrum sive Danubium fluvium, a meridie mare Aegeum,
ab occasu vero Macedonia illi adjacet.



                             Peloponnesus.

Die XXVII. inutiliter evagabamur per mare Aegeum in Peloponneso et
duram noctem habuimus, mare autem Macedoniae vidimus, regionis, cujus
aspectu parvum gaudium habuimus, quia non erat itineris nostri, sed
ventus abduxit nos contra regiones aquilonis. Haec Macedonia est
Alexandri Magni patria, qui paene totum domuit mundum. In illa regione
sunt venae aureae et argenteae, et inveniuntur lapides in ea pretiosi.
Demonstratus fuit nobis a longe in ea Olympus, mons excelsus et
altissimus, et alius mons, Ossa dictus, aeque altus ex ejus opposito;
unde quidam arbitrati sunt, ambos montes unum fuisse et tandem cum
terrae motu disjunctos peperisse Pineum fluvium et paludibus, quibus
laborabat Thessalia, exitum praebuisse; nam hi duo montes in duabus
siti sunt regionibus, quas distinguit Pineus fluvius. Hic fluvius cum
montibus in poetarum fabulis crebrius recitantur. Aquas habet
clarissimas, in ejus autem processu e caverna erumpit Orcan,
turpissimis undis se ei immiscere conatur, quem Peneus spernit, nec
sinit suis aquis misceri, quin imo desuper fert, non aliter, quam si
esset oleum, nec etiam hoc modo diu patitur, sed eum a se abdicat.
Ajunt enim, Orcanum ex inferorum Dite genitas habuere undas, et idem
flumini nomen impositum conveniens undis; nam Orcus idem est quod
infernus, et Disset ferrea inferni civitas, de qua etiam dixi supra
Fol. 114.

Hic fluvius decurrens per nemorosa convallia quingentis stadiis navigia
defert, et juga montium, condensitas et altitudo arborum, et venustas
graminum, cantus avium, sonorositas aquarum delectabilem reddit ejus
navigationem, et tandem in sinum Termaicum influit.

Jordani videtur mihi hic fluvius similis, qui, ut aliqui dicunt,
dedignatur misceri undis maris mortui, sed statim, ut intravit mare,
reexilit ab alia parte et ibi a terra absorbetur.

Olympus mons adeo verticem in coelum extollit, ut nubes argumento
cognoscatur excedere; nam cinere sacrarum characteribus litterarum
signato consueverant sacrificantes abscedere et in sequenti anno
redeuntes, uti liquerant, signatum inveniebant. Ex quo apparet, nec ibi
ventos efflare nec aves volare, nec pluvias cadere, aut aliam nullam
alterationem caussari, quin immo, quia subtilissimus sit aer, sunt qui
dicunt, solitos cum spongiis aqua plenis et olfactui appositis
adscendere, ut aërem attraherent crassiorem.

Dicitur autem Olympus, quasi Ololampas, id est, coelum, quod (#179 a#)
coelum dicitur sic saepe; in officio ecclesiastico canimus Olympum pro
coelo. In hoc monte Jupiter maximam partem vitae colebat, et eo ad eum
veniebant causas contrarias habentes vel aliquid novi deferentes, et
deum coeli se esse credi voluit. Contra Gigantes pugnaturus augurium
aquilae primo ibi habuit, unde aquilam in suis vexillis et clipeis et
navium velis pro signo habuit. Et longe post eum Alexander Magnus, rex
illius regionis, idem signum habuit, in quo mundum stravit, quia
aestimabat se filium Jovis, quem in specie draconis cum matre Olympiade
concubuisse credebat, ut supra (habetur) P. 1. Fol. 88. Ideo insigne
Jovis, aquilam, sibi tamquam haereditario jure proprium aestimavit. Nam
Jupiter multa pericula evasit sub forma aquilae, Gigantes enim fugiens
mutatus in aquilam evasit; et ad Asteriem virginem elegantissimam
mutatus in aquilam venit et cum ea concubuit, ex quo concepit et
fortissimum Herculem peperit, qui et ipse aquilae insigni usus est. Quo
etiam postea usi omnes Romani imperii imperatores usque in hanc diem.

Jupiter[TR170] in sui perpetuam memoriam instituit Olympiacos ludos,
qui sub monte hoc celebrabantur, a quo et nomen sortiti sunt, et de
quinquennio in quinquennium conveniebant proceres terrae, et festa
Olympiaca peragebant diversis lusibus, et qui victor in aliquo ludo
exstitit, dabatur sibi, quidquid peteret, unde praemium Olympiadis
maximum reputabatur. Unde Romanis legibus statutum fuit, quod,
quicumque tyrannum occideret, Olympico praemio potiretur.

Ab his ludis computabant antiqui annos et tempora distinguebant, unde
Olympias prima fuit celebrata apud Graecos in monte Olympo anno ante
incarnationem Domini 774 tempore Oziae regis Judae, et fuit instituta
ex agone gymnico. Hercules enim tempore Jair, judicis Israel,
olympiacum agonem apud Graecos ad Jovis honorem in Olympo monte primus
instituit, quod de quinquennio in quinquennium, quatuor in medio annis
expletis, fieri voluit. Ita Olympias una quatuor plenos continet annos;
et quidem sub centesima (et) 93 Olympiade, ut martyrologium habet,
Jesus Christus in Bethlehem Judae nascitur, ex qua fiunt anni 774.

In eadem regione est alius mons, Parnassus dictus, qui biceps est,
cujus vertices alter Apollini, alter Baccho sacer est, cui propinqua
civitas est Thessalonica, ad quos scribit S. Paulus epistolas duas
pulcherrimas, et regio adjacens propter civitatis eminentiam dicitur
Thessalonia. Et Thessali primi dicuntur fuisse, qui equos frenis
domuerunt super dorsa eorum insidentes, et videntes a longe aestimabant
unum corpus, in superiori parte hominem, in inferiori vero equum,
propter quod milites Thessalorum Centauri ficti sunt. Veri tamen
Centauri dicuntur esse homines equis mixti, monstra eremi, ut habet
Hieronymus in Legenda beati Paul. Pulcherii. In ea regione primo solidi
aurei inventi sunt. Porro tempore Moysis accidit quoddam diluvium in ea
regione, quo multi perierunt, de quo omnes veteres mentionem faciunt
dicentes, quendam Deucalionem solum cum Pyrrha conjuge in navicula
evasisse et in Parnassum devenisse montem, et cum jam aquae cessassent,
et oraculum Themidos consuluissent pro reparatione humani generis,
jussi sunt tecto capite solutisque vestibus posttergare saxa, tamquam
magnae parentis ossa, et ea in homines foeminasque conversa. Hoc
figmentum sic explicatur: supervenientibus aquis homines territi ad
suprema montium fugerunt et cavernas et antra petierunt finem
exspectaturi. Ad hos cessantibus aquis Deucalion et Pyrrha uxor ejus in
moesto habitu accesserunt et aquarum cessationem nuntiaverunt sicque
eos e verticibus montium (#b#) atque ex saxeis antris eos in terrae
habitationes reduxerunt; et ideo dicitur Deucalion humanum genus ex
lapidibus reparasse, quia ex cavernis et antris montium uti lapides
educti sunt, quorum Deucalion rex factus est.

Est alius Macedoniae mons, Pieria dictus, cui maximum auri pondus ab
antiquis imperatoribus fuisse positum fama fuit, ex quo quatuor locis
ab imo apertus est, et ex imo ferunt per planum aurum concrescere. In
hanc regionem venit Cadmus, fundator urbis Thebe Boeotiae, de qua talis
recitatur fabula. Cum rapuisset Jupiter Europam, filiam Agenoris, modo
dicto supra Fol. 178., Cadmus raptae frater missus a patre ad
quaerendum eam, hac ei indicta lege, ne absque ea reverteretur in
patriam. Qui sumtis sociis, cum, quorsum quaereret, ignoraret, novas
sibi acquirere sedes statuit, ingressus autem Macedoniam non longe a
Parnasso monte applicavit, ibi autem consulto oraculo et habito
responso,[TR171] ut bovem sequeretur indomitam et ibi sedem suam
locaret, qui in destinatum sibi locum ductus ibique consedit et locum
Boecias a bove nominavit, et ibi Thebas boecianas construxit, et
literas ibi et apices adinvenit, quibus omnis Graecia utitur, et primas
lapicidinas adinvenit et auri ac metallorum conflaturam.

In illa Macedonia est etiam regio Attica, cujus principalis civitas
fuit Athenarum vel Athenae, nutrix et nidus quorumdam philosophorum et
mater litterarum, quo nihil habuit Graecia clarius, nihil nobilius.
Hanc civitatem cum Cecrops aedificasset, certamen fuit, quo nomine
vocaretur, et dato judicio, ut Neptunus et Minerva terram ambo
percuterent et ad cujus percussionem laudabilior produceretur effectus,
is civitati nomen imponeret, Neptunus percusso tridente solo equum
produxit, Minerva autem hasta percutiens produxit olivam, quae quoniam
utilior visa est equo, Minerva ex suo nomine nuncupavit Athenas, nam
Minerva a Graecis Athena nominata est, et Minerva dea sapientiae et
Athenae civitas sapientiae. Hinc fuit Plato, doctor totius Graeciae,
hanc Demosthenes eloquentia per multorum saeculorum tempora publicavit.
Sed super omnia commendat Areopagita Pauli discipulus Dionysius, cujus
sapientia omnes saeculi partes illuminavit. Vetustissimum fuit
Athenaeum regnum, ibique viguit per multa tempora et potentia et
sapientia in tantum, ut ad nihil aliud vacarent Athenienses, nisi aut
dicere aut audire aliquid novi, ut dicitur Actorum XVII. In hac urbe
fuerunt constitutae gravissimae leges pro pacifico et virtuoso hominum
convictu. Primae tamen leges fuerant contra mulierum praesumtionem
latae, quod sic accidit. Constituta civitate ortum fuit grave litigium
inter deos de ejus nomine imponendo. Neptuno adhaeserunt omnes viri,
mulieres vero Minervae, quae et obtinuerunt, ut ex Minervae nomine
civitas appellaretur, et sic Athena graece, quod latine Minerva
dicitur, eo, quod mulierum voces una virorum superavit numerum.
Quamobrem iratus Neptunus marinis aestuantibus undis Atheniensium
terras depopulatus est, quem cives placare volentes triplici lege
supplicio mulieres affecere: primo ut de caetero[TR172] nullis publicis
interessent consultationibus; secundo, ut nullus nascentium cognomen
maternum acciperet; tertio, ne quis eas Athenas vocaret. De hac urbe
loquitur Augustinus L. 18. de Civitate Dei. Dum ergo prope littora
Athenarum essemus et monstratus nobis fuisset situs et locus tam
celebris, urbem aspexi non dicam Athenas, sed earum dum fere consumtum
parvumque vestigium intuerer, risi nostrae mortalitatis insana judicia,
quibus vetustas decepta, dum illas futuras (#180 a#) perennes
arbitraretur, primo deos in litem nominis imponendi traxit.

Inde eas vocavit eorum sententia immortales, nunc paucis elapsis
saeculis ruinis suum finem venisse testatur, in mortem profecto nos et
nostra corruunt omnia celeri passu. Attamen quantumcumque exinanitam
civitatem, imo potius civitatis bustum, viderem, memorare coepi, quanta
philosophorum ac poetarum luce, quanto studiorum omnium decore, quanta
regum ducumque gloria, quanta insignis potentia, quanta victoriarum
fulgore splendida jamdudum fuerit, et exhorrui videns, omnia sub turpi
ruinarum tam templorum quam aedium cumulo dejecta jacere. Interea venit
ventus et nos longius a littore tulit et hinc inde nos in sinu Megarico
projecit, nec aliquam amplius terram videre poteramus. Vidimus tamen a
longe unam grandem navem inaniter per mare cursitantem, ventis
inutilibus sicut et nostras vexatam. Suspicabantur autem nostri
gubernatores, esse piraticam navem vel adversariorum falcatam et ad
insidiandum paratam, unde magister armaturae galeae nostrae totam movit
galeam, singula ordinans et producens ad oppugnandum illam navem,
bombardas, balistas, arcus, jacula, sagittas, lapides, quos de
penetralibus galeae educi jussit, ipsam etiam navem scutis cinxit,
clipeis munivit, et thoraces, casses et arma defensiva et invasiva
marinariis tribuit et ordinem aggrediendi instituit; quibus compositis
instabant gubernatores, sine intermissione agitantes hortationibus,
clamoribus, percussionibus galeotarum ad trahendum navem, et aversa
galea de nostro tramite contra suspectam navem rostrum prorae
direxerunt. Videntes autem gubernatores aliarum galearum classis
nostrae galeae, quae principalis erat, intentionem, intermissis omnibus
vela volvebant et armantes naves post nos festinabant, eratque in tota
classe ingens tumultus, clamor, commotio et ad bellum navale
praeparatio. Cum navis suspecta cerneret classem contra se venientem et
intelligeret paratam ad se spoliandum et invadendum, tali signo se non
ad insidiandum et praedandum paratam ostendit: accatonem enim de
sublimi remiserunt tribus vicibus, sursum trahentes et remittentes.
Quae ut nostri viderunt, scapham in mare miserunt, in qua de nostris
aliqui usque ad eam navem navigaverunt, ut perscrutarentur qui essent
vel cujus, et nova aliqua addiscerent; et revenientes dicebant, esse
navem de Candia. Et ita deposito apparatu bellico et revolutis velis
conabamur in Maleaticum procedere pelagum, sed venti obsistebant et in
Aegeo mari trajiciebant.



                          Maleaticum pelagus.

Vicesima octava die post inquietam noctem clementiore vento facto
paulatim in Maleaticum fretum devenimus, ubi ad littus quasi appulsi
fuissemus Achajae sive Peloponnesi sive Moreae, quae unam regionem
nominant. Est autem Achaja provincia Graeciae in Europa, ab Achaeo,
Jovis filio, rege, appellata. Haec provincia fere tota est insula, nam
praeter a septemtrione, ubi Macedoniae jungitur, undique mari cingitur.
In ea est principalis urbs[TR173] Corinthus, olim grandis, potens et
gloriosa, quae tempore Moysis a Sisypho latrone fuit aedificata et
Arthea dicta, et post aucta Epyra est (#b#) nominata, quia aeris
conflatura ibi erat. Sed inde destructa quidam Corinthus dictus eam
renovans ei nomen suum dedit. Ad hanc scribit S. Paulus duas magnas
epistolas, personaliterque cum Corinthiis fuit eosque convertit ad
fidem. Haec civitas fuisse dicitur munitissima, quam tamen Romani in
solum deduxerunt, et post numquam convaluit. Est insuper in ea Patras
magna civitas, in qua beatus Andreas apostolus praedicavit et
crucifixus fuit. Est nunc tota Achaja possessa a Turcis.

Habet etiam Achaja promontorium quoddam, Maleum dictum, quod intrat
mare et per milliaria quinquaginta protenditur, ubi unda ita saeva est,
ut prosequi navigantes videatur et nautas insequi. Ex quo narratur,
quod cum conscendisset in eum Maleus Argivorum rex, qui primus tubam
aeream invenerat et piratica mare infestabat, in eo templum Apollinis
consecravit, eumque promontorium Meleatrem nuncupavit, quod nos Maleum
dicimus. Ad hoc promontorium Amphiaraus vates et augur ascendit una cum
Melampo, visurus, quid futurum esset Argivis sive Achaeis, si bellum,
quod in foribus erat, cum Thebanis assumeret. Accepit autem in monte
responsum, si in bellum iret, non esset reversurus in Achajam.
Abscondit ergo se et non nisi suae uxori, quam fidelissimam aestimabat,
suum latibulum demonstravit. Quaesitus autem, ut intraret bellum, non
inveniebatur, videns vero uxor ejus monile pretiosum [quod gestabat
inquisitor], id dono accepit et virum prodidit eoque producto in bellum
cum aliis principibus curru vectus intravit, ubi dum fortiter
dimicaret, terrae motu facto ingenti et in ea parte, in qua
consistebat, voragine telluris patefacta absorptus est cum maxima
superstitum perturbatione. Sic et alii Apollinis oracula volentes
consulere hoc ascendebant promontorium et responsa accipiebant. Sed et
Centaurorum in eo promontorio erat habitatio, cum vino ebrii insultum
fecissent in nuptiis Thesei, quapropter fugati in hoc fugerunt
promontorium et templa idolis erexerunt. Porro destructis templis et
dejectis idolis in cornu promontorii illius aedificata est una
praeclara capella spectans ad mare in honore S. Michaelis et sanctorum
angelorum, quorum ministerio Deus mare conturbat et quietat, ventos
emittit vel retinet, quia sunt legati maris, de quibus habetur Esaiae
18. et Apocal. 7. de quatuor angelis, tenentibus quatuor ventos, ne
flarent. Et de sancto Michaele similiter canitur, quod concussum est
mare et contremuit terra ad ejus descensum, unde moderni nominant cornu
hoc promontorii S. Michaelis alam, et opinantur simplices, quod S.
Michael stet in cornu promontorii et ala sua concutiat ventos navesque
illas, in quibus sibi reverentia non exhibetur, repellat, ne transire
valeant. Unde nautae circa haec loca singularia S. Michaeli servitia
exhibent et vota vovent. Hoc promontorium quidam nominant Tenorium,
forte a tenendo dictum, quia naves ibi saepe diutius tenentur nec
progredi permittuntur; aliqui habent Tenarus: contingit enim naves ibi
teneri per duos vel tres menses propter multitudinem ventorum in cornu
illo concurrentium. Nam per ventos maris ex hiatu montis fortis efflat
spiritus multum infestus maribus, nec possunt naves petere et venire in
latitudinem, quia scopulis et rupibus undique repletum, ita ab una
parte est promontorium, ab alia est quidem mare, sed totum scopulosum,
et solum remanet locus magnis navibus transeundi ad latus Malae, ibi
enim mare ipsum dividitur; nam illa pars superior attingens Graeciam et
insulas Cycladum et Asiam dicitur mare Aegeum, et protenditur usque ad
Maleam, post Maleam (#181 a#) sequitur mare Adriaticum, quod extenditur
usque Venetias ad finem. Et in isto utriusque maris medio est
periculosa difficultas navigationis, et semper fuit, unde vetustissimi
poetae reperiuntur in carminibus suis ironice compassi fuisse Graecis,
pro eo, quod cum Iliis pugnantes innumerabilem hominum multitudinem
perdiderunt et Trojani similiter in parte adversa, et quod non potius
servaverunt interfectos ad hoc, ut per medium Malei gurgitem fodissent
et a supremo vertice rupem scidissent usque ad fundum maris et manibus
interfectorum canale et viam navibus fecissent, ne navigantes perpetuo
impedimento vexarentur. Et profecto, si mons Maleus esset per medium
divisus, multo citius reducerent naves de oriente in occidentem,
conveniunt enim in illo stricto multi venti, et uno flante non possunt
naves evadere, sed omnes retrocedere. Est videre Maleum horribile, quia
petrosus mons est, rupis limpidissima de profundo maris exsurgens et
usque ad nubes se attollens, cujus summitas et cacumen semper nivosum
est.

In radice Maleae est civitas, quae Malfasia dicitur, juxta quam crescit
praecipuum vinum, quod vere est malfaticum, ut dicunt quidam, et hoc
olim ducebatur in occidentales partes. Numquam cretense vinum esset
occidentalibus cognitum, sed postquam gustatum est cretense esse melius
malfatico, cretense emunt et sibi nomen malfatici tribuunt, non enim
amplius ducitur malfaticum vinum in occidentem, cum Malfasia jam sit
Turcorum, qui vineas non plantant, sed hoc, quod nobis de oriente
adducitur, est vinum creticum, de Creta vel Candia et de Metona
transvectum, nihil de Malfasia habens, nisi nomen. Vel creticum vinum
dicitur malfasetum aut malfaticum, sicut metonense et coronense dicitur
malfaticum, quia Maleae regio cum civitate Malfasia est media inter
Cretam et Coronam ac Metonam. Ideo utriusque vinum a media regione
denominatur malfasetum. Melius tamen credo, quod vinum creticum ideo
malfasetum dicatur a Malficio, villa insulae Cretae, juxta quam
praecipuum crescit vinum, a quo totum vinum Cretae malfasetum dicitur,
ut supra habetur Fol. 169 b.

In civitate Malfasia dicuntur esse pessimi homines et hominibus alienis
durissimi, unde cavent navium gubernatores, ne in portum Malfasiae
intrent. Ideo repulsi a Malea potius revertuntur in Cycladum insulas,
per multa maris spatia, quam quod ad istos malitiosos confugiant. Ad
malitiam enim ipsorum facit eorum nomen, quia dicuntur Malfati, id est,
mali fati, vel malifacti, vel malefacientes.

De difficultatibus navigantium per Maleam experientia sequens melius
docebit legentes. Ideo praefato die, cum meridies adesset, venit ventus
fortis et tulit nos repente contra Maleam praedictam, quamvis autem
magna celeritate contra eam navigaremus, parvam tamen spem habebant
nostri gubernatores, quod vincerent et evaderent, nihilominus tamen
contra eam conabamur tentantes praetergressionem, quia si eam illa die
pertransivissemus, altera die mane in portu Metonensi fuissemus, ad
quem desideravimus venire. Navigantibus ergo nobis sole ad occasum
declinante desiit et ventus flare, ita cum sole amplius non apparente
nec venti aliqui remanserunt. Stetimus ergo sic in sinu Laconico
taediosissima tranquillitate, et de latere in latus inclinati nunc huc
nunc illuc inutiliter ferebamur usque ad tenebras et noctem certe
miseram habuimus diemque fieri postulabamus.

Die XXIX., quae est vigilia S. Andreae, in noctis medio surrexit ventus
impetuosus et nobis insidiosus classemque atrociter invasit et de sinu
Laconico in mare Aegeum rejecit, et ingentem tempestatem habuimus, in
qua naves ab invicem separatae. Cum dies esset facta, nullam videre
poteramus in multis horis, iterum autem, quia mitior ventus advenerat,
contra Maleam rostra extendimus (#b#), et industria magna in golfum
Maleaticum devenimus, quasi contra venti conamen. Mira ergo celeritate
iterum ad S. Michaelis alam properavimus, et aliae galeae, conservae
nostrae, quas perdideramus, advolabant cum Malea pugnaturae. Cum ergo
advesperasset, ad cornu Maleae appropinquavimus, sed cum jam aciem
attingere deberemus, ecce ventus contra nos erupit de hiatu cum ingenti
murmure navemque evolvens rapuit et longe in sinum Laconicum rejecit,
unde magnis laboribus educta fuerat. In quo facto jam non mirabar
antiquorum scripturas, quibus tradunt, per Maleae hiatum esse descensum
in infernum. Sed et alii maris venti contra nos boabant et mare
occurrere impellebant, quasi S. Michael extenta ala magna ventum et
mare contra nos fremere faceret. Retrocedentibus ergo nobis occurrerunt
nobis aliae galeae contra Maleam celerrima navigatione procedentes, una
post aliam, et videbatur ibi res stupenda et mirabilis, non experto vix
credibilis. Nam galeae, quae contra Maleam procedebant pleno vento, ibi
autem et galeae rejectae aeque veniebant similiter repletis velis, et
currebant naves contra se invicem plenis velis, ac si duo contraria
simul essent in eodem. Sicut ergo nobis contigit in cornu Maleae, sic
et omnibus aliis navibus accidit, mox enim, ut rostrum aliqua galea
extendere coepit ultra Maleae cornu, ventus ipsam rapuit et expulso
priori vento a velo ipsum contrario complevit, et ita aversa
relabebatur. Sicque relapsae sunt omnes galeae in sinum Laconicum, et
noctem turbatam egimus, ut patebit. Erant tamen nautae nostri in spe,
quod S. Andreas, cujus festum instabat et cujus jejunia celebrant pro
bono vento, provisionem faceret, cum et ipse apostolus sit maris
patronus. Eramus etiam prope Patras, urbem sui martyrii, et multae
fiebant ad eum preces tamquam ad patronum regionis singularem.

Vicesima die, quae est beati Andreae festivitas, et erat Dominica prima
Adventus Domini, transacta horribili nocte, cum lux oriri incepisset,
videntes gubernatores nostri nullam aëris clementiam adesse nobis, de
Maleae victoria desperaverunt nec in sinu illo manere poterant, cum
terra circumjacens importuosa sit vel parvos portus habeat. Ideo
eversis velis ventis classem commiserunt, et importuna celeritate
classem rapuerunt eamque per scopulos et mare montuosum in insulas
Cycladum reportaverunt.

Porro multas insulas pertransivimus, quae importuosae erant, et ad
quandam quasi de extremis contra aquilonem insulam, quam sciebant
portum capacem et securum habere, navem currere permittebant. Fecimus
autem in quinque horis tantam viam, quantam non-expertus maris
celeritatem credere non valet, et ad longum retrocessimus, et si ventum
secuti fuissemus, deportati fuissemus usque in Lempnos, insulam Aegei
maris contra Thraciam, in quam insulam dejectus fuit Vulcanus. Dicunt
enim Vulcanum Jovis et Junonis esse filium; hic, eo quod claudus et
deformis erat, quam cito natus est, a parentibus in Lemnon[TR174]
insulam est dejectus. Est autem insula grandis, sed pauci eam
inhabitant, tum propter labyrinthum, qui ibi est, unus de quatuor, ut
supra Fol. 159 (#182 a#), tum propter fulmina frequentia, quae in ipsam
cadunt. Porro Vulcanus nutritus est a simiis, quae solae insulam
inhabitabant, et didicit artem fabricandi in metallis, unde faber Jovis
dictus est, et officinae ejus sunt apud Liparam et Vulcanias insulas,
quae alias Acolae insulae dicuntur, in quibus sedens cum Cyclopibus
fabricat fulmina.

Igitur post longum insularum decursum in strictum quoddam canale
incidimus, per quod caute transeuntes in latum et portum capacem
venimus, profundum, tranquillum et securum, promontoriis altissimis
undique conclusum. Tantus enim est portus ille in magnitudine, quod
mille navium magnarum capax fuit. Non vidi per mare tam notabilem
portum, non humano studio sed almi opificis sapientia ab initio
conditum pro navium refugio et conservatione.

Insula autem, juxta quam portus ille est, dicitur Milo. Porro dum per
canale portum intrassemus, vidimus ibi stare quatuor grandes galeas, in
quarum primo aspectu obstupuimus, timentes eas esse Turcorum aut
Cataloniorum aut Siculorum aut aliorum inimicorum, sed cum propius
accessissemus, vidimus eas insigne Leonis habentes, et magno gaudio
exultavimus scientes, eas esse galeas S. Marci de Venetiis; venerant
enim de Syria a portu Barutino et Tripolitano cum mercibus Damasci, et
ante plures dies in pugna Maleae desudaverant, sed victae rejectae
fuerant in hunc portum, sicut et nos. Hi autem, qui in navibus illis
erant, cum vidissent nos advenire et cognovissent, stabant in
superioribus navium et buccinabant tubis, vocibus clamabant et
bombardis incensis fragore omnia commovebant, et illo modo
beneveneritis nobis dicebant, et tantus fuit fragor, sonitus et clamor
in utraque classe, quod horribile[TR175] fuit audire, totque bombardas
emiserunt, quod aër fuit plenus fumo, ita, quod de una galea vix
poteramus aliam collateralem videre; tali enim modo naves coëuntes se
salutant. Cogitavi, si conventio navium in amicitia et pace ita
terribilis est, qualis potest esse congressio navium et classium in
proeliis? Profecto horribilis nimis. Itaque cum salutatio finita esset,
alligaverunt nostram classem ploresis atque rudentibus scopulis et
anchoris in profundum demersis, ne ab undis se retrahentibus una cum
illis retraherentur in pelagus. Stabilitis ergo navibus venerunt in
scaphis ad nostram galeam capitanei, consules, patroni, domini et
singuli gentilhomi et navium praefecti et salutaverunt capitaneum
classis nostrae et filium consulis super morte patris sui consolati
sunt. In artum autem consilium considentes tractaverunt de suis
negotiis, et simul Venetias descendentes deliberaverunt[TR176] in illo
portu manere, quousque venti mutati fuerint. Multi autem putabant et
timebant, quod tota hieme essemus ibi mansuri usque in Martium, sicut
saepe prius factum fuit. Disposuimus ergo nos (#b#) tamquam diutius in
loco illo mansuri. Qualis autem locus sit, sequentia declarabunt.

Finit nonus Tractatus.



                       INCIPIT TRACTATUS DECIMUS,

            continens Gesta peregrinorum et casus varios per
               mensem Decembrem, et navigationem maris et
                                caetera.

December in prima sua die rigidus et durus nobis fuit, augmentati sunt
enim venti inutiles et aura hiemalis facta est, sub qua navigatio
secura fieri non potest. Ea namque die defuscari nubibus coelum et
solis praeclarum jubar deficere, turbari ventis aëra, audiri silva,
mugire solum et quodammodo in cavernis tumultuari et omnia reliqua
repente tristari coeptum est. Mane autem in ortu solis de alia classe
navigaverunt multi ad littus et caedentes ligna de saltu et erectis
palis super maris littus in plano coquinam fecerunt, ignem accenderunt
et pro grandi convivio paraverunt. Interea dominus capitaneus classis
Syriae misit nuntios in barcis per omnes galeas, et invitavit ad
prandium alios capitaneos duos, scilicet nostrum Alexandrinum et
Africanum, et decem patronos omnesque principales navium officiales et
sibi notos. Ad hoc convivium mactaverunt ultra mille galinas, vitulos,
oves et porcos, et de villis adducebantur necessaria. Cum ergo hora
prandii advenisset, navigaverunt capitanei singuli cum suis tubicinis
et patronis ad littus, et facta est magna hominum congregatio. Nam, ut
praemisi, ibi erat capitaneus navium Alexandrinarum cum suis tubicinis,
qui sub se habuit quatuor galeas pretiosis rebus oneratas et bene
armatas; similiter capitaneus navium de Syria, cujus erat convivium,
cum suis tubicinis erat ibi, sub se habens quatuor galeas, et
capitaneus navium, quas nominant de Traffico, quae merces tulerunt de
Barbaria, de partibus Libyae in Africa, cum suis tubicinis, et duas
ingentes sub se habuit galeas, ibi venit; ascenderunt etiam cum his in
terram decem patroni cum suarum galearum officialibus; insuper alii non
invitati secuti sunt eos et fuit classis exhausta hominibus. Nos etiam
peregrini in terram descendimus, et comparatis carnibus et aliis
necessariis, vino et pane, de navibus allatis, in clivo montis, qui
mari imminebat, ignem fecimus in specu desuper pendente minaci rude, et
ibi simul laetabamur. Poteramus autem de specu deorsum in hominum
congregationem aspicere, et mirum fuit videre gloriosum apparatum
dominorum illorum in consessu et epulationem et tantam hominum
multitudinem, et tumultuationem, erant enim, ut opinor, ibi ultra sex
millia hominum. Post epulas diversis exercitiis et solatiis variis in
littore juvenes colludentes pulchrum cernentibus spectaculum praebuere,
senes vero et potentes spatiabantur super littus; erat enim locus
delectabilis inter mare et montes, spatiosus et graminosus. Nos etiam
peregrini post commestionem curiosius per circuitum deambulantes, quae
viderimus, describam, ut loci dispositio (#183 a#) patescat. Primo
super littus maris stat una capella, in quam transivimus ad orationem.
Ante fores capellae stabat unus juvenis de ordine Minorum, eleemosynam
postulans, qui missus a castello Milum fuerat. Hoc castellum est situm
longe sursum in montanis, in quo fratres Minores habent conventum, et
tempore, quo naves in portu sunt, mittunt fratrem ad mendicandum.
Praeter hanc capellam nulla habitatio est in illo littore. De capella
descendimus ad oram maris, ad locum quendam scopulosum, ut videremus
impactionem maris in scopulos. Reperimus autem ibi antiqua aedificia de
quadratis lapidibus et ruinas vidimus murorum etiam usque in mare
protensas, ubi castellum stetisse minime dubitavimus pro custodia
illius portus. Ex opposito vero in alia parte stat una vetusta turris,
quae olim erat refugium piratarum, quae etiam deserta est et ruinosa;
lites enim Genuensium et Venetorum decem annorum et Turcorum multa
desolata reddiderunt loca.

In eodem loco multos reperimus pumices lapides supernatantes, quibus
utuntur balneantes. Sunt autem lapides leves et cavernosi, de spuma
maris compaginata generati; unde dicitur pumex, quasi spumex, et est
bene mirabile, quod spuma gracilis ita potest indurari, ut lapidis
duritiam praeferat, est enim ibi margo littoris unus integer pumex,
sicut grandis petra, et per omnia est sicut rupes, demto, quod est
levis, cavernosus, aquis supernatans; habet etiam refrigerativam
naturam, unde, quando in vas vini aestuantis ponitur, cessat ebullitio.
Sumsi ego pumicellos in sinum meum et usque Ulmam mecum duxi, ad
frigerationem calcaneorum in balneo, et pedum lotione. Erant autem
pumices illi grisei coloris, in aliquibus locis maris reperiuntur albi,
quos vulgariter vocant Bims, quibus utuntur scriptores ad planandum
pergamenum; aliquando sunt nigri, secundum qualitatem regionis. In
cavernis pumicis reperimus dulces aquas, quae tamen de mari injectae
fuerant, et frigore pumicis amaritudo ablata fuerat.

Deinde de lapidibus pumicum in arenam maris ascendimus et ibi mirabilem
practicam vidimus, nam aliqui galeotae foveas in arena faciebant
ligonibus quasi juxta maris aquas vix duobus passibus a pelago; de mari
autem destillabat in foveas per arenas aqua, et per illam
instillationem purgabatur aqua a salsedine et potabilis efficiebatur,
de qua hauserunt et vasa implebant et in galeas ducebant.

Sunt et alii fontes in insula de terra erumpentes delectabiliores ad
potandum. Dicunt etiam in eadem regione esse fontem, qui de fundo
profundi maris impetu maximo sursum aquas maris penetrans supra mare
saltat in longitudine unius viri, ad quam navigant aquasque dulcissimas
hauriunt a salsissimis prodeuntes. Hunc fontem fabulantur esse alicujus
Nymphae urinam, quae vetulae Charybdi adversatur.

Consequenter gyrando super littus maris venimus ad quandam magnam
montis scissuram, quae protenditur usque in mare, ubi rupes montis
scissuram habuit non latam sed profundissimam, in quam mare currens
sonitum in penetralibus dabat, ac si pulsarentur campanae. Horribile
fuit scissuram illam videre, et mirabile sonitum ab intus audire, qui
argumento monstravit grandem montis concavitatem esse plenam aquis, ubi
forte belluarum sunt habitacula; mons enim huic mari imminet vertice
praecipiti atque alto, in cujus radicibus exesae speluncae sunt
asperaeque concavitates, in has frequentibus procellis delata maris
profundi tempestas sonum tonitruo similem reddit, dum a longe auditur,
de prope vero campanarum et vacuorum vasorum aut tintinnabulorum habet
sonum, fluctus enim ibi ad magna illisi saxa sursum feruntur spuma
mirabili edita, partim a locis concavis absorbentur maximo edito
fragore et strepitu, adeo, ut eis locis appropinquantes eo sonitu
perculsi timore tabescant, mare enim accurrens cavatis locis non
illiditur cautibus et scopulis, (#b#) sed subintrabat montem, nam totus
videtur ibi super mare pendere, quia contra mare penitus nullo
fulcitur, sed est cavus totus, et in ipso monte facit mare sonum et
strepitum.

Dum ibi spatiaremur, quodam occulto timore eram affectus, metuens
resolvi montem et labi, sicut una dierum indubitanter continget, nam
mare ipsum cavat montem et continue rodit nec est status suae
corrosionis, tandem autem consumtis fundamentis ruinam patietur mons
iste. Sic enim omni die, omni hora recipit mare terrae loca, unde
dicitur mare esse fur terrae, quia regna et regiones terrae aufert.

Deinde ascendimus in altum montis ad circumspiciendum et specus ac
cavernas reperimus multas. In una specu reperimus virum quendam
Teutonicum, Suevum, qui fodit de pariete rupis salpetrae, cujus est ibi
in specubus magna abundantia; erat enim magister bombardarum in una
galea de Syria. Videbantur autem nobis specus illae esse factae ex
corrosione aquarum, cujus manifestissima reperimus signa, nam in
parietibus rupium invenimus testas ostrearum, quae non sunt nec vivunt,
nisi ubi mare attingit, mare autem longe sub nobis erat, in quo
perpendere potuimus, quod mare aliquando ita magnum fuit, quod montes
illos operuit, cum signa aquarum etiam in cacuminibus videantur. De
quibus signis loquitur etiam Orosius, in libro contra querulos fidei
Cap. 35. dicens quidem ex iudicio ei conjectura lapidis, quos in
montibus, conchis et ostreis scabros, saepe etiam cavatos aquis videre
solemus. Alia nonnumquam reperiuntur signa in altis montibus
ostendentia mare ibi fuisse, nam juxta Tyrolim castrum nobilis
comitatus Athesis, qui nunc ducum Austriae est, reperiuntur in altis
montibus Alpium circuli ferrei, parietibus rupium arte immissi, ad
quos, dum mare ibi adhuc erat, naves ligabantur. Similiter juxta
oppidum Maronum in montibus circuli sunt, et dicunt, oppidum a mare
nomen suum sortitum fuisse. In valle etiam Valsciana ferrei circuli et
nomen monstrant mare ibi fuisse, ut dixi P. II. sub die 22. April.
Dicunt etiam, quod olim Aegyptus inferior fuerit mare, post cujus
recessum sit facta terra illa. Imo Herodotus dicit, quod mare fuit
usque ad montes Aethiopiae, sicque nec inferior nec superior Aegyptus
fuit. Unde Aristoteles II. Metaphys. dicit: ubi nunc est mare, olim
fuit arida, et e contra, et de hoc loquitur Consiliator, doctrina 67.

Secundum haec ergo, si mare ita altum olim fuit, paucae esse poterant
orbis habitationes; ideo dicunt, quod signa illa aquarum in montibus
remanserunt ex diluviis usque huc. Tria enim fuerunt diluvia: primum
sub Noa, Genes. VII., et hoc fuit per universam terram. Secundum fuit
sub Jacob[TR177] patriarcha tantum in Achaja, Ogygis regis temporibus.
Tertium fuit sub Moyse, tantum in Thessalia, tempore Deucalionis. De
quibus omnibus plura loquuntur poetae. Sed tunc est dubium, dum illa
diluvia non manserint, nisi paucis diebus, quomodo potuerant tam cito
crescere conchae et ostreae ad rupes? Quomodo homines tam cito
fabricare poterant circulos pro navibus in altis rupibus? Si autem mare
altius fuit quam nunc, quomodo Aristoteles in I. Metaphys. dicit, et
Isidis, quod mare propter influxum aquarum non accipit incrementum?
Solvat illas dubitationes, qui vult, et legat in Speculo Natur. L. VII.
Cap. 32., et consequenter de his et de generatione insularum et de
diluviis: ego ad evagandum procedam. Cum enim in altitudine aquarum et
maris signa mirati vidissemus, descendimus in planum ad ludentem
populum et sub virgultis, quae per circuitum paludum stabant,
consedimus, erat enim ibi palus aquae dulcis, ad quam stabant ultra LX
galeotae et lavabant camisias et alia (#184 a#), ipsa vero virgulta et
cuncta arbusta ei gramina virescebant, et omnia, quae aestivi solis
ardoribus fuerant arefacta, jam incipiebant revirescere et flosculos
producere, hiemem tamen adhuc passura erant. His ergo visis, cum sol in
occidentem pergeret, ascendimus barcas et in galeas navigavimus ad
coenam.

Secunda die nulla dispositio fuit ad navigandum, nec moti sumus a loco
illo. Prandio peracto conduxi barcam et ad socios meos navigavi in
aliam galeam et per aliquas horas cum eis mansi. Post haec ad littus
eductus ad loca supra dicta regressus sum et curiositati meae
satisfeci, melius omnia considerans et notans: advesperascente autem
die redii navigio in cumbam ad coenam.

Tertia die facta fuit in crepusculo maris tranquillitas et venti
conticuerunt, quod nostri gubernatores cernentes parari naves ad
profectionem jusserunt, quae praeparatio fit cum ingenti galeotarum
labore, et dum omnia parata essent, et nihil nisi etiam tenuem bonae
aurae flatum exspectarent, mutata est aura in pejus et surrexit ventus
magnus contrarius, nec exire poteramus, et omnis labor galeotarum
inanis fuerat, et ita mansimus ibi cum taedio. Verum tamen quia S.
Barbarae festum instabat, iterum sperabant nos in crastinum prosperum
ventum habituros meritis beatae Barbarae, quae etiam maris potens
patrona esse creditur.

Quarta die, quae est beatae Barbarae dies, contrarium spei nostrae
accidit, nam mox, ut noctis medium praeteriit, obfuscari nubibus coelum
coepit et turbari ventis, aëre coruscationes crebrae videri, tonitrua
audiri et pluviae refundi, et per omnia tempus navigationi contrarium
fuit, cum diei ortum, neque etiam lunam nec stellam nec solem videre
poteramus, nec ulla apparebant nobis sidera, duces navigantium mare: in
tantum autem pluvia inundavit, quod cooperuerunt omnes naves suis
opertoriis, sicque sedimus in taediosis umbris et tristem diem egimus.
Galeotae male contentabantur de S. Barbara et iam dedignabantur ei
solita obsequia exhibere.

Quinta die meliori qualitate aër disponebatur, nam venti desidierunt et
maris fremitus mitigatus est et fugatis tenebris serenior illuxit sol.
Statim autem levatis anchoris, solutis promesiis et acatone, epidromo
et dolo erectis, cum gaudio extra portum evecti sumus sperantes nos
ventos secundos habituros. In hac spe dominus Johannes, socius meus,
indeliberate orans hos protulit versus, quos mox ab ejus ore
conscripsi, quo labori tunc insistebant:

      Iam pater omnipotens tantis miserere periclis,
      Atque de thesauris ventos dimitte secundos.

Siquidem magnus metrista, rhetor et orator fuit praedictus vir et ad
quemlibet eventum statim orationem metricam promere novi. Cum ergo
extra portum venissemus, surrexit ventus lateralis inutilis ad
vincendum Maleum, de quo non parvam habebant tristitiam per classem,
attamen permiserunt ipsas galeas ad venti latus procedere declinatis
antennis, una earum sursum in altum protensa, altera deorsum usque ad
transtra demissa, quod fieri solet, quando conantur deludere ventos, ut
vento eis contrario (#b#) ad optata ducantur loca, sicque die illo
processimus et quasi ventum coarctavimus et captivavimus in recurvis
velis, quod fieri potest quidem, dum non nimis potens sit flatus. Sed
dum sol mergi ad occasionem inciperet, emersit ventus impetuosus nimis
factaque tempestas saevissima, surgebant venti, saeviebat mare,
elevabantur aquae supra galeam et reincidentes eam penitus operiebant
et replebant, unde omnia in superioribus aut in aqua stabant aut
natabant, et gubernatores supra in unda currebant. Superiores
currebant, clamabant et laborabant, inferiores adhaerentes parietibus
et columnis pavidi stabant, orabant et tristes interitum suum
exspectabant singulis momentis. Dicere audeo pro vero, quod illa nocte
ultra centies rapidis procellis fuimus obvoluti, operti undis, immersi
aquis, sed nec immersas naves immanis vis et furor sinit sub aquis ad
momentum manere, sed eo ictu, quo immersa fuerit, rejicitur, et quae
ante in profundum labebatur, nunc in altum elevatur, et quae iam
rostrum versum infernum directum habebat, statim eversa ipsum in coelum
extendebat. Nobis ergo sic per maris vertiginosos anfractus
navigantibus, terribilis casus nobis accidit, quo nihil nisi mortale
naufragium jam jam advenisse (opinantes) cuncti clamabant: O Deus, o
Maria, o Beati omnes, succurrite miseris in procinctu constitutis!
Quaedam enim navis de nostra classe impetu ad nostram fuit adjecta,
adeo repente, quod non poterant eam retinere, nec nostram abducere nec
accursum ejus videre valebant, cum nox obscura esset et motus navis
nimis velox, ultra volatum cujuscumque avis. Improvise ergo accurrens
impegit in nostram galeam confregitque carascopum vel scaffam majorem,
quae pendebat ad sinistrum latus puppis, comminuitque in frusta, cum
tamen esset cymba fortissima, de solidissimis lignis querci compacta.
Alterius autem galeae rupta fuit coquina et omnia, quae in ea erant,
discerpta in mare ceciderunt. Quantum autem terrorem in illo contactu
subito habuerimus, quantus strepitus, fragor et quam horribilis omnium
fuga, et quam lamentabilis clamor ibi fuerit, mente gero, sed verbis
exprimere vel calamo exarare nescio. Et profecto, ut est apud
Virgilium: Venimus, inquit, in loca foeta furentibus austris, inter
reluctantes ventos tempestatesque sonoros.

Ibi venti nutu Aeoli principis sui, ut poetae fingunt, facto:

      Qua data porta ruunt et terras turbine perflant
      incumbuntque mari, totumque a sedibus imis
      una Eurusque Notusque ruunt, creberque procellis
      Africus, et vastos volvunt ad sidera fluctus,

Igitur, et cum nox infelix transisset, omnes, ut moris est mari,
similes effecti vertiginosi infirmi eramus, ita, ut non solum cibum non
sumere possemus, sed nec de cibo cogitare eversus et vomitationibus
evacuatus stomachus sinebat languens. Et ita infirmi jejunio illum diem
consumsimus. Et paulo melior fuit dies, quam nox praecedens.

Sexta die, quae est beati Nicolai episcopi, antiqui adjutatoris in
marinis anxietatibus, antequam illucesceret, videbatur clementior fieri
aura, et habebant omnes marinarii spem, quod meritis sancti antistitis,
patroni maris, secundos habituri essemus ventos, et rogabant Sanctum,
jejunabant, vota privata emittebant pro navigatione prospera. Unde
dominus Johannes concinnabat metra (#185 a#):

      Suscipe nautarum pater, Nicolae, precatus,
      Assis et solita nunc pietate tua.

Ut autem factus est dies nullum vestigium boni venti apparebat, sed
contrariis ventis non absque ingenti labore inter stygios fumos et
nebulas vacillantes, hinc inde galea projecta, impulsa (in) syrtium
vada, aquilonis stridente sono fracti improbitatibus vela ventis
dedimus, qui statim raptis importune navibus cursu velocissimo in
Cycladum insulas reportaverunt ad Milon portum, de quo nudius tertius
egressi fueramus. Ibi ergo per angustias rupium ingressi naves
cautibus, transillis et anchoris stabilivimus, et ad hiemandum in loco
illo nos tristes disposuimus. Verum adhuc aliqua spes nobis erat,
propter reliquas duas maris patronas, beatae Mariae Virginis et S.
Luciae, quarum festa nondum transierant. Si enim ante festum S. Luciae
Maleum pertransire non potuissemus, nulla spes galeotis erat hac hieme
Maleam vincere. Sic enim sedent galeotae in navibus, et quando non sunt
venti secundum eorum desiderium, disputant, arguunt et concludunt de
causa malorum ventorum et de impedimentorum ratione conferunt. Unde in
tota classe erat occultum murmur de corpore defuncti consulis, quod in
nostra jacebat galea, et pessimas maledictiones et imprecationes
inferebant defuncto; et si fuisset peregrinus princeps, vix
sustinuissent; sed quia senator Venetianus erat, nemo audebat aut loqui
aut facere contra eum. Alii inculpabant peregrinos, dicentes, eos esse
infortunatos, quia non cum devotione loca sancta visitassent, vel quia
aquam Jordanis secum tulissent, quam nullo modo patiuntur, ut patet P.
1. Fol. 197., vel quia furatas reliquias haberent et lapillos de locis
sanctis, quae omnia asserebant esse impedimenta navigationis. Quidam
autem instigabant gubernatores, ut sacculi nostri perscrutarentur et
inventa in mare projicerentur; quod et fecissent, si defuncti corpus
non fuisset. Non enim admisissemus nostra ad mare ejicere nisi prius
cadavere exposito, cui omnes causam impedimenti attribuebant. De
superstitionibus marinariorum saepe superius me fecisse mentionem
memini.

Septima die, quae fuit dominica secunda adventus Domini, fortificati
sunt venti contrarii nec spes erat recedendi. Quidam miles autem de
sociis nostris in alia galea deliberaverat diem illum deducere in
jucunditate nobiscum et volebat Missam navalem, quam nominant torridam,
audire a nobis, quia ipsi carebant sacerdote in galea sua, sciebat
enim, quod singulis diebus officium Missae legebatur aut per me, aut
per dominum Joannem in cumbis nostris, ad quod audiendum intrabant
plures ad nos, praecipue festivis diebus. Miles ergo ille ob
urbanitatem accommodavit a patrono suo pateram argenteam pulchram,
pretiosam et deauratam et repletam cincibro viridi confecto cum zucharo
ad nos deferre intendebat ad propinam. Cum ergo pateram manu gerens de
galea per gradus descenderet in barcam, contigit, eum casu pede
lubricitari (#b#), sicque oblitus sui lapsa patera e manu in mare
cecidit immersa profundo. Reascendit ergo in galeam, promittens
praemium ei, qui se mari immitteret et pateram reportaret, sed non est
inventus, qui faceret. Dicebant enim, maris fundum ibi esse scarosum et
cavernosum et cum hoc profundum valde, insuper non clarum, cum coelum
esset atrum, nec tranquillum, sed inquietum et tumorosum, et verisimile
esse, ipsam pateram longe a galea fundum petiisse, et res tales leves,
latae et cavae tarde fundum petunt et longe sub undis fluitant.
Dicebant etiam, quod aurum et argentum cadens in mari statim raptum a
loco, ubi cecidit, abducitur, affirmantes, in maris profundo deambulare
raptores decidentium rerum. Hos raptores antiqui dicebant esse Nymphas
marinas, quas nominabant[TR178] Nereides, diversa officia sub aquis
habentes, inter quas Doxa raptrix marina dicebatur. Sic ergo miles ille
tristis in sua galea mansit et domino patrono VI ducatos pro concessa
et perdita patera solvit. Ecce, quam mirabile fortunae ludibrium, de
quo bene canit Ovidius sic dicens:

      Omnia sunt hominum tenui pendentia filo,
      Et subito casu quo voluere ruunt.

Omnia lapsum spondent et citius sunt prospera promta ruinae:

      Ludit in humanis divina potentia rebus,
      Et certam praesens vix habet hora fidem.

Post prandium serenatus fuit paululum aër, et magnam concepimus spem,
quod beatissima Virgo Maria, vera maris stella, nos adjuvare vellet;
instabat enim festum sanctificationis ipsius in utero. Unde in barcam
descendimus quasi omnes de classe, et ducti in littus in capella pro
navigatione prospera ipsam misericordiae matrem interpellavimus.
Delectabile fuit videre maturitatem omnium et serium et fidem. Aliqui
enim intra capellam prostrati orabant, aliqui foris genibus flexis,
aliqui circuibant continue capellam, aliqui ad littus contra mare
orabant, demum omnes in unum coeuntes intra capellam et juxta
antiphonam: Salve Regina, cantavimus. Post cujus completionem venerunt
in mentem duo versus cujusdam sequentiae beatae Virginis[TR179] ad
propositum, quos ego ore, alii mente, cantavimus:

      Salve splendor firmamenti,
      Tu caliginosae menti
      Desuper irradia;

      Placa mare, maris stella,
      Ne involvat nos procella
      Et tempestas obvia.

Laetissimam notam hi duo versus habent, quasi placitam gloriosae
Virgini, quas saepe solitus fui cantare in mari existens.

Nobis igitur in Virginis Mariae obsequio sic persistentibus ecce subito
adjutorium adfuit, mutati sunt enim venti et fuerunt facti secundi, et
hortatorius clamor per universam classem insonuit ad labores. Ingressi
ergo sumus galeas, in quibus iam magnus clamor et labor fuit et
praeparatio ad recessum; sublatis ergo anchoris et illatis barcis et
solutis transillis et vento commissis velis suavi navigatione extra
portum evecti sumus, tamquam si regina coeli tali oraculo nos
alloqueretur:

      Pergite jam miseri, sancta Theotocos inquit,
      Et velis inflatis portus intrate salubres.

Sicque licentiati a beatissima Maria Virgine in Aegeum pelagum
navigavimus et in brevi spatio vento prospero ducente multam viam
fecimus et per totam noctem cum jocundissimo celeumate et lunae
splendore profecti (#186 a#) per mare in altitudinem ejus venimus.
Sedimus autem superius cum galeotis quasi per totam noctem
confabulantes de diversis. Unde quidam eorum dixit, in hac parte maris
aliquando fuisse visas Sirenas, de quibus dicitur, quod sint monstra
marina magna, ab umbilico et sursum habentia formam virginis, inferius
formam piscis, et suavi modulatione cantus navigantes obdormire
faciunt, quod dum sentit, ad navem accedit et, quem poterit rapere,
secum ducit ad locum siccum, et primo ipsum secum coire cogit, et si
hoc facere noluerit, vel non potuerit, in eum ruit et perimit ejusque
carnes comedit. Aliquando videntur et non canunt, et tunc nautae eis
projiciunt lagenas vacuas, cum quibus ludunt, donec navis pertranseat.

In historia Alexandri Magni de his legitur. Porro poetae dicunt,
quatuor fuisse Sirenas, filias Acheloi et Musae, quarum prima voce,
altera cithara, tertia tibia, quarta tympano cantu concinnabat,
erantque sociae Proserpinae, quam raptam diu quaesiverunt, sed dum
invenire sodalem nequirent, in monstra marina conversae sunt.

De Ulysse legitur, quod dum per mare vagaretur et ad loca Sirenarum
venisset, obstruxit omnium suorum sociorum aures cera et se malo navis
alligari jussit et sic eis canentibus loca earum pertransiit. Nec sunt
timendae, quando secundi venti flant, sed in adversis tempestatibus
gaudent et canunt. Et pro certo, si cantus earum auditur tempore
tempestatis, oportet, quod altissimas voces habeant, quae tam terribili
maris sonitu praevaleant. Ideo aliqui dicunt, quod dum canere
incipiunt, in stuporem et amentiam audientes vertunt propter vocis
magnitudinem et horribilem sonum et intolerabilem clamorem.

Octavo die, qui est conceptionis et sanctificationis Mariae Virginis
beatae, bonum et fortem ventum habuimus, qui in sinum Laconicum nos
detulit, ubi post meridiem vidimus promontorium Maleum, vel Maleam
iterum vidimus, in cujus aspectu conterriti sumus, sicut ille formidat
et trepidat, qui aciem inimicorum contra se stare aspicit, timuimus
enim iterum pati repulsam; circa vesperas autem invaluit ventus noster
prosper, et levi spiritu subsolani deducti usque cornu Maleae venimus
ibique sancti Michaelis alam non repellentem sed promoventem et
protegentem sensimus; nam sine omni impedimento forti sulcatione
transivimus Maleam, quo facto inceperunt nostri joculatores tubis
canere et galeotae vocibus clamare et manibus plaudere et singuli in
Dei laudes consurgere, beatissimae Mariae Virgini laudes canere et S.
Michaeli gratias agere, sicque de mari Aegeo in mare Adriaticum
devenimus et nos liberatos esse gratulabamur.

Delati ergo sumus per ventum in sinum quendam,[TR180] Messenio dictum,
in quo cursum galearum intercepimus, quia mare illud plenum periculis
erat, scopulis et rupibus undique repletum, nox vero affuit, cui
confidere ausus nemo fuit, quia, quamquam quae propinqua sunt,
remotiora esse videantur, et e contrario in noctibus. Sic ergo
reclinatis velis naves per noctem ad sortem currere in latioribus
permisere, sicut equus effrenis, et valde inquietam noctem habuimus et
periculosam, quia ventus erat fortis, et agitabantur naves sine velis
duris et inordinatis motibus, et cum majori molestia nostra, quam in
saevis (#b#) tempestatibus, non enim stabant naves, nec
progrediebantur, sed inter saevos fluctus agitabantur nunc ante, nunc
retro, et in latera ambo crebrius importunius reflectebantur, sicut
equus sine freno et volatile sine pennis, quod nisibus inordinatis ad
volatum movetur, pennae enim navis sunt vela, et frenum est clavus,
quorum neutro regebatur. Ideo communiter, quando poetae loquuntur de
equis pennatis vel alatis, intelligendum de navibus est, quae dicuntur
alati equi, sicut in P. I. Fol. 78 dicitur Perseus venisse in equo
alato ad liberationem Andromedae de scopulis Ioppe. Et supra
Fol.[TR181] 149. Bellerophon dicitur in equo alato vicisse Chimaeram,
qui equi alati creduntur naves velatae fuisse, quia historiae illae
poetarum non omnino fictae sunt, sed aliqua non intelligentibus
videntur esse ficta; in rei veritate tamen natura equos alatos
producit, qui dicuntur Pegasi. De quibus in Spec. Nat. Lib. 17. C. 126.
Generatur enim Pegasus in Aethiopia, et est animal magnum et horridum,
formam equi habens caputque cornibus armatum, alas ut aquila magnas,
secundum proportionem corporis sui, cumque sit gravis corpore alarum
adjutus remedio fuga mirabili potius currit quam pervolat et aëre
colliso virtute pennarum ad instar turbinis ventos impellit; escas
multas devorat et inquiete movetur, infestus est animalibus et maxime
hominibus.

Generationem Pegasorum poetae tali inducunt facetia. Dicunt enim, tres
fuisse sorores pulcherrimas, unum tantum oculum habentes, ex monstro
marino natas, quae tres Gorgones nominantur: senior autem inter eas
dicebatur Medusa, habebat crines non solum flavos, sed aureos. Hanc
Neptunus rapuit eamque in templo Minervae oppressit, quae concepit et
Pegasum equum peperit, quam ob rem turbata Minerva, ne ignominia templo
injecta maneret inulta, crines Medusae mutavit in angues, et sic ex
pulchra monstruosa facta est. Hujus Medusae caput abscidit Perseus, et
dum ipsum portaret in patriam suam, ubicunque ceciderunt guttae
sanguinis, ibi creverunt serpentes. Sic a Gorgone nati sunt Pegasi,
propter quorum velocitatem etiam naves Pegasi, equi alati, vocantur.

Nono die illucescente Pegasis nostris alas dedimus, id est, navibus
nostris vela remissa reduximus sursum et benedicto vento nostro
commisimus, statim autem rapti per mare rupibus altissimis plenum
navigavimus cum jocunditate et ad Coronam insulam Achajae venimus. Est
enim Coronum insilla ad latus Achajae et habet in promontorio pulchram
civitatem, Coronam dictam, sub qua navigavimus, quae ad manus Venetorum
devenit anno Domini 1204., et hodie est. In hac insilla tot capiuntur
quiscolae, quae deplumatae et exenteratae in vasis salitae ducuntur
Venetias, sicut halleca. Aestimant aliqui, quod illae aviculae hieme
adveniente transmigrent de nostris partibus ad illam insillam, ut ibi
calore foveantur usque ad vernale tempus, quo ad nos revolant. Nobis
autem juxta civitatem (#187 a#) navigantibus venit in cymba praefectus
civitatis et insulae et ad nos ascendit et usque Venetias nobiscum
venit. Circa octavam horam ante meridiem vidimus civitatem Metonam,
quam Modum nominant in cornu Achajae, et cum laetitia portum ingressi
sumus, ubi sex galeas invenimus, quas in praecedentibus tempestatibus
amiseramus. Stabilitis ergo navibus in scaphis ad urbis muros
navigavimus et exeuntes ingressi civitatem primo cursu ad ecclesiam
fratrum praedicatorum festinavimus et Missam ibi audivimus cum multo
desiderio, quia multis diebus stetimus sine Missa. Post Missam omnes
pariter domini peregrini ex omnibus galeis congregati convenimus in
domo dominorum Teutonicorum, comedentes simul et bibentes in laetitia
multa, gratias agentes Deo, qui nos de magnis liberatos periculis mutua
visione fecit laetantes, quia ab Alexandria usque huc numquam simul
omnes fuimus. Peracto prandio, quia per dies aliquot didicimus nos ibi
mansuros propter negotiationes mercatorum, res nostras in hospitium
comportavimus.

Decima die mansi ego cum fratribus in conventu, et erat quidam frater
Johannes de Neapoli, ordinis nostri, cum quo et Hierosolymis fui, qui
et rector ludi erat, Metonae docens Graecorum pueros litteras latinas,
quia erat doctus et expertus in lingua graeca, latina et italica,
mihique magna familiaritate junctus. Hic facto prandio eduxit me extra
urbem ad montem civitati imminentem et a longe ostendit mihi montem,
quem Stimphalon nominant, dicens, eum Herculis memoria esse celebrem,
siquidem ipse insignis Hercules in regione illa multa suae fortitudinis
exercuit magnifica, quae poetae diversis ornavere figmentis. In
praefato monte arcu occidit Hercules Stimphalides, aves mirabiles
valde, quae in palude montis erant et toti regioni infestae fuerant:
has, ut quidam dicunt, grandi sonitu aëris ad hoc facti fugavit.
Vidimus etiam nemus Maenali, in qua cerva currebat, quae habebat aeneos
pedes et aurea cornua, quam nemo poterat cursu contingere, ipse autem
cursu superavit et cepit. Hercules, ille filius Jovis, creditur in hac
regione natus, de quo feruntur multa valde, dum enim adhuc esset
infantulus et in cunis jaceret cum fratre, a Junone odiis insecutus
dormientibus parentibus ad eum devorandum duo serpentes missi sunt,
quibus visis terrefactus Iphicles, alter puer, ex cunis decidit et
ejulatu suo parentes excitavit, qui surgentes Herculem invenere cepisse
manibus serpentes et eos occidisse. De his et aliis collatione in monte
habita regressi sumus ad loca nostra.

Undecima die cum supra dicto fratre ad mare transivi, et de multis
contulimus; erat enim vir jocundus sermone, sciens loqui sapide de
theologicis, philosophicis et historicis multa. Hic dixit mihi mirabile
de quodam fluvio illius regionis, quem nominant Alpheum, celeberrimum
carminibus poetarum, eo, quod mirandum cursum habeat. Emanat enim de
Achajae monte et contra mare decurrens, antequam mari misceatur,
subintrat terram, et apud Syracusas Siciliae habet exitum, et dicitur
Arethusa. Sic ergo sub mari habet cursum suum ab Achaja in Siciliam per
profundissima terrae longa penetralia. De hoc miraculo illius fluminis
(#b#) loquitur Seneca, Ovidius et caeteri. Advesperascente autem die ad
socios redii peregrinos et cum eis dormivi; non enim noctibus nisi cum
eis manere volui, ne subito in naves vocarentur et sine me recederent.
Diebus vero cum fratribus in conventu praedicatorum eram.

Duodecima die per totam praecedentem noctem fuit horribilis ventus, cum
quo nemo aggredi ausus fuit navigationem. Cum ergo noctis medium esset,
more solito surrexi ad dicendum officium matutinale, dicto autem in
tenebris cursu beatae Virginis coquinam intravi ad accendendum lumen et
vidi ardere titiones sub cineribus, erant enim carbones et titiones
cineribus operti, et tamen sub tegumento omnia viva erant; ascripsi
importunitati ventorum, id fieri posse, et erumpentes flammas de
cineribus subjectis aliis cineribus sopivi et tamen exstinguere non
valui. Accenso ergo lumine, cum matutinam legissem, compulit me naturae
necessitas ad inferiora domus descendere. Cum lumine pertransivi domum
et in curiam, ubi locus erat, veni et sedi; me sic sedente vidi per
ostium, per quod exiveram, in domum et splendorem in ea, et nihil aliud
suspicabar, nisi quod aliquis surrexisset et cum lumine exspectaret
expeditionem meam, ut et ipse ad idem procederet; celerius ergo me
expediens domum ingrediens non vidi aliquem, et circumspiciens, unde
splendor emicaret, ecce, trabes sub foco ardere inceperant, quod ut
vidi, expavi et cucurri ad cameram domini hospitis nostri, in qua cum
aliquibus militibus nostris dormiebat, eumque excitans rogavi, ut
citius surgens ad me exiret, etiam sine vestimento, quasi sibi haberem
verbum necessarium loqui; nolui enim mentionem facere de igne, ne
tumultum concitarem; videbatur enim mihi, quod eum absque tumultu
possemus exstinguere. Cumque ad me exivisset, dixi: ecce, domine, domus
ardere incipit, ubi aqua? Et allata aqua ignem exstinximus sine omni
clamore et tumultu et focum removimus, per spissum enim fundamentum sub
igne trabes incensi fuerant, et haec fuit causa, quod titiones sub
cineribus ardebant, quia ab inferioribus spiraculum habebant. Cum ergo
totum exstinxissemus, dixit dominus domus ad me: o Felix, quam felices
sunt matutinae et vigiliae tuae! Per eas domus mea et tota civitas ab
incendio liberata, et nos omnes a confusione et periculo. Cui respondi:
adjutorium nostrum in nomine Domini. In bona profecto hora surrexi, si
enim ad sextale unius horae mansissem, domus tota ignea fuisset, et per
consequens domus contiguae, erat enim domus tota lignea et antiqua, de
aridissimis lignis, vallata sibi similibus domibus in vico stricto et
arcto, et ingens ventus, qui ad statim ignem per totam civitatem
detulisset: nescio, qua parte nos incendium potuissemus evasisse, sed
simul periissemus, et si fugae locus fuisset, Graeci incensam suam
civitatem videntes nos absque dubio in ignem injecissent vel in vincula
conjecissent pro extorquenda pecunia in recompensationem nocumenti.
Cuncti ergo, cum dies facta esset, benedicebant Dominum, quod nos a
magno liberavit periculo in die isto. Deduximus ergo et hunc diem simul
et laeti fuimus, quod non eramus in mari, propter maximam tempestatem
et ventorum vim (#188 a#).

Tertia decima die, quae est festum S. Luciae virginis, erat procinium
ad fratres Praedicatorum, ad quorum ecclesiam transivimus et divinis
officiis interfuimus. Quidam etiam milites peregrini mane confessi
sacram communionem receperunt in eadem ecclesia, de licentia tamen
domini vicarii episcopi Metonensis. Finito officio et prandio sumto
ecclesias civitatis Metonensis visitavimus et primo in ecclesiam
cathedralem transivimus, quae ad S. Johannem dicitur, in qua reconditum
est corpus S. Leonis, cujusdam peregrini teutonici. Puto autem illum
fuisse peregrinum, qui inter Turcos mortuus non paucis claruit apud eos
miraculis et postea ad Metonam per Christianos fuit translatus, de quo
Anton. in Chron. P. III. Tract. 19. C. 8. §. 12.

Vidimus etiam in illa ecclesia caput Anastasii, episcopi Alexandrini,
et duos digitos S. Cosmae et Damiani. Transivimus etiam extra urbem,
ubi fratres Minores parvum conventum (habent), et inde ad vesperas
venimus ad ecclesiam Praedicatorum et auditis vesperis reversi sumus ad
locum nostrum. De ecclesiolis Graecorum, quae etiam ibi sunt, non
curavimus.

Quarta decima die, quae fuit dominica 3. adventus Domini, dum
disponeremus nos ad officium, audivimus tubae sonum, vocantes nos in
classem, et cogitavi diaboli esse opus, qui semper celebribus diebus
impedimenta parare solebat in mari. Sic ergo praetermissis omnibus in
classem navigavimus; intendebant enim naves educere de portu ad
promontorium Sapientiae, quod in mari eminet, ad unum milliare
teutonicum ex opposito Metonae, et jam duae galeae extra portum erant
eductae, licet cum industria et labore, quia ventus erat nimis magnus,
et dum conarentur etiam nostram educere, nihil poterant efficere, de
quo in corde laetabar propter Missam dominicalem. Educi nos ergo
fecimus ad civitatem et ingressi in conventum Praedicatorum officium
audivimus, et ego mansi in prandio cum fratribus. Porro nobis
manducantibus obtenebrati sunt coeli et coeperunt coruscare fulgura et
mugire tonitrua tam gravi sonitu, sicut me numquam audivisse memini:
videbatur enim terra moveri et aedificia tremere, nec dubium nobis
erat, quin in aliquo propinquo loco fulmen cecidisset, et vera nostra
aestimatio erat; nam ad duas galeas, quae mane eductae fuerant ad
Sapientiae promontorium, cecidit et omnes inexistentes prostravit, qui
aliquamdiu semivivi jacebant, unum vero penitus exstinxit, qui fuit vir
honestus, totius classis medicus et chirurgicus, cum quo saepe in
insulis de bonis rebus contuli; erat enim intentionis, ut saepe mihi
occulte expressit, ingredi carthusiam Venetiis in S. Andrea, sed Deo
hoc placuit. In hoc casu accepimus, quod forte Deus illam turbationem
istis galeis immisit, quia sine causa officium neglexerant. Post
tonitrua et fulgura subsecuta est inundatio magna aquarum, ita, ut per
vicos civitatis quasi flumina rapida currerent, de qua inundatione
Metonenses plurimum laetabantur, quia omnes eorum cisternae aquis (#b#)
implebantur, steterant enim multis mensibus vacuae, et passi fuerant
penuriam aquarum, nec erat in civitate aqua, nisi ea, quam inferebant
de cisterna quadam, quae longe a civitate stabat extra, juxta conventum
Minorum. In illis enim partibus non sunt flumina nec fontes nec pluviae
frequentes: et quando non semel aut bis in anno habent talem
tempestatem, tunc maximam patiuntur aquarum penuriam. Dum ergo sedata
fuit tempestas, mansi adhuc per duas horas in conventu et conquerebar
mihi, per quod quidam frater minor in transacto festo sanctificationis
beatae Mariae Virginis contra sanctum Thomam invexisset in cancellis et
nostrum confudisset ordinem, cui dixi: nec S. Thomam, nec ordinem
Praedicatorum frater ille confudit, sed omnibus paene antiquis
doctoribus contradixit et probatissimis veritatibus et cum hoc populum
Christi scandalizavit, et addidi: miror vehementer, quod, cum hic sitis
in medio Turcorum, Sarracenorum, haereticorum et schismaticorum et
malorum Christianorum, quod praedicetis tales inutiles et brigosas
materias, et pauperem populum Christi, reliquias ecclesiae et
superstites paucos fideles non potius consolamini et confortatis. An
forte nemo sufficiat vobis materiam de fide aut de aliis necessariis
virtutibus, vos praedicatores deberetis insurgere contra maledicti
Machometi sectam, et fidelibus detegere perfidiam et Turcos impugnare
evangelicis veritatibus. Minores vere tota virtute deberent se
Graecorum erroribus opponere et contra orientales haereticos
schismaticos vila et verbo praedicare et ubique vitiis Christianorum
reclamare, et ita juxta sententiam sanctorum patriarcharum nostrorum,
Dominici et Francisci, simul stare, simul currere, simul ecclesiam
aedificare, propter quod et positi in medio ecclesiae. Et si ego,
inquio, hic essem praedicans, et frater minor non vellet desistere ab
hac materia, tunc ego una cum eo eandem materiam vellem praedicare ad
opinionem suam et doctrinae S. Thomae potius vellem cedere, quam fidem
negligere et populum scandalizare. Longum sermonem de his habuimus et
licentia accepta ad dominos peregrinos redii.

Advesperascente autem die cucurrit per civitatem famulus classis cum
tuba convocans ad galeas homines. Colligatis ergo nostris sarcinulis
hospitem solvimus et valefecimus familiae, tamquam non reversuri, et ad
mare usque comitabantur nos, et in barcis classem ingressi sumus. Cum
ergo sol occidisset, ventus nimis invaluit et de mari, quod
furiosissime fremuit, procellas et fluctus in portum projecit et adeo
naves concussit, quod non fuisset mirum, etiam si ferreae fuissent, eas
destrui et dissipari. Unde ex importuno aquarum incursu agitabatur
galea inquietissimis motibus et nonnullae rudentes ruptae sunt, unde
ventus irruens puppim galeae contra littus tulit, non obstantibus
promesiis, anchoris et fortissimis ligaturis tonsillorum, cancrorum et
rupium, et in illa importuna admotione impegit gubernaculum nostrae
galeae in rupem sub aquis et fractum fuit, in ejus autem ruptura tantus
fragor et strepitus insonuit, quod nihil aliud nisi interitum
suspicabamur. In illa nocte fuimus in majori periculo, quam si
fuissemus in medio maris saeva tempestate; praecipue tamen ego cum
socio meo, qui eramus retro in penetralibus galeae, fuissemus perditi
in omnem ventum (#189 a#). In patulo enim suas cumbas habentes periculo
imminente fugere possunt et in ruptura navis vel in submersione evadere
possunt in scaphas vel apprehendere lagenam, brillam, asserem, mensam
et aliquid hujus modi supernatans, sicut fecisse et evasisse legimus
Ulyssem, qui rupta nave apprehendit malum et nudus in eo pependit novem
diebus hinc inde per fluctus agitatus, et demum in Cycladum insulas
dejectus in Deli portu terram apprehendit. Sed qui intus sunt in
oneribus, in tali casu perditi sunt.

Die decima quinta mane statim in scaphas descendimus et in civitatem
regressi sumus, scientes, navem non posse recedere (ob) temonis
reparationem, qui hac die vix reparari potuit. Missam ergo audivimus et
in nostrum hospitium regressi ibi pransi sumus,[TR182] post prandium ad
forum transivimus et multos Turcos negotiantes cum Christianis ibi
vidimus. Sunt enim Turci vicini Metonensibus, nutriunt autem Turci
porcos et impinguant eos et in Metonam ducunt Christianis vendendos,
quia ipsi carnibus porcinis non vescuntur, sicut Judaei; et praecipue
quando percipiunt classem advenisse, tunc cum gregibus porcorum ad
Metonam veniunt, et in tam bono foro sunt, quod levius quam pro uno
marcello, qui facit duos boëmos, potest quis emere saginatum porcum.
Illi autem de galeis ementes occidunt et igne depilant et caput cum
intestinis abjiciunt et carnosa excidunt et ossa ejiciunt, solum lardum
reservantes, et omnem pinguedinem duorum vel trium porcorum in corpus
evacuatum unius porci intrudunt et acu ventrem consuunt firmiter et ita
in galeas portant et Venetias ducunt in domos suas vel vendunt. Credo,
quod in illis diebus, quibus Metonae mansimus, ultra sex millia
porcorum fuerunt in galeas portati, quia omnes galeae repletae occisis
porcis erant, et quilibet porcus in se tres aut quatuor porcos
continebat, civitas enim Venetiana lardum et porcinam pinguedinem ab
hoc loco recipit; sed et farcimina in maxima multitudine ibi fiunt et
venduntur et ulnis mensurantur in venditione.

Pomerantiae sine reputatione ibi sunt, unde unam sportam plenam optimis
et probatis pomerantiis emit quis pro quinque vel sex marketis, et pro
uno denario XX vel XXX. De illis malis repletae fuerunt galeae, et
quilibet emit pro se unam sportam, etiam nos peregrini. Sed de vino,
quod ibi crescit, quid dicam, cum solus cogitatus de eo me delectet,
ibi enim crescit vinum muschcatellum, cujus florem (et) nobile usurpat
sibi nomen quoddam vinum crescens in aulone Tridentino juxta Tramindum
villam, quod vix est aqua respectu illius, et est ibi copia magna et
bono foro nobiliusque est vino Cretico, unde Ulmae carius venditur
Metonense quam Cretense, unum tamen saepe pro reliquo datur, et ambo
Malvaseti nomen habent. Sed et alia sunt ibi in bono foro et est ibi
fovea pinguedinis, et mirum est, quod Turci non dudum locum illum non
desolaverunt, sed forte dimittunt propter commercia, quae habent cum
Christianis, quae cessarent, si eam desolarent civitatem.



                          De Metona civitate.

Metona civitas ex dictis pro parte descripta habetur. Est enim in
provincia Achajae, in qua plures sunt urbes, quas omnes Turcus cepit,
demta illa sola, cum quibusdam parvis munitis locis. Est autem Metona
civitas vetustissima, cujus Thucydides Graecorum historicus meminit in
oratione Brasidis ad milites Libr. IV. et Hieronymus in vita S.
Hilarionis C. 32. et in vita S. Paulae in Epist. Haec ab antiquo fuit
de regno Graeciae, sicut et tota Achaja, sed anno Domini 1204 in
Venetorum dominium devenit, qui hodie ibi dominantur. Est autem civitas
competenter magna et munitissima tam a parte maris quam a parte terrae,
et est in ipsum mare protensa, scopulis et cautibus superaedificata,
ita, quod mare saeviens usque ad murum adscendit, impetus tamen ejus,
antequam murum attingit, in obstantibus petris et rupibus
confringuntur. Portum habet valde nobilem, arte factum per immensa saxa
profundo immersa, et desuper longa via in curvum est strata. Ab alia
parte, ubi est terrae continenti juncta, est monti imminens, ad cujus
clivum pro parte dependet, et mirabilibus fossatis per petras et rupes
scissas est munita, et spissis altisque muris et turribus est vallata.
Ab extra est suburbium, et ad partem suburbii ad clivum montis sunt
multae domunculae parvae et tuguriola stupa et calamis et sarmentis
factae et luto compactae, et est quasi villula, inhabitantque illam
Zigari illi, qui per orbem vagantur, de quibus supra Fol. 80 dictum
est. Et omne forum equorum, porcorum, et quidquid tumultuosum est,
agitur in illo loco extra urbem, et in urbe est quies et pax, et
negotiationes quietae in ea tractantur. In ea urbe est sedes
episcopalis, humilis ecclesia, miser clerus, distractus populus. Ea
urbs est in cornu Achajae sita, quae olim Argea dicebatur, et inde
Graeci Argivi dicti sunt et imperium Graeciae multo tempore tenuerunt.
Ab ea urbe potest iri pedes per Macedoniam usque in Thraciam et
Constantinopolim contra aquilonem, contra meridiem autem per fretum
Adriaticum in Siciliam, quae antiquiori vocabulo dicitur Trinacria,
facili navigatione cum vento prospero devenitur.

Trinacria, quae et Sicilia, est insula magna, et Trinacria dicta
secundum Isidem, quasi triquadra, quia in tres quadras divisa. Vel
dicitur Trinacria propter tria acra, i. e. promontoria, scilicet
Pachinum, Pelorum et Lilybeum. Pelorum promontorium respicit ad
aquilonem, sic nominatum a Pelon, gubernatore Hannibalis ibi sepulto.
Pachinum vero ad austrum spectat, ab aëris crassitudine dictum.
Lilybeum autem occidentem. respiciens a civitate ejusdem nominis in eo
constructa sic dicitur. Pelorum Poennio monti olim junctum fuit, et
tunc non erat insula, sed Italiae pars, terrae motu autem factum est,
quod mare intervenit, et Trinacriam ab Italia divisit, exiguo quidem
freto, sed multum aestuoso et numquam quieto. Pachinum autem respicit
Achajam.

Antiqui dicebant, quod gigas Typhon, filius Titanis, cum provocasset
Jovem in certamen, iratus Jupiter cum fulmine prostravit et ad ejus
opprimendam superbiam corpori ejus superimposuit Trinacriam perpetuo
portandam.

In ea insula sunt montes perpetuis incendiis flammantes, qui sine
intermissione ut fornaces ardent et lapides exustos ejiciunt. Ibi est
Aetna, mons celeberrimus in medio insulae, in vertice habens duos
hiatus, per quos globi flammarum ascendunt, quos tamen strepitus
antecedunt, magni. Ad conspiciendum hoc mirabile naturae incendium
venit Plato philosophus ab Athenis in Siciliam et montem Aetnam
perlustrans sensu et ratione causam investigavit ignium illorum. Huic
incendio propter ejus exundantiam comparat beatus Hieronymus in Epist.
ad Furiam flammascentem juventutem dicens: non Aetnaei ignes, non
Vulcania tellus, non Vesevus[TR183] et Olympus tantis ardoribus
aestuat, ut juveniles medullae plenae vino et (#190 a#) dapibus
inflammatae; semper enim juventus incensa fervet, Aetna autem pro
tempore, ut patebit.

De hoc monte erumpit igneus fluvius, decurrens contra Catanam urbem,
saxa terramque liquefaciens, sicut habetur in Legenda S. Agathae.
Dicunt insuper, quod hic mons Aetna tantas cineres ejicit, ut civitates
et villas operiat et loca multa deserta faciat. Ignibus tamen non
obstantibus tantum frigus est in ejus summitate, ut perpetuis nivibus
candescat. Incolae dicunt, quod flammatio cessavit et solum fumus
emittitur. Sed quid sentiendum sit de istis ardentibus montibus, et
unde sit ignis ille, diversa est relatio. Nam aliter de hoc loquuntur
poeticae fictiones, aliter vulgarium opiniones, aliter naturalium
descriptiones. Nam poetae dicunt, quod haec insula ante Jovem fuerit
habitatio Cyclopum. Erant autem Cyclopes gigantes, solum unum habentes
in fronte oculum, et habitabant in antris devorantes homines et
bestias. Unde longa contexta est historia, quomodo Ulysses cum sociis
suis naufragium passus venit in Siciliam in insulam et vidit ibi
hominem ingentem villosum et hispidum, greges mulgentem, et ab antro
suo solum amoventem lapidem, quem movere nequivissent juga boum XX.
Cujus antrum ingressus cum sociis Ulysses eum oravit amicum fieri.
Cyclops autem sprevit dicens, se etiam Jovis amicitias non curare, et,
captis duobus ex sociis Ulyssis, illos discerpsit et devoravit. Quare
commotus Ulysses cogitavit eum occidere, sed quia non potuit tam
ingentem molem ab ostio antri amovere, destitit. Mane Cyclops alios
duos comedit de sociis Ulyssis, et exiens gigas advolvit saxum et
Ulyssem cum reliquis sociis inclusos reliquit et cum gregibus ad pascua
abiit. Ulysses autem clausus ingentem baculum acuit et in specu
abscondit, Cyclops autem rediens alios duos comedit, Ulysses autem, ut
misericordem eum faceret, obtulit cadum optimi vini, quo potato
promisit misereri, si alium cadum offerret, et cum tertium potasset,
solutus est Cyclops in somnum, Ulysses autem accepto stipite eo igne
praeusto incensum in oculum Cyclopis acri nixu impegit, juvantibus eum
sociis, nec eum occidere poterant clauso antro. Cyclops expergefactus
ingenti clamore socios antro propinquos invocavit adjutores, qui
venientes circa antrum aestimabant eum naturali aegritudine gravatum
[et] abierunt. Cyclops autem tristis coecus amovit lapidem et greges ad
pascua numeravit, singulos oves et boves stans ad ostium manu tetigit,
ne illi cum bestiis effugerent. Ulysses autem cum sociis occisorum
(pecorum) pellibus se contegerunt et more bestiarum quadrupedes cum
grege exierunt sicque evaserunt.

Contra hos Cyclopes movit Jupiter proelium et captos montibus inclusit,
servos Vulcano Jovis fabro ipsos faciens. Vulcanus enim ad imperium
Jovis fulmina fabricat in his Trinacriae montibus adjutorio Cyclopum.
De fabrica ergo Cyclopum incendia illa ex monte Aetna spirare dicebant
antiqui. Illorum Cyclopum habitationes ante eorum inclusionem adhuc in
montibus patent in maximis et amplis cavernis et subterraneis locis.
Insuper ipse mons persaepe movetur et agitatur et tunc maxime flammas
emittit, quod ideo poetae (#b#) dicebant fieri, quia Typheus, cujus
capiti Trinacria erat superposita a Jove, quamque conatur abjicere, et
tunc tremit et movetur mons, et quandoque tota insula; sed quando
lassus et attaediatus sub onere suspirat, tunc flammas eructat, quae
per hiatus montis Aetnae exundant, quo spiritu etiam saxa et arenae ab
interioribus montis ejiciuntur.

Sed naturales melius de his loquuntur, quamvis et ipsi poetae in suis
fabulis idem, quod naturales, dixerint, sed occultatum corticibus
fabularum. Dicunt philosophi, quod montes illi ab ea parte, qua Eurus
vel Africus flat, habent speluncas plenas sulphure, quae usque ad mare
sunt deductae, unde fluctus speluncas intrantes ventum creant, qui
exagitatus ignem gignit et sulphur incendit, quo incenso fremit et per
cavernas erumpit et nonnumquam quasi fluvius candentis aeris decurrit
et cuncta inventa consumit. Vulgus vero dicit, quod sub Trinacria vel
Sicilia sit os inferni, de quo ignis spirans montes incendit, unde
incolae regionis dicunt, quod quando est futura de propinquo hominum
occisio, sive peste sive gladio, aut alio modo, quod tunc ignis montium
plus solito flammescit, et hoc ideo dicunt fieri, quia infernus
praesentiat, se spolia de mundo accepturum, ideo os magis dilatat et
flammae abundantiores emittuntur. Ad hoc accedit, quod Diodorus refert,
in ista regione prope Aetnam esse speluncam pergrandem, quae hiatum sub
terra habet ad Arctum spectantem, per quem Plutonem fabulantur cum
curru rapta Proserpina transisse.

Aliqui dicunt, purgatorium quoddam animarum ibi esse, de quo facit
mentionem Gregorius in dialogo: Juxta Trinacriam versus Italiam sunt
aliae insulae, flammigeros montes habentes, quarum potior dicitur
Lipara, et vocantur Vulcaniae, quia in eis dicebant antiqui officinas
Vulcani esse ad ignem fabricandum et ad arma deorum faciendum; ibi enim
monile Hermionis et corona Ariadnae et Achillis et Caci arma sunt
fabricata. Dicuntur etiam insulae hae Aeoliae,[TR184] a rege Aeolo, qui
in eis regnavit. Hunc Aeolum regem nuncupant poëtae deum ventorum,
habentem potestatem emittendi et retinendi ventos. Ad eum Ulysses supra
dictus accessit et ventos ab eo sibi dari petiit, et dedit sibi omnes
ventos praeter Zephyrum, quos corio bovis intrusit tamquam in saccos et
argentea catena alligavit sicque ventos in utres coactos in navem suam
portavit, socii autem sui putabant, in pellibus esse thesauros
inclusos. Cum autem sic navigarent, aperuerunt socii utres, e quibus
adversi ventus erumpentes rejecerunt navem ad insulas Aeolias, quam
Aeolus a littore repulit emittens contra eam pessimos ventos, de quibus
Ulysses in magna naufragia venit.

Sunt autem insulae septem in Sicilia, dictae Aeolides, scilicet
Strongyla, Evonyma, Dydima, Phoenicodes, Sacra, Vulcania, Lipara, sitae
inter Italiam et Siciliam recto cursu. Hae insulae hactenus omnes ignem
evomebant, quarum meatus oraque ignis etiam nunc visuntur in Strongyla
ac Sacra, hujusque ex terrae hiatu ventus erumpit et foetor ingens,
eructat quoque arenam lapidesque igneos permultos, quemadmodum et
Aetnae accidit. Asserunt vero nonnulli, esse subterraneos meatus ab
Aetna ad has insulas et his omnibus eandem ignem spirandi caussam esse.
Haec Diodorus Antiqu. Histor.

De insula Vulcania dicitur, quod olim non fuit, sed tempore Pompeji
primo apparuit.

Trinacria ergo haec, de qua sermo est, respicit etiam tres mundi
partes, sicut supra dictum est de Creta. Nam cum Peloro promontorio
respicit Europam, extendens se contra Italiae ultimam partem, a qua non
distat nisi mille quingentis passibus. Altero promontorio respicit
Africam, a qua distat non amplius quam centum XX millia passuum. Tertio
vero promontorio respicit Asiam, a qua longo interjacente mari
Adriatico et Aegaeo divisa est. Et notandum, quod in constitutionibus
nostris ponuntur duae provinciae, scilicet Trinacria et Sicilia, et
tamen ipsa Trinacria Sicilia ab antiquo (#191 a#) nuncupata fuit a
Silico Agenoris filio. Sed illam differentiam ponunt multi, quod partem
illam regni Siciliae, quae aquis circumdatur et insula est, nominant
Trinacriam, aliam autem Italiae partem condependentem et ad regnum
Siciliae pertinentem nominant Siciliam. Alii vero, et praecipue illi de
insula, verecundantur de hoc nomine Trinacria, dicentes, a Teutonicis
esse inventum, quod tamen verum non est, sed ante omnia alia nomina
dicta fuit Trinacria, sicut patet per Joh. Bocc. L. 10. C. 42 de
Generatione deorum gentilium, et Isidem 33. C. 6. Ethicorum 1., et
Diodorus Siculus eam Trinacriam nominat. Post haec dicta fuit Sicania,
a Sicano filio Neptuni, antiquissimo ejus rege, post quem regnavit
Siculus eamque Siciliam nominavit. Contendunt Siculi de insula
dicentes, quod ipsa insula deberet nominari absolute Sicilia in
nominativo: alia vero pars regni in obliquo, ut diceretur, provincia
regni Siciliae. His contentionibus aliquando interfui.

Haec igitur insula, de qua loquimur, ditissima est, abundans omnibus
bonis mundi, unde antiqui eam vocaverunt horreum Romanorum, propter
abundantiam frumenti, olei, mellis, croci et animalium comestibilium,
pellium, lanarum et caseorum. Ad hanc insulam propter ejus temperatum
aërem credunt nonnulli emigrare de partibus Teutoniae hirundines
adveniente hieme, et inde reverti. Unde legi in quodam vetustissimo
libello, quod quidam Teutonicus mirabundus alligavit hirundini domus
suae tempore recessus schedulam sic scriptam: hirundo, ubi habitas in
hieme? quae avolans cum schedula, dum peracto hieme reverteretur,
reportavit schedulam aliam, sic scriptam: in Sicilia, in domo Petri.

In ea insula sunt magnae urbes, ut Cathana, in qua S. Agatha passa
fuit, et Syracusa, in qua S. Lucia martyrium sustinuit, et Panormus et
aliae.

Sexta decima die erant adhuc venti acres, nec speravimus nos de portu
posse exire, unde in conventum transivi, celebravi et cum fratribus
pransus fui. Eodem die venerunt Metonam peregrini de partibus
Britanniae, qui per terram sine maris transitu intraverant usque ad
terram sanctam in Jerusalem, gyrando pontum Euxinum per longissima
itinera, per quae frequenter Judaei ingrediuntur et egrediuntur, et per
eam viam exierant usque huc, et ibi per mare navigare in Siciliam
intendebant et in Romam. Ad omnem enim plagam a Metona invenit homo
navigia, quia est quasi in media via ad omnem terram et mare. Facilis
enim est navigatio inde Constantinopolim contra aquilonem, Tyrum,
Sidonem in terram sanctam contra orientem, Aegyptum et Africam contra
aquilonem [austrum], Siciliam, Italiam, Venetias contra occidentem.
Advesperascente die dato signo tubae ad ingressum galearum, nescio quo
negotio circumventus, exitum navium neglexi, conduxi ergo barcam et ad
promontoria Sapientiae secutus sum galeas et ingressus sum galeam
nostram in cumbam meam, et ita illa nocte ad radices Sapientiae
quievimus in mari, sine quiete tamen, propter ventorum impulsum
importunum.

Die XVII., quae est O Sapientia[TR185] juxta calendarium nostrum, erat
ventus quidem bonus pro itinere nostro, sed nimis fortis, cui naucleri
formidabant classem committere, et diliberabant[TR186] ibi manere usque
ad remissionem venti. Post prandium descendimus in barcam et paene
omnes de nostra galea ad radices promontorii Sapientiae navigavimus, et
(#b#) ibi juvenes diversis jocis luserunt, senes vero sedebant et
respiciebant vel spatiabantur, delectabilis enim et graminosa planities
erat sub monte super maris littus, et arduus ac altus ascensus per
petras et rupes sursum in promontorium. Dimisimus ergo nos peregrini
populum ludentem et sursum in altum cum labore magno ascendimus in
culmen promontorii et ibi longe lateque per mare circumspeximus in
provinciam Achajae, cumque per horam in monte moram fecissemus,
descendere incepimus, et dum paululum descendissemus et in arbusta et
scabrosa loca venissemus, subtraxi me a sociis et in promontorii
cacumen reascendi, ut solus essem ibi, propter causam jam subjungendam.
In ipso enim descensu venit mihi in mentem de dicendis vesperis, quia
hora vespertina aderat, et cum inspexissem calendarium, et o.
Sapientiam vidissem, dixi mihi: has vesperas, aeternae Sapientiae
laudes, non nisi in monte Sapientiae dicere convenit; sicque reascendi
et totas vesperas per me cantavi sine adjutore, ipsam vero antiphoniam:
o sapientia, altiori voce quam valui cantavi in jubilo, adeo tamen
altus mons est, quod nemo poterat me audire clamantem, nec videri
poteram ab his, qui in littore ludebant, videbar tamen ab his, qui in
classe erant, quae stabat remota a littore, cautibus tamen promontorii
alligata. In ipso vertice consistens multum delectabar, et locum
quondam insigni aedificio ornatum fuisse deprehendi in antiquis ruinis,
nunc vero nihil aliud ibi est, nisi signum in alto palo vel longo
baculo suspensum ad maris custodiam et quod inferius est portus. Quare
autem hoc promontorium Sapientia dicatur, rationem evidentem non
inveni, nisi forte Jupiter in eo consistens dicatur ibi caput suum
percussisse et de cerebro suo Minervam, armatam virginem elegantissimam
produxisse, quam Minervam, id est Sapientiam, nominavit, quae armata
omnem vincit malitiam, Sapientiae VII., et virgo est omnem refugiens
spurcitiam; vel quia Minervae, deae sapientiae, hoc promontorium
sacratum quondam exstitit ejus templo; vel quia forte antiqui Achaici
in eo scholas sapientiae habebant remotas a communi tumultu hominum.
Sedi ergo super praeruptum plus quam per horam solus, describens locum,
et quasi nimis tardavi, nam antequam descendens venirem in planum, sol
occasum petierat, et adhuc una barca in littore stabat; in quam cum
aliis ingressus redii in locum meum. Si illam barcam neglexissem, illa
nocte non venissem in classem, sed in littore per noctem patientia
necessaria fuisset, et forte periissem, quia nocte illa classis
recessit, nisi transillas[TR187] solventes me secum in classem
reduxissent.

Die XVIII. in noctis medio, dum omnia essent in silentio, subito
aspiravit ventus salubris et bonus, et statim rupto silentio clamores
magni excitabantur per classem, et ad recessum se parabant levando
anchoras, sursum trahendo barcas, erigendo vela, extendendo spiras,
solvendo promesias, et multa, quae gravibus laboribus et cum ingentibus
clamoribus et cum violentia, cursu et festinantia fiebant, de quibus
saepe dixi. Soluta ergo classe, cum per ventum bonum deportati
fuissemus in maris latitudinem, invaluit ventus nimis et orta est
tempestas adeo saeva, sicut vix sustinuimus, et duravit toto die illo,
unde incipiente saevire tempestate domini de castello madidi et pavidi
confugerunt ad nos in carinam (#192 a#), et clauso ostio toto die illo
in tenebris sedimus, adhaerentes columnis, parietibus et saccis
gravibus, ne sic projecta navi de latere in latus simul laberemur. Nec
alicui indulgebatur de carina egredi ad quamcumque necessitatem, nec
illo die oblatus nobis fuit cibus nec potus, quia coquina non igne sed
aqua plena erat, sicque in illo tetro mansimus carcere usque ad
vesperas; advesperascente die, ecce quasi in antrum Aeoli revocati sunt
venti, et omnia quieverunt et turgida hactenus vela languida
exhaustaque adhaeserunt malis, sicque in taediosa bonaza mansimus usque
in diem alterum, in loco, ubi mare effusum nobilissimum constituit
sinum Ambraticum in Epyro.

Die XIX. revenit ventus bonus, et velis inflatis celerrimo cursu
navigavimus, ac si ventos in utribus ab Aeolo accepissemus. Illo die
insulas multas pertransivimus, quae dicuntur Casopiae in generali,
aliâs habent propria nomina. Hae insulae, ut dicitur, fuerunt ante
confoederationem Venetorum cum Turcis cujusdam domini Christiani
Graeci, qui in multis subvenit saepe Venetiis et utilis fuit quasi
maris custos contra Turcos, quia insulae istae magnam occupant maris
partem et mediant inter regiones Turcorum et Christianorum, sed facta
confoederatione cum Turcis Venetos amplius non timuerunt, irruerunt
insulas istas et capto domino earum eum tributarium constituerunt et
aliquas[TR188] desolaverunt. Unde tempore primae meae peregrinationis
episcopus Sophoniensis de una illarum coactus fuit deserere sedem suam,
eratque vir maturus et grandaevus, et nobiscum Venetias navigavit, qui
dixit nobis, quod Turci in captione illarum insularum nullum
Christianum occiderunt nec populum transtulerunt, nec abnegare fidem
coëgerunt, sed tantum suae servituti subjecerunt dantes eis praefectos
et capitaneos Turcos. Statim autem facta illa mutatione dominii
temporalis defecit etiam potestas spiritualis et ecclesiastica, nec
populus communis curavit amplius episcopos nec presbyteros, non
praedicatores, et ecclesiasticas censuras contemserunt, praecepta
spreverunt, et si ecclesiastici praelati aliquem contumacem corrigere
volebant, ille contumax conquerebatur hoc judici praefecto Turco, et
statim, si occisus praelatus non fuit, ille tamen fuit compulsus
exulare. Dixit etiam nobis idem episcopus, quod quando rumor primo
venit in insulas de adventu Turcorum, tantus metus, tantus ulutatus
erat in populo, quod miserabile fuit videre; sed quam cito Turcis
juraverunt, statim obedientiam praelatorum ecclesiasticorum contemnere
coeperunt et sine praefectorum coactione per se a legibus Christianae
religionis recesserunt, nec amplius celebritates ecclesiae nec jejunia
nec sacramenta nec missas curaverunt, pigri et involuntarii facti ad
omnia Christianorum exercitia. Nihilo tamen minus gerebant se et adhuc
hodie gerunt se pro Christianis, nomen quidem habentes sed pietatem
abnegantes, per illum enim modum augmentata est secta Machumetana et
potestas Turcorum, nam dum incepissent Turci persequi Christianos et
terras eorum invadere, multi Christiani volentes declinare
persecutionem se ipsos eis sponte tradiderunt. Hoc patet, quia adhuc
hodie multa castella et oppida sunt in Turcia de illis antiquis Graecis
sub dominio Turci, qui se sponte tradiderunt, sicque intactae (#b#)
manserunt eorum habitationes, unde factum est, ut ipsi Christiani
Turcis auxilio fierent ad persequendum alios Christianos et proditores
fratrum efficerentur. Et sic eorum culpa coepit crescere propter
censuras ecclesiasticas, quas non curabant incurrere. Et quia ipsi
Christiani erant, inceperunt sub quadam pietatis specie Christianis
devictis parcere et eos in servos et ancillas retinere. Et videntes
Turci, quod ex hoc Christiani ditarentur, conceperunt aviditatem
possidendi servos et ancillas, et captos Christianos non occiderunt,
sed vel in suam servitutem redegerunt vel vendiderunt. Illa ergo ficta
Christianorum pietas in tantum excrevit, ut malitia Christianorum in
persequendis caeteris Christianis excederet malitiam infidelium, et in
hoc eorum magistri fuerunt et praelati. Et cum ecclesia contra eos
censuras fulminaret, excusantes se dixerunt, quod ecclesiae plurimum
prodessent, quia, quos Turci occidissent gladio, ipsorum pietate
viverent, et ex hoc se contra ecclesiam erexerunt dicentes, ecclesiam
injusta judicia ferre et censuras inanes esse, sicque tandem Turcis
traditi sunt, et facti Janizari, id est, abnegati Christiani, quos
Sarraceni Mamaluccos appellant. De his supra saepe mentio facta est in
invectione contra Graecos.

Ex his patenter sequitur, quod saevior est illa persecutio, qua
dimittuntur Christiani vivere, quam ea, qua perfide morte plectuntur.
Quod est contra illos, qui sub quadam virtutis specie volunt Turcos
advenire, dummodo non eos fidem negare cogeret, sed hoc ex vitio
crescit inobedientiae, quia ecclesiae praelatis et Christianis
principaliter obedire taedet.

Igitur cum bono vento fortiter navigantes in Corinthium sinum venimus
et multis insulis transgressis contra Epyrum processimus et in
Epyroicum mare venimus contra Corcyram insulam, ad quam navium rostra
vertimus, sed quia sol jam in occubitu erat, Corcyram attingere non
valuimus nec procedere potuimus propter ibi scabrositatem maris. Ideo
aversi contra insillam, Paxo dictam, applicavimus. Ego puto hanc esse
Ericusam: ibi anchoris ejectis et navibus stabilitis noctem egimus.

Vicesima die, orto sole, soluta classe contra Corcyram insulam
navigavimus; ibi primo vidimus Fallarium, Corcyrae promontorium, ex quo
in mare protenditur scopulus, quem a similitudine Ulyssis navem fuisse
dixere vetusti. Scopulus hic satis horribilem navis speciem habet. Inde
gyravimus insulam, et negligentia nautarum factum est, ut cunctae
galeae ante nos essent in portu Corcyrae, cum tamen nostra, in qua erat
potestas et praefectura classis, ante alias jure ingredi debuisset.
Unde propter hanc causam praefectus armaturae classis nostrae cum
naucleris contentiose litigavit, cui vice versa in faciem restiterunt,
ad quod litigium filius armiregii accurrit, uni de gubernatoribus
galeae improperavit uxoris suae meretricium, quod ille iniquo animo
ferens captata hora, antequam in portum Corcyrae veniremus, cultrum
scapulis ejus infixit, et lapsus extra navem, sub prorae rostro ab
extra pendens se continuit, quousque per barcam a suis abductus in
aliam galeam fuit. Tota autem galea fuit (#193 a#) commota, et
discurrerunt per galeam, ubique quaerentes vulnerantem in latibulis et
penetralibus, sed non fuit inventus, affirmantibus galeotis, quod extra
galeam cecidisset, nec fuit proditus, pendens ad prorae rostrum, sed
nec ille laesus fuit mortuus nec multum debilitatus. In isto disturbio
portum Corcyrae ingressi sumus et magna cum solemnitate recepti per
pulsum campanarum in duobus castellis, et per clangores tubarum, et
voces et clamores galeotarum, et strepitus bombardarum, cum omnibus
solemnitatibus, quibus consuetum est naves grandium recipi, siquidem in
ipso portu Corcyrae praeter naves classis nostrae stabat alia armata
classis cum falcatis biremibus ad custodiam maris, quia illo in tempore
Hercules, dux Ferrariensis, quem senatus Venetus in dominium
collocaverat, bellum grave eis intulit mari, Pado et terra, et fere
totam Italiam et ipsum papam Sixtum contra Venetos excitavit, ita, ut
papa etiam spirituali gladio, censuris et sententiis in eos
debaccharet, quae fulminatio nos plurimum perturbavit propter
ambiguitatem et communionem in divinis; super qua re consultum habuimus
quendam magnum patrem religiosum, qui noviter de Venetiis venerat, qui
dixit nobis, quod nulli religiosi in civitate Venetiana, nec
Carthusienses, nec Mendicantes, nec alii servarent interdictum, et quod
non esset verum de hoc; sic ergo, licet cum formidine, eis nos
conformare decrevimus.

Stabilitis ergo navibus inducti sumus in civitatem Corcyram, quam
plenam armatis reperimus, et nec domum nec cibum reperire poteramus,
magna enim erat ibi caristia omnium, et propter bella et propter anni
sterilitatem, quae ubique erat per totam Europam. Nam quando nos a
nostris partibus egressi fueramus, fuit defectus panis in Suevia et
Alsatia. Cum ergo nos peregrini circumiremus civitatem ut canes propter
panem, venit quidam stipendiarius Teutonicus ad nos et misertus nostri
duxit nos in quoddam pandocheum, et cum magna difficultate modicum
panis habere potuimus pro offala. Vidimus tamen in publicis coquinis
stare ignem ad ollas carnium et feruta cum assaturis et legalia carnium
paramenta, contra Christianae religionis leges, quia dies illa erat
jejunii dies, sabbatum quatuor[TR189] temporum et vigilia beati Thomae
apostoli. Excusat tamen forte necessitas et defectus panis et imminens
bellum et populi multitudo et labor assiduus, et caetera, quae illi
miseri patiebantur. Verum, et si non fuissent ibi armati, adhuc Graeci
manducassent carnes non obstante ecclesiastica prohibitione. Prandio
peracto reversi sumus in galeam sperantes nos illico recessuros.

Die XXI., quae est beati Thomae apostoli, et erat dominica quarta
adventus Domini, cum sol ortus esset, aptabant naucleri navem, ac si
vellent recedere, nec ausi fuimus ad officium Missae audiendum exire.
Cum autem hora Missae pertransivisset, cessaverunt a labore et tempus
recessus nostri non advenisse denuntiabant. Hoc audito in barcam
descendimus et ingressi civitatem omnes ecclesias clausas reperimus et
in pandocheo praefato macram offam pro nostro prandio sumsimus. Post
offam in cathedralem ecclesiam ascendimus (#b#) ad orationem, et in
suburbio ad ecclesiam Augustineorum et ad ecclesiam fratrum Minorum
ingressi orationi paululum institimus, Graecorum autem ecclesias
vitavimus. Juxta[TR190] mare est ecclesia beatae Virginis, jam quadris
aedificata, ubi in prima mea peregrinatione stetit solum lignea
capella, et est etiam ecclesia latina, galeotarum eleemosynis
constructa; in hac diutius moram traximus. Interea sonum tubae
audivimus vocantis nos ad classem, et commotam classem quasi recessuram
vidimus, sed dum in eam festini navigassemus, cessavit omnis tumultus,
qui recessum solet praecedere, mansimus ergo sic in galea cum
impatientia, quia ventus bonus erat, quem negleximus.

Vicesima secunda die mane discurrebant per galeam et in tota nostra
classe recessum simulabant, sed domini patroni in naviculis remeabant
in urbem, quo vidimus nos non recessuros. Erat autem apertum
navigationis tempus, causae autem tres erant, quare sic ibi
detinebamur. Prima fuit, quia capitaneus armatae classis male contentus
erat de capitaneis nostrae onerariae classis, pro eo, quod portum illum
ingressi fuerant, cum ibi vix alimenta reperiri possent sufficientia
pro armigeris; hoc ut notaverunt capitanei nostri, sibi in faciem ibi
manebant. Secunda causa, propter merces, quas ibi deponebant et
imponebant; illati enim erant in nostram galeam ultra CCC lodices
ungaricales villosi, quos nos nominamus sclevos, quia Sclavi eis
involvuntur die ac nocte, et sunt lecti eorum, vel quia in Sclavonia
fiunt sicut in Ungaria. Hos lodices posuerunt ad stantiam et cumbam
nostram, et desuper struere lectulos nostros fecerant, quod domino
Johanni et mihi valde profuit, quia hactenus stratum nostrum tenue
super saccos nudos specierum durissimos habuimus, sed nunc molliori
strato contra duritiam et contra frigus fruebamur, quem pecunia
libenter comparassemus. Tertia causa tardationis erat, quia domini
practicabant concordiam inter illos duos, qui in nostra galea[TR191] se
laeserant, ut patet supra; nam sine eo, qui extra navem lapsus fuerat,
non poterat galea stare bene, quia optimus nauta erat et unus de
principalioribus; et concordaverunt eos regressusque est in galeam.
Porro quartam causam nostrae tardationis principalem ego suspicabar
esse diabolicam, instabat enim festivitas dierum sacrae nativitatis
Domini nostri Jesu Christi, et ne istis solemnibus diebus interessemus
divinis officiis, diabolus impedimentum praestabat, non enim poteramus
amplius aliquem attingere portum habitabilem, optavimus nos peregrini,
impetuosissimum fieri mare, ne illis magnis diebus sine sacramenti usu
esse oporteret, male enim navigantibus, provisum est de sacramentis,
cum careant eis simpliciter. Non sic antiquitus fuit, quia saepius
legimus, in periculis communicasse navigantes, sicut patet in III.
Dialogorum Gregorii et Legenda beati Ludwici, ubi habetur, quod
navigante eo die de Syria, cum Carybdim incidissent et cuncti per navem
discurrerent interitum exspectantes, invenerunt regem ante eucharistiae
sacramentum prostratum. Sed vide P. 1. Fol. 49, quare non habeatur
eucharistia in navibus. Cum ergo non habeant sacramenta in navibus,
cooperatur diabolus ad hoc vigilanter (#194 a#), ne ad loca veniant
illis temporibus, quando usus sacramentorum est consuetus. Hoc enim
detestabile malum habet illa Hierosolymitana peregrinatio, quod
frequenter festivis diebus et dominicis major motio, labor et
inquietudo est in navibus, quam aliis diebus, et quanto major est
festivitas, tanto gravior labor et inquietudo, et hoc certa experientia
didici, prout evagatorium demonstrat. Eodem igitur die, cum
advesperasset, misit capitaneus armatae classis nuntium in classem
nostram, praecipiens et supplicans praefectos nostrae classis, ut
abirent a portu illo, quia pro tanta multitudine non essent alimenta et
armati paterentur in nostra praesentia defectum; praecepit etiam
auctoritate Ducis et Senatus Venetorum omnibus patronis singularum
galearum, ne quis aliquem hominem pertinentem ad classem armatam
recipiat in galeam suam ad abducendum, et si aliquis receptus sit, in
continenti remittatur: multi enim de exercitu libenter recessissent, et
furtive fugere quaerebant, quibus capitaneus praeclusit hoc modo viam,
verumtamen aliqui redierunt nobiscum, sed cum consensu capitanei.



                      Descriptio insulae Corcyri.

Corcyra insula, quae Corfun vulgariter nominatur, hoc nomen accepit a
filia Asopi, Corcyra dicta, quae a Neptuno rapta in eam insulam fuit
deportata. Haec insula est multis promontoriis anguloso freto
contracta, contra aspectum Italiae continens portum urbis Romae, a mari
Adriatico declinando sinum Jonicum, et dimittendo ad dexteram Siciliam,
Campaniam, Calabriam, Apuliam, et ad sinistram insulas Sardiniam et
Corsicam et mare Sardonum et Ligusticum, sicque per medium intrando
mare Tyrrhenum venitur ad ostia Tiberina et inde Romam. Navigando autem
simpliciter per mare Adriaticum in sinum Jonium venitur in Venetiolum,
et ita Venetias, habendo Dalmatiam et Istriam vel Tablantiam ad
dextram, et totam Italiam ad sinistram dimittendo. Et haec est via
nostra.

Est autem Corcyra insula non magna, sed fertilissima, abundans
frumento, vino et oleo, habetque salineriam bonam, id est locum, in quo
terra sulcatur et in terrae scissuras maris aqua importatur in salque a
sole decoquitur, et portum capacem multarum navium habet, qui numquam
sine hospitibus reperitur, quia est portus pinguis et bonus communibus
annis, in quo copiose nutrimenta reperiuntur. Alia vice multis diebus
degui in hoc loco et experimento habeo ejus rei notitiam: unde ante res
Trojanas ex ea maxima sunt bella habita cum Corinthiis et caeteris
maritimis, ut Thucydides narrat.

Porro civitas ipsa cum suburbio est competenter magna, quae nominatur
Corcyropolis, et bene munita, inter rupes aedificata. In ipsa enim
civitate sunt duae rupes e diverso stantes, in altum protensae, in
quibus sunt duae arces aedificatae, in quarum culminibus pendent duae
campanae, quas continue alternatis vicibus pulsant ob maris custodiam.
In ipsa civitate nullus plane locus est, sed ad statim, dum quis
ingreditur, adscendere incipit usque ad ecclesiam cathedralem, quae sub
majori arce sita est. In prima mea peregrinatione erat episcopus
ecclesiae frater ordinis nostri sed obiit. Suburbia sunt multo majora
civitate, et in una sunt duo conventus fratrum, scilicet Minorum et S.
Augustini, et tam in civitate quam in suburbiis sunt plures ecclesiolae
(#b#) Graecorum et capellae. Collectus populus est in illa civitate,
ibi sunt Graeci et Latini, Judaei et Christiani, Turci etiam frequentes
sunt ibi. Haec insula facit finem Graeciae, et Graeca locutio in ea
desinit et incipit. Fuit olim de regno Graecorum, dicitur autem, quod
erat duorum fratrum, qui discordantes ambas arces muniverunt contra se
invicem, ille autem, qui desperabat se posse vincere, Venetis suam
arcem in partem dedit, qui venientes ambos expulerunt et insulam
possederunt. Anno Domini 1129 Rogerius, rex Siciliae, abstulit
imperatori Graecorum eam, sed Veneti Siculis expulsis eam Graecis
restituerunt. Post hoc anno Domini 1204 in manus fuit devoluta
Venetorum et hodie eorum est ditioni subdita.

Die XXIII., antequam illucesceret, solverunt classem a portu Corcyrae,
et solitis laboribus educta fuit ad canale latum, quod dividit Epyrum
ab insulis, quas nominant Gazopoleos. Per hoc canale Dei ex gratia
bonum habuimus ventum nec retardati fuimus voragine, quae ibi
aestimatur esse, sicut dixi P. I. Fol. 13. Nam quando non sunt venti,
solutae naves in quodam loco canalis subsistunt, et nullis galeotarum
laboribus educi possunt sine adjutorio aliarum navium; stat enim navis
et rotatur continue et ibi subintraret aquam, nisi ejus longitudo
obsisteret, nam aqua creditur ibi per voraginem et hiatum labi in
abyssum. In ipso canali navigavimus per rupem, quae de profundo maris
se tollit, in qua quondam generatus est immanis et terribilis draco,
qui supra civitatem Gazopam, in opposito promontorio existentem,
volitans urenti anhelitu ipsam infecit, et qui a morte erepti, fugerunt
et omnia dereliquerunt, unde hodie stant muri civitatis, turris et
domus, sed sine omni habitatore. Cum autem per multos annos bellua ista
ibi omnibus formidabiliter existeret, incolae prudenti usi consilio
cadaver hominis veneno intoxicaverunt eique projecerunt, quo devorato
scissus venter bestiae interiit. Dicunt adhuc esse in ecclesia aedituum
liberum nec tunc cum aliis hominibus infectum, ex quo arguunt, propter
hominum peccatum permissum saevire draconem. Saepe enim immittit
dominus propter peccata hominum plagas, sicut contigit in Aegypto et in
Massara, terra optima, sed tota desolata propter multitudinem aranearum
et scorpionum. Et quaedam Libyae civitas magna vacua manet propter
impetum leonum. Haec et similia dico eorum gratia, qui parum quandoque
fidei scriptoribus, ut incredibilia narrantibus, habent.

Sub civitate super littus maris est una beatae Virginis ecclesia, in
qua dicitur lampas semper ardere sine humano adminiculo, non natura sed
divino miraculo. Non sic lampas Veneris, nec lucerna Pallantis, quae
etiam sine humano ministerio ardebant, sed non sine humana arte, nec
sine naturae dispositione, de quibus dictum est supra Fol. 140 b.

Celeriter ergo loca illa pertransivimus, sed mirum dictu, ecce enim
circa vesperas improvise, nullo opinante, subito incidit quasi in ictu
oculi tempestas validissima et ventus adeo fortis et importunus
advenit, quod in multis locis grande velum dirupit et [in] magna
foramina laceravit et, nisi marinarii id citius eripuissent, totaliter
ruptum fuisset. Multos enim remos extensos procella subito vento allata
confregit et omnia in superioribus non ligata vel clavis fixa
subvertit, ignem coquinae aqua incidens penitus exstinxit, ollas
confregit et magnum timorem omnibus incussit. Saeviente sic tempestate
confugerunt ad nos domini praeceptores omnes, paventes, singularem
classis turbationem adesse dicentes. Mansit autem tempestas haec per
totam noctem, et in magnis angustiis stetimus. In eodem maris passu
alio quodam tempore saevissimam (#195 a#) sensi tempestatem, in qua
miraculo divino consolati fueramus, ut patet P. I. Fol. 20. Sancta
etiam Helena existente in hoc mari et grassante tempestate, ut mare
placatum redderet, ei pretiosissimum munus obtulit, nam tres clavos
secum ferebat, quibus Dominus Jesus cruci affixus fuerat, et unum mari
donavit, dumque in Dei nomine eum in fretum projecit, cessavit
tempestas. Est enim hoc mare Adriaticum saevissimum, praecipue juxta
Epyrum et Albaniam, ita, ut nonnumquam saxa grandia ab imo eleventur
sursum et tamquam lignum transferantur de loco ad locum, et saepe
inventum est, quod saxa non modica trajecta sunt de uno maris littore
in aliud.

Dicitur autem hoc mare Adriaticum ab Adria, civitate Illyridis, quae
super littus est. Totum enim unum mare Adriaticum et Aegeum, sed alia
et alia sortitur nomina a provinciis vel civitatibus vel eventibus. Et
sicut Adriaticum a civitate Adria, sic Aegeum dicitur a capra, nam
inter Tenedum et Acium saxum est in mari potius quam insula, quod
videntibus procul caprae simile est. Graeci autem capram aegeam
nominant, et ab eo dicitur totum illud maris spatium Aegeum.

Vicesima quarta die, quae est vigilia natalis Domini, venti, qui adeo
impetuose heri aequora et naves pellebant, ac si usque ad limbum
producere conarentur, hodie quasi in antrum Aeoli revocati imperio
omnes abierunt et quieverunt, et turgidum hactenus velum languidum
exhaustumque[TR192] adhaesit malo, quod ego perspectans illico adverti,
quia silentium hoc ventorum Deo permittente aërearum potestatum imperio
fieret, ut illo die in nullum portum catholicum veniremus ad
festivandam tantam solemnitatem; conabantur autem gubernatores ad
aliquem portum applicare, sed incassum laborabant, quia nullum habebant
ventorum adjutorium, nec labores eorum aliquem habebant effectum.

Post tempus aliquarum horarum venit quidem ventus, sed inutilis, quem
etiam nullo modo sequi conveniebat, portasset enim nos ad littora
Albaniae, quae nunc Turcorum sunt. Est autem sciendum, quod duplex est
Albania, una est Asiae majoris provincia ad littora oceani
septemtrionalis et ad mare Caspium se extendens, regio frigida, in qua
albi nascuntur homines ferocissimi, ita, ut leones perimant, et habent
oculos glaucos, quibus melius in tenebris et noctibus vident, quam cum
lumine vel in die. Ab his gentibus venit olim exercitus in Peloponnesum
et diffusi per littus maris regionem illam etiam Albaniam vocaverunt,
et de ista jam loquor. Civitas, quae est caput totius Albaniae, dicitur
Scodra, quae Venetorum fuit, sed anno Domini 1478 eam civitatem Turco
dederunt in confoederatione. Hanc nos in vulgari nominamus Scultur. Ad
eam bene venissemus pro celebratione festorum, sed jam nec cultus nec
festa in ea sunt, mansimus ergo sic in mari per illam sacram vigiliam
et sacratissimam noctem.

Die XXV., quae est sacratissimae nativitatis Domini Jesu, in medio
noctis (#b#) illius celeberrimae, Dominus Johannes Transsilvaniensis
archidiaconus et ego suus collateralis petito lumine a cellerario
cistam, quae stabat ad latus cumbae nostrae, tamquam altare
praeparavimus; emeram enim Alexandriae tapeziam Turcicam pulchram, quam
cistae superposuimus, et mappas sericas, quas Hierosolymis comparavi,
expandimus et lumina accendimus et imagines, quas habuimus, desuper
locavimus et simul officium matutinale psallere coepimus, ad quod
plures excitati intraverunt ad nos audientes officium; omnia enim
legimus manifeste, sicut in ecclesiis fieri consuetum est, matutinam
cum Missa sacrae noctis. Sic etiam fecimus in aurora et in die, nihil
autem ita quiete agere potuimus, sicut officium mediae noctis, eo enim
finito cometa galeae, qui est principalis de gubernatoribus, vir utique
inquietus, maledicus, blasphemus et nullius fidei nec conscientiae,
descendit in carinam et convocatis omnibus galeotis et companis ad
durissimos labores stimulavit et totum galeae statum immutavit removens
et evertens graves et grandes specierum saccos, et de latere in latus
aliud transponi fecit cum multis clamoribus, maledictionibus[TR193] et
blasphemiis. Vasa etiam mercibus plena et cistas transposuit, serris et
securibus asseres abbreviavit et omnia infra et supra, quae ab
Alexandria intacta steterant, illa sacratissima nocte ac die transponi
mandavit dicens, cursum galeae pati impetum, nisi alterentur. Non vidi
graviores labores, nec audivi pejora juramenta et blasphemias, nec
tantam inquietudinem percepi in toto marino itinere, sicut hac sacra
nocte et die. Et profecto coeco coecior est, qui non videt daemonis hoc
esse opus. Haec res odibilem mihi fecit peregrinationem
Hierosolymitanam.

Die hoc sacro advesperascente invaluit ventus, nec progredi nocte
licebat propter maris illius petrositatem, nec in tutum portum Albaniae
intrare valuimus propter inhabitantes Turcos, alia autem loca
importuosa erant. Tandem autem post decursum inquietum in littus
portuosum Albaniae appulit galea, sed desertum, juxta quod nec homines
nec bestiae morabantur. Dicebatur autem locus ille Stamnum, in quo cum
taedio stabilitis navibus per noctem mansimus.

Vicesima sexta die, quae est festum beati Stephani protomartyris, ante
lucem aptabant navem pro recessu, quia ventus bonus adspirare coeperat,
cui cum vela daremus, repente ferebamur via nostra, et promontorium
Acrocerauni, quod in angustias Adriatici sinus protenditur,
pertransivimus et in Jonicum incidimus sinum; post hoc promontorium est
quaedam civitas, Epidaurum et Dirrhachium dicta, ubi dicunt, quod
Constantinus Magnus, resignans Romam papae, volebat constituisse et
aedificasse Constantinopolim, et fundamentis jactis dimisit totum et
transivit Bysuntium in Thraciam, ibi aedificans, quod intendebat. Vide
Fol. 197.

Eodem die transivimus juxta insulam, quae dicitur Tremula, in sinu
Risenisco, et ibi ab utraque parte (#196 a#) terras vidimus
Christianorum: ad dextram vidimus Dalmatiam, ad sinistram autem
Campaniam et Apuliam, in qua S. Michaelis montem vidimus, montem
Gorganum in Adriaticum venientem mare, cujus in radicibus Sipontum
civitas, olim a Diomede, Martis victore, condita.

Secus hunc montem dicunt Danaen Acrisii regis Argivorum filiam inventam
per mare advectam, stupratam enim et impraegnatam a Jove in specie
aureae pluviae pater in arcam posuit et in mare misit, quae arca usque
ad littus Apuliae pervenit et a piscatoribus inventa et extracta, quam
aperientes invenerunt Danaen et parvulum filium, quem enixa fuerat, et
eam regi Apuliae Pilunno praesentaverunt, qui eam uxorem duxit. Hujus
rei gratia antiqui in littore illo Danae templum aedificaverunt. Item
secus hunc Metapontum dicunt Palladis templum fuisse, in quo diu
servata sunt Epii instrumenta, quibus durum equum apud Ilium
fabricaverat, et bipennes aereae et arma Diomedis sociorum deposita et
diu ostensa sunt. Dicunt insuper, ibi canes fuisse Graecis venientibus
laeta garrulitate blandientes; sed quod longe majus et verius et
venerabilius est, hoc in monte anno Domini 481 tempore Senonis
Michaelis archangeli specus incolis ostensus est mirabili prodigio, ubi
summa devotione a Christianis visitatur. In hoc monte dicit Catholicon,
ibi ferula crescit herba, quae dicitur ferula, quia tam calidae naturae
est, quod austro flante incenditur herba, et quandoque tota regio
aduritur. Ibi in mari sunt insillae, quae dicuntur insulae Diomedis,
ubi occiso ab Illyricis templum ingens aedificatum fuit. Hic Diomedes
dux audacissimus cum caeteris Graecis ad obsidionem Trojanam accessit
et cum Hectore et Aenea congressiones fecit ipsumque Martem vulneravit
et Venerem, Aeneam protegere volentem, qui cum in Graeciam repatriare
vellet et uxorem suam cum alio concubuisse audiret, patriam renuit et
in exilium se relegavit navigans in Apuliam, et oppugnato monte Gargano
et aedificata Siponto interfectus ab Aenea fuit et deificatus, cujus
socii in aves conversi ejus templum circumvolare dicuntur. Sunt enim
aves albae, quas Latini diomedes, Graeci herodios vocant, quae nusquam
reperiuntur, nisi in insula Diomedis, et omnibus infestae sunt et
clamant, demtis Graecis, et vulgus credidit, fuisse socios Diomedis, et
singulis diebus aquam rostris sumunt et templum Diomedis perfundunt. De
his loquitur Augustinus de civitate Dei et in Spec. Natur. L. 17. C. 68.

In ea Apuliae et Calabriae regione est urbs Hydruntum, quam Turci magna
adducta classe ceperunt et multo effuso sanguine cunctos, nemini
parcentes, crudeliter peremerunt, in quo Italiae universae immensus
timor incussus est, et nisi Deus Machumetum, virum utique in bellicis
rebus fortunatissimum, statim de medio tulisset, Italiam aggressus
fuisset, ad quam semper anhelavit, unde in epitaphio sepulchri ejus
inter metra haec habentur:

      Mens fuit bellare Rhodum, superare superbam
        Italiam, sed non fata dedere modum.
      Heu mihi! nam rupit mors aspera, quamquam
        Pectore condideram, vertit et hora brevis.

Mortuo autem illo magno Turco rex Siciliae rehabuit Hydruntum a filio
ejus: dereliquit enim duos filios, quorum (#b#) unus alterum de regno
expulit, qui ad Rhodum transfugit; hunc magnus militum magister regi
Franciae pro munere destinavit, Turci vero hoc scientes regi Hungariae
magna munera et aliquas terras promiserunt, si a rege Franciae Turcum
illum habere possent, propter quod rex Hungarorum hoc anno 1488 misit
solemnem legationem ad regem Franciae cum pretiosis et multis muneribus
petens Turcum, sed non accepit, unde valde offensus rex Hungariae.
Multi credunt inde bella mala futura. Si Christiani principes jam jam
essent uniti, sine magno labore Turcos premerent et debellarent, quia
caput et fortunam perdiderunt.

Huic Apuliae conjuncta Campania, provincia nobilis, in qua civitates
grandes sunt, ut Capua, Neapolis et Puteolis, ubi balnea Virgilii in
honore habentur, et dicebatur olim terra laboris, quia est fertilis
undique, ferax, et hujusmodi terrae sunt laboriosae. Calabria regio his
est annexa, quae alias dicebatur Locrensis. Praedicta autem obsidio
Hydruntinae statim facta fuit, postquam Turci solverunt obsidionem
Rhodianam.

Igitur praedictas regiones dimittentes ad sinistram in dexteram navigia
divertimus contra Dalmatiam et in mare ruposum venimus, et celeri cursu
per medium montium Dalmatiae regionem ingressi sumus, insulam Corcyram
ingressi, quae modo dicitur Corsula, in portum Cursulinum, et ibi naves
stabilivimus et civitatem Cursulam ingressi sumus, non omnes, sed qui
volebant, quia ad statim recessuri eramus.

Dalmatia regio secundum antiquam terrae partitionem est pars et
provincia Graeciae, habet enim ab oriente Macedoniam, et ad hanc
computabatur, nunc autem computatur ad Sclavoniam, cui adjacet ad
orientem. Sclavia sive Sclavonia est provincia grandis, continens
regiones et regna multa, continet enim Moesiam, Ungariam, Boëmiam,
Poloniam, Ruthenam et Dalmatiam, et plures particulares regiones alias
sub illis, quae omnes sunt quasi ejusdem linguae et se intelligunt.

Hungaria provincia, quae alias Pannonia dicitur, nomen accepit ab
Hunnis, quae gens olim ultra Maeotides paludes constituta in ulteriori
Scythia, a qua primitus Hunni venationis gratia exeuntes per longissima
paludum et terrarum spatia cervorum et aliarum bestiarum vestigia
sequentes tandem solum Pannoniae invenerunt et reversi ad propria
collecto exercitu redierunt et expulsis incolis a primaeva sua origine
nomen genti et patriae indiderunt. Est enim Pannonia sive Hungaria
terra spatiosissima, fertilissima, montibus et silvis munita,
fluminibus et aquis irrigua, venis aureis et aliis metallis ditissima
etc. nobisque contermina.

Aliud Sclavoniae regnum est Boëmia, regio valde bona, quae montibus et
silvis circumsepta per montes, silvas et flumina ab aliis est divisa.
Est autem, ut ex chronicis colligitur, vetustissimum regnum, quod eo
tempore, quo Aegyptus, incepit esse regnum, ante Domini incarnationem
2426. Nam princeps quidam Boëmus nomine, qui turris Babel exstructioni
interfuit, per mare veniens, Italiam pertransiens et Alemanniam
penetrans ultra Danubium consedit et terram a se Boëmiam nominavit. In
ea provincia Amazones, foeminae, sumsere regnandi principia; illae,
scilicet Amazones, quae nostris temporibus scriptis notae sunt
communibus, recitat enim Diodorus IV. Libr. Antiquar. historiarum de
Amazonibus Libycis, quae multis antea saeculis Trojanum bellum
praecesserunt, quarum miranda gesta habentur. Nostrae autem post
Trojanum bellum initia sumserunt in Ponto, juxta flumen Thermodonta.
Ferunt enim, tres fuisse sorores, pulchrae, etiam praestantissimae
(#197 a#) virgines, quarum una astrorum peritissima fuit, altera
herbarum mirabilis praegnostica, tertia quadam singulari prudentia
praedita. Ad has devoluta fuit regni possessio. Communi autem consilio
decreverunt, ut junior earum virum acciperet, qui esset Boëmiae dux, et
terra per viros regeretur. Suasit autem astronoma, ut quaereretur
sorori vir, qui agrum in duabus vaccis variis perscinderet; quo invento
statim ejus stimulus effloruit et adductus uxorem duxit, qui regno
suscepto calceos rusticanos in regni thesauros ad sui suorumque
humilitatem servandam mandavit. Hi in hodiernum usque diem apud Pragam,
quae civitas caput est regni, diligenti cura servantur.

De Amazonibus istis mira leguntur in historiis, nam maritis suis dolo
interfectis virorum suorum arma arripientes hostes virili animo
aggressae de maritorum nece sumserunt ultionem et omnem masculum a sene
usque ad parvulum in ore gladii peremerunt, foeminas reservantes.
Deinde pariter sine masculorum consortio vivere decreverunt et duas
reginas elegerunt, quarum una procedens contra hostes bellicis rebus
operam daret, altera autem rempublicam gubernaret. Effectae sunt autem
tam fortes et feroces bellatrices in brevi, quod de Europa ascenderunt
in Asiam, et horridis ibi bellis gestis magnam Asiae partem per centum
annos tenuerunt nullum penitus masculum inter se vivere permittentes,
sed vocatis ad se certo tempore anni vicinis viris et cognitae ac
impraegnatae ab eis a se repulerunt, masculos a se genitos vel
mactaverunt, vel extra earum regionem miserunt et filias ad sagittandum
et venandum informabant, quarum mammas in septimo anno exurebant, ne
grossitia impedirentur in ferendis armis; ideo dicuntur Amazones, id
est, sine mamma. Cum his pugnavit Hercules, et post eum Achilles,
Alexander autem bonitate, amore et benignitate eos vicit; gladio
numquam vicisset, quia fuerant fortunatissimae in bellis. Dicitur
etiam, quod nostram Augustam proeliis laceraverunt, cum cives eis
resistere conarentur. De his loquens Orosius L. 1. C. 60. post multa
infert: pro dolor, pudet erroris humani, mulieres patria profugae
Europam et Asiam, et plurimas mundi partes fortissimasque intraverunt,
pervagatae sunt, deleverunt centum paene annis evertendo urbes plurimas
atque alias constituendo tenuerunt.

Alia regio Sclavoniae est Polonia, hodie grande regnum. Alia Ruthena,
concordans cum Boëmis et Sclavis in idiomate. Alia Moesia, quae ab
oriente ostiis Danubii jungitur. Alia regio Sclavoniae est Dalmatia, de
qua nunc est propositum, et haec etiam est per diversas nationes in se
divisa. Nam Dalmatiae pars est Croatia et Histria et Pannoniae pars
magna etc. Et dicta est Dalmatia a Dalin, civitate ejus magna.
Nonnumquam etiam dicitur Illyridis vel Illyricum, et hoc in quantum ad
Graeciam pertinet, quia secundum Isidem 14. Ethic. C. 4. generaliter
omnis Graecia Illyricus dicitur. In se ergo Dalmatia dicitur Dalmatia
proprio nomine; a Graecia autem dicitur Illyricus; a Sclavonia autem
dicitur saepe Sclavonia.

Cursula, Dalmatiae insula, olim Corcyra nigra dicta, est civitas, sita
in uno promontorio, firma et fortis, et est Venetorum, pertinens ad
principatum Dalmatiae, in qua est episcopus Cursulensis, et omnia sunt
ibi in bono foro, bonum portum et capacem habens multarum (#b#)
triremium. In Cursula vidimus quoddam castrum in monte, quod est
principium regni Hungarici, et est regis. Ex opposito Cursulae in alio
latere canalis, est totius Dalmatiae caput, Ragusium, civitas pulchra,
in qua alio tempore ad tempus degui. Haec alio nomine dicitur
Epidaurum; non credo tamen ipsam illam Epidaurum esse, in qua
Aesculapius, Apollinis filius, deguit et post mortem templum habuit,
cujus simulacrum in forma serpentis colebatur. Unde, cum Romani tribus
annis peste gravi vexarentur, inspectis Sibyllinis libris Aesculapii
simulacrum tulerunt et veluti fatale remedium contra pestem Romam
duxerunt et convaluerunt. Hanc Epidaurum superius Dyrrhachium nominavi
Fol. 185., in qua Constantinus coepit aedificare Constantinopolim. Ab
ea civitate Epyrus regio nomen accepit, et in ea S. Hilarion mare, quod
contra civitatem elevabatur, opposito signo crucis stare fecit, sicut
legitur in vitis patrum, et in ea draconem immanem concremavit, ut
dicit Hieronymus in ejus vita C. 33. Illa ergo Epidaurus est in Epyro
et dicitur Dyrrhachium; ista vero est in Dalmatia et dicitur Epidaurus
et Ragusium.

Est autem Ragusium civitas munita valde et partim in mari fundata. Muri
ejus spissi supra communem modum et turres fortissimae, constituta
inter duos altos montes; in quibus fortalitia et arces sunt ad
protegendum; ab ea parte, ubi non est mare, per incisiones petrarum
sunt profundissima fossata facta. Domus ejus sunt ut plurimum polito
marmore albo vestitae, sunt enim prope in Ungaria montes marmorei, de
quibus tollunt ea. Habet haec urbs navalia et optimum portum catena
clausum. Habet et molendinas, tam ad ventum quam ad aquam, quae de
praecipitio labitur et rotas impellit. Cives illius urbis caeteros
Dalmatas superant opibus, qui cum liberi legibus moribusque instructi
Venetorum more senatum et magistratum, et patriciorum regulam habent a
plebe distinctum, et patritii soli rempublicam administrant, plebs vero
suis rebus studet, de publicis minime curiosa est, ad mercandum pace
omnibus quasi serviunt, nam regi Hungariae, quem dominum suum esse
agnoscunt, multum aurum tribuunt et libertatem ab eo emunt; Turcorum
imperatori annuatim XV millia ducatorum. Regem Siciliae muneribus
placant et Venetos, qui quondam sex annis eam obsederunt civitatem et
ante urbem arcem aedificaverunt, nec tamen profecerunt. Semper in
munitione civitatis laborant, ut omnibus resistere valeant. Ditissimi
sunt ibi mercatores; quidam galeota dixit mihi, quod non esset ditior
in christianitate communitas, quam illa. Mulierum ornatus est notabilis
cum cornutis capitibus. Ibi omni septimana est forum magnum, in quo
venduntur homines, habent enim certas insulas et terras, de quibus
nihil aliud habent, nisi certum numerum hominum, quos vendunt, et de
tota Sclavonia venales adducuntur homines ad forum eorum. Inde venit,
quod omnes servi et pressi dicuntur Sclavi, etiam qui non sciunt, ubi
sit Sclavonia. In ea civitate est archiepiscopatus notabilis et dives,
unde ibi fuit archiepiscopus dominus Johannes de Terraecremata,
cardinalis sancti Sixti, ordinis nostri, vir doctissimus, qui ante hoc
quinquennium obiit. Ecclesia cathedralis est pulchra, in qua vidimus
mappam, cum qua Simeon senex recepit puerum Jesum in ulnas suas, et
multae reliquiae de S. Blasio habentur ibi et alibi. Quatuor ordines
Mendicantium in illa civitate conventus habent notabiles, et prope est
parvum oppidum, Cattarum dictum, in quo fratres nostri etiam conventum
habent, et in scopulo maris ex opposito urbis quidam (#198 a#) civis
Ragusinus aedificavit conventum fratribus nostris, quem fratres
Praedicatorum de Ragusa sustentant.

Igitur cum per aliquas horas in portu Cursulae moram traxissemus, inde
recessimus post bonum ventum. Dum autem sol occidisset, vertit se
ventus factusque est nobis contrarius, incidimus autem in loca
asperrima, rupibus scabrosa, nec erant ibi littora portuosa, et plenum
periculis erat canale istud, timebant ibi syrtim, bithalassum et
charybdim; paulatim autem descendimus, et in locum, ubi canale satis
latum erat, stabilire tentavimus classem in medio canalis, nullo enim
modo ad littus appropinquare licebat propter rupes multas, quarum
capita apparebant, aliquae non apparebant, et si unam rupem, etiam
modicam, navi tetigissemus, perdita omnia fuissent; nec procedere
potuimus, quia jam tenebrae noctis aderant et non erat secura navigatio
in mari illo montuoso. Immerso autem bolide invenimus excessivam aquae
profunditatem; ideo processimus, et iterum quaesito fundo invenimus
quidem terram, sed non juxta placitum gubernatorum; quia tamen nox
erat, grandem ejecimus anchoram, quae fundum petens non potuit haerere,
quia nec scopulus nec rupes ibi erat, cui mordacem dentem infigere
posset, sed currentem galeam sequebatur arans terram, de quo valde
torquebantur nautae nostri; rursum ergo iterum sublata anchora cum
ingenti labore et alio loco injecta stabilitatem quaesivimus, sed non
invenimus, et anchora navem sequebatur sicut aratrum boves. Iterum ergo
ea levata cum maximo periculo processimus, et alibi injecta adhaesit
saxo, sed dum galea pendens ad rudentes indiscrete agitata per ventum
moveretur, avulsus est dens anchorae a saxo, et iterum currentem
sequebatur galeam, quo stridor et clamor exortus est ingens in navi,
sed statim reperta rupe alia firmiter haesit. Stetimus ergo in
angustiis non modicis soli cum galea nostra, caeterae enim conservae
nostrae per alia secura canalia transierant; est enim mare ibi
montuosum, et multae sunt viae maris per medium montium, nostri autem
gubernatores minus providi in canale periculosum nos induxerunt,
propter quod et ipsi inter se discordes erant et corrixabantur et totam
noctem insomnem ducebant, omni momento navis resolutionem exspectantes
aut promesiae ruptionem aut dissipationem galeae in prora; si quid enim
horum contigisset extremum periculum incidissemus, erant enim importuni
venti, et mare inquietissimum fremebat, et accurrentes fluctus in navem
durissime impingebant, ac si contra eam in ejus latera mitteretur moles
de monte, et ex illa dura percussione movebatur galea ad anchoram
pendens importunius, quam si frementi mari libera fluctuasset; sicut
canis rabidus, catena ligatus, terribilius movetur, quam liber, sic et
galea nostra tota nocte insaniebat concitata fluctibus. Eadem nocte
multi emiserunt diversa vota ad Deum et Sanctos, ut per noctem illam
custodiremur ab imminentibus periculis. In hac tribulatione, ut verum
fatear, complacentiam habui, quia digne tribulabamur pro eo, quod in
tam sacratissimis diebus ad nullum declinavimus portum, ubi tantum
saltim unam audivissemus Missam, valde enim bene venissemus in
Ragusium, vel in Cursula mansissemus per illam noctem et in mane
habuissemus officium, sed nihil curae de his erat nostris
gubernatoribus. Numquam vidi ita desperatos et duros homines, qui nec
Deum timebant (#b#) nec Sanctos honorabant nec homines amabant, et
praecipue rectores galeae erant penitus sine anima, id est, sine
conscientia.

Die XXVII., quae est beatissimi Johannis evangelistae, cum lux
advenisset, laeti anchoris levatis procedere coepimus, sed nulla vis
venti affuit, et omnes impetuosi nocturni venti abierunt, et cum hoc
coelum nubibus atris opertum nullum sidus ostendit, quorum ductu et
solatio navigantes procedunt die noctuque, insuper pluvia inundavit
magna, et factum fuit tempus intemperatissimum navigationi, unde a
pelago recessimus et Illyricos montes ingressi in portum desertum
devenimus, ubi et alias duas galeas reperimus de nostris, eadem
infelicitate de mari fugatas. Ibi ergo anchoras ejecimus et navem
cautibus et tonsillis alligavimus et ita tristes sedimus in loco
horribili et deserto, ubi nulla ecclesia nec capella erat, quia nulla
hominum commoratio ibi fuit in illa Tortula.

Vicesima octava die, quae est sanctorum innocentum, et erat dominica
infra octavas nativitatis Christi, mane solvimus navem et vento bono
aspirante celeriter via optata navigavimus, et ad Lesinam insulam
venimus, quam tamen pertransivimus festine; in ea insula et civitate
aliquibus diebus degui in prima evagatione mea. Est enim Lesina insula
maris Dalmatiae, quae justo nomine vocatur Pharum, rupibus abruptis
undique e mediis fluctibus prominens, in cujus cornu est civitas nova,
sita in regione Liburniae vel in Illyride, et dependet ad latus alti
promontorii, a quo emittuntur duo cornua in mari, in quorum medio est
portus securus et bonus. In cornu uno habent fratres nostri
Praedicatores conventum, in alio fratres Minores. Conventus noster est
arctus, quia ex una parte mons, ex alia parte arctat mare, verum
licentiam habent locum ampliandi, si in profundum maris jacere
fundamenta volunt, vel si de monte descindere et saxa removere placet
[et] possunt; et utrumque fecerunt maximis impensis et laboribus.
Singulis enim diebus certis horis accedunt fratres ad rupis parietem
durissimam et ferreis instrumentis fodiunt et scindunt locum sibi
ampliantes, ea autem, quae rescindunt, in mare mergunt, et sic uno
labore in monte et in mari spatium quaerunt. Sunt enim boni fratres ibi
de observantia, et est ibi fratrum bonus locus, si non esset adeo
angustus. Indigerent illi fratres oratione S. Gregorii veteris potenti,
qui angustia montis et maris pressus non potuit, ut desideravit,
ecclesiam aedificare, eo autem orante cessit mons, dans spatium
sufficiens, ut etiam supra patet Fol. 87. In alio cornu simili
incommodo fratres Minores sibi locum ampliaverunt, pulchrum conventum
habentes. Ego cum quibusdam peregrinis promontorium civitati imminens
ascendi ad capellam S. Nicolai, quae in ejus cacumine est, et ibi
invocato Sancto longe lateque per maria circumspeximus usque ad partes
Italiae contra Apuliam, in qua corpus S. Nicolai quiescit in civitate
Bariensi, quod 70 audaces milites Christiani per medium Turcorum
irruentes in Myrream tulerunt de tumba et in Barium transtulerunt, ubi
hodie dicunt de ejus membris desudare oleum.

Post visa loca descendimus per arbusta et vineta, ficeta et oliveta
delectabilissima, nam quidquid ibi propria sponte crescit, nobile est
et aromatico[TR194] odore redolet. Extra hortos totus mons plenus erat
rosmarino et magni frutices (#199 a#) ejus et alti quasi silvam clivum
constituunt. Est autem frutex rosmarini medius inter arbores et herbas,
numquam tamen vidi proceriores frutices ejus, quam ibi, folia habet
simillima lavandulae, longiora tamen et grossiora, habentia odorem
thuris, flosculos habet valde suaves, et tam folia quam flores et radix
sunt medicinalia multipliciter. In brevibus annis delati sunt hi
frutices in Alemanniam, sed non possunt sustinere nostrum asperum
frigus, ideo in hieme in cacabis reponuntur ad cellaria calida etc.
Dicitur autem rosmarinus, quia de maritimis regionibus tollitur. Aliae
herbae omnes odoriferae erant illius montis.

Juxta[TR195] mare in plano erat quasi silva de fruticibus agnicasti,
quae nobilissima plantula est marina, usui medicinae competunt folia et
flores, et habet folia quasi salix, unde ab aliquibus salix marina
dicitur. De hoc dicit Isaac physicus: agnicasti proprietas est,
libidinem defaecare, concupiscentiam mortificare, inflammationem
aufert, sperma siccat. Duae autem sunt ejus species, una cum flore
purpureo, altera cum albo. Folia habet salici vel olivae aequalia,
molliora tamen, semen quoque tamquam piper virtutisque ferventis.
Lectus ex eo stratus serpentes arcet longius et libidinem reprimit, et
fumigatio ejus idem facit, et vinum potatum, in quo semen ejus est
impositum. Unde antiqui deorum sacerdotes ad continentiam servandam
agnocasto struebant sibi, et matronae castae Romanorum in absentia
virorum idem faciebant, et omnes virgines vestales sub lectis suis
agnicasti frutices habebant. De hoc etiam superius mentionem feci P. 1.
Fol. 60 A.

A Lesina autem recedentes longius in Crawatiam venimus regionem et in
solis occubitu a latitudine maris contra montana Liburniae vel
Cranatiae applicuimus et inter scopulos loco invento navem stabilivimus
anchoris et ligaturis in loco, quem nominabant Dalmatae Brusset sigwis.
Erat autem locus pulcher satis, sed desertus, et nullas vidimus
habitationes, quamvis non longe essent a nobis habitationes, sicut
patebit.

Die XXIX., quae est S. Thomae Cantuariensis, erat ventus nobis omnino
contrarius et nulla dispositio ad navigandum, sed e contra naves
fortius ligabant. Habuimus autem taediosissimam diem, caliginosam et
pluviosam, et spirituale nec corporale gaudium habuimus, sed tristes
sedimus. Nonnulli tamen de galeotis gaudebant de istis otiosis diebus,
quia ipsi in ludo chartarum exercebantur et ludebant simul pro argento
et auro, et ita ipsi diem deducebant. Majorem partem illorum dierum ego
scribendo et interrogando de locis deduxi.

Tricesima die manente vento contrario incidit intensum frigus, et
domini de superioribus galeae ad nos in carinam confugerunt, et illo
die primo incepimus sentire hiemem, hactenus enim tamquam vernum et
aestivum tempus habuimus. Post prandium factus est tumultus in tota
classe propter quendam galeotam furem torquendum in alia galea, ad quod
videndum omnes ad superiora galearum adscendebant. Ligaverunt enim sibi
manus a tergo cum longa chorda, quae ex heba deorsum in trochlea
dependebat duplicata, eo autem ligato trahebant alteram chordae partem
reum(que) sursum in altum miserabiliter manibus transversis suspensum
trahebant quasi usque mali summitatem, et demum eum cadere deorsum
(#b#) dimittebant, non omnino usque super pavimentum, quia confractus
fuisset, sed post ruinam suspensus mansit. Mirabar, quod brachia non
fuerint a corpore avulsa. Pauci cum eo habebant compassionem, dicentes
eum dudum majora meruisse supplicia. Dum nox facta fuit, omnes, quibus
licuit, in carinam descenderunt, et facta fuit inquietudo et compressio
in carinam propter frigus, quod fugiebant. Incepimus etiam egestatem
pati in multis, et male de coquina et cellario providebatur nobis, ex
quo augmentabatur taedium navigationis et maris odium et navis
abominatio.

Die XXXI., quae est Sylvestri papae et ultima decembris, serenatum
quidem fuit coelum solque et sidera apparuerunt, sed ventus contrarius
augmentatus est nec classis se movere a loco potuit. Peracto prandio
cum galeotis ad littus descendi pro deductione diei, habebamus enim in
facie montem petrosum, non multum altum, et videre desideravi, quid
tamen in alia parte montis esset. Ascendi ergo per rupes sursum et alia
parte vidi maris brachium inter montem, in quo eram, et oppositam
terram ultra brachium, in ea autem parte vidi Sibenicum, civitatem
Dalmatiae pulchram, in qua conventum habent fratres Praedicatores. Mons
autem, in quo stabam, ab ea parte, quam Sibenicum respicit, erat totus
fertilis, vineis plenus et hortis, in quibus stabant domus muratae,
quasi castella et capellae, et suspicabar esse in eis hominum
habitationem; descendi ergo per hortos illos, et ad unam domum accessi,
sed neminem ibi reperi, in ea vidi tamen ibi habitasse homines. Ad
aliam accessi et omnibus officinis lustratis vacuam reperi, sic etiam
de aliis domibus erat; nam nobiles et divites de Sibenico aestivo
tempore cum familia transmigrant in insillam illam, et propter
recentiam aëris et loci amoenitatem in eis domibus habitant usque post
fructuum collectionem. Ulterius descendi quasi usque ad mare et unam
capellam, quam ibi vidi, et juxta capellam erat aqua dulcis fluens,
juxta quam sedebant mulieres peregrinae de classe nostra, quae Metonae
classem nostram intraverant, et multi galeotae ibi aquam accipiebant et
in naves portabant. Ingressus autem capellam reperi altaria profanata,
nuda et quasi destructa, et una campana pendebat in campanili sine
fune; a longe supra illam capellam vidi aliam majorem et ornatam et
juxta eam habitationem. Ascendi ergo per littus maris ad eam et
ingressus altaria festive decorata inveni et lampades ardentes et
eucharistiam parieti sinistro inclusam. Gavisus autem procidi, uti
dignum erat, et finita oratione domum annexam ecclesiae pulsavi; exivit
autem ad me unus frater tertii ordinis et regulae tertiae sancti
Francisci, et verbis Sclavonicis me recepit et introduxit, videns
autem, quod eum non intelligerem, vocavit ad me sacerdotem eorum, qui
verbis tantum italicis mihi loquebatur, nec latinum scivit et
teutonicum ignoravit. Dixi autem ei, quomodo in multis diebus non
audivissem nec legissem Missam, et si contingeret, in crastinum non
recedere classem, mane revertere cum sociis vellem et divina celebrare,
si placeret. Sacerdos hoc audito annuit, dixit tameri, se latina
missalia non habere, et audito, quod unum haberemus in navi nostra,
invitavit me, ut venirem; erat enim unus de illis sacerdotibus, quos
nominant Glagolas, qui solum sciunt Sclavonicas litteras et sclavonice
legunt Missas et non ordinantur nisi Romae. Dicuntur autem Glagolae vel
Glabolae vel Glabri a Graecis pro eo, quod sunt sine barbis, sicut
sacerdotes latini, glabrus enim graece imberbis dicitur (#200 a#)
latine. Graeci autem sacerdotes sunt omnes ad modum Nazaraeorum comati
et barbati, similiter et Latini inter eos habitantes. Dicunt autem,
quod S. Jeronymus Dalmatis nationi suae propinquis quasdam litteras a
latinis graecisque diversas adinvenit, composuit et eis tradidit, quae
postea sclavoniae appellatae sunt. Quod autem beatus Hieronymus in
vernaculam linguam divinum officium et sacram scripturam transtulerit,
patet in epistola de locis et nominibus hebraicarum quaestionum, ubi
dicit: studii nostri est, de libris Ebraeorum errores refellere,
etymologias quoque nominum atque regionum vernacula lingua explanare.
Et iterum in epistola ad Sophronium: antiquorum, inquit, translationem
diligentissime emendatam olim meae linguae hominibus tradidi. Pannonia
enim adhaeret Dalmatiae, in qua oppidum sancti Hieronymi fuit, dictum
Sidrona vel Stridon, dudum penitus destructum a Gothis. A nullo autem
in divinis differunt a Latinis, nisi in lingua: legunt sicut nos;
cantant et mores habent per omnia, sicut nos. His ergo peractis redii
in classem ad navem meam.

Finit decimus tractatus.



                 INCIPIT XI TRACTATUS MENSIS JANUARII,

               continens finem peregrinationis totius et
                     terminum laborum et sequentia.

Januarius felix primus anni mensis diem felicem nobis attulit, sed
ventus contrarius mansit et inquieta flavit borea; ut autem sol ortus
est, dominus Johannes et ego accepto missali ad littus navigavimus et
ascenso monte in ecclesiam fratrum tertiae regulae sancti Francisci, de
quo supra dixi, transivimus et ad celebrandum Missas nos disposuimus.
Multi autem de navibus venerunt galeotae pauperes, de zentilomis vero
et gubernatoribus nullus comparuit; multi autem utriusque sexus
Dalmatae in ecclesia affuerunt Missis nostris. Verum nobis Missas
legentibus Dalmatae murmuraverunt pro eo, quod in lingua eis non
intelligibili legeramus, consueverunt enim Missas in vernacula audire
et putabant male actum, quod in eorum ecclesia in alia lingua legeretur
Missa, quam in Sclavonica. Magnum autem desiderium habui, ut finitis
Missis navigarem in Sebenicum ad videndum nostrum conventum et patres,
fratres et libros, sed ausus non eram, quia horam nescivi classis
recessus, timebamus enim, quod sub Missa recederent. Statim ergo, ut
officium complevimus, in nostram galeam navigavimus; erat autem die
illo magnum in galea gaudium propter novum annum, et in tota classe
tubis canebant et fistulis, quod ante diem inceperant, comedebant et
bibebant, clamabant et saltabant, et plurimi post prandium ad littus
navigabant et in monte ignem incendebant et in multis superstitiones
antiquorum repraesentabant, qui in illo die Janum honorabant. Nam
Janus, pater et deorum dominus cognominatus, vir utique perhumanus,
bonus et summus hospitalitatis cultor, qui etiam Saturnum de Creta
pulsum a Jove suscepit, et fuit ante Domini adventum 1560 annis ex
orientalibus partibus veniens primusque in Italia regnavit et Janiculum
haud procul a Roma condidit. Hunc opinio hominum inter deos retulit,
quem posteritas interpretata ipsum quasi mundi aut coeli aut anni sive
mensium Januam appellavit, cui Januarium mensem dedicaverunt eo, quod
mensis ipse principium et anni finem respiciat, unde et bifrontem eum
depingebant, cujus idolum hodie scio in quadam ecclesia esse positum,
duplicem frontem habens in uno capite, scilicet faciem senis et
tristis, et faciem juvenis et alacris. In hieme ergo vertunt vultum
tristem ad populum, in aestate vultum laetum.

(#b#) Ob honorem ergo Jani multa ab antiquis fiebant, quae hodie sua
vestigia habent apud plures. Unde prohibet ecclesia sub anathemate,
quod hoc die propter novum annum nihil novi fiat ritu paganorum, ut
habetur 26. qu. 7. c. Si quis etc. Et sanctus Augustinus in sermone
Calendas Januarii invehit dure contra Christianos, qui diem illum in
ludis celebrant et strenas dant.

Secunda die fuit facta tranquillitas in mari magna, et ideo soluta
classe eam remis extra traxerant portum maximis laboribus usque maris
latitudinem, modicus autem venit ventus, qui nos de Sebenniticis
rupibus tulit, sed non duravit, post duas enim horas contrarius
surrexit ventus, qui contra Apuliam nos ducere potuisset, sed
subtractis ei velis contra montana Dalmatiae rostrum vertimus. A longe
autem vidimus super collem signum securi portus et ad signum
tetendimus, et montana ingressi per angustum districtum in portum
delicabilem venimus, quem nominabant Larmolum, et ibi naves
stabilivimus. Vix locum desertum ita delectabilem vidi sicut illum, nam
mare ibi fuit profundum et parietibus altissimis rupium conclusum sicut
piscina, demto angusto exitu, per quem aquae de mari intrabant et
naves, et ita ordinata fuit interior mansio et rotunda, ac si ars
humana lacunam ibi constituisset, et multo melius naturae conditor
composuit istum portum; altissimis enim rupium parietibus cinxit locum,
ita tamen, quod ascensus graduatus ex natura sursum erat usque ad
cacumen promontoriorum, et mirum fuit videre tam ingentia saxa, quasi
ad ascendendum ordinata per manus, utique summi opificis nutu cuncta
ordinantis, insufficientes enim essent omnium hominum manus et
defectiva ars ad apponendum tam grandem molem hoc ordine. Ideo antiqui
Deum ignorantes artificem rerum quibusdam Titanibus et Gigantibus
attribuebant talia immania opera. Allectus ergo loci dispositione
mirabili rogavi dominum Johannem socium, ascendere mecum in
promontorium, in cujus summitate stabat signum; qui cum difficultaret
assignans promontorii celsitudinem, dixi ei cum jocunditate: et si
altum est promontorium, tamen ecce ascensus gradatus et optime
ordinatus; ut (ad) quid etiam Dominus hunc ordinasset ascensum, nisi
adscendere quis voluisset? non pigris aut stultis hominibus hunc fecit
ascensum, sed ammirativis et congrescitivis eum paravit, et quis scit,
si forte superius sit aliquid pretiosum vel mirabile, quo viri fideles
delectentur. Bis et similibus verbis incitatus vir venerabilis
descendit mecum in barcam, et educti per rupes ascendimus scandentes
sicut caprae usque in celsum cacumen. Horribilis quidem fuit ascensus,
sed securus, nec poterat homo retrorsum cadere, etiam vertiginosus,
quamvis formidandum praecipitium videretur adscendenti esse. Cum ergo
in summitatem venissemus, invenimus ibi altum acervum lapidum et super
eum grandem crucem ligneam in signum portus. Sunt enim in locis
portuosis sic signa locata, ut dum navigantes tempestas acceperit,
possint videre, ad quae littora sine periculo confugere debeant.
Adorata autem cruce ascendimus super acervum et circumspicere incepimus
(#201 a#) ad mundi plagas, contra Orientem enim habuimus Illyricum,
contra meridiem vero Siciliam et Apuliam, contra aquilonem Pannoniam,
Ungariam, et ibi ostendit mihi dominus Johannes montes et terminos
Ungariae et quomodo ab illo loco per Sebenicum trita via venitur usque
in Transsilvaniam; sed quia Turci occupant jam loca media, non patet
amplius via Christianis brevis in Ungariam, sed per longas circuitiones
intrare necesse est. Dum autem verteremus nos contra occidentem,
conjectis oculis ad longius vidi et ex corde gavisus sum, apparebant
enim nobis cani montium vertices se tenui quadam ostentatione
manifestantes, quos ut vidi, optime novi esse Alpes nostras Penninas,
Rhaeticas et Julianas, quae terminum maris constituunt et Italiam ab
Alemannia dividunt. O quam laetabar animo Alemanniam meam videre! Olim
quidem prudentia, potentia, divitiis exilem, nunc autem claris operibus
non tantum aequalem, sed loquacem superare Graeciam, superbam
antecedere Italiam et contentiosam premere Franciam. Quam verum est
illud poeticum: Dulce natale solum, quod immemores non sinit esse sui!
Et potui dicere:

      Saepe peregrinas evagans transmissus in oras,
        Regrediens patriae moenia jam video.
      Dulcis ave natalis humus, tu Suevia felix,
        Inclita urbs tu Ulma, nobile palladium.

Ad socium autem meum dixi: ecce, domine Johannes, limen patriae et
terrae meae nunc video, nam montes istos, quos hic in mari cernimus,
fratres mei in conventu Ulmensi per fenestras dormitorii intuentur et
sereno aëre cottidie vident. Iste est thesaurus, quem ambo in hoc monte
invenimus, scilicet aspectum terminorum terrarum nostrarum, quam dulcis
autem sit intuitus proprii soli et memoria, vide supra Fol. 48 et Fol.
112. Igitur cum ad horam in promontorio fuissemus, ab alia parte, ubi
terra continens est, descendimus per petras et frutices et in villam
Muters dictam venimus, et plena erat galeotis de navibus, qui omne
vinum et omnem panem et omnes gallinas et omnia ova, et fructus
emerant, nec frustum panis poteramus nos invenire. In capellam autem,
quae in villa est, transivimus et fusa oratione in galeam reversi sumus
die advesperascente.

Tertia die, quae est octava sancti Johannis evangelistae, mutato aëre
in melius, naves extra portum illum educebantur, et dum in latum maris
venissemus, subito terribilis affuit flatus, cui subtraxerunt vela, et
statim cessavit, et restitutis velis cursu veloci ad Jadram, civitatem
veterem Dalmatiae destructam venimus; fuerat enim quondam regis
Ungariae eique se opposuerat, rex autem dissimulavit usque ad festum S.
Simeonis senis, in quo omnis populus a minimo usque ad maximum cum
cruce extra civitatem consueverat procedere ad ecclesiam praedicti
Sancti in ejus festo, quod est die 8. Octobris. Cunctis ergo in
ecclesia extra manentibus suam urbem rex cum suis intravit et super eam
irruit, inventos occidit, domos exussit, muros destruxit et abiit.
Jadrenses autem derelicto loco exustae civitatis aedificaverunt novam
civitatem juxta ecclesiam S. Simeonis minutam et pulchram super littus
maris.

De illa ergo veteri Jadra ad novam navigavimus, et portum ejus ingressi
naves stabilivimus. Educi ergo nos fecimus in barcis extra ad littus et
ingressi urbem ibat unusquisque quo volebat (#b#), vel ad tabernas, vel
ad ecclesias; ego vero ingressus conventum fratrum nostrorum
praesentabam me Priori, petens, si diutius nos ibi manere contingeret,
quod ingressum et egressum meum non aegre ferre vellet. Ibi primo
percepi a fratribus obitum magistri ordinis, fratris Salvi de Panormo.
Die advesperascente regressi sumus in galeas.

Quarta die, quae est dominica in octava innocentum s. ante Epiphaniam,
non fuit tempus navigationi aptum, et ingressi sumus in civitatem ad
divina officia; ideo intravi ego conventum Praedicatorum et ibi divinis
adstiti et cum fratribus pransus fui. Post prandium autem convenimus
nos peregrini et civitatem circumivimus, ipsam videntes, et omnes
ecclesias visitavimus reliquias et indulgentias venerantes.

Est enim Jadra Dalmatiae civitas ad regnum pertinens Hungariae, quae a
Venetis capta et possessa multis vicibus eis rebellavit, et tandem ex
integro in eorum potestatem est redacta. In ea civitate sunt multae
antiquissimae columnae marmoreae magnae in virorum aliquorum insignium
memoriam, multae etiam fornices et arces triumphales Romanorum victorum
signa ibi sunt, quo potuimus intelligere, terrae principes ibi
habitasse. Marmoreas etiam tabulas cum sculptis scutis et imaginibus et
latinis scripturis ibi per loca in antiquis muris vidimus. Ibi est
ecclesia S. Simeonis senis, qui in faciem Domini: Nunc dimittis,
cecinit et puero Jesu matrique ejus benedixit, Lucae II. Est autem
ecclesia pretiosa de perpetua fabrica, quia valde artificiose de
sculptis et politis lapidibus fabricatur. Ad sinistrum latus chori est
capella, in qua est tumulus pretiosus cum tumba corporis S. Simeonis,
ferreis cancellis obfirmatus. Hanc tumbam nobis canonici aperuerunt, et
corpus sacrum vidimus, foramina oculorum, aurium et oris bombyce erant
obstructa. Dicunt autem, linguam in ore adhuc recentem esse nec
tabefactam aut corruptam. Legi in quodam peregrinali, quod peregrinus
affirmat, se linguam vidisse carneam et recentem; sed nos non sumus tam
prope admissi ad experiendum hoc. Est etiam ibi ecclesia sanctae
Anastasiae martyris et in ea corpus ejus, quod etiam vidimus. Similiter
et corpus S. Donati. Praeter illas sunt adhuc plures ecclesiae et
capellae vel Latinorum, vel Glaborum, et nulla Graecorum. Vidimus etiam
S. Joëlis prophetae caput.

Praesul ejus civitatis est archiepiscopus dominus Jadrensis. Minores et
Praedicatores habent ibi conventus pulchros, et vulgus loquitur lingua
sclavonica.

Post visitationem ecclesiarum quidam in naves remigaverunt, alii in
hospitiis manserunt, ego conventum nostrum intravi, ut in eo coenarem
et pernoctarem, sed dum sederemus in coena, audivi tubam nos in naves
invitantem et derelictis omnibus in tenebris cucurri ad civitatis
portam eamque jam clausam reperi. Accurrerunt una mecum multi alii, et
aperta fuit nobis alia parva porta, per quam exivimus et in naves
navigavimus.

Quinta die, quae est vigilia Epiphaniae, stabant gubernatores
triremium, ventorum afflatum exspectantes, conticuerant enim cuncti
venti, stabam et ego cum eis, quia, si non illico solveretur classis,
volebam reingredi civitatem et celebrare. Non autem potui notare, an
classis solvenda esset vel non. Descendi ergo in barcam et remigavi in
urbem et celebravi ad Praedicatores. Post missam descendi ad mare, et
ecce, soluta classis ferebatur a portu et velis inflatis ventum
sequebatur, navis autem mea omnes praecedebat et a longe per mare (#202
a#) volabat. Quod ut vidi expavi et aperiens bursam marcellum in barcam
unam projeci et in eam saltavi, significans me esse de classe et de
galea capitanei Alexandrini, non enim cum barcario scivi loqui, quia
Sclavus erat, et signis cum eo conferebam. Navigavimus ergo post
classem cum possibili festinantia et unam galeam attigimus, quae nondum
vento vela dederat, galea vero mea continue remotior fiebat, nec
possibile fuit eam attingere cum barca. Jussi ergo barcarium me in
galeam proximam ducere, quae cujus esset ignoravi, et quis in ea esset
nescivi. Ascendi ergo de barca per galeae gradus sursum et ad locum
pauperum, qui non habent proprias cumbas, transivi in proram et
diffortunium meum galeotis illis recitavi, quomodo non negligentia, sed
propter Missam me tardare contigisset, rogans eos mecum habere
patientiam usque in proximum portum. Allocutus etiam fui baronem galeae
et scriptorem, petens eos, ut misererentur mei pauperis, et omnes
benevolos inveni, quamquam eos non noscerem, nec ipsi me. Dato ergo
velo ventis sulcantes mare fortiter praecedentes galeas secuti sumus.
Cum ergo hora prandii adesset, sedi mecum cogitans, quid ego facturus
essem, et dum sic sederem, vidi unum militem peregrinum de secunda
societate, dominum Caspar de Bulach, ascendere de cellula prorae, ut
cibos de coquina portaret. Hoc videns plurimum laetificatus fui et post
eum clamavi teutonicis verbis vocans eum nomine suo, qui me respiciens
obstupuit prae ammiratione et descendit ad cumbas dominorum militum et
baronum, Ferdinandi de Werna et domini Maximiliani de Rappenstein,
dicens eis meam praesentiam in navi; statim autem audientes ascenderunt
et audita causa mea introduxerunt in stantiam suam et cumbam pro
dormitione assignarunt, et ita colloquebamur illo die de multis, quia
valde conversativi et honestae conversationis erant barones et milites
secundae societatis, et dicebant mihi, quod dudum optaverunt, ut per
aliquos dies cum eis manere possem in navi. Dum autem sol occidentem
peteret, irruit tempestuosus ventus, et multas anxietates nos (nobis)
illa nocte tulit, ut patebit.

Sexto die, qui est Epiphaniae Domini, per noctem praecedentem
tempestuosum habuimus ventum, prosperum tamen, quia ducebamur intento
itinere. Circa medium autem noctis incidimus in angustias Corneri; est
enim civitas quaedam in littore sita, Corinium dicta, a qua mare
Cornerum dicitur, vel a sua saevitia, quia saevissimum ibi est, et
periculosissima navigatio, ibi enim mare velocissimo cursu contra
Anchonam et portum S. Petri tendit, et si quando gubernatores non sunt
circumspecti, navis rapitur et cum maximo periculo extra sinum in aliam
partem contra Romam projicitur, sicut saepe factum esse ante nos et
post nos audivi. Verum jam singulariter cavebant nautae, quod naves non
tollerentur in oppositum littus, quia absque hoc, quod in periculo
fuissemus maris, hostium in manus devenissemus: fere enim tota quasi
Italia contra Venetos tunc erat commota et ad debellandum parata.
Interea ventus invaluit et mare fremuit in tantum, quod vela
tempestatum grandium apponere coacti (#b#) fuerunt; commune enim velum
dilacerassent venti, aquae autem navem continue operiebant et ad nos
incidebant, vela etiam deposita et funes in cellulam nostram
trajiciebant, quae tamen strictissima erat, et compressi sedimus per
totam noctem in angustiis, et quamvis bene inclusi essemus, per
insuspecta tamen loca copiosa aqua influxit, madidique atque compressi
sedimus. Gratus autem fui Domino Deo, quod illos dominos reperi, quia
si ad eorum cumbas receptus non fuissem, per totam illam noctem in
aquis fuissem, et omnes fluctus super me inducti fuissent, sicut sunt
omnes in superioribus manentes. Verum tempestas illa fuit delectabilis,
nec erat in classe, qui ea carere voluisset, quia itinere nostro
repentino volatu proficiscebamur, eadem enim nocte usque in Histriam
rejecti sumus, nam in solis ortu vidimus Polam, Histriae vetustissimam
urbem, et ejus portui non longe aberamus. Gavisi autem sumus, nos in
regionem venisse nobis ex nomine non ignotam, nam Danubius etiam
fluvius terrae nostrae orientem petens, quam cito Illyricum tangit,
nomen nobis notum amittit et Hister sive Ysterus vocatur, et inde
Histria regio. Quidam dicunt, quod brachium quoddam a se emittit
Danubius contra mare Adriaticum, et illud Hister vocatur et regioni
nomen partitur. Hoc brachium quamvis non sit navigabile, tamen Jason
adepto aureo vellere ex Colchis per illud brachium navigio penetravit
usque in mare Adriaticum. In locis tamen, ubi omnino navigare non fuit
possibile, navem humeris impositam portaverunt fortissimi illi
Argonautae. Verum antiquiores Argonautarum navigationem multo amplius
extenderunt, ut patet supra. Insuper moderni dicunt, Polam civitatem a
Colchidis incolis esse aedificatam, alio tamen, nescio quo, nomine
vocatam. Pola autem hoc nomen illo casu adepta est. Quidam enim
Graecorum rex, dum a Graecia usque ad Polam omnia vastasset et in
obsidione Polae diu laborasset et multum populum amisisset, tandem
taedio fractus dixit: Pola, id est, sufficit, in lingua Graeca, et ita
recessit nomen civitati derelinquens.

De hac civitate Pola fuerunt, ut fertur, illi duo impiissimi et
crudelissimi tyranni, Diocletianus et Maximianus, de quorum assumtione
ad imperium talis fertur historia. Erant hi duo immanium corporum
rustici et socii, concives Polenses, agriculturae dediti et non nisi
ruralibus vacantes; ideo Martinus in Chronica, quod Diocletianus sit
obscure natus et Diocletianus Dalmateus dictus. Quamvis alii dicant eum
cujusdam scribae filium. De quo non curo; ad historiam inceptam
progredior, quae habetur in Chronica Hermanni. Cum imperator Carus
functus vita fuisset, concordare Senatus populusque Romanus non
potuerunt de imperatore eligendo, unde oraculum Apollinis statuerunt
consulendum. Sacerdotes autem tale Senatui responsum dederunt ex
Apolline, ut nuntios per regiones mitterent et illum ad imperium
assumerent, quem residentem ad ferream mensam comedentem, et speciosam
virginem sibi servientem, et canem observantem invenirent. Multis ergo
nuntiis emissis aliqui in Dalmatiam venerunt, quaerentes suum
imperatorem in signis, cum ferrea mensa, virgine et cane. Campum ergo
Polae cum pertransirent et de via dubitarent, viderunt rusticum in agro
arantem et de via declinantes ad ipsum interrogandum iverunt. Eis autem
cum rustico conferentibus venit filia ejus juvencula, portans sibi
alveolo (#203 a#) pulmentum intrito pane, rusticus vero everso aratro
super vomerem cibum allatum posuit et comedit sedens in terra.
Recordati autem nuntii de oraculo ad invicem dixerunt: ecce, mensa
ferrea, juvencula et canis, profecto imperator ille est Romani imperii.
Erant autem nuntii illi viri potentes, prudentes et nobiles, armati in
equis sedentes, et a rustico declinaverant paululum, consulentes sibi
invicem, et accedentes interrogabant ejus nomen et ipse, Diocletianus,
inquit, vocor. Cui dixerunt: surge et proficiscere nobiscum Romam, quia
oraculo deorum imperator mundi factus es. Quibus respondit: difficulter
credo, nec vobiscum proficiscar, nisi jam in continenti jussis meis
obtemperaveritis. Quibus promittentibus interrogavit, quis inter eos
nobilior haberetur? Quo astante dixit: ut videam, inquit, me non deludi
a vobis, hunc jugulate. Si feceritis, bene; si non, me delusum agnosco.
Amaro ergo animo interfecerunt ducem illum servi. Quo facto, iterum de
nobiliori quaesivit et interfici eum mandavit. Et tertia vice fecit
similiter et post hoc surrexit et Romam perrexit imperatorque est
declaratus. Non multo post infirmatus fuit graviter Diocletianus, ad
quem visitandum venit Maximianus, rusticus socius suus; dicens ei, quid
mihi daturus esses, si te sanarem? Respondit: dimidietatem totius
mundi. Accepit autem Maximianus eum in curam, et nihil illi dabat nisi
cibum et potum rusticalem, quo ante imperium usus fuerat, sicque
sanavit eum, propter quod recepit eum in consortium imperii, occidentem
illi tribuens, ipse autem orientem gubernavit anno Domini 286, et erant
strenuissimi bellatores et saevissimi omnium Christianorum persecutores
omnibus suis diebus, unde in tribus diebus XXII millia Christianorum
sunt occisa propter fidem ab eis.

Diocletianus primus violavit imperatorum humilitatem et vestibus ac
calceamentis gemmas inseruit. Alibi legi, quod nuntiis ad se
venientibus praecepit jugulare superiorem et omnium inferiorem ambos,
et secunda vice iterum duos, et tertia similiter.

Polam ergo postergavimus et cum bono vento navigantes a longe Rubinam
civitatem vidimus, in cujus aspectu novo laetitiae jubilo affecti
sumus, quia erat primus portus, quem apprehendimus in exitu nostro de
Venetiis, ut patet supra P. I. Fol. 58. In meridie mutatus est ventus,
et rostra classis in portum Rubinae civitatis convertimus, de quo bene
fui contentus, ut in navem meam et cumbam propriam revenirem, nemo enim
in nostra navi sciebat, me esse in classe, sed putabant, me Jadrae
mansisse, vel aliquod diffortunium passum fuisse, vel periisse. Nescio
autem quo casu accidit, quod galea, in qua eram, quamvis ultima de
portu Jadrino educta fuerit, in tempestate tamen projecta ante cunctas
galeas prima in portu Rubino fuit. Quam statim autem in portum venimus,
ante introductionem aliarum navium, cum nobilibus peregrinis scaphis ad
terram ducti in civitatem ascendimus ad vesperas, quae actu pulsabantur
in ecclesia S. Euphemiae; nobis in choro stantibus venit patronus
galeae meae cum dominis et peregrinis sociis meis, et videntes me quasi
monstrum inspexerunt, mirantes, cum quo venissem, et congratulabantur
mihi de fortuna mea. Post vesperas videns ecclesiae praepositus
ecclesiam esse repletam hominibus, reseravit tumbam beatae virginis
Euphemiae, in qua corpus ejus quiescit, et ibi deosculati sumus sanctas
(#b#) martyris reliquias. Legi etiam ibi in libro chori pulchram
historiam, quomodo miraculose de Chalcedonia, ubi fuit martyrizata,
fuit huc translata. Chalcedonia est urbs in Asia minori, in littore
Bassori pelagi sita, ex opposito Constantinopolis, sicut superius Fol.
176 dictum est, in qua Euphemia filia Senatoris sub Diocletiana
persecutione a Prisco consule martyrium mirabili agone consummavit
superatis inauditis poenis, ut habetur in ejus Legenda. Eam itaque
mortuam Christiani cum honore sepelierunt, construentes ei ecclesiam
supra petram, quae de littore in mare prominebat, et aqua sub ipsa
petra in terrae viscera intrabat, meritis enim beatae martyris in brevi
tota Chalcedonia ad fidem fuit conversa, et magna devotione corpus
virginis venerabatur, eique tumbam grandem valde, quasi domunculam,
fabricaverunt de candido marmore. Post temporum autem decursum
tepescente Chalcedonensium devotione negligentius se habuere ad ejus
sepulchrum, et jam nec lampades nec aliquem ornatum et honorem sibi
exhibuere. Quod virgo beata non ferens ab hoc loco recessum a Deo
impetravit, nam nocte quadam facta est in mari tam horribilis
tempestas, ut Chalcedonenses non nisi suae civitatis et suum interitum
adesse lamentarentur. In hac tempestate crepuit et scissa est petra,
super quam beatae Euphemiae stabat tumba, et per ipsam scissuram tumba
cum corpore dilapsa est in mare, sed nequaquam mersa: quin imo sicut
lignea navicula super undas natavit et a fluctibus importune pulsa
eadem nocte in ea tempestate per maxima maris spatia est de Asia in
Europam delata, a mari Aegeo per Hellespontum in mare Adriaticum et
Histriam Dalmatiae translata et in hiatu petrae sub civitate Rubina
injecta, ubi multis diebus stetit hominibus incognita. Sancti autem
homines viderunt noctibus singulis splendores de scissuris petrae
adscendentes et lumina et harmoniam coelestis melodiae audierunt. Cum
ergo his signis tumba cum sacro corpore inventa esset et vellent eam
deportare, nequaquam eam movere poterant, donec consilio cujusdam
sanctae foeminae fuerunt adducti duo tauri indomati, jugis non assueti,
qui funibus sarcophago colligati ipsam ingentem tumbam de hiatu
advexerunt et supra montem sine difficultate venerunt per praeceps
adscendentes in locum, ubi usque hodie manet et a cunctis veneratur
fidelibus, ubi est ecclesia constructa pulchra, habens episcopum et
canonicos.

Dicta est autem civitas haec Rubina a sanguine martyrum ibi quondam per
tyrannos occisorum pro Christo, estque sub potestate Venetorum, ad
Histriae ducatum pertinens. Visis ergo reliquiis et civitate Rubinensi
descendimus ad mare et hiatum sub civitate, in quo S. Euphemiae tumba
steterat, vidimus et ita in galeas navigavimus. Cum magno desiderio in
galeam meam navigavi, quam amiseram, et cum multa jocunditate ab
omnibus receptus fui, et gaudebant tamquam de fratre perdito et
reinvento.

Septima die, ante lucem solis, in splendore lunae solutam classem extra
portum eduxerunt, et paulatim vento tenui ferebamur in mare Venetum.
Sole autem orto vidimus non longe grandem et vetustam domum, quam
dicebant fuisse fortalitium Rulandi, strenuissimi militis, qui comes
Cenomanensis mira bella contra infideles gessit pro recuperatione
terrae sanctae et demum coronam aeternam accepit. Deinde fortius
navigantes usque (#204 a#) ad Parentiam venimus et ingressi Parentinum
portum naves stabilivimus. Est autem consuetudo, quod quando huc
veniunt naves, non statim ingrediuntur civitatem, sed navigant in
oppositam civitati insulam, et in ecclesiam ascendunt, Deo et S.
Nicolao ecclesiae patrono gratias agunt, et nonnumquam patroni galearum
in angustiis tempestatum se et omnes secum navigantes devovent, sicut
nunc credo etiam contigisse, nam, quam cito naves stabilitae fuerunt,
nemo (in) civitatem inductus fuit, sed omnes ad insillam navigavimus et
Missam de S. Nicolao solemniter cantavimus. Post Missam autem ipsam
insillam et locum curiosius inspeximus. Est enim insilla montuosa,
fertilis oleo valde et aliis fructibus, circumdata profundo pelago, in
cujus vertice est una vetustissima turris, pro maris custodia
temporibus bellorum, et una ecclesia S. Nicolai, cui annexum est parvum
monasterium ordinis S. Benedicti, praepositura. Videtur etiam ex ruinis
antiquis, quod olim ibi castrum munitum steterit. Cum ergo votum
persolvissemus, descendimus ad mare et contra Parentiam navigavimus;
occurrit autem nobis in mari multitudo delphinorum, quos quasi cottidie
per mare vidimus, sed eorum descriptionem usque huc servavi. Est enim
delphinus bellua marina magna, communior aliis, et in magno numero in
freto gradiuntur gregatim eo ordine sicut grues in coelo; non habet
spinas sed ossa, mirabilis formae est, os habet sursum in dorso et
oculos deorsum, et ideo difficulter capit praedam, quia non nisi
resupini atque conversi rapiunt, pro voce gemitum faciunt humano
similem, extra aquam spirant, in aqua sicut pisces aquam attrahunt,
vivit centum XX annis, et decem annis crescit, pro auribus habet unum
foramen. Hoc animal omnium animalium est velocissimum, ocior est
volucre, acrior telo, et velocior navi pleno vento velo; unde salientes
plerumque naves transvolant, et nisi multum infra rostrum os illi paene
medio ventre foret, nullus piscium celeritatem ejus evaderet; sed
affert providentia remoram in capiendo cibum. Delphini miro modo se
diligunt, unde narrat Plinius, quod dum rex Cariae delphinum
captivasset eumque ad palum juxta littus ligasset, convenerunt multi
delphini in mari plangentium more se habentes, ideo rex solvit eum et
dimisit resilire in mare. Delphinus etiam nequaquam hominem ut alienum
expavescit, sed navigiis obvius venit ludens et saltans, navem gyrans,
et saepe ab una parte navis se immergens et ab altera in ictu oculi
reemergens familiarem et amicum se hominibus manifeste exhibens. Optime
intelligit voces hominum ad se directos, et suum nomen, quo
consueverunt vocari quidem, est Simon. Humano cantu et sibilo exultat,
ideo dum occurrunt nautae, vel sibilant, vel cantant, vel eos vocant,
vel quod pluries contingit, eis maledictiones imprecantur, quia sunt
nuntii tempestatum, et in eorum discursu intelligunt futuram auram.
Musicis instrumentis avidissime auditum praebent, et musicis hominibus
naturales amici sunt, unde narratur de quodam musico, quod frequenter
in mari canebat, et eo ludente multi delphini maximi navem
conveniebant. Hic musicus cum mortem meruisset, judicium submersionis
in eum latum fuit, petivit autem, quod prius posset facere gaudium
delphinis cum suo musicali, accurrentibus autem multis delphinis
prosiliit[TR196] reus in medium eorum, quem statim unus (#b#)
delphinorum assumsit super dorsum, eumque vivum et incolumem ad littus
transportavit. Quid multa dicam, non est novum nec inusitatum,
delphinos cum hominibus amicitias habuisse, unde apud veteres Proteus,
marinus deus, habuit filiam Melanthonam, cui consuetudo erat positis
vestibus delphinos inequitans vagari per maria patris, quae cum formosa
esset, in gratiam venit Neptuni, qui ad eam transformatus in delphinum
venit atque concubuit, et deificata fuit a veteribus. Apud Jasum puerum
delphinus adamavit, quem dum post assueta colludia impatientius
sequeretur recedentem arenis inventus haesit. Alexander autem magnus,
sed superstitiosus, illum amorem numinis fuisse interpretatus est
praefecitque puerum Neptuni sacerdotio. Legimus etiam, Plinio tradente,
apud Hipponem delphinum fuisse ex hominum manu cibum sumentem seque
tractandum manibus praebentem, et nantibus alludentem et consedentes
portantem, et multa talia vera, non fabulosa, dicuntur de istis. Si cui
placet, legat in Speculo Naturali Libro XVIII. c. de delphinis.

Alia quadam vice cum pluribus peregrinis nobilibus navigavi mane ante
solis ortum de Parentia ad illam insillam ad celebrandum Missas, et
ecce, respicientibus nobis ad littus insillae, vidimus supra rupem,
quae de mari prominebat, stare quoddam monstrum, cujus forma haec erat:
longitudo ejus forte quatuor hominum, non multum grossum aut
corpulentum respectu tantae longitudinis, sed erat quasi truncus altus
nigri coloris, et movebatur sine progressu, quasi fortiter tremens.
Quod cum attonitus unusquisque tacitus aspiceret, antequam unus alteri
loqueretur, lapsum impetuosum recepit in mare et nusquam comparuit;
quid autem hoc fuerit, nec barcarii nec alii poterant nobis dicere, sed
affirmabant, se prius tale quid numquam vidisse, unde prodigium esse
inimici plurimi judicabant, sederamus enim cum summo silentio, quia ad
Missam navigare voluimus, et forte ut interrumperetur quies et oratio
et ut curiosa imaginatio daretur devotis. Aliqui dicebant, esse signum
alicujus futuri eventus, vel praenuntiatio mortis, vel submersionis.
Quid horum fuerit nescio, sed hoc scio, quod pauci peregrini huic
spectaculo praesentes redierunt vivi.



                               Parentia.

Navigavimus ergo ab insula S. Nicolai ad Parentiam et ingressi prandium
sumsimus in hospitio, post prandium ad ecclesias in civitate et extra
transivimus ad indulgentias et ad videndum reliquias: postea per littus
maris spatiando deambulavi et inter scopulos inveni juvenes ostrearum
captioni insistentes et pueros conchas colligentes vel testas
conchiliarum. Est autem ostrea piscis carne mollis, dura tectus testa,
in cautium et saxorum scissuris, ad quas aqua maris intrat, jacens.
Aliquae ostreae sunt totae testis inclusae, nec progrediuntur,
aliquando adhaerent saxis et parietibus rupium e mari consurgentium et
habent solam mediam testam, quae firmissime adhaeret petris in aqua,
ita, ut ferreis instrumentis avelli eas necesse sit. Aliquae
progrediuntur cum suis domibus sicut terrestres cochleae, cornua
extendentes bina et contrahentes, quia oculis carent. Aliquae habent
testas (#205 a#) spinosas, et in colore et figuris maximam varietatem
ludens natura inducit, quo non solum parvi sed prudentes admirentur.
Inter omnes conchas principatum tenent margaritiferae, quae et ecelolae
dicuntur, in quarum carne pretiosus (lapis) s. calculus solidatur. De
his dicitur, quod nocturnis temporibus littora petunt seque contra
coelum aperiunt et ita ex coelesti rore concipiunt, unde certo tempore
anni recipiunt et appetunt rorem, sicut foemina virum, et roris
desiderio hiant et hauriunt humorem cupitum, quotiens autem aëris
matutini semen excipitur, fit margarita clarior, vespere accepta fit
obscurior. In aliquibus ostreis pretiosissima margarita naturaliter est
infixa, quae maris aqua in ea solidatur, et haec difficulter apud reges
invenitur. Testae tam ingentis magnitudinis in aliquibus maris
littoribus reperiuntur, ut domum non parvam multarum camerarum contegat
una, et in aliquibus regionibus navigii loco his utuntur cymbis.
Recitat frater Odoricus, ordinis Minorum, quod viderit in
provincia[TR197] orientis, Campra dicta, unam testudinem, majorem
trullo, seu cappa ecclesiae S. Antonii Paduae. Sedi ergo aliquamdiu et
venationi illi respiciendo tempus dedi, et inde ad alia loca evagatus
sum, ut patet in descriptione Parentiae.

Parentia Dalmatiae et Histriae civitas vetustissima olim Paradina fuit
dicta a Paride Trojano. Hic enim Paris cum Helenam Graeciae reginam
raptum pergeret, omnem suam classem in hac civitate aptari fecit, et
cum ipsa Helena rapta illuc de Graecia reversus votoque potitus portum
aedificavit et oppidum eique nomen suum dedit, unde hodie Parenza
dicitur, et est sub Venetorum ditione, sicut aliae civitates Histriae,
ut Justinopolis a Justino secundo condicta, quam Veneti receperunt anno
Domini 1129. Est autem Parentia parva, satis munita, optimo solo
posita, nam a parte maris rupibus et scopulis protegitur a procellarum
impetu, a parte vero terrae fertilissimis collibus est circumdata et
silvis olivarum cincta per gyrum a mari usque ad mare. In ipsa est
ecclesia episcopalis cum canonicis et clericis, in qua positae sunt
multae reliquiae et Sanctorum corpora. In majori altari quiescunt
sancti martyres Demetrius et Julianus. In alio altari ante chorum
sanctarum virginum Bertae et Acolitae. In eadem ecclesia ante pauca
tempora sanctorum martyrum Mauri et Eleutherii corpora quieverunt, sed
per Genuenses inde asportata Genuam translata fuerunt. Narratum quoque
nobis fuit pro certo, quod cum iidem Genuenses aliud quoddam altare
tentassent effringere, animo quaedam sanctorum corpora inde recipiendi,
mox sanguis miraculose ex eo altari profluxit, cujus hodie sunt ibi
vestigia derelicta, unde territi raptores aufugerunt. Fratres minores
etiam habent ibi conventum parvum. Aliae ecclesiae non sunt in
civitate, sed extra in hortis, agris, campis sunt multae ecclesiolae,
et campus plenus tumbis lapideis mortuorum, et tamen non est
coemeterium, sicut etiam ante civitatem Ulmensem in quolibet horto est
una domuncula, in qua ligones et rastra servantur, vel pro solatio: sic
Parentiae in quolibet horto est una capella et juxta eam tumba, pro
horti domini sepultura. Aliquae capellae habent tria altaria, aliquae
unum, aliquae duo, sunt tamen pro majori parte desolatae et pecorum
stabula factae, pauperes etiam et domiciliis carentes in eis dormiunt,
unde vidi unam navem repletam miserrimis et nudatis hominibus
applicantem in (#b#) portum illum, qui cum non intromitterentur, omnes
simul in unam illarum ecclesiarum, quae stat super mare,
commigraverunt, et ibi in tanta penuria et miseria manserunt, quod non
potuit absque motu pietatis videri; erant enim homines isti de quodam
pago Dalmatiae, quem Turci invaserant, et in devastatione homines isti
sicut nudi cum mulieribus et parvulis ad mare confugientes navigio
evaserunt et per ventum ad hunc delati fuerunt portum.

Sed quid sentiendum sit de illis capellis et sepulturis et tumbis vix
video, hoc autem credo, quod campus ille paganis olim idolis fuit
consecratus, et in eo sepeliebantur in tumbis, quae hodie ibi jacent.
Supervenientes autem Christiani extumulaverunt corpora damnatorum et
campum Christo dedicaverunt construentes capellas et altaria. Vel forte
sic accidit, quod aliquis pius Parentinus episcopus coecis devotionibus
saecularium condescendens licentiam dedit, ut quilibet in horto suo
posset aedificare capellam, altare, et aptare in ea tumbam pro
sepultura, et aedificata eis consecravit, et ita episcopus ille sponsam
suam et ecclesiam exsecrabiliter prostituit et foedandam exposuit, sunt
enim diverticula luxuriantium, nec amplius sunt juxta eas sepulturae,
sed tumbae vacuae; moderna sepultura est in coemeterio majoris
ecclesiae in civitate, ubi etiam est baptisterium. De illo baptisterio
aliquid ibi recitandum occurrit. Quadam vice, dum solus in ecclesia
essem et loca circuirem, veni ad concham baptismi, quae erat operculo
ligneo operta, sed sera non clausa; elevavi ergo operculum, volens
videre sacramentalem aquam, qualis esset et quanta, quia concha
marmorea erat magna. Sed dum ambabus manibus appositis operculum
levarem et intus respicerem, ecce, tota margo repleta erat scorpionibus
per circuitum, et ad remotionem ligni cucurrerunt, et multi et major
pars in aquam baptismi ceciderunt, aliqui in terram labebantur, aliqui
ligno, aliqui lapidi adhaeserunt, quos ut vidi, expavi et operculum
cadere permisi et aufugi, cavens, ne aliquis scorpio mihi adhaereret.
Modica autem aqua erat in concha et crassa, viridis, et in his omnibus
suspicabar, diu nullum ibi baptizatum fuisse. Porro scorpiones per
circuitum baptisterii currebant, quaerentes reascendere ad locum suum,
et in latibula murorum se recipiebant; sunt enim scorpiones in illis
partibus in magna multitudine sub lapidibus, in silvis, in muris, sub
lignis et lectis crescentes et morantes, et generantur ex aliquibus
putrefactionibus, sicut alii vermes, praesertim ex putrefactione cancri
statim generantur, unde etiam quasi cancro assimilantur, unde Ovidius:

      Concava littorei si demas brachia cancri
      Scorpius exibit.

Est autem scorpius vermis niger, multorum pedum, et habet loco manuum
duo bifurcata magna sicut cancri, et cornua gracilia sicut cancer, et
habet caudam longam, non cancri, sed serpentis, et in ejus fine duos
habet aculeos, quibus arcuato vulnere ferit. Dicitur autem scorpio a
scorte, quod est: dulce et picis (?) fingere; quia in anteriori parte
blanditias fingit et in posteriori interficit. Scorpionis punctura
facit homini multa mala, quia videtur locus puncturae, statim
apostematur apostemate duro et rubro, et dolor protensus quandoque
inflammatur (#206 a#), quandoque infrigitatur, et imaginatur percussus,
se contundi pilis, quibus sal contunditur, et accedunt dolores subito,
et punctura est sicut punctura acus, et sequitur tremor et frigus, et
mollificatio totius corporis et inflammatio ventris et extensio virgae.
Si autem sit punctura ex vehementi scorpionis malitia, tunc punctura
est quasi cauterium adustum, et corpus totum rigorem patitur cum
frigore, et fluit ad labia humiditas viscosa, quae inter ipsa labia
congelatur, et currit ex oculis multa humiditas, quae in angulis
congelatur, et alteratur forma et egreditur anus et apostematizatur
virga et incrassatur lingua et stridunt dentes et clauduntur compressae
nec aperiuntur. Hac mala bestia caret Alemannia nobilis et sana recenti
aëre dotata. Haec bestia occidit Orionem, quem nulla bestia vincere
potuit. De hoc Ovidius talem recitat fabulam. Jove, Neptuno et Mercurio
terram peragrantibus factum est hospitio alio deficiente, eos intrare
Herei senis pauperis gurgustiolum, qui cum eos cognovisset deos,
obtulit eis bovem in sacrificium coquens, qua oblatione motus Jupiter
dixit ei, ut peteret quod optaret, qui dixit, se non habere conjugem et
praemortuae promisisse se aliam non sumturum, optare tamen filium.
Jupiter autem cum reliquis duobus[TR198] diis bovis occisi sumserunt
carnem, et cum in eo minxissent, jusserunt seni, ut decem mensibus
carnem terra tectam manere permitteret et filium inde nasciturum
exspectaret. Qui cum fecisset, mense decimo prosiliit puer, qui Orion
appellatus est, et adeo vir robustus est factus, ut nullum timeret
animal omnesque bestias cum suo cane venaretur. Cui indignata Diana
venatrix misit contra eum scorpionem, qui eum interfecit. Dii autem pro
scorpionis audacia ipsum in signum coeleste sublimaverunt, quod
scorpionis dicitur. Demum miserti Orionis ipsum et canem suum in coelum
assumserunt et Orionem et canem signa coelestia constituerunt etc. Haec
dicta, licet fabulosa appareant, sunt tamen naturae cursu verissima, ut
ostendit Johannes Boccardus de Generatione deorum gentilium, Libr. 12.
Cap. 12.



                Ultima dicta maritimae peregrinationis.

Octava incipiendo diem a vespera praecedenti propter continuationem
insonuerunt navium servi tubis per civitatem vocantes nos ad ingressum
navis, et soluta classe tenui vento extra portum elati sumus, de quo
naucleri plurimum gaudebant; nam quando sunt venti importuni, etiamsi
sint pro navibus et pupales, non audent eis committere naves per hoc
maris spatium usque Venetias, quod nominant Venetiolam: periculosissima
est etiam navigatio, et naves in intempestatibus[TR199] bithalassum
incurrunt, quia fundum inaequalem habet, nec profundum ulterius est, et
ideo magis arte, cautela et industria indiget navigatio Venetiolae, per
quam singulares et jurati habentur gubernatores, qui Parentiae
morantur, et sine eorum nutu nulla galea Venetiolam ingreditur, sed
praefati navium gubernationem assumunt, et alii, qui per totum mare
gubernaverunt, non se intromittunt nec judicant. Contingit saepe, quod
naves magnae in mense vel amplius non possunt de portu Parentino
descendere propter ventorum vel maris defectum, et oportet singularem
ibi ventum habere (#b#), ideo illi gubernatores sunt experti
auruspices, ventos considerantes et eorum durationem, nisi enim ventus
duret usque in portum Venetianum, male stant naves in Venetiola. Ideo
propter periculosum ingressum navium in portum Venetianum non possunt
Venetiae classe peregrina oppugnari. Igitur classis ferebatur vento
secundo in Venetiolam, nec erat amplius timor de periculo nec dubium,
quin mane essemus in portu optato, quapropter factum est carnisprivium
in classe, et gaudium majus, quam umquam in galea viderim. Est enim
modus et consuetudo marinariorum, quod quando post transmarinam
navigationem ad portum suum veniunt, miro triumpho gaudent. Eodem sero
lautissimam coenam habuimus, carnes et pisces. Inter pisces fuit per
navem distributus unus cancer valde magnus, quem in Parentia cellarius
emerat, de quo multi homines sufficientiam habebant. Sunt enim in
paludibus maris valde magni cancri, durissimae testae et optimarum
carnium. In aliquibus partibus maris sunt ita magni, ut hominem forcipe
sua apprehensum in mare trahunt et submergunt. Albertus dicit, quod
quandoque forcipe navi immissa eam dimergunt. Cancer sicut scorpio
propter Jovis ministerium in coeleste signum translatus est; nam
Jupiter, cum vidisset juxta Capream Garamantidem nympham
speciosissimam, lavantem pedes suos, ut erat in libidinem pronus, e
vestigio concubitum ejus optavit, quem cum virgo vidisset ad se venire,
territa voluit capere fugam, verum cancer pedi propinquus pedis ejus
digitum forcipe apprehendit et tenuit, quae dum cancrum deponere
conaretur, supervenit Jupiter eamque ad votum habuit. Jupiter ergo ob
impensum beneficium cancrum in coelo locavit signumque zodiaci fecit.

Terminata autem coena, cum hora quietis advenisset, inquietissima
commotio in tota classe facta est ex laetitia, et totam noctem insomnem
duximus, quia illi cantabant, isti saltabant, alii comedebant, bibebant
et res transponebant et separabant illa ab aliis, saccos, cistas, vasa,
cassas, et omnia in motu erant, nec lumina exstincta sunt illa nocte,
et cum hoc dulcissimo vento ferebamur. Ex quo enim cani montium
nostrorum vertices coeperant videri, videbatur mihi mare placidum, et
nullis fere impeditum obicibus, et undas solito laxiores praestare, et
spe atque aviditate contingendi littoris, in quo quies promittebatur
futura, et ob superatos labores et transgressa pericula. O quam
praestolabamur diem fieri, quae benedicta dies finem datura erat
omnibus maris amaritudinibus, miseriis, laboribus, angustiis et
periculis, et praestitura initium priorum consolationum, etc. Itaque
dies increpuit, et cum sol ab oriente inciperet splendere, incepit ab
occidente urbs nobilis Venetiana rutilare; hanc cum vidissemus, quantus
clamor gaudii, quanta laetitia omnium fuerit, non facile dixerim. Ad
hoc galeotae visa civitate pannos scissos, saccos et ruptas vestes,
quibus in mari involvebantur, elevabant et in mare projiciebant cum
clamore et cantu, et omnia vetusta et inutilia tali solennitate
ejiciebantur. Insuper servi patronorum productis vexillis, tapetiis et
omni ornatu navium classem regaliter ornaverunt, et ita ornata classe
vexillis et velis contra Venetias per aëra volitantes processimus.
Pulcherrimum erat videre ornatam classem sic in jubilo advolare.

Porro, antequam nos videremus Venetias, visi fuimus a speculatoribus
turris S. Marci, qui currentes arreptis (#207 a#) campanarum chordis
pulsare omnes campanas coeperunt. Hoc audito id ipsum fiebat in omnibus
turribus et campanilibus per universam urbem Venetianam; sic enim
solitum est fieri in adventu classium. Ut autem intellectum fuit
mysterium pulsus, omnes, qui habebant amicos in classe et res suas,
cupidi fuerunt audire nova, et qui volebant lucrari pecunias in ducendo
homines, et qui officia habebant in colligendo teloneo in civitate, ad
mare currebant et ascensis navibus et barcis nobis obviam festinabant
venire et antequam ad portum venissemus, multa millia navicularum de
civitate in classem venerunt, circumnavigantes et res suas agentes. Cum
autem ad portum Liu venissemus cum classe, non intravimus, sed anchoris
ejectis naves ad manendum ibi stabiliverunt usque ad tempus suum; nos
autem peregrini, nihil nisi nostra peregrinalia in navibus habentes,
soluto naulo et expensis et datis curtusiis famulis, qui servierant
nobis, valefecimus omnibus de galea nostra, dominis et servis, res
nostras in unam barcam deposuimus et in eam descendimus, galeam et
omnia nostra jura in eam resignantes domino Sebastiano Contarino,
patrono; et quamvis laeti essemus de nostra liberatione ab illo poenoso
carcere, tamen propter societatem contractam cum galeotis et aliis
tristitia gaudio fuit commixta de separatione a galea. Sic ergo a galea
navigavimus contra portum, statim autem quidam exactores ad nos
navigaverunt quaerentes, an merces aliquas duceremus, et perscrutatis
rebus omnibus, cum nihil sui invenissent, dimiserunt nos, sicque inter
duo castella navigavimus per ostia maris et ibi iterum exactores nos
tenuerunt et telonarii et cuncta perscrutantes sine solutione unius
denarii dimissi sumus, fidem tamen dedimus eis, quod nullas duceremus
merces. Cum ergo ad S. venissemus Andream, ubi est insilla
Carthusiensium, arbitrati sumus, propinquiorem esse navigationem extra
civitatem per circuitum archanalis civitatis, et dimisimus canale
commune, per quod omnes exibant et intrabant naves, et per alias
lacunas civitatem ingressi sumus, verum difficultatem reperimus: quia
enim frigus erat, congelatae fuerunt lacunae illae, per quas intrare
necesse erat, et ideo remis oportebat glaciem confringere et viam navi
facere, sicque tarda navigatione usque in usitata canalia devenimus, et
ad hospitium nostrum, quod dicitur ad S. Greorium,[TR200] devenimus
navi. Occurrerunt autem nobis omnes noscentes nos de domo et cum
ingenti congratulatione susceperunt,[TR201] et eportatis rebus nostris
sursum in cameram locum proprium et singularem praestitit hospes.
Reperimus autem in domo factam esse mutationem a tempore recessus
nostri: hospes enim, quando eramus in ingressu, obiit sicut patet P. I.
Fol. 39 A., et uxor ejus domina Margareta vidua remansit, quae tempore
medio nupsit famulo domus, Nicolao Frig, et factus est de famulo servus
(dominus), quod mihi bene placuit, quia vir jocundus et bonus erat.
Quam statim autem res nostras composuimus, antequam quidquam gustarem,
cucurri extra domum in fonticum Teutonicorum, ut investigarem nova de
terra mea et (#b#) de civitate Ulmensi et de conventu nostro. Ut autem
ingressus sum fonticum, vidi in corona stare Ulmenses, qui eadem hora
venerunt Venetias de nostris partibus, a quibus et litteras accepi et
gaudiosa nova de Suevia, de Ulma, de colendissimo patre meo, magistro
Ludwico Fuchs Priore, et de omnibus fratribus amantissimis meis et
amicis audivi. Venerunt autem ad me omnes domini mercatores de Ulma,
quorum multi tunc Venetiis erant, et congratulabantur mihi. Porro
quidam mercator Ulmensis, dictus Ytel Rentz, vir juvenis et humanus,
procurator illius magnae societatis, quam nominant Rottengetter, duxit
me in cameram suam, nolens me manere in hospitio, sed clavem ad cameram
thesaurorum suorum dedit, ut in eam meam supellectilem ponerem et in ea
dormirem et in refectorio communi dominorum mercatorum manducarem,
quamdiu ibi mansurus essem, quod et feci: regressus enim sum in
hospitium et omnia mea tuli, inferens in cellam praefatam, et mansi
inter mercatores, nunc ab isto, nunc ab illo invitatus, inter quos
degens recuperavi vires meas notabiliter in mari deperditas et
reassumsi cornua et speciem meam solitam. Dicebant enim noti mei, quod
in primo meo aspectu, quando intravi fonticum, vix poterant me
cognoscere propter maciem et pallorem et defectionem. Sic ergo transiit
illa dies.

Una die intravi hospitia dominorum peregrinorum et inveni aliquos jam
recessisse a Venetiis, alii vero ad recessum se disponebant, qui
libenter vidissent, quod cum eis remeassem, sed colligaveram me
mercatoribus de Ulma, cum quibus redire volebam. Valediximus ergo nobis
invicem, et non absque lachrimis separati sumus, praecipue tamen
dominus Johannes Laczinus, Hungarus, archidiaconus Transsylvaniensis,
de quo saepe facta est mentio, cum ingenti fletu a me divisus est, et
ego ab eo non cum minori tristitia et moerore recessi, et ita diem
illum cum sociis et dominis peregrinis transegi, qui in crastinum
volebant mane recedere.

Decima die, quae est S. Pauli, primi eremitae, invitavit me in
hospitium suum magnificus vir, dominus Burchardus de Braitenbach,
decanus majoris ecclesiae Moguntinensis, et contulimus de conficiendo
peregrinali et de concordia confectorum, libenterque vidisset, quod
statim secum Moguntiam perrexissem, sed sic fieri non potuit, quia
officium praedicaturae in Ulma mihi providere incumbebat ex obedientia
ordinis. Sicque dies illa iterum transiit.

Undecima die, quae erat dominica infra octavas epiphaniae, Missa lecta
et audita, audivi, quosdam Teutonicos velle navigare in Paduam, et
statim reverti, et quia mercatores illi, cum quibus recedere
disposueram, nondum parati erant, associavi me navigaturis Paduam, ut
et reliquias ibi viderem et ecclesias et monasteria et civitatem.
Navigavimus ergo sero extra Venetias et ad extremum sinum (#208 a#)
Adriatici maris navigavimus, non in galea, nec in barca, sed in
barchoza, quae sunt naves semper ascendentes et descendentes de
Venetiis Paduam. Cumque ad maris limbum venissemus, in littus omnes
exivimus, non longe autem a littore currit Brenta, fluvius descendens
de Padua, in quem navem, in qua veneramus, spectabili ingenio
transtulerunt, extrahentes eam de mari in fluvium; nam super littus
fluvii in alto aedificio ligneo sunt rotae magnae et de aedificio est
descensus aliqualis usque ad mare, per quem descensum trabibus et
asseribus est planata via et vehiculum quoddam grande navibus
proportionatum. Advenientibus navibus de Venetiis dimittitur in funibus
per circumvolutionem rotarum deorsum ab aedificio ad mare, et absque
magno labore gravis navis de mari vehiculo infertur, sicque vehiculum
cum navi de mari sursum trahitur in Brentam, nec laborat ibi nisi unus
homo, qui in rota currit volvens eam. Statim autem navi de vehiculo
Brentae injecta assunt equi, quorum tractu naves sursum contra aquam
trahunt usque in Pataviam, sicut naves Colonienses trahuntur per equos
sursum per Rhenum usque Moguntiam. Est autem Brenta fluvius de Alpibus
descendens et Patavium percurrens; cum prope mare venit, per littus
ejus ad longum spatium ascendit et diu differt ingressum quasi quaerens
locum effugiendi mare, sed tandem ipsi illabitur, sicut et caetera
flumina. Ad navem ergo nostram resedimus et per Brentam sic in nocte
ascendimus et sedendo dormivimus usque mane.



                          De civitate Paduana.

Duodecima die ad Patavinam urbem venimus mane et hospitium unius
Teutonici ingressi res nostras viales deposuimus et primo omnium ad S.
Augustinum, ubi est conventus Praedicatorum, transivi, Priori me
praesentavi. Aestimabat autem Prior, me esse Graecum fratrem, propter
prolixam barbam, quam habebam, et viso conventu in hospitium ad socios
redii et prandio sumto urbem gyravimus et per ecclesias pervagati sumus
et insignia ejus civitatis vidimus, sicut in ejus descriptione patet.

Patavina civitas, quam Ptolemaeus nominat Oppibergium et nunc Padua, a
Teutonicis Badua dicta, est urbs vetustissima, ab Antenore Trojano
condita ante Christi nativitatem annis mille ducentis. Qui Antenor dum
regnasset apud Trojanos XXIV annis, Hectoris filii eum repulerunt de
regno, qui cum duobus millibus Trojanorum mare transiens ad has
regiones venit et urbem insignem, Patavinum, condidit et in ea mortuus
ac sepultus fuit, cujus hodie ingens tumba ibi habetur, quam et
vidimus. Erat autem cunctarum urbium Venetiae regionis excellentissima,
bonis quippe omnibus refertissima fuit, quae cum olim populosissima
esset, propter ejus summam aequitas plurimum caruit: nam antiquis
temporibus centum et viginti millia militum in ea recensita fuisse
Strabo commemorat. Romanorum vero temporibus in ea censi fuisse
quingenti equestris ordinis viri, unde et eorum rempublicam
difficillimis temporibus pecunia et armis plurimum juverunt. Ea etiam,
etsi conditione vetustissima sit habita, aedificiis tamen nunc
extantibus publicis et privatis nova habetur. Attila, Hunnorum rex,
igne ferroque vastatam reliquit immunitam (#b#), quam cum Ravennates
instaurassent, post centesimum instaurationis annum Longobardi penitus
incenderunt, verum Caroli M. tempore mirum in modum augeri coepit, sed
quidam Teutonicus tyrannus, dictus Ezelinus, anno Domini 1234 eam
civibus aliisque bonis viduatam reddidit. Quo mortuo in Carrariensium
manus deveniens mirabiliter excitata et ornata fuit atque triplici muro
communita et fluvio exornata. In eam Heinricus V. imperator Germanorum
anno 1108 cathedralem ecclesiam exstantem aedificavit et praetorium
toto orbe celeberrimum igne casu concrematum Veneti construxerunt, qui
eam urbem anno Domini 1406 ceperunt expulsis immundissimis ejus
rectoribus, qui suis immunditiis fere totam Italiam infecisse feruntur.
In eum ergo statum, quo nunc stat, Veneti eam deduxerunt. Clarissimos
autem viros genuit multos, inter quos Titus Livius unus fuit, et Petrus
Aponus de Abano, qui tam mathematicus quam physicus expertissimus fuit,
de quo studentes Paduani referre solent, quod dum quadam vice febribus
vexaretur, desideravit bibere aquam de cisterna cujusdam nobilis
divitis indicans, illam solam aquam sibi non nocituram, et frequenter
misit servum suum cum amphora ad tollendam aquam; tandem nobilis ille
taedio affectus propter frequentem servi ingressum dixit servo, ne
amplius rediret; in crastinum, dum servus propter inhibitionem ire
difficultaret, coactus a doctore venit ad curiam nobilis, petens saltim
pro hac vice aquam, et vix obtinuit, dominus etiam putei juravit, se
amplius non daturum aquam. Sequenti die dominus Petrus iterum misit
servum pro aqua, sed non fuit intromissus et vacuus rediit ad dominum
suum, qui mox remisit eum denuntians nobili haec verba: ecce, si huic
servo non dederis aquam, communem faciam puteum tuum et in crastinum
omnis populus bibet de eo. Dominus autem putei sprevit verba aquamque
dare noluit. Mira res, crastinus advenit dies, et puteus extra curiam
translatus in vico publico stetit ante ostium dare nolentis aquam, et
omnis populus venit et bibit. Quare mathematicus iste comprobatur
alicujus nymphae potentis amicus fuisse, quarum aliquas dicebant
translationis fontium et fluminem auctoritatem habere. Aliud aeque
mirabile recitant studentes ab eo factum. Nam non longo a Padua est
villagium, dictum Abanum, de quo idem Petrus natus fuisse fertur et ibi
suas haereditarias possessiones habuisse, ebulliuntque in eo villagio
de terra fervidae aquae in tanta copia, ut rotas molendini evolvant. In
medio vero inter Paduam et Abanum est paludosus humus; quadam ergo die,
morante domino Petro in sua possessione in Abano, misit servum suum in
civitatem Paduam, pro uno libro sibi afferendo, quem sibi per
intersignia ostendit, prohibuitque, ne quovis modo eum aperiret et
legeret. Servus igitur civitatem et domum ingressus librum accepit et
reexivit, in via autem existens cogitare et mirari coepit, quid tamen
in libro scriptum esset, et qua ratione dominus suus ita stricte eum
legere prohibuisset; resedit ergo, librum aperuit et unum[TR202]
punctum legit. Et ecce, eo legente ferocissimi dracones multi affuerunt
terribilemque conatum in eum fecerunt, interrogantes, ad quid vocasset
eos? Qui animo assumto dixit: ut viam istam lutosam quadris sternatis
lapidibus. Sicque discesserunt ab eo, et via in crastinum[TR203] fuit
strata sicut imperaverat, et usque hodie manet. Et nisi servus ille
statim responsum congruum draconibus dedisset (#209 a#), corpore et
animo periisset. Tanta autem in arte medicinae egit, nisi quod mortuos
non suscitavit, omnia incurabilia sanavit, unde ab omnibus consiliator
est dictus. In ea civitate sunt conventus medicantium insignes, et
multi in eis Doctores studentes; antiqua enim est universitas ibi et
notabilis in omni facultate. Conventus fratrum Minorum mirabilium est
structurarum pretiosarum. Ecclesiam grandem habet cum multis turribus
altis, ad instar ecclesiae S. sepulchri in Jerusalem, rotundo opere
aedificatam, et totum tectum ecclesiae, turrium et campanilium plumbo
est opertum, ab intus vero omnia sunt vario et polito marmore obducta.
Sedilia autem stallae chori spectabili varietate lignorum sunt, quasi
essent depicta, diversis vivacibus figuris expressa, sed super omnia
capella cum sepulchro beati Antonii, sacri ordinis Minorum,
solemnissimo decore rutilat. Est ecclesia in ea urbe, monasterium valde
solenne et antiquum, ordinis sancti Benedicti, quod dicitur ad sanctam
Justinam, et sicut ecclesia illius monasterii est plena corporibus
Sanctorum, sic ipsum monasterium repletum est monachis doctis et
religiosis. In ipsa ecclesia sunt corpora sanctorum Matthiae apostoli
et Lucae evangelistae, quae S. Urinus de Jerusalem tulit occulte et huc
portavit, verum caput S. Matthiae non est ibi, quia S. Urinus illud
tradidit cuidam se petenti, qui Trevirim asportavit, ubi hodie in
veneratione habetur. Corpus etiam ejusdem S. Urini ibi quiescit, et
corpus S. Prosodati confessoris, S. Danielis martyris, S. Maximi
episcopi, et corpus S. Felicitatis, et multa Sanctorum innocentium
corpora, et S. Justinae virginis et martyris corpus ibi est reconditum,
a quo totum monasterium denominatur. Est etiam super altare, in quo
corpus S. Lucae quiescit, una tabula cum imagine beatae Virginis,
puerum Jesum in gremio tenentis, quam dicunt ab ipso S. Luca esse
depictam. Audivi etiam, quod quondam reliquiae et thesauri[TR204] S.
Marci Venetiis in illa ecclesia fuerint repositae, unde meritis horum
sanctorum creditur factum esse, ut monachi S. Justinae fierent forma et
exemplar omnium religiosorum; nam congregatio S. Benedicti, quae S.
Justinae nuncupatur, anno Domini 1412 in hoc monasterio primo per
venerabilem virum, dominum Ludwicum Barbum, patritium Venetum, initium
sumsit. Ubique enim ipsa divi Benedicti religio a regularibus
institutis deciderat et jam nulla religionis facies in eo ordine
videbatur, sed Ludwicus ipse tamquam novum sidus una cum Rolando
Patavino ac Jacobo Ticinensi, religiosissimi viri, in eo fulsit, qui
non modo ordinem suum denigratum et devium illuminavit et ad viam
veritatis reduxit, sed et primus omnium ordines omnes ad eam, quae nunc
tanto tempore viget, observantiam regularem perduxit, ut sicut monachi
S. Benedicti dicuntur a divo Benedicto patres monachorum, sic sint et
patres reformatorum a Ludovico jam dicto, quia ejus exemplo omnes
religiosi permoti eidei subsequi pro viribus conati sunt. Ipsi itaque
viri religiosissimi suae religionis calamitate et ruina permoti ibidem
scil. ad sanctam Justinam pontifice summo concedente suae observantiae
fundamenta jecere, et ab eo Justinae loco succrescens congregatio S.
Justinae denominata est, quae postmodum incredibiliter et viris
praestantissimis et locis bonis temporalibus excrescens, et (#b#) per
universas provincias se diffundens, Eugenius gloriosus pontifex IV. eam
maximis privilegiis et immunitatibus et locorum concessionibus plurimum
juvit. Qui nostro saeculo, quanto splendore virorum religiosissimorum,
doctrina, gravitate ac sapientia venerandorum, fulgeat, dicere non
attinet, qui, etsi birretatos et in universitatibus promotos paucos
habeant et pauca conscribant aut populo publice non declament, tamen,
cum religiosissimi sint, continue legunt, continue student et tempus
extra divinum officium non nisi legendo deducunt, nec patiuntur,
propter studium divinum diminui cultum, nec divinum officium impedit
eorum felix studium. Unde accidit Deo opitulante, ut apud eos innumeri
viri existant docti, juristae, legistae, canonistae, philosophi,
rhetores, historiographi, et ante omnia fundatissimi theologi, qui
obmutescere faciunt verbosas clamosasque argumentationes biretatorum et
sine fundamento titularium promotorum. Insuper dicti domini de
observantia Patres virtuosae activae vitae lucidissima exemplaria prae
cunctis clarent. Quae enim religio tam larga in eleemosynarum
distributione? tam pia in hospitalitatis exhibitione? quis quaeso
episcopus eis in hoc antefertur, aut certe quis princeps? Profecto
nullus. Ad eorum enim monasteria convolant examina pauperum, ut mel de
ornatissimis sugant flosculis, ita, ut eorum curiae non videantur esse
monachorum et dominorum habitacula, sed pauperum, miserorum et
peregrinorum receptacula. Super omnia autem religiosos ad se
declinantes eximia caritate, hilari jucunditate suscipiunt, praecipue
si docti et exemplares sint, unde raro sunt sine religiosis hospitibus.
Ad hos fratres Praedicatores et Minores de observantia tamquam ad
proprios conventus sine metu gaudenter intrant et tam frequenter, ut in
nonnullis monasteriis caritas illorum dominorum designaverit illis
fratribus proprium habitaculum ad manendum, in quo ita delicate
tractantur ab eis, ac si essent angeli a Deo missi. Hanc charitativam
hospitum religiosorum susceptionem et liberalitatem illorum dominorum
in egenos et mendicos percipientes principes et nobiles cum exercitibus
transeuntes ingrediuntur, et quisque reutherus, cliens et armatus
breviorem et longiorem suam diaetam facit, ut per noctem apud dominos
istos sit, quatenus ipse et equus provisionem habeat et suis pecuniis
parcat. In tantum autem gravantur domini illi hospitibus, ut vix
sufficiat dimidietas totius substantiae eorum pro hospitum equestrium
enutritione. In tantum etiam ingratitudo et inhumanitas nobilium
clientum et reutherorum increvit, ut jure velint provisionem ad suum
desiderium habere, et si hoc in parvo denegatum fuerit, igne ferroque
minentur se vindicaturos et inimicos futuros. His tamen gravaminibus
non obstantibus se a pauperum subventione et eorum receptione nequaquam
avertunt, scientes, quod non nisi talibus hostiis promeretur Deus,
Hebr. XIII.:

Ecce, quomodo evagatorium ordinatissime conficiatur, nisi enim sine
ordine processus texeretur, nequaquam evagatorium diceretur!

Tertia decima die, quae est octava epiphaniae, conducta nave per
Brentam ad mare descendimus et navigantes hora satis tarda Venetias
revenimus, passi enim fueramus (#210 a#) in mari impedimenta per ventos
contrarios. Ascendimus ergo per canale magnum in Rivoaltum et pontem
transgressi fonticum Teutonicorum intravimus et coenantes dominos
reperimus, cum quibus refecti in locis nostris dormivimus.

Quarta decima die navigavi cum negotiatoribus ad Murianum oppidum, et
eis negotiantibus cum vitriatoribus ego intravi conventum nostrum ad S.
Petrum martyrem et ibi aliquos mihi notos reperi fratres, cum quibus
ivi in ecclesiam parochialem, et multa Sanctorum innocentium corpora
ibi fuerunt nobis ostensa. Deinde ad mercatores redii, et Venetias
reversi sumus navigio cum vitris emtis; non enim reperiuntur hodie in
mundo tam pretiosa vitra, sicut ibi fiunt cottidie, nec tam industriosi
artifices, qui ex fragili materia formant vasa tam elegantia, ut paene
superent aurea, argentea, pretiosis lapidibus ornata vasa, et si solida
essent, ut vasa metallina, super omne aurum pretium eorum emineret,
unde legitur in Isidis XVI,[TR205] quod quidam artifex vitreum vas
ductile sive fabricabile obtulit Tiberio Caesari, quod ad parietem
projiciens non est fractum, sed curvatum. Artifex autem levato vase id
malleo ad pristinam refert formam, dicens imperatori, artem a se
inventam nulli homini adhuc notam in mundo, nisi sibi. Quod imperator
audiens mox artificem decollari jussit dicens: si ars haec manifesta
fieret, pro nihilo aurum et argentum reputabuntur. Indignabamur Tiberio
propter hominis illius occisionem, quia, si ars illa manifestata
fuisset, sine labore et sollicitudine possent duci per loca vasa.
Fragilitas illorum vasorum sola ea reddit vilia et nullius
reputationis, quamvis sint elegantissimae speciei, visu pulcherrima;
nam dum imperator Fridericus III. anno praeterito esset Venetiis et dux
cum senatu ei mirabile quoddam vas vitreum pulchrum valde obtulissent,
ut ejus aspectu laetaretur, imperator autem accepto vase cum
aliquantisper ejus ammiratus pulchritudinem laudasset artificum
industriam, ex intentione quasi ex casu elabi permisit vas de manibus
in pavimentum, quod in multa concidit frusta. At imperator quasi
territus de fractura dixit: heu, quid accidit? et dum quidam inutiles
fracturas levaret, dixit: ecce, quantum excellunt vasa aurea et
argentea, quorum fracturae utiles sunt! Ex qua imperatoris locutione
Veneti instructi imperatori vas aureum propinaverunt, quod accipiens
nequaquam projecit in terram. Igitur illum totum diem in occupatione
fuimus, ut vasa vitrea caute illigaremus, ne ductu et motu rumperentur.

Quinta decima die mane navigavi ad S. Dominicum et fratres ibi
visitavi, quos ibi novi, et deinde navigio descendi ad conventum S.
Johannis et Pauli, in quo etiam notos meos fratres visitavi. Post hoc
transmeavi canale majus ad [hospitium?] dominorum Teutonicorum,[TR206]
in quo plures mihi affectos habui, quibus salutatis in meum navigavi
locum.

Sexta decima die illigaverunt negotiatores Ulmenses sua mercimonia in
fontico, quibus supellectilem meam etiam involverunt, sportam scilicet
cum ramis palmarum, quas in Alexandria aptaveram, et sportam cum
lapidibus de sanctis locis collectis et lectulum meum, quem in
Jerusalem emi, eoque per desertum et mare usus fui, et omnia alia, quae
in equo ducere mecum nolui. Circa vesperas illius diei magnus concursus
populorum fuit, concurrentium ad Rivoaltum per pontem ad videndum
combustionem farinae falsificatae. Quidam enim saccos plenos farina in
navi adduxerat, ut venderet, et compertum est, quod farina erat cinere
permixta et calce et aliis albis pulveribus, ut eo copiosior esset;
erat enim tunc fames Venetiis valida et farina ac frumentum in foro
charissimo. Comperto autem dolo domini Venetiani in captivitatem
redegerunt venditores farinae et omnibus emtoribus ut farinam
reportarent mandaverunt accensoque igne in medio Rivialto omnem
injecerunt farinam et combusserunt infinito inspectante populo. Dies
ille longior mihi caeteris videbatur, pro eo, quod in crastinum
intendebamus recedere; licet enim urbs Venetiana sit pulchra et
mirabilis et omnium rerum mundi sit ibi abundantia, tamen illi, qui in
ea nati et enutriti non sunt, longas ibi habent horas, nec morari ibi
diutius delectat, pro eo, quod semper homo alienus ibi stat in quodam
timore et sollicitudine, in tantum, quod aliquando quidam non possunt
ibi nec dormire nec quiescere, quorum aliquos vidi; nam aliqui timent,
quod urbs absorbeatur lubrico fundata solo, aliqui quod fluctibus
obruantur irruentibus, aliqui quod domus altae solvantur in fundamento,
aliqui ne subito tumultus fiat populi timent et in seditione adversus
alienos occidantur. Sed illi timores sunt aut superstitiosorum, aut
phantasticorum, aut formidulosorum. Superstitiosi timent non timenda,
ut Aegyptii timebant casurum coelum, si Apollinis idolum removeretur;
et phantastici timent, Atlantem fieri fessum et coelum abjecturum a se;
et formidulosi timent ad sonitum et casum (#b#) folii de arbore
cadentis. Sed et nonnulli fatui in securitate existentes timent, et
sine formidine in locis insecuris sunt. Vidi de his unum, nam vitricus
meus conduxerat famulum, domui suae servientem, qui erat villanus, et
numquam in oppidis moratus fuerat, cumque per diem unum et noctem in
domo nostra mansisset, petiit licentiam redeundi in villam, dicens, se
nulla ratione posse manere. Cumque vitricus meus causam quaereret,
respondit: ecce, inquit, quando cogito, oppidum esse muro cinctum et
nocte portis clausum, tantus timor me invadit, quod inhorrescunt pili
capitis mei. Sicque dimissus reversus est in villam, ubi nec muri nec
portae erant, et ibi quiescere potuit. Sic etiam est cum illis, qui
timent Venetiis. Verum tamen nihilominus causa subest aliqua timoris in
Venetiis, nam ego ipse nonnumquam timore affectus fui: ibi enim non
auditur folium de arbore cadere, sed tantum strepitus et fragor maris
ab extra, praecipue noctibus, dum omnia in silentio sunt, quod non
vitiose timet homo. Solebam frequentius in mediis noctibus surgere et
in altanam ascendere ad orationem, ubi quandoque prae confusione
sonitus maris non poteram manere. Cottidie etiam ibi corruunt muri et
domus, et quam saepe obruuntur homines, quod etiam contingit in solo
firmo. Nam in juventute mea An. 1450 corruerunt in Diesenhofen tres
domus in media nocte, et multi obruti perierunt. Et An. Domini 1486,
dum essem Terviso, corruit una alta turris non longe a meo hospitio. Si
ergo cadunt domus in firmo solo locatae, quid mirum si Venetiis super
luto fundatis domus corruunt? Et quis non ibi timeret? videntur plures
ecclesiarum proceri turres inclinati et ruinam minantes et alti
parietes multi resoluti, quorum casus omni momento exspectatur.
Navigans enim per canalia Venetianae urbis, nisi non aperiat oculos,
videbit multa aedificia inclinata, ac si jam casus eorum instaret. Et
quod his plus est, videtur mihi, quod etiam turris illa altissima,
firmissima et spississima S. Marci sit in latus paululum inclinata, quo
tamen non obstante saepe superius fui.

Formidulosum etiam reddunt terrigenam cottidiana nova, quae maritimis
regionibus accidunt ex maris frequenti immutatione, quomodo obruantur
subito civitates, villae et pagi et integrae regiones, montes etiam
mergantur, et talia nobis inconsueta cottidiana sunt in maritimis
regionibus et Venetiis saepe eveniunt. Nam anno praeterito in die S.
Stephani subito mare intumuit et venti importunissimi de mari excitati
sunt, qui ipsos fluctus incusserunt per canalia adeo terribiliter, quod
omnes cymbae et barcae in canalibus repertae et extra sunt submersae,
et quicumque navigabant inter Venetias et Murianum perditi fuerunt,
similiter, qui inter S. Nicolai alvum et S. Helenam in naviculis erant,
perierunt; nam mare intravit urbem et per canalia etiam arctissima se
diffudit et in lacunis adeo fremuit, ac si domus subvertere et obruere
vellet. Et haec frequentius contingunt. Ideo alieni citius se expediunt
et ad loca sua redeunt. Sic et ego cum magno desiderio exspectavi diem
recessus mei et mercatores instigavi ad celerem expeditionem.



                     NOBILISSIMAE URBIS VENETIANAE

             fidelis descriptio vel potius circumscriptio,
              quam ex diversis collegi descriptionibus, et
              nonnulla auditu didici et multa experientia
                            propria accepi.

Venetiana urbs est venustior et pretiosior cunctis civitatibus, quas
ego vidi, tam in Christianitate quam extra, nec vidi quidquam
mirabilius hac urbe, nihil curiosius perspexi et in nullo loco diutius
mansi hospes. Ea ergo, quae de hac urbe legi, audivi et vidi, hic
inseram simpliciter et profecto insufficienter. Quis enim hanc
clarissimam et florentissimam urbem, cujus immensa fama et gloria per
se toti notissima exstat orbi, describet ad plenum? Credo equidem, etsi
Daedalus ab inferis remearet, qui solus homini inducere pennas novit et
mortalibus insuetas coeli vias ostendere, ipse forsan ad hoc posset
praestare suffragium; nec Cicero, licet sit dicendi magister, quidquam
loqui novit, nisi quae divini ingenii homo Daedalus, inferorum
consiliator, sibi tradiderit. Hujus quidem urbis, cum multae poterant
latissimae commendationes (exhiberi), ad XIII tamen eas reducere
curavi. Commendatur ex his hic subjectis: I, ex ejus mirabili
fundatione et aedificatione; II, ex copiosissima populatione; III, ex
ordinato regimine et longa ejus duratione. IV, ex dominii lata
dilatatione; V, ex divini cultus multiplicatione; VI, ex sanctarum
reliquiarum recordatione; VII, ex thesaurorum pretiosorum possessione;
VIII, ex necessariorum omnium inventione; IX, ex mercantiarum
adductione et eductione; X, ex spectaculorum pomposa celebratione; XI,
ex prudentissima senatus consiliatione; XII, ex frequenti diaetarum et
capitulorum congregatione; XIII, ex multarum et magnarum dotatione
privilegiorum et gratiarum.

Dico primam commendationem civitatis Venetianae esse ex ejus mirabili
situ, fundatione et aedificatione. Nam aliae civitates, quas per varias
orbis terrarum oras aspexisse contigit, celebres gloriosaeque vocantur,
haec autem admiranda una est, cui tamen coelestis adspiravit favor, ut
ipsa rerum natura cesserit, cum caeterae mortalium ingenio, opibus,
manibus, quod humanitus dici potest, jactis humi fundamentis conditae
sint, haec intra fluctuosos maris impetus et medios pelagi vertices
quasi regina inter alias caput extulit urbes habetque pro pavimento
mare, pro muro fretum, pro tecto coelum, pro stratis et regiis viis,
quibus in eam venitur, pelagi aquas, nec est in eam introitus, nisi per
aquas, et in ipsa urbe in quocumque loco, modica terra remota, venitur
ad aquas.

Porro, de ejus primo initio multi varia dicunt, hoc vero, quod
familiare est et vulgare, recitabo. Erat ante tempora Trojanorum, forte
temporibus Jani et Saturni, piscator quidam pauper, habitaculum habens
in extrema Adriatici sinus ora, in loco, ubi nunc est Margerum oppidum;
habuit etiam uxorem satis prudentem, nomine Nesam, amboque simul et
soli de piscium captura (#b#) vivebant. Quadam autem die piscator
naviculam adscendit piscaturus, et cum per littora propinquiora
quaeritaret nec pisces occurrerent, naviculam altius in mare duxit
viditque a longe intra paludes campum assurgere, ad quem cum navicula
appulit invenitque copiosissimam praedam optimorum piscium, de quibus
cum cepisset quantum voluit, remeavit et ab uxore comiter susceptus est
et laetanter propter allatam praedam. Cum autem frequenter vir ille
rediret a loco illo et numquam vacuus veniret, cum tamen ante loci
inventionem non multum fortunatus fuisset, et locum apud uxorem
plurimum commendaret, quadam die uxor Nesa cum viro naviculam ingressa
transducta ad locum, ubi campus inter paludes eminebat, de palude et
arundineto ascendit in campum, ut autem solum vidit firmum et
habitabilem, suasit viro, et transtulerunt domicilium in eum campum, et
crescere coepit vir et mulier in illo loco in servis et ancillis, in
auro et argento in immensum. Tandem autem viro mortuo domina Nesa domum
gubernabat eratque prudens, dives, affabilis et hospitalis, unde domus
dominae Nesae facta fuit hospitium et refugium piscatorum et aliorum
ibi navigantium, et ab ea locus nomen accepit Nesia, et sub illa Nesa
multa aedificia sunt ibi erecta.

Porro ante Domini incarnationem anno MCLXXVIII destructa Troja, cum
Antenor rex Trojae repulsus de regno esset, cum duobus millibus
Trojanis, qui et Heneti dicti sunt, aufugit per mare ad oras Adriatici
maris et ibi plures aedificaverunt civitates. Quidam autem de
principibus illis Trojanis, dictus Venetus, in campo Nesiae, ubi erat
domus Nesae, sibi fortalitium construxit idque Venetiam nominavit, et
circumjacentem regionem vulgus eodem nomine appellavit, tum propter
Henetos, tum etiam propter Venetum principem. Sic ergo stetit locus
ille multis annis in continuo profectu, et dicunt quidam, quod illi
Veneti cum navibus Phrygiam intraverint ad locum destructae Trojae et
de ruinis ejus columnas marmoreas, tabulas politas et sculptas petras
et conchas levaverint et navibus impositas Venetias duxerint, eamque
urbem de ruinis nobilissimae Trojae suscitaverunt, sicque[TR207] stetit
tempore adventus Christi usque ad Attilae Hunnorum regis tempora, qui
tyrannizare coepit anno Domini 450 et terribilissimo impetu universas
Europae regiones vexavit. Nobiles ergo Venetiae regionis et Italiae et
convicinarum urbium congregati locum tutum quaerere deliberaverunt, in
quo se a tyrannide Attilae vel absconderent vel defenderent, et
ascensis navibus cum omni substantia sua commigraverunt ad Venetias,
parvulam adhuc licet pulchram et munitam civitatem, sed quia locus
arctus admodum erat nec tantam nobilium multitudinem cum tam ingenti
substantia capere poterat, exsiccaverunt cottidie de industria solum et
mansiones muniverunt, aedificia exilia Nesae et aliorum piscatorum
destruentes, in altiori autem loco campi, qui dicebatur Rivoaltum,
primo fundamenta fortissima jactaverant anno Domini 456. Aliqui habent,
quod fundamenta Rivoalti primo jactata sint anno 321 septimo Idus
Aprilis, et ecclesiam S. Jacobi super (#212 a#) Rivoaltum
aedificaverunt, quae hodie ibi manet, et fuit prima parochia
Venetiarum. Cottidie autem augmentabatur numero nobilium confluentium
ad eos, et aedificaverunt pontes ad LX insillas per circuitum Rivoalti
jacentes, in quibus ecclesias et templa et regias ac amplissimas aedes
et grandia monasteria aedificaverunt et pontibus conjunxerunt, ita, ut
unius civitatis esse corpus videretur, quamvis sint plures distinctae
civitatiunculae, per canalia media junctae tamen pontibus multis
lapideis et ligneis. Unde non solum usus grammaticorum privavit nomen
illius urbis singulari numero, sicut contigit civitati Athenarum, sed
etiam realis habitudo illius urbis ostendit, eam carere singulari
numero, ut non dicamus Venetia, Venetiae, sed Venetiae, Venetiarum, cum
sint plures civitates unius civitatis. Quamvis autem urbs illa sit
multipliciter per canalia distincta, principalis tamen divisio ejus est
per canale magnum, quod quasi mediam urbem secat. In una parte est
ecclesia S. Marci cum ducis palatio et latissima platea, et praeter
regias aedes duo conventus Praedicatorum et archanale et fonticus
Teutonicorum et multa alia. In alia vero parte est Rivoaltum, cum
grandi foro et platea, et conventus fratrum Minorum[TR208] magnus, et
multa alia monasteria et ingentia aedificia, nec loqui permittit me
stupor, dum convertere me volo ad singularia, propter multitudinem,
magnitudinem et pretiositatem structurarum. Quid de ducis palatio
dicere possum, altum, amplum et pretiosum ab extra undique a summo
usque deorsum polito et vario marmore vestitum, pretiosis columnis
fulcitum, triclinia, solaria, coenacula, camerae et cuncta habitacula
usque ad cubiculum ducis lustravi, quae miris picturis, auro et
coloribus pretiosis decora nimis exstant. Supra palatium in alto est
viridarium, arboribus pomerantiarum et aliis virgultis aromaticis
consitum; similiter et aliae domus polito marmore nitent, magis autem
regiae, quae modo aedificantur, quae non solum polito marmore et vario,
sed auro fulgent, quo vestitae sunt, cybariae, arcus et culmina, modum
enim virtutis in aedificiis notabiliter excedunt, volentes coaequare
exilium paradiso; unde Turci et alii infideles videntes has mirandas
structuras scandalizantur et arguunt ex hoc, Christianos nihil de
futura vita curare et sperare. Et ut finem faciam de primo, sciendum,
quod septem faciant fundationem illius urbis celebrem: 1) quia non est
fundata in terra, sicut aliae mundi civitates, sed in mari; 2) non est
aedificata a tyrannis, sicut Ninive, Babylonia, sed a tyrannide
fugientibus; 3) non est aedificata a latronibus, raptoribus,
ignobilibus, rusticis, pastoribus,[TR209] sicut Roma, sed a divitibus,
dominis honestis et nobilibus Venetorum; 4) non est constructa a
paganis et idololatris, sicut Troja, Athenae, sed a Christianis et
Crucifixi cultoribus; 5) non est aedificata communibus lapidibus vel
lignis, sicut Ulma, Augusta et Constantia, sed lapidibus in Troja
nobilitatis, sicut supra patet;[TR210] 6) non habet murum, sicut aliae
civitates, communem, sed quaelibet domus est quasi per se castrum, ex
qua resistentia adversariis fieri potest, et idcirco est
inexpugnabilis, tot munitionibus protecta; 7) portum habet mirabilem,
quem nulla externa classis ingredi potest, nec formidant alicujus
hostis incursum.

Secundo commendatur urbs Venetiarum a copiosissima populatione (#b#).
Nam anno Domini 570 quidam tyrannus, Daphon nomine, Italiam infestavit,
quo terrore multi nobiles desertis urbibus per maritimas paludes ad
Venetiarum civitatem se contulerunt, quorum adventu tunc Veneta civitas
mirum in modum aucta fuit in populo et aedificiis. Nec multo post
destructa fuit Heraclea, civitas populosa, a qua omnis populus Venetias
transmigravit. Insuper et Aquileirenses destructa Aquileja in
Venetiarum urbem populariter commigrarunt, adeo, ut tunc secunda urbis
conditio fuisse dicatur. De Sclavonia etiam multi ibi domicilia
aedificaverunt, et de universis de sub coelo modo gentes ibi morantur
in tanta multitudine, ut mirabile sit videre; nec est numerus hominum
per vicos currentium et recurrentium, per canalia navigantium, in
palatio S. Marci stantium, in foro Rivialto confabulantium, in fontico
et alibi negotiantium, in valvis et pategis mercantium, in laborariis
operantium, in plateis et vicis otiose spatiantium, in domibus
residentium, in monasteriis Deo servientium, in ecclesiis orantium et
cantantium, in ambitu exteriori ducis et atriis ecclesiarum
mendicantium, in hospitalibus infirmantium, in consistoriis et
praetoriis causantium, in scholis studentium et disputantium, in
tabernis comedentium et bibentium, in theatris ludentium, in occultis
locis se ludis depauperantium, in omnibus locis urbis artibus suis
laborantium, in prostibulis multis scortantium, in carceribus pro suis
culpis swalentium,[TR211] in omnibus rivis naves intrantium et
exeuntium; sine autem confusione, contra commune dictum: ubi multitudo
ibi confusio, cohabitat sibi tam innumera multitudo. Aestimo enim me
vidisse totum universum in duplici speculo, secundum mundi duplicem
considerationem. Consideratur enim mundus primo sub quadam confusione,
secundo sub quodam ordine. Primo modo vidi mundum Cayri, secundo modo
vidi eum Venetiis, in qua ordinatissime convivunt homines et mundissime
cohabitant, puramque et sine foetore urbem servant, nec stercoribus aut
purgamentis vicos foedant, sed mare omnia deportat. Nam semper in sex
horis, postquam influxerit, per alias sex horas refluit, sicque
continue influit et effluit nihilque foedum et immundum in urbe
relinquit. Unde experti credunt, in mari Venetiarum esse voraginem
quandam, quae aquas sorbet et rursum absorbtas revomit, ad modum
abyssi; magna ejus rei causa fluxus et refluxus vicissim perpetua
successione ibi est.



                    De diuturno Venetorum regimine.

Tertium commendabile urbis Venetiarum est diuturnum regimen, quod
idcirco alia regimina duratione transgreditur, quia ordinatione bona
administratur. Nam haec urbs a principio suae constitutionis graves et
maturos viros habuit, et ab ejus conditione usque ad tempora Sisinnii
papae et Justiniani imperatoris, qui fuerunt anno Domini
septingintesimo sexto, sub tribunis gubernabatur, sed propter
frequentes adversariorum incursus reprimendos ab omni populo creatus
est primus Venetorum dux Paulus Lucius, civis Heracleanus, sub quo
respublica Venetorum miro modo profecit, et ab eo tempore usque ad hoc
tempus duces habuit sibi succedentes, unde modernus dux est 76. Sic
ergo steterunt sub ducibus annis septingentis LXXXII. Non tamen sedes
ducalis semper fuit in Venetiis, sed primo fuit in Heraclea et in
Alaroa, deinde in Metamacho, post hoc translata fuit in Rivoaltum et
postremo est ad S. Marcum devoluta, et (#213 a#) ibi hodie est in
insigni palatio, sicut supra patuit. Nec legimus, regimen alicujus
multitudinis tantum temporis durasse, sicut Venetorum. Ea namque
regimina, quae videbantur esse perpetua, sicut Hebraeorum, Persarum,
Medorum, Graecorum, Romanorum, illo citius defecerunt. Nam in Jerusalem
non amplius regnatum est, quam 483 annis, a David usque ad Sedechiam.
Idcirco Venetorum regimen a Sanctis plurimum commendatum invenimus.
Sanctus enim Thomas de Aquino, ordinis Praedicatorum, operum libro 4.
C. 8. C. 2 multum commendat Venetorum regimen. Et Bartholdus de
proprietatibus rerum Lib. 17. Et Heinricus de Armino in Tract. de
quatuor virtutibus et Leonhardus de Utino in sermone de S. Marco
pulcherrime commendat, et Antoninus in Chronicis, et Jacobus Philippi
in supplemento Chronicarum, et omnes alii docti et prudentes. Nam ipsum
regimen Venetorum conforme est propheticis et philosophicis institutis.
Moses enim, ut habetur Exodi 18., princeps populi Israel, eligi fecit
de populo viros sapientes et probatae conversationis, quos populo
praeposuit, cum quibus ipse rexit, et majora ad eum deferebantur. Et
haec politiae species includit tres species illas, quas Aristoteles
ponit 3° Politicorum. Una species dicitur popularis, in quantum hi
majores a nullo praeficiebantur, sed a communi populo eligebantur.
Altera species est optimatum, in quantum populum gubernabant et
inferiores causas judicabant. Tertia species dicitur regni, in quantum
unus praeficiebatur omnibus, quasi singulariter praesidendo, ad quem
majores casus referebantur. Et ad illum ordinem de propinquo accedit
Venetorum regimen; nam in communitate illa sunt circiter quadringenti,
tam ex nobilibus quam ex honorabili populo, qui ad consilia publica
procedunt, per quos aliqui prudentiores in creatione sui principis
eliguntur, et hi aliquem ex suis nobilibus eligunt, quem in ducem
Venetorum praeficiunt. Ille autem dux sic electus, una cum sex, quos
consiliarios vocant, et XL, quos quasi populi anteanos vel patritios
habent, politiam gubernat, nec hi, qui cum duce regunt, semper manent,
sed singuli de consilio statutis temporibus ad praedicta officia per
electionem omnium assumuntur, et ita quilibet de praedictis electis
partem aliquam habet in politia, quae ex tribus praefatis regiminibus
aliquid participat. In quantum enim est unus omnibus praefectus,
regimen regni dici debet. In quantum vero aliqui majores ipsum ducem
eligunt et cum ipso politiam regunt, regimen optimatum est. Sed in
quantum praedicti majores, ducis electores, consiliarii vel patritii, a
toto consilio eliguntur, aliquid de politia populi habet. Ipse insuper
dux regulatam habet potestatem, tantaque eum statutorum observantia
coarctat, ut non plus possit praefectus, quam velit praeficiens, et, si
limites suorum statutorum excesserit, statim aut repellitur aut oculis
orbatur aut patibulo, quod ante fores palatii est, suspenditur. Sunt
enim duae columnae quadratae marmoreae politiae et sculptae, passibus
forte VII ab invicem distantes, quibus trabs superponitur in excessu
ducis, et in eo suspenditur. Supra deambulatorium vero palatii contra
plateam sunt aliae duae columnae rubeae marmoreae in fenestris, quibus
imposito trabe suspenduntur consiliarii aut patritii rempublicam
destruere conantes. Ad hanc autem severitatem inducti sunt pluribus
turbationibus priorum ducum, qui populum vexabant, unde secundus dux,
dictus Urius, propter insolentias fuit decapitatus; et quartus,
Adeodatus, fuit oculis (#b#) orbatus; quintus, Gabanus, coecatus et
expulsus. Deinde electo sexto duce, Dominico, ei consiliarios
adjunxerunt, ne insolescere posset, et tamen communitatem vexavit, unde
etiam hunc excoecaverunt et honore privaverunt. Nonum, Odelerum,
patibulo suspenderunt; et decimum ducem, dictum Beatum, exilio
relegaverunt; XIII., Johannem, renuntiare ducatui compulerunt, qui
depositus mox monasterium monachorum est ingressus et tonsuratus
reliquum vitae suae in oratione et jejunio complevit; XIV., Petrum,
apud sanctum Zachariam in tumultu interfecerunt; XXIII., alium Petrum
ducem, cum se in palatio tueretur, pice et igne injecto palatium
incenderunt, ipsumque et uxorem cum filio combustum cadaver ejus in
mille frusta conciderunt; XXVI. ducem, dictum Mennium, vi monasterio
intruserunt et monachum fieri coegerunt; XXVIII. ducem duxerunt
Constantinopolim eumque monasterio tamquam carceri mancipaverunt; XXXI.
dux, dictus Dominicus, effugit Ravennam, alias occisus fuisset; XXXIV.
dux depositus cum ignominia fuit. XLI. dux, Vitalis, quia in urbem
duxit classem peste infectam, ideo a populo occisus fuit. LVIII.
Martinus dux, securi, omni spectante populo, interiit. Si enim ducibus
suis admisissent, agere placita, dudum defecisset respublica Venetorum;
nullum enim ducem interfecerunt, nisi in rempublicam peccasset. Sed et
ipsos duces recte et juste regentes tantis honoribus prosequuntur, ut
salva eorum prudentia metas excedant, ita quod non duces saeculares
videantur esse duces Venetorum, sed patres spirituales, cardinales,
patriarchae et episcopi; inter quos procedit tamquam unus ex eis in
processionibus et publicis apparitionibus. Omnia enim illius ducis
insignia a religiosis et ecclesiasticis dignitatibus ortum habent, ac
aliquam similitudinem praeferunt; defert enim umbellam pro infula quam
sic accepit. Nam cum papa Alexander et Fridericus I. imperator a
Venetiis simul navigio Romam pergerent et Anconam venirent, protulerunt
Anconenses duas umbellas, unam papae Alexandro, alteram imperatori
Friderico; tunc pontifex jussit afferri tertiam duci Venetorum, qui cum
eis erat, eique potestatem tradidit pro se et suis successoribus uti
umbella. Aliqui libri habent umbrella. Defert etiam funale candidum,
quod solum pontifex Romanus de consuetudine defert, quod non nisi jussu
pontificis summi habet. Sed et annulum ut ecclesiae sponsus portat,
Alexandri papae III. praecepto, propter victoriam contra Ottonem,
filium Friderici I.; sigillat etiam plumbo, ut papa; auctoritate ejus
habet etiam sedem in latere papae, ita, quod ex una parte imperator, ex
altera dux Venetorum. Sed et tubas argenteas habet, ut papa, etiam ejus
concessione. Et caetera multa habet, quae splendidum reddunt ejus
principatum; et ultra alios duces eum reddunt honorabilem. Ducum enim
probitate stabilitus est principatus ille.

Sicut multa regna translata sunt de gente in gentem culpa ducum et
regum, aliud habent Veneti, quod firmat et quodammodo perpetuat eorum
imperium, scilicet sapientiam, justitiam et misericordiam. De sapientia
dicitur Sapientiae 6.: diligite sapientiam, ut in perpetuum regnetis.
Nam major pars patritiorum sunt juris periti, oratores et philosophi,
et libros legunt ac sine prudenti deliberatione nihil agunt; expertes
senes decrepitos, si ire pedes non possunt, in consilium portari eos
faciunt. Dum in processione vadunt, videntur tam multi graves viri in
senatu illo, ut homo ex maturitate eorum judicet eos sufficientes
gubernare mundum. In vestibus sunt splendidi et honestissimi et
incedunt, ac si omnes episcopi, longis et pretiosis tunicis, nec est
aliquis etiam quantumcumque juvenis, qui curtatus et truncatus et
excissis vestibus appareat, sicut nostri imprudentes Teutonici, qui ad
illas devenere nugas, ut turpitudinem esse putent pulchritudinem.

In cibo et potu, ut prudentes decet, ultra quam credi potest sunt
temperati, ne per ingurgitationem et ebrietatem mercandi usus
impediatur aut status politiae turbetur. Tabernas non habent, nisi quas
pro Teutonicis et Sclavis et Vadienis et scortis sustinent quas Venetus
si ingressus fuerit, tamquam diffamis habetur, et si adolescens Venetus
visus fuerit in talibus, etiam si abundantissimus fuerit, nullus filiam
suam ei junget matrimonio, sed tamquam scortator et turpis spernitur.
Suos etiam adolescentes ad studia mittunt sub cautissimis tutelis, ne
maculentur vitiis adolescentiae, sciunt enim, quod principatus ille
corrumpitur, cujus nobiles et optimates prostituuntur vitiis. Idcirco
inhumana et enormia crimina non habent et a convicinorum moribus sunt
penitus alieni. Ideo imperium eorum non tam robore corporum quam vigore
animorum incrementum ac tutelam sui comprehendit.[TR212] Sua insuper
prudentia magnam pacem inter concives servaverunt et partialitates
perniciosas omnibus modis (#214 a#) vitaverunt. Cum enim tota Italia
anno Domini 1238 divideretur in duas partes, et omnes cives civitatum
et supposita communitatum inter se disjungerentur per Guelphos et
Gibellinos, pestiferas partialitates, Veneti paene soli hac peste non
fuerunt infecti. Tempore enim praenominato Gregorius IX. et Fridericus
II. contra se invicem tumultuabant, nam cum Fridericus Gregorium
pontificem hostili animo insequeretur, et omnes Italiae civitates in
tumultu existerent, easque divisisset scire volens, qui secum et qui
cum ecclesia sentirent, non modo civitates, verum etiam et castella ac
familias, ut ita dixerim filios cum patre et fratrem cum fratre, tum
primum in duas partes divisit. Erant autem in Italia in civitate
Pistoriensi tunc duo fratres Alemanni, Teutonici, quorum unus Guelph
dicebatur, alter Gibel, et Guelph ecclesiae favebat, Gibel vero
imperio, sicque ab illis duobus deinceps hujus perniciei nomina indita
sunt. Unde Florentini pontifici faventes nobiles suos Gibellinis,
partibus faventes expulerunt, quo facto Pisani, qui, imperio favebant,
et ipsi e vestigio Guelphos sua urbe propellunt, quorum exemplo multae
civitates itidem fecerunt, et in ipsis urbibus partes contra se invicem
turres altas aedificavere et domus suas munivere et congressiones
periculosissimas in ipsis urbibus fecere usque ad totius Italiae
interitum, demta urbe Venetiarum, cujus cives fidelissimi sunt
reipublicae eique adversantia nequaquam introducere permittunt.

Insuper justissimi sunt, et justitia suum imperium manet, dicente
scriptura Proverb. 16.: justitia firmabitur solum. Leges communes non
sequuntur, sed secundum statuta propria vivunt, miro modo politiae
negotiis accommoda nec tamen a jure aliena. Sed et ipsa respublica suos
cives etiam plebejos magnis libertatibus et singularibus immunitatibus
conservat et tuetur, vim nullam alicui inferre permittunt, nullus
alterius oppressor est, nullus alieni habitaculi invasor, secura sunt
omnia. Homicidia vel humani sanguinis effusio aut numquam aut raro ibi
audiuntur in tanta hominum multitudine, rigore justitiae coërcente. Si
quis Venetus in aliena patria gravatur, adhibet sive ducalibus
scriptis, sive nuntiis publicis, seu repressalium terroribus, ut eum a
gravatione liberet, unde pro redemtione cujusdam civis sui apud
Eslingam, Sueviae urbem, captivi construxit respublica Veneta, ut
dicitur, pontem illum lapideum arcuato opere factum super Neccarum,
quia nullis parcit expensis pro suorum civium salute, et propter hoc
tardissimi sunt ad bella ineunda, unde vexationes etiam injuste eis
illatas vel inferendas pecuniis et muneribus redimunt. Imperatorem
Romanorum crebris muneribus placant. In proeliis audacissimi sunt, unde
Turcis et Graecis multa intulerunt bella. Demum anno Domini 1472[TR213]
Turcis pro conservatione sua confoederati fuerunt. Joannes enim
Mocenicus, 75. Venetorum dux, vir prudentissimus, publicae saluti
consulens, cum jam anno superiori Forum Julium Turci infesto agmine
percurrissent, veritus ne etiam in Italiam bellum inferrent, eo maxime,
quia constabat, quosdam Christianos principes litteris et nuntiis in
dies hostem fidei in senatum concitare, ex senatus consulto pacem a
Mahometo Turco magno magnis difficultatibus tandem impetravit.

Cives honorabiles, at divitiis tenues, officiis vel retanrie[TR214]
provisione sublevare curant. Advenientes profugi (#b#) a quocumque loco
apud eos tute servantur, ad justitiam nullus de hac civitate natus est
alterius servus, nec etiam mercenario pacto conductus, sed unusquisque
libertatem sibi vindicans victum proprio labore quaerit, et juventutem
erudiunt in usibus maris ad acquirendum vitae necessaria, sicque pro
colentibus agros remiges habent et pro bove navigium, pro ligonibus
anchoras, pro equis dextrariis et mulis habent barcas depictas et
pannis ornatas.

Suam denique justitiam summa misericordia temperant, scientes illud
Esa. 16.: quod in misericordia praeparabitur solum. Non solum autem
pietatem exhibent his, qui digni sunt, sed et illis, qui severae
justitiae summas incurrunt. Carceres enim reorum sub deambulatorio
palatii sunt contra publicam plateam respectum habentes, patentibus
fenestris lucidi, quae ferreis cancellis sunt clausae, per quas captivi
respicere possunt et manus extendere et cum astantibus colloquium
habere, et si sunt pauperes, eleemosynam a transeuntibus petere
possunt. Vidi in uno carcere ultra XL pauperes transeuntes inclamantes
pro misericordia. In alio vidi foeminas pauperes pro eleemosynis
clamantes. In alio vidi sedentes mechanicos captivos, qui manibus
nihilo minus laborabant in suis artibus et denarios lucrabantur. In
alio carcere vidi divites negotiatores inclusos, qui simul ludebant in
alea et scacho, et domicellae uxores eorum cum ancillis et servis ante
cancellos stabant colloquentes eis. In alio singulari inclusorio vidi
Judaeum quendam senem, captivum ratione debitorum, qui se ipsum in
custodia strangulavit, quem custodes carcerum posuerunt sic defunctum
ad publicum palatii deambulatorium et quosdam deputaverunt, qui eum per
multas horas circumsteterunt exspectantes, si aliquis veniret ad
inculpationem vel excusationem Judaei mortui, ostendentes omnibus
patentibus signis, a nullo nisi a se ipso occisum. Sed cum nemo
veniret, nisi testes homicidii in se ipsum, traxerunt cadaver in
plateam et juxta littus maris concremaverunt. Multos etiam captivos cum
industria minus caute custodiunt et aufugiendi opportunitatem tribuunt,
praesertim cum partem adversam crudeliorem justo sentiunt, unde non
curant, quod tales carceres frangant et effugiant, sicut ante paucos
annos mercator quidam de Ulma evasit carcerem per effractionem
testudinis. Verum, qui pro enormibus excessibus, qui morte plectendi
sunt, in carceribus detinentur arctioribus, tolerabilibus tamen. Inter
multas crudelitates Teutonicorum est illa una, quod reorum carceres
sunt inhumani, terribiles, obscuri, in profundis turrium, humidi,
frigidi, et nonnumquam serpentibus et bufonibus pleni, longe ab
hominibus sequestrati, nec aliquis accedit consolator ad miseros illos,
nisi tortores crudelissimi, qui terreant, minentur et torqueant. Aliam
pietatem exhibent Veneti reis, etiam morte plectendis; consumunt enim
eos brevibus poenis, ut puta: jam suspensus laqueo non dimittitur
simpliciter pendere, sed lictor dimittit se per funem super collum
suspensi et pedibus stringit laqueum, sicque vi magna extorquet sibi
vitam, repellens conglutinatam corpori animam, quae diutius manet in
nostris suspensis cum inexplicabili poena etiam post cessionem omnis
motus. Sic et alias poenas celeri festinantia morientibus inferunt,
sicut saepe vidi apud eos. Inaudita enim etiam apud eos crudelitas,
dimitti hominem vel in laqueo palpitare vel in rota diutius agonizare,
sicut apud nos fieri solet. Inscelerati (#215 a#) effugiendi apud eos
habent opportunitatem, antequam captiventur. Si enim reus praesentit se
captivandum et currit ad aliquod canale, ubi barcae stant, et ducatum
in barcam projicit in eamque saltat, tenetur barcarius eum educere ad
quamcumque plagam petat, etiamsi ducis et totius senatus servi
currerent ad eum capiendum, et si etiam vel civitatem incendisset vel
S. Marci thesaurum furatus fuisset vel ipsum ducem interfecisset, nec
ipse barcarius punitur propter eductionem talis malefici, sed
puniretur, si reum ad se confugientem cum industria negligeret.

Quartum commendabile est, quod non solum Venetorum potestas est
durabilis, sed ampliata et dilatata nimis, ita, ut etiam inter
ferocissimas gentes late mari terrisque imperet. Quaenam civitas in
toto orbe, quae conimunitas, quis rex invenitur terminos suos tantum
ampliasse, sicut haec Venetiarum urbs, cujus potestas hodie Germanorum
fines attingit et Ungarorum, Turcorum, Sarracenorum, Barbarorum,
Siculorum et Italorum; et Europae, Asiae et Africae terminos tangit?
Includit dominium eorum Forum Julium, Aquilejae patriarchatum,
Histriam, Dalmatiam, Sclavoniam, Croatiam, Albaniae partem, Illyrici,
Graeciae, Venetiae, Italiae. Et in medio illarum provinciarum est mare
latissimum cum insulis suis, regnis et regionibus, quod totum paene ad
eos spectat. Et faciendo crucem per eorum dominium ponitur pes crucis
in occidente ad principatum archiducum Austriae in Alpibus, cujus
magnam obtinent partem, et protrahitur haec pars crucis in longum a
montanis per mare secando aquilonem et meridiem usque in orientem,
sistitque in Syria, cui Cyprus connumeratur, quae hodie eorum est.
Deinde trahendo transversam crucis partem a terminis Pannonum sive
Ungarorum usque ad mare Adriaticum et Siciliam in australem plagam. Has
autem latissimas regiones acquisiverunt multipliciter. Nam Cypri regnum
jure haereditario, sicut patet supra Fol. 142 b. Cretam emerunt, ut
patet Fol. 160. Echium vero insulam et Samum, Mitylenen, Andrum,
Dominicus 38. dux Venetorum anno 1117 Graecorum imperatori abstulit
justa de causa, et Metanum, Spalatrum et Tragurum ab Ungaris eripuit.
Et Petrus Pollanus, 39. dux, Corinthum, Thebas, Euboeam, quae est
Negropontum, Corcyramque insulam accepit et Justinopolim Venetis
addidit. Tandem omnes insulae Aegei maris eis oblatae fuerunt, et
multae civitates ducum et nobilium relictis suis dominis se sponte
Venetiano senatui tradiderunt, sicque creverunt in immensum.

Insuper, dum Christiani in recuperatione terrae sanctae laborarent,
tantum adjutorium a Venetis acceperunt, ut reges Hierosolymorum Latini,
et omnes principes Christiani eis in recompensam multa privilegia et
libertates darent in regno Hierosolymitano et in universa Asia, prout
continetur in formula concessionis illius, in qua inter alia dictum
fuit, ut dux Venetorum haberetur princeps regni Jerosolymitani et
communibus cum rege Jerusalem jungeretur honoribus. Deinde concessum
fuit Venetis, ut in omnibus Hierosolymitani regni Antiochenique
principatus urbibus primam aream, primum vicum primumque forum
haberent. Concessum etiam fuit Venetis, ut in omnibus negotiationibus
suis per Asiam mari terraque immunes haberentur et essent a
vectigalibus, teloneis, pedagiis, gwidagiis et gangfragiis et
quibuslibet tributis. Sed et pars tertia civitatis Tyri eis fuit
assignata in suam possessionem, quod ob id eis concessum arbitror, quia
captis aliquibus urbibus sacri regni Hierosolymitani facta fuit inter
principes populi Catholici longa concertatio et contentio, quae civitas
jam oppugnanda esset? Ad hanc contentionem ingessit se dux Venetorum,
tamquam mediator, et hoc dedit consilium, ut omnes civitates
oppugnandae conscriberentur in schedulis et ipsae schedulae super aram
unam in aliqua ecclesia adducerentur et lecta Missa invocatoque divino
responso puer unus innocens litterasque non cognoscens, intelligens
tamen verba secum conferentium, adduceretur ad aram, et diceretur sibi,
ut unam schedulam, quam vellet, de schedularum numero acciperet, eamque
regi Hierosolymarum assistenti his assignaret. Summe ergo placuit
omnibus regibus et principibus ac nobilibus ducis consilium, et
dispositis omnibus juxta consilium Venetorum ducis arripuit puer
schedulam, in qua stabat Tyrus civitas, et mox consurgentes eam
ceperunt sine difficultate et infinita bona ibi repererunt, quia
aestimabatur inexpugnabilis propter fortitudinem. Videntes autem reges
et principes, quod dux Venetorum divinum dedisset consilium, tertiam
partem Tyri ei tradiderunt et suis successoribus. Sic Ptolemaidae vel
Acon, principalis civitatis, partem possederunt.

Quamvis autem Veneti sectatores pacis semper sint, ita tamen cottidie
instrumenta bellica parant pro mari et terra, ac si nunc ad bellum
esset procedendum. Ad latus enim aquilonare urbis armamentarium habent
vel archanale, muris altis et turribus cinctum, in mari situm, tam
amplum, ut non parvum oppidum intra muros istos contineri posset, nec
patet alicui ingressus nisi de licentia senatus, qui hospitibus
nobilibus ingressum non denegant. Fui ego tribus vicibus in eo cum
nobilibus Alemannis. Stupendum profecto est videre apparatum bellicum
in hoc armamentario paratum. Nam facile et parum est sexcentas armatas
galeas ex eo archanali producere bidui duntaxat spatio in mare, et sub
unius horulae intervallo ducenta millia virorum expeditorum ad pugnam
vel terrestrem (#b#) vel navalem omnibus necessariis et opportunis
armis a planta pedis usque ad verticem munire et providere possunt de
reservatis in hoc armamentario. Non autem solum facta arma in illo
archanali habentur, sed cottidie in eo nova fabricantur et conflantur,
sunt enim in eo habitacula paene omnium artificiorum, in quibus semper
morantur expertissimi artifices, nulli nisi communitati laborantes, de
qua et pretium copiosum suorum laborum suscipiunt. Ibi fiunt naves
variae omnis generis, et omnia attinentia ad eas, de lignis, ferro,
funibus et velis. Sunt autem loca, in quibus naves fabricantur,
permulta, et distincta habitacula ordinata, quia quaelibet galea et
quaevis navis oneraria indiget non parvo spatio pro sua compositione,
et illorum habitaculorum sunt plura, ita quod simul et semel possunt
fabricari naves, et de habitaculis, in quibus sunt, submitti in mare,
quod ante aperturas habitaculorum est. Ibi sunt multi metallorum fabri,
qui parant ferramenta pro navibus, et invasiva et defensiva arma. Ibi
sunt caesores lapidum, qui saxa sphaerica ad machinas faciunt, magna et
parva. Ibi sunt mulcibri et fusores bombardarum. Ibi textores pannorum
ad vela navium, et foeminae supra quinquaginta, quae nent et consuunt
vela stupamque parant et cannabim aptant pro funibus, sunt quasi
inclusae tamquam moniales, nec recipiuntur ad illa communitatis opera,
nisi viri et foeminae clarae formae et fideles. Est autem in medio
domus magna, sicut grande et oblongum dormitorium, quatuor habens
partes, estque per gyrum tricamerata, inferius, in medio, et superius:
in illis tribus interstitiis sunt multae cellae et camerae repletae
instrumentis bellicis, ibi loricae, thoraces, galeae, scuta, clipei,
gladii, fustes, cuspides, lanceae, arcus, tela, balistae, fundibula,
machinae et bombardae, massae plumbeae ad jactandum et jacula, massae
sulphureae et piceae ad ignem incendendum, et haec omnia in tanto
ordine et multitudine sunt ibi, ut stupor sit videre. Ibi vidimus multa
bellica instrumenta terribilia et rara, mirabili ingenio excogitata.
Ibi vidimus oblongas naves in alto suspensas, in memoriam victoriae cum
eis adeptae; nam dum Garlacum terrestri pugna aggressi fuissent, nec
profecissent, fabricatis navibus ad hoc aptis oblongis ipsas naves
portaverunt supra montes, et ab alia parte in locum deorsum
submittentes navali proelio civitates, castra, villas, fortalitia
ceperunt munitissima per gyrum loci, quae terrestri bello obtinere non
poterant.

Insuper ibi vidimus vetusta ingenia bellica ex spoliis Othonis, filii
Friderici primi, quem navali bello vicerunt. Nam dum dictus Fridericus
I. hujus nominis imperator Alexandrum primum ab urbe repulisset,
occulte Venetias venit, unde Veneti solemnem legationem pro papa ad
imperatorem miserunt, cum litteris more communi cera sigillatis; hoc
cernens papa dedit potestatem Venetis et tunc et semper non cera sed
plumbo, ut papa facit, suas litteras sigillare. Emissis ergo
ambasiatoribus ad imperatorem, dure eis respondit remandans, vel sibi
vinctum mittere papam Alexandrum, imperii hostem, vel exspectare totius
imperii contra se commotionem et victrices aquilas ante divi Marci
templum. Revenientibus autem nuntiis concitatur continue bellum contra
Venetos, et misit imperator filium Othonem cum classe 75 navium contra
Venetos, cui occurrit dux Venetorum cum classe 30 navium in Histriam et
regiam prostravit classem filiumque imperatoris captum cum multis
nobilibus Venetias duxit. Papa autem intelligens adventum victorum cum
captivis navem ascendit exercituique mari extra portum occurrit et duci
victori congratulatus annulum porrexit aureum eique dixit: accipe,
inquit, et me auctore ipsum mare hoc tibi pignore obnoxium reddito,
quod tu tuique successores singulis annis statuto die servabitis, ut
omnis posteritas intelligat maris possessionem jure belli vestrum esse
quandoque factam, atque uti uxorem viro, ita id vestro subjacere
imperio. Haec in dominica ascensionis facta sunt, ideo illo die illa
maris recolitur desponsatio. Otho ergo Venetias ductus agit cum
Venetis, ut liber eat ad patrem pro faciendo concordias inter papam et
patrem. Dimissus ergo Otho patrem vicit precibus, eumque Venetias
comitatus veniam a papa petiit ante ecclesiam S. Marci et obtinuit; in
ejus rei memoriam perennem papa in ecclesiam S. Marci indulgentias
plenariae remissionis posuit per totas octavas ascensionis Domini. Sed
et imperator Fridericus libertatem Venetorum, a Carolo Magno olim
datam, innovavit. Siquidem dum inter Carolum Magnum occidentis
imperatorem et Nicephorum orientis imperatorem esset diversitas propter
Venetos, cujus essent imperii, et celebrata principum utriusque imperii
conventione pactum initum est, ut urbs Venetorum neutrius censeretur
imperii, sed esset tamquam mons naturae vel isthmus inter ista duo
potentissima regna imperialia, occidentis et orientis. Verumtamen, ne
omnino alieni et separati viderentur a Christianorum principum
imperiis, constitutum fuit, ut singulis annis loco census aut tributi
aliquid darent utrique imperatori in recognitionem. Sicque imperatori
occidentali aut Romanorum dabant singulis annis aureum pannum, quem
Otho primus eis remisit pro eo, quod dux Venetorum, Urseolus, filiam
ejus ex baptismate levavit. Quaedam etiam alia tenebantur, quae
successu temporum per non usum sunt abrogata. Insuper hoc in libertate
eorum stetit, ut adhaerere possent illi vel isti imperio, et eligere in
suum protectorem occidentalem Romanorum Caesarem aut orientalem
Constantinopolitanum imperatorem possent. Et quia mare orientale et
orientis regiones reipublicae magis utiles erant Venetis, quam terra
occidentalis et regiones Romani imperii, ideo adhaeserunt imperio
Constantinopolitano usque ad id tempus, quo Turcus Othomannus imperium
orientis invasit et Constantinopolim cepit, ei tamen sub certis
pactibus foederati sunt pro subsistentia reipublicae eorum ad usum
maris liberum habendum, et nequaquam ad praejudicium occidentis imperii.

Ad propositum ergo redeundo multa vidimus in archanali et vetera et
nova paramenta bellica. De hoc archanali omnia parata ministrantur
instante bello, nec permittunt, ut quis arma penes se in domo habeat,
ne tumultu exorto ad propria arma concurrant, nec aliquis navem
bellicam pro se et propriam habet, nisi fuerit sibi de hoc archanali ex
armamentario S. Marci concessa.

Multa mira vidimus in hoc archanali instrumenta nova et vetera, quibus
civitates et regna superaverunt, nam vexatio proeliorum frequens et
gravis ipsis Venetis intellectum dedit ad ingenia bellica excogitanda.
Non enim semper victores exstiterunt, sed pluries prostrati et
angustiati fuerunt, tam ab infidelibus quam a fidelibus. Nam anno
Domini 1367 Genuenses adeo eos arctaverunt, ut chartam et atramentum
eis mitterent, accepturi leges, quas Genuenses imposuissent, ut pacem
et dextras darent. Sed pacem Genuensibus (#216 a#) habere nolentibus
recurrerunt Veneti ad arma et ingenti plaga a se repulerunt elatos
Genuenses, et quos in gratiam recipere noluerunt, jam eorum gratiam
precabantur.

De multis legimus Venetorum bellis et triumphis; semper enim habuit et
hodie habet inimicos plures, tam occultos quam manifestos, cujus causam
assignat Socrates, dicens: felicitas semper subjecta est invidiae; sola
enim miseria caret invidia. Et quia Veneti summa status civilis
potentia felicissimi sunt, ideo omnibus invidis odiosi. De Venetorum
bellis, triumphis et diversis successibus luculenter et copiose
disserit M. Antonius Sabellicus per multos libros rerum Venetorum ab
urbe condita.



                     Ecclesiarum maxima multitudo.

Quintum commendabile civitatis Venetianae est multitudo ecclesiarum et
divini cultus grandis celebratio. Ex quo enim Veneti divites sunt, ideo
divina sunt multiplicata, quia Aristoteles Ethicorum ...[TR215] dicit,
quod una bona et commendabilis conditio divitum est, quod bene se
habent ad divina. Ideo sicut in divitiis in immensum creverunt, sic
quodammodo in immensum divinum cultum augmentaverunt. Stupendum
profecto est videre multitudinem ecclesiarum collegiatarum,
parochialium, monasteriorum et capellarum. Non credo, quod in tota
Christianitate in aliqua una civitate sint tot ecclesiae sicut
Venetiis. Anno Domini 554, cum Tothilam Gothorum regem in Italia
tyrannisantem Narses, eunuchus Justiniani imperatoris auxilio nobilium
Venetorum prostrasset, in recompensam amicitiae idem Narses sacellum S.
Theodori martyris, ubi nunc est templum S. Marci, aedificavit et
quasdam alias ecclesias. Illo namque tempore non erat civitatis
patronus S. Marcus, sed S. Theodorus. Deinde anno 810 Romano pontifice
Leone, imperante Carolo Magno, Justiniano duce Venetorum XII. fuit
corpus S. Marci evangelistae ab Alexandria Venetias translatum hoc
modo. Quidam mercatores Veneti, non ex proposito sed coacti impulsu
ventorum, Alexandrinum portum intraverunt et S. Marci ecclesiam et
reliquias visitaverunt, quibus duo sacri corporis custodes conquesti
fuerunt, quod Babyloniae vel Cayri regulus sibi construi faceret
palatium, ad quod columnas marmoreas de Christianorum aedificiis
recipere mandavit, sicque plures ecclesiae in dies destruerentur, et
hoc idem timerent fieri in proximo ecclesiae S. Marci et corpus sacrum
dispergi. Ad consilium ergo illorum mercatorum monachi illi tradiderunt
corpus evangelistae illis Venetis, quod accipientes cum multis et miris
prodigiis Venetias transtulerunt. Ob ejus honorem dux Justinianus
templum egregium fundavit, quod Johannes, successor ejus in ducatu,
consummavit in loco, ubi Narses sacellum sancti Theodori aedificavit.
Ad hoc templum multa dona duces Germaniae contulerunt et ex tunc primum
senatus Venetus Marci ipsius imaginem tamquam urbis patroni in
vexillis, scutis et velis deferri statuit.

Porro, ut dicitur, non diu S. Marcus Venetiis mansit, sed ab urbe abiit
post centesimum LXXXIV annum suae in eam translationis, ducante Petro
Candiani 23 Venetorum duce, indisciplinato homine. Suo enim tempore, ut
dicunt, expulsi fuerunt omnes alieni de urbe et quicumque post tertium
diem inveniebatur, capite plectebatur. Infra hoc triduum in solis
occasu venit quidam peregrinus ad barcarium exspectantem homines in
rivo S. Marci, et projecto ducato in barcam petivit se celeriter educi
ad littus juxta Margerum. Barcarius ergo accelerato negotio eduxit
illum putans, eum vel decurrere fugitivum, vel aliâs alicuius sceleris
reum: in eductione autem videbatur barcario, quod peregrinus ille
venerandissimus homo esset, et mirabatur ejus casum; cumque ad littus
venissent, dixit peregrinus ad barcarium: vade Venetias et dic duci et
senatui: haec dicit Marcus evangelista: quia omnes alienarum
provinciarum homines expulistis et hospitalitatem abnegastis, ecce, ego
ipse ad tempus hospitatus apud vos transmigro ad quendam locum
transmontanum, quem elegi. Et his dictis (#b#) disparuit peregrinus.
Barcarius vero renavigans Venetias haec duci et senatui nuntiavit, per
ordinem seriem gestae rei dicens. Qui currentes ad sarcophagum
evangelistae eum vacuum invenerunt et patronum a se recessisse
intellexerunt tum propter inhospitalitatem tum etiam propter ducis
inhonestatem, qui cum uxorem suam Johannam exosam haberet et aliam
amaret, suam coëgit monachari eamque in S. Zachariae monasterio
monialium ordini S. Benedicti intrusit et cum alia amata contraxit,
quam ob rem indignati affines adversus eum conspiratione facta in ipsum
populos concitaverunt, qui eundem dejicere cupientes, cum ille se in
palatio tueretur, injecto igne, pice et sulphure mixto, ipsum et uxorem
cum filio, quem simul habuerunt, et palatium et ecclesiam S. Marci, S.
Theodori, S. Mariae in Rubinaco et plusquam CCC civium domos
combusserunt, et si S. Marci corpus adhuc in ecclesia fuisset,
incineratum et consumtum fuisset, cujus mali praescius sanctus
praevenit tempus et in Alemanniam ad Sueviam transmigrans ad insulam
Rheni, Owiam, quae est inter duos lacus, se recepit, ubi hodie in
veneratione habetur in monasterio quondam celeberrimo ordinis S.
Benedicti. Alii dicunt de translatione corporis S. Marci in Owiam, quod
quidam monachus de eodem monasterio fugitivus venit Venetias et
opportunitate inventa corpus sacrum furatus tulit et ad monasterium
suum Owiam illud portavit, placatum abbatem habuit et monasterium ultra
modum dotatum fuit, et jam non Owia, sed dives Owia dicebatur. Haec
omnia de translatione illa S. Marci non legi in aliquo libro nec
scriptum vidi, sed a mercatoribus et vulgaribus auditu didici. Sed
tandem in libraria nostrorum fratrum in Eslingen reperi antiquam
chronicam in pergameno scriptam, in qua sic habetur de translatione
corporis S. Marci: corpus S. Marci evangelistae sub nomine Valentis
martyris Ratolphus Veronensis episcopus a duce Venetiae impetravit et
cum corpore Genesii martyris in Augiam insulam attulit. Haec ibi. In
margine ponitur annus ab incarnatione Domini M.XXX°.[TR216] Secundum
haec dicta, si scriptor non errat in annorum Christi numero, corpus S.
Marci non mansit Venetiis nisi XX annis ab eo tempore, quo delatum fuit
ab Alexandria Venetias. Porro Venetorum disertissimus orator M. Anton.
Sabellicus in libro rerum Venetarum altius clariusque de his disserens
dicit, quod S. Marcus, dum adhuc viveret in humanis et Aquilejae
degeret, duci se jussit in barca ad locum insularum Venetiarum ante
urbis constitutionem ibique divino edoctus oraculo aperte suis
discipulis dixit, locum requietionis ossium suorum ibi esse et
insignissimam civitatem ibi futuram, apostolicae fidei suae fulgoribus
caeteras illustrantem regiones etc. Post passionem et Alexandriae
multis transactis annis Soldanus Aegypti rex regnum sibi construere
statuens ecclesias Christi destruere coepit et inde egregios abstulit
lapides, in sui palatii decus sumens; inter haec etiam S. Marci
basilica dissolvi coepta fuit. Interea classis Veneta X navium, quam
ducebant Bonus Mediocensis et rusticus Torcellus contra publicum
edictum vi ventorum portui Alexandrino injecta est. Duo ergo classis
capitanei praedicti ecclesiam S. Marci ingressi, semiruptam eam
cernentes, duobus Graecis monachis Staurario et Theodoro mentionem
fecerunt de sacro corpore S. Marci inde transferendo Venetias et
opportuna hora sporta exspectata accepta sacra injecerunt clam ossa,
sed ne scrutatores ea invenirent, super ossa sacra caules posuerunt et
carnes porcinas, quas Sarraceni abhorrent. Verum dum sic ossa
efferrent, tantus erupit odor dulcissimus, ut tota concurreret civitas,
nec tamen intelligere poterant, unde spiraret coelicus ille odor. Sic
extra portam civitatis allata ad portum Ganzir usque in classem
tulerunt, ubi velo grandi involutum ipsam antennam cum velo in altum
mali traxerunt, ut sic inveniri nullatenus posset. Habito autem vento
opportuno a portu cum optato thesauro recesserunt et cum multis
miraculis usque Venetias venerunt eaque ossa honorifice in loco occulto
templi condiderunt. Porro anno Domini ... ignoratus fuit locus corporis
S. Marci et creditum a vulgu, S. evangelistam ad alium emigrasse locum.
Indicto autem omni plebi jejunio et completo antistites cum clero et
omni populo ad aedem S. Marci supplices venerunt, tunc post multas
preces cunctis videntibus altero extento brachio ex humo se suis
civibus ostendit, unde inde sublatus et (in) augustiorem locum
translatus est. Hunc locum ex decreto nulli fas est scire nisi principi
et templi procuratoribus. Successu temporis dux corpus sacrum episcopo
Veronensi tradidit, ut supra patet.

Fuit autem ecclesia S. Marci conflagrata, ut dictum est, anno 978, et
per ducem 25. Venetorum, Petrum Urseolum, reaedificata in pristinam
formam post XVII annos a sua combustione. Anno Domini MLXXXII idem S.
Marci templum conflagratur, quod Vitalis 35. Venetorum dux restauravit
et decoravit tabulaturis et picturis. Creditur autem, quod formae et
figurae illius ecclesiae depictae fuerint ad voluntatem et jussionem
alicujus sancti viri et prophetae, quia multa futura inventa sunt in
picturis illis expressa, et inter alia S. Dominicus fuit ibi depictus,
longe antequam natus, ut habet Antonius in Chronic. Pars. II. Tit. 23.
C. I. II. In una etiam ecclesiae parte erant duae imagines, una ad
alteram versa: una stabat in habitu et figura, qua depingi solet S.
Paulus apostolus, super ejus caput scriptum erat: Hagios Paulus, id
est: sanctus Paulus, et ad pedes fuit scriptum: Per istum itur ad
Christum. Altera imago erat in habitu ordinis Praedicatorum, cum lilio
in manu, super ejus caput stabat scriptum: Hagios Dominicus, et ad
pedes scriptum habebat: Facilius itur per istum. Nec mireris de
scriptura, qua dicitur, quod per Paulum itur ad Christum et per
Dominicum facilius, quia doctrina S. Pauli, sicut caeterorum
apostolorum, ducebat ad susceptionem fidei gentes et ad observantiam
praeceptorum; doctrina autem Dominici inducebat ad confortationem
fidelium in fide et ad observantiam consiliorum, quod utique facilior
via est. Ex hoc ergo templo praenuntiatio sancti patris nostri Dominici
fuit accepta, cujus pictura et nomen recepta est centum et XX circiter
annis ante nativitatem S. Dominici. Postquam autem S. Dominicus in
mundo claruit (#217 a#), ipsius imaginem renovaverunt, similiter et S.
Petri martyris; et in alia parte jam noviter opere musaico imagines S.
Thomae Vincentii et Catharinae de Senis posuerunt et S. Franciscum cum
sua diva prole, nec sunt parvipendenda, quae in illa ecclesia sunt
depicta, quia non aestimo, in mundo esse pretiosiorem picturam, demtis
picturis ecclesiae Bethlehemitanae, nec vidi pavimentum simile nec
tabulaturas parietum nec tecta mirabiliora. Campanile sive turris S.
Marci non est conjuncta ecclesiae, sed platea intermedia in parte alia
est aedificatum per Dominicum, ducem 40. Venetorum, anno Domini 1148,
in quam turrim campanas suspendit, quae prius in humiliore loco erant
suspensae. Optimae enim sonorositatis sunt Venetianae campanae, et
olim, tempore, quo in Campania usus campanarum coepit esse, artifices
Venetorum arte primo inventa campanas fuderunt easque ad universas
regiones Christianorum venales circumduxerunt, unde Ursus, XV.
Venetorum dux, qui fuit anno 865., campanas duodecim fundi jussit magni
ponderis et boni soni easque Basilio Graecorum imperatori misit
Constantinopolim pro munere. Nec ante hoc tempus fuerunt campanae visae
in Graecia, ita quod a Venetiis primo venerunt Constantinopolim
campanae. Verum videtur, quod usus campanarum fuerit ante Christi
incarnationem, cum Virgilium poetam legimus fecisse campanile tale de
lapidibus, quod motis campanis etiam ipsum agitabatur campanile aut
turris. Et in regula beati Hieronymi mentio fit de tintinnabulis.

Turris ista S. Marci magna est, quadrangularis et alta, ejus ascensus
est ita factus, quod equus cum insidente potest ascendere usque ad
campanas; unde anno praeterito, quum Fridericus III. fuit Venetiis,
duxerunt illum Veneti in mulo sedentem usque ad campanas. De campanis
est scala una ad altiora ducens ad locum speculatorum, de quo est
longus et latus conspectus per mare et terram, unde speculatores per
multa milliaria naves vident venientes, sed et speculatores navium
ipsam turrim a remotis vident, praecipue dum sol ejus tectum, quod
deauratum est, illustrat, videturque turris illa ab a longe[TR217]
existentibus in alto maris esse in profundo locata, propter elevationem
maris supra terram.

In platea S. Marci, inter turrim et ecclesiam vel palatium contra mare
stant duae columnae insignes marmoreae, politae, utraque unius lapidis:
in una columna supra capitellum stat leo magnus, S. Marci imago. In
alia stat vir armatus, quem dicunt esse imaginem S. Theodori, primi
civitatis patroni. Alii dicunt, esse S. Georgii imaginem. De his
columnis dicit M. Antonius Sabellicus, quod ex Graecia fuerint adductae
cum una altera, quae navi rupta in profundum maris mersa est. Istae
vero duae multis annis in S. Marci platea jacuerunt, nec erat, qui
modum erigendi eas excogitare posset. Tandem venit quidam Teutonicus,
qui hoc opus se facturum esse promisit, si domini Venetiani ejus
petitioni assensum praebere opere perfecto promitterent, praesertim cum
rem eis possibilem petere decrevisset. Conventione autem facta vir iste
columnas erexit et pontem Rivoalti construxit nec aliud petiit, nisi
quod domini Veneti permitterent omnem ludum tesserum, sive justum aut
fraudulentum, liberum inter columnas istas; et cum multi viro
compaterentur, hortantes eum petere aliquid sibi utile, noluit stultus
ille aliud quidquam accipere, nisi ut libertas illa inter columnas
firma servaretur.

Super ostium occidentale ecclesiae S. Marci stant quatuor equi magni,
ex aere fusi et deaurati, quos cuidam imperatori, Friderico I., urbem
Venetianam obsidenti fecerant; juraverat enim imperator, obsidionem non
velle solvere, nisi equos suos locasset in ecclesiam S. Marci et
plateam aratro arasset, et ita factum fuit. In ejus rei signum equos
illos fecerunt et plateam totam marmore straverunt vario per longum in
signum sulcorum aratri. Ecclesia illa S. Marci est valde pretiosa et
rotunda, undique marmore ornata et adeo mirabilis, ut vulgi fama sit,
quod non humanis sed angelicis manibus sit fabricata.

Vir eloquentissimus M. Antonius Sabellicus, rerum Venetarum ab urbe
condita libro ... sic templum praefatum describit. Est itaque templum
ipsum non tam magnitudine quam venustate sua, ut pleraque alia, quam
opulenter insigne. Ejus effigies crucis imitatur speciem, cujus anguli
in altissimas consurgunt testudines, quarum fastigia ut reliqua templi
facies plumbeis tegulis operta ad centum XX stadia ex alto ad urbem
navigantibus inter eminentissima urbis aedificia occurrit. Superbissimi
ad id fornices mira inter se arte coeuntes totam molem fulciunt,
quidquid a vico sursum est, pretiosisissimo auro fulget, recedit tamen
quam longissime ab oculis, in ipsa testudinum convexura graecanici
operis vetustissimae imagines, moesta quadam venerabilique patientia,
honorem cum religione mixtum spectantium animis inferentes. Quod inde
ab auro ad pavimentum subjacet, id totum est marmoreis tabulis
compactum, quae blanda inter se venarum similitudine citius fatigant,
quam expleant intuentium oculos. Circa imum sedilia peregrini lapidis
porphyridem rubentis, pavimentum figurarum varietate incredibili
distinctum, et in tanta colorum diversitate nec alia nisi marmorum
materia (?) praeditum, et ita composita est, ut imagines diversarum
rerum ambulantes exterreant, ut quodam timore et reverentia pedes
ponant. Columnae ad haec et tabulae multae et variae Thapsici lapidis,
Parii, Spartani, Numidici, suggesta duo circa aram maximam muniunt;
idem ferme ornatus est et vestibuli, quod a fronte dextra laevaque
templo adjacet, cujus aureae fornices exteriore parte CCC et amplius
fulciuntur columnis, non tam magnitudine sua quam colorum varietate
conspicuis, intercolumnia et quidquid omnium est, marmoreis tabulis pro
tectorio renitet. In vestibuli fastigio a fronte quatuor aenei equi
auro micantes alacri statu prominent, opus eximium, nec quidem nostri
saeculi. His operosum templi supercilium incubat, senis sese explicans
pinnaculis, quorum singula in tabernaculi speciem surrecta singulas
habent ex candido lapide statuas, nudi genii aliaque suavissimi
aspectus simulacra, suo quaeque statu operibus inserta. Miro quodam
modo ipsam pinnarum exornant intercapedinem, idem opus, eandem materiam
tam dextrum latus quam laevum habet, et id, quod sub his convexi est,
id nihil est nisi aurum. Brevi, nullus est inter aedem locus, nullus
quidem extra, qui non auro sit aut marmore aliove pretioso lapide
conspicuus, ita ut geminae ex alabastro columnae post aram maximam
stantes, et sex septempedales Chalcedonii, qui pavimento inserti
visuntur, nihil in tanta opulentia habeant admirationis. Sed quod his
mirabilius, in alto testudinis simulacrum evangelicorum virorum,
Dominici et Francisci, relucent, qui ante eorum primum ortum quodam
divino praesagio ibi dicuntur formata habitu et signis, quibus post
eorum canonisationem in ecclesiis depinguntur. Caeteraque multa
admiratione digna ibi cernuntur. Hanc ideo oratores historici auream
nominant, ob id, quod paene tota auro munita est. Et tantum de illo.

Praeter hanc sunt Venetiis LXXII parochiales ecclesiae et monasteria
omnium ordinum. Ordinis et regulae S. Benedicti sunt ibi monasteria
multa omnium differentiarum, degentium sub eadem regula.

In portu Veneto, inter mare et civitatem, est grande S. Nicolai
monasterium, quod 33. dux Venetorum, Dominicus, aedificavit anno Domini
1042. Singulariter tamen fratres Praedicatores et Minores ibi habent
egregios (#b#) conventus: nam fratres Minores tres habent ibi
conventus, scilicet conventum majorem cum insigni ecclesia et turri
grandi et altissima, cum multis campanis; non tamen est conventus
reformatus. Secundus conventus est ad Vineam, magnus, cum triplici
ambitu, et reformatus. Tertius est conventus novus ad sanctum Job, quem
suis impensis construxit Christophorus Maurus, 70. Venetorum dux, anno
1461 ibique sepultus est. Sed et fratres Praedicatores tres ibi habent
conventus. Principalis et major est ad S. Johannem et Paulum, conventus
multorum fratrum, tres habet ambitus et hortos amplos, dormitoria et
refectoria et alias officinas solennes. Ecclesia illius conventus est
adeo magna et alta, ut a longe venientes Venetias, sive per mare sive
per terram, primo culmen nostrae ecclesiae appareat, et
appropinquantibus urbi nulla structura videatur major totius civitatis,
quamvis multae majores sint, tamen non videntur. Ab antiquo fuit ibi
monasterium et praepositura ordinis S. Benedicti cum humili ecclesia,
cujus ecclesiae columnae marmoreae adhuc hodie jacent in ambitu majori.
Porro anno Domini 1225., cum Jam ordo Praedicatorum in mundo clarere
incepisset et octo anni a consecratione ordinis transissent et duo a
transitu beati Dominici, dux Venetorum XLVI. Jacobus Teupullus,
patritius Venetus, vir sane Deo et hominibus carus, justitiae amator,
pacis conservator et virorum religiosorum protector, audiens de novo
ordine Praedicatorum, quomodo ex Bononia tamquam ex fonte paradisi
emanaret et ecclesiae agros irrigaret, loca sterilia foecundaret,
tenebrosa illuminaret, misit magnificam legationem ad Potestatem
Bononiensem et ad Praesidentem S. Nicolai, ubi S. Dominicus conventum
instituerat in praefata urbe, petens sibi mitti fratres novi ordinis
pro suae civitatis et domini salute. Missi sunt ergo fratres
Praedicatores Venetias et cum solenni apparatu et ingenti totius populi
devotione recepti, et quia locum nondum habebant, commendati sunt per
ducem et senatum domino venerabili episcopo Castellano, apud quem
manserunt, quousque de loco eis provideretur. Inceperunt autem
ferventissimo zelo praedicare et urbem replebant divino sermone
omniumque tam religiosorum, quam saecularium convertebant ad se
affectum. Unde patres ordinis S. Benedicti a principio nostri ordinis
usque nunc ordini et fratribus affecti singulariter felices se
aestimabant, si fratribus istis mansionem darent. Sponte ergo dederunt
eis conventum et ecclesiam ad S. Johannem et Paulum, resignantes omnia
jura sua Praedicatoribus. Quo facto praefatus dux suis expensis resolvi
fecit omnia aedificia claustri et ecclesiae et conventum novum amplum
et ecclesiam ingentem excitavit, sicut hodie est; jecit etiam
fundamenta in mare et aream illam ampliavit, sicque conventus ille
factus est in ordine famatus usque in posterius, in quo semper ultra
centum sunt fratres et multi doctores. Verum observantia regularis est
ibi tenuis, necdum est reformatus, sed vivunt ibi fratres in quadam
saecularis gloriae pompa, unde festivis diebus Missae officium et
vesperas ac completoria cantant in figurativis cum solemnitate
saeculari; quapropter ad officia illa confluit multitudo juvenum et
dominarum, non tam propter divinum officium, quam propter melodiae et
discantorum auditum. Organa[TR218] duplicata habent et multum
sacristiae ornatum ultra modum. Est etiam in ecclesia (#218 a#) illa
plurium ducum Venetiarum sepultura. Non vidi pretiosiores tumbas et
sepulturas pomposiores, nec Romae summorum pontificum sepulchra possunt
sepulchris ducum Venetorum aequari. Sunt enim tumbae elevatae a terra
murisque immissae, et tota superficies parietis illius vario marmore et
sculpturis auro et argento est decorata et ultra virtutis modum ornata.
In sepulchris illis imagines Christi, B. Virginis, apostolorum et
martyrum et caeterorum, quos quis amat, Sanctorum ponuntur in medio,
tamquam principales, sed per circuitum sunt imagines gentilium,
Saturni, Jani, Jovis, Junonis, Minervae, Martis et Herculis, cum signis
poeticarum fictionum. Ibi vidi in ecclesia nostra juxta ostium in
dextro latere in sepulchro cujusdam ducis pretiosissimo sculptam
Herculis imaginem, in ea forma, qua eum fingunt pugnasse, sed indutum
leonis, quem interfecerat, pelle loco pallii, et congressum habere cum
hydra, immani monstro, cui cum essent septem capita, et uno exciso
septem illi statim renascebantur. Ibi stant pugiles nudis corporibus,
in manibus habentes gladios et hastas, et ad colla suspensa habentes
scuta, et nec loricam nec thoracem, nec galeam, quae sunt verae figurae
idolorum. Ibi pueri nudi et alati, triumphi signa tenentes vel
colluctantes, et multa talia gentilitatis signa inter signa nostrae
redemtionis posita sunt, et simplices putant esse Sanctorum imagines,
et honorem exhibent Herculi, putantes Samsonem, et Veneri, aestimantes
Magdalenam, et sic de aliis. Insculpunt etiam sepulchris monstra marina
et defuncti arma et metra gesta mortui explanantia.

Secundus conventus est ad S. Dominicum, qui fuit constructus anno
Domini 1312 per Marinum, ducem 73. Venetorum, et in ecclesia sepultus
est. Est autem conventus ille parvus quidem in structuris, sed
ordinatissime aedificatus, et hortum amoenissimum habet et latum contra
austrum in mare protensum, et undique aquis cinctus est. Verum anno
Domini 1486 erant fratres nostri in periculo amissionis illius
conventus; dux enim Marcus Barbarigo monasterium S. Antonii, quod
nostro conventui adjacet ad meridiem per intermediam lacunam, de novo
aedificavit, et, ut dicitur, pro hospitio peregrinorum terrae sanctae
officinas ordinavit, cupiens autem amplificare locum, lacunam inter
praedicatorum hortum et Sanctum Antonium arte exhaurire et terram
infundere et hortum facere, ubi jam mare est, decrevit, sicut solitum
est ibi fieri. Sed quia adhuc videbatur insufficiens spatium, de horto
fratrum Praedicatorum mediam partem sibi dari petiit, quod dum fratres
facere recusarent, promisit eis, quod contra plagam orientalem, ubi
mare liberum est et paludes nullo aedificio occupatae, vellet propriis
expensis lacunam exhaurire et exsiccare solum et fundamenta jacere in
tanto spatio, quantum peterent fratres; sed fratres nolebant. Unde dux
et senatus commoti vi fratribus locum eripere conabantur, sed fratres
ut leones se formaliter opposuerunt et consilio et auxilio suorum
fautorum suum locum integrum servaverunt.

Conventus ille est bene reformatus, et fratres ibi magno rigore degunt
sub observantia regulari. In eodem conventu sepultus est primus
confessor sanctae Catharinae de Senis, qui post mortem miraculis
dicitur claruisse (#b#) Vidi in eodem conventu fratrem, qui ab omnibus
sanctus reputatur et nonnullis claruit miraculis. De ejus vultu
innocentia splendet, saepe cum eo conversatus sum cum multo desiderio,
est enim vir valde dulcis conversationis et totus aedificatorius.

Tertius conventus Praedicatorum est S. Petri martyris novus, in Muriano
mari cinctus, de reformatione; hic anno superiori incineratus fuit, sed
jam reaedificatus in pretiosiorem statum.

Porro praeter mendicantes quatuor sunt valde multa monasteria
diversorum ordinum et regularum utriusque sexus, et tot monachi et
moniales ibi degunt, quod numerum eorum non crederem faciliter. Sicut
enim olim Romani ab externis partibus mundi idola tulerunt et in Romam
ducentes eis templa aedificaverunt, et quanto plura idola fuissent
adducta et templa constructa, tanto sanctiorem urbem esse credebant:
sic Venetiani omnes ecclesiae sanctae ordines in suam vocavere urbem,
quam sanctam et fortunatam fieri sentiunt in eorum multiplicatione,
unde hodie augmentant monasteria et ecclesias.

Longe alterius mentis sunt cives nostri in Alemannia, qui aestimant,
civitates depauperari per monasteria et ecclesias, nec admittunt
religiosos, imo loca antiqua, ubi possunt, destruunt et falso dicunt,
se magis per religiosos et clerum gravari, quam per Judaeos. Unde
Judaeis usurariis loca apud se concedunt ad habitandum, quod nullo modo
concederent religiosis personis. Non sic domini Veneti faciunt, qui
nullum Judaeum in tanta urbe sustinent, nullam religionem excludunt,
collapsa monasteria erigunt et nova construunt. Unde anno Domini 1480,
me existente Venetiis, inchoatum fuit monasterium Sanctae Mariae de
miraculis, quod a fundamentis construitur pro monialibus ordinis
sanctae Clarae tam pretiose et sumtuose, quod est mirum videre. Nullus
princeps Alemanniae posset talem structuram exsolvere. Sic autem hoc
monasterium initium habuit. Modus quippe est, quod in omnibus angulis,
ubi arcti sunt vici et curvi, est suspensa una lampas, quae noctibus
accenditur, et ne lumen gratis ardere videatur, ad parietem retro
lampadem ponunt aliquam imaginem beatae Virginis, ut lampas tam ad
honorem beatae Virginis accendatur quam ad commoditatem transeuntium.
Erat autem in uno angulo satis immundo et arcto talis beatae Virginis
imago, de qua fama percrebuit, quod miracula ibi fierent. Unde in brevi
factus fuit tantus concursus ad locum illum et tantae oblationes
apportabantur, quod domus ibi stantes emerent constituti procuratores,
et in loco ecclesiam construxerunt et alios pontes et vicos fecerunt.
Insuper ipsis Graecis dederunt ecclesiam S. Blasii, ut more eorum
officia sua in ea peragerent, quod tamen mihi adeo displicet, ac si
Judaeis synagogam construere indulsissent vel Sarracenis moscheam, cum
Graeci nostris ecclesiis sint infensissimi, ut saepe supra patuit.
Audivi tamen, quod eos expulerunt ab illa ecclesia.

Unde autem tot clerici, tot monachi et moniales, tot religiosi
nutriantur in mari, est bene mirum. Porro legata et testamenta divitum
ecclesias, monasteria aedificant, personas nutriunt, et cottidianae
grandes civium eleemosynae. Nobiles enim et cives de populo honorabili
ab hac vita decedentes decimam pecuniae, in qua fere omnia eorum bona
consistunt, ecclesiis et ecclesiarum ministris derelinquunt, et inde
ditantur monasteria, et cum hoc viventes sunt magni eleemosynarii.

Sed et praeter ecclesias et monasteria sunt in urbe illa scholae
fraternitatum multae et magnae, ubi una schola vel fraternitas habet
sexcentos viros, qui conjurant et leges inter se statuunt ad serviendum
alicui Sancto, ut puta S. Marco vel S. Petro martyri vel beatissimae
Mariae Virgini vel sanctae (#219 a#) Trinitati vel S. Johanni vel S.
cruci, et talis fraternitas denominatur a Sancto, cui se devovit, et
dicitur schola S. Marci, vel schola beatae Virginis, vel sanctae
crucis. Et in his fraternitatibus sunt cives optimi, praecipue in
fraternitate S. Marci, quae potentior et ditior est habetque suam
scholam apud fratres nostros ad S. Johannem et Paulum pretiosissimam,
auro ab intus vestitam, quae anno praeterito exusta fuit usque ad
fundamenta, nunc autem omnia de mari ex integro nova resuscitant cum
solidissimis fundamentis. Sic ergo conjurati in aliquam societatem pro
tempore in scholam conveniunt, in qua cistas, candelas et ornamenta
altarium habent, et ad cyppum vel pyxidem pecunias statutas ponunt et
defectuosos in aliquo secundum tenorem statutorum pecuniaria poena
puniunt; unde contingit, aliquam scholam thesaurum non modicum
congregare, de quo ornamenta sacra suae societatis comparant, lampades
semper ardentes constituunt, sacerdotes conducunt, religiosos nutriunt,
hospitalia solantur, pauperibus subveniunt, captivos propter debita de
carceribus eripiunt, servos emtitios redimunt et libertati restituunt,
puellis pauperibus viros dant et dotant (eas), masculos orphanos ad
mechanicas artes addiscendas ponunt et ad similia pietatis opera
thesauros illos expendunt. Habent insuper in scholis illis habitus
multos albos, quasi ad modum Carthusiensium, et in communibus
processionibus simul bini et bini incedunt in habitibus istis sicut
monachi. Nonnullae fraternitates habent habitum ita formatum, ut facies
sit velata et per duo foramina habeant visum, et retro dorsum sit
denudatum, et circumeuntes quilibet habet flagellum et se ipsum
verberat, ad quemlibet passum se percutiens, nec possunt videri, qui
sint, cum facie velata incedant. Unde vidi nonnullos se sic dure
verberantes, ut vulneribus sanguis efflueret. Multa alia possem dicere
de religione Venetorum, quae omitto.



                               Reliquiae.

Sextum, quod valde magnificat urbem Venetianam est multitudo sanctarum
reliquiarum. Ex quo enim facti sunt potentes terra et mari, omnia
Sanctorum corpora, quae habere poterant, in suam transtulerunt urbem,
sicut corpus S. Marci evangelistae de Alexandria tulerunt, et in suam
ecclesiam locaverunt, sicut supra dictum est Fol. 206. In ecclesia S.
Georii, ex opposito S. Marci, est brachium sinistrum ejusdem martyris,
et capita sanctorum Cosmae et Damiani, et caput beati Jacobi majoris
apostoli, et sancti Felicis in punicis, et plura alia etc.

In ecclesia Sanctorum Simonis et Judae est caput S. Simonis et brachium
S. Judae apostolorum. In ecclesia S. Luciae virginis est corpus ejusdem
virginis integrum. In ecclesia S. Julianae est corpus S. Pauli primi
eremitae. In insula S. Helenae est corpus integrum ejusdem reginae, et
pars S. crucis, pollex Constantini imperatoris et pectorale os S.
Mariae Magdalenae. In monasterio Acrusecherii dicto est corpus S.
Barbarae et os crucis S. Christophori valde magnum, et caput Gregorii
Nazianzeni, et tibia cum pede S. Martini. In Murano sunt in ecclesia
parochiali circiter centum corpuscula sanctorum innocentum. In
Torrecello est corpus sanctae Christinae virginis. Ad sanctum Zachariam
est corpus S. Zachariae, patris S. Johannis Baptistae integrum, aperto
ore jacens, et corpus beati Gregorii Nazianzeni et corpus S. Theodori
confessoris et corpora sanctorum martyrum Marci Achillei et Pancratii
martyrum (#b#), et corpus S. Sabinae virginis. Hoc monasterium cum
ecclesia aedificavit Angelus, XI dux Venetorum, et tantis reliquiis
dotavit anno Domini 792. Ad S. Crucem est corpus S. Episcopi
Alexandrini, qui psalmum fecit: Quicumque vult etc. Ad alium S. Georium
est pars spongiae, de qua Christus fel et acetum accepit, et corpus
cujusdam ducis Venetorum, quod sanctum dicunt. Ad S. Nicolaum Alliu est
una de sex hydriis de Cana Galilaeae, et corpus S. Nicolai, non illius,
de quo ecclesia festivat sexto Decembris, sed alterius; et corpus S.
Theodori, et baculus pastoralis S. Nicolai magni, et tibia cum pede S.
Mariae Aegyptiacae, et brachium cum manu S. Porphyrii martyris,
conversi per S. Catharinam. Ad S. Dominicum est pes integer S.
Catharinae de Senis, et plures aliae reliquiae. Ad Apostolos est corpus
S. Marinae virginis, de qua in vitis patrum mentio fit. In ecclesia
Sanctorum Johannis et Pauli sunt eorundem Sanctorum reliquiae, et S.
Petri martyris, et plures aliae. In ecclesia Castellana sunt multa
particulares reliquiae et indulgentiae speciales per totam
quadragesimam. Ad S. Andream, ubi sunt Carthusienses in insigni
monasterio, cujus simile vix vidi, sunt reliquiae S. Andreae apostoli
et sancti Laurentii. Ad S. Danielem est corpus S. Johannis martyris. Ad
S. Mariam Virginem est corpus S. Sabbae Abbatis, et multae aliae. Ad
sanctum Cantionum est corpus S. Maximi episcopi. Ad S. Jeremiam est
corpus S. Magni, primi Venetorum episcopi. Ad corpus Christi, ubi est
egregium monasterium monialium ordinis nostri, est caro Christi
miraculosa, et plura alia. Ad S. Marcum est corpus S. Isidori. Praeter
haec alia multa sunt hinc inde per ecclesias.



                               Thesaurus.

Septimum, quod venustat Venetiarum urbem, est praedicto annexum,
thesaurorum multorum pretiositas. Quantus ibi thesaurus sit in auro,
argento et lapidibus pretiosis in omnibus ecclesiis et monasteriis, in
thecis, sarcophagis, monstrantiis, reliquiariis, crucibus, imaginibus
et similibus, partim videtur in processionibus cum stupore et
admiratione. Quantus in calicibus et Missae paramentis cottidie
cernitur. Apud S. Marcum in quadam testudine est thesaurus Venetorum,
summa cum diligentia reclusus; in sacristia vero est thesaurus, qui
certis festivitatibus profertur. Ibi vidi XII coronas et XII pectoralia
de auro probatissimo, ornata margaritis, sapphiris et smaragdis
aliisque gemmis. Ibi vidi sex aureas cruces, gemmis incomparabilibus
ornatas, quae non sunt parvae. Ibi est capellum, quasi birretum, quo
quilibet dux Venetorum singulari privilegio coronatur, et est pretii
inaestimabilis. Ibi sunt duo candelabra aurea magna, quibus inserti
sunt lapides pretiosi. Ibi est cornu unum unicornis pretiosissimum, et
multa alia. Sed et dux ipse thesaurum habet, quem ostendunt pro tempore
camerarii ejus, de vasis ultra aestimationem pretiosis.



                        Abundantia omnium rerum.

Octavum, quod Venetias nobilitat, est omnium rerum abundantia, quae ad
vitam humanam spectant. Cum enim non sint ibi agri nec campi nec silvae
nec montes nec valles nec vineae nec pascua pro bestiis nec currus nec
bigae, nihilominus tamen tanta est ibi copia omnium desiderabilium pro
ventris voluptate, sicut numquam vidi in aliqua civitate. Non est ibi
rerum mensura, quae omni hora advehuntur, et omne forum repletum rebus.
Sunt autem multae plateae et fori lati, in quibus semper est concursus,
ac si essent (#220 a#) nundinae annuales. Nec est ibi forum
hebdomadale, sed cottidianum. De magnis taceo et de minimo dico, quod
in foro S. Marci est tanta copia olerum ad salutucium duntaxat, quod
mirabile est videre, ubi crescat aut quis consumat. Sic de piscibus,
avibus, carnibus, fructibus et caeteris, quae omnia indefectibiliter
semper venalia reperiuntur paene in omnibus vicis et plateis,
singulariter tamen apud S. Marcum et in ponte et platea Rivoalti. Omnia
autem Veneti nummo comparant, etiam potum aquae. Licet enim cisternae
multae sint ibi, non tamen sufficit aqua pluvialis pro potu tantae
multitudinis. Ideo communiter sunt putei clausi seris, et si non sunt,
statim evacuantur, nam tot pauperes ibi hauriunt, ac si esset vinum
commune. Aqua dulcis in magnis navibus quasi repletis in Brenta fluvio
in Venetias ducitur et venditur. Emtam autem aquam dimittunt de navibus
currere in curiam emtoris, et terrae immersa recolligitur in cisternam,
in qua et sub terra distillat et colatur. Magnam pecuniam Veneti per
annum solvunt pro aqua, quamvis sint in medio aquarum, quae tamen nec
ad potum nec ad loturam utiles sunt.



                                Merces.

Nonum, nominatam reddens urbem Venetiarum, est inductio et eductio
mercimoniarum continua. Est enim ibi portus maris solemnissimus, in
quem advehuntur omnia bona orientis et occidentis; ex quo bona orientis
transfundunt in occidentem et occidentis in orientem. Mirum est videre
multitudinem navium onerariarum continue intrantium et exeuntium.
Mercatores Germaniae habent ibi domum, quam nominant fonticum, quae est
dupla cum curia duplici multarum cellarum et habitaculorum, in quibus
mercatores suas res et se servant. Ex hoc fontico tantae merces
emittuntur in Alemanniam, quod nemo credit. Nam de publicis mercibus
egredientibus recipiunt Veneti per annum ultra XX millia ducatorum pro
telonio, demtis privatis minutis et furtivis mercibus, quae noctibus
educuntur vel aliis rebus ignobilioribus commiscentur. Festa nundinarum
per octavas ascensionis Domini durant, in quibus indicibilia videntur
Venetiis. Sunt ibi semper mercatores de omni natione, quae sub coelo
est, fidelium et infidelium, et omnium mundi rerum tractatur ibi
negotiatio, et omnia ibi venduntur et emuntur, demto quod ibi forum
hominum venalium non habetur, quamvis olim grande ibi forum hominum
fuerit, sed Zacharias papa sub poena anathematis illam negotiationem
ibi fieri prohibuit anno Domini 747. Quamvis autem ibi hominum forum
non habeatur, in aliis tamen regionibus homines emunt, ita, quod tota
civitas est plena emtitiis servis et ancillis, unde credo, quod praeter
Sclavos ibi sint tria millia Aethiopum et Tartarorum emtitii. Vide de
hominum foro supra Fol. 121 a. Dicunt etiam vulgares, quod tamen ab
expertis non audivi, quod Venetiis sit locus subterraneus, nulli
hominum notus, nisi paucissimis rempublicam gubernantibus, in quo
resideant fabri, qui arte sciant segregare aurum a cupro, et uno mortuo
intruditur alius, et isti tam divites faciunt Venetiarum mercatores.
Quid de facto sit, nescio.



                           Spectacula multa.

Decimum commendabile Venetiarum est solemnis et pomposa celebratio
spectaculorum. Nam in festo S. Marci tanta solennitas est in tota urbe
et tot exponuntur in diversis locis monstra in pategis negotiatorum,
quod homo videns stupore miratur. Singulariter tamen in die ascensionis
Domini ad maris benedictionem et desponsationem spectabili celebritate
procedunt, habent enim grandem navem, depictam auro et coloribus, quam
vulgo Buzatorium nominant, quae aestimo latine Bucephala dicitur ab
equo Alexandri Magni, qui tam insignis et dilectus Alexandro erat, ut
in loco, ubi mortuus fuerat, civitatem ingentem aedificari mandaret,
quam Bucephalam in sui equi honorem nominavit, ut habetur in legenda
Alexandri M. et in Speculo Historiar. L. V. C. 49. Verum M. Anton.
Sabellicus illam navem ducalem nominat Bucentaurum, per excellentiam ad
Centauros. Hanc Bucephalam adscendit praefato die dux et senatus cum
patriarcha, episcopis et omni clero, et concomitantibus multis valde
navibus procedunt ad mare solenni spectaculo, ut etiam dictum est P. I.
Fol. 37. sub VIII. die Maji, et per totas octavas ascensionis (#b#)
sunt feriae nundinarum, quae cum cottidianis peraguntur spectaculis, et
quamquam monstruosa tunc videntur et exercentur in omnibus totius urbis
vicis et plateis.

Similiter et in die corporis Christi et in receptione principum et
legatorum mira videntur et in adventu classium et capitaneorum
exercitus eorum et in pace facta et in confoederatione cupita inita et
firmata dies gaudiorum constituunt, in quibus continue campanas pulsant
et de sero ignes in turribus accendunt. De die in navibus ad mare
exeunt cum omni genere musicorum et cum bombardis et vela vetusta
incendunt in navibus, et ita mira faciunt in solemnibus. De hoc vide in
P. I. de diebus supra dictis.

Porro ad illa festa procedunt dominae Venetianae cum tanto fastu, pompa
et ornatu, quod non videntur Christianorum uxores, sed Trojanorum, et
ipsius Helenae et Veneris sodales.



                          Maturitas consulum.

Undecimo plurimum magnificat urbem hanc senatus maturitas et prudentia,
qui omnia pacifice gubernant et de pace et tranquillitate suae
communitatis cottidie tractant, secundum illud sapientis: ubi multa
consilia, ibi multa salus. De his superius patuit.



                          Diaetae et capitula.

Duodecimo famosam reddunt hanc urbem diaetae saecularium principum et
capitula religiosorum, quae ibi frequentius celebrantur. Nam cum
principes concordare nemo potest, causa ad Venetias devoluta pacatur.
Sed et religiosi sua capitula generalia ibi expediunt frequentius quam
alibi, tamquam in loco aptiori. Nam, ut de aliis taceam ordinibus, ordo
noster VII generalia capitula ibi celebravit, in quibus multa salubria
fuerunt ordinata pro conservatione ordinis. Primum fuit anno Domini
1297, secundum anno 1325, tertium anno 1357, quartum anno 1394, quintum
anno Domini 1437, sextum anno Domini 1486, in quo fuit electus magister
Barnabas in magistrum ordinis, et frater Ulricus Zehender de Wienna
fuit diffinitor, et frater Felix Fabri socius et elector. Generalis
ordinis vicarius erat reverendus magister Jacobus de Stubach,
provincialis de Theutonia, qui tenuit capitulum illud usque ad magistri
electionem. Anno Domini 1487 iterum fuit Venetiis ad S. Johannem et
Paulum capitulum generale positum, quia magister Barnabas, generalis
electus, statim post obiit; et fuit generalis vicarius ordinis magister
Joachimus Venetus. De provincia nostra fuit diffinitor frater Felix
Fabri, socius et elector frater Bernhardus de Eslingen. Interfui alias
capitulis aliis, sed numquam tantam solennitatem vel gloriam vidi,
quantam in his duobus capitulis; erat enim festum per totam urbem,
quasi S. Marci, et decoratae erant pategae, ut in nundinarum
celebritate fieri solet, et tantus populorum concursus ad
Praedicatores, ac si apostolorum fuisset congregatio, et divinis
officiis, in sermonibus, in disputationibus, tanta multitudo semper
adfuit, ut ecclesia, quae tamen amplissima est, foret compressa.
Denique tempore electionis magistri ordinis, existentibus in conclavi
generali vicario ordinis, provincialibus, diffinitoribus, electoribus,
tanta multitudo per totum conventum erat populi, non vulgarium, sed
nobilium. et honorabilium, quos vulgus zentilomos vocat, latine
gentiles homines, ut stupor esset videre, qui omnes exspectabant patrum
inclusorum egressum, ut viderent diversarum nationum mundi fratres et
eum, quem in generalem elegissent de tanta multitudine.

Porro in die capituli, quando solennitas erat capituli, tantus fuit
concursus hominum ad Praedicatores et tantum spectaculum, ac si
innovata Roma esset processura. Advenerat enim in Buczalatorio nave
deaurata grandi dux Venetiarum cum patriarcha et senatu et canonicis et
infulatis abbatibus, et alia innumera multitudo, ita, ut canalia, quae
conventum cingunt, plena essent barcis et longe ultra numerum
millenarium excederent. Insuper dominae Venetianae, licentiatae a
maritis, tanto ornatu et pompa adventarunt, ut putares Venerem ex suo
monte cum suis sodalibus erupisse et capitulo nostro a Satana
transmissas, quae non tantum in ecclesia erant, sed per totum
vagabantur conventum et omnia lustrabant dormitoria cellasque intrabant
hospitum, fratrum et intraneorum, et omnia monasterii penetralia
curiose perambulabant. Denique dicere fas non est, quanta, non dico
solennitate, sed pompa, officia divina peragebantur, praecipue Missa et
completorium, quae in figurativis organis, tubis et trompetis
finiebantur, ita, ut completorium tribus duraret horis sine taedio
adstantium propter musicae diversitates. Ad haec ecclesiae decoro
incomparabili omnes parietes obsitae erant pannis pretiosissimis, omnia
dormitoria et cellae, omnes officinae, omnia refectoria et coenacula
obtecta pannis pretiosis erant et omnia lectisternia contecta
ornamentis, praecipue tamen camera diffinitorii, in qua patres negotia
tractabant ordinis, erat non textis figurarum pannis ornata, sed aureis
velaminibis penitus undique circumamicta. In mensis ministrabatur cibus
et vini potus ad sufficientiam, in tabulis autem praecipuorum membrorum
capituli exquisita erant fercula et vinum praecipuum et abundans,
Metonicum, Creticum, Graecum etc. Zucharum autem et confecta Sicula vix
reputabantur. Penset ergo lector, si capitulum fratrum mendicantium
Veneti ita disponunt, quid sit in congregationibus principum, regum, si
apud eos diaetae celebrantur. Illae ergo congregationes de universis
provinciis nominatam hanc reddunt urbem.

Tertio decimo commendantur Veneti propter grandia privilegia, quae
habent. Nam anno Domini 1171 Sebastianus dux Venetorum concordavit
summum pontificem Alexandrum III et imperatorem Fridericum primum, qui
papam de Roma expulerat, de quo longa habetur legenda; et quia dux eos
concordavit, dedit ei et suis successoribus haec privilegia: 1) funale
candidum, quod solum pontificibus Romanis portandum consuetudo
concedit; 2) quod plumbo earum epistolas signarent, quod etiam solus
pontifex summus facere habet; 3) eidem duci umbrellam concessit, quae
est ornamentum galero simile; 4) Venetorum duci tertiam sedem in
theatro fieri fecit, cum prius duae tantum essent in papae theatro,
quarum dextram pontifex summus, sinistram vero Caesar teneret; 5) in
ascensione Domini in ecclesia S. Marci posuit plenarias indulgentias
perpetuis temporibus. Et imperator Conradus potestatem eis dedit
cudendi et signandi monetam propriam. Et Nicolaus, (#221 a#) hujus
nominis III papa, dedit eis potestatem signandi et cudendi ducatos. Et
Reinerus 48. dux accepta potestate primus ducali birreto frixium aureum
honestandi magistratus addidit. Et multis aliis privilegiis gaudent,
quibus rempublicam suam conservant et terram mareque tutum mercatoribus
caeterisque mortalibus reddunt, ut jure Venetis optandum sit, quod
quidam ex nostris carmine in eorum laudem futuram cecinit dicens:

      Dum mare delphinos, dum coeli clara tenebunt
      Sidera, dum gratos tellus dabit humida fruges,
      Dum genus humanum sua deget saecula terris,
      Splendor erit toto Venetum celeberrimus aevo.

Hanc urbem pulcherrime et propriissime effigiatam invenies in
peregrinali reverendi domini decani ecclesiae Moguntinensis, domini
videlicet Bernhardi de Braitenbach. Sed descriptionem ejus ab origine
usque ad hoc tempus nostrum ornatissimo stilo vide in volumine M.
Antonii Sabellici rerum Venetarum ab urbe condita.



               Recessus Fatris Felicis Fabri a Venetiis.

Die XVII., quae est Antonii abbatis dies, ante lucem diei venit ad
cameram meam, in qua jacebam, Johannes Müller, negotiator de Ulma,
excitans me ad recessum. Conveneram enim cum eo de recessu et cum aliis
duobus mercatoribus de Augusta. Sumto autem cibo in fontico valefecimus
dominis mercatoribus et notis amicis nostris, de domo ad mare
descendimus in praedispositam barcam et in nomine Domini per canale
exeuntes civitatem posttergavimus Venetiarum; ad latus autem venimus
insillae, in qua monasterium monialium est situm, quod dicitur ad S.
Johannem, ubi referebant mihi mercatores, quod publica fama universis
Venetis notum sit, quod quondam piscator quidam monialibus istis
familiaris factus cognovit criminaliter, quas voluit, et eodem tempore
XVIII gravidavit. Si ita sit nescio, nec multum adverti; hoc tamen
cogitavi, hunc alterum Priapum fuisse, quem infestum Vestalibus
virginibus fuisse antiqui tradidere, et conabatur, etiam ipsam Vestam
perpetuae virginitatis voto constrictam corrumpere, quia Ovidio teste

      Nitimur in vetitum semper cupimusque negata,

Virgines ergo et moniales, eo quod cautiore serventur custodia,
libidinosi appetivere ardentius. Similis hic fuit stuprator sacrilegus
Jovi, de quo dicunt poetae, quod nobilissimas Solis filias pedibus suis
supposuit; et iste Christi, veri Solis filias, dehonestavit. Est etiam
ista bellua marina piscator iste, quam Neptunus, deus maris, contra
Trojam misit, quibus Apollo consuluit, quod omnes nobiles virgines
belluae traderentur, quae easdem devoravit, nec civitatem vastavit.
Verum istae moniales multum fuerunt dissimiles illis, de quibus habetur
P. 1. Fol. 230 B.

Ab hoc monasterio navigavimus consequenter per Carentum et ad maris
finem pervenimus ad littus Margeri. De navi autem ascendi super limbum
sive marginem maris conversusque ad mare Deum benedixi et mari valefeci
cum multa jocunditate pro eo, quod Deo protegente et maris fluctibus
imperante integer, vivus, et sanus evasi per tanta ejus pericula.
Optavi tamen mare protendi usque ad muros civitatis Ulmensis, quia jam
maritima profectione assuetus terrestrem quodammodo abominabar et equum
ascendere magis formidabam (#b#) quam navem. Propter beneficia ergo
mihi Deo jubente a mari praestita libet me ipsum per ejus generalia
beneficia circumagere paululum, antequam ab eo recedam, non enim
censeo, me parva bona a mari accepisse, sed plura, quam evagatorium
totum contineat.



                        De maris commendatione.

Sunt tria maria sibi manifeste cohaerentia, scilicet oceanus, Pontus
Euxinus et mediterraneum. Alia maria, ut mare Indicum cum finibus suis
Arabico et Persico, et mare rubrum et Hyrcanum sive Caspium, effluunt
quidem ex oceano non apparentibus gurgitibus, scilicet ubi effluant vel
cui mari influant.

Oceanus est, quod orbem cingit totum, quod est mare maximum.
Mediterraneum ex oceano fluit et ab occasu in meridiem vergit, deinde
ad septemtrionem tendit, per mediam enim terram usque ad orientem
perfunditur, Europam et Asiam Africamque disterminans. In ea autem
parte, qua contra aquilonem vergit, Hellespontus dicitur, qui in
septemtrionem retorquens anfractibus magnis juxta Graecias et Illyricum
in angustias VII stadiorum stringitur. Inde diffusus ab aequore patente
rursus stringitur et facit Propontidem, qui mox in quingentos passus
coarctatur, fitque Bosphorus Thracicus. Inde Pontus Euxinus, a cujus
tergo amplissima Palus Maeotis est, quae congregatur ex influxu maris
et ex accursu Tanais fluminis de Riphaeis montibus erumpens, et aliarum
aquarum accurrentium.

Quibus hic dimissis maris mediterranei laudes requiramus. Mediterraneum
mare, Africo et Asiatico atque Europico littore terminatum, mille
conspicuum insulis, opere Herculis Abilam et Calpen occidentalia
promontoria, quae Pomponius columnas Herculis vocat, ad terras demissum
nostras ex oceano vetustissimi homines credidere. Ex quo sic Deo sua
liberalitate nostris opportunitatibus providente ingens mortalium
commodum consecutum est. Quid enim spectare divino praeparante lumine
rates humano excogitatas ingenio et artificio fabrefactas, nunc remigio
sulcantes undas, nunc velo tenso ventorum impulsas spiritu, quibus omne
grande fertur onus; quid eorum excogitare audaciam, qui se primo undis
incognitis et inexpertis flatibus credidere? Horror equidem est. Horum
tamen, etsi non semper, ut plurimum tanta fuit fides et audentium
fortuna, ut transfretantes peregrinatione longinqua, non dicam cursu
solum sed volatu celeri delati, aurum metallaque, vestes purpureas et
aromata, lapides pretiosos et ebora occidentis, peregrinas aves et
balsama, ligna nostris silvis incognita, gummata et sudores reliquos
radicesque non omni solo familiares, ex quibus tam sanis quam aegris
corporibus medicamina atque oblectationes sequuntur innumerae. Et quod
non minimum humani generis (et) reipublicae bonum est, his agentibus
navigationibus maris hujus factum est, ut Cimber et Celta altero orbis
angulo nonnumquam sentiant, qui sint Arabes, qui Aegyptii, qui
Palaestini et Syri; quid mare rubrum, quid desertum, quid terra sancta,
quid Sodoma, quid Judaea, quid et Sabaea nemora sudent; et Hircanus et
Tanais incola Atlanticas noscant Hesperides et eorum etiam gustent
aurea mala, ferventes Aethiopes et Nilum et Libycas postes gelidus
Hyperboreus lustret et Sarmata. Sic et Hispanus Maurusque visitatus
visitet Persas et Indos et Caucasum, et Thule ultima calcet Taprobanis
littora. Et cum sua invicem permutant bona, non solum mores (#222 a#)
legesque et habitus mirentur, fit quinimo, qui se dum alterum intuetur,
ex altero quasi sit mundo, nec uno eodemque secum illi ambiri oceano
arbitratur, ritus misceat, fidem mercimoniis communicet, amicitias
jungat, et dum sua docent, idiotica discant et aliena. Et sic fit, ut
quos fecerat distantia locorum extraneos, navigatio jungat faciatque
concordes. Quis quaeso umquam F.F.F. credidisset futurum socium
infidelium, et familiarem fieri irrenatorum, cui etiam necesse factum
est applaudere Turco et confidere et connivere Sarraceno, concordare
Tartaro, obtemperare Arabi et Aegyptio, reverentiam exhibere Mahometo,
timorem ostendere barbaro? Hoc totum mare conglutinat.

Sunt praeterea et alia multa, quae etsi tanta non sint admiratione
conspicua, sunt forsan utilitate continua cariora. Praebet hoc mare
lembis infinita piscationum commoda, quibus fit, ut opipares divitum
mensae magnis atque sapidis piscibus onerentur et pauperes minoribus
nutriantur, hoc insuper praestante tranquillo ex insulis fertilibus
pecora, jumenta atque frumenta, et opportuna quaecunque victui et
continentem etiam alterutrum deferantur. Dat validis infirmisque lavara
et sale suo valere facit insipida, humectat adjacentes undique terras
ejusque meatu subterraneo fistula implet, ex quibus fontes habemus et
flumina, quorum nisi susceptor adesset, in convallibus maxima hominum
peste marcerent. Et breviter antiqui consideratis naturis rerum aquam
omnino primam fuisse causam asserebant, eamque in se divinam habere
mentem omnia producentem, nec aliter quam apud nos plantas humectet,
sic ex abysso scaturiginibus emissis in coelum usque sidera et ornatum
reliquum manu madida fabricasse. Et tantum de illo.



                       Exitus et recessus a mari.

Igitur post datam mari benedictionem conduximos equos et terrestri
itinere procedere incepimus et uno impetu de Margero in Mastrum oppidum
et de Mastro in Tarvisium urbem devenimus, et ingressi hospitium statim
equum pro me comparaverunt illi mercatores, in quo cum eis crastina
contra Alemanniam procederem. Tarvisium, quam M. Antonius nominat
Taurisium, est una de vetustis urbibus, ante incarnationem Domini
aedificata anno 1141 a quibusdam Trojanis, et abluitur Silcie sive Silo
fluvio, qui de montibus exit urbemque dividit. Haec Gothorum temporibus
suam, quam habet dignitatem obtinuit, nam Totilae pater ibidem sibi
sedem constituit et Totilam filium, virum postea praestantissimum,
genuit, educavit et nutrivit, et propterea ab ipso tota regio Marchia
Tervisana nominata est. Eam postea Albanus, primus Longobardorum rex,
cum ei tardius deditionem fecisset, diruere constituerat, nisi Felix,
ipsius urbis episcopus, regis ferocitatem sua prudentia delinisset.
Haec multas sustinuit calamitates sub jugo diversorum tyrannorum, quae
etiam quondam sub domo ducum Austriae fuit, tandem autem se ad Venetos
contulit, qui hodie ibi dominantur. De hac civitate fuit Benedictus
XI., ex humillima et vili familia, qui juvenis ingeniosus Venetiis
pueris grammaticam legit, post hoc Tarvisum reversus ordinem nostrum
ingressus fuit, devotioni et studio vacans, et in brevi in virum
doctissimum evasit; assumtus autem fuit gradatim per omnes ordines et
ecclesiae dignitates, quousque cathedram Petri ascendit. Hoc audiens
mater ejus paupercula venit salutare filium papam, mulieres autem
caeterae induerunt eam sericis vestibus ob honorem sedis apostolicae,
quae cum sic ingressa esset, interrogavit, quae haec foemina esset? Et
audito, quod esset genitrix, dixit (#b#): mater mea, inquit, ignorat
sericum, pauper habet palliolum, matrem cupio videre, non dominam. Haec
audiens exivit, et consuetis induta fuit legalissime a papa suscepta.
Multa bona inchoavit ille papa in ecclesia, sed non vixit nisi IX
mensibus, et post obitum miraculis claruit.

Ecclesia fratrum in Tarvisio est solemnis valde, quam ipse aedificavit,
et dicitur, quod uno die XII episcopos fratres sui ordinis fecit. Duces
Austriae ad rehabendam hanc urbem vehementer adspirant, quae noscitur
eorum fuisse ex insigniis eorum; nam in urbis praetorio contra plateam
stant arma ducum Austriae, clipeus cum casse ornata cauda pavonis, ad
quam Veneti lapide sculpserunt leonem, qui elevata cauda posteriora
ostendit caudae pavonis, quasi eam despiciens etc. Silus fluvius
Taurisinus de rupe quadam Alpium, dicto Penschendorff, exilit et urbem
transcurrens in mare mergitur.

Decima octava die, quae erat dominica prima post octavas epiphaniae,
audita Missa et prandio sumto Taurisii equos ascendimus et contra
faciem Alpium equitavimus. Est autem sex milliaria terra planissima et
fertilissima, inter mare et montana vitibus et arboribus plena et
pascualis. In processu autem venimus ad fluvium Plabes, quem transire
nullatenus poteramus, quia inundaverat et ripas alvei non solum
impleverat, sed exundabat, unde multis clamoribus emissis transductorem
advocavimus, stabat enim hippogamus ex opposito in alio littore, post
horam autem tarde advenit rusticellus et in hippogamo navi equina nos
transduxit. Hic fluvius Plabes rapido cursu de Alpibus ruit dividitque
marchiam Tarvisiniam a Foro Julio.[TR219]

In Foro Julio sunt civitates magnae, Venetis subditae, sicut et
Tarvisina marchia eorum est. Quodam tempore descendi longo itinere de
montanis in rate per fluvium illum cum multo periculo et crebra ratis
impactione in rupium parietes. Consequenter processimus contra montana
et in solis declinatione ad radices Alpium paene venimus in civitatem
Cunianum, vulgariter Hunglim, et ibi per noctem mansimus. Cunianum est
oppidum parvum, sed munitum, dependens ad clivum montis; per ejus
circuitum tot stant olivae, ut in silva videatur stare, et in ejus
summitate stat castrum, habetque suburbium majus civitate, in quo sunt
hospitia.



                      De Alpium longissimo tractu.

Alpes montes sunt, seu mons multis et excelsis cacuminibus distinctus
in occidente contra meridiem tamen incipiens, et longe per mundum
distenditur. Diversa sortitur nomina, et quod mirum videtur, usque in
Indiam se extendit. Verum tamen Alpes nostrae non sunt nisi quoddam
brachium a tractu illorum montium, qui sic mundum circumeunt et maria
mediterraneum, Pontum Euxinum, Caspium sive Hircanum et Indicum
includunt, unde catena mundi dicitur. Ubicumque enim legeris de
Riphaeis montibus et Hyperboreis et Carpathis, Tauri, Caucasi et
Caspiis montibus, intellige longum tractum de occidente protensum cum
multis brachiis extentis per diversas regiones mundi usque in orientem
extremam, a quo tractu procedunt montana Arabiae, in quibus est mons
Sinai et Libanus et montana nostra, quae omnia cohaerent, nisi quod
interdum fluminibus secantur, sed statim ab alio littore resurgunt.
Istis adhaerent montes Armeniae et Cerauni mons (#223 a#), quamvis
interdum vallibus et lacubus ac fluminibus dividantur.

Incidit autem dubium simpliciter sic de montibus legenti: unde montes
orientur? Et an facti sint a principio? pro quo rudem nota
responsionem. In principio terrae globus stabat in medio aquarum
undique aquis circumdatus, secundum Wilhelmum, sed Dei clementia factum
est, ut ignibus siderum exsiccaretur et exhauriretur aqua de superficie
partis superioris terrae pro hominum et bestiarum habitatione, sicque
factum est, ut mare ex toto exclusum esset a terra, nec esset aliud
mare, nisi oceanus, de cujus medio terrae globus elevabatur, nec tunc
erant montes nec valles, sed terrae globus planus et delitiosus, ad
suum tendens centrum. Deinde[TR220] autem multiplicatis hominibus, ut
facetia poetica utar, venit Jupiter et quinquies lustravit universam
terram, desideransque ipsam latissimam et aquis in medio pro
commoditate indigentem, Herculem filium suum misit in occidentem, ad
marginem, qua Oceanus a terra excludebatur, qui ipsam parietem
petraeam, quae perpetuo jugo et continuo vincta fuit, rupit et divisit
sicque oceano gurgitem fecit, sicque effluendi per medium divisi rupis
locum dedit, et ita mare mediterraneum, quod ante non fuit, terris
intromisit per medium Calpe et Abilae. Calpis est, ubi pars parietis
illius in parte Hispaniae. Abila est alia in parte Mauritaniae, et illo
angusto freto Europa ab Africa dividitur. Cum ergo mare incurreret
terram, divisit eam in tres principales partes, Asiam, Africam, et
Europam, et ad ejus introitum eruperunt flumina et fontes et lacus; et
pluviae et venti et diluvia facta sunt, et terra mollis inventa a solo
loco mota est, duraque et solida remansit. Unde ex his omnibus, item ex
inundationibus et diluviis, ex ventis et ex terrae motibus et ex
eruptionibus aquarum de terra et ex corrosione aquarum maris et
fluminum generati sunt montes et valles et campi montibus cincti.

Alpes ergo montes dicuntur ab altitudine, ad quorum cacumina non nisi
per altos pedes collium pervenitur, suntque excelsis in modum dentium
distincti cacuminibus. Hos vulgus noster nominat montes nivium, eo,
quod semper eorum vertices nive candeant, sicut orientales montes nive
candentes nominant Caucasos, quia lingua eorum candor dicitur Caucasus.
Quapropter aliqui eos non Alpes sed Albes nominant, propter albedinem.
Quamvis autem omnia montana illa dicantur Alpes, singuli tamen montes
singula habent nomina incolis nota; ut quidam altus et abruptus mons
dicitur Wetrach, eo quod fulminibus saepissime infestetur, et eadem
ratione pars montium inter Armeniam et Hiberniam dicuntur in orientali
lingua Acroceraunii propter fulminum frequentes casus in eos. Non solum
autem Alpes vestiti nivibus sunt albi, sed alii adustione solis
decalvati candentibus rupibus a longe videntur nivei. Sicut autem non
subito, sed multo tempore facti sunt montes, sic jam non subito, sed
paulatim decrescunt et defluunt, et rupes, quae mille annis minatae
sunt ruinam, continuerunt, sicut experiuntur, qui saepe Alpes
transeunt, magis autem qui immorantur; nam saepe noctibus ex casu
minacium rupium tantus strepitus, rumor et percrepatio insonat, ut
putetur mundus moveri. Vidimus enim in vallibus jacere grandes petrarum
moles, et in altissimis cacuminibus vacua loca et concavitates, ex
quibus deciderunt.

Quamvis autem ipsi montes sint horribiles et rigidi gelu nivium aut
ardore solis, et usque in nubes sua altitudine protendantur, ipsae
tamen valles sub eis sunt amoenae (#b#), fertiles et omnium mundi
deliciarum abundantes, sicut paradisus. Ibi homines et jumenta in
maxima habitant multitudine, et omnia quasi metalla de Alpibus
effodiuntur, maxime argentum.

In tantis deliciis vivunt in montanis homines, et ita mundus ibi
floret, ac si Venus, Bacchus Ceresque ibi principarent. Numquam ille
crederet, qui a longe aspicit Alpes, tam deliciosos virere paradisos
sub perpetuis nivibus et in montibus aeterna hieme et glacie
irresolubili rigescentibus. Tam horribilis est enim Alpium aspectus, ut
procedens contra eas, nisi expertus sit, pavescat et intrare formidet.
Magnae profecto audaciae fuit Hannibal Poenus, qui primus dicitur Alpes
fecisse pervias, quas nemo umquam cum exercitu transierat, ipse enim
ita itinera et loca lapidosa, strues comburendo et acetum infundendo,
patefecit, ut elephantus oneratus ire posset, cum antea vix unus homo
quiret repere. Hic Hannibal quantae fortitudinis et audaciae fuerit,
patet in multis libris: ipse enim Romanos humiliavit in tantum, ut deos
consulerent, quid eis faciendum foret, ut eum extra terminos eorum ire
facerent, et accepto responso, si mater deorum Pessinunte Romam adducta
fuerit, Hannibalem manere non posse miserunt ergo Romani classem in
Phrygiam Asiae ad silvam Ideam prope Trojam, in qua stabat grandis
statua lapidea, foeminae formam habens, quae dicebatur mater deorum, et
eam tulerunt per mare Romam, et sic Hannibal abscessit. De hoc vide
supra Fol. 80. De hoc Hannibale dicitur, quod numquam sine bellis
cubans coenaverit, unde quadam vice in Campania tot Romanos prostravit,
ut tres annulorum aureorum modios, quos e Romanorum militum manibus
extraxerat, Carthaginem mitteret. Dicitur etiam de eo, quod numquam
inter innumeras captivas mirae pulchritudinis puellas castitatem
perdiderit et quod numquam insidiis suorum aut etiam inimicorum
proditus fuerit. Tandem, cum videret se capiendum a Romanis, gustato
veneno animam expulit et Romanorum se vinculis morte liberavit, cujus
tamen perpetua memoria est maxime propter Alpium penetrationem primam,
quas cum uno loco aperuisset, caeteri in aliis locis penetraverunt et
vias per rupes fecerunt. Sed inter omnes aevo nostro archidux Austriae
Sigismundus veram artem reperit pervios faciendi montes non solum
hominibus et equis, sed curribus onerariis vias fecit per abruptissimas
petras, igne, sulphure, ferro dividens, scindens, removens ingentes
moles in pluribus Alpium locis, easque ita pervias fecit, ut ubi ante
quatuor annos vix cum formidine homo transire audebat, jam vehiculis et
curribus oneratis sine omni periculo sit transitus, De quo etiam dixi
P. 1. Fol. 27.

Die decima prima ante lucem cibum sumsimus, ut, quia breves dies erant,
usque ad vesperas sine pausa iter faceremus, et cibo sumto a Caniano
recessimus et per vallem tenebrosam ac angustam, altissimis Alpibus
conclusam, Alpes ingressi sumus et ascensu vallis continuato per viam
glaciosam in oppidum dictum Seravallis venimus. Ab effectu autem hoc
oppidum nomen accepit, quia claudit vallem, et non est possibile
declinare ad dextram aut ad sinistram, nisi per portam oppidi, quod
munitum est fortalitiis et muris, ut sit sera vallis. Hoc oppidum
vulgares nostri nominant Sperval. Pertransito oppido vallem
consequenter adscendimus, in qua multae villae et habitationes sunt,
quia fertilis est, et si vallis illa esset inhabitabilis, magis esset
horribilis, quam aliqua vallis deserti. Illo die pertransivimus quosdam
lacus in imo vallis profundissimos (#224 a#), quorum unus dicitur lacus
mortis, quia omnia, quae in ipsum projiciuntur, mox merguntur, et nullo
artificio, ut ajunt incolae, potest reperiri ejus fundus, similis mari
mortuo in Palaestina et Acheronti in Creta, de quo poëtae dicebant,
quod in ejus fundo vorago esset, per quam aquae illaberentur usque in
infernum, et influxus ille dicitur fluvius Acherontis. Huic lacui
imponunt incolae multa, quae tamen alibi sunt facta, sicut
communiter[TR221] facta poetica in uno loco pluribus adscribuntur
locis. Dicunt enim, dum Hercules huc venisset ad ostendendam virtutem
suam, defixit arido solo vectem ferream, quam cum nullus posset
auferre, rogatus sustulit eumque confestim aqua secuta est, quae lacum
fecit; quod tamen apud Hetruscos factum esse legimus. Habet lacus hic,
de quo dicimus, aquas nigras; super ejus marginem adscendimus per viam
valde malam, glacie, nive et saxis distortam, in locum autem quendam
devenimus, ubi regia via totaliter fuit abrupta molibus nivium et
glacierum; ceciderant enim de altis montibus conglomerati moles nivium
et secum petras grandes et arbores radicibus evulsas deorsum
detraxerant praeterita die, necdum via facta fuerat, ideo cum ingenti
labore pertransivimus, adjuti hoc bono, quod nives et omnia eadem nocte
ingenti frigore constricta et gelata fuerant, ita quod mergi non
poteramus, et si hoc non fuisset, transitus non patuisset nobis,
quousque via facta fuisset. Unde oportet quandoque in talibus casibus
transire volentes multis diebus exspectare. Periculosum valde est hieme
per montana transire propter importunum lapsum nivium de montanis,
praecipue quando post frigora incipit aura tepescere et glacies et
nives resolvi, et nonnumquam contigit, quod globi nivium sic
descendentes domos involvunt et cum hominibus evertunt, imo quandoque
integras villas cum ecclesia et domibus involvit hujusmodi tempestas,
et deducit usque ad locum terminationis casus. Non solum autem nives
ruunt, sed rupes, petrae et terra sequuntur cum tanto impetu, ut ad duo
vel tria milliaria audiatur fragor et sonitus. Deinde ad ascensum
venimus magnum, et in supremo stabat una custodia Venetorum, ubi
vectigalia a transeuntibus solvuntur. Ibi erat pons parvus de petra ad
petram protensus et subtus pontem profundissima vorago, in quam etiam
respectus est horribilis. Post ejus transitum venimus in locum, ubi
ingens petra de pariete rupis protensa objicit se viae regiae; hanc
petram antiqui perforaverunt, maximis non dubito laboribus, ita quod
per foramen illud equites et onerarii currus transeunt cum omnibus
Venetiarum mercibus. Ad quantitatem autem illius foraminis colligantur
feredella vel ballae aut sacci mercium in fontico Venetiis, nec sinunt
aliquid transire, quod latera foraminis tangit, nec permittunt, quod
foramen amplietur ferro, ut semper eadem magnitudo ballarum maneat. Et
hoc rationabiliter faciunt, quia, si mercatores possent ad suum libitum
onera facere, multa bona perirent: facerent enim ballas magnas et
graves, cum quibus si currus declinaret paululum, non posset retineri
in via, sed praeceps rueret cum bestiis et hominibus. Saepissime enim
contingit in Alpibus, quod via regia in altis decliviis est, in quibus
necesse est currus ab alia parte sustentari, ne evertantur et ruant in
praeceps, et si onera non essent proportionata, sed vi curruum ea
retineri non possent. Pertransito autem foramine ad descensum
praecipitem venimus, ubi via totaliter (#b#) glacie durissima et
lubrica operta erat, et invenimus ibi quadrigas stare oneratas, quae
non poterant descendere nisi exasperatis ferramentis equorum, quod
curruum ductores faciebant. Ibi ergo etiam nostrorum equorum
subferramenta exasperari petivimus equosque ad manus duximus cum
cautela maxima, ne. equus et ductor in unum ruerent. Demum
advesperascente die equitavimus ad latus montis in clivo, et in
profundo decurrebat Plabes fluvius per arcta scopulorum cum grandi
strepitu eluctuans. Cumque ad arctiora venissemus vallis, ad pontem
venimus, qui de uno latere montium in aliud est protensus, et subtus in
profundo crepidus Plabes fluvius, cujus aspectus formidinem inducit.
Transito ergo ponte in villam, quae dicitur Pons Plabis, nostris
Plassprugg, venimus et ingressi hospitium ibi noctem egimus. Male autem
in hoc hospitio provisi fuimus, quia nec cibum nec potum nec
lectisternia nec pro equis pabula convenientia habere poteramus: hospes
enim die praeterito omnia, quae erant in domo mobilia, ludendo
perdiderat, demta uxore et liberis; uxor enim sedebat clamans et lugens
quasi desperata prae tristitia et confusione, et tota familia in
moerore stabat, nec coram hospitibus bene apparere audebant.

Vicesima die, quae est festum Sanctorum Fabiani et Sebastiani, ante
lucem surreximus de scamnis, in quibus dormivimus, et diem fieri
praestolabamur. Quam cito autem lucem vidimus, jejuni equos vacuos
ascendimus, et per ascensus et descensus multos in latere montis supra
fluvium Plabes equitavimus et ad locum, qui hospitiolum dicitur,
venimus, ubi est bonum hospitium; ibi ergo ingressi refectionem
accepimus nos et equi nostri; finita refectione[TR222] festini profecti
sumus, et ad S. Martinum venimus in villam sic dictam, ubi creditur
esse locus, in quo, ut dicitur in legenda S. Martini, bonus vir incidit
in latrones, ibique unus securi vibrata voluit eum occidere, sed alter
sustinuit ictum, tamen ligatus fuit ab eis et captus, et ductorem suum
ipse convertit ad fidem. Hoc loco dereliquimus ad dextram fluvium
Plabem et per altum clivum ascendimus et inde in Cadubrium venimus.

Cadubrium est unus in montanis comitatus, jam sub Venetorum potestate,
et nostri vulgares regionem illam nominant Hadober, estque de
patriarchatu Aquilegiae, pertinens ad Forum Julii. Multa viae
impedimenta habuimus per illam regionem, nam strata publica et communis
plena erat curribus et vehiculis et onerariis equis ferentibus vinum
Italicum et Fori Julium in Alemanniam. His alii currus obviam
veniebant, nec erat via extra stratam communem propter nivis
profunditatem, et quia necesse erat declinare a strata, statim, ut
equus extra semitam ungulam posuit, usque ad ventrem mergebatur. Talia
impedimenta periculosa habuimus multoties illo die, magis timebam in
occursu currus, quam umquam in mari timueram procellarum occursum. Sole
autem occasum petente venimus in Pratinum, et est locus laetissimus
inter montana, in quo sunt prata multa et bestiarum pascua, et in medio
grandis villa, quam vulgariter nominant zum Haiden, id est, ad Prata;
ibi hospitium ingressi per noctem mansimus. Porro ante coenam
ecclesiam, quae prope erat, ingressus ad dicendas vesperas reperi in
coemeterio stare in capsa tria corpora mortuorum integra, quorum satis
horribilis est aspectus, stant enim adhuc omnibus cohaerentibus membris
tabefacta carne suntque levissimam habentia cutem integram induratam,
nasos et aures et genitalia ut ligna indurata. Unum autem illorum
corporum videtur (#225 a#) hominis juvenis fuisse, et hodie vultum
habet ridentis hominis, suntque ita integra in terra reperta. Saepe fui
in loco, nec corpora illa sufficienter ammirari valui, linteamina cum
eis sepulta, sunt dilacerata et miserabiliter dependent petiae ad
corpora, quibus sunt compacta. De illis corporibus vulgus multa dicit.
Aliqui dicunt, quod sint corpora paganorum confecta aromatibus et ita
conservata, et putant, villam ab eis denominari, cum dicitur zum
Haiden. Alii dicunt,[TR223] quod sint corpora Christianorum in
excommunicatione sepultorum, ideo in pulverem non cadunt ante
absolutionem. Aliqui dicunt, quod ex aliis causis sic perseverentur.
Pro quo notandum, quod praeservatio integritatis cadaveris aliquando
fit a natura, aliquando ab arte, aliquando a Deo, aliquando Deo
permittente adjicio. Primo modo fit ex siccitate complexionis corporis
personae defunctae, vel ex qualitate loci, quia forte semotus est ab
humectatione, vel ex aliquo siderum et coeli influxu. Secundo modo fit
arte humana, ut, quando corpora balsamantur vel aromatibus aliis
inficiuntur, aliquando intestina et molliora de corpore tolluntur, et
reliquum exsiccatur vel in fumo vel in aëre. Tertio modo a Deo ex
singulari privilegio fit, sicut saepe legimus de Sanctis. Quarto modo
fit arte diabolica, ad inducendum aliquem errorem, sicut patet supra
Fol. 80 b. de coemeterio Sarracenorum, in quo corpora mortuorum se
erigunt certis temporibus. Credo illorum trium mortuorum corpora ex
causa prima subsistere et indurata esse, vel ex secunda causa quoad
ultimum articulum, sicut videmus corpora suspensorum in patibulis
integra manere.

Die XXI., quae est S. Agnetis virginis, ante lucem refecimus nos et
equos nostros; quo peracto per aulonem adscendimus per malam viam
valde, quia eadem nocte nix nova ceciderat et foveas tenuiter
repleverat, et nunc huc nunc illuc cum bestiis cecidimus, non autem
aliter poteramus nisi pedetentim equitare; pervenimus ergo usque ad
Putasten, castrum italice sic nominatum, teutonice dicitur Bütelstein,
quod in alto situatum est scopulo, valles autem inferiores sunt penitus
inviae, ita, quod transire volens necesse habet usque ad fortalitium
adscendere, quia publica via per praeceps sursum tendit, per quam
currus onerarii trahuntur maximo cum labore. Ascendimus ergo usque ad
Putasten, et occurrerunt custodes fortalitii quaerentes, qui essemus et
unde venissemus et quo tenderemus; et auditis causis nostris dimiserunt
nos. In hoc castro est ultimus terminus dominii Venetorum et
diligentissimam custodiam ibi habent tempore guerrarum, nec sinunt
aliquos transire nisi requisitos. Dicitur autem Putasten italice a
putacone. Quaedam enim, ut dicitur, domina terrae in loco castri sibi
hortum fecerat, quem ipsa serebat et putabat. Itali autem hortos
putastes nominant. Hanc dominam puto fuisse dominam Multesch, de qua
tota regio Mantuana devoluta est ad duces Austriae. Teutonici nominant
castrum Bütelstein vel Bütenstein, id est lapidem taratantare vel
lapidem praecepti, quia sicut farina per taratantare mundatur ad panem,
sic omnes transeuntes per manus illorum custodum cribrantur, vel omnes
transeuntes ad praecepta custodis subsistunt. In hoc loco desinit
dominium Venetorum et lingua Italorum. Incipit autem dominium comitum
de Sorio, et lingua Teutonica sive Alemannica, mihi sola connata, et ad
integrum (#b#) nota, lingua judicio meo nobilissima, clarissima et
humanissima, quae quidem Syris, Aegyptiis, Arabibus, Graecis, Sclavis,
Italis, Latinis, Francis, Gallis videtur esse barbarica et inhumana, ex
eo, quia brevissima lingua est nostra ex omnibus linguis, ita quod
paucis syllabis et verbis multa exprimimus, et illa praegnantia verba
et brevia habent difficultatem apud non-assuetos in ea discenda et
exprimenda, et habent multas adspirationes et diphthongos, quae
videntur sonum barbaricum habere, sed una diphthongus addita syllabae
impraegnat syllabam facitque eam plura significare; sic etiam faciunt
adspirationes. Sufficiant ista; habeant illi linguas suas, dimittant
nobis nostram, velint nolint, linguas eorum facile addiscere possumus
et disertissime loqui omnem linguam, sed nullus Gallus, Italus,
Sclavus, Graecus etc. adultus potest perfecte addiscere linguam
nostram, et si, quod tamen maximo labore fit, aliquid apprehenderit de
lingua nostra, apprehensum imperfectissime profert et semper sua
locutio pueriliter sonat. Vidi aliquos Gallos et Italos multis annis in
nostro territorio versatos, et multo studio conabantur idioma nostrum
addiscere, sed ultra puerilem locutionem non poterant procedere, etiam
XL annis studentes. Apud Syros practicavi hoc cum quodam Sarraceno
facto mihi familiari, cui dixi verba de nostris, quae nullo modo
exprimere potuit, etiam si quis eum occidisset, sed omnia sua sine
difficultate expressi.

Est quaedam gens in insula Oceani meridionalis, de qua Diodorus
Antiquarum Historiarum L. III. c. ultimo, quae optima utitur lingua,
habent enim membrum linguae divisum, ita, quod quilibet duas habere
videtur linguas, cum tamen ex radice sit una, et vario loquuntur
idiomate omnemque linguam faciliter addiscere possunt, non solum
hominum sed avium et bestiarum grunnitus et cantus formare norunt, et
quod his rarius est, una parte linguae loquuntur uni et eodem tempore
altera parte loquuntur alteri, et isti natura largiente flexibiliorem
habent Teutonicis linguam, sed nulli alii totius mundi, ut saepe multis
exemplis probavi.

Ideo cum gaudio posttergavimus castrum praefatum, cum autem
aliquantulum elongati essemus, et illi custodes in muris more suo post
nos clamarent: Marco, Marco, ad designandum S. Marci regimen ibi esse,
vertit se ad eos juvenis mercator, et reclamavit, dicens: Galabria,
Galabria, et haec clamans aufugit repente cum equo nosque fugere
hortabatur, ne aliquem bombarda caederent, quia tunc temporis dux
Calabriae cum Venetis bellum habebat, et caeteri Italorum praefecti;
fugimus ergo et male contenti fuimus de juvene, quod sine necessitate
posuit nos in periculum, quia poterant nos cum bombardis tangere, vel
nos cum armis insequi et turbare, si voluissent. Ascendimus ergo
consequenter per occurrentes nobis aquas, per viam aquosam, lapidosam
et taediosam, et ad solitarium hospitium venimus, quod nominant ad
lapidem cavum, _zum Holenstein_, et dimissis equis extra ingressi sumus
domum ad calefaciendum nos, quia frigus erat et reperimus omnem
familiam et pueros nostra loquentes lingua, ignaros Italicae linguae,
ac si XL milliaria ab eis essent divisi. Cum magna delectatione
conversatus fui pueris, pro eo, quod libenter eos audivi Teutonice
loquentes. Domus illa stat in solitudine, et nec ante se nec post se in
tribus milliaribus Teutonicis est aliqua habitatio, quia vallis illa
arenosa est et sterilis, et compertum est, multos ante hospitii illius
aedificationem in hoc medio periisse noctibus propter frigus vel sitim.
Ideo fuit domus illa ibi pro refugio viantium posita. Dicitur autem ad
lapidem cavum, quia juxta eam est mons petrosus, in cujus imo est rupis
paries cava et superpendet petrae minax, et in ea caverna habet hospes
oves suas sine alio aedificio bene protectas a nive et pluvia. Reduxit
hoc antrum mihi in memoriam antrum loci Aventini furis (#226
a#)[TR224], qui boves Herculis furatus eos caudis traxit in antrum
suum, ut veniente Hercule non posset vestigiis aversis eos invenire;
sed mugientibus bobus in antro esse deprehendit et veniens Cacum
occidit et boves reduxit. Locus hujus hospitii est in altissima regione
montium situatus, et aquae ibi ebullientes de solo dividuntur in
diversas mundi plagas. Nam undique ibi de solo emanant aquae et
concurrunt et in flumina ingentia crescunt. Ibi ebullit fons Saus
dictus et in rivulum crescens contra orientem tendit per longissimas
regiones et multa flumina in se recipit et ingens effectus Pannonias,
inferiorem et superiorem, et Hungariam totam transcurrit, demum apud
Taurinum Danubio nostro miscetur eumque valde roborat et augmentat. Per
hunc fluvium Saus volunt aliqui Argon traxisse navem Jasonis capto
aureo vellere a Colchis, et cum usque ad loca montium illorum
venissent, ubi fluvius innavigabilis est, ipsam navem humeris in
Adriaticum deportavere mare, vel ab hoc loco ipsam navem in Plabem
fluvium submiserunt, per quem in Adriaticum venerunt. De illa
Argonautarum navigatione diversa reperiuntur supra Fol. 192 b. et Fol.
150. Et ibi quid sit aureum illud vellus posui. Et in speculo nat.
Libr. VI. cap. 78. dicit Vincentius, quod aureum vellus sit res quaedam
ex mari generata, nobilissima pretiosissimo vellere. Antiqui enim maria
et flumina sacrata aestimabant navigatione Jasonis et Argonautarum;
tendunt etiam hoc loco aliqua flumina in septemtrionem, aliqua ad
austrum, aliqua ad occidentem.

Verum hanc Jasonis et Argonautarum navigationem aliter explicat
Diodorus Siculus L. V. Antiquarum historiarum, eamque per multa
terrarum et marium circumducit spatia, dicens ut 3. supra folio:
Argonautae cum Octam vicissent, Colchidem spoliassent et aureum vellus
rapuissent, cum optato thesauro navigaverunt a Ponto in Maeotim
paludem, per ejus profunditates trahentes in Tanais fluvii ostia, per
quae paludi illabitur, venerunt, ubi viribus excitatis conatu magno
contra aquam navem traxerunt usque in ejus fontes, qui in pede Riphaei
montis emanant grandemque fluvium efficiunt, qui dividit Asiam ab
Europa. Cumque amplius navigandi locus non esset, gigantes illi
fortissimi navem suam grandem, longam et onustam thesauris, levantes de
flumine, eam per arduissimos ascensus Riphaeorum montium portaverunt in
humeris, et percurso longo montium itinere ex alia parte in Sarmatiam
Europae devenerunt, quae est Scythia Europaea, in qua ferocissimae sunt
gentes, ab armorum usu Sarmatae dictae. Per hos nave transportata eam
in fluvium Thersinum deposuerunt, per quem descendentes usque in ejus
fauces in oceanum Sarmaticum venerunt, quo longo itinere navigantes
oceanum Germanicum attigerunt, ubi Prussiam, Livoniam, Gothiam,
Norwegiam, Daciam (Daniam?) percurrentes, et mare Balticum et insulas
Saxonum, de oceano Germanico in Anglicum et Britannicum projecti et
Gallicum ingressi post longam gyrationem in Herculeum devenerunt
strictum, et per columnas Herculis ingressi in mare nostrum revenerunt,
per quod longa navigatione in Adriaticum pelagum delati inde in
Peloponnesum devenientes proprios attigerunt lares. Haec fabulosa
navigatio quam longa fuerit, videri potest in prima tabula comm.
Ptolomaei et in 8. Europae, et in moderna mmx[TR225] eandem.

Processimus consequenter a cavo lapide taediosa et mala via per vallem
et in locum venimus, ubi vallis conclusa est fossato et vallo a monte
ad montem protensis. Eo enim anno, quando Veneti inierunt foedus cum
Turcis, sunt jam anni VI, tantus terror invasit universam Italiam et
regiones finitimas in montanis, quod multi derelictis sedibus suis
fugerunt in Sueviam. Nec mirum, nam Turci in Foro Julio multa loca
devastaverant, nec aliud restabat, nisi ascensus eorum in montana, et
in istis angustiis incolae terrae congregati illam munitionem fecerunt
ad prohibendum inopinatum Turcorum introitum, quousque Christiani
congregarentur.

Ulterius munitione posttergata pervenimus in districtum[TR226] valde
malum, ubi mergebamur cum equis usque ad ventrem in nives, et si quis
descendit, mox usque ad nates nivibus infigebatur. Modicum autem erat
nix in superficie gelu indurata, ita quod equi quandoque cum uno pede
incidebant, aut anterioribus tantum vel tantum cum posterioribus, et in
istis fuit tantus equorum conatus, quod non speravimus posse equos nisi
claudos aut aliâs inutiles fieri. In maximo certe periculo eramus, et
videbatur mihi leve esse, quod passus fueram usque ad illam
tribulationem. Obstupui, fateor, et animi cecidere vires, et, quasi
itineri meo obstaculum insuperabile esset objectum, desperans intra me
ajebam: o miser FFF! potui amplissimam maris magni gurgitem intrare et
fluctus in sidera usque surgentes modico conscendere lembo, potui
vastum littus omne mediterranei maris inter mille scopulos et sonantia
saxa ambire, montes scabrosos ascendere, lubricas calcare valles,
tenebrosa antra subire, perscrutari lustra ferarum et silvarum atque
nemorum sepositas umbras, lustrare urbes et oppida, et quod longe (#b#)
terribilius est, ad manes usque descendere et Ditis opacas intrare
domos et terrae viscera oculis terebrare, nunc autem in liminibus
optati natalis soli existens infixus nivibus detinear, quemadmodum
contigit fortunatissimo Suevorum principi Brenno, qui provinciis longe
distantibus sibi subactis cum ditissimis spoliis rediens nivibus in his
Alpibus obrutus periit cum universis. Quo ergo infelix ex sublimi
saltu, quo ex monte celso in illud desiderabile solum memet dejiciam?
Quis me a ventorum extollet impetu? Quae deferat condensa nubes aut
ipsius armiger ales? O utinam ab inferis remearet Daedalus, qui solus
homini pennas induere novit et mortalibus insuetas vias ostendere et
praestare infixis suffragium! Quid, nisi, undecumque venerit, detur
post tot exantlatos labores, tot victos timores, tot etiam obices
superatos! in ista tenebrosa et nivosa valle non absque ignominia
temeritatis meae subsistendum est. Tandem autem post periculosos
aquarum casus in villulam quandam, Niderdorf dictam, maxima cum
difficultate venimus, ut equi nostri summo labore confecti respirarent,
et nos similiter. Ingressi autem hospitium invenimus aliquos
mercatores, qui intrare via, qua nos veneramus, intendebant, sed
exspectabant, quousque aliqui exirent, qui viam frangerent per nivem
gelatam, quod illi facere nullatenus audebant, nec alicui facere
suadere vellem propter magna pericula bestiarum et hominum. Ab istis
mercatoribus occurrentibus de Ulma intelleximus, quod domini consules
Ulmenses jam reformassent ambos conventus fratrum Minorum in civitate
et extra sororum in Soeflingen cum magnis laboribus et maximis
expensis. Cum ergo paululum respirassemus, iterum ascensis equis per
viam inviam et arduissimam transitum effregimus, sicut prius, cum multo
labore et periculo, in spe tamen, quia finem illius maledictae vallis
vidimus, post quam iter expeditum et tritum nos habituros speravimus.
Improbo ergo labore, omnia vincente, ad finem vallis illius venimus in
regionem comitum de Goricia ad villam grandem, dictam Tobel, ibique
anhelitu resumto iterum processimus per aliam vallem et viam quidem
tritam invenimus, ventum tamen frigidissimum habuimus contra nos et
fortem, qui levata nive contra nos projecit, infrigidavit, coecavit et
viam tritam operuit, et ita vexati fuimus in ista valle, quod non
faciliter dijudicare potui, an in alia valle potius laborare vel in
illa vellem, si voluntati meae relinqueretur. Sole jam declinante in
oppidum, dictum Brunegg, venimus, hospitio bono suscepti et per noctem
procurati.[TR227] Est autem Brunegg oppidum valde decorum, pulchrum, et
munitum cum castro et arce fortissima supra civitatem in monte. Oppidum
hoc novum est, quod quidam episcopus Brixinensis exstruxit, dictus
Bruno, et suo nomine oppidum nominavit Brunegg, nam villula ante ibi
fuerat, quae dicebatur Eck, cui suum nomen episcopus adjunxit. In hoc
oppido non auditur unum verbum Italicum, sed omnia, mores et lingua,
sunt Teutonica.

Vicesima secunda die, quae est Vincentii martyris, audita Missa
matutinali et jentaculo sumto equos ascendimus et ulterius perreximus
per montes, colles, valles et flumina, satis autem bonum iter habuimus,
et paucas (#227 a#) admodum nives, videbaturque nobis terra ibi esse
magis vernalis, quam heri et nudius tertius. In latere autem cujusdam
montis vidimus minerearum specus profundissimas, de quibus dicebant
multum extractum argentum; inferius, in vallis imo decurrit fluvius
magnus longe infra in profundis rupibus, quibus angustatus vasto cum
murmure volvitur adeo velox, ut luctuoso certamine aqua aquam praeire
contendat, et ita violentatus inter obvios scopulos impellitur et
variis incitatus irritamentis montium coarctatur rupibus, ex quo
torrentior factus magno impetu Athesi fluvio jungitur. Super margines
ergo illius fluminis equitavimus contra aquam, et ita profunde aqua per
viscera petrarum penetrabat, quod absque horripilatione non poteram
inspicere.

Sic ergo die illo usque ad vesperas deducto dimissis viis, quae ducunt
in Tridentum et Bosanam, in Sterzingen oppidum tendimus per aulonem
valde amoenum, in quo ab utraque parte in montibus arces et castra
fortissima stant, et villae multae et pascua copiosa, et tandem in
oppidum praefatum venimus ibique pernoctavimus.

Sterzingen oppidum ducis Austriae pulchrum et magnum, altissimis
circumdatum montibus, hoc nomen sortitum est, ut fertur, a quodam
homuncione strumoso et gibboso, qui dicebatur Sterzli, qui primo locum
inhabitavit. Ego autem potius crediderim, quod primo nomen habuit
Erzingen, sed vulgi more postea additae sunt duae litterae s et t. Bene
autem dicitur Erzingen, quia metalla ibi in suas formas fabricis
rediguntur. Sunt enim ibi fabricae magnae cum ingentibus malleis, qui
arte rotarum per aquas impulsarum fabricant.

Die XXIII. mane surreximus et nos et equos refecimus. Illi autem
mercatores de Augusta montana per aliam viam ingressi sunt. Ego vero et
Johannes Müller directo tramite ascendimus via regia per crepidinem in
altitudinem montis Brenneris et magno labore propter occurrentes nobis
aquas adscendimus, quia nives resolvebantur et impetu occurrebant nobis
aquae etiam in nova via, quam dux Austriae anno praeterito fecit; per
viam enim antiquam nullo modo potuissemus adscendisse, quia rapidus
torrens per eam ruebat mirabili sonitu ex offensione rupium et
petrarum. Illa die equitavimus multas novas vias arte et industria a
principe Sigismundo paratas et multis expensis, et hoc fecit in
universis montibus suae ditioni subjectis, in perpetuam suae
nobilitatis memoriam. In summitate montium est villa, quae dicitur ad
S. Valentinum, juxta quam est iterum aquarum divisio, nam quaedam pars
aquarum decurrit per saltum et crepidinem, per quam nos de Sterzingen
adscendimus, et tendens in meridiem Athesi flumini jungitur, quod
nostro mari mediterraneo miscetur. Alia pars contra orientem descendit,
ad quam per curvas valles tendens in Inum cadit, qui postea Danubio
nostro sociatus Ponto Euxino miscetur. In processu ad custodiam ducis
venimus, quae dicitur: Im Lug, ubi sunt gravia telonea omnium rerum,
quae a Venetiis in Sueviam ducuntur, estque ibi culeum grande cum
magnis catenis, in quo librantur gravissimi currus cum omnibus oneribus
suis. In hoc montium districtu sunt cacumina valde alta, et hieme est
multum periculosum pertransire, praecipue tempore resolutionis nivium,
quia tunc de superioribus cacuminibus nives dilabuntur et per praeceps
ruentes coagulantur in immensum globum, qui tanto impetu ruit, cum
tanto fragore, ac si montium scissura violenta fieret; omne enim, quod
globus ille attingit, involvit, nam petras de locis suis evellit,
arbores eradicat, domos evertit et abducit et nonnumquam villas
integras obruit. Unde propter hujusmodi periculum datum est ab antiquo
montanis illis hoc nomen Brenner vulgariter, latine vero dicuntur Alpes
Brenni, cujusdam Teutonicorum sive Suevorum principis, qui nominabatur
Brennus, de quo habetur in Pantheon magistri Gottfridi episcopi
Viterbiensis, opere metrico, particula IX. longa historia, in qua
dicitur, quod Brennus Suevorum dux potentissimus tempore Cyri regis
Persarum, collectis Suevis, adunatis Burgundionibus et Gallis Italiam
intravit et Sabinum consulem Romanum sibi occurrentem cum universo
exercitu prostravit et Romanam juventutem occidit, Romam subvertit et
contra Romanos Mediolanum, Veronam, Paviam, Brixiam, Senogalliam et
Senam urbem in Thuscia construxit et inde Graeciam cum exercitu petens
eos vicit, et in Delum insulam Delphos et Delphicos deos visitavit, ubi
cum in templis immensum aurum reperisset in ornatu idolorum, omnia
tulit et deos nudatos dereliquit, unde Apollo requisitus, quid de
Brenno fieret, dixit, eum et omnem exercitum ejus propter deorum
spoliationem albis virginibus opprimi et exstingui. Sed Brennus oraculo
spreto cum spoliis revertit in Sueviam, sed cum in haec venit montana
tempore solutionis nivium, globi de verticibus ruentes et ipsum Brennum
et universum ejus exercitum obruerunt et exstinxerunt, et isti globi
nivium dicti sunt virgines albi. In hujus rei perpetuam (#b#) memoriam
retinent montes illi nomen hoc usque in hodiernum diem et dicuntur
Brenner a principe Suevorum Brenno. Igitur post longum et taediosum
intra montes transitum descendimus, tandem autem post longum descensum
occidente sole in Mattar, villa grandi, hospitati pernoctavimus.



                              De Pontina.

Vigesima quarta die sumto jentaculo in Mattara recessimus et in
montana, quae dicuntur Schönberg, ascendimus per vias obliquas et
taediosas propter circuitiones vallium profundissimarum. Circa meridiem
autem de illis montanis descendimus contra amplissimam vallem Inis,
quae et amoena et delectabilis est nimium et fructuosa, in qua vidimus
de montibus perspicientes duas civitates, scilicet Pontinam et Hallam,
et villas magnas civitatibus aequales, et per medium aulonem
decurrentem Inum, fluvium navigabilem. Descendimus ergo ad imum vallis
et prope Pontinam ad monasterium venimus, Wilta nominatum, ordinis
Praemonstratensium de observantia, magnum et abundans, in quo vidi
quadam alia vice tot vasa aurea et argentea in sacristia pro reliquiis
et in abbatia pro mensis, quod ammirabar. In sacristia inter multa vidi
unum de dentibus S. Christophori, os utique magnum et ingens, argento
inclusum, et unam draconis linguam trium palmarum longitudinem
habentem, quam dux inter reliquias reposuit in memoriale
perenne.[TR228] Dicitur enim, quod temporibus gigantum quidam gigas
patriae illius princeps ingentem peremit draconem, linguam ejus
reservans, haereditario jure ducibus Pontinensibus eam relinquens. Si
liceret nobis cum poetis fingere, dicere possemus, hunc gigantem de
sobole Herculis ortum, quae semper inimica draconibus serpentibusque ac
monstruosis feris exstitit, nam ipse Hercules in cunis infans existens
serpentes a Junone ad se missos occidit, manu capita eorum puer
viriliter apprehendens, et perfectae aetatis pervigilem draconem horti
aureorum pomorum interemit et aurea mala rapuit puellis Hesperiis.
Gigas, de quo sermo est, audiens in Alpibus Carneis et Rhaeticis fore
vallem aurea mala gignentem, sed ab insidiosissimis feris possessam,
assumtis ergo sociis Alpes ingressus et peremtis possessoribus earum in
hanc pervenit vallem et draconem repertum interemit locumque argento
septum possedit, in quo aurea mala habuit; argento enim montes paene
omnes in gyrum virent, quo de mineriis extracto aurea mala, ducatos
florenosque facile est reperire. Nam omnis illa terra argento referta
est, unde sole splendente arena et lapides scintillant visumque
inspicientis repercutiunt, et quod dicitur de Pyrenae montibus
mirandum, revera de nostris Julianis Rhaeticisque Alpibus ac Fericiis
montibus similiter fingi posset. Praefati enim montes silvosi sunt, et
priscis temporibus casu per pastores ignem sibi facientes incensa sunt
omnia ligna igne, et omnis regio combusta, ideo etiam pyrenae dicuntur.
Ardente autem continuis diebus igne plures ex montibus argenti puri
rivuli flammarum vi effluxerunt. Sic, sic, si nostrarum Alpium ligna
arderent et viscera illius nobilis terrae incalescerent, haud dubium,
quin e visceribus copiosum argentum per modum rivulorum usque in valles
desudaret.

Igitur a montanis per plana equitavimus ad Pontinam civitatem et
ingressi urbem eam repletam nobilibus et armigeris invenimus, quia
aliqui principes et marchiones et barones cum archiduce erant, siquidem
ipse dux terrae uxorem acceperat, ducis Saxoniae filiam, et ad nuptias
celebrandas universae Alemanniae nobiles confluebant, et ita tota
civitas fuit praeoccupata in tantum, quod in civitate non potuimus
invenire locum paululum respirandi. Haec civitas non est magna mole,
sed ingens virtute et nobilitate ex nobilissimorum ducum Austriae
possessione, ad quorum nutum dependet totius Alemanniae salus,
praecipue nunc hac tempestate, in qua mundi monarcha a domo illorum
illustrissimorum ducum dependeat. Nam imperialis majestatis solium
Fridericus III. possidet (#228 a#), et coronam Romani imperii
Maximilianus ejus filius obtinet, qui sicut dux Austrasiae, sic et dux
Burgundiae totius solus existit cum filio suo Philippo, et Athesim et
comitatum Tyrolim, Sueviam, Brisgoviam, Alsatiam Sigismundus habet,
tantaque gloria domus Austriae pollet, ut universi reges et principes
obsequium praestent aut formident, et omnis civitas et locus ab eis
possessus quandam ingenuitatem cunctis venerandam et tremendam
contrahit, praecipue tamen loca illa famosa redduntur ducum illorum
inhabitatione solemnisata, ut est locus ille Pontinensis civitatis,
quae dicitur Pontina, a ponte et Ino flumine, cui etiam consonat
vulgare ejus vocabulum Insprugg, et signum civitatis in clipeo, quod
est pons et Inus, in quo communiter sedem habet aliquis principum
Austriae ab eo tempore, quo hoc dominium ad domum Austriae devolutum
est. Nam olim ducum Bavariae comitatus Tyrolis erat, et ea portio data
fuit dominae Margaretae, quam propter sui turpitudinem nominabant
Multesch, quia excessiva oris latitudine deformis et quasi monstruosa
erat, ut referre solet vulgus, eratque de ingenuo Bornarorum sanguine,
cui nullus princeps copulari voluit propter turpitudinem, quamvis esset
abundantissima et industriosa; quae dum Venerem avidissime appeteret et
cooperator nullus accederet, amissa foeminea pudicitia divulgari
praecepit, ut quicumque ejus frui vellet concubitu, veniret et eam
terramque suam possideret. Multi autem nobiles ad eam successive
accesserunt, qui omnes perditi amplius non fuerunt visi. Erat enim
foemina inhumana forma et specie et libidinis cupidine bestialis, ut
Semiramis, et quia inter nobiles nullus Priapus erat, qui ejus
bestialitatem satiare posset, irata naturali disciplinae omnes peremit.
Porro tunc temporis erat dux quidam Austriae, multis ornatus filiis,
qui audiens venalem tam elegantem patriam cum una turpi bestia, misit
unum de filiis suis, robustissimum, ut acciperet ambo. Juvenis autem
collectis viribus ingressus est Tirolim et perductus ad dominam
Multesch, quae eum statim in thalamum rapuit. Cum autem juvenis nihil
delectabile in ea cerneret, in memoriam duxit delicabilem[TR229]
regionem seque in amorem odibilis foeminae commovit, sicut Boreas in
equas Dardani exarsit, et sicut Pasiphae, filia solis, uxor Minois, ab
irata Venere infausti amoris flammis succensa amavit taurum et
artificio Daedali in ejus venit concubitum et ex eo suscepit et peperit
medium taurum et medium hominem. Sic et hic princeps accensus a Venere
concubuit cum deformi Multesch et copiosissimam sobolem ex ea suscepit
tam bestiarum quam hominum, id est, regionem omnibus bonis affluentem
ex illo meruit concubitu. Verum statim celebratis nuptiis ipsam uxorem
filius ad patrem misit, quae numquam reversa in aliena terra obiit et
ducibus Austriae haereditario jure terram illam dereliquit, quam
possident non sine invidentia domus Bavariae usque in hodiernum diem.
In ea Pontina civitate habet dux regiam solennem et palatium, et
civitas habet forum spatiosum ad hastiludia et alios Olympicos ludos
faciendos; ad muros civitatis descendit rapidissimo cursu Inus fluvius,
in cujus littore sub Pontina ad milliare est alia civitas, Hallis
nomine, in qua est salina et coctura salis pretiosissima. Sunt ibi
sartagines tam magnae, ac si in fabrica Jovis per Cyclopes Vulcani
servos essent fabricatae. Puto autem cum Aenea Sylvio, hoc oppidum
Hallis nomen illud accepisse a flumine minoris Asiae, dicto Allis sine
adspiratione, cujus aquae faciliter in optimum decoquuntur sal. Et
eadem ratione etiam alia loca Alemanniae, in quibus sal decoquitur,
Hall dicuntur (#b#), ut Hall in Suevia, Hall in Franconia, Hall in
Bavaria etc. Vel consuetudine rudis vulgi factum est, ut oppida prius
dicta Sal, a salis recoctione dicantur nunc Hall, cum facilioris
expressionis sit dicere Hal, quam Sal. Hoc enim modo frequenter mutat
vulgus indoctum locorum nomina.

Ex hac salina habet dux per annum thesaurum ingentem auri. Ad latus
hujus civitatis descendit consequenter Inus fluvius et longo tractu
valles lustrans et impatienter angustiatus violenter penetrans tandem
victor evadit et juxta Bocodurum civitatem, quae nunc dicitur Patavia,
in Danubium ruit. Igitur de civitate Pontinensi per pontem in magno
tumultu egressi sumus, quia eadem hora egrediebatur dux unus Bavariae
de Monaco, Christophorus, cum exercitu, fuitque in ponte concursus
periculosus equorum. In hoc tumultu vidimus civem unum de Ulma, qui
dixit nobis, quod non longe ante nos essent tres in equis, qui usque
Ulmam equitare vellent; quo audito festini procedentes secuti sumus et
in villa Zierlin ad eos venimus, quos optime omnes novimus, et
gratissimi socii nobis erant. Unus fuit venerabilis M. Paulus Zoller,
vir multarum experientiarum, plebanus in Ruetlingen, quem ante plures
annos novi; alter fuit Cunradus Kraft, civis et consul Ulmensis,
affinitate mihi junctus et familiaritate amicus et socius; tertius fuit
servus amborum, Johannes Schichenberger, cliens Ulmensium. Illi ergo
tres et nos duo in bonam societatem venimus, et eodem die simul de
valle in montana conscendimus et usque in Schneckenhusen villam
equitavimus ibique noctem egimus. Cum autem jam tenebrae essent,
supervenit balivus[TR230] Alsatiae, dominus Wilhelmus de Roppelstein,
baro et miles, frater domini Maximi de Roppelstein, militis socii
peregrinationis meae de secunda societate. Hic me de germano suo, qui
adhuc Venetiis erat, libenter loquentem audivit, et noctem illam paene
insomnem duximus propter colloquia et propter tumultum, quia multus
erat in domo populus alienus, quod quies parva.

Die XXV., quae est conversionis S. Pauli apostoli, et erat dominica II.
post octavas epiphaniae, summo mane ascendimus equos et festini per
montium clivos, saltus et scabrositates equitavimus et in aliam grandem
vallem per praeceps descendimus in villam, quae dicitur Nazareth, et
Missa audita cibum sumsimus. In hac via conveniunt viae ambae, per quas
est ingressus in Italiam, via dextrae per vallem sursum ducit ad
adscensum montis S. Nicolai, ad quem ingressus est per vallem, quae
dicitur os tenebrosum, vulgariter Finstermünz; per quod exeundo et
intrando est caliginosus ingressus, et inde venitur in campum
Malserinum, latissimum, sterilem et frigidissimum, in quo Athesis et
Inus flumina oriuntur, quae simul et diversas plages et maria petunt,
nam Athesis cursu rapidissimo de montanis ruit non longe a Tirolo et
oppidum Maron percurrit et inde mitior factus quieto transitu contra
Tridentum tendit, aulonem pulcherrimum et fertilissimum, in quo Bozana
civitas et grandis villa Tramindum et alia plura castra et oppida sunt.
Inde, cum Tridentum transierit, Veronam adveniens ipsam in duas dividit
partes, et postremo Padi paludes amplissimas suprafluens haud longe a
Brandulo integer in Adriaticum mare funditur. Via sinistra est in
montana contra Pontinam. Peracto igitur prandio equos adscendimus et
contra Fericium montem altum (#229 a#) iter aggressi sumus venimusque
ad montis custodiam, Sigmundsburg, ubi lacus parvus, in quem decurrunt
aquae defluentes, in medio lacus extollitur monticulus, in quo
fortalitium pulchrum est, magis ad delectationem quam ad munitionem
constructum, siquidem dux Sigismundus voluptuosam vitam duxit et in
multis locis terrae suae domus, voluptatis suae officinas, construxit.
Juxta locum illum montis ascensus incipit, per quem omnia onera curruum
et onerariorum equorum de Italia ducuntur in Teutoniam et de Teutonia
in Italiam. Ascendimus ergo Fericium cum labore, et ab alia ejus parte
a summo descendimus longa via inter montana, et per Lermoss et alias
villas usque in Rueti villam equitavimus, et ibi noctem egimus. Juxta
Rueti villam decurrit Suevis Bavarisque notus fluvius, Licus dictus vel
Leca, vulgariter Lech, qui juxta Augustam Vindelicam, insignem Sueviae
urbem, decurrit et contra Danubium tendens juxta oppidum Rein dictum
Danubio jungitur. Hic fluvius discriminat Suevos a Bavaris, et aegro
animo ferunt utrique, si quid possessum fuerit in alia parte ab aliis,
jam tamen Bavari longe ultra Lecum palmas suas extendunt, non sine
terrae commotione et perturbatione. Supra villam Rueti est ascensus
altus in montana, per quem descendimus in villam, et in stricto
descensus ante fortalitium est custodia montium nova et firmissima
muris, vectibus et seris, et in supremo castrum Ehrenstein est
inexpugnabile.

Vicesima sexta die, sumto jentaculo in Rueti et transmisso ponte
descendimus per aulonem nemorosum et in aestate satis amoenum propter
alta montana ab utraque parte, et propter nemora et prata et
decurrentem Lechum, et transcurso oppido Vils et villa Nesselwang in
silvam Campidonensem venimus, quae finem facit montibus. Silva hac
penetrata in ipsam civitatem Campidonam descendimus et noctem ibi
egimus. Hanc civitatem transfluit Ilarus, fluvius de Rhaeticis Alpibus
descendens, qui juxta Ulmam a Danubio suscipitur, ut patebit.

Campidona oppidum novum, populosum et magnum est, in ejus celsiori loco
stat grande monasterium ordinis divi Benedicti, quod S. Hildegardis
Caroli Magni fundavit, anno Domini DCCLXXIII, et ipse Carolus M. anno
sequenti ratificavit et pluribus bonis immobilibus et mobilibus
dotavit. Papa vero Hadrianus dedicavit personaliter et quasi jubilaeum
et concilium ibi celebravit cum maximo hominum concursu. Institutus
autem primus abbas fuit Andegarius, qui vitam ibi regularem inchoavit.
Tempore autem illius concursus et concilii incepit ibi civitas
aedificari, quam Carolus abbati et monasterio appropriavit, dans ei
omnem jurisdictionem tam in temporalibus quam in spiritualibus, et
omnes decimas, primitias et datias eidem tribuit. Devotione autem
monachorum incipiente decrescere decrevit etiam affectio hominum ad
monasterium, unde multo tempore steterunt in magna diversitate simul
abbas et civitas, et multae diaetae hinc inde fuerunt celebratae.
Tandem autem abbas dorsum quaerebat et se cum duce Georio de Bavaria,
qui tunc ad magna adspirabat, confoederavit, ut ejus assistentia
civitatem urgeret. Sed audiens imperator Fridericus III. Campidonam
adiit et civitatem liberam reddidit, eo modo, quo aliae civitates
imperiales sunt, et abbati et monachis potestatem recepit. Anno Domini
1487 sunt haec acta aevo nostro. Est autem nobile monasterium sepultura
S. Hildegardis dedicatum, in quo est organum musis ligneis cantans,
quod nusquam vidi nisi ibi.

(#b#) Die XXVII cibum in Campidona sumsimus et pertransito ponte Ilari
in campestria silvosa, tum et tortuosa processimus, et sine pausa usque
in Memmingen oppidum equitavimus, ibique per noctem mansimus in domo
protonotarii civitatis, sororii Johannis Müllers, socii mei. Erat autem
civitas plena populo, quia celebritas hastiludiorum, chorearum,
sagittariorum, conviviorum ibi fuit, ad quam quasi ad Olympicos ludos
proceres regionis confluxerant. Cives etiam nobiles de Ulma ibi erant
plures, qui ad spectacula adscenderant, de quibus multi ad me venerunt
et congratulabantur mihi de salubri reditu; sic et alii utriusque sexus
de ipso oppido multi ad me venerunt et laetanter susceperunt; eram enim
notus toti populo urbis, quia saepe ibi praedicaveram, ad publicum
autem non processi, ne quis aestimaret me velle videre spectacula, et
ne me ipsum populo monstrum et spectaculum facerem, quia prolixam habui
barbam contra consuetudinem Latinorum monachorum, fratrum et sacerdotum.

Vicesima octava die, quae est translationis S. Thomae de Aquino, cum
parati essemus ad recessum, audivi advenisse ingenuum dominum militem,
Johannem Truchses, mihi singularissime, ut saepe expertus sum,
affectum, de quo quid pro me egerit, vide Parte I. Fol. 24. Rogavi ergo
socios meos, ut vel hodie mecum in Memmingen manerent, vel sine me
recederent, quia abscedere nullatenus possem, nisi viso et salutato
domino Johanne Truchses de Waldburg, milite, quem desideranter
concupivi videre, quia multum timui, quod forte per mare molestatus
inquietudinibus aut defecisset aut invalidior factus perpetuam
aegritudinem contraxisset, sicut pluribus contingit. Erat enim vir
tenerrimus, quasi ligni vermiculus, sicut dicitur de David 2. Reg. 23.
Accessi ergo ad nobilem, et gaudiosissime nos invicem salutavimus, cum
quo diem illam deduxi pro majori parte.

Memmingen oppidum imperiale suum nomen dicitur sumsisse a subjecto
casu. Cum enim non esset ibi civitas, nec villa, sed tantum possessio
et praedium nobilium comitum de Kelmünz, qui tunc ditissimi erant et
praeter thesauros auri et argenti abundabant in frumento, spelta,
tritico, siligine et hordeo ac avena et similibus frugibus, accidit
autem, famem vehementem in regione illa fieri, et deficientibus
alimentis defluebant cuncti per gyrum ad comitem nobilem, qui tunc
temporis regebat Kelmünz et ibi residebat, eumque pro alimentis
interpellabant, se ipsos ei offerentes et omnia sua pro vitae
sustentatione, sicut fecerunt Aegyptii Joseph, Geneseos 47. Videns
autem multitudinis confluxum, et quod vallarent domum suam exercitibus,
designavit spatium per gyrum praedii praefati, et populo denunciavit
esse suae voluntatis, in illo spatio civitatem esse, et quicumque
veniret et in muro circulari laboraret, hunc alere pane vellet et locum
sibi intra murum dare ad aedificandam sibi aedem; sicque factum, ut
multitudo conflueret, et brevi temporis spatio murum circumduxerunt et
domos intus erexerunt; et quia de diversis regionibus et pagis
convenerant aedificantes, nomen multitudinem significans oppido
dederunt, id _Mengengen_ vocantes, quod vulgus Memmingen vocat usque in
diem hanc. Eadem tempestate idem comes de Kelmünz aedificavit etiam
castrum et villagium Babahuusen, ut habetur in chronica comitum de
Kyburg vetustissima (#130 a#), et interseritur complete legenda S.
Udalrici, episcopi Augustensis, qui erat genere comes Kyburgensis.

Quidam dicunt, primum oppidi instructorem Memger appellatum fuisse et
ab eo nomen sortitum esse. Oppidum hoc munitum est et in bono campestri
loco situm, aquis et paludibus cinctum et vivo rivulo pervium, duas
habet parochias et hospitale locuples et Augustinensium duo monasteria,
fratrum et sororum, et ad murum civitatis est praepositura S. Nicolai,
ordinis S. Benedicti, a quo non longe in montanis est egregium
monasterium Ottenbüren, ordinis S. Benedicti, in quo grandes sunt
reliquiae Sanctorum, praecipue vero in argenteo sarcophago corpus beati
Alexandri martyris, qui unus fuit de VII fratribus filiis sanctae
Felicitatis Romae passis. Campanae duae insignes et optimi soni sunt
ibi adhuc, tertiam quondam vendiderunt, ut dicitur, Ulmensibus. Ab alia
parte civitatis super littus Ilaris est monasterium Carthusiensium
notabile, Buchshaim dictum, in quo degunt patres, viri doctissimi et
boni.

Porro homines oppidi Memmingen bonae conditionis homines sunt, sinceri
Christiani, divinis locis et personis bene affecti et eleemosynis
largi, ad verbi divini auditionem avidissimi et bene morigerati ac
honesti. Unde magister Johannes Nyder, ordinis Praedicatorum, in quodam
tractatu commendat virgines illius oppidi dicens, ipsas esse propter
innatam disciplinam religioni aptissimas et monasticae vitae. Sunt in
isto oppido divites cives et mercatores et mechanici, et multa
negotiatio, et tamen nullum sustinent in eo Judaeum, ne usuris
respublica eorum deturpetur.

Die XXIX., quae est Agnetis secundae, ego et Johannes Müller sumto cibo
et stratis equis a Memmingen recessimus cum festinantia per vallem
Ilari descendentes. Vallis illa lata et longa est, per ejus medium
Ilarus decurrit, et ad utrumque ejus latus villae et campi, prata et
agri fertiles sunt, in montium vero cacuminibus castra et fortalitia
multa olim fuerunt, quorum ruinae hodie patent, et usque nunc aliqua
integra perseverant. Ingressi autem sumus comitatum comitum de
Kirchberg, qui olim majorem partem illius vallis, montium et silvarum
possederunt. In silvis supra vallem ultra Ilarum ad sinistram
venientibus de Memmingen, sunt monasteria gloriosa, scilicet Rott,
ordinis Praemonstratensium; Ochsahusen, ordinis S. Benedicti;
Gutenzella, monialium, ordinis Cistertiensium; et Hegbach, monialium
ejusdem ordinis. Sic ergo descendendo per aulonem Ilaricum pervenimus
in villam Thyssen, et ea hora densissima cecidit pluvia, ita quod
madidi facti fuimus paene usque ad pellem nostram, et numquam per totam
meam peregrinationem ita indispositus fui redditus, sicut ex
inundatione illa, quia homo maditatus naturaliter fit tristis,
pusillanimis, contractus ex frigoribus et totus indispositus, sileo de
impatientia, qua afficitur homo, et de sollicitudine pro rebus, quas
homo ducit, aquam non sustinentibus, ut sunt libri et hujusmodi. Pluvia
autem inundante intravimus hospitium ad exspectandum imminutionem, et
si pluvia imminuta non fuisset, ad crastinum sursus ascendissemus ad
pernoctandum, siquidem in recessu meo transitum habui per castrum
illud, sicut patet P. 1. Fol. 26., et promisi domino Philippo comiti de
Kirchberg et dominae Cunigundae, matri suae, quod in reversione ad eos
declinare vellem; de magna enim affectione conventus nostri Ulmensis
erant omnes de domo illa, et tota (#b#) familia. De illo dominio in
sequentibus plus venit dicendum, et de venditione comitatus Kirchberg
in manus Bavarorum patebit postea. Igitur cum paululum pluvia
cessasset, equos ascendimus, et contra Danubium equitavimus in terminos
dominii Ulmensium et usque ad conspectum delectabilis civitatis
Ulmensis pervenimus. Quantam autem consolationem, delectationem et
laetitiam in aspectu ejus habuerim, pensari potest ex miseriis, quas in
elongatione ab ea sustinui. Singulari autem nitore videbatur mihi
civitas resplendere, quia gubernatores ejus medio tempore turres et
moenia reformaverant et muros exaltaverant et fortalitiis ac praesidiis
novis ornaverant et vallum novum circumduxerant, cum palis et aggeribus
ac fossatis aqua plenis, cum novis pontibus et portis, ne cui pateret
ad placitum via ad flumen. Insuper ab alia parte fluminis, ubi ipsa
civitas est, magnificam munitionem erexerant tantis expensis et
laboribus ac ingeniis, ut cuncti videntes obstupescant et mirentur; nam
per ipsum alveum fluminis murum ingentem, spissum et altum
aedificaverant, a ponte sursum usque ad finem civitatis cum turribus et
propugnaculis per medium rapidi decursus aquarum, quae omnia contra
Bavarorum incursus fecerant. Illis temporibus et civitatem non solum
munitam sed et ornatam et decoram reddiderant. In tantum autem
venustaverant eam novis propugnaculis, muris et turribus, ut vix faciem
urbis cognoscere possem et de facto eam prae decore non novissem, nisi
situs et alia, quae mutari non possunt, Ulmam veterem demonstrassent.
Cum gaudio ergo et ammiratione ad pontem Danubii devenimus, ipsum
flumen inundans et alveum suum excedens vidimus. Porro de fluminis
illius ortu, medio, et fine dicemus in descriptione Sueviae et Ulmae.

Cumque jam in ponte essemus, quidam me cognoscentes festinato ad
conventum cucurrerunt praemium petituri, ut moris est pro bono nuntio,
sciebant enim, quod fratres mei desideranter exspectarent adventum et
reditum meum, et quod primus et certus nuntius irremuneratus non
maneret. Ponte transmisso ingressi sumus urbem, et usque ad portam
conventus equitavit mecum saepe dictus Johannes Müller ibique licentia
accepta in suam domum reversus est, ego vero validis ictibus ad portam
pulsavi, ut melius audiretur, quia fratres stabant in vesperis et alte
cantabant, quorum sonum vincere conabar forti pulsu. Vix autem primum
ictum feceram, ecce canis conventus affuit meque foris existentem
praesensit et jam non latratibus iracundis, ut solebat adesse quendam
prodidit, sed insuetos ululatus et sibilos laetitiae emittebat et
pedibus ac dentibus portae lignum laniabat, quasi effringere conaretur,
sicque impatientissime gestiebat ad me exire et amicum adhuc optimae
bestiae optime cognitum suscipere. Aperta autem porta, antequam limen
pertransirem, saltavit canis quasi usque ad sinum meum, et insolitis
saltibus, sibilationibus ac caudae blandimentis gaudebat et rapidissimo
cursu per conventum currebat cum sibilo, quasi adventum amici nuntians.
Cum ergo conventum ingressus fuissem, et me adesse nunciatum fuisset
reverendo magistro Ludwico Fuchs, priori et patri meo singularissimo,
dimisso officio vespertino, cui adstabat, ocius accurrit, oblitus
gravitatis et senectutis, et quasi adolescens per saltus, ac si ignem
exstinguere vellet inortum, prosiliit et super collum meum cecidit et
in amicabiles complexus ruit meque cum tanto gaudio suscepit, cum
quanto moerore me dimisit. Interea, finitis vespertinis, venit subprior
conventus, pater Michael Brenner, cum omnibus (#231 a#) senioribus et
junioribus et hilarissime me susceperunt et cum processione festina de
horto me duxerunt in chorum, ad majus altare ante sanctissimum
eucharistiae sacramentum, ibique pariter omnes prostrati oratione facta
benedictionem fratrum de via venientium more ordinis a praelato accepi.
Finita oratione ad locum hospitum ductus fui, ibique familiarius loqui
coepimus; intuebantur enim me cum gaudio et desiderio, ac si de
monumento eis restitutus fuissem. Nam relatio dudum me praevenerat
duplex, una videlicet, quod in mari mortuus essem; alia quod a Turcis
in Thracia captivus detinerer simul cum caeteris peregrinis. Quibus
dictis fides in eis aucta fuerat ex eo, quod domini mei, cum quibus de
terra nostra emigraveram, nulla scripta de me eis praesentaverant, cum
tamen a Hierosolymis eis litteras miserim, sed ille, cui tradideram,
aliis intentus mea scripta neglexit tradere. Interim collaetantibus
nobis attulit vestiarius conventus mihi nova vestimenta, sicque habitum
sorditatum et laborum deposui et novum quasi nuptialem indui vestem et
omnem peregrinantium sollicitudinem abjeci. Per continuos autem VI dies
ex dispensatione benigni patris M. Ludwici concessum est fratribus
laetari et gaudere mecum. In his diebus primatus Ulmensium, magistri
civium et communitatis rectores et caeteri amici et fautores suis
praemiis me honorabant et conventum laetificabant. Sed et religiosi
patres ordinis S. Benedicti de Elchingen, Wiblingen, et Blabüren audito
meo adventu venerunt ad mihi congratulandum. Demum generosi milites,
domini mei, dominus Johannes Wernherus de Zimbris, baro, dominus
Heinricus de Stöfeln, baro, dominus Johannes Truchses de Waldburg,
dominus Ursus, vulgariter Ber de Rechberg de Hohenrechberg, cum
percepissent, salvum me rediisse Ulmam, ad me cum suis famulis
successive venerunt et cum gaudio salutaverunt me. Sicque omnes dies
illi facti sunt ita celebres, ac si Romuli festa Laurentialia fuissent
innovata.

Finitis autem diebus recreationis meae abradi feci barbam, quam
hucusque servaveram et XI mensibus in longum et latum nutriveram,
invitus tamen, fateor, deposui eam, quia videbatur mihi, quod in ea
audacior, maturior, sanior, ornatior ac venerabilior essem, et si
proprii juris essem, nullatenus ea carere vellem, cum sit naturae
ornatus, venustans viri vultum ac robustum timorosumque reddens virum.
Sed, quia frater et sacerdos Latinus sum, propter conformitatem libens
careo.

Similiter rubeas cruces, quas assutas scapulari et cappae habui,
deposui, quamvis et ipsas libentissime retinuissem, cum eas intrepide,
manifeste et glorianter semper portaverim coram inimicis crucis,
Sarracenis, Turcis, Grossonibus, Mauris, Judaeis, Samaritanis et
Tartaris. Sed quia speciem habitus fratrum Praedicatorum tollere
videntur, portare amplius non libuit, decrevi autem ab interiori parte
vestimentorum ipsas cruces transponere.

Et his peractis[TR231] ad solita religionis nostra exercitia et ad
implendum mihi commissa officia me reduxi.

Fuerunt autem dies meae primae evagationis 215 anno Domini 1480. Deinde
vero secundae evagationis 289, quam inchoavi anno Domini 1483 et redii
anno 1484 in die Agnetis secundae; et praedicare in conventu reincepi
ad laudem et gloriam Domini mei Jesu Christi et beatissimae Mariae
Virginis et beati Dominici patris nostri et pro salute animae meae et
proximorum aedificatione.



                    SEQUITUR ULTIMA PARS EVAGATORII,

           et finalis totius operis, et est XII tractatus et
                ultimus, alio tamen volumine contentus.

Sicut saepe in praecedentibus promisi, quod ultimo loco evagatorii
ponere vellem Alemanniae, Sueviae et civitatis Ulmensis descriptionem,
ita et conatus fui facere. Sed dum in labore essem, intellexi, in
quibusdam locis haberi descriptiones et chronicas et annalia de
praefatis, idcirco manum retraxi a coeptis, quousque videro praefatas
chronicas, nec quiescam, nisi libri ad meas manus venerint, et tunc
perficiam, quae promisi in prima parte Evagatorii, Folio 3. B. et in
II. Parte, Folio 2 a.



             Explicit Evagatorium Fratris Felicis Fabri de
                  sacra peregrinatione Jerosolymitana.



                                 INDEX.



Indicem, qui sequitur, a Fratre Henrico Wild confectum, ab alio quodum
monacho correctum, ipse noster Felix secundo operis sui volumini
praefixit. In quo evolvendo illud tenendum, quod praemonui, non quidem
ad nostrae editionis paginas referri debere numeros et litteras, sed ad
pristinam libri indolem interpositis numeris atque litteris expressam,
ut si legas 268 A, folium 268 primae codicis partis ejusque recta, quam
dicunt, pagina, si vero legas 62 b, folium 62 secundae codicis partis
ejusque versa pagina indicetur, Ubi C vel c additum est, de illa
materia etiam folium proxime sequens perlustrandum esse significatur.
Illud denique notandum est, vocabula littera ae incipientia pro
diversa, qua uti solet auctor scribendi ratione, saepissime sub littera
e quaerenda atque similiter litteras i et y, c et k aliasque inter se
esse permutatas.



                                   A.

Abbas hospitalis monasterii in Jerusalem humanissime suscipiebat
peregrinos sanctae terrae, 268 A.

Abbas monasterii S. Catharinae in monte Sinai et monachi sui, quales
sint? 62 b.

Abbas Joachim prophetico spiritu dissuasit terrae sanctae passagium,
282 A.

Abbas S. Nicolai in portu Veneto tali apparatu suscipit patriarcham,
ducem, clerum et populum in die ascensionis post maris desponsationem
et aquarum benedictionem, 38 A.

Abbatissa fuit foemina fortissima, perpetua memoria digna, 230 B. C.

Abel quo in loco fuerit occisus a fratre suo? 7 a.

Abacuc unde fuerit raptus in Babylonem ad Danielem? 165 A.

Abirim, Nebo, Phasga s. Pisga, montes Moysis, 243 B.

Abyssini Christiani Indiani, 135 A.

Abyssus quid sit? 42 A.

abusus graves sunt in ecclesia sancti sepulchri, 214 B.

Abraham vidit tres viros. Ubi? 122 b.

Abraham ubi filium immolare voluerit? 122 B.

Abraham et Sarai ubi sint sepulti? 8 b.

Absalonis titulus, quem erexit, 233 B.

absorptus fuit Dathan et Abiram et alii seditiosi a terra, 53 b.

absorptus vates poeta a terra pro deo habitus est, 180 b.

Achaja Europae regio, 180 a. b.

Acharon civitas Philistaeorum, 11 a.

Acheldamach ager sanguinis, 162 A. B.

Achillei, Nerei et Patricii corpora, 38 B.

Accon sive Ptolemais, civitas, 289 A; ceperunt Christiani, 282 A;
terrae motu cecidit ib. 283 B; a Sarracenis capta de Christianorum
manibus ib. A. B.

Achor fur, tempore Josuae, lapidatus a populo, 203 B.

accusant peregrini Sarracenos se molestantes in locis sanctis apud
Mauros, dominos Jerusalem, 224 A.

Actaeon,[TR232] 164 a.

activam vitam et contemplativam simul habuit b. Maria, 155 B.

Adam nobilissimus inobediens factus est vilis conditionis, 6 a. b.; ubi
creatus sit de terra? ibid.

Adam in specu devirginavit Evam, 7 b.

Adam quo loco mortuus et inde translatus in Hebron sit? 255 B.

Adae et Evae sepulchrum, 8 b.

Adae poma, quibus praevaricatus est, 75.

Adae transgressio quas miserias constituerit? 1 a.

Adam et Eva lamentantur ob filium suum interfectum Abel, 8 a.

Adonis, amasius Veneris, quaeritur, 169 a. b.; Adonidis planctus
celebratur gentili ritu, 178 A.

Adonias ubi habuerit convivium? 232 B. C.

Adonisedech rex interiit 248 B.

Adomin, desertum inter Jerusalem et Jericho, 211 A.

adorare nullus debet Christianus in templis gentilium, 261 B.

adoravit Maria filium, quem genuit, 170 A.

adversitates multae peregrinorum, vide sub voce peregrinorum etc.

Adriaticum mare alia etiam nomina habet, 83 A. et 197 a.

aër insanus in Cypro, 143 a.

aestas vide estas.

affectiones hominum mutantur in mari secundum influxum siderum magis
quam in terra, 51 B.

Africa dividitur ab Europa, 42 A. Et est tertia mundi pars, 157 b.

Agathon et Carioth ubi coenobia habuerint? 4 a.

Agoniae Christi specus, 144 B. C. D.

Agnus Dei, qui tollit etc. quo loco Johannes Baptista primus
cantaverit? 202 A.

agnus castus, arbusta nobilis, salix marina, 60 A. B. et 199 a.

ager Damascenus plasmationis Adae locus, 7. B. et 6 a. b.

Angeronia mulier optima medica, 166 a.

ager interfectionis Abel, 7 b.

ager Ruth, in quo David cum leonibus lusit, 174 A.

ager Josuae juxta Bethsemes, 88 A.

ager meditationum Isaac, 10 a.

ager fullonis ante Jerusalem, 164 A. et 225 B.

ager Abacuc, de quo raptus est in Babylonem, 165 A.

ager Hakeldamah, 162 A.

ager Philistinorum, quos Samson vulpium immissione vastavit, 14 a.

agri specula, mons benedictionum Balaam, 244 A.

agricultura in terra sancta ortum habuit, 7 B.

agros colere docuit Isis primo Aegyptios, 90 a.

agros bobus arare Cretae inventum est, 169 b.

ala S. Michaelis est promontorium Maleae, 180 b.

alatus equus Persei, 87 B. et 186 b.

alapam Christo dans est punitus, 101 B.

Albania regio duplex, 195 a.

Albestan lapis, semper ardet semel incensus, 150 b.

Alboroth, equus Machometi, et mansio peregrinorum VIII in deserto 35 b.

Alcoranum occultant Sarraceni a nobis eumque diversimode exponunt 105
b. c.

Alemanni crudeles sunt, 214 b. Aestimant se depauperari propter
multiplicationem monasteriorum, sed non Judaeorum, 218 b.

Alma mater deorum Romam ducitur, 90 b.

Almaricus VI rex Jerusalem, 278 B.

Aloës nobile lignum, 121 b.

Alpes penetravit primus Hannibal, 223 b.; nostras Julias longe in mari
Adriatico vidimus, 201. Refugium monachorum fugitivorum 28 B.

Alpium descriptio et deliciae, 222 b.

altaria nostra magis velata deberent esse, quam sunt, propter
reverentiam, 106 a.

altercatio peregrinorum inter se,[TR233] 41 a.

altana dicitur locus supra tectum domorum, in quo fit deambulatio et
circumspectio, 86 a. et 127 a. et 210.

Alexander M. quali praestigio fuerit conceptus, 98 a. Et mortuus in
aurea tumba locatus est, 135 a. Oratione montium commotionem
impetravit, in quos Judaeos conclusit, 97 a.

Alexandria civitas describitur, 137 et seq.; habet ritum Atheniensium
circa alienos ingredi civitatem volentes, 124 a. b. c. Initium
religionis et principium seductionis perversae, 136 a. Alexandria
pessime fuerunt peregrini recepti, et eorum adventus, 124 a. b. c.

Alexandrinus consul homo pretiosus 87., ubi mortuus sit? 175 a.

Ambranus sinus maris, 192 a.

Amazones bellicosae, unde ortum habeant, 196 b. c. multa de eis.

Ameth Maurus, gentilis, ductor peregrinorum, homo servilis et bonus 246
A.

amicitia et inimicitia navium in mari, quibus signis prodatur? 64 B.

Amphiaraus poeta et vates, 180 b.

Ammon et Moab, quo monte concepti sint? 246 A. Idololatrae in Mecca,
per quos ritus Machometi dicitur sic introductus, 72 a. b.

Anastasis dicitur ecclesia dominici sepulchri in Jerusalem, 131 B. C.

Anastasin quomodo ingrediantur peregrini?[TR234] 109 A.

Anastasiae virginis corpus, 201 b.

Anathot villa, 234 A.

Andreas et Paulus, apostoli, praedicaverunt, 169 b.

Andreas apostolus fuit crucifixus, 180 b. Lanceam Domini sepultam
manifestavit, 271 B. Andreae apostoli insula, 58 A. B.; monasterium
grande Carthus. 38 B.

Andromeda virgo gigas ingens, 75 A. B.

angelorum apparitio frequentior et certior fuit facta in terra sancta
quam alibi, 8 A. et 203 A. Capella circa Anastasin, 22 A.

angustia valde gravis FFF, 33 a. b.; extrema peregrinorum; 67 a. b. c.
Angustiae maris, 19 A. B. et 184 b.

Anna, mater b. Virginis ubi genuerit? 230 A. Annae festum facimus et
non Joachim, 212 B. Annae Sanctae brachium, 68 A. Annae et Joachim
sepulchrum, 144 A. Anna de Kinsegg, vidua 101 B.

Annas pontifex, Christi primus examinator, 101 A. B.

anima mundi est Daemagorgon, 167 a.

animarum in purgatorio stridor auditur, ubi? 113 B.

animalia monstruosa ubi generentur? 137 a.

animalium formas dii veterum assumserunt, 137 b.

Antenor Trojanorum princeps, 208 a.

Antichristus fuit Machometus, dicit quidam. Ubi interficiendus? 149 b.

antiquitas terrae Aegypti; numerus hominum et civitatum nimis excessive
ab antiquis assignatur, 136 a. b.

antiquorum monachorum cellae fuerunt parvae et vacuae, ac paupercula
monasteria, 60 a. b.

Antiochia, olim Reblatha dicta, gloriosa civitas capitur a Christianis,
271 A.

Antonius magnus in quo deguerit deserto? 47 b. Quaerens primum eremitam
Paulum haec portenta habuit obviam in deserto, 24 a.

antrum ingressa est beata virgo ad generandum, 171 B.

antra, Johannis Baptistae, 192 A. et 200 B. Quaere etiam specus, et
caverna, et hiatus.

annulum aureum projicit dux Venetorum in mare, ad desponsandum
conjugaliter sibi pelagum, 37 B.

Apis et Isis dii Aegyptiorum, 54 b. et folio 90 a.

apes sine coitu generant beneficio Jovis, 168 b.

apum examen in cella fratris mellificat, 158 a. b.

apotheca aromatum Salomonis, quaenam fuerit? 228 B. S. Mariae
Magdalenae, 213 A. B. Apothecarum fons sunt apothecae Cypri, 153 b.

apothecarii Cretae sunt Judaei? 171 a.

apostatae religiosorum ad Julias Alpes currunt, 28 B. C. Mamalucci
Christianae religionis, sunt domini Orientis, 106 b.

apostolorum latibula tempore passionis Domini, 161 B. Divisio per
mundum, 104 B.

apostoli quales pastores fuerint? 5 B.

apparatu grandi salutant se classes, 182 a. b. regio ornantur galeae 56
A. ingenti intrant classes Venetias, 206 b. c. et 220 a. b.

appellare nullus a judice galeae audet, 48 B.

Apollo et Diana ubi sint geniti? 164 b. Medicinae inventor gloriosus
cum multis medicis ponitur, 165 a. b.

aqua frigida est magni pretii in galea, 17 A.

aqua fluxit de petra in deserto, 52 b. c., quae fuit nobilior caeteris
aquis ibid.

aqua Jordanis est aqua paradisi 198 B. Aqua Jordanis in galea servata,
an navigationem prosperam impediat? sicut dicunt marinarii. 198 A.

aqua Jordanis pretiosa, 198 B. 122 a.

aquam Jordanis et Nili bibens de quatuor paradisi fluminibus potavit,
122 a.

aqua Nili turbida quomodo clarificetur? 120 a.

aqua magna industria et sumtibus ducitur per canale in Jerusalem a
longinquo, 249 B. C.

aqua Bethlehemitana optima est, 173 A.

aqua mortifica nocentibus, salutifera vero bonis, 55 a.

aqua maris quare sit amara? 43 A. et 240 A. et 59 b.

aqua, sic invenitur in deserto potabilis, 64 a.

aquam abominabilem biberunt peregrini in deserto, 29 b. et vermibus
plenam, 53 B.

aquae emtio, 220 a. Defectus, 37 a. b. c.

aqua S. Petri martyris virtuosa, 33 B.

aquarum in montanis divisio ad omnes mundi plagas, 227 a et seq.

aquaeductus longus, 95 b.

aquarum potabilium bajulatores multi, 109 b.

aquarum in camelis et asinis circumductio, 110 a.

aquosa loca sunt in deserto, 164 a. b.

Aquisgrani habentur reliquiae, et quaenam sint illae? 167 A. B.

Aquila Romani imperii signum est per Jovem, 179 a.

Arabia quadruplex regio, 21 b. Felix, in qua est infelix Machometus, 70
a. Simul latissima est Orientis regio, 21 b.

Arabes deserti incolae, unde sint et quales homines? 25 a.

Arabes dicunt se solos nobiles esse et omnium eorum dominos, quae muris
non clauduntur nec tectis operiuntur, et in omni campo et silva
pedagium a transeuntibus exigunt, 210 et 25 a., et solum de praeda
vivunt.

Arabes sunt velocissimi cursores, 60 a. Arabum foeminae, 25 a. b.

Arabes persaepe invaserunt peregrinos, 81 et 88 et 166 et 250 et 85 A.
B. et 40 et 115 a. b. etc.

Arabes ex antiquo regionibus circumjacentibus infesti fuerunt, sicut
hoc satis patet ex Biblia, 25 b. c.

Arbor, quae plantata est a beata Virgine infantula, 230 B. Arbori, quo
in loco Christus maledixerit? 154 A. Arbor, in qua sedit beata Virgo
cum puero Jesu, 75 a., alia arbor Mariae Virginis, sub qua quievit 89
a. ligni scientiae boni et mali, 75 b., suavissimorum florum, de quibus
solum spinae crescunt, et in qua arbore Sarraceni divinant, 28 b. et 33
et 53 a. b. Arbor crucis ubi creverit? 152 B. Mambre, sub qua vidit
Abraham III viros, 7 a. Zachaei 204 B. Arbores terebinthi 91 A.

Arca Veteris Testamenti, quae inclusa tenuerit? eamque Jeremias
abscondit, 258 A.

Archa Noë ubi requieverit, 148 b.

Arcadia regio, 63 A.

Archiepiscopus Pisanus fuit primus patriarcha Latinus ecclesiae
Jerosolymitanae, 274 B.

area ornan (Arnon) Jebusaei ad templi fundationem petitur 257 B.

arenarum tempestas in deserto periculosior est quam aquarum maris, 23
a. et 31 a. et 34 a.

Argeus mons, 148 b.

argentea patera[TR235] in mare cecidit, 185 a.

argentei XXX pro quibus Dominus fuit venditus, 163 B.

Argonautarum navigatio, 226 a. et 160 b. c.

Argivorum regio est Achaja, 180 b.

arma domini Soldani, 107 a.

arma sua depingunt nobiles in ecclesiis et ea ibi suspendunt in Dei
contemtum, 216 B. C.

arma Diomedis et sociorum ejus, 196 a.

arma Latonae gigantis, 154 b.

Armamentarium Salomonis supra Apothecam fuit. Venetorum, 215 a.

arma bellica ubi sint inventa? 138 a.

arma S. Michaelis an habeantur? 203.

armaturam multam habet quaelibet galea, 46 A.

Arimaspi pugnant pro auro et lapidibus pretiosis cum griffonibus 174.

Armenia, 149 b. et 210 A.

Armeni quales Christiani sint? 135 B. Armena mulier redemit Jerusalem a
Sarracenis, 288 B.

Ararath mons Noae, 148 b.

Ariana haeresis incepit, quando? 261 A.

Ariani ecclesiam S. Sepulchri habuerunt subjectam, 265 B.

articuli fidei XII ubi sint per XII apostolos compositi? 151 B.

articuli XX communes pro navigatione marina ad terram sanctam, 34 A.

articuli XXVII propositi peregrinis pro regimine et moribus in terra
sancta servandi, 82 B.

articuli XIII peregrinis dati servandi in ecclesia dominici sepulchri,
109 B.

articuli XII conventionis peregrinorum cum Sarracenis pro ductione
eorum ad montem Dei Oreb et Sinai, 218 B. C.

Artus rex . . .

WEITER

Artus, optimus lutanista, 32 B.

arx David, 104 et 252 B.

Ascalon, civitas Philistaeorum, 11 a., fuit capta a Christianis, 274
B., et iterum obsessa a Sarracenis, 280 A.; et perdita, 281 B. C.

Ascensus montis Sion, 93. Quarantanae, 208. Oliveti, 147 A. Oreb et
Sinai, 43 et 46. S. Catharinae, 47 b. c. d. Calvariae, 114 A.

ascendit hic montem calvus Elisaeus et derisus a pueris fuit, 207 B.
Christus in coelum, 148 B.

ascensionis Domini locus commendatur, 149 B.

Assero, maris portus quidam, 60 A.

Asia, mundi pars tertia, 167 b, dividitur in majorem et minorem, 148 b.
minor tota Turcorum est, 176 a. b.

Asylum est Sarracenis, ubi morantur peregrini, 13 b.

asinus et asinarius describuntur, 19 a. b.

asinum optimum sortitus est FFF 2 b.[TR236]

Assyria regio, 70 b.

assumtio beatae Virginis Mariae celebratur in Jerusalem, 247 A. B. C.

assumtionis locus, 143 B. C.

Assur, 81 B.

Asmodaeus, quo relegatus sit? 137 a.

astrologia, 138 a.

astronomia inventa, 136 a.

Athanasii episcopi corpus, 36 b.

Athenae, civitas, aedificatur et nominatur, 179 b. Atheniensium leges,
ibidem. Ritus eorum est Alexandriae, 124 a. b.

Atesis, fluvius, 43 A.

Attica, regio, 179 b.

Attila, tyrannus crudelis, 211 b.

Atlas virgo gigas, cursor velocissima, 149 b. Atalanta.

Atlas, mons mirabilis, 52 a.

atrium Pilati, quaere Pilati atrium.

Ave Maria, maximae efficaciae, 19 B.

aves portantes olivarum ramos ad S. Catharinae sepulchrum, 56 b.

avete dixit Christus mulieribus, quo in loco? 103 B.

avis nobilissima est phoenix, 139 a.

avis ingenua est pelicanus, 138 b.

avis industriosa est psittacus, 83 b.

avellanae (nuces) sunt pretiosae in Oriente merces, 127 b. c.

avellanarum mercatores aedificaverunt in Jerusalem ecclesiam S. Mariae
de Latina, 268 A.

augures utuntur bubone, corvo et cornice ad augurandum, 100 b. c. et
110 et 164.

Aulacia, civitas capitalis Cretae, 169 b. c.

auriculam abscidit Petrus Malcho, 146 A.

aurum omnia fieri optavit Midas, et ita factum est in sui perditionem,
55 a.

aureus aries, 160 b.

aurea porta in Jerusalem, 141 A.

aurea mensa Helenae Graecorum, 165 a.

aurea saecula, 168 b.

aurea pluvia, 160 a.

aureum vellus, quid. sit? 160 a et seq.

Austriae archidux vias montium meabiles fecit, 223 b.

aviditatem insatiabilem habent Turci rapiendi pueros vel emendi, magis
quam quascunque merces, 131 a. b. c.

Azotus, Asdod, civitas Philistinorum, 11 A.



                                   B.

Babylonia antiqua,[TR237] 50 a, nova Aegypti civitas maxima, multa
habet nomina, 102 a. b. c. etc.

Bachus, primus Thebanis vini usum dedit, vites primo plantavit, 109 a.

Bachi celebritas et ritus quomodo celebretur? 158 b.

Balduinus II rex Latinus in Jerusalem, coronatus in Bethlehem, vir
bellicosus, 174 B.

Balduinus III rex Jerusalem, vir magnificus, qui tres ordines instituit
279 A. B.

Balduinus V rex Jerusalem, 277 B. C. D.

Balduinus VII rex Jerusalem, ab infantia leprosus, tamen strenue rexit
279 A. B.

Balduinus VIII rex Jerusalem, infantulus obiit, 279 A. B.

Balthasar rex, quod habuerit hospitium? 188 A. B.

Balthasar Buchler, miles, 32 B.

Balaam pseudopropheta, prophetavit et populo Israel benedixit, 244 A.

Balatrum, Nili portus, 112 a.

balneum pueri Jesu effusum foramen incidit petrae, 175 A.

balnea, qualia sint apud Sarracenos? 15 a. b.

balneari nos libenter permittunt Sarraceni, qua de causa? 17 b.

balneatio in Jordane est peregrinis solatiosa, sed multum periculosa,
195 et 197 A.

balneatio Nili sacri fluminis, 113 b.

balsamum in monte Engaddi, 246 B. C. unde venerit in illum locum? 78 a.
b. c. d., balsami virgultum, 76 et 78, balsami virtus et quomodo
colligatur, et quot sint species? 79 a. b. c., balsamum verum per haec
cognoscitur signa a falso, 79 b. c.

baptizatus Dominus Jesus in illo loco, 195 B.

baptizatus eunuchus, 250 B.

baptizantur pueri Sarracenorum, 92 a.

baptisterium salubre, ibid. scorpionibus plenum, 205 b.

barba longa est peregrini Hierosolymitani insigne cum aliis quatuor, 25
A.

barbam suam peregrinus cottidie lustret necesse est, 53 B.

barbatae foeminae, 52 a. b. et 136 b.

baro officialis potens galeae, 47.

barones duo domini et socii peregrinationis meae, 32 B.

Barbara virgo, ubi humata? 38 A., ejus brachium, 192 B.

Barnabas Jupiter fuit dictus, 159 a.

Basilica dominici sepulchri tria habet nomina, 131 B.

Basilisci, ubi nascantur? 137 a.

Basana, civitas, 11 B.

Baurim, castrum Simei, i. e. Bethania, 212 B. C.

beatitudines octo ubi fuerint praedicatae? 153 A.

bellum navale, quomodo paretur? 180 a.

bellum Trojanum exortum, 161 a.

Bellerophon chimaeram in equo alato vicit, 186 b. et 159 a.

belluae variae morantur juxta Jordanem, 199 B., belluae superioris
Aegypti, 137 a. Deserti, 24 a. Maris 173 a. et 73 B.

Beelzebub deus cujusdam civitatis, 11 a.

Bel idolum, ubi fuerit? 50 a.

benedictionis vallis, 238 A. B.

Benedictus papa, ordinis Praedicatorum, ubi natus sit? 222 a.

Benedicti sacri ordinis patres inchoant reformationem sui ordinis, 209
a.

Benedictinenses in his (locis) bonis cunctis praeferuntur, 209 b.

benedictio itinerantium data fuit FFF, 25 B.

benedictionem itinerantium accipiunt peregrini ante maris ingressum, 56
B.

benedictionem itinerantium acceperunt peregrini ante ingressum deserti
Sion, 35 a.

Beghardus quidam Sarracenorum volens praedicare ita praecipitium dedit,
229 A.

Beguttae sunt cum fratribus in monte Sion, quas nominant Marthas, et
sunt matronae devotae, 100 B.

Beguttarum habitum induunt mulieres peregrinae terrae sanctae in
peregrinatione, ...

Ber, vir nobilis, miles de Rechberg, socius et dominus peregrinationis
FFF, 32 B.

Bernhardus de Braitenbach, nobilis, 127 A. et 132 B. et 135 B. et 189
A. et 63 et 124 a. b. Fecit librum peregrinatorium ... multam pecuniam
amisit in deserto eamque reinvenit, 13 a. b.

bestia pessima, 137 a. perniciosissima, 121 a.

bestia materiam pretiosam et odoriferam turpiter ministrat, 82 a.

bestias pulchras vidimus et earum ludum, 82 a. b. c.

Bethlechem 166, describitur usque ad Fol. A 182 reaedificatur, 182 A.

Bethel, ubi Jacob vidit scalam, 210 A.

Bethyr, villa, 248 A.

Bethania, castellum, 214.

Bethphage, viculus sacerdotis, 214 A.

Bethsura, fortalitium, 139 B.

Bethulia, non illa, in qua fuit Judith, 3 b. c.

Bethagla, 244 B.

Beth, quid significet, et quare villae terrae sanctae ut plurimum a
Beth incipiant? 176 B.

Bezeth, villa boni vini terrae sanctae, 248 B.

bibales denarii nominantur alias curtusiae.

bibere aquam detestabilem saepe oportet peregrinum, tam in deserto,
quam in mari, 17 A. B. et 20 b. et 53 b.

bibere non licet Sarracenis vinum, 103 A; non possunt sine nocumento,
12 b.

biremis et triremis galea, quales sint? 47 A.

bithalassus, syrtis, charybdis, maris pericula 44 B.

Blaubüren oppidum prope talem habet specum, 169 a.

boni terrae sanctae peregrini communiter meliores fiunt post
reversionem, 8 B.

Boccia regio, 179 b.

Boen, lapis filii Ruben, 212 A.

Boëmia, Hungaria, Pannonia, 196 b.

bombardarum horribile tormentum, a Teutonico excogitatum, quo anno in
lucem venerit? 273 A.

botri magni, 106 a. b.

Bozanum, oppidum in montanis insanum, 27 B.

bos, quaere taurus.

brachium S. Barbarae in terra sancta est, 192 B.

Brenner, mons est altus frigidissimus, 27 A.

Brenta, fluvius, 29 B.

brevitas vitae humanae ostenditur, 175 a.

Brixina, civitas episcopalis, 27 A.

Brunnegg, oppidum, 226 a.

Bruss Sigwiss, maris portus in Dalmatia, 199 a.

bubonis cantus est pessimi augurii, 100 b.

Bucephalus equus Alexandri M., 220 a.

bursa plena facit laetam peregrinationem Jerosolymitanam, 2 B.

Busiris olim dicta nunc est Cairus, 102 b.

Busiris tyrannus et villa ejus.

Bütelstein Venetorum custodia, 225 a.



                                   C.

Cades Barnaeae desertum, 29 a. b.

Cadmus Thebanus, 179 b.

Cadubrium comitatus, 224 b.

Chabrata, 66 A.

Chawata mansio III peregrinorum in deserto, 29 a. b.

Chairus, civitas mundi maxima, multa habet nomina, 102, 103 seq.
Quantum in hominibus abundat? 109, per totum.

Cain, Caym, ubi interfectus est Abel, 7 a. b.

Caiphae pontificis domus, 102 A.

Chames Idolum, 234 A.

Chaldaea, regio, ubi sit? 50 a.

Chalcedonia, 176 a.

calceamentum, quale habuerit FFF in ascensione montis sancti Oreb et
Sinai? 51 a.

Calini duo, i. e. duo magistri hospitalis in Jerusalem, Sarraceni, 221
B.

Calinus minor, probissimus Sarracenus, 22 A. B., 85 b.

Calipha, officialis galeae, 47 A. Rex Aegypti iniquissimus destruxit
dominicum sepulchrum in Jerusalem, 268 A.

Calpis mons mirabilis, quasi tornatilis, 36 b.

Calpis una columna Herculis, 36 b.

Calvariae locus, ubi Dominus est crucifixus, 115, 130, 155 A. B.

calvus Elisaeus, ubi derisus sit? 205 B.

calvorum laus et bona complexio, 205 B. C.

calvities bene ornat virum, 85 b.

calor intensissimus deserti, 137, 256 a. b.

calix dominicae coenae, ubi? 130 B.

calicem habet Soldanus in suo clipeo 107 a.

camelus, quale animal sit? 19 a. b.

camelum perdidimus in deserto, 65 a.

camelarius, custos cameli, 21 a.

camelorum numerus Cairi aquam circumferentium, 110 a.

camisia beatae Virginis ab Helena reperta, 178 A.

camisias suas peregrini cottidie lustrare habent tam in mari quam in
deserto, 53 B, et 38 a.

camisias suas dilacerant Sarraceni et petiolas suspendunt ad loca eorum
superstitione sacra, 63 a.

campanae primo a Venetiis transmissae sunt in Graeciam, 217 a.

campanas quidem baptizant in Jordane et contra tempestates pulsant, 196
A. Non sustinent Sarraceni a Christianis eis commorantibus, 93 B, 281
B, 132 B.

campanile ecclesiae dominici sepulchri praeeminet in Jerusalem omnibus
structuris, 132 B. Sancti Marci Venetiis, 217 a.

campestria Jericho magna, 195 A.

campus latissimus sepulchri Og, regis gigantis, 35 b.

campi Elysii, ad quos revocantur animae ab inferno per Mercurium, 35 b.

Campidunum, civitas, 229 a.

cancer magnus marinus, 206 b.

cancer quomodo sit factus signum coeleste, ibid.

candelis accensis visitantur loca sancta in Jerusalem, 110 B.

Candia sive Creta describitur 166 b; habet quinque detestabilia, 170 b.
c; habet mulieres venenosas, 169 b.

canes grossi et rabidissimi, custodes lapidum pretiosorum, 154 A.

canum mira industria et fidelitas, 164 A, et quomodo laceraverint
venatorem.

Canonici regulares fuerunt officiatores dominici sepulcri in Jerusalem,
274 A, et montis Sion ecclesiam inofficiabant.

cantum dulcissimum ibi simul personabant peregrini, 81 A.

cantica Sion sunt haec, 93 B.

cantus suavis specularis navis, quum habet ventum in puppi, 62 A.

capellae multae sunt in ecclesia dominici sepulcri et per ejus
circuitum, 121 B.

capellae multae sunt in ecclesia S. Catharinae montis Sion, 56 a. b.

capellae montis Oreb, 44 a. b.

capellae multae in campo Parentino, 205 a. b.

Capadocia regio, 148 b.

Capha civitas sive Theodosia a Turcis capta, 170 a.

capta fuit Jerusalem a Christianis magnis laboribus, 274 A; capta est a
Sarracenis, 280 A. B.

capta et perdita Damiata, 287 A. B.

captivi sic tenentur apud Sarracenos, 88 a.

captivi et venundati Christiani fuerunt, 127 a.

captivati fuerunt peregrini Alexandriae, 124 b.

carcer Christi in domo Caiphae, 102 B.

carcer Christi in loco Calvariae, 112 A.

carcer beatae Catharinae virginis, 128 a.

carceres reorum in Jerusalem, 124 B.

carceres reorum in Alemannia sunt inhumani, 219 b.

carina navis, 46 B.

Caria regio, 165 a.

carica, cibus Orientalium, talis est, 121 b.

Cariatharbe est Hebron, 9 b.

Carmelus mons, possessio Nabal, 249 B.

Carmelus mons sanctus Elizaei, 71 B.

Carmelitarum fratrum origo et habitus primus, 71 B.

carmen de S. Catharina compositum per peregrinos tertiae societatis, 69
a. b.

carnes morbidarum bestiarum coquuntur in navibus, 52 B.

Carolus M. fuit Theutonicus, 267 A; liberavit Jerusalem, ibid.;
declaratus fuit rex Jerusalem, 288 A.

Carthaginem aedificavit Dido mulier, 275 B.

Carpatus insula, Carbasum, 164 a.

carta directiva nauclerorum in mari, 47 B.

Cartusiensium grande monasterium, 38 B.

Casanus Tartarorum imperator jocundo casu Christi fidem suscepit et
Jerusalem cum terra sancta Christianis restituit, 288 A. B.

Casius mons spectabilis Aegypti, 97 a.

Cassa asinarius FFF dicebatur, 80 B.

castrum Soldani magnum valde, 96 a, 103 a.

castrum munitissimum prope Bethlehem Rama, 3 b.

castra metati sunt filii Israel multis annis in his vallibus, 58 a.

castrum Ruth, Petra deserti, tale est, 244 A.

castrum Firmianum dux Austriae munivit mirabiliter, 28 A.

castra multa Trojani in Alpibus aedificaverunt, 30 B.

castellum galeae sic est dispositum, 45 B.

castellum S. Petri Rhodianorum sic est, 164 a.

castitatis clarissima exempla, 230 B. C.

Cataloniorum fonticus est peregrinorum hospitium in Alexandria, 130 b.

Cathacrisia, locus, ubi foditur aurum Arabiae, 37 b.

cathena mundi montes, 148 b, 212 b. c.

Catus (Cacus) fur bestiarum Herculis, 225 b. c.

catti custodiunt hoc monasterium a serpentibus, 157 b.

cathalogus Latinorum regum in Jerusalem, 274 A.

Caucasus mons talis, 148 b. Caucasi montium claustra ruperunt Turci,
146 b.

Cavus lapis est hospitium tale, 225 b.

caverna, quaere antrum et specus.

cautelae plures navigantium mare, 155 A.

caecus est ibi a Christo illuminatus, 203 B.

caeci duo ibi a Christo illuminati, 210 B. C.

caecus Celidonius ibi illuminatus, 159 B.

caecavit Ulyxes Cyclopem, 190 b.

caedes gravissima Christianorum in Sarracenos, 273 A.

cedrina ligna, 181 B.

Cedron torrens, 150 B.

celebrandi modus in dominico sepulcro talis, 119 B.

Cella nova monasterium egregium, 27 B.

cellae antiquorum monachorum parvae erant, 60 a. b.

caelesti igne accendebantur lumina et lampades in ecclesia dominici
sepulcri, 131 B.

caena dominica ibi fuit habita, 94 B.

caena mirabilis, in qua de multis ritibus et sectis sederunt simul
homines, 229 B.

cereus pascalis divinitus accendebatur, 131 A.

cerimonias illas servant Sarraceni ingrediendo templum, 261 A;
jejunando, 64 b; orando, 105 b; bibendo, 108 a; et manducando, 109 b.

Centaurus sic est genitus, 228 a; centauri sunt Thessali, 179 a.

Ceraunia montana, 148 a. b.

Caesarea civitas Palaestinae, 199 A.

Cethim olim, nunc Cyprus dicitur, 149 a.

Cija insula una Cycladum, 165 a.

cibus peregrinorum in galea talis est, 52 A.

cicatrices corporis Christi in hoc loco Thomas tetigit, 55 A.

Cycladum insulae cur sic vocentur, 161 b; earum multae nominantur, 164
et seq.

Cyclops coecatus ab Ulyxe, 190 b; Cyclopes, qui sint, 190 a.

Cilicia, S. Pauli patria, quare sic nominatur, 148 b.

Chimaera, 159, a. b.

cimiterium fratrum montes Sion, 106 B.; Sarracenorum, in quo mortui
quadam anni die se erigunt, 93 a; nullus Christianus sinitur intrare,
82 B; cimiteria talia, in quibus corpora infra triduum resolvuntur in
cineres, 163 B; Judaeorum in Jerusalem 229 B.

cyprus arbor balsami dicitur, 176 b.

Cyprus insula describitur, 149 a. b. etc., per regem Angliae
destruitur, 151 b; Theutonicis insana regio judicatur, 153 a; tres
habet episcopatus, 153 b; tria mala habet, 152 b. c; Veneris insula,
quam sua luxuria infecit, 150 b.

circumierunt peregrini per gyrum civitatem Jerusalem, 225 B.

circumcisionis domini locus, 168 A. B.

circumcisionem Sarraceni recipiunt, 92 a.

circumspexerunt peregrini regiones mundi in his montibus, 209 B, 243 A,
49 a, 200 b, 148 A.

cisterna David ante portam Bethlehem, 167 B., coenae domini in monte
Sion, de qua sumta fuit aqua ad immensam et ad lotionem pedum, 97 A;
cisterna in via inter Jerusalem et Bethlehem, juxta quam tres reges
viderunt stellam ducem eorum, 164 B. C; in quam dicitur cecidisse
stella Magorum completo officio suo, 171 A; beatae Virginis in deserto,
29 a; Mosis in monte Oreb, 86 a; Mosis in monasterio S. Catharinae, 62
a; domini Soldani est hic, 72 b.

Citerea insula una Cycladum, 164 b. c.

civitas maxima totius mundi est illa Chayro-Babylonia, cujus multa
ponuntur nomina, 92 et 93 a etc., nobilissima fuit quondam Alexandria,
134, b. c. d., Patera propter peccata sic luit poenam, 159 b; civitates
duae benedictae et duae maledictae secundum Machometum sunt, 271 A;
quinque Sodomorum et eorum vitia hic ponuntur, 239 B; quinque
Philistaeorum sunt, 11 a.

clamor Sarracenicus in turribus talis est, 105 a. b.

classes, i. e. exercitus magnarum navium in mari convenientes sic se
salutant, 172 b.

clavus unus crucifixionis Christi, 68 A; projectus in mari ad sedandam
ejus tempestatem, 197 a.

Clemens papa et martyr huc fuit religatus, 170 b.

clenodia peregrinorum, quae secum portant eaque locis sanctis et
reliquiis applicant, 36 A; thesaurorum Venetorum, 219 B.

Cleopatra regina Aegypti transtulit balsamum a Judaea in Aegyptum, 78 b.

cleri discordia in Jerusalem perdidit sepulcrum domini, 278 A.

Climax mons monstruosus, 52 a.

clipei Sarracenorum talem habent scripturam et picturam, 107 b.

cloaca regionis terrae sanctae est mare mortuum, 241 B.

Coas insula vel Choa, in qua optimi sunt equi et inventa aurea mensa in
sabulo, 165 a. b.

Choas mansio XXIII peregrinorum in deserto, 62 b.

Cocodrillus bellua Nili describitur, 110 b; cocodrilli ita capiuntur,
113 a; cocodrillos colebant Aegyptii, 113 b. c.

collateralis socius quietus in navi est super aurum pretiosus, 54 A.

Colchos regio aurei velleris, 160 a. b.

Colos sive[TR238] Colossa est Rhodus, 160 a. b.

Colossus simulacrum solis, 129 b, 161 a.

Colossenses sunt Rhodienses, quibus S. Paulus scribit epistolam, 161 b.

Colonia venerabilis est et sancta reputata ab orientalibus Christianis
propter tres reges, 254 A.

colores varios videtur mare habere, 43 B.

coloquintida sic crescit, 31 a.

columbae in Oriente sunt litterarum portatrices et nuntiae ad
longinquas partes, 272 A, 95 b, 135 b.

columba super Christo apparens qualis fuerit, 95 b.

columbino lecto decumbens difficulter moritur, 175 a. b. c.

columna flagellationis Christi sic est divisa et ibi ejus sunt partes,
111 A; Pompejana est ibi, 129 b; Nectanabi, 97 b; characterizata, 129
b; columnae lacrymantes passionem Christi, 113 A; XII mensium XII festa
continentes, 68 b; vitreae, monstruosae, 151 a; Herculis duae, 36 b;
pretiosissimae ecclesiae Bethlehemitanae, 179 A; duae ingentes
Venetiarum, 217 a.

comes galeae officialis est, 47 B.

comes Joannes de Solms, socius et dominus FFF in peregrinatione, 221 B,
obiit in Alexandria, 142 b.

conchilia et ostreae marinae, 204 b.

concubitus incestuosus Loth hic factus fuit, 246 A.

conditionem suam, quis optime consideret in navi, 187 b.

conditiones VI requiruntur ad perfectionem virtutis, 3 B.

conditiones boni praedicatoris, 157 B.

conditiones hominum acute cognoscunt Sarraceni, 141 a. b.

concordia peregrinorum optima, 91 A.

conductio navium, 34 A. 171 b.

cognoscit se ipsum melius homo in navi, 187 B.

congregatio S. Justinae, ordinis S. Benedicti, ubi inceperit? 209 a. b.

commendatio terrae sanctae, 7 b., peregrinationis terrae sanctae, 8 A.
militiae S. sepulchri, 184 B.

concubia, connubia, est pars tertia noctis, 116 b.

complexiones hominum Sarraceni ex facie perpendunt, 109 A. et 141 a. b.

Conradus Locher, imperatoris in Ulma officialis, 24 A.

Conradus Beck, FFF in peregrinatione socius, 32 B.

Conradus lutanista, FFF in peregrinatione socius, 221 B.

concilium Parisiense, 282 A. Lugdunense, 287 A. Lateranense, 289 A.

concilium primae ecclesiae ubi fuerit celebratum? 106 A.

consilii mali domus, ubi diffinita fuit mors Christi, 163 B. C.

consiliator mathematicus mirabilis, 200 b.

consul Alexandrinus, homo pretiosus, 85, exenteratus fuit, 175 a.

Constantinus et Helena liberaverunt Jerusalem, 265 A.

Constantinus III liberavit Jerusalem septies, 267 A.

Constantinus IV liberavit Jerusalem, 167 A.

Constantinopolis, urbs clarissima, 177 b. c., XII vicibus ab ecclesia
Romana est lapsa, 177 b. c., justo Dei judicio a Turcis est capta, 178
a.

constipatus in mari quid faciat, ut habeat beneficium ventris, 53 B.

Conteri via, vulgariter Contersweg; olim pessima, nunc bona, 27 B.

contemplativi possunt legere hoc Evagatorium, 2 B.

conticinium est sexta pars noctis, 116 b.

continuatio trium marium mundi, 42 B.

conventus tres habent fratres minores in terra sancta, qui sunt quasi
unus conventus ...

conventus duos habuerunt fratres Praedicatores ante Jerusalem sive in
specu S. Jacobi, 157 B., et in agro Akeldemach, 162 B.

convivium jocundum, in quo fuerunt homines diversorum rituum, 229 B.

convivium FFF in monte Sinai, 47 a, grande totius classis in insula,
182 b.

coothepas, pessima est bestia, 137 a.

coquina, in qua ultima coena Christi fuit parata, 99 A.

coquinas communes habent Sarraceni et non singulares in singulis
domibus, 223 B.

coquere mulieres Sarracenorum nesciunt, 109 b.

coquorum multitudo magna Cairi, 109 b.

chorea habuit initium diabolicum, quomodo? 64, Sarracenica turpissima,
143 b.

Coricus mons mirabilis, 148 b.

Corinthus, vetustissima civitas, 180 a.

corobona (caravana) est exercitus hominum cum camelis et asinis
peregrinorum, 30 a.

corona spinea Christi, 112 B., coronae Domini spinae, quales? 28 b,
coronam spineam portat rex Jerusalem, 112 B.

coronatus fuit Fridericus II. rex Jerusalem, 266 B.

Coronum, insilla et civitas, 276 b.

Cornerus maris pessimus districtus, 202 a.

corpus S. Simeonis Senis, 201 b., beatae Catharinae virginis, quo per
angelos transportatum sit, post CCC annos inventum, 57 a b. S. Nicolai
translatum est, 198 b. Machometi quale habeat sepulchrum, quod dicitur
fulmine exustum, 70 a. et 74 A.

corpora multorum Sanctorum sunt Venetiis, 38 B. et 116 b.

corpora mortuorum se erigunt die quadam anni de sepulchris in Aegypto,
93 a; corpora mortuorum horribili aspectu alicubi stant, et quare non
resolvantur? 224 b.

corporis Domini festum tali celebritate Venetiis peragitur, 40 B.

corradunt fatui aliqui peregrini lapides locorum Sanctorum, 217 B.

Corradirius Sarracenus Jerusalem destruxit, 284 B.

corvus, quo in loco Heliam prophetam paverit, 45 a; aptissima avis
auguriis fortuitis, 101 a. et 164 b. nota, quod doctrinas vocum habeat.

Corzyra insula describitur, 194 a, 13 B.

Cosroës tyrannus in Christianos fuit, 266 A.

Costus rex, S. Catharinae pater, ubi habitaverit 130 a.

costa grandis cujusdam belluae marinae, 199 A.

crabro quidam in magnam angustiam posuit FFF, 243 A.

crepusculum est prima pars noctis, 116 a.

Creta insula, 18 A. B., describitur, 166 b. Quare etiam Candia?

Christus, vide sub littera X. Xistus.

Christi vestigia lapidibus impressa, 123 A. et 194 A. Christi fides
quali miraculo probetur? ...

Christianus, an sine peccato possit ingredi moscheas Sarracenorum? 261
b. c.

Christiani captivi miseri, 127 a., multis expensis et laboribus
sudaverunt pro terra sancta. Quaere Passagium, Passavium.

Christianorum subjectio Turcis est periculosior quam peremtio, 192 a.

crudelitas et persecutio periculosissima est in Christianos, dum Turci
misericorditer cum iis agunt, 156 b. 192 a. b.

crux sancta ubi creverit? 182 B., ubi inventa sit? 114 A. B.

crux Christi in proelio capta, 28 A.

crux quando reperitur in libro praesenti signata, sic †, vel sic ††,
denotat indulgentias, 75 A.

crucem bajulans Christi, ubi ceciderit? 123 B.

crucis sanctae reservaculum, 111 A.

crucis est inventa portio, 274.

crucifixus Dominus ubi sit? 115 A. B.

crux dextri latronis, Dismae, ubi sit? 66 B.

crux rubea, veste assuta, est insigne peregrinorum de Jerusalem, 25 A.

cumba in navi est locus assignatus homini, 35 B.

cumba FFF in Alexandrina navi, bona sed periculosissima, 147 b. c.

cumulos lapidum cur Sarraceni erigant et ubi? 182 A; Judaei, 229 A.

Cumarum oppidum in Pedemontio, 222 b.

curiae Soldani hic mos est, 88 a.

Cursula ponitur, 13 a., describitur, 196 b.

curtesia est pecunia data, quam nos bibales nominamus, et dicitur
curtesia a curia, quia dominorum servi et curiales exigunt.



                                   D.

Dabir, civitas litterarum, 10 a. b.

Daemogorgon, 69 b. et 167 a.

Dalila, Delila, Samsonis de Soreth, 14 a.

Dalmatia est Illyricum, 196 b.

Dalmanutha locus Megeda, 199 A.

Damascenus ager plasmationis Adae, 6 a. b.

Damiata, Aegypti civitas, capta a Christianis, sed non retenta diu, 284
B. C.

Dan et Jor, duo capita Jordanis, 199 A.

Danaus, primus fontium fossor, 52 a.

Dannhuser Suevus, in monte Veneris, 150 a.

Danubius fluvius est Hister, 202 b. Euxino ponto illabitur, 42 B.

Dagon, idolum, ubi templum habuerit? 11 a et 14 a.

Daphon tyrannus, 220 b.

David lusit cum leonibus et ursis, puer, sicut cum agnis, ubi? 174 A.
Goliam ubi prostraverit? 91 A. Iterum coronam accepit, 244 B.; ubi
maledictionem a Simei sustinuerit? 212 B. c; in quo specu poenitentiam
egerit super Uriae occisionem, et VII poenitentiales psalmos
composuerit? 110 B. Latitans Sauli vestem praecidit, ubi? 246 B. Duas
civitates Bethlem et Sion nominari voluit, .... Ubi sepulchrum
habuerit? 97 B. Davidis arx, 104.

Dathan cum suis seditiosis absorptus a terra, 53 b.

decem praecepta in hoc loco sunt data, 45 b., milliaria Teutonica sunt
a Nazareth usque in Jerusalem, 164 B.

decimas et hostias obtulit Abraham Melchisedeco, ubi? 123. Totius
insulae Cretae recipiunt monachi S. Catharinae in monte Sinai, 170 a.

Daedalus homo divinus, 211 a. et 226 b.

Daedali labyrinthus, 94 b, est in Creta, 159 a.

defuncti in navi quomodo in mari sepeliantur, 51 A.

defunctorum corpora per mare in navibus possunt duci, 156 b.

degradatio cujusdam, qui militiam in dominico sepulchro assumserat
ineptus, 187 B.

Delos insula una de Cycladibus, Dianae et Apollinis generatione
celeberrima, 164 b.

delphinorum natura et mira naturae industria, 204 a. b.

Delta est Nili pretiosissima insula, 113 a.

Demogorgon pater deorum, 69 b; causa mundi, 167 a.

denarii 30, pretium Christi venditi, 163 A. B.

desertum, jejunium et tentatio Christi, 207 B. c. Johannis Baptistae,
209 B. Idumeae, 254 B. Magnum, describitur, 21 b, pertransire volenti
multa sunt necessaria, 17 a. Deserti XX conditiones, 22 a. b. Deserti
triplex via, 26 a. b. Deserti incolae, quales? 25 a. Deserta duo
Joannis baptistae, 31 A.

Desiderius martyr, ubi quiescat? 31 A.

desiderium videndi Jerusalem habet omnis bonus Christianus, 4, et
aliqui fervens habent desiderium, 9 et 69 A.

deviatio periculosissima peregrinorum in deserto Madian; 66 b.

devotio magna est peregrinorum in locis sanctis, 92 A, tepescit ad loca
sancta post primum impetum, 215 B.

Deuteronomium scripsit Moyses ubi, 37 a.

diabolus solutus facit signa et miracula stupenda inter Turcos, 91 a.

diabolum in omni locutione nominant Cretenses, ideo creduntur esse a
diabolo nati, 168 a.

Diana in qua insula cum Apolline nata sit? 164 b.

Dianam colebant antiqui in Luna, 100 b.

Dianae fabula veritatem prodens, 40 a.

Diaconi VII ubi sint electi? 106 A.

Dictaeus mons semper nivosus, 169 a.

Diospolis, ubi S. Georius fuit martyrizatus, 84 B.

Dido, uxor Sichaei, quae Carthaginem construxit, 275 B.

dies Aegyptiaci, quomodo in calendario inveniantur? 138 a.

diaeta ultima peregrinationis maris laetissima, 206 a. b.

dii nati sunt paene omnes in Aegypto, 137 a.

dii florum et arborum, 99 b., silvarum nemorum, domorum, 99 a. b. c.

dii in diversis speciebus se honorandos praebuerunt antiquis, 55 a.

dii ducti Romam, et mater deorum, 223 b.

deorum cultus erat occultissimus a communi populo, 105 b. c.

diluculum est septima pars noctis, 116 b.

diluvium Deucalionis, 179 a. Diluvia tria fuerunt, 183 b.

Diocletianus et Maximianus, ubi orti et quomodo imperatores facti sint
ex pauperibus rusticis? 202 b.

Diomedis et sociorum ejus insulae, 196 a.

Dys, civitas ferrea inferni, 124 b. et 178 b.

discordia debet vitari, 101 b.; in nostra galea orta, 192 b. c., adest
nuptiis, etiam non vocata, 149 b. et 101 b; cleri in Jerusalem perdidit
sepulchrum Domini, 178 A.

Dismas, latro, ejus crux ubi sit? 66 B.

Dissen, castrum comitum de Kirchberg, 26 A.

dives epulo ubi domum habuerit? 137 B.

diversorium quid sit? et quale hospitium? 177 B et 195.

divinationes horrendae ponuntur, 106 a.

divisio apostolum ubi facta sit? 104 B, peregrinorum facta, 219 B.

divisio fratrum Praedicatorum conventus Ulmensis, 104 B. Vestimentorum
Christi ubi facta sit? 112 A. B.

doctos viros habet ordo S. Benedicti, 209 b. c.

doctissimi viri in Aegypto fuerunt, 140 a.

Dominicus, pater Praedicatorum, sui ordinis confirmationem obtinuit,
283 b; pater noster fuit ante suam existentiam pictura suae imaginis
praefiguratus, 216 b. Dominici imago est in ecclesia Sion depicta in
tabula majoris altaris, 98 B.

dominicam diem et alia festa male celebrant marinarii, 50 B.

dominium Orientis tenent quatuor reges, 89 b.

dominium Sarracenorum tres regunt, quinam illi? 121 a.

domus Jacobi Patriarchae, 165 B. Raab meretricis, 204 A. Loth, 239 A.
Jesse patris David, 177 A. Joachim et Annae, in qua nata est Maria
virgo, 190 B, beatae Mariae Virginis in Aegypto, 81 b. Domus, in qua
fuit beata Virgo illis horis, quibus Dominus Jesus pependit in cruce et
in sepulchro fuit, 110 B. Pausationis beatae Virginis in labore
peregrinationum se agens, 154 B. Domus b. Virginis, in qua emigravit
hinc, 105 B.[TR239] Zachariae, 189 B. Simeonis senis, 189 B. Simonis
Pharisaei, 137. Simonis leprosi, 214 A. Ultimae coenae, 94 A. B. Annae
pontificis, 101 A. Caiphae pontificis, 102 B. Pilati 138 B. Veronicae,
135 A. Marthae, hospitae Christi, 213 B. Mariae Magdalenae, 213 A.
Divitis epulonis, 137 B. Judae Ischariothae, 194 A. Concubinarum
Salomonis, 233 B. Mariae matris Johannis, qui cognominabatur Marcus,
227 A. Martharum in monte Sion, 100 A. Nympharum et Musarum, 89 a.
Scholae beatae Mariae Virginis, 139 B. In qua excubantur arte ova
gallinarum, 94 a. b. Domus et hospitium peregrinorum in Jerusalem, 221
A, in Roma, 82 A, in Gazara, 13 a. in Cairo, 80, in Alexandria, 126;
domus ab incendio liberata per FFF, 187 b, domus bina vice a peregrinis
incensa, 13 A; domus in Oriente quales sint? 86 A, in Aegypto quales
sint, 103 b. In villis Aegypti quales sint? 112 b.

domorum dii, quales sint? 99 a. b. c.

domificator primus quis fuerit? 60 a.

Doridon, mansio XX peregrinorum in deserto, 55 b.

dormitio trium discipulorum in monte Oliveti, 145 B; suavis unde
caussetur in navi, 62 A, dulcis, quomodo fiat? 206 B, dormitionem bonam
facit labor praecedens, 212 A, inquieta in galea, 52 A.

draco custos aurei velleris, 161 a; custos horti Hesperidum, 76 a.

draconis fons ubi sit? 142 B, dracones ubi generentur? 137 a.

draconis cubile in quadam rupe fuit, 194 B.

Draconitidis regio quae sit? 143 A.

dromedus et dromedarius, 20 a.

duellum inter Christianum et Sarracenum, 269 A, duorum Sarracenorum
puerile, 123 a.

dux I. Venetorum quis fuerit? 212 b.

duces Venetorum miserabiliter tractantur, quando non bene regunt, 213.

ducatus Venetianus ubi incipiat? eod.

duces nominantur, qui terram sanctam recuperaverunt, 188 B.

duces Burgundiae benefecerunt fratribus montis Sion, 139 A.

ducum Austriae magnificentia, 227 per totum.

duodecim articuli fidei ubi sint compositi? 152 B.

duodecim signa, quibus probatur, quod Dominus plus dilexit terram
sanctam, quam aliquam mundi regionem.



                                   E.

Eberhardus de Würtemberg, senior, dixit, tria nulli esse suadenda, 9 B.

ebrius Loth commisit incestum, quo in loco? 246 A; ebrius homo
Machometus fuit, 109 a.

ebrii vino de facili efficiuntur Sarraceni, 73 B et 83 in 12° articulo,
et 109 a, ebrii peregrini de vino Cretico, 18, de aqua, 17.

ebrietas Bacchi et suorum cultorum, 158 B, rusticorum periculosa, 109
a, duorum angelorum punita est, 108 b.

ebrietatem inducit aqua de quodam fonte potata, 78 a.

Ebron, vallis fertilis, 5 a.; civitas describitur, 9 b.

eburnea foemina vivificata genuit, 139 a.

ecclesia prima Christianorum fuit in monte Sion, 264 A.

ecclesia Sion, 98 B; ejus ornatus, 93 A. B. Golgathana, Anastasis, S.
sepulchri et dominicae resurrectionis unum sunt, 131 B. Qualis ecclesia
sit, prout ibidem habetur cum maximis reliquiis, 130 B.

ecclesia templi Salomonis, 140 A; nativitatis beatae Virginis, 140 B.
Visitationis beatae Virginis, 190 B. Nativitatis Domini in Bethlehem,
177 A. B. Pastorum: Gloria in excelsis, 174 B, beatae Virginis in
Aegypto, ubi mansionem habuit VII annis cum puero Jesu, 91 b.
Flagellationis Domini, 139 A. Angelorum, quae est domus Annae
Pontificis, 101. S. Michaelis in Alexandria, 130 a. S. Salvatoris, quae
est domus Caiphae, 102. S. Salvatoris in monte Oreb, 47 b. c.
Ascensionis Domini, 148 B. c. Assumtionis beatae Virginis, 143 B.
beatae virginis de rubo Moysis, 58 a. Ecclesia in loco, ubi crevit S.
crux, 192 A. B.

ecclesia nativitatis S. Johannis baptistae, 191, B. S. Johannis
baptistae supra Jordanem, 202 A. S. Jacobi in Jerusalem, 103.
Apostolorum Joannis et Jacobi, 227. S. Lazari in Bethania, 213 b. S.
Mariae Magdalenae in Bethania, 213 A. S. Marci in Alexandria, 130 A. S.
Marci in Venetiis, 216 b. S. Sabbae abbatis, 237 A. B. C. S. Georii,
ubi captus fuit, 250 A, ubi occisus fuit, 84 B. S. Georii in Babylonia
nova, 92 A. Sanctae Catharinae virginis cum multis capellis et
indulgentiis in Sinai, 57 a. b. Ecclesia XL martyrum in Sinai, 51 a. b.
S. Sophiae in Nicosia, 153 b. S. Sophiae in Constantinopoli maxima, 177
b.

ecclesiarum multitudo in campo Parentino, 205 a. b; in Venetiis, 216 a.

ecclesiis orientalibus male provisum est, 157 b.

ecclipsis lunae fuit quadam nocte, in qua Sarraceni superstitionibus
vacabant, 90 b.

aedificia parva habuerunt sancti et antiqui, 60 a, aedificia sumtuosa
Christianorum scandalizant infideles plurimum, 222 a.

Aedificator primus domorum ubi fuerit? 60 a.

Aedituus, Edituus, ecclesiae beatae Virginis, Sarracenus, qualis? 143 A.

Efesus s. Ephesus civitas, 165 a.

Effraim, mons, 90 A.

Effkair, mansio XVIII peregrinorum in deserto, 53 a.

Effrem, civitas, ad quam confugit Dominus, 144.

Effrata, civitas, quae est Bethlehem, 176 A. B.

Ege, maris insula Egeontis gigantis, 166 b.

Egaeum mare, nomen hoc unde sortitum sit? 195 a.

Egyptus, regio celeberrima, describitur, 136 a, ab antiquis excessivis
laudibus effertur, et nimis antiqua, sapiens et populosa praedicatur,
136 a. b. c. duplex, 136 b, numquam habet pluvias vel nives, 118 a. Et
tamen est terra fertilissima, 121 b. Nec coelum nec Deum attendit, sed
solum Nilum, 109 b. Aegyptus et terra sancta olim condependebant,
quomodo? 122 a. Olim deorum nutrix, 137 a. b. Olim sanctorum alitrix,
139 b. c, humani generis genetrix, 136 a. b. Olim philosophorum
doctrix, 110 b. c. d.

Egypti aspectus qualis sit? 74 a. Status tres excellentissimi, 141 b.
Doctores illuminatissimi, 140 a. b et 138 a. b. Monachi perfectissimi,
130 b, equi optimi, 84 a. Rex Calipha iniquissimus destruxit sepulchrum
Domini in Jerusalem, 168 A.

Egyptii ab Ape et Iside docti fuerunt in multis, 74 b et 90 a. Super
omnes gentes stolidi fuerunt in deorum cultu, 69 a. b et 137 a. b. c. d.

Egyptus refugium deorum, 137 b.

Egyptii, homines sunt effoeminati, 111 a, etiam moderni a nullo
sacerdote telonia exigunt, 145 a.

Egyptiaci dies, quomodo quaerantur? 138 a.

Ego sum resurrectio et vita, dixit Jesus, ubi? 213 A.

eleemosynae sunt cottidie transmittendae in Hierosolymam fidelibus ibi
morantibus, ... non sunt schismaticis et haereticis communicandae, 61
a. b. Ex indignatione datae prosunt, 144 A.

eleemosynarii largissimi sunt monachi ordinis S. Benedicti, 209 a. b.

elephas, bestia magna, 38 A.

Elysii campi horribiles, 35 b.

Elizabeth Zachariae, ubi salutata sit? 189 B. C.

Ellespontus, maris districtus, 42 A et 160 b.

Elchingense monasterium per omnia tale est, qualiter describitur, 209
a. b.

Elchingensibus monachis hoc confectum evagatorium FFF, 2 B.

Elphat, mansio XVII peregrinorum in deserto, 52 a.

Elphogoya mansio X peregrinorum in deserto, 38 b.

Elphahallo, Calinus minor, ductor peregrinorum per desertum,
probissimusque Sarracenus, 222 A. B, a peregrinis tristis recessit, 85
a.

emanatio omnium aquarum mundi ex oceano, 42 A. Jordanis ex duobus
fontibus, 199 A, aquarum Siloë dissimilis, 160 A. B. Nili 117 a.

Emanuel, orator eminentissimus, 178 a.

Emaus, quae dicitur Nicopolis, castellum olim, nunc villa est, 90 B.

Emauntis visitatio, 152 A.

Emdros, lapidis species, 113 B.

Emea suscitatur per b. Petrum 85 A.

emere aquam omnem saepe coacti fuerunt peregrini, 228 a.

emere volebat quidam Sarracenus aliquos peregrinos, 87 a.

emuntur ligna et omnia alia Cairi ad librae mensuram, 81 b.

emtio et venditio detestabilis fuit in ecclesia S. sepulchri, 216 A.

emta fuerunt fratribus Minoribus loca, quae possident in terra S. 290 B.

emtitii homines miserrimi, 132 a. b. Emtitii servi multi sunt in
Venetiis, 220 a.

Engaddi, mons latibulorum David, 246 B, mons quidam Cypri, 150 a.

enorme crimen commissum fuit in ecclesia Bethlehemitana, propter quod
terra sancta fuit perdita, 18 A. B.

Ennon, vallis maledica, cujus omnia nomina horrorem important, 150 et
233 A.

Eolus, ventorum deus, et ejus insulae Eoliae dicuntur, 190 b.

Epidaurus, civitas, 13 A et 195 b.

Epimenides, poeta Cretensium, 168 a

Epimetheus, pater simiarum, 137 a.

epistola FFF, ad fratres conventus Ulmensis, 1.

epistolarum bajulatrices sunt columbae in oriente, 172, A. 95 et 135 b.

epitaphium Machometi Turci magni, quale sit? 196 a.

epulonis divitis domus, 127 B.

equus Machometi Albaroth, 35 b. Nili, pessima bestia est, 121 a.

equus Alexandri Magni, Bucephalus, 220 a.

equi Sarracenorum Mamaluccorum per clivos et praecipitia cursim
descendere assuefiunt, 97 b. Aegyptii, optimi, 84 a, ex Choa insula
sunt valde boni, 165 a.

equi, ubi primo frenis domati sint? 179 a.

equos alatos, Pegasos, antiqui habuerunt, 78 A et 176 b, et naves
dicuntur equi alati ibidem.

equos quatuor grandes, aere fusos, deauratos, habent Veneti stare super
porticum templi S. Marci, quare? 217 a. Equos tres miro ingenio factos
vidimus, 36 B.

Erket, quid sit? 105 a.

erravit singulariter in deserto FFF, 33 a. b.

erraverunt quidam peregrini periculosissime in deserto, 56 b. c.

errores antiquorum de diis, 99 a. b. c et 150 a. b. 168 b. c. d.

Erihallus fuit gigas maximus, 93 a.

Erythraeum dicitur mare rubrum, 59 a.

Esaias, vide Ysaias.

Esau in quibus silvis venatus sit? 10 b.

Eslingensis civitatis pons quomodo factus sit?[TR240]

estas et hiems Orientis, quales sint? 174 B.

Esculapius, maximus medicus, 167 a. b et 197 b.

estuarium valde pretiosum, ubi? 15 A. B.

esuriem gravem habuerunt peregrini, ubi? 124 b. c.

Ethyopia ubi sit? habet mirabiles bestias, 49 b.

Etna evomens flammas igneas, 189 b. c.

Etsch, vel latine Athesis, quomodo decurrat? 43 A.

Eva, ubi primum fuerit ab Adamo cognita carnaliter? 7 b.

Evagatorium dicitur liber hic, 2 A, quando sit legendum? 2 A, quibus
sit fastidiosum illud legere? 3 A.

Euboea, est insula, quae et Nigropontus, 177 a.

eucharistia non debet in navibus consecrari, 49 A.

eucharistiae institutio et effectus, 94 A.

eucharistiam cum truffa Sarracenus comedit, 252 A.

Euphemia virgo ubi passa sit? 173 a, miraculose fuit translata, 203 a.

eunuchus Candacis reginae ubi baptizatus fuerit? 150.

Europa foemina, nostrae regioni nomen dedit, 168 a, tertia mundi pars
ponitur, 167 b.

Eusebii sancti specus, 168 A.

exacta justitia servatur in galea, 48 B et 199 a.

examinatio hujus Evagatorii spectat ad priorem Ulmensem, reverendum
patrem magistrum L. Fuchs, 3.

exclamatio contra quendam sacrilegum furem, 175 B, contra nostra
infelicia tempora, 189 B, contra malitiam foeminarum, 14 b, contra
inobedientiam Adae, 7 a, contra FFF solitariam evagationem, 33 a. b.
contra infidelitates noctis, 68 a. b. contra malam viam, 226 a. b.

excelsum immolationis antiquorum ubi fuerit? 116 A.

excelsa antiquorum etiam erant in vallibus, 233 A.

excrescentia Nili et decrescentia quomodo fiat? 119 a, maris olim erat
altissima ...

exsequiae morientium in navi, quomodo fiant? 51 A, peregrini morientis
inter Sarracenos, quales? 142 b. d.

excommunicant Graeci Latinos Catholicos cottidie.

excomunicantur sine papae licentia ingredientes terram sanctam, 82 B,
participantes haereticis, 13 a, balneantes cum Sarracenis, 16 a.

excommunicatus est religiosus suum deponens habitum, 196 B. C.

excubantur ova in fornacibus, 94 b.

exempla plus movent, quam verba, et bona verba plus quam loca sancta,
209 A. B.

exenteratio hominis cujusdam, quomodo fuerit facta? 175 a.

exercitia mare navigantium in navibus, 51 B. Mamaluccorum ad res
bellicas, 17 a.

exhortatio ad obedientiam exemplo Abrahae, 123 A, ad gaudendum in
dominico sepulchro, 118 B, militum S. sepulchri ad terrae sanctae
succursum, 188 A.

exta foeminarum gravidarum perquirebant antiqui turpissime, 106 a.

extremam unctionem Maria Virgo suscepit, 105 A.

extremum judicium, quomodo et ubi sit futurum? 151 A.

Exsultatio peregrinorum in primo ascensu maris, 31 B, in inchoatione
navigationis maris, 57 A. B, in aspectu terrae sanctae, 7 B. C. D, in
primo aspectu Jerusalem, 91 B et post semper, ut 147 A, 232 B, 215 A,
247 A, et semper, quando vidimus Jerusalem. In ingressu dominici
sepulchri, 118 B, in aspectu civitatis Bethlehem, 166 A, in specu
nativitatis Christi, 169 A. B, in aspectu montis Sinai, 38 b, in monte
Sinai, 53 b, in aspectu terrae Aegypti, 74 a, in aspectu maris magni,
122 a, in regressione ad mare, 145 a, in aspectu terrae primae
Christianorum, 148 b, in aspectu Alpium Juliarum, 201 a, in ultima
maris diaeta, in aspectu urbis Venetianae, 206 b, singularis FFF in
fontico Teutonicorum, 207 b, in ultima maris derelictione, 221 a. b.
c., FFF in aspectu civitatis Ulmensis, 230 a. b.

Exsultabunda receptio FFF in conventu Praedicatorum in Ulma post suam
reversionem a peregrinatione, 221 in fine.



                                   F.

F. haec littera talimodo triplicata fff vel FFF denotat compositoris
Evagatorii statum, proprium nomen, et cognomen. Primum F significat,
eum esse fratrem status religionis, ordinis Praedicatorum. Secundum F
indicat nomen, quod est Felix. Tertium F cognomen ex progenitoribus,
quod est Fabri.

Fr. Fel. Fabri, quantum aestuaverit ad terram sanctam a juventute et
videre Jerusalem desideraverit, 9 B, 23 A et 69 A. B. Peregrinos
reverti volentes a mari timore Turcorum constanter retinuit, 14 A. B.
Capellanus quorum dominorum fuit per mare, 32 B. Gravi tentatione
revertendi domum affectus fuit, 11 A. Dominos suos pro licentia quomodo
exoraverit? 72 B, a suis dominis tristis separatus fuit, 219 B. Valde
turbatus fuit, sed inaniter, 243 A. B. Fortuna in utraque
peregrinatione, 80 B et sequenti. Quo anno ordinem Praedicatorum
intraverit? 47 a. A Basileensi conventu Ulmensi appodiatus fuit, 2. Cum
domino Georio de Lapide primam peregrinationem terrae sanctae fecit, 10
B. C. In una ecclesia Lombardica Teutonicum sermonem fecit, 30 A.
Diebus celebribus in navi praedicavit, 72 A. Quos peregrinos ad crucem
latronis duxerit? 66 A. B, in Rama terrae sanctae interpres fuit, 82 B.
In Jerusalem cum Minoribus semper mansit, 93 A. Irreverentiam magnam
inscius fecit, 109 B. In templo sancti sepulchri confessionem audivit
peregrinorum in loco illo sancto, 119 A. Missam in dominico sepulchro
cantavit, 254 B, in sancto sepulchro aliquos milites communicavit, 119
b. In ecclesia Sion, in loco ultimae coenae Missam cantavit et
conventum communicavit eucharistia, 223 B. Exhortationem ad milites
fecit, 188 A. B. C. Singularem peregrinationem ad Bethlehem fecit, 248
B. De locis terrae sanctae lapides collegit, 253 A. B. Quos socios ad
S. Catharinam habuerit? 221 B. Asinarium, quem in sua prima
peregrinatione habuerat, in secunda iterum reperit, 80. Casu optimum
elegit asinum per desertum, 2 b. Ubi periculose erraverit in deserto?
56 b. c. Militibus convivium fecit laetum, 47 a. Ubi in mortis periculo
fuerit singulariter, 126 b. In Alexandria ramos palmarum emit, 134 a. A
teloneis se defendit, 144 b. c. Egere coepit consumtis omnibus
pecuniis, 433 b. c. Exstinxit domum incensam, 177 b. Ubi cecinerit
antiphonam: O Sapientia etc. 191 b. Ubi navem suam neglexerit? 191 b.
c. Quomodo Ulmam revenerit, et qualiter receptus fuerit? 231 a. Tam in
mari quam in continenti saepe infirmus fuit, et aliquoties in mortis
periculis, ut patet in multis locis hujus Evagatorii.

Faber ferrarius simplex virtute fidei transtulit montem, 96 a.

Fabula fatua de equo Machometi, 35 b. Fabulae stultae Machometi de non-bibendo
vinum, 108 a. b. Fabulae plures pulchrae recitantur, 92 b et
communiter. Fabulae poeticae includunt veritates naturales et morales,
206 a et 159 a.

Facinus grande in Bethlehemitana ecclesia commissum, 180 A. B.

Facundissimi sunt Teutonici, quare? 225 a. b.

famem passi peregrini sunt quasi extremam, 224 b. c.

fame non pereunt justi, 169 B. Fame et peste multi Sarraceni perierunt,
185 A.

Famagusta, Cypri episcopatus et civitas, 155 b.

fantasiae mirabiles de diis antiquorum, 89 a. b et 147 a. b. c.

fantasmata et fantastici, 99 a. b. c. d.

Fareglon, turris Julii 135 a.

farinam multam combusserunt Veneti tempore famis, 210 a.

Fauni, Satyri, desertorum dii, 24 a.

fax est pars secunda noctis, 116 a.

foecunditatem inducit potus et irrigatio cujusdam aquae, 207 A.

foecundissimam humum reddit perfusio Nili, 118 a et 121 b.

foedant Sarraceni loca sancta, 104 A et 145 B.

Felix, hoc nomen non possunt exprimere[TR241] Sarraceni, etiam Italicam
scientes linguam, 75 A.

Felix et Regula, cum Exsuperantio ex Thebea quomodo martyrizati? 139 b.

Felix Arabia, regio, ubi sit? 50 a.

Felcha, bellua marina, cute pilosa, de qua fiunt cingula et lumbaria
contra arenam, 173 b.

Feltrum, oppidum vetustissimum est, 30 A.

foeminae Sarracenorum sunt lascivae, 87 A, et custoditae, 110 b.

foeminae viriles et fortes, 211 B, 196 b. c, barbatae, 52 a.

foeminarum malitia proclamatur, 14 b.

foenix, phoenix, avis nobilissima, 138 b. c.

fercula peregrinorum in galea, 72 A. B.

Fericius mons in Julianis Alpibus, 228 b.

festum ascensionis Domini olim miraculo decorabatur in monte Oliveti,
149 A.

festum celeberrimum[TR242] est Venetiis illud adscensionis, 37 B et 220
a.

festum S. Johannis Baptistae quomodo celebretur in navi? 65 B. Martini,
154 b.

festum natalis Domini quomodo colant in navibus? 195 b.

festa sic colebantur olim in terra sancta, 119 B, pessime servantur in
navibus, 50 B et 194 a et saepe. Machometi et Sarracenorum cogebamur
cum eis celebrare, 225 A. Floralia[TR243] sunt turpia, 149 b.

foetor intolerabilis caussatur in galea, 54 A.

ficus beatae Mariae Virginis in Aegypto, 75 a, infructuosa, quam
Christus maledixit, 194 A. Venenatum edit peregrinus quidam et male
habuit, 12 b.

fici magni, in quibus crescunt fici Pharaonis dicti, 28 b. c.

fides Sarracenorum est major perfidia, quam idololatrarum, 107 a.

fidem Christi difficillime recipiunt Sarraceni et Turci, 91 b, 104, 108
a.

fides Christi probatur montis translatione, 96 a. b.

fidei articuli ubi sint compositi? 151 B.

figmenta poetica sunt veritatibus divinis, naturalibus et moralibus
plena, 206 a et 159 a.

filii Israel magnas causas murmurationis habuerunt in deserto, 35 a.

filii Israel in luto et latere servierunt, 88 b. Ubi de mari rubro
exierint? 69 a. Ubi vitulo immolaverint? 54 a. Ubi Jordanem
transiverint? 199 B.

filios multos genuit Eva in specu, 7 b.

Firmianum castrum Athesis fortissimum, 28 A.

flagellationis Domini locus, 138 B et 231 B.

flammeus gladius quid sit? 22 b. c.

flentem puerum Jesum quomodo mater allocuta sit? 1 A.

fletus Christi super civitatem Jerusalem ubi fuerit? 141 A.

flentium specus ubi sit? 8 a.

Floralia festa quaenam sint? 149 b.

fluvius an sit in torrente Cedron, 232 B. Numicius qualis sit? 232 B.

flumina quatuor paradisi quae sint? 117 a.

flumina quatuor paradisi quomodo coeant in Nilo, 122 a.

fluvius mirabilem habens cursum, 187 a.

focae, phocae, boves marini, 175 b.

fons paradisi, 117 b, singularissimus, et multa de fontibus, 53 a.
Helizei 206 B. C. Siloae, 160 A. B. Rogel, 163 et 232 B. Draconis, 143
A. B. Mariae Virginis, 159 B. c. 189 B. B. Mariae Virginis in Aegypto,
76 B. c. Solis, 211 B, ita dicitur multis rationibus, 77 a, fons
miraculose erumpens, 83 b. c. Urina Nymphae de mari saliens
mirabiliter, 183 a. Criminosis mortiferus, 55 a, ad cantum in altum
saltans, 78 a, in quo ignis Graecus accenditur, 77 a. b.

fontes plurimi nobiles, ibidem spectabiles, 52 b. c et 77 a. b.

fontes et palmae in deserto, 55 b.

fontium primus fossor, 52 a.

fonticus generalis domus mercantium, 120 b. Teutonicorum Venetiis, 220
a. Fontici multi sunt Alexandriae, 130 b.

foramen petrae, in quo Moyses contemplabatur posteriora Dei, 45 a.

fores cum postibus portae deportavit Samson, 14 a.

forum, in quo multi homines venales habentur, 88 a et 131 B.

fornax, in quo excubantur ova gallinarum, 94 b.

fortunae maris dicuntur tempestates. Quaere Tempestas.

fortunatae maris insulae, 58 B.

Francia regio unde nomen hoc sibi vindicaverit? 156 a.

Franconia, Sueviae pars, unde dicatur, ibidem.

Franciscus, pater noster, fuit ante suam exsistentiam pictura suae
imaginis praesignatus, 216 b.

Francigenae sunt homines passionati, 14 B.

fragor navis in tempestatibus formidabilis, ...

fragrantia dulcis aliquorum locorum sanctorum, 169 A. B.

fragrantia dulcis balsami, 76 b.

fratres majores in Jerusalem sunt charitativi, ...

fraternitates magnae sunt Venetiis, 218 b.

fregit Moyses ibi tabulas, 55 b.

fremitus maris formidabilis, ...

Fricus cum sorore noverca fugit, 160 b. Phryxus.

frigoribus afflicti peregrini in deserto, 34 a. 38 b.

Frigia, Phrygia, Asiae minoris provincia, ...

Fridericus primus contra infideles ad terram sanctam processit, sed in
via obiit, 282 A.

Fridericus secundus Jerosolymam cepit et in ea rex coronatus sedit, sed
papa ejus terras invasit, 286 A. B.

Fridericus III Jerosolymam intravit adhuc existens Romanorum rex, sed
eam Sarracenis dimisit, ...

fuga discipulorum X ad quaenam loca? 161 A. B. Beatae Virginis et
Josephi cum puero Jesu in alium specum, 171 B. Pueri Jesu in Aegyptum,
173 B. et 260 b; deorum in forma animalium in Aegyptum per VII Nili
ostia, 137 b.

fugitivi servi emtitii capti inhumaniter affliguntur, 132 a.

fugitivi fratres et monachi currunt ad Alpium regiones, 28 B. c.

fugientem virginem tenuit cancer, 206 b.

Fulco IV rex Jerusalem, 277 A.

fullonis ager, 164 A. et 225 B.

fulgura horribilia in mari, 19 B, 188 a. b.

fulmine duae galeae percussae, 188 a. b; dicitur consumtum corpus
Machometi, 74 A. et 72 b.

fumi maximi absque igne, 30 b.

fundatio Venetianae civitatis mirabilis, 212 a. b. Romanae urbis
nescitur pro vero, 256 B. Trojae, 257 A. Sanctae civitatis Jerusalem
vetustissima, 257 B. Thebeae urbis per lyram Orphei facta, 162 a.

funerum officium quomodo in mari peragatur? 51 A.

funera quomodo tradant Sarraceni sepulturae? 18 A. B, horribilia, 224 B.

funestum proelium, 280 A.

fur maximus est mare, 59 A, magnus fuit Cacus, 65 a. et 217 b. Achan
lapidatur a populo Israel, 203 B. Fures in fundo maris currunt,
tollentes, quae casu ruunt aut diffortunio pereunt in mari, 185 b,
artificiosissimi sunt orientales, 32 b.

fur ignis coelestis, 47 b.

furari in galea est commune et parum imputatur, nisi ei, qui rem suam
non custodit, 56 A.

furtum sacrilegum in Bethlehem commissum, 175 B. c.

futurum judicium Sarraceni credunt futurum, 229 B.

futura contingentia auguriis antiqui quaerebant, 100 et 164 et 106 a.



                                   G.

Gabaan in pede montis Silo, 90 B.

Gabatha sive Lithostratus ubi sit? 138 B.

Gabrielis salutatio Mariae erat gaudiosissima, 199 A. B.

Gabriel beatae Mariae Virgini palmam dedit ante obitum, 174 B. Qualem
equum Machometo adduxerit? 35 b. c.

Gabaath mons, et terra Galaad ibi videtur, 210 A.

Gayan, peregrinorum IV mansio in deserto, 30 b.

galea, qualis navis sit? 45 A; claustro assimilatur in multis, 46 B;
velocissimum habet cursum in tempestatibus prosperis, 62 A. Galeae
quinque absorbentur, 13 B; quomodo ornentur? 57 B. A; quomodo, se
salutent et conveniant? 182 a. Onerariae quomodo recipiantur Venetiis
cum solennitate magna, 207 a.

galeotarum ordo, labor et miseria, 48 A, cursus mirabilis in
tempestatibus, 182 b, rapacitas, 57 b.

galeota quidam in lecto agonizans in eo mori non poterat, 175 b. c;
quidam malus, quomodo castigatus sit? 199 b.

Galgala, locus sanctus, 202 B.

Galilaea villa et Galilaea provincia, 147 B. C.

Galmoab Moysis sepultura, 243 B.

gallum pro horologio habuimus per desertum, 17 a; in summitatibus
ecclesiarum Christi mutavit Machometus in lunam cornutam, cur? 100 b.

gallicinium, pars quinta noctis, 116 b.

Gamundiam prope est locus similis specui Jacobi in monte Oliveti, 157
A. B.

Garganus mons S. Michaelis, 169 a.

Garizim et Ebal, montes benedictionum et maledictionum populi Israel,
205 A.

Gasmaha, I peregrinorum mansio in deserto, sub civitate Gaza, 27 b.

gaudium spirituale, quale sit? 91 B. C, beatae Virginis in nativitate
Christi ex se, ... ex salutatione Elisabeth, 190 B.

gaudium, quaere exsultatio.

Gaza, sive Gazara, describitur, 11 A. et 18 B.

Gazam peregrini ingressi, quomodo hospitati sint? 12 b; civitas
commendatur a duobus, 19 a.

Gebelhelel, regio deserti, 32 b.

Gerbertus thesaurum invenit, 93 b.

Gehenna vallis horribilis, 150 et 232 A. B. C.

Gelboae montes vidimus, ubi? 210 A.

Gelforum et Gibellinorum[TR244] divisio, 211 a.

genealogia deorum gentilium, 137 a. b.

generatio Christi ex Maria Virgine quomodo facta sit? 169 B.

gemini mirabiliter nati, 164 b.

gentes diversae et diversorum rituum sunt in Jerusalem, 135 B.

gentium innumera multitudo est Cairi, 109 a. et 110 a. b.

gentium maxima multitudo ubi conveniat? 27 B.

gentilium templa ingredi an licitum sit Christiano? 261 B. C.

gentilium visitare loca superstitiosa an sit licitum Christiano? 156 b.

gentilium errores, fabulae, 106 a. et 92 a. b. 150 a. b. 168 b. c. d.

genius duplex ponitur, 157 b.

genibus flexis oravit Christus ubi? 145 A.

genibus flexis quidam peregrinus altissimum ascendit montem, 203 B.

Geon, Gihon, paradisi fluvius, 116 b.

Georius martyr, ubi captus sit? 250 A, ubi occisus? 84 B.

Georii caput ubi sit? 38 B.

Georius de Lapide, miles peregrinationis primae, 10 B.

Georius Marx miles, peregrinus S. Catharinae, 121 B.

Georgici, Christiani orientales, quales sint? 134 B, 19 b.

Geth, Gath, civitas Philistaeorum, 81 B, 11 a.

Gethsamini, Gethsemane, praedium, 146 A.

gestus tres habuit Christus in trina oratione, 145 A.

gestus diversos habent orantes in devotione, 92 A. B.

gestus Sarracenorum in orationibus quales sint? 86 A. B, 105 a. Caveat
Christianus, ne eos irrideat, 84 A, in 23° articulo.

Gibel et Gelf, duae seditiosae partes, 214 a.

gygas Pontinensis, 227 b.

gygas Erichallus maximus, et Pallas, 93 a. Goliat a Davide prostratus,
91 A. Og, rex Basan, 35 b. Titan, immanissimus, cum diis pugnavit et
eos fugavit, 137 b. Tiphon, in quo specu latitaverit? 148 b.

gygantibus quondam plena erat Aegyptus, 26 b.

gygas Typhon portat Trinacriam, 189 b. Cyclops, 190 a.

gygantum antiquissimorum civitas Hebron, 9 B.

gygantes antiquitus fuerunt, 9 et 93 a. Gigantes quatuor ubi sint
sepulti? 9 b.

gyon mons, 163 A. et 163 B. Gihon.

Gyronagi, Gyrovagi, multa mentiuntur, 101 B.

gyratio sanctae civitatis Jerusalem, 225 B.

gladio miles fuit spoliatus, 143 b.

gladium Goliath David accepit, ubi? 192 A. B.

gladios recurvos habent Sarraceni.

gladios non audent milites portare in terra sancta, nisi forte mediante
Sarraceno aliquo, 74 B.

gladiis se duo peregrini iracundi petebant, 41 a.

gladiati et armati processerunt peregrini per desertum, 127 b. et 66 a.

gladiis evaginatis terruimus Arabes, 73 b.

Glagolae sacerdotes sunt Latino et Graeco, 199 b. c.

gleba agri Damasceni qualis sit? 7 a; terrae sanctae inter reliquias
servanda, 253 B; Aegypti fertilissima ex Nilo, 118 a.

glis Aegypti, cujus formae? 113 b. Glires et mures in navibus crescunt,
53 A. et 54 B.

globum de stercoribus conficit scarabaeus, 243 A. B.

Gloria in excelsis Deo, est ecclesia quaedam, 173 B. C.

gloriosa facta quarundam foeminarum, 230 B. C.

gloriosa valde fuit ecclesia S. sepulchri, 130 B.

gloriosum est templum in Jerusalem, 263 A.

gluten Judaicum quid sit? 241 A.

Gnotosoliton, oraculum Apollinis, 269 b.

Golgatha, locus, in quo est ecclesia Golgathana, 131 B. C.

Gottfridus, dux strenuissimus, primus Latinorum rex in Jerusalem, cepit
civitatem, quo modo? 272 A. B. et 274 A.

Gorgones tres sorores, unum tantum habentes oculum, 180.

Goricia, comitatus, 226 b.

gradus templi dominici XV, 228 A. Gradus Praetorii Pilati sunt Romae,
139 A. Montis Sinai Oreb, 86 a.

Graecus ignis accenditur de fonte quodam, 77 a. b.

Graeci sic celebrant sanctorum festa, 58 a. b. Graeci quidam sunt
interfecti a Sarracenis in Jerusalem, 262 A. Campanas primas de
Venetiis habuerunt, 217 a.

Graecorum sapientia ex Aegypto, 138 a. Habitatio in Jerusalem, 123 B.

Graeci Latinae et Romanae ecclesiae semper inimici, propter quod eorum
abominabilis est mentio in hoc evagatorio saepe, ut 68 A. B. 139 B. et
13 a. b. 60 b. c. 170 a. 171 b. 178 a.

Gregorius magnus, si pietatem Trajani in quodam loco flevit, maxime in
isto flevisset loco, 213 A. Eleemosynas de Roma ad montem Sinai misit,
60 b.

Gregorius X passavium in terram sanctam ordinavit, 288 A.

Gregorius Nazianzenus ubi cum aliis sanctis quiescit, 38 B.

grex sodalium est turba fidelium, 4 B.

gryphones qualia animalia? 154 b. Custodes thesaurorum, 154 a.

grupp, maris periculum, 45 A.

Guardianus fratrum minorum montis Sinai et provisor ecclesiae
orientalis, 108 B. Guardiani navium, 48 B.

Guelf et Gibel, factionum nomina, 214 a.

Guer, Gwer, villa in montanis, 30 B.

Guido, rex Jerusalem ultimus, 279 B.

gubernator navis, quomodo regat eam? 47 A.

Guilhelmus, capitaneus in Jerusalem, 219 A.

gulff, quoddam maris periculum, 44 B.

gulosus epulo ubi domum habuerit? 137 B.

gulosorum Bacchus deus est, 158 B.

gula uni alterive est natura, 237 B.

gygas vide supra.



                                   H.

Habitaculum quare dicatur domus? Vide supra s. v. domus.

habitus peregrinorum Hierosolymitanorum, qualis? 25 A. Sarracenorum,
vide s. v. Sarracenus et Sarraceni.

habitum suum religiosus non deserat, alias est excommunicatus. 196 B. C.

habundantia omnium rerum est Venetiis, 219 b. c.

haeretici sunt monachi S. Catharinae in Sinai, 60 b.

Hay, Ai, civitas terrae Sanctae, 210 A.

Hall oppidum, loca, ubi sal decoquitur, Hall dicuntur, 228 b.

Halla arabice, dominus dicitur latine, ...

Hallicub, horribilis torrens, 37 b.

Halliu, nequam homo, 112 a. et 126 b.

Hamor, Sarracenorum rex aedificavit templum quoddam in Jerusalem, 259 B.

Hanada, mansio XXII peregrinorum, 60 b.

Hannibal, primus penetravit Alpes nostras, 223 b.

Hebal et Garizim, montes benedictionum et maledictionum populi Israel,
205 A.

Hebron, civitas vetustissima, plura habet nomina et describitur, 9 b,
civitas quatuor gygantum et quatuor patriarcharum, 9 b.

Helenus, pater sanctus, equitavit cocodrillum, 221 a.

Helena Graecorum, rapta a Paride, 149 b. Tribus vicibus fuit rapta,
quia speciosissima, sed confecta senectute stultitias virorum derisit,
184 a. Auream mensam suam in mare mersit, 165 a. Sancta cruce inventa
ecclesiam S. sepulchri construi fecit, 165 A. In Bethlehem haec egit,
179 A, in capella quadam residet, 113 A, loca sancta mundavit ejectis
idolis ex iis, 178. Clavorum Christi unum mari immersit, ubi? 185 a. In
quo loco nunc quiescat? 37 A. Ecclesiam Bethlehemiticam aedificavit, et
reliquias ibi reperit, et quaenam sint illae? 178 A. B. et seq.

Hellespontus mare, quare sic dicatur? 160 b, 177 a. b. et 27 B.

Helle virgo novercam fugiens submergitur, 160 b.

Helia, Elia vel Aelia, dicitur civitas Jerusalem, 255 A.

Helias propheta, ubi sit natus? 165 A, in umbra juniperi dormivit, ubi?
28 b. Eliae specus in monte Oreb, 44 b. Locus in allocutione Domini in
monte Oreb, 45 a.

Helizaeus, Elisaeus, ubi a pueris derisus sit? 205 B. c., aquas sale
dulcoravit, 206 B. c. Elisaei capella in Oreb, 44 b; ubi Jordanem
diviserit? 199 B.

Helias, ubi in curru igneo raptus sit? 202 A.

Heliopolis, Aegypti civitas, 102 b.

Helim, desertum Madian, 55 a.

Helius, Aelius, imperator, destruxit, reaedificavit ac ampliavit
Jerusalem et loca sancta moenibus cinxit, 114 B. et 265 A.

Heinricus rex Jerusalem electus, 289 A.

Heinricus de Stöffel, baro, comes peregrinationis hujus, 32 B.

Heinricus de Schaumberg comes peregrinationes ad S. Catharinam, 221 B.

Hennon vallis Gehennae, 150 et 232 B. C. D.

herbae insulae Cypri sunt paene omnes aromaticae, 66 A.

Hercules puer fortis fuit, 187 a, leonem vincit, 85 a, aves mirabiles
occidit, 187 a, boves suos furto amisit, sed rehabuit, 85 a.

Hercules oceani claustra rupit eumque terris intromisit, sicque factum
est mare mediterraneum, 71 b et 223 a. Hercules amore Jolae
effoeminatus filavit, 14 et 84 a. Dux Ferrariensis Venetos afflixit,
193 a.

Heraclius imperator sanctam crucem redemit, 266 B.

Heraclioticum Nili ostium, 123 a.

heremus, eremus, Joannis Baptistae. Quaere desertum.

Heremus regio calidissima, 137 a.

Heremitae quibus in locis manserint? 137 a.

Herodes quaesivit puerum Johannem Baptistam exstinguere cum aliis
pueris, 191 B. Herodis domus, in qua Christus fuit spretus, 139 A.

hiatus terrae, per quem ad infernum descenditur, 67 B, per quem fluvius
Acherontis ad inferos dilabitur, 161 b, in profundo maris mortui, per
quem aquae ejus dilabuntur in infernum, 246 A, ex quo erumpit Orcon
(Acheron), inferni fluvius, 178 b, mare sorbens, 13 A, deglutiens
Dathon et Abiram, 53 b, montis, in quem mare recurrit, 183 A. B. Corici
montis stupendus, 148 b. Aetnae et insularum Aeoliarum, 189 b. c. in
Alpibus Sueviae prope Justingen, ... multi, sive specus, 53 a,
mirabiles, 169 a. b.

hiems et aestas Orientis, quales sint? 174 B.

Hydruntum civitatem cepit Turcus, 153 et 196 a.

Hyniscena, vallis delectabilis, 39 b.

Hippo, foemina casta et fortis, cum pluribus aliis, 231 A.

Hippocras et Hippocrates vide littera Y.

Hyrcanus, pontifex Jerusalem, thesauros effodit de sepulchris patrum,
97 B.

hippopotamus vide littera Y.

hircus fit ex hoedo, 7 A.

hirundines ubi sint in hieme? 181 a.

Hispaniae rex incognitas invenit insulas, 71 a.

Hister, fluvius, est Danubius noster, 192 b.

hydra, monstrum in mari, ab Hercule interfectum, 218 a.

Holenstein, hospitium in Alpibus Julianis, 225 b.

homo primus ex nobili humo terrae Aegypti crevit, sicut planta,
secundum antiquos gentiles, 36 a. b.

homo mutari potest in lapidem, 245 B.

homines miserrimi Christiani a Turcis pulsi, 205 a. b, emtitii sunt
miserrimi, 132 a. b, in foro venduntur, sicut bestiae, ubi? 87 a. In
quadam curia venales habentur, 131 a. b, in qua regione pro censu annuo
dominis solvantur, et domini eos venditioni exponant, 197 b.

hominum transmutationes an fieri possint? 245 B, pugnatorum maximus
exercitus, 27 B, multitudo, quanta sit Cairi? 100 B.

hominum et civitatum multitudo Aegypti, 136 a. b.

horae vel tempora noctis quomodo nominentur? 116 a.

horologium[TR245] peregrinorum in deserto est gallus albus, 177 a.

horrea Joseph in Egypto, ut vulgus dicit, 90 a.

horribilis conturbatio peregrinorum in navi, 57 A.

horribilis maris tempestas, 19 A. B, navium compactio, 22 b.

horrida monachorum habitacula, 208 A. et 137, 146 b. et c.

hortus paradisi voluptuosissimus, 117 et c.

hortus deliciarum Salomonis, 249 A. B, balsami describitur, 78 a. b.,
balsami, quomodo a peregrinis visitetur? 75 a. b., delectabilis montis
Sion, 106 B. Monasterii S. Catharinae sub Oreb, 54 b. XL martyrum, 51
a,[TR246] deliciosus Veneris, 149 b. c. Hesperidum cum aureis malis, 76
a. Amoenissimus magnorum Aegypti, 151 a.

horti Jericho pulcherrimi, 204 B; juxta Alexandriam amoeni, 124 a.

hortulanus, Christus apparuit, ubi? 111 A.

hospitium primum peregrinorum in terra sancta est miserrimum, humanis
stercoribus foedatum, 225 A, in Gaza, ... in Alexandria, 116 a, trium
regum in Jerusalem et foris, 188 A. B. et 164 A.

hospitia qualia sint diversoria in oriente, 195 A. In insulis maris, 54
A.

inhonesta sunt in aliquibus locis, 166 b.

hospitale S. Johannis in Jerusalem, 42 A. Duos habet magistros, 221 B.
Hebron locuples, 9 a.

hospitalia Jerusalem, 123. Jovis per mundum, ...

hospitiolum, villa in Alpibus, 30 A.

Hospitalariorum ordo incepit, 276 A.

Hospitalarii Jerosolymitani, 276 A.

hospitalitatem miro certamine servabant patres sancti in Aegypto, 141 A.

hospitalitatis virtute prae omnibus Christicolis clarent domini ordinis
S. Benedicti hodie in tota Europa, 209 b.

hostes implacabiles Romanae ecclesiae sunt Graeci, vide Graecus.

hostes naturales sunt Italici et Teutonici, 32 A. B.

Hungaria, Pannonia et Boëmia, 186 b.



                                   I.

Jacob patriarcha ubi habitaverit? 165 B, scalam coeli vidit ubi? 210 A.
Jacobi et Leae sepulchrum, 8 b. Jacobus et Joannes apostoli ubi nati
fuerint? 227 A. Jacobus apostolus in episcopum Jerosolymitanum ubi
electus sit? 105 B. Jacobi apostoli episcopi Hierosolymitani sedes, 113
A. Jacobus apostolus decollatus, 103 B. Jacobi specus, locus
Praedicatorum, 157 B. Jacobi sanctitas, 105 B. Jacobi brachium, 36 A.
Jacobi majoris brachium, 38 B.

Jacobus Sprenger, Praedicatorum in Alemannia provincialis, rosarii
beatae Mariae Virginis innovator, 190 B.

Jacobitae sive Jacobi magni haeretici, 153 A.

Jadra, Dalmatia civitas, 201 A. B.

Jamnia, portus Palaestinae, 81 B.

Janus, pater deorum, 200 a. b. Rex Cypri crudelis in filium fratris,
152 b.

Januarii superstitiones, 200 a. b.

Japhet, Noae filius, ubi habitaverit? 139 a.

Jason, aurei velleris acquisitor, 160 a. b. c.

Jasonis navigatio, 202 B.

Jaspis, lapis valde pretiosus, valde magnus, 153 b. c. d.

Jaspidea tumba pro Christi sepultura parata, 154 a. b.

Icaria vide in Ycaria.

Jedeshaim, villa prope Thissen castrum, 26 A.

Idaeus mons, vide Ydaeus.

Idioma vide Ydioma.

jejunium Christi, ubi per eum celebratum sit? 205 b. Sarracenorum, 54
b. parascevae tolerabile[TR247] est prae alio, 287 A.

idola et idololatra vide in littera Y.

Idruntum vide littera Y.

Jenuenses, Genuenses, et Veneti turbationes multas in mari habuerunt ...

Jenuensium primus dux, 152 a. Fonticus Alexandriae, 130 b.

Ihesus, ubi natus? 16 A, ubi mortuus? 115 A, ubi deosculatus a latrone,
26 b. Ubi tentatus a diabolo, 208 B; pueri balneum salubre, 175 A.

Jericho civitas, 204 A. B.

Jeremias ubi sit natus? 234 A, ubi absconderit ignem sacrum, 243 B. C,
ubi martyrizatus, 139 b.

Jeronymus ubi natus sit, ... quomodo vitam duxerit? 167 A. B; ejus
monasterium, 242 A, cella sive studorium, et ejus sepulchrum, 167 B. C,
imago in marmore praesepis Domini, 171 A.

Jerusalem civitas sancta, plura habet nomina, 255 B, antiquior est quam
Trevirae, Troja et Roma, 257 A, antiqua ejus dispositio, 114 A,
describitur prout jam stat, 255 A, qualem gyrum habeat? 225 B, in
magnitudine est ut Rhaetia Augusta, in montuositate ut Rauricae
Augusta, quae est Basilea, 255 B. C, caret aquis propriis, 141 A, habet
aquas a longissimo inductas, 249 B, per Titum et Vespasianum
destruitur, 264 B, capta fuit a Christianis, 272 A, fuit intestinis
bellis lacessita, 156 B, quando et a quo primo sit aedificata, 255,
destruitur, 284 B. C, fuit a Sarracenis capta, 280 A. B, Christianis
oblata, sed nolunt eam recipere, 285, fuit capta per Cusanum
Christianum Tartarum, 288, per Fridericum II. redemta fuit, 286 A. B,
fuit per Christianos resignata Sarracenis cum ingenti luctu, 281 A, non
potest pacifice possideri, nisi cum subjugatione terrae Aegypti, 284 B,
hodie sic stat, 290. Omnis homo libenter eam videret, 4 A, quanto plus
videtur, tanto amplius videri desideratur, 215 A, vidisse et non
emendasse vitam parum prodest, 6 A. B. Civitas, quos Latinos reges
habuerit, 74 A, habuit multos reges titulares, 282 A, plures reges
Christianitatis de ea titulum habent, 288 A. B.

Jerosolymorum vitiosa vita perdidit civitatem, 280 A.

Jerosolymitana peregrinatio quod malum habeat? 183 a. b.

Jerosolymitae milites super omnes commendantur, 184 B. et seq.

ignis necessarius ad hominis nutritionem, ita, quod sine igne homo non
potest vivere, 22 a, Graecus inexstinguibilis in quo fonte accendatur?
77 a. b, flammat ex quibusdam montibus, et quare hoc? 109 b. c. d,
ignis primo in silicibus fuit inventus, et a quo? 47 b, paschalis primo
datus fuit de coelo in ecclesia[TR248] Sion, antequam esset ecclesia S.
sepulchri, 264 A. Ignis paschalis quomodo accendat lampades et candelas
in templo, 165 A. Ignis paschalis signum est clementiae Dei ad totam
sanctam ecclesiam, 131 A. Ignis paschalis non descendit ad accensionem
luminum propter vitia cleri et populi, 28 B. Ignem paschalem de coelo
accipere se fingunt Christiani in vigilia paschae in Jerusalem, 131 A.
B. Ignem S. Johannis Baptistae quomodo faciant in navibus? 65 B. Igne
succensam domum exstinxit FFF, 177 b.

Ilaris fluvius, vide littera Y.

illabitur torrens Cedron mari mortuo, 150 B,

illabitur Jordanes mari mortuo, 199 A. et 200 A. Nilus mari magno, 122
a. Danubius mari Euxino, ...

illicebre, illecebrae, Christianorum in Jerusalem, 280 A.

ilex, quercus Mambre, 10 a.

illicitum est ingredi terram sanctam sine papae licentia expressa, ...

illicitum est Christiano ingredi Sarracenorum templa, 261 B.

Illyricum regio est Dalmatiae, attingens Graeciam aut Macedoniam, et
Thraciam, 196 b.

illusio nocturnalium phantasmatum, 99 b. c. d.

illustrium dominorum fuit comes et confrater in peregrinatione
Hierosolymitana FFF, 32 B, in peregrinatione montis Sinai, 221 B.

illustratur vallis Josaphat luminibus, 149 A.

illustrant lumina montem olivarum, 151 B.

immolare, vide litt. Y.

imperium Romanum, quo tempore translatum sit in Germanos? 167 A.

imago et imagines vide litt. Y.

imperium Romanum a quibus dependet? 228 a.

imperialia insignia Caroli Magni ubi sint? 167 A.

impudicissima chorea Sarracenorum, 143 b.

impudicissima Venus, meretricum dea, 250 b.

imperium Constantinopolitanum a Christianis in Turcos transfertur, quo
anno? 178.

incarnatus diabolus est Machometus, 266 B.

incarceratos humaniter tractant Sarraceni, 88 a.

incarcerati male tractantur in Alemannia, 214 b.

incestum Loth ubi commiserit? 246 A, vitant cameli maxime, 2 b.

inclusio peregrinorum in portu maris, 75 A. B, in portu Alexandriae,
124 b. in fonticum Catalonorum, 116 a. in Anastasin, 109 A. B.

incubi et sucubi quid sint? 99 b. c. et 168 a.

inculta est terra sancta, 5 a.

incommoda peregrinorum in galea, 52 B.

inebriantur Sarraceni faciliter ex uno vini haustu, 73 B. et 83 in III
articulo et 13 b.

Indiae regionis nobilitas, 79 a. Indiae naves non ferunt ferrum, 49 b.

Indiani sive Abessini quales haeretici sint? 135 A.

indulgentia plenariae remissionis habet tale signum ††, et septennis
habet tale †, 75 A.

indulgentiae maximae in monte terrae sanctae, 14 A. B. C.

infantes quali ritu immolati sint Moloch 233 A; suos infantes Sarraceni
saepe transmittunt ad Christi baptismum, 91 a.

inferni vorago ubi sit? 241 A. B.

inferni civitas ferrea dicitur, 124 b, descensus per quem hiatum sit?
67 B; vorago Acherontis fluvii, 161 b, fluvius Orcon ubi erumpat? 138;
os dicitur hic esse, 190 b.

infirmi peregrini in galea sic providentur, 51 A.

infirmati fuerunt paene omnes peregrini, 17 a.

ingressus peregrinorum Venetias, 32 A, in galeas in mare, 56 B, in
terram sanctam, 75 A. B. Jerosolymam, 92 A, in templum dominici
sepulchri, 108 B. C, in monumentum Domini, 118 B. C, in specum
nativitatis Domini, 169 A, in Jordanem, 195 B, in Hebron, 5 a. b, in
Gazam sive Gazaram, 12 b, in desertum magnum, 26 b. c, in monasterium
S. Catharinae, 42 b, in terram Aegypti,... in hortum balsami, 75 a, in
Cairum, 80 a, in Alexandriam, 124 a, in Fonticum Cataloniorum,
116,[TR249] in naves Alexandrinas, 145 a, in Venetias, 206 b, in
Alemanniam, 225 a, FFF in Ulmam et conventum, 230 b.

inimicitias facit Discordia, dea litigiosorum, 149 b.

inimici Christianorum semper sunt Sarraceni, sed celant propter lucrum
exspectatum, 147 a. b.

inimicos non suscitet sibi peregrinus in galea, etiam minimos, 55 A.

immutatio affectuum in navi, 51 B.

immundissima est civitas Cretensis, 171 a.

innocentum sepulchrum ubi sit? 172 A, multa eorum corpora, 37 B,
corpora quomodo vendantur? 172 A. B.

innovator rosarii quis? 190 A.

inobedientia Adae proclamatur, 7 a, et obedientia Abrahae commendatur,
122 B.

insignia peregrinorum Hierosolymitanorum sunt quinque, 25 A; imperialia
sunt Norimbergae, 167 A.

insolentiae peregrinorum in ecclesia dominici sepulchri, 215 B. C.

Insprugg oppidum, dicitur Pontinum latine, 228 a.

insula et insilla quid sit, et quomodo generentur insulae? 58 B.

Insulae Cycladum 56, quarum caput est Rhodus, 161 b.

insula Nili pretiosissima, 112 b. c. d.

intitulantur peregrini Venetiis, 35 B.

intentum suum exponit auctor evagatorii in describendo loca terrae
sanctae, 70 A.

interpretes LXX quomodo convenerint? 240 b.

introitus. Quaere supra Ingressus.

invasio peregrinorum ab Arabibus. Quaere supra Arabes.

invectiva contra Machometum et legem ejus, ...

invectiva contra perfidissimos Graecos, 171 b, contra presbyterum
schismaticum et fermentaticum, 68 A, contra Christianos ementes et
vendentes in dominico sepulchro, 216 A, contra Cypri provisionem in
spiritualibus, 157 B, contra Sodomae peccatum, 245 A. Quaere etiam
supra littera E Exclamatio.

inventio sanctae crucis quo loco facta sit? 114 A. B; partis S. crucis,
274. Lanceae Domini, 271 B. Corporis S. Catharinae, 57 a. Thesaurorum,
92 b. c, ingentis gigantis, ibidem.

inundatio Nili unde proveniat? 129 a.

Inus, fluvius Pontinensis, 227 b.

Joab interfecit Abner principem, ubi? 9 a.

Joachim, pater beatissimae Mariae Virginis accepit promissionem prolis,
212 A. B, idem ubi sepultus sit? 144, non habet festum, sicut Anna
uxor, 212 B.

Joachim abbas futurorum conscius passavium terrae sanctae dissuasit,
282 A.

jocalia et clenodia portantur ad loca sancta, quomodo iisdem
applicentur? 36 A.

jocundus casus accidit FFF, qui recitatur, 242 B. c.

Joannes Baptista ubi sit natus? 191 A. B, in deserto quali cibo sit
pastus? 200 B, in duobus desertis deguit, 192, quo digito agnum Dei
demonstraverit? 202 A, ubi Christum baptizaverit? 195 B. Johannis
Baptistae brachium cum manu et digito, 272 b. Ecclesia super Jordanem,
202 A. Capella in Anastasi, 122 A. B. Joannis Baptistae festum quomodo
celebretur in mari? 65 B.

Joannes et Jacobus fratres, apostoli, ubi nati sint? 227 A.

Joannes eleemosynarius, ubi martyrizatus sit? 130 a.

Joannes de Montfort peregrinus sanctus, ubi? 155 b.

Joannes de Prussia, qui erat in Jerusalem miles, vir est magnae
dignitatis, 183 A.

Johannes rex Jerusalem, cujus gener erat imperator Fridericus,
Jerusalem cepisset, si legatus non obstitisset, 284 seq.

Joannes comes de Solms, comes peregrinationis Sinai, 221 B, in
peregrinatione obiit, 142 b.

Joannes Wernherus de Cimbern, baro, peregrinus Jerusalem, 32 B.

Joannes Truchses, miles, terrae sanctae peregrinus, 24 A. 32 B.

Joannes Ehinger, magister civium in Ulma, quid fecerit? 36 A.

Joannes puerorum magister, peregrinus Jerusalem, 32 B.

Joannes Schmid, peregrinus terrae sanctae, 32 B.

Johannitarum ordo quando inceperit in Jerusalem? 276 A.

Johannitae quomodo Rhodum insulam obtinuerint? 162 b.

Johannitae multis annis a Turcis sunt vexati, 163 A.

Jonas propheta ad quem portum fugerit a facie Domini, 79 A.

Joppe, maris portus, describitur, 78 B, fuit civitas fortissima, 79 A.
Joppe fuit Andromeda, 79.

Jor et Dau, duo rivuli, de quibus fit Jordanes, 199 A.

Jordanis descriptio, 198 B. C. Oritur sub monte Libano, 198 B, olim
decurrebat in Nilum, 122 a. Dignitas et commendatio, 99 B, aqua sacra
commiscetur aquis maledictis maris mortui, et quare? 200 A, aquis
utuntur incantatores ad maleficia, 198 B. Jordanem adire difficulter
admittunt peregrinos Sarraceni, 198 B, balneatio solatiosa et
periculosa, 195 B. C. D, aqua reservata in vase et navi illata impedit
marinam navigationem, 198 A.

Josaphat, rex Jerusalem, ubi sepultus[TR250] sit? excidit quandam
pyramidem, 156 A. B.

Josaphat vallis, qualis sit? 142 A. et 150 B.

Josephus Judaeus, sic dicit Dominum Jesum personatum fuisse et
dispositum. antiquam describit Jerusalem, 226 A. Josephus, sponsus
Mariae non fuit illius senectutis, sicut depingi solet, 156 A, errans
in fuga Herodis reductus fuit in viam veram, 173 B; de quo fonte aquas
hauserit? 92 a. Mariae sponsus laudatur, 77 a. b; ubi sepultus sit? 156
b. c.

Jovis vitiosissima vita proditur et nativitas, 168 b. c, incarnatio
ponitur, 100 b. c.

Isaac, quaere Ysaac.

Isis, vide Ysis.

Issicus, maris magni sinus, 148 b.

Isidorus vide Ysidorus.

Judas ubi suspensus fuerit laqueo? 161 A; osculum Christo dedit, 145 B;
ejus domus, 194 A.

Judaeus nullus potest ascendere montem Dei Oreb, 44 a. b.

Judaei quomodo in luto et latere servierint in Aegypto, 88 b.

Judaei templum in Jerusalem volebant aedificare, sed incassum
laborabant, 259 A, quare potius vitulum adoraverint, quam aliam rem, 54
a. b, per Alexandrum M. montibus inclusi sunt, 97 a, semper aemuli
beatae Mariae Virginis, 77 a, locum nativitatis Christi
contaminaverunt, 178 A, duo peregrinorum servitores, 202 B.

Judaeorum coecitas, 208 a, in Mariam Virginem malignitas, 100 B.
Inclusio, an sit de facto aliquid in re? 151 a.

Judex in extremo examine ubi sessurus sit ad judicandum? 149 B. C.

judicium futurum praedixit Christus, quo loco? 153 A. Futurum esse
credunt Sarraceni, sed cum fatuitatibus, 229 A. B; an judicium generale
in hac terra futurum sit? 8 A.

Judicia sunt certis diebus in galea ad componendum litigantes, 48 B.

Julianus apostata, Caesar, Christianorum inimicus ... per Mercurium
militem defunctum fuit occisus, 273 B.

Judaeis Messias fuit creditus, 259 A.

Juno lactuca comesta impraegnata est et peperit filiam, 165 a.

Jupiter in Creta natus fuit, 168 b. Incantator et augur maximus fuit,
101 a, 179 a, 160 a, 186 a etc., ut dominus coeli creditur in monte
Olympo habitasse, 179. Fratres suos Neptunum et Plutonem deos
constituit, 168 b. Cancrum signum coeleste posuit, 206 b, in nuptiis
dearum architriclinus fuit, 149 b. Europam virginem rapuit et ab ea
mundi tertiam partem nominavit, 168 a, pater Alexandri Magni fuit
putativus, 98 a, quinquies totum mundum circuivit, 160 b, aquilam avem
signum habuit, a quo ad Romanum imperium venit, 179, homo vitiosissimus
fuit, 160 b.

Juno deorum mater ubi nata sit? 165 a, dea divitiarum et dominorum, 150
b.

Italia vide Ytalia.

jurant Sarraceni per deum Halla, Alla, ...

jurant galeotae et marinarii in navibus pessime, 48 A. et 195 b. et 198
a. b.

Justinianus imperator fundavit S. Catharinae monasterium sub monte
Sinai, 59 a.

Justiniana congregatio patrum ordinis S. Benedicti instituta
religiosissime, 209 a.



                                   K.

Karioth, abbatis monasterium, 4 a.

Karolus Magnus pacem fecit in terra sancta inter Christianos et
paganos, 267, egregiam aedificavit ecclesiam Thurigi super tumbas
martyrum Felicis et sociorum ejus, 140 a. Quaere etiam Carolus.

Katharina virgo ubi fuerit nata? 156 a. b, ubi fuerit commorata,
baptizata et instructa, 129 b. c, ubi fuerit decollata, 129 b, fuit
rapta per angelos, 48 b, inventa, 57 a, jacuit in monte Sinai
incognita, 48 b.

Katharinae virginis carcer, 129 a, sepulchrum et reliquia, 56 a,
translatio quomodo sit facta, 57 a, illius stella, qualis? 28 a,
reliquias quomodo deosculentur peregrini? 56 b. Katharinae virginis
mons Sinai describitur, 59 a, monachi quales sint? 60 a, monasterium
fuit XIV mansio peregrinorum in deserto, 43, oleum an adhuc fluat? 56
b, monasterium tres habet ecclesias, 59 a.

Katharina de Senis, virgo sancta, de latere Christi potum avidissime
suxit, 94 B, 140 A. Legere libros scivit miraculose, 140 A, Katharinae
de Senis pes integer ubi sit? 37 A.

Keba, quid sit? 45 A. et 46 A.[TR251]

Kursula, quaere Cursula.

Kurtusiae sunt pecuniae servis dominorum propinatae, quas nos bibales
dicimus.



                                   L.

labyrinthus Maronis horribilis, 94 b.

labyrinthi quatuor in mundo, 169 A.

labor peregrinandi in terra sancta magnus est, 96 B. et 211 A. et 36
etc.

labor grandis in ascensu montium sanctae crucis, Judaeae, Quarentanae
etc. vide singula in suis locis.

lac Virginis Mariae vigorosum valde, et unde venerit, quod in ecclesiis
reperitur? 171 A.

lacus asphalti nominatur mare mortuum, 240 B.

lacus quidam Aegypti rubeas habet aquas, 90 b.

lacus Job dictus, quomodo mutetur? 90.

lapis mortis in Alpibus, 223 b. c.

Lachis civitas, 199 A.

Laccara, mansio XIX peregrinorum in deserto, 54 b.

lacrimarum vallis ubi sit? 8 a.

lactuca impraegnata Juno, 165 c.

Layla haly la lach, clamant Sarraceni, 124.

lamentatio beatae Mariae Virginis sub cruce, 122 A.

lamentatio, quaere Exclamatio, Invectiva.

lampas Veneris semper ardet, 153 b.

lampas Pallantis semper ardet, 93 b.

lampas b. Mariae Virginis semper ardet per se, ubi? 194 b.

lampades septingentae in quodam templo ardent, 151 B. et 261 A.

lampades infinitae in turribus urbis, 103 b.

lampas nulla ardet in quadam sancta, magna et solemni ecclesia, 182 A.
B.

lampades quot ardeant in dominico sepulchro? 127 B.

lancea Christi quomodo fuerit inventa? 171 B.

lapis Jacob, quem erexit in titulum, 210 A.

lapis Zoelech, ubi jacuerit? 232 B.

lapis praesentans vestigia pedum Christi, 123 B.

lapis impressa habens pedum Christi vestigia, 148 B.

lapis sessionis Christi ante Bethaniam, 213 A, sessionis Christi ad
coronationem, 112 B, super quem corpus Christi inunctum fuit, 117 A,
magnus ad ostium monumenti Christi, 102 B.

lapis reprobatus in aedificio domus saltus Libani, 228 B.

lapis sanctissimus, super quem ignoranter stetit FFF, 109 B.

lapis, super quem stabat angelus consolans Christum, 145 A.

lapis potest fieri homo, 245 B.

lapides vallis Therebinti limpidissimi, 91 A.

lapides quidam naturaliter semper sudant, 113 A.

lapides terrae sanctae quanta gloria sint praediti, 89 B; sunt pro
reliquiis colligendi et inter reliquias locandi, 253 b, duo magni in
Jerusalem allati de monte Sinai, 103 B. XII per filios Israel de
Jordane sumti, 202 B, duo, unus Christi, alter Mariae Virginis in loco
praedicationis Christi, 98 B, duo in lithostratho in loco judicii
Christi, 138 B, quibus S. Stephanus fuit lapidatus ubi servetur pro
reliquiis? 40 B. De quo loco non possint apportari per Sarracenos, 174
A, ad sedendum ponunt sibi quidam stulti in valle Josaphat, 150 B.

lapidibus usus est Christus in operibus redemtionis nostrae, 89 B.

lapidibus terrae sanctae sportam plenam collegit FFF per terram et mare
secum ducens usque Ulmam, ...

lapidatus fuit Achor fur, ubi? 23 B. S. Stephanus, 142 A.

lapideae tabulae Moysis pretiosissimae, 55 b.

lapidea hydria una de sex ubi sit? ...

lapilli illius campi sunt quasi vitrei, perspicui, diversorum colorum,
32b.

lapillis quasi tesseris sortizant Orientales in quodam loco, 99 A.

lapicida primus ubi fuerit? 169 B.

lares qui sint? 150 b.

Larich, locus pessimus in deserto, 35 a.

largi sunt Veneti ad eleemosynas, 218 b.

Larmola portus maris, 200 b.

larvatae sunt foeminae Sarracenicae, 110 b.

Latini Christiani potissima loca habent in Jerusalem, 134 A.

Latini gravissimo censu comparant locorum sanctorum visitationem in
Jerusalem, 289.

latibula David in persecutione Saulis, 246 B.

latibula apostolorum tempore passionis Christi, 161 B.

Latona dea antiquorum, 259 b.

lascivae sunt Sarracenorum foeminae, 87 A.

latriae virtutis nobilissimae actus est ipsa peregrinatio, 3 B, 96 B,
211 A et 36 a.

latrina galeae qualis sit? 46 A, terrae sanctae est mare mortuum, 241 B.

latro dexter, Dysma, Christum puerum agnovit, 26 b.

latronis dextri crux est sancta, 67 A.

latrones beatam Virginem cum puero Jesu captivaverunt, 26 b.

latronum cruces juxta crucem Christi steterunt, 115 B. Desertum, in quo
incidit in latrones ille, qui descendebat a Jerusalem in Jericho, 211 A.

laus terrae sanctae, 7 B. Jerusalem et montium terrae sanctae, et
lapidum, 89 A, peregrinationis terrae sanctae, 8 A, militiae terrae
sanctae, 18 A. B, terrae Aegypti, 136, moderni Soldani, 249 B, maris
magni, 221 b. Venetianae urbis, 211 a. 221. Alemannici idiomatis, 225
b. Dominorum ordinis S. Benedicti, 29 b, mulierum illustrium, 232 B. C.
D, quarundam vetularum fortium, 211 A. B. Doctorum medicorum, 156 a. b.

laudant Deum navigantes, 49 A. Sarraceni, 104 a.

lavacrum saluberrimum pueri Jesu, 175 A.

Lazari sepulchrum ubi? 213 B.

Lazarus ulcerosus pauper, 137 B.

latus Christi virtuosum, 95.

Lebhem, mansio II peregrinorum in deserto, 29 a.

lectulum petrosum et aurum, suavem et mollem reddit labor et sobrietas,
206 B, talem habuit FFF in peregrinatione, 223 B.

legatus papae terram sanctam perdidit, 285 A. B.

legata civium Venetorum morientium, qualia? 218 b.

Lemnos insula Vulcani, 187 b.

leno quidam in nostra galea cum pellice, 146 a. b.

leo, qualis bestia sit? 84 b. c, in solitudine Jordanis mansuetus, 199
B, domesticatus, ludens cum hominibus, 84 b.

leonem David interfecit, 174 A. Leonem quomodo decipiat leopardus, 83 B.

leones hi viri fortes vicerunt, 87 a.

leopardus, bestia saevissima, 74 a, discerpsisset[TR252] FFF, nisi Deus
eum custodivisset, 126 b.

Lesina, civitas Dalmatiae, 198 b.

laetitia magna in galea facta fuit, 65 B.

laetitia, quaere supra Exultatio; Gaudium.

Laevinus frater sanctus, Minor ordine, martyr, 292 A.

lex Machometi quando sit data? 223 A.

lex Moysi ubi sit data? 95 b.

leges Atheniensium contra mulieres, 179 b.

liberatio Judaeorum de captivitate Aegypti, 140 b.

libraria ingens Philadelphi, 140 b.

libratione librae omnia venduntur Cairi, 81 b.

licentia papae necessaria est ad ingrediendum terram sanctam, 4 B.

Lycia regio poetarum fabulis familiaris, 154 b.

Lithostraton, locus judicii, 138 B.

Lidda, locus martyrii S. Georgii, 84 B.

lignum scientiae boni et mali, 76 a; crucis ubi creverit? 192 B. Lignum
crucis Sibylla Salomoni monstravit, 158 B; balsami, unde primo venerit?
245 76 a. Lignum aloës de paradiso enatat per Nilum fluvium, 121 b.

ligna sunt in caro foro in Orientis partibus, 109 b; qualia habuerint
peregrini in deserto? 29 b.

linguas maxime disciplinabiles habent Teutonici inter omnes gentes, 225
b.

limus corporis Adae ex quo agro fuerit sumtus? 6 a. b.

lineamenta corporis Christi impressa petrae, 146.

lis mala orta inter duos milites, 41 a.

litigia peregrinorum cum suis camelariis, 28 a.

litigium, quaere discordia.

litteras, an b. Virgo didicerit? 139 B. C. Archidux Austriae dedit
militibus ad senatum Venetum, quae sic praesentatae fuerunt, 36 b;
dedit dux Venetorum peregrinis ad maris capitaneum, 12 et 14 A. Rex
Soldanus peregrinis ad Alexandriam non multum utiles, 100 b et 111 b.

lyra Orphei dulcissimi soni, 68 b.

literas Uriae misit quidam contra peregrinos, 102 a.

literatus, quaere Doctus.

littus maris magni repletum est testis ostrearum, 78. Littus maris
mortui quale sit? 239 A; maris rubri haec habet, 69 b.

Locher, Conradus, 24 A.

Locus, ubi est medium terrae s. totius mundi, 117 B; sanctus, non
sanctificat hominem, sed vita bona, 209 B, ubi fuit Adam plasmatus, 6
a. b, ubi primo fuit Eva carnaliter cognita, in quo et genuit suos
filios, 7 b, ubi fuit Abel occisus a Cain, 7 a, ubi Adam et sui filii
sacrificabant et orabant, 255, ubi mortuus est Adam, 255, ubi est
sepulchrum Adae et Evae, 8 b; ubi Abraham morabatur, 10 a; ubi voluit
Isaac filium suum immolare, 122. Sepulturae Abrahae et Sarae, 8 b, in
quo Loth inebriatus incestum commisit, 246 A, in quo Isaac meditabatur,
10 a, ubi facta est uxor Lot statua salis, 245 A. B, in quo Jacob
patriarcha habitavit, 165 B, in quo Jacob scalam coeli vidit, 210 A,
sepulchri Jacob, 8 b, in quo Ruben stratum matris suae maculavit, 174
a, ubi Moyses puer in flumine Nili repertus fuit, 95 b, ubi Moyses
pastor ovium fuit, 41 b, ubi Moyses rubum ardentem vidit, 42 b, ubi
Moyses decem praecepta accepit, 45 b, in quo Moyses quadragesimale
tenuit, ibidem, in quo Moses crebras cum Deo collocutiones habuit, 55
b, in quo filii Israel vitulo immolarunt, 54 a, in quo vitulum
fuderunt, 55 a, in quo Moyses tabulas confregit, 55 b.

locus, in quo filii Israel mare rubrum transierunt, 69 a, ubi est
petra, de qua fluxit aqua, 57 b, ubi erant in deserto XII fontes et LXX
palmae, 65 b, ubi terra deglutivit Dathan, 53 b, ubi mortuus et
sepultus est Moyses, 243 B, ubi filii Israel transierunt Jordanem, 199
B. Locus Galgalae et circumcisionis, 202 B, in quo David natus fuit 177
B, in quo David poenitentiam egit, 100 B, in quo tabernaculum habuit,
98 B, ubi sepultus fuit, 97 B. C, sacrificiorum idolorum, 150 B, ubi
David Goliam interfecit, 91 A, ubi Isaac occisus fuit, 161 A, in quo
Jeremias lapidatus fuit, 139 b, in quo Johannes Baptista natus fuit,
191 A. B, in quo Maria Virgo Elisabetham salutavit, 190 A, in quo Maria
Christum genuit, 169, in quo Johannes propter Herodem absconditus fuit,
ne cum aliis pueris occideretur, 191 B, in quo Maria et Joseph cum
puero Jesu capti fuerunt in deserto per Arabes latrones, 26 b,
mansionis Mariae, Joseph et pueri in Aegypto, 91 b. Baptismi Domini
Jesu, 195 B. Tentationum Christi in deserto, 207 B, praedicationis
Christi in monte Sion, 98 B, ubi Christus Zachaeum vidit, 204 A, in quo
Christus coecos illuminavit, 203 B et 210 B. C. Orationis et
pernoctationis Christi frequenter in monte Oliveti, et est specus
sancta, 144 B. C. D, ultimae coenae Christi, 94 A, agoniae Christi, 144
B. c. D. Captionis Christi in horto, 145 B, domus Annae, 101 A, domus
Caiphae, 102 B.

locus flagellationis Christi et coronationis, 138 B, locus
sententiationis Christi, 138 B, ubi Christo cum cruce educto Maria
spasmavit, 138 A, ubi Dominus Jesus cum cruce cecidit, 123 B.
Crucifixionis Christi, 115, sepulturae Christi, 118 B, inunctionis
corporis Christi, 117 A. Locus, in quo Maria mansit in morte Christi
usque ad ejus resurrectionem, in quo ei apparuit, 110 B, ubi discipulis
apparuit et Thomae latus palpandum praebuit, 95 A, ubi Mariae
Magdalenae apparuit in forma hortulani, 111, ubi aliis mulieribus
apparuit, 103 B, ubi in fractione panis agnitus fuit, 90 B, ascensionis
Domini, 148 B. Missionis Spiritus sancti, 94 B.

Locus primi concilii apostolorum, in quo symbolum apostolorum est
confectum, 105 A, ubi discipuli ab invicem divisi per orbem fuerunt a
Jerusalem, 104 B, capellae Johannis evangelistae, in qua Maria cottidie
communicavit, 105 A. Mansionis defunctionisque beatae Mariae Virginis
in monte Sion, 105 A. B. Sepulturae beatae Mariae Virginis 143 A, ubi
quidam rapere volebant ejus corpus, 100 B, ubi Thomas accepit
evangelium, 144 A. B, ubi Petrus suscitavit Aeneam, 185 A, ubi idem
suscitavit Tabitham, 79 A, ubi crux sancta fuit inventa, 114 A. B, mali
consilii, in quo creduntur Judaei apostolos flagellavisse, 163 B. C,
lapidationis S. Stephani, 142 A, decollationis S. Jacobi apostoli, 103
B, nativitatis S. Catharinae virginis, 156 a. b, mansionis ejus, 129 B.
C, martyrii ejus ibidem, decollationis ejus et raptus ibid., ubi corpus
ejus fuit inventum, 57 a, sepulturae ejus, 56 a, ubi fuit Rachel
sepulta, 166 A, ubi Joseph sponsus Mariae fuit sepultus, 156 B. c.

loca sancta in Jerusalem et Bethlehem Aelius Hadrianus imperator idolis
foedavit, 78 A. Quaenam loca sancta Maria Virgo cottidie visitaverit?
153 A. B, quomodo cottidie visitent fratres in Jerusalem, 124 A,
perfundunt mirificum odorem, 169 A, attrahunt hominis affectum, 92 A,
aperiunt visitantis intellectum ad scripturam sacram intelligendam, 9
B, non sanctificant, sed vita bona, 209 B, foedantur per Sarracenos
stercoribus, 104 A et 145 B. C, dehonestantur et deformantur per
peregrinos, 215 B. c, quaenam loca sancta sint fratribus minoribus emta
multo auro, quaeque hodie possident, 290 B.

loca duo sancta amiserunt fratres Minores, 98 A, multa valde sancta
sunt in Jerusalem, ad quae non admittuntur peregrini per Sarracenos,
148 A.

loca gentilium, in quibus cernuntur miranda aliqua, vel in quibus facta
sunt antiquitus miracula, an sit peccatum religioso hujusmodi visitare?
150 b.

lodices multae fuerunt galeae illatae, 193 b.

locutio latina ad modicum utilis est in alienis terris, ...

locutio Sarracenica videtur nobis horrida et gravis expressionis, ...

locutio Theutonica est brevissima et optima, 225 b.

locutio psittacorum avium, qualis? 84 b. c.

locustae, cibus Johannis Baptistae, quales fuerint? 100 B.

Loth, ubi domum habuerit? 239 A. B, ubi incestum commiserit cum
filiabus? 246 A, ubi sepultus sit? 8 a, uxor ejus statua salis facta
est, 245 A. B.

Lueas evangelista corporaliter quiescit, 209 a, et Cleophas in
fractione panis cognoverunt Dominum, ubi? 90 B.

lucus est in agro fullonis, 225.

lucerna semper ardens per se, 150 b, lucens semper, 53 b.

lucernae, lampades, in turribus moschearum sunt infinitae, 103 b.

Lucretia pudica commendatur cum aliis, 131 A.

lucris inhiant peregrini milites mercantiorum in dominico sepulchro cum
scandalo, 216 A. B.

Lucia virgo ubi corporaliter quiescat? 37 B.

ludus periculosus et suspectus illatus FFF, 236 B. C.

ludere cum leone, etiam domesticato, est periculosum, 84 b.

lusit David cum leonibus quasi cum agnis, quo loco? 174 A.

ludi Olympiaci instituti, 169 a, sortilegi quomodo fiant per
Orientales? 99 A, magni et criminosi cum chartis et taxillis fiunt in
navibus a peregrinis militibus, 64 A.

Ludovicus rex Franciae et Conradus imperator terram sanctam recuperare
nitebantur, 277 B.

Ludovicus rex Franciae sanctus Syriam cum copiis intravit, terram
sanctam recuperare volens, sed non perfecit, 287.

Ludovicus episcopus Tolosanus, sanctus, ordinis Minorum, cum fratre suo
Ruperto rege Siciliae bonum operatus est pro gloria sui ordinis, 290.

Ludovicus Fuchs, S. theologiae professor clarissimus, prior Ulmensis,
ordinis Praedicatorum, est hujus evagatorii examinator, corrector, et
si placet sibi, corruptor et suspensor vel annihilator, 3 A. Ludovicus
idem quomodo miserit FFF a se ad terram sanctam, 11 A et 25 B, idem
causa movens fuit, quod peregrini terrae sanctae venerunt in Ebron, 5 a.

Lug est una custodia Alpium, vel est telonium maximum, 227 a.

lupanaria non habent Sarraceni nisi de foeminis Christianis,
prostitutis a Christianis, 232 b, sunt peregrinorum nobilium et
religiosorum hospitia in aliquibus maris insulis, 166 b.

lux coeli omnia lumina et lampades accendit, 265 A.

lux paschalis, quaere Ignis.

lux quandam tempestatem maximam maris sedat, 20 A. B.

luxuria Veneris intemperata Cyprum infecit, 150 b.

luxuria his foeminis fuit exosa, 211 B, cujusdam Christiani in ecclesia
Bethlehemitana est terra sancta amissa et perdita, 180 A.

luxuriosissimus homo fuit Jupiter, 160 b.

luxuriandi locum nullo modo habent peregrini, etiamsi quis quaeret in
terra sancta, ...

Luza dicitur civitas Jerusalem, 255 B.



                                   M.

Mabyas rex Sarracenorum, mediator inter Christianos et Judaeos in
ecclesia sudarii Christi, spectabilem dedit sententiam, 130 B. C.

Macchabaei, in quo monte sint sepulti? 85 B.

Macchabaeorum munitissimum fortalitium, 189 B.

Macharius Romanus, eremita, paradisum adire voluit, 117 b.

Macharii duo sancti monachi, 140 b.

Macharius Aegyptius prodigiosum locum quaesivit, quemnam? 251 a.

machinae, quas nominant bombardas, quo anno inventae sint? 273 a.

Machometus, quo tempore natus sit? 266 B, quo tempore corruperit mundum
suis erroribus, 141 a. Machometi civitas et sepulchrum, 50 a. Dea est
Venus, 225 A. Sectae principium, 72, secta pejor est idololatria, 107
seq. Jejunium, 69 b, festum celebre, 225 A, sedes ad judicandum, 229 A,
et Turcorum potestas quomodo sit augmentata? 156 b, et 192 a. b.
Cultores sibi maledicunt, 86 B et 86 a, corpus hoc tempore igne
coelesti est consumtum et sepulchrum destructum, 74 A et 72 b et 50 a,
vide etiam Machumetus.

Madian regio ubi sit? 39 a et 41 et 55.

madinus est nummus Sarracenorum, ejusque valor, 148 B.

Maffirath XXIV mansio peregrinorum in deserto, 43 b.

Margareth VI mansio peregrinorum per desertum, 32 b.

magistri hospitalis duo in Jerusalem, 221 B. c.

Magdabeae V mansio peregrinorum in deserto magno, 32 a.

magnes, lapis mineralis, ferri raptor, 49 b.

magnetum montes, scopuli, rupes et petrae, ubi? 49 b.

Magorum duorum mirabilis sepultura, 157 b, trium stella, ubi visa? 164
B. C, trium et pastorum conventio, 166 B, oblatio, 171 A. B, hospitia
in circuitu Jerusalem, 148 A. B.

Magnificat, canticum, ubi cecinerit Maria Virgo cum jocunditate, 189 B.
C.

Magnus episcopus ubi sit sepultus? 40 A.

Machumetus[TR253] Ottomannus Turcorum imperator, vir bellicosissimus,
Constantinopolim obsedit et cepit, 178.

Machumetus Rhodum angustavit, 163 a. b. Machumeti epitaphium in sua
tumba, 96, vide etiam Machometus.

Maja, dea, a qua Majus mensis nomen habet, 131 a.

Majum mensem quomodo deducere peregrini proposuerint? 36 a.

Macharea XIII mansio peregrinorum in deserto, 41 b.

Malchus ubi auricula sit mutilatus? 146 A. Domino Jesu durissimam
alapam dedit, 101 A.

Maleum sive Tenoreum promontorium, quale sit? 170 b. Maleum navigio
quomodo transiverimus? 186 a.

malus galeae, qualis stipes sit? 46 A.

malus homo Tanguardinus Mamaluccus, 80 b.

mali peccatores quomodo stabunt in extremo examine? 150 A.

malis hominibus parcit Dominus quandoque propter bonos, 21 A.

malefactores in galea reperti torquentur male, 48 B et 199 b.

Malvasia, civitas Maleae, a qua Malvaticum vinum denominatur, 177 a.

Malvaticum vinum est Creticum, et ubi crescat? 169 b.

Mambres et Jambres, duo Aegyptiorum maximi Magi, sic habent sepulturam,
151 a.

Mamaluccus dicitur Christianus, qui Christi fidem abnegavit, 106 b.

Mamalucci sunt Sarracenis infesti, 16 b.

Mamaluccorum potestas, status, multitudo, 106 b, societas ad nos et
reditus eorum ad fidem Christi, 86 a. b. c, exercitus 16 a.

mameria, idem est quod muschea, aut mesquita, vide[TR254] ibi.

Mambre, et de ilice Mambre, 8 a.

mandata decalogi in quo monte sint data? 45 b.

mandata evangelica in quo monte data? 108 A.

manducant Sarraceni valde avide; 113 a. b, quomodo manducent peregrini
in galea, 52 A, quomodo in deserto? 27 b.

Manna, quidam sanctus, quem contra pestem invocant, 157 a.

manna deserti ros est, 32 a. b, filiorum Israel quale fuerit? eodem,
invenitur in Oreb, 42 a.

mania laborans phantasmatibus deluditur, 99 a. b.

mansio I peregrinorum in deserto fuit Gazmacha locus, 27 b.

mansio II erat Lebhem, 29 a. III Chawata, 29 b. IV Gayan, 30. V
Magdabeae, 32 a. VI Gebelhelel, 32 b. VII Miscenae, 35 a. VIII
Albareth, 35 b. IX Meschmar, 36 b. X Elphogaya 38 b. XI Ramathaim, 39
a. XII Schoyle, 40 a. XIII Macharea, 41 b. XIV in Oreb monasterium S.
Catharinae, 41 b. c. XV ad quatuor martyres, 47 b. XVI Wachaya, 62 b.
XVII Elphat, 63 a, XVIII Effchayr, 63 a. XIX Laccrara, 64 b. XX
Doridon, 65 b. XXI Wardachay, 96 b. XXII mansio lugubris et
tristissima, 68 a. XXIII Choas, 72 b. XXIV et ultima desertum Maffrath,
s. Mafirath, 73 b.

mansio I in terra Aegypti, 74 b.

mansio. Quaere Domus, et Hospitium.

Maronis Labyrinthus, 94 b.

mappa mundi una pretiosissima ubi habeatur? 41 B.

mappae tres pro altaris ministerio emtae in Jerusalem, 254 A.

Marath, aqua valde amara, 199 A et 60 a.

Marcus evangelista ubi sederit gloriosus episcopus, 130 a, primus
religionum institutor, ibid. Venetias translatus, inde in Augiam
deportatur, 216 a, quo tempore et quo modo factus sit patronus
Venetorum, 216 a.

mare arenarum periculosius est magis quam aquarum, 23 a. b.

mare mortuum plura habet nomina, 241 A. B, salsissimum est et
abominabile, 239 A, maris mortui longitudo et latitudo, 199 A, aditus
difficilis est et periculosus, 235 A. B.

mare rubrum quale sit? 69 a. b, ibi transierunt filii Israel, 79 a,
quidam peregrini adeuntes in extremum venerunt periculum, 60 a, cum
laetitia adierunt peregrini, 69 a. b, antiqui conabantur jungere
mediterraneo mari, quomodo? 71 a.

mare oceanus, quale sit? 42 A.

mare Ponticum aut Pontus Euxinus, qualis? 42 B.

mare magnum, mare nostrum, mare mediterraneum, totum unum mare est,
multis nominibus, 42 A.

mare describitur, 41 B. Venetiis desponsatur, quomodo? 37 B.

mare mediterraneum quomodo effluat ab oceano? 123 a. Effluit et refluit
Venetiis semper in sex horis, 212 b, olim multo altius fuit, 183 b,
regionibus terras aufert, 58 B. C.

mare Carpaticum belluas gignit, 173 b. Adriaticum et Aegeum, 195 a,
Adriaticum semper est tempestuosum, 194 b. c.

mare defunctorum portat corpora, 175 b, male defert navigia, in quibus
habetur aqua Jordanis, 198 A et 69 b.

maris amaritudo et salsedo unde sit? 43 B, vorago, in qua absorbentur
naves, 16 B et 194 b, praeconia et laus, 227 b, horribiles tempestates
19 B et 184 b, 188 a, 194 b, 202 a. b et alias saepe.

maris pericula multos retrahunt a peregrinatione Jerosolymitana, 5 A.
Pericula sunt tria generalia et multa specialia, 44 A. B.

mare dum peregrini intrant, quomodo cantent? 37 B (31), 57 A. B et 145
A.

maris singulares patroni sunt quidam sancti, 175 b.

maris ultima diaeta laetissima est, 206 a. b.

maria tria sunt, 221 b, alia his tribus junguntur maribus, 43 A.

marinarii dicuntur servi nauclerorum et omnes in mari navigare
scientes, 48, sunt homines desperatissimi, 158 a. b.

Maria Virgo beatissima, mater Domini gloriosissima, ubi sit
praenuntiata nascitura? 212 A. B, ubi sit nata? 140 B et 229 B. C. D,
ubi per XV gradus templum ascenderit? 228 A, ubi instructa sit, ut in
schola? 139 B. C, ubi Elisabetham salutaverit et Magnificat
decantaverit? 189 B, ubi et quomodo Christum pepererit? 169 B. C.

Mariae Virginis lac ubi fluxerit? 171 B.

Maria Virgo capta fuit cum puero Jesu, 26 b. Maria ingrediente Aegyptum
omnia idola cecidere, exceptis quibusdam nominatis, 138 b. Mariae
Virginis arbor, quam ipsa plantavit ... ficus magna, 75 a, arbor
spectabilis, 89 a. Domus in Aegypto, 91 b. Fons, 159 A, alius fons, 76
b. c, dolorosa exspectatio, 103 B. Spasmatio, 138 A, ubi cum Johanne
sub cruce steterit? 121 B, sub cruce lamentatio, 122 A, quid egerit
post ascensionem Domini? 155 A. Oratorium ejus ubi? 97 A, cottidie
communicata fuit a Johanne, 105 A, quomodo loca sancta visitaverit? 153
A. B. C, in visitatione locorum sanctorum laborans ubi pausaverit? 164
A. B, quolibet motu liberi arbitrii merebatur, 155 A, ubi ante obitum
suum palmam acceperit ab angelo? 147 B, amore languens confessionem
fecit et extremam unctionem recepit, 105 A, in quo domo obierit? 105 A,
ejus corpus Judaei rapere conabantur, 100 B, ubi sepulta fuerit? 144 A,
a quo loco assumta sit in coelum? 144 A.

Mariae Virginis ecclesia pulcherrima in Bethlehem, 178 A. B. Ecclesia
in valle Josaphat, 143 A. B. Capella in ecclesia Golgatha, 110 B.
Templum in Jerusalem, 263 B. Capella in monte Sinai, 44 a. Capella in
loco rubi, 57 b. c. Capella cum lampade per se semper ardente, 194 b.
Rosaria quatuor faciunt integrum psalterium beatae Virginis, quomodo id
pateat? 190 B.

Maria Virgo durissime correxit Sarracenum propter peregrinos, 143 A.
Mariae Virginis ecclesia, quae dicitur de miraculis, 38 b, misit
peregrinis in mari existentibus ventos secundos, 185 b, per visionem
Turcos a Rhodo fugavit, 163 b.

Maria, Mirjam, soror Mosis, in Bethlehem sepulta fuit, 177 B.

Maria Magdalena ubi Domino pedes laverit? 139 B, ubi caput Domino
unxerit? 214 A, ubi Dominum in forma hortulani viderit? 111 B, ubi suam
habuerit apothecam? 213 A. B, ejus monasterium juxta Domini sepulchrum,
122 B et 268 A.

Maria Aegyptiaca, per quam portam templum intrare non potuerit, 132 A,
in qua capella communicata fuerit, 202, ejus brachium et pes ubi sint?
219 b.

Mariis tribus ubi Dominus Jesus apparuerit? 103 B.

Marina sancta capellam habet in monte Oreb, 42 b.

margaritae quomodo generentur, 204.

Martha, in quo loco dixerit; Domine, si fuisses hic etc., 213 A.
Marthae domus, in qua hospitabatur Dominus, 213 B.

Martinus fuit episcopus, a latronibus captus, 224 b. Martini festum
fuit olim Bacchi celebritas, quomodo peragatur in mari? 158 b.

martyres XL monachi sunt necati, 51 a. b, infiniti sunt in Aegypto
trucidati, 139 b.

martyrum multa millia a leone sepulti, 252 A.

martyres mundaverunt ecclesiam Bethlehemitanam, 182 A.

Margerum viculus in maris nostri limbo, 220 a. b.

Marters oppidum, a quo navigatur in mare, 31 B et 222 a.

Mathatias cum filiis suis ubi sepultus sit? 71 et 85 A.

Matthias in apostolum fuit electus, ubi? 105 B. Corpus ejus sine
capite, ubi habeatur? 209 a.

Matharea villa, in qua est hortus balsami, 78 b et 76 b.

maturi sunt et seriosi Orientales, magis quam Occidentales, 108 b.

maturi sunt Sarraceni moribus, 109 A, 108 a et b.

maturi viri valde sunt in senatu Veneto, 220 a.

Maxentius imperator S. Catharinam decollavit, 129 b.

Maximus episcopus et magister, ubi quiescat? 205 a.

Maximianus et Diocletianus, quomodo ad imperium venerint? 202 b.

Maximilianus rex mittit fratribus Minoribus emolimen in Jerusalem, 134
A. Rex Romanorum filius Friderici III. denominatur, ubi? 220 a.

Mecha civitas (Mecca) detestabilis Machometi, 50 a, civitas sepulchri
Machometi, 72 a.

medicina in Aegypto est primum inventa, 138 a.

medicorum multorum nomina et praeconia ponuntur, tam antiquorum quam
modernorum, 165 a. b.

medicandi potestatem acceperunt mulieres a Geronia, filia Hippocratis,
quae erat optima medica, 166 a.

medicorum consilia sequi rationale est, 55 A.

medicamen ad resolutionem constipationis datur, 53 B.

Media regio Medorum, 49 a.

medium mundi ubi sit? 117 B.

mediterraneum mare, quomodo ex oceano effluat? 123 a, plura sortitur
nomina, 42. B, multum laudatur, 221 b.

Medusa foemina Gorgonidis, 186 b.

Megedan locus Dalmanuta, 199 A.

Melchon, rex Rabbath, qualem coronam habuerit, quam rex David postmodum
sibi imposuit, 244 B.

Melchior rex pretiosissima munera obtulit, 171 A, ante Jerusalem
hospitatus fuit, 188 A. (Jerusalem civitatem fundavit, 255 B, panem et
vinum obtulit, 123 A, ubi sepultus sit? 116 B.)

Melchisedeck vide vocem antecedentem, a voce Jerusalem ...

Melos, una Cycladum, rotundissima, 164 b.

mel silvestre, quale sit? 200 B, melle dulcius est ros deserti illius,
42 a.

Mello, Millo, in Jerusalem, quid sit? 107 B.

Memmingen oppidum quale sit? 229 b.

memoriam tenacissimam facit aqua potata ex quodam fonte, 77 b.

mendacia non sunt poëtarum figmenta, 206 a.

mendacia gyrographorum, 101 B. C, patronorum galearum, quibus conantur
peregrinos retrahere a visitatione quorundam locorum, 73 A. et 193 A.

Menelai exercitus in Aegyptum ductus Thebas Trojam nominabat, 102 a.

moenia civitatis Jerusalem, 229 A, moenia Thebarum lyra sunt
constructa, 162 a, moenium urbis Thebanae ambitus, 162 b. Alexandriae,
124 b, 126 a, civitatis Tridentinae de marmore, 29 B. Civitatis
Ulmensis munita et decora, 230 b.

Memphis, civitas Aegypti, Cairus, 102 b.

mens terrae, sive anima mundi, Demogorgon, 167 a.

mensa aurea Helenae in mari mersa, est reperta et Soli dicata, 135 a et
165 a. Mensam ferream Diocletianus habuit, 202 b. Mensam hanc occupant
convivae diversorum rituum, 229 B.

mensas non habent Sarraceni ad manducandum, sed discumbunt super
terram, 224 A.

mensis quilibet facit hujus evagatorii tractatum, et dies quilibet
capitulum, 3 in rubrica.

mensis quilibet anni in hac ecclesia columnam habet cum festivitatibus,
58 b.

mensurantur omnia libra Cairi, etiam ligna et panes, qui vendi debent,
81 b.

mercatio detestabilis fit in ecclesia S. sepulchri in Jerusalem, 216 A.
B.

mercator Venetus gloriosus apud Soldanum deguit propter mercatores
Teutonicos, 85 b.

mercator quidam tentus in captivitate Cairi, quia emerat homines
Sarrarenicos, 82 b, quidam in captivitate positus, fuit factus
phantasticus nosque suis somniis perterruit, 99 a.

mercatores Sarraceni discordes pro camelis onerariis, 122 b, mercatores
orbem quomodo dividant mercando? 135 b, sunt ex militibus S. sepulchri,
216 A, inquietant ecclesiam S. sepulchri, 134 A. B, de omni regione
sunt in hac urbe, 153 b. Ditissimi sunt Ragusani, 197 b. Apuli duo
monasteria construxerunt in Jerusalem pro peregrinis viris et foeminis,
168 a. De Cypro, Domino Jesu Christo hanc impenderunt humanitatem, 154
c. Ulmenses refocillaverunt FFF post maris angustias, 207 b.

mercatorum et mercium multitudo Venetiis, 220 a.

merces totius mundi possent duci ad universas regiones per aquas, si
antiqui opus inchoatum perfecissent, 71 a, universis terris
communicantur per mare, 221 b. c. Imperiales ibi venales habentur, 131
a. b.

mercium naves, ...

mercimoniorum ballae Venetiis illigantur, ut per foramen aliquod petrae
possint transire in Alemanniam, 224 a.

merdare in galea est difficile, 53 A, merdavit quidam miles in
ecclesiam Sarracenorum, 11 b. c, merdant Sarraceni super loca sancta in
contumeliam peregrinorum, 104 A et 145 b. c, merdis et urinis
foedaverunt Sarraceni peregrinorum primum hospitium in terra sancta, 75
A. B.

Mercurius socius Jovis in peragratione quina mundi et in generatione
Orionis ex urina, 206 a.

Mercurius fuit S. Paullus nominatus, et Barnabas Jupiter, 159 a.

Mercurius resuscitatus a morte interfecit Julianum, 273 B.

merguntur interdum naves, ubi? 13 B et 194 b, merguntur naves in
tempestatibus saepissime, sed non submerguntur. Quaere supra Maris
horribilitas.

meretrix Rahab, Jerichuntina, ubi habitationem habuerit? 204 A.

meretrix Magdalena ubi fuerit conversa? 139 B. Maria Aegyptiaca ubi
fuerit communicata? 202. Pelagia ubi fuerit inclusa ad poenitendum, 152
A, meretrix illa pudicissime conversata, 146 b, eadem fuit male accepta
et bene dimissa ibidem.

meretrices infidelium sunt foeminae Christianae, 132 b, admittentes
infideles sunt excommunicatae, ibidem.

meretriciam instituit meretrix Venus, 149, 150 b.

meretricari faciunt filias suas Cyprii et Calabri, 150 b.

meretricum habitacula sunt in multis locis peregrinorum hospitia, 166
B. Inclamatio, 146.

meretricarius turpissimus fuit Jupiter, 168 b et 166 b, ille perdidit
suis demeritis terram sanctam, 180 A.

Meschmar IX peregrinorum mansio in deserto, 36 b.

Meschyta aut mesquita vel muschea vel mameria est templum Mahometi,
vide Muschea.

Mesopotamia regio, 50 b.

Messis, quando sit in Oriente? 174 B.

Messiam venisse quomodo probari possit? ...

metallorum usus ubi primo inventus sit? 150 a et 179 a.

Metona civitas est in medio inter Venetias et Jerusalem, in regione
Achajae, 63 B; describitur, 189 b.

metra in valvis ecclesiae S. sepulchri, 132 B, in sepulchro Domini
exarata, 129 B. C, in monte Calvariae, ... de Veronica, 137 B,
peregrinorum S. Catharinae, 59 b, pyramidum regum Aegypti, 89 b, de
Venetiana urbe, 221 a, de desiderio patrii soli, 291 a, in tempestate
ad S. Nicolaum, 185 b, in sepulchro Turci magni, 146 a.

Michael Archangelus vere apparuit armatus, qui tamen numquam armis est
usus, ubi? 203 B. Christianum populum ad capiendum Hierosolymam
commovit, 273 A.

Michaelis mons Gorganus, ubi? 196. Michaelis ala est Tenorium
promontorium, 280 b. Michaelis festum cum miseria celebraverunt
peregrini in deserto, 63 a. b, ecclesia in[TR255] Alexandria est
peregrinorum sepultura, 130 a. et 142 b. c.

Michael Sytz, conversus, et coquus noster in Ulma, S. Michaelem
visitavit in Britannia, 203 B.

Midas rex avarissimus, auro satiatus auro occubuit, 55 a, 176 a.

milliaria non sunt certa per mare, 2 B.

miles quidam peregrinus terrae sanctae in loco ascensionis Domini prae
devotione exspiravit, 157 B, miles quidam Hierosolymitanus prae
levitate in sancto sepulchro paralysin incurrit, 216 B, quidam in odium
Machometi in muscheam stercorizavit, 262 et 11 b. c, quidam in
periculum vitae suae in muschea obdormivit, 29 a.

milites sancti sepulchri quomodo percutiantur, i. e. creentur? 184,
praesentant se regi Cypri, 16 A.

milites S. Georii sunt optimi, et ubi creentur? 92 a.

militia Hierosolymitana est nobilissima et praestantissima propter
rationes XL positas, 184 B. c. D.

militiam quidam plebejus inhabilis inter nobiles suscipit, sed statim
degradatus fuit, 187 B.

militum sancti sepulchri excessus in mari insistentium taxillorum et
chartarum ludis, 64 A, vanitas et fatuitas in suorum nominum et armorum
pictura, 216 B. C.

Milo, insula cum capacissimo portu, 182 a.

minnerias diversorum metallorum habet Cyprus, 155 a, auri Arabici
vidimus in deserto, 37 a, argenti in terra ducis Austriae, 227 b,
habent Alpes, 213 b.

Minerva, dea sapientiae, 179 b.

Minon, Minos, habuit uxorem filiam Solis, 228 a.

Minores, quomodo venerint in Jerusalem in montem Sion, 290 a. b, quae
loca sancta possideant in Hierosolymis, 296 B. Minoribus sunt haec loca
emta, 290 B. Minores habent conventum in Jerusalem, 108 B. Sunt
charitativi ad peregrinos in Jerusalem, 89 A. Loco Latinorum sunt in
dominico sepulchro, 134 A. Minorum fratrum pater S. Franciscus ante
suam existentiam fuit prophetico praesagio depictus, 216 b. Minorum
fratrum de terra sancta laus et commendatio, 29 B. et 134 A.

Myon insula una Cycladum, 174 b.

mirabilis fundatio Venetianae urbis, 211 a. b.

mirabile diaboli portentum de mortuis se erigentibus, 90 b. c.

mirabile de quadam Nympharum domo in Aegypto, 89 a.

mirabiles cavernae montium et petrarum, 53 b. c. Quaere etiam Hiatus

miraculum ignis paschalis[TR256] quomodo inceperit in Jerusalem? 264 A,
quomodo factum sit? 265 A, fingunt fieri Christiani orientales in
vigilia Paschae, 131 A. B.

miraculum, quale olim annuatim acciderit in monte Oliveti in ascensione
Domini? 148 A.

miraculum olei S. Catharinae quomodo fiat? 56 b, grande cujusdam
simplicis fabri, 96 b. c.

miracula falsa dupliciter fiunt, 91 a, magna faciunt aliqui Sarraceni,
104 b. magna facit diabolus divina permissione, 91 a, majora et plura
fecit Dominus in terra sancta, 7 B.

miraculosa captio civitatis Jerusalem, 272 A.

miraculoso lumine Dominus in tempestate saevissima maris consolabatur
peregrinos suos, 20 A. B.

miranda recitantur de gigantibus et thesauris, 92 b. c.

Mirce deserti, 37 b.

misericordiam meretur misericordia, quod exemplo patet, 34 b.

misericordiam praestare cum indignatione an sit meritorium? 144 a.

miseretur Deus malis propter bonos, 20 B. G.

miseria humanae calamitatis plangitur, 7 a, brevitatis humanae vitae
deploratur, 175 a.

miseriae mare navigantium, 16 A. B. et 52 etc., galeotarum multae, 48
A, in deserto degentium, 45 b, peregrinantium per desertum, 31 et in
multis aliis locis.

Missa prima dicitur in hoc loco a S. Jacobo apostolo lecta, 105 b, non
celebratur super mare in navibus, 49 A. Missam cantavit FFF in dominico
sepulchro, 254 B, in angustia FFF celebravit, 251 B, Missas tres
natalis domini legit FFF in loco nativitatis in Bethlehem, 182 b. c.
Missam celebrare coram astantibus Sarracenis periculosum est, 152 B,
Missam sine consecratione legit FFF populo, 30 A.

Missae ex privilegio possunt dici in terra sancta semper in media
nocte, et post, quacumque hora libuerit, 119 B, quomodo celebrentur in
Jerusalem? 119 A. B.

Missas legere contendunt sacerdotes in dominico sepulchro cum
scandalosis litigiis, 119 B. C, quomodo legerimus in Gazara? 13 a. b,
quomodo dixerimus Cairi? 81 b, celebrantes vexaverunt vespae, 13 b,
legimus praesente Satana, 81 b. et 111 a, sero legunt post solis
occubitum multi orientales Christiani, 248 A, in suis ecclesiis non
sinunt nos legere Graeci, 113 a. et 60 b. c. etc.

Missas legunt Glagolae lingua Sclavonica, 199 b. c, duas celebravit
desperatus sacerdos una cum Latinis in azymo, alteram cum Graecis in
fermentato, ubi? 68 A.

Missa torrida sive arida legebatur in navibus, 49 A.

missivas sive epistolares litteras portant per terras orientales
columbae, 272 A. et 95 a. et 135 B.

mysteria sui cultus occultant gentiles vulgo communi, 105 b.

mysteria sacramentorum ecclesiae sunt nimis manifesta vulgo, 106 a., et
essent utique occultanda.

mysteriis plena est terra sancta undique, 8 A.

mitigat pecunia omnium infidelium iram ad Christianos, dum oblata
fuerit, 159 a.

Mitylena insula sancti Paulli, quam convertit, 174 a.

Moab cum fratre suo Ammon ex incestuoso concubitu fuerunt et concepti
et nati, ubi? 246 A. Moab et Ammon idololatriae initium Machometicae
sectae maledictae praebuerunt, 74 a.

Moabitarum regio, 244 A.

modicum prodest fuisse in Jerusalem sine vitae emendatione, 6 A. B.

modus Deum laudandi in galea, 40. A. B, cum erroribus Sarracenorum, 105
a, se habendi in galea, 51 B. et 54 B. C., ingrediendi terram sanctam,
75 A, habendi se in terra sancta, 82 B, ingrediendi ecclesiam dominici
sepulchri, 108 B, se habendi in ecclesia sancti sepulchri, 109 B,
nobilium et curialium regis Soldani, 251 A. B. et 88 a.

modulatio optimi cantus ubi audita fuerit? 71. A.

Moyses in aquis fuit repertus, ubi? 95 b, ubi paverit gregem, 41 b, ubi
viderit rubum flammantem? 42 b.

Moysen in diversorio volebat Dominus interficere, 72 b.

Moysis oratorium in Aegypto, 97 b, in petra stans praedicavit populo
Israel, 74 a.

Moyses in foramen petrae fuit positus, 45 a, in montis cacumine recepit
X praecepta, 45 a, ubi confregerit tabulas? 55 b, ubi dederit populo
bibere? 57 a, de qua petra eduxerit aquam, 52 b, ubi scripserit
deuteronomium? 37 a, ubi sepultus fuerit? 243 B.

Moysis virga qualis fuerit? 50 b. Mons, 55 b, fons aut puteus, 52 a.

Moy hodie apud Aegyptios, Syros et Arabes dicitur aqua, 95 b.

molesti sunt peregrinis Sarraceni in terra sancta, 85 A. B.

molestant Arabes cunctas regiones, 25 b.

molestaverunt saepe Arabes peregrinos. Quaere Arabes.

molitor iracundus in peregrinos, 106 A.

molendina, qualia sint in Jerusalem, ... multa ventilia in Rhodo, 163 a.

Moloch idolum, quale, cum crudelissimo ritu suo describitur, 233 A.

monachus quidam remissa sibi peccata cognovit per ignem accensum, 265 A.

monachos nominant Graeci et Sarraceni Cologeros, ...

monachi orientales et occidentales differunt, 637, 141 a.

monachi Aegyptii fuerunt perfectissimi, 141 a.

monachi et sacrae virgines in excessivo modo ubi fuerint? 141.

monachi fugerunt homines, 50 a, olim non erant clerici, 141 a,
orientales paucis erant contenti, 237 b, in insula quadam repugnaverunt
Turcis, 63 A. S. Catharinae montis Sinai quales sint? 60 a, mali
ordinantur episcopi in scandalum, 157 b.

monachae s. moniales quaedam fortissime agunt pro conservatione
castitatis suae, 230 B. C. D. Simoniacae absorbentur, 53 b, multae
simul in uno monasterio per unum virum fuerunt impraegnatae, 221 a.

monasterium canonicorum regularium fuit quondam conventus montis Sion,
quem nunc fratres Minores inhabitant, ...

monasterium probaticae piscinae habuit moniales virilissimas, 230 B. C.
D.

monasterium monialium ad Gloriam in excelsis, 179 A. S. Catharinae
montis Sinai fuit XIV mansio peregrinorum, 43 b. c. S. Catharinae
describitur, 59 a. XL Sanctorum inter Oreb et Sinai, 51 b. d, quoddam
occultum, 49 b. c. d. S. Hieronymi in deserto, 224 A. S. Lazari
monialium in Bethania, 213 B. S. Sabbae, in quo olim fuerunt 40000
monachi, ut fertur, 237 A, inter serpentes, quod catti custodiunt, 157
a. Wilda prope Pontinum mobile, 227 b. S. Justinae initium omnium
observantiarum ordinis S. Benedicti, 209. Cellae novae nobile, 27 A.

monasterio assimilatur quodammodo galea, 46 B.

monasteria humillima habuerunt antiqui, 60 a. S. Benedicti nimis
gravatur per nobiles, 209 b. In Jerusalem fuerunt constructa, ut essent
peregrinorum hospitia, 268 A. Multa nimis sunt Venetiis, credo omnium
ordinum Christianae religionis, 217 a. b. c. d, monasterium quoddam
mirabile, 204 b.

moneta Aegypti qualis sit? 109 b. c, antiquorum plaphardorum quomodo
habuerit initium? 269 A.

monetarum prima inventio per Saturnum, 168 b.

mors in olla est coloquintis, qualis illa sit? 38 a.

mortis periculis fuerunt peregrini expositi, ubi? 56 b. c.

mortis inclamatio, 175 a, periculum incidit FFF ubi? 126 b.

mortem, quae foeminae pro castitate servanda subierint? 211 B.

mortuum mare, vide mare mortuum.

mortui cum vivis pugnaverunt pro Jerusalem, 273.

mortuos suos Sarraceni cum maximo planctu efferunt, 182 B.

mortuus primus Adam ubi sit? 255 B. Christus secundus Adam, ubi? 115 A.
B.

mortuos suos dicunt Sarraceni contristari aut cruciari, dum Christianus
transit Sarracenorum sepulchra, 82 B.

mortui in quodam coemeterio singulis annis resurgunt diabolice, 91 a.

mortuos in navibus quomodo sepeliant in freto? 51 A.

mortuorum corpora per mare ducuntur, dum nautae volunt, 175 b, corpora
horribilia integra in quodam loco vidimus, 224 b.

moritur unus dominus peregrinus, quem cum difficultate sepelivimus, 142
b.

mons Sion, 93 A. et 253 A. Gion, 163 B. Calvariae, 115 A. B. et 130 A.
Oliveti, 144 B. et 149 B. C. et 151 B. Luminum, 151 B, offensionis, 233
A. Samsonis, in quem transportavit portas Gazae, 14 a. Tentationis
Christi, 207 B. C. Modin Maccabaeorum, 71 B. Sinai superstitiose a
gentilibus honorabatur, 41 b. Oreb et Sinai describitur, 51 b. c. Oreb
et sanctae Catharinae, 43 b. c. d. Moysis, 55 b. S. crucis in Cypro, 67
B. Garganus S. Michaelis, 196 a. Aegypti spectabilis, 97 b. Chimaera
dictus, 159 b. Martyrum, 252 A, mons verus Veneris in Cypro, 150 a.
Translatus per fabrum virtute fidei, 96 a. Cretae Idaeus, Labyrinthi,
169 a. Olympus Aethiopiae, 49 b. Olympus Atticae, 178 b. Stymphalon,
187, montes rubri et albi molibus, 37 a, albi et nigri molibus, 33 a.
Abila et Calpe, 36 b, ignem spirantes, 190 a. Alpium Teutoniae in
Dalmatia vidimus, 200 b.

montes Israel laetanter vidimus, 70 B, montes Israel, 89 A. Garizim et
Ebal, 205 A. Eremi mirabiles, 34 a, mirabiles ponuntur, 52 a b. Montes
vide etiam sub voce antecedenti.

montium translatio de loco ad locum, 23 b, claustra ruperunt Turci hoc
tempore, 156 b, miraculosa ad se accessio ad concludendum Judaeos
rufos, 97 a, generatio montium quomodo fiat? 223 a.

montuosa est Jerusalem ut Basilea, 256 A.

Montfort Johannes, sanctus, in Cypro, 155 b.

Mopsus deus desertorum, 41 b.

mos, quaere supra Modus.

mulier statua salis est facta, 245 A. B.

mulier eburnea vivificata, 249 a, garrula anus in nostra galea, 97 A,
meretrix erat in nostra navi, 443 a. b, impudicissima Venus, 149 et 150
b, est avarissimum animal, 14 b, dicta Multesch turpissima et
luxuriosissima, 228 a, desperata filium proprium ad mare projecit, 281
A,

mulieres alloquitur Dominus crucem ferens, 138 A, infatuaverunt quosque
fortissimos, 14 b. Sarracenae curiosae, 17 a, gentiles castissimae, 230
et 196 b. c, peregrinae terrae sanctae fortiores viris, 211 a. b.
Barbatae, 52 a. Christianae prostituuntur Sarracenis, 132 b. Cretenses
sunt venenatae, 169 b. Sarracenorum non sciunt coquere, 109 b, sunt
medicinae doctrices, 166 a.

mulierum malitia deplangitur, 14 B. Ornatus in ecclesia et statio inter
viros detestabilis, 111 a. b.

mulctatio peregrinorum gravis, 111 b.

Multesch, turpissima et luxuriosissima foemina, 228.

mundus totus in duabus civitatibus conspicitur, 212 b.

mundi medium centrale ubi esse dicatur? 117 B, triplex dicitur, 167 a.
b, tres partes discernuntur aquis, 177 b, medium et divisio ejus in
tres partes, 167 b. Anima demogorgon dicitur esse, 167 a, gloria est
brevis, 179 b. c.

mundum totum peragravit Jupiter quinquies, 260 b, confudit Machometus,
151 a.

mundicia Sarracenorum in vestibus et esu, ... templorum nobis
scandalosa, 160 B. c. et 263 A. B.

munitio in Alpibus nostris contra Turcorum incursum, ubi sit? 226 a.

mures Aegyptii quales, 213, aut glires crescunt in galeis, 53 et 54 B.

murmur filiorum Israel in deserto, et peregrinorum insolentia, 35 a.

murus. Quaere supra Moenia.

muschea est templum Mahometicum, quod alias dicitur mesquita, vel
meschita aut mameria.

muschea est jam templum, quod dicitur Salomonis in Jerusalem, 106 B. et
261 B.

muschea est in monte sancto Oreb, 46 a, grandis in loco sepulturae
Soldani, 98 b, nova pulcherrima, 227 B. C.

muscheae Sarracenorum quales sint? 98 B, multae nimis, 103 a. b, quales
habeant turres? 93 etc.

muscheam an Christianus sine peccato possit ingredi? 261 seq.,
ingreditur Christanus quadruplici de causa, 261 B. C, quidam miles
stercore foedavit, 11 b. c.

muscheas faciunt Sarraceni ex ecclesiis nostris, quando nos locis
expellunt, ...

Muscatellum vinum optimum quo loco crescat? 189 a.

mustum fortissimum ubi exprimatur de uvis? 150.

mutari potest homo in lapidem, 245 B.

mutationes aut transmutationes hominum an fieri possint? ibidem.

mutantur hominum affectiones in mari secundum variam dispositionem
aëris et maris, 52 B.

mutant pecuniae virum in alterum, 159 A.

Muters, villa Dalmatiae, 201.

mysterium, vide misterium.



                                   N.

Nabal Carmelus, vir Belial, ubi habitaverit? 249 B. et 258 A.

Nabuchodonosor destruxit Jerusalem et templum Salomonis, ...

Naydon praefectus civitatis Jerusalem, 223 B.

Napulia, regio prima Turcorum, 65 A.

natare optime sciunt Sarraceni, 113 a.

natavit Venus e mari, 149 a.

natatoria Siloae et fons, 159 B. C.

natus est Christus, ubi et quomodo? 168 A. B. Joannes Baptista, 191 B.
C. Helias propheta, 165 A. Jupiter pro deo habitus, 168 b, natus est
aliqua delusione Alexander Magnus, ubi? 98 a.

nata est beata Maria, ubi? 230, 229 B. B. S. Catharina virgo, 156 a. b,
de cerebro Jovis Minerva, 460 a. Venus, 149 a.

nascitur Pegasus, equus alatus, 186 b.

nascuntur Diocletianus et Maximianus tyranni, 202 b.

nativitatis Christi locus, 169 A. B. Beatae Mariae, 229 b.

nativitatis festum quomodo celebretur in Bethlehem, 179 B.

nativitatis locus 7 habuit status, 177 A. B. C.

nativitatem Domini quomodo celebraverimus in mari, 195 b.

nativitas et origo Amazonum, 186 b. c.

naturaliter sunt Orientales et Occidentales inimici, 92 B. C. et 37 b.
Itali Teutonicis, 32 A. B.

naturalium scientiam rerum habuit Adam, 6 a. b.

naturalium simiae sunt poetae.

navis prima, Argo, facta Jasoni et sociis suis, 160 b. c.

navis peregrinorum Jerosolymitanorum, qualis? 45 A.

navis senatus Venetorum dicitur Bucephalus sicut equus Alexandri, 37 B.
et 220 a.

naves maris variae sunt, 45 B, habent velocissimum cursum in
tempestatibus, 62 A, maximae quo loco steterint? 40 A, quomodo
mittantur de Brenta fluvio in mare, 208 a, dicuntur a poëtis alati, 186
b. Indianae sine ferro, 49 b.

navium multarum ad mare fit fabricatio, ubi? 215 a. b, contrarius
occursus, 181 b, conductio in Alexandria, 133 b.

navigatio Jasonis et Argonautarum, 160 b. c, profectiva impeditur per
aquam Jordanis, dum in navi habetur vasculo, B. C. taediosa, dura et
periculosa, 114 etc., difficilis per Tenorium, 180 b. c. d,
periculosissima est in termino maris, ubi? 206 a; difficilis, quo loco?
64 A. Nili taediosissima, 114 b. et communiter.

navigationis conventio per mare, 34 A.

nauta primus dicitur fuisse Argus, 160 b. c.

nautae tribus vicibus in die laudant Deum, 49 A. Orationem faciunt
specialem pro animabus parentum S. Juliani, 50 B, nautae maris sunt
multum superstitiosi et fata attendunt, 198 A. B. C, 185 A, sunt
homines perditissimi et maximi blasphemi,[TR257] 198 a. b.

navale bellum quomodo praeparetur? 180 b.

navalia bella continue aguntur in mari, 130 a.

Naxon, una insula Cycladum est, 165 a.

Nebo, Phasga et Abarim, montes Moysis, 243 B.

nebula maris mortui inficit terram, 245 A.

Nectanebi incantatoris patris Alexandri M. columna, 97 b.

necessariorum dispositio pro navigatione maris, 37 A.

necessaria sunt tria ad intelligendam navigationem maris, 41 B.

necessaria emta pro viatico deserti ad montem Sinai, 257 B, 17 a. b.

Necso vallis Botri, 10 b.

negavit Petrus Dominum, ubi? 103 A.

negotiatio[TR258] detestabilis fit per peregrinos Hierosolymitanos in
dominico sepulchro, 216 A.

negotiatores quomodo orbem diviserint? 135 b.

negotiatio, quaere supra Mercatio etc.

neglexit FFF navem suam, 201 b c.

Nemrod gigas et tyrannus, discipulus Jonichi, 136 b.

Neptunus, Pluto, Jupiter, mundi principes, 168 b.

nequam homo Tangwardinus, 80 b.

Nerei et Achillei martyrum corpora, 38 B.

Nesa, mulier sagax, 211 a. b.

Nethota Salomonis, 228 A.

Neua villa, finis Italiae et principium Germaniae, 29 A.

Nicaea urbs, 166 a, civitas a Christianis colitur, 270 B. C.

Nicodemus venit ad Jesum nocte, ubi? 144 B.

Nicodemus ductor peregrinorum in montem Sinai, 43 a. b.

Nicolaus episcopus ubi fuerit natus, et episcopus, et quo translatus?
159 A. et 198.

Nicolai sancti praesulis pastoralis baculus, ubi? 209 a.

Nicolaus papa posuit Minores in Jerusalem, 290 A.

Nicolai monasterium ordinis S. Benedicti, 204 a, magnum Venetiis, 37 b.
et 56 b. et 219 b. Insula cum monasterio ordinis S. Benedicti, 204 a.

Nicolaus papa crucem praedicari jussit in terrae sanctae subsidium, 289
B.

Nicolaus quidam eremita multis annis absque cibo et potu vixit, 465.

Nicolaus miles peregrinus nostrae societatis, 221 B.

Nicomedia civitas, 176 a.

Nicopolis, quae est castellum Immaus, 91 A.

Nicosia, caput regni Cypri, 16 A. et 60 A. Cypri metropolis est, 153 b.

nigri homines sunt in Oriente, ...

nigri montes et albi sunt in quadam regione, 33 a.

nigromantia est ex Aegypto, 138 a.

Nigropontum sive Euboea insula, 177 a. b.

Nilus, paradisi fluvius, quae habeat nomina? 116 b, describitur ab ejus
origine, 116 b, de paradiso effluit, 118 b, quare habeat turbidas
aquas? 118 b, aquas habet dulces et sanas, 170 a. Aegypti terram
fertilissimam foecundat, 118 b, per septem ostia in mare currit, 120 a,
fluvius pro deo ab antiquis colebatur, 119 B. et 137 b, quas gignat
bestias? 120 b, quos producat fructus? 121 b, dividit Asiam ab Africa,
32 B, orbem terrarum dividit, 120 a. b.

Nili navigatio dura et periculosa, 112 a. b. 114 etc.

Nimana civitas, 157 a.

Nympha Garamantidis, 206 b.

Nympha de mari emittit urinam, 183 a.

Nympharum locus ubi fuerit, 65 b, domus phantastica in Aegypto, 89 a.

Nimrod gigas et tyrannus, discipulus Jonichi, 130 b.

nitimur in vetitum et negata cupimus, 208 b.

nivium moles de montibus labuntur, 224 a.

Nobe, civitas sacerdotum in terra sancta, 192 A.

nobiles peregrini superbi dedignantur cum mulieribus Hierosolymam
proficisci, sed veri nobiles gaudent, 12 et 186 B.

nobiles sic fiunt milites in dominico sepulchro, 184, arma in ecclesiis
suspendunt, 216 B. C, mundi et meliores et veros dicunt esse Arabes,
210 A, et 25 a.

nomen Dei magnum, ineffabile, quomodo scribatur? 94 a.

nomen Jesus ubi puero impositum sit? 168 B.

nomina civitatis Jerusalem multa, 255 B, nomina multa civitatis Cairi,
102 a, civitatum et villarum in Judaea communiter incipiunt a Beth,
cujus rei ratio, 176 b. c.

nomen Felix difficulter exprimere possunt Sarraceni, 75 A.

nomina dominorum et sociorum secundae peregrinationis FFF ponuntur, 32
B, ad sanctam crucem in Cypro quae sint? 66 A, peregrinationis montis
Sinai FFF, 221 B.

novus annus incipit 1. Januarii, 200 a.

novorum rumorum recitatio non est semper bona, 177 a.

novus murus et fortalitia civitatis Ulmensis, 230 b.

novercam fugiunt filii, 260 b.

novissimum judicium ubi futurum? 151 A.

nox tristissima in deserto, 68 a. b, miserrima peregrinorum, et septem
horae noctis, 116, periculosissima in mari, 196 A, et 184 b.

noctes inquietissimae sunt in mari, 52 B, laetas habent Sarraceni in
suo jejunio, 64 b.

noctibus celebrantur Missae in terra sancta, 119 B.

Nox, dea poetarum, in eam fit increpatio, 68 a. b.

nocturnae phantasiae quomodo fiant? 10 a.

nubes et nebulae Aegyptum non contegunt, ...

nubes excellit Olympus, 178 b.

Nubiani orientales Christiani sunt, 134 B.

nudus numquam debet apparere religiosus, 198 B. C.

nugae peregrinorum gyrovagorum, 101 B. vide Mendacia.

Numicius fluvius, qualis? 232 B.

nummi[TR259] Sarracenorum dicuntur madini, 148 B.

numismata ...

nuntiorum officia in Oriente funguntur columbae. Vide Columba.

nuptiae sine discordia debent esse, 101 et 149 B.

nuptiae magnae archiducis Austriae, 227 b.

Nürembergae sunt reliquiae hae: 267 B.

nux aut nuces avellanae sunt in Oriente pretiosissimae, 127 b. c.

Nymana civitas, 157 A.

Nympha etc. vide in antecedentibus,[TR260] s. v. Nimpha.



                                   O.

Obaudierunt illi peregrini voces revocantium se et in magnas devenerunt
angustias, 67 a.

Obdormierunt Sarraceni et peregrini tempus recessus ab illo loco, 212 A.

obduratio montium pro inclusione Judaeorum, 97 a.

obedientiae incitamentum et exemplum, 121 A.

obediunt pecuniae omnia, 159 A.

obeliscus magnus, 179 b, ingens, 161 a, ad S. Petrum Romae, 103 b. c.

obitus B. Mariae Virginis ubi praenunciatus sit? 147 B, obitus et
sepultura comitis de Solms, peregrini, 142 b.

oblatio trium regum qualis fuerit? 171 A.

oblationis locus Adae, Melchisedech et Abrahae, 255 B.

oblivio unius sancti loci quomodo acciderit? 146 B.

oblivionem facit aqua cujusdam fontis potata, 77 b.

oblivionis potus pro Hercule ubi sit confectus? 138 a.

obruitur Achor fur lapidibus, 203 B.

obsessa Jerusalem quo anno fuerit per Christianos, 272.

obsequiosissimi sunt peregrinis Sarraceni pro denariis, ...

observantiae ordinum quo tempore et loco inchoatae sunt, 209 a.

obstetrices Aegyptiorum ubi habuerint oppidum? 113 a.

obstetrix fuit Dianae mox nata, 164 b.

oceanus ambit orbem, 42 A.

Occidens et Oriens quomodo copulari possint, 71 a. b.

occidentales et orientales homines naturales inimici, 192 B. et 37 b.

Occidentales saepe profecti sunt in Orientem ad bellandum, 282,
accipere renuerunt eis oblatam Hierosolymam, 289 A.

occidit Cain fratrem suum, Abel, 7 A.

occidit se Sampson pro populi liberatione, ubi? 14 a.

occiderunt se ipsas quaedam mulieres pro castitate, 231 A.

occisio multorum martyrum pro Christo, 252 A, multorum Sarracenorum in
Jerusalem, 273 B.

occidunt Veneti suos duces inutile regentes, 213. a. b.

oculus solis dicitur balsami hortus, 78.

oculum unum tantum habuit ille Cyclops gigas, quem excoecavit Ulysses,
190 b.

oculum unum tantum habuerunt tres sorores, 186 b.

occultant gentiles mysteria suorum deorum, sed Christiani nimis
communicant sua, 105 et seq.

octo benedictiones ubi praedicaverit Christus? 153 A.

octavus Latinus rex in Jerusalem, 279 B.

octavae ascensionis Domini sunt celeberrimae Venetiis, 220 a. b.

Octaviani Caesaris thesaurus, ubi? 94 a.

odor mirificus redolet de loco, ubi Christus est natus, et de omni
loco, in quo nudus jacuit corpore, 169 A. B.

odor balsami omnium odorum suavissimus, 78 a. b, delectabilis ex quadam
foeda spirat materia, 72 a, pessimus aut foetor turpissimus est
aliquando in galea, 74 A; malus est Venetiis in maris recessu, ...

odore detestabili foetent Sarraceni, 15 b, redolent herbae omnes terrae
illius, 66 B.

odorifera sunt paene omnia virgulta et plantulae, virides et aridae,
reperibiles in deserto, 30 b. et 39 b.

offensionis Domini mons ubi sit? 233 A.

offertoria peregrinorum militum pro devotione et pro militia, 84 A. et
96 B. 100 A. 175 B. C. 184 A. et 56 b.

officium Domini quomodo olim in Bethlehem celebratum sit? 179 B.

officia divina quomodo celebrentur in terra sancta? 179 B, officia
sacerdotum Sarracenorum quaenam sint? 105 a.

officiales civitatis Jerusulem, 223 B, galeae quinam sint, 47 A.

officiales et ministri Jovis sunt Cyclopes, 190 a.

offensus fuit Deus valde ab habitantibus Christianis Jerusalem, ideo
eam gentibus tradidit, 280 A. B. C.

Og rex, maximus gigas, 35 b.

Ogygis diluvium, 164 b.

oleum multum crescit in monte Oliveti, quod pertinet templo Domini, 151
A.

oleum Therebinthi dicitur resina, 91 A, stillat ex tumbis S. Nicolai et
S. Waldburgis, 172 A, an de tumba S. Catharinae resudet? 56 b, oleum in
lampadibus turrium Cairi consumitur per annum, quod nullus rex
Christianitatis solvere posset, 103.

oleorum multae sunt species, quae balsamo admiscentur, 80 a.

Oliveti mons sanctus, 144 et 149 et 151 B.

olivarum horti delectabiles ad S. Catharinam, 51 b. et 54 b.

Olympus, Aethiopiae mons, 49 b. Macedoniae mons altissimus, 178 b.

Olympici ludi quomodo sint instituti, 179 a.

onagrorum grex ubi fuerit? 242 A.

Onuphrius eremita ubi dicatur habitasse? 52 b.

oratio Christi trina in monte Oliveti, 44 B.

oratio dominica, Pater noster, ubi facta sit? 152 B.

oratio pro parentibus S. Juliani omni die fit in mari, 50 b, debet
fieri pro rege Soldano, 249 B. et 182 A, non semper liberat a malis,
pro quibus fit, ...

orationis tempus et mora Sarracenorum, 105 a.

orationes quomodo fiant in navibus maris, 49 A. B.

orandi modus Sarracenorum, 105 a, 86 A.

oratorium Adae et filiorum Melchisedeci et Abrahae, 255 B.

oratorium Moysis in Aegypto, 97 b, beatae Mariae Virginis, 97 A. B,
beati Johannis evangelistae, 105 A.

oratoria, etiam infidelium, non sunt dehonestanda, 262 A. B.

orator quidam ornate in convivio oravit, 96 B, magnus erat in societate
FFF, 221 B. et 50 b, eminentissimus Graecus et Latinus, 178 a.

orbis terrarum medium centrale, 117 b, medium et ejus in tres partes
divisio, 167 b.

orbem terrarum ambit oceanus, 42 A, universum circuivit Jupiter
quinquies 165 b, quomodo diviserint negotiatores? 135 b.

Orcus et Pineus fluvii contrarii, 168 b.

Orcon, inferni fluvius, 178 b.

Oreb, Sinai mons, 43 B. Sinai S. Catharinae montes, 51 b.

ordo servandus in peregrinatione. Quaere Modus.

ordo S. Benedicti super omnes commendabilis ostenditur, 209 b.
Praedicatorum quomodo sit institutus? 283 B. Ordo Praedicatorum tres
habuit conventus Venetiis, 217 b. Minorum in Jerusalem tenet locum
ecclesiae Latinae, ...

ordo Minorum ad minus tres conventus habet Venetiis, 218 b.
Carmelitarum quomodo inchoatus sit? 71 B.

ordines tres, sc. Templariorum, Hospitaliorum sive Johannitarum, et
Teutonicorum inchoati sunt in Jerusalem, quo tempore? 216 A. Venetiis
paene omnes Christianae religionis habent ordines conventus, 218 b.

ordinatio divini officii in Jerusalem, 179 B, processionum in Jerusalem
ad loca sancta, 94 A. Psalterii beatae Mariae Virginis, 191 A.

Oreb vide supra.

Oriens et Occidens quomodo copulari possint? 71 a.

Orientis rectores, quinam sint? 111 a.

orientali ecclesiae male provisum est, 157 b.

orientales homines dissimiles sunt occidentalibus. 192 B, moribus
discordant ab occidentalibus, 37 b, sunt magis pii naturaliter quam
occidentales, 88 b.

Orientalibus non convenit vini potus, 109 a.

Origes mons Aegypti est, 113 b.

origo ventorum qualis sit? 42 A, montium unde veniat? 223 a. Nili
fluvii paradisi, 117 a, Jordanis fluvii, 189 B, omnium deorum et rerum,
167 a, deorum gentilium, 137 a. b., ritus Sarracenorum, 72 a.

Orion occisus fuit a scorpione, 206 a.

ornatus ecclesiae montis Sion in Jerusalem, 93 B.

ornamenta mulierum in ecclesia sunt detestabilia, 111 a. b, domus
Tangwardini, 82 a, pretiosissima in altari S. Marci Venetiis, 219 b,
conventus Praedicatorum in capitulis generalibus, 220 b.

ornatio galeae cum vexillis et pannis, 57 A. B.

Orpheus dulcissime lyra canere scivit, 68 b. et 162 a.

ortus sive pomarium aut viridarium, quaere Hortus.

ortus sive conceptio Alexandri M. 98 a

oritur sol ex mari et in id remergitur occidens, et navigantibus
videtur, ... oritur retro ecclesiam ascensionis Domini, ut apparet, 149
B.

orientem solem maledicunt, quinam? 49 b.

os inferni dicitur esse in profundo maris mortui, 240 A.

os valde magnum habuit foemina Multasch, 228 a.

ossa S. Johannis Baptistae fuerunt concremata, 172 B. S. Catharinae
olim oleum sudabant, 57 b.

ostia tria habet sepulchrum Domini, 127 A. Nilus septem, 120 a. ostreae
sive conchilia maris, 204 b. c.

Othus Mediolanensis duello vicit Arabem; 269 A.

Ottenbüren quoddam solemne S. Benedicti monasterium cum multis
reliquiis, 230 a.

ova excubantur in Aegypto in fornacibus arte et industria humana, 94 b,
ova struthionis in sabulo calore solis excubantur, 83 b, ova paene
omnia gallinarum terrae sanctae duo habent vitella, ...

ovant cocodrilli sicut anseres, 120 b.

Oxirinthum Aegypti civitas olim plena erat monachis et monialibus, 140
b. c.



                                   P.

pabulum asinorum per desertum, 19 a. b, camelorum, 20 a. b.

Pactolus fluvius aureus, 176 a.

pactum conventionis patronorum et peregrinorum de transvectione maris,
3 A. B, peregrinorum et Sarracenorum de transductione per desertum, 218
B. C. Venetorum cum Turcis, 171 b.

patientia Davidis plurimum commendatur, 212 B.

patientia, pecunia et sanitas sunt peregrinari volenti in terram
sanctam necessaria, ... Patientia in terra sancta necessaria est
multum, 77 A, inter Sarracenos quibus regulis servatur? 83 A. B.

Paduae, civitas magna, 208 a.

pagani sive Sarraceni seriosiores sunt tempore orationis suae quam
Christiani et magis assidui, 86 A.

paganorum civitates non equitando sed peditando permittuntur Christiani
ingredi, 82 A.

pagani, quaere infra Sarraceni.

palatium regis Jerusalem quodnam fuerit? 123 B. Alexandri M., 129 b.
Ducis Venetorum pretiosissimum, 212 a. Regis Cypri continet conventum
fratrum Praedicatorum in Nicosia, 155 a. Vetus in Constantinopoli, 113
b. et 177 b, sive castrum Soldani, 96 a.

Paltas, ingens gigas, ubi sepultus? 93 b.

pallae, mappae albae, et caetera ad altaria pertinentia sunt in
aliquibus ecclesiis immundissima, 236 A.

palma, qualis arbor sit? 121 b.

palmarum ramos emit FFF et Ulmam duxit, 134 A, festum quomodo celebrent
in Jerusalem? 141 B.

Palaestina tria habet nomina, 18 b.

palus pessima in quodam terrae sanctae loco, 206 A.

palus Maeotis vel paludes Maeotides, 177 b. et 221 b.

paludibus maris rubri immergebantur asini cum peregrinis, 67 b,[TR261]
maris magni est inaedificata civitas Venetiana, 32 A, 211 a.

panis de radicibus contritis ubi fuerit? 60 A, panis mare navigantium
qualis sit? 52 A, desertum ambulantium qualis? 17 a, pane liberant se
peregrini a multis Arabum vexationibus, 40 b. et 34 b. et 115 b.

panis subcinericius quomodo coquatur? 30 b, in Jerusalem est deliciosus.

Pannonia, Boemia, Ungaria ponuntur, 196.

Pancratii et aliorum martyrum corpora, 38 B.

papa Benedictus ordinis Praedicatorum ubi natus sit? 222 a.

papa Urbanus III. prae tristitia moritur propter amissionem civitatis
Jerusalem et S. sepulchri, 282 A.

papa Urbanus II. maximum misit exercitum ad liberandum Jerusalem, 269
B. C.

papafigo est velum maris in tempestatibus, 20 A.

Paphus civitas, principium Cypri, 149 a. Civitas vetustissima, poetarum
carminibus celebrata, 157 a.

papa licentiam tribuit transire Hierosolymam, sine qua nemo debet illac
ire, 4 B, prohibet transducere aquam Jordanis de terra sancta in terras
nostras, 198 A.

Pharao rex ubi cum suis submersus sit? 63 a.

Pharaonis cisterna, 72 b, ficus septies in anno gignit, 28 b.

Pharao necavit pueros filiorum Israel, 139 b.

Pharaonibus deficientibus ex Aegypto successerunt Candaces reges, 150 B.

parabolae veritatis sunt poetarum fabulae, 40 a, 206 a.

Paracletus ubi sit apostolis missus? 94 B.

paradisus ubi sit? 117 b, est Candia insula reputata, 176 b.

paradisi quatuor flumina quomodo concurrant? 117 b, 122 a, poma, qualia
sint? 75 b.

paradiso comparatur vallis illustris ante Sodomae subversionem, 122 a.

parcus peregrinus sustinebat miserias et Sarracenorum vexationes, ...

parcit Dominus malis propter bonos, 20 B. C.

parens noster Adam ubi fuerit creatus? 6 a. b.

parentum primorum poenitentia, 6, inobedientia, 7 a.

Parentia civitas describitur, 205 a, ejus capellae multae, 205 a.

Paris Helenam rapuit, 149 b. et 205 a.

paries petreus, cui illisit Dominus Jesus, 146 A.

Parnassus mons Thessaliae biceps, 179 a.

Paros insula quem lapidem gignat? 164 et 176 a.

parochiae multae Venetiis sunt, 237 a. Cayri, 103 a. b.

partiti sunt milites vestimenta Christi, 112 A.

partes mundi tres mari distinguuntur, 177 b.

partes tres fecerunt peregrini S. Catharinae s. tres societates, 221 B.

parvuli quomodo idolo Moloch immolati sint? 233 A.

parvuli quomodo corrigantur? 156 A. B, pro Christo occisi ubi sint
sepulti? 172 A. B.

parvulos suos permittunt Sarraceni faciliter Christi baptismate
sanctificari propter superstitiones, 92 a.

passio crucis ubi per Christum tolerata sit? 115 B.

passionis Christi singula loca, quaere in congruis litteris, e. gr. A.
Agonia etc,

passio sanctorum, Felicis, Regulae et Exsuperantii, 139 b. c.

passionibus ubi pleni fuerint omnes peregrini? 17 b. c.

passionati sunt navigantes mare, 15 B.

passionatissimi homines sunt Francigenae, 14 B.

passavium, passagium terrae sanctae maximum et primum, 270 A. B.
Passavium II magnum, 277 B. III terrae sanctae, 280 A. IV grande, 282
A. V 283 B. VI 284 A. VII terrae sanctae, 284 B. VIII terrae sanctae,
286 A. IX terrae sanctae, 286 B. X terrae sanctae, 187 A. XII inutile,
287 B. XIII indictum, sed non prosecutum, 288 A.

passer solitarius in tecto, qualis avis? ...

passas uvas ad naves emimus, ...

paschale carmen fuit cantatum, quomodo? 10 A.

paschalis ignis coepit in ecclesia Sion, 264 A.

paschale lumen miraculosum, 131 A.

pastores in nocte Christi nativitatis ubi vigilaverint, 173 B. C.

pastores et Magi ubi convenerint? 166 B, ubi trepidaverint? 173 B,
congregati Jerusalem eripere volebant, 286 B.

Pater noster, oratio dominica, ubi sit facta? 152 B, habet Ave Maria
annexum, 190 B.

pater omnium deorum Demogorgon, 69 b. et 167 a.

pater Melchisedech fuit Noa, 255 B.

patriae et natalis soli dulcis memoria, 201 a.

patriarcha primus Hierosolymitanus fuit archiepiscopus Pisanus, 274 B,
patriarchae quatuor ubi sepulti, 86.

Patricii purgatorium quid sit? 53 b. c.

patera argentea in mare lapsa, 185 a. Patera urbs S. Nicolai, 159 a. b.

Patras civitas, ubi S. Andreas fuit crucifixus, 180 b.

patroni duo a Venetis deputati pro transductione peregrinorum, 33 A.

patronorum invidia ad invicem, 33 B. et 63 B. et 72 A.

Paula et Eustochium et plures alii in terra sancta deguerunt juxta loca
sancta, 8 A.

Paula rapta fuit in devotione in locis sanctis, 173 A.

Paulae monasterium prope Bethlehem, 175 A.

Paulus apostolus nobilis natus, ubi? 148 a, ubi sederit ad vestimenta
S. Stephani lapidati? 142 A. Mercurius deus fuit reputatus, 159 a.
Paulus et Andreas ubi praedicaverint? 169 a.

Pauli ducis sancti corpus ubi sit? 38 B.

pauperes, qui aliquando expelluntur e galeis, a peregrinis retinentur,
65 A.

pauperum subventio, etiam cum ira data, prodest ei, qui dedit, 144 a.

paupertas Christi in exemplum nobis exhibita, 75 B.

paupertas angustat FFF multum in peregrinatione, 128 b. et 133 b. c.

pausavit in hoc loco b. Maria Virgo exiens in cottidiano labore
visitando loca sancta, 164 A.

pax magna est facta per Carolum Magnum in Jerusalem inter Christianos
et Sarracenos, 267 B, pax et benignitas Turcorum in Christianos est
periculosissima persecutio et saeva crudelitas, 156 b, 192 a. b.

pax et bellum navium quomodo demonstretur? 64 A, pax et concordia inter
Venetos et Turcos, 171 b.

peccatum enorme terram sanctam perdidit, 180 A. B.

peccatum an sit Christiano, templa Sarracenorum ingredi? 261.

peccata Hierosolymorum meruerunt S. sepulchri amissionem, 280 B.
Peccata sex Sodomorum, 239 B, peccata multorum non puniuntur saepe
propter innocentes, 20 B. c, peccata sua Sarraceni non confitentur, sed
ea aquae lavacro abluunt, et sic tolluntur, ut aestimant, ...

peccatis nostris exigentibus venit terra sancta in manus infidelium,
189 A.

peccatrix in civitate quadam lavit pedes Domini, 139 B.

peccatricem gentem Dominus numquam diu in terra sancta degere permisit,
7 B. C.

pecias et scissuras pannorum offerunt Sarraceni, 63 a. b.

pecora adeunt Sarraceni immundissime, 133 a.

pecunia Sarracenorum qualis sit? 109 b. c, pecunia sacrilego furto
ablata, 175 B. c, furto amissa in hospitio, 26 B, perdita in deserto
est reinventa, 73 a. b, placatur ira eique obediunt omnia, 159 A,
pecunia FFF fuit Alexandriae penitus imminuta, 133 b. c.

pecuniam multam quadam die exposuimus, 111 b.

pecunia antiquorum grossorum quomodo fuerit inventa? 269 A.

pecuniarum usus a quo primum fuerit inventus? 168 b.

pedagia exigunt Arabes ab omnibus per campos ambulantibus, 211 A, 25 a.

pedagia injuste Sarraceni a Christianis recipiunt, quare Christiani
juste eis illa subtrahere possunt, 143 b.

pedes Christus ubi laverit suis discipulis? 94 B.

pedites omnes peregrinos ingredi civitates Sarracenorum cogunt, 82.

pediculi magni ut avellanae sunt in deserto, 24 a.

pediculos quaerat cottidie peregrinus, si vult esse quietus in mari et
in terra, 53 B. et 38 a.

pedissequa quaedam reginae Cypri navigat cum peregrinis in terram
sanctam mansura in Jerusalem, 69 A.

Pegasus equus est alatus, cujus conditionis? 186.

pelagus, quaere Mare.

Pelagia sancta, in quo specu egerit poenitentiam? 152.

Pelagius papae legatus perdidit sepulchrum Domini, 285 A. B.

Peloponnesus regio ubi sit? 178 b.

Pella civitas refugium Christianorum in subversione Jerusalem, 244 B.

Pelicanus avis divina, qualis sit? 138 b.

Peneus et Orcus quales fluvii? 178 b.

poenitentiam diversissimam egerunt Adam et Eva in quodam loco, 8 a.

poenitentia dura cujusdam peregrini sibi nimis austeri, 209 A. B.

poenitentiam egit David, quo loco? 100 B.

poenitentiae locus est desertum, 24 b.

poena maxima peregrini navigantis est impatiens socius collateralis, 54
A.

poena et crepitus purgatorii ubi audiantur? 113 B.

pepererit ubi et quo modo Jesum Virgo Maria, 170.

perditio Adonidis, amasii Veneris, 179 a. b, multae pecuniae in
deserto, 82 a. b, unius mulieris peregrinae, 200, omnium peregrinorum
tertiae societatis, 66 b, lamentabilis civitatis Jerusalem, 281 A.

peregrinatio Hierosolymitana ut sit virtuosa, IV has causas habere
debet, 9 B. C, hoc malum habet, 149 a. b, ad Galilaeam quare fuerit
intermissa? 222 B. Bethlehemitana gaudiosa, 164 A. B. Jordanis multos
interemit peregrinos et est difficilis, 193 A etc., maris mortui
difficilis, 236 A, montis Sinai tria exigit, 2 a., Sarracenorum ad
sepulchrum Machometi, 61 a. Singularis FFF, 232 A. Orientalium
Christianorum ad Jerusalem, Romam et ad Coloniam, 253 B. Jerosolymitana
est optima, 8 A. B, maledicta sancti sepulchri quibus peregrinis sit?
92 B.

peregrina quaedam foemina omnibus odiosa, 57 A.

peregrinae foeminae sunt devotissimae et viris robustiores in mari et
terra, 211 A. B.

peregrina foemina ad Jordanem fuit amissa, 201.

peregrinus omnis, etiam idiota, doctus et theologus a Jerusalem
revertitur, 9 A. C, quidam veste Sarracenica indutus templum Salomonis
ingredi voluit, sed non potuit, 262 B, quidam in deserto causa
spatiandi ab aliis elongatus periculosissime erravit, 33 a. b, quidam
in muscheam merdavit, 262, quidam in vitae periculum in muschea
obdormivit, 79 a, quidam Sarracenum percussit in perturbationem omnium
sociorum suorum, 159 A, quidam in specu dominici sepulchri punitus
fuit, 216 B, quidam mirabilem sibi poenitentiam intulit in locis
sanctis, 208 B. C, quidam devotissime in monte Oliveti obiit, 151 B.

peregrini Hierosolymitani quinque insignia, 27 A, quam statim navim
ingrediuntur in terram sanctam, habent plurimas indulgentias, 75 A,
transnatantes[TR262] Jordanem periclitantur, 196 A. B, difficulter
sepeliuntur in alienis terris, 142 b, divisi ab invicem, 17 b. c, vino
Cretico inebriati periclitabantur, 18 B. c, quatuor venales fuerunt,
ubi? 86 a.

peregrinorum numerus potior, 221 B, in ecclesiam Golgothanam introitus
qualis? 189 A, gravis corrixatio, 41 a, mulctatio, 111 b,
periculosissima deviatio in deserto, 56 b, vexatio, 77 A. et 123 b,
gaudium vel exultatio, quaere Exultatio, excessus et exorbitatio in
dominico sepulchro, 261 B, ludi in navi, 64 A, quorundam vulneratio et
spoliatio, 22 B.

periculum extremum quorundam peregrinorum, 56 b, grande FFF per bestiam
in domo, 126 b.

pericula maris plurima ponuntur, 44 a. b, horribilia maris, 19 B. et
184 b. et 194 b. et 202 a. b, multa Christiani exercitus in passagiis,
270 etc.

periculosum est balneare in Jordano, 195 et 197, iter in montanis
Alpium, 226 a. b, plures aestimant morari Venetiis, 210.

periculosus ascensus in specum jejunii Christi, 207 B. etc.

periculosus locus pro dormitione, ubi fuerit? 212 A.

periculosiores tempestates sunt arenarum deserti, quam aquarum maris
magni, 23 a. et 31, et 34 a.

perjuri non possunt bibere certam aquam, 55 a.

Parnassus mons biceps, 179 a.

Persarum regio ubi? 49 a.

Persa villa in Alpibus Julianis, 29 B.

Perseus nobilis gigas, 78 B.

Persica sunt certi fructus de Persarum regione, 49.

perscrutatio peregrinorum in Alexandria, 125 a, navium propter aquam
Jordanis, 198 A, vestimentorum propter pediculos, 53, perscrutatio et
interrogatio necessaria est peregrino, ...

pestilentia horribilis Cairi erat, 110 a. b.

pestilentiae remediator est sanctus Manna, 157 a.

petra integra erat dominicum sepulchrum, 125 A. B.

petra Oreb, quae dedit aquam, 52 b, ad quam projecit Moyses tabulas
decalogi, 55 b. Calvariae in morte Christi rapta, 115 B, sub monte Sion
mirabiliter scissa, 156 B, Petra deserti, castrum Ruth. 244 A, petra
lacteum stillans humorem, 171, lineamenta corporis Christi habens
impressa, 154 A.

petra grandis jaspidea in tumbam facta, 154 a. b. Cava, per quam
ducuntur onera in Alemanniam, 214 a. Cava, hospitium bonum, 225 b,
formam navis Ulyssis habens, 192 b, formam vituli habens, 54 b, formam
caprae habens, 54 b.

petrae limpidissimae vallis therebinthi, 91 A.

petrosa et dura est terra sancta, 89 B. C.

Petrus apostolus, ubi Tabitham suscitaverit? 79 A, ubi Aeneam
sanaverit? 85 A, ubi hospitium habuerit? 79 A, ubi piscatus sit? 77 B.
C, ubi Christum negaverit? 103 A, ubi in passione Domini latuerit? 101.

Petrus martyr, ordinis Praedicatorum, sua aqua salutari plurima ad
salutem operatur, 33 B.

Petrus eremita, ejus operatio ad sanctum sepulchrum recuperandum, 269 B.

Petrus thelonarius impia pietate meruit, 144 a.

Petrus mathematicus fontem transtulit, 208 b.

Petrus, nostrae societatis coquus, 32 B.

Pfua, oppidum Aegypti, 103 a.

Phasga, Nebo, Abarim, mons Moysis, 243 B.

Phaselus turris alta Jerusalem, 225 B.

Philadelphus rex Aegypti studiosissimus, 140 b.

Philippus, pater putaticius Alexandri Magni, 98 a.

Philippus tetrarcha Caesariam Philippi aedificavit, 199 A.

Philippus ubi eunuchum baptizaverit? 26 A. B.

Philippi apostoli caput ubi sit? 36 A.

Philistaea idem est, quod terra Philistaea, 18 b, quae alias dicitur
Palaestina.

Philistinorum quinque capitales civitates, 11 a.

philosophia vera latet sub poeticis figmentis, 206.

philosophi maximi claruerunt in Aegypto, 138 a, quid sentiant de
ardentibus montibus? 190 b.

philosophorum nutrix fuit Athenarum urbs, 179 b. Philosophorum simiae
sunt poëtae.

physicos omnes superant Sarraceni in cognoscendis conditionibus
hominum, 131 b.

physicus, quaere Medicus.

Pierius mons auri thesauros habens, 169 B.

pietatis opus sine mentis pietate valet, 144.

Pigmalion sculpsit sibi uxorem eburneam, 149 a.

pigmentorum confectiones ubi primo fuerint? 153 b.

pigmentorum Salomonis locus ubi sit? 228 B.

pigmenta pro Christi unctione ubi confecta, 213 A. B.

Pilatus quam domum habuerit? 231. B. et 230 B, conabatur aquas in
Jerusalem ducere, 249 B. C.

pyramides regum Aegypti, 79 b etc. Quaere Obeliscus.

pisa cujusdam agri sunt in lapillos conversa, 165 B.

pisces mirabiles quodam die vidimus, 73 B.

pisces diversarum formarum et monstruosarum in foris et plateis
Venetiis videntur, ...

piscabatur S. Petrus apostolus, quo in loco? 77 B. C.

piscantur navigantes mare tridente, 62 B.

piscina probatica in Jerusalem, 140 B.

piscinae plurimae sunt in Jerusalem, 141 A.

piscinae et horti deliciarum Salomonis, 249 A. B. Hebron, 9 a, juxta
montem Sinai, 51 b.

piscina, in quam sparsit Moyses pulverem aurei vituli et populo dedit
ex eo bibere, 55.

Plabes fluvius, 22 b.

planctus Adonidis, amasii Veneris, quomodo celebratus sit? 169 a. b.

planctus, quaere Exclamatio.

platea, in qua beata Catharina fuit flagellis caesa, 129 b, ante
ecclesiam sancti sepulchri, sive atrium, 92 A, nova in Cairo, 88 b,
grandis sub castro Soldani, 96. S. Marci Venetiis, et aliae plateae,
219 b. c.

plaphardi antiqui unde veniant? 269 A.

placantur irati Sarraceni pecunia, 159 A.

plaudere manibus quid sit et quomodo in laetitia fiat? 65 B.

Pluto, Neptunus, Jupiter, fratres et dii, 168 a.

pluvia aurea concepit Danae, 160 a.

pluviam non patitur Aegyptus, 118 a.

pluvia rara est in terra sancta, ... contraria est navigantibus mare,
... dulcissima Christianos consolatur, 271 b, grandem habuit FFF in
ultima suae peregrinationis diaeta, 230 a.

poculum oblivionis bibit Helena Trojana, 138 a.

poëtarum loca videre an sit vitium? 150 b, mirabiles phantasiae, 147 a.
b.

poetica dicta quamvis in superficie videantur phantastica, praetendunt
tamen claras veritates, 159 a, 206 a.

Pola, civitas Dalmatiae, Diocletiani et Maximiani solum natale, 202 b.

politia triplex, 213 a, navalis, qualis sit? assimilatur quasi
monasteriis, 46 B. Venetiana optima est, 213 a.

pomum aureum Alexandri M. obtulit Melchior rex Domino Christo, 170 A.

poma aurea ubi fuerint, in quo horto? 149 b, in hortis Hesperidis, 76 a.

poma paradisi dicuntur musi, qualia sint? 75 b, coloquintidis qualia?
31 a, maris mortui qualia? 241 A.

pomerantiae, ubi in maxima copia habeantur? 189 a.

pomerium, vide Hortus.

Pompejus ob dehonestatum templum Hierosolymitanum omnem suam fortunam
perdidit, 260 B.

Pompejus potens ubi fuerit sepultus? 98 a, templum in Jerusalem
dehonestat, 260 B.

Pompejana columna, ubi? 129 b.

pons torrentis Cedron, per quem ibat Dominus in montem Oliveti, 158 B.
B. Pons, in quo pueri Hebraeorum fuerunt praecipitati in aquam, 88 b,
periculosissimus, ultra quem sunt inaestimabiles thesauri, 94 a,
lapideus in Eslingen, qui est a Venetis factus, 224 a.

Ponticum mare, quare sic dicatur? 4 B.

Pontus Euxinus, ...

Pontinum oppidum nobile, vulgariter Insbrugg dictum, 227 b.

populus diversus est in Jerusalem de omni mundo, 256 A.

populus, quantus olim fuerit in Aegypto? 136 a. b, quantus sit Cairi?
110 a. b, qualis sit in Arabia, quaere Arabia, multus valde est
Venetiis. Christianus occidentalis in maxima numerositate processit
contra populum orientalem infidelem, 270 etc.

porcella herba optima pro salatuccio, 60 A.

porcus olim sacrificabatur deae Majae, 131 a. Sarracenis odiosus, 130.

porci parvo pretio comparantur Methonae, 189 a.

porcinas carnes minus manducant Sarraceni, quam Judaei, ...

portae quinque civitatis Jerusalem, 255 A.

porta aurea. Vide de illa plurima, 141 A.

porta vetus sive judiciaria, extra quam Christus passus est, 136 B.
Sterquilinii civitatis Jerusalem, 226 B. C. Ephraim, extra quam
Stephanus lapidatus est, 141 A. Templi, quae dicitur speciosa, 227 B.
Templi ferrea, 227 B. Conventus fratrum montis Sion, 97 A.

portas Gazae transtulit Samson in montem, 14 a.

portam montis Oreb nullus Judaeus ingredi potest, 44 a. b, ferream
clausam nemo operire valet aut effringere, 92 a, nullam habet civitas
Venetiana, sed est undique portuosa, ...

portus in mari quid sit et quibus signis a navigantibus cognoscatur, 59
A, duos nobiles habet civitas Alexandrina, 135 a.

potentia Venetorum magna est terra marique, 215 b.

potentiores domini orientales quatuor, quinam sint? 79 b.

potentiores sunt Europaei Afris aut Asianis, 168 a.

potentes Orientis quomodo honorentur a simplicibus, 251 A. B.

potus oblivionis datus Helenae Trojanae, 138 a, vini numquam fuit in
Oriente communis, 129 a, a quo primum inventus, 109 a, quaere etiam in
littera E, Ebrius.

prandium solemne peregrinorum in monte Sion cum fratribus Minoribus, 96
A.

Pratinum villa, 224 b.[TR263]

praeconium, vide Laus.

praedatio fit cottidie in mari, 130 a.

praedium Gethzanum ubi fuerit? 146 A.

praeda vivunt Arabes, vide Arabia.

praecepta Christi tradita in monte Sina, 45 a.

praedicavit Moyses, ubi? 54 a, ubi Christus?. 98 B. FFF in una ecclesia
Italica, 30 A. Idem in galea super mare, 71 A.

praedicantes inutilia reprehenduntur, 88 b.

Praedicatorum patriarcha S. Dominicus ante suam existentiam fuit
pictura effigiatus, 216 b.

Praedicatorum ordo quo tempore fuerit institutus? 283 B. Conventus fuit
in specu S. Jacobi in torrente Cedron optime locatus, et ibi ponuntur
conditiones Praedicatorum, 157 B. C. Conventus in agro Akeldamach, 162
B. Conventus nunc extremus in Oriente est Nichosia in castello regis
Cypri, 155 a. Conventus Cretae, 170 a. Conventus Jadrae, 101 b.

Praedicatores tres habent Venetiis conventus, 217 b, sex capitula
generalia, 220 b.

Praedicatorum ordinis quinam papa fuerit? 222 a.

Praedicatores duos habuerunt conventus prope Jerusalem, 290 B.

Praepo, locus, 13 A.

praesepe Domini Jesu in Bethlehem, 170 B.

praesepe erat lectus peregrinorum, ubi? 12 b. c.

praefectus civitatis S. Jerusalem, Naydon, 223 B, urbis Hebron pius
peregrinis, 7 b.

praefecti tres exercituum curiae Soldani, 107 a, quasi omnes regionum
Orientis sunt abnegati Christiani nec habent incolae aliquam
potestatem, 106 a.

praelati inutiles et scandalosi ponuntur in acie ecclesiae, 157 b. et
380 B.

proelia Christianorum et Sarracenorum, quaere Passavium.

proelia gigantum contra deos, 137 b, proelia, devastationes et
demolitiones sustinuit Jerusalem, 257 B, inhumana, dura et omnium
occisionem hominum et pecorum et evulsionem arborum praecepit Deus, ...

praetorium, ubi Christus fuit examinatus, 138 B.

primus homo Adam quo loco fuerit formatus de terra? 6 a.

primos homines dicunt in Aegypto crevisse e terra, 176 a.

primus rex Jerusalem Latinus, Godofridus, 174 A.

princeps clarissimus erat idem, ibidem.

principes Occidentis suis donariis sustentant fratres Minores in
Jerusalem. 290 B, principes nostri post amissionem Jerusalem
litigaverunt pro regni titulo multis temporibus, 242 A. B. C. D.

principium omnium rerum est Demogorgon, 167 a.

principium omnium rerum est mare, 119 b.

privilegia multa militum S. sepulchri, 184, privilegia septem loci
ascensionis Domini, 149 B, magna habent Veneti, 220 b. c.

probatica piscina ubi? 140 B.

probatio veri balsami quomodo fiat? 79 b. c.

probus vir, quamvis Sarracenus, 222 A. B.

probitas et eminentia militum S. sepulchri, 184.

processiones Hierosolymitanorum peregrinorum ad loca sancta quomodo
fiant? 94 A, et sunt solum tres solennes, scilicet processio ecclesiae
Golgothanae, montis Sion et Bethlehemitana ...

processio ad loca sancta montis Sion quomodo fiat? 94 A. B. Ecclesiae
S. sepulchri, 110 B. C, ad loca sancta civitatis Jerusalem, 136 A. B
vallis Josaphat, 141 A. B, ecclesiae assumtionis b. Virginis Mariae,
143 et 244 A, torrentis Cedron, 157 A. B, in montem Oliveti, 144 etc.
Vallis Siloae, 158 B. C. Bethlehem per ecclesiam et claustrum, 167 A.
B. C, in montem Oreb et Sinai, 43 a. b, deserti Sinai, 51 a. b, in
montem S. Catharinae, 47 b, in ecclesiam sanctae Catharinae, 57 a. b.

processio beatissimae Virginis Mariae ad loca sancta, 153 B.

processio cottidiana fratrum montis Sion ad loca sancta, 153 B.

processio solemnissima Venetiis in festo corporis Christi et in die
ascensionis Domini, 40 B. et 220 a. b.

prodigia et signa magna, diabolica tamen, 91 a.

prohibetur peregrinis, ne de aqua Jordanis portent in terras nostras,
198 A, ne quis in Jordane balneetur, 196 A. B.

prohibitiones multae fiunt peregrinis, in terra sancta loca visitare
volentibus, 82 B. et 109 B.

prolificassent primi parentes in paradiso sine libidinis motu, 7 b. c.

Prometheus primo ignem invenit, 47 b.

promontorium, ...

prophetae Adam, Abraham, Isaac, Jacob cum suis uxoribus ubi sepulti? 8
b. c.

propheta Moyses ubi sit mortuus et a Domino sepultus? 243 B. Isaac, ubi
sit per medium sectus? 161 A. Jeremias ubi sit lapidatus? 139 b. David
cum aliis regibus ubi sit sepultus? 97 B. Petrus eremita de
recuperatione Jerusalem, 269 B. Joachim, ordinis S. Benedicti,
dissuadens passavium, 282.

propheta Sarracenorum prophetizans lapsus mortuus est, 229 A.

prophetiae donum habuerunt primi parentes, 8 a.

prophetia de desolatione Constantinopolis, 178 a.

prophetarum XII minorum sepultura, 4 a.

prora, anterior pars navis, 45 B.

prospicere longe lateque potest homo per terras, quibus in locis? 209
B. et 148 A. et 49 a et 200 b. c.

prostitutae foeminae Sarracenis Christianae sunt omnes, 132 b.

prostibula non habent Sarraceni nisi foeminas Christianas, 132.

prostibula in multis maris insulis sunt peregrinorum hospitia, 166 b.
et 58 A.

Proteus est deus maris, 204 b.

protomartyr Stephanus ubi lapidatus fuerit? 142 A.

protoparens noster ubi creatus, mortuus et sepultus sit? 6 a. b. et 255
b.

provisio mala fit ab ecclesia Romana terris orientalibus in episcopis
et curatis ac praedicatoribus, 280 B. et 157 b.

psalterium b. Mariae Virginis quomodo ordinari debeat? 190 B.

psittacus avis qualis conditionis? 83 b.

Ptolomaeus Philadelphus maximam habuit librariam in Alexandria, 140 a.
b. 71 a.

Ptolomais civitas perditur a Christianis, 289.

puella insana putabatur esse daemoniaca, 26.

puellae Midianitae peccatrices, 65 b.

puellarum turpissima chorea, 143 b.

puella nata (Diana) mox obstetrix fuit matris suae, 164 b.

puer Jesus natus tria habuit, quae in illo Maria vidit, 170 A.

pueri deridentes puniuntur, 205 B. C. Sarracenorum quomodo studeant et
cantent? 124 A.

puerorum multitudo congregata recuperare conabatur Jerusalem, sed male
eis successit, 283 B.

puerorum multitudo in Britannia ad S. Michaelem transivit, 203 A. B.

pueri, quaere Infantes et Parvuli.

pulcherrima erat Virgo Maria omnium sine scandalo, 154 B.

pulchra Helena Trojana erat in juventute, sed turpis prae senio facta
derisit stultitias virorum, 184 a.

pulchra Medusa, sed fuit punita, 186 b.

pulli gallinarum arte excubantur fornacibus, quo loco? 94 b. c.

pumices ubi in copia reperiantur? 193 a.

pugna, quaere Bellum et Proelium.

punitio uxoris Loth triplex dat documentum, 245 B.

puppis est navis posterior pars, 47 B.

purgatorium S. Patricii quid sit? 53 a. b.

purgatorii stridor ubi audiatur? 113 B.

purgari debet medicina mare navigare volens, 40 B.

purgavit Saul ventrem in specu, 246 B.

purgandi ventrem in mari singularis difficultas est, 53 A.

puteorum fossor primus quis fuerit? 62 a.

putei multi mirabiles ponuntur, ibidem.

puteus, quaere Cisterna et Fons.



                                   Q.

quadraginta rationes ostendentes praeeminentiam[TR264] militiae S.
sepulchri super omnes alias militias nobilium, 185 A. B. c. D.

quadraginta Sancti ubi martyrizati sint, ille locus fuit peregrinorum
mansio XV deserti, 47 b.

quadragesima Christi qualis fuerit? 207 B. C.

quartus rex Latinus in Jerusalem fuit Fulco, 277 A.

Quarantana locus sanctus, 207 B. C.

quercus Mambre ubi sit? 10 a.

quies ex praecedenti fatigatione causatur, 211 A.

quietam dormitionem quaenam causentur? 216 A.

quietem et silentium in navi causantur venti proprietates, 62 A.

quintus rex Jerusalem Balduinus, 277 A.

quindecim gradus ascendit beata Virgo in quodam loco, 228 A.

quiscolarum maxima multitudo ubi sit? 186 b et c.



                                   R.

Raab meretrix ubi domum habuerit? 204 A.

Rabath civitas, ante quam Urias fuit interfectus, 244 B.

Rabuni magister apparuit Mariae Magdalenae, ...

Rachajim regio deserti, 38 b.

Rachelis sanctae sepulchrum, 166 A.

ratio humana quomodo cohibeat Teutonicum, ne ex naturali odio irruat in
Italicum. Item, cohibet Occidentalem, ne occurrentem invadat
Orientalem, 32 et 192 B. C. et 37 b.

rationes quatuor, quod catholicus non debeat manum adjutricem porrigere
ad aedificationem ecclesiarum Graecarum, 61 a. b.

rationes quatuor, quibus probatur, militiam Hierosolymitanam esse
optimam et nobilissimam, 185 per totum.

Raymundus, comes Tripolitanus, terram sanctam infidelibus tradidit suis
nequitiis, 279 B, 280; idem apostata a fide crudeliter cum Christianis
egit. Idem pessimam mortem obiit, 281 B. C.

Ragusium civitas optima, Dalmatiae caput, 13 A. et 197 b.

Rama fuit Ramula, civitas terrae sanctae, describitur, 87 B. Habet
hospitale peregrinorum et malos Sarracenos, 82 A. B. Castrum altum
juxta Bethlehem, quod nominant Bethuliam, 3 b.

ramum mirificae palmae portavit Gabriel Virgini Mariae in annunciatione
sui abitus, 147 B.

ramos palmarum emit FFF Alexandriae et duxit Ulmam, 134 a.

Ramathajim regio deserti, mansio XI peregrinorum, 39 a.

ranae ex rusticis, 159 a.

Raphajim vallis fertilissima, 4 b.

raptores sunt Arabes deserti incolae, 25, quaere Arabes.

rapta fuit Helena Trojana tribus vicibus, 184 a.

rapta Helena a Paride quomodo fuerit? 149 b.

raptus Europae virginis a Jove qualis fuerit? 168 a. Medusae Gorgonidis
a Neptuno, 186 b. Sanctae Paulae in devotionem, 173 A.

rapti peregrini sunt mirabili devotione, ubi? 92 A. B.

Reblata civitas, quae nunc dicitur Antiochia, 271 A.

recepti peregrini qualiter Venetiis in eorum adventu de Alemannia, 32
A. In eorum reditu per mare, 207 a. b. c, bene fuimus Cairi, sed
pessime dimissi, 80 et 111 a. Valde male sumus in Alexandria, 124 a. b.

receptus fuit FFF optime in Ulma in reditu suo de transmarinis
regionibus, 230.

recreationis tempore legendum est hoc evagatorium religioso, 2 A.

recessus FFF ab Ulma versus mare qualis fuerit? 106 et 25 B,
peregrinorum a Venetiis per mare, 55 B, peregrinorum militum a
Jerusalem ad mare, 219 B, a Jerusalem ad montem Sinai, 3 a. b, a monte
Sinai ad mare rubrum, 62 b, ab Alexandria ad mare, 144 a. b, a Venetiis
in Alemanniam, 221 a, lamentabilis Christianorum a civitate sancta
Jerusalem, quando eam Saladinus rex Aegypti cepit, 281 B. C.

regimen Venetiarum durabilius est aliis, 212 b. c.

regimen peregrinorum per mare, 52 A, per terram sanctam, 82 B, in
ecclesia S. sepulchri, 109 B.

regiminum tres sunt species, ...

regimina tria domus, 46 B, 60 a. b.

regula S. Basilii est regula monachorum S. Catharinae, 60 a.

regula S. Augustini, quam suppresserunt Johannitae fratres de militia
Hierosolymitana, quo anno? 163 a.

regulae navigantium et in terra sancta degentium peregrinorum ponuntur
immediate supra, sub voce Regimen.

regs antiquitus dicebatur, sed nunc usus communis est rex ...

rex David qualis fuerit? quaere supra David.

rex primus Jerusalem Latinus, Gottfridus, spineam coronam, non auream,
portare voluit, 274 A.

rex Aegypti Soldanus homo est vilis conditionis, 106 b.

reges Latini civitatis Jerusalem ponuntur, 274.

reges Christianitatis multo tempore pro titulo regni Hierosolymitani
litigaverunt, 288 A. B, 138 a. b.

reges Aegypti sua sapientia multis regionibus donati sunt, 138 a. b.

regum trium orientalium hospitia, 148 a. b, pretiosa munera, ...

regnum Hierosolymitanum quomodo vastatum sit? 278, 279 B.

regnorum quorundam[TR265] contactus qualis sit? 62 B, 186 b.

regionum spoliator maximus est mare, 59 A.

regiones multae Orientis conspiciuntur in quibusdam montibus. Confer
sub voce Prospicere.

regionibus Orientis imperant quatuor, 79 b.

religionum initium factum est per S. Marcum evangelistam, 130 a.

religio maxima erat quondam in Aegypto, 140 b. c.

religiosus numquam debet esse sine habitu, alias excommunicatus est,
196 B.

religiosus malus est fur, sicut Achor, 203 B.

religiosi fugitivi in montana secedunt, 28 B.

religiones tres ortae sunt simul in Jerusalem, 276 A.

religiosorum excessivus numerus erat in Aegypto, 141 a.

religiosorum primus conventus fuit in Galgalis sub Samuele, Elia et
Elisaeo, 203 A, multa monasteria sunt Venetiis, 216 a seq.

religiosus, quaere Monachus.

reliquiae, quas habuisse dicitur beata Maria Virgo in suo oratorio, 155
A.

reliquiae magnae olim erant in ecclesia S. sepulchri, 130 B. C.

reliquiae de porta aurea sunt carae, 141 B, inventae in specu
nativitatis, 179 A, pretiosae sunt lapilli terrae sanctae, 253 A. B. S.
Catharinae virginis, quomodo peregrinis ostendantur? 56 b. Rhodianorum
multae, 172 a. Cretensium, 172 a. Metonensium, 188 a. Rubinensium, 203
a. b. Jadrensium, 201 b. Parentinensium, 205 a. Infinitae Venetorum,
35, usque ad 41 et 219 a. b. Tridentinae, 29 A. B. Paulinae in Wilta,
227 b, in Campidona, 229 a. b. Aquisgrani et Norimbergensium, 267 B.
Quae jam portantur de terris transmarinis, ut corpora innocentium et de
sancta cruce, sunt suspectae et sophisticatae, 172 B.

reliquiarum contactus cum clenodiis et jocalibus peregrinorum quomodo
fiat? 36 A.

reliquiarum honorem meretur, quidquid loca vestigiorum Christi tetigit,
...

rem tuam custodi, peregrine, praecipue in navi, 54 b. et 55 B. C.

rem suam custodiunt fratres Praedicatores, 218 b.

Rhenus fluvius a Rhaeticis ortus Occidentem petit et in oceanum
labitur, 43 A.

retrahentia a terrae sanctae peregrinatione, 4.

rei criminis quomodo possint evadere Venetiis, et eorum punitio non est
inhumana, 214 b. c.

rei et captivi Cairi quomodo teneantur? 88 a.

reus quomodo ad chordas trahatur in galea? 48 B. et 199 b.

ribaldus magnus erat Tangwardinus Mamaluccus, 80 b. c.

ribaldi mali sunt Sarraceni in Roma, 82 A. et 85 A.

ribaldi sunt Graeci Christiani magis quam Sarraceni aut Turci. Quaere
supra Graecus.

Richardus rex Angliae quomodo factus sit rex Jerusalem? 283 A.

rhinoceros sive unicornu quale sit animal? 39 b.

risus prohibetur peregrino in terra sancta, 83, articulo 8.

risus concitatus ex casu cujusdam ebrii peregrini, 18 B. C.

risit Helena Graeca ad stultitias virorum, 184 a.

ridiculosus casus FFF, 242 B. C.

ritus varii Christianorum in ecclesia S. sepulchri, 133 A. B.

ritus Machometi quomodo sumserit initium? 72 a.

ritus Sarracenorum, quem servant in orando, 86 A. B. et 105 a. b, quem
servant in jejunando, 64 b. Gentilium erant occulti, quia
horribilissima agebantur, 105 b. c.

ritus mysteriorum Christi sunt nimis populo manifesti, apud Latinos
magis quam apud Graecos, 205 b.

Rivoaltum, Venetiarum fundamentum, 211 b.

rixae sunt periculosae in navibus, 52 B.

rixati fuerunt duo peregrini in deserto, quomodo? 41 a.

Robath, deserti regio, 211 A.

robustus quidam peregrinus in Jordane balneatus omnes perdidit suas
vires, 194 A.

robustae et virtuosae ponuntur foeminae, 230.

robustiores viris foeminae sunt in Jerosolymitana peregrinatione, 211
A. B.

robustissimae mulieres fuerunt Amazones, 196 b. c.

Roch, lingua Aegyptiaca idem est quod: Fuge a me, 144 a.

Rochus sanctus, patronus contra pestem, ubi habuerit ecclesiam? 39 A.

Rhodus insula, 17 B, multa habuit nomina a principio, 162 b, caput est
insularum Cycladum, 161 b, describitur, 160, aurea pluvia fuit perfusa,
160 a, in qua aureum vellus fuit reconditum, 161 a, habuit colossum
unum in se de VII mirabilibus mundi, 161 a, quomodo venerit in
Christianorum manus? 162 b, fuit multum vexata, 163 a, a Turcis fuit
obsessa, 163 a, terrae motibus fuit tribulata, 164 a.

Rhodiani milites, 162 a. b.

Rhodianorum pretiosissimae reliquiae, 172 a.

Rogel, fons sub Jerusalem, 232 B et 163 B.

Roma urbs a quo condita sit nescitur, 256 B.

Romanae urbis ecclesiae sunt satis deornatae, 263 A.

Romanae ecclesiae fidei inimicantur Graeci. Quaere Graeci.

Romanae ecclesiae duodecim vicibus recalcitravit Constantinopolis, 177
b. c.

Romani idola de universo orbe transtulerunt Romam, 90 b.

ros, secundum antiquos filius lunae et aëris, in vallibus deserti Sinai
dulcius est melle, 42 a, in quodam loco sale erat amarior, 37,[TR266]
conchae instillans generatur in pretiosissimam margaritam, 204 b. c.

rorem de foliis arbustorum lamberunt peregrini in deserto prae siti, 73
et 42 a.

rosmarina pretiosissima plantula, qualis sit? 198 b.

rosa Jerichuntina delectabilis est, 204 B. C.

rosarium beatae Mariae Virginis sic debet ordinari, ut fiat ordinatum
psalterium, 190 B.

Rosetum, oppidum Aegypti supra Nilum, 213 b.

Rubina, civitas Dalmatiae, primus portus maris in secunda mea
peregrinatione, 58 A.

Rubina, civitas S. Euphemiae, quare dicatur Rubina, 193 a. b.

rubum ardentem et non comburentem vidit Moyses, ubi? 42 b.

rubus Moysis in loco cujusdam capellae stetit, 57 b. c.

rubrum mare quomodo sit dispositum? 70 b, est magis salsum, quam mare
nostrum, 65 b, quare sic dicatur, cum non sit rubrum? 69 b, cum Nilo
conjungi potuit, 71 a, transierunt filii Israel, ubi? 69 a, octo
peregrini cum periculo vitae suae visitaverunt, 66 b. c, peregrini
omnes adierunt, 69 a.

Rudolphus comes de Habspurg, Romanorum rex, bene cepisset Jerusalem,
sed neglexit, 88 A. B.

Rulandi militis domus, 203 b.

Rupertus rex Siciliae loca sancta magno comparavit[TR267] auro pro
fratribus Minoribus, 290 B.

rupes in pavimento templi in Jerusalem quaedam sanctissima eminet, 260
B.

rupes sancta nominatur ipsum templum propter illam rupem, ibidem.

rupes integra est mons Oreb et Sinai, 51 b. c.

rupes juxta montem Sinai speciem habens vituli, 54 b, in mari, cubile
draconis, 194 b.

rupes multae a longe visae praeferunt diversas species et formas, 54 b.

rupes, quaere Lapis, Petra, Saxum et Scopulus.

rusticus ruri assuetus non potest quiescere in civitate, 210 b.

rustici duo discordes in vita, in morte simul sepulti in sepulchro se
percutiebant, 91 a. b. Facti sunt ranae, 159 a.

rusticorum ebrietas mala est, 109 a.

Ruth collegit spicas post terga metentium in agro, 174 A, erat genita
de Petra deserti, castro Moab, 244 A.



                                   S.

Sabba, abbas sanctus, ubi habuerit mirandum monasterium maxima
multitudine monachorum repletum, et quomodo illud dispositum fuerit?
236 B. C. D.

Sabbae abbatis corpus in quonam tumulo quondam jacuerit, ... Sabbae
corpus ubi quiescat? 40 B.

sabbatum Judaei, sextam feriam Sarraceni celebrant, sicut Christiani
dominicam diem, 225 A.

Sabatithanco Trutschelmannus Sarracenus, magister hospitalis in
Jerusalem, 222 et 18 et 28 a. b.

sabulorum tempestas in deserto periculosior est aquarum maris, 23 a et
31 a et 34 a et 74 a.

saccus ab humeris dependens ante et retro cum frustis[TR268] panum est
insigne peregrinorum terrae sanctae, 27 A.

sacci peregrinorum quales sint et ubi fiant? ...

sacci specierum aromaticorum magni, ...

saccis coriaceis inclusit Ulysses ventos, ducens secum per mare pro sua
navigatione, 190.

sacramenta Christi accepit beata Maria Virgo, 105 A.

sacramenta nostra essent magis occultanda, 106 a. Graeci concultant,
170. Sacramentum eucharistiae ebibit quidam Sarracenus, ... pluribus de
caussis non habetur in navibus, 410. Sacramentum eucharistiae curati
aliquando per agros circumferunt coacti a rusticis propter aëris
temperiem, 50 A.

sacerdos primus et summus erat Melchisedech, quaere Melchisedech.

sacerdos monstruosus de azymo et fermentato, 68 A.

sacerdotum viculi per circuitum Jerusalem, 334 A. Litigium pro loco
legendi Missas in sepulchro Domini, 119.

sacerdotes viliter tractantur apud Christianos, 129 A. Sarracenorum
sunt triplices, et quaenam eorum sint officia? 104 a. b, nostri non
solvunt telonium in Alexandria, 128 a, non gravant Aegyptii ad
exigendum ab eis telonium, 145 a.

sacrificare voluit Abraham filium summ, ubi? 122 B. Helena Graeca
voluit Veneri et in via rapta fuit, 149 b.

sacrificavit Salomo diis uxorum suarum, ubi? ...

sacrificia idoli Moloch quomodo peragebantur? 233 A.

sacrificio obtinuit Hercules a diis filium, 206 a.

sacrificiorum locus idolorum ubi fuerit? ...

sacrificia nefandissima fiebant in templis gentilium, 106. Moab et
Ammon idololatrarum imitantur Mahometistae, 72 a.

sal acutissimum ad littus maris mortui, 239 A, petrae, ubi colligatur,
183 b, terrae et sal aquae differunt, 240 B, coquitur in salinis, 124 a
et 228 a. b, multum colligitur ex salineria Cypri, ...

salis statua uxor Loth facta, 245 A. B, bonitas probatur, 240 B.

salsas aquas habet mare magnum, 43 A.

salsiores aquas habet mare rubrum, ...

salsissimas mare mortuum, 240 A.

salsedo maris unde sit? 43 A.

sal ubi decoquitur, loco nomen teutonice Hall tribuunt, cujus
denominationis ratio ponitur, 228 a. b.

Saladinus Christianos in terra sancta pressit, 279 B, civitatem
Jerusalem cepit et Christianos ex ea repulit, 278.

Salamina Cypri civitas vetustissima a Teucro Romano constructa, 146 a.

Salomon in Gihon unctus rex Israelis fuit, ... templa diis aedificavit,
ubi? ... patrem suum David cum inaestimabili thesauro sepelivit opere
mathematico, 97 B, quot uxores et concubinas habuerit? 233 b.

Salomonis templum ubi steterit? 140 A, templi descriptio, 250 A,
viridarium unum, 192 B, horti deliciarum et piscinae, 249 A. B.

salutem humani generis operatus est Deus in terra sancta, 8 A.

salutavit Maria Elisabeth, ubi? 190 A.

salutatio ad civitatem Jerusalem, 91 B, ad Bethlehem, ... angelica
commendatur, 190 B.

salutationes angelicae multae in rosaria et psalteria B.
Virginis[TR269] quomodo ordinentur? 190 B.

salutucio aut salato lactucae impraegnavit Apollo Junonem, 165 a.

Salvus, generalis magister, ordinis Praedicatorum, ...

salvum conductum petunt peregrini Christiani a Sarracenis in portu
Joppen per terram sanctam, 72 A.

Samos, insula Junonis, 165 a.

Samson fortissimus, ubi commoratus sit? 14 a. b. Samsonis interitus
defletur, ubi? 14 b.

Samuel propheta, ubi natus sit? ... ubi sepultus sit? ... a Theodosio
fuit a Judaea translatus, ...

sanctus Felix martyr cum sociis unde fuerit oriundus? in Thurego
martyrio coronatus, 139 b. c.

sanctus Christophorus de Geth fuit natus, 11 a.

sancti multi his floruerunt temporibus, 266 A. B.

sancti Sarracenorum omnes sunt stulti, et quanto stultiores tanto
sanctiores, ...

sancti navigantium patroni, quinam? 165 b.

sancta loca quomodo visitaverit b. Virgo Maria, 153 A. B. C, visitant
multi steriliter, 92 B.

sanctorum reliquiae, quaere Reliquiae.

sanavit Elisaeus sterilitatem aquae, 207 A.

sanaverunt medici incurabiles aegrotos, 165 b.

sanavit quidam medicus omnes aegrotos praeter mortuos, quos suscitare
non potuit, 209 a.

sanant Sarraceni multos aegrotos in balneis, 15.

sanissimus aër est in Jerusalem et signanter in Sion, ...

sanguis Christi pretiosissimus, quibus locis effusus sit? 168 B.

sanguis Abel ubi fuerit fusus? 7 a. Medusae serpentes generavit, 186 b.

sanguine testiculorum Saturni generata fuit Venus in mari magno, 149 a.

sanguinem non manducant Sarraceni, 103 a. b.

sanguinem tantum effuderunt Christiani in occisione Sarracenorum in
captione Jerusalem, ut equi usque ad genua in eo irent, ...

sapphiri massam reperit Moyses, ex qua excidit tabulas decalogi, 55 b.

sapientia quot annorum spatiis viguerit in Aegypto? 136 a. Graecorum
est ex Aegypto, 138 a.

sapientiae nutrix fuerunt Athenae, 179 b, montes quinam dicti? 191 b.

Sarracenus quidam de religiosis moribus, 113 b. c, vino inebriatus, 13
b, quidam malus, 192 B. Missae adstans sacra consecratione arripuit
calicem et sacramentum sanguinis Christi ebibit, 225 B.

Sarraceni cujusdam furia mitigata fuit pecunia, 76 B, non manducant
carnem cum sanguine, 113 a. b, non comedunt cibum a foeminis coctum,
190 b, ordinarie non bibunt vinum, quare? 108 a, ebrii, 147 b, sunt
triplices, 107, habent triplices sacerdotes, 104 a. Deum quidem colunt,
sed pejores sunt idololatris, 107 b. c, lacrymantur prae devotione in
loco nativitatis Domini, 170 b, honorant Christum, sed superstitiose,
quo loco? 106 A, credunt extremum judicium, sed cum erroribus, 229 B,
loca gloriosa Christi honorant, sed non ignominiosa, 213 B. Quomodo et
quoties orent? 105. Occultant legem et ritus suos nobis, 105 b,
inimicantur Mamaluccis, 16 b, oderunt Christianos, 182 A, male sunt
Christianis affecti, 147 a. Cum cepissent Jerusalem, contumeliis
Christi imagines affecerunt, 281 B, ecclesiam Bethlehemitanam spoliare
suo ornatu volentes quonam signo sint fugati? 180 B, cottidie
exspectant suam expulsionem de terra sancta, 7 B, mortua corpora
parvulorum balsamant et Christianis ea pro innocentibus vendunt, 172 A.
B, sunt mali et falsi reliquiarum venditores, ibid. Sunt maxime
zelotypi omnes, 201 a, suos parvulos mittunt ad baptismum Christi, 92 a.

Sarracenorum mores, quales? 108 a. b, quatuor sunt doctrinae, 110,
jejunium quale sit? 64 b et ibidem de abusivo jejunio, tres sunt
sectae, 107 a. b, peregrinatio ad sepulchrum Mahometi, 72 a. b, clamor
in turribus qualis sit? 107 a, turpis est chorea, 143.

Sarraceni cum potentia duxerunt peregrinos per terram sanctam, 73 A,
fratribus montis Sion sunt multipliciter molesti, 292 B et alias in
multis locis.

Satanas ubi tentaverit Christum Dominum? 207 B. C.

Satyri et Aegyptiaci dii, 57 a. Satyri, Fauni, dii deserti, 24 a, mala
multa agunt in virgines, 99 a. b. c.

Saturnus rex Cretae pulsus a filio e regno, 168 a. b.

Saturnus primus usum pecuniarum invenit, ibidem.

saturicius panis unum fuit de sex peccatis Sodomorum, 239 B.

Saul rex Israel erexit arcum triumphalem, sicut gentiles, 71 B. In
specu purgavit ventrem in vitae suae periculum, 246 B.

Saulus, ubi sederit in lapidatione Stephani? 142 A.

Saus rivus parvus crescens in flumen maximum, 226 a.

Saweta bestia, saporosam[TR270] habens materiam, 82 a.[TR271]

saxum, quod scissum fuit in passione Christi, 214 B.

saxosa est terra sancta, 89 B. C.

saxum, quaere supra Petra, et Rupes, et Lapis.

scalam vidit Jacob usque ad coelum, quo loco? 110 A.

Schambeck Alexandrinus Trutschelmannus, qualis vir fuerit? 125 b et 128
b.

Scandia insilla ex opposito Candiae, 64.

scandalum est Christianis ornatus et munditia templi Sarracenorum
relatus ad immunditias ecclesiarum Christi, 263 A. B.

scandalizat ecclesia Turcos per inutiles episcopos, quos ponit in
terminis terrae Christianorum cum Turcis, 18 B et 157 b.

scandalizant Christiani Sarracenos in suis sumtuosis structuris
domorum, 212 a.

scandalizant milites Christiani Sarracenos in suis armis, quae in
ecclesiis suspendunt, 216 b. c.

Schesanum, insula Cycladum, 176 a.

Schneggahusen, villa, 26 B et 228 b.

schola b. Mariae Virginis, in qua litteras didicisse dicitur, 139 B,
puerorum Sarracenorum in Jerusalem, 149 A. Scholae fraternitates multae
in Venetiis dicuntur, 218 b.

scientiam omnium rerum habuit Adam, 6 b.

scientia voluit Paris potius carere quam delectatione Venerea, 149 b.

scientiarum nutrix ab antiquo erant Athenae, 179 b.

Scylla quid sit in mari? 59 B.

Scythia regio grandis, 154 a.

schismatici sunt paene omnes orientales Christiani et haeretici, 134
etc., sunt monachi S. Catharinae, 60 b.

scissura petrae in passione Domini, 115 B.

Scythiae montes auro et gemmis pleni a crudelibus bestiis custodiuntur,
154 a.

Sclavonia regio multarum provinciarum est, 186 b. Sclavi dicuntur omnes
servi emtitii, 197 b.

Scodra, principalis Albaniae civitas, noviter etiam possessa et
Christianis oblata, 195 a.

Scoyle regio deserti, mansio XII peregrinorum, 40 A.

scopulus Calvariae, 115 B, draconis, 194.

scopuli Andromedae gigantis, 79 B.

scopulosum mare non habet nocturnam navigationem, 186 a. b.

scorpionum natura et conditio, 205 b.

scorpiones camporum non sunt ita nocivi sicut murorum et domorum, 88 B.

Schretteli quid sit? 99 b.

scribanus est galeae scriptor, 51 a.

scripta poëtica sunt mysteriis naturalibus et moralibus plena, 159 et
206 a.

scriptura tabularum Moysis quomodo legi potuerit? 55 b.

scriptura sacra lucidius intelligitur visa terra sancta, 9 B.

scripturae sacrae non modicum intellectum tribuit hoc evagatorium, 9 B.

scriptura hujus evagatorii quomodo sit legenda? 2 A.

scripturarum maximus amator fuit Ptolemaeus, 140 a. b.

scripturam sacram tam veteris quam novi testamenti corrupit Machometus
in suo Alcorano, 225 A et 105 b.

scrutatio peregrinorum in Alexandria, 125 et 144 a. b.

scuto et gladio non eguit S. Michael ad expugnandum draconem, 203 A.

scutum, quaere supra Arma.

sedes Christi, in qua sedit in sua ignominiosa coronatione, 112 B.
Judicantis mundum, ubi futura sit? 149 B.

sedes Machometi, in judicio mundi ubi futura sit? 229 A. S. Helenae in
capella inventionis S. crucis, 113 A.

sedit Christus super lapidem ante Bethaniam, 213 A.

sedit pausans in quodam loco b. Virgo, sancta loca visitans post filii
sui ascensionem, 155.

sedit beata Virgo in quadam arbore cum puero Jesu, 75 a.

sedem non capiat peregrinus in galea nisi cum provisione, 55 B.

sedilia cujusdam chori cypressina deformarunt Graeci suis trufis, 170 a.

sedilia S. Antonii Paduani sunt pretiosissima, 209 a.

seditio facta est inter peregrinos et Sarracenos in via Jordanis, 194
B. C, concitata fuit inter peregrinos S. Catharinae in Gazara
Palaestinae, 17 b. c, magna excitata est inter peregrinos in deserto
Sinai, 41 a, grandis propter peregrinos exorta fuit inter mercatores
Sarracenos in ora maris, 122 b, mercatorum Christianorum et
Sarracenorum in Alexandria, 148 a. Periculosissima est, dum in navi
oritur, 52 B, Judaeorum inter se perdidit Jerusalem, 258 B.
Christianorum et Judaeorum pro sudario Domini, 130 B.

secta Machometi omnibus legibus contraria, 225, et est immundissima,
108 a.

sectae octo sunt in dominico sepulchro, Christiani diversorum rituum,
132 B. C. Sarracenorum quatuor sunt inter se, 110 b.

secundus rex Jerusalem Balduinus, 274 B. C.

saecula aurea quibus temporibus fuerint? 168 b.

sedes, vide supra suo loco.

Segor, civitas Sodomorum, 246 A.

Segedinum dicitur Nüremberga, 267 B.

semen conversum in lapides, 165 B.

Semei ubi maledixerit Davidi? 212 A. B.

seminatores divini verbi multa adjuvat locorum sanctorum inspectio, 9 A.

sententia mortis in Christum ubi lata sit? 138 B.

sententiam durissimam audituri sunt improbi, ...

septimus rex Jerusalem Balduinus, 279 A.

septuaginta interpretes quomodo orti sint? 140 a.

sepulchrum Domini in Jerusalem describitur, 125 A. B, in Cypro
pretiosum, 154 b. Superstitiosum, 106 A. Beatae Mariae matris Domini,
144 A. Lazari in Bethania, 213 B, angelicum S. Catharinae, 48 b,
modernum S. Catharinae, 56 a. S. Sabbae abbatis, ... antiquum pretiosum
cujus sit, vide 156 A. B. Machometi quale sit? 50 a et 72 a. b. Og
Regis monstruosum, 35 b.

sepulchri dominici ecclesia in Jerusalem describitur, 131 B. C, quidam
peregrini abutuntur, 215 B. C. Ecclesia quando sit constructa? 265 A.
In ecclesiam quomodo peregrini intromittuntur, 109 A.

sepultura David et aliorum regum Hebraeorum, 97 B. Regum Latinorum in
Jerusalem, 116 A. Peregrinorum in agro Akeldamah, 162 A. B,
peregrinorum in mari morientium, ... Difficilis cujusdam peregrini in
Alexandria, 142 b, mirabilis duorum Magorum, 161 a. Vide etiam
coemeterium.

sepulturarum pompa nimia reprehenditur, 216 a.

sepulturam elegit pro se FFF in agro Akeldamah, si moreretur in
Jerusalem, ...

sepultura prophetarum minorum, 4 a, patriarcharum quatuor, 9 b, quatuor
gigantum, ibidem. Rachelis, 166 A. Zachariae prophetae, 157 a.

sepulchrum sanctorum pastorum praesepe Domini visitantium, 174 A.
Simeonis senis et Josephi, sponsi Mariae, ... Joachim et Annae,
parentum Mariae Virginis, 144 A. Beati Hieronymi, 168.

sepulchra concupiscentiae in deserto, 54 b, antiquorum regum Aegypti,
89 b. c. d, modernorum regum Aegypti Soldanorum, 98 b. c.

sequitur peregrinus Hierosolymitanus post gregem sodalium Christi et
post vestigia gregum, 3 B etc.

Seraph monstruosa est bestia, 84 b.

Serapis templum materiale, 129 b. c. Serapis idoli subversio, 119 B.

Seravallis, oppidum Alpium, 223 b.

sermo ad milites sancti sepulchri, 188 B.

sermones de inutilibus rebus reprehenduntur, 188 b.

serpens aeneus Moysis ubi fuerit collocatus? 115 B. c.

serpentum et vermium terra, ubi? 30 a.

serpentes nati ex sanguine Gorgonidis, 186 b.

sertum laureum portavit semper Julius Caesar propter calvitiem, 85 B.

servitus hominum in Aegypto in luto et latere, 88 b, gravissimus navium
maris, quaere Galeota.

servi emtitii miserrimi, quomodo vendantur et ubi? 131 a. b.

sexta feria est Sarracenorum dominica, 225 A.

sextus rex Jerusalem Almaricus, 278 b.[TR272]

sextis feriis semper quasi tempestates sunt in mari, ...

Sibenicus, civitas Croatiae, 199 B.

Sibylla prophetissa de cruce Domini, 158 B. Samia ubi sit nata? 165 a.
Sibylla et Elisabetha filiae regis Jerusalem, 282.

Sichor, Sior, fluvius turbidus Aegypti, 116 b.

Sidon civitas, 272 B.

sidera videntur in Oriente terrae propinquiora et noctibus lucidiora,
...

Sicilia regio describitur, 189 b. c. Dicitur Trinacria, quare? ibidem.
Est optima insula, ad quam hirundines transmigrant hiemali tempore, 191
a.

Sigismundus, archidux Austriae, vias Alpium malas refecit in multis
locis, 27 B et 223 b, uxorem duxit, quo tempore? 227 a, voluptuosam
vitam duxit, 229.

signa magna diabolica faciunt Sarraceni, 91 a, 104 b. Signa super
colles pro directione viarum, tam in mari quam in terra, 33 a.
Amicitiae vel inimicitiae navium sibi occurrentiam, 180 a.

signatus fuit cruce ad terram sanctam FFF quo modo? 25 A.

signati cruce pro recuperatione terrae S. fuerunt valde multi, 269 B. C
et postea saepe.

Silo mons in Judaea, 90 A.

Siloë natatoria et fons, 159 B. C.

signa suae nobilitatis depingunt nobiles in ecclesias, quod est malum,
216, XII, quibus patet, quod Dominus terram sanctam plus omnibus terris
dilexit, 7.

signum aquilae, quod habet imperium, venit a Jove, 179.

Simei maledixit Davidi, ubi? 212 A. B.

Simeon senex ubi domum habuerit? 189 B, ubi sepultus fuerit, 156 B. C,
ubi hodie corporaliter quiescat? 201 b.

simia canina coppina mirando joco lusit cum urso et homine, 85 a. Simia
humana pygragona mirabilis, ... Simiae diversarum specierum ubi
generentur? 13 a.

simiarum pater fuit Epimetheus, 137 a.

Simon Pharisaeus, ubi habitaverit? 214 A. Leprosus ubi domum habuerit?
214 A. Cyrenaeus ubi Christi crucem portaverit? 137 B. Tridentinus
puer, quomodo a Judaeis martyrizatus sit? 29 B.

Sinai Oreb mons, 43 B, montem ubi a longe viderimus? 38 b, montis
commendatio, 46 a. Sinai, Oreb et S. Catharinae montes describuntur et
delineantur, 51 b. c.

Sion mons Jerusalem valde altus est, 253 A et 108 B, commendatur
pulchre, 107 A, primam ecclesiam Christianam et grandem habuit, 99 A et
...

Sion montem soli Christiani possident, 108 A, semper bonam
significationem habet, 107 B.

Sior, Sichor, fluvius turbidus Aegypti, 116 b.

Sipontus civitas, in pede montis Gargani, 196 a.

Sirenae maris monstra, quid sint? 286 a.

sitibundi efficiuntur navigantes, 43 B.

sitim magnam passi sunt peregrini in mari, 17 B.

sitis ultra omnia incommoda in mari, terra, deserto, id patet in multis
locis Evagatorii, e. gr. 37 a. b et 63 b. c. Quaere etiam Aquae
defectus.

Sitz Michael, frater conversus, coquus, 203 B.

Sitzelech oppidum David est, 12 a. Siclag vel Zicklag.

socius collateralis in navi pacificus et quietus est principalis
thesaurus, sed e contrario socius impatiens est intolerabile malum, 54
A.

socius et capellanus cujusdam domini erat FFF in sua prima
peregrinatione, 11 A. Socius et capellanus erat FFF quorundam dominorum
in secunda peregrinatione usque ad Jerusalem, 32 B. Socius quorundam
militum fuit FFF ad crucem latronis, 66 A. B. Socius erat FFF quorundam
militum ad montem Sinai, 221 B.

societatem ineunt peregrini milites cum rege Cypri, quonam modo? 16 A.

societates tres erant peregrinantium ad S. Catharinam, 221 B.

societas magna aut inimicitia perseverans contrahitur in scholis et
balneis, in bellis et in peregrinationibus marinis, ...

socii Diomedis ducis conversi sunt in aves, 196 a.

sodales Christi sunt apostoli, 4 B. Tres pulcherrimae in nuptiis
Thetidis deae, 149 b.

Sodoma metropolis in Pentapoli, 239 B.

Sodomorum terra qualis fuerit ante subversionem? ibid. et 122 a.
Sodomorum VI vitia magna, 139 B. Sodomorum horribilis subversio, 140 A.

Sodoma et Aegyptus erant ante subversionem unitae, 122 A. Sodomorum
mare quantam[TR273] habeat longitudinem? 189 A.

sodomiae vitium exercent sine verecundia cultores Machometi, 133 a,
vituperatur, 245 A.

Soffonia insula, jam Turcorum colonia, 192 A.

somnus inquietus est in mari. Quaere supra Dormitio.

somnium horribile cujusdam militis in navi, quo omnis galea perterrita
fuit, ... terribile quidam habuit, 99 a. b.

somniorum phantasmata unde perveniant? ibidem.

Soldanus proprio nomine vocatur Cathube, 111 a, nullus fit nisi vilis
conditionis homo, 216 b, inter Machumetistas reputatur tamquam papa, et
Turcos tamquam imperator, 105 b, quali ritu templum ingrediatur? 261,
intendit magnificare Jerusalem, 249 B, magnis expensis et laboribus
inducere conatur aquas in Jerusalem, 249 B. Soldanus modernus est quasi
Cyrus rex Persarum, qui reparare permittit ruinosas ecclesias
Christianis, 182 A, omnia scuta Christianorum militum in sancto
sepulchro reperta combussit, detestatus vanitatem, 217 B, bene tractat
Christianos Soldanus modernus, 182 A, meretur, licet gentilis sit, ut
Christiani pro ejus orent vita, 182 A et 249 B, reddere volebat
Jerusalem Christianis, sed ipsi accipere nolebant, 261 A, pacem et
Jerusalem obtulit Christianis, sed nolebant, 285 A, omnes Latinos
Christianos expulit de terra sancta, 289 B, Cyprum vastavit, 152.

Soldanus quatuor habet principales uxores, 213 a, habet castrum grande,
96 a et 103 a.

Soldano mittit abbas S. Catharinae munera, 62 b.

Soldanum viderunt peregrini quodam die, 100 a.

Soldanorum duorum longa concertatio, 99 a.

solemnitas, quaere supra Festum,

sol oritur civitati Jerusalem, quomodo? 149 B, quomodo oriatur et
occidat navigantibus? ...

Sol deus fugat Titanes in Aegyptum in forma corvi, 137 b.

Sol in idolo Serapis colebatur, ... in Rhodo insula colossos multos
habuit, 161 a.

solis aestus intensissimus in deserto, ...

soli maledicunt toto die gentes propter eorum adustionem, 49 b.

solis mensa ubi sit reperta in sabulo? 135 et 165 a.

solis oculus est hortus balsami, 78. Solis fons ubi sit? 211 B. Fontes
quinam sint? 67 a. b. Civitas Heliopolis in Aegypto, 139 a. b.

Soli consecrati erant colossi, 129 b.

sol incendit ignem oblationis tempore, 139.

solitaria evagatio est insecura in peregrinatione transmarina, et est
peregrinis prohibita, ...

soliloquium querulosum peregrini[TR274] cum Christo, 79 B.

solitudo Jordanis, 241 B et 200 B, magna describitur, et quare solitudo
dicatur? 22 a. b. c.

solitudo, quaere Desertum.

solitudinis habitatores sunt Arabes, 25 a.

Solon, unus de VII Sapientibus, 135 a, 136 a.

solum natale memoratum in alienis partibus dulcescit, 48 b et 122 et
201 A.

solutus est jam Satanas ad faciendum miracula maxima inter Sarracenos,
91 a, 224 b.

Soqui, sacerdotes Sarracenorum, ...

sors, quali fuerit Matthias in apostolum electus? 105 B.

sortes libenter misissemus in deserto pro inveniendo fure pecuniarum,
73 a. b, quo loco milites miserint super vestimenta Christi? ...

sortizant Orientales quo loco et quo modo? 99 A.

Soreth, Soreck, vallis optimi vini, 14 a.

sorores tres habentes unum oculum, 186 b.

Sosima, pater sanctus, ubi habuerit coenobium? 202 A.

sophisticatum balsamum multipliciter fit, 79 b. c.

species aromaticae multae valde ex Alexandria per mare in nostras
ducuntur regiones, 13 a.

Speculum historiale magistri Vincentii Bellovacensis, saepissime
citatur.

specus, in quo Adam devirginavit Evam, 7 b, poenitentiae David, in quo
VII psalmos poenitentiales fecit, 100 B.

specus nativitatis Christi, 169 A. B, agoniae Christi, 144 B, in qua
sancta crux fuit inventa, 114 A.

spelunca duplex sepulchri patriarcharum, 8 b, S. Jacobi apostoli, ...

speluncae apostolorum, in quibus latuerunt ... Sanctorum patrum in
Quarantana, 208 A.

spelunca foetida, in qua peregrini primum hospitium habuerunt
stercoribus humanis repletum, 75 A. B.

specus, quaere Hiatus.

spectaculum magnum in die ascensionis est Venetiis in benedictione
maris, 37 B.

spectacula miranda Venetiis, 220 a. b, pulchra Cairi, 81 b et
consequenter.

spes nulla amplius est Christianis de recuperatione terrae sanctae, 289
B.

spinae coronae Domini, 113 A, florentes in die parasceves, 172 a.

spinarum arbores, in quibus superstitionibus vacant Arabes, 28. 33 et
53.

spineam coronam fecit FFF in terra sancta et duxit Ulmam, 253 A. B.

Spiritus sanctus missus in discipulos, ubi? 94 B.

spiritus malignus est totus solutus, ita, ut etiam ejus opera maxima
fiant miracula inter Sarracenos, 91 et 224 a.

spiritus zelotypiae est nimis saevus, 101 b.

spoliati sunt saepe peregrini per Arabes, quaere Arabes.

spongia Domini ubi habeatur? 38 B.

sputum projecit quidam Sarracenus in vultum FFF, 143 a.

stabilitas religiosi firmatur lecto hoc evagatorio, 2 B.

statua salis facta est uxor Loth, 245 A. B.

statuae grandes et monstruosae unius lapidis. Quaere Colossus,
Obeliscus.

statura maxima Og, regis Basan, 35 b. Erichelli gigantis maxima, 93.
Pallantis gigantis, 93 b.

statuta et jura militum S. sepulchri, quae sint? 183 B.

status sextuplex loci nativitatis Christi, 177 B, tres habuit terra
Aegypti, 141 b. c.

stantia locus est alicui assignatus in navi pro sua dormitione, 35 B.

stella quomodo factus scorpio, cancer canis, 206 a. b.

stellam ubi viderint Magi, 164 B.

stella Magorum in cisternam quandam lapsa est, 171 B.

stella putabantur fieri homines divini post hanc vitam, 137 b.

stella S. Catharinae virginis quomodo appareat? 28 a.

stellae quaedam signum crucis faciunt, quae dicitur crux militum
Jerosolymitanorum, ...

Stephanus ubi sit lapidatus, 142 A, ubi sepultus post inventionem, 100
A.

stercoribus plenum hospitium habuerunt peregrini, 75 A. B.

stercorisavit peregrinus in moscheam quandam, 12 a, stercorisandi modus
in navi, 53 A.

sterquilinii porta in Jerusalem, 220 A.

stertationes in navi seu galea sunt odibiles, 53 A.

Stertzingen oppidum bonum, 27 A et 227 a.

stipes sanctae crucis ubi creverit? 192 A. Stips hujus arboris se
beatae Virgini aperuit, 75 a. Illius arboris Esaiam abscondit, 161 A.

strangulare quidam in lecto quendam voluit, ...

stratae erant quondam omnes viae vario politoque marmore, per quas
Dominus in eductione ad passionem suam ambulavit, 214 A.

stratum laneum habuit FFF per mare et per desertam, ...

stridor in purgatorio patientium ubi audiatur? 113 B.

Strivale, insilla Calogerorum, 86 B et 103 A.

structurarum pretiositas in Christianitate multum scandalizat
infideles, 212 a.

studorium S. Hieronymi, in quo transtulit biblia, 167 B.

studium generale Christianorum fuit in Cairo, 276 A.

stadium generale duarum viarum habent Sarraceni in Cairo Aegypti, 105 b.

Stymphalus mons, 177 a.

suavis ut mel est ros in quodam loco deserti, 42 a.

suavis cantus continuatur per magnam multitudinem, 81 A.

suavem cantum depromit speculator maris dum flat ventus prosper, 62 B.

suavis memoria proprii soli in aliena terra, 40 b et 122 et 201 a.

suavissimus odor ex loco nativitatis Domini resultat, 169 A. B.

suavissimi gustus sunt musi, mali paradisi, 75 b.

suavissimi botri sunt in quodam loco, quaere Odor.

suapte naturae est terra, quae? 136 a.

suam rem custodiat homo in peregrinatione, tam in terra quam in mari,
54 b, 55 B. C.

subcinericii panes quomodo fiant? 30 b.

subjugatio civitatis sanctae in potestatem Christianorum, 272 A. B.
Jerusalem in potestatem infidelium, 290 A. B. C.

submersio peregrini in Jordane, 197 A.

submersioni saepissime propinqui eramus in mari. Quaere Periculum.

subreguli constituti erant in Cypro, 161 b.

subsidium divini auxilii periclitantibus in mari adest, 19 B. C. D.

subsidium in expensis quomodo FFF patiens defectum invenerit? ...

subversio Sodomae qualis fuerit? 140 A. Jerusalem per Romanos fuit
propter rixas Judaeorum inter se et intestina bella, 256 B.

successio prospera ad evagandum per mare, 10 A et 23 B. C. D.

succubi et incubi quid sint? 99 b. c. et 168 a.

sudor graviter peregrinos inquietat, 52 b.

sudarium Christi in sepulchro repertum magnificatum est miraculo
grandi, 139 ... Veronicae a Jerusalem Romam est delatum, 137 A.

summus deus Jupiter reputabatur, qui tamen erat vitiosissimus homo, 168
b.

summitas montis Sinai non est eadem, in qua lex data fuit, 47. 48 b.

superbi aliqui peregrini quomodo confusi sint? 12 et 16 B.

supercilium montis Sinai, quale? 48 a. b.

superstitio Sarracenorum in novilunio, 100 b, circa quasdam arbores
spinosas, 28 b, in loco inventionis S. crucis cum suis barbis, 114 B.

superstitio Christianorum orientalium in quodam loco, 99 A, 231 B.

superstitio Sarracenorum in montibus, 33 a, de sepulchro Christi, 106.

superstitiosum Sarracenorum jejunium, 64 b.

superstitionibus multis intendunt marinarii multis modis, ...

superstitionibus intendunt aliqui peregrini in Jordanis balneatione,
196 A.

surculi balsami sunt adhuc in monte Engaddi, 147 A.

Suriani sunt Christiani, quales? 135 A.

suscipiuntur peregrini a Sarracenis, dum de mari in terram sanctam
ascendunt, 74.

sus in Alexandria Sarracenorum inimicus, 130 b.

Susis civitas in Media, 49 a.

suspiciosi sunt Sarraceni ad uxores, 101 b.

sustinere debet multa peregrinus per mare, 17 A.

sutor quidam transtulit montem sua simplici fide, sicut et faber, 96
seq.

Switenses abjecerunt suorum dominorum imperium, 28 B.

suxerunt peregrini quandoque prae siti rorem de foliis arborum, 37 et
42. Suxerunt saepe aquam ore de foetidis pellibus vel caprarum
uberibus, ...

symbolum apostolorum ubi sit factum? 106 A et 172 B.



                                   T.

Tabernaculum sive oraculum David ubi fuerit, antequam templum esset, 98
B.

tabernaculum erat in Silo ante templi aedificationem, ...

tabernacula pastorum dicuntur sancta loca, 7 A.

tabernae sunt loca suspecta Venetiis, 213 b.

tabernae tempore passionis Christi juxta portam judiciariam, 136 B. C.

tabernae peregrinorum per vias, vide Hospitium.

tabulae decalogi quales fuerint? 55 b.

thalamus Tangwardini decorus, 82 a.

talenta XXX, quibus venditus est Christus, 163 a. b.

talenta, quae dicuntur antiqui grossi, quomodo coeperint? 269 A.

Thamnata, oppidum Palaestinae, 14 a.

Tamnis, Aegypti civitas, a gigantibus aedificata, 9 b, a Christianis
capitur, 285 B.

Tannhusen, Teutonicus, in monte Veneris dicitur et vulgo canitur esse,
58 B et 150 a.

Tangwardinus Mamaluccus, homo vitiosissimae conditionis et dolosus, 234
A. B et 80 b. c. et 111 b.

Tarra, Aegypti maxima civitas, quae Cairus dicitur, 102 b.

Tartari quales homines sint? 88 b.

Tartarorum rex dedit Jerusalem Christianis, sed nolebant eam habere,
288 B etc.

Tartarorum fonticus, ubi est hominum venditio, 131 a. b.

Tharsis Ciliciae, ubi sit? 148 b.

Tarvisium, civitas Italiae, qualis sit? 222 a.

Taurus, mons magnus, 148 a.

Theba olim dicta nunc Cairus est, 102 b. (136 b). Thebae tres sunt, 165
A.

Thebaidis dicitur Aegyptus et deserti regio, 49 b. (136 b).

tectum ecclesiae in Bethlehem quomodo sit innovatum? 181 B.

tectis carent domus Palaestinae et Aegypti, ...

Te Deum laudamus, laetissimum et solemnissimum, 70 B.

teletas occultant antiqui gentiles vulgo, 105 b. c.

teloneum grave est in Alexandria, 127 b. Subtrahens teloneum Sarracenis
s. gentibus Christianus non peccat, 125 a.

telonea non recipiunt Aegyptii a sacerdotibus Christianis, 128 b, non
solvunt Sarracenis sacerdotes, 145 a, non tenentur Christiani
infidelibus, 143 a.

terebinthus arbor, 10 a, Terebinthi vallis qualis sit? 91 A.

Thessalia regio ubi sit? 179 a.

thesaurus[TR275] aurei velleris maximus, 161 a.

thesaurus invenitur in castro filii Dei, 284 A. B.

thesaurus Venetorum, 39 A, 219 b.

thesaurum inaestimabilem sepelivit Salomo cum patre suo David non
inveniendum, 97 B.

thesaurum ingentem acciperet, qui quandam virginem desponsaret, 165 b.
c.

thesauri multi sub terra sunt reconditi, 93 b. c, magni ubi sint
absconditi? 92 B. Octaviani imperatoris sunt inaestimabiles, 94 b.

thesaurorum civitas Gaza Palaestinae, 18 b.

thesauros, quales obtulerint Magi Domino? 171 A. B.

thesaurus magnus quomodo fuerit inventus? 93 b.

Teucer, pater Teucrorum, unde sit? 156 a.

Teutonica lingua optima est et facundissima, facilis lingua, quae omnia
idiomata exprimere potest, sed ejus idioma perfecte loqui non potest,
nisi ibi sit natus, 225 b.

Teutonicorum fonticus Venetiis, 220 a.

Teutonicorum ordo sanctae Mariae quomodo inceperit in Jerusalem? 276 B.

Teutonicus fuit Carolus Magnus, 267 A.

Teutoniae principium et Italiae finis, 225 a.

tempesta est quarta noctis pars, 116 b.

tempestas saevissima maris, 19 B.

tempestates multas passi sumus in mari, 184 b, 173 a. b, 188 a, 191 b,
194 b, 202 a. b.

tempestas arenarum deserti periculosior est omnibus tempestatibus
maris, 23 et 31 et 34 a.

tempestas, quaere Mare, et Periculum.

templum voluit habere Dominus in terra Sancta, et non alibi in mundo, 7
B.

templum Salomonis modernum qualem habeat formam? 260 A.

templi locum in lege Moysis non designavit Dominus, qua propter? 257 B.

templum Domini in Jerusalem, quale? 257 B etc.

templa in Jerusalem initia fuerunt omnis boni et omnis mali illius
civitatis semper, 164 A, templi prima et secunda destructio, 258 A.

templum non poterant Judaei facere in loco templi destructi, 259 A.

templum, quod dicitur Salomonis, nec Christianus nec Judaeus sinitur
introire, 261 A, modernum, a quo sit aedificatum, multis est occultum,
259 B, modernum est hodie moschea Sarracenorum, 140 A. Templum
Salomonis Sarraceni multum venerantur, 260 B, est mundissimum, quomodo
Sarraceni illud ingrediantur? 260. Templum Salomonis ceperunt
Christiani multo in eo effuso sanguine Sarracenico, 273 B.

templum Salomonis si Christiani penitus dissolvissent, numquam eos
Sarraceni de civitate expulissent, 259 B.

templum sancti sepulchri, 130 (264 B), in celebri loco est aedificatum,
269 B, quotiens sit destructum et reparatum? 130 B, bis in anno jam
aperitur Christianis gratis, 133 A, multarum sectarum Christianos
habet, 133 B. Templi S. sepulchri ingressio et jura, 108 A. B, et
communiter.

templum beatae Mariae Virginis juxta templum Salomonis quale sit? 263 B.

templa tria cum suis idolis non corruerunt in Aegypto ad ingressum
Domini Jesu, 138 b.

templa Sarracenorum carent consecratione, sanctitate, officiis,
sacramentis, altaribus, picturis, cantibus, organis, sed sunt solum
tabernacula munda, lucida, plena lampadibus ardentibus, 261 A. B.
Quaere etiam Muschea, Moschea.

Templariorum ordo quomodo institutus in Jerusalem fuerit et quomodo
profecerit ac defecerit? 276 B.

tempus quomodo debeant deducere peregrini, 36 A. B, in navibus? 51 B.

tempus taediosum est in galea sine exercitio, 176 a, sic debent
deducere peregrini, 36 A. B, quomodo deducant homines in mari, 51 B.

tempora noctis VII quomodo nominentur? 116 a. b, tempora aurea quando
fuerint in mundo? 168 b, orationis Sarracenorum quomodo sint distincta?
105 a. b.

Tenes, insula una Cycladum, 164 b.

tentationes Christi ubi sint factae? 207 B.

tentoria tria habuerunt peregrini per desertum, 219 in Art. 9.

Tenorium, promontorium Achajae, 170 b.

tentoria semper noctibus fixerunt peregrini, 27 b. Arabum terruerunt
peregrinos, 88 A et 27 a, 34 b.

tertius rex Jerusalem Balduinus, 275 A.

terra, quare non sit aquis cooperta? 42 A.

terrae medium in quibus dicatur esse locis? 117 B, 167 a. b.

terra sancta commendatur super omnes, 7 A. B, nunc est sterilis et
petrosa, 89 B, est amissa propter peccata nostra, 180 A, quomodo fuerit
perdita et recuperata per Christianos? 179 A, malos homines non
tolerat, 7 B, teneri non potest, nisi Aegypto habita, 141 b. c,
recuperari non potest, nisi miraculose fiat, 289 B.

terrae sanctae est laetissimus aspectus de mari, 68 B etc.

terra de agro Damasceno quam vim habeat? 7 a. Aegypti optima et qualis?
Vide Aegyptus.

terra sancta et Aegyptus ante subversionem Sodomae condependebant, 122
a.

terrae motus Aegyptum numquam concussit, 118 b, grandis hoc tempore
fuit in Jerusalem, 276 A, insulam Rhodum damnose prostravit, 164,
civitatem Segor in Sodomis dejecit, 246 A. Siciliam ab Italia divisit,
189 b. Paphum, Cypri civitatem, prostravit, 157 a.

Tervisium, civitas, 229 a.

testamenta morientium civium Venetorum ecclesias et monasteria
construunt et ditant, 218 b.

theriacum, vulgo triax, quomodo conficiatur? 235 B.

Thessalia, sive Thessalonica regio, 179 a.

Thermae Soldani sunt in horto balsami, 76 b.

timor maris et labor itineris multos a peregrinando retrahunt, 5 A,
timor vehemens in periculis maris. Quaere Periculum et Tempestas.

Tirolis comitatus nobilissimus ducum Austriae, 228.

Tissen, castrum comitum de Kirchberg, 26 A.

Titan, immensissimus gigas, ubi cum sua stirpe ortus sit? 9 b. Deos
debellavit, 137 b.

Titus, S. Paulli discipulus, Cretensis erat episcopus, 172 a. Titus,
Andreas et Paullus apostolus praedicaverunt Cretae, 169 b.

Titus et Vespasianus Jerosolymam destruxerunt, 256 B.

titulus triumphi Christi fuit cum cruce inventus, 114 A.

Tobel villa in regione Goriciae, 226 b.

Tolas est specus deserti, 53 a. b.

Thomas apostolus ubi latus Christi tetigerit? 95 A, cingulum ubi
receperit a beata Maria Virgine? 144 B, ubi in Indiam ire jussus fuerit
a Domino? 227 A.

Toph, Tophet, vallis, 150 A.

Thor, sive Ardech, portus maris rubri, 49 b.

torrens Kison, in quo Elias zelatus fuit, 76 B. Cedron infimum in valle
Josaphat, 142 A. Cedron rarissime habet aquas, 232 A. Cedron sentina
immunditiarum est, 150 B.

torrentes deserti mirabiles valde, quaere per omnes deserti mansiones,
30 b, 31. 32 et 34. 35. 36. 37. 63 etc.

Tortula, maris portus, 198 b.

trabes sanctae crucis, abjecta a templi aedificatoribus, facta fuit
communis per torrentem, 158 A. B.

Thracia regio, in qua Constantinopolis est, 178 b.

tractatus habet hoc evagatorium, quot FFF fuit menses in
peregrinatione, et tot capita, quot dies, ...

traditor Judas ubi Dominum osculatus sit et se ipsum suspenderit?
quaere Judas.

traditores Christianorum et ecclesiae Romanae sunt Graeci, 171 b.
Quaere etiam Graeci.

Tramingus, villa Athësis, optimi vini ferax, 28 A.

transfiguratio Domini est festum celeberrimum apud orientales
Christianos, 131 B.

tranquillitas omnimoda maris est navigantibus molestissima, 44 B.

translatio S. Samuelis prophetae, ...

translatio S. Euphemiae virginis, 203 a. S. Nicolai episcopi, 198 b. S.
Catharinae virginis, 57 a. S. Marci evangelistae, 216. S. Matthiae
apostoli, 209 a, montium de loco in locum, 23 b, montium in fide
Christi, 96 a. b, fontis arte magica, 208 b. Bibliae de Hebraea lingua
in Graecam ubi facta sit? 140 a.

translatio bibliae Hebraeae in Graecam linguam per 70 interpretes, ubi
facta sit? 167 B. C.

transitus occultus in specum nativitatis Christi, 172 B.

transmutatio hominum in bestias aut alias res, an sit possibilis? 245 B
et 166 a.

tres viros vidit Abraham et unum adoravit, 7 b.

tres reges, vide Reges, Magi.

tres res nemo debet alteri suadere, 9 B.

Trepanum, oppidum Siciliae, ubi gigas fuit inventus, 93 a. b.

tribulati peregrini a Sarracenis in portu Joppe, 77 A, et in Rama, 85 A
et in deserto Adomin, 94, et in Jericho, 204 A, et in Quarentana, 210
A. B, et in descensu ad mare, 19 b, et in recessu ab eo, 220 a, in fine
Nili, 122 b, in maris ora, ...

tribulati peregrini ab Arabibus saepe. Quaere Arabes, et Peregrini.

tribulatio peregrinorum multiplex in mari, 17 A. B. Quaere Tempestas.

tribunal Christi judicati, 138 B, judicantis, 149 B. Machometi ad
judicandum ubi futurum sit? 229 A.

tributum magnum solvit Christianus Sarracenis, dum ingreditur ecclesiam
sancti sepulchri, 133 A. Tributum, quaere Telonium.

Tridentum civitas, 29 A.

Trinacria regio, quae et Sicilia dicitur, 189 b. c.

Tripolis civitas et portus maris Syriae, 272 A.

tripodem aureum habuit Helena Graeca, quem mersit in mare, 165 a. b.

tristis fuit Christus usque ad mortem, in quo loco? 145 A.

tristissimam noctem habuerunt peregrini, 68 a. b et 116 a. b.

Troja civitas, a Tross dicta, insignissima erat, 174 a, ubi steterit,
nulli compertum est, 257 A, 174 b, nominatur etiam Cairus, 102 a. b.

Trojanum bellum, quod initium habuerit? 161 a.

Trojanae urbis ruinae ductae sunt Venetias et de eis erecta urbs
Venetiana, 211 b.

Troji semper maris periculum etc., 44 b.

trois piscis molestissimus navibus, 44 B.

Tros civitati Trojae nomen dedit, 174.

Trutschelmannus dicitur ductor peregrinorum. Trutschelmanni duo in
Jerusalem, 221 B. C. Trutschelmannus Cairinus homo pessimus, 234 A. B,
80 b. c, et Alexandrinus, qualis? 125 b et 128 b.

tuba canitur ad mensam in navibus, 25 A, convocantur peregrini in
galeam. tubae dominorum Venetorum sunt argenteae, ...

tubicines navis, quomodo clangant? 48 B.

tubera camelorum, 19 b.

Tulliana eloquentia inflati non legant hoc evagatorium, 3 A.

tumba grandis jaspidea pretiosissima, 153 b. c. Tumba, vide etiam
Sepulchrum.

tumulus, vide Sepulchrum.

tumultus in Alexandria ortus, 147 a.

Tunisium, civitas Africae, 287 B.

Turbii, locus sepulturae Soldanorum regum Aegypti, 98 b.

Turcus, imperator Constantinopolitanus, est quasi imperator inter
Mahumetistas et Soldanus quasi papa, 105 b.

Turci Magni epitaphium quale? 196 a.

Turci ruperunt Caucasi claustrum sicque in Asiam fusi sunt, 156 b,
augmentati sunt malorum Christianorum favore, 192 a, non cogunt
Christianum captum abnegare fidem, sed alio modo eum tandem avertunt,
156 b, ceperunt Nigropontum, 177 a. b, ceperunt Hidruntum, ...
obsederunt Rhodum, 163.

Turcorum origo unde sit? 156 a, primus rex, 156 b, prima regio, in qua
regnare coeperunt, 65 A, pax et benignitas cum Christianis est
crudelissima impietas, 156 b, 192 a. b.

Turcis tradiderunt se Cretenses, 170 b. Turci ceperunt Caphani. Ibidem.

Turcorum foedus cum Venetis quam malum sit, 171 b, excusatur, 219 b.

turris ecclesiae sancti sepulchri in Jerusalem, 132 B, ecclesiae S.
Marci in Venetiis, 217 a.

turrim aedificaverunt Sarraceni in despectum Crucifixi, 124 A, quandam
aedificavit C. Julius Caesar, 135 a.

turres Sarracenorum, quales sint? 103 b, clamor in turribus et
lampades. Ibidem.

Typhon, Typhoeus gigas, ubi cubile habuerit? 148 b. Trinacriam insulam
portat, 189 b.

Tyrus, civitas vetustissima, capitur et laudatur, 275 B, capitur a
Soldano, 289 A.

Tyrus, serpens venenosissimus, ubi capiatur? 235 B.



                                   V.

Vaccardinus, praefectus civitatis Jerusalem, 223 B. C.

Vackini multi Venetiis, et sunt socii ad omnia opera facienda parati,
...

vagus homo hoc composuit evagatorium, 2 A.

vallis lachrimarum est juxta Hebron, 8 a, illustris, campestris et
silvestris idem sunt, et regionem Pentapolim nominant, 239 B.
Benedictionis et maledictionis ubi sit? 238 B. C. Josaphat ubi sit? 142
B, quare sic nominetur? 156 B, an sit adeo magna, ut in ea omnes
homines convenire possint ad judicium, 150 B. Gehennae immundissima
fuit, 233 A. Botri, quae dicitur Neescol, 10 b. Rephaim, 4 b,
terebinthi, percussionis Goliathi, 91 A, amoenissima deserti, 39 b,
pastorum infra Bethlehem, 173.

valles quaedam semper sunt plenae nivibus, 178 A, amplissimae et clarae
sunt per gyrum montis Dei Oreb, 53 b. c.

Valsciana vallis Alpium, 29 B.

vanitate duci ad peregrinandum parum in locis sanctis proficit, 8 B.

vanitatibus vacant quidam peregrini in ecclesia sancti sepulchri, 215.

Varro, prudentissimus antiquorum vates, 136 a.

varii ritus Christianorum sunt in ecclesia S. sepulchri in Jerusalem,
133 B.

varii modi vacandi devotionibus, 92 A. B.

varia exercitia mare navigantium, 51 B.

variae abusiones peregrinorum in ecclesia sancti sepulchri, 215.

Vdalricus sanctus, Augustanus episcopus, ubi sit mortuus et ubi
intestina ejus sepulta sint? 29 A.

vellus aureum, thesaurus, qualis res fuerit? 161 a.

venalis aqua in utribus defertur per Cairum, 109 b, dulcis in navibus
Venetias adducitur, 220 a.

venales fuerunt peregrini ubi? 87 a.

venator Esau venatus est ad imperium patris, ubi? 10 b. Actaeon a suis
canibus fuit occisus, 164 a.

venatrix rhinocerotum Diana, 40 a.

vendidissent se ipsos peregrini angustiati, si invenissent emtores, 68
a.

vendidit Judas Dominum pro XXX denariis, 164 A. B.

venditio et emtio vitiosa est in ecclesia S. sepulchri, 216 A.

vendunt Sarraceni omnia ad librae mensuram, 81 b.

venenum serpentis jussit potare medicus, 166 a. Tyri serpentis est
perniciosissimum, 235 B.

venenosus est morsus iratae mulieris, 169 b.

venenosa est scorpionis punctura, 205 b. c.

venenata animalia non habet galea, 54 B.

Venetiae urbs visa a peregrinis, 31 A, describitur copiose, 211 a,
usque ad 221, caret singulari muro, quare? 212 a.

Venetias civitatem gaudiosissime de mari vidimus et ingressi fuimus,
206 b.

Venetiis morari multis formidulosum est, 210.

Venetorum et Tuscorum confoederatio, 153 a. b. c et 171 b et 214 a.

Veneti Cyprum possident, 152 b.

Venetorum duo fontica in Alexandria, 130 b.

Venetiola periculosae est navigationis, 206 a. b.

Venus mulier impudicissima quomodo fuerit genita? 149 a. Mulier Cyprica
meretricium instituit, 150 b. Quaerit Adonidem suum amasium in
speluncis, 169 a. b. Machometi dea, 225 A.

Veneris idolum non est imago, 154 b. Mons verus Veneris, a quo multi
montes per mundum Veneri fuerunt consecrati, 150 a. Columna in monte
Calvariae, 265. Columna semper ardens, 150 b.

Venus in forma piscis fugit in Aegyptum, 137 b.

ventris expurgatio per stercorisationem habet difficultatem in navibus,
53 A.

ventus quanta celeritate impellat navem? 22 a. Ventus, foetor, fumus,
ardor, pulices, culices molestant navigantes, 54 A, repente in mari
mutatur, 65 B.

ventorum origo unde sit? 42.

ventos arctavit Ulysses in utres et duxit per mare, ut haberet eos ad
placitum, 190.

verba plus movent, quam loca sancta, et exempla plus, quam loca sancta
et verba, 209 A. B. Verbum Dei praedicavit FFF in mari, 50 B. Verbum
Dei, quaere supra Praedicavit.

vermes crassi et albi molestant peregrinos in navi, 53 B, quaerat
cottidie in navi et in deserto peregrinus, si vult esse mundus, quaere
supra Pediculi.

Veronica, Christi discipula, 137 A.

vestigia Christi in loco ascensionis in coelum sunt in lapide
manifestissime, 148 ... lapidi sunt impressa, 123 a, equi S. Georii ubi
videantur, 250 a. Propria in hoc casu quidam libentissime deosculatus
fuisset, 33 a. b.

vestigiis sanctorum pedum et Mariae Virginis et praecipuorum sanctorum
V. et N. Testamenti sanctificaverunt terram sanctam, ...

vestimenta peregrini Hierosolymitani qualia esse debeant? 25, sui
ordinis monachus numquam debet deponere, 196 B. C. Christi divisa
fuerunt sub cruce, 112 A, sua baptizant quidam milites superstitiose in
Jordane, 196 A.

vesparum infestatio intra officium Missae, 13 b.

vesperas de Sapientia cantat FFF in monte Sapientiae, 198 B.

vespertiliones, scorpiones et serpentes fugaverunt peregrinos de quodam
loco, 242 B.

vetula effecta Helena Graeca derisit virorum stultitias, 184 a. Una
vaga omnibus odiosa erat in navi, 57 A. Una fuit perdita juxta
Jordanem, 201 A. Vetula Doxa furatur ea, quae cadunt in mare, 285 b.
Dicta Charybdis in profundo maris, trahens naves ad se, 45 A.

vetulae religiosae sociae nostrae peregrinationis, 12 A, peregrinae
terrae sanctae fortiores viris erant, 211 A.

vetularum societatem quidam milites contemnebant in confusionem sibi,
12 A et 16 B.

veterum errores multi, 119. 137 b et 149 a. b. 166 a. 167. 168 a.

vetustissima omnium terrarum est Aegyptus, secundum antiquorum dicta,
136, civitas est Jerusalem, 257 A.

vetustissimus antiquorum daemon est Daemogorgon, 167 a.

vetulus Hereus hospes deorum, 206 a.

vexatio cujusdam peregrini gravis in terra sancta, 77 A, cujusdam
militis peregrini, 101 a.

vexationes peregrinorum a Sarracenis in terra sancta et ab Arabibus in
deserto. Quaere 76 A. 85 A. 16 A. 192 B. 210 A. 219 B et supra
Tribulatio.

vexilla duo peregrinorum terrae sanctae erant ante ecclesiam S. Marci
Venetiis, 33 A. Septem serica habuit nostra galea, 58 A. B, et clipei
Soldani quaenam signa habeant? 107 a. Romani imperii habent signum
aquilae, 179 a.

via Christi, qua ambulavit in diebus passionis suae, fuit olim strata
lapide polito et vario, 214 B.

via a Jerusalem in Bethlehem est sancta, 164 A, a Jerusalem ad Jordanem
est periculosa, 193 B, a Jerusalem ad mare mortuum est aspera, a terra
sancta per desertum in Aegyptum triplex, 26 a. b, asperrima in quodam
deserti loco, 38 b. c, nulla est a terra sancta ad montem Sinai, 23 a.

viam amisit quidam peregrinus in deserto eratque in magno periculo, 33
a. b, perdiderunt 7 peregrini in deserto cum maximo periculo, 56 b. c.

via in Alpibus, dicta Contori, Reutersweg, 27 B.

via pessima totius peregrinationis ubi fuerit? 226 a.

via mala a diabolo strata quadris, 108 b.

viarum innovator archidux Austriae in montanis, 27 B et 223 b.

viam insuetam coeli solus Daedalus ostendere novit, 211 a.

viam de terra ad coelum ostendunt duo angeli mulieri, 108 b.

via de terris ad inferos ubi sit? 67 B, ad montes Veneris, quae est in
Apulia, est prohibita et obstructa, 150 a. b.

viam fecit Hercules mari oceano in orbem, 71. 223 a. Hannibal per
Alpes, 223 b.

via nulla est exeundi de labyrinthis, 94 b. 169 a, nulla potest
inveniri ad monasterium quoddam ducens, 49 b. c

viae mirabiles ad loca thesaurorum, 93 b. c, curvissimae sunt in
deserto, 40 b. c.

vitia principalia Sodomorum, 239 B, multa Christianorum in Jerusalem
existentium, 280 B.

vitiis dedita gens terram sanctam diu non possidet, 7 B.

vitia, quaere Peccata.

vitiosissimus homo erat Jupiter antiquorom deus, 160 b. Machometus,
quaere Machometus.

victualia multa reperiuntur per desertum ad montem Sinai, 17.

videre Jerusalem et terram sanctam desiderat omnis bonus Christianus,
et qui homo non curat, bonus Christianus non est, 4 A. B, terram
sanctam desiderant omnes gentes mundi, 7 B, desiderabat ferventer FFF,
9 et 23 A. B, avidissime cupiebant peregrini in mari Syriaco, 69 A. B.

videri terra sancta potest in monte sanctae crucis, 167 B.

videbunt Deum deorum in coelesti Sion, qui hic viderunt terrestrem
Sion, 187 A.

vidit Moyses a monte terram sanctam et omnia Christi mysteria
contemplatus est in eo, 243 B.

videntes peregrini civitatem Jerusalem semper in ejus visione quodam
gaudio magno replebantur, nec potest quis satiari in ejus inspectione.
Vide de hoc 91, 147 A. 215 A. 232 B. 247 A, videntes peregrini haec
loca gaudent. Quaere supra Exultatio.

videndum datur peregrinis, quod multi et magni volunt videre et non
possunt, 168. 169 A. B.

videt Dominus omnia nostra mala nec statim punit, 175 B.

vident Cyclopes tantum uno oculo, quod habent in pectore, 190 b.

vident tres sorores tantum uno oculo, 186 b.

vigil et custos thesaurorum puer, 93 b.

vigil pro custodia pomorum Hesperidarum, 76 a.

vigil pro custodia aurei velleris, 161 a.

vigiles ponunt peregrini noctibus per desertum, 27 b.

Vigilia natalis Domini quomodo in mari celebretur? 195 b. Assumtionis
in Jerusalem? 247 etc. S. Johannis baptistae in mari? 65 B. S.
Michaelis quomodo fiat in deserto? 36 a. b.

vigilabant in valle quadam pastores super grege sua in nativitate
Domini, 173.

villa Bezeth prope Bethlehemum, 248 B.

villulae in Aegypto sunt sicut clibani, 112 b.

vinea balsami a monte Engaddi quomodo translata sit in Aegyptum per
Cleopatram, 78 a. b.

vinea Engaddi ubi fuerit? 246 B. Soreth optimum fert vinum, 14.

vinum bibere quis primo adinvenerit? 158 b et 199 a. Vide Bibere.
Communiter numquam fuit in oriente consuetum, 109 a. Cypri in monte
Veneris praecipuum, 150 a. Sarraceni non bibunt, 108 a. b. 13 b.

vinum dabatur olim occidendis, ut levius morerentur, 136 B, myrrhatum
et fellitum bibit Christus, ... vitam peregrinorum conservat, 11 a.
Insanos reddit Sarracenos, 3 a. Vinum, quaere supra Ebrietas.

Vinstermüntz est districtus in montanis, 228 b.

violentiam magnam patiuntur peregrini terrae sanctae a Sarracenis et
Arabibus. Quaere supra Tribulatio.

viri et non mulieres sunt Sarracenorum coqui, 223 B et 109 b.

viris sunt foeminae fortiores, quaere Mulieres.

viridarium, quaere Hortus.

virga Moysis qualis fuerit? 50 b. c.

virgo Maria, quaere supra in Maria

virgo Danae Vestalis a Jove fuit stuprata, 160 a.

virgines suas mittunt Cyprii forensibus deflorandas, 150 b.

virgines in monasteriis mirabiles patiuntur violentias, 99 b. c, quae
mirabiliter suam defenderint castitatem? 230 B.

virginum stuprator pessimus erat Jupiter, 168 b. c.

virginitas protoparentum non fuisset violata in statu innocentiae per
generationem, 7 b. c.

virtus perfecta sex habet conditiones, 3 B.

visiones phantasticas habuit Machometus, 35 et 108 b.

visitatio b. Mariae Virginis ad Elisabetham, 190 A.

visitavit b. Maria Virgo loca sancta, quo modo? 53 A. B. C.

visitatio locorum sanctorum cottidiana in Jerusalem, 224 B, locorum
sacrorum gentilium an sit peccatum? 150 b. c.

vita hujus temporis brevis, 175 a, vitae hujus miseriae sunt plurimae,
7 a.

vitam turpem duxit et induxit Venus, mulier Cypriaca, 150 b,
turpissimam duxit Jupiter, 168 b. c, bestialem duxit et induxit
Machometus, ...

vitare quae debeat peregrinus in navi? 53 A. B, quae in terra sancta
degens? 82 B. C.

vitriatores multi sunt in Hebron, 6 a, subtilissimi sunt in Venetiis,
37 B.

vitulus aureus, quem Judaei adoraverunt, ubi sit fusus? 55 a. Vitulus
conflatilis ubi fuerit adoratus? 54 a.

vitulum quare potius Judaei adoraverint, quam aliam bestiam? 54 a. b.

vitulus in monte apparens et non verus, 54 b.

vivum nihil sustinet mare mortuum, vide Mare mortuum.

Vulcanus, filius Jovis, in quam insulam dejectus fuerit, 181 b, faber
Jovis fulmina fabricat, 190 a.

vulnus Pallantis gigantis maximum, 93 b.

vulnera Centaurorum infecerunt aquam fontis perpetuo, 53 a.

vulnus lateris Christi saluberrimum, 95 A.

Ulixes, quomodo Sirenum evaserit periculum? 186 a, miserabile
naufragium passus est, 189 a, coecavit Cyclopem et ita ex illius
manibus evasit, 190 a, ventos in utribus secum per mare duxit, 190 b.

Ulma civitas utriusque evagationis terminus FFF.

Ulma propugnaculis et muris decora, 230.

Ulricus sanctus ubi mortuus sit? 29 A.

Ulricus quidam nostrae societatis in peregrinatione, 32 B.

ululant Sarraceni in turribus, 150 a.

ululatum pro cantu audiunt Sarraceni, 78.

ululatum audierunt peregrini in deserto, 27 b, admirabilem faciunt
Christiani orientales in ecclesia dominici sepulchri, 133 A.

unctio corporis Christi a Maria Magdalena, ubi parata sit? 213 A. B.

unctio extrema posset bene haberi in navibus, 50 A.

Ungaria regio, quare sic vocetur? 186 b, ubi jungatur aliis regnis? 62
B.

Ungarus constans in fide Christi captus a Sarracenis, 86 a.

Ungari multos occiderunt Christianos Teutonicos in passagio, 210 B,
multi sunt abnegati Christiani in curia Soldani, regis Aegypti, 86 a.

Ungarorum rex dominatur Ragusinis, 197 b, dolose destruxit Jadram, 201
b.

unicornu, quale sit animal? 39 b.

universitas studentum Christianorum fuit Tyri, 276 A, universitas et
studium Sarracenorum est Cairi, 105 b.

universum duplici speculo cernitur, 212 b.

vorago maris abyssus magna, 42 A, circa Gazopolim, 13 B in mari Veneto,
212 b. Quaere Hiatus.

Urbanus papa audiens captam Hierosolymam a Sarracenis prae dolore
cordis obiit, 282 A.

urbs Samii vetustior scribitur, quam mundus ipse sit, 136 a.

urbs Jerusalem vetustior est Troja, Treviri et Roma, 257 A.

urbs Troja ubi steterit ignoratur, 257 A. Roma, a quo fundata sit,
nescitur pro certo, 256 B, octava mundi est Joppe, 78 B, valde antiqua
est Hebron. 9 b.

urina per mulierem Nympham de fundo maris sursum in altum projicitur
mirabiliter, 181 a. Urina trium deorum natus est Orion de corio bovis,
206 a.

urinalium subversio in navi magnum generat foetorem, 53 A.

urinalia jactant impatientes peregrini contra lumina in navi, 52 B.

utile est legere hoc evagatorium, 2 A. B.

utilitatem maximam praestat mare mundo, 221 b. c. d.

uxor facta est Eva Adae carnali copula in quadam specu, 7 b.

uxor Loth statua salis, 247 B. Pigmalionis eburnea erat, 139 a.
Amphiarai Eurydices proditrix, 180 b.

uxores suas transtulerunt Graeci in Cretam in bello Trojano, quae a
diis impraegnatae daemones genuerunt, 168 a.

uxor Samsonis Delila infidelissima, 14 b.

uxores quot habuerit Salomo? 233 B.

uxores malae proclamantur, 11 b, fideles laudantur, 231 B, uxores
quatuor habet Soldanus ordinarie, 131 a, tot habet Sarracenus, quot
potest enutrire, ... Tangwardini meretricio cultu Missis peregrinorum
astiterunt, 71 b et 111 a.

uxoribus suis male confidunt omnes Sarraceni, 101 b.



                                   W.

Wachia dicitur regio deserti, mansio peregrinorum XVI, 52 b.

Wadalar, deserti torrens, 31.

Wisastaig, oppidum, memoratur, 54 b.



                                   X.

Xstus Dominus noster in Nazareth conceptus, ubi exultaverit in utero
matris cum Johanne? 190 A, ubi fuerit natus? 169 B, ubi crucifixus?
168, ubi baptizatus? 195 B, ubi tentatus? 207 B. C, ubi praedicaverit?
98 B, ubi super Jerusalem fleverit? 147 A, ubi peccatrici crimina
dimiserit? 139 B, ubi Lazarum suscitaverit? 213 B, ubi ultimam coenam
habuerit cum discipulis? 94 A, ubi in agonia oraverit? 144 B. C, ubi
captus fuerit? 145, ubi alapam acceperit? 101 A. B, ubi examinatus
fuerit et negatus? 102 A. B, ubi a Pilato flagellatus et coronatus?
139, ubi derisus? 139, ubi crucifixus? 115 A. B, ubi sepultus? 118, ubi
ascenderit? 149 B, et ibidem venturus est ad judicandum.

Xstiani multis expensis et laboribus sudaverunt pro terra sancta.
Quaere supra Passavium.

Xsti fides tali miracolo probatur, ...



                                   Y.

Ycaria insula maris, 165 a.

Ydaeus mons Cretae, in quo alitus fuit Jupiter, 168 b.

Ydioma difficillimum est Almannicum, quia brevissimum et optimum, 225 b.

Ydolum Cretense quale fuerit? 167 a. Ysidis grande, 90 a, vituli
filiorum Israel quod fuerit? 55 a, Veneris non erat imago, sed unus
informatus pretiosus lapis, 154 b. Arabum in deserto, quale? 63 a. b.

Ydola multa coluerunt Aegyptii super omnes gentes, 69 a. b. Quaecumque
Romani invenerunt per mundum, Romam duxerunt, 90 b. 218 b. Aegypti
corruerunt ad ingressum b. Virginis cum puero Jesu, 91 a.

Ydolis foedata erant sanctissima loca nativitatis, mortis et
resurrectionis Christi multis annis, ...

Ydololatrae turpissimi erant Aegyptii, 137 a. b. c, non sunt Sarraceni
nec Turci, sed pejores idololatris, 107 b.

Ydruntum Apuliae civitas, 196.

Ydumaea regio, 294 B.

Ylaris, fluvius Sueviae, juxta Ulmam Danubio jungitur, 230 a.

Ylex, sive quercus Mambre, 10 a.[TR276]

ylia S. Udalrici ubi sint sepulta, 29 A. Hominum et mulierum nobilium
impraegnatarum extrahebant antiqui ad divinandum, 106.

Yllyricum, regio Dalmatiae, 196 b.

Ymago beatae Mariae Virginis Venetiis resultat miraculis multis, 38 A.
et 218 b. S. Jeronymi ex polito lapide resplendet, 171 A. Crucifixi
luto et lapide fuit petita et foedata a Sarracenis, 281 B. Eburnea
Veneris movit virum in libidinem, 139 a, nuda Veneris, quo loco? 165 a.

Ymagines sanctorum patrum, Dominici et Francisci, fuerunt ante eorum
exsistentia inventae depictae, 216 b. Idolorum saepe adorantur a
simplicibus pro imaginibus sacris, 218 a.

Ymmolare volebat Abraham Isaac filium suum, 122 B. Vide etiam sub voce
Offerre, Sacrificare.

Ynus, fluvius Pontinensis, 227 b.

Ynsbrugg, oppidum regium, dicitur latine Pontinum, ibid. 228 a.

Ypocras, pater omnium medicorum, in qua insula natus sit? 165 a.

Ypocratis filia, in draconem mutata, ubi latuerit? 165 b.

Ypopotamus pessima bestia, equus Nili fluminis, 121 a.

Ysaac et Rebecca ubi sint sepulti? 8 b.

Ysaias propheta quomodo occisus sit? 161 A.

Ysidori corpus ubi sit? 39 A, 39 A.

Ysis et Apis, dii Aegyptiorum, 54 b.

Ysis foemina in Aegyptum veniens quomodo dea sit facta? 137 a. b.

Ysidis idolum ingens, 90 a.

Ytaliae finis et principium Teutoniae, 225 a.

Ytaliae detraxit mare Siciliam, 189 b.

Ytalia plena populo vix dicitur habere tot homines, quot sunt in Cairo,
110 b.



                                   Z.

Zacharias propheta ubi sepultus sit? 157 A.

Zacharias, pater Johannis baptistae, praedicavit: Benedictus Dominus
Deus etc. ubi? 191 B, duas domos habuit, 191 B, a servis Herodis
occisus fuit, quia noluit ei ostendere suum filium Johannem, 192 A,
ejus corpus integrum ubi sit? 39 B.

Zachaeus, princeps publicanorum, ubi domum habuerit? 204 A.

zelus mirabilis in tota gente Christianorum pro recuperanda terra
sancta, 269 A.

zelotypiae spiritus severus Sarracenos omnes possidet, 101 b.

Zigari, Ziginer vulgariter, deserti incolae, Arabes, 25 a, unde sint?
50 b.

Zoleoch lapis, tentare volentibus fortitudinem suam, 163 B et 232 B. C.

Zoras rex quidam Aegypti, 151 b.

Zuckaria, villa Palaestinae, ...

                                 FINIS.



                        -----------------------



                        TRANSCRIBER'S FOOTNOTES

[TR1] "STUTTGARTIÆ." -> "STUTTGARDIÆ."

[TR2] "Quamcito" -> "Quam cito"

[TR3] "Truschelmanni" -> "Trutschelmanni"

[TR4] "Saraceni" -> "Sarraceni"

[TR5] "aqua" -> "aquae"

[TR6] "aute meos" -> "autem eos"

[TR7] "Sarracensi" -> "Sarraceni"

[TR8] "illus" -> "illius"

[TR9] "deportandum" -> "deportandum."

[TR10] "odoret" -> "odorat"

[TR11] "mirabiloria" -> "mirabiliora"

[TR12] "Fransciscus" -> "Franciscus"

[TR13] "Tanguardinis" -> "Tanguardinus"

[TR14] "linqua" -> "lingua"

[TR15] "reperietes" -> "reperietis"

[TR16] "ambulaudi" -> "ambulandi"

[TR17] "rediiset" -> "redisset"

[TR18] The Schedel-manuscript has "Post" instead of "De".

[TR19] Translation: "Little boy, come hither to me."

[TR20] Translation: "come hither to me."

[TR21] "trausire" -> "transire"

[TR22] "recipissem" -> "recepissem"

[TR23] "nullotenus" -> "nullatenus"

[TR24] Paragraph break added.

[TR25] "propimis" -> "propinis"

[TR26] "vernales" -> "venales"

[TR27] "Tangwardinis" -> "Tangwardinus"

[TR28] "nominunt" -> "nominant"

[TR29] "verro" -> "vero"

[TR30] It is unclear which passage "fol. 325" refers to. The original
manuscript does not seem to have a page with that number, neither does
page 325 of the 1849-print edition contain any references to nymphs.

[TR31] "nudem" -> "rudem"

[TR32] "permare" -> "per mare"

[TR33] "fortunationem" -> "fortunatiorem"

[TR34] "Imperator;" -> "Imperator,"

[TR35] "solitariam." -> "solitariam,"

[TR36] This should probably be "virtutum" instead of "ventium".

[TR37] "haussisse" -> "hausisse"

[TR38] "posessae" -> "possessae"

[TR39] "videsis" -> "vibesis"

[TR40] "construvisse" -> "construxisse"

[TR41] "eum" -> "cum"

[TR42] "querrarum" -> "guerrarum"

[TR43] "prodigium," -> "prodigium."

[TR44] "Christianiorum" -> "Christianorum"

[TR45] "tranferre" -> "transferre"

[TR46] "rubum" -> "rubrum"

[TR47] "Jsrael" -> "Israel"

[TR48] "invocavent" -> "invocarent"

[TR49] "pla cuerit" (2 lines) -> "placuerit"

[TR50] "crediteritis," -> "credideritis"

[TR51] "pepetuo" -> "perpetuo"

[TR52] "intromississe" -> "intromisisse"

[TR53] The Schedel-manuscript has "nobis ibi stantibus" instead.

[TR54] "castum" -> "castrum"

[TR55] "dicebunt" -> "dicebant"

[TR56] "partes" -> "partes."

[TR57] The Schedel-manuscript has "totam curiam" instead of "totam
atriam".

[TR58] "gravamima" -> "gravamina"

[TR59] "libros" -> "liberos"

[TR60] Paragraph break added.

[TR61] "afferet" -> "afferret"

[TR62] "And" with following superscribed "eae" rendered as "Andreae".

[TR63] "And" with following superscribed "eae" rendered as "Andreae".

[TR64] "Vlmense" -> "Ulmense"

[TR65] "XXIV" with following superscribed "or" rendered as "XXIV-or".

[TR66] "ingredibilem" -> "incredibilem"

[TR67] The Schedel-manuscript has "Muschkeas".

[TR68] No transcription error. Based on another manuscript the correct
reading might be "de iud. et sarra. Cedit in cle. ubi vide glo."

[TR69] Almost certainly wrong. Another manuscript has "Swicia",
probably referring to the Swiss saint Nicholas of Flüe.

[TR70] "inclinatia" -> "inclinatio"

[TR71] "disputunt" -> "disputant"

[TR72] "Vnde" -> "Unde"

[TR73] "Vnde" -> "Unde"

[TR74] "nurientium" -> "nutrientium"

[TR75] "munducare" -> "manducare"

[TR76] "Alique" -> "Aliqui"

[TR77] "Trutchelmanni" -> "Trutschelmanni"

[TR78] "ejusdam" -> "ejusdem"

[TR79] This should probably be "illucescente"

[TR80] "accurentes" -> "accurrentes"

[TR81] "raportavimus" -> "reportavimus"

[TR82] The Schedel-manuscript has "sederemus".

[TR83] "Vnde" -> "Unde"

[TR84] "numcupant" -> "nuncupant"

[TR85] "Vnde" -> "Unde"

[TR86] "aquinoctio" -> "aequinoctio"

[TR87] "septemdrionales" -> "septemtrionales"

[TR88] "Vnde" -> "Unde"

[TR89] "Gyrogavi" -> "Gyrovagi"

[TR90] "Helsnus" -> "Helenus"

[TR91] This probably should read "113 b" (and the following "114 a").

[TR92] "es" -> "et"

[TR93] The Schedel-manuscript has "Diss.".

[TR94] "qiuetis" -> "quietis"

[TR95] "nullam" -> "nullum"

[TR96] "pratronum" -> "patronum"

[TR97] "ingeminabaut" -> "ingeminabant"

[TR98] "Vnde" -> "Unde"

[TR99] "idest" -> "id est"

[TR100] "Trutscelmannus" -> "Trutschelmannus"

[TR101] This should probably be "q." instead of "a."

[TR102] "Junoni" -> "Junoni,"

[TR103] "Vnde" -> "Unde"

[TR104] "Vnde" -> "Unde"

[TR105] "gravitex" -> "graviter"

[TR106] "merci- niorum" (2 lines) -> "mercimoniorum", as in the Schedel-manuscript.

[TR107] "miselae" -> "misellae"

[TR108] "se" -> "sed"

[TR109] "funt" -> "sunt"

[TR110] "Fricesima" -> "Tricesima"

[TR111] "oco" -> "oro"

[TR112] "sunus" -> "sumus"

[TR113] "galean" -> "galeam"

[TR114] "tradidi" -> "tradidi."

[TR115] "caetores" -> "caeteros"

[TR116] "protenus" -> "protinus"

[TR117] "illus" -> "illius"

[TR118] "aute" -> "ante"

[TR119] "Thebai dae" (2 lines) -> "Thebaidae"

[TR120] "da" -> "ad"

[TR121] "habuise" -> "habuisse"

[TR122] "aesserebant" -> "asserebant"

[TR123] "interscripitur" -> "interscribitur"

[TR124] The correct date for the death of these legendary martyrs
should be 302/03 AD.

[TR125] "corformes" -> "conformes"

[TR126] "Qer" -> "Per"

[TR127] The Schedel-manuscript has "noni".

[TR128] The Schedel-manuscript has "repulsionem".

[TR129] "elegisemus" -> "elegissemus"

[TR130] This should probably be "praeparatione".

[TR131] "spospondit" -> "spopondit"

[TR132] This probably refers to fol. 206 B and 207 A.

[TR133] "Vnde" -> "Unde"

[TR134] "Spee" -> "Spec."

[TR135] "Aegypo" -> "Aegypto"

[TR136] "Nicosiae." -> "Nicosiae"

[TR137] "palatiiis" -> "palatiis"

[TR138] The Schedel-manuscript has "fracti".

[TR139] "ei" -> "et"

[TR140] "sols" -> "solus"

[TR141] "suppto" -> "suppto."

[TR142] "turribns" -> "turribus"

[TR143] "eadempue" -> "eademque"

[TR144] "Vrias" -> "Urias"

[TR145] "Undecima" -> "Duodecima" (According to the Schedel-manuscript.)

[TR146] "ferrarrii" -> "ferrarii"

[TR147] The Schedel-manuscript has "navigationi" instead of "navi
sacoi".

[TR148] "157 b.," -> "157 b.)."

[TR149] "cognosunt" -> "cognoscunt"

[TR150] "cepere" -> "capere"

[TR151] "Tibrim" -> "Tiberim"

[TR152] "Iupiter" -> "Jupiter"

[TR153] "inhahitant" -> "inhabitant"

[TR154] "a filia Agenoris filia" -> "a filia Agenoris"

[TR155] "mcu" -> "cum"

[TR156] "bestae" -> "bestiae"

[TR157] "Ianus" -> "Janus"

[TR158] "altus." -> "altus"

[TR159] "humuna" -> "humana"

[TR160] "Constantinopolin" -> "Constantinopolim"

[TR161] This date also appears in the Schedel-manuscript.

[TR162] "scrinina" -> "scrinia"

[TR163] "nee" -> "nec"

[TR164] The Schedel-manuscript has "1464".

[TR165] "praecedentibas" -> "praecedentibus"

[TR166] "anchores" -> "anchoras"

[TR167] "Fol. 203 A. B.," -> "Fol. 203 A. B."

[TR168] "Aegytium" -> "Aegyptium"

[TR169] "ui" -> "cui"

[TR170] "Iupiter" -> "Jupiter"

[TR171] "reponso" -> "responso"

[TR172] "coetero" -> "caetero"

[TR173] "urbi" -> "urbs"

[TR174] The Schedel-manuscript has "Lempnos" instead of "Lemnon".

[TR175] "borribile" -> "horribile"

[TR176] "delibaraverunt" -> "deliberaverunt"

[TR177] "Iacob" -> "Jacob"

[TR178] "nonimabant" -> "nominabant"

[TR179] "Vrginis" -> "Virginis"

[TR180] "quendum" -> "quendam"

[TR181] "Fol," -> "Fol."

[TR182] "pransisumus," -> "pransi sumus,"

[TR183] The Schedel-manuscript has "Vesuus" instead.

[TR184] "Aoliae" -> "Aeoliae"

[TR185] "esto Sapientia" -> "est O Sapientia" as is given in the
Schedel-manuscript. See also further below in the text, "et cum
inspexissem calendarium, et o. Sapientiam vidissem"

[TR186] The Schedel-manuscript has "deliberabant" instead of
"diliberabant".

[TR187] The Schedel-manuscript has "tonsillas" instead of "transillas".

[TR188] "aliquaas" -> "aliquas"

[TR189] "qnatuor" -> "quatuor"

[TR190] "Iuxta" -> "Juxta"

[TR191] "gelea" -> "galea"

[TR192] "exhaustumqne" -> "exhaustumque"

[TR193] "maledictonibus" -> "maledictionibus"

[TR194] "aramatico" -> "aromatico"

[TR195] "Iuxta" -> "Juxta"

[TR196] "prosilit" -> "prosiliit"

[TR197] "provincica" -> "provincia"

[TR198] "duobis" -> "duobus"

[TR199] The Schedel-manuscript has "in tempestatibus" instead of "in
intempestatibus".

[TR200] The Schedel-manuscript has "S. Georium" instead of "S.
Greorium".

[TR201] "susceperuut" -> "susceperunt"

[TR202] "unnm" -> "unum"

[TR203] "crastirum" -> "crastinum"

[TR204] "thesauari" -> "thesauri"

[TR205] The Schedel-manuscript has "Isidor. xvi ethymol.".

[TR206] The Schedel-manuscript has "ad dominorum Teutonicorum domum".

[TR207] "sicqne" -> "sicque"

[TR208] "Minoram" -> "Minorum"

[TR209] "pastoribus;" -> "pastoribus,"

[TR210] "patet:" -> "patet;"

[TR211] The Schedel-manuscript has "sqwalentium".

[TR212] "comprehendit" -> "comprehendit."

[TR213] The Schedel-manuscript has "1478".

[TR214] No transcription error, according to the Schedel-manuscript
this should be "rectoriae provisione".

[TR215] The Schedel-manuscript has "in Libro ethicorum"

[TR216] The Schedel-manuscript has "DCCC° XXX°"

[TR217] The Schedel-manuscript has "ab alonge".

[TR218] "Orgona" -> "Organa"

[TR219] "Iulio" -> "Julio"

[TR220] "Deindae" -> "Deinde"

[TR221] "cummuniter" -> "communiter"

[TR222] "reflectione" -> "refectione"

[TR223] "dicunt." -> "dicunt,"

[TR224] "225 a" -> "226 a"

[TR225] The Schedel-manuscript has "juxta" instead of "mmx".

[TR226] "districum" -> "districtum"

[TR227] "procucurati" -> "procurati"

[TR228] "perenne" -> "perenne."

[TR229] The Schedel-manuscript has "delectabilem" instead of
"delicabilem".

[TR230] The Schedel-manuscript has "balinus".

[TR231] "paractis" -> "peractis"

[TR232] "Actaeon" -> "Actaeon,"

[TR233] "interse" -> "inter se"

[TR234] "perigrini" -> "peregrini"

[TR235] "patena" -> "patera"

[TR236] "b" -> "2 b"

[TR237] "antiqna" -> "antiqua"

[TR238] "sivi" -> "sive"

[TR239] "105 8." -> "105 B."

[TR240] See 214 a.

[TR241] "ex primere" -> "exprimere"

[TR242] "celeberrinum" -> "celeberrimum"

[TR243] "Florialia" -> "Floralia"

[TR244] "Gibellinoram" -> "Gibellinorum"

[TR245] "horrologium" -> "horologium"

[TR246] "51 n," -> "51 a,"

[TR247] "toterabile" -> "tolerabile"

[TR248] "eccleaia" -> "ecclesia"

[TR249] "116" -> "116,"

[TR250] "scpultus" -> "sepultus"

[TR251] "45 A." -> "46 A."

[TR252] "discepsisset" -> "discerpsisset"

[TR253] "Machmetus" -> "Machumetus"

[TR254] "vidi" -> "vide"

[TR255] "iu" -> "in"

[TR256] "pachalis" -> "paschalis"

[TR257] "blaspbemi" -> "blasphemi"

[TR258] "negatio" -> "negotiatio"

[TR259] "numi" -> "nummi"

[TR260] "antecendibus" -> "antecedentibus"

[TR261] "67 h" -> "67 b"

[TR262] "trausnatantes" -> "transnatantes"

[TR263] "224 b," -> "224 b."

[TR264] "praeeminantiam" -> "praeeminentiam"

[TR265] "quorumdam" -> "quorundam"

[TR266] "37" -> "37,"

[TR267] "comporavit" -> "comparavit"

[TR268] "frustris" -> "frustis"

[TR269] "Virgirts" -> "Virginis"

[TR270] "soporosam" -> "saporosam"

[TR271] "72 a." -> "82 a."

[TR272] "278 B." -> "278 b."

[TR273] "qnantam" -> "quantam"

[TR274] "peregini" -> "peregrini"

[TR275] "thesarus" -> "thesaurus"

[TR276] "10 a," -> "10 a."





*** End of this LibraryBlog Digital Book "Fratris Felicis Fabri Evagatorium in Terrae Sanctae, Arabiae et Egypti Peregrinationem - Volumen Tertium" ***

Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.