Title: Mons Spes - et novellae aliae
Author: Various
Language: Latin
As this book started as an ASCII text book there are no pictures available.


*** Start of this LibraryBlog Digital Book "Mons Spes - et novellae aliae" ***


                          MOUNT HOPE CLASSICS

                                VOL. II.



                               MONS SPES

                            ET NOVELLÆ ALIÆ



    Ex Anglica narratione variorum auctorum Latine interpretatus est

                           ARCADIVS AVELLANVS



                              Prostat apud

                         E. PARMALEE PRENTICE,

                            37 WALL STREET,

                          New York City, N. Y.



                              COPYRIGHT BY

                          E. PARMALEE PRENTICE

                                 1918.

    Latin Press Printing Co., 336 W. Girard Ave., Philadelphia, PA.



For permission to publish the Latin version of Mr. Robert Louis
Stevenson’s story "The Sire de Malétroit’s Door," I take pleasure in
expressing my thanks to Messrs. Charles Scribner’s Sons.

_E. Parmalee Prentice._

37 Wall Street,

New York City, N. Y.



                             INTRODUCTION.


To prepare for college in Latin, commonly means by a four or five
years' study of rules and forms to work through an amount of Latin text
about equivalent to a hundred pages of Harper's Monthly. The subject
thus pursued is not very alluring. Even pupils who can recite rules
distinguishing between the use of _cum_ with the subjunctive to
describe the time of the main verb by its circumstances and the use of
_cum_ with the indicative to define the time by denoting a coexistent
state of things, will too often find the distinction losing somewhat of
such vividness as it may have had, when told that _cum_ regularly takes
the indicative if the principal action is expressed in the form of a
temporal clause. So with other rules. They are not hard in themselves,
but their multiplicity and variety as they grow in number during a
course of several years, and their abstract statement, make the study
something like a problem in chess. The results of all this instruction,
so far as knowledge of Latin is concerned, we can perhaps understand if
we try to imagine what would be the English achievements of a French or
German boy who in lessons of five hours or so a week during parts of
four or five years had worked out the grammatical constructions of some
short English book. To many persons the whole scheme seems wrong, and
the results accomplished seem an inadequate return for the outlay of
time and labour.

Those who so think, believe that the remedy is easy. Latin is taught as
no modern language is taught — one might almost say as no language is
taught, for by the method followed the ancient languages have become
mnemonic tasks and grammatical problems, the literature being lost in a
species of anagram whose significance is slowly determined by
prescribed formulas. The remedy would be to teach Latin as a language.
By this it is not meant that anything should be subtracted from the
course of instruction now given. Rules and forms must be learned, and
it is no disadvantage that in so doing the student learns also to
concentrate his attention and to work upon a given task. It is,
however, a disadvantage with little reading, to dwell upon logical
niceties and abstract statements, when familiar use would illuminate
the whole field. Therein is the secret of language learning — familiar
use. There is no other way, and Latin is no exception to the rule.
This, moreover, is the easy way, the method by which in the same time
and with no greater efforts much greater results can be achieved.
Suppose, for example, the element of pleasure were introduced into the
study, and texts were given to the pupil which he could read out of
class, easily and with enjoyment, — stories or novels, such as are
given to beginners in any modern language, — would not the process of
learning rules, forms and uses of words be simplified at every point?
Suppose that by a little practice of this sort, without using the
dictionary, and without stopping over difficult passages, a student
could learn to follow the action of stories, told in Latin, such as
would appeal to the interest of the young and could be read for a
double enjoyment — the enjoyment of the story and of unexpected success
— and suppose that by much reading in this way Latin could be so far
learned that the lessons in class would deal with forms and
constructions already somewhat familiar, — would it not be possible
thus to substitute a certain degree of success for the failure which
now so often marks Latin studies?

But it will be objected, that Roman literature has no such stories as
are needed for this method of instruction. This is true. Petronius and
Apuleius come nearest to what would be needed, but on account of the
subject-matter, of difficulties in the text and other objections they
are not adapted to the purpose described. What is needed for the plan
proposed is a modern translation of modern stories.

At this point of course we part company with all to whom Latin means
the style of a few selected authors or nothing. None who would keep
from students the so-called eighth book of Cæsar's Commentaries lest
our modern beginners be corrupted by Hirtius' expressions, can be
expected to approve of modern translations.

On the other hand, all who would be willing, were it possible, to spend
a month in ancient Rome — as a modern student of French would go to
France — there to learn by the daily speech of all, whether ignorant or
learned, even from strangers in Rome, to learn also from books and
papers, of whatever literary value, the use of the language as a tool,
these persons will be prepared to accept modern work judged only by the
skill with which it has been done. To such persons, these stories
translated into Latin by Dr. Arcadius Avellanus are offered.

The translations show a wonderful intimacy with the spirit of the Latin
language and an admirable grasp of its vocabulary, its synonyms and
forms of expression. No doubt had these stories been published at Rome
in classical times, the translator would have inclined to say with
Apuleius, himself a foreign learner of the language —

      Et ecce præfamur veniam, si quid
      Exotici atque forensis sermonis rudis
      Locutor offendero.

To modern readers no apology is required. Such translations as those
now presented could come only out of long familiarity with the Latin
tradition and from wide and studious reading of Latin authors, and if
in some constructions, forms or spellings a certain degree of
indifference is manifested toward modifications which recent
investigations would make in long-accepted texts, this unwillingness to
change old ways is itself but one aspect of the long experience which
has so admirably qualified the translator for the task he has assumed.

To many persons these matters will be of minor consequence. The
important fact is that many of those who can read these stories will
find after the first few pages that they are beginning to read with
pleasure, and will discover that in this way a foundation can be laid
for such a knowledge of the Latin language as will enable them not
merely to work through a classical text, but actually to read an
oration of Cicero or a book of Cæsar with some knowledge of the
writer’s meaning and style.

This volume is privately printed, but while the edition holds out,
copies may be purchased at the address given below. It is intended to
print other stories in this manner, the number of copies depending upon
the demand for the present volume.

_E. Parmalee Prentice._

37 Wall Street,

New York City



                                 INDEX

                         cum nominibus auctorum


 MONS SPES
   ab _E. Parmalee Prentice_             1

 REX AVREI RIVI
   a _Ioanne Ruskin_                    45

 DOMVS ATQVE MENS
   ab _Eduardo Bulwer Lytton_           95

 MONILE
   a _Guy de Maupassant_               163

 OSTIVM CL. V. DE MALETROIT
   a _Roberto Ludovico Stevenson_      183

 SVPPETIARIVM MERGVLARVM
   ab _E. Parmalee Prentice_           225



                               MONS SPES.


Avum meum non novisse mihi semper dolori fuit. Habemus quidem effigiem
eius, iam vitá ipsius ad finem vergente pictam, quæ vultum eius exhibet
rasum, aspectum severiorem, ore tenacis propositi indice, fronte ampla,
lineamentis fortitudinem referentibus — quæ quidem mihi vera eius imago
videtur, siquidem litteræ scriptaque avi mei perinde imago sunt, nec
ego vultum, quem effigies exhibet indignum eo viro iudico, quem sua
scripta produnt. Ipse quidem filius sacrorum ministri fuit, sed iam ab
adolescentia studio negotii navicularii ducebatur, ex cuius
exercitatione subsidia vitæ satis fructuosa comparavit. Ego tamen
suspicor eum sibi persuasum habuisse se ex vita mercatoria haud eas
animi delitias carpsisse quas cursum vitæ sibi laturum speraverat,
quandoquidem haud facilem planumque videbatur filiis viam sternere, qua
hi sua vestigia ingrederentur, quin potius nutu ac suggestu animos
eorum ad amplectendas professiones quaslibet flectere nitebatur. Nihil
sibi iucundius visum esset quam si filii professionem sui patris secuti
essent, seseque sacrorum ministerio addixissent; et quotiescunque
recolo mecum summam illius in hos auctoritatem, magnopere miror cur hi
id non fecerint. Uterque filius collegium frequentavit, ac per annos
quatuor, ratione illorum temporum vitam scholasticam duxit, quæ vix
aliud quam sui ad sacrorum ministerium adaptatio videri poterat; neuter
tamen collegio absoluto ita prodivit veluti cui theologia tantopere,
quam scientiae naturales cordi esset. Meus pater collegium anno
millesimo septingentesimo quinquagesimo octavo absolvit, frater autem
eius maior natu biennio ante.

Sub idem fere tempus quo patruus meus collegium reliquit, iuvenis
quidam vir e Scotia, Doctor Philippus Home, Colcestriæ, in Connecticut,
ubi avus meus tum vivebat, sedes fixit, qui quidem eventus magnas pro
nobis sequelas secum tulit, quod apud nos famam diffudit mirifici
scientiæ medicæ in Scientiarum Universitate Edenburgica progressús,
præsertim prælectionum Doctoris Vilhelmi Cullen, quæ relata animos
duorum iuvenum desiderio Edenburgum proficiscendi, studioque medicinæ
sub Doctore Cullen sese applicandi miro modo succenderunt.

Huic honorificæ ambitioni iuvenum avus meus facile adstipulabatur. Pro
iis temporibus avus meus satis peregrinatus erat, nec fuit Angliæ
ignarus, iam et Edenburgum viserat. Consilium non temere captum est —
ad rem deliberandam satis otii suppetebat — nihilo tamen secius exitus
rei fuit patrui mei anno post absolutum collegium Edenburgum profectio,
quem et pater meus anno proximo secutus est, proinde Neo Eboraco solvit
mense Iulio anni millesimi septingentesimi duodesexagesimi.

Hoc tempore factum est ut avus ad patrem meum litteras daret consilia
ei impertiens, quæ litteræ in nostra familia hodiedum magna pollent
auctoritate, quæque indolem incolarum Novæ Angliæ luculenter produnt,
et ut eædem a seris posteris in pretio habeantur iure merentur. Quam
vim, ex mente avi, monita in formanda sui filii indole exercere
valuerint, iam scire nequimus: sed quo zelo, quantoque animi diligentis
affectu monita impertire conatus sit, quæ vel iuventutis temeritatem
regere ac moderari possent, e solemnitate gravitateque sententiarum
suarum fit manifesta.

  Colcestriæ, 7° Iulii, 1758.

  Gardiner,

  Dilecte mi Fili!

  In eo iam res est ut tecta paterna etiam tuam patriam, gratiá
  exterorum, peregrinæque terræ, primum relicturus sis. Perpende,
  velim, prærogativas quibus frueris ordinarias haud esse, quin magna
  sui abnegatione tuorum esse præstinatas, nec proinde dimidia
  emolumenta aut manca, partialiaque melioramenta abs te vicissim
  exspectari. Tu, fraterque tuus, peregri haud exiguo sumptu sustinendi
  alendique estis, et hos sumptus dispendio pecuniæ non hereditariæ sed
  meritæ tolerandos esse.

  Sumptibus his, quoad iidem necessarii ad tua studia provehenda, quin
  et æqua tua oblectamenta, videantur, libentissime occurretur;
  verumtamen quum intellectús morumque emendatio atque augmentum non
  sint commoditates, utpote quæ arduo tantum labore comparentur,
  reperies has in obversa ratione esse cum ipsis sumptibus.

  Rerum status circum te prorsus novus erit: tum incentiva ad otiandum
  et licentiam, tum etiam ad te scientiis, moribus ac virtutibus
  augendum et amplificandum. Arenam liber ac solutus ingrederis;
  prohinc fructus quos relaturus es testimonium tuæ fortitudinis ac
  virtutis animi, conscientiæ atque iudicii tui perhibebunt. Haud
  paucis sensuum illecebris obiicieris. Illa ipsa instituta, quæ plus
  quam quidquam aliud tuam patriam commendarunt, ex magna parte negligi
  quin et derideri atque condemnari experieris. Quum continentem Europæ
  viseris comperies Diem Domini potius lautitiis agi quam Eius
  servitiis sacrari, qui horas diei illius Suas esse appellat. Multa
  reperies talia iniqua quæ ex iisdem fontibus manant, quamvis
  nominibus novis donata. At fili mi, noli errare: Deus non irridetur,
  quæ enim seminaveris hæc et metes. Leges Eius nemo impunis violat.
  Omniscius et omnipræsens Deus Ipse est, fuit Ipse Deus patrum tuorum
  per generationes ultra quas nulla hominum memoria in contrarium se
  protendit. Ille Ipse Deus est qui fuit heri, qui est hodie, qui
  futurus est in sæcula, nec sine Eius provida cura vivere potes.
  Implora igitur hanc ab Eo, et impetratam humiliter agnoscas. Ab Eo
  hanc implorare viro indignum prorsus nunquam erit, usquedum indignum
  fuerit Eius favorem accipere.

  Profana ac vulgaria haud raro audies — ubi enim non audis? Testis
  eris ebrietatum, videbis aleatores, at, mi fili, cave ne in suas vias
  incideris. Pedes talium in mortem descendunt, atque gressus ad
  inferos penetrant. Quum peccatores te lactaverint, ne acquiescas eis,
  sed audi disciplinam patris tui, et ne dimittas legem matris tuæ.

  Persuadere tibi conabuntur hæc ordinaria esse vitæ oblectamenta,
  moresque societatis politæ. Num vero hi melius sapiunt, aut vero
  minus quam tui parentes sua quærunt? Num ex tua re fore arbitraris
  pretio fiduciæ parentum consilia eorum amplecti, an et illi te
  recipient in æterna tabernacula? Mihi crede, semitæ longo usu tritæ,
  solæ sunt tutæ atque tales, in quibus solis requiem animæ tuæ
  invenies.

  Sermone, obsecro, profano et impuro uti noli, atque etiam societatem
  eo utentium vitare memento, nam ingenuum perinde atque Christianum
  nemo se sine cordis puritate atque mansuetudine præstiterit, nec
  prohinc tibi quisquam venerabilis videri debet qui neutra se præditum
  ipse fateatur.

  Nec fraudem, nec ullam speciosam causam tibi prætexeris. Hæc enim non
  modo iniqua verum etiam turpia ac spernenda sunt. Quin enitere ut in
  omnibus quæ dicas te candidum, veracem, ingenuum et apertum, atque in
  omnibus quæ feceris simplicem te præstes. Simplicitas morum est
  diadema, si probitati propositi innitatur, certaque felicitas
  successus vitæ atque honor.

  E sociis itineris aliisque eos tantum inter notos amicosque
  annumerabis quos iudicium mensque tua recti conscia commendaverint;
  affabilem cunctis te præstabis, at in seligendis amicis esto parcus.
  Haud parum emolumenti e nexu sociali derivari solet, nec commercium
  bonorum posthabere cuiquam saluti esse potest.

  Unus vestrum, sive tu, sive frater, litteras domum quaque septimana
  reddet. Nos, vicissim, singulis litteris vobis respondebimus. Litteræ
  sive ad te, sive ad eum inscribentur, ambos enim vos respicient, hinc
  alterutri licebit eas aperire, iisque respondere. In nostra familia
  arcana nulla habemus, nec habere volumus.

  Observatio totius vitæ, iam haud breviusculæ, parentum tuorum
  sententiam confirmavit felicitatem a vita utiliter occupata nunquam
  esse seiunctam, neque honestatem atque industriam, si integritati
  morum atque parsimoniæ innitantur, separabiles esse. Verosimile
  existimes, Deo propitio, sat commodum te heredium subiturum, perinde
  atque indolem principiis modo memoratis insistentem. Hic ipse status
  multa abs te exiget, ut a tuis exigebat parentibus — da operam nequid
  tuæ fidei commissum detrimentum acceperit.

  Ex nostra parte præsentibus Harwood sumptibus sustinendis nihil
  obstat, atque cursum quem ipse sequebatur uterque vestrum prosequi
  poterit, dummodo vos otii opportunitatisque vestræ solertissimum
  capturi sitis usum. Exhibebis has litteras fratri Harwood, ut eæ et
  ipsi et tibi documento sint, et ambo scietis amoris, spei precumque
  nostrarum vos æquam partem sortiri, ut ubicunque sitis, sub umbra
  commoremini Omnipotentis.

  Tuus, dilecte mi fili,

  sum cum omni affectione paterna,

  Gardiner H. Hardee."

Patruus meus Edenburgi tres annos impendit, gradumque doctoratus e
medicina meruit, quo impetrato Colcestriæ consedit, uxorem duxit,
ibique in avitis sedibus post mortem avi mei atque aviæ permansit.

Pater meus studia sua anno millesimo septingentesimo sexagesimo primo
tanta laude absolvit ut munus instructoris in Universitate Scientiarum
ei delatum esset, quod et accepit, eo, ut mihi verosimile paret, haud
parum cordis affectu adductus, — qua quidem in re quia litteræ paternæ
nullam ei viam ostenderant, relictus est temeritati iuventutis duci —
annoque secuto uxorem duxit. Ego quarto Februarii anni millesimi
septingentesimi sexagesimi quarti natus sum, nomenque patris — Gardiner
Hardee — sortitus sum.

Patri meo nunquam fuit in animo vitam totam peregri degere, quod ipse
non modo natus in America verum, fere dixerim, naturá et genere, Yankee
erat. Attamen Fortunæ obsides dederat; sua enim cum omnibus Scientiarum
Universitatis Edenburgicæ sociis coniunctio genialis erat, ipsa autem
schola medica optimis in Europa annumerabatur scholis. Sic itaque rerum
cursus vergebat, nec ipse de remigrando in Americam secum consilia
volvebat, donec querelæ inter colonias matremque ingravescerent,
quæstioque fidelitatis atque officii civium in medium prolata esset.
Interea temporis patruus meus Colcestriæ satis firmas sedes fixerat,
pater vero consultissimum putabat alicubi inter communitates novas, quæ
iam passim prosperare cœperant, sedes figere.

Hoc itaque consilio in Americam remigraturus, vere anni millesimi
septingentesimi septuagesimi quinti solvit, pollicitus se primum quam
nos commodo tecto excipere posset, me matremque accersurum. Sub eadem
tempora haud pauci incolarum Connecticut quæstu novarum sedium ducti,
in regiones, quæ modo Vermont appellantur, commigrare cœperunt, atque
autumno anni, quo pater a nobis discesserat, nuntiavit nobis futurum ut
Septemtriones versus migraret. Mox post per litteras nos docuit se
locum reperisse putare paullo ad Meridiem a Williamstown, in Comitatu
Berkshire, in Civitate Massachusetts, suis sedibus idoneum, seque ad
radicem Montis Ærumnæ, secundum viam ad Hancock, sive Iericho, ut tum
vocabatur, a Meridiana Williamstown ducentem, præstinavisse. Sibi in
animo esse aiebat ibidem sine mora domum commodam cum horreo ac
stabulis condere, et ad uxorem prolemque excipiendas secuturo anno se
paratum futurum.

Seiuncti ut tunc eramus, tempora ea tamen cunctis nobis perquam erant
felicia. Litteræ patris spei atque fiduciæ plenæ erant. Williamstown,
regioque in circuitu tota, colonis undique eo confluentibus frequens
fieri cœpit, qui omnes ex optima Novæ Angliæ stirpe oriundi erant, unde
haud modica erat exspectatio, quandoquidem in pago Williamstown schola
publica gratuita erat condenda, unde pater autumabat lapsu temporis
occasiones propitias orituras, e quibus haud parva commoda in accolas
loci redundarent. Post aliquantum temporis pater nos per litteras
certiores fecit se in ædificandis domo horreisque tantum profecisse ut
et iam adiutorem sibi Abner Cutler uxoremque eius Saram Cutler mercede
conduxisset, qui iam etiam in domum patris commigrassent, ut domum
prædiumque patris administrarent.

Pulchritudinem loci circumque regionis pater in singulis suis litteris
memoravit. "Est hic collis editus, quem necessario video nec tamen
transpicere queo," scripsit pater in quibusdam litteris suis, "qui mihi
ceu quotidianus labor imminet. Non hic collis est qui primus lucem
excipit matutinam, sed alius ad Aquilonem tumulus, in adversa ripa
fluvii. Collis celsus obtegit solem dum tumulus eum opperitur, hinc
tumulum Spem appello." Quid id innueret, ut mater, ego quoque
intellexi, licet ipsa hoc nesciebat, sicque dehinc quoties ipsa
litteras patris mihi prælegerat, hunc memorari ab eo exspectare
consuevi. "Vitam dego Spem inter et Ærumnam," pater alias scripsit,
"sed sic ædificare conor ut ærumnam in perpetuum pone omnes nos
collocem, spes autem omni mane mihi ob oculos versetur. Iam id prope
esse mihi videtur."

Difficultates interim colonias inter et matrem in dies magis
invalescebant. Mense Ianuario anni millesimi septingentesimi
septuagesimi sexti Nea Hannonia decretum sanxit, quod libertati
vindicatæ æquipollebat. Mense Iulio secuto fœderatæ coloniæ exemplum
secutæ sunt, quum pater per litteras matrem appellavit ut veníret,
meque secum ferret, sed litteræ ad nos, nisi mense Augusto, non
pervenerunt, quum mater in Franciam transfretavit, atque illinc, ex
Havre, undevigesimo Septembris, navi Harvest Queen, oppidi New Bedford,
Neo Eboracum versus solvimus,

Mater mea eo itinere absumpta est. Si in longos eos dies quos cum ea in
stega exigere consuevi respicio, ipsa mihi suum statum longe antea
perspexisse videtur quam quisquam eam ægrotare suspicatus esset. Una
eam sollicitudo tenebat, felicitas patris mei, et quí ego eidem
prodesse possem. "Amor," ipsa me quondam monebat, "aquæ est similis —
deorsum fluit, a parente ad prolem. Cupio ut Patrem qui in cœlo est,
diligas, amor enim iste qui Eum assequitur, ad parentes, qui in terris
sunt, assurget."

"Ego et tu," aiebat quodam die, "soli sumus pares qui novas sedes ita
ædificemus ut spes quoque mane oculis patris obversetur. Pater cum
animo loquitur, quia nostra eget opera. Existimasne te usque eo dum
intelligas posse id meminisse?"

Quodam mane mater e lecto non surrexit. Medicus in navi nullus fuit;
ego vero matri nulla ope nisi ab ipsa nacta prodesse poteram. Ipsa se
parum curabat. "Patre tantum tuo," inquibat, "indigeo — ipse meus
medicus est — nullo egeo alio." Vectores amicissimi fuerunt. Una
præsertim, quædam hera Butler e Stockbridge, in curanda matre indefessa
erat, mater autem, ex quo audiverat Stockbridge a montibus patris,
viaque Hancock, non multum abesse, heram Butler continuo circa se
habere cupiebat. Quæque in dies circa ægram evenerunt, optimo quem novi
medico alias narravi. Cum eodem heram Butler adivi quippe quæ de
ægritudine matris multo plura explicare valebat, quam puer intelligere
posset, unde et beneficio cognoscendi sententiam medici afficiebar,
cognovisse, nullum nempe medicum plus ei prodesse potuisse quam cura
atque nutricatio illi profuerunt. Hoc non exiguum mihi fuit beneficium,
maius tamen existimo quod e verbis matris, paullo ante diem supremum
percepi. "Fili mi," aiebat "amor non est instar aquæ, aqua enim
sursumversum non fluit." Sic itaque mater mortem oppetivit, et in mari
sepulta est.

Navis Harvest Queen aquas Americanas circa finem Octobris assecuta est,
quum inibi a navarcho cuiusdam navigii, quem noster navarchus per signa
allocutus erat, nova quædam gravioris momenti percepimus. Retulit is
haud procul a Neo Eboraco acriter pugnatum fuisse, ubi et amplius
pugnatum iri exspectabatur. Prohinc navarcho nostro satius videbatur
portum Neo Londinensem petere, ubi itaque primo Novembris, anni
millesimi septingentesimi septuagesimi sexti solus, puer duodenarius,
primum littora Novi Orbis pedibus attrectavi.

Quid sine hera Butler de me factum esset, dicere nequeo. Ex universis
enim vectoribus ipsa fuit sola quæ regionem peteret usquam vicinam ei
loco quo ego tendebam, namque Stockbridge pagus in via est quæ me in
Williamstown ducebat. Huius rei conscia sui muneris esse duxit tutelam
mei suscipere. Mulierculam misellam! Et ipsa suis laborabat obicibus,
nam Stockbridge Neo Londino iter durum trium fere septimanarum aberat.
Vereor etiam ne meum captum consilium nihil quidquam e sarcinis matris
deserendi eius molestias haud parum auxerit. Quod ad me attinuit animum
meum una tantum affectio occupabat, ardens videndi patris desiderium,
eique curam, qualiscunque ea fuerit, qua matrem in sua ægritudine
prosequebar, narrandi. Si hac mea ætate affectiones meas iuventutis
probe in memoriam revocare queo, gravatum tunc me sensi ineluctabili
obligatione — acsi thesaurum infiniti pretii meæ fidei commissum
gessissem, qui tamen nunc amissus esset. Ab eo sensu rationum
reddendarum levari ac liberari nunquam exspectavi. Nulla potestas
factam iacturam infectam reddere par erat; patris tamen sententiam
super ratione me gerendi, meque probe egisse cupivi audire. Suffugio
sui amoris frui cupiebam, non tamen iudicium amoris super cura a me
matri præstita appetivi; nec ante sententiam sensús mei intimi, quod
æquum existimandum esset, consistere valui, si ullam etiam rem, cui
nexus aliquis cum eius memoria esset, pone me reliquissem.

Heram Butler mulierem cordis tenerrimarum affectionum fuisse oportebat,
alioquin mentem puerilem, ut fecerat, haudquaquam perspicere potuisset;
verumtamen quum meas affectiones consiliumque perspexisset, probavit,
proinde sarcinæ matris, meæque res pusillæ Stockbridge pervehebantur,
ac post brevem moram illinc in pagum Williamstown perlatæ sunt.

Quodam postmeridiem, septimana ante Diem Supplicationum, qui eo anno
undecimo Decembris celebrabatur, factum est ut a Lanesborough in
Meridianam Williamstown transvecti essemus, quum in quadriviis de domo
patris mei sciscitati sumus, tumque indicia secuti, in viam Hancock
versus defleximus. Patris domus e descriptionibus suis iam fere nota
mihi erat simulac milliario ulterius eadem sub oculos meos cecidit. Ego
et mater in animo iam illic habitavimus, peragrantes cubicula,
exteriora, solaria, agros — — et ecce iam cuncta ante me palam stabant,
utique non eo quo finxi modo, tamen ita ut commode agnovissem Aurigam
facile docui quo se verteret, et quo in loco riscos deponeret, dum ego
intro currebam Saram rogatum ubi patrem offendere possem.

Quod patrem in solario adventum nostrum exspectantem non reperi,
indubitato præsagio mihi erat certæ, sed inexploratæ, calamitatis.
Quare eum illic me conspecturum existimaverim, aut quare sua absentia
me sollicitudine perculerit — haud scio, fortasse mea eius videndi
cupido sola in causa erat. Conspectum vultús eius exspectavi eiusque
solatium, sed veritus sum primam eius quæstionem; itaque quum eum non
vidissem, tractim domum ingressus sum, transivi vestibulum notissimum,
illinc autem in culinam. Ibi mulier intra ianuam stabat penuariæ,
lancem de pegmate depromens. Audito meo gressu ipsa se convertit:

"Tune Sara es?" sciscitor ego.

"Sum, utique, ephebule," respondit ipsa, "quidquamne a me vis?"

Habitu tam domestico atque affabili erat, ut aspectum eius, meaque
conscientia me domi meæ esse, in fletum erumpere me coegerunt.

"Volo, profecto," per lacrymas respondi, "patrem meum reperire — ubinam
ipse est?"

Sara aliquantum anceps stabat, acsi non intelligeret, tum subito
proclinata, ambobus brachiis me complexum deosculata est.

"Tu itaque Gardiner es," inquit, "et quam diu nos te exspectavimus!"
Labore suo confestim intermisso, nec parum satagens, manus inter eundum
præcinctorio detersit, meque ad ianuam deduxit, ubi risci in solario
iam dispositi stabant.

"Verum," fatur Sara ut cumulum sarcinarum conspexit, "ubi est mater
tua? Nonne in diætam non ascendit?"

"Nequaquam, Sara," respondi susurrans, "mater mortua est. Mortua ipsa
est sex ab hinc septimanis. In navi id contigit; sed ego patrem opto
videre."

"Pusio mi dilecte," inquit Sara, "pater vero tuus ad navim conveniendam
Neo Eboracum est profectus, nec tu eum convenisti?"

"Minime, Sara, nos enim Neo Eboracum non attigimus, sed Neo Londoni
egressi sumus."

Et hic fuit meus domi meæ adventus. Paullo ante horam sextam Abner de
agris, finito opere arandi, domum venit, moxque cum eo atque Sara in
culina cœnavi.

Inter cœnandum paulatim animadverti tum Abner, tum Saram de salute
patris haud parum sollicitari, præsertim nunc ubi intellexerunt navim
nostram iam ante mensem appulisse. Ad pagum White Plains postremis
diebus Octobris acre prœlium commissum erat, unde rerum status circa
Neo Eboracum admodum fuit turbatus, nec a patre, ex quo prædium
reliquerat, ullum nuntium perceptum est.

"Ipse profecto non scribet," fatur Abner, animum meum sedare conatus,
"quum sciat, etiamsi litteras scriberet, eas nullo pacto expediri
posse. Alter alterum in utroque fine cursús exspectamus, quod quidem
indubitatum dixeris exemplum exspectationis alicuius rei quam cernere
non possis, cernendique quod nequeas exspectare. Tamen debemus, utut
sit — velut illa anus quæ moriendo acquievit — nec est cur dubites
patrem tuum salvum esse."

Solatio itaque aliquantum acquiescens cubitum ivi. Docui Saram quod
cubiculum esset meum, quod matris, nec sine gaudio comperi riscos
matris, ut par erat, in suum cubiculum esse collocatos, post quæ meum
cubiculum, matris cubiculo contiguum, intravi.

Octava iam erat hora matutina postero die quum evigilavi, et tum maxima
quam poteram quiete patris cubiculum petivi collem celsum ut viderem,
quem, ut scripserat, aspicere potuit, non tamen transpicere, atque ut
specularer utrum mihi se ostentaret spes aliqua pusilla lucem solis
longinqua captans. Illic profecto erant — ambo venusti colles — et ut e
fenestra in collem celsiorem prospectabam intelligere cœpi non adeo
diei labores esse, quam potius angores qui transpici nequirent;
proinde, postquam me induissem, et in pedeplanum descendissem, quæsivi
e Sara qui potissimus labor a me suscipiendus esset.

"Iam sane tu virum te præbes germanum, præclarumque Yankee," Sara
probans respondebat, dein consilium solans subiunxit: "Opera egemus ad
augenda melioramenta, quæ quum pater advenisset cerni possent."

Sic itaque contigit ut ego ad labores me accingerem. Pedetentim moribus
prædialibus assuefactus sum, uti cibandorum iumentorum, quemadmodum
equi nostri loris indui solerent, quique tractari, surrexi cum Abner
prima luce, opusculis operam dare consuevi, antequam magis arduos diei
labores aggressi essemus. Hæc omnia primum perquam dura erant, sed quum
hyems exacta esset absque nuntio a patre, quoddam levamen animi ab ea
cogitatione gratus accepi, quæ simul maxima mea erat spes, pariter
atque sollicitudo ingravescens.

Ineunte vere labores mei duriores fiebant, quandoquidem dies solidos in
agris exegi, alias, dum Abner arabat, ego equos agendo, alias sursum-
deorsumque per agrum occam insequens vadendo, alias denique toto die
genibus insistens areolas horti runcavi.

His temporibus maximæ oblectationi mihi fuit cura gregis ovium mihi
commissarum, quas plerumque in pascuo, prope ad fontes in occiduo
declivi maioris collis, qui a nobis Mons Australis nominabatur,
continui. Oves bis in die furfure aut avená, paucillo mais intermixto
cibare solebam, easque vesperi, securitatis causa, in ovile reducere;
quando autem labores in prædio nimis onerosi exstiterunt, aut vero mea
sollicitudo nimis me obruebat, iuvabat in declive placidum eius collis,
ubi oves pascere consuevi, transire, ibique continuo variantes ac
mutantes in montibus umbras observare.

Eo in loco sera quadam pomeridiana hora contigit ut Indum Americanum
conspicerem, nec parum sum exterritus. In pedes haud cunctanter me
coniecissem nisi ipse inter me callemque ad viam ducentem stetisset,
quod loca aperta derelinquere metuebam; nam in phantasia mea sylvas
subito barbaris scatere mihi finxi. At Indus formidinem meam confestim
sopivit, non enim me curare videbatur, et, quoniam evadere haud
poteram, præsentiæ eius mox assuefactus, curiosus exspectavi quid
acturus esset.

Ipse prorsus otiosus esse parebat. Habebat quidem sclopetum sed certe
non venabatur, quin sine notabili proposito in agro vagabatur, donec
tandem cultrum exprompsisset, abscissoque largiori cortice betulæ,
prope me in gramine consedit, pusillamque nauculam effingere cœpit —
prima naucula e betulæ cortice quæ mihi sub oculos ceciderat. Tanta
admiratione illius nauculæ capiebar, ut vel ultimum metús vestigium ex
animo meo deletum sentirem, proinde ad eum accessi, ac loco substiti,
unde omnes manús eius motus speculari possem, ac denique prope eum in
gramine desedi. Ipse post aliquod tempus subito surrexit et in sylvam
recessit, prope finita naucula mihi donata. Hoc mense Iunio contigit,
ego tamen pro reliqua æstate pascuum illud frequentavi. Indum subinde
conveni, qui nonnunquam ludimenta pro me fecit, aliquo autem die
epigros[1] pro subucula e silice fulgido, quodam in fonte invento —
quem ipse Fontem Muscosum vocavit — sed conventiculi nostri eodem exitu
quo primus semper terminabantur. Ludi semper subito cessaverunt,
ludimenta quæ parabat semper mihi donabantur, Indus vero semper in
sylvam evanuit.

Hæc eo anno quo ad Bennington pugnatum est evenerunt.

Cuncta ista quinquaginta annis ab hinc gesta sunt, ego tamen diem
eventaque eorum temporum tam clare memini quam lumen solare tam
lucidum, ut ab ortu in vallem nostram collibus superatis diffundebatur,
perinde atque umbras tam opacas, ut eædem per declivitates collium
occiduorum tam mature pone prædium nostrum descendere solebant. Mirum
tamen dictu est pugnam eam ex mea parte in lumine solari, non in umbris
locum tenere. Namque ipsa mihi non vultum obvertit grandis illius
Terroris, quem cæteris me adultioribus exhibuit, quin etiam quodammodo
iuncta etiam erat cum ea magna Spe, quæ iuventutis tam sæpe e
tribulationibus redemptrix esse solet.

Nunc mihi cuncta hæc recolenti ita parent acsi descensus Burgoyne
secundum Lacum Champlain annos duravisset — quod me seniores tantum de
eo eventu narrare audivi. Idem revera non diu duravit, sed vita fuit
aspera, diesque lente fluxerunt, mihique hostes vix quidquam
difficilius secum ferre videbantur quam asperitatem vitæ meæ inter
ignotos et peregrinos, atque molestum opus insueti laboris. Ac,
denique, cuncta hæc subito ad finem venerunt.

Quodam die vehem avenæ ex agris domum vectabam, dum Abner antecessit,
quum Saram conspexi illi obviam venientem. Prope horreum stantes
colloquebantur, et ut ego appropinquabam, Abner quieto suo more se ad
me convertit, atque, "Puerule mi," fatur, me allocutus, "Hassii viam
habent versus Bennington, qui quidem magis quam avenæ triturá egent —
velis modo ephippium equæ imponere, amabo" — verba potius ad erigendam
Saram, quam ex animi levitate prolata, quæ tamen me nihilo minus ad
improvisum sensum sobrietatis, si non solemnitatis, concitarunt. Hunc
in modum discessit Abner.

Ipse nunquam festinavit, nec se unquam propere movere videbatur,
quidquid tamen egit, mora caruit. Ita et nunc. Vix enim iugum in
stabulum deduxeram, equos deiunxeram et ephippium equæ applicueram,
quum Abner e domo adfuit cum sclopeto in manu ad iter paratus, equamque
statim conscendit et abequitavit, dum ego et Sara in porta sepium
stantes eum oculis prosequebamur, usquedum se visui nostro subduxisset.

Iuvenis ut eram intellexi quæ cogitata Sara secum versaret, et licet de
modo tantum cogitabam quo et ego discedere eosque sequi possem, qui, ut
Abner, ex omni regione circa nos iam in itinere Bennington versus
erant, silentium tamen ego rumpere nolui, nec loco moveri, donec Sara
se vertisset.

Eodem loco quo tunc stetimus, in porta, dum Abner eos orientales colles
versus sole illustres abequitabat, dum umbræ in agris pone nos sensim
opacabantur factum est, ut hæc vitæ meæ phasis finem acciperet. Pugna
ea haud paucos propria umbra obtexit, quæ umbra complures casas in
gremio collium obumbravit, et fortunas gentium affecit, mea tamen
semita solem versus vergebat.

"Euge, ephebe mi," fatur Sara denique, domum versus conversa, "Abner
muneri suo satisfaciet, nos quoque nostro. Nonne putas iam tempus ad
oves reducendas advenisse?"

Occasio Abner sequendi, tum dumtaxat, mihi non admodum videbatur
propitia, putoque gressus meos quum viam transibam fontes sub radicibus
Montis Australis petens, aliquantum tardavisse. Pinetum eo prorsus loco
attigi ubi via tanta declivitate descendit ad transcendendum rivulum
Hancock, quum aliquid medio arborum paullo superius in adversa ripa
moveri animadverti. Motus ille celerrimus fuit, et antequam contuitus
essem, iam evanuit, statim tamen intellexi Indum id fuisse. Dehinc
pedes mei non tardarunt. Rivulum nullo labore transivi, arduam et
dissitiorem ripam adversam celeriter ascendi, ac per pascuum longum in
sylvam circa fontes perveni. Eo potitus loco lentius itavi oves
compellans ut pascuum ovile pertransibam, et prætergressus fraxinum,
viam Fontem Bullientem versus secutus sum. Locus is amœnissimus est,
unde prospectus iucundus patet in longa collium occidentalium iuga,
dissitusque visus inter montes adversum Aquilonem prorsus usque ad
Montem Antonium. Illic, ut exspectavi, prope ad oram sylvæ, solito suo
loco, sedebat Indus. Me appropinquante minime se movit, nec mihi
salutanti respondit, morem tamen suum minime hostilem iudicavi, prohinc
prope eum in gramine consedi. Hic quasi aditum ad futuras
opportunitates mihi patere arbitrabar. E suis necopinatis huc et illuc
peregrinationibus iste mihi iam pridem speculator esse videbatur — sed
ex utra parte belligerantium, divinare nequibam. Quod pridie luctæ
advenisset, me in ea suspitione confirmavit, modus autem suus
tranquille sedendi, oculosque suos in amplo prospectu pascendi, eum
fortasse signum opperiri videbatur suadere. Impatiens moræ, desiderio
ardebam aliquid dicendi, sed quid nesciebam, proin exspectavi dum Indus
silentium rumperet:

"Multi bellatores," inquit, "eunt pugnatum."

"Sane, plurimi," respondi. "Tum hodie eunt, tum heri undique ex his
viciniis, item ex pagis Pittsfield, Cestria, atque Ashford iverunt.
Haud pauci e Lebanon atque Hancock domum nostram prætereuntes
constiterunt, nosque allocuti sunt. Viri hi in pago Williamstown
congregantur, illinc autem Bennington progredientur."

Indus hæc omnia tenere videbatur nec verbum proferens, quod post
paululum temporis capite tantum annuit. Deinde, ut ego suspicabar,
fidem meam tentaturus fatus est:

"Puer albus non est bellator. Pugnare non valet."

"Quin pugnare valeo," respondi ei, "habeo sclopetum, item iaculari
scio, ire tamen vetor."

Indus iterum annuit, sed verbum non protulit, tamque diu siluit ut
vererer ne amplius non loqueretur. Tamen denique fatur:

"Puer albus par esset litteras bellatoribus tradere domumque reverti.
Puer enim albus impar pugnando est."

"Sic, sane," cito respondi, "revera litteras ad milites deferre valeo,
— cede sis, protinus curram."

Oves interea e memoria mihi plane exciderunt, perinde ac munia quæ Sara
mihi tantá fiduciá commendaverat. Præter viros in pago Williamstown
aggregantes ac Bennington tendentes de nulla re cogitare quivi.

"Illæ itaque litteræ," repeto ego, "facdum eas mihi tradas."

Indus lente caput quassabat, interim tamen promit schedulam plicatam,
eam evolvit, mihique tradit.

"Bellatores videre non possunt," inquit. "Puer albus observare debet et
narrare."

Quid dicere voluerit, aut quare bellatores videre non potuerint,
haudquaquam perspexi, sed litteras e manu eius cito exemi et legi:

"Præfecto Militiæ, Williamstown.

"A duobus Americanis, heri apud Iericho e Libanonicis Toriis captis
nuntiatum accepimus futurum ut copiæ Anglicæ paullo ad occidentem a
Bennington pedes figant, atque per Vallem Berolinensem copias Toriorum
missuri sint, quæ Americanos sive circumveniant, sive vero, si
expeditio Anglorum minus successerit, omnem apparatum militarem ad
Bennington, antequam Americani ad eum tuendum eo reverti queant,
flammis aboleant."

"Auctores huius nuntii viri nobis notissimi sunt — alter eorum
præfectus maior est copiarum Nea Hannoniensium, alter autem e Comitatu
Berkshire est, uterque erat captivus Neo Eboraci ex tempore prœlii ad
White Plains, ac nuper tantum uterque evasit. Quod nuntiant fide dignum
est quod vel eo etiam confirmatur, quia copiæ Toriorum modo apud
Wyomanock conglobantur. Si hæ copiæ iter suum Septemtrionem versus per
Vallem Berolinensem flexerint, per signum de Monte Ærumna hoc
postmeridiem prodetur. Si vero iter ultra Berolinum prosecutæ fuerint,
de monte, qui Mac’s Pattin vocatur, paullo tardius altero signo
nuntiabitur."

Antequam legendo finem feceram in pedes exsilii. Res tota palam erat.
Torii cohibendi erant, sed id nemo nisi viri qui hoc postmeridiem ex
Williamstown profecturi erant, perficere poterat.

"Litteras ego deferam," inquam, "ego eos assequi valeo. Necdum enim
procul progressi sunt."

Indus nihil se movit. "Puero albo exspectandum est," quiete monebat,
"item prospiciendum ut narrare possit."

Illico intellexi. Signum ex Williamstown videri non potuit. Hoc enim ex
Monte Ærumna dari debebat, nec usque dum id datum sit quidquam dici
potuit. Quare iterum consedi in gramine, celsique collis verticem
observabam, oculosque ad Septemtrionem, Montem Antonium versus
circumferebam, ubi copiæ iam congregari cœperant, et quoversus iter
suscipere adeo flagravi. Ibi mihi sedenti collis admodum dissitus
videbatur; simul etiam in aere indicia adventantis tempestatis sese
prodebant, quin et nox impendebat, quod sol deorsum vergens iam
cacumina occiduorum collium attigerat, ut vero radii eius inter frondes
arborum vertices collium tegentium percolabantur iam sub horizontem
mersuri, miro fulgore scintillabant.

Denique etiam occubuerat, quum subito in summo vertice senis Ærumnæ
emicuit fulgor talis qualem speculum, vel specula possent edere quum ad
excipiendum ac reverberandum solis splendorem vertuntur qui fulgor in
eum locum ubi nos sedebamus erat collimatus. Lumen haud erat acre.
Etiam dubito utrum quispiam non prope nos animadvertere potuisset; erat
tamen indubitandus. Confestim in pedes consilui, Indumque aspexi. Ipse
prorsus ita sedebat ut quum eum conveni, sed oculi in montem erant
defixi. Mox alter successit fulgor ...

"Visne curram?" quæro ego. "Visne curram?"

Nullum dedit responsum. Interim tertius emicuit fulgor.

"I," inquit. "Puero albo currendum est. Litteras debebit præfecto albo
tradere."

Me ante finitam eius sententiam dilapsum esse existimo, procurrens
rectá præter fraxinum, deorsum de colle semitam versus secundum rivulum
per sylvam ducentem, quem rivulum exinde Indicum appellari apud nos usu
venit, verum etiam eunti mihi sensus subrepsit, quin tamen rei conscius
vultum retro vertissem, Indum non esse in sylvam reversum, sed brevi
spatio me secutum, rectisque angulis versum, viam sursum Montem
Australem Orientem versus ingressum. Sensus, quo Indum mihi invigilare
putabam ita erat firmus ut pæne certitudinem æquaret. Tum primum mecum
causam coniectare cœpi, quare litteras ipse in Williamstown non
detulisset. Manifestum erat etenim eum hoc proposito venisse.
Verosimile erat eum has litteras alicubi prope Lebanon aut Wymanock
accepisse. Ea in regione plurimi erant Torii, et ut omnibus constabat,
nulli in Williamstown. Quidnam causæ intercessit quare Indus litteras
per loca periculosa pertulisset, spatium haud minus quindenûm
milliariorum, tum mihi dedisset, quum in tuta regione, a meta sua vix
quina milliaria abfuisset? Quseæstio ista sua gravitate animo meo magis
magisque insedere cœpit, meque per sylvas properantem plus et plus
urgere. Factum causa haud caret, causá carere non potuit, causa insuper
alia esse non potest, mecum cogitabam, quam quod regio non tuta est.
Ille idem sensus me subito iterum incessit quo antea tenebar, nempe
aliquem mihi invigilare, ac modo quidem non solum Indum verum et
aliquos alios. Quum itaque traiectis sylvis ad extremos limites
pratorum pervenissem, unde Meridianam Williamstown prope conspexissem,
quasi instinctu adactus, ubi via se ad transcendendum rivulum Hancock
ad Occasum versus deflectit, recessi, ibi transversum agros rectá pagum
versus cursum direxi. Actus hic magis impulsus animi quam consilii
erat, quod agri saxis, vacerris, deciduisque arborum truncis erant
asperi, paludis autem omnino eram immemor donec eam transvadere
cœpissem, non raro fere lumborum tenus mersus. Necesse videtur me, viam
Pittsfield paullo infra Meridianam Williamstown appropinquantem,
aspectum perquam concitatum ac profligatum præbuisse, et etiam existimo
me tunc demum primum gravitatem mei cœpti veram intelligere ac
perspicere cœpisse, quum prope sepes duos viros me appropinquantem
observantes et agros percurrentem, stantes animadverti.

Extraneos et ignotos eos esse statim perspexi. Eorum alter procerior
erat, neuter barbatus, et alter tantum, e duobus humilior, gerebat
sclopetum. Cursum itaque meum paululum ab eo loco ubi illi stabant ad
Septemtrionem deflexi, ut supra illos in viam evergerem, sed illi e
loco lento motu discesserunt, ita ut quum ego viam attigissem, hi
illinc iuxta sepem stetissent. Ubi vero pedem, sepem transcensurus, in
longurium posuissem, procerior eorum manum humero meo imposuit:

"Quidquamne te, puerule mi, perterruit?" amice me affatur.

Ego protinus ipsum me esse sensi. Antea enim quam quæstionem posuisset
perterritus eram, sed nunc me nimis humaniter tractabat, quæstioque sua
directo ad Indum mihi videbatur referre. Hinc perspectam difficultatem
mihi imminere sensi, non ignotam rem me terrere, atque præsens rerum
status ad sobrietatem me revocavit.

"Perterritus quidem non sum," respondi, "sed prœlium imminet, atque
domum me conferre cupio."

Brevior eorum ridere cœpit. "Potius domi te satius erat manere," fatur
ille, tum: "Quid moliebaris in sylva?"

"Oves mihi erant curandæ," retuli. Quaque nocte ego oves occludo. Et
nunc me domum ire oportet."

Manum suam alter de humero meo retraxit, quo facto nihil morabar sepem
transcendere.

"In his vicinis sylvis Indi delitescunt," monuit ille brevior.
"Vidistine quemdam Indum quum oves tuas occludebas?"

Ea quæstio verum rerum statum satis mihi explicuit, quin etiam plus
explicuit. Etenim siquid dubii in animo meo de consiliis horum usque
superfuisset, subito dissipatum est, et pariter dissipata est molesta
incertitudo circa genuinam veritatem mei nuntii. Eo enim consilio hi
circumerrabant ut nuntium, quod ego mecum gerebam, interciperent,
proinde monitum dignum videri debebat quod interciperetur.[TR1]

"Nemo in sylva procul videre potest," refero ego, "sed quum in pascuo
versabar vidi aliquem procul in agris pone viam Hancock in angusta
Berlin ducentem."

Hoc dicto in fugam me verti, sed ventus pileum mihi eripuit, et quum ad
eum tollendum recurrissem, brevior ille me ad se vocavit.

"Euge, puerule," inquit, "tu nimium æstuas ac properas. Indos tu minus
curare videris, proin tutiorem te apud nos existimes, velim, quam ut
isto tuo modo solus vageris — itaque velis modo huc redire, nobisque
sociari!"

"Atqui rogo, mi Here," flagitabam, "opuscula obire necesse habeo. Iam
utique sero est."

At nunc iam nugas misit. "Nostro in medio incedes," inquit breviter,
"ac modo semel tentes te eripere, iam te quietabo."

Procerior ille strictim se vertit. "Iacobelle," affatur socium, "tu
nimis facilem te præbes, non sic ego. Enimvero nos non puerum sectamur"
— tum subiungit: "Interim, si eum capi necessarium putas, cape eum."

"Capiam profecto," respondit Iacobellus, "nec nos eius rei pœnitebit.
Quid? Quid dæmonis instar post occasum ad opuscula facienda cursare!
Adde quod si ita et ulterius cucurrisset, Williamstown pervenisset.
Sic, Hercle, puerum, bona tua venia, Amos, detinebo."

Hi interea sermocinantes celeri gradu itabant, ita ut ego, æquum
servaturus passum, subinde tolutim incederem. Quomodocunque tamen
festinabamus, procerior ille, Amos, paululum nobis semper antecedebat,
atque progressus admodum erat difficilis, quod non viam tenebamus, sed
infra Meridianam Williamstown ad Orientem nos verteramus, rivulum
Ashford traiecimus laboriosam aggressi viam sursum acclines colles, et
Aquilonem versus cum Oriente tendebamus. Haudquaquam me pœnitebat nos
horsum tendere, quod quisque gressus nos propius Williamstown ferebat,
et quod iter nostrum in conspectu Montis Kidder ducebat, quem iis
temporibus Mac's Pattin vocitabamus, et quem ego signum secundum
exspectans diligenter observabam. Postquam succisam sylvæ partem ad
oram superiorem usque traieceramus, circiter milliarium sylvam
penetravimus; sed quum caligo sylvam magis magisque obrueret, lentius
progrediebamur, tamen ubi versaremur, et quo tenderent ipsi, utrique
homini erat notum, nec multum temporis erat absumptum. Tandem in clarum
egressi sumus, sub radicibus ipsius adeo Montis Spei, et agrum quemdam
transire cœperamus qui ad Aquilonem leniter declinis erat, ubi ego
iterum in pleno conspectu Montis Kidder, quin etiam totius iugi collium
ad Occidentem, quorum verticem sese in occidentali cœlo clare
describebant, versabar. Causa properandi hic subito cessare videbatur.

"Hem, Amos," fatur Iacobellus, "quid nunc?"

"Equidem, ut puto," respondit Amos, "nihil aliud nisi exspectandum.
Fortasse ceperunt barbarum, fortasse non, sed venient, at nobis in
summo colle, præter saxum exspectandum est."

Ager admodum asper erat ac silicosus; et quamvis nunc, mense Augusto,
aridus, maiori tamen anni parte manifestum erat palustrem esse, quod
tumulis cespitum scatebat, inter quos, iam tenebrascente, nimium
quantum cespitabamus. Quum denique oram saxeam summi collis attigimus,
Amos sic fatur:

"Si tibi revera in animo est puellum a perficiendis opusculis suis
cohibere, Iacobelle, me iudice, consultius feceris si eum ad illam
arborem deligabis. Nam hic morari, eique invigilare nequimus, quin
etiam ipse puer probus est, et opuscula sua revera perficere vult."

Ulmus exilior prope ad saxum stabat eius profecto crassitiei ut quum
manus meæ pone me ei circumdarentur, vix paucis unciis inter se
distarent. Iacobellus igitur manus meas istum in modum colligavit tam
firmiter et satis arcte, ut mihi incommodo esset, etiamsi non doleret.

"Sic, sane, mi Amos, vera de eo puero memoras," fatur Iacobellus per
sarcasmum, postquam opus consummatum est. "Probus ille puellus est,
omnino probus, nam et se perquam libenter apud nos perseverare[TR2]
velle ait, nec nos de se sollicitari oportere sibi invigilando, ac
licere nobis pro amicis longe lateque pro arbitrio circumspectare."

Hic itaque duo, quum de me rite cautum esse sensissent, in agros
descenderunt, ut siquis ex iis partibus unde nos veneramus, horsum
appropinquasset, facile animadverterent, quin ego oculos suos fallerem.

Mei ego prorsus eram inops. Funiculus adhibitus erat brevis et tamen
multo crassior quam ut ego rumpere valerem, tamque arcte colligatus, ut
carpum in laqueo ne vertere quidem par essem. Interea nihil nisi Montem
Kidder observare poteram atque de copiis hostilibus per Vallem
Berolinensem Septemtrionem versus iter facientibus cogitare, item de
nostris copiis e Williamstown, quas rectá Aquiloniam Petropolim
progredi oportebat, quæ tamen, si meum nuntium redditum non esset,
periculi ignaræ per Pownal aut Aquiloniam Pownal, Septemtrionem versus
Bennington proficiscerentur. Signum fortasse de Monte Kidder interea
datum erat dum ego per sylvas ducebar, hoc tamen, quamvis de eo
cogitans exterrerer, quum iterum perpendissem, probabile mihi non
parebat.

Verosimile existimabam ut ii, qui tantum sapivissent, ut signum de
Ærumna ederetur, fecissent ut signum maturrime quam fieri posset post
Toriorum iter initum accenderetur. Proinde, ut ego ratiocinabar, signum
edi debebat antequam Torii ad Aquiloniam Stephentown pervenissent.

Locus ille a Berolino sena, aut paullo plus, milliaria abest. Quantum
ego coniectare poteram, locus ubi ego arbori deligatus eram a Fontibus
Indicis trium milliariorum spatio seiungebatur ad summum, etiam
brevissimá quam nos prosecuti sumus viá, et mihi æque persuasum erat
nec homines in Valle Berolinensi iter facientes nobis celeriores fuisse.

Interea et Amos et Iacobellus se sollicitari satis clare prodiderunt.
Longius in agros digressi ut eos quos exspectare parebant
specularentur, me, utpote quem satis in tuto esse intelligerent, minus
ac minus sibi curæ esse existimaverunt. Paullo post loco ad me redeundi
mihique invigilandi, me clamore, utrum in officio usque essem,
tentaverunt. Primum tamen non respondi. Inde Iacobellus retro ad me
cucurrit, et quum reperisset me eo quo reliquerat loco ac modo arbori
alligatum et securum usque esse, sæve me percussit sic fatus:

"En, ephebe, habes nunc quo admonearis de tenera tui amicorum cura, ut
alias vocatus ab illis scias tui eorum sollicitudine dignum reddere
responsum." Post hæc vocatus diligenter respondi.

Quam diu ad arborem deligatus steterim, haud scio — dimidiam noctem ibi
exegisse mihi videbar, revera tamen uná horá vix plus, quum subito
fulgidior de vertice Montis Kidder flamma emicuit. Flamma e levioris
generis fomento orta esse parebat, quia ut cito crevit ita et resedit.
Amos Iacobellusque longiuscule in agris aberant. Uterque me inclamavit,
ego autem continuo respondi. Eodem temporis momento funiculus pone me
discissus est, et ut ego in fugam me dedi, Indum in arboreto secedere
vidi.

Erat in summo colle arboretum acernum cum umbra spissa, fere tamen
dumeti vacuum. Hoc arboretum persultavi donec ad declivitatem
aquiloniam collis attigissem. Hic iam abietes fagique crebrescebant,
dumique densiores fiebant, ita ut in tenebris plane nihil cernerem, nec
cursum tenere nisi palpando quibam. Paullo ulterius, in loco ad cœlum
aperto perveni, per quem via fruticetis mori nigræ erat impedita.
Substiti paulisper deliberaturus quorsum me potius verterem, quum
repente voces excepi hominum me persequentium, viamque sibi per dumetum
non procul pone me aperire tentantium.

"Putasne eum hac profectum esse?" quærit Amos vix quinisdenis ab eo quo
ego stabam loco pedibus, sed adverso latere luci abietum adolescentium.

"Hac necesse est eum profugisse," inquit Iacobellus. "Opuscula quæ
facere volebat, hac, sursumversus esse oportebat. Quem Dii omnes..."
mussabat dumetum moreti irruens.

Nihil morabar, sed quietissime quam poteram lævorsum me verti eaque qua
veneram via parumper recessi, illinc autem rectá ad rivum. Collis hic
loci admodum erat præceps, sed pro bona fortuna callem reperi labidum
siliculis herbisque aridis, tamque arduus quam scala, verumtamen callis
ad cœlum erat apertus, ita ut hic multo celerius quam in opacis
sempervivis progredi possem. Semel planitiem nactus, iterum ad
Septemtrionem me verti rivum secutus usque ad superatas cataractas, ubi
rivum traieci, rectaque Williamstown versus properavi, semitam per
mediam planitiem fluvio contiguam, minime impeditam, ingressus. Hæc
semita etiam maxime erat me persequentibus accommodata, ac profecto
ambigebam utrum non me iam antevertissent. Cæteroquin fieri etiam
poterat ut mihi a tergo essent, nec absimile vero putabam eos me usque
in sylva quæritare, nisi ad verticem collis rediverint, ut quos
exspectassent, illic convenirent. Utut res fuerit, quid mihi facto opus
esset, rite intellexi. Eventus hi me tantopere demorati sunt ut
dubitarem utrum, si etiam cuncta quæ pro viribus possem tentarem,
copias assequi possem. Poterant eæ utique a Williamstown discessuræ
detineri. Quin et eas usque illic agentes reperire poteram, sed iactura
temporis nunc perniciei tam plena erat quam ipsa mei captura, proinde
in semita perseveravi, cucurrique ut pedes me ferre poterant, deinde ad
trahendum spiritum cursum tardavi, iterumque in cursum me concitavi.

Octo mensium in prædio acta vita facultates meas perquam exacuit. Bina
in die cum ovibus itinera in pascuum, frequens collium per hyemem cum
trahis lignatoribus ascensus, sursum deorsumque in agris deambulatio
equos inter arandum occandumque per dies solidos sequendo, me parem
currendo effecerunt, cui cursui modo tantæ res innitebantur, interea
tamen priusquam Indum convenissem, iam laboris unius diei æquum
præstiti: calceos paludes pervadendo madefeci, Rivulum Ashford atque
Fluvium Viridem pedibus pertransivi, et pedes mei modo iam pustulis
horrere cœperunt. Si modo equum invenirem, cogitabam mecum, siquis
obviam fieret qui mihi adiumento esse posset, fortasse necdum sero
quidem venirem, verum ego ne subsistere quidem ad opem flagitandam
ausus sum et quum denique Williamstown attigeram responsum mihi est
copias iam ante horam abscessisse.

Dictum mihi est incolas pagi supplicatum convenisse, ut victoriam
copiis divinitus largiendam efflagitarent. Rui in conventiculum. "Torii
adventant," denuntiavi ego, "nuntiumque Præfecto militiæ Williamstown
fero."

"At Præfectus militiæ hinc iam abscessit," responsum mihi est. "Iam per
hoc tempus oportet milites Pownal pervenisse."

"Fortasse necdum sero est," instabam ego, "fortasse revertentur."

"Imo," fatur quidam senex, "nondum sero est. Iter etenim per Aquiloniam
Pownal carpent. Ostende modo nuntium."

Litteras ei tradidi, quas ipse surgens, elata voce prælegit.

"Litteræ verum nuntiant," addidi ego. "Per totam viam cucurri, atque
etiam signa de montibus rite edita sunt."

Res interim facundius pro me loquebantur quam ipse ego poteram.
Cognitum etiam vulgo erat in Lebanon plurimos esse Torios, satisque
cunctis constabat futurum ut si copiæ a Bennington decessissent,
oppidum copiis hostium, quæ e regione Berolini venirent, prædæ
militibus obiiceretur.

Nulli igitur dubitationi locus cedebatur. Equum itaque mihi
comparaverunt, quo vectus iter Pownal versus sine mora laxatis frænis
ingressus sum.

Nunc iam et urceatim pluere incepit, et densa caligo regionem obruere,
ut summo tantum conatu iter discernere tenereque valerem. In vico
quidem lumina fenestrarum viam mihi indicarunt; verum ubi relicto vico
Collem Caurinum[2] scandere cœpissem, quamquam viam non facile
discernebam, tamen arborum vertices observando adversum cœlum erectos,
aut vero situm rerum passim fulguribus emicantibus collustratum, satis
commode prosequebar. Nactus fastigium collis, via per milliarium
circiter ac dimidium satis apta usus sum, unde aliquantum temporis
lucrabar, sed ex parte Pownal via acclinis, labida atque caliginosa
erat, ubi summa tantum cautelá proficere valui. A radice collis pars
viæ iterum satis erat idonea secundum Fluvium Hoosac, ubi iterum licuit
mihi frænis solutis progredi.

Verumtamen Pownal usque sero perveni — copiæ dimidiá horá ante
discesserunt, iter tamen Aquilonariam Pownal versus flexerunt, ut senex
ille prædixerat, loco rectá Bennington proficiscendi. Denique copias ad
Aquilonariam Pownal assecutus, nuntium Præfecto copiarum dedidi.

"Torii, mi Here," inquam, "adventant; ego vero litteras tibi tuli."

Ob meum serium agendi modum leniter in me renidens Præfectus litteras
accepit, easque sago suo contra pluviam tuitus, dum unus militum lumen
lanternæ advertebat, eas admodum lente legit.

"Euge, mi Gardiner!" affatur me Abner, ut lumen lanternæ in vultum meum
incidit, "Ubinam has accepisti?"

"Ab Indo," respondi, ""qui fontes sub Monte Australi frequentare
solebat."

"Factum præstanter," probat Præfectus militum, "præclare fecisti. Nec
quæstionibus te urgebo. Petropolim proficiscemur."

Tota ea nocte pluebat. Quum Aquilonariam Petropolim perveneramus
præmissus est unus qui in rem inquireret, qui brevi reversus retulit
nullas copias ea vespera pagum transivisse. Quapropter ingressi sumus
viam Bennington versus, atque luminibus restinctis, trans viam atque ex
uno latere eius aciem instruximus. Illic in caligine ac pluvia
excubantes, hostes usque ad horam fere secundam matutinam exspectavimus.

Diu humi iacebamus silentes et absque luminibus, et, ut opinor, etiam
sopore opprimebar, quandoquidem adventús hostium prorsus fui ignarus,
donec tonantium armorum strepitu expergefactus conterritusque fuissem.
Caput de solo erigere non audebam, nec circumspicere quidem ad videndum
quid circa me gereretur, donec brevi post Torii se dedidissent.

Quum denique circumspexeram, complures conspexi humi iacentes, alios
autem lanternis inter eos circumeuntes, qui partim saucios curabant,
partim vero mortuos de via submoverunt. Caligo erat densissima;
lanternæ parum luminis fundebant etiam intra ipsum angustius spatium
quo lumen cadebat. Nihilo tamen secius lux mihi satis clarebat ad
cernendum chirurgum, in hominem humi iacentem proclinatum. Manifestum
erat alium chirurgum nullum interfuisse, quod undique eius opem eodem
tempore expetiverunt. Oculos meos ab eo avertere haud poteram, ac,
postremo, quum amplius perdurare non possem, quiete ad eum accessi,
genibus ad latus unius militum insistentem, unoque brachio eum amplexus
sum.

"Euge, mi chare pater," alloquor eum, "tantopere gaudeo te reperisse,
et quam te domi nostræ egeo."[TR3]



                             REX AVREI RIVI

                                  SIVE

                             FRATRES NIGRI


                                CAPUT I

               _Quemadmodum Herus Africus rationi Fratrum
                Nigrorum agros colendi sese ingesserit._


Olim in quadam Styriæ seclusa et confragosa regione fuit vallis, quæ
luxuriosa ac mira claruit fertilitate. Eam undique montes prærupti
saxosique cingebant, qui iuga sua, perpetuis nivibus tecta, passim in
altissima fastigia culminaque extulerunt, unde plurimi torrentes per
crebras cataractas decurrebant. Una harum occidentem versus, deorsum
scopulum tam excelsum labebatur, ut quum iam sol e conspectu omnium
occubuisset, cunctaque infra in tenebris essent, radii eius hanc
cataractam lumine ita perfunderent, ut similitudinem[TR4] imbris aurei
ea præ se ferret. Ob eam rem incolæ eius regionis hunc torrentem Aureum
Rivum appellarunt. Res curiosa erat quod nullus horum amnium in ipsam
vallem decucurrit. Quin cuncti per adversum latus montis defluxerunt,
ac per patentes campos, propeque frequentes urbes per circuitus
volvebantur. At nubes, a verticibus attractæ, tam crebro illic
colligebantur, vallique ita globosæ impendebant, ut temporibus æstús
siccitatumque, quum omnia in circuitu languerent et exarescerent, parva
vallis pluviis usque rigaretur, adeoque esset fertilis, fœnum adeo
procerum, mala adeo rubicunda, uvæ adeo glaucæ, vinumque adeo
generosum, mella adeo dulcia, ut quibuscunque hæc sub oculos
cecidissent stuperent, ac mirarentur, et ob id locus vulgo Vallis
Thesauraria appellaretur.

Tota ista vallicula trium erat fratrum, nomine Schwartz, Hans, atque
Glück. Schwartz et Hans, duo fratres maiores, viri erant admodum turpes
aspectu, propendentibus superciliis, minutisque ocellis, plerumque
semiclausis, ita ut nunquam _in eos_ inspexeris, sed ipsi sibi
persuadebant se _in te_ profundissime inspicere posse. Victum sibi
merebant Vallem Thesaurariam colendo, fueruntque cultores
præstantissimi. Quidquid enim victum sibi quoquo modo ipsi non
merebatur, hi enecuerunt. Iaculati sunt merulas, quod fructus rostris
læderent; occiderunt erinaceos, quod lac vaccarum exsugerent; veneno
escarunt gryllos, quod micas in culina devorarent; cicadas quoque
oppresserunt, quod totam æstatem tiliis insidentes perstreperent.
Famulos suos, nullá solutá mercede, laboribus solebant obruere, usque
dum vires deficerent, nec laborando pares essent, quum iurgia cum iis
ciere consueverunt, eosque e domibus suis, sine omni mercede, exigere
soliti sunt. Prorsus inauditum certe fuisset, si ex eiusmodi prædiis,
et huiuscemodi ratione agricolandi magnas sibi divitias non
conflavissent; at _conflaverunt_. Quodam molimine plerumque effecerunt,
ut frumenta in granariis continerent donec pretia augerentur, ac tum
plus dupli quam alias venderent. Itaque constabat eos in tabulato
cumulos auri iacentes habere; nunquam tamen memoriæ proditum est eos
vel teruncium, aut micam, egentibus in stipem dedisse; nunquam missæ
interfuisse; decimas nunquam sine murmure persolvisse; in summa, ita
crudeles, et naturá tenaces fuerunt, ut ab iis, quibuscum negotia eis
agitare contigisset, per opprobrium, nomen "Fratrum Nigrorum" inditum
esset.

Horum minor natu, Glück, tam externa specie, quam moribus, a suis
fratribus natu maioribus adeo fuit dispar ac diversus, ut quisquam sibi
fingere, aut vel optare posset. Ætatem duodecim annorum vix excesserat,
fuitque comis flavis, oculis cæsiis, atque animo humanissimo ac benigno
erga animantia cuncta. Mirum utique non est, si cum fratribus suis non
semper fuerit unanimis. Plerumque munus honoris veru versandi, quum
quid ad assandum erat, quod haud sæpe contigit, huic delatum est; nam
ut erga fratres iusti simus, fatendum nobis est eos erga se haud minus
quam erga alios parcos fuisse. Cæterum alias istius fuit calceos
repurgare, tabulatum, non raro et vasa cibaria, eluere et elutrire,
subinde etiam sua erat portio quidquid in patinis relictum reperit,
tamquam virtutum incitamentum, et, insuper, educationis gratia,
liberalia verbera.

Interim res in hunc modum satis longo tempore progrediebantur. Denique
æstas venit admodum humida, resque in ea regione omnes in contrarium
currere videbantur. Vix fœnum cæsum coacervatumque fuerat, quum metæ
integræ fluctibus abreptæ, ac mare versus flutare cœperunt; vites
grando depavit; frumentum omne nigra lue erat deletum; verumtamen in
Valle Thesauraria, more solito, cuncta erant salva. Ut enim ista semper
abundabat pluvia, quum alias carebant, ita nec lumen solis illi unquam
defuit, si usquam alias desiderabatur. Omnes undique emptores ad
frumenta præstinanda ad hoc prædium confluxerunt, discesserunt autem
maledicta in Fratres Nigros late spargentes. Pretia enim ad arbitrium
exegerunt acceperuntque, præterquam ab egenis, qui nihil nisi flagitare
possent, quorum haud pauci præ foribus eorum fame periverunt, quin ulla
eorum notitia aut ratio habita esset.

Iam hyems frigoraque appropinquabant, quum die quodam illi duo fratres
foras prodiverunt, solo parvo Glück cum consueto monitu relicto, ne,
dum ipse versando veru operam daret, quemquam aut intro mitteret, aut
quidquam foras ederet. Glück itaque proxime quam poterat igni consedit,
quandoquidem foris imbres sæviebant, nec parietes culinæ satis sicci
prorsus tutum præbebant suffugium. Interim veru satis sedulo versabat,
atque assatura pulchre fuscari cœpit. "Pro dolor!" cogitabat secum
Glück, "fratres mei neminem unquam ad secum prandendum invitant. Quum
tam præclarum frustum vervecinæ sibi suppetat, dum prope nemo vel
aridum crustum panis affatim habet, pro certo scio iis delectamento
cordis esse futurum, si haberent, qui se socios mense præberent."

Vix hæc secum elocutus est, quum ianua gemino pulsu personat, pulsus
tamen tam surdum et grave sonabat, acsi pulsatorium pannis obligatum
esset, atque ianua tundi, potius quam pulsari dicenda erat.

"Nullo dubio ventus est," fatur secum Glück, "quis enim sibi præsumeret
nostram ianuam gemino pulsu temerare?"

Nequaquam; non ventus id fuit, nam pulsus repetitur, et acriter quidem,
et, quod etiam magis erat stupendum, pulsator urgeri ac properare
videbatur, nec sequelas pensi habere. Glück ad fenestram accessit,
caputque, visum quisnam is esset, exseruit.

Vir is erat statura tam pusillus, forma habituque corporis tam
singularis, ut eius similem vidisset nunquam. Nasus eius erat præter
morem magnus, et haud parum cuprei coloris; genæ erant admodum tumidæ
et inflatæ, tamque rubræ, ut haud esset absurdum sibi fingere eum
duodequinquagenarum horarum spatio ignem refractarium oris flatu
fovisse; ocelli e ciliis longis, sericam referentibus, lepide micabant;
mystaces eius exturaculi[3] instar in utraque oris extremitate bis
erant retortæ; crines vero, colore canastri, in humeros longius
devolvebantur. Altitudo eius quaternos pedes cum senis digitis haud
excedebat; et cucullionem conicum gerebat pæne eiusdem altitudinis, cum
pluma nigra in ornamentum insuper, fere trium pedum altitudinis. Tunica
eius a tergo elongata erat in similitudinem admodum exaggeratam
geminarum caudarum, quas ab hirundinibus appellant, sed hæ a
tortuosissimo sinu rugisque ingentis nigri fulgidique pallii
obumbrabantur. Pallium istud serena tempestate nimis longum videbatur,
siquidem ventus, circum vetustam domunculam sibilo flans, id inde ab
humeris in quaternam circiter hominis longitudinem eripiebat.

Glück ita prorsus obstupuit aspectu sui hospitis, ut nec loco moveri,
nec vel verbum proferre posset, donec senecio iterato acriorique edito
pulsu circumverteretur, laciniisque sui pallii modum poneret. Dum oras
pallii sui sese versando sibi obvolvitat, animadvertit flavum Glück
caput per fenestram extrusum, ore oculisque perquam hiantibus et
patulis.

"Heus, ephebule," affatur eum homuncio, "istene tuus est ianuam
aperiendi modus? Ego, profecto, admodum madeo, admitte me!"

Verum si fatendum sit, homunculus certe madore stillabat. Pluma illi
flaccida inter crura sua pendebat, tamquam cauda caniculi profligati,
et instar umbellæ udæ, veluti scatebrá, manabat, de extremis autem
mystacibus aqua in sacculos colobii sui, tamquam rivulus molaris,
decurrebat.

"Ignosce, mi here," respondit Glück, "quod postulas, facere fas mihi
non esse, valde doleo."

"Quid non est fas?" quærit senecio.

"Te huc intromittere mihi fas non est; revera, non possum; si id
tentarem, fratres mei ad cædem usque me verberarent. Cæterum quid a me
vis?"

"Quidnam velim?" petulanter quæritat senecio. "Utique ignem ac
suffugium volo. En tuas ingentes flammas, ut eæ exsultant, crepant
atque rubent, parietes calefaciunt, utitur autem earum calore nemo.
Intromitte me, inquam; nihil nisi me refocillare volo."

Glück interea caput suum tam diu extra fenestram porrectum habebat, ut
iam satis exploratum haberet quam algidum foris esset, quidque alsius
ventus ac pluvia foris possent. Quum autem se verteret cerneretque
iucundas flammas ut eæ flagrarent et crepitarent, earumque subinde
linguæ in caminum subsultarent, item pernam vervecinam tam suaviter
redolentem lingulis lamberent, cor sibi mollescere, ac perspicere cœpit
quid eædem nullius beneficio, et incassum consumerentur. "Ipse certe
admodum madet," ait sibi parvulus Glück, "tamen intromittam eum ad
summum ad quadrantem horæ." Circuivit igitur ad ostium, idque
adaperuit; et ut homunculus intrabat, flabra venti tanta irruebant vi,
ut fumarium vetus tremeret et nutaret.

"Factum præstanter, puerule mi!" fatur homunculus. "Fratres fac minime
cures. Cum iis iam ipse agam ego."

"Quin, here, obsecro, nihil eiusmodi tentes," inquit Glück. "Usque eo
dum illi venerint te hic morari non sinam; actum etenim de me esset."

"Dii melius vertant!" fatur senex mirabundus. "Ægre id audio. Usque quo
sines me morari?"

"Usque dum vervecinam paratam habuero; iam etiam est satis fuscula."

Tunc senecio otiose progreditur in culinam, ibi in pinnaculo muri
lateralis foci considet, apice sui cucullionis, quod eius vertex
altitudinem culinæ excedebat, in caminum promisso.

"Vestes tuæ, mi here," inquit Glück, "ibi mox exsiccabuntur;" quibus
dictis, ad versandum veru iterum consedit. At vestes senis minime
siccabantur, quin guttæ cadere nequaquam cessarunt, sed defluere in
favillas pergebant, ignis autem sibilare ac sputare cœpit, et
pedetentim nigrescere, atque tristiorem aspectum induere; pallium
istiusmodi nunquam antea visum est: quæque eius ruga imbricis more
aquam fundebat.

"Here mi, obsecro," ait tandem Glück, postquam per quadrantem horæ
observabat aquam de pallio fluentem, atque instar fili hydrargyri per
medium pavimentum manantem; "visne ut tibi pallium in loco sicco
pendam?"

"Habeo tibi gratiam, filiole, sed id minime expedit;" respondet senecio
haud omnino lepide.

"At, mi here — revera doleo," instat Glück invitus, "equidem vereor,
herule, ne mihi ignem restinguas."

"Nihil refert, tanto diutius durabit vervecinam assare," retulit
senecio minime turbatus.

Glück multum stupuit, miratusque est mores sui hospitis, nec illi plane
liquebat utrum ii mores collecti magis fuerint an humiliores. Vultum
igitur avertens, veru per ulteriora quinque minuta versare perrexit.

"Aspectus vervecinæ illius certe præclarus est," denique fatur senecio.
"Nonne posses mihi offam ex ea præbere?"

"Nullo pacto, here mi!" refert Glück.

"Admodum esurio," prosequitur homunculus. "Nec heri, nec hodie quidquam
ad gustandum habui. Certe micam ex articulo fœmoris fratres tui haud
iacturæ loco haberent."

Senecio voce adeo mœsta loquebatur, ut corculum Glück prorsus
liquesceret. "Fratres mei segmentulum eius mihi in hodiernum diem
promiserunt," inquit, "hinc licere me existimo id tibi dare, mi here,
sed ne micam quidem plus."

"En puerum probum!" laudat eum hospes.

Tum Glück patinam calefecit, cultrumque acuit. "Nec curo si ob hoc
vapulem," cogitat secum. Ipso momento temporis, ubi frustulum e
vervecina desecuerat, vehemens pulsus ianuæ exaudiebatur. Senecio
desiliit de pinna, quasi iam nimium illic caleret. Glück reposuit
frustulum resectum ut loco hæreret, interim autem ad ianuam aperiendam
cucurrit.

"Quid nos tantum temporis in pluvia detines ac demoraris?" increpitat
eum Schwartz, ut ingressus umbellam detentam ei in vultum iniecit; sic
sane, furcifer parve," subiungit Hans, superaddito circa auriculam
educatorio pugni ictu, ubi is post fratrem in culinam ingressus est.

"Dii nobis propitii sunto!" fatur Schwartz, ut ianuam intrat.

"Faxint Dii" obsecundat homuncio, sublato cucullione, dum interim se in
media sistit culina, maximaque celeritate se proclinat.

"Quisnam ille est?" quærit Schwartz, prehenso volgiolo placentario,[4]
et vultu admodum torvo.

"Equidem ego nescio, frater mi," refert Glück perterritus.

"Equí est nactus ingressum?" vagit Schwartz.

"Adeo scilicet pluviá madebat, mi frater," deprecabatur Glück.

Iam volgiolus in caput Glück descensurus erat, quum senecio cucullionem
suum interposuit, qui ictum excipiebat tanta succussione, ut aspergo
per totum cubiculum dissiliret. At hoc erat maxime mirum quod volgiolus
non antea attigerit cucullionem, quam etiam e manu Schwartz elisus sit,
ingentique verticillo, tamquam stramen in turbine, circumferri cœperit,
ac, tandem, in adverso cubiculi angulo deciderit.

"Quis es tu?" ad senem conversus Schwartz scire postulat.

"Quid tuum est negotium?" canino hirritu Hans quærit.

"Misellus senecio sum, here mi," humili ac modesto more homunculus
explicare pergit; "viso nempe per fenestram igne, eius lumine inductus,
suffugium vel ad quadrantem horæ hic quærere statui."

"Velis itaque iam hinc abire," fatur Schwartz, satis enim aquæ iam in
culina habemus, quin tu eam siccatoriam facias."

"Tempus nimis algidum uvidumque est, nec senem convenit tam impropitia
tempestate tecto evertere; vide sis canos meos." Hi enim, ut iam antea
dictum erat, in humeros eius dependebant.

"Hem, ad te operiendum habes eorum satis," refert Hans, "abi!"

"At ego admodum esurio, mi here, numquid non vobis superest frustulum
panis, quo famem expleam, antequam abeam?"

"Panis? ais tu?" quærit Schwartz, "an tu existimas nullum nos pro pane
locum et usum reperire posse, nisi ut rubro-nasonibus, tui similibus,
eum dispertiamus?"

"Ut quid non vendis pennam tuam?" irridens quærit Hans. "Iam hinc
facesse!"

"Paulisper!'" instat senecio.

"Apage!" clamat Schwartz.

"Rogo vos, ingenui viri —"

"I in malam crucem!" inclamat eum Hans per collare comprehensum. Simul
tamen atque collare senis attrectarat, volgioli fata eum supervenerunt:
gyrabat enim ac versabatur eodem modo, ac, denique, in angulo super
eundem concidit. Ira tunc multum incensus eius frater Schwartz, ad
eiiciendum homunculum, eum adoritur. Verumtamen et ipse, primum quam
senem contrectavit, abactus ruit non aliter quam Hans, atque volgiolus,
caputque in angulo corruens parieti illisit. Sic itaque omnes tres
illic in cumulo iacuerunt.

Tum senecio veloci gyratu sese in adversam partem cubiculi contulit,
gyrabatque usque eo dum laciniæ pallii sui circum corpus nitide
colligerentur; dein, cucullione arctius capiti impresso, quippe qui
hactenus ad latus dependulus erat, non enim erigi poterat quin lacunar
perfoderet, mystacibus etiam ulterius intortis, omnino compositus,
sereno fatur animo: "Heri mei, faustum felixque vobis precor mane. Horá
duodecimá hac nocte iterum vos visitabo; nec post tam invitam
hospitalitatem, quá me excepistis mirari debebitis, si post hanc apud
vos experientiam, amplius vos non visitaturus sim."

"Si unquam te hic offendero," mutiebat Schwartz, ut satis perterritus
ex angulo proserpebat, — verum antequam sententiæ finem facere
potuisset, senecio ianuam domus magno strepitu post se obdidit; atque
eodem temporis momento ante fenestram tractus nubis lacer
prætervehebatur, unde deorsum in vallem in omnes species convolutus
ruebat, in aere iterum iterumque circumversatus, donec edito denso
imbre, evanuit.

"Egregium sane negotium, here Glück!" affatur eum Schwartz,
"dapina[TR5] sis vervecinam. Si te in eiusmodi molimine iterum
deprehendero — at, Hercle, assatura excisa est!"

"Quin tu, frater, nonne mihi offam promisisti?" obtestatur parvulus
Glück.

"A! et ob eam rem tu vervecinam semiassam, ut plus succi caperes,
carpsisti. Diu tibi exspectandum erit, mihi crede, donec tibi talequid
pollicear. Effer te nunc ex isto cubiculo, et usque eo dum te
accersero, in cellario lithanthrácino[5] moráberis."

Glück satis mœstus cubiculum reliquit. Duo fratres tantum vervecinæ
voraverunt quantum collibitum est, quod vero eius supererat in
caliculario recondiderunt, deinde, sic pransi, se ebrios compotaverunt.

Verum enimvero, qualis nox supervenit! Furentes venti, cataractæque
imbrium tota nocte non cessarunt. Fratribus haud plus quam satis
sobrietatis supererat ad fenestram tabulis claudendam, et ad januam
duplici claustro muniendam antequam cubitum ivissent. Plerumque in
eodem cubiculo soliti sunt dormire. Horologio duodecim sonante, immani
strepitu suscitabantur. Ianua sua tam violento ictu ac boatu intrusa
est, ut domus tota, a summo ad ima, concussa nutaret.

"Quid hoc est?" terrore perculsus clamat Schwartz.

"Nihil, nisi ego!" respondit homuncio.

Duo fratres in cervicalibus erecti cœcutiebant. Cubiculum aqua
operiebat, atque lumine nebulosi radii lunæ, qui per foramen in
tabulato fenestræ irrepebat, ingentem globum spumæ in mediis aquis
speculari poterant, ut ea ad instar suberis huc et illuc, sursum
deorsumque fluitabat, super quam, ceu in commodissimo pulvillo,
senecio, cum cucullione, cæterisque rebus uná, reclinis, sedebat. Satis
nunc spatii pro cucullione, siquidem tectum prorsus aberat.

"Pœnitet me vobis incommodo esse," fatur hospes cum ironia. "Existimo
etiam vestros lectos parumper madere; satius fortasse vobis erit
fratris cubiculum petere: ibi enim tectum salvum reliqui."

Monitum secundum minime exspectandum rati, in cubiculum Glück
cucurrerunt, madidi ut erant terroreque exsangues.

"Chartulam, nomen meum ferentem, in mensa reperietis culinaria," clamat
post eos senecio. "Memineritis me ultimo vos visisse."

"Faxint Dii ut ita sit!" tremens respondet Schwartz. Interim globus
spumeus evanuit.

Denique dies illucescere cœpit, quum duo fratres e parvula fenestella
Glück prospectabant. Vallis Thesauraria omnino eversa ac desolata
iacuit. Diluvio arbores, segetes, iumentaque prorsus delevit, eorum
autem in loco solitudinem sabulone rufam, lutoque inviam, reliquit. Duo
fratres e frigore tremuli, horroreque rigentes, intraverunt culinam.
Aquæ totum pedeplánum merserunt: frumentum, pecunia, pæneque cuncta
mobilia abrepta erant, nec quidquam nisi chartula alba in mensa
culinaria repertum erat. In ea maiusculis, dilatatis, ac veluti
ventosis litteris inscriptum legerunt: —

_HERVS AFRICVS_


                                CAPUT II

            _Quid duo Fratres post visitationem heri Africi
              gesserint; et quemadmodum parvus Glück regem
                Aurei Rivi ad colloquendum convenerit._


Herus Africus ipse, perinde ac sua verba, sibi prorsus consistebat.
Post visitationem momentosam, quam supra retulimus, Vallem Thesaurariam
nunquam amplius ingressus est; quod vero hoc etiam peius erat, apud
suos cognatos Vulturnium atque Zephyrum, multum poterat, et ita usus
est hac potestate ut hi quoque haud aliter sibi agendum putarent.
Proinde ab initio anni ad finem usque in ea regione prorsus nulla
pluvia erat. Itaque, quamvis in regione campestri in ima planitie omnia
læte virerent, ac florerent, patrimonium Trium Fratrum solitudo deserta
facta est. Solum, quod hactenus fertilissimum totius regni erat, in
rufas mobilesque arenas prorsus steriles versum est; atque fratres,
quum colluctari cum cœli asperitate et inclementia amplius non
valerent, ad victum sibi merendum, deserto suo patrimonio, in vallem
commigrarunt, societatemque humanam in urbibus locisque campestribus
quæsiverunt.

"Quid si artem aurifabrilem tentaverimus?" quæritat Schwartz ab Hans,
ubi frequentem quamdam urbem appropinquarunt.

"Ars egregia fraudatorum est: liceret enim in ea copiam auri admixta
mole cupri pulchre adulterare, quin id ulli mortalium unquam
innotesceret."

Placuit propositum, convenitque inter illos, prohinc clibanum
conduxerunt, atque fratres aurifabri facti sunt. Duo tantum
prosperitati suæ artis obstabant: alterum, quod adventoribus suis
cupreatum aurum minus placebat; alterum, quod quum eis quidquam vendere
contigisset, parvum Glück solum ad clibanum administrandum relinquere
soliti essent, ipsi autem in proxima caupona quidquid meruissent, in
potanda sabaia prodigere consuevissent. Itaque totum quod auri habebant
liquaverunt, et quum non haberent unde novas suppetias emerent, quum
pretium perpotavissent, tandem eo ventum est ut capidem, quam patruus
donaverat parvulo Glück, et quam hic perquam in pretio habebat, nec
iacturam eius pro universo mundo facere vellet, etiamsi nihil unquam ex
ea nisi aquam aut lac bibisset, concupiscerent. Capis ista etiam
aspectu erat admodum curiosa. Ansula eius e cirris capillorum aureorum
geminatis erat efficta, tanta arte texta, ut fibræ potius e serica quam
e filis metallicis formatæ esse viderentur. Textura ea defluebat
miscebaturque cum barba, operis faberrimi, quod vultum humanum
delicatissime conformatum ex auro purissimo, omniumque maxime furvo,
exprimebat sed paullo severiorem atque iracundum. Supra, in vultu
humano, in anteriore parte capidis, par oculorum videbatur, quorum
imperio ac dominationi tota vasis superficies subesse parebat. Nemo
autem ex hac capide bibere poterat quin oculi hi in oculos potantis
acriter defigerentur; unde Schwartz ut factum indubitatum narrabat hos
oculos, postquam capidem, vini Rhenani plenam, decies et septies
hausisset, in se nictasse. Quum denique fratres decrevissent e capide
cochlearia fabricari, dolor ex rei conscientia tantum quod corculum
parvi Glück non contrivit. At sui fratres nihil nisi riserunt eum, et
capidem in ærariam coniecerunt; quo facto, ipsi in contiguam cauponam
iam titubantes digressi sunt, et eum, more suo, solum reliquerunt ut
aurum, quum omnia ad id parata essent, in lateres conflaret.

Post eorum discessum Glück dilectæ suæ capidi in æraria iacenti ultimo
obtutu valedixit. Textura crinium iam evanuit, rubens tantum nasus
scintillantesque oculi modo supererant, qui usque petulantes
prospectabant. "Nec mirum," secum cogitabat Glück, "quum hunc in modum
tractentur." Inde nunc ad fenestram exspes perambulabat, et ibi ad
captandam, serotinam auram, post tantum caloris a clibano perlatum
consedit. Ex hacce fenestra latissimus in iuga montium prospectus
patebat, quæ, ut iam antea monui, Valli Thesaurariæ impendebant,
præsertim autem in verticem, unde Aureus Rivus decurrebat. Dies iam
nunc ad finem vergebat. Glück, ut ad fenestram resedit, oculos in
longinquis rupibus pascere cœpit, viditque cacumina earum iubare
occumbentis solis inaurata et inflammata, ut nonnullæ nubium linguæ
circumpendentes veluti flagrare videbantur; item torrens, qui cæteris
etiam magis fulgidus undarum puri auri instar atque ardentis columnæ ex
uno præcipitio deorsum in alterum cadebat, quum interim arcus cœlestis
purpureus latus in transversum illi impendebat, nunc coloribus in sua
aspergine vividius inflammatis, nunc vero languescentibus.

"Ah!" fatur Glück elata voce, postquam oculos diu ea visione pavisset,
"utinam torrens ille revera solidum aurum esset, quam foret iucundum!"

"Non foret, profecto, mi Glück!" interloquitur quædam vox clara et
metallica, a suis auribus haud procul.

"Dii boni, quidnam est hoc?" clamitat Glück in pedes subsiliens.

Nemo in conspectu erat. Circumspectat in cubiculo, dispectat subter
mensam, identidem respectat pone se et iuxta se, at certe neminem
vidit, proinde iterum resedit ad fenestram. Nunc iam nihil locutus
meditabatur, nec a priori cogitationum cursu sibi temperare poterat,
iterumque ratum ei videbatur desiderium, si quo casu rivus ille in
solidum aurum mutaretur.

"Non foret, mi puerule;" fatur eadem vox etiam firmius.

"Quidnam, Ædepol, hoc est?" iterum quærit Glück. Iterum inspectat
calicularium, omnes cubiculi angulos, et quaquaversum, ut in medio
cubiculo stans, se versabat, continuo suspicatus aliquem pone se
latitare, quum eadem identidem vox cantilando in auribus suis
perstrepuit, "La-la-lira-la," nullis quidem verbis, sed sono tantum
lenem melodiam profundebat; susurro ferventis in lebete aquæ haud
multum dissimilem. Dein Glück per fenestras foras spectabat. At vero
vox non foris, sed intus sonabat: sive sursum in diæta, sive vero
subtus in pedepláno. Neutiquam; id in isto ipso cubiculo sonuisse
necesse est; et cantilena iam iterum personabat,[TR6] sed iam voce
firmiori, et numeris celerioribus quam ante "La-la-lira-la." Tum animo
Glück incessit suspicio sonum hunc acriorem e regione ærariæ manare. Eo
itaque currit, levat operculum, inspicit, et recte sibi videtur se
speculatum fuisse, nam cantilenam non modo ex æraria, verum plane e
capide manare certum erat. Tollit igitur operculum, et protinus fugit,
terrore pavitans: certe etenim capis cantilabat! Tantum in adverso
angulo consistere ausus est, labiis apertis, manibus per pauca tantum
momenta sublatis, quum cantilena demum cessavit, vox autem magis sonora
facta est, quin etiam sic fari cœpit:

"Heus!" clamat vox ad eum.

Glück nullum reddit responsum.

"Heus, mi puellule, Glück!" fatur capis iterum.

Omni igitur sua fortitudine fultus Glück ad clibanum accedit, catillum,
sive crucibulum, inde eximit atque introspectat. Aurum totum erat
fusum, eiusque omnis superficies tam erat lævis ac polita quam fluvii;
attamen loco vultum Glück repercutiendi introspectantis, conspicatur
subtus massam auri imaginem rubri nasi scintillantiumque oculorum
dilectæ suæ capidis, vel millies magis rubentem nasum micantioresque
ocellos quam unquam antea viderat.

"Age mi puerule Glück," fatur iterum vox e capide, "ego prorsus salvus
sum, fac me effundas."

At Glück pavore longe arctius tenebatur, quam ut idgenus facinus
tentare auderet.

"Age, effunde me, inquam!" rudiuscule repetit eadem vox.

Tamen Glück se movere usque non est ausus.

"Quin tu non perges me effundere?" iratus pergit vox. "At ego iam nimis
caleo."

Viribus omnium artuum concitatis, Glück tandem crucibulum apprehendit,
id ad unum latus vertit, ut omne aurum efflueret. Verumtamen loco auri
liquidi primum venustum par crurum flavorum, tum laciniæ tunicæ, dein
duo brachia coxim posita, ac, postremo, notissimum caput amici sui
capidis prodibant, quæ omnia, ut in apricum excesserant, in solum
evolvendo sibi coaluerunt, ac solo contacto, pumilio in pedes se erexit
altitudinis vix sesquipedalis.

"Factum bene!" fatur pumilio, prius crura, tum brachia, mox artus
omnes, denique caput porrectans collumque, quoad licuit, fere quinque
minuta circumquaque versans, eo scilicet proposito ut cognosceret utrum
membra sua probe composita essent, et utrum quæque proprie moverentur,
dum Glück non sine hilari lepore miratus adstabat. Indutus autem
pumilus erat tunicellá e filis aureis texta tam subtilibus, ut quasi
intexti iricolores velut conchæ micarent. Super hanc tunicellam
fulgidam ad dimidiam fere corporis altitudinem in cincinnum demissa
barba defluebat, nec Glück discernere poterat ubi desineret, sed in
aere ei diffluere videbatur. Lineamenta tamen vultus eius non tam
delicatæ subtilitatis erant, quin potius rudiora videbantur, colorque
faciei cupreo erat similior, atque indolem pusilli huius pertinaciorem
magisque intractabilem prodebat. Finito sui examine pumilio acutos suos
ocellos rectá in Glück sublevavit, eumque per minutum, aut plusculum,
acriter contuebatur. "Haud ita foret, Glück, mi puelle!" ait homunculus.


Hoc abruptum, et certe sine nexu, erat alloquendi genus. Poterat quidem
id ad fluxum cogitationum Glück referri, quem priora verba pumili e
catino excitarant; sed quocunque demum referendum sit, Glück minime
putabat sibi de ea re disceptandum.

"Non ergo esset, mi here?" quærit Glück humiliter[TR7] et leniter.

"Non ita!" iudicis gravitate respondet pumilio; "nequaquam foret." Hoc
dicto pumilus cucullionem suum superciliorum tenus deorsum vulsit,
duosque circuitus trium pedum longitudinis in cubiculo fecit, pedibus
suis altissime quam poterat sublatis, tum violenter demissis. Hoc
temporis intervallo Glück ad cogitationes suas colligendas usus est; et
quum nullam graviorem causam perciperet quare a pusillo suo hospite
sibi metuendum existimaret, ac, porro, quum stuporem suum curiositate
superari sentiret, quæstionem delicatiorem ponere non dubitavit.

"Obsecro, mi here," sumpto animo quærit Glück; "nonne tu capis mea
paullo ante fuisti?"

Audito hoc, homullus alacri motu se vertit, ad Glück accedit, ad summam
se proceritatem suam attolit, atque: "Ego," inquit, "rex sum Aurei
Rivi." Hoc dicto iterum se vertit, iterumque duos circuitus senum pedum
longitudinis perambulat, tempore concesso ut Glück interea stuporem ex
auditis conceptum perpendere ac digerere posset. Deinde iterum
reversus, ante Glück se stitit ut audiret quid Glück de effatis suis
sibi existimandum putaret.

Glück aliquid respondendum sibi duxit, quilibet sit rerum eventus.
"Maiestatem tuam," inquit, "bene valere spero."

"Audidum!" refert homunculus, urbanam quæstionem nihil dignatus, "Ego
sum rex eius quod vos mortales Aureum Rivum vocitatis. Species, in qua
me videras, sceleri cuiusdam potentioris regis debetur, a fascino
cuius, tu hoc temporis momento me liberavisti. Ob ea omnia quæ ex te
tuisque rebus, cum fratribus tuis sceleratis gestis, ad servitia
præstanda paratum me sentio. Quamobrem animum ad ea quæ dicam adverte.
Quiscunque conscenderit culmen eius montis ex quo Aureum Rivum scatere
cernis, atque, quiscunque scatebræ ad ipsum caput et fontem tres guttas
aquæ benedictæ iniecerit, eius in gratiam, et eius solius tantum, rivus
in aurum convertetur. At nemo semel frustratus tentamen cum successu
repetet; siquis vero aquam non benedictam amni iniiciet, aquis eius
obruetur, ipse autem in saxum nigrum mutabitur." Sic fatus rex Aurei
Rivi se vertit, atque rectá candentissimas flammas clibani invasit.
Statura eius pedetentim incaluit, tum irrubuit, mox candere, pellucida
fieri, coruscare — fulgor fieri impensissimus — dein levari, tremere,
evanescere. Rex Aurei[TR8] Rivi evanuit.

"Va!" clamat Glück misellus, dum interim currit subter caminum profugum
persecuturus. "Dii boni!" meam en capidem! Meam capidem! Meam capidem!"


                               CAPUT III

             _Quemadmodum Herus Hans expeditionem ad Aureum
           Rivum susceperit, et quemadmodum ibi prosperavit._


Vix rex Aurei Rivi tam singulari modo, ut in superiori capitulo
narravimus, e medio discesserat, Hans et Schwartz, immani modo ebrii,
domum boantes intraverunt. Quum paullo post comperissent ultimam etiam
laminam auri se penitus amisisse, saltem usque eo sobriefacti sunt ut
in Glück se præcipitarent, eumque per solidum quadrantem horæ caiarent
ac mulcarent; quo peracto se in sellas propinquas coniecerunt,
copiamque sese purgandi ei dederunt, quid scilicet ad extenuandum suum
scelus allegare posset. Glück itaque quid sibi evenerit ex ordine
enarravit, e quibus narratis ipsi utique ne verbum quidem crediderunt.
Itaque eum iterum fustigarunt, donec brachia lassa conciderent, ac tum
demum titubantes dormitum iverunt. Postridie tamen, quum Glück in
relatis constanter perseveraret, apud eos quandam fidem meruit. Primus
huius fidei eventus fuit dissidium inter fratres, diuturnaque
contentio, uter eorum prior rei periculum facturus esset; quocirca
strictis gladiis inter se certarunt. Vociferatio inde exorta atque
strepitus vicinos in terrorem coniecerunt; qui quum certantes in
gratiam conciliare non valerent, rem ad magistratum detulerunt, unde
lictor est missus qui rixam vi sopiret.

Ea de re certior factus Hans arte effecit ut clam evaderet, seque
absconderet; verum Schwartz raptus ad magistratum est, atque iudex eum
ad servandam pacem mulctavit; quoniam tamen pridie vesperi omnem suam
pecuniam ad ultimam libellam perpotaverat, nec solvendo esset, usque eo
dum solvere posset, in vincula est coniectus.

Ut Hans hoc inaudivit valde est gavisus, statuitque iter ad Aureum
Rivum sine mora ingredi. Id unum modo quærebatur, quo potissimum modo
aquam benedictam sibi comparare posset. Adiit itaque parochum; at
parochus aquam benedictam homini tam perdito impertiri plane recusavit.
Postero igitur die, qui fuit Dominicus, Vesperis interesse statuit,
totá suá vitá primum; qua usus occasione, sub specie se aquá benedictá
lustrandi, scypho pleno furto sustulit, eamque secum domum cum triumpho
reportavit.

Postridie iam ante solem surrexit, aquam benedictam lagenulæ solidæ
infudit, duas lagenas vini, et aliquantum carnis assæ cum pane quasillo
imposuit, hoc autem humeris suspenso, sumptoque baculo alpino, iter
iugum montis versus ingressus est.

Eo itinere e suo pago carcerem oportebat eum præterire. Inspectando
fenestras quemnam putabimus ei sub oculos cecidisse, nisi ipsum
Schwartz inter clathra prospectantem, qui admodum pendens erat animi.

"Salve mi frater!" affatur eum Hans; "quidquamne habes quod regi Aurei
Rivi nuntiare velis?"

Schwartz præ furore dentibus frendebat, clathraque omnibus viribus
quassabat, sed Hans tantum irridebat illum, suasitque ei, ut usque eo
dum ipse reverteretur, iucunde læteque tempus degeret, tum
quasillo[TR9] sublato, lagenuláque aquæ benedictæ ante oculos Schwartz
ostentatá, ut labiá huius rabie fere spumarent, iter suum susceptum
animo perquam erecto prosequebatur.

Dies profecto illuxit talis, qualis quempiam, etiam Aureum Rivum non
præ oculis ferentem, voluptate beare poterat. Infra, per longitudinem
vallis strata roscidarum nebularum iacebant, e quibus montes in excelsa
erupebant; humiliores eorum vertices opacis obtegebantur umbris, vixque
a fluitantibus vaporibus discernendi, sed leni ascensu sursum vergentes
in lumina solis eluctabantur, quæ acriori colore rutilo percurrebant
celsiores cautes angulares, tum in lineas planas strati, per fimbrias
conicarum pinuum transvolabant. His multo altius, in longinquo, præceps
cernitur rubicunda rupes, ruderum mole obruta, castellique in speciem
fissa et fracta, innumerisque fragmentis ac ruderibus constrata, ac
formas nonnisi in somniis fictas referens, caput suum in excelsum
erigebat, cuius in anfractibus passim venæ nivium sole collustratæ,
tamquam cornuta ac ramosa fulgura, quaquaversum repebant; sed et his
longe celsius ac superius, nubeculá matutiná languidius, ac purius et
immutabile, in cærulo summum quiescebat, sempiternis nivibus opertum,
culmen et fastigium.

Aureus Rivus, qui ex una summitate humiliori, nec nive operta,
emanabat, iam prope umbris erat obrutus, præter summum asperginis
rorem, qui supra variabiles cataractæ oras levis fumi instar in altum
surgebat, ac veluti tenella velorum strata fluitabat in matutinis
flabris.

Oculi Hans in hac una et unica re erant defixi; immemor longinquitatis
superandæ, iter suum tam immoderata celeritate perficere conabatur, ut
antequam vel priores vertices humiliorum collium virentium superasset,
iam viribus exhaustus esset. Præterea, quum iam hos colles superasset,
quamquam situs naturæque horum montium longá experientiá haud erat
ignarus, admodum mirabatur se in fluentum glaciale incidisse, quod ipsi
omnino ignotum erat, et quod se ab Aureo Rivo seiungebat. Itaque summá
monticolæ audaciá illud intrare non dubitavit; mox tamen sensit se
nunquam antea in omni vita tam insolitum, tamque perniciosum glaciale
transire tentavisse. Glacies admodum erat lubrica, et ex omnibus eius
hiatibus sonitus audiebatur ruentium aquarum, nec hoc unisonum murmur,
sed variabilis et elata, subindeque efferata melodia, sive ruptus
singultus et eiulatio petila, non raro in speciem humanæ vocis
quiritantis. Glacies in millena fragmenta nullius formæ erat comminuta,
sed tamen, ex opinione Hans, nequaquam in consuetam speciem glaciei
aculeatim fissæ. Lineamenta fragmentorum istorum curioso quodam modo
certas quasdam figuras præ se ferre videbantur, — perpetuo enim figuras
vivorum vultuum ex odio vel simultate torvorum exprimebant. Millena
umbrarum fallentium luminumque luridorum circum se fluitabant ac
versabantur, item in cærulocandidis glaciei pinnaculis, oculisque
viatoris corusco fulgore officiebant, dum, interea, aures ei
hebescebant caput autem vertigine, ab aquis subtus cum fragore ac boatu
ruentibus, rapiebatur. Eadem qua progrediebatur ratione hæc
molestissima incommoda augebantur. Glacies circa pedes eius passim in
nova fragmenta non sine fragore rumpebatur, novi oriebantur hiatus,
novique scopuli se erigebant ac nutabant utrimque, aliquot etiam ante
se corruebant. Tametsi hæc, similiaque discrimina, ipse iam antea in
aliis glacialibus maxime horribilibus sæpius expertus est, atque
pessimis tempestatibus, nunc, nihilo secius, novo quodam terrore Panico
oppressus transsiliebat ultimum hiatum, quo perfecto, viribus ad
extremum exhaustis, omnibusque artubus tremens, sese in cæspitem ad
latus montis loco tuto proiecit.

Quandoquidem in discrimine fluentum glaciale transeundi canistrum
cibariorum magno sibi incommodo futurum erat, id sibi necessario in
adversa ripa relinquendum censuit, et sic, præter frustula glaciei,
quibus se reficeret, habebat nihil. Ita sitim quidem restinxit, atque
quies etiam unius horæ corpus suum arduis exercitatum laboribus
recreavit, atque animus indomitá avaritiá accensus, eum ad iter
prosequendum incitavit.

Via eum nunc per dorsa sterilium ducebat rubentium saxorum sursum
abrupte vergentium, absque vel unica herba ad molliendos gressus, vel
absque unius digiti pinnis, quæ contra æstum solis australis umbram
præberent. Iam meridies erat, atque fervor solis callem ingenti urebat
æstu, dum omnis aura plane stare caloreque fervere videbatur.
Lassitudini, qua Hans nunc iam laborare incipiebat, sitis quoque
accessit, quæ eum iam admodum urgere cœpit. Semel iterumque despectavit
in lagunculam aquæ e cingulo pendentem. "Vel tres sufficient guttæ,"
secum dictitabat, "modo labra iis refrigerem."

Sublevat lagenulam, eamque apertam labris applicat, quum illi prope ad
se aliquid, quod sibi moveri videbatur, sub oculos cadit. Caniculus
erat, et, uti parebat, mortis in luctamine. Lingua eius extrusa
pendebat, maxillæ arefactæ, immoti artus porrecti erant, atque examen
nigrarum formicarum circa labia faucemque eius scatebat. Oculos ad
lagenulam, quam Hans manu tenebat, avidus levabat. Is lagunculam ad
propria labia admovit, canem iacentem sprevit, pede a via retrusit,
iterque prosecutus est. Interea, nec sciebat quonam modo, tamen umbram
quamdam cærulam insolitam necopinato supervenire sibi videre videbatur.

Semita interim magis magisque ardua et confragosa fieri cœpit, aura
autem montana non modo eum non allevavit, ut erat exspectandum, verum
etiam ingravescebat, ita ut sanguinem febri incenderet. Torrentum
cataractæ veluti ludibria auribus suis sonabant; omnes longe aberant,
sua autem sitis sensim augescere cœpit. Iterum alia elapsa est hora,
iterumque in lagenulam e latere pendentem usque adhuc ad medietatem
plenam despectabat, quæ tamen plus quam tres ferebat guttas. Ad eam
itaque aperiendam iterum constitit, et dum huic operam dat, aliquid
prope se moveri iterum animadvertit. Puellus flavis comis in scopulo
iacebat in sua semita, pectore præ siti anhelo, oculis clausis,
labiisque ardentibus, propeque mortuus. Hans oculis in puellum defixis
statum eius cognovit, ast, potu sumpto, incurius discessit. Tum atra
nubes solem supervenit, atque longæ umbræ, veluti colubri, in
acclivibus montis lateribus sursum serpere cœperunt. Hans ulterius
itare pergit. Iam sol occasum versus declinabat, nullum tamen attulit
refrigerium. Onus fere plumbeum aeris immoti illi incumbebat, ac pene
cor eius obruebat, meta tamen iam erat prope. Iamque conspexit
cataractam Aurei Rivi, vix quingentis pedibus supra se e latere montis
scaturientis. Paululum ad spiritum ducendum constitit, tum novo conatu
enititur ad opus conficiendum.

Hoc puncto temporis languida vox in aures suas incidit. Vertit se,
cernitque senem canis capillis in rupe prostratum. Oculi eius in cavis
erant mersi, vultus veluti cadaveris pallebat, eratque ad loquendum ex
desperatione intentus. "Aquam!" deprecabatur Hans brachiis ad eum
sublatis; "præbe mihi aquam, siti emorior."

"Nullam habeo," respondit Hans, "tu enim tuam sortitus es vitæ
portionem." His dictis transgresso senis prostrato corpore iter suum
prosequitur. Tum ex orientali cœlo fulgur cæruleum emicabat in
similitudinem gladii, ter totam cœli superficiem percucurrit, cœlumque
totum contremuit, et omnem eius faciem densa caligo obruit. Eodem
tempore sol horizontem occiduum attigit, et tamquam ingens orbis igneus
in ima mergere cœpit.

Boatus Aurei Rivi nunc primum aures Hans percussit. In ora stabat
præcipitii, quod torrens percurrebat. Fluctus eius gloriá solis
occumbentis coruscabat; undæ cristas suas, tamquam linguas flammeas
agitabant, spuma autem undis iactata sanguineo lumine refulgebant.
Sonitus fluctuum sensim augeri, et mugitum circum se immani modo
accrescere sentiebat; undis tonantibus pedetentim vertigo eum incessit.
Formidine tremens lagenulam de cingulo suo deprompsit, eamque in medium
torrentem proiecit. Dum hoc molitur, veluti scintilla glacialis omnes
artus eius periaculatur: vagitum edit, titubat, præceps ruit. Fluctus
obruunt vagitum eius, et gemitus fluctuum in sævum boatum augescebant,
ut in multam noctem præterruebant

_NIGRUM LAPIDEM._


                                CAPUT IV

            _Quemadmodum Herus Schwartz iter ad Aureum Rivum
           susceperit, et quam prospere ibidem res gesserit._


Misellus Glück parvulus solus domi perquam sollicitus reditum Hans
præstolabatur. Quum eum nequaquam redivisse intelligeret, maximo
terrore percitus ad carcerem cucurrit remque omnem fratri suo Schwartz
patefecit. Hæ res Schwarz nimium quam multum placuerunt, dixitque
fratrem Hans absque dubio in nigrum esse versum lapidem, futurumque ut
ipse omni auro potiretur. Verum Glück interitum fratris summo mœrore
lugebat, totamque noctem planctu explebat. Mane illucescente nullus in
domo reperiebatur panis, nulla pecunia. Igitur Glück domo discessit,
seque in servitium alterius aurifabri auctoravit, et ita sedulo atque
affabre laboravit, totosque dies solidos satagendo exigere solitus
erat, ut paullo post satis pecuniæ mereret, qua fratris mulctam
persolveret, eumque e vinculis redimeret. Oblatam a fratre pecuniam
Schwartz lætus accepit, spoponditque ei aliquantum auri quod ex amne
esset accepturus. At Glück id unum ab eo petivit ut proficisceretur
videretque quid de Hans factum esset.

Nunc, ubi audivisset Schwartz fratrem suum Hans aquam benedictam furto
sibi comparasse, ipse quoque putabat hunc modum res administrandi regi
Aurei Rivi haud omnino placere potuisse, statuit se aliam, magis
probam, secuturum comparandi rationem. Pecunia igitur a Glück ulterius
obtenta, adivit quemdam sacerdotem improbum, qui illi aquam benedictam
ultro erga pecuniam permutavit. Schwartz iam minime dubitavit rem se
rite administravisse. Postridie itaque Schwartz prima luce surrexit,
canistellum pane vinoque instruxit, aquam benedictam lagenæ infudit,
seque itineri montes versus propere commisit. Perinde ac fratri, sibi
quoque mirum videbatur fluentum glaciale in itinere offendere, atque
canistello etiam cis fluentum relicto, id nonnisi maximo nisu arduoque
labore transfretare quibat. Cœlum quidem nullis nubibus erat obrutum,
omnino sudum tamen non erat, nam leves vapores purpurei suspensi
videbantur, regionique impendére, unde caligo quædam colles obscurabat;
atque ut Schwartz arduam semitam per saxa superare conabatur, sitis ei,
ut fratri ante, suboriri cœpit, et quam levatá ad labra lagenulá
extinguere pergebat. Tum puellum flavis comis in rupe prostratum prope
se animadvertit, qui flens et gemens aquam ab eo flagitavit.

"Aquamne? sane quidem," respondit illi Schwartz, "quum ne dimidio
quidem satis vel pro ipso me habeam!" ac processit.

Inter eundum radii solis sibi sensim languescere videbantur; et sub
idem tempus ex occasu solis atram nubem emergere cernebat. Dein iter
per alteram horam prosequitur, ubi iterum sitis eum urgere inciperet,
iterumque iam lagenulam ad labra levaverat, quum senem trans semitam
suam iacentem et aquam flagitantem offendit. "Aquamne? ais tu? quum ne
dimidio quidem satis mihi ipsi habeam," ei respondit et ire perrexit.

Tum lumen ante oculos suos obscurari sibi videbatur; levat oculos, et,
ecce vapores sanguinei coloris solem obnubilabant, moles autem nubium
atrarum in summam altitudinem subvolvebantur, quarum extremæ oræ
tamquam fluctus turbulenti maris fluctuare, et inter se pugnare
videbantur. Umbræ earum diffusæ semitam Schwartz lugubribus tenebris
obruebant.

Porro alteram horam Schwartz sursum repebat, quum fratrem suum Hans,
transversum semitam suam iacentem et exhaustum sibi videre videbatur;
atque ut prostratum eius corpus contuebatur, is ambo brachia ad se
tollebat, et aquam supplex flagitabat. "Ha, ha," risit Schwartz, "tune
illic es? Memineris vincula, mi puer? Aquamne revera? Num tu aquam me
ex tanta longinquitate gratia tui supportasse arbitraris?" His verbis
prostratum corpus transgreditur; tamen, ut progreditur respectat, et
circa labia huius indicium singulare tamquam ludibrii se vidisse
autumabat. Itaque, quum iam aliquot ulnas profectus esset, respexit,
nec figura sui fratris amplius ibi videbatur.

Denique subitaneus horror supervenit Schwartz, rationem cuius rei atque
causam nesciebat; tamen fames auri metum eius superavit, ac progredi
perrexit. Tum convoluta moles atrarum nubium in medium cœlum se
attolit, quæ mox spiralia fulgura eructari cœpit, interque horum
emicationes undæ caliginis per universum cœlum consurgere, atque huc et
illuc ferri videbantur. Locus autem cœli ubi sol occumbebat, in
planitiem erat divexus, speciemque lacús sanguinei referebat. Interim
etiam ventus vehemens ex ea cœli plaga exoriebatur, qui oras nubium
coccineas in floccos discerpebat, et in cœcam caliginem dispellebat.
Quum vero Schwartz in pinnaculo Aurei Rivi consistebat, undæ huius
erant atræ tamquam tempestuosæ fulgurantesque nubes, spumæ vero tamquam
prunæ. Quum vero ipse lagenulam fluvii iniecit, simul mugitus aquarum
ex imo, boatus autem tonitruum desuper in unum concurrerunt. Vix ipse
hoc perfecerat, quum fulgur ante oculos eius coruscabat; tum terra
fatiscit sub pedibus eius, atque aquæ eiulatum eius deglutiverunt. Tum
gemitus amnis in noctem sæve accrevit, ut eædem persultabant

_DUOS NIGROS LAPIDES._


                                CAPUT V

            _Quemadmodum parvulus Glück iter ad Aureum Rivum
            susceperit, et quam prospere illic res gesserit;
                     cum aliis rebus scitu dignis._


Quum Glück post diuturnam exspectationem intellexit Schwartz reversurum
non esse, animo admodum contristatus est, nec quid sibi facto opus
esset scivit. Iam nunc pecuniam habebat nullam, necessarium igitur
iudicabat ad aurifabrum iterum redire, seque auctorare. Hic eum durius
habuit, laboribusque, exiguá datá pecuniá, obruit. Itaque post unum
mensem vel duos, hoc labore nimis arduo pertæsus, statuit fortunam suam
cum Aureo Rivo tentare. "Parvulus ille rex," cogitabat secum Glück,
"valde benignus erga me videbatur. Nec mihi persuadere possum futurum
ut me in lapidem nigrum convertat." Proinde adivit suum parochum qui
illi primum quam petivit, aquam benedictam impertivit. Tum Glück
aliquantum panis, lagenamque aquæ canistello imposuit, ac postridie
prima luce iter aggressus est.

Quodsi fluentum glaciale fratribus suis ingenti obstaculo fuit, huic
etiam vicies tantum incommodi obiecit, quippe qui nec viribus par illis
erat, neque versando in montibus adeo erat exercitatus. Eo in itinere
Glück sæpius male lapsus concidit, etiam canistellum amisit, atque
sonitus quoque aquarum sub glacie ruentium magno timore eum affecit.
Adversa ripá potitus, in gramine illic decubuit, longamque cepit
quietem, ac tunc demum in clivo sursum serpere inchoavit, quum et
fervor diei molestissimus esse cœpit. Spatium unius horæ emensus est
scandendo quum sitis eum vehementer urgere cœpit, atque iam bibere
paravit, quum pappum quemdam in semita ante se deorsum itare
animadvertit, isque sibi admodum debilis lassusque videbatur, ut erat
baculo innixus. "Filiole," affatur eum senecio, "siti confectus
langueo, da mihi pauxillum ex ea aqua." Conversis in eum oculis, quum
Glück intelligeret eum fessum esse ac pallore perfusum videret,
lagenulam his verbis ei porrexit: "Modo, te obsecro, cave totum
hauseris." At senecio magnos duxit haustus, atque lagena reddita duas
tertias erat vacua. Pappus multa gratiá persolutá felix ac prosperum ei
precatus est iter; tum Glück lætus viam prosequitur. Dehinc semita
pedibus suis minus aspera esse videbatur, quin et binæ ternæque herbæ
quoque sub oculos inciderunt, atque a latere tumuli etiam cicadæ
cantillare audiebantur, et Glück tam lætam cantilenam se nunquam antea
audivisse existimabat.

Interea iam etiam alteram horam itando explevit, quum sitis iterum
ingravescere minitabatur, ita ut iam denique sibi bibendum existimaret.
Vix tamen lagenam ad labia attulit,[TR10] quum ecce iuxta viam pusillum
animadvertit puellum siti halitantem, ac pro aqua suppliciter
flagitantem. Animo non parum perturbato Glück paulisper anceps hæsit,
tamen cogitabat secum sitim se paulisper ferre usque posse; itaque
lagenulam labellis pueri applicat, et puellus præter paucas guttas
totam aquam hausit. Potu refectus pusio lætus in eum renidebat, tum
surgens, redditá gratiá, per semitam deorsum cucurrit. Glück eum oculis
sequebatur, dum ille diminui, ac tam exiguus cœpit fieri quam minutula
stella; tum conversus iter suum lætus prosequebatur. Deinceps in
rupibus varia genera fragrantium florum comparere videbantur, muscus
virens cum stellatis flosculis punicei coloris, gentianæ cum campanulis
mollibus, ac magis cæruleæ quam cœlum quum maxime cæruleum, ac,
denique, pura et pellucida lilia candida arida saxa vestire cœperunt.
Cæterum papiliones coccinei ac purpurei huc et illuc volitabant, cœlum
vero tam purum lumen diffundebat, ut Glück se magis beatum quam unquam
in sua vita arbitraretur.

Attamen quum iterum aliam horam itando expendisset, sitis tantopere eum
molestavit, ut iam non toleranda videretur; quum vero lagenulam
contueretur, vidit in ea vix senas guttulas contineri, nec bibere
audebat. Ut vero lagenulam iterum appenderat cingulo suo, conspicatur
in rupe caniculum auram captantem, — prorsus eodem modo quo Hans hic
ascendens eundem viderat. Glück substitit ut eum propius contueretur,
unde et Aureum Rivum, vix quingentas abs se ulnas dissitum, lustrare
poterat, ex celso supra se, leni murmure cadentem. Nunc in mentem ei
venerunt verba pumilionis, 'neminem successurum nisi primo tentamine,'
proinde tentabat canem præterire, sed ille tam misere gemebat, ut Glück
iterum consisteret. "Misellum animalculum!" inquit Glück, "extinctum id
reperero reversurus, nisi nunc illi subveniam." Hinc accuratius
caniculum contuetur, quum oculi eius tantá mœstitiá in se erant
conversi, ut diutius ferre non posset. "Dii perdant et regem et aurum
eius," fatur Glück, quibus dictis lagenulam aperit, et totam quæ
supererat aquam, ori eius infudit.

Canis confestim consurgit, se in posteriora crura erigit. Cauda eius
evanescere, aures plus et plus elongari, sericeæ, aureæ fieri; nasus
rubescere, oculi micare; in tribus minutis secundis canis evanuit,
coramque Glück priscus amicus, rex Aurei Rivi stetit,

"Gratiam tibi habeo!" fatur monarcha: "noli terreri, probe se habent
omnia;" nam Glück suum terrorem celare non poterat, audito ad sua
postrema verba responso. "Quare non ante venisti?" prosequitur pumilus,
"loco tuos scordalos mittendi fratres, locoque molestiæ illos in
lapides vertendi? Cæterum illi, profecto, materies fuerunt durissimorum
lapidum."

"Quin, obsecro," refert Glück, "reverane tam crudelis fuisti?"

"Crudelis?" quæritat pumilus, "illi aquam non benedictam amni meo
iniecerunt; num tu existimas me id concessurum?"

"At," inquit Glück, "mi here, vel potius, tua Maiestas, pro certo scio
e baptisterio ecclesiæ eos aquam obtinuisse."

"Verosimile est," ait rex: "verum," severiori vultu prosequitur, "aqua,
quæ lassis moribundisque flagitantibus negata est, profana habetur,
etiamsi omnes sancti, qui cœlum incolunt, ei benedixissent, ea autem,
quam sacrum misericordiæ vas continet, etiamsi cadavera eam
polluissent, sacra habenda est."

His dictis pumilus proclinat, liliumque quod ad pedes eius e solo
crevit decerpit. In foliis huius candidis tres guttæ purissimi roris
micabant. Pumilus has guttas in lagenam quam Glück in manu tenebat
incussit. "Has fluvio iniicies," inquit, "ac tum ex adverso montium
latere in Vallem Thesaurorum descendes. Itaque bene ambula!"

Figura pumili usque loquentis evanida fieri cœpit. Clari tunicæ eius
colores in languidum ac roscidum vaporem, adinstar Iridis, pedetentim
dissolvebantur. Sic paulisper stabat his, instar amplis laciniis arcus
cœlestis obvolutus et amictus. Colores interea sensim dissipabantur,
vapores pedetentim in sublimem aerem ascendebant, ac, tandem, monarcha
penitus evanuit.

Post hæc Glück ascendit in pinnaculum Aurei Rivi, cuius undæ
crystallinæ erant claritatis, et tamquam sol fulgebant. Quum ipse tres
roris guttas fluctibus iniecit, eo loco quo hæ inciderant modicus
gurges oriri cœpit, quo aquæ undique confluere, dulcique modulamine
influere cœperunt.

Glück aliquamdiu illic observabundus stabat, spe perquam deceptus, quod
non modo aquæ in aurum non mutabantur, verum etiam sensim decreverunt.
Verumtamen dicto pumilionis, amici sui, audiens, ex adverso montis
latere Vallem Thesaurariam versus lente descendit. Inter eundum audire
sibi videbatur quemadmodum aquæ subter pedes suos in cavernas terræ
viam sibi patefacerent. Quum vero in conspectum Vallis Thesaurorum
venerat, ecce, novus rivus, Aureo Rivo similis, e cavo, supra se,
manabat atque innumeris scaturiginibus in medio cumulorum arenæ
rubentis decurrebat.

Adspectante Glück novæ herbæ, novum gramen, novaque vineta secundum
novas scaturigines germinare ac pullulare et in diversas partes per
solum repere cœperunt. Secundum ripas fluvii, haud aliter quam stellæ
crepusculo augescente, subito recentes flosculi emerserunt, tum
myrtorum virgulta, surculi et pampini vitis umbris suis crescentibus
vallem sensim obdere inchoarunt. Sic itaque Vallis Thesaurorum
pedetentim in hortum mutabatur, atque patrimonium, quod crudelitate
amissum erat, charitate reparabatur.

Proinde Glück processit in vallem, ibique sedes fixit, nec egentes
unquam a foribus eius vacui recesserunt abacti. Itaque granaria sua
pedetentim frumentis, domus thesauris compleri cœperunt. Atque sic,
quemadmodum pumilus promiserat, amnis, sibi dumtaxat, Aureus Rivus
factus est.

Ad nostra usque tempora incolæ eius vallis ostentant eum locum ubi tres
illæ sacræ roris guttæ in profluvium iactæ sunt, perinde atque cursum
Aurei Rivi subterraneum, ubi is in apricum prorumpit in Vallem
Thesaurorum. Ad caput autem cataractæ Aurei Rivi duo _Lapides Nigri_
usque visuntur, circum quos aquæ quovis occasu solis sævo murmure
præterlabuntur, atque hi lapides ab incolis eius vallis usque vocantur

_FRATRES NIGRI._



                           DOMUS ATQUE MENS.


Amicus quidam meus homo litteratus atque philosophus, quodam die, velut
iocum inter atque serium, sic me affatur: "Finge modo tibi! ex quo te
postremo conveneram, domum reperi medio Londino infestam."

"Quid ais? Itane revera? — et quanam re — lemuribus?"

"Ehem, idgenus quæstionibus respondere nequeo; dicam quæ scio: senis ab
hinc septimanis ego et uxor contubernium[6] instructum quæritabamus.
Transeuntes vicum quemdam tranquillum, in fenestra cuiusdam domus
notitiam conspicati sumus "Contubernia Instructa." Situs nobis
conveniebat; ingredimur domum, cubicula placent, conducimus ea
septimanario,[7] triduo deserimus. Ad ulterius morandum uxor nulla
potestate humana permoveri potuisset; nec ego miror."

"Ecquid vidisti?"

"Ignosce sis; derideri tamquam superstitiosus somniator nolo, nec,
vicissim, abs te postulandum arbitror ut mea fide tamquam verum
accipias quod tibi incredibile videri necessario debeat, nisi
testimonia tuorum sensuum in evidentiam accedant. Sufficiat hoc solum
dicere: non adeo ea fuerunt quæ vidimus vel audivimus in quibus rebus
iure putaveris nos excitata phantasia deceptos, sive vero aliorum
fraude falsos fuisse quæ nos in fugam egerunt, sed potius terror quidam
ineffabilis, qui nos, quoties ianuam cuiusdam cubiculi supellectilis
vacui præteribamus, ubi nec vidimus nec audivimus quidquam, obsedit;
quocirca maxime mirum erat ut uxori meæ, stulta ut sit, semel in vita
mea assensum negare non poteram, nempe, ut expletis tribus noctibus in
eadem domo quartam non exigeremus. Quarto igitur mane mulierem, quæ
domum curabat, nobisque serviebat, accersivi, certioremque eam feci
cubicula nobis minime convenire, ideoque nec septimanam nos explere
velle. Ipsa nihil mota, "Scio quare," inquit, "omnibus aliis inquilinis
vos diutius perseveravistis. Pauci hic admodum secundam noctem
exegerunt, ante vos tertiam nemo. Sed existimo eos erga vos
humanissimos exstitisse."

"Quid? eos? — Quosnam?" quæro risu simulato.

"Eos utique intelligo, quicunque ii sint, qui domum infestant; nullius
pensi eos habeo; eorum e multis annis memini, quum in hac domo non ut
famula habitavi, nec ignoro, aliquando futurum esse ut iidem mortis meæ
auctores sint. Iam nihil curo — utique sum iam senex, serius aut
tardius mihi moriendum esse scio; ac tum iterum cum iis ero, et in hac
eadem domo." Tam mœsta tranquillitate mulier loquebatur ut, profecto,
formido quædam obstabat quominus cum ea amplius colloqui prosequerer.
Soluto itaque locario septimanæ, ego et uxor fortunatos nos
existimavimus quod tam vili nos redimere poteramus."

"Quin tu me magis curiosum reddis," refero illi, equidem ego nihil
mallem quam in domo infesta pernoctare. Velis, rogo, eius domus, quam
tu tam turpiter deseruisti, situm indicare."

Titulo sitús ab amico impetrato, simul atque invicem valedixeramus iter
meum rectá domum versus indicatam flexi.

Ea in vico septemtrionali Viæ Oxoniensis, loco haud illustri, sed
honesto, sita est. Domum prorsus occlusam, sine notitia in fenestra
reperi, nec pulsanti mihi responsum datum est. Ut me verto, puer
cæliarius,[8] qui culignas stanneas ab emptoribus suis colligebat, me
affatur: "Quemquamne ex ea domo vis, mi Here?"

"Volo, sane, mi ephebe; fando enim audivi eam ad locandum prostare."

"Ad locandumne? Hem, mulier quæ eam curabat obiit; iam e tribus
septimanis mortua est, nec quisquam ad ibi habitandum reperiri potest,
quamvis herus I — præmium obtulerit munificum. Matri quoque meæ, quæ
illi servitia diurna præstare solet, obtulit libram unam per septimanam
ut modo fenestras aperiret et clauderet, sed ipsa renuit."

"Renuit? et quamobrem?"

"Domus infestatur; atque curatrix in lecto suo, oculis apertis reperta
est mortua. Eam eiunt a diabolo esse laqueo peremptam."

"Va! Sed tu herum I — memoravisti; estne ipse eius domús dominus?"

"Ipse est."

"Ubinam is habitat?"

"Via G —, sub numero —."

"Quidnam ipse est? — ullumne negotium agitat?"

"Nihil admodum, vir privatus est."

Puero coronidem[9] præbui suæ liberali indicationi debitam, tum iter
herum I — versus, viá G — converti, quæ via quidem ad illam erat prope,
in qua stabat domus infesta. Pro bona mea fortuna herum I — domi suæ
offendi, virum ætate provectiorem, intelligentiá commendabilem,
moribusque integrum.

Nomen meum negotiumque ei ingenue aperui. Docui eum me domum eius
infestam esse audivisse, mihi in votis esse domum ita infamatam examini
subiicere, et eo proposito domum vel pro una[TR11] nocte conducere.
"Here mi," refert ille, eximia civilitate, "domum ad usum tuum permitto
ad tam breve aut tam longum tempus quam tibi libuerit. Locarium prorsus
præter rem est; quin gratum existimabo si causam tam sinistrorum
eventuum, qui eam pro præsenti omni valore privant, erueris ac
declaraveris. Locare eam non possum, quum ne vel famulum quidem
conducere queam qui eam curare, aut ostio attendere velit. Pro mala
fortuna domus infestatur, si ita loqui fas est, non de nocte tantum,
verum et interdiu, licet tumultus nocturni sint infaustiores, quin et
horrifici. Misella anus quæ ibi tribus ante septimanis mortua est,
egena e ptochotrophio erat, quam ego domui præfeci, utpote quæ in
iuventute quibusdam membris familie nostræ nota erat et ita prospera,
ut a patruo meo eam domum sibi conduxisset. Mulier ipsa satis culta, et
ingenio firma, solaque fuit quæ permoveri posset ut in ea domo
perseveraret. Revera, ex quo ipsa mortua est, et quod sua mors
subitanea erat, ac propter examen ab inquisitore mortuario institutum,
quod in vicinitate percrebruerat, omnem spem reperiendi aliquem qui
curam domús susciperet, nedum qui conduceret, plane deposui, et hoc
adeo, ut domum pro anno, sine omni locario, libenter permittam ulli,
qui modo vectigalia, cæterosque sumptus suscipere non recusaverit."

"E quonam tempore hæc domus ita infamata est?"

"Id vix dicere queo; sed certe e longo tempore. Anus illa quam tibi
memoravi, iam tum retulit mihi quum primum conduxit eam infestam esse,
circiter triginta aut quadraginta ab hinc annis. Ego profecto vitam
meam in India Orientali egi, et quidem in servitio ipsius East India
Company. In Angliam anno superiori redii hæreditatem patrui mei
aditurus, quam quum adivissem, hanc domum reperi partem eius esse. Eam
occlusam ac desertam reperi. Relatum mihi est infestam eam esse, nec
quemquam eam incolere velle. Famam risu excepi, quod ea mihi tam
absurda videbatur. Aliquantum pecuniæ insumpsi novum illi tectum
imponendo, antiquæ supellectili novas quasdam res addendo, tum per
præconia nactus sum inquilinum in unum annum. Chiliarchus is erat
emeritus dimidio stipendio. Is cum sua familia, uno filio unaque filia
et quinis aut senis famulis eo immigravit; postridie ad unum omnes
domum deseruerunt; atque quamvis singuli eorum aliud et aliud quid se
vidisse asseruissent, tamen ea singulis æque erant terribilia. Salva
conscientia chiliarchum non modo tenere stipulatione, sed ne vituperare
quidem poteram. Tum domum memoratæ vetulæ commisi, facultate concessa
partes domús ut contubernia locandi. Nunquam mihi contigit inquilinum,
qui ultra tres dies commoratus esset, obtinere. Historias eorum tibi
non memorabo; nullis enim duobus unquam eadem eventa aut visa obversata
sunt. Satius erit rem tibi ipsi experiri, quam ut præiudiciis obrutus
et obsessus domum intres; tamen ad videndum audiendumque aliquid esto
paratus, dabisque operam ut securitati tuæ prospicias."

"Nunquamne tibi tanta curiositate duci contigit ut noctem in ea domo
exigeres?"

"Quin ita contigit; non noctem quidem, sed tres horas plena luce solus
in ea domo permansi. Curiositas quidem mea non expleta, sed restincta
est. Nullo desiderio teneor experientiam renovandi. Ut vides, iure haud
poteris conqueri quasi non aperte tecum egerim; atque, mi Here, nisi
maximo desiderio rem periclitandi ardeas, et nisi corde sis fortissimo,
impensissime tibi suadeo, ne in ea domo pernoctes."

"Quin perquam ardeo," respondi. "Ignavi soli de fortitudine in
discriminibus sibi ignotis gloriabuntur; at mea audendi facultas tantis
ac tam variis vicissitudinibus est probata ut iure confidam illi me in
ipsa adeo domo infesta concredere posse."

Herus I — amplius parum dixit; promit claves domús e foriculo
scriptoriæ easque mihi tradit; tum gratiis ob suam in me voluntatem
atque civilitatem actis, præmio meo potitus discessi.

Moræ experiendi impatiens, simul ac domum perveni, fidum meum famulum
accerso — iuvenem hilaris ingenii, metús ignarum, superstitionum
terriculamentis tam immunem quam unquam videram.

"Nonne F —" alloquor eum, "meministi quemadmodum in Germania ægre
tulerimus in eo vetusto castello spectrum nos non reperisse, quod vulgo
ferebatur sine capite castellum infestare solitum? Modo autem de domo
audivi Londini, quam iustissimis e causis licet mihi revera infestam
credere. Mihi in animo est hodie illic pernoctare. E relatis minime
dubito ibi aliquid visui aut auditui se oblaturum — aliquid quod maxime
horribile fieri possit. Existimasne, si te accersivero, tuæ fortitudini
animique præsentiæ, quidquid demum eveniat, me concredere posse?"

"O, mi Here, mihi fidas, obsecro!" albis ridens dentibus respondit.

"Placet; ergo hic sunt claves domús, en titulus. I nunc, selige mihi
arbitratu tuo cubiculum; et quoniam domus per septimanas inquilinis
fuit vacua, suscitabis commodum ignem, ventilabis lectum, videbisque ut
candelæ calæque[10] non desint. Ferto tecum etiam sclopellum[11] meum
atque pugionem — hæc quidem quoad mea arma; tute quoque bene armabis;
et tum si duodenos lemures non æquabimus, nihil nisi mœstum par
Anglorum, et merito, habebimur."

Per reliquam diei partem negotiis moram non patientibus ita eram
occupatus, ut tempus de futura experientia nocturna cogitandi haud mihi
suppeteret, cui tamen nomen honoremque meum devoveram. Solus eo
vespere, et hoc tarde, cœnavi, ac more meo simul etiam lectitavi.
Libellus quem ad id elegeram erat volumen tractatuum Macaulay. Hunc
libellum mecum ferendum cogitavi, quum et stylus esset sanus, et
materia substrata ex iis rebus quæ in vita usui essent, ideoque eo ut
antidote contra phantasmata utendum iudicavi.

Proinde circa nonam cum dimidia volumen in sacculum recondidi,
otioseque domum versus infestam spatiari cœpi. Accivi mecum et canem
mihi charum, audacem admodum et vigilem, cui moris erat nocturnis
temporibus in vicis desertis, in angulis et angiportibus formidolosis
mures et glires venari. Cæterum canis erat omnium canum ad venandum
spectra aptissimus.

Nox æstiva erat, sed alsa, cœlo aliquantum nubilo ac tristiori; nec
luna aberat — languida et ægra, tamen luna; et, siquando nubes
siverunt, post mediam noctem, lucidior.

Pervenienti mihi ad domum et pulsanti famulus lætus leni risu ostium
aperuit.

"Prospere cuncta, mi Here, et commode."

"O!" respondeo ego fere ægre, "nihilne insoliti audivisti aut vidisti?"

"Hem, necesse est ut fatear me aliquid curiosi audivisse."

"Equid? dic, quidnam?"

"Sonum pedum pone me gradientium, et semel iterumque veluti susurrum ab
auribus haud procul; præterea nihil."

"Conterritus tamen non es?"

"Minime quidem, mi Here!" Atque audax hominis aspectus de una saltem re
certiorem me reddidit, quidquid nempe eventurum esset, non me
deserturum.

Nunc in ambitu eramus, ostium vero erat clausum. Attentionem meam canis
meus sibi vindicabat. Primum quidem satis alacriter cucurrit introrsum
sed pedes suos mox furtim ad ostium retraxit, atque scalpendo, voceque
flebili sibi aperiri petivit. Postquam palpando ac mulcendo eum in
gratiam reduxi, fato reconciliari videbatur, meque et F — sequebatur
per domum, sed loco prorsum currendi et indagandi, ut mos ordinarius ei
in cunctis locis peregrinis erat, pone calces meos se continebat.
Primum subterna contubernia, culinam, officinas, præsertim autem
cellaria inspectum descendimus. Hic tres lagenas vini reperimus in
cista telis araneæ obtectas, quæ ex aspectu multis annis ante illic
relictæ esse parebant. Lemures a vino abstemios fuisse satis erat
clarum. Cæterum nihil, quod ullius esset momenti ibi reperimus. In
postico erat areola, altis muris septa. Lapides in ea perquam erant
uvidi. Quocunque in his uvidis lapidibus in pulverulento, muscoso ac
fuliginoso pavimento gressi sumus, vestigia levia reliquimus. Ac nunc
hic prima insolita visio apparuit, quam in hac curiosa domo cernere
mihi contigit. Prorsus ante me subito vidi vestigium per se formari,
quasi nullá causá. Subsisto, contrecto famulum, illique vestigium
indico. Ante illud vestigium alterum æque celeriter imprimebatur. Ambo
spectavimus. Cito eo me confero; vestigia ante me gradiebantur; quodque
eorum parvum erat, parvæ prolis instar, tam indistinctum tamen, ut
forma cuiusque accuratius vix distingui posset, utrique tamen nostrum
nudo pede videbantur esse impressa. Visio hæc cessavit quum ad murum
adversum pervenimus, nec nobis revertentibus repetita erat. Superatis
gradibus conclavia in pedeplano intravimus — triclinium grandius, eius
posticum, velut exedram, atque tertium cubiculum parvum, fortasse pro
pedisequo — cuncta ut mors silentia. Hinc in exedram nos contulimus,
quæ nova ac recens erat. In anteriori conclavi in artisellio consedi. F
— candelabrum cum ardenti candela, quæ nobis lumen suppeditabat, in
mensam collocavit. Dein fores eum claudere iussi. Ut se id facturus
verterat, sella, e regione mihi, celeriter, sed silentio, se a pariete
movebat, vixque ternis pedibus a mea, directeque ex adverso, sese
deposuit.

"Eheu," inquam, "hoc certe plus valet quam versationes mensarum,"
cachinno eventum prosecutus, dum me ridente canis, sublato capite
ululare cœpit.

F — revertens motum sellæ non animadvertit. Nunc cani pacando operam
dabat. Ego ulterius sellam intuebar, mihique in ea lineamenta pallidæ,
lividæ speciei humanæ videre videbar; at lineamenta tam erant
indistincta, ut propriis oculis diffiderem. Canis nunc quietus erat.

"Repone, sis, sellam mihi adversam," rogo F —, "et ad parietem fac
colloces."

F — fecit quod issui. "Tune, mi Here, id fecisti?" quærit cito se ad me
vertens.

"Egone? quidnam?"

"Hem, aliquis me percussit. Sat acriter sensi, hic in humero."

"Non ego," inquam; "sed[TR12] præstigiatores hic nobiscum habemus; et
licet technas eorum non perspiciamus, deprehendemus _eos_ antequam
_nos_ perterreant."

In exedra haud diu morati sumus, quoniam, profecto, aura tam erat
humida et algida, ut satius haberem in diætam ad locum ascendere.
Ianuam exedræ obseravimus, quod quidem iuvat memorare, in singulis
conclavibus quæ in pedeplano perscrutati sumus, perfecimus. Cubiculum
quod famulus mihi elegerat, in ea contignatione optimum fuit; bene enim
spatiosum erat, duasque habebat fenestras in viam patentes. Lectus
fulcris sursum prostantibus satis magnum spatium cubiculi explebat,
obversusque stabat foco, qui clarus lætusque flagrabat. Ad lævum ianua
patebat lectum inter et fenestram, ingressus cubiculi quod famulus sibi
elegerat. Cæterum istud cubiculum angustius erat, cum grabato pro
lecto, alioquin id nulla ianua cum ambitu iunxit, nec alium habebat
ingressum quam qui in meum cubiculum ducebat. Ab utroque latere foci
calicularia[12] stabant sine seris, parieti applicita, chartaque
eiusdem coloris obducata. Calicularia hæc sedulo inspeximus; nihil in
iis erant nisi unci ad pendenda indumenta muliebria. Pulsavimus
parietes; manifeste solida omnia, hi enim parietes muri erant domús.
Indagine hac cubiculorum finita, paulisper me refocillavi, tum vero
convolvulum[13] accendi, et ab F— iterum comitatus, prodivi ad examen
prosequendum. Ad caput graduum erat alia ianua, quæ firmiter erat
obserata. "Mi Here," affatur me famulus stupens, "hanc ego ianuam,
primum quam intraveram, cum cæteris unà reseravi; certe ab interiori
obserari non poterat, nam —"

Antequam sententiam finivisset, ianua, quam neuter nostrum tunc
attrectabat, sua sponte, silenter aperiebatur. Nos invicem intuebamur.
Idem cogitatum utrumque nostrum incessit, humanum hic interventum
autumari ac reperiri debere. Primus ego irrui, famulo sequente.
Cubiculum erat parvum, inane ac desolatum, sine supellectili, cum
aliquot cistulis et æronibus in angulis, exigua fenestra contabulata —
ne focus quidem — nulla alia ianua nisi qua ingressi sumus, nullæ
tapetæ in constrato, constratum vero erat vetus, iniquum, cariosum,
passim resartum, quod ex albicantibus frustis tabularum insertis facile
constabat; at nihil vivi, nec ullus loculus ubi quidquam vivi sese
facile occulere posset. Ut ibi circumspectantes stabamus, ianua, qua
intraveramus, æque silenter claudebatur, quam antea aperta erat, nos
autem captivi facti sumus.

Nunc primum horror ineffabilis artus meas pervasit. Non sic meo famulo.
"Certe non iis in animo erit sic nos capere, mi Here; ianum istam
cariosam uno ictu calcis perfringam."

"Tenta sis primum manu, utrum cedat," suadeo, vaga illa formidine
discussa, quæ paullo ante me occupaverat, "interea dum tabulaturam
fenestræ resero, quidque foris sit videro."

Apertis tabulis reperi fenestram in aream posticam spectare, quem antea
descripsi; nullum erat pinnaculum, nihil prorsus nisi murus ad
perpendiculum. Nemo qui illic descensum tentasset, antea quam pedes
lapidibus areolæ illisi fuissent ullum reperissent sustentaculum.

F — interim ianuam aperire frustra tentabat. Nunc ad me conversus
facultatem petivit vim tentandi. Commemorare hic iuvat in iustitiam
erga famulum, tantum ab eo omnem pavorem superstitiosum abfuisse, ut
sua intrepiditas, tranquillitas, præsentiaque animi in vicissitudine
tam ardua in sui me admirationem raperent, mihique gratulabar comitem
mihi reperisse qui discrimini omni prorsus par esset. Facultatem
petitam libenter ei concessi. At vero, quamvis ipse viribus multum
posset, suum hoc tentamen æque futile erat quam leniora ante. Ianua ne
tremebat quidem, fortissime ut ipse calcibus tutudisset. Lassus et
anhelus destitit. Tum ego eam impetivi, æque frustra. Ubi a vano conatu
et ego cessavi, ea ipsa formido mihi obrepere cœpit, verum nunc
algidior et contumacior. Sentire opinabar quemdam insolitum funebremque
halitum e rimis tabulati emanare, vique quadam virulenta, et humanæ
vitæ pestifera auram saturare. Nunc ianua veluti sua sponte, silenter
pandi cœpit. Nos ad caput graduum ruimus. Lumen quoddam languidum ambo
conspeximus — ad magnitudinem staturæ humanæ, sed informe et insolidum
— præ nobis moveri, et gradus ascendere, qui hinc ad subteglinum
ducebant. Ego secutus sum lumen, famulo comitante. Ad rectum a capite
graduum visio intrabat pusillum cubiculum subteglini, ianua cuius
patebat. Ictu oculi et ego intravi. Tum lumen in globulum corruit
perquam fulgidum ac vividum; paulisper super lectum conquievit in uno
angulo, tremebat paulisper, tum evanuit. Accessimus ad lectum, eum
perscrutati sumus — erat autem semivelarius, ut in subteglinis, ubi
cubicula famulorum sita esse solent, plerumque reperitur. Super arculam
iuxta positam animadvertimus obsoletum et discolor sericeum
arsineum,[14] acu usque in fissa parte hærenti, e dimidio reparatum.
Arsineum pulvere erat obsessum; illius fortasse quondam anús, quæ
postrema in ea domo mortua est, et hoc suum esse poterat cubiculum.
Satis mihi curiositatis ad evellendum foriculum suppetebat. In eo variæ
næniæ muliebres latebant, ut particulæ telæ et munditiarum, duæque
epistolæ discolori vittula flavida colligatæ. Audendum censui epistolas
in meam redigere potestatem. Nihil amplius notitia dignum in cubiculo
reperimus, nec lumen iterum comparuit; sed quum discessuri nos
converteramus, in tabulato ante nos sonum pedum gradientium clare ac
distincte audivimus. Dein cætera tria cubicula subteglini
pertransivimus, gressibus continuo nos præcedentibus. Visui nihil, sed
crepitus gressuum auditui se obtulit. Epistolas manu tenebam; et ubi
per gradus descendebam, carpum mihi prehendi, lenique conatu litteras
mihi subduci velle satis clare sensi. Tanto, utique, arctius eas tenui,
quo facto conatus ille cessavit.

Pedetentim pervenimus ad cubiculum pro me selectum, ubi animadverti
canem non nos secutum, sed in loco suo permansisse. Is se ad focum
arcte contraxit, et continuo tremebat. Acris me cupido litterarum
legendarum tenebat; et dum legendo eram intentus, famulus cistellam, in
qua arma nobiscum allata continebantur, mensæ, prope ad caput lecti mei
apposuit, tum ad sedandum canem se convertit, qui tamen eum parum
videbatur curare.

Litteræ breves erant, tempora dati assignata — accurate quinis et
tricenis ex hinc annis. Manifestum erat eas scriptas fuisse ab amasio
ad amicam, aut a marito ad iuvenem uxorem. Non modo genus dicendi,
verum etiam prioris itineris maritimi commemoratio satis clare prodidit
auctorem nauticum fuisse. Ratio verba litteris exprimendi ostendebat
scriptorem non diligenter institutum fuisse; lingua tamen qua utebatur
firma et agens erat. Verba dulciora amasii genus spirabant agrestis
ferique amoris; at hic et illic non amoris sed fortasse criminis
arcanum obscure innuere parebant. "Nos invicem amare deberemus," erat
sententiarum, quarum usque memor sum, una, "nam quantopere quisquam nos
exsecraretur si cuncta nota essent." Porro: "Noli pati ut quisquam
tecum unà noctu in eodem cubiculo sit — loqueris enim in somnio." Dein:
"Factum infectum reddi nequit; ego autem aio tibi nihil contra nos
subesse, nisi mortui in vitam redire queant." Hic, manu subtiliori,
fœminea, interscriptum erat, "Queunt autem." In postrema epistola, quæ
secundum tempus erat ultima, eadem manus fœminea hæc verba adscripsit:
"In mari interiit quarto Iunii, eodem die quo —"

Depositis litteris, de earum tenore mecum meditari cœpi.

Sed quum vererer ne cursus cogitationum in quem lapsus sum constantiam
animi labefactaret, statui mecum claritatem mentis meæ restaurare, ut
quæcunque mira nox imminens latura esset, iis occurrendo par essem.
Postquam ergo animum suscitaveram, litteras in mensam reposui, ignem,
qui in foco usque flagrabat, fovi, volumen Macaulay evolvi, mihique
anteposui. Satis commode lectitavi usque ad undecimam cum dimidia.
Tunc, ut eram vestitus, in lectum me constravi, famuloque idem faciendi
facultatem dedi, monui tamen eum ut vigilaret, item, ianuam inter
cubicula nostra apertam eum habere iussi. Itaque nunc iam solus duas
candelas ardentes iuxta caput lecti in mensa servavi, horologiolum
autem e sacculo iuxta arma in mensam deposui, ac tum Macaulay placide
lectitare prosequebar. E regione mihi focus læte ardebat, atque in
stragulum ante focum canis prostratus[TR13] dormire videbatur. Vicena
circiter minuta post aeris meatum perquam algidum genas meas præterlabi
sentiebam. Ianuam ad caput graduum ducentem a dextro, sua sponte
apertam esse arbitrabar. Minime tamen — nam erat obserata. Tum ad lævum
conversus animadverto flammas candelarum quasi a vento violenter
agitari. Eodem temporis puncto horologiolum ab armis lenissimo lapsu
abscedere video — leniter, leniter — nulla visibili manu — evanuit.
Prosilio in pedes, una manu sclopellum, pugionem altera prehendo, ne
idem fatum sortirentur, sustuli; nolebam enim iis, ut horologiolo,
spoliari. Sic ergo armatus in constrato circumspicio: nullum
horologioli vestigium. Nunc tres sonoræ ac distinctæ pulsationes a
capite spondæ exaudiebantur; famulus clamavit: "Tune, here pulsas?"

"Non ego; cave!"

Iam et canis suscitatus coxim sedebat, et auriculæ eius prorsum ac
retrorsum[TR14] celeriter agitabantur. Oculos suos tam sinistro modo in
me defixos habebat, ut omnem meam attentionem in se traheret.
Pedetentim surrexit, omnibus pilis suis arrectis, omnibusque artubus
rigore correptis, et eodem sævo intuitu stabat. At mihi nulla erat
copia canem examinandi. Subito famulus meus e cubiculo egreditur; atque
si unquam imaginem horroris in vultu humano conspicere mihi contigit,
id tum fuit. Si ipse mihi in via occurrisset, non eum agnovissem, ita
omnia vultus eius lineamenta immutata erant. Me cito præterivit,
mihique in aures susurravit, quod ne de suis quidem labiis venire
videbatur: "Fuge! fuge! me insequitur!" Accessit ad ianuam, eam
reseravit, nactusque gradus, dilabebatur. Præter voluntatem ad caput
graduum eum prosequor, inclamo eum ut maneat; verum ille prehensis
cancellis, ternos quaternosque gradus transiliit. Audivi ubi stabam
ostium aperiri, iterumque claudi. Itaque solus eram in domo infesta.

Pro momento tantum anceps eram, utrum satius ducam famulum sequi, an
perseverare. Pudor perinde atque curiositas vetuerunt quominus tam
ignavum facinus perpetrem. Itaque regressus sum in cubiculum meum,
ianuam pone me obseravi, atque caute intravi cubiculum famuli. Nihil
ibi reperi quod iusta causa fugæ videri posset. Iterum pervestigavi
parietem, utrum ulla ibi ianua occulta esset. Nullum vestigium eius
reperi, ac ne rugam quidem in atrofusca charta quæ parietem tegebat.
Quonam ergo modo RES ea, quidquid id fuerit, quæ eum adeo perterruerat,
eò, nisi per cubiculum meum, penetrare poterat?

Reverti igitur in cubiculum meum, eá ianuá, quæ in illam cameram
ducebat, obseratá, meque exspectabundum ac paratum ante focum stiti.
Nunc observavi canem ut se in angulum ad parietem contulit, sese huic
arcte applicuit, omnique nisu in eum penetrare tentabat. Accessi ad
animalculum idque alloquor; misella bellua præ terrore manifeste extra
se esse videbatur. Cunctos dentes ostentabat, ac saliva ex ore manabat,
et procul dubio me momordisset si eam contrectassem. Non me novisse
videbatur. Quiscunque cuniculum in vivario a colubro fascinatum viderit
in angulo trepidantem, angorem fere sibi repræsentabit,[TR15] cuius
indicia hic canis exhibebat. Quum omnem conatum ad canem placandum
vanum esse intelligerem, veritus etiam morsum eius in eo statu tam esse
lethalem quam in hydrophobia, reliqui eum, arma mea in mensam iuxta
focum collocavi, consedi, iterumque Macaulay inchoavi.

Ne eximiorem audaciæ dotem mihi vindicare videar atque constantiæ, quam
lector exaggeratam possit iudicare, ignosci mihi posse arbitror, si
pauca quæ philautiam[15] sapere queant, de me allegare ausus ero.

Quemadmodum, ex mea sententia, animi præsentia, sive quod fortitudo
appellari solet, semper eiusdem mensuræ est cum cognitione earum rerum
quæ ad exercitationem fortitudinis ducunt, sic ratum duco asserere,
mihi satis diu cognita esse experimenta quæ circa mirabilia versantur.
Testem enim me in variis mundi partibus mihi fuisse contigit eventorum
quæ aut fidem non reciperent si narrarem, aut interventui supernaturali
adscriberentur. Theoria itaque mea est supernaturale non dari, et quod
supernaturale dici solet, esse aliquid in legibus naturæ, quod hactenus
perspectum et exploratum nobis non est. Unde, si visio ante oculos meos
compareat, fas mihi asserere non est "Ergo supernaturale exsistit, vel
esse potest," sed potius, "Ergo apparitio spectri contra et præter
opinionem vulgo acceptam, est secundum leges naturæ, nec proinde
supernaturalis est."

Itaque cuncta mira quorum ego hactenus testis fueram, ac, profecto,
omnia quæ arcanorum amatores nostri ævi ut facta memoriæ prodiderunt,
alicuius vivi interventum semper postulant. In continenti Europæ usque
exsistunt magi, qui se lemures evocare posse profiteantur. Da eos id
posse, tamen interventus viventis magi adest; atque ipse est is
interventus viventis, a quo causa veluti quædam eventa nostris sensibus
naturalibus repræsentantur.

Da, porro, quæ feruntur in America fabulæ de indiciis lemurum per quæ
se manifestent, veras esse — veluti sonos musicæ, vel alios, uti
scripturam in charta, factam manu invisibili, supellectilem, aut
partes, moveri sine visibili interventu humano, aut verum visum,
tactumque manuum, quæ corporibus plane careant — tamen medium, seu
quidpiam vivi interesse debet, quod indicia hæc manifestare possit.
Denique, etiamsi detur nullam intercedere fraudem, in cunctis
mirabilibus necesse est ut intersit persona humana, nostri similis, a
qua, sive per quam, effectus hi producantur. Idem valet de mesmerismo
atque de electrico-biologia in effectibus tam pervulgata; in quibus
mens personæ, experimentis subiectæ, interventu cuiusdam vivi
afficitur. Si concedimus hominem mesmerismo affectum posse respondere
voluntati aut gestui mesmerizatoris, centena milliaria absentis, id
nihilo secius interventu fit alicuius vivi. Fieri id potest liquido
quodam materiali, sive electricum, sive quid aliud id appellaveris,
quod facultate præditum sit spatia obstaculaque penetrandi, ut effectus
materialis ab uno ad alterum convehatur. Hinc, quæque ego in hac domo
expertus, aut experturus eram, per interventum alicuius æque mortalis
atque ego effecta esse credebam; atque hæc mea persuasio oberat
quominus pavore afficiar velut ii qui res non in ordinario cursu naturæ
visas credunt tamquam supra naturam positas, et qui ad ita credendum
eventa ilius memorabilis noctis facile permoveri poterant.

Quoniam mea coniectura erat omnia quæ sensibus meis se obtulerunt, aut
se oblatura erant, necessario a quadam persona humana proficisci, cuius
in organis corporis vis sita esset ea efficiendi, et causam ei
subfuisse quare id faceret, satis magni feci theoriam meam, quæ magis
philosophica quam superstitiosa erat. Licebit etiam mihi asserere omni
candore me ita semper animo fuisse compositum ad eventa observanda, ut
quicunque eorum esse possit, qui intenti cuidam raro experimento
chemico, sed pernicioso, eius exitum exspectent. Utique, quo mentem
meam a phantasia magis seiunctam servavi, temperamentum meum ad
observationem faciendam aptius fiebat; quare oculos meos animumque in
paginam Macaulay lucis diei plenam defixos servavi.

Nunc animadverti aliquid inter paginam lumenque intervenisse: pagina
obumbrata fuit. Levo itaque oculos conspicioque aliquid quod vix ac ne
vix quidem describi possit.

Tenebræ quædam erant, quæ se ex aere informes et incertæ evolvere
conabantur. Dicere eas speciem humanam fuisse non ausim, sed potius
umbram eius quam aliud dixerim assimulare. Ut hæc figura stabat, omnino
diversa ac distincta ab aere et a luce circa eam, statura eius ingens
esse, vertexque eius laquear attingere videbatur. Dum eam contuebar,
sævus sensus algoris me occupavit. Mons glacialis ante me positus tanto
algore me haud affecisset; nec frigus glaciale poterat mihi magis
physicum videri. Certo mihi constabat frigus hoc non e metu ortum esse.
Ut spectare pergebam, duos oculos deorsum me contuentes videre videbar
— sed hoc pro certo asseverare non ausim. Quodam momento me eos clare
discernere autumabam, proximo tamen iam evanuisse videbantur; sed duo
radii luminis cærulei languidioris sæpius persultabant tenebras ex ea
altitudine, ex qua partim credebam, partim dubitabam oculos visui meo
occurrisse.

Tentabam eloqui; vox me deficiebat. Nihil nisi mecum cogitare poteram,
"Estne hic pavor? _non_ est pavor!" Enitebar surgere, incassum; vis
quædam invincibilis me oppressum tenebat. Is sensus me habebat quasi
volendi facultati meæ ingens quædam vis obsisteret, meque penitus
obrueret; conscius factus sum deficientiæ virium humanarum, quemadmodum
tempestate in mari, vel coram immani bellua vires corporis humani quum
deficiunt experiri liceat. Voluntati meæ alia voluntas obsistebat vi
tanto superior, quanto tempestas, incendium atque cete, vi materiali
superiora sunt potentiæ humanæ.

Nunc vero, quum ista conscientia in me invalescere inciperet horror —
horror, quem nulla verba explicare valent, me supervenit. Satis tamen
superbiæ mihi relicta est, si non audacia, qua mihi dictitabam: "Horror
tamen hic est non pavor." Nisu denique supremo contigit mihi manum arma
versus in mensa porrigere; hoc me agentem stringor perculit, atque
manus mea imbecillis ad latus meum concidit. Tum ad horrorem accessit
quod lux e candelis sensim recedere incipiebat; non quasi eæ extinctæ
sint, sed flammae earum pedetentim minui cœperunt quod idem et foco
evenit, lux e flammis evanuit, et paucis in momentis cubiculum
densissima caligo obruit. Terror, qui me in caligine sic relictum
supervenerat cum ea re opaca, cuius potestatis tantopere eram conscius,
novam suam vim mihi impertivit. Eo iam profecto ventum erat, ut aut
sensus ac rationem me deficere oporteret, aut vero vincula fascini ipse
rumperem. Rupi autem ego. Et vocem reperi, licet vox ea vagitus fuerit.
Memini huiuscemodi verbis me prorupisse, "Non timeo! animus meus non
timet:" simul etiam vires ad surgendum suppetebant. Ibi, in ea cœca
caligine ad unam fenestrarum rui: siparia revello, tabularium violenter
pando; prima mihi cogitatio fuit LUMEN. Atque quum primum lunam celsam,
claram ac serenam conspexi, tantum gaudii percepi quantum me pro
superiori terrore pæne compensaret. Illic erat luna, illic quoque erant
lucernarum lumina in via sopita ac deserta. Converti me et in cubiculum
respexi; splendor lunæ caliginem huius languide, et ex parte,
penetravit, sed tamen erat lumen. Obscura et opaca ea res, quidquid id
fuerit, evanuit; nisi quod usque percipere poteram exilem umbram, quæ
eius nigroris umbra in adversum parietem iacta fuisse videbatur.


Oculis meis nunc mensam prosequebar. Hæc autem erat e ligno mahagonico,
nullo linteo aut tegete. Subito manum animadverto e subterno eius
levari, quæ ad carpum usque discerni poterat. Manus autem ea perspicue
tam vere caro sanguisque erat quam mea, sed manus senis cuiusdam, macra
rugosa et parva quoque, muliebris. Caute leniterque manus ea
appropinquabat duas illas epistolas quæ in mensa iacebant, et mox tam
litteræ quam manus evanuerunt. Tum ii tres pulsus ad caput spondæ per
numeros sequebantur, quos antequam drama hoc insolentissimum agi
cœperat, audivi.

Postquam hic crepitus cessaverat totum cubiculum sensim vibrari
animadverti. In adversa parte cubiculi, quasi e constrato, scintillæ,
sive globuli et bullæ luminis omnium colorum — virides, flammeæ, glaucæ
— ebullire, sursum deorsum, huc et illuc, prorsum, retrorsum, more
ignis fatui moveri, gyrari, modo celeriter, modo lente, quæque
scintillæ et bullæ suo modo arbitratuque agitari et cursare cœperunt.
Dein sella (ut antea in exedra, infra) sine ullius visibili interventu,
a pariete ad partem mensæ adversam moveri. Extemplo, tamquam ex ipsa
sella, species humana, mulieris forma accrescere. Ut species vivi,
forma ea distincta erat, ut species mortis, omnino cadaverosa. Vultus
erat iuventæ cum insolita venustate lugubri; humeri collumque erant
nuda; cæterum corpus stolá sinuosá nubilo albá erat amictum. Modo
spectrum suos longos, flavos crines mulcendo lævigare cœpit, ut iidem
per humeros et tergum defluebant; oculi eius non ad me, sed ad ianuam
erant versi; auscultare, præstolari, exspectare videbatur. Umbra
nigroris in postico obscurior fieri cœpit, ego autem iterum videre
autumabam oculos e vertice umbræ in illud spectrum enitere.

Ceu e ianua, quamquam non aperta, altera figura videbatur enasci æque
distincta, æque cadaverosa, species viri, viri iuvenis. Induta hæc erat
indumentis sæculi superioris, vel potius in similitudinem eiusmodi
indumenti; nam utraque species, figura fœminæ, figuraque maris,
quamquam definitæ substantiæ erant vacuæ et impalpabiles — simulacra,
phantasmata. Tamen aliquid incongrui suberat, nihilominus formidolosi
ea indumenta gerentibus. Eodem temporis puncto quo species mascula
fœminam attigerat, umbra atra e pariete proruit, omnesque tres pro
momento temporis caligine erant obvolutæ. Revertente lumine pallido
illa phantasmata duo ab umbra illa opprimebantur, atque in pectore
fœminæ macula cruoris videbatur; phantasma autem masculum gladio suo
innitebatur, atque e limbis reticulatis cruor uberius stillabat;
denique caligo ea hausit cunctaque evanuerunt. Porro bullulæ lucis
iterum prosilierunt, et quaquaversum diffundebantur, atque densiores
fieri ac magis magisque confundi in suis motibus parebant.

Mox ianua armarii ad rectum foci aperiebatur, et species vetulæ inde
egrediebatur. Manu sua epistolas tenebat — ipsas eas, in quas manum
porrigi claudique videram, pone vero eam strepitum gressuum audivi.
Ipsa conversa auscultare videbatur, tum litteras aperire ac legere;
supra humeros autem eius vultum vidi lividum, vultum nempe quasi
cuiusdam iam pridem aquis mersi — tumidum, exsanguem, capillis aqua
manantibus algisque intermixtis; ad pedes autem anús figura iacebat
quasi cadaveris, iuxta cadaver autem puellus genibus insistebat,
puellus miserabilis et squalidus, genis macilentis, metuque in oculis.
Ut vultum anús adspectabam rugæ sulcique evanuerunt, et in iuvenem
mutata est aspectu duro, lapideo, tamen erat iuvenis. Umbra vero iterum
prosiliit, et hæc quoque phantasmata, ut paulo ante priora, caligine
obruit.

Nihil amplius nunc supererat nisi umbra; itaque super eam oculos meos
enixe defixi, usque dum oculi ex umbra iterum emicuerunt — maligni,
anguinei. Interim bullæ luminis iterum exsurgere et recidere cœperunt,
et in suo incerto, vago, turbulentoque motu in ambages confusæ cum
languido lumine lunæ se miscuerunt. Tandem ex istis ipsis bullis
luminis, ceu e putaminibus ovorum, res miræ ac monstrosæ proruerunt,
quibus aer mox erat referctus. Larvæ hæ tam erant exsangues, tam fœdæ,
ut eas describere nullo pacto possim, nisi lectoris in mentem examen
revocem rerum vivarum, quas microscopium sub oculis evocat in gutta
aquæ — omnes hæ flexiles, pellucidæ, agiles, aliæ alias insectantes ac
devorantes — formæ figuræque nudis oculis a nemine unquam visæ. Ut
formæ ipsæ nullá erant symmetriá, sic et motus nullo certo ordine. In
ipsa earum concursatione nullum erat colludium. Pedetentim me
circumfluere cœperunt magis magisque turmatim et catervatim,
persultantes caput, obrepentes brachio dextro, quod me invito erat
porrectum velut in tutelam atque mandatum adversum entia nequam.
Quandoque me contrectari sensi non quidem ab his; manus invisibiles me
palpaverunt. Semel etiam percepi captum algidæ mollisque manús ac
digitorum in gula mea. Usque mihi plane conscius eram, timori si
cessero, futurum ut perniciem corpoream incursurus sim; proinde omnes
intendi nervos ad obsistendum voluntati pervicaci. Itaque oculos meos
ab umbra, præsertim ab oculis illis anguineis averti — qui oculi iam in
pleno conspectu erant. Nam in illis — nec in ullis aliis rebus circa me
— exploratum habebam volendi vim inesse, vim agentissimam, productivam
et creatricem mali, quæ meam conterere posset.

Aura cubiculi opaca modo rutilare cœpit, velut reverberato lumine
incendii vicini. Larvæ nunc rubebant tamquam res quæ vitam in flammis
agere soleant. Dein cubiculum iterum vibrabat, atque tres numerati
pulsus iterum resonabant; iterum omnia caligine atræ umbræ
absorbebantur, quasi omnia hæc ex ea atra umbra profecta essent,
omniaque in eandem umbram reverterentur.

Mœsta caligine pedetentim soluta, umbra prorsus evanuit. Eá sensim
dissipitá lumen in flammas candelarum in mensa, pariter cum igne in
camino exoriri cœpit, atque cubiculum pedetentim placide in statum
salubrem et in conspectum provenit.

Duæ ianuæ usque erant clausæ, ea quæ in cameram servi ducebat erat
obserata. In angulo parietis, quo trepidus et convolutus se
recondiderat, iacebat canis. Affatus eum sum — nullum edidit motum;
adívi eum — erat extinctus; oculi extuberabant, lingua ex ore pendebat,
spumaque circa os eius coaluerat. Complexus eum ad focum admovi; canem
meum prædilectum amisisse admodum graviter tuli, quod meá culpá id
factum existimavi, neque ipsum ob suum interitum reprehendi,
existimabam enim, eum terrore interivisse. At quantum stupui quum
animadverti cervicem eius prorsus fractam esse — revera vertebras
prorsus eversas. Num hoc in tenebris contigit? Nonne oportet id humana
manu, meæ simili, perpetratum esse? Nonne necesse est hisce humanam
personam intervenisse? Ut id suspicarer certe satis causæ aderat. Rem
plane explicare nequeo. Plus facere quam eventa æque referre non valeo;
cætera lector pro se iudicet.

Altera mira circumstantia — horologiolum meum, quod tam arcano modo
mihi subductum erat, mensæ restitutum est; at vero id eodem momento quo
subducebatur constitit, nec postea, quamvis scitissimus tentavisset
horopégus omnem suam artem, incederet: hoc est, incedit quidem et nunc
paucas horas erratico quodam modo, tandem tamen penitus constitit;
valet amplius nihil.

Per reliquam noctem nihil ulterius evenit; nec profecto diu mihi
exspectandum erat usque ad diluculum. Domum tamen infestam sero tantum
mane reliqui. Antequam tamen id fecissem cœcum illud cubiculum revisi,
in quo ego et famulus meus inclusi eramus. Admodum suspicabar, nec scio
quare, inde profectum esse omne horum eventum molimentum, si ita fas
sit appellare ea quæ in cubiculo meo expertus eram; atque licet nun
plena diei luce eo ingrediebar, tamen, ut in constrato eius substiti,
quominus mihi obreperet horror, quem ibi præterita nocte senseram,
quique tantopere adauctus est per ea quæ in meo proprio cubiculo
evenerant, avertere nequivi. Revera inter eos parietes diutius quam
dimidium minutum morari haud poteram. Gradus descendens crepitum
vestigiorum iterum audivi, quum vero aperiebam ostium, audire mihi
videbar admodum submissum risum. Domum quum perveneram existimavi meum
famulum fugitivum ibi me offensurum. At ipse illic minime comparuit,
nec de eo per triduum quidquam audivi, donec litteras ab eo Liverpool
datas huius tenoris accepi: —

"Here mi Honorande, — Humillime flagito ut mihi ignoscas, quamvis mihi
sperare vix liceat ut tu id me mereri arbitreris, nisi — quod Dii
avertant! — tu videris quod ego viderim. Opus annorum erit donec
persuadear valetudinem me penitus recuperavisse; quod autem ad meam
attinet ad servitium aptitudinem, præter quæstionem positum est.
Quamobrem statui mecum Melbourne, ad sororem eiusque maritum
proficisci. Navis cras solvet. Longa fortasse navigatio me mihi
restaurabit. Nihil in præsenti nisi terreor atque contremisco, mihique
fingo a tergo aliquid imminere. Humillime te obtestor, Here mi
honorande, ut manipulum vestium atque quidquid mercedis mihi obveniat,
ad titulum matris, in Walworth, expedire iubeas: Ioannes insignaculum
eius novit."

Litteris porro aliæ excusationes quodammodo inconstantes erant subnexæ,
item minutiores explicationes circa res quæ eius curæ erant commissæ.

Ex effugio isthoc suspicari licet eum in Australiam migrare voluisse,
et eventibus eius noctis fraudulento quodammodo implicitum fuisse. Ad
refellendam hanc suspitionem nihil dico, potius ceu solutionem, quæ
aliis verosimilis videri possit eam propono ad explicandos eventus haud
verosimiles. Mea ipsius theoria nihil mutata est. Vesperi in eandem
domum rhedá meritoriá ad meas res ibi relictas, cum cadavere miselli
caniculi mei asportandas redivi. Hoc in negotio nullas tuli molestias,
nec quidquam memoratu dignum incidit, nisi quod ascendendo
descendendoque gradus crepantium me antecedentium gressuum sonitum
iterum audivi. Postquam domum reliqueram, ædes heri I — adii, quem domi
offendi. Claves ei reddidi, dixique ei curiositatem meam satis expletam
fuisse, ac breviter narrare paravi quæ ibi gesta essent, quum ille
admodum civiliter me docuit se minimum curare mysteria audire, quæ
hactenus nemo par solvendo esset.

Tamen statui illi de duabus duntaxat litteris quas legeram referre,
perinde ac de insolito modo quo ædem mihi subductæ erant; tum quæsivi
ab eo utrum eæ ad illam mulierem scriptæ fuissent quæ in ea domo mortua
esset, item, utrum ilii quidquam notum esset quod anteactæ eius vitæ
lumen affunderet, quo suspitio illa atra, quæ ex iis litteris est
oriunda, confirmaretur. Herus I — obstupescere videbatur, ac post
brevem moram respondit:

"Ex anteacta mulieris vita parum mihi constat præter id quod tibi iam
aperui, familiam eius meæ cognitam fuisse. Tu tamen mihi quædam in
mentem revocas, quæ eam fortasse minus commendare possint. Inquiram
tamen in rem et quidquid reperiatur, te docebo. Attamen, etiamsi
superstitioni vulgari adstipulemur, quemcunque puto posse qui scelus
sive in vita perpetraverit, sive criminis alicuius victima fuerit,
tamquam lemurem irrequietum loca, ubi hæc crimina patrata fuissent,
revisere; tamen asserere debeo eam domum a curiosis visionibus infestam
fuisse priusquam anus illa mortua esset. Tu rides; quid tibi videtur?"

"Mea quidem hæc est sententia: mihi persuasum est, si ad ima istorum
mysteriorum ruspari possemus, reperiremus vivum humanum interventum in
causa esse."

"Quid? tune autumas cuncta hæc imposturam sapere? Quonam proposito?"

"Non imposturam sensu ordinario intelligo. Si forte in somnum profundum
inciderem, e quo me evocare non posses, sed in eo somno omnibus
quæsitis tuis ea certitudine respondere scirem qua vigil nunquam
pollerem — edicendo quantum pecuniæ in sacculo celes, næ ipsa tua
cogitata panderem — non necessario impostura esset magis quam res supra
naturam. Tum enim, me inscio,[TR16] mesmerismo parerem, mihi e
longinquo, a viva persona humana illato, quæ persona potestatem ex
antecedenti quodam contactu nactam, super me exerceret."

"Si dederimus mesmerismum sic extensum verum esse, nihil repugnabo.
Atque hinc tu inferres auctorem mesmerismi edere posse effectus a te
aliisque perceptos, et in res inanimes agentes, uti — auram visionibus
vocibusque complere?"

"Aut vero mentes nostras ita afficiat ut fidem his rebus præstemus,
quamquam nobiscum in contactu nunquam fuerit is qui in nos egerit? Non
sic. Quod vulgo mesmerismus vocatur, id faciendo impos est; at esse
potest quædam potentia mesmerismo similis aut superior — potentia quæ
antiquitus magia appellabatur. Eiusmodi potentiam ad omne genus res
inanimes protendi posse non assevero; sed si ita esset, naturæ non
adversaretur; sed esse posset rara quædam in natura, quæ organismo
corporali, cum certis quibusdam facultatibus concessa potentia, quæ
cultu atque exercitatione ad extremos limites prolatari posset. Hanc
potentiam valere vim suam super mortuos exserere — hoc est, super
cogitationes aliquas memoriasque quas mortui usque possint tenere —
atque adigere, non _animas_ eorum, quæ longe extra humanam potestatem
sitæ sunt, sed potius spectra quædam eorum, quæ in terris rebus
terrestribus maxime inquinata fuerunt, ita adigere, ut spectra ea sese
nostris sensibus ostendant — hoc dogma est antiquissimum, licet
obsoletum, de quo nullam periclitabor opinionem. Potentiam tamen
eiusmodi supra naturam esse haud dixerim. Sine ut quid intelligi velim,
explicem, experimentum quoddam quod Paracelsus velut haud arduum
allegat, et quod auctor 'Curiosa Litterarum' ut credibile citat. Flos
interit; eum comburis. Quæque eius floris elementa fuerint dum vigebat,
interiverunt, dissipata sunt, nescis quo; nunquam ea reperies, nec
colliges. Ope tamen chemiæ e cineribus eius floris ut quondam virebat
spectrum eius effingere poteris. Idem homini evenire poterit. Anima
æque ac floris essentia, vel elementa, evasit. Tamen spectrum eius
effingere poteris. Visio autem ista, quamquam in superstitione vulgi ea
creditur esse anima vitá functi, cum vera anima confundi non debet;
ista nihil est nisi _eidolon_, simulacrum formæ mortuæ. Proinde, in
probatissimis de larvis ac visionibus fabulis, præsertim anima — id
est, libera ac soluta intelligentia — abest. Siquando comparent, id aut
pro re exigua, aut nulla fit; raro loquuntur etiamsi compareant; nullos
conceptus qui supra ordinarios sint vivorum, proferunt. Hi Americani
manium spectatores et in prosa et in poesi multa iam ediderunt volumina
de nuntiis a manibus communicatis, quæ ut ii asserunt, ab
illustrissimis mortuis data sunt, veluti Shakespeare, Bacon, Diis solis
notum, quibus. Ea nuntia, si vel optima ex iis seligas, ne vel hilum
quidem altioris iudicabis ordinis quam essent nuntia vivorum mediocris
facultatis atque cultús; quin oppido inferioris quam quæ Bacon,
Shakespeare atque Plato vivi dixerint vel scripserint. Nec, quod et
magis notari meretur, unquam vel unicam complectuntur ideam, quæ non
antea hicce terrarum nota fuerit. Mira licet hæc phœnomena (si modo
vera) sint, multa in iis deprehendo de quibus philosophia dubitare
possit, nihil quod philosophia negare debeat, hoc est, nihil quod supra
naturam sit. Hæc phœnomena meræ ideæ sunt quas una mens mortalis cum
altera (quonam modo, hactenus nihil certi constat) communicat. At vero,
quum hæc fiunt, utrum mensæ sua sponte moveantur, aut vero diabolicæ
maniæ in circulo magico compareant, aut manus incorporeæ exsurgant,
resque materiales e medio subducant, aut, denique, umbra atra, talis
qualis sese mihi obversabat, sanguinem nostrum gelet — tamen mihi
persuasum est hæc omnia vicaria nonnisi esse ad meam mentem ab alia
quadam mente, veluti per fila electrica transfusa ac permissa esse.
Organis nonnullorum corporis inest quædam chemia naturalis, et hi
valent mira quædam chemica edere; aliis aliquid liquidi, voces licet
vim electricam, hi mira electrica edent. Hæc tamen a scientia vera
differunt, quod omnia sunt puerilia, frivola, expertia propositi ac
finis. Hæc nuntia et effata ad nullam grandiorem utilitatem viam
parant, prohinc mundus ea negligit, verique sapientes ea non coluerunt.
At persuasum mihi est cunctorum quæ videram vel audiveram, auctorem
remotiorem hominem, æque atque ego sum, humanum ac mortalem exstitisse;
etiam credo, quod ad effectus accurate attinet, inconscium: et hoc ideo
quia nulli unquam duo, ut ipse tu mones, eandem fabulam retulerunt;
perinde memineris velim, nullos unquam per quietem prorsus eadem somnia
expertos esse. Quodsi hæc vulgaris et communis esset impostura, tota
machinatio ad vulgares effectus parum variabiles esset instructa; si
vero originis esset supra naturam positæ, superis annuentibus, certo ac
definito proposito non careret. Nunc hæc eventa ad neutram spectant
classem. Ex sententia itaque mea hæc a longinqua quadam mente originem
ducunt; opinor etiam eam mentem in istis eventis voluntatem distinctam
non exseruisse; et quæ evenerant, haud aliud quam devia, confusa, fluxa
ac mutabilia semiformata cogitata eius reverberare; credo hæc eventa
esse somnia eiusmodi mentis in operationem acta, ac semisubstantiá
subornata ac vestita. At mentem hanc vi ingenti pollere, posse materiam
in motum agere, esseque eam malignam, et posse eversionem operari,
minime negaverim. Vim, quæ canem meum enecuit, materialem esse oportet;
poterat eadem, quantum ego sciam, si terrore ita subactus ac domitus
fuissem ut fuit canis meus, me quoque interimere — nisi intellectus
meus, aut animus, satis virium habuisset, quibus vim casu æquipollere
potuissem."

"Quid ais? canemne tuum peremit? auditu horribile! Curiosum profecto
est, nullum animal in ea domo perseverare posse, ne felem quidem. Mures
ibi reperiuntur nulli."

"Bruta animalia, quid suæ vitæ lethale sit, instinctu dignoscunt.
Sensus humanus parum minus subtilis est, quoniam potestate ac facultate
efficacius resistendi præditus est. At hæc hactenus; tenesne theorema
meum?"

"Teneo, quamvis non penitus; tamen quamlibet theoriam (pace tua
dixerim) curiosam potiorem habeo quam nænias de manibus ac lemuribus,
quibus per nutrices nostras imbui solemus. Tamen domui meæ infortunatæ
malum perinde est. Quidnam gentium de domo statuam?"

"Indulge ut te doceam quid ego statuerem. Ex intima mea cognitione ac
sensu persuasum habeo cubiculum parvum, vacuum, quod ad rectangulum
illi est quod ego occupabam, esse receptaculum ac fontem omnium
eventorum qui domum infestant; atque enixe tibi suadeo ut muros
refringi, constratum revelli, næ totum cubiculum demoliri cures. Etenim
utique animadverti id ab ipsa domo seiunctum esse, et in area postica
exstructum, posse itaque sine detrimento cæteræ domús omnino everti ac
dirui."

"Et tu revera existimas, si id facerem —"

"Fila telegraphica rumpes. Me non errare sic persuasum habeo ut, si
operi demoliendi præesse me siveris, dimidium sumptuum ferre velim."

"Quin ego sumptibus ferendis prorsus par sum; indulge cæterum ut paullo
post de ea re tibi scribam."

Post denos circiter dies litteras ab hero I — accepi, in quibus me
docuit se inde ex quo conveneramus domum visum ivisse; litteras duas de
quibus ego retuleram, in forulo unde ego eas sustuleram, repositas
reperisse; se eas eadem quam ego diffidentia legisse; de muliere, ad
quam coniectabat eas scriptas fuisse, se caute disquisivisse. Ipsam, ut
videbatur, sex et triginta annis antea (uno anno ante datas litteras)
cognatis invitis, cuidam Americano, moribus admodum suspecto, qui
profecto universim piratarum numero habebatur, nupsisse. Eam ipsam loco
satis honesto, ex parentibus mercatoriis natam, ante connubium nutritiæ
functam esse munere. Fratrem viduum opulentum creditum eam habuisse,
huic autem prolem fuisse circiter sex annorum natam. Uno mense post
nuptias fratrem hunc in Thamesi, prope ad Pontem Londinensem, mortuum
fuisse inventum, circa gulam cuius notas violentiæ fuisse repertas, non
tamen sufficere creditas quare inquisitio aliter pronuntiasset quam
'inventum mortuum' aqua mersum."

Americanum uxoremque curam prolis suscepisse, fratrem mortuum per
testamentum sororem unici filii tutricem statuisse, si autem filius
decessisset, sororem hæredem futuram. Filiolum, circiter sex menses
post mortuum esse; ut fama percrebruit, ex neglectu et crudelitate.
Vicinorum nonnullos puerulum noctibus eiulare se audivisse. Chirurgum,
qui post mortem in causam inquisivisset asseruisse puerulum veluti fame
confectum exinanitum et emaciatum fuisse, nec lividas plagas et vibices
in cadavere abfuisse. Quadam nocte hiberna puellum effugere tentare
allegatum esse; furtim eum in areolem[TR17] posticam evasisse, murum
ascendere tentasse, sed ex defectu virium recidisse, postridie autem
mane moribundum repertum esse. Tamen, etiamsi indicia crudelitatis haud
deessent, necis defuisse; amitam vero eiusque maritum crudelitatem
pervicaciá, nimiaque pueri perversitate extenuare conatos esse, et eum
mentis minus compotem allegare. Quidquid tamen fuerit, amitam, morte
orphani hæredem bonorum fratris esse factam. Antequam annum coniugii
primum explevissent, Americanum subito Angliam reliquisse, nec eo
unquam amplius revertisse. Nactum eum esse navim, quæ binis annis post
in oceano Atlantico deperisset. Viduam affluentem fuisse relictam, quam
tamen varia infortunia supervenissent, argentariam cum sua pecunia ad
incitas redactam, locatam pecuniam amissam, negotiolum eam inivisse,
non solvendo factam, dein in famulatum abivisse, inde sensim profundius
mersam, e curatrice domús mediastinam factam, uno loco nunquam diu
perseverasse, quamvis nihil adversi contra mores eius allegari
potuisset. Omnes eam sobriam, fidam, indole et habitu admodum quietam
habuisse, tamen nihil prospere gerere valere. Itaque postremo in
refugium egentium eam relatam, herum I — eam inde evocasse, domuique
præstituisse, quam antea, primo anno sui connubii, rebus suis tum
integris, conduxisset.

Ad hæc herus I — in litteris addidit se solum in eo cubiculo quod illi
demoliendum suaseram, unam horam exegisse, suamque formidinem dum ibi
morabatur tantam fuisse, quamvis nec audisset nec vidisset quidquam, ut
desiderio cubiculi parietes subruendi, constratumque evellendi, ut ego
suaseram, maximo captus esset. Ad opus perficiendum iam etiam operas
conduxisse, seque, quocunque ego vellem die, opus incipere paratum esse.

Dies itaque est statutus. Ad domum infestam igitur me contuli;
intravimus inane illud ac formidolosum cubiculum. Tabulas ad pedes
parietum sustulimus, tum axedones constrati singillatim avulsimus. Sub
canteriis, mole scrutorum referctis, ianua reperta erat cadiva,
magnitudine homini accommodata, erat tamen clavis ac fibulis destinata.
His avulsis, cubiculum subternum penetravimus, quod exstitisse nemini
unquam notum erat, nec id quisquam suspicatus est. Hoc in cubiculo erat
fenestra atque ductus in caminum, qui tamen, ut satis constabat,
lateribus per multos annos obstructi erant. Lumine candelarum
inspeximus locum, in quo aliqua muscosa supellex — ternæ sellæ, scamnum
quernum, una mensa — cuncta ad normam et consuetudinem octuagenûm
annorum ante, superstitabat. Erat et armarium illic cum forulis parieti
applicitum, in quo synthesin indumentorum virilium, cuiusmodi sæculo,
vel octuaginta annis ante, viri alicuius numeri gerere poterant, sed
nunc iam carie ac putore semesa. Item[TR18] inventi erant chalybeii
noduli et fibulæ, magni quondam pretii, cuiusmodi in vestitu aulico
usque geruntur; deinde nitidus ensis ornamentalis. In colobio, quod
olim aureis patagiis clarebat, modo tamen nigrore mucoreque erat
tætrum, quinos aureos Anglicos, paucos nummos argenteos, atque
tessellam invenimus eburneam, haud dubie pro sociali quadam
diversatione, iam dudum præterita. At inventio nostra princeps erat
arca quædam fortis muro instructa, cuius seram maximo nonnisi artificio
poteramus enucleare.

Hac in arca tria erant pegmata, duoque foruli parvi. Supra pegmata in
ordine stabant lagenulæ crystallinæ hermetice obturatæ, plus haud
dicam, quam quod venenosæ non erant, et quod partes mixturæ quarumdam
phosphorus erat atque ammonia. Accesserunt etiam quidam admodum curiosi
tubuli vitrei, item taleola ferrea cuspidata cum frusto grandiori
crystalli, frustum alterum succini, denique magnes lapis magnæ potentiæ.

In forulorum uno imagunculam in quadratura auream invenimus, cuius
colores usque vividi erant. Imaguncula simulacrum erat viri, qui tum
superiores annos mediæ ætatis agere videbatur, eratque fortasse annorum
septem vel octo supra quadraginta.

Vultus eius præter morem peculiaris erat, nec memoriá facile delendus.
Si tibi grandem colubrum in speciem humanam conversum, servatis
lineamentis colubri veteris in vultu tibi fingere posses, accuratiorem
tibi concipere imaginem eius vultús, quam descriptio quælibet impertiri
posset. Frons eius erat lata ac pressa, lineamenta elegantia,
terribilibus oculis viridibus, smaragdi instar, tamen non sine truci
tranquillitate, veluti ex conscientia ingentis potentiæ. Quocirca unum
mihi perquam mirum videbatur, nempe primo ictu oculi agnovi stupendam
similitudinem huius cum effigie in orbe terrarum pæne rarissima;
effigie nempe viri ex optimatibus, secundi tantum a regia dignitate,
qui sua ætate famá multum percrebruerat. Historia de eo nihil, aut
parum, prodidit; verum si epistolas æqualium volvites, reperies haud
pauca de eius temeraria audacia, de morum perversitate, de animo vago
et inconstanti, et, denique, de studiis eius rerum occultarum. Dum
usque in fastigio ætatis mediæ mortuus sepultusque est, chronicis
testantibus, peregri. Decessit autem in tempore ad effugiendas legum
manus; nam criminum accusatus est, quæ supplicio capitali luenda erant.
Post mortem eius effigies, quarum nullus erat numerus, quod liberalis
erat artium patronus, coemptæ, et flammis abolitæ sunt, ut creditur ab
hæredibus, quibus, si nomen huius ex illustri suo stemmate oblitterare
potuissent, nihil futurum erat gratius. Ipse opibus affluebat, quarum
magnam partem astrologus quidam aut vates creditur diripuisse; utut
sit, post mortem eius opes hæ, quonam modo, ignoratur, e medio
evanuerunt. Una sola eius effigies putabatur universam stragem
evitavisse, quam ego aliquot ante menses in domo cuiusdam emptoris
rerum curiosarum videram. Aspectus effigiei mihi, ut plerumque omnibus
qui eam intuiti sunt, fere indelebilia animo vestigia impressit, vultus
enim erat talis, qui oblivione nunquam deleri possit. Atque en faciem
in minutulo, quam manu tenebam. Verum quidem est in minutula effigie
ipse paucis annis ætate provectior videbatur quam in ea quam alias
videram, aut ille ipse tempore mortis fuit; at quid pauci anni? Etenim
ab ea ætate qua hic terribilis magnas floruerat, atque tempus quum hæc
imago picta esse videbatur, temporis intervallum plus quam duo sæcula
intercesserunt. Dum ego sic spectabundus mirabar tacitus, herus I — sic
fatur:

"At fierine potest? Hunc ego hominem novi."

"Quomodo? ubi? stupens quæro ego."

"Ex India. Iste ipse in intima fiducia erat principis —, eumque fere in
seditionem seduxit, quæ seditio certe finem eius attulisset
principatús. Homo autem ille Francus fuit, nomine De V—; versutus,
audax, legirupa. Nos eum civitate pelli et in exsilium agi curavimus;
hunc eum ipsum esse necesse est; nulli enim duo vultus iidem; atque
minutulum hoc pæne centum annorum esse videtur."

Vix mei conscius verti imagunculum obversum eius inspecturus, ubi
incisam reperi stellam sexangulam, cuius in medio scala, huius autem
gradus tertius numeros efficiebat mille septingentorum sexaginta
quinque (1765). Penitiore instituto examine, choragiolum reperi, quod
quum digito pressissem, operculum obversi recellit. In interiori huius
operculi incisum erat, "Marianæ, tibi. Fida esto in vita et in morte
erga tuum — —." Nomen hic sequitur, quod memorare non libet, sed mihi
haud ignotum. Puer a senibus memoratum audivi tamquam nomen cuiusdam
splendidi nebulonis, qui Londini per annum et ultra ingentem sui famam
civerit, ac postmodum, post geminam in propria domo cædem, pellicis
nempe suique rivalis, peregre profugerit. De his rebus hero I — nihil
memoravi, sed imagunculam invitus ei concessi.

Primum forulum arcæ sine labore aperuimus, opus tamen arduum erat
alterum aperire; obseratus quidem forulus non erat, nihilo tamen secius
resistebat, nec quidquam usque eo profecimus donec cuspidem cæli rimæ
impulerimus. In forulo itaque vi evulso reperimus in concinno ordine
apparatum quemdam perquam singularem. Super libellum, sive tabellam,
stabat patella crystallina; ista plena erat liquidi cuiusdam clari;
supra liquidum illud flutabat genus acús magneticæ, quæ celeriter in
gyrum versabatur; sed loco indicum plagarum cœli nautis usitatorum,
potius siderum, ut astrologis est solemne, signa erant in margine
descripta. E foriculo isto quidam odor manabat admodum singularis,
licet non inamœnus. Parietes huius foruli, ut postea reperimus, ligno
avellano erant obducti. Quæquæ odoris istius causa fuerit, singulari
quodam modo nervos afficiebat. Singuli nostrum, etiam operæ, eundem
effectum experti sunt, quicunque in cubiculo intererant. Sensus autem
erat titillatio quædam[TR19] obrepens ab extremis unguibus usque ad
radices crinium. Avidus quum essem tabellam inspiciendi, sustuli
patellam. Dum hoc faciebam, acus celerrime circumversari cœpit, ego
autem stringore sum perculsus, qui omnes meos artus percurrit, ita ut
patellam in terram abiecissem. Liquidum utique diffusum, patella autem
fracta est, pyxis vero cum acu magnetica ad parietem devoluta est,
atque eodem puncto temporis muri nutare cœperunt, acsi manus gigantum
eos quassaret.

Duæ operæ ita exterriti sunt ut per scalas, quarum ope huc per ianuam
cadivam descenderamus, sursum currerent, sed quum nihil amplius evenire
sentirent, ad redeundum facile permoveri poterant.

Interea tabellam, sive codicillum, qui communi corio rubro et fibulá
argenteá pactus erat, evolvi. Nihil nisi unam philyram crassioris
chartæ continebat, in qua, inter duas stellas sexangulares, antiqua
Latinitate monastica hi versiculi erant inscripti: "In omnes, quos
intra hos muros attigerit, sentientes aut inanimes, vivos aut mortuos,
ut ista movetur acus, mea voluntas operabitur! Maledicta sit ista
domus, incolæ autem eius irrequieti."

Plus reperimus nihil. Herus I — codicillum cum eius anathemate unà
flammis abolevit. Eam autem partem ædificii, in qua secretum hoc
cubiculum cum camera supra idem, funditus evertendum curavit. Hoc
perfecto ausus est eam domum ipse per mensem incolere, nec ulla domus
tota in urbe placidior et accommodatior eá reperiri poterat. Paullo
post, æquis legibus, eandem inquilino locavit, nec hic unquam
conquestus est.

At historia mea finem necdum attigit. Paucos dies postea quam herus I—
in hanc domum migraverat, eum visum ivi. Fenestris ante nos patentibus
colloquentes stabamus. Tensa[16] ante ostium stabat rebus quibusdam
onerata, quas ex instructione prioris sui domicilii huc transvehi
curabat. Usque conabar theoriam meam inculcare, qua asserebam omnia
eventa, quæ vulgo supramundana existimantur, e mente humana emanare,
fascini exemplum allegans, sive maledicti potius, quod hic repereramus
ac delevimus, quo meam theoriam suffulcirem. Herus I— in responsum
evolvere conabatur "mesmerismum," sive quidquid eiusmodi vis ac
potentia appelletur, utrum posset, absente auctore, ita operari, atque
effectus ita stupendos producere veros et genuinos, et, si hoc detur,
possetne hos effectus, etiam auctore mortuo, facere ut perdurent? si
vero fascinatio effecta sit, tum, profecto, si cubiculum muro
septuaginta et ultra clausum fuerit annos, ex quo tempore certe
verosimile est auctorem vitá functum esse, tamen effectus usque
perseverent? arguebat herus I —, quum ego subito brachium eius
attrecto, eumque oculos deorsum in viam flectere iubeo.

Vir quidam probe vestitus ex adverso vico viá horsum[17] traiectá,
aurigam tensæ alloquebatur. Vultus eius nostræ fenestræ rectá obversus
erat. Facies eadem ipsa erat quam in minutula effigie a nobis inventa
spectabamus; facies nempe simulacri optimatis trium sæculorum ante vitá
functi.

"Dii immortales!" clamat herus I —, vultus hic illius De V — est,
vixque die adultior eo quem in aula principis vidi iuvenis."

Eadem capti cogitatione gradus descendimus. Ego prior in viam perveni,
homo tamen iam discesserat. Attamen oculis eum mox consecutus, nec
valde procul, paullo post ad latus eius adstiti.

Constitui mecum eum alloqui; verum conspecto eius vultu, id fieri haud
posse censui. Oculi illi — oculi colubri — fascino me defixum tenebant.
Nihilominus homini non deerat quædam dignitas conscientia
superioritatis habitusque statús sublimioris, quemlibet moribus urbanis
et civilibus assuetum deterruissent quominus tantam sibi licentiam sese
obtrudendi sumere auderet. Præterea, quid poteram ei dicere? Quidnam ab
eo quærere[TR20] poteram? Sic itaque pudore repulsus ob meos conatus,
eundo lentescebam, tamen peregrinum hunc sequi perrexi pendens animi
quid potissimum facto opus esset. Interea ipse circuivit cornu vici,
prope ubi rheda satis plana cum pedisequo ut cacula induto præ ianua
rhedæ eum præstolabatur. Paullo post ipse ingressus rhedam, visui mox
subductus est. Ego ad domum redii. Herus I — usque in ostio stabat.
Interim ipse quæsivit ab auriga quid peregrinus ille percontatus esset.

"Nihil nisi sciscitabatur cuius nunc hæc domus esset."

Eadem vespera casu contigit ut cum quodam amico quendam locum in urbe
visum irem, qui Circulus Cosmopolitanus appellabatur, qui omnibus
omnium gentium, opinionum, omnisque statús patebat. More suo quisque
caffam, convolvulosque pro suo gustu et consuetudine sibi mandare
solet. Ibi nunquam non convenies affabiles, aut etiam claros viros.

Vix bina minuta in conclavi eram, quum ad mensam cum viro quodam mihi
noto, quem littera G — lubebit designare, animadverto virum in illa
effigie depictum. Caput nunc nullo pileo tegebatur, unde et similitudo
etiam magis erat stupenda, quum etiam animadverti vultum minus
severitatis prodere, quin nec lenis risus aberat, licet tranquillior,
ac fere nimis gelidus. Dignitas quoque habitús quam iam foris
agnoveram, hic enixior erat, similisque dignitati principis orientalis
extorris.

G — paullo post a peregrino recessit, qui tum periodicum doctificum
lectitare cœpit, quo omnis mersus esse videbatur.

Interim ego G — sevocavi. "Quisnam et quidnam ille vir est?" quæro ab
eo.

"Illene? O, is homo est admodum notabilis et singularis! Anno superiori
inter antra Petræ, qui locus in Scripturis Edom appellatur, eum
conveni. Omnium quos novi rerum Orientis eruditorum ipse doctissimus
est. Societatem iunximus, cum latronibus discrimina subivimus, quocirca
constantia animi eius nos ab interitu servavit; dein me invitavit ut
vel unum diem domi suæ, quam Damasci emerat, agerem, quæ domus prope
obruta est amygdalorum floribus ac rosis; res pulcherrima! Illic iam
plures annos vixit more veri orientalis, et grandi quidem apparatu. Ego
tamen quodammodo suspicor eum extorrem esse opibus perquam affluentem,
moribusque insolitis, cæterum et mesmerismo deditum. Ipse eum vidi
potestatem in res inanimes exserere. Si epistolam e sacculo tuo
expromptam in adversam cubiculi partem proieceris, videbis hanc eius
iussu ad pedes eius moveri, cernesque epistolam agitari prorsum in
tabulato donec iussa faciat. Sic, Medius Fidius, ut hoc verum est. Vidi
etiam eum ipsam afficere tempestatem ope tubuli vitrei scipionis nubes
cogere ac dissipare. Verum de his rebus cum peregrinis loqui ei non
lubet. Modo tantum in Angliam pervenit, dicitque se hic multos annos
non fuisse; indulge ut eum tibi sistam."

"Perlibenter! Estne igitur ipse Anglus? Quid ei nomen est?"

"O, quodammodo plebeium — Richards."

"Quanam e prosapia, — cuiusmodi gentis?"

"Quínam possum scire? Ecquid cæterum hoc refert? Sine dubio quidam
_novus homo_, sed dives, improbe dives!"

Proinde G — me ad peregrinum adduxit, eique me rite stitit. Mores heri
Richards non erant iidem qui temerariorum peregrinantium esse solent.
Peregrinatores plerumque vivaces, loquaces se præbent atque avidos
imperandique cupidissimos. Herus Richards tranquillus, sermone submisso
erat atque moribus politis, prorsusque moribus superioris ævi. Etiam
animadverti Anglicitatem non prorsus eandem esse qua nos utimur,
sermonemque eius peregrini quid sonare. At herus Richards nos monebat
se multos annos sua lingua nativa usum non esse. Sermo nunc de
multimodis mutationibus quas Londinum forma sua exteriori subiverat ex
eo tempore quo ipse metropolin nostram viserat. Tum G — mutationes
memorabat in moribus — litterariis, socialibus, politicis — de viris
qui novissimis vicenis annis e publica vita excesserint, ac de novis et
illustribus qui nunc in publicum emerserint. Ipse haud dubie nullos
legit auctores nostri ævi vivos, nostros autem qui in republica
versantur viros ne fando quidem audivit, nec cunctas has res admodum
curare videbatur. Semel, et semel tantum, etiam risit, hoc autem tunc
evenit quum G — quærebat ab eo utrum non in Legislaturam eligi in votis
haberet. Risus autem hic fuit intimus, per sarcasmum, ac sinister;
derisio potius quam risus. Post pauca momenta G — ad conveniendum
quemdam notum, qui modo intrabat, discessit; tum ego submissius hæc
memoravi, —

"Vidi effigiem tuam minutulam, Here Richards, in domo, quam tu olim
incolueras, si non tu ædificaveris — si non ex integro, saltem ex parte
— Via Oxoniana. Eam hoc mane tu præterivisti."

Oculos meos usque eo ad suos non sublevavi donec sententiam finiveram;
sed ipse suis meum intuitum tantá constantiá defixum tenebat, ut oculos
avertere nullo pacto possem; talis erat fascinatio oculorum anguinorum.
Tamen præter voluntatem, et, acsi verba cogitationem meam
interpretantia vi mihi extorta essent, susurro subiunxi: "Mysteriis
vitæ naturæque indagandis operam dedi; occultos magistros horum
mysteriorum cognovi. Iure itaque mihi sic loqui fas est." Et tunc
certum verbum, tesseram, enuntiavi.

"Esto; ius tuum non nego. Quid velles interrogare?"

"Quem ad finem extremum potest voluntas humana sese exserere?"

"Quam late possit voluntas se exserere? Cogita modo, ac priusquam
spiritum ducas, eris in Seribus!"

"Ita quidem, at voluntas mea in Seribus inefficax est!"

"Fac exprimas, et tum efficax esse poterit. Licebit tibi cogitatum
quoddam litteris mandare, quod serius aut tardius possit totum rerum
statum in Seribus commutare. Quid enim lex est nisi cogitatio?
Cogitatio igitur infinita est. Ergo cogitatio potentia pollet, non
quidem ad eam proportionem quantam valeat — nam cogitatio mala efficere
potest ut mala lex potentiá tantum valeat quantum bona cogitatio bonam
legem efficere possit."

"Prorsus ita; quod tu doces, meum theorema confirmat. Cogitatio unius
mentis ad mentem alterius æqua celeritate permitti potest per
invisibilem fluxum elementorum, quam per adminicula visibilia. Atque,
quandoquidem cogitata interire nequeunt, suaque in rerum natura
vestigia relinquunt, etiamsi auctor vitá excesserit, sic cogitata
vivorum ad cogitata mortuorum suscitanda, in vitamque revocanda
potestate pollere æquum est concedi, ea nimirum cogitata quæ habuerint
_quum vixissent_. Nonne sic res se habent?"

"Si cogitata, meo iudicio, iis quos memoras limitibus circumscripta
sint, respondere nolo. At perge; tu enim quæstionem habes quamdam
specialem quam proponere velis."

"Impensa malignitas in voluntate acerrima, adiumentisque cunctis quorum
scientia capax est effectibus edendis quales antiquæ nequam magiæ
adscribi solent. Hoc itaque modo posset habitacula humana voluntas
infestare spectris tamquam visibilibus simulacris cogitationum ac
factorum flagitiosorum, quæ quondam intra illos muros perpetrata
fuerint. Cogitationes sic altera alteram casu fortuito, sine certo
ordine ac tumultuatim percurrentes, tamquam in phantasiis somniorum, in
cadaverosas visiones sonitusque accrescunt; et horrorem in contuenti
gignunt; utique non quod hæc spectra sonitusque e mundo quodam
exteriori proveniant, sed quod sunt cadaverosæ ac monstrosæ
repetitiones eorum quæ iam in hoc mundo ipso exstiterunt, nunc vero a
nequam mortali quodam in flagitiosum lusum incitatæ sunt. Hæc
phantasmata etiam agendi potestatem humanam obtinent, interventu
voluntatis eius sive mentis humanæ. Nam hæc etiam feriunt, tamquam vi
electrica; possunt et occidere, nisi vis voluntatis eius quem impetunt
ita assurgere valeat ut auctorem impetentis voluntatis vi superet;
posset etiam valentissimum animal interimere si id metu nervis
relaxaretur; at ne debilissimo homini nocere queunt si is, etiamsi illi
capilli steterint, mente perseveret firma et inconcussa. Sic itaque
quum in veteribus historiis relata legimus magos a dæmonibus, quos ipsi
elicuerant, dilaniatos esse; vel etiam multo magis in legendis
Orientalium quum allegatum invenimus unum magum artificiis suis alterum
peremisse, in tantum videntur veritate niti, in quantum ens materiale,
ex propria propensione nequam poterat quædam fluida cæteroquin quieta
et innoxia, vel et alia elementa, terrificis formis atque vi investire,
perinde ac fulmen, quod in nubibus innoxium latitabat, legibus naturæ
subito visibile fit, formam sibi induit propriam, oculis obviam, mortem
atque interitum spargit ubicunque illi ferire contingat."

"Levi quodam aspectu grandis arcani non cares," respondit herus
Richards placide. "Siquis mortalium ex tuo obtutu, eam quam tu memoras
potentiam adipisci posset, maleficum ens esset et malignum."

"Si illud ens potestatem, quo memoravi modo exerceret, esset maxime
maleficum ac malignum; credo tamen quod a priscis traditum est, bonis
nocere non posse. Voluntas eius tantum iis nocere valeret quibus
affinitate quadam iunctus esset, aut vero quos suæ voluntati penitus
subiecisset. Lubebit modo exemplum fictum quoddam allegare, quod omnino
intra leges naturæ esse possit, tam absonum tamen videbitur quam fabula
monachi delirantis."

"Meministi fortasse quid Albertus Magnus postquam fuse monuerat
quemadmodum manes citari, mandatisque obtemperare iuberi possent,
disertis verbis docuisset eum obeundi modum paucis tantum adhiberi
posse; atque _magum ad hoc natum esse oportere_; hoc est, natum certis
humoribus et attributis physicis, prorsus ut nascuntur poetæ. Rari sunt
homines intellectús supremi gradús, quorum in organis hæc facultas
lateat, quod intellectus plerumque aut torvus est, aut e perversitate
vel morbo laborat. Vicissim oportet ut hi præditi sint facultate
cogitationes suas in aliquod unum punctum dirigendi et cumulandi, — et
hæc efficax facultas est quam _voluntatem_ appellamus.[TR21] Hinc,
tametsi intellectus istorum possit esse haud sanus et sincerus, est
tamen agens et efficax ad vota assequenda. Ponam nunc eiusmodi personam
præditam esse eiusmodi organis et quæ comitentur, facultatibus. Eum in
supremum societatis fastigium collocabo. Faciam eum propensum esse
atque abiectum ad libidinem, et ideo tenacissimum desiderii vivendi. Is
amoris proprii est plenissimus; voluntas sua circum se solum versatur.
Rerum status, ad quos animus et corporis conditiones eum ducunt,
accuratiori cognitione[TR22] arcanorum naturæ eum imbuunt, quibus
propria proposita facilius assequi possit. Ubi mores sui lascivi id
expetunt, arcanorum legumque naturæ diligentissimus est observator;
rationes minutissimas ponit non ex amore veri, sed ubi amor sui
facultates suas exacuit, unde fit ut cultor scientiarum esse possit.
Faciamus eiusmodi hominem, postquam experientia edoctus sciret
quantopere suis artibus aliis prævaleret, tentare quid viribus suæ
voluntatis in proprium corpus posset, scrutando simul ea omnia in
philosophia naturali quæ hanc potentiam adaugere possint. Is enim vitam
amat, mortem abhorret, et ut ulterius vivat voluntatem suam adstringit.
Iuventuti sese restaurare, mortem omnino refrænare ac sistere utique
nequit — immortalem se in carnali ac sanguineo corpore reddere nequit,
impedire tamen quominus artus obdurescant, unde senectus, in tam
diuturnum potest tempus ut fidem excedat si memorem. Annus huic haud
plus senectæ addit quam hora alteri. Voluntas sua scientiá exercitata
in methodum, ut paucis absolvam, consumendis proprii corporis viribus
moderatur. Ipse pergit vivere. Ne tamen portentum atque miraculum
civibus suis videatur, semel iterumque _moritur_, simulate dumtaxat;
atque quibusdam tantum. Prospicit quadam arte ut opum, quantum suis
indigentiis sufficiat, transferatur, ipse ex una orbis parte evanescit,
datque operam ut exsequiæ suæ rite celebrentur. In alteram orbis partem
se recipit ubi non agnitus vitam ducit, nec priscas sedes suas revisit
donec omnes quibus vultus suus cognitus erat dies deleverit. Is se
miserrimum arbitratur si aliorum teneatur desiderio; at non tenetur
nisi ipsius sui. Longævitatem suam nemo acceperit bonus, nec ulli, bono
aut malo, vult aut potest secretum eius rei impertire. Homo istiusmodi
exsistere posset; talem qualem descripsi habeo ante me nomine Ducis —
in regia Regis —, ætatem inter luxuriam et tumultum, alchemicos
sagasque agentem; dein iterum, sæculo superiori, fraus et malefactor,
sub nomine minus nobili, incolendo domum quam hodie intuitus es,
profugus a legibus quas violaveras, in loca nulli nota; viator Londinum
iterum reviseras, iisdem terrenis cupiditatibus quibus cor tibi imbutum
fuit, quum generatio hasce vias plateasque frequentabat, quæ hanc vitam
iam pridem obiit; exlex et extorris omnium scholarum, quæ mysteria
sublimiora ac diviniora prosequi consueverunt, is tu ipse es. Te,
exsecrabile simulacrum vitæ in morte; mortisque in vita, ex urbibus,
aris focisque sanorum ac valentium hominum retrorsum te mando!
retrorsum in rudera regnorum dilapsorum! retro in deserta civilitati
humanæ necdum reddita!"

Susurrus mihi respondere videbatur numeris musicæ tam mire canorus ut
omnia mea præcordia penetraret, meque invitum opprimere ac subigere
cœpit. Hunc in modum fatus est:—

"Iam per sæculum tui similem quæsivi. Igitur te reperi, nec ab invicem
divellemur donec quod cupiam sciam. Hac hora visione teneris quæ
præterita intuetur, et quæ velamina futurorum penetrat, quæ te nunquam
antea incessit, nec ad te unquam revertetur. Nec visio hæc est flebilis
ac delirantis puellæ, nec ægri somnambuli, sed viri fortis, mentis
acerrimæ. Evola sursum spectaque prorsum!"

Dum ipse loquebatur, mihi ceu alis aquilæ ex me exsurgere ipso videbar.
Totum aeris onus dissipari, laquear conclavis, tectum tholi aerei
evanescere sensi. Iam non in corpore latebam — sed ubi, ignorabam,
supra tamen tempus, supra terram.

Susurrum sonorum iterum audire cœpi: "Recte memoras; vi voluntatis
summis potitus sum secretis. Recte mones, voluntate ac scientia cursum
annorum retardare didici; at mors non ætate sola venit. Possumne casus,
qui mortem inferunt, coercere?"

"Minime! Quisque casus fortuitus Deorum providentia est. Coram Deorum
providentia omnis voluntas humana concidit."

"Moriarne denique post longinquam ab hinc ætatem temporum lenta sed
ineluctabili maturitate, an causa quadam, quam casum appellas
fortuitum?"

"Causá, quam casum vocas fortuitum."

"Nonne finis usque longe abest?" quærit susurrus leni tremore.

"Secundum tempus, ut mea id metitur vita, usque longe abest."

"Futurumne est ut ante id tempus in hominum mundo verser ut antea quam
hæc arcana didici; ut acri desiderio eorum discriminum ferar ac
vicissitatibus; ut cum ambitione collucter, et ad potestatem
assequendam quæ regum est, potestate sapientum utar?"

"Futurum est ut hac in terra usque potestate fruaris, quæ hac in terra
causa sit ingentis tumultús atque stuporis. Mira enim volvitas
proposita, ipse quoque mirus impetrasti ut sæcula perviveres.[TR23]
Cuncta quæ recondidisti arcana tunc usui erunt; cuncta quæ te modo his
in generationibus te peregrinum reddunt simul efficient ut eorum
dominator evadas. Quemadmodum arbores iuxta cum paleis una in gurgitem
rapiuntur, perinde ut ista in gyrum versantur, ac denique in ima
absorbentur, et e voragine iterum in sublime iactantur, perinde sæcla
hominum soliaque in tuum impellentur voraginem. Demolitor horrende! at
ex demolitore te invito factus structor es."

"Illane etiam ætas procul est?"

"Est procul; quum appropinquaverit, tuum quoque interitum adesse scito!"

"Quonam modo, et qui is finis est? Circumspice ortum, occasum, meridiem
atque septemtriones."

"In aquilone, quo pedem nunquam posuisti, regionem versus unde proprio
impulsu te abstinuisti, spectrum te apprehendet. Id mors est. Navim
cerno! Infestatur! pellitur! velis ferri pergit. Classes stupefactæ eam
insectantur. Regionem illa glacialem intrat. Præternavigat cœlum
meteoribus rutilum. Cautibus glacialibus duæ illucescunt lunæ. Cerno
navim inter candidos anfractus; rupes eæ e glacie sunt. Cerno
constratum cadaveribus sparsum."

"Tace," inquit susurrus. "Dies tamen is, ut me certiorem fecisti,
procul est, valde procul! Nunc redibo ad amygdalos rosasque Damasci!
Dormi!"

Conclave ante oculos meos fluctuare videbatur. Impos mei factus sum.
Quum ad me redivi reperi G — manum meam tenentem ac subridentem. Sic is
me allocutus est: "Tu, qui te mesmerismo impervium gloriari solebas,
auctore amico meo Richards eidem denique succubuisti."

"Ubinam est herus Richards?"

"Discessit quum tu in extasin raptus es his verbis: 'Amicus tuus intra
horam non evigilabit.'"

Facultate denique ratiocinandi mihi restituta quæsivi ubi Richards
habitaret.

"In Diversorio Trafalgar."

"Præbe mihi brachium, sis," rogo amicum G —. "Eamus eum visum; habeo
aliquid ei dicere."

Eo nobis advenientibus nuntiatum est herum Richards viginti ante
minutis reversum credita solvisse, iussisseque caculam Græcum res suas
convasare, parataque omnia ad navim, quæ ex Southampton Melitam
postridie solutura erat, devehi. Præterea herum Richards de suis
nonnisi peregrinationibus locutum fuisse, debere se in vicinitate
Londini varios visum ire, nec certo constare utrum postridie par esset
Southampton, ad assequendam vaporariam in tempore adesse; quod si id
minus posset, futurum esse ut per proximam iter carperet.

Pincerna nomen meum quæsivit. Eo reddito, notulam mihi tradidit ab hero
Richards, casu quo venirem, mihi relictam.

In ea scriptum reperi in hunc modum:

"Volebam, ut quid tibi in animo esset, edissereres. Tu morem gessisti.
Itaque potestatem in te adeptus sum. Per tres menses ab hodierno die,
quid inter nos gestum sit, cum nullo mortalium communicare poteris.
Hanc notulam ne amico quidem ad latus tuum monstrare valebis. Dubitas
me hoc mandatum tibi iniungere posse? tenta obediantiam negare. Fine
mensis tertii fascinum hoc solvetur. Cæteroquin tibi parcam. Post
annum, diemque unum, sepulcrum, quod te receperit, visum ibo."

Sic ergo fabula hæc admodum insuete finem capit, quam ut credat,
requiro neminem. Describo eam accurate post tres menses a notula
accepta. Fabulam ante hanc scribere omnino nequivi, nec amico meo G —,
maxime etiam sollicitanti, poteram hanc notulam ostendere.

_FINIS._



                                 MONILE


Ipsa una erat ex illis venustis ac scitulis fœmellis, quæ subinde
veluti ex fatorum errore, in actariorum[18] familia nascuntur. Dote
ipsa nullá erat prædita, nullis exspectationibus, nullis adminiculis
fulta, per quæ alicui innotescere, ab aliquo adamari, ab aliquo
opulentiori viro duci posset; quamobrem passa est ut a quodam exili in
Administerio Educationis Publicæ actario duceretur.

Vestium ornatu planiori utebatur, quod sumptuosiori nequibat, sed ob id
tam infelicem se sentiebat, acsi de altiori vitæ statu esset revera
delapsa; quandoquidem animo muliebri nullus est hominum ordo segrex,
nullus primoratus; atque pulchritudo, venustas, et illecebræ formæ
vices agunt generis ac prosapiæ. Naturalis subtilitas, instinctus
innatus cognoscendi quid elegans sit, atque tractabilitas ingenii sola
sunt hierarchia quæ mulieres etiam tenuissimæ sortis, pares efficit
matronis ordinis optimatum.

Quoniam se ad omnes delitias luxumque natam arbitrabatur, nunquam non
dolore afficiebatur. Dolorem capiebat e paupertate sui habitaculi, e
misera parietum inanitate, e trito aspectu sellarum, e turpi
simplicitate sipariorum.[19] Cuncta horum, quæ animum vix alterius
mulieris suæ sortis subivissent, hanc immaniter vexabant, et in iram
concitabant. Aspectus rusticulæ Britannicæ, quæ humile opus suum
domesticum perficere solebat, suscitabat in animo eius desideria, quæ
erant ad desperandum, erantque somnia delirantis. Ipsa de atriis
somniabat Persicis tapetibus superbientibus, luminaribus, celsisque
candelabris æreis illustribus, item de duobus caculis[20] genuum tenus
braccatis, qui in grandibus artiselliis, calore diætæ furno subterno
formidæ sopiti dormitarent. De spatiosis exedris, antiquá sericá
undique pendenti decoris ipsa somniabat, item de delicata supellectili
podiisque artium curiositates, supra omne pretium, ostentatibus, atque
de recessibus, ad colloquendum cum selectis amicis horá quintá
adaptatis, viris nempe celebribus, multumque optatis, qui invidiam
omnium mulierum excitarent, et quorum notitiam omnes concupiscerent.

Quum mensæ rotundæ, linteo per triduum non mutato opertæ, e regione
mariti accumberet, qui operculo catini sublato veluti fascinatus
exclamabat, "En præclaram bubulam liquaminatam! Nihil equidem hoc
præstantius novi," ipsa delicatas epulas, micantia argentea, tapetes,
quæ figuris hominum antiquorum parietes circum complerent, atque avium
insolitarum, in fabulosis sylvis circumvolitantium, meditabatur; item
de dapibus cogitabat, in ferculis lancibusque miris supportatis, atque
de lepidis susurris, qui vultu sphingato subrisu silenti excipitur, dum
interea carnem manduces punicatam tructæ, aut alas coturnicis.

Ipsa ornatu indumentorum ac monilium prorsus carebat. Atqui ipsa hæc
sola, nihil aliud in pretio habebat; se ita natam existimabat.
Quantopere etenim cupiebat placere, invideri, fascinare, appeti.

Habebat quandam amicam, suam quondam in conventu nonnarum
condiscipulam, quæ opulenta erat, quam tamen iam non solebat visere,
quod ab ea redux semper acerbum egestatis dolorem concipiebat.

Aliquo tamen vespere maritus suus triumphali quodam aspectu domum
venit, involucrum[21] grandiusculum manu gestans.

"En," fatur ille, "tibi aliquid."

Ipsa chartam avide carpit, eximitque schedulam impressam, quæ sequentia
verba ferebat:

"Administer Educationis Publicæ, uxorque sua Georgia Ramponneau,
societate Heri Heræque Loisel, in palatio Administerii, die Lunæ
vesperi, duodevigesimo Ianuarii, cohonestari flagitant."

Loco magnopere lætandi, ut maritus exspectabat, invitationem contemptim
in mensam mussitans deiecit:

"Quid me vis ea re facere?"

"Quin, mea chara, ego tibi gratum futurum existimavi. Etenim tu raro
prodis, prohinc istud perquam opportune advenit. Summo id labore
effeci. Nemo est quin eo ire cupiat; turba selectissima est, nec
invitationes idgenus in actarios effundunt. Omnis officialium mundus
intererit."

Ipsa eum oculis contuetur irritatis, minusque patienter fatur:

"Et quanam re me amiciam vis?"

Hac de re non se cogitasse fassus, ait:

"Ehem, indumento, quo induta theatrum visere soles. Mihi quidem
præclarum paret."

Uxorem flentem quum conspexisset, desperatus conticuit. Duæ lacrymarum
guttæ largiores ex angulis oculorum adversum angulos oris lente
cadebant. Ipse balbutiebat:

"Quid rei? Quidnam rei est?"

Magno denique conatu dolorem repressit, et genas detergens madidas,
voce placida respondit:

"Nihil. Attamen indumento careo, prohinc ballistia[22] ea adire nequeo.
Dona schedulam tuam collegarum alicui, cuius uxor melius quam tua
ornatu instructa est."

Ipse prope desperabat. Tamen prosequitur:

"Ausculta modo, Mathilda, rem perpendamus. Quantinam constaret amictus
idoneus, cuius et aliis occasionibus usum capere posses, aliquid minime
sumptuosi?"

Uxor pauca momenta rem reputabat, simul etiam secum ratiocinata, quam
summam posset memorare quin subitaneam repulsam ferret, perterritamque
exclamationem parci ærarii eliceret.

Tandem dubitabunda respondit:

"Nescio pro certo, existimo tamen me quadringentis centussibus rem
componere posse."

Ipse paululum expalluit, quod ipsam eam summam comparcatam habebat, qua
sclopetum[23] sibi emeret, æstateque secutura, in planitie Nanterrena
cum aliquot amicis, qui nuperno die Solis ad iaculandas alaudas eo
excurrerant, oblectationem venandi pararet.

Tamen sic respondit:

"Esto. Dabo tibi quadringentos centusses. Conare scitulum indumentum
præstinare."

Dies ballistiorum interea appropinquabat. Hera autem Loisel tristis,
sollicita, pendensque animi esse videbatur. Attamen indumentum suum
erat paratum. Maritus eius quadam vespera sic eam affatur:

"Quidnam, rogo, rei est? Tam insolitam te hoc triduo præbuisti?"

Ipsa respondit:

"Molesto fero me omni omnino monili destitui, ne unum quidem lapidem
pretiosum possideo, quo me ornem. Miserum aspectum præbebo. Vel ne
participare quidem malim."

Prosequitur ipse:

"Licebit floribus naturalibus tibi te ornare. Hoc anni tempore admodum
moris est iis uti. Denis centussibus ternas quaternas rosas commode
tibi comparabis."

Ipsa minime erat persuasa.

"Nequaquam; nihil est indignius quam speciem prodere paupertatis in
medio aliarum mulierum, quæ divites sunt."

Maritus tamen exclamat:

"Quam stultam te præbes! I, vise amicam tuam, Heram Forestier, rogaque
eam ut aliquot lapides pretiosos tibi commodet. Satis arcta inter vos
necessitudo intercedit, ut hoc ab ea impetres."

Leta exclamat illa:

"Vera memoras. De hoc ne cogitavi quidem."

Postridie amicam adit, eique suam patefacit egestatem.

Hera Forestier ad armarium cum valvis vitreis accessit, indeque
largiorem dactylothecam retulit, pandit eam, sic Heram Loisel affata:

"Selige tibi, mea chara."

Primum armillas aliquot in ea conspexit, tum monile unionum[24] dein
crucem Veneticam auream cum gemmis faberrime factam. Ornamenta prius
ante speculum sibi aptare tentabat, hærens dubitabunda, nec sibi
persuadere poterat ut ea deponeret ac redderet. Interea dictitabat:

"Nihilne plus habes?"

"Quin et alia habeo. Videdum. Nescio quid malis."

Subito in capsula nigra holosericea eximium monile speculabatur
adamantum, protinusque cor suum febricitare aviditate cœpit. Manus sibi
id attrectanti tremebant. Gulæ suæ idem celeriter circumligat extra
collare indumenti, atque sic, admirationi diu immersa perseveravit.

Tum dubitabunda, angoreque inquieta, quæsivit:

"Poterisne id solum mihi commodare?"

"Utique potero."

Hoc audito ipsa in brachia amicæ suæ se coniecit, eam flagranter
deosculata thesauro suo domum avolavit.

Dies denique ballistiorum advenit. Hera Loisel ingentem successús
triumphum reportavit. Venustate cæteras omnes superavit, elegans,
gratiá nitens, ore renidens, felicitate prope dementata. Viri cuncti
eam mirabantur, nomen sciscitabantur, eique sisti cupiebant. Nulli non
legativi[25] Administerii cum ea saltitare conabantur. Ipsi adeo
Administro innotuit.

Saltabat autem ipsa tamquam voluptate ebria, affectibus abrepta,
gaudiis temulenta, in triumpho suæ pulchritudinis, in gloria sui
successús, veluti nube beatitudinis, ex omni hac assentatione,
admiratione, suscitatis desideriis, ac denique, e conscientia gloriæ
agnitæ victoriæ, omni cordi muliebri tam chara ac pretiosa, prorsus
suffusa et obruta, omnium rerum erat immemor.

Sub horam circiter quartam matutinam tantum discessit. Maritus suus
inde a media nocte in quodam cubiculo inani dormiebat, iuxta cum aliis
tribus viris, quorum uxores interea lautitiis frui perrexerunt.

Ipse denique evocatus, amictum, satis humilioris generis vitæ
quotidianæ, domo allatum, humeris uxoris circumiecit, aspectus tamen
vilior eius vestis non parum adversabatur novitati indumenti ad hæc
solemnia præstinati. Eam hoc non præterivit, quapropter et conabatur
aspectum cæterarum mulierum, quæ pretiosis pelliceis sese amiciebant,
ne animadverterent, evadere.

Loisel eam demorabatur.

"Exspectadum paulisper. Foris frigus contrahes. Iam accersam pilentum
meritorium.[26]

Ipsa tamen nihil pensi faciens per gradus celeriter decucurrit. In via
circumspectantes, nulla vehicula viderunt; itaque anquirere cœperunt,
clamore insectati pilentarium e longinquo prætereuntem. Deorsum
Sequanam versus itabant, frigore trementes. Tandem ad crepidines
repererunt exemplar[TR24] antiqui pilenti noctambuli, quod genus revera
sic agebat, quasi miseram suam speciem interdiu se prodere puderet, nec
circa Lutetiam ante solis occasum se ostentare auderet.

Pilentum eos ad ostium usque suum devexit. Viá Martyrum, ubi, iterum
domi, scalas solitas tristes conscenderunt. Uxor hinc cuncta vitæ
oblectamenta deleta sensit. Vir autem, quoad se, satis meminit sibi in
Administri officina horá decimá adesse oportere.

Ipsa ante speculum, postremo, vel semel suam gloriam lustratura,
amictum, quo tegebatur, exuere cœpit. At subito clamorem eddidit. Iam
monile non erat circum collum!

Maritus iam semi-exutus severiori voce quærit:

"Quidnam rei tecum est?"

Ipsa succensa, se ad eum vertit:

"Pro! ego — ego — ego, inquam monile Heræ Forestier amisi."

"Quid! — quínam? Esse non potest!"

Dispexerunt quærentes in sinu indumenti, in sinu amictús, in sacculis,
ubique. Nusquam repererunt.

Maritus sciscitabatur:

"Certene tibi constat monile te usque gessisse quum finem saltando
fecisses?"

"Ita, sane, ex ipso vestibulo palatii egrediens me id usque habere
sensi."

"Sed si in via cecidisset, sonum cadentis audissemus. Oportet id in
pilento esse."

"Ita verosimile est. Numerumne eius notasti?"

"Non feci. Et quid tu, tune notasti?"

"Nec ego."

Quasi fulmine icti stabant, invicem aspectantes. Denique Loisel se
induit.

"Ego," inquit, "per pedes totam viam redibo, per quam domum vehebamur,
perscrutaturus, si quo modo monile invenire possim."

Hoc dicto prodiit. Interea ipsa in novo suo indumento in sella
præstolabunda sedebat, cubitum ire viribus impar, calamitate obruta,
sine foco, inops consilii.

Maritus circa horam septimam rediit. Reperit nihil.

Peragravit Decuriam Lictorum, officinas diurnorum, ad præmia offerenda;
adivit officinas pilentarias — quaquaversum, ubicunque vel umbram spei
suspicari quivit.

Ipsa totum diem eodem in statu, ob tam trucem calamitatem metu sævo
lacerata exegit.

Loisel sera vespera vultu pallido et enervato domum venit; nusquam
reperit quidquam.

"Scribas oportet," inquit uxori, "amicæ tuæ, dicesque fibulam monilis
te casu fregisse, et nunc eam reparari curare. Tempus eo modo
nanciscemur, quo nos circumvertere queamus."

Sic scripsit ipsa, marito dictante.

Exacta una septimana, omnem spem deposuerunt.

Loisel autem, qui interim quinos annos consenuit, sic denique ait:

"Videndum nobis est, quí monile illud alio compensemus."

Postridie itaque sumpta capsa quæ monile ferebat, adiverunt gemmarium,
cuius nomen in ea reperiebatur. Hic suos libros consultabat.

"Non ego, mea Hera," ait ille, "monile vendidi; me capsam tantum
suppeditasse verosimile est."

Dehinc ab uno gemmario ad alium peregrinabantur monile quærentes alteri
simile, memorias suas consulentes, amho ægri indignatione et angore.

Tandem repererunt in gemmaria quadam in Palais Royal, fasciam
adamantum, quæ simillima deperditæ esse ipsis videbatur, qualem
quærebant. Hæc autem valebat quadraginta millia centussium. Præstinari
tamen poterat sex et triginta millibus.

Rogarunt itaque gemmarium, ne eam intra triduum venderet. Præterea et
impetrarunt ab eo sponsionem, ut si alterum monile ante exitum
Februarii reperissent, quatuor et triginta millibus suum redimeret.

Habebat Loisel duodeviginti millia centussium, quæ a patre in
hæreditatem acceperat. Reliquam summam in mutuum accepturus erat.

Petivit profecto in mutuum mille centusses ab uno, quincentusses ab
altero, quinos ludoviceos hic, ternos alias. Syngraphos edidit, onera
assumpsit intoleranda, egit cum fœneratoribus, et omnigenis fœnerariis.
Totam reliquam vitam suam aleæ commisit, obligationes periclitabatur
incertus utrum eas etiam unquam redimere posset; territus porro
angustiis modo secuturis ex tæterrima indigentia, quæ eum assecutura
erat, ex egestate materiali exspectanda, perinde atque ex angustiis et
angoribus animi, quos supervenire necesse erat, gemmarium denique
adivit monile præstinatum, denumeratis in pluteo gemmarii sex et
triginta centussium millibus.

Quum Hera Loisel monile Heræ Forestier retulit, ipsa frigide regessit:

"Longe ante decebat te reddere, egere enim eo poteram."

Capsulam non aperuit, quod sua amica adeo verebatur. Quid enim ipsa
cogitasset? quidque dixisset, si alterum monile suo suppositum
animadvertisset? Annon Heram Loisel furti ream existimasset?

Hera Loisel modo miseram sortem egentium iam intelligere cœpit. Ipsa,
insuper, suam partem improvisam ac subitam forti animo accepit. Debitum
illud terribile solvendum est. Etiam solutura ipsa est. Famulam
dimiserunt; habitaculum mutaverunt; subteglinum[27] conduxerunt.

Didicit interea quid ardui labores domestici essent, quid sordidæ curæ
culinæ. Ipsa lavabat vasa cibaria, propriis rosaceis unguibus ad
purgandas ollas sartaginesque pinguedine squalidos adhibitis. Ipsa
lavabat vestes sordidas, subuculas,[28] sábana, manutergia, quæ in
funiculo siccavit; quoque mane colluviem in incile[29] deportavit,
aquamque supportavit, quoque graduum fastigio spiritum haustum
subsistens. Induta præterea plebeio more, ipsa tabernas frequentavit
olerarias, victuarias, macella, quasillum in brachio gestans,
arilata[30] ubique, nec raro contumeliis lacessita, suam pecuniam
libellatim[31] tuebatur.

Quoque mense aliquot syngraphæ tegendæ, aliæ novandæ erant, atque novi
termini impetrandi.

Maritus vespertinis temporibus transcribendis libris rationalibus
mercatorum occupabatur, seris autem noctibus manuscripta aliorum
denario paginatim transcribere consuevit.

Istud autem vitæ genus denos annos duravit.

Exacto decennio cuncta ad teruncium solverunt, cuncta cum fœnore, atque
cum anatocismo.[32]

Hera Loisel nunc iam senex erat aspectu. Mulier facta est domestica
familiæ egentis — fortis, dura ac rudis, comá incompta, supparo[33]
obliquato, manibus rubris, voce elata et aspera locuta dum tabulatum
magnis aquæ sibilis lavabat. Alias, quum maritus in officina
fungebatur, ad fenestram subinde consedit, in mentem sibi revocabat
memoriam illius hilaris et iucundæ noctis dudum præteritæ ballistiorum,
in quibus ipsa tam pulchra fuit, tamque celebrata.

Quidnam evenisset si monile illud non amisisset? Quis dixerit? quis
tandem dixerit? En quam singularis, quamque mutabilis vita est! Quam
parum causæ sufficit ad nos perdendos aut servandos!

Quodam vero die Solis, quum ad vires suas, post exantlatos septimanæ
labores reficiendas, ambulatum in Campum Elysium prodivisset, subito
mulierem prolem suam secum ductantem, animadvertit. Hera Forestier ea
erat, usque iuvenilis, usque venusta ac scitula.

Hera Loisel animo mota est. Anne eam alloquatur? Prorsus sic. Nunc,
postquam pretium monilis exsolutum est, id totum ei narrabit. Ut quid
non?

Accessit ad eam.

"Salve, mea Ioannula."

Illa prorsus stupens, quod mulier tam plana, tamque domestica, se ita
familiariter affata esset, igitur contuita eam est, nec agnovit, proin
sic balbutiebat:

"At — Hera mea! ego non te novi — Errasse te oportet."

"Neutiquam. Mathildæ Loisel mihi nomen est."

Illa mirabunda exclamavit.

"O, mea misella Mathilda! Quantopere mutata es!"

"Ita, profecto, tempora certe ardua pertuli ex quo te ultimo conveni,
tempora sane miserrima — et hæc propter te!"

"Propter mene? Ecquí?"

"Meministine monile illud adamantinum, quod tu mihi ad gerendum in
ballistiis Administri commodaveras?"

"Sic. Tum?"

"Ego id amisi."

"Quid innuis? Tamen id domum retulisti."

"Aliud retuli, illi simillimum. Huius pretium usque modo minutatim
solvebamus. Ut facile intelliges, id factu nobis, quippe qui nihil
habebamus, haud erat facile. Denique perfecimus, et nunc gaudeo
admodum."

Hera Forestier constitit.

"Aisne tu monile adamantinum vos in locum mei emisse?"

"Sic fecimus. Proinde tu id nunquam animadvertisti! Illa enim inter se
perquam similia erant."

Et ipsa subrisit cum voluptate, quæ superbiam iuxta ac puerilem animum
prodebat.

Hera Forestier, animo vehementer mota, ambas eius manus prehendit:

"O, misellam meam Mathildam! Atqui monile meum ex pasta vitrea erat.
Valebat autem, ad summum, quingentos centusses!"

_FINIS._



                       OSTIUM CL. V. DE MALETROIT


Dionysius de Beaulieu annum ætatis suæ vigesimum et alterum necdum
expleverat, adultis tamen se annumeravit, et, insuper, etiam
equestellorum[34] loco se habuit. Iis etenim temporibus austeris ac
bellicosis catulastri[35] maturius in virilitatem formabantur; et
siquis eorum unquam comminus pugnaverit, incursionum aliquoties
particeps fuerit, ac suum denique virum quisque in honesta pugna
interfecerit, item si artis belligerandi mediocriter gnarus fuerit,
atque genus humanum noverit, ei in incedendo quandam iactantiam nemo
est quin concedendam iudicet. Hic suum equum debitá curá loricavit,
iusta deliberatione cœnavit, tum, circa crepusculum, iucundissimo animi
statu aliquem visum prodiit. Id tamen ex parte iuvenci nostri haud fuit
cœptum sapientissimum. Satius profecto ipsi fuerit domi, iuxta focum
mansisse, probeque cubitum ivisse. Enimvero oppidum copiis sub ducibus
promiscuis, Burgundiorum Anglorumque scatebat; ac tametsi Dionysius
illic sub salvo conductu morabatur, suus tamen salvus conductus casu
conflictús fortuiti parum sibi profuturus erat.

Mensis agebatur Septembris, anni millesimi quadringentesimi
undetrigesimi; cœli temperies asperior fiebat, ventus impetuosior,
sibilans, imbribus gravidus oppidum percursabat; folia autem delapsa in
viis perstrepentia volitabant. Passim aliquot fenestræ iam collustratæ
erant; clamor armatorum, intus, supra cœnas laute agentium, foris
minutatim audiebatur, vento subinde haustus et abreptus. Nox celeriter
cecidit; vexillum Angliæ, de vertice turris fluctuans plus et plus sub
umbra labentium nimborum obscurabatur — merum punctum atrum instar
hirundinis, in plumbeo cœli chao. Nocte altius mergente ventus
oboritur, in fornicibus mugire, in valle autem sub oppido, inter comas
arborum boare cœpit.

Dionysius celeriter incedebat, et mox ostium amici pulsabat; at, licet
sibi promiserit parum ibi se moraturum, matureque reversurum, exceptus
tamen tam humaniter est, totque causas ibi reperit, quare moraretur, ut
iam media nox pridem præterivisset, quum in limine valediceret. Interea
ventus iterum cecidit; nox tam erat atra quam sepulcrum; nulla
stellula, ne vel radiolus quidem lunæ nubium moles penetrabat.
Dionysius ambages angiportuum Castelli Landon vix ac ne vix quidem
novit; quin et interdiu viarum meatus haud facile enodare quibat; in
hac autem caligine nox eum omnino deperdidit. Unum tantum sibi plane
constabat — semitam sursum collem se sequi oportere; quod domus sui
amici in inferiori declivitate Castelli Landon sita erat, diversorium
autem superius stabat, a capite, ad radices celsæ turris templi. His
ductus indiciis prorsum conabatur cœcutiens et cæspitabundus, aurá
liberius haustá quoties in loca aperta perveniret, ubi cœlum visui
amplius pateret, subinde aere spissiori secundum muros palpando iter
carpebat. Status idgenus cuiuslibet viatoris anceps, mysteriique plenus
existimandus est, cui in loco prope ignoto, in cœcis tenebris versari
contingat. Silentium infinitarum rerum possibilium mater, terribile
est. Sic ferrea fenestrarum clathra algida manui palpanti æque
terrifica sunt atque attrectatio bufonis; viæ scruposa asperitas cor
viatoris in faucem sursum agit; quisque locus spissiori caligine
obumbratus insidias, aut voraginem in via minitatur; ubi autem aer
luculentior est, domus vicinæ figuras insolitas sinistrasque induunt,
acsi eum a via sua abducere minentur. Dionysio etenim, in diversorium
suum sine notitia publica pervenire enitenti, et verum periculum, et
molestia in itinere sublatebat; tamen fortiter et audacter
progrediebatur, quoque tamen angulo ad circumspiciendum moratus.

Iam per aliquod tempus Dionysius in angiportu itabat tam angusto, ut
muros alterutra manu attingere posset, quum, denique, angiportus
dilatari, acriterque in declive ducere cœpit. Manifestum iam nunc erat
viam hanc non suum diversorium versus tendere; exspectatio tamen
plusculi luminis eum prorsum tentabat ad explorandum. Angiportus in
fastigio desinebat, muro pinnato clauso, unde inter celsas domos,
tamquam ex sepimento conspectus in vallem informem et opacam aliquot
centena pedum infra propansam patebat. Dionysius deorsum spectabat,
videbatque summos aliquot arborum vertices oscillantes, unumque
lucidiorem locum, ubi fluvius planitiem pecurrebat.[TR25] Tempestas iam
clarescere incipiebat, cœlumque serenascere, ut iam margines nubium
cumulorum,[TR26] lineamentaque collium discernerentur. Lumine diluculi
incerto ædes ad lævum suum conspicatur, quæ in aliquo numero esse
videbantur; muri enim earum pinnis turriculisque eminebant; e summa
ædificii mole posticum sacelli pluribus erismatibus[36] munitum acriter
prominebat; ostium autem ædificii sub profundo fornice occulebatur,
cuius exteriora figuris in lapide incisis, superne autem duæ imbrices
draconteæ impendebant. Fenestræ sacelli, vitris pictis,
quadraturisque[37] multiplicibus obumbratæ, lumen prodebant tamquam
plurium cereorum,[38] quo fiebat ut et erismata, et apicatum[39] tectum
eo acriori caligine adversum[TR27] cœlum eniterent. Satis erat
manifestum ædes has domicilium esse familiæ cuiusdem potentioris
regionis vicinæ; quum vero eædem in mentem Dionysii proprii domicilii
Burgis revocaret, substitit, ac paulisper sursum spectabat, secumque
artem architecti pensitabat, duasque has familias recensebat.

E septo fastigio nullus exitus videbatur patére præter angiportum, qui
eo ducebat, nec fieri quidquam poterat, nisi ut eadem via qua venerat,
rediret, sed ubi modo esset, quadam ratione sibi fingere videbatur,
proin usque sibi confidebat viam præcipuam hoc modo se assecuturum,
suoque diversorio potiturum. Sic ipse secum coniectabat, quin casuum
fortuitorum qui incidere possent, rationem habuisset, quorum unus hanc
noctem omnium maxime in suæ omnis vitæ curriculo memorabilem
reddidisset; namque vix centum passus retrorsum cessit antequam lumen
conspexit adversum se appropinquans, vocesque in his angustiis vicissim
reverberantes audivit. Caterva erat hominum armatorum vias noctu tædis
obeuntium. Dionysius statim coniectebat hos vinum paullo liberius
ingurgitasse, nec proinde salvis conductibus admodum detineri, aut vero
leges honesti belli maximi facturos. Æque ambiguum erat utrum se non
canis instar decuterent, ibique ubi lapsus esset relicturi essent.
Status itaque rei satis concitatus, etsi non sine angore, fuit. Eorum
tædæ, ut ipse putabat, se ab eorum visu tuerentur; item futurum
sperabat ut eorum vociferatio sonitum gressuum suorum absorberet. Si
modo ipse satis agilis silensque esset, existimabat se eorum notitiæ
omnino subducere posse.

Malá quadam fortuná, quum ad recedendum se verteret, pedem maiori
silici offendit; edito clamore, muro illabitur, ensis autem suus magno
strepitu pavimento alliditur. Protinus voces duorum aut trium
audiebantur quærentium, quis illic esset — aliquæ Francice, aliæ
Anglice; Dionysius tamen nihil respondit, eoque celerius deorsum
currere perrexit. Fastigium nactus, ad respectandum constitit. Illi
usque sciscitabundi in se inclamitabant, ac nunc demum accelerato[TR28]
gressu se insectari cœperunt, non sine magno strepitu armorum,
tædarumque huc et illuc in angusta fauce iactatione.

Oculis denique circumlatis, Dionysius in fornicem ostii suffugit. Illic
enim notitiam effugere poterat, aut vero — si hoc minus — loco se
reperiebat capitali, unde licebat aut negotiari, aut certe se
defendere. Sic statuto, ensem evaginavit, tentavitque tergum suum ostio
applicare. Præter omnem exspectationem ostium moli corporis sui cessit;
ac, licet ipse extemplo se vertisset, ostium in cardinibus bene unctis
silens ulterius verti perrexit, et cum opaco hiatu propansum stabat.
Quum homini in angustiis res prospere cedunt, exspectandum non est eum
magnopere pensi habiturum quí et quare res evenerint, commoditas
propriæ personæ sibi satis causæ videri solet, quare etiam maxime
insoliti eventus rerum in hoc sublunari mundo nostro contingant; unde
Dionysius sine momentanea dubitatione locum hiantem ingreditur, et ad
suffugium suum celandum ostium pone se ex parte clausit. Nihil sibi a
mente adeo fuit alienum quam ostium penitus claudere; aliquo tamen
prorsus inexplicabili modo — choragio[40] fortasse aliquo aut pondere —
ingens querna moles digitos suos elusit, postibus obvolvitur,
ingentique clangore, tamquam si claustrum automaticum cecidisset, sua
sponte clauditur.

Vigiles eodem tempore in fastigium cœcum se effuderunt, clamoribus ac
maledictis eum appellantes. Ipse eos in opacis angulis scrutantes
audivit; quin extremitas manubrii lanceæ etiam in exteriori superficie
ostii, pone quod ipse stabat, perstrepere audiebatur; at hi eximii
homines nimis lauto erant spiritu quam ut se diu demorari sinerent,
moxque per callem tortuosum, qui attentionem Dionysii fefellerat, e
medio se sustulerunt, ac pedetentim e visu audituque per muros oppidi
evanuerunt.

Nunc Dionysius iam liber respiravit. Pauca minuta gratiæ eis concessit,
nequid accideret, post quæ palpando quæritabat si quo modo ostium
recludere, et effugere posset. Superficies ostii interior tamen omnino
erat plana, nusquam ullus capulus, ansa, ruga, aut obex. Unguibus rimas
tentabat, at moles ingens movenda non erat. Quassare tentabat, at
quercus velut rupis erat firma. Dionysius de Beaulieu frontem rugare
cœpit, lenique sibilo se solari. Quidnam rei cum hoc ostio? mirabatur.
Curnam erat aperta? Quínam factum est ut pone se tam facile ac tanto
cum effectu clauderetur? Hic aliquid obscuri et clandestini circa hæc
omnia sublatere necesse erat, quæ iuveni non admodum arridebant.
Technas hæc redolebant; et tamen in tam quieta seclusaque via, in
ædibus tam prosperis, imo et nobilibus aspectu, quisnam dolum
suspicetur? Et tamen — sive technæ sive non, sive datá operá, sive casu
— hic ipse erat pulchre captus; ac ne pretio vitæ quidem illinc
eluctari se posse sensit. Etiam caligo eum obruere ac deprimere cœpit.
Itaque ad auscultandum se convertit; foris altum erat silentium,[TR29]
sed ab interiori, et prope quidem, sonum submissi suspirii, susurrum
singultus clandestini stridoris — acsi multi sibi vicini silentio se
continerent, ipsumque adeo spiritum furtim ducerent. Hæc res sibi ipsa
præcordia penetravit, unde cum impetu ad se rediit, veluti cui vita in
discrimen venisset. Nunc demum radiolum luminis e regione oculorum
animadvertit e penetralibus manantem — radiolum lucis filo similem, in
extremo se expandentem, qualis inter rimas superioris ianuæ inter alas
aulæi emanare posset. Conspectus cuiuscunque demum rei Dionysio
levamini fuit; tamquam solum sub pedibus cuiquam in palude versanti,
solidum Dionysio erat; avido animo se ei applicuit, aliquem conatus
sibi conceptum de rebus se circumdantibus coniectare. Manifestum erat
inter solum in quo ipse stabat, fontemque radii luminis, aliquot gradus
interesse; ac, profecto, etiam aliud filum luminis, tenuitatis acús,
phosphorique instar languidi se deprehendisse sibi fingebat, quod,
profecto, ab æreis cancellis graduum reverberari facile credi poterat.
Ex quo intellexit se non esse solum cor sibi violento pulsu, pæne ad
suffocandum, palpare perrexit, animumque ad summum ardorem quidquid
demum audendi suscitavit. Persuasum nunc sibi erat se in vitæ
discrimine versari. Quid itaque debebat naturæ magis consentaneum
videri, quam ut gradus protinus ascenderet, aulæum revelleret, fataque
sua extemplo coram cognosceret? Si nihil aliud, saltem cum rebus ageret
attrectabilibus; atque saltem in tenebris non esset. Brachiis proinde
porrectis lente progrediebatur, usquedum pedes in infimo gradu
offendit; inde celeri gressu ascendit, ad se componendum constitit, ac,
denique, relevatis aulæis, in aulam ingressus est.

Locus in quem pervenit ampla ac spatiosa aula erat ex lapidibus
lævigatis. Tria erant ostia, unum a singulis trium laterum; cuncta in
eundum modum aulæis ornata. A quarto latere duæ amplæ fenestræ
patebant, inter quas ingens caminus cum insignibus stirpis Malétroit
decorus, locum occupabat medium. Dionysius statum rerum protinus
agnovit, nec parum lætabatur quod in tam egregias manus incidisset.
Aula præclari modo erat illustrata; supellex tamen paullo parcior esse
videbatur, quippe quæ e gravi mensa, vix binis ternisve sellis
constabat, sed in foco nullus ignis conspiciebatur, solum autem
lapideum scirpis, per aliquot dies iam tritis, constratum erat.

Rectá ex adverso ingredienti Dionysio, iuxta caminum, in celso
artisellio vir sedebat senex, pelliceo focali amictus. Sedebat autem
crure uno alteri superiecto, manibus iunctis, calice vini aromatibus
condíti in pluteolo ad parietem. Vultus eius aspectu perquam masculinus
erat, non adeo hominis proprius, quam idgenus quem in tauro, hirco, vel
in verre solemus videre; aliquid ambigui et assentatorii; aliquid
avari, atrocis atque perniciosi. Labium superius præter morem erat
crassum, quasi ex ictu, aut ex dentium dolore tumidum; dein risus ille,
supercilia cacuminata, oculique pusilli acresque aspectum præbebant
curiosum ac fere comice male ominantem. Decori cani e capite undique
pendebant, tamquam sancti alicuius, omnesque in singulo cirro in focale
defluebant. Barba mystacesque suæ decori erant indices venerabilis
suavitatis. Senectus, haud dubie propter singularem curam, nulla
vestigia in manu eius reliquit; manus etenim stirpis Malétroit semper
fuit clara. Difficile esset quidquam tam carnosi, simul et figurá tam
delicati sibi fingere; digiti leniter in tenuitatem desinentes
procacitatem digitorum muliebrium a Leonardo pictorum æquabant; radix
pollicis clausi minutam lacunam in ruga exsurgenti efficit; ungues in
figuram perfectam erant formati, albedine prorsus insolita. Quod
quisquam huiusmodi manibus, virginis martyris instar — pietate quadam
religiosa eas iunctas servet — quod quisquam tam intento conspectu
atque mirificis vultús lineamentis patienter sedeat, hominesque oculis
fixis contempletur tamquam Deus, aut statua Dei, huius aspectum decies
magis formidolosum reddidit. Quies eius ironica ac subdola videbatur,
nec aspectui eius conformis.

Talis erat Alain, Clarissimus Vir[41] de Malétroit.

Dionysius atque ille per pauca momenta se invicem contuebantur.

"Velis, rogo, intrare," fatur denique Domnus[42] de Malétroit. "Tota
vesperá te exspectavi."

Interea non surrexit, sed verba subridens protulit, caputque leni nutu
proclinavit. Dionysius, partim e subrisu, partim e sonoro murmure
singulari, quo verba sua vir senex protulerat, acrem animi aversionem
persentiscebat medullá tenus. Tædio rei percitus, et ex imo confusus,
advena vix verba ad respondendum reperire poterat.

"Equidem vereor," respondet denique, "ne casus hic dupliciter fortuitus
sit. Non enim is ego sum quem tu esse arbitraris. Aliquem tu
exspectasse mihi videris; at, quoad me, nihil a mente mea poterat esse
magis alienum — nihil voluntati meæ magis adversum — quam ista
intrusio."

"Eia mi bone," indulgenter respondet senex, "ecce te hic; et hoc solum
refert. Cape sedem, amabo. Esque prorsus bono animo. Negotiola nostra
confestim dirimemus."

Dionysius perspexit statum rerum usque esse cum aliquo conceptuum
errore confusum, prohinc explicare perrexit.

"Ostium tuum ..." prosequitur.

"De ostio meo?" excipit ille supercilio cacuminato erecto." Lusus
ingenii merus." Et humeris tantum gestiebat. "Phantasia hospitalitatis!
Secundum tua propria verba, tu minime eras cupidus me noscendi. Nos
seneciones tale quid haud raro exspectamus; quum vero id ad famam
nominis nostri attingendam respicit, conari solemus aliquid ad id
superandum comminisci. Non invitatus quidem advenis, haud tamen ideo
minus opportune."

"At, mi vir, pergesne in errore perseverare?" instat Dionysius. "Inter
me et te nullus quæstioni esse potest locus. In hac regionis parte
peregrinus ego sum. Nomen mihi est Dionysio Domnicello[43] de Beaulieu.
Si me domi tuæ vides, id inde fit, quod —"

"Mi amicule," incidit in eius sermonem senex, "indulgebis mihi si in
his rebus proprium sequar iudicium. Verosimile est iudicia nostra hoc
momento inter se differre," modo inani subiungit, "dies tamen uter
nostrum in vera sententia fuerit, ostendet."

Dionysius se cum demente agere credere cœpit. Cum gestu humerorum
consedit, reique eventum exspectare statuit; tum silentium institit,
dum interea se discernere putabat quasi pone aulæum, e regione sibi,
clam preces recitarentur. Interdum unius tantum vox audiri videbatur,
alias binæ, atque vocis, tametsi submissæ, vehementia sive magnam
properantiam, sive vero agoniam animi indicare parebat. Tunc sibi in
mentem venit aulæum istud ingressum celare sacelli, cuius formam
exteriorem foris animadverterat.

Interim vir senex Dionysium a capite ad calcem oculis scrutabatur
censoriis, leniter subridens, ac nonnunquam sonitum haud absimilem
aviculæ, aut musculi edens, unde inferri licebat eum contentissimum,
spirituque elatum esse. Hic rerum status pedetentim tolerari non posse
videri cœpit; quamobrem Dionysius, finem rei facturus, suavi modo
memorabat ventum foris iam recessisse.

Vir senex hoc audito impetu submissi risús captus est tam diuturni ac
violenti ut toto vultu rubore perfunderetur. Dionysius extemplo
surrexit, pileumque gestiens capiti imposuit.

"Mi Domne," eloquitur hic, "si sanus es, iam plus satis me
vilipendisti. Sin autem insanis, licet mihi credere facultates meas
intellectús iucundius impendere posse quam cum demente agere. Mea mens
recti est conscia; tu me inde a primo momento lusisti; audire meam
excusationem recusasti; et nunc nulla sub Diis potestas me hic ulterius
continebit; atque nisi mihi nullus honestior modus viam foras
reperiendi detur, ense ostium tuum diffringam."

Domnus de Malétroit dextram levavit, eamque adversum Dionysium, indice,
minoribusque digitis pansis, agitavit.

"Nepotule mi dilecte," inquit, "conside."

"Nepotule!" regerit Dionysius, "quin tu ore pleno mentiris;"[TR30]
talitrum ipsi minitatus.

"Conside, inquam, nebulo!" clamat denique vir senex, subita asperaque
voce, consimili canis latrantis. "Existimasne," tum prosequitur, quum
tendiculas ope ostii commentus eram, me rem ibi terminasse? Si mavis ut
manibus pedibusque vinciaris ita ut ossa tibi doleant, tenta modo
surgere ac discedere. Sin vero malis hircus manere liber, teque suavem
erga virum senem præstare — tum bene, sede ibi ubi es in pace, ac Dii
te amabunt."

"Num tu indicare vis me captivum esse?" quærit Dionysius acrius.

"Facta memoro," respondet ille. "Satius duco ut reliqua ipse tibi
inferas."

Dionysius itaque iterum consedit. Extrinsecus se satis compositum
gerebat, in animo tamen furore æstuabat, subinde vero sollicitudine
refrigerabatur. Nec amplius sibi cum demente negotium esse existimavit.
At si vir senex mente captus non erat, quid per Deorum fidem sibi
exspectandum erat? Quidnam absonum aut tragicum discrimen se
supervenit? Quemnam vultum eum oporteat fingere?

Dum hæc taliaque secum meditabatur animo fluctuans, aulæum in sacellum
ingressum celans tollitur, procerior sacerdos ornatu suo indutus inde
egressus, longoque aspectu Dionysium acriter contuitus, Domno Malétroit
aliquid in aures susurravit.

"Estne ipsa animo tranquillior?" quærit hic.

"Mente placidiori modo est, mi Domne," respondet sacerdos.

"Dii eam adiuvent, ipsi non facile satisfit!" ludificatur vir senex.
"Propago optimæ spei — haud male natus — et hoc etiam propriæ
electionis? Ehem, quid mannus hic amplius sibi vellet?"

"Status hic nulli domnicellæ est quotidianus," refert alter, "ac pro
sua verecundia res etiam est nimis aspera."

"Decebat eam hæc priusquam choreas agere cœperat[TR31] perpendere. Non
propriæ electionis meæ id fuisse, Diis notum: quando tamen eam inesse
contingit, sic Domna[44] Nostra eam adiuvet,[TR32] totam hanc rem illa
exsequetur ipsa." Tum Dionysium allocutus, "Domnicelle mi de Beaulieu,"
quærit ab eo, "licebitne ut te nepti meæ sistam? Ipsa te diu
præstolabatur haud dubito dicere, etiam quam ego magis impatiens."

Iam Dionysius cum gratia se sorti suæ totum dedidit — nec ulterius
quidquam expetivit, nisi ut deterrima fata sua citissime quam fieri
posset, cognosceret; surrexit itaque sine mora, nec invitationem
recusans, se proclinavit. Domnus de Malétroit, exemplum eius secutus,
brachio capellani[45] adiutus, adversum cancelli ostium claudicavit.
Sacerdos aulæum revulsit, simulque omnes tres intraverunt. Ædificium
ornatu architectonico non immerito superbiebat. E medio arcu lacunaris
inter sex robustas columnas lenior fornicatus desursum pendebat paribus
ornatissimis. Sanctuarium pone altare in rotunditate desinebat
anaglyphis supra modum affluentibus ornata, eamque complures fenestellæ
formas stellarum, trifoliorum[TR33] aut rotarum referentes
collustrabant. Hæ fenestellæ vitris haud satis erant clausæ, ita ut aer
nocturnus minime impeditus sacellum perflabat. Cerei quorum haud
pauciores quam quinquageni credibile erat ibi arsisse, a vento
violentissime agitabantur, unde lumina nunc in coruscam claritatem,
nunc autem in umbratilem eclipsin verterentur. Ante aram, in infimo
gradu, nympha[46] ornatu resplendens, virgo genibus insistebat. Ut
Dionysius animadvertit ornatum eius, contremuit; omni vi conabatur
suspitiones, quæ menti suæ subreperant, repellere; id fieri nec debet —
nec potest, quod futurum timebat.

"Blanca," fatur Domnus voce sua tibiæ cantui simillima, "puellula mea,
amicum tibi adduco sistendum; velis te vertere, manumque ei præbere.
Multum iuvat religioni esse deditum, sed, mea neptis, haud minus iuvat
esse civilem."

Puella surrexit, seque ad advenas convertit. Motus autem eius talis
erat quasi corpus nusquam flecteretur, et in omnibus vegeti ac iuvenili
corporis lineamentis indicia verecundiæ torporisque expressa
videbantur, stabatque capite declinato, et oculis demissis, dum interim
leni gressu propius accedebat. Progredienti oculi in pedes Dionysii de
Beaulieu incidebant — in pedes, quibus ipse merito superbiebat, liceat
hic monere, quos etiam in itinere maximá curá vestiri et indui moris ei
erat. Ipsa substitit — exterrita est, acsi cothurni[47] sui flavi
indicia essent alicuius rei terribilis — tum, repente, lumina ad vultum
levavit cothurnos eos gerentis. Oculi eorum concurrunt; pudicitia
horrori ac formidini locum cedit in vultu puellæ; labia expallescunt;
acri quiritatu vultum manibus tegit, suique impos in solum sacelli
corruit.

"Hic non is est!" clamat puella. "Patrue mi, hic non est is!"

Domnus de Malétroit suaviter mussitabat: "Utique non est," inquit,
"tantum et ego exspectavi. Tam infortunate factum, quod nomen illius
tibi excidisset."

"Sic prorsus," quiritat puella, "ego profecto hunc ad istud ipsum
temporis momentum nunquam vidi — nequaquam, ne oculis quidem hunc
unquam contuita sum — nunquam amplius eum conspicere volo. Mi Domne,"
ait ad Dionysium conversa, "si vir es, verba mea confirmabis. Unquamne
te vidi — unquamne tu me vidisti — ante hanc horam maledictam?"

"Ut pro me solo loquar, nunquam ita fortunatus fui," respondit iuvenis,
"nunc mihi primum contigit, mi Domne, ut tuæ formosæ neptis in
conspectum venirem."

Vir senex humeris gestiebat.

"Hoc audire multum aggravor," inquit ille. "Attamen initium facere
nunquam sero est. Et ipse haud multo plus notitiæ uxoris meæ bonæ
memoriæ habebam quam eam duxissem; unde clarum fit," subiunxit mimice
gestiens, "posse fieri ut connubia eiusmodi extemporanea, habitu
diuturniori in optimam concordiam evadant. Quandoquidem et paranymphus
hac in re habiturus est quod dicat, duarum horarum spatium illi
concedam ad reparandum tempus amissum, antequam ad ritum procedamus."
Quibus dictis ad ianuam versus processit, sacerdote comitante.

Puella sine mora in pedibus constitit. "At, mi Patrue, tu certe non
serio hæc dicis," interpellat illa. "Deos testes appello, malle memet
propria manu confodere, quam ut invito huic iuveni obtrudar. Cor
rebellat. Dii vetant idgenus connubium; tu autem canos tuos dehonestas.
O, mi Patrue, miseresce mei. Nulla in terrarum orbe est mulier, quæ non
mortem, quam tale connubium potiorem habeat. Fierine potest," subdit
titubans, "fierine potest ut tu fidem mihi neges, atque ulterius quoque
credas hunc" — digitis Dionysium cum flagranti ira et contemptu
indicans — "ut tu usque putes _hunc_ eum fuisse?"

"Ingenue fateor," refert vir senex in limine subsistens, "me ita
credere. Verum, sine ut tibi, mea Blanca de Malétroit, semel omnino
explicem, quid hac de re censeam. Quum tu tecum statuisti nostram
prosapiam nomenque, quod bello ac pace plus quam sexagenos annos cum
honore gesseram, dehonestare, non modo ius tuum in meam sententiam
inquirendi pessumdedisti, verum etiam vultum meum contuendi. Si pater
tuus tunc in vivis fuisset, te conspuisset, et ex domo exesse
iussisset. Ipse manibus fuit ferreis. Grates Diis tuis habueris, mea
Domnicella, quod tantum cum manibus byssinis tibi agendum est. Muneri
meo duxi te, citissime quam poteram, locare. Ex mera bona voluntate
tuum tentavi proprium reperire procum. Et confido me successisse.
Verum, per omnes Deos et cœlicolas, Blanca de Malétroit, si id mihi
minus contigit, ne vel hilum quidem curo. Prohinc, sine ut te moneam,
ut iuveni amico tuo civilem te præstiteris; etenim sic me Dii ament,
procus tuus proximus minus tibi ad gustum futurus est."

His dictis, capellano comitante, egressus est; aulæum autem pone
iuvenes demissum est.

Puella flagrantibus oculis se ad Dionysium vertit.

"Ecquid hæc omnia sibi volunt?" quærit ipsa nervose.

"Dii ipsi norunt," mœste refert Dionysius. "Captivus sum in ista domo,
quæ cerritorum plena esse paret. Plus scio nihil; nec quidquam
intelligo."

"Quí autem, rogo, huc intravisti?" percontatur ipsa.

Rem brevissime quam poterat narravit. "Cæterum," subiunxit, "fortasse
exemplum meum secutura ænigmatibus his tu respondebis, dicesque quid
Diis propitiis, exspectandum, et quis exitus eorum futurus sit."

Paulisper ipsa silens stabat, licebatque iuveni videre quemadmodum ipsa
tremeret, oculique absque lacrymis lustro febrili micarent. Tum ipsa
utraque manu frontem premebat.

"Eheu, quam mihi caput dolet!" fatur cum lassitudine — "ut de corde
laborante sileam! At tu iure postulabis meam partem eventuum scire,
tametsi ea narrare muliere indignum videri debeat. Nomen mihi est
Blancæ de Malétroit; patre matreque orba eram ex — o! ex quo memini,
fuique omni mea vita infelicissima. Ternis ab hinc mensibus iuvenis
quidam centurio in templo quotidie iuxta me stare cœpit. Satis perspexi
me ei placuisse; meá profecto culpá factum, sed me ab aliquo amari
perquam iucundum existimavi; atque quum epistolium mihi porrexisset, id
mecum domum tuli, magnaque cum voluptate legi. Exinde complura mihi
scripsit. Misellus ille me convenire perquam cupivit, meque continuo
rogitavit, ut ostium quadam vespera apertum relinquerem, ut ad gradus
vel pauca verba nobis colloqui liceret. Cognitum enim habebat,
quantopere patruus meus mihi confideret." Hic aliquot singultus edidit,
ac pauca solum post momenta prosequi valuit. "Patruus meus durus est
homo, sed admodum astutus," tandem perrexit ipsa. "Multa ille præclara
in bello edidit facinora, non exiguo in aula loco habebatur, atque olim
magna apud reginam Isabeau gratiá cluebat. Quo autem tandem modo
suspitio illi de me in animum irrepserit, haud equidem scio; sed vix
quidquam ab eius notitia arceri potest; atque hoc mane quum a missa
domum veniebamus, ipse manum meam cepit, eam vi aperuit, meumque
epistolium legit, dum a latere mecum itabat. Postquam id legerat, omni
civilitate id mihi reddidit. In eo iterum rogabar ut ostium apertum
linquerem; et hoc cunctos nos labefactavit. Patruus etenim me per totum
diem ad vesperam usque in cubiculo continuit, ac tum, ut modo vides —
me vestiri et ornari iussit, en insignem, nonne putas? in quamlibet
puellam, contumeliam. Quandoquidem, ut puto, nomen iuvenis centurionis
ex me extorquere non valeret, insidias illi tetendit, in quas, per
Deorum vindictam, pro! tu incidisti. Confusionem utique acerbam
exspectabam; quínam enim præscire poteram utrum ipse legibus tam duris
me in uxorem accipere paratus esset? Fieri etiam poterat eum inde ab
initio nunquam serio fuisse animo; aut etiam ego me nimis vili æstimare
poteram quam ut illi placerem. Revera tamen pœnam tam insolentem mihi
inflictum iri nunquam exspectavi! Fingere nequibam fieri posse ut Dii
puellam, in conspectu cuiuspiam iuvenis viri sic dehonestari sinerent.
His itaque cuncta tibi edisserui; ac vix sperare audeo fore ut me non
despectui habeas."

Dionysius honorem ei tribuit proclinando.

"Domnicella mea," respondit hic, "fiduciá tuá insignem honorem mihi
præstitisti. Superest ut ipse ostendam me eo honore indignum non
fuisse. Estne Domnus Malétroit ad manum?"

"Eum in contigua aula scribendo occupatum esse existimo," ait ea.

"Indulgesne, mea Domnicella, ut eo te ducam?" quærit Dionysius, manum
ei urbanissimo modo præbens.


Accepit ipsa; quo facto, iuvenes e sacello excesserunt, Blanca admodum
deiecta et pudibunda, sed Dionysius, conscius quodammodo functionis
officiosæ, iuvenilique confidentiá fultus se id et effectui dare posse,
pavonis instar itabat.

Domnus de Malétroit, ironicá quadam obsequentiá ei obviam venit.

"Mi Domne," fatur Dionysius insigni grandiloquentiá, "et ego mihi hoc
in connubio interloquendi ius sane vindico; prohinc, iam in antecessum
monitum te esse volo me nullo pacto adstipulaturum ut virgo hæc invita
ad id adigatur. Si manus sua libere mihi oblata fuisset, ex corde
accepissem, perspectum enim habeo eam tam probam quam venustam esse;
verum, ut res sunt, officio meo esse duco, mi Domne, cum omni
humanitate recusare."

Blanca eum oculis ex grato animo fulgentibus contuita est; at vir senex
arridebat tantum, sed ita ut arrisio eius Dionysio prorsus stomachum
verteret.

"Tu quidem, Domnicelle de Beaulieu," respondit ille, "vereor[TR34]
admodum, electionem quam tibi obtuleram,[TR35] ne perperam
intellexeris. Velis modo me ad istam fenestram comitari" Quibus dictis
adversus unam magnarum fenestrarum, quæ nocte hac patebat, processit.
"Nota, velim," prosequitur ipse, "ferreum annulum in superiori muro,
item ei insertum satis robustum funem. Nunc animadverte, sis, verba
mea: si quo casu aversio tua erga personam meæ neptis tibi
insuperabilis videretur, ante solis ortum te illic ex hac fenestra
suspendi curabo. Mihi crede, ad hoc extremum cum maximo dolore
descendam. Nam ego nequaquam tuæ mortis sum cupidus, sed ut neptis mea
in vita stabiliatur. Si tamen te contumacem præstiteris, necesse erit
ut ad id deveniatur. Tua familia, Domnicelle de Beaulieu, clarissima
suo modo est; tamen, etiamsi originem tuam a Charulo Magno ducas, manum
virginis ex prosapia Malétroit impunis non recusaveris — ne tum quidem
si tam esset communis quam via quælibet Parisiaca — imo ne tum quidem
si adeo esset turpis quam caput draconeum imbricis meæ supra ostium
meum. Hac in re nec ratio meæ neptis, nec tui, nec sensus meus privatus
me impellunt. Honos meæ domús erat violatus; te reum esse arbitror, aut
secreti duntaxat nunc iam es conscius, nec proinde tibi mirari licebit,
si abs te postulo ut maculam eluas. Sin hoc feceris, sanguis tuus super
caput tuum proprium erit! Nullius compensationis loco habebo si videro
decoras reliquias tuas sub fenestra mea flabris agitatas calces
collidere, sed, ut vulgo dicitur, media panis pasta, quam nulla,
præstat; atque si malum direptæ honestatis sanare nequeo, saltem
gliscens probrum sistam."

Silentium intercessit.

"Quantum scio," fatur denique Dionysius, "viris ingenuis alia quoque
via cognita est idgenus querimonias dirimendi. Tu nimirum ensem geris,
cuius, ut fando audivi, quondam eximium usum feceras."

Domnus Malétroit ad hæc signum dedit capellano, qui lentis gressibus
aulam perambulavit, atque aulæum tertii ostii revulsit. Intra momentum
idem iterum demisit; tempus tamen Dionysio suppeterat ad ambitum
opacum, armatorum plenum animadvertendum.

"Quum ætate paullo minor eram, mi Domnicelle de Beaulieu, hunc honorem
tibi libenter tribuissem," respondit Domnus Alain; "at nunc iam nimis
sum senex. Nervi senectutis sunt mercenarii. Uti igitur iis, quas
habeo, viribus cogor. Hæc est durissima omnium rerum, quas senectute
adacti nos deglutire cogimur; aliquá tamen patientiá[TR36] etiam hoc in
consuetudinem abit. Tu atque Domnicella videmini duas horas, quæ tibi
ex vita supersunt, malle in hac aula explere; et quoniam nullo modo
mihi in animo est electioni tuæ officere, eam omnino vobis concedam ex
intima cordis voluptate. Nihil properandum!" subiunxit sublata manu,
quum videret faciem Dionysii de Beaulieu in sinistrum obtutum mutari.
"Si tibi animus rebellat quominus suspendaris, ad te ex fenestra
præcipitandum, aut in lanceas mercenariorum meorum te proiicere post
duas horas satis temporis tibi suppetet. Duæ horæ ex vita usque duæ
sunt horæ. Etiam tam exiguo temporis spatio quam sunt duæ horæ plurima
evenire queunt. Ac, præterea, si aspectus meæ neptis non me fallit,
ipsa quoque habere videtur quod tibi dicat. Ultimas vitæ tuæ horas
certe non deturpabis te erga virginem incivilem præstando?"

Dionysius oculos in Blancam convertit, quæ eum gestu implorare parebat.

Verosimile erat hunc mutuum consensum viro seni perquam gratum fuisse;
namque in utrumque renidens, suaviter monebat: "Si mihi fidem
præstiteris, Domnicelle de Beaulieu, antequam ego revertar post duas
horas te nihil temerarii tentaturum, abducam meos mercenarios,
faciamque, ut cum Domnicella tanto confidentius, testibus remotis,
colloqui possis."

Dionysius iterum puellam contuitus est, quæ eum ad assentiendum
implorare videbatur.

"Fidem tibi spondeo," respondit Dionysius.

Domnus de Malétroit se proclinavit, ac trans aulam claudicando itare
cœpit, interea faucem screando purgitans eo musico pipitu singulari,
qui auribus Dionysii de Beaulieu iam pridem irritamento fuit. Primum
aliquot philyras chartæ in mensula iacentes sustulit; dein ad ingressum
ambitús accessit ubi armati erant conglobati pone aulæum, mandataque
eis impertivit; ac, denique per ostium, per quod Dionysius ingressus
erat, foras claudicavit, in limine conversus ut in par iuvenum ultimum
renideret, ac postremo, a capellano, lanternam manu gerente comitatus,
discessit.

Vix erant soli relicti, Blanca manibus pansis ad Dionysium accessit.
Vultus eius rubore erat suffusus atque concitatus, in oculis autem
lacrymæ micabant.

"Tu vero non morieris!" clamabat ipsa, "quin postremo tamen me duces."

"Domnicella," refert Dionysius, "tu mihi mortem me nimium
perhorrescere[TR37] putare videris."

"Minime vero," ait ipsa, "fucum ignavum te non esse, palam mihi est.
Mei ipsius gratia id dico — ut talis scrupuli causa moriaris, ferendum
non esse puto."

"At ego vereor, mea Domnicella," respondit Dionysius, "ne tu quam ardua
isthæc res sit, minus perspicias. Quod enim tu quominus recuses nimis
es generosa, id ego quominus accipiam, nimis esse possum superbus.
Vicissim tu, quodam momento liberalitatis erga me, fortasse immemor es
quid aliis debeas."

Dum hæc dicebat, et etiam postea quam dixerat, debiti decoris conscius,
vultum in solo defixum tenebat, ne confusionis puellæ testis esset.
Ipsa paulisper silens stabat, tum subito abscessit, seque in sella
patrui demissa, in singultus amaros erupit. Nunc Dionysius ipse in
acerbissimam confusionem incidit. Interim circumspexit, velut qui
omnino inops est consilii, et ubi sellam repererat vacuam, toto pondere
eo consedit, ut aliquid agere videretur. Illic sedens cum capulo sui
ensis lusitabat, vel millies se mortuum satius existimans atque sub
tæterrimo sordium culinariarum totius Franciæ cumulo sepultum. Oculi
eius in aula circumvagabantur locum quærentes ubi conquiescere possent,
repererunt tamen nullum. Tanta enim spatia inter partes supellectilis
intercedebant, lumen illis tam languide ac mœste incidebant, aura
denique nocturna caliginosa tam frigida per fenestram penetrabat, ut se
nec unquam templum tantæ vastitatis, nec sepulcrum tam luctuosum
vidisse arbitraretur. Singultus Blancæ lapsum temporis tamquam
horologium indicare videbantur. Epigramma clypei iterum iterumque
perlegit donec rei se tæderet, oculique caligarent; angulos
tenebricosos intuebatur donec visiones sibi oborirentur ferarum illic
scatentium horridarum; passim etiam horrescens ad se redibat, memor
duarum horarum, quæ vitam terminaturæ erant, præterlabentium, mortisque
adventatis.

Tempore interim labente, Dionysius aspectus furtivos sæpius in puellam
ipsam coniiciebat. Vultus eius prorsum erat flexus manibusque opertus,
atque figura eius crebris singultibus agitari et convelli videbatur.
Etiam sic ipsa minime erat indigna cui aspectus inhæresceret, habitu
enim corporis pleno et tamen haud ingracili, cuti fusciore et calente,
comaque tantæ pulchritudinis, ut, ex opinione Dionysii, plane nulla
alia in universo mulierum mundo. Manus eius similes erant manibus
patrui, brachia tamen aptius finire videbantur iuvenilia, atque
infinitæ teneritudinis, mulcendoque aptissimæ esse parebant. Meminit
etiam quemadmodum oculi eius cæsii, tum pleni iræ, misericordiæ
innocentiæque se appellarent. Atque quo plus perfectiones eius
contemplabatur, eo sibi mors immanior videri cœpit, eoque magis eius
lacrymæ se afflixerunt et in pœnitentiam compulerunt. Iam et sensus
conscientiæ in animo suo cooriri cœpit, neminem hunc mundum linquere
audere posse, dum in eo tanta muliebris pulchritudo floreret; ac nunc
iam quadragena minuta ultima horæ vitæ suæ libenter donaturus esset, si
sua crudeliter dicta indicta reddere posset.

Subito e profunda caliginosaque valle procul sub fenestris raucus ac
lacer galli cantus aures iuvenum perstrinxit. At hic altum noctis
silentium perfringens ac perstrepens sonitus erat lucis instar in
tenebris, qui eos e suis meditationibus suscitavit.

"Euge," fatur ipsa suspiciens, "quidquamne tui gratia præstare possum?"

"Mea Domnicella," respondit Dionysius omnino præter rem," siquid
dixerim quo animum tuum offendissem, crede mihi, tua id causa, non mea
factum."

Ipsa oculis lacrymantibus gratias ei egit.

"Status tuus," prosequitur ipse, "mihi dolenter clare constat. Mundus
se erga te durum et atrocem præbuit. Patruus tuus dedecus generis
humani est. Crede mihi, Domnicella mea, nullum iuvenem ingenuum in omni
Francia dari, quin meo loco paratus sit in servitio vel brevissimo tibi
præstando mori."

"Fortem te atque generosum esse mihi iam bene notum," respondit illa.
Unum tantum est quod me _doceri_ cupio, utrum ego tibi prodesse possim
— nunc, aut postea," subiunxit illa tremula.

"Ut quum maxime," respondit ipse in eam renidens. "Sine, quæso, ut
iuxta te considam, acsi essem amicus, loco stulti advenæ inviti; tenta
sis oblivisci qui sit noster status ad invicem; fac ut extrema vitæ meæ
momenta placide defluant; hunc in modum maxime iucunda mihi servitia
præstiteris."

"Virum te probas perquam fortem," subiunxit illa etiam profundiori
mœstitiá... "perquam fortem... et hoc me non parum affligit. Sed accede
sis propius, si ita videtur; atque siquid habeas quod mihi dicendum
putes, reperies duntaxat gratissimas aures. A, Domnicelle de Beaulieu,"
in hæc verba erupit — "a,[TR38] Domnicelle de Beaulieu, quínam vultum
tuum digna intuear?" His verbis iterum lacrymæ ei obortæ sunt,
acerbissimeque flere cœpit.

"Domnicella mea," refert Dionysius, manu eius suá utraque apprehensá,
"perpende modo exiguum quod mihi superest tempus, summamque
amaritudinem in quam contemplatio tui infortunii me præcipitavit. Arce
a me supremis his vitæ meæ momentis conspectum eius, quod ne pretio
vitæ meæ quidem sanare par sim."

"Atqui ego mei studiosissima sum," respondet Blanca. "Fortior ero, mi
Domnicelle de Beaulieu, tui gratia. Sed recole modo tecum utrum non
imposterum quid grati tibi facere queam — utrum amicos non habeas, ad
quos tuum ultimum vale perferre queam. Grava me quantum possis; quodque
onus vel tantillum levabit sensum grati animi quo me tibi obstrictam
sentio. Fac ut possim aliquid plus tibi prodesse quam te deflendo.

"Mater mea iterum nupsit, habetque proles minores quarum curam gerat.
Mea prædia fiduciaria frater meus Gichardus hæreditate accipiet; atque,
ni fallar, ob meam mortem id eum satis compensabit. Vita vapor est
tenuissimus, qui cito evanescit, ut ii nos docent qui sacris ordinibus
initiati sunt. Rebus secundis, quum quis omnes vitæ semitas coram se
patere videt, se in aliquo numero in orbe terrarum esse facile sibi
persuadebit. Equus suus hinnitu eum excipit; quum copiarum suarum dux
clangore tubarum oppidum intrat, cunctæ puellæ e fenestris prospectant;
multa illi offeruntur honoris atque fiduciæ testimonia — alias litteris
per veredarium — alias coram, optimatibus eum amplexantibus. Nihil
mirum siquando, pro tempore, caput eius vertatur. Primum tamen ac
moritur, fuerit licet fortis atque Hercules, sapiens atque Salomon,
memoriá protinus excidit. Ne decem quidem anni sunt ex quo pater meus
cum equitibus compluribus circa eum in pugna ferocissima cecidit, et
tamen ego minime puto non modo nomina eorum, verum ne certamen quidem
ipsum quemquam amplius meminisse. Ita vero, mea Domnicella, quo propius
ad mortem accesseris, eo clarius intelligis angulum caliginosum ac
pulverulentum eam esse, ubi quis sepulcrum suum intrat, quo facto,
ianua pone eum usque ad extremum diem Iudicii obseratur. Paucis ego
glorior modo amicis, mortuus habebo nullos."

"A, mi Domnicelle de Beaulieu!" interpellat ipsa, "Blancæ de Malétroit
tu oblivisceris."

"Tu profecto, mea Domnicella, suavi es animo, prohinc vel exiguum
servitium pluris quam valeat facis."

"Non de eo agitur," respondet ipsa. "Haud recte de me existimas, si me
re mea tantum teneri putes. Sic dico, quoniam te omnium, quos me
convenisse contigit, nobilissimum[TR39] censeo; quod animum in te
agnosco, qui vel humillimum quemquam ex plebe in clarissimum huius
regni evexisset."

"Et tamen hic, in muscipula,[48] moriar — haud maiori tumultu, quam meo
proprio mintritu," refert ille.

Umbra doloris vultum puellæ obsedebat, ac paulisper conticuit. Mox
tamen lux oculos eius illustrare videbatur, ac subridens iterum fari
cœpit.

"Ferre non possum ut propugnator meus se parvi faciat. Quisquis vitam
suam pro altero tradit, ei in Paradiso omnes præcones angelique Domini
Dei obviam eunt. At tu nulla huiusmodi re teneris. Nam ... obsecro,
venustamne me existimas?" quærit ipsa cum rubore.

"Ita, profecto, existimo, mea Domnicella," ait ipse.

"Id me valde delectat," ex corde respondit. "Existimasne multos in
Francia esse, quibus venustæ puellæ sese in connubium obtulerint — et
hoc propriis labiis — quæque ab iis propalam tulerint repulsam?[49] Non
ignoro vos viros idgenus triumphum fere despecturos; at mihi crede, nos
mulieres longe accuratius intelligimus, quid in amore pretio æstimandum
sit. Nihil est quod quemquam in sua ipsius opinione in altius fastigium
evehat æstimationis; nos vero mulieres nihil pluris faceremus."

"Revera tu humanissima es," ait ille; "facere tamen non poteris ut
obliviscar mihi oblationem ex misericordia, non ex amore factam esse."

"Id plane non constat," fatur ipsa luminibus demissis. "Ausculta modo,
Domnicelle de Beaulieu, dum finiam. Quanto despectui me habere te
necesse sit, haud ignoro; ius tuum non in dubium voco; creatura nimis
misella ego sum quominus locum vel unius cogitationum tuarum usurpem,
quamvis, pro dolor, causa mei iam hoc mane moriendum tibi sit.
Verumtamen, quum te rogavi ut me in uxorem duceres, id ideo feci, quia
te veneratione atque admiratione prosequebar, amavique te ex omni corde
meo inde ab eo temporis momento, quo me adversum patruum meum
propugnabas. Si tute tunc vidisses, quam nobilem te exhibebas,
miserereris mei potius quam me aspernareris. Nunc vero," pergebat ipsa
dum manu eum refrænabat, quamquam omnem seposui verecundiam, tamque
clare tibi locuta sum, ne te fefelleris, nam quid de me sentias, est
iam mihi plane notum. Ex nobili prosapia quum sim, mihi crede, ad
assensum mihi præbendum importunis verbis te nunquam fatigarem. Namque
et mihi est quo meo modo superbiam: iuroque tibi coram Beata Virgine,
Matre Dei, si nunc, postquam mihi fidem dedisti, me falleres, tam parum
tibi nubere vellem, quam agasoni[50] patrui mei."

Dionysius paullo amarius subridebat.

"Ieiunus amor ille est, quem vel modica superbia refellit."

Ipsa nihil respondit, licet quod cogitaret et ipsa habuerit.

"Veni modo ad fenestram," fatur ille cum suspirio. "En auroram."

Ac, revera, aurora iam dilucescere cœperat. Cœli convexum iam lumine
diei complebatur, clarum, absque colore; infra autem vallis subalbido
lumine reverberato profluebat. Aliquot vellera vaporum profusa
fluitabant circa sylvarum latera, secundumque fluminis decursum.
Aspectus regionis silentii altitudinem miro effectu referebat, quod
prorsus nihil rumpebat, donec galli ex suis latibulis iam iterum canere
inciperent. Idem fortasse ipse nebulo, qui vel dimidia hora ante tam
tætro cantu silentia ruperat, nunc iam lata acclamatione
appropinquantem diem salutabat. Leniora interim flabra percurrebant
arborum comas infra, sub fenestris. Tamen e diluculo in oriente lux
diei pedetentim evolvebatur, quæ sensim gliscere, et fulgidior fieri
cœpit, coruscum illum atque candentem globum, solem orientem mox
paritura.

Dionysius hæc omnia non sine tremore intuebatur. Puellæ manum in suam
sumpsit, eamque vix conscius tenebat.

"Anne dies iam ortus est?" quærebat ipsa; tum vix sibi consistenter:
"nox tam fuit diuturna! Eheu, quid nuntiabimus patruo meo reversuro?"
quæsivit.

"Quidquid tibi[TR40] videtur," respondet Dionysius, digitis puellæ
arctius pressis.

Ipsa silebat.

"Blanca," fatur denique ipse celeri, incerto verborum impetu, "iam
vidisti utrum mortem reformidem. Perinde necesse est constare tibi, me
eodem æquo animo paratum esse ex hac fenestra in inane infra præcipitem
dare, quam vel digito te invita te contrectare. Attamen, si mihi cupis
vel maxime, noli sinere ut vitam ex errore amittam; nam te plus quam
universum mundum amo; atque, tametsi gratia tui libenter mortem
oppetam, nihilo secius omnibus Paradisi voluptatibus me frui
existimarem, si mihi pervivere, cæteramque vitam meam in tuo servitio
exigere daretur."

Uti fari desiit, campanula in penetralibus insonuit; tum strepitus
armaturæ in ambitu indicabat mercenarios in sua loca munerum
revertisse, atque duas horas iam ad finem vergere.

"Posteane omnia quæ audivisti?" susurrabat ipsa, labiis oculisque
pansis in Dionysium proclinata.

"Audivi vero nihil," ipse respondit.

"Nomen[TR41] centurionis fuit Florimundus de Champdivers," ipsa in
aures eius susurrabat.

"Non audivi," ille refert, molle ac tenerum corpus eius amplexatus,
osculisque eam obruens.

A tergo sonorus pipitus exaudiebatur, insecuto leni risu, ac dein vox
Domni de Malétroit novo suo nepoti sospes ac faustum mane precabatur.

_FINIS._



                      SUPPETIARIUM[51] MERGULARUM


Spissiores nebulas, quam eo mane ad Pulvinos[52] Grandes sum expertus,
vidi nunquam. Hæ lenunculum[53] circumcluserunt usque eo dum omnem meam
conscientiam, me partem huius mundi esse deleverunt, feceruntque ut me
solam micam extorrem huius canæ universitatis fluctuum ac vaporum esse
sentirem. Hattie Rebecca non procul aberat. Illa lenunculos prima luce
dimisit, ipsa tamen in propinquo iacens mansit, ut signum tubæ, si res
postularet, a quocunque nostrum excipere posset; at vero, semel ab eius
latere digressus, nebulisque haustus, mihi quidem in chao solus esse
parebam, quæ quidem vera est conditio quoad magnam vitæ partem his in
Grandibus Pulvinis. Si piscium copia detur, tu autem occupatus sis,
solitudo nulla est; verum si pisces escam vitent, tu autem otieris,
solitudo ingenti onere te opprimit. Quum talia me superveniunt otia,
auscultare soleo — ita auscultare, acsi de vita mea ageretur. Etenim hi
Pulvini Grandes commeatuum commercii orbis frequentissimorum unus est.
Londinum Parisiique ex una parte iter trium dierum absunt. Neo Eborácum
atque Bostonium iter trium dierum in adversam partem, magnæ autem
vaporariæ, quæ merces totius orbis vectant, has nebulas, locaque
piscatoria, tractuum expeditorum instar percurrunt. Nemo nostrum est,
qui vel per aliquod tempus piscationem hic exercuerit, quin hæc spectra
viderit meteorum ingentium, e nebulis emergentium, iterumque
evanescentium — et id totum intra minutum, quæque nihil post se
relinquunt nisi validum turgorem, paucis minutis residentem, atque
habitum auscultandi, ad finem vitæ usque perdurantem.

Hoc mane nebula præter morem erat densa. Pisces satis abundanter
obversabantur, tamen ego auscultabam. Primo mane me clangorem dissiti
machinamenti marini audisse existimabam, sed erravi, quandoquidem
sonitus subito cessavit, machinamenta autem marina in Pulvinis cessare
non solent. Notio tamen ista semel suscitata, non me deserebat, et mox
post alios sonitus percipere cœpi. Quandoque sonum putabam me audisse
aquarum crepidini illidentium, alias, denique, voces percepi — passim
tantum incidentes, dissitas, non agnoscibiles — tamen voces, probeque
notum indicium morbi Pulvinorum, — auscultationis.

Circa horam undecimam dies paulatim clarescere cœpit. Visus iam ultra
lenunculum penetrabat, itaque aciem in superficie aquæ ulterius
intendens, non multum ultra retia quæ curabam, lagena fluitans mihi sub
oculos cecidit. Nauculam eá impuli, lagenam ex aqua sustuli, et in ea
schédulam in hunc tenorem inscriptam reperi:

  In Germanica incursoria,[54] Albi.

  In Pulvinis sumus. Si notula hæc in manus classis piscatoriæ
  inciderit, magistratus confestim edocebitis. Albis uno fumario est
  instructa, quod nunc nigro est pictum. Ipsa duos fert malos, quisque
  cum antennis ante et post, cum cánaba[55] stegaria parva, nec prora
  nec puppi aquæ impendenti, et octo tormentis est instructa.

  Fert autem Albis prope ducentos captivos, de navibus ab Albi mersis
  coactos. Notula hæc scripta est a Magistro Alixis Mac, Glascoviensi,
  Haliface Liverpool tendentis, hesterno mane depressæ. Navim hanc ex
  aliqua re laborare arbitror, videturque mihi Albim penuria
  lithanthracum[56] detineri. Machinamenta ex summo mane hodierno
  stant, quum duo nautæ dromone[57] minori in terram dimissi sunt.

  Alexander Carey.

Me solum esse iam non amplius sensi. Primum id solum cogitabam, quí
magistratus edoceam, tum, postquam rerum statum pensaveram, mirari cœpi
quid nuntium meum valeret. Quo die notula edita esset, non constabat,
nec ego de incursoria Albi unquam audivi. Alix Mac mihi notissima erat
— vetus velifera trium malorum, per multos annos vectoria mercium
Provintiarum Maritimarum, quæ, nisi propter exigentias belli, iam
pridem inter obsoletas relegari potuisset. Mea ignoratio Albis, utique,
parum referebat, quandoquidem nos portum iam dudum reliquimus, et inter
navigandum nova nobis parcissime ad notitiam pervenerunt. Cæterum
lagena poterat a vectore aliquo faceto de stega protelariæ[58] cuiusdam
fluctibus committi, cuius conceptus iocandi e studio constabat alios in
errorem inducendi. Quin etiam, si notula genuina ac vera esset, poterat
iam nullius esse pretii, quum sciri, quam diu in aquis iactata esset,
plane non posset — et tum, ut ibi sedebam speculabundus, nebula paullo
iterum plus rarescebat, licebatque mihi, obscure dumtaxat, in medio
cœcæ caliginis speciem cernere vaporariæ cum prærupta prora atque
puppi, canábula in stega, uno fumario, binis malis, antennis ante et
post. Figuras sive in stega, sive in catasta,[59] nullius hominis
dignoscere ullo pacto poteram, licet rite intellexerim acerrimas
excubias non deesse, atque ubi ego videre possem, me quoque vicissim
videri. Quapropter post primum intuitum me ab ea navi averti, totumque
animum in retia mea defixi, et hoc lente, data opera, ac prorsus sine
omni superfluo gestu. Dum hoc agebam, nebulæ me iterum circumcluserunt,
iterumque mersus vaporibus eram — at non iam solus. Ante dimidiam horam
in vasta illa nebula ita eram ab omni societate humana segregatus, ut
quasi nullum nexum cum cætero mundo habere, nec partem in eo ullam
efficere me mihi viderer, nunc vero, subito, et absque omni
præmonitione, partem honoris in hac mundi tragœdia mihi delatam sensi.
Res quidem parebat acsi gentes terrarum, quæ me ne exsistere quidem
scivissent, modo suspenso spiritu, quid statuturus essem, exspectarent
— acsi Historia ipsa meum auctoramentum litteris mandasset: Scitote me
speciali fiducia in hoc iuvene posita, illi vitas fortunasque multorum
concredidisse.

Iam erat meridies quum ad Hattie Rebeccam perveni. Tres iam lenunculi
eo prosperá captura reverterunt, duo usque desiderabantur. Quinque
nautæ in mica[60] prandebant quum ego intrabam, meaque nova narrabam —
nos prope intra ictum tormentorum incursoriæ Albis iacere, ducentos
captivos Anglicos intra auditum vocum nostrarum teneri, ac, denique, si
Germanis ita visum esset, posse eos horum numerum augere, quod vel
minimus sonitus, uti stridor nostrarum trochlearum[61] eorum
velites[62] adversum nos allectare posset. In propatulo esse ne signa
quidem duobus lenunculis absentibus edi debere; itaque duo nautæ
dimittebantur ad eos arcessendos, interea autem tempus nobis sumpsimus
ad deliberandum quid potissimum facto opus esset.

Alterutrum, ut videbatur, nobis assequendum erat — unum, ut incursoria
aut deprimatur, aut capiatur; alterum, modo id fieri possit, ut captivi
liberentur. De impetu in hostem directa fronte, ne somniandum quidem
erat — nos enim nimis pauci, Germani vero tum nimis multi, tum optime
armati erant. Casu quodam habebamus in Hattie Rebecca aliquot
corticulos[63] dynamis[64] copiamque tortilis[65] septati,[66] aliqui
autem nostrum putabant noctu effici posse ut dynamis scapo[67] Albis
clam subigatur. Ad hoc efficiendum opus non esse ut lenunculus nimis
prope ad navim accedat. Posse lenunculum plura centena pedum distare,
dynamis autem cubulis ligneis imposita posse ad navim pelli, quum
dexter quis natator scapo rite aptaret. Huic proposito unum repugnabat
præter exilem spem successús, salus nempe captivorum, qui simul cum
navi interituri essent.

Apparatum aerographicum in nostra navi nullum habebamus, fieri tamen
posse parebat ut navim, quæ apparatum idgenus secum gereret, in
Pulvinis reperire possemus, et in hunc modum cum Anglicis navibus
circitricibus, quæ in Septemtrionali Atlantico circabant, in
communicationem venire. Verum obices nec hic deerant. Balsora quidem ex
oppido Provincetown, ut nobis cognitum erat, habebat quidem talem
apparatum, nec eam a nobis procul ad Orientem abesse sciebamus, sed
situm eius declarare vix erat in nostra potestate; insuper, verosimile
non videbatur eam tali codicillo signorum fuisse instructam, quo
nuntium nostrum ad circitrices tali perferre posset claritate, ut
nostros conatus simul etiam Albi non revelaret; omnes nos etiam
putabamus Albim quamvis penuria laboraret lithanthracum, satis habere
sibi reliquum, quo capturam suam in nebula difficilem redderet.

Ad hanc disceptationem, quæ subinde satis vivax exarserat, magister ne
verbum quidem protulit. Ipse prandere perrexit, nulla ullius nostri
habita ratione. Hoc peracto, in sella reclinatus, auscultabat paulisper
— tum patiná suá gestu alacri retrusá, cubitis suis mensæ applicitis,
eo fari cœpit modo, qui, nisi eum novissemus, index iræ videri poterat.

  "Ex mea quidem," inquit, "sententia, ille Alexander ad Matrem Carey
  deberet reverti. Ipse enim certe eius pullus est. Cette [TR42] — num
  creditis eum scire ubi versetur? Anne credit ipse Hunnos ad circandum
  parvulum dromonem in medio Atlanti dimittere, an vero scitne ipse se
  hicce in vicinia littorum iacere?"

  "Nos nimirum a tramite vaporariorum haud paucillum absumus, non secus
  atque illa incursoria, ut eam vocatis, et hoc bene memineritis.
  Plurima quæ disseruistis licebit vobis oblivisci, sed quod ego vos
  moneo, memoriá teneatis — vos ex tramite pulchre exesse. Quidnam
  Hunnus iste huc accessit — ad comparandos lithanthraces? Putatisne
  eos duos nautas lithanthraces dromone suo advecturos, an vero
  creditis eos fingere esse futurum ut Gubernium Newfoundland indulgeat
  conductionem onerariæ, qua lithanthraces in mare evehant? Illi quidem
  lurcones non insaniunt, nec, profecto, etiam supplodimenta[68] hic
  serunt, quod fluxus eis adversatur; cœterum supplodimenta hic utique
  non serent. Cur ea navis hic sit, satis est clarum, nec renuo id
  vobis dicere, si res ipsa vobis non illuxit. Ipsa hic est cum
  mergularum suppetiis — ob id ea hic est — et in itinere etiam
  aliquantum negotii perfecit, nihilo tamen minus huc pervenit, nunc
  vero aliquam piscatoriam quæritat nauculam, quæ parata sit vehem
  oleacei[69] atque torpedinum[70] suscipere, eamque in aliquo idoneo
  loco in littore abdere, ubi qui iis egerent, facile reperirent. Nunc
  vero aliquid plusculi addam. Illi duo data opera in littus dimissi
  sunt, quod ii scirent, quemadmodum nauculæ piscatoriæ nuntia mitti
  possint, eamque docere, quí ad Albim accedendum esset. Verosimile est
  Albim littori propius accessuram, et id sive hac nocte, sive nocte
  crastina perfecturam, sed nos eam antequam transvecturam fecisset,
  turbare nolumus. Summum nostrum negotium non adeo illud est ut eam
  capiamus, aut captivos liberemus, sed potius ut comperiamus ubi et
  quomodo suppetiæ in littore dispositæ sint, et ut U-nauculas,[71] quæ
  eas quæsitum venerint, intercipiamus."

  "Georgius Canby hic invenit lagenam, conspicatusque est navim.
  Licebit nunc ei dromonem ingredi, littus petere cum Vilhelmo Peters,
  et nuntium in officinam Adiutoris Ducalis in oppido Sancti Ioannis
  deferre — et monebis eum Georgi, ne pisces deturbet. Illi interim per
  signa æque facile nuntiare possunt cuncta prospere, aut cuncta
  perperam, geri, at nemo capietur, nisi significatio in bonam partem
  fuerit. Nunc vero procede, et nihil nos cures. Nos Sanctum Ioannem
  navigabimus simul ac nauculæ advenerint, ventumque nacti fuerimus."

Iam erat prima cum dimidia quum dromone discessimus, quum et lenunculi
adventabant. Per horam et dimidiam remigavimus, ne vel sonus
machinamenti nostri in Albi perciperetur, prohinc haud magnum iter
emensi sumus ad horam usque tertiam pomeridianam — tribus horis cum
dimidia postea quam vaporariam[72] conspexeram. Media erat nox antequam
oram attigimus, ac tum nesciebamus ubi essemus. Nox autem ita erat
tenebrosa ac nubibus obsessa, ut phari in Promontorio Race lumen ne
conspicere quidem exspectabamus, ego tamen sperabam me sirenem
auditurum; itaque quum nos prope littora versari sensissemus, quin eam
audissemus, ad Meridiem nos vertimus. Post ulteriores denique tres
horas, fortuná magis quam consilio, portum invenimus, in quem
incurrimus — verosimiliter plenis duodecim horis postea quam dromo
Albis, littus attigisset.


Portum agnovimus intrantes, prohinc crepidinem sine temporis iactura
reperimus, et, postquam dromonem destinavimus, prætergredientes
piscatorum gurgustia, denique ad tabernam pervenimus.

Una tantum nobis via cum Sancti Ioannis communicandi patebat — per
telephonum — ea autem communicandi via periculum minabatur nuntii mei
divulgandi; etenim et tabernarius, et operator telephoni in officina
mediana[73] necessario testes dictorum meorum futuri essent. Verumtamen
mora magis periculosa erat quam ipsa in publicum enuntiatio; insuper
ego tabernarium optime novi tamquam civem, cuius fides omnino præter
dubium esset, atque hominem non sine nativa quadam vafritie. De
operatore telephoni utique scire nihil poteram. Tum cogitatio mihi
incidit qua effici posse credebam, ut nuntium meum secreto
transmitterem per puncta atque lineolas, ad morem alphabeti
telegraphici, exceptorium[74] telephoni manipulando — sumens aliquem in
officio militari Sancti Ioannis alphabetum idgenus legere posse,
operatorem autem telephoni non posse. Utut sit, statui meum nuntium
periculo magistratus transmittere.

Igitur tabernarium suscitavi, et quum me intromisisset, quæsivi ab eo,
utrum liceret mihi sui telephoni usum capere in re per quam gravi, de
qua nihil divulgandum esset, et, imprimis, utrum suus apparatus
partiarius?[75] esset.

"Non est;" respondit ille, "tuto ages. Prorsus nemo te subauscultabit."

Dimidiam horam insumpsisse mihi videbar antequam iuncturam cum officio
militari efficere poteram; sed quum semel proprium in adverso fine
nactus sum hominem, reperi illic statum rerum optime citoque
intellectum fuisse, perinde atque grato animo nuntium receptum et
consilium celeriter captum.

  "Operator telephoni omni fide dignus est. Perge narrare." "Tum,"
  respondi ego, "hæc sunt facta. Germanica incursoria, Albis, prope ad
  littora vestra iacet in nebula. Eam heri meridie vidi; notula autem,
  quam in lagena ab uno captivorum in navi proiecta inveni, narrat
  Albim ex hesterno mane immotam ibi iacuisse, quum ab ea duo nautæ
  dromone dimissi sunt — ut credibile est, ad littus. Navarchus Eben
  Carter navis Hattie Rebecca me cum alio suæ catervæ membro ad te de
  his rebus certiorem reddendum suo dromone delegavit et ad nuntiandum
  tibi, videri sibi Albi in proposito esse suppetias ad usum mergularum
  in littus convectare, ope, verosimiliter, alicuius lenunculi
  piscatorii; insuper, ipse me singulari cura tibi dicere iussit, ut
  pisces deturbare nolles. Da operam ut suppetiarium mergularum
  reperias, si possis, capiasque mergulam cui eo venire contingat,
  antequam circitrices edoceas, hæ autem Albim abigant."

Officialis post hæc quæsivit nostra nomina, et ubi reperiri possemus;
item nonnulla particularia quoad tempus, distantias atque plagas, tum
subiunxit:

"Tu, sociusque tuus, munus vestrum probe obivistis. Navarcho Carter,
suisque, renuntiabis eos officio publico rite functos esse. Rem totam
nobis diligenti curæ futuram."

Nunc iam quarta erat diei hora. Ego et Peters somnum nunc iam fere
viginti quatuor horis non cepimus, itaque hospitalem tabernarii
invitationem grati accepimus, camisque[76] ab eo nobis oblatis libenter
nos commisimus. Postridie circa nonam horam surreximus. Tempus usque
erat nebulosum, sed vapores depressius iacebant, flabra autem a mari ad
terram versus ferebantur, dum, interea, in sublimi aer clarescere, sol
vero nubila iam perrumpere videbatur. Ante tabernam, in porticu,
aliquis sedebat, et quum ego paulisper circumspexissem, atque
introiturus essem, is sic me affatur:

"Tune modo a Pulvinis?"

"Equidem," refero ego, "longiúscule ab hinc in ora habito, et heri
postmeridiem horsum veni, sed nebula ita erat densa, ut sero tantum
appulissem."

"Ita, sane," ait ille, "primo mane te audisse mihi videbar. Naucula tua
mihi paret tamquam alicuius Pulvinariorum."

"Hem," respondi ego, "si tu eam iam hoc mane videris, plus quam ego
vidisti. Num tu aliquem Pulvinariorum quæris?"

"Haud ego quæro," refert ille. "Relatum audivi heri in Sinu Trepassy,
Alicem Mac desedisse, et quum te audissem heri vesperi introvenire,
mirabar utrum non eius naucula huc advenisset."

Hoc, profecto, erat aliquid novi, quandoquidem ego Alicem Mac nulli
memoraveram. Nova poterant e tortili telephonico in subreptum esse
derivata; operator poterat nuntium effutiisse; fides alicubi poterat
esse prodita; at relata nullo idgenus modo poterat explicari. Nec ego,
nec Peters nomen eius navis memoravimus, nec facto allusimus eam navim
ab Albi depressam fuisse. Tabernarius novit nihil plus quam quod me per
telephonum enuntiare audiverat, nunc vero nova manifeste iam e Sinu
Trepassy spargebantur. Est certe aliquis qui id scit, cogitabam mecum —
sed cur ait ille navim desedisse? Id verum non est — me ad confitendum
tentat, an vero casu quodam in indicium incidi quod ad reperiendum
Albis dromonem ducat in Sinu Trepassy? Ænigmata hæc erant quæ solertem
curam exigebant, unde verbis suis hac quæstione respondi:

"Fuitne Alix Mac Pulvinaria?"

"De ea re nihil comperti habeo," respondit, "idgenus aliquid audivi,
sed exitum non exspectavi, nec plus de ea re cogitavi, donec tua
naucula heri vesperi huc incurrerat. Cum Pulvinariis parum mihi
commercii est. Ego secundum littora piscari soleo; mea naucula non
satis magna est ad longe errandum."

Interea iam tempus adesse ratus ut ientarem, introivi, et a tabernario
sciscitabar de homine in porticu sedenti.

  "Nos," respondit ille, "eum Ioannem tantum Kneebone appellamus. Is e
  regione Brunonis Vici advena est, ac, ni fallor, in fodinis circa
  Sidney solitus est laborare. Binos circiter annos hic victitavit, et
  ut ipse recte fassus est — naucula sua non satis est magna, hinc
  secundum littora piscari solet. Siquid famigerationis audire cupis
  circa res quæ in hac insula circumferuntur, ab eo cuncta audies. Ipse
  hoc mane introvenit rete et aliquantum nicotianæ emptum. Ex more suo
  ibi sedebit ubi modo est, fortasse usque dum nebulæ aliquantulum
  solvantur. Tum cum filio suo prodit in sua naucula, cras autem, ut
  fere solet, si eum convenies, quæ se absente gesta sint, tibi
  narrabit."

Quo hæc omnia tenderent, capere non poteram, dum interim caffam
sorbillabam, et cum ænigmate in cubiculo postico luctabar, quum
Vilhelmus Peters intravit.

  "Heus, tu," me inclamat Peters, postquam ei eventus narravi, hodie
  Sanctum Ioannem non navigabimus. Fortasse senex illic est, sed
  exspectandum ei erit donec nobis potiatur. Circa Sinum Trepassy
  geretur aliquid hac vespera, aut vespera crastina, aut non geretur,
  sin minus ibi, tunc hic geretur. Exspectabimus."

Proinde binos dies solidos illic exspectavimus. Tempus interea
nebulosum permansit, et sic multi lenunculi piscatorii sese in portu
continuerunt. Negotia in taberna prospere agebantur, adventores erant
multi, diversisque diei horis varii otiosi ad disceptandum de novis,
quæ huc de impetu Fœderatorum a fronte circa Sámaram[77] casu emanarunt
— de mergulis Germanorum — materia substrata nautis classiculæ
piscatoriæ perquam grata, et cum his novis iunctim et nova loci satis
avide iactabantur. Quædam ex his loquelis cum nostra conscientia
præsentiæ Albis haud procul ab insulæ littore, mihi atque Peters
suadere videbantur Sinui Trepassy, Sanctæ Mariæ diligenti cura ac
discretione invigilari, sed quoad nos comperire poteramus, quin
quidquam repertum fuisset. Nihil prorsus gerebatur in Sinu Trepassy,
nihil fiebat Sanctæ Mariæ, in parvulo autem portu, ubi nos tam
impatienti curiositate exspectabamus, tanta erat quies, quanta ante
magnam illam Agoniam, diebus priscis, regnare solebat.

Ita revera parebat acsi nubes caligoque cum hoste fœdus pepigissent,
quoniam tempestas magis idonea ad convectandas ad littus suppetias
optari haud poterat. Potentissima classe Angliæ in pelagus dominante
omnino difficile erat suppetiarias in littora dimittere, sed siqua
suppetiaria semel prodiit, eratque in vicinia littorum Newfoundland,
omnes onerosi labores huius tragici ludi latibulandi in confusionem ac
frustrationem quærentis conversi sunt. Oræ Newfoundland longæ sunt,
multis laceratæ sinibus, consertæque insulis. Ii, quibus muneri datum
erat suppetias Albis littori committere, nihil nisi uni, in antecessum
selecto idoneo loco in tam longe lateque distentas oras debebant
invigilare, quum, contra, præsidiis, custodia omnium locorum omni
tempore demandata erat, — munus, ut status rerum se hoc biduo habebat,
tam mihi, quam Peters, humanas vires excedere videbatur. Præterea,
Albis, tam periculoso situ, prope a littoribus, propeque ad tramitem
excubantium circitricum, diu exspectare non poterat. Ipsa enim ad munus
speciale venit, quod moram non ferebat, ad exsequendum id munus
occasionem iam habuit. Ego et Peters existimabamus opus id iam
perfectum, suppetias iam deditas fuisse.

Dies denique tertius clarus ac serenus illuxit. Super aquas usque
pendebant fluitantes globi nebularum, qui ad Ortum atque Austrum
minores erant, horizontem clarum relinquentes, sed ad Septemtriones
grandiores, longioribus relictis apertis aquarum spatiis. Nulla amplius
supererat causa cur ego et Peters in parvulo portu ulterius
exspectaremus, multæ autem causæ suaserunt ut ad Hattie Rebeccam in
Sancti Ioannis primum quam possemus regrederemur. Id effecturis
consultum videbatur ut inter eundum diligenti cura observaremus indicia
secundum littora, quæ locum suppetiarii mergularum prodere possent.
Satis enim clarum erat Germanos oras Americanas mergulis experiri.
Mergula enim mercatoria, sic vocata, nomine Deutschland, non pridem
Norfolk visitavit. Altera, Brema, dicebatur iter huc habere. Mergula
bellica aliquot navigia in aquis Americanis torpedinibus revera mersit;
proinde, si commeatus, aliæque suppetiæ subministrari possent, paullo
post plures mitterentur. Fieri poterat ut quoad Angliam hæc fuisset
crux belli, atque ut hic, in littoribus Newfoundland, ternis
milliariorum millibus ab acie ad Sámaram prœliantium, salus magnorum
exercituum, Imperium Anglicum tuentium, alacritati ac fidei paucorum
inniteretur. Status igitur rerum moram non patiebatur. Suppetiæ,
antequam quis iis indiguerit, missæ haud erant. His semel eo collocatis
ubi reperiri possent, mergulæ quovis momento exspectandæ erant. Circa
Sinum Trepassy, atque Sanctæ Mariæ, littora verosimiliter caute erant
custodita; et ut ego et Peters in rem sermonibus disquirebamus varia
coniectantes, notio subiit animos nostros eventa quædam, quæ
suspiciones eo direxerant, data opera esse gesta. Si hæc vera fuerint,
satis causæ erat quare putaremus littora, quæ profecto custodia
egerent, in contrario esse sita, scilicet adversum Sancti Ioannis, non
ad Sinum Trepassy. Atqui hoc ipsum erat quo nos eramus ituri, atque
pretium operæ nobis videbatur ut inter eundum alacri animo vigilaremus.

Eo claro mane mature nos viæ dedimus; et ut deorsum ad crepidines
itabamus, Vilhelmulus quietior solito erat, ac profundius meditari
videbatur. Dromonem in ordinem redegimus, labrum oleaceo replevimus, et
ut machillam[78] calefaciebamus, Vilhelmulus sic me affabatur:

"Mi Georgi, — via pedestris præclara est — mihi pedibus ire consultum
videtur."

Sancti Ioannis satis distabat, haud tamen plus quam quod ille facile
emetiri par erat — mutatio consilii tamen subita erat, quam ego minime
capiebam.

"Num tu," respondit Vilhelmus, quum causam requirebam, "non perspicis,
quam parum ex naucula spectando in littore observare possis, et quod
quum indicia quærimus, ea verosimillime in littore reperienda sint? Tu
unam sequeris viam, ego alteram, et sic videbimus quidquid videri
possit, modo adversum loca spectemus propria. En, Ioannes Kneebone, cum
grandi suo filio retia sua sarcit — cur non ipse antehac prodiit?"

"Si tibi pedibus ire libet, utique per me licebit," retuli ego,
"quamquam nullam veram eius rei causam, cur ita facias, video."

"De hoc non laboro," inquit Vilhelmulus, "sed quoniam rem tam arcte
prosequor, nolo ut ea me fallat. Latibulum in littore, ubi solida vehes
naucularum recondantur, est veluti siquis de homine loquatur in
fumario, — difficulter eum invenias, sed semel invento, nullum ei est
effugium. Ego vero eo venatum."

Vilhelmulus itaque ire perrexit, ego autem ad dromonem redambulavi,
eoque adversum Sancti Ioannis iter carpsi. Ioannes Kneebone, quantum
mihi parebat, retia sua, dum ego ab ostio portús ad Septemtrionem
cursum flectebam, non reliquit. Quin, profecto, vix de eo cogitavi, nec
Vilhelmuli quæstio memoriæ meæ incidit usque eo dum in alto navigabam,
littora inter eundum observans, quum sonitum animadverti dromonis, a
puppi haud procul. Is celeriuscule appropinquabat, ego vero, quamvis
littoribus invigilando omnis essem mersus, non poteram quin mirarer
quis ille esset, quoque tenderet. Hæc quidem primum res erat meræ
curiositatis, sed haud multo post in quæstionem accrevit ut plane
personalis esse videretur, quandoquidem dromo ad me propius accessit,
proinde scire cupiebam, quo consilio illi duo in puppi sedentes
ducerentur. Tam enim prope appulerunt ut futurum exspectarem ut illi me
alloquerentur, sed illi mox prodiderunt sibi non mecum negotium esse,
namque se procul continebant atque altum versus tendebant, — non tamen
ita procul ut eos non agnoscerem. Quoad meam agnitionem nullum dubium
superesse poterat. Isti enim Ioannes Kneebone, eiusque filius fuerunt.

Vix propriis meis oculis credidi. Lenunculus piscatorius Ioannis
Kneebone erat parvus, ut in oris Insulæ per generationes solebant esse.
Undenam iste dromo oriundus erat? Nullus talis in portu habebatur, nec
erat hic eiusmodi, quali piscatores Newfoundland utebantur. Tota res
parebat tamquam evulgatio alicuius rei, quæ hactenus in secreto
tenebatur. Dromo ante oculos meos erat dromo Albis — nullus alius esse
poterat. Id si Germanicum vexillum gessisset, clarius esse non poterat
— ita mihi dumtaxat videbatur — ac tum — ubinam servabatur? E portu
certe non prodivit. Necesse itaque est eum alicubi in littore abditum
fuisse, nunc vero, plena diei luce productum in celeri itinere adversum
Sancti Ioannis esse, acsi a Furiis ageretur. Aliquid improvisi, ut
putabam, sublatare debet, aliquid nempe improvisi, quod antea quam ego
et Vilhelmus hoc mane pagum reliqueramus littora ad Septemtriones
observaturi, alter, non exstiterat. Instinctus Vilhelmuli nunc
opportunus esse parebat. Nunc iam quædam indicia docebant posse homines
in camino fumigari. Dromo Albis in apricum prodiit, nec spes deerat
fore ut propositum quoque mox proderet.

Quo consilio hæc excursio suscepta fuisset, haud obscure coniectare
poteram.

Kneebone cum filio monitum alicui conabatur nuntiare, quod itinere
terrestri deferri non poterat, alioquin ita detulisset, nec dromonem
propalasset. Proinde, qui monendi[TR43] existimabantur, in mari erant.
At si Kneebone Albim petiturus esset, modo non littora sequeretur.
Itaque aut aliquos consocios in quodam lenunculo piscatorio ex aliquo
portu Newfoundland quæritabat, aut vero nihil minus quam ipsas
mergulas. Consocios eum quæritare minus erat probabile. Post hoc
facinus nec Kneebone, nec suus filius, unquam amplius poterant solum
Insulæ pedibus contrectare, lenunculi autem piscatorii effugium iis
nullo pacto præstare. Necesse ergo erat eos ipsas quærere mergulas.
Atque hæc erat mea sola illatio, et quo magis hæc mecum revolvitabam,
tanto videbatur verosimilior. Summo mane, antequam ego et Vilhelmulus
Peters iter Sancti Ioannis versus carpseramus, necesse erat signa ad
mergulas dimissa esse, fortasse aerographemate, quod si factum est, —
mergulæ, nuntio accepto, sibi accessum patere, se sine mora mergerent,
littoraque peterent. Si vero hoc factum esset, nulla amplius
communicatio cum iis fieri posset.

Confusio itaque Ioannis Kneebone, quum eo mane me atque Peters prodire
vidisset, fingi facile potest. Videre ei licebat nos rectá eo tendere
ubi mergulæ illæ littora assecuturæ erant, ipse vero omnino ignarus
erat limitum nostrarum cognitionum atque consiliorum. Nos multo pluris
conscios esse, ac plane nimii, ex omni motu nostro sibi colligere
poterat. Aliquo improviso, et incomprehensibili modo nos dromonem Albis
littora versus prosecuti eramus, acsi oculi nostri nebulas Pulvinorum
densissimas penetrassent, nunc autem plena diei luce in via essemus ad
mergulis occurrendum accedentibus, acsi nos codicem privatorum signorum
suorum legissemus. Introitus mergularum in portum periculosus erat
ipsis mergulis, periculosus erat lenunculis, et etiam magis periculosus
erat suis sociis in littore. Insuper res moram non ferebat. Kneebone,
eiusque filius mergulas necessario consequi, easque monere debebant, et
effugium sibi ab his exspectandum erat. Hæc saltem mea erat e rebus
illatio.

Tantum post aliquod tempus dromone meo nebulam invasi, sed tam spissam
eam reperi, ut causa salutis meæ a littore deflectendum iudicarem
cursumque a littore paullo longius dirigerem. Ubi tunc situs fuerim
coniectare tantum quivi, tamen noveram me a Turbine — caverna nempe
perquam insueta, in quam fluctus omni sua vi irruere solent, unde
factum esse videtur ut eius penetralia prorsus exesa essent, quippe
quum Insulæ frons rectá obversa esset violentiæ tempestatum
Septemtrionalis Oceani Atlantici, omnis impetus fluctuum huc
collimaret, unde genus camini effossum est, per quod aqua, tamquam ex
ingenti silano, in sublime evomitur, ita ut per milliaria in circuitu
cerni possit.

Interim sonitum aquarum secundum littora diligenter auscultabam,
subinde ad melius audiendum machinulam relaxabam, quoniam dum ea usque
pulsabat, eius echum a nebulis reverberatum me audisse mihi videbar.
Sonus procul aberat. Nec capio quí sonum vel maxime, meá machiná
strepente, exaudire potuerim; sed nunc iterum auscultabam in nebula,
sed modo me non errare certum erat. Strepitus sine dubio aderat, et
nunc eum omnibus artubus meis percipiebam. Nebula repente omni frigore
me corripiebat, acsi ventus per fluitantes glacies perverrisset.
Kneebone prosequebar. Vicissim Kneebone, eiusque filius, mihi
insidiabantur, ac per nebulam occasionem nacti suam sunt. Præter
cultrum nauticum in balteo meo prorsus eram inermis. Audito echo,
machillam meam extemplo stiti ac brevi post, — subito — echo quoque
stitit. Non iterum concitus, immotus sedebam. Me nebulam solum
ingressum esse nunc utique palam erat me errasse; sed quum per totum
diem huic prosecutioni me dedissem fieri posse ut hi ambo me adoriri
possent, nunquam mihi in mentem incidit. Si ipsis nihil nisi desiderium
effugiendi in animo fuisset, aut mergulæ admonendæ, nulla profecto iis
causa suberat quare moram mei gratia facerent, — nisi fortasse casu eos
ad finem sui effugii secutus sim, nec sibi aliud ad eligendum
reliquerim.

Nihilo tamen secius ipsi mantabant. Quin, profecto, et conversi sunt,
meque præstolabantur. Tum, cogitabam mecum, status rei sese explicat —
sumus — ambo dromones sunt — in loco stato. Germani venient; ego vero
mirari cœpi quid Vilhelmulus Peters nunc agitaret. Certe eo mane quo
iter carpsit necesse erat eum audisse dromonem Albis. Erat enim hic
toto die in conspectu. Nemo enim qui meum observasset dromonem,
potuisset Albis dromonem non animadvertere. Peters utique homines in
dromone agnoscere nequivit, si sint semel æquor assecuti, sed credibile
erat eos proficiscentes vidisse, aut certe conspectus dromonis dubium
in eius animo concitare poterat, unde ille venisset, et quo tenderet.

Data assumptione, quod dromo suam attentionem cepit, in littore facile
poterat quoddam vehiculum invenire, ex quo utrumque dromonem oculis
sequi posset, quod quidem ego ex totis præcordiis exoptabam, namque si
id fecisset, firmiter credebam futurum ut ad reperiendum suppetiarium
mergularum rectá deductus fuisset. Nullum enim mihi prorsus suberat
dubium, quin hoc prope illic alicubi lateret, ubi mea naucula tunc
staret; atque nisi Peters id iam reperisset, certe ego eram solus, qui
eius situm cognovisset, ego autem eram in nebula solus, arbitrio horum
duorum relictus, quin quod repereram, alteri cuiquam revelare possem.
Machillam meam in motum agere, quin Kneebone, ubi sim, prodam, nequivi.
Vel motus remi, aut scalmi,[79] eos in me allicere posset. Spes effugii
haud erat talis, ut gratia eius operæ pretium esset id tentare; prohinc
illic sedere perrexi, tumentibus undis oscillans, adversus littora
vergens, flabris a Pulvinis pulsus, intentis in nebulam oculis, acsi
eam acie penetrare possem, sed nihil attentavi.

Quamquam illi hic præsto erant, videre eos non poteram. Pone illud
canum velum vaporum alicubi latebant, quibus nebula haud exspectatam
occasionem præbuit. Hæc rerum conditio ignorari nequibat. Solo
certamine ea inter nos dirimenda erat. Ut vero fixis oculis observabam,
nebula speciem quandam induit, speciem vultús, paullo supra labra
nauculæ cuiusdam, primo quidem haud clare, sed mox clarius et clarius,
dein in tantum accrescere animadverti, ut vix humanus esse videretur.
Sed sive magnus sive parvus, is Ioannes erat Kneebone. Dextra sua pone
tergum aliquid tenebat, ut genibus reptans, aut proclinatus, ita agebat
acsi in me, si nauculæ satis prope convenirent, insilire videretur.
Eius habitus non erat hominis qui sclopellum[80] minaretur, atque
eotenus æquales eramus. Verum ipsi erant duo, ego autem solus. Iuvenis
Kneebone in puppi stabat, remo in manu, quo nauculam sine labore et
omni silentio prorsum pellebat.

Quum eorum propositum esse videretur lateratim me convenire, more
Kneebone et ego in fundo dromonis mei quadrupedavi, et quum me satis
prope esse existimabam, machillam in summum concitavi, tum clavum
converti, ita ut dromone prorsum currente, eorum dromonem a puppi
oblique perstringerem, remo, qui in suo scalmo firmiter fixus erat,
percusso, iuvenem in aquam elisit. Hoc facto, res inter nos iam nunc ab
initio plus quam æquatæ erant.

Unicum nunc iam propositum meum erat cum Ioanne manum conserere, etenim
si huius voti compos futurus essem, occasio illi filium servandi
eriperetur. Quapropter eum non præterivi, sed nauculam rectá reflexi,
meáque nauculá suo dromoni appressá, qui sic mecum moveri cœperat,
filium, qui neutram nauculam assequi poterat, solum reliquimus. Si
clavum paucis minutis ante mittere potuissem, homine meo potitus essem,
et æquum certamen cum eo inivissem, verum ut ego manum porrexeram, ipse
se declinavit, machillamque dromonis Albis incitavit. Si ipsi a me
evadere datum esset, hominemque ex aqua sublevare valuisset, ultima mea
occasio me fefellisset. Res itaque moram non patiebatur. Apprehendi
itaque labra dromonis, calcibus quam poteram maxima vi machillam meam
percussi, me in labrum nauculæ usque attraxi, donec in fundum dromonis
Kneebone lateratim devolverer.

Una tantum cogitatio mihi nunc obversabatur — iuvenem, siquo modo
possem, devitare, et cum patre solo rem dirimere. Dromo meus derelictus
iuveni utique necessario sola erat salus. Nauculam facile consequi
poterat, sed non mihi in proposito fuit ut ea potitus, patri in
certamine adesset, proin, si machilla mea diruta esset, nihil mihi ab
eo timendum foret.

Contra, machilla Kneebone in cursu erat, et in quocunque eventu in
cursu servari debebat. Interim eniti me oportebat ut ipse inter
Kneebone eiusque machillam essem, quidquid eveniret. Quem cursum dromo
secuturus esset, dum certamen sæviret — recti bonique faciendum mihi
esset, sperandumque a fortuna, ne aut filius eum conscenderet, aut in
Turbine capi posset.

Kneebone interim ad servandum filium proruit, quum ille in aquam elisus
erat, et quum manus ad capiendum eum porrexisset, casu culter sibi
excidit. Hunc cultrum in suam nauculam incidens animadverti, verum
Kneebone, antequam sive eum tollere, sive meum protrahere potuissem,
mihi insiliit, meaque gula prehensa, toto suo pondere me supinum
oppressit. Dromone in turgido oscillante, nos huc et illuc volutabamur,
ut iactatio dromonis ferebat, ego situm subinde nactus, quo cubitorum
usu Kneebone adegi, ut læva sua sedili fortiter inniteretur dum me
premeret. Crura quidem mihi soluta erant, iis tamen me suffulcire, quin
caput meum infra sessibulum in latere nauculæ retruderem, nequibam.
Manu firma eram constrictus, sed pedetentim et ipse Kneebone tantis
videbatur esse in angustiis, in quantis ego, quamvis, fortasse non in
tanto incommodo. Ut me feriat, seque liberet, non ei dabatur, nec
utraque manu ad gulam meam comprimendam uti audebat. Attamen licebat ei
manum lævam a transtro amoliri, seque in crate fundi fulcire. Interim
dum fulcimentum suum mutabat, sensi eum disquirere cultrum, quem
uterque nostrum probe novit inibi occultari. Iam erat uterque nostrum
viribus fere exhaustus, halitus sibi, æque ac mihi, hæsitabat, nec
locum suum se facile sustinere posse videbatur. Subito, quum naucula
solito plus subsiliret, ipse lævum brachium a latere suo, ad se arctius
fulciendum adversus cratem protenderet, ego rectum brachium meum subter
axillam eius ac per scapulam ad vultum usque eius protrusi, palmoque
meo maxillam eius prehendens, caput eius retro pressi, occluso eius
spiritu. Ut vero ipse mihi se eripere conabatur in genu se erigens,
nacta copia me circumvolvendi, ego quoque me erexi. Dein, ut ipse se
iterum levabat, ego me simul cum eo levavi, recto meo crure summa qua
par eram vi distento, ita ut quum ambo caderemus, ipse in labrum
nauculæ sic incidit, ut caput eius supra aquam penderet. Casus is fuit
vehemens, cum pondere meo illi addito, et ambo maxima vi labro nauculæ
impulsi, quantum ego pro viribus meis impellere poteram, quum subito
animadverti totum corpus Kneebone esse lentum.

Naucula per totum id tempus adversum littus tendebat. Clivi iam in
pleno conspectu erant dum ego cum Ioanne Kneebone in complexu eram,
quos etiamsi vidissem, nihil me attinere rebar. Omnes meæ facultates in
ea lucta erant defixæ. Tamen non multo postea quam Ioannes ceciderat,
et prius quam ego sensus meos colligere[TR44] potueram, factum est ut
naucula rupibus violenter illideretur, dum ego usque vertiginosus,
meique impos, excessi, viamque mihi in loco elatiori, ab aspergine tuto
quæsivi, ubi consedi ut conquiescerem, animumque disiectum recolligerem.

Aliquanto illic quam in aqua, calidius erat, verumtamen non prorsus
calidum, ego vero e longo certamine usque æstuans sudore manabam, unde
mox sensi me aliquá latebrá indigere, quamobrem inter rupes altius
repsi, ubi denique subter tegmen eminentis rupis suffugium reperi.
Naucula, quantum ego cernere poteram, inter rupes in unum latus
inclinata et aquæ plena esse videbatur. Utrum Kneebone lapsu occisus
fuerit, an vero intermortuus sit, nescio; quoniam tamen naucula deversa
stabat, caput eius infra superficiem aquæ tenebatur, dextrá suá subter
se, læva autem cum aqua sursum deorsumque iactabatur, ut undæ super
cadaver suum prorsum retrorsumque volvebantur. Utrum naucula reparari
posset necne, dicere nequeo, consilium enim eo ad disquirendum
regrediendi, mihi repugnabat.

Locus, ubi sedebam, erat omnino tranquillus. Ex campis supra me
cantilenas avium mihi exaudire licebat, subinde et odores terrestres ad
me vergentes percepi, quamquam flabra usque ex Ortu ferebantur. Interea
exoptabam ut Peters compareret, ipse tamen non venit; proinde post horæ
quietem surrexi, meque viæ adversum Sancti Ioannis pedibus commisi, quo
quum perveni, eadem vespera Adiutori Ducali de rebus meis gestis
retuli. Postridie Hattie Rebeccam in portu reperi, ac post biduum,
postmeridiem, vela ad Pulvinos reversuri vento dedimus.

Fateor me Sancti Ioannis spe frustratum reliquisse. Vilhelmulus Peters
haud erravit quum asseruit nos nimis prope accessisse ad revelandum
aliquid permagni, quam ut id infectum deseramus — et tamen id uterque
nostrum deseruit. Unum tamen inde solatium retulimus, nempe quod pares
nos præstitimus viam Gubernio ostendere, quo præsertim modo certamen
contra mergulas gerendum esset. Ad Gubernium potius quam ad me et
Peters attinebat singularia eius generis certaminis cognoscere, viamque
ad id prosequendum reperire; nihilo tamen secius ingenue fateor quod
quum paullo ante quam a Sancti Ioannis solvissemus, et quidam
officialis Gubernii in stegam nostram venisset, Navarchum Carter
admonitum, novam aream prohibitam adversum Austrum a Sancti Ioannis
esse decretam, et ego et Peters dimidio tantum eramus cognitione
contenti, quum laborem nostrum fructum ferre, nobis tamen non indigeri,
intellexissemus.

"Ni fallor," inquit Peters, "aliquod genus tendiculæ modo illic
collocatum habent. Quidnam tibi id videtur?"

Nos, ut iam monui, portum Sancti Ioannis postmeridiem reliquimus longe
procurrentes in alto, antequam cursum in Meridiem vertissemus. Rupes in
pleno conspectu erant, ut se adversum solem occumbentem erigebant, dum
ego et Peters prope ad cancellos stabamus oculos in oris
circumferentes, quas paullo ante præternavigavimus. Pagos domosque
singulas commode discernere valebamus. Novimus distincte ubi dromo
Albis relictus erat, quum Peters subito exclamavit:

"At illud certe non est Turbo — videsne illam aquæ columnam? Turbo
ulterius ad Aquilonem est!"

Ad intendendum animum in aquæ columnam suasione opus non erat. Nemo
prorsus in navi erat quin eam vidisset, et existimo etiam quemque post
punctum temporis rem intellexisse, quoniam omnes stabant silentes. Non
dubito fateri quin mihi observanti sanguis in venis celerius pulsaret,
et alios quoque haud aliter sensisse, cuius rei gratia Navarchus Carter
sustulit capedulum, quem cæteri omnes imitati sunt.

Aquæ columna lumine occumbentis solis collustrata scintillans et
fulgida in sublime erigebatur, ac mox concidit. Sursumvolans aqua sub
tali angulo lumini incidit, ut eo illustrata flammam concepisse
videretur, ac medulla columnæ silani flagrare momento temporis, et quum
eadem concidisset, ipse sol simul extinctus esse parebat, quod et
horizon in umbram vespertinam propere involvebatur.

Nec quidquam plus de suppetiario mergularum scio. Diu optavi scire quid
de Navarcho Carey factum esset, item quo captivi Albis devenissent.
Profligato bello fortasse sciemus. Interea hoc unum certum est —
operationes mergularum in aquis Americanis tam subito cessasse, quam
incepissent. Hactenus denûm mensium securitas viguit, atque si tumultus
recrudescat, novo gaudemus fœderis socio, quo firmati ei occurramus.

_FINIS._



                           AUTHOR'S FOOTNOTES

[1] _Epigri, -orum_, vocabulum Romanum, sunt claviculi e quacumque
materia, hic e lapillis siliceis. _Subúcula, -æ_, est vestis lintea
alba, interior, quæ corpus superius tegit, quæque sæpissime lavari
solet. Subucula, a fronte aperta est, et in collo, in pectore atque in
carpis ope epigrorum sive ex argento, sive ex auro contineri solet,
epigri autem pectorales aliquando adamantibus fulgent. Licet hos
_epigros subuculares_ moderna Latinitate appellare.

[2] _Caurus: -i_, est nomen venti, qui ex Occidente cum Septemtrione
flat, hinc ea plaga cœli, sive regio, unde ille flat, etiam ita
appellatur. Hic nomen loci est quo collem a pago Williamstown, sive
Vilhelmopoli, ad Caurum est, Collem Caurinum vocant.

[3] _Exturaculum_ voco rem quá suber, _obturaculum_ orificii lagenæ
vinariæ, sabaiæ, medicinariæ, evellimus.

[4] _Volgiolum placentarium_ placet appellare illud instrumentum
ligneum teres, quo coci et pistores pastillas in placentas, sive
lamnas, explanare et extenuare solent.

[5] _Lithanthrax, -cis_, m., lapis ruber, vel, ardens, illud fossile v.
metallum, quod loco _carbonis_, v. ligni, in focis, clibanis ac
fornacibus urimus.

[6] Quæcunque domus, in qua plures inquilini habitant; unum quodque
horum habitaculorum.

[7] Per septem dies, adverbium.

[8] Cælia est potus Anglis gratus, qui ex hordeo atque humulo elixatur,
vel braxatur. Puer dein ad emptores circuit, vasaque, in quibus cælia
vendita erat, colligit.

[9] Est pecunia quam alicui non debitam, sed ex grato animo damus.

[10] Ligna, ad suscitandum ignem.

[11] Arma iaculatoria, minora, quæ plerumque in sacculis, aut in
vaginis coriaceis geruntur; est Latinitas moderna. Derivatur autem
vocabulum e Romano _scloppo, -are_, sonus displosionis, unde Latini
Medii Ævi, post inventos pulveres pyrios, arma iaculatoria militum
_sclopetum_ nominaverunt.

[12] Est supellex calicum, h. e., ubi pocula, lagenas, omnem apparatum
vitreum pro mensa recondi et contineri solet. Hic de armario, sive
vestiario accipitur.

[13] Moderni Latini sic vocant nicotianam, vulgo _tabaccam_, in speciem
digiti convolutam.

[14] Est tegumentum capitis mulierum, quod domi gerere solent.

[15] Amor sui; vulgo, _egoismus_.

[16] Est genus vehiculi maioris, præsertim ad vectandam supellectilem
domesticam.

[17] Hoc versum, in citeriorem partem ex adverso latere viæ i. e. in
eam partem in qua nos stabamus.

[18] _Actarius_ potius scribendum quam act_u_arius, ut inter duo
vocabula discrimen statuatur: prius enim _scribam_ qui _acta_ scribit,
posterius autem _navim_ denotat.

[19] Vela reticulata fenestrarum.

[20] _Cacula, -æ_, m., est famulus a persona domini.

[21] Est operculum, quo litteras obtegimus, atque cui titulum
inscribimus.

[22] _Ballistia, -orum,_ est actus _ballandi,_ saltandi, choræarum.

[23] Arma ignifica, iaculatoria sive militaria, sive venatica.

[24] Margaritæ solitariæ.

[25] _Legativus, -a, -um,_ quod ad Legationem pertinet. Latinitate
Diplomatica, ad nostra usque tempora viros diplomaticos Legationum
"Adlatus," indeclinabiliter, atque "Adiunctos" appellare soliti sunt,
unde Franci suum "ad taché," _attaché,_ cuderunt.

[26] Utrumque Romanum. Vehiculum leve, pretio conductum quo domum
veherentur.

[27] Habitaculum sub tegulis tecti.

[28] _Subucula, -æ_, vestis lintea virorum interior, quæ sæpe lavari
solet. _Sábanum_, quo vultum, _manutérgium_, quo manus tergemus.

[29] _Incile_ est extra tramitem, in via, ubi aquæ in cloacam decurrunt.

[30] _Arilor_, cum mercatore de pretio discepto.

[31] _Libella_, est una centesima unius libræ argenti, quocunque genere
pecuniæ ultima et minima unitas, minimus nummus.

[32] Usura usuræ.

[33] Vestis mulierum a lumbis ad calces.

[34] _Equestellus, -i_, vocabulum cusum e Romano _equester_, quia ex
_eques_ nihil derivari potest. Significare autem per id volo ordinem
Medii Ævi socialem, quem Neo Latini etiam longe ineptius ex _caballo_
conabantur deducere, velut _caballero_, _cavallero_, _chavallier_,
_chevalier_, equester, hoc autem Ordo Equitum Romanorum significabatur
ut tum vigebat in Europa, aut etiam alios quoslibet optimates, aut
etiam alios, ex plebe, qui aut Equitum more se gerebant, et eandem
æstimationem publicam meruerunt, aut saltem affectabant; hi omnes
etiamnum _cavalleri_, aut _chevalieres_ vulgo appellantur.

[35] _Catulaster_, sive _catlaster_, est Romanum, valetque idem atque
_hircitallio_; deductum a _catulo_, quo parvuli leones, tigrides
aliæque bestiæ designantur; iuveni viro applicitum idem sonabit quod in
linguis modernis _leo_, i. e., iuvenculus suas virtutes jactans, ad
captandam apud mulieres gratiam.

[36] Fulcimenta lapidea murorum, præsertim templorum, ornamenti potius
quam utilitatis causa adiecta.

[37] Pars fenestræ, imaginis, speculi, lignea, aut metallica quæ
vitrum, aut imaginem, complectitur ac tuetur, sæpe inaurata.

[38] Candelæ ex cera, ut in aris hodiedum adhibentur.

[39] Quod in apicem excurrit, acuminatum, cuspidatum.

[40] Est plerumque spira, sive filum, aut talea chalybeia, retorta, quæ
quum se erigere, aut in locum recellere conatur, rem aliquam impellit,
et in motum agit, uti in horologio.

[41] Plerumque abbreviatur in _Cl. V._, vel _C. V._, _V. C._, quod apud
Romanos titulus laudis fuit, sed _V. C._ etiam idem valebat ac _Vir
Consularis_, titulus statús et dignitatis. Ævo tamen Medio titulus hic
factus est formalis ordinis, nobilitatis, iunctim cum _de_, et Ablativo
loci eius in quo rex viro nobilitato fundos, aut latifundia concessit,
sic factus est iste titulus formalis, _Clarissimus Vir de Malétroit_,
quod Latine idem sonaret ac "de male angusto."

[42] Vocabulum _dominus_, quod Romanis proprietarium domús
significabat, mox de possessore cuiuscunque rei accipi solebat, dein de
tyrannis et usurpatoribus, tum de amasiis, denique de ignotis ac
peregrinis accipiebatur, postremo, Christiani, more Iudæorum, Deum
_Adonaj_ appellantium, Deo id attribuerunt. Ævo Medio verbum id, eliso
_i_, ut _Domnus_, in titulum formalem abiit, scribebatur autem per
abbreviaturam, uti et hodie, Dn̄us, aut Dn̄. aut vero _Dom_ et _Don_.

[43] Etiam titulus formalis iuvenis viri ingenui, loco _Domniculi_, vel
_Domnuli_, qui apud Valachos est in usu. Mulieres iuvenes, pari modo,
_Domnicellæ_ titulum obtinent, qui apud Francos denique in _Demoiselle_
detritus viget.

[44] _Domna Nostra_,_ Donna Nostra_, _Nostra Domna_, _Notre Dame_,
_Domna Mea_, _Mea Donna_, _Ma Donna_, _Madonna_, sunt Italorum et
Francorum formæ detortæ, quibus Beatam Mariam Virginem appellant.

[45] _Capellanus_, linguá Ecclesiasticá est partim sacerdos, qui
_capellam_ curat, vel in exercitu servit, partim adiutor est parochi
alicuius cœtús. _Capella_ Romanis est _capra_ parva; in idiomate tamen
Christiano templum privatum, in aulis principum ac procerum, aut
quodlibet templum parvum, quod _filiale_ vocant. Derivatur autem
vocabulum a _cappa_, fortasse in similitudinem nominis litteræ _k_
Græcum, sed origo debetur vocabulo _caput_, unde _capedulum_, atque
_capitium_, utrumque tegumentum capitis. Posterius corruptum est in
_caputium_, et _capucium_, quod Romano sermone vocabatur _cucullus_,
estque pars vestimenti, sive _habitús,_ monachorum, quæ retro ex
humeris pendet, potestque in caput induci. Capitium est etiam genus
pallii, quod Ecclesiastici modo _superpelliceum_ vocitant, ita autem
appellabant eapropter, quod per caput humeris iniiciebatur. Ista autem
_cappa_ celebritatem a Sancto Martino ducit, Episcopo Turonum, in
Gallia, qui Sabariæ, oppido Pannoniæ, modo pars Hungariæ, intra annos
300-mum, atque 400-imum fertur natus esse. Is in annalibus Ecclesiæ
gloriá cluet sanctitatis, et ut reliquiæ eius _cappa_, sive palliolum,
in sacello cathedralis conservata esse dicitur. Ab ea veste ipsum
sacellum, et inde omnia alia sacella _capellæ_, sacerdos eius
_capellanus_, choragus autem, sive director musicæ, a Germanis
_Capellmeister_ appellatur. Denique _sacellum_ Romanis fuit area septa,
alicui Deo sacra, cuius ara in medio stare solebat, ut ibi sub dio,
sive libero cœlo, ei sacrificaretur; apud Christianos tamen est parvum
templum, sive _capella_, ut supra.

[46] Est virgo nupturiens, desponsata, sponsa quam vir, _paranymphus_,
sibi in matrimonium accipit, ambo in ornatu, ante aram et sacerdotem
stantes.

[47] Non mera res theatrica, ut ex auctoribus Romanis in scholis
inculcatur, sed pars indumenti virilis, pedem tibiasque fere genuum
tenus tegens, fitque ex corio, priscis temporibus rubro, flavo,
purpureo, aurato, aut quolibet alio colore, et si eques gesserit, etiam
calcaribus instructa. Nostris temporibus tantum ornamenti causa
geruntur _cothurni_, a nobilibus, in Europa Mediana, sive Centrali, sed
ex corio nigro ex plebe etiam plurimi, atque equitatus.

[48] _Muscipula_ est apparatus ad _mures capiendos;_ tendicula, pedica,
insidiæ, musculi autem non loquuntur, sed _mintriunt_.

[49] _Repulsam ferre_, est repudiari, reiici, non accipi in uxorem, vel
maritum.

[50] _Agáso_, est adiutor aurigæ, stabularius, equíso.

[51] Quandoquidem novellula hæc in rebus versatur non modo modernis,
verum prorsus hodiernis, ego autem quum puritatis dictionis Romanæ
cultor atque vindex sim, mihi nec ad vocabula peregrina licet, aut
lubet recidere, iisque orationem Latinam contaminare; et vagas
circumlocutiones abhorreo, nihil supererat nisi ut terminis technicis
modernis, qui quum utique pæne omnino e thesaurario Latino-Græco inepte
derivati sint, aliis, ex iisdem fontibus, ad normam dictionis Romanæ
probe formatis, plena fronte occurrerem. Sunto itaque:

_Suppetiarium, -ii_, e nomine substantivo _suppetiæ, -arum_, omnibus 
noto formatum, quo locum indico, ubi suppetiæ ad bellum navale 
necessariæ, ad usum copiarum nauticarum asserventur. Moderni idgenus 
locum _basin_, ipsa natura vocabuli repugnante, vocitant.

_Mergula-, æ_, a verbo _mergo, -ere, si-, -sum, ex_ quo sequentia 
nomina substantiva derivantur: _mergus, -i_, homo, qui se ad 
perficiendos labores in fundo aquarum _mergit_, qui alioquin proprio 
vocabulo _urinator_ audit; tum etiam avis aquatica, alio nomine larus, 
diversa a fúlica; dein, _mergæ, -arum_, est furca; _merges, -itis_, f., 
manipulus frumenti cum stramine colligatus, quod ei _mergas_ 
immergimus; denique est _mergulus, -i_, ellychnium candelæ, aut 
lucernæ, quod in sebo, vel oleo mersum ardet. Huius fœminino utor ad 
significandas nauculas, quæ ad arbitrium in aquis mergi, et inde emergi 
possunt. Moderni idgenus nauculam _sub- marinam_ vocitant, quæ quidem 
vix vel _subaquanea_ vocari possit, quandoquidem nunquam est _sub_ 
mari, ibi enim nihil præter fundum est, atque plus _in_, et _in 
superficie_ aquæ est quam secus.

[52] _Pulvinus, -i_, præter sensum ordinarium et consuetum et in lingua
nautica adhibetur ad significandos magnos cumulos et strues sabulonum,
et glareæ, quos mare prope ad littora converrit, perinde ac nebulas
atque nubes eodem modo coactas, et littora obruentes, uti in regionibus
Newfoundland.

[53] Parvus lembus, scapha piscatoria.

[54] E verbo _incurso_, in fines vicinæ gentis animo hostili sæpe
incurro, quo sensu auctores Romani verbum adhibent. Ex hoc nomen
adiectivum finxi _incursorius, -a, -um_, ad significandas naves, quæ in
oris maritimis hostium idem faciunt. _Albis_ est nomen fluminis in
Germania, vulgo _Elbe_.

[55] _Cánaba, æ_, est domuncula, casula. _Stegarium_, quod est in
stega, vel constrato, navis.

[56] _Lithanthrax, -cis, m._, lapis ardens, id quod loco lignorum in
fornacibus ad calefaciendum urimus.

[57] Quibus potissimum nominibus, Romanis usitatis, varia genera
nostrarum navium appellem, vix revera refert, quando quidem Græco-
Romana nomina æque parum definiunt speciem et naturam navium eius
ætatis, quam nostra huius ætatis. Utor itaque terminis, qui mihi maxime
verosimiles esse parent. Hæc fere erant nomina frequentissima:
_triremis, longa, oneraria, tabellaria, speculatoria, corbíta, lembus,
linter, scapha, actuaria, barca, celox, pristix, phaselus, dromo_.
Postremo horum designo nauculam levem et velocem, quæ vi agitur partim
vaporaria, partim autem, et fere plerumque, naphtha, aut oleaceo in
machinula combusto. Quoniam tamen Græcis _drómos_ cursum significat,
hoc nomen ob celeritatem suasam, potius habendum putavi, et etiam
moderno nomini præstare, quod a _lancea_, nimis longe, petitur.

[58] _Protelaria_, scilicet, navis; quo verbo significare volo naves
grandes, quæ statis temporibus, una post alteram, oneratæ mercibus,
atque magno vectorum numero, tamquam fluitantia palatia, inter statos
portus, maxima celeritate commeant. Imago sumpta a _protelo_ (_-um, -
i_), quod tractum significat boum, singillatim, unius post alterum
iugatorum, ad prorsum vectanda onera, a verbo _protelo, -are, -vi, -
tum_, proprie "prorsum veho," dein etiam "differo," vel "procrastino,"
a verbo Græco _téle_, longe, procul. Moderni has naves vocabulo etiam
longius petito, nempe a _lino_, ac denique a _linea_ vocitant.

[59] _Catasta, -æ_, est podium, locus in navi editior, ubi navarchus
stare solet; alioquin alius quilibet locus editus, veluti unde oratores
suos alloqui solent auditores; moderni suis linguis _pontem_ vocant.

[60] _Mica, -æ_, præter ordinarium et consuetum sensum, ac, fortasse
_propter_ eum sensum, parvum cœnaculum, sive triclinium, cubiculum
exiguum se cibo reficiendo præparatum et adaptatum, significat.

[61] _Trochlea, -æ_, est rotula, vel plures rotulæ, in modiolo firmatæ,
quibus funes inserti sunt, quorum ope maxima etiam onera minima vi in
sublime attolli, aut in ima demitti solent.

[62] _Veles, -itis_, m., est miles, aut nauta, fere semper numero
plurali, propter rei naturam, quia velitum est hostes extra ordinem
atque aciem, disquirere, eos aggredi, et ad prœlium provocare atque
cogere, sive lacessere.

[63] _Cortex, -icis_, m., proprie exterius tegumentum arborum, latiori
sensu, cuiuscunque rei, uti putamina fructuum, dein, quidquid his
simile est. Forma eius diminutiva, _corticulus_, hic adhibetur ad
designandum id, quod Franci a _charta_ deducunt, per _chartago,
chartage, cartage, cartouche_, quod, denique Angli additis et mutatis
aliquot litteris, in _cartridge_, detorserunt. Est itaque vaginula,
olim ex charta, sed nunc iam ex aurichalco, aut ex cupro, quæ
pulveribus pyriis, aut alia materia chemica displosiva completur,
efficitque _onus_ sclopetorum, tormentorum.

[64] _Dynamis, -is_, f., non dynam_itis_; vocabulum sequioris
Latinitatis, in qua copiam, abundantiam significat, eo sensu ut _vis_;
tum potentiam numerorum, uti radicis quadrati aut cubi. Hic sensu
moderno, aliquantum extento accipitur, nempe _virium, potentiæ_. Est ex
verbo Græco, _dünamai_, valeo viribus, potestate, possum, multum
possum, unde et Romanis _dynastés_, homo potens, præpotens, unde
_dynasta, -æ_, princeps, rex, atque _dynastia, -æ_, familia regnans.
Dynamis, igitur est condimentum chemicum ingentis potentiæ, quod quum
sese succensum distendere satagit, quidquid impedimento sibi est, in
rudera, micas atque pulverem diruit, haud aliter quam fulmen.

[65] _Tortile, -is_, n., a nomine adiectivo _tortilis, -e_, quod
torqueri potest, aut quod ex torsione producitur. Ut nomen substantivum
Romanis non usitatum, quantum sciam, sed effinxi ad designanda fila
metallica, e quibus funes, oræ, in levandis magnis oneribus, in
ductandis navigiis adhibitæ nentur, variæque telæ texuntur.

[66] _Septatus, -a, -um_, Romanum, a _septus, -a, -um_, a _sepio, -ire,
-ivi, -ptum_, circumdo, incirculo, circumcludo, circumnecto. Significo
autem hoc vocabulo sepimentum, tegumentum subinde sericeum, alias ex
gummi, quo fila idgenus conteguntur, ne manibus nudis, aut aqua
contingantur.

[67] _Scapus, -i_, est lignum, ferrum, chalybs, aut quælibet materia,
in speciem perticæ, vel pali, estque teres, sive stans ad
perpendiculum, sive iacens ad planum, uti stirps arboris, candelabri;
est axis navis vaporariæ, cuius extremitati turbines affixi sunt, qui
in aqua versantes, navim impellunt ac propellunt.

[68] _Supplodimentum, -i_, a verbo _plaudo_, cuius composita sunt _ad-
plaudo, applaudo, complodo, displodo, explodo, supplodo, h. e., sub-
plaudo_, quod proprie manuum concussarum sonum imitatur aut pedum
tripudium in solo; tum quemlibet sonum subitum, concussionem
quamcunque; ita iam et Romanis. Nomen substantivum a me formatum ad
exempla aliorum similium, uti _impedimentum, emolumentum_, et plurima
alia. Significari autem eo volo apparatum bellicum aquis mersum, cui si
carina navis ex improviso se impingat, concussio eum succendit, ac
_supplodens_, navim diruit. Moderni eundem apparatum a _minio_, quod
pigmentum rubrum significat, quo vocabulo _fodinam_ volunt designare,
quod minium e fodinis obtinetur, proinde veluti fodinam subaquaneam,
vocitant, quod certe a longinquissimo est petitum.

[69] _Oleaceum, -i_, materies ita vocari potest ex oleo fossili, vulgo
_petroleo_, sive oleo saxeo, elixata; est spiritus olei, gas enim est
vulgaris forma Germanici vocabuli _geist_, Anglis _ghost_, quod
_spiramen, spiritum_ audit, vultque id dicere quod nos Latine "spiritum
oleaceum" appellamus, aut uno verbo, _oleaceum_.

[70] _Torpedo, -inis_, f, est vocabulum Romanum, a _torpeo, -ére,
torpor, -is, torpidus, -a, -um, torpesco, -ere_, quod totum languorem,
lassitudinem in agendo denotat; sed et piscem significat alicuius
generis electricum, hinc est nomen istud in mechanicis derivatum.

[71] Mergulas, Germanis ducibus, in usum venit _U-nauculas_ appellare,
ut vulgo creditur, a Germanico nomine _Unterseeboot_, i. e., submarina
naucula.

[72] _Navis_ subauditur.

[73] Idem quod vulgo "centralis."

[74] Ita voco, quia eo _excipimus_ nuntium, locutionem.

[75] Divaricatus, non privatus.

[76] _Cama, -æ_, lectulus est uti in navibus, quilibet lectus imus,
parvus, speciali usui accommodatus.

[77] _Sámara, -æ_, nomen fluminis in Gallia Belgica, Ambianorum
(Amiens), quam regionem Cæsar _Sámarobrívam_ (B. G., Lib. V., 24, 47,
53) appellat. Inscriptiones autem Sámarabrívam, sed flumen non memorat.
Ævo Medio eius nomen erat _Sómena_, mox post _Súmena_, hodie autem
_Somme_.

[78] _Machilla, -æ_, est correpta forma abbreviatæ _machinulæ_, ex
"máchina."

[79] _Scalmus, i_, est retinaculum remi, thole, row-lock.

[80] Instrumentum iaculatorium minus, quod in vaginula coriacea, aut
vero in sacculo geritur.


                        TRANSCRIBER'S FOOTNOTES

[TR1] «interciperetur."» -> «interciperetur.»

[TR2] "perseverarare" -> "perseverare"

[TR3] «egeo.’» -> «egeo."»

[TR4] "similtudinem" -> "similitudinem"

[TR5] «dapina» -> «"dapina»

[TR6] "presonabat" -> "personabat"

[TR7] "humili ter" (2 lines) -> "humiliter"

[TR8] "Avrei" -> "Aurei"

[TR9] "quasilo" -> "quasillo"

[TR10] "attolit" -> "attulit"

[TR11] "une" -> "una"

[TR12] «sed» -> «"sed»

[TR13] "postratus" -> "prostratus"

[TR14] "retorsum" -> "retrorsum"

[TR15] "repæsentabit" -> "repræsentabit"

[TR16] "insicio" -> "inscio"

[TR17] This should probably be "areolam" instead of "areolem".

[TR18] "Itam" -> "Item"

[TR19] "quædem" -> "quædam"

[TR20] "quarere" -> "quærere"

[TR21] "appellamus" -> "appellamus."

[TR22] "cogitione" -> "cognitione"

[TR23] "perviveres" -> "perviveres."

[TR24] "examplar" -> "exemplar"

[TR25] "pecurrebat" -> "percurrebat"

[TR26] "cumu- orum" (2 lines) -> "cumulorum"

[TR27] "ad versum" (2 lines) -> "adversum"

[TR28] "acclerato" -> "accelerato"

[TR29] "silentiam" -> "silentium"

[TR30] «mentiris;» -> «mentiris;"»

[TR31] "ceperat" -> "cœperat"

[TR32] "audiuvet" -> "adiuvet"

[TR33] "trifoliroum" -> "trifoliorum"

[TR34] «vereor» -> «"vereor»

[TR35] "obtularam" -> "obtuleram"

[TR36] "patientá" -> "patientiá"

[TR37] "perhorescere" -> "perhorrescere"

[TR38] «a,» -> «"a,»

[TR39] "nobillissimum" -> "nobilissimum"

[TR40] "tibi," -> "tibi"

[TR41] 'Nomen' -> '"Nomen'

[TR42] Unclear if typo (instead of "certe") or indeed the rather rare
word "cette" (an old form of the verb "cedo").

[TR43] "momendi" -> "monendi"

[TR44] "colliger" -> "colligere"





*** End of this LibraryBlog Digital Book "Mons Spes - et novellae aliae" ***

Copyright 2023 LibraryBlog. All rights reserved.